წინამდებარე „მოხელის სამაგიდო ლექსიკონი” საქართველოს მთავრობისა და გაეროს განვითარების პროგრამის ამ ლექსიკონის თავფურცელზე აღნიშნული პროექტების ეგიდითა და მათ განმხორციელებელ ექსპერტ-კონსულტანტთა აქტიური მონაწილეობითაა მომზადებული და გამოცემული. ასეთი ლექსიკონის შექმნა ობიექტური აუცილებლობით არის გამოწვეული, კერძოდ: დემოკრატიული საზოგადოების მშენებლობით, საქართველოში არა მხოლოდ ეროვნულ, არამედ დასავლური, ცივილიზებული ქვეყნებისთვის დამახასიათებელ ხედვაზე, პრინციპებსა და ფასეულობებზე დაფუძნებული სახელმწიფო მართვის სისტემის თანდათანობით დამკვიდრებით, შესაბამისად, სახელმწიფო მართვის სისტემის რადიკალური რეფორმირებით, მსოფლიოში მიმდინარე ინტეგრაციისა და გლობალიზაციის პროცესებით, ძალზე ფართო საერთაშორისო ურთიერთობით. ყოველივე ამან საჯარო სამსახურში და საერთოდ, ჩვენს ცხოვრებაში ძალზე ბევრი ახალი, უცნობი ტერმინი და დეფინიცია შემოიტანა და თანდათანობით დაამკვიდრა; მათ შორის არცთუ ცოტაა ისეთი, რომელთაც უშუალო ქართული შესატყვისი სადღეისოდ არ გააჩნიათ. გასაგებია, თუ რა დიდი მეთოდოლოგიური და პრაქტიკული მნიშვნელობა ქვს ასეთი ტერმინების სწორ იდენტიფიცირებასა და განმარტებას.

ლექსიკონი შედგენილია თანამედროვე უცხოური ავტორიტეტული გამოცემების საფუძველზე, ამ სფეროში საქართველოს კანონებითა და სხვა ნორმატიული აქტებით იდენტიფიცირებული ტერმინების, ქართული მეცნიერებისა და პრაქტიკის მიღწევებისა და ადგილობრივი თავისებურებების გათვალისწინებით. მისი ძირითადი ნაწილი მოიცავს განმარტებით ლექსიკონს, კერძოდ, მასში სახელმწიფო, რეგიონულ, უწყებრივ დასექტორალურ მართვასთან დაკავშირებული პოლიტიკური, ადმინისტრაციული,ეკონომიკური, იურიდიული, ფინანსური, სოციალური, ფილოსოფიური, ტექნოლოგიური დასხვა ხასიათის ცნებებია განმარტებული; იქვეა მოცემული ყოველი ცნებისინგლისურენოვანი ტრანსკრიფცია.

ლექსიკონის პირველ დანართში მოცემულია გამოყენებული შემოკლებების განმარტება.

მეორე დანართში მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებული უცხოენოვანი ტერმინები, გამონათქვამები და აბრევიატურებია განმარტებული, რაც დიდად დაეხმარება ქართველ მოხელეებს უცხოელ პარტნიორებთან ურთიერთობებში, საერთაშორისო ეთიკისა და ეტიკეტის ნორმების დაცვაში, ინგლისურენოვანი ლიტერატურის ადვილად გაგებაში.

მესამე დანართში მოცემულია ისეთი საინტერესო და პრაგმატული ინფორმაცია საქართველოს ქალაქებისა და რაიონების შესახებ, როგორიცაა: რაიონის ფართობი, რაიონისა და რაიონული ცენტრის მოსახლეობის რაოდენობა, მანძილი თბილისიდან და საქალაქთაშორისო სატელეფონო კოდები.

მეოთხე დანართი დაწვრილებით ინფორმაციას იძლევა საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების შესახებ, კერძოდ, მოცემულია ყველა ქალაქის, საკრებულოებისა და მათში შემავალი სოფლების ჩამონათვალი.

მეხუთე დანართში მოცემულია საქართველოს მოსახლეობის შესახებ ინფორმაცია მოსახლეობის აღწერების მიხედვით, მათ შორის, ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულების, ეროვნული შემადგენლობისა და რელიგიური აღმსარებლობის გათვალისწინებით.

მეექვსე დანართი მოიცავს მსოფლიოში გამოყენებულ, სისტემატიზებულ ინფორმაციას საზომი ერთეულების, კერძოდ, ტემპერატურის, ფართობის, სიგრძის, წონის, მოცულობის, სიჩქარის შესახებ და სხვ.

მეშვიდე დანართში მოცემულია საერთაშორისო შეთანხმების საფუძველზე მიღებული ტერმინები, რომლებიც განსაზღვრავენ საქონლის მიწოდების პირობებს და საკითხებს პასუხისმგებლობის ერთი მხარიდან მეორე მხარეზე გადატანის მომენტში. ბოლო, მერვე დანართში დახასიათებულია მსოფლიოს 100 ქვეყნის ფულის ერთეული, კერძოდ, მათი სახელწოდება, ინგლისური დასახელება, მათი ეკვივალენტი ხურდა ფული და ფულის ერთეულის საერთაშორისო აღნიშვნა.

ასეთი სპეციფიკური ხასიათის საცნობარო ინფორმაცია ზოგ მოხელეს ხშირად, ზოგს კი პერიოდულად და მოულოდნელად შეიძლება დასჭირდეს. ავტორთა კოლექტივს მიაჩნია, რომ ლექსიკონი მნიშვნელოვან დახმარებას გაუწევს სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელეებს, მეცნიერებს, პედაგოგებს, სტუდენტებს, მათ შორის, დასავლეთის ქვეყნებში მოსწავლე ან უკვე დაბრუნებულ ახალგაზრდებს, სამოქალაქო საზოგადოების ორგანიზაციებს, ბიზნესმენებს, ყველას, ვისაც კი რაიმე შეხება აქვს ქვეყნის მართვის მიკრო- და მაკროინსტიტუციურ რგოლებთან.

აქვე გთავაზობთ რამდენიმე განმარტებას ლექსიკონთან დაკავშირებით:

ლექსიკონში დამოუკიდებელ სალექსიკონო ერთეულებად შედის ერთი ან რამდენიმე სიტყვისგან შემდგარი ტერმინი, რომელიც დალაგებულია ანბანური პრინციპის დაცვით და მოცემულია განსხვავებული შრიფტით. რამდენიმე სიტყვისგან შედგენილი ცნების კლასიფიცირება ხდება თემატიკის გათვალისწინებით, ძირითადი ტერმინის განმარტების შემდგომ; მაგალითად, “თამასუქი” განმარტების შემდგომ მოცემულია ტერმინები: თამასუქი ავალირებული; თამასუქი ბრინჯაოს; თამასუქი კერძო; თამასუქი კომერციული და სხვ.

სალექსიკონო ერთეული - სტატიის სტრუქტურა ასეთია

ამ ლექსიკონის “ელექტრონული ვერსია” განთავსებულია გაერ განვითარების პროგრამის ეროვნულ კონსულტანტთა ჯგუფის ვებსაიტზე, მისამართი: www.cims.ge (ესტუმრეთ და გამოიყენეთ ამ საიტის სხვა რესურსებიც).

ავტორთა კოლექტივი განსაკუთრებულ მადლობას უხდის დახმარებისთვის გაეროს საქართველოს წარმომადგენლობის ხელმძღვანელობას, პირადად ბ-ნ ლანს კლარკს, ქ-ნ ნატო ალხაზიშვილს, ბ-ნ გიგი ბრეგაძეს და ქ-ნ ქეთი გიოშვილს, აგრეთვე, იუსტიციის მინისტრის მოადგილეს ბ-ნ კოტე ვარძელაშვილს.

ლექსიკონი შეიძლება არ იყოს დაზღვეული ზოგიერთი მექანიკური თუ სხვა სახის ხარვეზისაგან. ავტორთა კოლექტივი მადლიერების გრძნობით მიიღებს ყველა საქმიან შენიშვნას.

აბოლიცია (abolition) [<ლათ. Abolitio განადგურება, გაუქმება] - 1. კანონის გაუქმება; 2. საქმის შეწყვეტა დამნაშავის შეწყალების შედეგად.

აბონემენტი (subscription; season ticket) [<ფრანგ. abonement] - დოკუმენტი, რომელიც ადასტურებს განსაზღვრული ვადით გარკვეული მომსახურებით სარგებლობის უფლებას.

აბონენტი (subscriber) [გერმ. Abonent <ფრანგ.] - აბონემენტის მქონე პირი ან დაწესებულება.

აბორიგენი (aboriginal) [ლათ. Aborigines <ab origine დასაბამიდან, თავიდან] - 1.ადგილობრივი მკვიდრი მოსახლეობა, ამა თუ იმ ადგილის თავდაპირველი, ძირძველი ბინადარი; 2. ბიოლ. იგივეა, რაც ავტოქთონები.

აბრევიატურა (abbreviation) [იტალ. abbreviatura <ლათ. brevis მოკლე] - შემოკლებული დასახელება, რომელიც შედგება სრული სახელწოდების შემადგენელი სიტყვის ან სიტყვების ასოების ან მარცვლების ან მთლიანი სიტყვის კომბინაციისაგან.

აბროგაცია (abrogation) [ლათ. abrogatio] - მოძველებული კანონის გაუქმება. იგი ხორციელდება ახალი კანონის საშუალებით. აბროგაციის სახეებია: სრული აბროგაცია (ძველი კანონის სრული შეცვლა ახლით); დეროგაცია (ძველი კანონის ნაწილობრივ შეცვლა ახლით); ობროგაცია (ძველ კანონში აუცილებელი ცვლილებების შეტანა); სუბროგაცია (ძველ კანონში დამატებების შეტანა).

აბსენტეიზმი (absenteeism) [ლათ. absens - არმყოფი] - 1. არჩევნებში ან რეფერენდუმში მონაწილეობისაგან თავის არიდება; 2. კოლეგიალური ორგანოს წევრების მიერ სხდომის სისტემატური გაცდენა.

აბსოლუტიზმი (absolutism) [ფრანგ. absolutisme <ლათ. absolutus უდავო] - მმართველობის ფორმა, რომლის დროსაც უმაღლესი ძალაუფლება მთლიანად (შეუზღუდავად) ერთ პირს ეკუთვნის.

აბსოლუტური უფლება (absolute right) - სუბიექტის პიროვნული უფლება, რომლის აღიარება და ხელყოფისგან თავის შეკავება მოეთხოვება სამართლის ყველა სხვა სუბიექტს.

აბსოლუცია (absolution) [<ლათ. absolutio] - 1. სასამართლოს გადაწყვეტილება მსჯავრდადებულის სასჯელისგან გათავისუფლების შესახებ; 2. კათოლიკურ ეკლესიაში: ცოდვების მიტევება.

აბსტრაქცია (abstraction) [გერმ. abstraktion, ფრანგ. abstraction <ლათ. Abstractio დაშორება, განყენება] - 1. რაიმე საგნის ან მოვლენის არსებითი ნიშან-თვისებების გამოვლენისა და კანონზომიერების შეცნობის მიზნით ცალკეული თვისებრივი მახასიათებლიდან, მათ შორის არსებული კავშირებიდან განყენებული განსჯა, აზროვნება; 2. განყენებული ცნება, გამოცდილების თეორიული განზოგადება.

აბსტრაქციონიზმი (abstract art, abstractionism) [ლათ. abstractio განყენება, მოშორება] -აბსტრაქტული ხელოვნება - მე-20ს-ის ფორმალისტური მიმდინარეობა ფერწერაში, სკულპტურასა და გრაფიკაში; აბსტრაქციონისტები უარს ამბობენ რეალური საგნებისა და მოვლენების გამოსახვაზე. მათი ნაწარმოებები წარმოადგენენ გეომეტრიული ფორმების, ფერადი ლაქებისა და ხაზების ერთობლიობას.

აბსურდი (absurdity, nonsense) [ფრანგ. absurde <ლათ. absurdus, შეუსაბამო, აბდაუბდა, ახირებული] - უაზრობა, უცნაურობა, აბდაუბდა, შეუსაბამობა.

აგარაკი (summer cottage, country house) - 1. სახლი დასასვენებელ ადგილას; 2. დასასვენებელი ადგილი, ჩვეულებრივ, ქალაქგარეთ.

აგენტი (agent, medium; (commercy) factor; (legal) assignee) [<ლათ. Agent (agentis) - მოქმედი] - 1. იურიდიული ან ფიზიკური პირი, რომელიც სხვა პირის (პრინციპალის) სახელით, ხარჯითა და დავალებით მოქმედებს, ასევე დებს გარიგებებს მესამე პირებთან; 2. სახელმწიფოს, დაწესებულების, ორგანიზაციის წარმომადგენელი (რწმუნებული).

აგენტი გენერალური (general agent) - ქვეყნის განსაზღვრულ ტერიტორიაზე ან რეგიონში პრინციპალის სრულუფლებიანი წარმომადგენელი, რომელიც პასუხისმგებელია პრინციპალის კლიენტების ყოველგვარ მომსახურებაზე.

აგენტი ეკონომიკური (economic agent) - ფიზიკური ან იურიდიული პირი: 1.რომელსაც საკრედიტო დაწესებულება აძლევს კრედიტს (“სახელმწიფო ვალის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 1); 2. რომელიც ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას განურჩევლად საწარმოს ორგანიზაციულ-სამართლებრივი, საკუთრების ფორმისა და საქმიანობის ხასიათისა (“მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ” საქართველოს კანონი).

აგენტი სადაზღვევო (fixer, insurance agent, social insurance agent) - ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც მოქმედებს მზღვეველის დავალებით და სახელით მისთვის მზღვეველის მიერ მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში (საქართველოს კანონი “დაზღვევის შესახებ”, მუხლი 2).

აგენტი სავაჭრო (distributor, selling agent) - პროდუქციის მწარმოებელსა და მომხმარებელს შორის შუამავალი პირი, რომელიც არ არის პროდუქციის მესაკუთრე. იგი უპირატესად მწარმოებლის მუდმივი წარმომადგენელია რეგიონში.

აგენტი ფისკალური (fiscal agent) - 1. ბანკი ან სატრასტო კომპანია, რომელიც სააქციო საზოგადოებისთვის ახორციელებს ისეთი სახის მომსახურებას, როგორიცაა: ფასიანი ქაღალდების გამოშვება, პროცენტებისა და დივიდენდების, საიჯარო ქირის გადახდა; 2. საგადამხდელო სისტემისა და ფასიანი ქაღალდების მიმოქცევის ორგანიზებით, სახელმწიფოს ფისკალური პოლიტიკის განხორციელების მხარდამჭერი პირი, სახელმწიფოს წარმომადგენელი სხვა ქვეყნის ცენტრალურ ბანკებსა და საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციებთან ურთიერთობაში (“საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 75).

აგენტურა (secret/intelligence service; agents) - 1. ძირგამომთხრელი საქმიანობის წარმოებისა და საიდუმლო ინფორმაციის მოსაპოვებლად ორგანიზებული აგენტთა ქსელი; 2. ამა თუ იმ დაწესებულების, ორგანიზაციის აგენტთა ერთობლიობა (აგენტები); 3. აგენტის საქმიანობა.

აგიტაცია (agitation) [გერმ. Agitation <ლათ. agitatio მოძრაობაში მოყვანა] - 1. ფართო მასების ცნობიერებაზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით პოლიტიკური იდეებისა და ლოზუნგების გავრცელება; 2. საქმიანობა, რომლის მიზანია ვინმეს რაიმეში დარწმუნება, ან ვინმეს გადაბირება.

აგლომერაცია (agglomeration) [<ლათ. agglomerare მიერთება, დაგროვება] - ურბანიზაციის განვითარების, ეკონომიკური და კულტურული კავშირების შედეგად რამდენიმე ქალაქისა და დასახლებული პუნქტის ერთ ქალაქად შერწყმა.

აგნოსტიციზმი (agnosticism) [<ბერძ.agnostos შეუცნობელი; a (უარყ. ნაწილაკი) და gnosis ცოდნა, შემეცნება] - იდეალისტური მოძღვრება, რომლის მიხედვითაც შეუძლებელია ობიექტური სამყაროსა და ობიექტური ჭეშმარიტების შეცნობა.

აგორა (agora) [ბერძ. agora მოედანი] - სავაჭრო მოედანი და სახალხო შეკრებების ადგილი ძველ საბერძნეთში.

აგრარული (agrarian) [<ლათ. agrarius] - 1. მიწასთან; მიწათმფლობელობასთან, მიწათმოქმედებასთან დაკავშირებული; 2. რაიმე, რაც ხასიათდება მეურნეობის სხვა დარგებთან შედარებით სასოფლოსამეურნეო წარმოების უპირატესობით.

აგრეგირება (aggregate) [<ლათ. aggregare] - საერთო, განზოგადებული, მთლიანი მაჩვენებლების (სიდიდის) მიღების მიზნით რაიმე ერთგვაროვანი მაჩვენებლების (სიდიდეების) გაერთიანება, შეჯამება.

აგრესია (aggression) [ლათ. Aggressio თავდასხმა] (aggression) - კაცობრიობის უსაფრთხოებისა და მშვიდობის წინააღმდეგ მიმართული უმძიმესი საერთაშორისო დანაშაული. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წესდების მიხედვით, ნებისმიერი სახით შეიარაღებული ძალების მართლსაწინააღმდეგო გამოყენება.

აგრესიული ფასების პოლიტიკა (aggresive pricing) - ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო აზრის მქონე ტერმინი: 1.კონკურენტებზე ზეწოლის, ბაზარზე კომპანიის წილის გაზრდის მიზნით, საკუთარ საქონელზე დაბალი ფასების დაწესების მეშვეობით მაღალი ხარჯების მქონე კონკურენტების განდევნა ბაზრიდან. ამ შემთხვევაში დაზარალებულ მხარედ კონკურენტი გვევლინება; 2. მაღალი მოგების მიღების უზრუნველსაყოფად გაზრდილი ფასების შენარჩუნება, რომლისგანაც ჩვეულებრივ მომხმარებელი ზარალდება.

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია (European Convention for the protection of Human Rights and Fundamental Freedoms) - ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლებრივი გარანტიების შესახებ, ევროსაბჭოს წევრი ქვეყნების მიერ 1950 წელს ხელმოწერილი ხელშეკრულება, რომლის ამოცანას შეადგენდა 1948 წელს გაეროს ეგიდით გამოცხადებული ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პრინციპების განხორციელება. კონვენციის დებულებები, ძირითადად კონცენტრირებულია სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებზე, მნიშვნელოვან სიახლეს წარმოადგენდა პროცესუალური საკითხებისა და გადაწყვეტილების აღსრულების მექანიზმების განსაზღვრა. მოსარჩელეს აქვს უფლება ხელშეკრულების წევრი ქვეყნის მიერ კონვენციის დარღვევის ბრალდებით მიმართოს ადამიანის უფლებათა ევროკომისიას, რომლის შემდგომ ინსტანციას წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა ევროსასამართლო, რომელსაც შეუძლია მიმართონ, როგორც არასამთავრობო ორგანიზაციებმა, ისე ცალკეულმა პირმა ან პირთა ჯგუფმა. ორივე ორგანიზაცია შექმნილია კონვენციის ფარგლებში.კომისიის ამოცანას წარმოადგენს: სასამართლოს უფლებამოსილებებთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით საჩივრის განხილვა; დარღვევის ფაქტების შემოწმება; მხარეთა ურთიერთმორიგებისათვის საჭირო ზომების განხორციელება. შესაბამისი სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებათა ევროსასამართლოს იურისდიქციის აღიარების შემთხვევაში, სასამართლოს აქვს უფლება გამოიტანოს შესასრულებლად სავალდებულო გადაწყვეტილება, რომლის იურიდიული ძალა ეროვნული სასამართლოების მიერ მიღებული შესაბამისი გადაწყვეტილებების ტოლფასია.

ადამიანის უფლებების ევროპის სასამართლო (European Court of Human Rights) - 1950 წელს ევროკავშირის წევრმა ქვეყნებმა ხელი მოაწერეს ადამიანის უფლებების დაცვის სამართლებრივი გარანტირების ხელშეკრულებას, რათა ცხოვრებაში დამკვიდრებულიყო 1948 წელს გაეროს მიერ მიღებული ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაცია. სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებების დარღვევის შესახებ მომჩივანს სარჩელი შეუძლია შეიტანოს ევროპის კომისიაში; შემდგომი ინსტანციაა ადამიანის უფლებების ევროპის სასამართლო, რომელსაც შეიძლება მიმართონ როგორც ცალკეულმა პირებმა, ისე მათმა ჯგუფმა და არასამთავრობო ორგანიზაციებმა. სასამართლოს, თუ მისი იურისდიქცია აღიარებულია მოცემული ქვეყნის მიერ, უფლება აქვს მიიღოს გადაწყვეტილებები, რომლებიც აუცილებლად უნდა შესრულდეს. ამ გადაწყვეტილებებს ისეთივე ძალა აქვთ, როგორც ეროვნული სასამართლოების გადაწყვეტილებებს (იხ. აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია).

ადაპტაცია (adaptation) [ლათ. Adaptatio <adaptare შეგუება] - 1. გარემო პირობების ცვლილებებთან ორგანიზმის შეგუება; 2. დამწყებ მკითხველთათვის უცხოენოვანი ტექსტის გამარტივება.

ადაპტაცია სოციალური (social adaptation) - ცვლად სოციალურ გარემოსთან პირის ან სოციალური ჯგუფის აქტიური შეგუების პროცესი.

ადაპტაცია სტრუქტურული (structural adjustment) - პროტექციონისტული პოლიტიკის

შესუსტების შედეგად ეროვნული მრეწველობის გარდაქმნა. სტრუქტურული და სექტორული ადაპტაციის პროგრამის ფარგლებში, მსოფლიო ბანკი, საერთაშორისო სავალუტო ფონდის კონსულტაციის გათვალისწინებით, გასცემს კრედიტს განსაზღვრული პირობებით, მოითხოვს რა ქვეყნის მთავრობისგან ეკონომიკური რეფორმების გატარებაზე თანხმობას, რომელიც მიმართული იქნება ლიბერალიზაციისა და ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის შემცირებისაკენ.

ადგილი საკურორტო (health resort place) - ტერიტორია, რომელიც შეიცავს ბუნებრივ სამკურნალო რესურსებს, ვარგისია მიზნობრივი ექპლუატაციისათვის და არ აქვს შესაბამისი შენობა-ნაგებობანი (საქართველოს კანონი “ტურიზმისა და კურორტების შესახებ”, მუხლი 2).

ადგილობრივი (local) - 1. განსაზღვრულ ადგილთან დაკავშირებული (ადგილობრივი მოსახლეობა, ადგილობრივი ტრადიცია და სხვ.); 2. გარკვეული ტერიტორიის ფარგლებში მოქმედი (ადგილობრივი მრეწველობა, ადგილობრივი ბიუჯეტი).

ადგილობრივი თვითმმართველობა (local self-government) - საქართველოს მოქალაქეთა კონსტიტუციით აღიარებული და კანონმდებლობით გარანტირებული უფლება, შესაძლებლობა და პასუხისმგებლობა, თვითმმართველობის ერთეულებში მათ მიერ შექმნილი ადგილობრივი ორგანოების მეშვეობით, კანონმდებლობის საფუძველზე, საკუთარი პასუხისმგებლობით და დამოუკიდებლად გადაწყვიტონ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები. იგი ხორციელდება სახელმწიფოს სუვერენიტეტის შეულახავად (საქართველოს ორგანული კანონი “ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ”, მუხლი 1, პუნქტი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის დაწესებულება, რომლებში საქმიანობაც ითვლება საჯარო სამსახურად (list of local authorities in which working is considered as public service) - საკრებულო; გამგეობა; მერია; მუნიციპალიტეტი (საქართველოს კანონი “საჯარო სამსახურის შესახებ”, მუხლი 2.4).

ადგილობრივი თვითმმართველობის მოსამსახურე (servant of local authorities) - საჯარო მოსამსახურე, რომელიც სამსახურებრივ ურთიერთობაშია ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულთან (“საჯარო სამსახურის შესახებ”, საქართველოს კანონი, მუხლი 4).

ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელე (employee of local authorities) - პირი, რომელიც ინიშნება ან აირჩევა ადგილობრივი თვითმმართველობის დაწესებულების საშტატო (შტატით გათვალისწინებულ) თანამდებობაზე. ადგილობრივი თვითმმართველობის მოხელედ შეიძლება მიღებულ იქნეს საქართველოს ქმედუნარიანი მოქალაქე, რომელმაც მიაღწია 18 წლის ასაკს, ფლობს საქართველოს სახელმწიფო ენას და აქვს საშუალო განათლება მაინც (“საჯარო სამსახურის შესახებ”, საქართველოს კანონი, მუხლი 6, 16).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ადმინისტრაციული უფლებამოსილება (administrative authority of local self-government body) - ადგილობრივი სამსახურის შექმნის, შესაბამისი სტრუქტურისა და პერსონალის ხელმძღვანელობის (სტრუქტურების შექმნა, რეორგანიზაცია, გაერთიანება, თანამშრომელთა დანიშვნა, გათავისუფლება, გადაყვანა, გადამზადება, სამუშაო პირობებისა და შრომის ანაზღაურების განსაზღვრა), აგრეთვე დაფინანსებისა და ხარჯების გაწევის ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს უფლებამოსილება, რომელიც საჭიროა ამ ორგანოების ნორმალური ფუნქციონირებისათვის (,,ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს დელეგირებული უფლებამოსილება (delegated authority of local self-government body) - სახელმწიფო ორგანოს უფლებამოსილება, რომელიც გადაცემული აქვს ადგილობრივი მმართველობის ორგანოებს და რომელიც ამ ორგანული კანონით დადგენილი წესით, კანონის თანახმად ან ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოებს შორის დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე განსახორციელებლად გადაეცემა ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს (“ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ექსკლუზიური უფლებამოსილება (exclusive authority of local selfgovernment body) - ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს უფლებამოსილება, რომელიც მას მინიჭებული აქვს და რომელსაც იგი ახორციელებს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, დამოუკიდებლად და საკუთარი პასუხისმგებლობით. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას მიკუთვნებული საკითხების გადასაწყვეტად იყენებს სრულ ადმინისტრაციულ, მომსახურებით, საინვესტიციო და მარეგულირებელ უფლებამოსილებებს (“ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მარეგულირებელი უფლებამოსილება (regulative authority of local self-government body) - ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის შესასრულებლად სავალდებულო წესებისა და ინსტრუქციების დადგენის, აგრეთვე საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად ლიცენზიების, ნებართვების გაცემის და დადგენილი ნორმების დარღვევისათვის ჯარიმების დაწესების უფლებამოსილება („ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს მომსახურებითი უფლებამოსილება (servicing authority of local self-government body) - ადგილობრივი მოსახლეობის პრობლემების შეფასების, სათანადო ზომების მიღებისა და ღონისძიებების განხორციელების, მომსახურების ობიექტების ფუნქციონირების, მომსახურების მიწოდებისა და უზრუნველყოფის დაგეგმვის, დაფინანსებისა და განხორციელების, აგრეთვე დამატებითი მომსახურების გაწევის უფლებამოსილება (“ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ნებაყოფლობითი უფლებამოსილება (free-will authority of local selfgovernment body) - ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს უფლებამოსილება, საკუთარი ინიციატივით მიიღოს გადაწყვეტილება ყველა იმ საკითხზე, რომლებიც კანონის თანახმად არ არის ამოღებული მისი უფლებამოსილებიდან ან არ არის მიკუთვნებული სახელმწიფო ორგანოს უფლებამოსილებას (“ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს საინვესტიციო უფლებამოსილება (investment authority of local selfgovernment body) - ადგილობრივი თვითმმართველობის ფუნქციების შესასრულებლად საჭირო საინვესტიციო პროგრამების განსაზღვრისა და დაფინანსების, საკუთარი მოძრავი და უძრავი ქონების აღდგენის ან შეძენის, შესაბამისი მატერიალური, შრომითი და ფინანსური საშუალებების მობილიზაციის, ინვესტიციებისა და განაწილების განხორციელების, აგრეთვე ადგილობრივ ბიუჯეტში სათანადო სუბსიდიების გათვალისწინების უფლებამოსილება („ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი მმართველობა (local administration, municipal administration) - 1. ადგილობრივი ორგანოებისათვის საქართველოს კანონმდებლობით მინიჭებული უფლება და დაკისრებული მოვალეობა, საერთო-სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარე, ადგილობრივი პირობების გათვალისწინებით გადაწყვიტონ სახელმწიფო ორგანოების მიერ დელეგირებული სახელმწიფო მნიშვნელობის ადგილობრივი საკითხები (საქართველოს ორგანული კანონი “ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” მუხლი 1, პუნქტი 4); 2. სახელმწიფო მმართველობის სისტემის შემადგენელი ნაწილი, რომელიც უზრუნველყოფს კანონით განსაზღვრული კომპეტენციის ფარგლებში, სახელმწიფო მნიშვნელობის ადგილობრივი და სახელმწიფო უმაღლესი ორგანოების მიერ დელეგირებული სხვა საკითხების გადაწყვეტას, მოსახლეობის მოთხოვნათა გათვალისწინებით სახელმწიფო ინტერესების დაცვას (საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 21 დეკემბრის № 702 ბრძანებულება, მუხლი 1.1).

ადგილობრივი მოსაკრებელი (local dues) - ადგილობრივ ბიუჯეტში ერთჯერადი სავალდებულო გადასახდელი, რომელსაც ფიზიკური და იურიდიული პირები იხდიან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს მიერ განსაზღვრული ვადით ან უამისოდ, კანონით გათვალისწინებული საქმიანობის განხორციელების ან/და სარგებლობის უფლების მინიჭებისთვის (საქართველოს კანონი „ადგილობრივი მოსაკრებლების შესახებ”, მუხლი 1).

ადგილობრივი მოსაკრებლის სახეები (types of local dues) - 1. ადგილობრივი სალიცენზიო მოსაკრებლებია: ა) მოსაკრებელი მშენებლობის დაწყების ნებართვისთვის; ბ) მოსაკრებელი გარე ვაჭრობის ნებართვისთვის; გ) მოსაკრებელი გარე რეკლამის გავრცელების ნებართვისთვის; დ) მოსაკრებელი საზოგადოებრივი ადგილებით სარგებლობის შეზღუდვის ნებართვისთვის; ე) მოსაკრებელი ადგილობრივი სამგზავრო-სატრანსპორტო გადაზიდვის ნებართვისთვის; ვ) მოსაკრებელი არქიტექტურული ობიექტის სტრუქტურულ- ფუნქციური წყობისა და იერის შეცვლის ნებართვისთვის; ზ) მოსაკრებელი ავტოტრანსპორტის პარკირების ნებართვისთვის; 2. სატენდერო მოსაკრებელი (საქართველოს კანონი „ადგილობრივი მოსაკრებლების შესახებ”, მუხლი 5).

ადგილობრივი ორგანოები (local authorities) - კანონით დადგენილი წესით შექმნილი თვითმმართველობისა და მმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები, რომლებიც უზრუნველყოფენ საქართველოს კანონმდებლობით მათ უფლებამოსილებას მიკუთვნებული საკითხების გადაწყვეტას. ადგილობრივ ორგანოებს აქვთ ერთიანი ანგარიშსწორების ანგარიში ბანკში, დასრულებული ბალანსი, ხარჯთაღრიცხვა და ბეჭედი სახელმწიფო გერბის გამოსახულებით („ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 1).

ადგილობრივი საარჩევნო ოლქი (local electoral/election district) - საარჩევნო ოლქის ნაწილი, რომელიც იქმნება ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოთა არჩევნების ჩატარების მიზნით, თუ საარჩევნო ოლქი მოიცავს ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთზე მეტ ერთეულს; ადგილობრივი საარჩევნო ოლქი მოიცავს შესაბამისი ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულის მთელ ტერიტორიას (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

ადგილობრივი სიმბოლიკის გამოყენებისათვის გადასახადი (tax for using local symbolics) - ადგილობრივ გადასახადს იხდიან იურიდიული და მეწარმე ფიზიკური პირები, რომლებიც იყენებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მიერ კანონმდებლობის შესაბამისად დამტკიცებულ სიმბოლიკას - გერბებს, ისტორიული ან არქიტექტურული ძეგლების გამოსახულებებს, ქალაქის ან მისი ცალკეული ადგილის ხედებსა და სხვა ანალოგიურ სიმბოლოებს. არ შეიძლება ადგილობრივ სიმბოლოდ ქალაქის (რაიონის) ან სხვა დასახლებული პუნქტის სახელის გამოყენება. ადგილობრივი სიმბოლიკის გამოყენებისათვის გადასახადის ზღვრული ოდენობა განისაზღვრება ადგილობრივი სიმბოლიკის გამოყენებით ნიშანდებული საქონლის მიწოდებიდან მიღებული ამონაგების არა უმეტეს 2 პროცენტით (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 214).

ადგილსამყოფელი (abode, fix, locality, location, site) - 1. ადგილი, სადაც იმყოფება განსაზღვრული იურიდიული ან ფიზიკური პირი; 2. საწარმოს იურიდიული მისამართი (საქართველოს კანონი “მეწარმეთა შესახებ”, მუხლი 5.4.1).

ადენდუმი (addendum) [<ლათ. addo ვუმატებ, ვურთავ] - 1. საზღვაო ვაჭრობის ხელშეკრულების ან დოკუმენტის (კერძოდ, ჩარტერის) დამატება, რომელიც ცვლის ან ავსებს მის ამა თუ იმ პირობას. იხ. აგრეთვე ჩარტერი; ჩარტერის ხელშეკრულება; 2. დაზღვევის ან გადაზღვევის ხელშეკრულების დამატება.

ადეპტი (adept) [ფრანგ. adepte მომხრე, მიმდევარი <ლათ. adeptus მიღწეული] - რომელიმე სწავლების, იდეის მიმდევარი, მომხრე. თავდაპირველად ადეპტი ეწოდებოდა რელიგიური მიმდევრობის, სექტის საიდუმლოებებს ზიარებულ პირს.

ად ვალორემი (ლათ. ad valorem) - ძვირფასი ტვირთების გადაზიდვის ან საბაჟო გადასახადების გამოთვლის მეთოდი, რომლის დროსაც მხედველობაში მიიღება ტვირთის ფასი (პროცენტი ფასიდან) და არა წონა.

ადვენტისტები (adventists) [<ლათ. adventus მოსვლა] - ამერიკაში, 1833 წელს უბრალო ფერმერის, უილიამ მილერის მიერ დაარსებული სექტა (პროტესტანტული), რომელიც ქადაგებდა სამყაროს უახლოეს ხანში დაღუპვასა და იესო ქრისტეს ათასწლოვან მეუფებას. სექტის ყველაზე მრავალრიცხოვან ფრთას შეადგენს მეშვიდე დღის ადვენტისტები, რომელიც დააარსეს ელენე და ჯონ უაიტებმა 1846 წელს. მის მთავარ დოქტრინას შეადგენს: 1. მითითება შაბათის უქმობის შესახებ; 2. ე.წ. სამი ამბავი იოანეს გამოცხადების მე-14 თავიდან. I - ამბავი განკითხვის დღის მოახლოების შესახებ; II - ამბავი ბიბლიური წინასწარმეტყველების შესახებ ბაბილონის (რომის) დამხობის თაობაზე; III - ადვენტისტებს ევალებათ “ღვთის მცნებებისა და ქრისტეს რწმენის” ქადაგება; 3. მითითება ადამიანის სულის მოკვდავობის შესახებ; 4. მითითება ე.წ. “სანიტარული რეფორმის” შესახებ - ზოგიერთი საკვები პროდუქტის აკრძალვა. სექტის მიმდევრებს არ სწამთ ბიბლიის ღვთივშთაგონებულობა.

ადვოკატი (ვექილი) (barrister, solicitor; councel, lawyer) [ლათ. Advocatus <advocare დახმარების თხოვნა <advoco მიწვევა] - 1. თავისუფალი პროფესიის პირი, რომელიც ემორჩილება მხოლოდ კანონსა და პროფესიული ეთიკის ნორმებს და შეყვანილია საქართველოს ადვოკატთა ერთიან სიაში. უმაღლესი იურიდიული განათლების მქონე ფიზიკური პირი, რომელმაც კანონით დადგენილი წესით გაიარა ადვოკატთა ტესტირება, დადო ადვოკატის ფიცი და აქვს იურისტად ან ადვოკატის სტაჟიორად მუშაობის არანაკლებ 1 წლის შრომის სტაჟი. ადვოკატი არ შეიძლება იყოს განზრახი მძიმე დანაშაულისათვის ნასამართლები პირი, თუ ნასამართლობა არ აქვს მოხსნილი ან გაქარწყლებული კანონმდებლობით დადგენილი წესით („ადვოკატთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 1, 10); 2. იურისტი, რომლის სპეციალობაა მოქალაქეებისა და ორგანიზაციებისთვის სამართლებრივი დახმარების გაწევა, მ.შ. სასამართლოში მათი ინტერესების დაცვა.

ადვოკატთა ასოციაცია (association of lawyers) - საქართველოს ადვოკატთა ასოციაცია, აგრეთვე აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციები არიან პირთა წევრობაზე დაფუძნებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირები („ადვოკატთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 21).

ადვოკატთა ასოციაციის აღმასრულებელი საბჭო (executive council of association of lawyers) - ადვოკატთა ასოციაციის აღმასრულებელი ორგანო, რომლის სხდომა იმართება სულ მცირე თვეში ერთხელ, შედგება 9 წევრისაგან. 6 წევრს ირჩევს საერთო კრება 3 წლის ვადით. საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის თავმჯდომარე და აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციების თავმჯდომარეები თანამდებობრივად შედიან საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციაში. საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის აღმასრულებელი საბჭო უფლებამოსილია: ა) ადვოკატთა ასოციაციების აღმასრულებელი საბჭოების მიერ მიწოდებული მონაცემების საფუძველზე, ამ კანონით დადგენილი წესით, ორგანიზება გაუწიოს საქართველოს ადვოკატთა ერთიანი სიის შედგენას, მასში ცვლილებების შეტანას და მის გამოქვეყნებას; ბ) განსაზღვროს ადვოკატთა ტესტირების ჩატარების თარიღი; ორგანიზება გაუწიოს ტესტირების მომზადებასა და ჩატარებას (აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციების გარდა); კოორდინაცია გაუწიოს ტესტირების ჩატარებას საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე; გ) ორგანიზება გაუწიოს ადვოკატთა მიერ ფიცის დადებას (განცხადების დაწერას); დ) აღასრულოს საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრების, ეთიკის კომისიისა და სარევიზიო კომისიის გადაწყვეტილებები; ე) დაამტკიცოს ადვოკატის ორდერის ნიმუში; ვ) დაამტკიცოს საადვოკატო საქმიანობის უფლების დამადასტურებელი მოწმობის ნიმუში; ზ) დაამყაროს საერთაშორისო კავშირები, ამ ურთიერთობებში იყოს ასოციაციის წარმომადგენელი; თ) აწარმოოს ადვოკატთა და მათ სტაჟიორთა პირადი საქმეები; ი) ორმხრივი თხოვნის საფუძველზე იყოს ასოციაციის მოდავე წევრების ან წევრებისა და მათი კლიენტების მომრიგებელი; კ) გამოსცეს ადვოკატთა საინფორმაციო ბიულეტენი ან სხვა პერიოდული ორგანო; ლ) განახორციელოს ამ კანონითა და ასოციაციის წესდებით გათვალისწინებული სხვა უფლებამოსილებანი. აფხაზეთის ან აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციის აღმასრულებელი საბჭო უფლებამოსილია: ა) ორგანიზება გაუწიოს საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის აღმასრულებელი საბჭოსთვის ადვოკატთა მონაცემების მიწოდებას საქართველოს ადვოკატთა ერთიანი სიის შედგენის, მასში ცვლილებების შეტანის და მისი გამოქვეყნების მიზნით; ბ) ორგანიზება გაუწიოს ადვოკატთა მიერ ფიცის დადებას (განცხადების დაწერას); გ) ორგანიზება გაუწიოს ტესტირების მომზადებასა და ჩატარებას; დ) ორმხრივი თხოვნის საფუძველზე იყოს ასოციაციის მოდავე წევრების ან წევრებისა და მათი კლიენტების მომრიგებელი; ე) აწარმოოს ადვოკატთა და მათ სტაჟიორთა პირადი საქმეები; ვ) აღასრულოს საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრების, შესაბამისი აღმასრულებელი საბჭოს, ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრების, ეთიკის კომისიისა და სარევიზიო კომისიის გადაწყვეტილებები; ზ) განახორციელოს ამ კანონითა და ასოციაციის წესდებით გათვალისწინებული სხვა უფლებამოსილებანი. აღმასრულებელი საბჭო უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება წევრთა საერთო რაოდენობის ნახევარზე მეტი. გადაწყვეტილება მიიღება დამსწრეთა ხმების უმრავლესობით. ხმების თანაბრად გაყოფის შემთხვევაში გადამწყვეტია („ადვოკატთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 26).

ადვოკატთა ასოციაციის ეთიკის კომისია (ethics commission of association of lawyers) -შედგება 3 წლის ვადით არჩეული 9 წევრისგან. 7 წევრს ირჩევს საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრება, ხოლო თითო წევრს ირჩევენ აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციების საერთო კრებები. აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების ადვოკატთა ასოციაციების ეთიკის კომისიების წევრთა რაოდენობა, უფლებამოსილება და არჩევის წესი განისაზღვრება დებულებით, რომელსაც ამტკიცებს შესაბამისი ავტონომიური რესპუბლიკის ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრება. ეთიკის კომისიის წევრის ხელახლა არჩევა შეიძლება მხოლოდ ერთხელ. ეთიკის კომისიის თავმჯდომარეს ირჩევს აღმასრულებელი საბჭო თავისი წევრებისგან, 1 წლის ვადით, კანდიდატის წინასწარი წერილობითი თანხმობის საფუძველზე. ეთიკის კომისია ამოწმებს ადვოკატზე შემოსულ ინფორმაციას, სწავლობს მის საფუძვლიანობას და წყვეტს ადვოკატის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხს. ანონიმური წერილები და შეტყობინებები არ შეიძლება საფუძვლად დაედოს ადვოკატის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხის განხილვას. ადვოკატთა დისციპლინური პასუხისმგებლობისა და დისციპლინური წარმოების წესი განისაზღვრება საქართველოს ადვოკატთა ასოციაციის საერთო კრების მიერ დამტკიცებული დებულებით („ადვოკატთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 28).

ადმინისტრატორი (administrator, (personnel manager) executive, manager) [ლათ. Administrator მმართველი] - 1. დაწესებულებაში (ორგანიზაციაში) პასუხისმგებელი განმკარგულებელი, რაიმეს მომწყობი; 2. ბანკის ან სხვა საკრედიტო დაწესებულების სამეთვალყურეო საბჭოს, დირექტორატის (გამგეობის) ან სარევიზიო კომისიის წევრი, აგრეთვე პირი, რომელიც დამოუკიდებლად, ან ერთ, ან მეტ პირთან ერთად უფლებამოსილია იკისროს ვალდებულებები ბანკის სახელით (საქართველოს კანონი ,,კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“, მუხლი 1); მეტ პირთან ერთად უფლებამოსილია იკისროს ვალდებულებები ბანკის სახელით“კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 1); 3. საბროკერო კომპანიის საქმიანობაზე ლიცენზიის შეჩერებისას ფასიანი ქაღალდების ეროვნული კომისიის მიერ დანიშნული პირი, რომელთან შეთანხმებით მიიღება საწარმოს საქმიანობასთან დაკავშირებული ნებისმიერი გადაწყვეტილება; 4. ბალანსის ანალიზისა და კორპორაციული ფინანსების ექსპერტი, რომელიც გადახდისუუნარო კომპანიას მართავს.

ადმინისტრაცია (administration, authorities, management, (personnel management), personnel administrative) [ლათ. administratio მართვა-გამგებლობა] - 1. აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოები; 2. ქვეყნის ცალკეული ნაწილის მმართველობა; 3. წარმოებასა და დაწესებულებებში მმართველობის ორგანოები, რომელთა ფუნქციაშიც შედის საკადრო, საფინანსო და ორგანიზაციული საკითხების მოგვარება.

ადმინისტრაციული (administrative, executive) - 1. ადმინისტრაციასთან, ადმინისტრაციულ ორგანოებთან დაკავშირებული (მაგალითად, რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი); 2. აღმასრულებელი ორგანოების განკარგულებით მომხდარი, მიღებული (მაგალითად, ადმინისტრაციული სასჯელი).

ადმინისტრაციული აქტი (administrative act) - საქართველოს კანონმდებლობით, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი, რომელიც აწესებს, ცვლის, წყვეტს ან ადასტურებს პირის ან პირთა შეზღუდული წრის უფლებებსა და მოვალეობებს (საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, მუხლი 2).

ადმინისტრაციული გარიგება (administrative transaction) - ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირთან, აგრეთვე, სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოსთან დადებული სამოქალაქო - სამართლებრივი გარიგება (საქართველოს “ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

ადმინისტრაციული ერთეულები (საქართველოს) (administrative districts) - სოფელი, თემი, დაბა, ქალაქი და რაიონი (საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 14 მაისის №321 ბრძანებულება).

ადმინისტრაციული იუსტიცია (administrative justice) - სახელმწიფო მმართველობის სფეროში კანონიერების დაცვაზე კონტროლის განხორციელების მიზნით შექმნილი სპეციალური სასამართლო და კვაზისასამართლო ორგანოების სისტემა. უფრო ვიწრო მნიშვნელობით - ადმინისტრაციული დავებისა და ადმინისტრაციული საქმეების განხილვის სპეციალიზებული პროცესუალური წესი, სადაც ერთ-ერთ მხარეს წარმოადგენს სახელმწიფო. ადმინისტრაციული იუსტიცია სასამართლო საქმიანობის განსაკუთრებული სახეობაა, რომელიც ხორციელდება სასამართლო განხილვის ძირითადი ელემენტების გათვალისწინებით.

ადმინისტრაციული კოდექსი (administrative code) - კოდიფიცირებული საკანონმდებლო აქტი, რომელიც განსაზღვრავს ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემისა და აღსრულების, ადმინისტრაციული საჩივრისა და განცხადების განხილვის, ადმინისტრაციული გარიგების მომზადების, დადებისა და შესრულების წესს. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი მიღებულია 1999 წლის 25 ივნისს და ამოქმედდა 2000 წლის 1-ელი იანვრიდან.

ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა (administrative liability) - ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის შეფარდება კანონით დადგენილ საფუძველზე და წესით.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა (გადაცდომა) (administrative offence) - სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი წესრიგის, საკუთრების, მოქალაქეთა უფლებებისა და თავისუფლების, მმართველობის დადგენილი წესის ხელმყოფი მართლსაწინააღმდეგო, ბრალეული (განზრახი ან გაუფრთხილებელი) მოქმედება ან უმოქმედობა, რომლისთვისაც კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობა (საქართველოს „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი”, მუხლი 10).

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი (administrative offence record, administrative offence report, a statement of the administrative offence case) - საამისოდ უფლებამოსილი თანამდებობის პირის ან საზოგადოებრივი ორგანიზაციისა თუ საზოგადოებრივი თვითმოქმედების ორგანოს წარმომადგენლის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის შესახებ შედგენილი ოქმი, რომელშიც აღინიშნება მისი შედგენის თარიღი და ადგილი, შემდგენის თანამდებობა, სახელი, მამის სახელი, გვარი; მონაცემები დამრღვევი პირის შესახებ; ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის ადგილი, დრო და არსი; ნორმატიული აქტი, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას ამ სამართალდარღვევისთვის; მოწმეთა და დაზარალებულთა გვარები და მისამართები, თუ ისინი არიან; დამრღვევის ახსნა-განმარტება; საქმის გადასაწყვეტად საჭირო სხვა ცნობები. ოქმს ხელს აწერენ მისი შემდგენი და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენი; თუ არიან მოწმეები და დაზარალებულნი, ოქმს შეიძლება ხელი მოაწერონ ამ პირებმაც. იმ შემთხვევაში, თუ სამართალდარღვევის ჩამდენი უარს იტყვის ოქმის ხელმოწერაზე, ოქმში კეთდება სათანადო ჩანაწერი. სამართალდარღვევის ჩამდენს უფლება აქვს წარმოადგინოს ოქმისათვის დასართავი ახსნა-განმარტება და შენიშვნები ოქმის შინაარსის გამო, აგრეთვე, ჩამოაყალიბოს მის ხელმოწერაზე უარის თქმის მოტივები. ოქმის შედგენისას დამრღვევს განემარტება ამ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით გათვალისწინებული მისი უფლებები და მოვალეობები, რაც აღინიშნება ოქმში (საქართველოს „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი”, მუხლი: 239; 240).

ადმინისტრაციული სამართალი (administrative law) - სამართლებრივი ნორმების ერთობლიობა, რომელიც აწესრიგებს სახელმწიფო მმართველობის სფეროში ადმინისტრაციულ-საზოგადოებრივ ურთიერთობებს, განსაზღვრავს მმართველობის ორგანოების შექმნისა და გაუქმების, მათი ორგანიზაციისა და საქმიანობის წესსა და პრინციპებს. ადმინისტრაციული სამართლის ნორმები განსაზღვრავენ, აგრეთვე, მოქალაქეების, სახელმწიფო მოხელეებისა და თანამდებობის პირთა უფლებამოსილებას, ადგენენ ქცევის სავალდებულო წესებს, აწესებენ პასუხისმგებლობის ზომებს მათი დარღვევისათვის.

ადმინისტრაციული სახდელი (official reprimand) - ადმინისტრაციული სახდელი წარმოადგენს პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე, როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ჩადენისათვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს შემდეგი ადმინისტრაციული სახდელები: 1) გაფრთხილება; 2) ჯარიმა; 3) იმ საგნის სასყიდლით ჩამორთმევა, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის იარაღს ან უშუალო ობიექტს, ან საბაჟო წესების დარღვევის საგანს, საქონლის ტრანსპორტირებისა და მიწოდების საშუალებას წარმოადგენდა; 4) იმ საგნის კონფისკაცია, რომელიც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის იარაღს ან უშუალო ობიექტს, ან საბაჟო წესების დარღვევის საგანს, საქონლის ტრანსპორტირებისა და მიწოდების საშუალებას წარმოადგენდა; 5) მოქალაქისათვის მინიჭებული სპეციალური უფლების (სატრანსპორტო საშუალებათა მართვის უფლება, ნადირობის უფლება) ჩამორთმევა; 6) გამასწორებელი სამუშაოები; 7) ადმინისტრაციული პატიმრობა. საქართველოს რესპუბლიკის კანონებით შეიძლება გათვალისწინებულ იქნეს საქართველოს ფარგლებიდან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათან ჩადენისათვის იმ უცხოელ მოქალაქეთა და მოქალაქეობის არმქონე პირთა ადმინისტრაციული გაძევება, რომლებიც უხეშად არღვევენ მართლწესრიგს (საქართველოს „ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი”, მუხლი: 23; 24).

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული (რეგიონალური) ავტონომია (administrativeterritorial (regional) autonomy) - უნიტარულ სახელმწიფოში ხელისუფლების დეცენტრალიზაციის ფორმა. ავტონომიის აღნიშნული ფორმის მატარებელ სუბიექტს არ გააჩნია სახელმწიფოს ნიშნები, აქვს ცენტრისგან დამოუკიდებლად ფორმირებადი საკანონმდებლო და აღმასრუ ლებელი ორგანოების სისტემა. ამასთან, კონსტიტუციის შესაბამისად ან ცენტრის მიერ განისაზღვრება საკითხები, რომლის მიმართ სუბიექტს აქვს საკანონმდებლო აქტების მიღების უფლებამოსილება.

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული (administrative-territorial district) - 1. ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის სტრუქტურული ნაწილები, რომლებსაც არ გააჩნიათ პოლიტიკური დამოუკიდებლობა და იმყოფებიან განსაზღვრული სახის ურთიერთ-დაქვემდებარებაში (მაგ: რაიონი, ქალაქი, ქალაქის რაიონი); 2. საქართველოში არსებული ადმინისტრაციული ერთეულების დასახელებებია: სოფელი, თემი, დაბა, ქალაქი, რაიონი (საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 14 მაისის №321 ბრძანებულება, მუხლი 1).

ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობა (administrative-territorial system) - უნიტარული სახელმწიფოს ან ფედერაციული სახელმწიფოს სუბიექტების ტერიტორიების დაყოფა განსაზღვრულ ნაწილებად (რაიონი, პროვინცია, გუბერნია, მხარე, რეგიონი, დეპარტამენტი, საგრაფო და სხვ.), რომლის შესაბამისად იქმნება და ფუნქციონირებს სახელმწიფოს ადგილობრივი ორგანოების სისტემა. ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფისას, როგორც წესი, ითვალისწინებენ ბუნებრივ-ისტორიულ, ნაციონალურ და სოციალურ-ეკონომიკურ თავისებურებებს.

ადმინისტრაციული წარმოება (administrative office work) - ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მომზადების, გამოცემისა და აღსრულების, აგრეთვე, ადმინისტრაციული საჩივრის გადაწყვეტის მიზნით (საქართველოს „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

ადმინისტრაციული ხარჯები (administrative costs) - საწარმოს მართვისა და მისი საქმიანობის კონტროლთან დაკავშირებული ხარჯები. იგი მოიცავს: დირექტორის ხელფასს, პერსონალის შრომის ანაზღაურების, სათავსის იჯარის, განათების, გათბობის ხარჯებს, სასამართლოს დანახარჯებს, ბუღალტერრევიზორების შრომის ანაზღაურებას და ა.შ. ამ ხარჯებში არ შედის მეცნიერული კვლევის, პროდუქციის წარმოების, რეალიზაციისა და გასაღების ხარჯები.

ადმინისტრირება (administer) [<ლათ. administrare მართვა, გამგებლობა] - 1. მართვა, ხელმძღვანელობა; 2. ბრძანებებისა და მითითებების გაცემის მეშვეობით ბიუროკრატიული მართვა.

ადმირალი (admiral) [ინგლ. Admiral <არაბ. amir მეთაური, ხელმძღვანელი] - 1. უმაღლეს მეთაურთა შემადგენლობის სამხედრო წოდება სამხედრო-საზღვაო ფლოტში; საადმირალო - ა) ინგლისსა და მეფის რუსეთში: საზღვაო ძალების მმართველობის უმაღლესი ორგანო; ბ) მოძვ. ნავსადგურის ნაწილი, სადაც აგებდნენ, აიარაღებდნენ და არემონტებდნენ სამხედრო გემებს; 2. იხ. სამხედრო წოდებები.

ადჰოკრატია (adhocracy) - 1. ბიუროკრატული მართვის სტილის საპირისპირო ფორმა, რომელიც უგულებელყოფს მენეჯმენტის კლასიკურ პრინციპებს (აღნიშნული პრინციპის მიხედვით თითოეულ მუშაკს მოეთხოვება მკაცრად განსაზღვრული ფუნქციის შესრულება). ადჰოკრატია საუკეთესო გარემოა განათლებული, ენერგიული, დამოუკიდებლად მოაზროვნე ადამიანებისთვის, რომლებსაც აქვთ განუსაზღვრელ პირობებში მოქმედების უნარი. მართვის აღნიშნული მეთოდი ზედმიწევნით მიესადაგება განუსაზღვრელი და სწრაფად ცვალებადი მოთხოვნის პირობებში მოქმედ კომპანიას, აგრეთვე, იმ საწარმოებს, სადაც საჭიროა შემოქმედებითი მიდგომა. ადჰოკრატი ჩვეულებრივ არ აიძულებს მასზე მომუშავეს, მისი ქმედება ქაოსური და ცვალებადია, იგი ფართოდ იყენებს გუნდური გადაწყვეტის პრინციპს; 2. გ.მინცბერგის განსაზღვრების მიხედვით: ადჰოკრატია - ორგანიზაციული სტრუქტურაა, რომელიც ხასიათდება ქცევის ფორმალიზაციის (რეგლამენტაციის) დაბალი და ფორმალური (აღიარებული წესით დადასტურებული) განათლების შესაბამისად ჰორიზონტალური სპეციალიზაციის მაღალი დონით.

აერო ... [ბერძ. aer ჰაერი] - „საჰაეროს” შესატყვისი მნიშვნელობის რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი.

აერონავიგაცია (aeronavigation) [<ბერძ. aer ჰაერი+<ლათ. navigatio მიმოსვლა] მეცნიერება საფრენი აპარატების მართვის შესახებ, რუკების, კომპასის, რადიოსა და სხვა ხელსაწყოების გამოყენებით; საჰაერო ნავიგაცია.

ავალი (backing, bank guarantee, (bills) aval) [ფრანგ. aval] - სათამასუქო თავდებობა, რომელსაც განსაკუთრებული საგარანტიო ბარათის გაცემით კისრულობს მესამე პირი (ავალისტი). ავალისტის ხელმოწერა აუცილებელია თამასუქის წინა პირზე ან დამატებით ფურცელზე (ალონჟი). ავალისტი ფაქტობრივად წარმოადგენს მოვალეს.

ავანგარდი (advance-guard, advanced guard, avant-guard, avanguard) [ფრანგ. avant-guarde <avant წინა + garde დაცვა] - გადატ. საზოგადოებრივი ჯგუფის მოწინავე, წამყვანი ნაწილი.

ავანგარდიზმი (avant-gardism) [ფრანგ. avant-garde წინ მიმავალი] - ავანგარდი - მე-20ს-ის ხელოვნების სხვადასხვა მიმდინარეობის სახელწოდება, რომლებსაც ახასიათებთ რეალისტურ ნორმებსა და ტრადიციებთან კავშირის გაწყვეტა; პირველხარისხოვანი მნიშვნელობა ენიჭება ახალი ფორმებისა და გამოსახვის საშუალებების ძიებას; ავანგარდისტები ხელოვნებას განიხილავენ, როგორც განსაკუთრებულ, სოციალურ დატვირთვას მოკლებულ ესთეტიკურ სფეროს.

ავანსი (advance) [ფრანგ. avance] - ფულადი თანხა, რომლებიც გაიცემა წინასწარ შემდგომი გადახდის ანგარიშში: საქონლის მიწოდებისთვის, მომსახურებისთვის, სამუშაოთა შესრულებისთვის. ავანსი, ისევე როგორც ბე, გვევლინება ხელშეკრულების დადების დამამტკიცებელ საშუალებად, მაგრამ მისგან განსხვავებით არ წარმოადგენს ხელშეკრულების რეალური შესრულების უზრუნველყოფის საშუალებას. ვალდებულების შეუსრულებლობისას ავანსი ექვემდებარება დაბრუნებას.

ავანსცენა (foreground, proscenium) [ფრანგ. avant-scene <avant წინა + scene სცენა] - 1. მაყურებელთა დარბაზში ნაწილობრივ გამოწეული (ფარდის წინ) სცენის წინა ნაწილი; 2. საზოგადოებრივპოლიტიკური მოვლენების ყველაზე შესამჩნევი, ცენტრალური ნაწილი.

ავანტიურიზმი (adventurism) [ფრანგ. aventurisme, ფრანგ. aventure თავგადასავალი] - შემთხვევითი წარმატების მიღწევის, სარგებლის მიღების მიზნით უპრინციპო, რისკიანი მოქმედება, საქმიანობა.

ავარია (damage, accident, breakdown) [იტალ. avaria <არაბ. awar დაზიანება] - მუშაობის, მოძრაობის დროს მოწყობილობის, მანქანის, მექანიზმის დაზიანება.

ავერსი (fore-part) [ფრანგ. avers <ლათ. adversus პირით მიქცეული, შებრუნებული] - მედლის ან მონეტის წინა მხარე.

ავთენტური (authentic) [ფრანგ. authentique ნამდვილი, სანდო, <ბერძ. Authentikos პირველწყაროდან აღმოცენებული] - ნამდვილი, უეჭველი, უტყუარი, სინამდვილის შესაბამისი.

ავია (aero-, air-) - „საჰაეროს“ მნიშვნელობის მქონე რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი.

ავიზო (advice, aviso, note) [იტალ. avvizo შეტყობინება <ლათ. avis ფრინველი] - 1. ხელშეკრულების მხარეთა შორის ოფიციალური წერილობითი შეტყობინება ურთიერთანგარიშსწორებაში მომხდარი ცვლილების შესახებ; 2. საბანკო უწყება, რომელიც ურთიერთანგარიშსწორებაში მომხდარ ცვლილებებს ან საქონლის გაგზავნას დოკუმენტურად ადასტურებს; 3. რაიმე დავალების შესრულების შესახებ შეტყობინება; 4. ზოგიერთი უცხო ქვეყნის სამხედრო ფლოტში სადაზვერვო ან მალემსრბოლური მიზნით გამოყენებული მცირე ზომის სწრაფმავალი ხომალდი.

ავისტა (draft at sight) [იტალ. a vista წარდგენით, წარმოდგენით] - თამასუქი ან ფულადი ანგარიშსწორების დოკუმენტზე არსებული წარწერა, რომელიც ადასტურებს წარდგენისთანავე ან წარდგენიდან განსაზღვრული ვადის გასვლის შემდეგ დოკუმენტის განაღდების ვალდებულებას.

ავრალი (work involving all hands) [ინგლ. over all ყველანი ზევით!] - 1. გემზე მუშაობა, რომელშიც მთელი ეკიპაჟი ან ეკიპაჟის დიდი ნაწილი იღებს მონაწილეობას; 2. მუშაკთა მობილიზაცია სასწრაფო დავალების შესასრულებლად; არაგეგმაზომიერი საჩქარო სამუშაო, რომელსაც მთელი კოლექტივი ასრულებს.

ავტარკია (autarchy, autarky) [ბერძ. autarkeia თვითდაკმაყოფილება] - ქვეყნის ეკონომიკური იზოლაცია, რომელიც მიმართულია დახურული (ჩაკეტილი) ეროვნული მეურნეობის შექმნისაკენ.

ავტო ... [<ბერძ. autos თვით] - რთული სიტყვის შემადგენელი პირველი ნაწილი, რომლის მნიშვნელობა შეესაბამება შემდეგ სიტყვებს: თავისი, საკუთარი, თვით, თვითმავალი, ავტომატური.

ავტოგრაფი (autograph) [გერმ. autograph <ბერძ. autos თვით + grapho ვწერ ბერძ. autographos] - 1. საკუთარი ხელმოწერა; 2. რაიმე ნაწარმოების ავტორის ხელით შესრულებული ნაწერი; 3. საკუთარი ხელით გაკეთებული წარწერა წიგნზე, სურათსა და სხვა.

ავტოკეფალია (self-government) [<ავტო ... + ბერძ. kephale თავი] - დამოუკიდებელი, თვითმართვადი მართლმადიდებელი ეკლესია.

ავტოკეფალური ეკლესია (autocephalous church) - დამოუკიდებელი ქრისტიანული მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელთაგან თითოეული იერარქიულად ცალკე ერთეულია. ამჟამად არსებობს თხუთმეტი მართლმადიდებელი ეკლესია: 1. კონსტანტინეპოლის; 2. ალექსანდრიის; 3. ანტიოქიის; 4. იერუსალიმის; 5. რუსეთის; 6. საქართველოს; 7. სერბეთის; 8. რუმინეთის; 9. კვიპროსის; 10. ელადის; 11. ბულგარეთის; 12. ალბანეთის; 13. პოლონეთის; 14. ჩეხოსლოვაკიის; 15. ამერიკის, რომლებიც ქმნიან ერთ მსოფლიო ეკლესიას.

ავტოკრატია (autocracy) [გერმ. Autokrat <ბერძ. თვითმპყრობელობა] - მმართველობის ფორმა, რომლის დროსაც ერთი პირია შეუზღუდავი, უმაღლესი ძალაუფლების მატარებელი; თვითმპყრობელობა.

ავტომატიზაცია (automation) [<ბერძ. Automatos თვითმოქმედი] - ინფორმაციის, ენერგიისა და მასალის მიღების, სარგებლობის, გადაცემის, გარდაქმნის პროცესში მონაწილეობისგან ადამიანის მთლიანად ან ნაწილობრივ გასათავისუფლებლად, ტექნიკური საშუალებების, ეკონომიკურ-მათემატიკური მეთოდებისა და მართვის სისტემების გამოყენება.

ავტონიმი [<ავტო...+ბერძ. onyma სახელი] - ფსევდონიმით მწერალი ავტორის ნამდვილი სახელი.

ავტონომია (autonomy, self-government) [ბერძ. autonomia თვითმმართველობა, autos თვით, nomos კანონი] - 1. ამა თუ იმ პირის, ორგანოს, ორგანიზაციის, დაწესებულების საწარმოს, ტერიტორიული ერთეულების და სხვა უფლება, თავიანთი საქმიანობის სფეროში ისარგებლონ განსაზღვრული ხარისხის დამოუკიდებლობით. ავტონომიის მატარებელი სუბიექტის მიხედვით განარჩევენ დაწესებულებისა და თემის ავტონომიას. დაწესებულების ავტონომია თავის მხრივ შესაძლებელია დაიყოს ფინანსურ, ეკონომიკურ, ადმინისტრაციულ ავტონომიად, რომელიც მიენიჭება ცალკეულ სახელმწიფო ორგანოს, სახელმწიფო ბანკებს, საწარმოებსა და სამეცნიერო ცენტრებს. თემის ავტონომიაში თავის მხრივ განასხვავებენ ტერიტორიულ და ექსტერიტორიულ ავტონომიას (კულტურული ავტონომია). ტერიტორიული ავტონომიის სახეებია: ადმინისტრაციულ - ტერიტორიული (რეგიონალური), ეროვნულ-ტერიტორიული, ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი.

ავტონომიური (autonomous) - 1. ავტონომიის, თვითმმართველობის მქონე (მაგალითად, ავტონომიური რესპუბლიკა) ტერიტორიული ერთეული; 2. თვითმავალი, თვითმოქმედი.

ავტორი (author; authoress) [პოლ. Autor <ლათ. auctor მწერალი, მხატვარი, გამომგონებელი] - ფიზიკური პირი, რომლის ინტელექტუალურ-შემოქმედებითი საქმიანობის შედეგადაც შეიქმნა ნაწარმოები.

ავტორიტარიზმი (authoritarian) [ლათ. utoritas - ხელისუფლება] - პოლიტიკური რეჟიმის ერთ-ერთი სახე, რომლის დროსაც მეტ-ნაკლებად შეზღუდულია პოლიტიკური უფლებები, სახელმწიფო ძალაუფლება კონცენტრირებულია ძირითადად ერთი პირის (პრეზიდენტი, პრემიერმინისტრი, მონარქი) ან ჯგუფის ხელში. რეფერენდუმისა და არჩევნების პროცესი ექვემდებარება მთავრობის კონტროლს, აქედან გამომდინარე, ხშირად ფალსიფიცირებულია და ატარებს ფორმალურ ხასიათს. ხელისუფლებისა და საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ურთიერთობების რეალური მექანიზმი განსხვავებულია საკონსტიტუციო ნორმებისგან. ავტორიტარული რეჟიმისთვის დამახასიათებელი ანტიდემოკრატიული ტენდენციების გამოხატვის მიხედვით განასხვავებენ ზომიერ (მაგ: 1958-69 წწ. დე გოლის რეჟიმი საფრანგეთში) და აშკარა დიქტატურას (იხ. აგრეთვე ტოტალიტარიზმი).

ავტორიტეტი (authority) [გერმ. Autoritat <ლათ. auctoritas ძალაუფლება, გავლენა] - 1. საყოველთაოდ აღიარებული მნიშვნელობა, გავლენა; 2. ის, ვინც სარგებლობს საყოველთაო აღიარებით, გავლენით.

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაცემისთვის გადასახადი (tax on motor vehicle transfer) - საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადი, რომელსაც იხდის ავტოსატრანსპორტო საშუალების მიმღები პირი (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 178). ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაცემისთვის

გადასახადის გადახდის წესი (rules of payment of tax on motor vehicle transfer) - გადასახადი გადაიხდება მარეგისტრირებელ ორგანოში ავტომობილის გადაცემის რეგისტრაციამდე ან ხელახალ რეგისტრაციამდე. მარეგისტრირებელი ორგანო ავტომობილზე საკუთრების რეგისტრაციას ან ხელახალ რეგისტრაციას ახდენს მხოლოდ გადასახადის გადახდის შემდეგ. განკარგვის უფლებით მინდობის (დავალების) ხელშეკრულების საფუძველზე ავტოსატრანსპორტო საშუალების მიღების შემთხვევაში გადასახადი გადაიხდება სანოტარო მოქმედების შესრულებამდე. ნოტარიუსი ვალდებულია არ განახორციელოს სანოტარო მოქმედება, ვიდრე წარმოდგენილი არ იქნება გადასახადის გადახდის დამადასტურებელი საბუთი (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 183).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაცემისთვის გადასახადის განაკვეთი (tax rate on motor vehicle transfer) - დიფერენცირებულია ავტოსატრანსპორტო საშუალებათა ძრავის მოცულობისა და გამოშვების მიხედვით. გადასახადის ოდენობა შეადგენს ძრავის მოცულობის თითოეულ სმ³-ზე ფიქსირებული ფულადი ოდენობის (განსხვავდება ავტოსატრანსპორტო საშუალებების სახეობებისა და ხნოვანების მიხედვით) ავტოსატრანსპორტო საშუალების ძრავის მთლიან მოცულობაზე ნამრავლს. იმ სატრანსპორტო საშუალებისათვის, რომლის გამოშვების წელი დაუდგენელია, გადასახადი დაწესებულია 5-დან 10 წლამდე ხნოვანების ავტომოტოტრანსპორტისთვის განკუთვნილი ოდენობით (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 181).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაცემისთვის გადასახადის დაბეგვრის ობიექტი (taxable on motor vehicle transfer) - ავტოსატრანსპორტო საშუალება, რომელიც განსაზღვრულია საგარეო ეკონომიკურ ურთიერთობათა სასაქონლო ნომენკლატურის 8702-8705 და 8711 კოდით. განკარგვის უფლებით მინდობის (დავალების) ხელშეკრულების საფუძველზე ავტოსატრანსპორტო საშუალების გადაცემა ითვლება დასაბეგრ ოპერაციად (საქართველოს “საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 179).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაცემისთვის გადასახადის შეღავათები (exemptoin from tax on motor vehicle transfer) - დაბეგვრისაგან თავისუფლდება: ა) ავტომობილის მეუღლისთვის, მშობლისთვის ან შვილისთვის გადაცემა; ბ) ავტომობილის გადაცემა განქორწინების საფუძველზე; გ) ავტომობილის უსასყიდლოდ გადაცემა სახელმწიფოსთვის, საბიუჯეტო, საქველმოქმედო ან რელიგიური ორგანიზაციისთვის; დ) ავტომობილის გადაცემა რეორგანიზაციის შემთხვევაში (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 180).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეთა გადასახადი (tax on motor vehicle owner) - საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადი, რომელსაც იხდის ავტოსატრანსპორტო საშუალების მესაკუთრე პირი (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 159).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეთა გადასახადის გადახდის წესი (rule of payment of tax on motor vehicle owner) - გადასახადის გადახდა ხდება ავტოსატრანსპორტო საშუალებე ბის რეგისტრაციის, ხელმეორე რეგისტრაციის (თუ ავტოსატრანსპორტო საშუალების წინა მესაკუთრეს მოცემული წლის გადასახადი არა აქვს გადახდილი), ან ყოველწლიური ტექნიკური დათვალიერების დროს. რეგისტრაცია, ხელახალი რეგისტრაცია ან ტექნიკური დათვალიერება არ უნდა განხორციელდეს გადასახადის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის გარეშე. გადასახადს კრეფს ავტოსატრანსპორტო საშუალების რეგისტრაციის შესაბამისი რაიონული საგადასახადო ინსპექცია საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს შესაბამის სამსახურთან ერთად (საქართველოს “საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 162).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეთა გადასახადის განაკვეთი (tax rate on motor vehicle owner) - ფიქსირებული სიდიდეა და დიფერენცირებულია ავტოსატრანსპორტო საშუალებათა სახეობისა და ძრავის სიმძლავრის მიხედვით,თითოეულ ცხენის ძალაზე განაკვეთის ოდენობა მერყეობს 5 ლარიდან 100 ლარამდე (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 161).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების მესაკუთრეთა გადასახადის დაბეგვრის ობიექტი (taxable on motor vehicle owner) - ავტოსატრანსპორტო საშუალება საგარეო ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის 87-ე თავის (8702-8704 კოდით) მიხედვით (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 160).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადი (tax on supernormal loading of motor vehicle and entering into territory of Georgia by motor-vehicle) - საერთო-სახელმწიფოებრივი გადასახადია. ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადის გადამხდელად ითვლება: პირი, რომელიც საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსული, უცხო ქვეყანაში რეგისტრირებული ავტოსატრანსპორტო საშუალების მფლობელი ან მძღოლია; პირი, რომელიც საქართველოში რეგისტრირებული სატვირთო ავტოსატრანსპორტო საშუალების მფლობელი ან მძღოლია, აგრეთვე, საქართველოს ტერიტორიაზე ავტოსატრანსპორტო საშუალების შემოსვლისათვის გადასახადის გადამხდელად, თუ იგი საქართველოს ტერიტორიას ტრანზიტით გაივლის (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 203).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადის დაბეგვრის ობიექტი (taxable on supernormal loading of motor-vehicle and entering into territory of Georgia by motorvehicle) საქართველოს ტერიტორიაზე ავტოსატრანსპორტო საშუალებების შემოსვლისათვის და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადებით დაბეგვრის ობიექტია საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსული, უცხო ქვეყანაში რეგისტრირებული ავტოსატრანსპორტო საშუალება, აგრეთვე, საქართველოში რეგისტრირებული სატვირთო ავტოსატრანსპორტო საშუალება, თუ იგი საქართველოს ტერიტორიას გაივლის ტრანზიტით ან/და ახორციელებს ტვირთზიდვას ზენორმატიული დატვირთვით (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 204).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადის განაკვეთი (tax rate on supernormal loading of motor-vehicle and entering into territory of Georgia by motor-vehicle) - 1. საქართველოს ტერიტორიაზე ავტოსატრანსპორტო საშუალებების შემოსვლისათვის გადასახადის განაკვეთები შეადგენს ფიქსირებული ოდენობის თანხას და დიფერენცირებულია (60 - 880 ლარი) ავტოსატრანსპორტო საშუალებების სახეობათა და ტვირთამწეობის მიხედვით; 2. იმ სატვირთო ავტომობილების მფლობელებისთვის, რომელთა ტვირთი აღემატება ავტომანქანის ტვირთამწეობას, ზედმეტი წონის ყოველ 1 ტონაზე გადასახადის განაკვეთი შეადგენს საქართველოს ტერიტორიაზე ავტოსატრანსპორტო საშუალებების შემოსვლისათვის გადასახადის განსაზღვრულ პროცენტულ ოდენობას (5, 10%), ხოლო ავტოსატრანსპორტო საშუალებათა მფლობელები თითოეულ ღერძზე ზენორმატიული დატვირთვისას დამატებით გადაიხდიან ფიქსირებულ გადასახადს, რომლის ოდენობა დიფერენცირებულია ყოველ დამატებით 0.5 ტონაზე. (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 205).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადის გადახდის წესი (rule of payment of tax on supernormal loading of motor-vehicle and entering into territory of Georgia by motor vehicle) - საქართველოს ტერიტორიაზე ავტოსატრანსპორტო საშუალებების შემოსვლისათვის და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადი გადაიხდება ავტოსატრანსპორტო საშუალების მიერ საქართველოს საზღვრის გადმოკვეთისას, ხოლო გადასახადი ზენორმატიული დატვირთვისათვის - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ განსაზღვრულ ადგილებში. გადასახადის ადმინისტრირებას საქართველოს საზღვრის გადაკვეთისას ახორციელებს საქართველოს საბაჟო ორგანო, ხოლო საქართველოს საზღვრის შიგნით გადაადგილებისას - საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგადასახადო დეპარტამენტი (საქართველოს “საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 206).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისა და ზენორმატიული დატვირთვისათვის გადასახადის შეღავათები (exemptoin from tax on supernormal loading of motor-vehicle and entering into territory of Georgia by motorvehicle) - საქართველოს მოსაზღვრე აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ყაზახის, თაუზის, განჯის და სომხეთის რესპუბლიკის ამასიის, აშოვკის, ტაშირის, ალავერდის, ნოემბერიანის თემებში რეგისტრირებული მსუბუქი ავტომობილებისა და სამგზავრო-სარეისო ავტობუსების შემოსვლისათვის ნინოწმინდის, დმანისის, მარნეულის, გარდაბნის, დედოფლისწყაროს, სიღნაღისა და ლაგოდეხის რაიონების ტერიტორიაზე გადასახადის განაკვეთები შეადგენს: მსუბუქი ავტომობილებისათვის - 20 ლარს, 12 ადგილამდე (ჩათვლით) ტევადობის სამგზავრო-სარეისო ავტობუსებისათვის - 25 ლარს, 13-იდან 30 ადგილამდე (ჩათვლით) ტევადობის ავტობუსებისათვის - 40 ლარს, 30 ადგილზე მეტი ტევადობის ავტობუსებისათვის - 60 ლარს. აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ზაქათალის, კახისა და ბელაქნის რაიონებში რეგისტრირებული მსუბუქი ავტომობილებისა და სამგზავრო-სარეისო ავტობუსების მფლობელები საქართველოს ტერიტორიაზე შემოსვლისას გადასახადს არ გადაიხდიან (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 207).

ავტოსატრანსპორტო საშუალებების სახეობები (types of motor vehicle) - საქართველოს საგადასახადო კოდექსის მიზნებისთვის ავტოსატრანსპორტო საშუალებების სახეობებია: მსუბუქი ავტომობილი; სატვირთო ავტომანქანა, ავტობუსი, მოტოციკლეტი.

ავტოქთონი (autochthon) [ბერძ. autochthon ადგილობრივი, მკვიდრი] - 1. ამა თუ იმ ქვეყნის თავდაპირველი, ძირძველი მოსახლეობა; 2. ბიოლ. აბორიგენი - ევოლუციის პროცესში წარმოქმნილი მცენარეული და ცხოველური ორგანიზმი, რომელიც მოცემულ ტერიტორიაზე ბინადრობს; 3. გეოლ. იგივეა, რაც ავტოქთონური სტრუქტურა.

ავუარი ((book-keeping), asset, holdings) [<ფრანგ. avoir ქონება] - 1. ფართო გაგებით - აქტივი, ფულადი სახსრები, ჩეკი, თამასუქი, აკრედიტივი და სხვ.; 2. ვიწრო გაგებით - ბანკის ფულადი სახსრები, ადვილად რეალიზებადი ფასიანი ქაღალდები; 3. საზღვარგარეთის ბანკში არსებული რეზიდენტი ბანკის ანგარიშზე განთავსებული სახსრები უცხოურ ვალუტაში. ვალების დაფარვისა და გადახდების საწარმოებლად ვარგისი სხვადასხვა აქტივი; 4. ცალკეული პირის, ან დაწესებულების ანაბარი საზღვარგარეთის ბანკში.

აზარტული თამაში (game of chance/hazard; gambling game) - თამაში, რომელსაც შემთხვევითი, განუჭვრეტელი შედეგი აქვს.

ათეიზმი (atheism) [ფრანგ. Atheisme <ბერძ. atheon უღმერთობა] - მეცნიერულ- მატერიალისტურ შეხედულებათა სისტემა, რომელიც მიმართულია რელიგიის წინააღმდეგ, უარყოფს ღვთისა და ყოველგვარი ზებუნებრივი ძალების არსებობას.

აკადემია (academy) [<ბერძ. akademia] - 1. უმაღლესი სამეცნიერო ან სამხატვრო დაწესებულება; 2. ზოგიერთი უმაღლესი სასწავლო დაწესებულების დასახელება. სიტყვა წარმოიშვა ჩვ.წ.აღ. IV საუკუნეში ათენის მახლობლად პლატონის მიერ დაარსებული ფილოსოფიური სკოლის დასახელებიდან. თავის მხრივ სკოლამ მითური გმირი „აკადემა”-დან მიიღო სახელი.

აკათისტო (acathistus) [ბერძ. Akathistos <a ... უარყოფა + akathizo ვჯდები] - (დაუჯდომელი) ქრისტიანულ ღვთის მსახურებაში სადიდებელი საგალობელი; ლოცვა, რომლის შესრულების დროს მღვდელმსახური და მრევლი ფეხზე უნდა იდგეს ან დაიჩოქოს. შედგება მორიგეობით წასაკითხი კონდაკისა (მცირე ზომის ლოცვა) და იკოსისაგან (უფრო ვრცელი ლოცვა).

აკვატორია ((defined) area of water) [ლათ. aqua წყალი+(ტერი)ტორია] - წყლის ზედაპირის მონაკვეთი. აკვიზიტორი (insurance/transport agent with special duties) - 1. დამზღვევი მუშაკი, რომელიც ახორციელებს ნებაყოფლობითი დაზღვევის ხელშეკრულებების დადებასა და ვადამდე შეწყვეტილთა განახლებას; 2. სატრანსპორტო ორგანიზაციის აგენტი, რომელიც დაკავებულია ახალი ტვირთებისა და ტვირთის მგზავნელთა მოზიდვით.

აკვიზიცია (acquisition, take-over) [ლათ. acquisit-შეძენა] - 1. შეძენა, შეთანხმება; 2. ბირჟაზე, ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე ერთი კომპანიის მიერ სხვა კომპანიის აქციათა საკონტროლო პაკეტის ყიდვა; 3. სატრანსპორტო გადაზიდვის ან სადაზღვევო ახალი ხელშეკრულებების მოპოვება სატრანსპორტო ან სადაზღვევო ფირმებისთვის.

აკრედიტაცია (accredit) - ვისმესთვის რაიმე რწმუნების ანდა გარკვეული უფლებამოსილების მინიჭება.

აკრედიტივი ((bank) letter of credit, ((book-keeping) credit, circular note)[გერმ. akkeditiv ფრანგ. accreditif <ლათ. accreditivus მიმნდობი] - 1. საბანკო ანგარიშის სახეობა, რომელიც კონტრაგენტს აძლევს შესაძლებლობას სააკრედიტივო დავალებაში მითითებული პირობების დაცვით საქონლის (მომსახურების, სამუშაოს) მიწოდების ვალდებულების შესრულებისთანავე, მიიღოს ხელშეკრულებით გათვალისწინებული გასამრჯელო; 2. სახელობითი ფასიანი ქაღალდი, რომელიც ადასტურებს იმ პირის უფლებას, რომელზეც გამოწერილია ფასიანი ქაღალდი, მიიღოს ბანკში დოკუმენტში მითითებული თანხა. 3. ბანკის ვალდებულება კლიენტის გაკოტრების შემთხვევაში გაანაღდოს მისი ფასიანი ქაღალდები. აკრედიტივის ნებისმიერი ფორმისას ბანკი იღებს ვალდებულებას კლიენტის სასარგებლოდ; 4. რწმუნების სიგელი, დოკუმენტი, რომელიც ადასტურებს დიპლომატიური წარმომადგენლის რწმუნებებს.

აკრედიტივი დოკუმენტალური (სასაქონლო) (documentary letter of credit) - აკრედიტივი, რომლის გახსნით საკრედიტო დაწესებულება ვალდებულია კლიენტის (აკრედიტივის დავალების მიმცემის) თხოვნითა და განკარგულებით, მითითებული დოკუმენტის სანაცვლოდ გადაუხადოს მესამე პირს (რემიტენტს) ამ პირის ბრძანებით ფულადი თანხა, ან გაანაღდოს რემიტენტისგან გადმოპირებული თამასუქი, მოახდინოს აქცეპტი, ან/და დაავალოს სხვა ბანკს ამ ოპერაციის განხორციელება, თუ შესრულდა საკრედიტო პირობები; კლიენტი კი ვალდებულია გადაიხადოს შეთანხმებული საზღაური (საქართველოს “სამოქალაქო კოდექსი”, მუხლი 876).

აკრედიტივით ანგარიშსწორება (letter of credit) - იხ. ანგარიშსწორება აკრედიტივით.

აკრონიმი [<ბერძ. akros მაღალი + onyma სახელი] - სიტყვის ან სიტყვათშეთანხმების საწყისი ასოებიდან წარმოქმნილი სპეც. აბრევიატურა.

აკუმულაცია (accumulation) [გერ. akkumulation <ლათ. accumulatio დაგროვება] - 1. დაგროვება, შეგროვება; კაპიტალის აკუმულაცია - კაპიტალის დაგროვება კვლავწარმოებული დამატებული ღირებულების ნაწილის გარკვეული თანმიმდევრობით დამატების შედეგად.

ალაფურშეტი [ფრანგ. a la fourchette] - მაგიდასთან დაუჯდომლად, ფეხზე დგომით (საუზმე, ვახშამი და სხვ.).

ალბიონი [კელტ.] - ბრიტანეთის კუნძულების უძველესი სახელწოდება.

ალგორითმი (algorithm) [ფრანგ. algorithme <შუააზიელი მათემატიკოსის, ალ ხორეზმის სახელის ლათინური ფორმის - Algorithmi მიხედვით <ბერძ. arithmos-ში „რიცხვი” აღრევის შედეგად] - მიზნის მიღწევის ტექნოლოგია, პროცედურათა თანმიმდევრობა;...ოპერაციათა სისტემა, მაგ., გამოანგარიშება, გამოყენებული მკაცრად განსაზღვრული წესებით, რომელსაც თანმიმდევრული შესრულების შედეგად დასახული ამოცანის გადაწყვეტასთან მივყავართ.

ალიანსი (alliance) [ფრანგ. alliance კავშირი, გაერთიანება] - 1. სახელშეკრულებო ვალდებულებების საფუძველზე (სახელმწიფოების, ორგანიზაციების) კავშირი, გაერთიანება; 2. რაიმე საერთო მიზნისთვის სახელმწიფოთა, საზოგადოებრივ ჯგუფთა ან სხვათა კავშირი ან გაერთიანება.

ალიბი (alibi) [<ლათ. alibi სხვა ადგილას] - დანაშაულის ჩადენის მომენტში ბრალდებულის სხვა ადგილზე ყოფნის ფაქტი, როგორც მისი უდანაშაულობის დამადასტურებელი მტკიცებულება.

ალილუია [<ძვ. ებრ. hallelujah ადიდეთ უფალი] - დიდება ღვთისა ყველაფრისათვის, ღვთის სადიდებელი შეძახილი, სამგზის წარმოითქმის, როგორც ყოვლადწმინდა სამების თითოეული პირისადმი მიმართული სადიდებელი.

ალიმენტაცია (alimentation) [გერმ. alimentation] - ალიმენტების გადახდის ვალდებულება.

ალიმენტი (alimony, maintenance) [<ლათ. alimentum - კვება, რჩენა, კმაყოფა] - ხარჯი, რომელსაც ოჯახს მოშორებული პირი კანონის ძალით უხდის სარჩენად თავისი ოჯახის შრომისუნარმოკლებულ წევრებს (შვილებს, მშობლებს, მეუღლეებს, დას, ძმას და სხვ.); საალიმენტო ვალდებულების საფუძველს წარმოადგენს საოჯახო ურთიერთობები: ქორწინება, შვილად აყვანა და სხვ. ალიმენტის მიღების უფლება აქვთ პირველ რიგში არასრულწლოვან ბავშვებს, რიგ შემთხვევებში - ოჯახის მოზრდილ შრომისუუნარო წევრებსაც.

ალიმენტის გადამხდელი (payer of alimony) - ალიმენტს იხდიან მშობლები, შვილები (მშვილებლები), ხოლო მათი სიკვდილის შემთხვევაში ოჯახის სხვა წევრები (ბებია, ბაბუა, მოზრდილი დაძმა და ა.შ. ე.წ. ფაქტობრივი აღმზრდელები).

ალიმენტის ოდენობა (amount of alimony) - თანხა, რომელსაც ადგენენ მხარეებს შორის ურთიერთშეთანხმებით ან სასამართლოს გადაწყვეტილებით (საქართველოს „სამოქალაქო კოდექსი”, მუხლი: 1213; 1230).

ალმა-მატერი (Alma Mater) [ლათ. Alma mater მეძუძური დედა] - წარსულში სტუდენტების მიერ უნივერსიტეტისთვის შერქმეული სახელი, რომელიც გამოიყენება სახუმარო ან ალერსის გამოხატვის მიზნით.

ალოგიზმი [ბერძ. a (უარყ. ნაწილაკი) და logismos განსჯა, მსჯელობა] - 1. ლოგიკის საწინააღმდეგო, ლოგიკის მოთხოვნების შეუსაბამო, არალოგიკური; 2. ზოგიერთ ინტუიტივისტურ თეორიაში ლოგიკის, როგორც მეცნიერული შემეცნების საშუალების უარყოფა; ლოგიკური აზროვნების დაპირისპირება ჭეშმარიტების, ზეშთაგონების, რწმენის ინტუიციურ წვდომასთან, გაგებასთან; 3. სტილისტიკაში: ლოგიკური კავშირების განზრახ დარღვევა საუბრისას სტილისტური ეფექტის მიღწევის მიზნით.

ალონჟი (allonge) [ფრანგ. allonge წაკერება] - თამასუქის მეორე მხარეზე არასაკმარისი ადგილის შემთხვევაში თამასუქზე მიმაგრებული დამატებითი ფურცელი, რომელზეც სრულდება წარწერა თამასუქის გადაცემის თაობაზე (ინდოსამენტი). იგი, როგორც წესი, იწყება თამასუქზე და მთავრდება ალონჟზე. მასზე შესაძლებელია ავალის შესრულებაც.

ალტერნატივა (alternative) [ფრანგ. alternative <ლათ. alter ორთაგან ერთიერთი] - 1. ურთიერთგამომრიცხავი შესაძლებლობისგან არჩევის აუცილებლობა; 2. ცალკეული ურთიერთგამომრიცხავი შესაძლებლობა.

ალტერნატიული დანახარჯები (opportunity cost) - პირობითი ცნება - გამოიყენება გადაწყვეტილების ოპტიმიზაციისას, განსაზღვრული მოქმედების ალტერნატიული ვარიანტის განხორციელების შედეგად წარმოქმნილი დანახარჯების შეფასებისას.

ალტინგი [ისლანდ. althing] - პარლამენტი ისლანდიაში.

ალტრუიზმი (altruism, unselfishness) [ფრანგ. altruisme <ლათ. alter სხვა] - საკუთარი ინტერესების გაუთვალისწინებლად, უანგაროდ დახმარებისათვის მზადყოფნა. პირის მზადყოფნა შესწიროს სხვას საკუთარი ინტერესები. საპირისპ. ეგოიზმი.

ამალგამაცია (amalgamation) [ფრანგ. amalgamation გერმ. amalgamation <ლათ. Amalgama დამარბილებელი საშუალება <ლათ. malacus რბილი] - ერთიან სააქციო საზოგადოებაში ფირმების გაერთიანება. შერწყმის აღმნიშვნელი ტერმინი.

ამბი...., ამბო...., [<ლათ. ambi გარშემო, ორივე მხრიდან] - რთული სიტყვის თავსართი, რომელიც გამოხატავს გაორებას, ორმაგ ფუნქციას.

ამბივალენტური (ambivalent) [ფრანგ. ambivalent] - გაორებული, წინააღმდეგობრივი (შთაბეჭდილება, გრძნობა).

ამბიცია (pride, arrogance, ambition) [პოლ. ambicja <ლათ. ambitio პატივმოყვარეობა) - გამძაფრებული თავმოყვარეობა, ქედმაღლობა, კუდაბზიკობა, ამპარტავნობა, ყოყოჩობა.

ამინ [<ბერძ. amen ჭეშმარიტად <ძვ. ებრ. დიახ, ასე, დაე იყოს ასე] - დამამტკიცებელი, დასკვნითი სიტყვა, რომლის მნიშვნელობაა ჭეშმარიტად, დაე იყოს ასე. წარმოთქვამენ ლოცვის, საგალობლის, ქადაგების ბოლოს, საზეიმო ფიცის ან აღთქმის დადების დროს.

ამნისტია (amnesty; free pardon) [პოლ. amnistja <ფრანგ. amnistie ბერძ. amnestia დავიწყება, მივიწყება, პატიება] - საქართველოს პარლამენტის მიერ ინდივიდუალურად განუსაზღვრელ პირთა მიმართ გამოცემული (სამართლებრივი) აქტი, რომლის ძალით დამნაშავე შესაძლებელია გათავისუფლდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, მსჯავრდადებული - სასჯელისაგან (შესაძლებელია სასჯელის შემცირება ან უფრო მსუბუქი სასჯელით შეცვლა), ხოლო სასჯელმოხდილს შესაძლებელია მოეხსნას ნასამართლობა (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 77).

ამონაწერი აქციათა რეესტრიდან (extract from share's register) - აქციათა რეგისტრატორის მიერ გაცემული დოკუმენტი, რომელიც ადასტურებს მასში მითითებული პირის მიერ განსაზღვრული რაოდენობისა და კლასის აქციების მფლობელის რეგისტრაციას. ამონაწერი რეესტრიდან არ არის ფასიანი ქაღალდი და მისი გადაცემა არ იწვევს აქციებზე უფლებების გადაცემას (საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 18 ივნისის №375 ბრძანებულება, თავი II).

ამორტიზაცია ((charge-off) depreciation, (stock) amortization) [ლათ. amortisatio შესუსტება] - 1. ძირითადი კაპიტალის თანდათანობითი ცვეთა; მისი ღირებულების ნაწილ-ნაწილ გადატანა წარმოებულ პროდუქციაზე; 2. დაბეგრილი ქონების ღირებულების თანდათანობითი შემცირება; 3. ვალის თანდათანობითი დაფარვა პერიოდული შესატანით; 4. სავალო საბუთის გაუქმება მისი დაკარგვის გამო.

ამორფული (amorphous) [ბერძ. amorphos] - 1. უფორმო, გაურკვეველი; 2. ამორფული მდგომარეობა - ნივთიერების კონდენსირებული, მყარი მდგომარეობა, რა შემთხვევაშიც ამ უკანასკნელის თვისებები (მექანიკური, ელექტრული და ა.შ.) ბუნებრივ პირობებში ყველა მიმართულებით ერთნაირია. რაც, თავის მხრივ, განპირობებულია მოლეკულების მოუწესრიგებელი განლაგებით; 3. ლინგვ. ა. ენები - იგივეა, რაც იზოლირებული ენები.

ამსრულებლის ექსცესი (excess of (bailiff) officer of the court) - ამსრულებლის მიერ ისეთი მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენა, რომელსაც არ მოიცავდა სხვა თანაამსრულებლის ან თანამონაწილის განზრახვა. ამსრულებლის ექსცესისათვის სხვა თანაამსრულებელს ან თანამონაწილეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 26).

ამუნიცია (ammunition, military equipment) [პოლ. amunicja <ლათ. munitio აღჭურვილობა, საჭურველი] - 1. სამხედრო პირის აღჭურვილობა (იარაღისა და ჩასაცმელის გარდა), მაგ: ზურგჩანთა, მათარა, სატყვიისწამლე; 2. სამხედრო მოქმედებისას გამოყენებული ცხენის აღკაზმულობა.

ამფი...., ამფო...., [ბერძ. amphi გარშემო, ორივე მხარეს, იქვე, ახლოს; ampho ორივე] - რთული სიტყვის თავსართი, რომელიც გამოხატავს “ორივე მხარეს, გარშემო”; „გაორებული”.

ანაბარი ((bank) deposits, (calculation) bank deposit) - 1. დანაზოგი, ბანკში შესანახად შეტანილი ფულადი სახსრები, რომელსაც ჩვეულებისამებრ პროცენტი ერიცხება; 2. კომერციულ ბანკში ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებაში პირის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები, რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს კომერციული ბანკი ან არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულება და რომელსაც, როგორც წესი, ერიცხება პროცენტები (“საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 75); 3. არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულების - საკრედიტო კავშირის წევრის მიერ შეტანილი ფულადი სახსრები, რომლებზედაც საკუთრების უფლებას იძენს საკრედიტო კავშირი და რომლებსაც, როგორც წესი, ერიცხება პროცენტი („არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების საკრედიტო კავშირების შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 1).

ანაბარი ვადიანი ((bank) fixed-term deposit, term deposit, time deposit) - საკრედიტო დაწესებულებაში ფულადი თანხის შენატანი (ანაბარი) განსაზღვრული ვადით, რომელსაც ერიცხება პროცენტი. საკრედიტო დაწესებულება ამ ვადის განმავლობაში მასზე მოიპოვებს საკუთრების უფლებას და ვალდებულია ვადის დადგომისას იმავე ვალუტით დააბრუნოს მიღებული თანხა (დარიცხული პროცენტის ჩათვლით).

ანაბარი მიზნობრივი (purposeful deposit, purpose saving) - ფულადი თანხა, რომელიც შეტანილია საკრედიტო დაწესებულებაში (ბანკში) გარკვეული მიზნით.

ანაბარი მოთხოვნამდე (sight deposit, current account balance, checking account) - ბანკის დეპოზიტი; მეანაბრის პირველი მოთხოვნისთანავე ბანკის საჩეკო ანგარიშზე არსებული საშუალებები.

ანაბარი მომგებიანი (lottery/premium deposit) - ფულადი შენატანი, რომელზეც შემოსავალი გადაიხდება რეგულარულად ჩატარებული ტირაჟიდან მიღებული მოგების მეშვეობით.

ანაბარი პირობითი (deposit with condition/treaty provisions) - დეპოზიტი, რომელიც შეტანილია მეანაბრის სახელზე სხვა პირის მიერ, ანგარიშის გახსნის დროისთვის დათქმული კანონიერი პირობის შესრულების მოთხოვნით.

ანაბარი უვადო (termless on-demand deposit) - საკრედიტო დაწესებულებაში ფულადი თანხის შენატანი (ანაბარი) განუსაზღვრელი ვადით, რომელსაც ერიცხებაპროცენტი და რომელიც შეიძლება მოთხოვნისთანავე, ნებისმიერ დროს, იქნეს უკან გამოთხოვილი (დარიცხული პროცენტის ჩათვლით).

ანაგრამა (anagram) [ფრანგ. Anagramme <ბერძ. ana .... წინა + gramma წერილობითი ნიშანი, ასო] - სხვა სიტყვის შემადგენელი ასოების გადაადგილებით წარმოქმნილი სიტყვა ან სიტყვათშეთანხმება.

ანაზღაურება (offset, refund, repayment, erplasement, return, (economics) consideration, (legal) compensation, reimbursment) - გაწეული სამუშაოს, მიყენებული ზარალისა და ხარჯების სანაცვლოდ მიღებული ფულადი ან სხვა ფორმის საზღაური.

ანალიზი (analysis) [გერმ. Analysis <ბერძ. analysis დაშლა, დანაწევრება] - 1. მეცნიერული კვლევის მეთოდი, რომელიც დამყარებულია რაიმე მთლიანის შემადგენელ ნაწილებად ფაქტობრივად ან წარმოსახვით დაშლაზე; 2. რაიმეს გარჩევა, განხილვა; 3. ნივთიერების შემადგენლობის განსაზღვრა; 4. სისხლის (ან სხვ.) ფიზიკურ-ქიმიური გამოკვლევის შედეგი, რომელიც გამოხატავს ორგანიზმის მდგომარეობას.

ანალოგია (analogy) [ფრანგ. analogie, გერმ. analogie <ბერძ. analogia შესაბამისობა, შესატყვისობა] - საგნებს, მოვლენებს, ცნებებს შორის არსებული რაიმე მსგავსება.

ანალოგია კანონის (analogy of legal act) - კანონში პირდაპირ გაუთვალისწინებელი კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად ყველაზე მსგავსი ურთიერთობის მარეგულირებელი სამართლის ნორმის გამოყენება (საქართველოს კანონი “ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 27).

ანალოგია სამართლის (analogy of law/jurisprudence) - კანონში პირდაპირ გაუთვალისწინებული კერძოსამართლებრივი ურთიერთობის მოწესრიგება სამართლის მთელი სისტემისა და ზოგადი პრინციპების საფუძველზე, კანონის ანალოგიის გამოყენების შეუძლებლობისას (საქართველოს კანონი “ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 27).

ანარქია (anarchy) [<ბერძ. anarchia უხელისუფლობა, ხელისუფლებისადმი დაუმორჩილებლობა] - უხელისუფლობა, მართვის, ორგანიზების გარეშე რაიმე პროცესის წარმართვა, სტიქიურობა, სრული უწესრიგობა.

ანარქიზმი [<ბერძ. anarchia უმთავრობობა, არეულობა] - 1. საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მიმდინარეობა, რომლისთვისაც დამახასიათებელია სახელმწიფო ხელისუფლების უარყოფა, ორგანიზებული პოლიტიკური ბრძოლის უარყოფა; 2. ავტორიტეტის, წესრიგის, დისციპლინის უარყოფა.

ანარქიზმ-სინდიკალიზმი (anarchosyndicalism) - მუშათა მოძრაობის მიმდინარეობა, რომელიც განიცდის ანარქიზმის იდეოლოგიურ და პოლიტიკურ გავლენას; უარყოფს პოლიტიკურ ბრძოლას და მშრომელთა ორგანიზაციის უმაღლეს ფორმად აღიარებს პროფკავშირებს; ბრძოლის მეთოდებს შორის უპირატესობას ანიჭებს ეკონომიკური ბრძოლის მეთოდებს (ბოიკოტი, საბოტაჟი, ეკონომიკური გაფიცვა და ა.შ.).

ანაქრონიზმი (anachronism) [<ბერძ. anachronismos <ana ... პირიქით, უკან, წინააღმდეგ + chronos დრო] - 1. მოვლენის, ფაქტის სხვა დროისთვის, სხვა ეპოქისათვის მიკუთვნება, ქრონოლოგიური შეცდომა (შეუსაბამობა); 2. განსაზღვრული ეპოქის გამოხატვა მისთვის უჩვეულო მახასიათებლების მეშვეობით; 3. თანამედროვეობისათვის შეუსაბამო, წარსულის გადმონაშთი, მოძველებული წეს-ჩვეულება ან შეხედულება.

ანგარიშთა გეგმა (list of accounts) - ბუღალტრული ანგარიშების სისტემატიზებული ნუსხა.

ანგარიში (account, bank account) - 1. ბანკში იურიდიულ ან ფიზიკურ პირთა სახელზე არსებული მონაცემები, რომლებიც ასახავენ მათ ფინანსურ ურთიერთობებში მომხდარ ცვლილებებს; 2. საბუღალტრო ანგარიში (ოპერაციების აღრიცხვის ფორმა).

ანგარიში ბლოკირებული (blocked account, frozen account) - საბანკო ანგარიში, რომლის განკარგვა შეზღუდულია სასამართლოს ან მთავრობის გადაწყვეტილებით.

ანგარიში კერძო (პირადი) (private person's account) - ფიზიკური პირის საბანკო ანგარიში.

ანგარიში ინდივიდუალური (individual account) - მზღვეველის ინდივიდუალური (პერსონიფიცირებული) აღრიცხვის სისტემაში მონაცემთა მანქანურ მატარებლებზე გამოყოფილი ინფორმაციული ველების ერთობლიობა, რომელშიც აღრიცხულია მონაცემები დაზღვეულზე შემოსული სავალდებულო სოციალური დაზღვევის შესატანების შესახებ, აგრეთვე სხვა მონაცემები “სავალდებულო სოციალური დაზღვევის სფეროში ინდივიდუალური (პერსონიფიცირებული) აღრიცხვისა და ინდივიდუალური ანგარიშების შემოღების შესახებ” საქართველოს კანონის შესაბამისად („სავალდებულო სადაზღვევო პენსიების შესახებ”, საქართველოს კანონი, მუხლი 3).

ანგარიში მიმდინარე (current account) - საბანკო ანგარიშის ტიპი მოთხოვნამდე, რომელიც საშუალებას იძლევა მასზე არსებული თანხის მიმართ გამოიწეროს ჩეკი. მას არ ერიცხება პროცენტი.

ანგარიში ონკოლური (current account under pledged securities) - მიმდინარე ანგარიში ბანკში, რომელიც იხსნება საპროცენტო ფასიანი ქაღალდების დაგირავების სანაცვლოდ.

ანგარიში საბანკო (bank account) - ბანკში არსებული ანგარიში, შენატანი. გა ნასხვავებენ მიმდინარე და სადეპოზიტო ანგარიშებს.

ანგარიში სადეპოზიტო (deposit account) - ანგარიში ბანკში, რომელზეც შეიტანება ფული და მიიღება შემოსავალი პროცენტის სახით. თანხის გამოტანა შესაძლებელია წინასწარი შეტყობინების (ჩვეულებრივ, 7 დღე) შემდეგ მიმდინარე ანგარიშზე გადარიცხვის გზით.

ანგარიში სავალუტო (currency account, account for foreign currency) - ანგარიში საბანკო დაწესებულებაში, რომელზეც გროვდება და რომლიდანაც იხარჯება თანხები უცხოური (კონვერტირებადი) ვალუტით.

ანგარიში საკორესპონდენტო (correspondent account) - ანგარიში, რომელიც ასახავს ბანკის მიერ წარმოებულ ანგარიშებს სხვა ბანკის დავალებით და მის ხარჯზე საკორესპონდენტო ხელშეკრულების საფუძველზე. იგი ორ სახედ იყოფა: “ნოსტრო” - ბანკის ანგარიში ბანკ-კორესპონდენტში და “ლორო” - ბანკი- კორესპონდენტის ანგარიში ბანკში. “ნოსტრო” ანგარიში ერთ ბანკში წარმოადგენს “ლორო” ანგარიშს ბანკ-კორესპონდენტში.

ანგარიში სატრანზიტო (transit account) - საბანკო ანგარიში, რომელზეც შედის საექსპორტო ამონაგები. მისი თავისუფლად გამოყენება შეიძლება მხოლოდ გარკვეული პირობების (მაგალითად, სახელმწიფოსთან ანგარიშსწორების შესრულების შემდეგ.

ანგარიში საშემნახველო (savings account) - ფიზიკურ პირთა სახელზე ბანკში არსებული ანგარიში, რომელზეც ერიცხება პროცენტები და რომლისგანაც შეზღუდულია რაიმე სახის ოპერაციების (გადარიცხვა, ჩეკის გამოწერა და ა.შ.) განხორციელება.

ანგარიში საჩეკო (checkable account) - ბანკში ან სხვა საკრედიტო დაწესებულებაში არსებული ანგარიში, რომლის მიმართ შეიძლება გამოიწეროს ჩეკი.

ანგარიში ფიდუციალური (fiduciary account) - კლიენტის ანგარიში, რომელსაც ბანკი ან სატრასტო ორგანიზაცია მართავს ხელშეკრულების (საკუთრების მინდობა, დავალება) საფუძველზე. ანგარიში აისახება ბანკის ბალანსზე, და, შესაბამისად, იღებს საკომისიოს. საბანკო პერაციებთან დაკავშირებულ რისკს თავის თავზე იღებს კლიენტი. ასეთი სახის ანგარიშით მომსახურება წარმოადგენს შვეიცარიული ბანკების სპეციალიზაციას.

ანგარიშსწორება (settlement, calculation, reckoning, computation) - ფიზიკური ან იურიდიული პირის ანგარიშიდან გაწეული გადახდები ანგარიშზე არსებული თანხების ფარგლებში და შემოსული თანხების ჩარიცხვა აღნიშნულ ანგარიშზე.

ანგარიშსწორება აკრედიტივით (letter of credit) - დოკუმენტით განხორციელებული ანგარიშსწორება, რომელიც წარმოადგენს ერთი საკრედიტო დაწესებულების დავალებას მეორისადმი, სპეციალურად დაჯავშნული საშუალებების ხარჯზე აწარმოოს სასაქონლო-სატრანსპორტო დოკუმენტების ანგარიშსწორება გადატვირთული საქონლისთვის ან გადაუხადოს აკრედიტივის წარმდგენს განსაზღვრული ფულადი თანხა.

ანგარიშსწორება ნაღდი (cash down payment) - საკრედიტო დაწესებულების მიერ კლიენტის საანგარიშსწორებო ანგარიშიდან მისი მითითების საფუძველზე ნაღდი ფულით განხორციელებული გადახდები ანგარიშზე არსებული თანხების ფარგლებში და შემოსული თანხების ჩარიცხვა ანგარიშზე.

ანგარიშსწორება საგადასახადო დავალებით (settlement with payment order, payment draft arrengement) - ანგარიშსწორება საანგარიშსწორებო დოკუმენტით, რომელიც წარმოადგენს ბანკისადმი გადამხდელის (კლიენტის) დავალებას, სხვა პირის ანგარიშზე გარკვეული თანხის გადარიცხვის შესახებ.

ანგარიშსწორება საგადასახადო მოთხოვნით (settlement with payment demand, payment demand arrengement) -ანგარიშსწორება საანგარიშსწორებო დოკუმენტით, რომელიც წარმოადგენს გადამხდელისადმი მიმწოდებლის მოთხოვნას ბანკის საშუალებით გადაიხადოს გარკვეული თანხა.

ანგარიშსწორება უნაღდო (clearing, cashless settlement, payment account) - საქონლისა და მომსახურების ღირებულების გადახდა ნაღდი ფულადი ოპერაციის გარეშე, ბანკის მეშვეობით თანხის გადარიცხვის გზით. უნაღდო ანგარიშსწორების გავრცელებული ფორმებია: ანგარიშსწორება აკრედიტივით, საგადასახადო დავალებით, საგადასახადო მოთხოვნით, ჩეკებით.

ანგარიშსწორება ჩეკებით (pay by cheque) - ანგარიშსწორება ნაღდი ჩეკებით, რომლის დროსაც ნაღდი ფული გაიცემა საბანკო ჩეკის წარმომდგენზე; ან ანგარიშსწორება უნაღდო ჩეკებით, რომელიც წარმოადგენს ბანკისადმი ჩეკის გამცემის დავალებას მისი ანგარიშიდან ჩეკის წარმდგენის ანგარიშზე თანხის გადარიცხვის შესახებ.

ანგარიშსწორების ანგარიში (settlement account) - ანგარიში ბანკში, რომელიც ეხსნება იურიდიულ ან ფიზიკურ პირს ფულადი სახსრების შესანახად და უნაღდო ანგარიშსწორებისათვის. იურიდიული პირის ანგარიშსწორების ანგარიშზე ჩაირიცხება ამონაგები პროდუქციის რეალიზაციიდან, მომსახურებიდან, გარეშე ორგანიზაციების, დამფუძნებლების, სპონსორების და სხვათა შემონატანი თანხა. ანგარიშსწორების ანგარიშზე არსებული თანხა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ძირითად საწარმოო საქმიანობასთან დაკავშირებული ხარჯების დასაფარავად, კაპიტალური დაბანდების და რემონტისათვის გარეშე ორგანიზაციებზე გადასარიცხად, სპონსორობისათვის და სხვ.

ანგარიშსწორების ფორმები (forms of settlement) - ვაჭრობაში დამკვიდრებული ანგარიშსწორებითი ოპერაციების ხერხები: 100%-იანი ავანსი, აკრედიტივი, ინკასო, ღია ანგარიში და სხვ.

ანგარიშფაქტურა (invoice) - გამყიდველის მიერ მომზადებული და მყიდველისათვის გაგზავნილი დოკუმენტი, რომელიც მოიცავს ყიდვა-გაყიდვის გარიგების დეტალებს: მოცულობა, ერთეულის ფასი, საერთო თანხა, გაყიდვის პირობები, მიწოდების ხერხი. საცალო ვაჭრობის კომპანიებში ანგარიშფაქტურებს აფორმებენ გარიგების მომენტში, ხოლო საბითუმო კომპანიებში კი მას შემდეგ, როდესაც ბუღალტერია ტვირთის გამგზავნი განყოფილებიდან მიიღებს შეტყობინებას მყიდველისათვის ტვირთის გაგზავნის შესახებ.

ანგლოამერიკული (საერთო) სამართლის სისტემა (Anglo-American legal system, common law system) - თანამედროვეობის სამი ძირითადი სამართლებრივი ოჯახიდან (ანგლოამერიკული, მუსლიმანური და რომანულ-გერმანული სამართლებრივი სისტემა) ერთ-ერთი, რომელიც მოქმედებს ინგლისში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ავსტრალიაში, ირლანდიაში, კანადასა და ინგლისის ყოფილ კოლონიებში. აღნიშნული სისტემა ხასიათდება რამდენიმე განმასხვავებელი ნიშნით: იყოფა ორ ძირითად დარგად, სტატუტის სამართალი (statute law), რომლის წყაროს წარმოადგენს პარლამენტი და საერთო სამართალი (common law) ჩამოყალიბდა მე- 13-14სს-ში სამეფო სასამართლოების პრაქტიკის განზოგადების და ადგილობრივი ჩვეულებების საფუძველზე; სამართლებრივი ნორმები ატარებს უპირატესად კაზუისტიკურ ხასიათს; სამართლის წყაროებს შორის სასამართლო პრეცედენტსა და სამართლებრივ დოქტრინას დიდი როლი ენიჭება.

ანდერაიტინგი (underwriting) - ბოლო გამოშვების ფასიანი ქაღალდების შეძენა მათი შემდგომი გაყიდვის მიზნით. ანდერაიტინგს ჩვეულებრივ საინვესტიციო დილერები, ანდერაიტერები, ახორციელებენ.

ანდერძი (will, tastemant) - 1. ვისამე წერილობითი ან ზეპირი განკარგულება, რომელიც ჩვეულებრივ ქონებას ეხება და უნდა შესრულდეს მფლობელის სიკვდილის შემდეგ; 2. წერილობითი დოკუმენტი, რომლის თანახმადაც ფიზიკურ პირს შეუძლია სიკვდილის შემთხვევისათვის გადასცეს თავისი ქონება ან მისი ნაწილი ერთ ან რამდენიმე პირს როგორც მემკვიდრეთა წრიდან, ისე გარეშე პირებსაც (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, მუხლი 1344).

ანექსია [ფრანგ. annexion <ლათ. annexus შეერთება, დაკავშირება] - ქვეყნის მიერ სხვა ქვეყნის ან მისი ნაწილის ძალადობრივი გზით მიერთება

ანთროპო ... [<ბერძ. anthropos ადამიანი] - რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი რომელიც ნიშნავს ადამიანურს, ადამიანთან დაკავშირებულს.

ანთროპოლოგია (anthropology) [<ბერძ. anthropos ადამიანი, logos აზრი, ცნება, სიტყვა] - 1. მეცნიერება ადამიანის წარმოშობისა და ევოლუციის შესახებ; 2. ფილოსოფიური მოძღვრება ადამიანის არსებობისა და სამყაროსთან მისი ურთიერთობის შესახებ; 3. კულტურული (სოციალური)ა. - დასავლეთის ქვეყნებში ეთნოგრაფიის სახელწოდება.

ანკეტა (inquiry form, questionnaire) [ფრანგ. enquete] - 1. კითხვარი, რომლის მიზანია რესპონდენტისგან მონაცემების მიღება; 2. პირთა საკვლევი კონტინგენტისათვის განკუთვნილი მკვლევარის მიერ შედგენილი კითხვების სია, რომელიც წარმოადგენს საწყის ემპირიულ მასალას განზოგადებისათვის.

ანკლავი (enclave) [ფრანგ. enclave] - სახელმწიფოს ტერიტორია ან ტერიტორიის ნაწილი, რომელიც გარშემორტყმულია სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიებით.

ანომალია (anomaly) [გერმ. anomalie, ფრანგ. anomalie ბერძ. anomalia გადახრა, მცდარობა] - ნორმისგან, საერთო კანონზომიერებისგან გადახრა.

ანოტაცია (annotation) [გერმ. Annotation <ლათ. annotatio შენიშვნა] - წიგნის, სტატიის შინაარსის მოკლე გადმოცემა.

ანონიმი (anonym) [ფრანგ. anonyme, <ბერძ. anonymos უსახელო] - წერილის ან ნაწარმოების ავტორი, რომელიც საკუთარ სახელს მალავს.

ანტაგონიზმი (antagonism) [ფრანგ.antagonisme ბერძ. antagonisma დავა,ბრძოლა] - შეურიგებელი წინააღმდეგობა.

ანტი ... [ბერძ. anti...] - თავსართი, რომელიც გამოიყენება სიტყვის საპირისპირო (მტრული, წინააღმდეგობრივი) მნიშვნელობის შესადგენად.

ანტიდემპინგური შეზღუდვა (antidumping restriction) - დემპინგის საწინააღმდეგო ღონისძიება - ხელისუფლების მიერ იმპორტზე დაწესებული შეზღუდვები (ტარიფი, კვოტა), რომელიც არ იძლევა შიდა ბაზარზე იმპორტირებული საქონლის, ადგილობრივი წარმოების საქონელზე იაფად რეალიზების შესაძლებლობას.

ანტიკვარული (antiquary) [გერმ. antiquarisch <ლათ. antiquus უძველესი, ძველებური] - ძველებური, იშვიათი, ჩვეულებრივ, ძვირად ღირებული ნივთი.

ანტიკური (antique) [ლათ. antiquus ძველი] - ძველი ბერძნული ან რომაული (კულტურა, ხელოვნება, საზოგადოებრივი წყობა და სხვ.).

ანტიმონოპოლიური (ანტიტრასტული) კანონმდებლობა (antimonopoly/anti-trust legislation) - ნორმატიული აქტები (“მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ” 1996 წლის 25 ივნისის საქართველოს კანონი, “მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ” 1996 წლის 20 მარტის საქართველოს კანონი და მათ შესაბამისად მიღებული ნორმატიული აქტები), რომლის მიზანია ბაზარზე მონოპოლიური საქმიანობისა და მონოპოლიური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების, არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის აღკვეთა, მომხმარებელთა უფლებების დაცვა. ამერიკის შეერთებულ შტატებში - ანტიტრასტული კანონმდებლობა, რომელიც დასაბამს იღებს 1890 წლიდან შერმანის აქტის მიღებით, რომლითაც ვაჭრობის შეზღუდვისა და ბაზარზე მონოპოლიის შექმნის მცდელობისთვის დაწესდა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა. ამასთან, არსებობს მოსაზრება, რომლის მიხედვით თანამედროვე პირობებში ანტიტრასტული კანონმდებლობა აფერხებს წარმოების კონცენტრაციის ობიექტურად არსებულ ტენდენციას.

ანტინომია (antinomy) [ბერძ. Antinomia წინააღმდეგობა კანონში] - ორ ურთიერთგამომრიცხავ დებულებას შორის არსებული წინააღმდეგობა, რომელთაგან თითოეული ლოგიკურად დამტკიცებადია.

ანტიპოდი (antipode) [ფრანგ. Antipode <ბერძ. antipodes ფეხებთან მდებარე, ფეხებთან <anti ... წინააღმდეგ ... + pus (podos) ფეხი] - ვინმესთან (რაიმესთან) შედარებით სრულიად განსხვავებული, საპირისპირო - გემოვნების, ხასიათის, ბუნების, მრწამსის მქონე.

ანტისემიტიზმი (anti-Semitism) [ფრანგ. antisemitisme, გერმ. antisemitismus] - ებრაელების მიმართ მტრული დამოკიდებულებით გამორჩეული ეროვნული შეუწყნარებლობის ერთ-ერთი ფორმა, ეთნიკური ცრურწმენა.

ანტიქრისტე [ბერძ. antichristos] - 1. ფართო გაგებით - ყველა ქრისტეს უარმყოფელი, ურწმუნო ადამიანი; 2. ქრისტიანულ სარწმუნოებაში ქრისტეს მთავარი მოწინააღმდეგე, რომელიც „მეორედ მოსვლის ჟამს” უნდა მოევლინოს ქვეყანას ქრისტიანული ეკლესიის წინააღმდეგ საბრძოლველად და რომელსაც ქრისტე დაამარცხებს.

ანტონიმი (antonym) [<ბერძ. anti ... საწინააღმდეგო + onyma ... სახელი] - სიტყვა, რომელიც სხვა სიტყვის საწინააღმდეგო მნიშვნელობისაა.

ანუიტეტი (annuity) [გერმ. Annuitat, <ფრანგ. annuite ყოველწლიური შესატანი, <ლათ. annuitas ყოველწლიური გადახდა] - შეთანხმება ან ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც ფიზიკური პირი იძენს უფლებას რეგულარულად (ხშირად მთელი სიცოცხლის განმავლობაში) მიიღოს გარკვეული რენტა.

ანულირება (ანულაცია) (repeal, cancel, avoid, withdraw, annul, rescind, reverse, undo) [ლათ. annullo - ვსპობ] - გაუქმება; რაიმე აქტის, ხელშეკრულების უფლების ან უფლებამოსილების გაუქმების გამოცხადება.

აპანაჟი (apanage) [ფრანგ. apanage საუფლისწულო მამული] - მეფის ოჯახის უგვირგვინო წევრებისთვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთი საფრანგეთში.

აპარატი ((1,2) apparatus, instrument, device; (3) staff, personnel; (5) organs) [ლათ. apparatus] - 1. ტექნიკური მოწყობილობა, ხელსაწყო; 2. მართვის ან მეურნეობის რომელიმესფეროს მომსახურე დაწესებულებების ერთობლიობა; 3. რომელიმე ორგანიზაციის ან დაწესებულების მუშაკთა ერთობლიობა; 4. სამეცნიერო ნაშრომზე, თხზულებათა კრებულზე დართული შენიშვნები, საძიებელი და სხვა დამხმარე ხასიათის ცნობები; . ადამიანის, ცხოველის, ან მცენარის ორგანიზმის რომელიმე განსაკუთრებული ფუნქციის მატარებელი ორგანოების ერთობლიობა.

აპარტამენტი (apartment) [ფრანგ. appartement ბინა] - დიდი, მდიდრული საცხოვრებელი სახლი.

აპარტეიდი [<ინგლ. apartheid განცალკევებულად ცხოვრება] - რასობრივ დისკრიმინაციაზე დამყარებული ქვეყნის მოსახლეობის ძალის გამოყენებით დაყოფის პოლიტიკა.

აპელაცია (appeal) [<ლათ. Appellatio მიმართვა, მოწოდება] - სასამართლოსმიერ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრება ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში. საქართველოში საოლქო სასამართლოებში (თბილისი, ქუთაისი), აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლეს სასამართლოებში მოქმედებს სააპელაციო პალატები, რომლებიც სააპელაციო წესით განიხილავენ რაიონული სასამართლოების მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებზე დადგენილი წესით წარდგენილ საჩივრებს.

აპოგეა (apogee) [ბერძ. apogeion მიწისგან მოშორებული] - 1. ასტრ. მთვარის ორბიტის წერტილი ან დედამიწის ხელოვნური თანამგზავრის ორბიტის წერტილი, რომელიც ყველაზე მეტადაა დაშორებული დედამიწის ცენტრს; 2. წიგნ. რისამე განვითარების უმაღლესი წერტილი; აყვავება.

აპოთეოზი (apotheosis, triumph) [ფრანგ. apotheose <ლათ. apotheosis გაღმერთება] - ვინმეს ან რაიმეს განდიდება, ქება-დიდების შესხმა.

აპოკალიფსი (apocalypse) [ბერძ. apokalypsis გამოცხადება] - ბიბლიის ნაწილი, “ახალი აღთქმის” ერთ-ერთი წიგნი, რომელიც შეიცავს მისტიკურ წინასწარმეტყველებას ქვეყნის დასასრულზე, ქრისტესა და ანტიქრისტეს ბრძოლაზე, “საზარელ სამსჯავროზე”, “უფლის ათასწლოვან მეუფებაზე” და ა.შ.

აპოლოგია (apologia) [გერმ. Apologie <ბერძ. apologia დაცვა, გამართლება] - ზღვარგადასული, გადამეტებული ქების შესხმა, რაიმეს ან ვინმეს დაცვა.

აპორტი - ქონება, რომელიც სააქციო საზოგადოებას ეძლევა აქციათა სანაცვლოდ.

აპრიორი (a priori) [<ლათ. a priori წინამორბედიდან] - ფაქტების შესწავლის გარეშე, გამოცდილების გაუთვალისწინებლად.

აპრობაცია (approbation) [გერმ. approbation, ფრანგ. approbation <ლათ. approbatio მოწონება, აღიარება, დამტკიცება] - ოფიციალური აღიარება, დამტკიცება შემოწმების, გამოცდის შედეგად.

აჟიო (premium, (stock) agio) [იტალ. aggio] - 1. ფულის ნიშნებისა და სხვა ფასიანი ქაღალდების კურსის აწევა (საპირისპიროა დიზაჟიო). იგივეა, რაც ლაჟი; 2. ქაღალდის ფულის ოქროზე, ან „სუსტი” ვალუტის „ძლიერ” ვალუტაზე გადაცვლის საკომისიო.

აჟიოტაჟი (agiotage) [ფრანგ. agiotage] - 1. ფასიანი ქაღალდების კურსის (ბირჟაზე) ან ფასების (ბაზარზე) ხელოვნური, სპეკულაციური აწევ-დაწევა, გაცილებით მეტი მოგების მიღების მიზნით; 2. ძლიერი აღელვება, აურზაური, ინტერესთა ბრძოლა რაიმე საქმის, საკითხის გამო.

აჟური [<ფრანგ. a jour დღევანდელი დღის მიხედვით] - ბუღალტრული აღრიცხვის რეჟიმი, რომლის დროსაც სააღრიცხვო ჩანაწერები ფინანსური ოპერაციების შესრულების დღესვე კეთდება.

არამატერიალური აქტივი (intangible assets, intangibles) - ეკონომიკური საქმიანობის სუბიექტების ნებისმიერი უფლება და მოთხოვნა, რომლებიც შეიძლება გადაეცეს სხვა პირებს ან გამიზნულია მათი მფლობელის მატერიალური სარგებლობისთვის ან/და სხვა პირებისთვის რაიმეს მოთხოვნისთვის.

არამატერიალური მომსახურება (nonmaterial service) - შრომის სპეციფიკური ეკონომიკური ფორმა, რომლის სასარგებლო ეფექტიც არამატერიალური მომსახურებით ვლინდება. იგი ორ ჯგუფად შეიძლება დაიყოს: ა) პირადი მომსახურება, რომლის სახეებიც უშუალო ზემოქმედებას ახდენენ ადამიანებზე. მას მიეკუთვნება: განათლება, ჯანმრთელობის დაცვა, სოციალური უზრუნველყოფა, ფიზიკური კულტურა და სპორტი, საყოფაცხოვრებო, მომსახურება; ბ) სოციალური მომსახურება, რომელიც უმწეოთათვის (სტიქიურ უბედურებებში დაზარალებულთა, ლტოლვილთა, იმიგრანტთა) საცხოვრებლის, ან სხვა სახის დახმარებებით ხორციელდება.

არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულება (depositary institution) - იურიდიული პირი, რომელიც არ წარმოადგენს კომერციულ ბანკს და უფლებამოსილია მიიღოს დეპოზიტები და მათი გამოყენებით თავისი სახელით აწარმოოს კანონმდებლობით განსაზღვრული საბანკო საქმიანობის ნაწილი, გარდა საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ეროვნული კომისიის მიერ ლიცენზირებული პირისა (“საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი, მუხლი 75).

არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულება - საკრედიტო კავშირი (nonbank depositary institution-credit union) - კოოპერატივის ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით რეგისტრირებული საწარმო, რომელიც მხოლოდ თავისი წევრებისაგან იღებს ანაბრებს, აძლევს მათ სესხს, ახორციელებს ამ კანონით ნებადართულ საბანკო საქმიანობას და რომლის უმთავრესი მიზანი არ არის მოგების მიღება („არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების - საკრედიტო კავშირების შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 1).

არასაგადასახადო შემოსავალი (nontax income) - შემოსავალი, რომელიც საგადასახადო კოდექსით არ არის გათვალისწინებული. მას მიეკუთვნება: ლიცენზირებისა და სხვა სახის მომსახურების გაწევიდან მიღებული მოსაკრებლები და საფასური, სახელმწიფო ბაჟის, სახელმწიფო ქონების იჯარიდან მიღებული შემოსავალი და სხვ.

არასათანადო ზემოქმედება და არასამართლებრივი ჩარევა (inappropriate influence and non-legal intervention) - პირის ქმედება, კერძოდ, ზემოქმედება, ჩარევა, ხელის შეშლა ან სხვაგვარი ზეგავლენა დამოუკიდებელ მარეგულირებელ ორგანოში მიმდინარე განხილვების შედეგებზე ან მის მიერ გადაწყვეტილებების მიღებაზე ან კომისიონერის თავისუფალ და დამოუკიდებელ მსჯელობებზე ან აპარატის თანამშრომელთა საქმიანობაზე იმ გზით, რომელიც არ შეესაბამება ამ კანონს და საქართველოს კანონმდებლობას, იმ მიზნით, რომ მიიღოს სარგებელი ან განსაკუთრებული მოპყრობა (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირი (non-entrepreneurship (uncommercial) non-profit legal person) - იურიდიული პირი, რომლის მიზანსაც არ შეადგენს სამეწარმეო საქმიანობა და მოგების მიღება. საქართველოში ასეთი იურიდიული პირის ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას წარმოადგენს კავშირი და ფონდი.

არასატარიფო შეზღუდვა (non-tariff restriction/limit) - ეროვნული სავაჭრო პოლიტიკის ეკონომიკური და ადმინისტრაციული ღონისძიებების ერთობლიობა: სახელმწიფოს მონაწილეობა საგარეო სავაჭრო ოპერაციებში; საბაჟო და ადმინისტრაციული პროცედურების შემუშავება (ანტიდემპინგური გადასახადები, საკონსულო ფორმალობები და ა.შ); ტექნიკური ბარიერები (ტარიფისადმი მოთხოვნები, საქონლის მარკირება და სხვ.); სპეციალური მოთხოვნები (იმპორტული ლიცენზიები, საექსპერტო მოსაკრებელი და სხვ.); იმპორტის შეზღუდვა, რომელიც გადასახადებსა და მოსაკრებლებში არის ჩადებული (საზღვრისპირა საგადასახადო რეჟიმი, საიმპორტო დეპოზიტები და სხვ.).

არასრულწლოვანი - პირი, რომელსაც 18 წელი არ შესრულებია (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მუხლი 44).

არბიტრაჟი ((legal) arbitral tribunal, arbitration, court of arbitration) [<ფრანგ. arbitrage] - 1. სადავო საქმეთა განხილვა შუაკაცის, არბიტრის მეშვეობით. 2. სახელმწიფო ორგანო, რომელიც განიხილავს საწარმოებს, ორგანიზაციებსა და დაწესებულებებს შორის წარმოქმნილ სადავო საკითხებს; 3. კომერციული საქმიანობა, რომელიც გულისხმობს ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე უცხოური ვალუტის ყიდვას, იმავდროულად მათი სხვა ბაზარზე გაყიდვის მიზნით ვალუტის კურსის სხვაობის საფუძველზე მოგების მისაღებად; 4. დანახარჯების გარეშე ურისკო მოგების მიღების შესაძლებლობა.

არბიტრაჟორი (arbitrage(u)r) - საფინანსო ბაზრის მონაწილეთა პრივილეგირებული ჯგუფი, რომლებიც სარგებლობენ რა არბიტრაჟის შესაძლებლობით, ახერხებენ ურისკო მოგების მიღებას ამ ბაზარზე ერთდროული მოქმედებით. ამასთან, მათი მოქმედება იწვევს ფასთა სხვაობის მინიმუმამდე შემცირებას, ე.ი. არბიტრაჟის ჩაქრობას.

არბიტრაჟული სიტუაცია (arbitration situation) - სიტუაცია, რომლის დროსაც ორ ან რამდენიმე ბაზარზე ერთსა და იმავე საქონელზე (ფინანსურ ინსტრუმენტზე) ფასთა სხვაობა ჩნდება.

არბიტრი (arbitrator, moderator) [ფრანგ. arbitre <ლათ. arbitrari დაკვირვება, შეფასება] - 1. არასასამართლო სახის დავებში შუამავალი, მომრიგებელი მოსამართლე; 2. სპორტულ შეჯიბრებებში მსაჯი.

არგუმენტი (argument) [გერმ. Argument <ფრანგ. argument <ლათ. Argumentum ფაქტიური მტკიცებულება] - 1. მტკიცებულების საფუძვლად ვარგისი ლოგიკური მოსაზრება; 2. დამოუკიდებელი სიდიდე, რომლის ცვლილებაზეა დამოკიდებული სხვა სიდიდის (ფუნქცია) ცვლილება.

არეალი (natural area) [გერმ. Areal <ლათ. area მოედანი, სივრცე] - რაიმე მოვლენის, ცხოველთა სახეობის, მცენარის, სასარგებლო წიაღისეულის, ენის გავრცელების არე.

არენა (arena) [<ლათ. arena ქვიშამოყრილი მოედანი ბრძოლისთვის] - საქმიანობის სფერო, სარბიელი, ასპარეზი.

არენდა (lease) - იხ. იჯარის ხელშეკრულება.

არიანელობა - მე-4 საუკუნეში წარმოშობილი ერესი, სახელწოდება მიიღო ალექსანდრიელი პრესვიტერის არიოზისგან, რომელიც ასწავლიდა, რომ იესო ქრისტე - ძე ღვთისა არ იყო ღმერთი, არამედ იყო ღვთის ქმნილება.

არისტოკრატია (aristocracy) [ფრანგ. aristrocratie <ბერძ. aristokratia> aristos საუკეთესო+kratos ძალაუფლება] - მმართველი კლასის უმაღლესი, პრივილეგირებული ფენა, შთამომავლობითი დიდგვაროვნები.

არმია (army) [ფრანგ. armee <ლათ. armare შეიარაღება] - 1. სახელმწიფოს შეიარაღებულ ძალთა (სახმელეთო, საზღვაო, საჰაერო) ერთობლიობა; ვიწრო გაგებით - სახმელეთო ჯარები; მოქმედი ა. - ქვეყნის შეიარაღებულ ძალთა ნაწილი, რომელიც საომარ მოქმედებებს აწარმოებს; 2. სამხედრო ოპერაციების წარმოებისთვის გამიზნული მსხვილი ოპერატიული შენაერთი, რომელიც ერთი ან რამდენიმე საჯარისო შენაერთისგან შედგება; 3. საერთო ნიშნით გაერთიანებულ ადამიანთა ერთობლიობა. მაგ., უმუშევართა ა.

არმიის გენერალი (general) - იხ. სამხედრო წოდებები.

არობა [ესპ. arroba] - 1. ლათინური ამერიკის რიგ ქვეყნებში მასის ერთეული (1 არობა - 10-15 კგ-მდე); 2. ამ ქვეყნებში თხევადი და ფხვიერი ნივთიერებების ტევადობისა და მოცულობის ერთეული (1 არობა - 12,6-40 ლ-მდე).

არსებითი ფაქტი ან მოვლენა (material/considerable fact or event) - ფაქტი ან მოვლენა, რომელსაც, კეთილგონიერების ფარგლებში, მნიშვნელოვნად მიიჩნევს ინვესტორი ან პოტენციური ინვესტორი ფასიანი ქაღალდების ყიდვა-გაყიდვასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა მიღებისას („ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 2).

არსენალი (arsenal) [ფრანგ. Arsenal <არაბ. darassina'ah სახელოსნო, ფაბრიკა] - 1. სამხედრო საჭურვლისა და იარაღის საწყობი; გადატ. რაღაცის დიდი რაოდენობა, მარაგი.

არქაიზმი (archaism) [<ბერძ. Archaios უძველესი] - მოძველებული სიტყვა, გრამატიკული ფორმა.

არქაული (archaic) [ბერძ. archaios ძველი] - ძველი, ძველებური; მოძველებული, ხმარებიდან გამოსული.

არქეო ... [<ბერძ. archaios უძველესი] -რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი - ”ძველის” შესატყვისი, მიანიშნებს სიძველეზე.

არქი ... [<ბერძ. archi ... მთავარი, უფროსი] - 1. რთული სიტყვის პირველი შემადგენელი ნაწილი, საეკლესიო იერარქიაში ნიშნავს უფროსს; 2. რაიმეს უმაღლესი ხარისხის აღსანიშნავი თავსართი.

არქიდიაკონი (senior deacon) [ბერძ. archidiakonos] - მთავარდიაკონის წოდება იმ შემთხვევაში, თუ იგი ბერია.

არქიეპისკოპოსი (archbishop) [ბერძ. archiepiskopos] - მთავარეპისკოპოსი, მაღალი იერარქის ტიტული, უპირატესად მთავარი ქალაქის ეპისკოპოსი.

არქივარიუსი (custodian, warden) [ლათ. archivum] - შემნახველი, არქივის თანამშრომელი.

არქივი (record, archives, record-keeping office) [გერმ. archiv, ლათ. archivum, ბერძ. archaios უძველესი] - 1. დაწესებულება, დაწესებულების განყოფილება, სადაც ინახება ძველი დოკუმენტები; 2. დაწესებულების ან/და პირის საქმიანობის ამსახველ ხელნაწერთა (წერილების და სხვ.) კრებული.

არქიმანდრიტი (archimandrite) [ბერძ. archimandrites ზღუდის (იგულისხმება მონასტრის ზღუდე, გალავანი) უფროსი] - მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმონაზვნის უმაღლესი საპატიო წოდება, რამდენიმე მონასტრის წინამძღვრის, ზედამხედველის; სასულიერო საგანმანათლებლო დაწესებულების რექტორის საპატიო ტიტული.

არქიტექტონიკა (architectonics) [ბერძ. architektonike (techne) სამშენებლო (ხელოვნება)] არქიტ. სამშენებლო ნაგებობის კანონზომიერებათა მხატვრული გამოხატულება, რაც დამახასიათებელია შენობის კონსტრუქციული სისტემისთვის; 2. ხელოვნ. მხატვრული ნაწარმოების საერთო ესთეტიკური აგებულება, მისი ცალკეული ნაწილის პრინციპული ურთიერთკავშირი; 3. გეოლ. გეოლოგიური აგებულების საერთო სურათი.

არჩევნები მორიგი (successive election) - არჩევნები, რომელიც იმართება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს ან საჯარო ხელისუფლების თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადის გასვლის გამო საქართველოს კონსტიტუციით, ამ კანონით, აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების კონსტიტუციებითა და სათანადო კანონებით დადგენილ ვადებში (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნები რიგგარეშე (extra, special election) - საერთო არჩევნები, რომელიც ტარდება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს ან საჯარო ხელისუფლების თანამდებობის პირის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის გამო (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნები შუალედური (intermediate election) - არჩევნები, რომელიც ტარდება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს შემადგენლობის შესავსებად (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნები ხელახალი (anew election) - არჩევნები, რომელიც ხელახლა ტარდება მთელ საარჩევნო ოლქში, თუ იგი არ შედგა, ან შედგა, მაგრამ ასარჩევი პირი ვერ აირჩა და კანონი აღარ ითვალისწინებს განმეორებითი კენჭისყრის ან არჩევნების მორიგი ტურის გამართვას, ანდა არჩევნების შედეგი ბათილად იქნა ცნობილი საარჩევნო ოლქში და კანონი აღარ ითვალისწინებს განმეორებითი კენჭისყრის გამართვას ცალკეულ საარჩევნო უბანში (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნები საერთო (general election) - მორიგი ან რიგგარეშე საყოველთაო არჩევნები, რომელიც ტარდება საჯარო ხელისუფლების წარმომადგენლობითი ორგანოს ან საჯარო ხელისუფლების თანამდებობის პირის ასარჩევად, და რომელში მონაწილეობის უფლებაც აქვს შესაბამისად ამ წარმომადგენლობითი ორგანოს ან თანამდებობის პირის ამ კანონით დადგენილ ყველა ამომრჩეველს (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნების დასასრული (finish of election) - შესაბამისი საარჩევნო კომისიის მიერ დამტკიცებული არჩევნების საბოლოო შედეგების (არჩევნების მეორე ტურისა და განმეორებითი კენჭისყრის ჩათვლით) შემაჯამებელი ოქმის გამოქვეყნების თარიღი (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნების დღე (the day of election) - საერთო, შუალედური ან ხელახალი არჩევნების ჩატარების დღე (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

არჩევნების მეორე ტური (second round of election) - კენჭისყრა, რომელიც იმართება ამ კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებსა და ვადებში, როდესაც არჩევნების პირველ ტურში გამარჯვებული ვერ გამოვლინდა (საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, მუხლი 3).

ასამბლეა (assembly) [ფრანგ. Assemblee <assembler გაერთიანება, შეკრება] - ორგანიზაციის საერთო კრება (უპირატესად დიპლომატიური პოლიტიკური და სხვ. მიზნებისთვის).

ასიგნაცია (banknote) [პოლ. Asygnacja <გერმ. assignation < ლათ. assignare დანიშვნა, გამოყოფა] - ქაღალდის ფულის ნიშანი.

ასიგნება (allocation, (economics) appropriation, (legal) assignment) [პოლ. asygnowac <ლათ. assignare დანიშვნა გამოყოფა] - 1. საკანონმდებლო ხელისუფლების ორგანოს მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოსათვის მინიჭებული უფლება, რათა მან ხაზინის მეშვეობით გასწიოს გარკვეული ხარჯები; 2. კომპანიის მოგების განაწილება დივიდენდზე, რეზერვების შევსებასა და გადასახადებზე; 3. ფისკალური წლის განმავლობაში საბიუჯეტო კლასიფიკაციით განსაზღვრული მიზნებისათვის დამტკიცებული მოცულობის ფარგლებში ხარჯის გაწევის უფლებამოსილება, რომელიც გათვალისწინებულია ბიუჯეტით. ასიგნების გარეშე ხარჯის გაწევა და ვალდებულებების აღება დაუშვებელია („საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 12).

ასიგნება პროგნოზირებადი (predictable appropriation) - ასიგნება, რომელიც დაკავშირებულია ვალის მომსახურებასა და ამორტიზაციასთან ან/და სახელმწიფოს მიერ გარანტირებული სესხის გადახდასთან. პროგნოზირებული ასიგნების ზევით ვალდებულების აღება დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მინისტრი საქართველოს პარლამენტის საფინანსოსაბიუჯეტო კომიტეტს წარუდგენს ანგარიშს პროგნოზირებული ასიგნების გადაჭარბების მიზეზის შესახებ და წლის ბოლოს პროგნოზირებული ასიგნების კორექტირება გათვალისწინებული იქნება წლიურ საბიუჯეტო კანონში სათანადო ცვლილების შეტანის შესახებ კანონპროექტში, რომლის მიღების შემდეგაც შეიძლება შესაბამისი ხარჯის გაწევა („საქართველოს საბიუჯეტო სისტემის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 12).

ასიმილაცია (assimilation) [<ლათ. assimilatio მსგვასება, მიმსგავსება] - 1. ეროვნული თვითმყოფადობის, კულტურის, საკუთარი ენის დაკარგვისა და სხვა ენის, კულტურის შეთვისების შედეგად ერთი ხალხის (ან მისი ნაწილის) მეორესთან შერწყმა; 2. მიმსგავსება, შერწყმა, შეთვისება.

ასისტენტი (assistant) [გერმ. Assistant <ფრანგ. assistant <assister დასწრება, დახმარება <ლათ. assistere გვერდით დგომა, დახმარება] - 1. ცდების ჩატარების, გამოცდების მიღების, სამეცნიერო სამუშაოს განხორციელების, ქირურგიული ოპერაციის შესრულების პროცესში ექიმის ან პროფესორის დამხმარე; 2. უმაღლეს საგანმანათლებლო დაწესებულებაში პედაგოგის პირველი სამეცნიერო წოდება; 3. სპეციალისტის დამხმარე.

ასორტიმენტი (assortment, range) [ფრანგ. assortiment <assortir შერჩევა, შეხამება] - რაიმე საგნების, საქონლის ან მათი სხვადასხვა სახეობის ნაკრების არსებობა. გასაყიდი საქონლის მრავალსახეობა.

ასოციაცია (association) [გერმ. assoziation, ფრანგ. association <ლათ. associaatio მიერთება, ზიარება] - ერთი სახეობის საქმიანობის განმახორციელებელი პირების, დაწესებულებების გაერთიანება.

ასპექტი (aspect) [ლათ. aspectus სახე, შეხედულება] - თვალსაზრისი; რაიმეზე შეხედულება, აზრი.

ასპირანტი (post-graduate (student)) [გერმ. aspirantur <ლათ. aspirans (aspirantis) პირი, რომელიც ისწრაფვის, მიილტვის] - პირი, რომელიც სამეცნიერო საქმიანობის დაწყების მიზნით, გადის სპეციალურ მომზადებას უმაღლეს სასწავლებელში ან სამეცნიერო დაწესებულებაში.

ასტრო ... [<ბერძ. aster ვარსკვლავი] - რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი, რომელიც აღნიშნავს ვარსკვლავს.

ატაშე (attache) [ფრანგ. Attache <attacher მიმაგრება, განწესება, მივლენა] - 1. ერთ-ერთი უმცროსი დიპლომატიური თანამდებობა; 2. ოფიციალური პირი, რომელიც დიპლომატიურ წარმომადგენლობაში ირიცხება როგორც რომელიმე დარგის სპეციალისტი (მაგალითად, სამხედრო ატაშე, პრესატაშე და სხვ.).

ატესტატი (certificate, testimonial) [<ლათ. attestari დამოწმება, რწმუნება; attestor ვამოწმებ] - 1. დოკუმენტი საშუალო სასწავლო დაწესებულების დასრულების შესახებ მაგ., ზოგადსაგანმანათლებლო საშუალო სასწავლებლის დამთავრების მოწმობა; 2. დოკუმენტი, რომელიც გაიცემა სამხედრო მოსამსახურეზე, ამ უკანასკნელის სამსახურებრივი გადაადგილების, ხანგრძლივი მივლინებისა და ა.შ. შემთხვევებში; სამხედრო მოსამსახურის მოწმობა, რის საფუძველზეც ეს უკანასკნელი იღებს ხელფასს, სურსათს, ტანსაცმელს და ა.შ.; მოწმობა, გაცემული სამხედრო ნაწილის მორიგი დისლოკაციის შემთხვევაში; დოკუმენტი, გაცემული ოფიცრის ოჯახის რომელიმე წევრზე, მისი ფულადი კმაყოფის გარკვეული ნაწილის მისაღებად; 3. მოწმობა სამეცნიერო ან რაიმე სპეციალური წოდების მინიჭების შესახებ. მაგ., პროფესორის ა., უფროსი მეცნიერ-მუშაკის ა. და სხვ.

ატესტაცია (certification, attestation) [ფრანგ. attestation <ლათ. attestatio მოწმობა, დამტკიცება] - 1. სპეციალისტების მიერ მუშაკის ან მოსწავლის ჩვევებისა და ცოდნის დონის განსაზღვრის პროცესი; 2. მოხელის პროფესიული ჩვევების, კვალიფიკაციის, შესაძლებლობის და პირადული თვისების დაკავებულ (ან დასაკავებელ) თანამდებობასთან წაყენებულ მოთხოვნებთან შესაბამისობის შეფასება (“საჯარო სამსახურის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 81).

ატრიბუტი (attribute) [ფრანგ. Attribut ლათ. attributus მიცემული, განკუთვნილი] - რაიმეს აუცილებელი და მუდმივი ნიშან- თვისება, კუთვნილება.

აუდიტი (audit) - აუდიტორული შემოწმება, აუდიტორების, აუდიტორული ფირმების მიერ განხორციელებული შემოწმება სამეურნეო სუბიექტის სამეწარმეო საქმიანობის, საჯარო ბუღალტრული აღრიცხვისა და ანგარიშგების, დაბეგვრის, სამეურნეო საფინანსო საქმიანობის და საწესდებო მოთხოვნების უტყუარობის, სისრულის, მოქმედ კანონმდებლობასა და ნორმატივებთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 2).

აუდიენცია (audience) [ლათ. Audientia მოსმენა] - ოფიციალური მიღება მაღალი თანამდებობის პირთან.

აუდიო ... [<ლათ. audire სმენა] - რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი, რომელიც მიანიშნებს სმენას, ხმის ჩაწერას, ან რაიმეს მათთან მიმართებას.

აუდიოვიზუალური (audiovisual) - ერთდროულად სმენით და მხედველობით აღქმაზე დამყარებული.

აუდიტორი (certified public accountant, chartered accountant, profesional accountant, public accountant, auditor) [<ლათ. auitor მსმენელი] - 1. პირი, რომელიც აუდიტორულ საქმიანობას ახორციელებს; 2. ფიზიკური პირი, რომელსაც აქვს საქართველოს პარლამენტთან არსებული აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მიერ გაცემული აუდიტორის საკვალიფიკაციო სერტიფიკატი. იგი აუდიტორულ საქმიანობას ეწევა ინდივიდუალურად, ლიცენზიის საფუძველზე ან/და აუდიტორული ფირმის მეშვეობით (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 4).

აუდიტორია (auditorium) [ლათ. auditorium ] - 1. ოთახი, დარბაზი, სადაც კითხულობენ ლექციებს, მოხსენებებს და მისთ., ატარებენ სემინარებს; 2. ლექციების, მოხსენებებისა და მისთ. მსმენელები; ასევე, ტელე-რადიოგადაცემების მაყურებლები და მსმენელები.

აუდიტორული დასკვნა (auditor's certificate/report) - აუდიტორის მიერ სათანადო წესით შედგენილი, ხელმოწერით და ბეჭდით დამოწმებული ოფიციალური საბუთი, რომელშიც წარმოდგენილია დასკვნა სამეურნეო სუბიექტის ანგარიშგების უტყუარობის, საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ბუღალტრული აღრიცხვის სისრულის და მოქმედ კანონმდებლობლობასთან და დადგენილ ნორმატივთან მისი შესაბამისობის შესახებ (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 6.1).

აუდიტორული მომსახურება (auditorial service) - მოიცავს ბუღალტრულ მომსახურებას, ექსპერტიზას და საკონსულტაციო მომსახურებას საფინანსო, დაბეგვრის და სამეურნეო კანონმდებლობის სხვა სფეროებში (“აუდიტორული საქმიანობის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 2).

აუდიტური ფირმა (auditorial firm) - საწარმო, რომელსაც აქვს საქართველოს ტერიტორიაზე აუდიტორული საქმიანობის ლიცენზია და რომლის ერთადერთი საწესდებო მიზანია აუდიტორული საქმიანობა. აუდიტურ ფირმას და მის ფილიალს აუდიტორული საქმიანობის უფლება ეძლევა მხოლოდ მაშინ, თუ მათში სულ ცოტა ერთი აუდიტორი მაინც მუშაობს (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 5).

აუდიტორული საქმიანობის საბჭო (auditorial activity council) - აუდიტორული საქმიანობის რეგულირების სისტემაში სახელმწიფოს ფუნქციების განხორციელების მიზნით, საქართველოს პარლამენტის გადაწყვეტილებით შექმნილი საქართველოს პარლამენტთან არსებული ორგანო (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 8).

აუდიტორული საქმიანობა (auditorial activity) - აუდიტორული შემოწმება (აუდიტი),აუდიტორული მომსახურების გაწევა, აგრეთვე, აუდიტის ორგანიზაციული და მეთოდური უზრუნველყოფა (საქართველოს კანონი “აუდიტორული საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 2).

აუდიტორული შემოწმება (auditorial constrol) - სამეურნეო სუბიექტის სამეწარმეო საქმიანობის, საჯარო ბუღალტრული აღრიცხვისა და ანგარიშგების, დაბეგვრისა და სამეურნეო-საფინანსო საქმიანობისა და საწესდებო მოთხოვნების უტყუარობის, სისრულის, მოქმედ კანონმდებლობასთან და ნორმატივებთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით აუდიტორებისა და აუდიტური ფირმების მიერ განხორციელებული აუდიტორული საქმიანობა („აუდიტორული საქმიანობის შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 2).

აუტო ... [ბერძ. autos თვით] - რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი, რომლის მნიშვნელობაა “თვით”.

აუტოდაფე [პორტუგ. auto-da-fe სარწმუნოების აქტი] - შუა საუკუნეების ესპანეთსა და პორტუგალიაში: ერეტიკოსებისა და მათი თხზულებების საჯარო დაწვა ინკვიზიციის განაჩენის თანახმად.

აუტსაიდერი [ინგლ. outsider გარეშე] - 1. საწარმო, რომელიც არ შედის მონოპოლისტურ გაერთიანებაში; 2. შეჯიბრებაში ერთ-ერთ ბოლო ადგილზე გასული სპორტსმენი ან გუნდი; 3. გადატ. ჩამორჩენილი.

აუქციონი (auction, public sale, vendue) [<ლათ. auctio (auctionis) საჯარო ვაჭრობა] - 1. ცალკეული ნივთის ან ნივთების გარკვეული რაოდენობის (პარტიების) საჯარო გაყიდვა წინასწარ დათქმულ ადგილსა და დროს, როდესაც მომავალი მესაკუთრე ვლინდება ყველაზე მეტი საფასურის გადახდით; 2. ბროკერების საშუალებით ფასიანი ქაღალდებით ბირჟაზე ვაჭრობა; 3. საგარეო ვაჭრობაში გავრცელებული საქონლის ლოტებად ან ცალკეულ ნივთად გასაღების ხერხი, როდესაც პოტენციური მყიდველისთვის საქონელი ან ნიმუშები გამოფენილია დასათვალიერებლად; 4. ქონების იძულებითი გაყიდვის ფორმა ვალების დაფარვის მიზნით.

აუქციონი ნულოვანი (zero auction) - აუქციონი, რომელზეც გასაყიდად გამოტანილიობიექტის ან ნივთის თავდაპირველი შეფასება არ ხდება, ამიტომაც მისი ფასი ნულიდან იწყება.

აუქციონი პრივატიზაციის (privatized auction) - აუქციონი, რომელზეც გასაყიდად გამოდის სახელმწიფო ქონება. ამ დროს ხდება ქონების დენაციონალიზაცია.

აუქციონი „ჩაქუჩით” (bring to the hammer) - აუქციონი, რომელზეც გაყიდვის პროცესი მთავრდება „ჩაქუჩის” დარტყმით და მყიდველია ის, ვინც გასაყიდ ნივთში ყველაზე დიდ თანხას შესთავაზებს აუქციონის წამყვანს.

აუცილებელი მოგერიება (necessary/ indispensable ward off/repulse) - პირის მიერ, მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისას, ხელმყოფის დაზიანება თავისი ან სხვისი სამართლებრივი სიკეთის დასაცავად. აუცილებელი მოგერიების უფლება პირს აქვს იმის მიუხედავად, შეუძლია თუ არა მას თავიდან აიცილოს ხელყოფა ან საშველად მოუხმოს სხვას (საქართველოს “სისხლის სამართლის კოდექსი”, მუხლი 28).

აფერა (speculation, fraud) [ფრანგ. affaire საქმე] - თაღლითური წამოწყება, სახიფათო საქმე, საეჭვო გარიგება; ყალთაბანდობა.

აფექტი (affect, temporary insanity) [ფრანგ. affect <ლათ. affectus სულიერი მღელვარება, ვნება, ჟინი] - 1. ძლიერი აღელვების (მრისხანება, სასოწარკვეთილება) ხანმოკლე მდგომარეობა მკვეთრი მოძრაობების, ყვირილის, ტირილის თანხლებით, ხასიათდება ტრავმირებად ფაქტებზე ყურადღების კონცენტრაციით; 2. უეცარი, ძლიერი და სწრაფად წარმავალი სულიერი აღელვება, რომელიც, როგორც წესი, არ ტოვებს რაიმე კვალს (საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, მუხლი 111).

აფილაცია (affiliation) [ფრანგ. affiliation მიერთება, (საზოგადოებაში, წრეში და სხვ.) მიღება] - რაიმე თანამეგობრობის, ჯგუფის შემადგენლობაში წევრად მიღება.

აფილირებული კომპანია (affiliate) - 1. კომპანია, რომელსაც ნაწილობრივ (არა საკონტროლო პაკეტს) ფლობს სხვა კომპანია; 2. ორგანიზაცია, რომელიც პარტნიორთან დაკავშირებულია უფრო საერთო ინტერესებით, ვიდრე საკუთრების უფლებით.

აქსიომა (axiom, postulate) [ბერძ. axioma] - 1. უდავო ჭეშმარიტება, რომელიც არ საჭიროებს მტკიცებულებას; 2. მოცემული თეორიის სხვა დებულებების მტკიცების საფუძველი, ამოსავალი, საწყისი დებულება, რომლის საზღვრებშიც იგი მიიჩნევა ჭეშმარიტებად.

აქტი (act) [ლათ. actus <agere კეთება, მოქმედება] - 1. სხვადასხვა სახისა და იურიდიული ძალის მქონე ოფიციალური დოკუმენტი; 2. რაიმე ფაქტის დამადასტურებელი დოკუმენტი, რომლითაც დადგენილია გარკვეული უფლება-მოვალეობა. 3. ერთჯერადი მოქმედება; მოქმედებით ან უმოქმედობით გამოხატული მიზანმიმართული აქტივობა; 4. დრამატული ან თეატრალური ნაწარმოების დასრულებული ნაწილი.

აქტი ადმინისტრაციული (administrative act) - ადმინისტრაციულ ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტი, რომელიც აწესებს, ცვლის, წყვეტს ან ადასტურებს პირის ან პირთა შეზღუდული წრის უფლებებსა და მოვალეობებს. ადმინისტრაციულ აქტად ჩაითვლება აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება მის უფლებამოსილებაში შემავალი საკითხის დაკმაყოფილებაზე განმცხადებლისათვის უარის თქმის შესახებ. აგრეთვე, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოცემული ან დადასტურებული დოკუმენტი, რომელსაც შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი შედეგები (საქართველოს „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

აქტი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი (administrative-legal act) - ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ კანონმდებლობის საფუძველზე გამოცემული სამართლებრივი აქტი (საქართველოს „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

აქტი აღმჭურველი ადმინისტრაციულსამართლებრივი (administrative-legal entitlement act) - ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომელიც დაინტერესებულ მხარეს ანიჭებს რაიმე უფლებას ან სარგებელს (საქართველოს „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

აქტი ინდივიდუალური სამართლებრივი (individual legal act) - ნორმატიული აქტის საფუძველზე და მის მიერ დადგენილ ფარგლებში მიღებული (გამოცემული) ერთჯერადი სამართლებრივი აქტი, რომელიც შეესაბამება ნორმატიულ აქტს. ინდივიდუალური სამართლებრივი აქტის დასახელება არ უნდა ემთხვეოდეს ნორმატიული აქტის დასახელებას (საქართველოს კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 2.4).

აქტი ნორმატიული (normative act) - უფლებამოსილი სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ კანონმდებლობით დადგენილი წესით მიღებული (გამოცემული) სამართლებრივი აქტი, რომელიც შეიცავს მისი მუდმივი ან დროებითი და მრავალჯერადი გამოყენების ქცევის ზოგად წესს (საქართველოს კანონი “ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 2.3).

აქტი ნორმატიული ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოთა და თანამდებობის პირთა (normative act of local authority (administration) and officials) - საკრებულოს გადაწყვეტილება, გამგეობის (მერიის, ქ.თბილისის მთავრობის) დადგენილება, გამგებლის (მერის) ბრძანება (საქართველოს კანონი “ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 4).

აქტი ნორმატიული ადმინისტრაციულ სამართლებრივი (notmative administrativelegal act) - უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საკანონმდებლო აქტის საფუძველზე გამოცემული სამართლებრივი აქტი, რომელიც შეიცავს მისი მუდმივი ან დროებითი და მრავალჯერადი გამოყენების ქცევის ზოგად წესს (საქართველოს „ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი”, მუხლი 2).

აქტი ნორმატიული აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის (normative act of Abxazia Autonomous Republic and Adjaria Autonomous Republic) - ავტონომიური რესპუბლიკისკონსტიტუცია, ავტონომიური რესპუბლიკის კანონი, ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს დადგენილება, ავტონომიური რესპუბლიკის მინისტრთა საბჭოს დადგენილება, ავტონომიური რესპუბლიკის მინისტრისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვა სახელმწიფო უწყების ხელმძღვანელის ბრძანება (საქართველოს კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 4).

აქტი ნორმატიული კანონქვემდებარე (sub-legal normative acts) - საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება, საქართველოს პარლამენტის დადგენილება, საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს დადგენილება, საქართველოს ფასიანი ქაღალდების კომისიის დადგენილება, ბუღალტრული აღრიცხვის სტანდარტების კომისიის დადგენილება, აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს კოლეგიის დადგენილება, ცენტრალური საარჩევნო კომისიის დადგენილება, საქართველოს ენერგეტიკის მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის დადგენილება, საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის დადგენილება, საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება, საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს კონტროლის პალატის თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს ნავთობისა და გაზის რესურსების მარეგულირებელი სახელმწიფო სააგენტოს უფროსის ბრძანება, საავტომობილო ტრანსპორტის ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, საზღვაო ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს მინისტრისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვა სახელმწიფო უწყების ხელმძღვანელის ბრძანება („ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 5).

აქტი ნორმატიული საქართველოს (normative act of Georgia) - საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს კონსტიტუციური კანონი, საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულება და შეთანხმება, საქართველოს ორგანული კანონი, საქართველოს კანონი, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი, საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი, საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულება, საქართველოს პარლამენტის დადგენილება, საქართველოს ეროვნული ბანკის საბჭოს დადგენილება, საქართველოს ფასიანი ქაღალდების კომისიის დადგენილება, ბუღალტრული აღრიცხვის სტანდარტების კომისიის დადგენილება, აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს კოლეგიის დადგენილება, ცენტრალური საარჩევნო კომისიის დადგენილება, საქართველოს ენერგეტიკის მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის დადგენილება, საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის დადგენილება, საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის ბრძანება, საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს კონტროლის პალატის თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს სახელმწიფო შესყიდვების სააგენტოს თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს დაზღვევის სახელმწიფო ზედამხედველობის სამსახურის უფროსის ბრძანება, საქართველოს ნავთობისა და გაზის რესურსების მარეგულირებელი სახელმწიფო სააგენტოს უფროსის ბრძანება, საავტომობილო ტრანსპორტის ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, სამოქალაქო ავიაციის ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, საზღვაო ადმინისტრაციის თავმჯდომარის ბრძანება, საქართველოს მინისტრისა და აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვა სახელმწიფო უწყების ხელმძღვანელის ბრძანება (საქართველოს კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 4).

აქტი საკანონმდებლო საქართველოს (legislative act of Georgia) - საქართველოს კონსტიტუცია, კონსტიტუციური კანონი, ორგანული კანონი, კანონი, საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი საქართველოს პრეზიდენტის დეკრეტი (“ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 5).

აქტი სამართლებრივი (legal act) - უფლებამოსილი სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს, (თანამდებობის პირის) მიერ კანონმდებლობით დადგენილი წესით მიღებული (გამოცემული) შესასრულებლად სავალდებულო აქტი. სამართლებრივი აქტი ორი სახისაა - ნორმატიული და ინდივიდუალური (საქართველოს კანონი „ნორმატიული აქტების შესახებ”, მუხლი 2).

აქტი სამოქალაქო (civil act) - მოქალაქეთა სამოქალაქო და საოჯახო-სამართლებრივი სტატუსის განსაზღვრისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტები (დაბადება, ქორწინება, განქორწინება, მამობის დადგენა, შვილად აყვანა, სახელის, მამის სახელის, გვარის შეცვლა, მოქალაქეობის შეცვლა, გარდაცვალება), რომლებიც ექვემდებარებიან სახელმწიფოს სახელით სავალდებულო რეგისტრაციას და წარმოადგენენ მოქალაქეთა უფლება-მოვალეობების წარმოშობის, შეცვლის ან შეწყვეტის საფუძველს (საქართველოს კანონი “სამოქალაქო აქტების რეგისტრაციის შესახებ”, მუხლი 3.ა).

აქტივი (assets) [<ლათ. activus, ქმედითი, აქტიური] - 1. ეკონომიკური საქმიანობის სუბიექტების, იურიდიული და ფიზიკური პირების ნებისმიერი საკუთრება; 2. სახელმწიფოს მიერ საზღვარგარეთიდან მიღებული შემოსავლების სიჭარბე საზღვარგარეთ გაწეულ ხარჯებთან შედარებით (სავაჭრო ბალანსი); 3. ფირმის საბუღალტრო ბალანსის ნაწილი, რომელიც ასახავს მატერიალურ და არამატერიალურ ფასეულობებს. აქტივი შეიძლება არსებობდეს: ფინანსური (კრედიტი, ფასიანი ქაღალდი), კაპიტალური (უძრავი ქონება, მანქანა-მოწყობილობა) და არამატერიალური სახით (რეპუტაცია - good will).

აქტიური საარჩევნო უფლება (active elective rights/suffrage) - იხ. საარჩევნო უფლება აქტიური.

აქტუარი (actuary) [<ლათ. actuarius] - მათემატიკური სტატისტიკის სპეციალისტი, რომელსაც სადაზღვევო ტარიფების გამოთვლის მეთოდების განსაზღვრა და ყოველგვარი გაანგარიშებადი პრობლემის (მათ შორის: სადაზღვევო რისკი, ტარიფი, რეზერვები, ვალდებულებები) მოგვარება ევალება.

აქტუალური (actual, urgent) [ფრანგ. actuel <ლათ. actualis ნამდვილი, საჭირბოროტო] - 1. არსებული მომენტისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი; 2. არსებული, სინამდვილეში გამოვლენილი.

აქტუარული ნამეტი (actuarial surplus) - სიტუაცია, რომლის დროსაც საპენსიო ფონდის შემოსავალი აღემატება ვალდებულებებს (აქტუარების გამოთვლის შესაბამისად), ანუ ჭარბი ფინანსირება.

აქცენტი (accent) [გერმ. akzent <ლათ. accentus გაძლიერება, მახვილი, ხმის აწევა] - 1. არამშობლიურ ენაზე მოსაუბრისთვის დამახასიათებელი გამოთქმის თავისებურება; 2. მახვილი სიტყვაში, მახვილის აღმნიშვნელი ნიშანი; 3. რაიმე მოსაზრების, დებულების მიმართ ხაზგასმულად ყურადღების გამახვილება.

აქცეპტი (acceptance) (ლათ. <acceptus, მიღებული) - 1. თანხმობა ხელშეკრულების დადებაზე; თუ შემოთავაზებული აქცეპტისთვის ვადა განსაზღვრულია, მაშინ იგი მხოლოდ ამ ვადაშია განხორციელებადი; 2. გადამხდელის ხელმოწერა იმის თაობაზე, რომ მან თამასუქი მიიღო გადასახდელად დადგენილ ვადაში და თანახმაა გადაიხადოს; 3. ბანკის თანხმობა გადასაპირებელ თამასუქზე აღნიშნული თანხის გადახდის გარანტიის შესახებ.

აქცეპტანტი (acceptor) [<ლათ. acceptans (acceptantis) მიმღები] - პირი, რომელსაც ეკისრება წარდგენილ ანგარიშზე, თამასუქზე გადახდის ვალდებულება.

აქცესიური (accession) [<ფრანგ. accession მიერთება <ლათ. accessio მიერთება] - აქცესიური ხელშეკრულება - სხვა სახელმწიფოებს შორის ადრე დადებული ხელშეკრულება, რომელსაც უერთდება სახელმწიფო.

აქცესორული (accessory) [ფრანგ. accessoire <ლათ. accessorius დამატებითი] - აქცესორული ვალდებულება - დამატებითი ვალდებულება, რომელიც მხოლოდ ძირითად ხელშეკრულებასთან ერთად არსებობს.

აქცესორული უფლება (accessory right) - უფლება, რომელიც ისეა დაკავშირებული სხვა უფლებასთან, რომ მის გარეშე არც შეიძლება არსებობდეს (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, მუხლი 153, ნაწილი 1).

აქცია (ბრიტ. share, აშშ. stock) [<ფრანგ. action ფასიანი ქაღალდი] - 1. ფასიანი ქაღალდი, რომელიც ადასტურებს სააქციო საზოგადოების ვალდებულებებს პარტნიორის (აქციონერის) მიმართ და აქციონერის უფლებებს სააქციო საზოგადოებაში (საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ,” მუხლი 51). იგი ადასტურებს მისი მფლობელის უფლებებს ემიტენტის საწესდებო კაპიტალში წილზე, მოგებიდან პროპორციული ნაწილისა და ემიტენტის ლიკვიდაციის შემთხვევაში დარჩენილი აქტივებიდან შესაბამისი წილის მიღებაზე; განარჩევენ ორი ტიპის აქციას: ჩვეულებრივს და შეღავათიანს (პრივილეგირებულს), რომლებიც საქართველოში გაიცემა მხოლოდ სახელობითი ფორმით (მსოფლიო პრაქტიკაში აქცია შეიძლება იყოს როგორც საწარმდგენლო, ასევე სახელობითი) (საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ,” მუხლი 51, 52); 2. რაიმე პოლიტიკური ან ეკონომიკური მიზნის მისაღწევად წამოწყებული ქმედება.

აქცია A ტიპის ( „A“ Shares) - აქცია, რომლის მფლობელს აქვს დივიდენდზე უფლება, თუმცაღა შეზღუდული აქვს (ან საერთოდ არ გააჩნია) ხმის მიცემის უფლება აქციონერთა კრებაზე (შდ. პრივილეგირებულ აქციებს).

აქცია B ტიპის („B“ Shares) - აქცია, რომლის მფლობელს ჩვეულებრივ აქციის მფლობელთან შედარებით არაპროპორციულად დიდი უფლება აქვს.

აქცია გამოცხადებული (announced share) - აქცია, რომლის გამოშვებაც ნებადართულია მარეგულირებელი ორგანოს მიერ რეგისტრირებული ემისიის პროსპექტით.

აქცია პრივილეგირებული (შეღავათიანი) (cumulative preference share, preference share, privileged share, senior stock) - სახელობითი აქცია, რომელიც უზრუნველყოფს დივიდენდის მიღებას დადგენილი განაკვეთით, რომლის ოდენობა და მიღების წესი განისაზღვრება წესდებით ან/და სათანადო ემისიის პროსპექტით (ამ უკანასკნელის არსებობის შემთხვევაში). ლიკვიდირებული საზოგადოების ქონება ვალების დაფარვის შემდეგ, პირველ რიგში, ნაწილდება პრივილეგირებულ აქციათა მფლობელებზე, ხოლო შემდგომ - ჩვეულებრივ აქციონერებზე, მათ წილთა შესაბამისად. პრივილეგირებული აქცია არ იძლევა ხმის უფლებას საერთო კრებაზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა წესდება ან ამ აქციათა ემისიის პროსპექტი ითვალისწინებს ერთ პრივილეგირებულ აქციაზე ერთი ხმის მინიჭებას პრივილეგირებულ აქციაზე დივიდენდების გაუცემლობისას („მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 52).

აქცია ფრაქციონალური (fractional share) - საერთო მფლობელობაში არსებული აქცია - ემიტენტის განკარგულებით განხორციელებული გლობალური ოპერაციის (ემიტენტის კაპიტალის სტრუქტურაზე ზეგავლენის მომხდენი ოპერაცია: აქციათა კონსოლიდაცია, დანაწევრება, კონვერტაცია) შედეგად დარჩენილი წილების ნაშთი.

აქცია ჩვეულებრივი (ordinary share, equities, common stock, equity share, ordinaries) - 1. აქცია, რომლის მფლობელსაც ენიჭება აქციონერის ყველა ქონებრივი უფლება. კერძოდ: მოგების სიდიდის მიხედვით დივიდენდის მიღების უფლება; აქციონერთა კრებაზე ხმის მიცემის გზით საზოგადოების მართვაში მონაწილეობის უფლება. საზოგადოების ლიკვიდაციის შემთხვევაში კრედიტორებთან ანგარიშსწორების შემდეგ ქონების ნაწილის მიღების უფლება, რომლებიც რეალიზდება საწესდებო კაპიტალში წილის სიდიდის პროპორციულად; 2. სახელობითი აქცია, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი ხმის უფლებას აქციონერთა საერთო კრებაზე. ჩვეულებრივი აქციის მფლობელის უფლებები, რომლებიც დაკავშირებულია დივიდენდების ან ლიკვიდირებული საზოგადოების ქონების განაწილებასთან, განხორციელდება მხოლოდ პრივილეგირებული აქციების მფლობელთა ანალოგიური უფლებების დაკმაყოფილების შემდეგ. ბათილია დივიდენდების უცილობლად გაცემის შეპირება („მეწარმეთა შესახებ” საქართველოს კანონი, მუხლი 52).

აქცია საწარმდგენლო (bearer share) - აქცია, რომელიც არ ფორმდება კონკრეტულ პირზე და რომლის მესაკუთრედ ითვლება ასეთი აქციის წარმდგენი. იგი თავისუფლად გადაეცემა სხვა პირს ან იყიდება საბაზრო ღირებულებით.

აქცია ჩვეულებრივი სახელობითი (ordinary registered share, ordinary nominal share) - აქცია, რომელიც ფორმდება კონკრეტულ პირზე და მასზე აღინიშნება მესაკუთრის ვინაობა. მისი მოძრაობა ფიქსირებულია სააქციო საზოგადოების რეესტრში. სააქციო საზოგადოების წესდება შეიძლება ითვალისწინებდეს დამატებით წესებს, რომლებიც არეგულირებენ საზოგადოების მიერ გამოშვებული სახელობითი აქციების მიმოქცევას.

აქციათა დანაწევრება (stock split) - გამოშვებულ აქციათა საერთო რაოდენობის გაზრდა არსებულთან შედარებით გარკვეული კოეფიციენტით, რომლის შესაბამისადაც პროპორციულად მცირდება აქციის ნომინალური ღირებულება. დანაწევრების ოპერაცია არ იწვევს საწესდებო კაპიტალის ცვლილებას. საპირისპიროა აქციათა კონსოლიდაციის.

აქციათა კონვერტაცია (convert shares) - ერთი კლასის ან კატეგორიის აქციების გარდაქმნა სხვა კლასის ან სხვა კატეგორიის ფასიან ქაღალდებად, რაც ხორციელდება ემიტენტის მმართველი უმაღლესი ორგანოს გადაწყვეტილებით ან ემისიის პროსპექტის შესაბამისად.

აქციათა კონსოლიდაცია (consolidate shares) - გამოშვებულ აქციათა საერთო რაოდენობის შემცირება არსებულთან შედარებით გარკვეული კოეფიციენტით, რომლის შესაბამისად პროპორციულად იზრდება აქციის ნომინალური ღირებულება. კონსოლიდაციის ოპერაცია არ იწვევს საწესდებო კაპიტალის ცვლილებას. საპირისპიროა აქციათა დანაწევრების.

აქციების ინდექსი (index of stock, index of shares) - რიცხობრივი (სტატისტიკური) მაჩვენებელი, რომელიც აერთიანებს ინფორმაციას საბაზისო პერიოდთან შედარებით ბირჟაზე კოტირებული აქციების კურსის ცვლილების თაობაზე.

აქციების საკონტროლო პაკეტი (control packet of shares, controlling interest) - აქციების ნაწილი, რომელიც ანიჭებს მათ მფლობელს სააქციო საზოგადოების ფაქტობრივად მართვის შესაძლებლობას. ითვლება, რომ ამის საშუალებას იძლევა აქციების 50%-ზე მეტის ფლობა, თუმცაღა წვრილი აქციონერების დიდი რაოდენობით არსებობისას (ათეულათასობით) ეფექტიანად კონტროლისათვის საკმარისია აქციების 20-30%-ის ფლობა.

აქციზი (excise tax) - საერთო-სახელმწიფოებრივი არაპირდაპირი გადასახადი, რომელიც გადაიხდება აქციზური საქონლის მიწოდებისას მის ფასთან ერთად. საქართველოში აქციზური საქონლის წარმოება ან იმპორტი იბეგრება აქციზით, თუ ეს საქონელი განთავისუფლებული არ არის გადასახადისაგან (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 122).

აქციზის გადამხდელი (excise tax payer) - ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც აწარმოებს აქციზურ საქონელს ან ეწევა მის იმპორტს საქართველოში. დამკვეთის მიერ მიწოდებული ნედლეულისაგან საქართველოში წარმოებულ საქონელზე აქციზის გადამხდელად ითვლება საქონლის მწარმოებელი (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 123).

აქციზის გადახდა (payment of excise tax) - აქციზური გადასახადი ექვემდებარება გადახდას დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელებიდან მომდევნო თვის 10 რიცხვისთვის; საქონლის იმპორტისას აქციზი გადაიხდევინება საბაჟო ორგანოების მიერ საბაჟო გადასახადისათვის მიღებული პროცედურის შესაბამისად. საქართველოს ტერიტორიაზე აქციზური მარკებით მარკირებას დაქვემდებარებული ნაწარმის მწარმოებლები და იმპორტიორები აქციზური მარკების შეძენისას გადაიხდიან აქციზს სრული ოდენობით. აქციზური საქონლის ექსპორტისას მოქმედებს ნულოვანი განაკვეთი (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი127, 131).

აქციზის განაკვეთი (excise tax rate) - აქციზის განაკვეთი წარმოადგენს ფიქსირებულ ან პროცენტულ სიდიდეს, დიფერენცირებულია საქონლის დასახელების, საგარეო ეკონომიკური საქმიანობის სასაქონლო ნომენკლატურის კოდის და მოცულობის მიხედვით (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 130).

აქციზის დაბეგვრის ობიექტი (taxable to excise) - აქციზური საქონლის იმპორტი, საქართველოში წარმოებული აქციზური საქონლის მიწოდება, და/ან საწარმოს საწყობიდან საქონლის გატანა, მათ შორის, დამკვეთის ნედლეულით დამზადებული აქციზური საქონლის გადაცემა (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 124).

აქციზის საგადასახადო შეღავათები (exemption from excise tax) - აქციზის გადასახადისაგან თავისუფლდება: ა) ფიზიკური პირის მიერ საკუთარი მოხმარებისათვის წარმოებული და მოხმარებული ალკოჰოლური სასმელები; ბ) ფიზიკური პირის მიერ საკუთარი მოხმარებისათვის ორი ლიტრი ალკოჰოლური სასმელისა და 200 ღერი სიგარეტის იმპორტი; ავტომობილით შემომსვლელი პირის ავტომობილის ავზში არსებული საწვავი; გ. აქციზური საქონლის ტრანზიტი და დროებით შემოტანა საქართველოს საბაჟო ტერიტორიაზე. საქართველოს საბაჟო ტერიტორიაზე აქციზური საქონლის დროებით შემოტანისას (გარდა საქართველოს საბაჟო კოდექსის 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მოთხოვნების შესაბამისად განსაზღვრული აქციზური საქონლის დროებით შემოტანისა, იმ მსუბუქი ავტომობილების დროებით შემოტანისა, რომლებიც განკუთვნილია უცხოეთის დიპლომატიურ და მასთან გათანაბრებულ წარმომადგენლობათა ოფიციალური სარგებლობისათვის, ამ წარმომადგენლობათა დიპლომატიური და ადმინისტრაციულ-ტექნიკური პერსონალის (მათთან მცხოვრებ ოჯახის წევრთა ჩათვლით) პირადი სარგებლობისათვის, იმ სახით, რა სახითაც ასეთი გათავისუფლება გათვალისწინებულია შესაბამისი საერთაშორისო შეთანხმებებით, რომელთა მონაწილეც არის საქართველო, და მსუბუქი ავტომობილების დროებით შემოტანისა, რომლებიც განკუთვნილია ნავთობისა და გაზის ძებნა-ძიებისა და მოპოვების სამუშაოებში და საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული ვალდებულებების (ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის და ბაქოთბილისი- არზრუმის მილსადენების მშენებლობაში) შესრულების უზრუნველსაყოფად დასაქმებული უცხო ქვეყნის მოქალაქეების (მათთან მცხოვრებ ოჯახის წევრთა ჩათვლით) პირადი სარგებლობისათვის), აგრეთვე საქართველოს საბაჟო კოდექსის 42-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მოთხოვნების შესაბამისად განსაზღვრული იმ აქციზური საქონლის დროებით შემოტანისას, რომელსაც გაუგრძელდა საქართველოს საბაჟო ტერიტორიაზე დროებით ყოფნის ვადა, გადაიხდევინება აქციზი ან საბაჟო ორგანოს მიერ დაიტოვება საბანკო გარანტია, ხოლო საქართველოდან აღნიშნული საქონლის გატანისას გადასახადის გადამხდელს უბრუნდება აქციზის გადახდილი თანხა ან უქმდება საბანკო გარანტია ფაქტობრივად გატანილი საქონლის ღირებულების მიხედვით; დ. აქციზური საქონლის რეექსპორტი; საქართველოს ტერიტორიაზე რეექსპორტისათვის გათვალისწინებულ აქციზურ საქონელზე გადაიხდევინება აქციზი, დაიტოვება საბანკო გარანტია ან შესაბამისი ღირებულების შემოტანილი საქონელი გარანტიის სახით, ხოლო საქართველოდან აღნიშნული საქონლის გატანისას უქმდება საბანკო გარანტია, გადამხდელს უბრუნდება აქციზის გადახდილი თანხა ან გარანტიის სახით დატოვებული საქონელი ფაქტობრივად გატანილი საქონლის ღირებულების მიხედვით; ე. მსუბუქი ავტომობილების იმპორტი სტიქიური უბედურების დროს ჰუმანიტარული დახმარების მიზნით; ვ. საავიაციო რეისების განსახორციელებლად ბორტზე მისაწოდებელი საავიაციო საწვავი იმპორტისას საბაჟო ორგანოებისათვის საბანკო გარანტიის წარდგენის საფუძველზე; ზ. ,,ნავთობისა და გაზის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული ნავთობისა და გაზის ოპერაციების განსახორციელებლად ნავთობპროდუქტების იმპორტი ან/და მიწოდება; თ. „მისართი, გამხსნელი, ანტიდეტონატორის” იმპორტი, თუ იგი არ გამოიყენება აქციზური საქონლის წარმოებისათვის. აღნიშნული საქონლის იმპორტისას გადაიხდევინება აქციზის გადასახადი, ხოლო საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ბრძანებით განსაზღვრული დოკუმენტაციის წარდგენის შემდეგ, რომელიც ადასტურებს, რომ საქონელი არ იქნა გამოყენებული აქციზური საქონლის წარმოებისათვის, გადასახადის გადამხდელს საბაჟო ორგანოები უბრუნებენ აქციზის გადახდილ თანხას. ამასთან, „გ“ - „დ“ პუნქტების მიხედვით აქციზისაგან განთავისუფლება გამოიყენება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ შესრულებულია საბაჟო გადასახადისაგან განთავისუფლების პირობები; ამასთან, თუ საბაჟო გადასახადის მიზნისათვის საქართველოში შემოტანილი საქონელი ექვემდებარება დაბრუნების რეჟიმს, ან, თუ საბაჟო გადასახადი ექვემდებარება გადახდას განთავისუფლების პირობების დარღვევის გამო, იგივე რეჟიმი გამოიყენება აქციზის მიმართაც (საქართველოს “საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 128).

აქციზური მარკა (excise mark) - აქციზური გადასახადის ბიუჯეტში ამოღების ერთ ერთი ფორმა. აქციზურ საქონელზე დაკრული მარკა აღნიშნავს კონკრეტულ საქონელზე გადასახადის გადახდას.

აქციის გადაცემა (trasfer of share) - აქციის მფლობელობის უფლებების გადაცემა, რაც რეესტრში ცვლილებებს ახალი მფლობელის სახელის დაფიქსირებით იწვევს (საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 18 ივნისის №375 ბრძანებულება, თავი II).

აქციის კურსი (stock prise) - ფასი, რომლითაც მოცემულ მომენტში ხდება კონკრეტული სააქციო საზოგადოების აქციების ყიდვა-გაყიდვა საფონდო ბირჟებზე, სასაქონლო ბირჟების საფონდო განყოფილებებში, ბანკებსა და საბროკერო კანტორებში. აქციის კურსი უპირატესად დამოკიდებულია დივიდენდის განაკვეთსა და სასესხო პროცენტის განაკვეთს შორის თანაფარდობაზე.

აქციის სერტიფიკატი (share certificate) - სერტიფიკატი, რომელსაც გამოცხადებული ღირებულება აქვს, მაგრამ იგი წმინდად ნომინალურია, რადგან არ არსებობს ამ ღირებულების გადახდის სათანადო ვალდებულება.

აქციონერი (stockholder, scareholder) [<ფრანგ. actionnaire] - 1. სერტიფიკატის მფლობელი, რომელიც ადასტურებს სააქციო საზოგადოების, კაპიტალისა და მიღებული მოგების ნაწილზე, ასევე დირექტორების არჩევასა და სხვა მნიშვნელოვანი საკითხების გადაწყვეტის პროცესში მონაწილეობის მიღების იურიდიულ უფლებას; 2. აქციის მესაკუთრე ან ნომინალური მფლობელი (საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 18 ივნისის №375 ბრძანებულება, თავი II); 3. თუ კანონით სხვა რამ არ არის დადგენილი, აქციონერის ერთადერთი მოვალეობაა შეიტანოს შესატანი, კუთვნილი რაოდენობის აქციების მისაღებად. ბათილია სააქციო საზოგადოების წესდებით აქციონერისათვის კანონით გაუთვალისწინებელი სხვა მოვალეობის დაკისრება (საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ”, მუხლი 53).

აღმასრულებელი ხელისუფლება (executive authority) - იხ. მთავრობა და ხელისუფლების დანაწილება.

აღკვეთის ღონისძიება (preventive (suppression) punishment) - ბრალდებულის დაპატიმრება, შინაპატიმრობა, პოლიციის ზედამხედველობაში გადაცემა, გირაო, ხელწერილი გაუსვლელობისა და სათანადო ქცევის შესახებ, პირადი თავდებობა, აგრეთვე, არასრულწლოვანი ბრალდებულის მეთვალყურეობაში გადაცემა და სამხედრო მოსამსახურის ქცევისადმი სარდლობის მეთვალყურეობა (სსსკ, მუხლი 152).

აღნაგობა (tenement with right to build an erection (constraction)) - მიწის ნაკვეთის გადაცემა ვადიან სარგებლობაში ამ ნაკვეთზე ან მის ქვეშ რაიმე ნაგებობის აღმართვის უფლებით. ასევე, ამ უფლების გასხვისების, მემკვიდრეობით გადაცემის, თხოვების, გაქირავების უფლება. აღნაგობის უფლება შეიძლება გავრცელდეს მიწის ნაკვეთის იმ ნაწილზე, რომელიც არ არის აუცილებელი აღნაგობისათვის, მაგრამ იძლევა ნაგებობით უკეთ სარგებლობის შესაძლებლობას. აღნაგობის უფლების ვადა მხარეთა შეთანხმებით განისაზღვრება, რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს ორმოცდაცხრამეტ წელს (საქართველოს „სამოქალაქო კოდექსი”, მუხლი 233.1, 233.3).

აღრიცხვა (accounting) - პირველადი დოკუმენტების მონაცემების საფუძველზე ფინანსური ანგარიშგების მაჩვენებელთა ფორმირების მეთოდი.

ახალი აღთქმა (New Testament) - საღვთო წიგნების კრებული, ბიბლიის ნაწილი, რომელშიც წარმოდგენილია იესო ქრისტეს ცხოვრება და მოძღვრება. ახალი აღთქმის წიგნების (სულ 27) პირველი ნაწილია ოთხი სახარება: მათეს, მარკოზის, ლუკას და იოანეს; მას მოსდევს „საქმე მოციქულთა”, „კათოლიკე ეპისტოლენი”, „ეპისტოლენი წმიდისა მოციქულისა პავლესნი”, „გამოცხადება იოანესი” ანუ აპოკალიფსისი.

ახლად აღმოჩენილი გარემოება (newly discovered circumstance) - ფაქტობრივი გარემოებანი, რომლითაც შეპირობებულია უკანონო ან დაუსაბუთებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გადასინჯვა. ასეთ გარემოებებს მიეკუთვნება: ა) როცა სასამართლოს კანონიერ ძალაში განაჩენით დადგენილია, რომ ყალბია მოწმის ჩვენება ან ექსპერტის დასკვნა, აგრეთვე, ყალბია სხვა მტკიცებულება, რომლებიც საფუძვლად დაედო განაჩენს ან განჩინებას; ბ) როცა კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენით დადგენილია მოსამართლის, მომკვლევის, გამომძიებლის ან პროკურორის დანაშაულებრივი ქმედება, რომელიც მის მიერ ჩადენილი იყო ამ საქმის განხილვის დროს; გ) სხვა გარემოება, რომელიც განაჩენის ან განჩინების გამოტანის დროს სასამართლოსათვის ცნობილი არ იყო, ხოლო თავისთავად თუ სხვა დადგენილ გარემოებასთან ერთად ამტკიცებს მსჯავრდადებულის უდანაშაულობას ან მის მიერ იმ დანაშაულზე უფრო მსუბუქი ან უფრო მძიმე დანაშაულის ჩადენას, რომლისთვისაც მას მსჯავრი დაედო, აგრეთვე, ამტკიცებს გამართლებულის ან იმ პირის ბრალეულობას, ვის მიმართაც საქმე შეწყვეტილი იყო; დ) გარემოებანი, რომლებიც მოწმობენ კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის დამდგენი სასამართლოს უკანონო შემადგენლობას, იმ მტკიცებულებათა დაუშვებლობას, რომლებიც საფუძვლად დაედო განაჩენს (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მუხლი 593, ნაწილი 2).

ახლად გამოვლენილი გარემოება (newly revealed circumstance) - გარემოება, რომლითაც შეპირობებულია უკანონო სასამართლო გადაწყვეტილების გადასინჯვა. ასეთ გარემოებებს მიეკუთვნება: ა) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების დადგენისას გამოყენებული კანონი; ბ) კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის ან სხვა სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ ახალი კანონის მიღება, რომელიც აუქმებს ან ამსუბუქებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას (საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მუხლი 593, ნაწილი 3).

ბაზა (base) [ფრანგ. base <ბერძ. basis] - 1. საფუძველი; 2. სპეციალურად აღჭურვილი ადგილი, მასზე განლაგებული იარაღით, საბრძოლო მასალითა და სურსათის მარაგით; 3. რაიმეს (ვინმეს) მომარაგების ან მომსახურებისთვის არსებული დაწესებულება, საწარმო; 4. საწყობი, საქონლის, სურსათის, მასალის შესანახი ადგილი.

ბაზარი (market) [თურქ. bazar <სპარს. bazar ბაზრობა, ბაზარი] - ეკონომიკური სივრცე, სადაც ყალიბდება ურთიერთობა საქონლისა და მომსახურების მწარმოებლებს, მიმწოდებლებს, მომხმარებლებსა და შუამავლებს შორის; მკაფიოდ განსაზღვრულ წესებზე დამყარებული საქონლით ან/და ფინანსური ინსტრუმენტებით ვაჭრობა ორგანიზებული ან არაფორმალური სახით; 2. ბაზარი არის სასოფლო- სამეურნეო (გარდა ცოცხალი ცხოველებისა და ფრინველებისა), სასურსათო და სამრეწველო პროდუქციის სავაჭრო კომპლექსი, რომელიც შედგება ამ მიზნისთვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთისა და მასზე განლაგებული სტაციონარული და არასტაციონარული სავაჭრო ადგილებისგან, ცენტრალიზებული სამეურნეო მომსახურებითა და მართვით, რომლის საქმიანობის ძირითად სახეს სავაჭრო ადგილების გაქირავება წარმოადგენს (საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, მუხლი 273).

ბაზარი გამყიდველის (seller's market) - ბაზარზე ჩამოყალიბებული სიტუაცია, როდესაც მოთხოვნა სჭარბობს მიწოდებას.

ბაზარი ობლიგაციის (obligation market) - ბაზარი, რომელზეც გადახდის ვადები დროის ხანგრძლივი პერიოდით ხასიათდება - იგი შეიძლება 30 წლამდეც გაგრძელდეს. ყველაზე მსხვილია ობლიგაციების ბაზარი, რომელთა ნომინალი აშშ დოლარებსა და იენებშია. მათ ობლიგაციის მსოფლიო ბაზრის 2/3 უჭირავთ.

ბაზარი სადაზღვევო (insurance market) - ბაზარი, რომელზეც ყალიბდება ურთიერთობა მზღვეველებსა და მათ კლიენტებს შორის, იდება ისეთი ხელშეკრულებები, რომელთა მეშვეობითაც დამზღვევი, ჩვეულებრივ, დაზღვეულის სასარგებლოდ გადასცემს მზღვეველს ფინანსურ პასუხისმგებლობას გარკვეულ რისკებზე. დამზღვევი იმავდროულად შეიძლება იყოს დაზღვეული თუ ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის გათვალისწინებული.

ბაზარი სავალუტო (foreign exchange market, currency market) - ბაზარი, სადაც ხდება უცხოური ვალუტის კურსის კოტირება. ბაზარზე მარეგულირებელ ფუნქციას ასრულებს ეროვნული (ცენტრალური) ბანკი. სავალუტო ვაჭრობა ნებადართულია დევიზებით. მსხვილმასშტაბიანი გარიგებები იდება ჩვეულებრივ ბანკთაშორის ბაზარზე (ამასთან, შესაძლებელია მონაწილეობდნენ ბირჟები, ბროკერები და სხვადასხვა საფინანსო ინსტიტუტები). სავალუტო ბაზრის ინფრასტრუქტურა (ფორექსი) ინტერნაციონალურია და მთელ მსოფლიოში აერთიანებს ბანკებს, არასაბანკო დაწესებულებებს, გადამცვლელ პუნქტებსა და ამ საქმიანობით დაკავებულ პირებს.

ბაზარი სავალუტო ორმაგი (double foreign exchange market, double money market, double money-market, double currency market) - სავალუტო ბაზრის ორგანიზაციის ფორმა, რომელიც ითვალისწინებს სავალუტო კურსის ორმაგ კოტირებას კომერციულ და ფინანსურ ოპერაციებზე.

ბაზარი ფასიანი ქაღალდების (stockmarket) - იხ. ფასიანი ქაღალდების ბაზარი.

ბაზარი ფულის (monetary market) - ბაზარი ელექტრონული ქსელის სახით, რომელზეც ვაჭრობენ მოკლევადიანი სასესხო ვალდებულებებით. დაფარვის ვადები ერთი დღიდან (ოვერნაითი) ერთ წლამდე იცვლება. ტიპური თანხებია 250000 აშშ დოლარიდან 5000000 აშშ დოლარამდე. აღნიშნულ ბაზარზე ვაჭრობენ სახაზინო ვალდებულებით, სავაჭრო თამასუქით, აქცეპტით, საბანკო სადეპოზიტო სერტიფიკატით, კომერციული ქაღალდით, ევრობანკნოტით და სხვ. ჩამოთვლილი ინსტრუმენტებიდან უმრავლესობისთვის არსებობს მეორადი ბაზარი.

ბაზისი (basis) [გერმ. basis <ბერძ. basis] - 1. ფუძე, საყრდენი, საფუძველი; 2. საზოგადოებრივ-წარმოებითი ურთიერთობების ერთობლიობა, რომელიც წარმოადგენს მოცემული საზოგადოების ზედნაშენის წარმოშობის საფუძველს.

ბაზისური სახელმწიფო ობლიგაცია (benchmark government bonds) - ქვეყნის საშუალო საპროცენტო განაკვეთის გამომხატველი სახელმწიფო ობლიგაცია, ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ფასიანი ქაღალდი, წარმოადგენს ეროვნულ საფონდო ბირჟაზე ობლიგაციების ფასების ცვლილებების ინდიკატორს.

ბაზრის ორგანიზებისათვის ერთიანი, ფიქსირებული, კომბინირებული გადასახადი (unified, fixed, combined tax onbazaar) - 2006 წლის 1-ელ იანვრამდეფიზიკური და იურიდიული პირები, რომლებიც საქართველოში ეწევიან ბაზრების ორგანიზებას, მათი საქმიანობის ამ ნაწილში გადასახდელი დამატებული ღირებულების, მოგებისა (ფიზიკური პირის შემთხვევაში - საშემოსავლო) და საერთო სარგებლობის საავტომობილო გზებით სარგებლობის გადასახადების ნაცვლად დაიბეგრონ ერთიანი, ფიქსირებული, კომბინირებული გადასახადით ბაზრის ორგანიზებისათვის (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 273).

ბაზრის ორგანიზებისათვის ერთიანი, ფიქსირებული, კომბინირებული გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი (unified, fixed, combined taxable on bazaar) - ბაზრის ტერიტორიაზე არსებული სავაჭრო ადგილები. ამ მუხლის მიზნებისათვის, ბაზარი არის სასოფლო-სამეურნეო (გარდა ცოცხალი ცხოველებისა და ფრინველებისა), სასურსათო და სამრეწველო პროდუქციის სავაჭრო კომპლექსი, რომელიც შედგება ამ მიზნისათვის გამოყოფილი მიწის ნაკვეთისა და მასზე განლაგებული სტაციონარული და არასტაციონარული სავაჭრო ადგილებისაგან, ცენტრალიზებული სამეურნეო მომსახურებითა და მართვით, რომლის საქმიანობის ძირითადნ სახეს სავაჭრო ადგილების გაქირავება წარმოადგენს (საქართველოს „საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 273).

ბაზრის ორგანიზებისათვის ერთიანი, ფიქსირებული, კომბინირებული გადასახადის განაკვეთი და გადახდის წესი (rate of and rule of paying of unified, fixed, combined tax on bazaar) - გადასახადი ბაზრის ორგანიზებისათვის განისაზღვრება ყოველთვიურად ერთ სავაჭრო ადგილზე, დიფერენცირებულია: ბაზრის ერთი სტაციონარული სავაჭრო ადგილის ფართობის; დახლის; არასტაციონარული სავაჭრო ადგილისა და მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით. გადასახადი გადაიხდება ბაზრის ორგანიზატორის მიერ ყოველთვიურად, შესაბამისი საანგარიშო თვის 25 რიცხვამდე, რისთვისაც გადამხდელები საგადასახადო ორგანოში წარადგენენ დეკლარაციას (საქართველოს “საგადასახადო კოდექსი”, მუხლი 273).

ბაზრობა (fair, trade fair) - სავაჭრო და საწარმოო ორგანიზაციების, კომერსანტების, მწარმოებლების პერიოდული თავშეყრა, ძირითადად, წარმოდგენილი საქონლის ნიმუშის მიხედვით საბითუმო გაყიდვასა და ყიდვისათვის.

ბაიტი (byte) - 8 ბიტისგან შემდგარი თვლის ორობითი სისტემით ჩაწერილი ინფორმაციის რაოდენობრივი ერთეული.

ბაკალავრი (bachelor) [ლათ. baccalaurens <bacca laureatus დაფნის გვირგვინით შემკობილი] - 1. უმრავლეს ქვეყნებში პირველი სამეცნიერო ხარისხი, რომელიც სტუდენტებს ენიჭებათ უმაღლესი განათლების საბაზო პროგრამების შესწავლის შემდეგ (იხ. მაგისტრატურა); 2. საფრანგეთში და ზოგიერთ სხვა ქვეყანაში პირი, რომელმაც ჩააბარა საშუალო სკოლის გამოცდა და შეუძლია ჩააბაროს უმაღლეს სასწავლებელში.

ბაკქანალია (bacchanalia) [ლათ.bacchanalia <Bacchus ბახუსი] - 1. ძველ საბერძნეთსა და რომში: ღვინისა და ლხინის ღმერთის დღესასწაული; 2. გადატ. თავაშვებული დროსტარება, ორგია.

ბალანსი (balance, balance-sheet) [ფრანგ. balance სასწორი <იტალ. bilancio წონასწორობა <ლათ. bilanx ori Tasisgan] - 1. ფულადი ფორმით გამოხატულ ეკონომიკურ მაჩვენებელთა სისტემა, რომელიც ამა თუ იმ მოვლენას მისი მხარეების შედარების ან დაპირისპირების გზით ახასიათებს; 2. შემოსავალ- გასავლის შეფარდებითი ჯამი; 3. შემადგენლობის, განთავსებისა და ფორმირების წყაროების მიხედვით საწარმოს საშუალებების მდგომარეობის, ფულადი მაჩვენებლებით, ამსახველი ნაერთი უწყისი.

ბალანსი აქტიური (active balance, favorable balance, favourable balance, positive balance) - ჯამი, რომელშიც შემოსავალი სჭარბობს გასავალს.

ბალანსი პასიური (adverse balance, negative balance, passive balance, unfavorable) - ჯამი, რომელშიც გასავალი სჭარბობს შემოსავალს.

ბალანსი სავაჭრო (balance of trade) - საქონლის იმპორტისა და ექსპორტის შეფარდება დროის გარკვეულ მონაკვეთში.

ბალასტი (ballast) [ნიდ. ballast ქვ. გერმ. ballast <ძვ. შვედ. barlast <bar ცარიელი + last ტვირთი] - 1. ხომალდის მდგრადობისა და სწორი წყალშიგის უზრუნველყოფისთვის, აეროსტატის ფრენის სიმაღლის რეგულირებისთვის გამოყენებული სპეციალური ტვირთი; 2. ის, რაც ზედმეტად ამძიმებს, ტვირთავს.

ბალისტიკა (ballistics) [გერმ. Ballistik <ბერძ. ballo ვისვრი] - მეცნიერება საარტილერიო

ჭურვების, ტყვიების, რაკეტების (და სხვ.) ფრენის კანონთა შესახებ.

ბალკერი [ინგლ. bulker <to bulk ჩაყრა, გროვად დაყრა] - ნაშალი ან ზვინული ტვირთის გადაზიდვაზე სპეციალიზებული გემი.

ბალოტირება (ballot) [გერმ. Ballotieren <ფრანგ. balloter] - ხმის მიცემა.

ბანალური (banal) [ფრანგ. banal გაცვეთილი, უხამსი] - გაცვეთილი, ორიგინალობას მოკლებული.

ბანდა (gang, band) [იტალ. banda] - ყაჩაღური, დანაშაულებრივი ჯგუფი.

ბანდეროლი (wrapper, printed matter, book-post, postal packet) [ფრანგ. banderole <იტალ. banderuola <bandiera დროშა, ალამი] - 1. ჩვეულებრივ ქაღალდში შეფუთული მომცრო საფოსტო გზავნილი; 2. ბაჟის გადახდის დამადასტურებელი იარლიყი საქონელზე.

ბანკეტი (banquet) [ფრანგ. banquette] - საზეიმო წვეულება - სადილი ან ვახშამი რაიმე მოვლენის, ვისიმეს პატივსაცემად.

ბანკთან დაკავშირებული პირები (associated persons of bank) - ბანკის ადმინისტრაციული მუშაკები და პარტნიორები (აქციონერები), მათთან ცოლქმრული, ახლონათესაური კავშირის მქონე ან საქმიანი ინტერესებით დაკავშირებული პირები (საქართველოს კანონი „კომერციული ბანკების შესახებ”, მუხლი 1).

ბანკი (bank) [ფრანგ. banque <გერმ. bank <იტალ. banco ფარდული, ზარაფი] - საკრედიტო-საფინანსო დაწესებულება, რომლის მთავარი ფუნქციაა დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების აკუმულაცია(პასიური ოპერაციები) და მათი გაცემა კრედიტის სახით დროებით სარგებლობაში ფიზიკურ ან იურიდიულ პირებზე (აქტიური ოპერაციები). დეპონენტის დაინტერესების მიზნით შეტანილ ანაბარზე ბანკი იხდის განსაზღვრულ პროცენტს, ხოლო კრედიტის გაცემისას დებიტორს გაცილებით მაღალ პროცენტს ახდევინებს. დაკისრებული ფუნქციების მიხედვით ასხვავებენ: ეროვნულ (ცენტრალურ), ინოვაციურ, იპოთეკურ, კომერციულ, საინვესტიციო და ა.შ. ბანკებს.

ბანკი გარანტი (bank guarantee) - ბანკი, რომელიც თავდებად უდგება თავის კლიენტს. გარანტია გაიცემა კლიენტის დავალებით და მის ხარჯზე.

ბანკი ემიტენტი (bank of issue, issuing house) - ბანკი, რომელიც მიმოქცევაში უშვებს: ფულად ნიშნებს, ფასიან ქაღალდებს, საგადასახადო-საანგარიშსწორებო დოკუმენტებს.

ბანკი ეროვნული (ცენტრალური) (national (central) bank) - 1. სახელმწიფო ბანკი, რომელიც ახორციელებს ფულადი მიმოქცევის, ფინანსური ბაზრების, ფინანსური ინსტიტუტების რეგულირებასა და კონტროლს. 2. ბანკი, რომელსაც აფუძნებს ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომლის ქონება სახელმწიფოს საკუთრებაა. იგი თავის საქმიანობაში ეკონომიკურად დამოუკიდებელია, ყველა ხარჯს უზრუნველყოფს თავისი შემოსავლით, პასუხს არ აგებს მთავრობის ვალდებულებებისთვის იმ შემთხვევის გარდა, როცა ეროვნული ბანკი თავად კისრულობს ასეთ ვალდებულებებს. მისი აქტივები, ქონება და შემოსავალი თავისუფლდება ყოველგვარი ბეგარისგან. იგი შეიმუშავებს და ახორციელებს ფულად საკრედიტო, სავალუტო პოლიტიკას, ფლობს, ინახავს და განკარგავს საერთაშორისო რეზერვებს, ახორციელებს საბანკო საქმიანობის ლიცენზირებას და უწევს მასზედამხედველობას, ხელსუწყობს საგადასახადო სისტემის ეფექტიან ფუნქციონირებას. მას აქვს ექსკლუზიური უფლება განახორციელოს ბანკნოტების და მონეტების, როგორც საქართველოს ტერიტორიაზე გადახდის კანონიერი საშუალებების ემისია, გამოითხოვოს, ამოიღოს მიმოქცევაში არსებული ბანკნოტები, მონეტები და მათ ნაცვლად გამოუშვას იმავე ოდენობით გადახდის საშუალებები. იგი წარმოადგენს მთავარ ექსპერტს ეროვნული ვალუტისა და სხვა საბანკო ბილეთების ნამდვილობის დადგენის საქმეში. იგი იღებს, აგრეთვე, ფინანსთა სამინისტროს მიერ განსაზღვრული სახელმწიფო დაწესებულებების დეპოზიტებს და გამოდის შესაბამისად დეპოზიტარის როლში. ამასთან, საქართველოში ეროვნულ ბანკს ეკრძალება საქმიანობის ცალკეული სახეობა. წყარო: (საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ”); 3. ამერიკის შეერთებულ შტატებში ფედერალური სარეზერვო სისტემის წევრი კომერციული ბანკი (სულ 12 ბანკია), რომელიც რეგისტრირებულია ფედერალურ დონეზე.

ბანკი ინოვაციური (innovation bank) - კომერციული ბანკი, რომელიც სპეციალიზებულია ინოვაციური პროექტების, ანუ სხვადასხვა მეცნიერულ ტექნიკური სიახლის (საცდელი ნიმუშების დაპროექტება და შექმნა, მათი მასობრივად დანერგვის მიზნით) დაფინანსებასა და დაკრედიტებაზე, ვადები, წესები და პირობები დადგინდება დასაფინანსებელი სამუშაოების მასშტაბის, სტადიებისა და ხასიათის მიხედვით.

ბანკი იპოთეკური (საიპოთეკო) (mortgage bank) - 1. საკრედიტო დაწესებულება, რომელიც გასცემს იპოთეკურ კრედიტს და უშვებს უძრავი ქონების დაგირავებით უზრუნველყოფილ გირავნობის სიგელს; 2. საბანკო დაწესებულება, რომელიც აწარმოებს გრძელვადიანი სესხების გაცემას უძრავი ქონების გირაოს გარანტიით.

ბანკი კომერციული (commercial bank) - ეროვნული ბანკის მიერ ლიცენზირებული იურიდიული პირი, რომელიც იღებს დეპოზიტებს და მათი გამოყენებით თავისი სახელით აწარმოებს კანონმდებლობით განსაზღვრულ საბანკო საქმიანობას. კომერციული ბანკი შეიძლება შეიქმნას სააქციო საზოგადოების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმით (საქართველოს კანონი „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 1, 2).

ბანკი მსოფლიო (world bank) - იხ. მსოფლიო ბანკი.

ბანკი საინვესტიციო (investment-bank) - 1. სპეციალური საკრედიტო დაწესებულება, რომელიც ახდენს: ა) სხვადასხვა სახის სასესხო ვალდებულების (მაგ. აქცია, ობლიგაცია) გამოშვებისა და გავრცელების გზით გრძელვადიანი სასესხო კაპიტალის მობილიზაციას; ბ) ეწევა სხვადასხვა კომპანიის ფასიანი ქაღალდების პირველად განთავსებას და ახორციელებს საბროკერო ოპერაციებს კლიენტთა დავალებით; 2. დაწესებულება, რომელიც აფინანსებს და აკრედიტებს კაპიტალურ დაბანდებებს. მათი საქმიანობა დაკავშირებულია ძირითადი საშუალებების გაფართოებულ კვლავწარმოებასთან, სახალხო მეურნეობის განვითარების კომპლექსური პროგრამის რეალიზაციასთან.

ბანკირი (banker) [გერმ. Bankier <ფრანგ. banquier] - ბანკის მფლობელი ან მსხვილი აქციონერი.

ბანკის ფილიალი (affiliate of bank) - ბანკის ქვედანაყოფი, სადაც უშუალოდ ხორციელდება საბანკო საქმიანობა ან მისი ნაწილი.

ბანკის დირექტორატის წევრობასთან შეუთავსებლობა (incompatibility formembership of bank's board of directors) - დირექტორატის წევრად არ შეიძლება დაინიშნოს ან სამეთვალყურეო საბჭოს გადაწყვეტილებით დირექტორატის წევრის თანამდებობიდან უნდა გათავისუფლდეს პირი, რომელიც: ა) ვერ აკმაყოფილებს ბანკის დირექტორის შესაფერისობის კრიტერიუმებს; ბ) არის ამ ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი ან სხვა კომერციული ბანკის, არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულების ანდა სხვა საწარმოს დირექტორატის წევრი; გ) კანონის შესაბამისად არ აქვს უფლება დირექტორატში; დ) გამოცხადებულია გაკოტრებულად; ე) ნასამართლებია ეკონომიკური დანაშაულისათვის და არ აქვს გაქარწყლებული ნასამართლობა; ვ) არის ამ ბანკის დირექტორატის წევრის მეუღლე, შვილი ან ახლო ნათესავი (საქართველოს კანონი “კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ”, მუხლი 15).

ბანკნოტი (საბანკო ბილეთი) (bank note/bank-paper) [გერმ. banknote] - ფულადი ნიშნები, რომლებიც მიმოქცევაშია და გარანტირებულია ცენტრალური (ეროვნული) ბანკის მიერ. ქაღალდის ფულის ძირითადი სახეა.

ბანკომატი (automatic teller machine, ATM) - ბანკის სალარო-ავტომატი, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია დროის ნებისმიერ მონაკვეთში საკრედიტო ბარათის კლასის შესაბამისი ოდენობის ნაღდი ფულის გამოტანა.

ბანკროლი (bankroll) - პროექტის ფინანსირება.

ბანკროტი (bankrupt, defaulter) [გერმ. bankrott <იტალ. bancarotta გატეხილი სკამი] - გაკოტრებული მოვალე. ვალაუვალი ფიზიკური ან იურიდიული პირი.

ბაპტისტები (baptist) [<ბერძ. Baptizo ვნათლავ, წყალში ვუშვებ; ბერძ. Baptizein მონათვლა პირჯვრის გადაწერა] - მე-17 საუკუნეში დაარსებული პროტესტანტული სექტა, შეიქმნა ანგლიკანების მიერ დევნილი მორწმუნეების მიერ, რომლებსაც ჰოლანდიაში მოუხდათ გაქცევა, სადაც 1611 წელს გამოსცეს თავიანთი დოქტრინის ამსახველი დებულება. რწმენის ერთადერთ საწყისად მიაჩნიათ ბიბლია, უარყოფენ წმინდანებს, ხატებს, ჯვარცმას და ქრისტიანული საიდუმლოებების უმეტეს ნაწილს, აგრეთვე, ბავშვების მონათვლას. თვლიან, რომ მონათვლა შეიძლება მხოლოდ მოზრდილ ასაკში, რომელიც მხოლოდ ამის შემდეგ ირიცხება ეკლესიაში. სწამთ რწმენით ცხონების პრინციპი (იხ. კალვინიზმი, ლუთერანობა).

ბაპტისტერიუმი (baptist(e)ry) [<ბერძ. baptisterion ემბაზი] - განსაკუთრებული შენობა ნათლობის საიდუმლოს ჩასატარებლად, სადაც მოწყობილია ემბაზი.

ბაჟი (duty) - სახელმწიფოს მიერ დაწესებული ფულადი მოსაკრებელი. ბაჟი წესდება განსაზღვრული დოკუმენტების (ნაჩუქრობის ბარათი, მინდობილობა და სხვ.) გაცემისათვის და გარკვეული საქონლის საზღვარგარეთ გატანის ან საზღვარგარეთიდან შემოტანისათვის.

ბაჟი სახელმწიფო (state duty) - ბიუჯეტებში შენატანი, რომელსაც იხდიან ფიზიკური და იურიდიული პირები სახელმწიფოს მიერ მათი ინტერესების შესაბამისი იურიდიული მოქმედებების შესრულებისა და სათანადო საბუთების გაცემისათვის. ბაჟი გადაიხდება: ა) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში განსახილველ საქმეებზე; ბ) საერთო სასამართლოებში განსახილველ სასარჩელო ან სხვა განცხადებებზე და საჩივრებზე; გ) საქართველოს ტერიტორიაზე მოქალაქეობისა და პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტების გაცემისას, მოსახლეობის რეგისტრაციის, მოქალაქეობისა და ემიგრაცია-იმიგრაციის საკითხებზე განცხადებების განხილვისთვის და მოქალაქეთა მდგომარეობის აქტების რეგისტრაციისთვის, რომლებსაც ახორციელებენ შესაბამისი სამსახურები (საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ბაჟის შესახებ”, მუხლი 1.2).

ბაჟის განაკვეთები (rate of duties) - ბაჟის ოდენობა განისაზღვრება ან პროცენტით სადავო საგნის ღირებულებასთან მიმართებაში, რომელიც მერყეობს 1,5-4 პროცენტს შორის, მაგრამ ბაჟის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 5000 ლარს, ან ფიქსირებული სახით, რომელიც მერყეობს 1-70 ლარამდე (საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ბაჟის შესახებ”, მუხლი 4).

ბარათი ავიაკომპანიის (aircompany card) - საკრედიტო ბარათი, რომელიც ამა თუ იმ ავიაკომპანიის მიერაა გამოშვებული.

ბარათი (ევრობარათი) (Euro Card) - საკრედიტო ბარათი, რომელიც გამოშვებულია ბანკებისა და სპეციალიზებული კომპანიების მეშვეობით Euro Card-ის (ბრიუსელი) საერთაშორისო ორგანიზაციის მიერ. იგი მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაშია მიღებული.

ბარათი კომპანიის (company card) - საკრედიტო ან სადებეტო ბარათი, რომელიც გამოიყენება კომპანიის ხარჯზე დანახარჯების ანაზღაურებისთვის. იგი გაიცემა მენეჯერებსა და სხვა თანამშრომლებზე საქმიანი მივლინებებისა და კლიენტთა მიღების ასანაზღაურებლად.

ბარათი (მასთერბარათი) (Master Card) - საკრედიტო ბარათების საერთაშორისო სისტემა, რომელიც სხვადასხვა ქვეყნის ბანკების ჯგუფს მიეკუთვნება.

ბარათი მაღაზიის (store card) - საკრედიტო (საგადასახადო) ბარათი, გამოშვებული სავაჭრო ჯგუფის, მაღაზიათა ქსელის, უნივერმაღის მიერ. ბარათი „ოქროსი” (gold card) - დიდი ოდენობით საკრედიტო რესურსებისა და სხვადასხვა პრივილეგიის მქონე საკრედიტო ბარათი.

ბარათი პლასტიკური (plastic card) - ყველა სახის საგადასახადო ბარათის: საკრედიტო, სადებეტო, საბანკო, მაღაზიის და ა.შ. აღმნიშვნელი ტერმინი - ისინი განსხვავდებიან გარეგნული სახითა და დასამზადებელი მასალით.

ბარათი „პლატინის” (platinium card) - პრაქტიკულად შეუზღუდავი კრედიტისა და მნიშვნელოვანი პრივილეგიების მქონე საკრედიტო ბარათი.

ბარათი საბანკო (bank card) - საკრედიტო, სადებეტო ან სხვა საგადასახადო ბარათი, რომელიც გამოშვებულია ბანკის მიერ.

ბარათი საგადასახადო (სადებეტო) (debit card) - პლასტიკური ფირფიტის ფორმის დოკუმენტი, რომელიც საშუალებას იძლევა შესრულდეს საქონლისა და მომსახურების უნაღდო შესყიდვა ელექტრონული საგადასახადო ტერმინალების მეშვეობით. გადახდები ჩამოიწერება კლიენტის ანგარიშიდან მოკლე დროის (2 დღე) განმავლობაში.

ბარათი საკრედიტო (credit card) - პლასტიკური ფირფიტის დოკუმენტი (დასახელებით, ხელმოწერით, მფლობელის კოდირებული ნორმით), რომელიც ადასტურებს მისი მფლობელის ანგარიშზე ფულადი თანხის არსებობას. იგი საქონლისა და მომსახურების კრედიტით შეძენის საშუალებას იძლევა; გადასახადები გადაიხდება რამოდენიმე კვირის გასვლის შემდგომ. ბარათის მეშვეობით ასევე შესაძლებელია ბანკომატიდან ნაღდი ფულის გამოტანა.

ბარათი სასტუმროს (hotel card) - საკრედიტო ბარათი, რომელიც სასტუმროთა მსხვილი ქსელის მიერ არის გამოშვებული.

ბარბარიზმი [<ბერძ. barbaros უცხო] - ამა თუ იმ ენის ბუნებისთვის შეუფერებელი სიტყვა ან გამოთქმა, რომელიც შექმნილია სხვა ენის ნორმების მიხედვით; უცხოური ენიდან საჭიროების გარეშე შემოსული სიტყვა.

ბარელი [ინგლ. barrel კასრი] - ამერიკის შეერთებულ შტატებში, გაერთიანებულ სამეფოსა და სხვა ქვეყნებში თხევადი და ფხვიერი ნივთიერებების ტევადობის ერთეული. გაერთიანებულ სამეფოში ფხვიერი ნივთიერებისთვის ბარელი შეადგენს 163, 65 ლ-ს.; აშშ-ში - 115,6 ლს.; ნავთობის ბარელი აშშ-ში - 159 ლ-ს.

ბარი ..., ბარო ..., [ბერძ. barys მძიმე] - რთული სიტყვების პირველი შემადგენელი ნაწილი, რომელიც მნიშვნელობით “წნევას” შეესატყვისება.

ბარიერი (barrier) [ფრანგ. barriere] - ტიხარი, ზღუდე, მესერი, ღობე, დაბრკოლება რაღაცისკენ მიმავალ გზაზე.

ბარილი [barril კასრი] - 1. ლათინური ამერიკის რიგ ქვეყნებში თხევადი ნივთიერების მოცულობის ერთეული (1 ბარილი - 76-97 ლ.); 2. ესპანეთში მასის ერთეული (1 ბარილი - 23 კგ.).

ბარკასი (launch, long boat) [ნიდ. barkas, ესპ. barcaza, იტალ. Barcaccio <ლათ. barca ნავი] - 1. დიდი ზომის სატვირთო ნიჩბიანი კანჯო; 2. მცირე, საპორტო თბომავალი ან ორთქლმავალი; 3. მცირე სამდინარო ბარჟა.