თანამედროვე მედიცინის მიღწევები მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ბიოლოგიის სხვადასხვა დარგებში მიმდინარე გამოკვლევებზე. ამჟამად არსებული განმარტებითი ხასიათის გამო ცემები ხშირ შემთხვევაში ვერ უძლებს ვერავითარ კრიტიკას, რადგანაც ინფორმაცია მათში ძირითადად მექანიკურად, მეცნიერული ანალიზის გარეშეა წარმოდგენილი.

წინამდებარე ლექსიკონი ეხება ბიოლოგიისა და მედიცინის აქტუალურ საკითხებს, რომლებიც თითქმის მთლიანად მოიცავს ამ ორი მომიჯნავე დისციპლინის სხვადასხვა დარგებს. ლექსიკონში შეტანილი ტერმინები, ცნებები, სიტყვათა კომბინაციები განსაკუთრებით ხშირად გვხვდება სამედიცინო-ბიოლოგიური ორიენტაციის სამეცნიერო ლიტერატურაში. გარდა ამისა, ლექსიკონში საკმარისი ყურადღება ეთმობა სხვადასხვა დაავადებათა აღწერას და მათი გამომწვევი აგენტების ბიოლოგიური ასპექტების აღწერას.

აღნიშნული წიგნი უთუოდ სასარგებლო იქნება როგორც ბიოლოგებისა და მედიკოსებისათვის, აგრეთვე მონათესავე დის ციპლინების სპეციალისტებისა და მკითხველთა ფართო წრისათვის. იგი დიდ დახმარებას გაუწევს პედაგოგებსა და სტუდენტებს.

რეცენზენტები:
ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ა.ქორელი
მუდიცინის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი ნ.ჭიჭინაძე

Развитие истории медицины с достовнрностью указывыет на её тесную связь с биологическими науками. Развитие медицины в первую очередь зависит от успехов тех фундаментальных наук, практическую отрасль которых она представляет.

Цель создания данного Словаря состояла в совершенствовании и стандартизации специальных терминов и понятийю В словаре которого рассмотрены основные вопросы цитологии, гистологии, микробиологии, молекулярной биологии, генетики, экологии, ботаники, зоологии, медицинской пврвзитологии, имуннологии,эмбриологии, а также некоторые лечебные растения, основные заболевания бактерияльной, вирусной и др. Этилогии и т.д.

Словарь предназначен для биологов, медиков, педагогов, ученых других специальностей, студентов и т.д.

Development of medical history reliably shows its close association with biological sciences. Development of medicine fi rst of all depends on the fundamental sciences, the practical branch of which it represents. Aims of this book consist in the perfection and standartization of special terms and concepts. The dictionary shortly considers the fundamental questions of cytology, histology, microbiology, molecular biology, genetics, ecology, botany, zoology, medical parasitology, immunology, embryology, as well as some medicinal plants, major diseases of bacterial, viral and other etiology etc

The dictionary is intended for biologists, physicians, teachers, students and other concerned.

ყოველი მნიშვნელოვანი წარმატება ცოცხალი მატერიის შემეცნების სფეროში უცილობლად განაპირობებდა (და განაპირობებს) პროგრესს პრაქტიკულ მედიცინაში. ამრიგად, მედიცინის განვითარება პირველ ყოვლისა დამოკიდებულია იმ ფუნდამენტური მეცნიერებების განვითარებაზე, რომელთა პრაქტიკულ დარგს იგი წარმოადგენს.

თანამედროვე მედიცინის მიღწევები მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული ბიოლოგიურ გამოკვლევებზე. მაგალითად, იმისათვის, რათა მედიცინა ეფექტურად ებრძოლოს სხვადასხვა ეტიოლოგიის დაავადებებს, საჭიროა ღრმად ჩავწვდეთ ამ დაავადებათა გამომწვევი მიკროორგანიზმების ბიოლოგიას და მათი განვითარების ციკლს. ლ.პასტერის აღმოჩენებმა ბიოლოგიაში, კერძოდ იმის შესახებ, რომ დუღილსა და ლპობას მიკროორგანიზმები იწვევენ, მნიშვნელოვნად განაპირობეს ქირურგიის (კერძოდ, ანტისეპტიკისა და ასეპტიკის) განვითარება და ა.შ. ბიოლოგიის შესწავლის საგანს შეადგენს ბევრი ისეთი საკითხი, რომელთაც პირდაპირი კავშირი გააჩნიათ მედიცინასთან. ესენია: იმუნოლოგია, ტრანსპლანტოლოგია, პარაზიტოლოგია და მრავალი სხვა. ბიოლოგიის ისეთი დარგები, როგორებიცაა ციტოლოგია, ჰისტოლოგია, ბიოქიმია და სხვა, წარმატებით გამოიყენებიან თანამედროვე მედიცინაში, როგორც სადიაგნოზო საშუალებები. ყველაფერმა ამან განაპირობა ბიოლოგიისა და მედიცინის მჭიდრო ინტეგრაცია, რისი მაგალითიცაა მთელ რიგ ქვეყნებში (მათ შორის საქართველოშიც) სამედიცინო-ბიოლოგიური ფაკულტეტების, აგრეთვე სამედიცინო -ბიოლოგიურ მეცნიერებათა აკადემიების დაარსება და სხვა. ყოველივე ზემოაღნიშნულმა მოგვცა საფუძველი წინამდებარე განმარტებითი ლექსიკონის შექმნისა.

წინამდებარე ლექსიკონის შექმნამდე, 2000 და 2005 წლებში ჩვენ გამოქვეყნებული გვაქვს დაახლოებით ასეთივე ყაიდის ნაშრომები. წინამდებარე ნაშრომში შესწორებულია წინა ლექსიკონებში დაშვებული შეცდომები, შეტანილია ახალი ტერმინები და ცნებები. ლექსიკონში შეტანილი გვაქვს ის სიტყვები, სიტყვათა კომბინაციები და ტერმინები, რომლებიც განსაკუთრებით ხშირად გვხვდებიან ბიოლოგიური, სამედიცინო და სამედიცინო-ბიოლოგიური ორიენტაციის სამეცნიერო ლიტერატურაში. გარდა ბიოლოგიური და სამედიცინო პროფილის ტერმინებისა და ცნებებისა, წინამდებარე ლექსიკონში წარმოდგენილია მომიჯნავე დისციპლინების, ზოგიერთი ტერმინი, ცნება თუ სიტყვათა კომბინაცია.

ლექსიკონში გაშუქებულია ციტოლოგიის, ჰისტოლოგიის, მიკრობიოლოგიის, მოლეკულური ბიოლოგიის, გენეტიკის, ეკოლოგიის, ბოტანიკის, ზოოლოგიის, სამედიცინო პარაზიტოლოგიის, სამკურნალო მცენარეების, სამედიცინო ბიოტექნოლოგიის, იმუნოლოგიის, ემბრიოლოგიის და სხვა დისციპლინათა ძირითადი საკითხები. გარდა ამისა, ლექსიკონში შევიტანეთ ბაქტერიული, ვირუსული და სხვა ეტიოლოგიის ძირითადი დაავადებების ზოგადი აღწერა.

ლექსიკონი შეიცავს სამედიცინო-ბიოლოგიური პროფილის 5200-ზე მეტ ყველაზე უფრო გავრცელებულ ცნებას, სიტყვათა კომბინაციასა და ტერმინს. ფრჩხილებში მოყვანილია მათი ეტიმოლოგია, განმარტება, ხოლო ზოგ შემთხვევაში - სინონიმი.

ლექსიკონის შედგენისას გამოყენებული გვაქვს როგორც სპეციალური, ასევე ზოგადი დანიშნულების მრავალი ქართული და უცხოური სამეცნიერო წყარო და ლექსიკონი.

თანამედროვე სამედიცინო-ბიოლოგიური მეცნიერება იმდენად სწრაფად ვითარდება, რომ ზოგიერთი ტერმინი და ცნება ძველდება, იცვლება და ახალ შინაარს იძენს. ამდენად, ჩვენ სრულად გვაქვს გააზრებული ჩვენს წინაშე დასმული ამოცანის მთელი სირთულე. აქედან გამომდინარე, მადლიერების გრძნობით მივიღებთ ნებისმიერ შენიშვნასა და წინადადებას.

ბიოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი,პროფესორი
გიორგი გოგიჩაძე
ბიოლოგიის დოქტორი, პროფესორი
გიორგი კანდელაკი
ბიოლოგიის დოქტორი, პროფესორი
თინათინ გოგიჩაძე

არაბ. - არაბული
ბერძნ. - ბერძნული
გერმ. - გერმანული
ესპ. - ესპანური
იაპ. - იაპონური
ინგლ. - ინგლისური
ინდ. - ინდური
იტალ. - იტალიური
იხ. - იხილეთ
ლათ. - ლათინური
ლიტვ. - ლიტვური
მალ. - მალაიზიური
მლნ - მილიონი
პერ. - პერუული
პორტ. - პორტუგალიური
სინ. - სინგალეზური
სპარს. - სპარსული
უარყ. - უარყოფითი
ფინ. - ფინური
ფრანგ. - ფრანგული
შდრ. - შეადარეთ
ჰოლ. - ჰოლანდიური

ა-ან, ბ-ბან, გ-გან, დ-დონ, ე-ენ, ვ-ვინ, ზ-ზენ, თ-თან, ი-ინ, კ-კან, ლ-ლას, მ-მან, ნ-ნარ, ო-ონ, პ-პარ, ჟ-ჟან, რ-რაე, ს-სან, ტ-ტარ, უ-უნ, ფ-ფარ, ქ-ქან, ღ-ღან, ყ-ყარ, შ-შინ, ჩ-ჩინ, ც-ცან, ძ-ძილ, წ-წილ, ჭ-ჭარ, ხ-ხან, ჯ-ჯან, ჰ-ჰაე.

აბაზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, basis ნაბიჯი) - სიარულის უნარის დაკარგვა.

აბდომინური (ლათ. abdomen მუცელი) - მუცლისმხრივი.

აბერაცია (ლათ. aberratio გადახრა) - 1. ოპტიკურ ხელსაწყოებში დანახული გამოსახულების ცდომილება. 2. ქრომოსომების სტრუქტურული დარღვევები, გარდაქმნები.

აბზინდა (Artemisia vulgaris) - იგივე ავშანი. მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. გამოიყენება მადის აღმძვრელ საშუალებად, გააჩნია სიცხის დამწევი, ანტისეპტიკური და ტონუსის მომცემი თვისებები. მოქმედებს როგორც დამამშვიდებელი, სპაზმის საწინააღმდეგო საშუალება ნერვული დაავადებების დროს. გააჩნია აგრეთვე ანტიჰელმინთური და ტკივილგამაყუჩებელი თვისებები.

აბიოგენეზი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, bios სიცოცხლე, genesis წარმოქმნა, წარმოშობა) - არაორგანულიდან ორგანული ნაერთების წარმოქმნა ფერმენტების მონაწილეობის გარეშე. სიცოცხლის წარმოშობის ერთ -ერთი თეორიის ძირითადი ჰიპოთეზა.

აბიოზი (ბერძნ.a უარყ. თავსართი, bios სიცოცხლე) - ორგანიზმის რომელიმე სისტემის ან ორგანოს სიცოცხლისუნარიანობის დაქვეითება.

აბიოსესტონი (ბერძნ.a უარყ. თავსართი, bios სიცოცხლე, sestos გაცრილი) - წყალში შეწონილი მინერალური ნაწილაკები. ზოგჯერ აბიოსესტონს აკუთვნებენ დაღუპული ორგანიზმების ნაწილაკებსაც.

აბიოტური ფაქტორები (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, bios სიცოცხლე, ლათ. factor მწარმოებელი, მკეთებელი) - არაორგანული ბუნების ფაქტორების ერთობლიობა, რაც განსაზღვრულ როლს ასრულებს ცოცხალი ორგანიზმების არსებობაში. მაგ., ტემპერატურა, ტენიანობა, სინათლე და სხვა.

აბისალი (ბერძნ. abissos ზღვის სიღრმე, უფსკრული) - ზღვის ფსკერის 2000 მეტრიდან 6000 მეტრამდე არსებული სივრცე. აბისალი შეადგენს ოკეანის ფსკერის 75%-ს. აბისალში ბინადრობენ მიკროორგანიზმები (ქემოტროფები) და ცხოველები (კონსუმენტები).

აბისოჰიდროთერმალი (ბერძნ. abissos ზღვის სიღრმე, უფსკრული, ჰყდორ წყალი, ტჰერმე სითბო, სიცხე) - ოკეანეების 2,5-3კმ სიღრმეში, მიწისქვეშა თერმული წყაროების არსებობასთან დაკავშირებული ჰემოტროფული ბაქტერიებით და ცხოველებით მდიდარი შრე.

აბლასტიკა (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, blastos აღმონაცენი, ჩანასახი)- ავთვისებიანი სიმსივნის ქირურგიული ამოკვეთა, რეციდივის ან სიმსივნის მეტასტაზირების თავიდან ასაცილებლად. ოპერაციული ჩარევა ხდება ჯანსაღი ქსოვილების ფარგლებში და ითვალისწინებს რეგიონული ლიმფური კვანძებისა და სისხლძარღვების ამოკვეთას. იგივე ბლასტექტომია.

აბლაქტაცია (ლათ. ab გან laqtare ძუძუს წოვა) - ძუძუდან ბავშვის მოწყვეტა, მოცილება; რძის სეკრეციის შეწყვეტა.

აბლეფსია (ბედველობა) უსინათლობა, სიბრმავე. მხედველობის დაკარგვა ცალ ან ორივე თვალში.

აბორიგენი (ლათ. aborigines მკვიდრი) - ამა თუ იმ ქვეყნის, ტერიტორიის მკვიდრი მაცხოვრებელი, თავდაპირველი ბინადარი. იგივეა, რაც ავტოქთონი.

აბორტი (ლათ. abortus მუცლის მოშლა, მუცლის მოწყვეტა) - ორსულობის ნაადრევი (ხელოვნურად ან სპონტანურად) შეწყვეტა ჩასახვიდან 22 კვირამდე. 22 კვირის შემდეგ სიცოცხლისუნარიანი ნაყოფის დაბადებას ნაადრევი მშობიარობა ეწოდება.

აბორტული ინფექცია (ლათ. abortivum დღენაკლული) - ინფექციური დაავადებების ნაკლებგამოხატული მიმდინარეობა წაშლილი კლინიკური სურათით.

აბორტული ორგანო (ლათ. abortivum დღენაკლული) - განუვითარებელი, რედუცირებული ორგანო.

აბორტული ტრანსდუქცია (ლათ. abortivum დღენაკლული, transductio გადატანა) - ტრანსდუქციის ერთ-ერთი სახე, როდესაც სხვა ბაქტერიულ უჯრედში მოხვედრილი ბაქტერიის ქრომოსომის ფრაგმენტი არ ორმაგდება მისი შემდგომი გაყოფისას, არამედ გადაეცემა მხოლოდ ერთ შვილეულ უჯრედს.

აბრაზია (ლათ. abrasio გამოფხეკა, მოფხეკა) - 1.მეთოდი, რომელიც გამოიყენება გინეკოლოგიასა და სტომატოლოგიაში. მაგ., საშვილოსნოს ლორწოვანი გარსის გამოფხეკა სამკურნალო მიზნით. 2.ზღვების, ტბების, დიდი წყალსატევების ნაპირების რღვევა ტალღების მეშვეობით.

აბრაკადაბრა - 1. უაზრო სიტყვა, რომელსაც ძველად მიაწერდნენ სასწაულმოქმედ, მაგიურ ძალას. ასეთ სიტყვას აწერდნენ ხოლმე ამულეტზე. 2. უაზრობა, სიტყვების გაუგებარი კრებული.

აბრევიატურა (ლათ. abbreviare მოკლედ გადმოცემა) - სიტყვების პირობითი შემოკლებები, რომლებიც გამოყენებულია წერის ან მეტყველების დროს (მაგ., შიდსი - შეძენილი იმუნოდეფიციტის სინდრომი; აივ - ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი).

აბრევიაცია (ლათ. abbreviatio შემოკლება) - ონტოგენეზის (იხ.) თანმიმდევრული შემოკლება მისი ცალკეული სტადიების ამოვარდნის გამო.

აბსანსი (ლათ. absentia არყოფნა) - ცნობიერების ხანმოკლე დაკარგვა ისტერიული შეტევის, ძლიერი დაღლის, სიმთვრალის, ნარკოტიკების მიღებისა და სხვა შემთხვევებში.

აბსორბცია (ლათ. absorbeo ვშთანთქავ, შევიწოვ) - 1.ნივთიერების ან აირის შთანთქმა სითხის ან მყარი სხეულის მიერ. მაგ., ანტისხეულების ან ანტიგენების გამოყოფა ნარევისაგან. 2.სხვადასხვა ნივთიერების ლიმფასა და სისხლში გადასვლის პროცესი.

აბსტინენცია (ლათ. abstineo თავს ვიჭერ) - 1.სპირტიანი სასმელების მიღების სრული აღკვეთა. 2.სქესობრივი ცხოვრებისაგან თავის შეკავება. 3.განსაკუთრებული მდგომარეობა, რომელიც ვითარდება ნარკოტიკების მიღების ერთბაშად და სრული აღკვეთის შემთხვევაში.

აბსტრაქცია (ლათ. abstractio განყენება) - განყენებული აზროვნების მეშვეობით მიღებული დასკვნა. აბსტრაქცია ფსიქიკური პროცესია, რაც გამოიხატება არც თუ მნიშვნელოვანი თვისებების და მოვლენების აზროვნულ განყენებაში და საშუალებას იძლევა მათგან გამოიყოს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ნიშანთვისებები. მაგ. აბსტრაქტული აზროვნება.

აბსურდი (ლათ. absurdum) - უაზრობა, შეუსაბამობა. იგივეა, რაც ნონსენსი (იხ.).

აბსცესი (ლათ. abscessus ჩირქგროვა) - ქსოვილის ან ორგანოს კაფსულით შემოსაზღვრული ჩირქოვანი ანთება. ჩირქოვანი ღრუ, რომელიც საღი ქსოვილებისაგან არის გამოყოფილი. სინონიმი: ჩირქგროვა.

აბსცისა (ლათ. abscissus გამოყოფილი) - იმ რიცხვის დასახელება, რომელიც განსაზღვრავს ამა თუ იმ წერტილის მდებარეობას ჰორიზონტალურ ხაზზე, სხვა რომელიმე განსაზღვრული წერტილის მიმართ.

აბულია (ლათ.a უარყ. თავსართი, bule ნებისყოფა) - ნებისყოფის და ენერგიის ავადმყოფური შესუსტება ან სრული დაკარგვა, უნებისყოფობა.

აგა (Bufo marinus) - გომბეშოსებრთა ოჯახის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი ზომის ამფიბიაა (სხეულის სიგრძე 25სმ-ს აღწევს). მისი კანის ჯირკვლე ბის გამონაყოფი შხამიანია. იკვებება მწერებით, მოლუსკებით და ა.შ. გავრცელებულია ცენტრალურ და სამხრეთ ამერიკაში. ანადგურებს შაქრის ლერწმის მავნებლებს.

აგალაქტია (ბერძ.a უარყ. თავსართი, galaktos რძე) - მშობიარობის შემდეგ რძის სეკრეციის შეწყვეტა.

აგამეონი (ინგლ. agamic უსქესო, უგამეტო) - სახეობა, რომელიც შედგება მხოლოდ აპომიქსური (იხ.) ინდივიდებისაგან.

აგამოგონია (ბერძ. agamos ქორწინების გარეშე, gone ჩასახვა, შთამომავლობა) - უხერხემლოებში უსქესო გამრავლების სხვადასხვა ტიპები (მაგ., შიზოგონია სპორიანებში). ხორციელდება გაყოფის ან დაკვირტვის გზით.

აგარაგარი (მალ. agahr, aygahr ლაბა) - ზოგიერთი (ძოწეული, წაბლა) წყალმცენარისაგან მოპოვებული ლაბოვანი ნივთიერება. გამოიყენება მრეწველობის სხვადასხვა სფეროში, მიკრობიოლოგიაში კი საკვები ნიადაგების დასამზადებლად. სინონიმი: აგარი.

აგევზია (ბერძნ.a უარყ. თავსართი, geusis გემო) - გემოვნების შეგრძნების დაკარგვა, მოშლა.

აგენეზია (ლათ. agenesia) - განუვითარებლობა.

აგზნება (ლათ. exaltatio) - ცოცხალი ქსოვილის საპასუხო რეაქცია გაღიზიანებაზე. აგზნებას საფუძვლად უდევს ფიზიკურ-ქიმიური პროცესები, რის შედეგადაც ცოცხალი სისტემა შედარებითი ფიზიოლოგიური მოსვენების მდგომარეობიდან გადადის აქტიურ მდგომარეობაში.

აგლომერაცია (ლათ. agglomero ვაერთებ, ვაგროვებ) - მიკროორგანიზმების გროვების წარმოქმნა სითხეებსა და ქსოვილებში მათი ფიზიკური და ქიმიური თვისებების ცვლილებების გზით, რასაც ადგილი აქვს ანტისხეულების ზემოქმედების შედეგად.

აგლუტინაცია (ლათ. agglutinatio შეწებება) - სისხლში შეწონილი ერითროციტების, ბაქტერიების გუნდებად შეწებება და დალექვა. ამ ტიპის რეაქციას იყენებენ სისხლის ჯგუფების დასადგენად, სხვადასხვა ინფექციური დაავადების სადიაგნოზოდ და სხვ.

აგლუტინინები (ლათ. Agglutinatio შეწებება) - ანტისხეულები, რომლებიც გროვებად აწებებენ უჯრედებს, მიკრობებს და ა.შ. მათი რაოდენობა სისხლში მატულობს გადატანილი ინფექციური დაავადებების ან ინვაზიების შემთხვევებში.

აგლუტინოგენები (ლათ. agglutinatio შეწებება, ბერძნ. genos დაბადება, წარმოშობა) - აგლუტინაციის რეაქციაში მონაწილე ანტიგენები.

აგნაცია (ბერძნ. agnathio მატება) - ნათესაობა მამის ხაზით.

აგნოზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, gnosis შემეცნება) - საგანთა, პირთა და მოვლენათა შეცნობის უნარის ნაწილობრივი ან სრული დაკარგვა თავის ტვინის ქერქის დაზიანების გამო.

აგონია (ბერძნ. agonia ბრძოლა) - სიცოცხლის ბოლო, სიკვდილისწინა მდგომარეობა. შეიძლება გაგრძელდეს რამოდენიმე წუთს ან საათს. ზოგ შემთხვევაში შექცევადი პროცესია.

აგორაფობია (ბერძნ. agora მოედანი, სივრცე, phobos შიში) - გაშლილი სივრცის, მოედნის შიში. ფსიქონევროზის ერთ-ერთი სახეა.

აგრავაცია (ლათ. aggravatio გაუარესება, გამძაფრება) - ავადმყოფის მიერ თავისი მდგომარეობის, დაავადების გაზვიადება (იხ. სიმულაცია).

აგრანულოციტები (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. granulum პატარა მარცვალი, ბერძნ. kytos უჯრედი) - ლეიკოციტების ერთ-ერთი ჯგუფია რომელთა წარმომადგენლებს ციტოპლაზმაში არ გააჩნიათ გრანულები. აგრანულოციტებია ლიმფოციტები, მონოციტები, პლაზმოციტები.

აგრანულოციტოზი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. granulum პატარა მარცვალი, ბერძნ. kytos უჯრედი, osis მდგომარეობა) - სისხლში მარცვლოვანი ლეიკოციტების (გრანულოციტების) რაოდენობის მკვეთრი შემცირება ან სრული გაქრობა.

აგრაფია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, grapho ვწერ) - წერის უნარის ნაწილობრივი მოშლა ან სრული დაკარგვა (იხ. აფაზია).

აგრეგაცია (ლათ. aggregatio შეერთება, შეწებება) - მსგავსი უჯრედების შეწებება მრავალუჯრედიან სტრუქტურად (აგრეგატად).

აგრესია (ლათ. aggressio შეტევა, თავდასხმა) - 1.სიმსივნური უჯრედების აქტიური ზემოქმედება ჯანმრთელ ქსოვილზე. 2.სხვადასხვა ანტისხეულებისა და იმუნოკომპეტენტური უჯრედების აქტიური ზემოქმედება სამიზნე უჯრედებზე.

აგრესინები (ლათ. aggressio შეტევა, თავდასხმა) - ბაქტერიული წარმოშობის ნივთიერებანი (ცილები, პოლისაქარიდები). უკავშირდებიან სპეციფიკურ ანტისხეულებს, აფერხებენ ბაქტერიების ფაგოციტოზს, ააქტიურებენ ბაქტერიათა მავნე მოქმედებას და ასუსტებენ ორგანიზმის თავდაცვის უნარს.

აგრიკულტურა (ბერძნ. agros მინდორი, ლათ. cultura დამუშავება) - მემინდვრეობა. ღონისძიებათა სისტემა, რომელიც მიმართულია მიწათმოქმედების კულტურის გაუმჯობესებისაკენ.

აგრობიოგეოცენოზი (ბერძნ. agros მინდორი, bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, kainos ახალი, საერთო) - მინდორში ხელოვნურად შექმნილი ბიოგეოცენოზი, რომელიც შედგება აგროფიტოცენოზის, ნიადაგის კომპლექსის და გარემოს აბიოტური ფაქტორებისაგან.

აგრობიოლოგია (ბერძნ. agros მინდორი, bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც სწავლობს ზოგად ბიოლოგიურ კანონზომიერებებს მიწათმოქმედებაში.

აგრომანია (ბერძნ. agros მინდორი, mania ვნება, სიგიჟე) - მარტოდ, ბუნების წიაღში ცხოვრებისადმი პათოლოგიური ლტოლვა.

აგრონომია (ბერძნ. agronomia მიწათმოქმედება) - მეცნიერება სოფლის მეურნეობის წარმოებაზე (მიწათმოქმედებაზე და მეცხოველეობაზე).

აგროფიზიკა (ბერძნ. agros მინდორი, physis ბუნება) - მეცნიერება მცენარეების ცხოვრების პირობების შესწავლის ფიზიკურ მეთოდებზე და რეგულაციაზე, აგრეთვე მათი ცხოველქმედების ფიზიკურ პროცესებზე.

აგროქიმია (ბერძნ. agros მინდორი, chemeia ქიმია) - მეცნიერება მცენარეების კვებაზე, მათ დასაცავად გამოყენებულ სასუქებზე და ქიმიურ ნივთიერებებზე. აგროქიმიის ფუძემდებელია გერმანელი ქიმიკოსი ი.ლიბიხი (1803 -1873).

ადამიანი (ლათ. Homo sapiens გონიერი ადამიანი) - მიეკუთვნება ძუძუმწოვართა კლასის, პრიმატების რიგის, ჰომინიდების ოჯახს. საზოგადოებრივი გონიერი არსებაა, ამზადებს შრომის იარაღებს, აქვს ცნობიერება და დანაწევრებული მეტყველება. ადამიანს განსაზღვრავდნენ მრავალგვარად: ეთიკური არსება (სოკრატე, პლატონი), საზოგადოებრივი ცხოველი (არისტოტელე), მანქანა (ლამეტრი) და სხვა.

ადამიანის ლეიკოციტური ანტიგენები - HLA (ინგლ. HLA - human leucocyte antigens) - ჰისტოშეთავსების მთავარი კომპლექსია, რასთანაც დაკავშირებულია ანტიგენის ზემოქმედებაზე იმუნური პასუხის მრავალგვარობა. ამ კომპლექსს იკვლევენ ლეიკოციტებში.

ადაპტაცია (ლათ. adaptatio შეგუება, მორგება) - ორგანიზმების და მათი ორგანოების (მაგ., მხედველობის) გარემო პირობებთან შეგუების პროცესი.

ადაპტაციური რადიაცია (ლათ. adaptatio შეგუება, მორგება, radius სხივი) - ევოლუციის პროცესში ერთი სახეობიდან (ორგანოდან) სხვადასხვა სახეობების (ორგანოების) განვითარება, არსებობის განსხვავებულ პირობებთან შეგუებისას.

ადაპტაციური სინდრომი (ლათ. adaptatio შეგუება, მორგება, ბერძნ. syndrome თავმოყრა) - ცხოველებისა და ადამიანის ორგანიზმში სხვადასხვა გამღიზიანებლების გავლენით წარმოქმნილი საერთო დამცველობითი რეაქციების ერთობლიობა, რაც ხელს უწყობს დარღვეული წონასწორობის აღდგენას და მიმართულია ჰომეოსტაზის (იხ.) შესანარჩუნებლად.

ადეკვატური (ლათ. Adaequatus გათანაბრებული, გატოლებული) - სრულიად შესაბამისი, მსგავსი.

ადელფოგამია (ბერძნ. adel აზნაურობა, არისტოკრატია, gamos ქორწინება) - მცენარის ვეგეტაციური გამრავლებით მიღებული ინდივიდების ურთიერთშეჯვარება. შვილეული უჯრედების კოპულაცია (იხ.).

ადენინი - პურინის ფუძეა, რომელიც გუანინთან და პირიმიდინის ფუძეებთან ერთად გვხვდება ყველა ცოცხალ ორგანიზმში. შედის დნმ-ს, რნმ, ატფ-ს და ზოგიერთი ფერმენტის შემადგენლობაში.

ადენიტი (ბერძნ. aden ჯირკვალი, itis ანთება) - ლიმფური კვანძების ანთება. იგივეა, რაც ლიმფადენიტი.

ადენოვირუსები (ბერძნ. aden ჯირკვალი ლათ. virus შხამი) - დნმ-ს შემცველი ვირუსებია. მათი ზომები 70-90 ნმ-ს აღწევს. ბინადრობენ ადამიანის ნუშისებრ ჯირკვლებში. იწვევენ სასუნთქი გზების კატარს, კონიუნქტივიტს და სხვ. ამ ვირუსის ზოგიერთი შტამი ექსპერიმენტულ ცხოველებში, კერძოდ ზაზუნებში, იწვევს ავთვისებიანი სიმსივნეების განვითარებას.

ადენოიდები (ბერძნ. aden ჯირკვალი, eidos სახე) - ცხვირ-ხახის ლიმფოიდური ქსოვილის ჰიპერპლაზია.

ადენოკარცინომა (ბერძნ. aden ჯირკვალი, karkinos კიბო) - ჯირკვლოვანი ეპითელიუმიდან განვითარებული ავთვისებიანი სიმსივნე. შეიძლება განვითარდეს ყველა ჯირკვლოვან ორგანოში.

ადენოლოგია (ბერძნ. aden ჯირკვალი logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც სწავლობს ჯირკვლებს და მათ პათოლოგიურ ცვლილებებს.

ადენომა (ბერძნ. aden ჯირკვალი, oma სიმსივნე) - კეთილთვისებიანი ჯირკვლოვანი სიმსივნე, რომელიც ზოგჯერ ტრანსფორმირდება ავთვისებიან სიმსივნედ.

ადენოპათია (ბერძნ. aden ჯირკვალი, pathos ტანჯვა) - ლიმფური კვანძების დაავადება.

ადენოსარკომა (ბერძნ. aden ჯირკვალი sarx ხორცი, oma სიმსივნე) - ავთვისებიანი შემაერთებელქსოვილოვანი სიმსივნე, რომელიც იზრდება სწრაფად და იძლევა მეტასტაზებს ფილტვებსა და ღვიძლში.

ადენტია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. dens კბილი) რამდენიმე კბილის, ან საერთოდ, კბილების არარსებობა.

ადეპტი (ლათ. adeptus მიზნის მიმღწევი) - 1.რაიმე სწავლების, მოძღვრების, იდეის მხურვალე, თავგამოდებული მიმდევარი. 2.ადამიანი, რომელიც ნაზიარებია რაიმე მოძღვრებას, სექტას და სხვა.

ადეფაგია (ლათ. addephagia) - გაუმაძღრობა. იხ. ბულიმია.

ადვენტიკატორი (ლათ. adventi-cius მოსული, გარეგანი) - ამა თუ იმ თანასაზოგადოებაში შემთხვევით მოხვედრილი სახეობა.

ადვენტიური მცენარეები (ლათ. adventicius მოსული, გარეგანი) - ადამიანის მიერ შემოტანილი, შემთხვევით გზადმოყოლილი მცენარეები. მეტწილად სარეველები არიან.

ადვენტიცია (ლათ. adventicius მოსული, გარეგანი) - სისხლძარღვთა კედლის გარეთა გარსი, რომელიც შედგება შემაერთებელი და კუნთოვანი ქსოვილებისაგან.

ადინამია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, dynamis ძალა) - ძალის დაკარგვა, ძლიერი სისუსტე.

ადიპოზური ქსოვილი (ინგლ. adipose ცხიმიანი, ქონიანი) - ცხიმოვანი ქსოვილი.

ადიპოციტები (ინგლ. adipose ცხიმიანი, ქონიანი, ბერძნ. Kytos უჯრედი.) - ცხიმოვანი ქსოვილის უჯრედები.

ადისონის დაავადება - ინგლისელი მეცნიერის თ. ადისონის გვარის მიხედვით, რომელმაც პირველად აღწერა ეს დაავადება 1855 წელს. გამოიხატება თირკმელზედა ჯირკვლის ქერქოვანი შრის ქრონიკულ უკმარისობაში, რის გამოც საკმარისად არ გამომუშავდება კორტიკოსტეროიდები. მკურნალობენ კორტიზონით. იგივე ბრინჯაოს სნეულება.

ადიტიური (ლათ. additius დამატებითი) ის, რაც ერთმანეთს ემატება. ქიმიური ნივთიერებების ან ფიზიკური ფაქტორების ისეთი თვისებები, რომლებიც ჯამდება, ერთმანეთს ემატება. მაგ., ექსპერიმენტულ ცხოველებში სხვადასხვა ქიმიური კანცეროგენის ერთჯერადი მოქმედების შეჯამება.

ადიუვანტი (ინგლ. adjuvant დამხმარე, სასარგებლო) - სამკურნალო ნივთიერება, რომელიც თანდათანობით შეყავთ ორგანიზმში.

ადიფსია (ლათ. adipsia) - წყურვილის გრძნობის უქონლობა.

ადოლესკარია (ლათ. adolesco გაზრდა) - ზოგიერთი ტრემატოდის (მწოველების) სასიცოცხლო ციკლის შუალედური (ლარვის) სტადია. საბოლოო (დეფინიტური) მასპინძლის ორგანიზმში გარდაიქმნება ზრდასრულ ჰელმინთად.

ადოპტაცია (ლათ. adoptio შვილად აყვანა) - იმუნური სტატუსის (იმუნოკომპეტენტური უჯრედების ან ანტისხეულების) გადატანა ერთი ინდივიდიდან მეორეში. ამ მოვლენას ადოპტაციური იმუნიტეტი ეწოდება.

ადრენალინი (ლათ. ad თან, renalis თირკმლისა) - თირკმელზედა ჯირკვლის ტვინოვანი ნივთიერების ჰორმონია. ადრენალინს იღებენ მსხვილი რქოსანი საქონლის თირკმელზედა ჯირკვლიდან სინთეზური გზით, აგრეთვე გენური ინჟინერიის მეშვეობით. გამოიყენება სამკურნალო მიზნით (გააჩნია კარდიოტონური, პრესორული, ჰიპერგლიკემიური მოქმედება და ა.შ.).

ადსორბცია (ლათ. ad თან, sorbeo ვშთანთქავ) - სითხის ან მყარი სხეულის ზედაპირული შრის მიერ აირიდან ან ხსნარიდან რაიმე ნივთიერების შთანთქმა.

ადფ (ადენოზინდიფოსფორის მჟავა) ადენინის, რიბოზის და ფოსფორის მჟავას ორი ნარჩენისაგან შემდგარი ნუკლეოტიდი, რომელიც წარმოქმნილია ატფ-ს კიდურა ფოსფატური ჯგუფის გადატანის, მოწყვეტის შედე გად. წარმოადგენს უჯრედებში ენერგიის გადატანის ყველაზე უფრო ჩვეულებრივ რეაქციას.

ადჰეზია (ლათ. adhaesio შეზრდა, შეხორცება, შეწებება) - 1. ორი შემხები სეროზული ზედაპირის შეხორცება. 2. უჯრედების ერთმანეთთან და სხვადასხვა სხეულებთან შეწებების თვისება. ჩვეულებრივ ერთმანეთს ეწებებიან ერთი ტიპის უჯრედები.

აერაცია (ბერძნ. aer ჰაერი) - 1. მიკრობიოლოგიაში: საკვები ნიადაგის გამდიდრება სტერილური ჰაერით ან ჟანგბადით, რაც ხელს უწყობს ბიომასის გამოსავალს აერობული მიკროორგანიზმების კულტივირებისას თხევად საკვებ ნიადაგში. 2. ნიადაგის გამდიდრება ჰაერით მცენარეების უკეთ გაზრდის მიზნით.

აერენქიმა (ბერძნ. aer ჰაერი, encheo სავსე) - წყლის და ჭაობის მცენარეების ჰაერის შემცველი ფაშარი ქსოვილი, რომელიც ემსახურება ვენტილაციასა და სუნთქვას.

აერობები (ბერძნ. aer ჰაერი, bios სიცოცხლე) - ორგანიზმები, რომელთა ზრდისა და გამრავლებისათვის აუცილებელია თავისუფალი ჟანგბადის არსებობა. მათ მიეკუთნება თითქმის ყველა მცენარე და ცხოველი, აგრეთვე მრავალი მიკროორგანიზმი.

აერობიოზი (ბერძნ. aer ჰაერი, bios სიცოცხლე) - სიცოცხლე თავისუფალი ჟანგბადის პირობებში.

აერობიონტები (ბერძნ. aer ჰაერი, bios სიცოცხლე) - 1. ორგანიზმები, რომლებიც სუნთქავენ ატმოსფერული ჰაერით. 2.აერობიოსფეროს (იხ.) ბინადრები.

აერობიოსფერო (ბერძნ. aer ჰაერი, bios სიცოცხლე, sphaire სფერო) - ატმოსფერო, მასში არსებული ცოცხალი ორგანიზმებით.

აეროგენური (ბერძნ. aer ჰაერი, gennao წარმოვქმნი) - ჰაერის საშუალებით გადაცემული, ჰაერიდან მიღებული.

აეროზოლი (ბერძნ. aer ჰაერი, sole კოლოიდური ხსნარი) - ჰაერში შეწონილი უწვრილესი ნაწილაკები. მედიცინაში იყენებენ სამკურნალო პრეპარატების ორგანიზმში შესაყვანად ინჰალაციის (იხ.) საშუალებით, აგრეთვე სადეზინფექციოდ.

აეროთერაპია (ბერძნ. aer ჰაერი, therapeia მკურნალობა) - ჰაერით მკურნალობა (იხ. კლიმატოთერაპია).

აეროოტიტი (ბერძნ. aer ჰაერი, otos ყური, otos ანთება) - ატმოსფერული წნევის მკვეთრად დაწევის შედეგად განვითარებული შუა ყურის ანთება. უფრო ხშირად მფრინავებს ემართებათ.

აეროპალინოლოგია (ბერძნ. aer ჰაერი, paline წვრილი მტვერი, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის მტვრის მარცვლის შემცველობას ჰაერში წლის სხვადასხვა დროს.

აეროპლანქტონი (ბერძნ. aer ჰაერი, plankton მოხეტიალე) - ჰაერში შეწონილი მცენარეული და ცხოველური ორგანიზმების ერთობლიობა.

აეროპონიკა (ბერძნ. aer ჰაერი, ponos მუშაობა) მცენარეების ზრდაგანვითარება ნიადაგის გარეშე, ტენიან პირობებში მათ ფესვებზე საკვები ხსნარების პერიოდული შესხურებით. გამოიყენება სათბურებში, კოსმოსურ ხომალდებში და ა.შ.

აეროტაქსისი (ბერძნ. aer ჰაერი, taxis განლაგება რიგში) - ორგანიზმთა (მაგ., მიკრობების) გადაადგილება ჟანგბადის წყაროსაკენ.

აეროტროპიზმი (ბერძნ. aer ჰაერი, tropos მიმართულება) ფესვის და ყლორტების ზრდა ჟანგბადის წყაროს მიმართულებით.

აეროფაგია (ბერძნ. aer ჰაერი, phago ვშთანთქავ, ვჭამ) - ჰაერის მოხვედრა (ჩაყლაპვა) ცხოველის საჭმლის მომნელებელ სისტემაში. პათოლოგიური მოვლენა, რომლის შედეგადაც ვითარდება საჭმლის მომნელებელი ტრაქტის დაავადებები.

აეროფიტები (ბერძნ. aer ჰაერი, phyton მცენარე) - მცენარეები, რომელთაც ესაჭიროებათ ჟანგბადით მდიდარი ნიადაგი ან რომელთა ყველა ორგანო ჰაერში იმყოფება. ისინი საკვებ ნივთიერებებს იღებენ მხოლოდ ჰაერიდან. ცხოვრობენ ხემცენარეთა ღეროსა და ტოტებზე ან ნიადაგზე, მასზე დაუმაგრებლად.

აეროჰიდროფიტები (ბერძნ. aer ჰაერი, hydor წყალი, phyton მცენარე) - წყალში ჩაძირული წყლის მცენარეები, რომელთა ყვავილები მხოლოდ ყვავილობისას იმყოფება წყლის ზედაპირზე (მაგ., ვალისნერია); მოცურავე მცენარეები, რომლებიც ნაწილობრივ არიან წყალში ჩაძირული (მაგ., თეთრი დუმფარა).

ავადმყოფობა (morbus) - ორგანიზმის ცხოველმოქმედების, მისი ჰომეოსტაზის (იხ.) დარღვევა გარეგანი ან შინაგანი გამღიზიანებლების, ფიზიკური, ქიმიური, ბიოლოგიური და სხვა ფაქტორების გავლენით.

ავანგარდი (ფრანგ. avantgarde) - 1. მეცნიერების, ხელოვნების, ლიტერატურის მოწინავე ძალები, რომლებიც განსაზღვრავენ მთავარ მიმართულებებს. 2. სამხედრო ნაწილები, რომლებიც მთავარი ძალების წინ მოქმედებენ.

ავერსია (ლათ. averto ვიშორებ) ზიზღი, უგულებელყოფა. მაგ., სექსუალური ავერსია.

ავთვისებიანი სიმსივნეები - წარმოიქმნებიან ატიპიური უჯრედების ჭარბი პროლიფერაციის შედეგად, რის გამოც მათ ძალუძთ გარემომცველ ნორმალურ ქსოვილში წარმოქმნან მეტასტაზები. ავთვისებიან სიმსივნეებს მიეკუთვნებიან სარკომები, კიბოები, ლეიკემიები, ლიმფომები და სხვა.

ავიდურობა (ლათ. avidus ხარბი) - ანტისხეულების ჰეტეროგენური ნარევის უნარი შეუკავშირდეს შესაბამის მაკრომოლეკულურ (პოლიდეტერმინანტურ) ანტიგენს. ავიდურობა იმუნური შრატების, მაგ., ანტიტოქსიკური ანტისხეულების, ძირითადი მახასიათებელია.

ავირულენტური (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, virulentus შხამიანი) - არაშხამიანი, ინდიფერენტული. აღნიშნულ ტერმინს ჩვეულებრივ იყენებენ მიკროორგანიზმების შემთხვევაში.

ავიტამინოზი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. vita სიცოცხლე, ami-num ამინი) - პათოლოგიური მდგომარეობა, რომელიც გამოწვეულია ორგანიზმში ამა თუ იმ ვიტამინის უკმარისობით ან არარსებობით. მაგ., A ავიტამინოზი, C ავიტამინოზი და ა.შ.

ავიფაუნა (ლათ. avis ფრინველი, Fauna მინდვრებისა და ტყეების ქალღმერთი) - იმ ფრინველების ჩამონათვალი, რომლებიც მუდმივად, სეზონურად ან შემთხვევით ცხოვრობენ ამა თუ იმ ტერიტორიაზე. სინონიმი: ორნითოფაუნა.

ავსტრალიური ანტიგენი - B ჰეპატიტის გამომწვევი ვირუსის ერთერთი ანტიგენია (HBS). 1965 წელს აღმოაჩინა ბ. ბლუმბერმა ლეიკემიით დაავადებულთა შრატში, შემდეგ კი ავსტრალიელ აბორიგენებში.

ავსტრალოპითეკები (ლათ. australis სამხრეთისა, ბერძნ. pithekos მაიმუნი) - ამომწყდარი ადამიანისმაგვარი მაიმუნი, რომელსაც მიაკუთვნებენ ჰომინიდების ოჯახს. ავსტრალოპითეკების ჩონჩხის ნაწილები აღმოჩენილია სამხრეთ და აღმოსავლეთ აფრიკაში XX საუკუნის 20-იან წლებში. ანთროპოლოგების აზრით ავსტრალოპითეკების სიმაღლე 120-130 სმ იყო, მასა 30-40 კგ, თავის ტვინის მოცულობა 500 -600 სმ³. ისინი დადიოდნენ ორი ფეხით, საკვების მოსაპოვებლად იყენებდნენ ჯოხს, ქვებს. ავსტრალოპითეკების პროგრესული შტოს წარმომადგენლები - პრეზინჯანთროპები ამზადებდნენ მარტივ ქვის იარაღებს.

ავტოგამია (ბერძნ. autos თვით, gamos ქორწინება) - თვითგანაყოფიერება ერთუჯრედიან ცხოველებში. თვითდამტვერვა ან თვითგანაყოფიერება უმაღლეს მცენარეებში.

ავტოგენეზი (ბერძნ. autos თვით, genos წარმოშობა, დაბადება) - თეორია, რომლის მიხედვით ორგანული სამყაროს ევოლუციური განვითარება მიმდინარეობს შინაგანი, არამატერიალური ფაქტორების ზეგავლენით. ავტოგენეზი ახლოსაა ვიტალიზმთან (იხ.).

ავტოგენური წვრთნა (ბერძნ. autos თვით, genos წარმოშობა, დაბადება) - მკურნალობის ფსიქოთერაპიული მეთოდი, რომელიც გულისხმობს თვითშთაგონებას და ამ გზით შინაგანი ორგანოების დარღვეული ფუნქციის თვითმოწესრიგებას.

ავტოდიგესტია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. digestio მონელება) - თვითმონელება

ავტოვაქცინა (ბერძნ. autos თვით, ლათ. vaccinus ძროხისა) - ავადმყოფიდან გამოყოფილ პათოგენურ მიკრობთაგან მომზადებული ვაქცინა (იხ.) მისივე სამკურნალოდ.

ავტოიმუნიზაცია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. immunis რაიმესაგან განთავისუფლებული) - ორგანიზმის სენშეუვალობა მასში არსებული და შემდგომ მისგანვე გამოყოფილი ნივთიერებების გავლენით.

ავტოიმუნური რეაქციები (ბერძნ. autos თვით, ლათ. immunis რაიმესაგან განთავისუფლებული) - ორგანიზმის იმუნური ძალების რეაგირება თავისივე ქსოვილებისადმი.

ავტოინვაზია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. invasio შეჭრა) - თვითდასენიანება ინვაზიური დაავადებების გამომწვევებით, მაგ., ჰელმინთებით.

ავტოკლავი (ბერძნ. autos თვით, ლათ. clavis გასაღები) - ჰერმეტულად დახურული ლითონის ჭურჭელი, რომელშიც წყლის ორთქლს აცხელებენ მაღალი წნევის პირობებში. იყენებენ ქირურგიული ხელსაწყოებისა და შესახვევი მასალის სტერილიზაციისათვის.

ავტოლიზი (ბერძნ. autos თვით, lysis დაშლა) - ქსოვილების, უჯრედების ან მათი ნაწილების თვითმონელება საკუთარი ფერმენტების მიერ. აღინიშნება სხვადასხვა ფიზიოლოგიური პროცესების დროს.

ავტომატიზმი (ბერძნ. automatos თვითმოქმედი) - 1. ფსიქოლოგიაში - მოქმედების შესრულება შეგრძნების კონტროლის გარეშე. 2. ორგანოს ან უჯრედის რითმული პერიოდული მოქმედების უნარი (მაგ., გულის მუშაობა და სხვ.).

ავტომექანოქორია (ბერძნ. autos თვით, mechane იარაღი, choreo ვვრცელდები) თესლების გავრცელების ერთ-ერთი ხერხი. თესლები ნაყოფიდან ცვივა მისი გახსნისათვის განკუთვნილი განსაკუთრებული სამარჯვების მეშვეობით.

ავტომიქსისი (ბერძნ. autos თვით, mixis შერევა) - ერთი ინდივიდის სასქესო უჯრედების შერწყმა; თვითგანაყოფიერება. ფართოდაა გავრცელებული უმარტივესებში, ბევრ სოკოში და ნაწილობრივ კაჟოვან წყალმცენარეებში (დიატომეებში).

ავტომუტაგენი (ბერძნ. autos თვით, ლათ. muto ვცვლი, ბერძნ. genos წარმოშობა) - ნივთიერება, რომელიც წარმოიქმნება უჯრედში და იწვევს მემკვიდრეობით ცვლილებებს (ქრომოსომულ ან გენურ მუტაციებს).

ავტოპლასტიკა (ბერძნ. autos თვით, plastike ვძერწავ, ვაქანდაკებ) - პლასტიკური ოპერაცია გადასანერგი ქსოვილის (ტრანსპლანტატის) თვით ავადმყოფისაგან აღებით.

ავტორადიოგრაფია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. radio ვასხივებ, ბერძნ. grapho ვწერ) - ჰისტო და ციტოლოგიური კვლევის ფუნქციური მეთოდი, რომელიც სწავლობს უჯრედში რადიოაქტიული იზოტოპებით მონიშნული ნივთიერების (მაგ., ნუკლეინის მჟავების, ცილების) ლოკალიზაციას.

ავტორეფერატი (ბერძნ. autos თვით, ლათ. referre მოხსენების გაკეთება, ცნობის მიწოდება) - ავტორის მიერ თავისი სამეცნიერო შრომის მოკლედ გადმოცემა (მაგ., დისერტაციის ავტორეფერატი).

ავტორიტეტი (ლათ. autoritas ძალაუფლება, გავლენა) - პიროვნება, რომელიც დიდი გავლენით, აღიარებით სარგებლობს (მაგ. ავტორიტეტი მეცნიერებაში, ხელოვნებაში და სხვ.).

ავტოსეროთერაპია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. serum შრატი, ბერძნ. therapeia მკურნალობა) - ავადმყოფის საკუთარი სისხლის შრატით მკურნალობა.

ავტოსომები (ბერძნ. autos თვით, soma სხეული) - არასასქესო ქრომოსომები. მაგ., ადამიანს 44 ავტოსომა და 2 სასქესო ქრომოსომა გააჩნია.

ავტოსტერილობა (ბერძნ. autos თვით, ლათ. sterilis უნაყოფო) - მცენარის თვითუნაყოფობა. მტვრის მარცვალი ყვავილის ბუტკოს დინგზე მოხვედრისას არ ღივდება (ვაშლი, მსხალი, ჭვავი და სხვ.).

ავტოტომია (ბერძნ. autos თვით, tome მოკვეთა) - იგივე თვითდასახიჩრება. სხეულის ამა თუ იმ ნაწილის თვითნებურად მოცილება. წარმოადგენს თავდაცვის ერთგვარ საშუალებას. ახასიათებს მრავალ უხერხემლო ცხოველს. ხერხემლიანებიდან დამახასიათებელია მხოლოდ ზოგიერთი ხვლიკისათვის.

ავტოტრანსპლანტაცია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. trans იქით, იქითა, plantatio ნერგი) - თავისივე ქსოვილის, მაგ., კანის, ხრტილის გადანერგვა.

ავტოტრანსფუზია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. transfusio გადასხმა) ავადმყოფისათვის მისი საკუთარი სისხლის გადასხმა (იხ. ავტოჰემოთერაპია).

ავტოტრენინგი (ბერძნ. autos თვით, ინგლ. train ვარჯიში) - ფსიქოთერაპიის ერთ -ერთი მეთოდი, რაც მდგომარეობს ფიზიკურ და ემოციურ მდგომარეობაზე თვითშთაგონებით ზემოქმედებაში. ავტოტრენინგი ზოგჯერ ეფექტურია ხანმოკლე დასვენებისათვის, სტრესის დათრგუნვისათვის და სხვა.

ავტოტროპიზმი (ბერძნ. autos თვით, ლათ. tropos მობრუნება, მიმართულება, შეუმჩნეველი მოძრაობა) - მცენარის თვისება გასწორდეს, წამოიმართოს გამღიზიანებლის მოქმედების შეწყვეტის შემდეგ (მაგ., წვიმის შედეგად ჩაწოლილი მარცვლოვანი მცენარეების საწყის მდგომარეობაში დაბრუნება, გასწორება).

ავტოტროფები (ბერძნ. autos თვით, trophos კვება) - ორგანიზმები (მაგ., მწვანე მცენარეები), რომლებიც არაორგანული შენაერთებიდან ასინთეზებენ მათთვის აუცილებელ ორგანულ ნივთიერებებს.

ავტოფაგია (ბერძნ. autos თვით, phago ვშთანთქავ) - 1. სხეულის მიერ საკუთარი ნივთიერებების და ქსოვილების შთანთქმა ორგანიზმის ხანგრძლივი შიმშილობის დროს. 2. მოვლენა, რომლის დროსაც უჯრედი ანადგურებს მისთვის გამოუსადეგარ კომპონენტებს.

ავტოფერტილობა (ბერძნ. autos თვით, ლათ. fertilis ნაყოფიერი) - თვითგანაყოფიერება. მცენარის თვისება, თვითდამტვერვით მოგვცეს ნორმალური თესლი (ხორბალი, ქერი, ატამი და სხვ.).

ავტოფსია (ბერძნ. autos თვით, opsis დათვალიერება) - აუტოპსია. გვამის გაკვეთა სიკვდილის მიზეზის დასადგენად.

ავტოქთონები (ბერძნ. autos თვით, chthon სამშობლო, მიწა-წყალი) - ადგილობრივი წარმოშობის ადამიანები, ცხოველები და მცენარეები. იგივეა რაც აბორიგენი (იხ.).

ავტოჰემოდილუცია (ბერძნ. autos თვით, haima სისხლი, ლათ. diluceo ნათელი ვარ) - ორგანიზმის თვითრეგულაციის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მექანიზმი, რაც მდგომარეობს საკუთარი ქსოვილთშორისი სითხის მობილიზაციაში და მის შეყვანაში სისხლძარღვოვან ქსელში. წინააღმდეგ შემთხვევაში ადგილი აქვს დეკომპენსაციას (იხ.), აქედან გამომდინარე უმძიმესი შედეგებით.

ავტოჰემოთერაპია (ბერძნ. autos თვით, haima სისხლი, therapeia მკურნალობა) - მკურნალობა საკუთარი სისხლის გადასხმის მეშვეობით.

ავტოჰიბრიდიზაცია (ბერძნ. autos თვით, ლათ. hibrida ნაჯვარი) - ერთი ორგანიზმის ფარგლებში მომხდარი სომატური უჯრედების შერწყმა, ჰიბრიდიზაცია.

ავტოჰიპნოზი (ბერძნ. autos თვით, hypnos ძილი) - საკუთარი თავის ჰიპნოზურ (იხ.) მდგომარეობაში ჩაგდება სხვის დაუხმარებლად.

აზბესტოზი (ბერძნ. asbestos ჩაუქრობელი, osis მდგომარეობა) - აზბესტის მტვრის ხანგრძლივი შესუნთქვით გამოწვეული პნევმოკონიოზები (იხ.).

აზოტემია (ფრანგ. azote აზოტი, ბერძნ. haima სისხლი) - სისხლში ცილოვანი ცვლის აზოტოვანი პროდუქტების რაოდენობის მომატება.

აზოტობაქტერი (Azotobacter) - აერობული აზოტმაფიქსირებელი ბაქტერია. ფორმა ოვალურია, სპორებს არ წარმოქმნის, გრამ-უარყოფითია. ზრდის პროცესში ბოჭავს 20 მგ -მდე მოლეკულურ აზოტს 1გრ გამოყენებულ ნახშირბადზე. დადებითად მოქმედებს მცენარეულ კულტურებზე, რადგანაც გამოიმუშავებს ვიტამინებს, ე.წ. ზრდის ნივთიერებებს, ასევე ზოგიერთ ანტიბიოტიკს.

აზოტოვანი ფუძეები - ნუკლეინის მჟავებში შემავალი კომპონენტები. ცნობილია 5 აზოტოვანი ფუძე: ადენინი, გუანინი, ციტოზინი, თიმინი და ურაცილი.

აზროვნება - ადამიანის შემეცნების უმაღლესი გამოვლინება. ახასიათებს რეალობის განზოგადებული და განყენებული ასახვა (აღქმა).

აზური (არაბ. lazaward ლურჯი ქვა) - სპილენძის ლაჟვარდი, ლურჯი ფერის საღებავი, რომელსაც იღებენ მეთილენის ლილისაგან. გამოიყენება როგორც საღებავი უჯრედული სტრუქტურების გამოსავლენად.

აზუროფილური გრანულები (აზური საღებავის დასახელებაა, ბერძნ. philia სიყვარული, granulum მარცვალი) - გრანულოციტების პირველადი გრანულებია, რომლებიც იღებებიან აზურის საღებავით. მათში შედის სხვადასხვა ფერმენტი და ნივთიერება: პეროქსიდაზა, მჟავე ჰიდროლაზები, მჟავე მუკოსუბსტანცია, ფაგოციტინი, ლიზოციმი და კათიონური ცილები.

ათერომა (ბერძნ. athere ფაფა, oma სიმსივნე) კანსა და კანქვეშა ქსოვილში განვითარებული კეთილთვისებიანი სიმსივნური წარმონაქმნი. შეიცავს ცხიმოვან ნივთიერებებს და ეპითელურ უჯრედებს.

ათეროსკლეროზი (ბერძნ. athere ფაფა, sklerosis შესქელება, გამკვრივება) - ქრონიკული დაავადება, რომელსაც ახასიათებს სისხლძარღვების (აორტის, საშუალო და მსხვილი კალიბრის არტერიების) შიდა გარსის ლიპიდური ინფილტრაცია. ათეროსკლეროზის დროს სისხლძარღვის კედელზე წარმოიქმნება „ბალთები“ („ფოლაქები“), რაც ამცირებს მათი სანათურის დიამეტრს და ზღუდავს სისხლის ნორმალურ განვლადობას.

ათეტოზი (ბერძნ. athetos გარკვეულ მდგომარეობას მოკლებული, არამყარი, ოსის მდგომარეობა) - ჰიპერკინეზიის (იხ.) ერთ-ერთი ფორმა, რომელსაც ახასიათებს თითების და ტანის უნებლიე ჭიისებრი მოძრაობები (კრუნჩხვები). ვითარდება თავის ტვინის ქერქქვეშა ბირთვების (უფრო ხშირად ზოლიანი სხეულის) დაზიანების შედეგად.

ათიმია (ბერძნ.a უარყ. თავსართი, thymos გუნება) - სევდიანობა, ნაღვლიანობა, მჭმუნვარება.

ათლეტი (ბერძნ. athletes მოჭიდავე) - სხეულის აგებულების, კონსტიტუციის ტიპი, რომელიც ხასიათდება ძლიერ განვითარებული კუნთებით და ფიზიკური ძალით. მაგ., მძლეოსანი ან ძალოსანი.

ათრეპსია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, threpsis კვება, საჭმელი) - ხელოვნურ კვებაზე მყოფ ბავშვთა კვების მოშლის მძიმე ფორმა.

აივ (აბრევიატურა: ადამიანის იმუნოდეფიციტის ვირუსი) - რნმ-ს შემცველი, ცილინდრული ფორმის ნუკლეოიდის მქონე ვირუსი, რომელსაც გააჩნია ფერმენტი რევერტაზა (იხ.). ახასიათებს გამოკვირტვა უჯრედის პლაზმური მემბრანიდან. ვირუსის მემბრანაზე ლოკალიზებულია გლიკოპროტეიდი გპ 120 და ა.შ.

აიქმოფობია (ბერძნ. aichme შუბი, შუბის წვერი, phobos შიში) - მჭრელი საგნების (მაგ., დანის) პათოლოგიური შიში.

აკადემია (ბერძნ. academos მითიური გმირის სახელია, რომლისგანაც ეწოდა სახელი ადგილს ათენის ახლოს, სადაც ჩვენს წელთაღრიცხვამდე IV საუკუნეში პლატონი ახალგაზრდებს ლექციებს უკითხავდა) - მრავალი სამეცნიერო დაწესებულების, საზოგადოების და სასწავლებლის სახელწოდებაა. ზოგიერთ ქვეყანაში, მათ შორის საქართველოშიც არსებობს სპეციალიზებული აკადემიები, მაგ., სამედიცინო, სამედიცინო -ბიოლოგიური, აგრარული და სხვ.

აკალკულია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. calculare დათვლა) - ციფრების ამოცნობის და მათზე მათემატიკური ოპერაციების წარმოების უნარის დარღვევა. ვითარდება თავის ტვინის დომინანტური ნახევარსფეროს ქერქის ცალკეული უბნების დაზიანების შედეგად (ტრავმა, სიმსივნე, სისხლის ჩაქცევა).

აკარიაზი (ბერძნ. akari ტკიპა, osis მდგომარეობა) - ტკიპებით გამოწვეული დერმატოზოონოზების ზოგადი სახელწოდება.

აკარიციდები (ბერძნ. akari ტკიპა, caedo ვკლავ) - მავნე ტკიპების მოსასპობად გამოყენებული ქიმიური ნივთიერებები.

აკაროლოგია (ბერძნ. akari ტკიპა, logos მოძღვრება) - ზოოლოგიის ნაწილი, რომელიც სწავლობს ტკიპებს, აგრეთვე მათ როლს ინვაზიური დაავადებების გადატანაში. აკაროლოგია მოიცავს შემდეგ დარგებს: სამედიცინოს, ვეტერინარულს და სასოფლოსამეურნეოს.

აკვაკულტურა (ლათ. aqua წყალი, cultus დამუშავება) - სასარგებლო ორგანიზმების წყლის გარემოში გაზრდა, კულტივირება.

აკვამეტრია (ლათ. aqua წყალი, ბერძნ. metreo ვზომავ) - სხვადასხვა ნივთიერებებში წყლის რაოდენობის განსაზღვრის მეთოდები.

აკვარიუმი (ლათ. aquarium წყალსატევი) - სპეციალური რეზერვუარი (მინის ყუთებიდან დაწყებული დიდი აუზებით დამთავრებული), რომელიც გამოყენებულია წყლის ცხოველებისა და მცენარეებისათვის. გააჩნია სამეცნიერო, საგანმანათლებლო, დეკორაციული, იშვიათად კი ჰიგიენური მნიშვნელობა.

აკვიპარები (ლათ. aqua წყალი, parere დაბადება) ძუძუმწოვრები, რომლებიც წყალში მშობიარობენ.

აკინეზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, kinesis მოძრაობა) - მოტორული ფუნქციის (მოძრაობის უნარის) დაკარგვა ან შესუსტება.

აკლიმატიზაცია (ლათ. ad თან, ბერძნ. klima ჰავა, კლიმატი) - ადამიანის, ცხოველის ან მცენარის შეგუება ახალ კლიმატურ (ეკოლოგიურ) პირობებთან (მაგ., სპორტსმენის შეგუება ახალ კლიმატურ პირობებთან).

აკმე (ბერძნ. akme მწვერვალი) - ავადმყოფობის განვითარების კულმინაციური, უმაღლესი წერტილი. იგივე კრიზისი.

აკომოდაცია (ლათ. accomodatio შეგუება) - 1.თვალის შეგუება სხვადასხვა მანძილისადმი, განათებისადმი. 2.ქსოვილის ან ორგანოს შეგუება ახალ პირობებთან.

აკრიტარქები (ბერძნ. akritos საეჭვო, ბუნდოვანი, arche წარმოშობა) - გაურკვეველი სისტემატიკური მდგომარეობის მქონე ერთუჯრედიანი ან ერთუჯრედიანისმაგვარი ორგანიზმების მიკროსკოპული ნამარხი ფორმები.

აკრომეგალია (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, megas დიდი) - ზრდასრულ ასაკში ჰიპოფიზის მიერ ზრდის ჰორმონის (სომატოტროპინის) ჭარბი გამოყოფის შემთხვევაში განვითარებული დაავადება, რაც გამოიხატება სხეულის სხვადასხვა ნაწილების (ენის, ხელის მტევნის და სხვ.) არაპროპორციულ ზრდაში.

აკროსომა (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, soma სხეული) - სპერმატოზოიდების აპიკალური (იხ.) სხეულაკი, ორგანოიდი, რომელიც განლაგებულია გამეტის თავის წვეროში. ყალიბდება გოლჯის კომპლექსის ელემენტებისაგან. განაყოფიერების დროს მისი ფერმენტი (ჰიალურონიდაზა) არღვევს კვერცხუჯრედის გარსის მთლიანობას. იგივე პერფორატორიუმი.

აკროფობია (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, phobia შიში) - სიმაღლის ავადმყოფური შიში.

აკროცენტრული ქრომოსომა (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, ლათ. centrum ცენტრი) - ჩხირისებრი ქრომოსომა, რომელსაც ცენტრომერი განლაგებული აქვს მხრების ბოლოში. ერთი მხარი მეტად გრძელია, მეორე კი ძალიან მოკლე.

აკროცეფალია (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, kephale თავი) - თავის ქალას თავისებური დეფორმაცია, რაც გამოიხატება მის წაწვეტებულ ფორმაში.

აკროციანოზი (ბერძნ. akron უკიდურესი, ზედა, მწვერვალი, kyaneos მუქი ლურჯი) - სისხლის მიმოქცევისა და სისხლძარღვთა ტონუსის დარღვევის შედეგად კიდურებისა და სხეულის წარზიდული ნაწილების (ყურების, ცხვირის, ტუჩების) მოლურჯო -მოწითალო შეფერილობა.

აკუმულაცია (ლათ. accumulatio დაგროვება) - რაიმე ნივთიერების ჭარბი დაგროვება. ორგანიზმის მიერ ფიზიკური ფაქტორების (მაგ., რადიოაქტიური ნივთიერებების) დაგროვება. სინონიმებია: კუმულაცია, ბიოაკუმულაცია.

აკუპრესურა (ლათ. acus ნემსი, pressus წნევა, ზემოქმედება) - თითის დაჭერა სხეულის გარკვეულ წერტილებზე სხვადასხვა დაავადების სიმპტომების წინააღმდეგ (მაგ., კბილის ტკივილი, სურდო და ა.შ.).

აკუპუნქტურა (ლათ. acus ნემსი, punctum წერტილი) - ჩინური ხალხური მედიცინის მეთოდი, რაც მდგომარეობს სხეულის გარკვეულ წერტილებში ნემსის ჩხვლეტაში.

აკუსტიკა (ბერძნ. akustikos სმენისა, სმენითი) - 1.ფიზიკის დარგი, რომელიც სწავლობს ბგერის სიძლიერეს და გავრცელებას. 2.სმენადობის პირობები შენობაში (მაგ., ოპერაში).

ალალია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, lalia მეტყველება) - მეტყველების უნარის უქონლობა ან განუვითარებლობა ბავშვებში. ვითარდება მუცლად ყოფნის პერიოდში ან 1 წლის ასაკამდე ბავშვებში თავის ტვინის მეტყველების ზონის განვითარების დარღვევების შედეგად.

ალანტოისი (ბერძნ. allantos ძეხვი, eidos მსგავსი) - ემბრიონის გარე ორგანო, ერთ -ერთი ჩანასახოვანი გარსი. ემსახურება საკვები ნივთიერებების შეწოვას. მისი სისხლძარღვები მიემართებიან ჩანასახიდან საშვილოსნოს კედლისაკენ, კერძოდ, პლაცენტისაკენ, დაახლოებით 40-60 სმ სიგრძის წარმონაქმნის, ჭიპლარის საშუალებით.

ალაო - ხელოვნურად გაღივებული, ფერმენტების შემცველი მარცვლეული (ხორბალი, ქერი და სხვ.). იყენებენ სპირტის, ლუდის და ბურახის წარმოებაში.

ალარმიზმი (ინგლ. alarm განგაში) - ბუნების დაცვაში ერთ-ერთი ყველაზე უკიდურესი მიმართულება. მისი წარმომადგენლები განსაკუთრებულ ყურადღებას აქცევენ ადამიანის მავნე ზემოქმედებას ბუნებაზე, განსაკუთრებით ცხოველთა სამყაროს წარმომადგენლებზე.

ალბინიზმი (ლათ. albus თეთრი) - ამა თუ იმ სახეობის დამახასიათებელი ნორმალური პიგმენტაციის, შეფერილობის თანდაყოლილი უქონლობა. აღნიშნული მოვლენა რეცესიული ნიშანთვისებაა და გამოწვეულია ამინომჟავური ცვლის დარღვევით. ორგანიზმში ბლოკირებულია პიგმენტების (მელანინის, ქლოროფილის) სინთეზი.

ალბინოსი (ლათ. albus თეთრი) - ინდივიდი, რომელსაც ახასიათებს ალბინიზმი (იხ.). განასხვავებენ სრულ და ნაწილობრივ ალბინოსებს.

ალბუმინები (ლათ. albumen ცილა) - მარტივი გლობულარული ცილები. გააჩნიათ ვიტამინების, ჰორმონების, კორტიკოსტეროიდების და სხვ. სისხლით ტრანსპორტირების უნარი. ალბუმინებს შეიცავს რძე, სისხლის შრატი, კვერცხის ცილა და სხვ.

ალგიდური სტადია (ლათ. Stadium algidum) - დაწყებითი სტადია.

ალგიციდი (ლათ. alga წყალმცენარე, caedo ვკლავ) - ნივთიერება, რომელიც გამოიყენება წყალმცენარეების მოსასპობად.

ალგოლოგია (ლათ. alga წყალმცენარე, ბერძნ. logos მოძღვრება) - ბოტანიკის დარგი, რომელიც შეისწავლის წყალმცენარეებს.

ალგორითმი - გარკვეული ტიპის ამოცანების გადასაწყვეტად შესრულებული მათემატიკური ოპერაციების ერთობლიობა, რომელიც მკაცრად დადგენილი თანმიმდევრობით სრულდება. ტერმინი შუააზიელი მეცნიერის ალ-ხორეზმის სახელის ლათინიზებული ფორმაა.

ალელები (ბერძნ. allelon ორმხრივი) - ერთი გენის სახეცვლილებები ან სხვადასხვა მდგომარეობა, რაც იწვევს ერთი და იგივე ნიშან-თვისების ვარიაციებს. ალელური გენები ლოკალიზებულნი არიან ჰომოლოგიური ქრომოსომების იდენტურ ლოკუსებში. ალელებია დომინანტური და რეცესიული გენები. ტერმინი მოწოდებულია ა.იოჰანსონის მიერ 1909 წელს.

ალელოპათია (ბერძნ. allelon ორმხრივი, phatos ტანჯვა) - მცენარეთა მიერ გამოყოფილი სხვადასხვა ქიმიური ნივთიერებების (ანტიბიოტიკების, მარაზმინების, ფიტონციდების, კოლინების და სხვ.) საშუალებით ერთმანეთზე უარყოფითი ზემოქმედება.

ალენის წესი - თბილსისხლიანი ცხოველების გამოზიდული ნაწილები ცივ კლიმატში უფრო მოკლენი არიან, ვიდრე თბილში. ამიტომ ცივ კლიმატში ცხოველები ნაკლებ სითბოს გასცემენ. აღნიშნულ წესს სახელი ეწოდა ამერიკელი მეცნიერის ჯ. ალენის (1838 -1921) საპატივცემულოდ.

ალერგენი (ბერძნ. allos შეცვლილ, სხვა, ergon მოქმედება, genesis წარმოშობა) - ნივთიერება (უცხო ცილა, მიკრობი, ყვავილის მტვერი, საკვები პროდუქტი, სამკურნალო პრეპარატი და სხვ.), რომელიც იწვევს ალერგიულ რეაქციას.

ალერგია (ბერძნ. allos შეცვლილი, სხვა, ergon მოქმედება) - იმუნური რეაქცია, რაც, როგორც წესი, გამოიხატება ორგანიზმის ჰიპერრეაქტიულობაში ამა თუ იმ ნივთიერების, ალერგენის (იხ.) მოქმედების მიმართ.

ალექსია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, lexis სიტყვა) - კითხვის უნარის დაკარგვა.

ალექსინი (ბერძნ. alexo ვიცავ, უკუვაგდებ) - იგივე კომპლემენტი (იხ.).

ალეციტალური კვერცხი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, lekithos კვერცხის ყვითრი) - მრავალი უხერხემლოს, ზოგიერთი ჩანთოსნის და უმაღლესი ძუძუმწოვრების კვერცხი, რომელსაც არა აქვს ყვითრი ან გააჩნია იგი ძალზე მცირე რაოდენობით. ზოგიერთი მეცნიერი ალეციტალურ კვერცხს ოლიგოლეციტალურს უწოდებს.

ალვეოლა (ლათ. alveolus ღრმული, ბუშტულა) - 1..ფილტვის ბრონქიოლების დამაბოლოებელი, სისხლის კაპილარებით ამოფენილი ბუშტუკი, სადაც მიმდინარეობს აირცვლა. 2.ბუშტუკოვანი (ალვეოლური) ჯირკვლების. დაბოლოება, სეკრეტის გამომყოფი ნაწილი. 3.კბილის ბუდე.

ალთეა (Althaea offi cinalis) - ტუხტი. მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარე. ფესვებში გააჩნია გალაქტოზა, გლუკოზა, სახამებელი, ვიტამინები და ა.შ., გვირგვინის ფურცლებში და ფოთლებში - ეთერზეთები, კაროტინი, ასკორბინის მჟავა და სხვ. ამ მცენარის პრეპარატებს გააჩნიათ ანთების საწინააღმდეგო, ამოსახველებელი და სხვა თვისებები. ამზადებენ ნახარშს, ნაყენს, ფხვნილებს და ა.შ.

ალიმენტური (ლათ. alimentum საკვები, საზრდო) - კვებაზე დამოკიდებული, კვებით განპირობებული.

ალკალოზი (არაბ. alkali ტუტე, ფუძე, ბერძნ. osis მდგომარეობა) - ორგანიზმში მჟავე -ტუტოვანი წონასწორობის დარღვევა.

ალკალოიდები (არაბ. alkali ტუტე, ფუძე, ბერძნ. eidos მსგავსი) - ტუტე (ფუძე) თვისების აზოტშემცველი ნივთიერებანი, უმთავრესად მცენარეული წარმოშობისა. მცირე დოზებით იყენებენ მედიცინაში (მორფინი, კოფეინი, კოკაინი, ეფედრინი, ატროპინი და სხვ.).

ალკოჰოლიზმი (ლათ. alcohol ალკოჰოლი) - ალკოჰოლისადმი (სპირტის შემცველი სასმელებისადმი) ავადმყოფური მიდრეკილება.

ალმა მატერ (ლათ. alma mater მარჩენალი, ქალი, ძიძა) - უნივერსიტეტის (ინსტიტუტის, სკოლის) ძველებური სახელწოდება.

ალოგამია (ბერძნ. allos სხვა, gamos ქორწინება) 1.ერთი ყვავილის დამტვერვა მეორე ყვავილის მტვრით. ეს მოვლენა დამახასიათებელია ორსახლიანი მცენარეებისათვის. 2.ერთუჯრედიანი ორგანიზმების (უმთავრესად, უმარტივესების) სხვადასხვა ინდივიდების გამეტების პოპულაცია.

ალოგენეზი (ბერძნ. allos სხვა, genesis წარმოშობა) - ორგანიზმების ჯგუფების ევოლუციური გარდაქმნები, რის დროსაც სისტემატიკურად ახლო მდგომ სახეობებში ადგილი აქვს ერთი კერძო ხასიათის შეგუების შეცვლას სხვა სახის შეგუებით, მაგრამ ორგანიზაციის საერთო დონე უცვლელი რჩება.

ალოგიზმი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, logos გონება) - რაღაც არალოგიკური. რაც ლოგიკურ აზროვნებას უპირისპირდება.

ალოე (Aloe arborescens) - საბრი. მარადმწვანე, მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. მის ფოთლებში შედის ფისები, ეთერზეთები, ვიტამინები, ფერმენტები. გააჩნია ბაქტერიციდური და საფაღარათო თვისებები. გამოიყე ნება ქრონიკული გასტრიტების, კუჭის წყლულის, ჩირქოვანი ჭრილობების, დამწვრობების და სხვა შემთხვევებში.

ალომეტრია (ბერძნ. allos სხვა, metros ზომა) - სხეულის ნაწილების არათანაბარი ზრდა ორგანიზმის ინდივიდუალური განვითარების პროცესში.

ალომონები (ბერძნ. allos სხვა, chormao მოძრაობაში მომყავს, აღვაგზნებ) - ამა თუ იმ ორგანიზმის მიერ გამომუშავებული ნივთიერებები, რომლებიც ახდენენ რა ზემოქმედებას სხვა სახეობების ინდივიდებზე, იწვევენ ამ უკანასკნელებში თავისთვის სასარგებლო ფიზიოლოგიურ რეაქციებს. მაგ., ყვავილის სუნი და ნექტარი, რომლებიც იზიდავენ მცენარეების დამმტვერავ მწერებს.

ალოპათია (ბერძნ. allos სხვა, pathos ტანჯვა) - მკურნალობის ჩვეულებრივი, არაჰომეოპათიური მეთოდები. ჰომეოპათიის საპირისპირო ცნება.

ალოპატრია (ბერძნ. allos სხვა, patris სამშობლო) - ორგანიზმების სხვადასხვა ჯგუფების, მათ შორის ერთი სახეობის პოპულაციების, არსებობა სხვადასხვა გეოგრაფიულ რაიონებში.

ალოპეცია (ბერძნ. alopex მელა) - თავის არეში თმის კეროვანი ან საერთო ცვენა.

ალოპოლიპლოიდია (ბერძნ. allos სხვა, poly ბევრი, ploos ჯერადი) - სხვადასხვა სტრუქტურის ქრომოსომთა კომპლექტის გაორმაგება ან მრავალჯერადი გამრავლება, რის შედეგადაც მიღებულ ალოპოლიპლოიდურ ფორმას გააჩნია შემდეგი გენომური ფორმულა - AABB, AABBCC და ა.შ., სადაც ყოველი სიმბოლო ერთ ქრომოსომულ კომპლექტს აღნიშნავს და შეესაბამება საწყისი სახეობის ჰაპლოიდურ გენომს.

ალოსომა (ბერძნ. allos სხვა, soma სხეული) - ქრომოსომა, რომელიც ჰომოლოგიურ წყვილში მყოფი სხვა ქრომოსომისაგან მორფოლოგიურად განსხვავდება (მაგ., სასქესო ქრომოსომები).

ალოსტერია (ბერძნ. allos სხვა, stereos მყარი) - უჯრედებში და ორგანიზმებში ნივთიერებათა ცვლის ზოგიერთი პროცესის ინტენსივობის კონტროლი რეგულატორული (ალოსტერული) ფერმენტების აქტიურობის ცვლილების ხარჯზე. ალოსტერია ხელს უწყობს უჯრედის მატერიალური და ენერგეტიკული რესურსების ეკონომიურ გამოყენებას (ხარჯვას).

ალოტრანსპლანტაცია (ბერძნ. allos სხვა, ლათ. trans იქით, იქითა, plantatio ნერგი) - ქსოვილების და ორგანოების გადანერგვა ერთი სახეობის ორგანიზმების ფარგლებში. სინონიმები: ალოგენური გადანერგვა, ჰომოტრანსპლანტაცია, ჰომოლოგიური გადანერგვა.

ალოფენური ცხოველები (ბერძნ. allos სხვა, phainomenon მოვლენილი) - სხვადასხვა ზიგოტებისაგან შექმნილი სრულიად ახალი ცხოველი, რომელიც აერთიანებს ყველა საწყისი მშობლის ფენოტიპს.

ალოქთონები (ბერძნ. allos სხვა, chthon სამშობლო, მიწაწყალი) - განსახლების შედეგად ამა თუ იმ ფლორასა თუ ფაუნაში მოხვედრილი ორგანიზმები.

ალპინარიუმი (ალპების სახელწოდებიდან) - ბაღის ან პარკის ნაკვეთი, სადაც კულტივირებას უწევენ მაღალმთის მცენარეულობას. ალპინარიუმს ჩვეულებრივ მთიანი გორაკის სახე აქვს.

ალპური (ალპების სახელწოდებიდან) - მაღალმთიანი. მაგ., ალპური საძოვრები, ალპური ზონა.

ალტერაცია (ლათ. altero ვცვლი, ვაუარესებ) - უჯრედების, ქსოვილთა და ორგანოთა სტრუქტურის ცვლილებები მექანიკური, ქიმიური, ელექტრული და სხვა ფაქტორების ზეგავლენით, რასაც თან სდევს მათი ცხოველქმედების დარღვევა.

ალტერ ეგო (alter ego) - რომელიმე ადამიანის (მაგ., მეცნიერის) უახლოესი თანამოაზრე, მეგობარი, რომელიც იმდენად ახლობელია, რომ შეიძლება იგი სრულიად შეცვალოს.

ალტერნატივა (ლათ. alterno შენაცვლებით ვაკეთებ) - ამა თუ იმ საკითხის გადასაწყვეტად ორი ან რამდენიმე ერთმანეთის გამომრიცხავი შესაძლებლობებიდან ერთერთის არჩევა. ერთ-ერთი მათგანი ამ შესაძლებლობებიდან.

ალტერნაციული მედიცინა (ლათ. alterno შენაცვლებით ვაკეთებ, მედიცინა) - იგივე პარალელური მედიცინა. მკურნალობის მეთოდი, რომლის ფიზიოლოგიური საფუძვლები ბოლომდე შესწავლილი არ არის. ასეთებია: აკუპუნქტურა, აკუპრესურა, ჰომეოპათია და სხვ.

ალტრუიზმი (ლათ. alter სხვ.) - უანგარო ზრუნვა სხვათა კეთილდღეობისათვის. სხვებისათვის თავისი პირადი ინტერესების შეწირვა. ახასიათებთ ცხოველებსაც. მაგ., ასეთ მოვლენად შეიძლება ჩაითვალოს მტაცებლის მოახლოებაზე ჯოგის ან ფრინველთა გუნდის რომელიმე წევრის გაფრთხილებითი სიგნალი, რითაც იგი თავს საფრთხეში იგდებს.

ალფაფეტოპროტეინი (alfa -ბერძნული ალფაბეტის პირველი ასო, ლათ. fetus ჩანასახი, ბერძნ. protos პირველი, უმთავრესი) - ცილაა, რომელსაც გამოყოფს ნაყოფი და ახალშობილი ბავშვი. შემდეგ მისი სეკრეცია წყდება. როგორც დადგინდა, ჰეპატომის (იხ.) განვითარების შემთხვევაში კვლავ იწყება მისი სინთეზი. გააჩნია სადიაგნოზო მნიშვნელობა.

ალქიმია (ლათ. alchymia) - ასე ეწოდებოდა შუა საუკუნეებში ზოგიერთი მეცნიერის ძალისხმევას ქიმიური საშუალებით მიეღოთ ფანტასტიკური „ფილოსოფიური ქვა“, რომელსაც თითქოსდა შეეძლო ჩვეულებრივი მეტალების ოქროდ გადაქცევა, აგრეთვე ადამიანის სიცოცხლის გამახანგრძლივებელი ე.წ. „სიცოცხლის ელექსირის“ მიღება.

ალცჰეიმერის დაავადება - ცენტრალური ნერვული სისტემის პროგრესირებადი დაავადება, რომლის მთავარი სიმპტომია ამნეზია (იხ.). ამ დაავადების ეტიოლოგია უცნობია.

ამბერკოდონი (ინგლ. amber ქარვა, გაქვავებული ფისი, ფრანგ. code პირობითი შემოკლება, შიფრი) - სამი „უაზრო“ კოდონიდან (იხ.) ერთ-ერთი (მაგ., უაგ), რომელიც ცილის სინთეზის ტერმინაციას განაპირობებს.

ამბერმუტაცია (ინგლ. amber ქარვა, გაქვავებული ფისი, ლათ. mutatio ცვლილება) - ნებისმიერი ცვლილება დნმ-ში, რომელიც იწვევს ამინომჟავის მაკოდირებელი ტრიპლეტის შეცვლას და მის ნაცვლად ამბერკოდონის (იხ.) წარმოქმნას.

ამბიდექსტრია (ლათ. ambo ორივე, dexter მარჯვენა) - მარჯვენა და მარცხენა კიდურების ერთნაირი სიმარჯვით გამოყენება.

ამბივალენტურობა (ლათ. ambo ორივე, valentia ძალა) - გარკვეულ პირთა, საგანთა, მოვლენათა მიმართ ორი ურთიერთსაწინააღმდეგო განცდა.

ამბისტომა (ბერძნ. amblys ბლაგვი, ჩლუნგი, stoma პირი) - კუდიანი ამფიბია სალამანდრისებრთა ოჯახიდან.

ამბიცია (ლათ. ambitio პატივმოყარეობა, ტრაბახი) - ზედმეტი თავმოყვარეობა, პატივმოყვარეობა, ქედმაღლობა, თავის თავზე ზედმეტი წარმოდგენა.

ამბრა (ფრანგ. ambre) - 1. არომატი, კეთილსურნელება. 2. ცვილისმაგვარი ნივთიერება, რომელიც გამომუშავდება კაშალოტის საჭმლის მომნელებელ ტრაქტში. მისი სპეციფიკური სუნი განპირობებულია ტრიტერპენის სპირტის - ამბრენის დაჟანგვის პროდუქტებით. ამბრას ზოგჯერ ნახულობენ წყალში ან ოკეანეების ნაპირებზე. გამოიყენებენ პარფიუმერიაში სუნამოებისათვის მდგრადობის მისანიჭებლად.

ამბროზია (ბერძნ. ambrosia) - 1. ძველბერძნულ მითოლოგიაში - ღმერთების არომატული საკვები, რომელიც მათ უკვდავებას ანიჭებდა. ძალზე გემრიელი, განსაკუთრებული საკვები. 2. რთულყვავილოვანთა ოჯახის წარმომადგენელია. კულტურული ნათესების სარეველაა. საქართველოში გვხვდება ავშანფოთლიანი (A.artemisiifolia), სამნაკვთიანი (A.trifida) და მრავალწლიანი (A.psilostachya) ამბროზიები. მისი ყვავილის მტვერი იწვევს ე.წ. თივისმიერ ცხელებას. ზოგიერთი მონაცემით, აღნიშნულ მცენარეს გააჩნია კანცეროგენური თვისებები.

ამბულატორია (ლათ. ambulo ვსეირნობ) - სამკურნალო -პროფილაქტიკური დაწესებულება, რომელიც სამედიცინო დახმარებას უწევს როგორც მომსვლელ, ასევე სახლში მყოფ ავადმყოფებს.

ამებები (ბერძნ. amoibe ცვლილება) - უმარტივესების ტიპის, ფესვფეხიანთა (სარკოდინების) კლასის ერთ-ერთი ერთუჯრედიანი, მარტივად აგებული ორგანიზმებია, რომელთა სხეულის ფორმა მკვეთრად ცვალება დობს. ზოგიერთი სახეობა იწვევს ადამიანისა და ცხოველების დაავადებებს. ძირითადად პარაზიტობენ ნაწლავებში. განსაკუთრებით საშიშია დიზენტერიული ამება (იხ.).

ამებიაზი (amoebiasis) - ხანგრძლივად მიმდინარე ინვაზიური დაავადება, რომლის გამომწვევია დიზენტერიული ამება (Entamoeba histolytica). აზიანებს მსხვილ ნაწლავს, იწვევს ღვიძლის, ფილტვების და სხვ. შინაგანი ორგანოების აბსცესს (იხ.).

ამებოიდური მოძრაობა (ბერძნ. amoibe ცვლილება) - უჯრედის გადაადგილება მისი შემცველობის ცვლილების გზით, მაგ., ფსევდოპოდიების (ცრუფეხების) გამოყოფით. ასეთი ტიპის მოძრაობა ამებების გარდა ახასიათებთ ლეიკოციტებსაც.

ამებოციტები (ბერძნ. amoibe ცვლილება, kytos უჯრედი) - უხერხემლო ცხოველების მოძრავი, ცვლადი ფორმის სისხლის უჯრედები. ასეთი თვისებები დამახასიათებელია ხერხემლიანების ლეიკოციტებისათვის.

ამენორეა (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, men თვე, rheo მოვედინები) - სქესობრივი სიმწიფის პერიოდში მენსტრუაციის (თვიურის) უქონლობა.

ამენსალიზმი (ლათ. amens წინდაუხედავი, თავზე ხელაღებული) - ერთი ორგანიზმის მიერ მეორის დათრგუნვა, ამ უკანასკნელის მხრიდან ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე.

ამიგდალინი (Amygdalus communis ნუში) - მწარე ნუშის ფოთლებსა და თესლებში, აგრეთვე ატმის, ქლიავის, ვაშლის, ალუბლის და სხვ. თესლებში არსებული გლიკოზიდი.

ამილოიდოზი (ბერძნ. amylon სახამებელი, eidos სახე) - ცილოვანი ცვლის დარღვევა.

ამიმია (ლათ. amimia) - სახის გამომეტყველების მოშლა.

ამინომჟავები - ორგანული ნაერთები, რომლებიც აერთიანებენ მჟავებისა და ამინების თვისებებს, ე.ი. მათ გააჩნიათ კარბოქსილის (COOH) და ამინის (NH₂) ჯგუფები. ცილის მოლეკულების ძირითადი სტრუქტურული ერთეულებია.

ამიტოზი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, mitos ძაფი) - უჯრედის გაყოფის ერთ-ერთი ხერხი, რაც მდგომარეობს ბირთვის და ბოლოს, ციტოპლაზმის პირდაპირ გაყოფაში ორად. რიგ შემთხვევაში შესაძლოა ციტოპლაზმა არ გაიყოს და ჩამოყალიბდეს ორ ან მრავალბირთვიანი უჯრედი.

ამნეზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, mneme მეხსიერება) - მეხსიერების სრული ან ნაწილობრივი დაკარგვა.

ამნიონი (ბერძნ. amnion ჩანასახოვანი ბუშტი) - უმაღლესი ხერხემლიანი ცხოველების ჩანასახის შიგნითა, წყლის შემცველი გარსი. ერთ-ერთი ჩანასახოვანი გარსია.

ამნიოტები (ბერძნ. amnion ჩანასახოვანი ბუშტი) - ხმელეთზე ცხოვრებას შეგუებული უმაღლესი ხერხემლიანი ცხოველები (რეპტილიები, ფრინველები, ძუძუმწოვრები). მათი ჩანასახი, ანამნიების (იხ.). ჩანასახისაგან განსხვავებით, შეიცავს ამნიონს და ალანტოისს.

ამნიოცენტეზი (ბერძნ. amnion ჩანასახოვანი ბუშტი, kentesis გახვრეტა) - მემკვიდრული დაავადებების პრენატალური დიაგნოსტირების მეთოდი. ორსულობის მე-14-16 კვირიდან მე-20-22 კვირამდე იღებენ ამნიონის სითხეს და ახდენენ მასში მყოფი უჯრედების ქრომოსომული და გენომური მუტაციების გამოვლენას ციტოგენეტიკური მეთოდით.

ამოკი (მალ. amoq სიშმაგე) - ფსიქიკური დაავადება, მკვლელობის დაუოკებელი სურვილი.

ამორალური (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, ლათ. moralis ზნეობრივი) - უზნეო, ზნედაცემული (მაგ., ამორალური საქციელი, ამორალური ადამიანი). ამორალიზმის ფორმებია ეგოიზმი, კაცთმოძულეობა (მიზანთროპია), ცინიზმი და სხვ.

ამორფული (ბერძნ. amorphos) - 1. უფორმო. 2. ნივთიერება, რომელსაც არა აქვს კრისტალური აგებულება. მაგ., ამორფულ სხეულში ატომები, მოლეკულები და სხვ. უწესრიგოდ, ქაოტურად არიან განლაგებული.

ამოწყდომა - თანდათანობითი ან უეცარი ევოლუციური პროცესი, რომელიც ხასიათდება ამა თუ იმ სახეობის შენელებული გამრავლებით და გაძლიერებული სიკვდილიანობით. ამის შედეგი შეიძლება იყოს სახეობის რაოდენობის შემცირება, შემდეგ კი მისი სრული გაქრობა. ამოწყდომის მიზეზი შეიძლება იყოს გენეტიკური ტვირთის (იხ.) გაზრდა და არსებობის პირობების შეცვლა (ბუნებრივად ან ადამიანის ჩარევის შედეგად).

ამოხუთვა - წყალში მცხოვრები ორგანიზმების (ძირითადად თევზების) მასობრივი დაღუპვა უჟანგბადობის ან წყალში ტოქსინების დაგროვების გამო.

ამპელოგრაფია (ბერძნ. ampelos ვაზი, grapho ვწერ) - მეცნიერება ვაზის სახეობებსა და ჯიშებზე.

ამპელოთერაპია (ბერძნ. ampelos ვაზი, therapeia მკურნალობა) - დიეტოთერაპიის ერთ-ერთი მეთოდი, რაც გამოიხატება ჩვეულებრივ საკვებთან ერთად დიდი რაოდენობით ტკბილი ყურძნის დანიშვნაში.

ამპელოლოგია (ბერძნ. ampelos ვაზი, logos მოძღვრება) - მეცნიერება მევენახეობაზე.

ამპელური მცენარეები (გერმ. ampel მცენარეებისათვის განკუთვნილი ჩამოსაკიდი ლარნაკი) - ჩამოკიდებულ ლარნაკებში (ამპელებში) ან ქოთნებში გაზრდილი დეკორაციული მცენარეები გრძელი, გადმოკიდებული ყლორტებით (მაგ., დედოფლის ყვავილი).

ამპერი (ფრანგი ფიზიკოსის a.amperis გვარის მიხედვით) - ელექტროდენის ძალის ერთეული.

ამპლიკონი (ლათ. amplificatio გაფართოება) - ამპლიფიკაციის ქრომოსომგარეთა ერთეული.

ამპლიფიკაცია (ლათ. amplifi catio გაფართოება) - 1.ქრომოსომაში განლაგებული ამა თუ იმ გენის ორი, სამი ან მეტი ასლის შექმნა. 2.ორგანიზმის უნარი გააწონასწოროს (გაანეიტრალოს) ეგზოგენური ფაქტორების ზემოქმედება.

ამპლუა (ფრანგ. emploi გამოყენება, თანამდებობა) - საქმიანობა, მოღვაწეობა, როლი.

ამპულა (ლათ. ampulla შუშა, ბუშტუკი) - საინექციო საშუალებათა ჰერმეტულად დახურული მინის პატარა ჭურჭელი.

ამპუტაცია (ლათ. amputatio მოჭრა, მოკვეთა) - ქირურგიული ოპერაცია, რაც მდგომარეობს რომელიმე ორგანოს ან კიდურის სრულ ან ნაწილობრივ მოკვეთაში.

ამუზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, musa ხელოვნება) - ნაცნობი მელოდიების გამოცნობის უნარის დაკარგვა.

ამფიბიები (ბერძნ. amphibion ორგვარად მცხოვრები) - ხერხემლიანი ცხოველების ერთ -ერთი კლასი. ორმაგ გარემოში მცხოვრები ცხოველები (მაგ., ბაყაყები, გომბეშოები, სალამანდრები).

ამფიდიპლოიდები (ბერძნ. amphi ირგვლივ, ახლოს, diploos ორმაგი) ეუკარიოტული უჯრედები, რომლებიც ორი გენომის შეერთების შედეგად შეიცავენ ქრომოსომების ორ ორმაგ კომპლექტს.

ამფიმიქსისი (ბერძნ. amphi ირგვლივ, ახლოს, mixis შერევა) - მცენარეთა და ცხოველთა სქესობრივი გამრავლების საშუალება, რომლის დროსაც ხდება ორი სასქესო უჯრედის (მდედრობითის და მამრობითის) შერწყმა.

ამფიტოკია (ბერძნ. amphi ირგვლივ, ახლოს, tokos მშობიარობა) - პართენოგენეზის ერთ-ერთი ფორმა, როდესაც შთამომავლობა წარმოდგენილია ან მხოლოდ მამრებით, ან მხოლოდ მდედრებით. ახასიათებთ ბუგრებს, კავკასიაში გავრცელებულ ზოგიერთ კლდის ხვლიკს და ა.შ.

ამფიცენოზი (ბერძნ. amphi ირგვლივ, ახლოს, koinos საერთო) - თანასაზოგადოება, რომელიც შექმნილია შუალედური თანასაზოგადოებების სახეობებისაგან (მაგ., ტყე და ტუნდრა, ტყე და ველი).

ამფოტერულობა (ბერძნ. amphoteros ორივე) - ზოგიერთი ნივთიერების თვისება გამოამჟღავნოს მჟავის ან ტუტის თვისებები.

ამფოტროპული ვირუსები (ბერძნ. ampho ორივე, tropos მობრუნება, მიმართულება, ლათ. virus შხამი) - ძალზე ახლოს არიან დუალოტროპულ (იხ.) ვირუსებთან. ამ უკანასკნელებისგან განსხვავებით მათ არ ძალუძთ წაულას უჯრედებში ტრანსფორმაციის ფოკუსების წარმოქმნა.

ანაბეჭდი - 1.ნამარხი მცენარეებისა და ცხოველების შენახვის ფორმა ქანებში. 2.რომელიმე ორგანოს სტრუქტურის შესწავლა სასაგნე მინაზე (ე.წ. ციტოლოგიური ანაბეჭდი).

ანაბიოზი (ბერძნ. anabiosis გამოცოცხლება) - დროებითი, შექცევადი მდგომარეობა, როდესაც სასიცოცხლო პროცესები ორგანიზმში იმდენად შენელებულია, რომ თითქმის არა აქვს ადგილი სიცოცხლის გარეგან გამოვლინებებს. აღნიშნული პროცესი ხელს უწყობს ორგანიზმების გადარჩენას მკვეთრად არახელსაყრელ პირობებში (მაღალი ან დაბალი ტემპერატურა, უკიდურესი სიმშრალე და სხვ.). ანაბიოზი შეინიშნება მიკროორგანიზმებში, მცენარეებსა და ცხოველებში. ზოგიერთი მათგანისათვის აღნიშნული პროცესი წარმოადგენს განვითარების ნორმალური ციკლის ერთ-ერთ ფაზას (თესლები, სპორები, ცისტები).

ანაბოლიზმი (ბერძნ. anabole ამაღლება) - მეტაბოლიზმის შემადგენელი ნაწილია და მიმართულია უჯრედის მიერ საკვები ნივთიერებების ათვისებისაკენ, შედარებით მარტივი მოლეკულებიდან რთული მოლეკულების სინთეზისაკენ (იხ. ასიმილაცია).

ანაგენეზი (ბერძნ. ana უკან, უკუ, genesis წარმოშობა) - ადაპტაციური გარდაქმნა, რაც იწვევს ორგანიზმების აგებულებისა და ფუნქციონირების საერთო სრულყოფას და მთელი ფილოგენეზური შტოს შემდგომ პროგ რესულ ევოლუციას. სინონიმი: აროგენეზი.

ანადრომული მიგრაცია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, dromos სირბილი, ლათ. migratio გადასახლება, გადაადგილება) - გამრავლების მიზნით წყლის ზოგიერთი ცხოველის (მაგ., ზუთხისებრი და ორაგულისებრი თევზების) გადაადგილება ზღვებიდან მდინარეებში.

ანაერობები (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, aer ჰაერი, bios სიცოცხლე) - მიკროორგანიზმები, რომლებიც ცოცხლობენ მხოლოდ უჰაერო პირობებში, უჟანგბადოდ. ანაერობებია: ზოგიერთი ბაქტერია, ინფუზორია, ჭია (თასმისებრნი, ასკარიდები) და მოლუსკი. განასხვავებენ ობლიგატურ ანაერობებს (რომლებიც მუდმივად ცხოვრობენ უჟანგბადო არეში) და ფაკულტატურ ანაერობებს (რომელთაც ძალუძთ ცხოვრება როგორც უჟანგ ბადო, ასევე თავისუფალი ჟანგბადის არსებობის პირობებში). აღნიშნულ ორგანიზმებში მიმდინარე პროცესს ანოქსიბიოზი ეწოდება.

ანალგეზია (ბერძნ., analgesia უგრძნობლობა) - ტკივილის შეგრძნების დაკარგვა.

ანალგეტიკები (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, algos ტკივილი) - ტკივილის გამაყუჩებელი საშუალებები.

ანალიზატორი (ბერძნ. analysis დაშლა, დანაწევრება) - რთული ანატომიურ -ფიზიოლოგიური სისტემა, რომლის მეშვეობითაც ხდება ყოველგვარი გაღიზიანების აღქმა და ანალიზი. მაგ., მხედველობის, სმენის და სხვ.

ანალიზი (ბერძნ. analysis დაშლა, დანაწევრება) - 1. სამეცნიერო კვლევის მეთოდი, რაც მდგომარეობს მთლიანის დაშლაში, დანაწევრებაში შემადგენელ ელემენტებად. 2. რაიმე ნივთიერების შემადგენლობის და თვისებების განსაზღვრა (მაგ., მათი გამოკვლევა სისხლში). 3. რაღაცის განხილვა, გარჩევა.

ანალოგია (ბერძნ. analogia შესაბამისობა) - 1. რაიმე მოვლენის, საგნის მსგავსი, შესაბამისი მოვლენა, საგანი. 2. სხვადასხვა სისტემატიკური ჯგუფის წარმომადგენელთა ცალკეული ორგანოების მორფოლოგიური მსგავსება, რაც განპირობებულია მსგავსი ფუნქციის შესრულებით. მაგ., მწერებისა და ფრინველების ფრთები, ძუძუმწოვრებისა და თავფეხიანი მოლუსკების თვალები. აღნიშნულ ორგანოებს სხვადასხვა ონტოგენეზური განვითარება ახასიათებთ (განსხვავებით ჰომოლოგიური ორგანოებისაგან).

ანალური (ლათ. anus რგოლი, ბეჭედი) - ის, რაც შეეხება უკანა გასასვლელს, ყითას.

ანამნეზი (ბერძნ. anamnesis მოგონება) - ექიმის მიერ ავადმყოფის ან მისი ახლობლების გამოკითხვის შედეგად შეკრებილი ცნობები ავადმყოფობის შესახებ.

ანამნიები (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, amnion ჩანასახოვანი ბუშტი) - უმდაბლესი ხერხემლიანები (მრგვალპირიანები, თევზები, ამფიბიები), რო მელთა ჩანასახებს არ გააჩნიათ ამნიონი და ალანტოისი.

ანანასი (Ananas sativus) - მიეკუთვნება ბრომელიისებრთა ოჯახს. ტროპიკული ბალახოვანი მცენარეა, 80სმ-მდე სიგრძის ხორციანი ფოთლებით და გირჩისებრი ნაყოფით. ამ მცენარეში აღმოჩენილია ფერმენტი ბრომელაინი, რომელიც „ასუფთავებს“ სისხლძარღვებს ქოლესტერინის ნალექისაგან.

ანაპლაზია (ბერძნ. anaplazo გარდავქმნი) - უჯრედის მორფოლოგიური და ფუნქციური თვისებების შეცვლა, მაგ., ავთვისებიანი სიმსივნის განვითარების პროცესში.

ანართრია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, arthron სახსარი) - არტიკულაციის, დანაწევრებული მეტყ ველების უნარის მოშლა.

ანარქია (ბერძნ. anarchia) - 1. სტიქიურობა, არაორგანიზებულობა, უწესრიგობა, ქაოსი. 2. უჯრედის ორგანოიდების ასინქრონული განვითარება.

ანასარკა (ბერძნ. ana ირგვლივ, sarx ხორცი) - კანისა და კანქვეშა ქსოვილის შეშუპება.

ანასტომოზი (ბერძნ. anastomosis შესართავი) - 1. სისხლძარღვების ან ნერვების დამაკავშირებელი ტოტები. 2. მილისებრი ან ღრუ ორგანოების ურთიერთდაკავშირება ხელოვნურად. აღნიშნული მეთოდი პირველად შეიმუშავა ფრანგმა ა.კარელმა.

ანატომია (ბერძნ. anatome გაკვეთა) - საბუნებისმეტყველო მეცნიერების დარგი, რომელიც სწავლობს ადამიანის, ცხოველთა და მცენარეთა ორგანიზმების, ორგანოთა სისტემების და ორგანოთა ფორმასა და აღნაგობას.

ანატომიური თეატრი (ბერძნ. anatome გაკვეთა) - შენობა, ოთახი სადაც გამოფენილია ანატომირებული პრეპარატები თვალსაჩინოებისა და სასწავლო მიზნებისათვის.

ანატონოზი (ბერძნ. ana უკან, უკუ, tonos დაჭიმვა) - უჯრედებში ოსმოსური წნევის მომატება გარეგანი და შინაგანი ზემოქმედებების გავლენით (მაგ., როდესაც უჯრედები დიდი ხნით იმყოფებიან კონცენტრირებულ ხსნარებში).

ანატოქსინი (ბერძნ. ana უკან, უკუ, toxikon შხამი) - ტოქსინი, რომელსაც მაღალი ტემპერატურისა და ფორმალდეჰიდის ზემოქმედებით დაკარგული აქვს პათოგენური მოქმედების უნარი და შენარჩუნებული აქვს იმუნოგენური თვისებები.

ანაფილაქსია (ბერძნ. ana უკან, უკუ, phylaxis დაცვა) - გაძლიერებული მგრძნობელობა, რომელიც უვითარდება ადამიანს ან ცხოველს მათ ორგანიზმში (კანში, კანქვეშ, კუნთებში, სისხლში) უცხო ცილის, ანტიგენის (ანაფილაქტოგენის) განმეორებით (6-12 დღის შემდეგ) შეყვანისას. ანაფილაქსია ალერგიის თავისებური ფორმაა. ანაფილაქტოგენის განმეორებითი შეყვანა იწვევს სწრაფ ანაფილაქსიურ რეაქციას, რისი ტიპობრივი გამოვლინებაა ანაფილაქსიური შოკი. ანაფილაქსიის საწინააღმდეგოდ იყენებენ ადრენალინს, ეფედრინს, ანტიჰისტამინურ საშუალებებს, ჰორმონულ პრეპარატებს და სხვ.

ანაქრონიზმი (ბერძნ. ana უკან, უკუ, chronos დრო) - 1. აზრი, ცნება, მოვლენა, რომელიც მოძველებულია და არ შეესატყვისება თანამედროვე მოთხოვნებს. 2. ერთ ეპოქაში მომხდარი ამბების და მოვლენების შეცდომით სხვა ეპოქაში გადატანა.

ანაციდიტასი (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, ლათ. acidus მჟავე) - კუჭის წვენში მარილმჟავას კონცენტრაციის მკვეთრი დაქვეითება ან სრული გაქრობა.

ანგინა (ლათ. angere ვუჭერ, va ხრჩობ.) - ყელის ანგინა, მწვავე ინფექციურ-ალერგიული დაავადებაა, რაც გამოიხატება სასის, ნაქის, მეზოფარინქსისა და ნუშისებრი ჯირკვლების ანთებაში. გულის ანგინა (იხ. სტენოკარდია), გულის დაავადებაა, ახასიათებს მწვავე ტკივილი, ხუთვა და სხვ.

ანგიოგრაფია (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, grapho ვწერ) - სისხლძარღვთა გამოკვლევის მეთოდი (რენტგენოგრაფია, დოპლეროგრაფია).

ანგიოლოგია (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, logos მოძღვრება) - სისხლძარღვოვანი და ლიმფური სისტემების შემსწავლელი ანატომიის (ქირურგიის) ნაწილი.

ანგიომა (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, oma სიმსივნე) - სისხლძარღვებისა და ლიმფური ძარღვების კეთილთვისებიანი სიმსივნე.

ანგიომატოზი (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, oma სიმსივნე, osis მდგომარეობა) - მრავლობითი ანგიომები (იხ.).

ანგიოპათია (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, pathos ავადმყოფობა, ტანჯვა) - სისხლძარღვთა სისტემის დაავადებები (კრებითი ცნებაა).

ანგიოტენზინი (ბერძნ. angeion სისხლძარღვი, ლათ. tensio დაძაბვა) - ძუძუმწოვართა ჰორმონია. იწვევს სისხლის წნევის მომატებას, საშვილოსნოს შეკუმშვას, ასტიმულირებს რიგი ჰორმონების (ალდოსტერონის, ვაზოპრესინის) სეკრეციას. იგივე ანგიოტონინი, ჰიპერტენზინი.

ანგსტრემი (Å) - სიგრძის ერთეულია, რომელიც შეადგენს ნანომეტრის (იხ.) მეათედს. სახელი ეწოდა შვედი ფიზიკოსის ანგსტრემის (1814-1874) საპატივცემულოდ.

ანდროგენები (ბერძნ. aner, andros მამაკაცი, genes წარმოშობა) - მამაკაცის სასქესო ჰორმონები (ტესტოსტერონი და სხვ.).

ანდროგენეზი (ბერძნ. aner, andros მამაკაცი, genesis წარმოშობა) - კვერცხუჯრედის განვითარება მხოლოდ მამრობითი წარმოშობის ბირთვით, იმ შემთხვევაში, თუ მდედრობითი ბირთვი რატომღაც დაიღუპა. კვერცხუჯრედი ვითარდება მხოლოდ ორი სპერმატოზოიდის ბირთვებიდან, რადგანაც ერთ სპერმატოზოიდს ქრომოსომების ჰაპლოიდური კომპლექტით არ ძალუძს სიცოცხლისუნარიანი ჩა ნა სახის წარმოქმნა.

ანდროგინია (ბერძნ. androgynos ორსქესიანი) - მდედრებში მამრის მეორადი სასქესო ნიშნების არსებობა და პირიქით. იხ. ჰერმაფროდიტიზმი.

ანდროლოგია (ბერძნ. aner, andros მამაკაცი, logos მოძღვრება) - მედიცინის დარგი, რომელიც შეისწავლის მამაკაცის შარდ-სასქესო ორგანოების დაავადებებს.

ანდროპაუზა (ბერძნ. aner, andros მამაკაცი, pause შეჩერება) - მამაკაცებში სქესობრივი ფუნქციის (განაყოფიერების) შეწყვეტის პერიოდი. იგივე მამაკაცის კლიმაქსი.

ანდროფობია (ბერძნ. aner, andros მამაკაცი, phobia შიში) - სიძულვილი მამაკაცებისადმი.

ანევრიზმა (ბერძნ. aneurysma გაფართოება) - არტერიების, ვენების და გულის კედლის ზოგიერთი უბნის გაგანიერება და გამობერვა. განსაკუთრებით ხშირია აორტის ანევრიზმა.

ანელიდები (Annelida) - იგივე რგოლიანი ჭიები. უმაღლესი ჭიების ტიპი. სხეული სეგმენტირებულია რგო ლებად. უმრავლესობა ჰერმაფროდიტია.

ანემია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, haima სისხლი) - დაავადებათა ჯგუფი, რომელსაც ახასიათებს ერითროციტებში ჰემოგლობინისა და სისხლში ერითროციტების რაოდენობის შემცირება. ანემიას იწვევს სისხლის დაკარგვა, სისხლწარმოქმნის დარღვევა და ერითროციტების გაძლიერებული დაშლა.

ანემოფილები (ბერძნ. anemos ქარი, philia სიყვარული) - ქარით ჯვარედინად დამმტვერავი მცენარეები.

ანემოქორია (ბერძნ. anemos ქარი, choreo ვვრცელდები) - მცენარეების დიასპორების (იხ.) გავრცელება ქარის საშუალებით.

ანერგია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, ergon საქმე, მუშაობა) - ორგანიზმის მდგრადობის სრული დაკარგვა დაავადების გამომწვევი მიკრობების მიმართ. მაგ., დამახასიათებელია შიდსით (იხ.) დაავადებულთათვის.

ანესთეზია (ბერძნ. anaisthesia უგრძნობლობა) - ტკივილის გრძნობის დათრგუნვა, გაუტკივრება სხვადასხვა ნივთიერებების (ნოვოკაინის, კოკაინის, დიკაინის და სხვ.) მოქმედებით სხეულის ამა თუ იმ ნაწილში.

ანეუპლოიდია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, eu კარგი, ploos ჯერადი) - ერთი ან მეტი ქრომოსომის დაკარგვა ან დამატება ქრომოსომების კომპლექტზე. შეიძლება გამოწვეული იყოს სხვადასხვა გარეგანი და შინაგანი ფაქტორებით. არჩევენ ნულისომიას, მონოსომიას, ტრისომიას. აღნიშნული ცვლილებები განაპირობებენ მთელი რიგი გენეტიკური (ქრომოსომული) დაავადებების (დაუნის, ტერნერის, კლაინფელტერის და სხვ. სინდრომების) განვითარებას.

ანეუსპორია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, eu კარგი, spora დათესვა, თესლი) - იხ. სპოროგენეზი.

ანთება (infl ammatio) - ორგანიზმის დამცველობითი რეაქცია სხვადასხვა პათოგენური გამღიზიანებლების მიმართ. ქსოვილის ან ორგანოს დაზიანების ადგილას დარღვეულია სი ს ხლის მიმოქცევა, რასაც თან ახ ლავს ქსოვილების დისტროფია. ანთების ბიოლოგიური მნიშვნელობა მდგომარეობს დაავადების გამომწვევი აგენტების მოსპობაში ან ორგანიზმში მათი გავრცელების შეზღუდვაში. სასიცოცხლო მნიშვნელობის ორგანოებში ანთების ხანგრძლივმა მიმდინარეობამ შეიძლება გამოიწვიოს მათი ფუნქციის დარღვევა. ანთება მოიცავს 3 ძირითად კომპონენტს: ალტერაციას, ექსუდაციას და პროლიფერაციას.

ანთერიდიუმი (ბერძნ. antheros აყვავებული) - ხავსების, გვიმრანაირების და სხვ. მამრობითი სასქესო ორგანო, სადაც წარმოიქმნება სპერმატოზოიდები.

ანთოფილები (ბერძნ. anth os ყვავილი, philia სიყვარული, მიდრეკილება) - ცხოველები (განსაკუთრებით მწერები), რომლებიც ბინადრობენ ყვავილებში და იკვებებიან მათი ნაწილებით და ნექტრით.

ანთრაკოზი (ბერძნ. anthrax ნახშირი, osis მდგომარეობა) - დაავადება, რომელიც გამოწვეულია ფილტვებში ნახშირის მტვრის მარცვლების დაგროვების, დალექვის გამო.

ანთრაქსი (ბერძნ. anthrax ნახშირი) - იგივე ჯილეხი (იხ.).

ანთროპოგენეზი (ბერძნ. anthropos ადამიანი, genesis წარმოშობა) - ანთროპოლოგიის ნაწილი, რომელიც შეისწავლის ადამიანის წარმოშობას, მის სახეობად ჩამოყალიბებას საზოგადოების ფორმირების პროცესში (სოციოგენეზი).

ანთროპოგენი (ბერძნ. anthropos ადამიანი, genos წარმოშობა, დაბადება) - კაინოზოური ერის ბოლო გეოლოგიური პერიოდია, ადამიანის წარმოშობიდან დღემდე. მისი ხანგრძლივობა 2,5 - 3,5 მლნ წელიწადს მოიცავს (ზოგი მონაცემით 1-დან - 3,5 მლნ წელიწადს). ანთროპოგენი კაინოზოური ერის ბოლო პერიოდია.

ანთროპოგენური კანცეროგენები (ბერძნ. anthropos ადამიანი, ლათ. cancer კიბო, genaos წარმოქმნა) - ადამიანის მიერ XIX საუკუნის 50-იანი წლებიდან შექმნილი ქიმიური და ფიზიკური ბუნების კანცეროგენები (იხ.).

ანთროპოზოონოზები (ბერძნ. anthropos ადამიანი, zoon ცხოველი, nosos ავადმყოფობა) - ადამიანის ინფექციური და ინვაზიური ავადმყოფობები, რომლებიც მას ცხოველებისაგან გადაეცემა (ცოფი, ტრიქინელოზი, ჯილეხი და სხვ.).

ანთროპოთერაპია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, therapeia მკურნალობა) - დაავადების მკურნალობა ცხოველური ორგანიზმებისაგან დამზადებული ექსტრაქტებით ან ქსოვილის თუ ორგანოს ნაწილის იმპლანტაციით (იხ. ფეტალური ქირურგია).

ანთროპოიდები (ბერძნ. anthropoeides ადამიანის მსგავსი) - ადამიანის მსგავსი მაიმუნები.

ანთროპოლოგია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, logos მოძღვრება, სწავლება) - მეცნიერება ადამიანის წარმოშობის, ევოლუციის, მორფოფიზიოლოგიური აგებულების, სქესობრივი, ასაკობრივი თავისებურებების შესახებ.

ანთროპომეტრია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, metreo ვზომავ) - ანთროპოლოგიური კვლევის ერთერთი მეთოდი, რაც მდგომარეობს ადამიანის სხეულის ნაწილების გაზომ ვაში.

ანთროპომორფიზმი (ბერძნ. anthropos ადამიანი, morphe ფორმა, სახე) - 1. ცხოველების, მცენარეების, არაცოცხალი ბუნების საგნებისა და მოვლენებისათვის ადამიანური თვისებების (გონების, აზროვნების) მინიჭება. 2. ღმერთებისათვის ადამიანური თვისებების მინიჭება. 3.ევოლუციური კონცეფცია, რომელიც აღიარებს ცოცხალის შეგნებულ, ში ნაგან ლტოლვას სრულყოფისაკენ.

ანთროპონოზები (ბერძნ. anthropos ადამიანი, nosos ავადმყოფობა) - ინფექციური დაავადებები, რომლებითაც მარტო ადამიანი ავადდება (მუცლის ტიფი, დიზენტერია, გრიპი, წითელა, ქუნთრუშა და სხვ.).

ანთროპოფაგია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, phagein შთანთქმა, ჭამა) - ადამიანის მიერ ადამიანის საკვებად გამოყენება. იგივეა, რაც კანიბალიზმი (იხ.).

ანთროპოფიტები (ბერძნ. anthropos ადამიანი, phyton მცენარე) - ადამიანის თანამგზავრი კულტურული და სარეველა მცენარეები, რომლებიც სახლდებიან მასთან ახლოს.

ანთროპოფობია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, phobos შიში) - ადამიანების, კერძოდ კი უცხო პირთა მიმართ პათოლოგიური შიში.

ანთროპოქორია (ბერძნ. anthropos ადამიანი, choreo ვვრცელდები) - ადამიანის მიერ მცენარეების თესლებისა და ნაყოფების გავრცელება.

ანთროპოცენტრიზმი (ბერძნ. anthropos ადამიანი, ლათ. centrum ცენტრი) - ამ შეხედულების მიხედვით, ადამიანი სამყაროს ცენტრია და მისი განვითარების საბოლოო მიზანი. მეცნიერება თავისი არსით ანთროპოცენტრულია. მისი როლი ცოდნის პროგრესში მდგომარეობს არა მარტო ბუნების ზოგადი კანონზომიერებების დადგენაში, არამედ მათ გამოყენებაში თვით ადამიანის ინტერესების შესაბამისად.

ანიზოგამია (ბერძნ. anisos არათანაბარი, არაერთგვაროვანი, gamos შეუღლება, ქორწინება) - ფორმითა და სიდიდით განსხვავებული გამეტების შერწყმა.

ანიზოტროპია (ბერძნ. anisos არათანაბარი, არაერთგვაროვანი, thropos ქცევა, მოქმედების თავისებურება) - მცენარის სხვადასხვა ორგანოების სხვადასხვანაირი განლაგება ერთი და იგივე ფაქტორის ზემოქმედების დროს.

ანიზოფილია (ბერძნ. anisos არათანაბარი, არაერთგვაროვანი, philia სიყვარული) - ერთ ყლორტზე განლაგებული სხვადასხვა ფორმის, ზომის და სტრუქტურის ფოთლები.

ანიზოციტოზი (ბერძნ. anisos არათანაბარი, არაერთგვაროვანი, kytos უჯრედი, osis მდგომარეობა) - ერითროციტების ზომების შეცვლა მაკრო და მიკროციტებად სხვადასხვა პათოლოგიური მდგომარეობის შემთხვევაში.

ანილინი - იყენებენ პოლიურეტანის დასამზადებელი ნახევარპროდუქტების წარმოებაში. მისგან იღებენ ანტიოქსიდანტებს და ვულკანიზაციის დამაჩქარებლებს, რასაც იყენებენ რეზინის წარმოებაში. ანილინისაგან იღებენ აგრეთვე სხვადასხვა ფარმაცევტულ საშუალებებს და ჰერბიციდებს, აგრეთვე საღებავებს (ანილინის საღებავები). კანცეროგენურია ვირთაგვებისათვის. ანილინის წარმოებაში დასაქმებულ მუშებს ზოგ შემთხვევაში უვითარდებათ შარდის ბუშტის კიბო.

ანიმალისტი (ლათ. animal ცხოველი) - მხატვარი ან მოქანდაკე, რომელიც თავის ნაწარმოებებში გამოხატავს ცხოველებს.

ანიმალკულისტები (ლათ. animalculum მცირე ზომის ცხოველი) - პრეფორმიზმის მიმდევრების ერთი ნაწილი, რომელთა აზრითაც მიკროსკოპული ზომის მომავალი ინდივიდი სპერმატოზოიდშია მოთავსებული. ანიმალკულისტები ჩანასახის განვითარებას განიხილავდნენ როგორც მისი ზომების უბრალო გადიდებას.

ანიმალური პოლუსი (ლათ. ani მალ ცხოველი, polus დედამიწის და ცის თაღის ღერძი) - კვერცხის უბანი, რომელშიც ლოკალიზებულია ბირთვი.

ანიონი (ბერძნ. ana ზემოთ, ion მიმავალი) - უარყოფითად დამუხტული იონი, რომელიც ელექტროლიზის (იხ.) პროცესში ილექება ანოდზე (იხ.) ანუ დადებით პოლუსზე.

ანკარასებრნი (Colubridae) - ქვეწარმავალთა კლასის, გველების რიგის ერთ-ერთი ოჯახია. სხეულის სიგრძე 3,5 მეტრს აღწევს. ცნობილია დაახლოებით 300 გვარი და 1500 სახეობა. იკვებებიან თევზებით, ხვლიკებით, ფრინველებით, მათი კვერცხებით და ა.შ. ზოგიერთი ანკარას (მაგ., აფრიკული ბუმელანგის) ნაკბენი ადამიანისათვის შეიძლება სასიკვდილო აღმოჩნდეს. საქართველოში გვხვდება ჩვეულებრივი ანკარა (Natrix natrix) და წყლის ანკარა (Natrix tessellata).

ანკილოსტომიდოზი (ბერძნ. ankylos მრუდე, stoma პირი, osis მდგომარეობა) - ჩვეულებრივ, ანკილოსტომიდოზში გულისხმობენ ორ დაავადებას: საკუთრივ ანკილოსტომიდოზს (გამომწვევი Ankylostoma duodenale) და ნეკატოროზს (გამომწვევი Necator americanus). ორივე ინვაზიის კლინიკური მიმდინარეობა ანალოგიურია. გამომწვევები მიეკუთვნებიან მრგვალი ჭიების ტიპს. ანკილოსტომები იკვებებიან სისხლით და ნაწლავის შიგთავსით. ანკილოსტომიდოზის დამახასიათებელი სიმპტომია ანემია, რომელიც პროგრესირებს ინვაზიის ინტენსიურობის შესაბამისად.

ანოდი (ბერძნ. anodos გზა ზევითკენ) - დადებითად დამუხტული ელექტროდი (იხ.).

ანოზოგნოზია (ლათ. anosognosia) - საკუთარი ავადმყოფობის შეუცნობლობა.

ანომალია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, homalos თანაბარი) - საერთო ნორმისაგან ატიპიური გადახრა (მაგ., განვითარების ანომალია, გიგანტიზმი, პოლიდაქტილია, ციკლოპური თვალი და სხვ.).

ანონიმი (ბერძნ. anonymos უსახელო) - 1. წერილის, თხზულების ავტორი, რომელიც არ ამხელს თავის ნამდვილ სახელს, ვინაობას. 2. წერილი, თხზულება, რომელსაც თან არ ახლავს ავტორის ნამდვილი სახელი.

ანორექსია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, orexis მადა) - მადის დაკარგვა.

ანოსმატები (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, osme სუნი) - ცხოველები, რომლებსაც ყნოსვა არ გააჩნიათ.

ანოსმია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, osme სუნი) - სხვადასხვა ყნოსვითი შეგრძნებების აღქმის ან ამოცნობის უნარის დაკარგვა.

ანოტაცია (ლათ. annotatio წერილობითი შენიშვნა) - წიგნის ან სტატიის შინაარსის მოკლედ გადმოცემა, ხშირად მათი კრიტიკული შეფასებით.

ანოფელესი (ბერძნ. anopheles უსარგებლო, მავნე) - მალარიის პლაზმოდიუმის გადამტანი კოღო.

ანოქსია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, oxygenium ჟანგბადი) - ქსოვილებში ჟანგბადის არარსებობა.

ანოქსიბიოზი (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, oxygenium ჟანგბადი, bios ცოცხალი) - ზოგიერთი ცხოველის უნარი ხანგრძლივად გაუძლოს ჟანგბადის ნაკლებობას.

„ან სულ ან არაფრის“ კანონი - დებულება, რომლის თანახმად დადგენილია პირდაპირი შეფარდება მოქმედი გამღიზიანებლის ძალასა და აგზნებადი ქსოვილის (ნერვული, კუნთოვანი) საპასუხო რეაქციის სიდიდეს შორის. აღნიშნული კანონით ქვეზღურბლოვანი გაღიზიანება არ იძლევა ნერვულ იმპულსს აგზნებად ქსოვილში, ხოლო ზეზღურბლოვანი, ზღურბლოვანი ან ქვეზღურბლოვანი ზემოქმედებების ჯამი ქმნის პირობებს მაქსიმალური საპასუხო რეაქციის ფორმირებისათვის.

ანტაგონიზმი (ბერძნ. antagonisma ბრძოლა, მეტოქეობა) - საპირისპირო, საწინააღმდეგო მოქმედება. ბიოლოგიაში ვლინდება მტაცებლებისა და მათი მსხვერპლების არსებობისათვის ბრძოლაში, მიკრობიოლოგიაში - ერთი სახეობის მიკროორგანიზმების დათრგუნვაში მეორე სახეობის მიკროორგანიზმებით და ა.შ. (იხ. პარაზიტიზმი, კონკურენცია).

ანტარქტიკა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, arktikos ჩრდილოეთის) - დედამიწის სამხრეთ -პოლარული მხარე. მოიცავს კონტინენტ ანტარქტიდას, მისი გარემომცველი ატლანტის, ინდოეთის და წყნარი ოკეანეების განაპირა ზღვებსა და კუნძულებს.

ანტენატალური (ლათ. ante წინ, მდე, ინგლ. natal რაც დაბადებას ეხება) - ნაყოფის განვითარების პერიოდი ზიგოტის წარმოქმნიდან მშობიარობამდე.

ანტიბიოზი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, bios სიცოცხლე) - ერთ-ერთი სახეობის არსებობის შეუძლებლობა მეორესთან ერთად გარემოს ინტოქსიკაციის გამო.

ანტიბიოტიკები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, bios სიცოცხლე) - მიკროორგანიზმების (უმდაბლესი სოკოები, აქტინომიცეტები) მიერ გამოყოფილი ნივთიერებები, რომლებსაც უმცირეს კონცენტრაციებშიც კი ძალუძთ ბაქტერიებისა და სხვა მიკროორგანიზმების მოსპობა (პენიცილინი, სტრეპტომიცინი და მრავალი სხვ.). ბუნებრივ ანტიბიოტიკებს გააჩნიათ სინთეზური ანალოგები. ანტიბიოტიკების ანტიბაქტერიული მოქმედების უნარი პირველმა აღმოაჩინა შოტლანდიელმა ა.ფლემინგმა (1929).

ანტიბიოტიკოგრამა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, bios სიცოცხლე, gramma ასო) - იგივე ანტიბიოგრამა. პათოგენური მიკრობების ამა თუ იმ ანტიბიოტიკისადმი მგრძნობელობის ხარისხის დასადგენი ლაბორატორიული მეთოდი.

ანტიგენი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, genos გვარი, წარმოშობა) - ორგანიზმისათვის უცხო ნივთიერება, ჩვეულებრივ ცილა ან ცილის კომპლექსი პოლისაქარიდთან, რომელიც ორგანიზმში მოხვედრისას იწვევს სპეციფიკური ანტისხეულების წარმოქმნას.

ანტიგენური ჰეტეროგენობა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, genos გვარი, წარმოშობა, heteros სხვ.) - სხვადასხვა ორგანიზმების, ქსოვილების და უჯრედების განსხვავებული ცილები.

ანტიდიურეზი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, dia მეტი, uresis მოშარდვა) - შარდის გამოყოფის შემცირება ანტიდიურეზული ჰორმონის გამოყოფის გამო.

ანტიდოტები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, dotos მიცემული) - შხამის საწინააღმდეგო საშუალებები, რომელთაც შხამით მოწამვლის შემთხვევაში იყენებენ (მაგ., ანტიგიურზინი). ანტიდოტები მითრიდატე VI პონტოელიდან იღებს სათავეს.

ანტიდრომი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, dromos რბენა) - ნერვულ ბოჭკოებში აგზნების ანომალური, ორმხრივი გატარება.

ანტითეზისი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, thesis დებულება, თეზისი) - თეზისის საწინააღმდეგო დებულება.

ანტიკოაგულანტი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. coagulatio შედედება) - სისხლის შედედების შემაფერხებელი და თრომბის წარმოქმნის საწინააღმდეგო ნივთიერება (მაგ. ჰეპარინი).

ანტიკური (ლათ. antiquus უძველესი) - ძველბერძნული ან ძველრომაული კულტურა, ხელოვნება, სახელმწიფო წყობა და სხვა. ზოგჯერ აღნიშნული ტერმინი გამოიყენება სიტყვების „ძველის“, „ძველისძველის“ სინონიმად.

ანტილიმფოციტური შრატი - ლიმფოციტების (იხ.) საწინააღმდეგო შრატი, რომელსაც იყენებენ ალოტრანსპლანტაციების დროს რეციპიენტის იმუნური სტატუსის დასათრგუნავად.

ანტიმეტაბოლიტები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, metabole ცვლილება) ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები, რომლებიც თავისი აგებულებით, შენებით, ახლოს არიან მეტაბოლიტებთან (იხ.). ვიტამინების, ჰორმონების და მედიატორების ანალოგებია. მეტაბოლიტებთან იმყოფებიან ანტაგონისტურ, კონკურენტულ დამოკიდებულებაში.

ანტიმონია (ლათ. antimonium) - ლაყბობა, წყლის ნაყვა.

ანტიოქსიდანტები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. oxygenium ჟანგბადი) - ეს ნივთიერებები თრგუნავენ კანცეროგენების მეტაბოლიზმს და ამუხრუჭებენ სიმსივნეების ინდუქციას. აქედან გამომდინარე, ვარაუდობენ მათ გამოყენებას კიბოს ბიოქიმიური პროფილაქტიკისათვის. მეორე მხრივ, იგივე შენაერთები, ზოგ შემთხვევაში ამჟღავნებენ როგორც პრომოტორულ, ასევე კანცეროგენურ თვისებებსაც.

ანტიპათია (ბერძნ. antipatheia) - რაიმესადმი, ვინმესადმი გადაულახავი არაკეთილგანწყობილება, ზიზღი.

ანტიპერისტალტიკა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, peristaltikos მომჭერი, გარსშემოვლებული) - კუჭისა და ნაწლავების კედლების შეკუმშვა ჩვეულებრივის საწინააღმდეგო მიმართულებით. შებრუნებული პერისტალტიკა.

ანტიპირეტიკები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, pyretos ცხელება) - სიცხისდამწევი საშუალებების საერთო სახელწოდება.

ანტიპოდები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, pus ფეხი) - 1. დედამიწის ორ დიამეტრალურად განსხვავებულ პუნქტში მობინადრე მცენარეები და ცხოველები, რომლებიც სხვადასხვა ნახევარსფეროებში არსებობენ. 2. ადამიანები ურთიერთსაწინააღმდეგო შეხედულებებით ან ხასიათით.

ანტიპროტოზოული საშუალებები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, Protozoa უმარტივესები) - სამკურნალო პრეპარატები, რომლებიც თრგუნავენ უმარტივესების მავნე ზემოქმედებას (მაგ. ქინაქინი, აკრიხინი, ტეტრაციკლინი და სხვ.).

ანტირაბიული აცრები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. rabies ცოფი) - იგივე პასტერის აცრები. ცოფის საწინააღმდეგო საშუალებანი (ვაქცინა და შრატი).

ანტირაბიული ვაქცინა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. rabies ცოფი, vaccinus ძროხისა) - ლ. პასტერის მიერ შემუშავებული ცოფის საწინააღმდეგო ვაქცინა. წარმოადგენს ატენუირებულ (იხ.) ვირუსს.

ანტირაბიული შრატი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. rabies ცოფი) - ცოფის საწინააღმდეგო პასიური იმუნიზაცია, აცრა შრატის ანტისხეულების მეშვეობით.

ანტისეპტიკა (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, sepsis ლპობა) - ინფექციასთან ბრძოლის ბიოლოგიური, ქიმიური, მექანიკური, ფიზიკური და სხვ. საშუალებები.

ანტისხეულები (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, ლათ. corpus სხეული) - იმუნოგლობულინური ბუნების ცილები, რომლებიც წარმოიქმნებიან ორგანიზმში ანტიგენის შეყვანის საპასუხოდ. ანტისხეულების სინთეზს ახდენენ B-ლიმფოციტები, ხოლო სეკრეციას - პლაზმური უჯრედები.

ანტიტოქსინი (ბერძნ. anti წინააღმდეგ, toxikon შხამი) - ანტისხეული, რომელიც წარმოიქმნება ორგანიზმში ბაქტერიული თუ სხვა წარმო - შობის ტოქსინის შეჭრის საპასუხოდ.

ანტიციპაცია (ლათ.. anticipacio წინასწარგანჭვრეტა) - დაავადების კლინიკური მიმდინარეობის სიმძიმის პროგრესული ზრდა თაობებში, რისი წინასწარგანჭვრეტა შესაძლებელია.

ანტიჰემოფილური გლობულინი (ბერძნ. anti საწინააღმდეგო, haima სისხლი, philia სიყვარული, მიდრეკილება, ლათ. გლობულუს ბურთულა) - იგივე კრიოპრეციპიტატი, VIII ფაქტორი, რომელიც აკლიათ ჰემოფილიით დაავადებულებს.

ანტიჰომოტოქსიკური მედიცინა (ბერძნ. anti საწინააღმდეგო, homeo ერთიანი, toxikon შხამი) - თერაპიის განსაკუთრებული მიმარ თულებაა. მისი პრეპარატები წარმოადგენენ ჰომეოპათიური (იხ.) პრინციპების და მიდგომის შერწყმას ფიტო, ორთომოლეკულური და ორგანული მედიცინის ელემენტებთან. ანტიჰომოტოქსიკურ მედიცინაში გა მოყენებული კომპლექსური პრეპარატები და ბიოკატალიზატორები არა მარტო ზრდიან თერაპიის ეფექტურობას, არამედ აფართოებენ მისი ზემოქმედების სპექტრს.

ანტონიმები (ბერძნ. anti საწინააღმდეგო, onyma სახელი, სახელწოდება) - სიტყვები, რომლებსაც სხვა სიტყვებთან შედარებით სრულიად საწინააღმდეგო მნიშვნელობა გააჩნიათ. მაგ., „ცივი“ და „ცხელი“, „მაგარი“ და „რბილი“ ანტონიმებია.

ანურია (ბერძნ. an უარყ. თავსართი, uron შარდი) - თირკმლების მიერ შარდის გამოყოფის სრული შეწყვეტა.

ანუსი (ლათ. anus რგოლი, ბეჭედი) - სწორი ნაწლავის ბოლო ნაწილი სფინქტერით. იგივეა, რაც უკანა ტანი, ყითა.

ანფასი (ფრანგ. en face სახეში) - მაყურებლისადმი პირით; სახე წინიდან, პირდაპირი კუთხით.

ანფლერაჟი (ფრანგ. enfl eurage) - ყვავილებიდან სურნელოვანი ნივთიერებების დაგროვების ხერხი.

ანწლი (Sambucus ebulus) - მკვეთრი სუნის მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. ნაყენებს იყენებენ მედიცინაში. მალარიის და რევმატიზმის საწინააღმდეგოდ, აგრეთვე როგორც ანტისაფაღარათო საშუალებას.

ანჰიდრობიოზი (ბერძნ. a, ან უარყ. თავსართი, hydor წყალი, bios სიცოცხლე) - ანაბიოზის (იხ.) ერთ-ერთი ფორმა, რომელიც ვითარდება უწყლობის პირობებში. აღნიშნული პროცესი დამახასიათებელია ციბრუტელებისათვის, მრგვალი ჭიებისათვის, უმარტივესებისათვის და სხვ. ანჰიდრობიოზის დროს უჯრედი კარგავს წყლის თითქმის მთელ მარაგს. ასეთ მდგომარეობაში მყოფი ორგანიზმი სიცოცხლისუნარიანობას ინარჩუნებს დაახლოებით 25 წლის მანძილზე 271⁰C ტემპერატურის პირობებშიც კი.

აორტა (ბერძნ. aorte ვწევ) - სისხლის მიმოქცევის დიდი წრის მთავარი, კენტი არტერია, რომელიც გამოდის გულის მარცხენა პარკუჭიდან.

აორტის კოარქტაცია (ლათ. coarctare შემჭიდროვება) - აორტის ყელის შევიწროება.

აპათია (ბერძნ. apatheia უგრძნობლობა, უნებისყოფობა) - ყველაფრისადმი ყოველგვარი ინტერესის დაკარგვა (იხ. დეპრესია).

აპელენტები (ლათ. appellens მიმართული) - ცხოველების მისატყუებელი, მისაზიდი საშუალება.

აპენდექტომია (ლათ. appendix დანამატი, ektome ამოკვეთა) - დაავადებული ჭიანაწლავის (ბრმა ნაწლავის დანამატის) ამოკვეთა.

აპენდიციტი (ლათ. appendix დანამატი, ბერძნ. itis ანთება ) - ჭიანაწლავის ქრონიკული ან მწვავე ანთება.

აპეტალური ყვავილი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, petalon ყვავილის ფურცელი) - ყვავილი გვირგვინის ფურცლების გარეშე.

აპითერაპია (ლათ. apis ფუტკარი, ბერძნ. therapeia მკურნალობა) - გულისხმობს ფუტკრის პროდუქტებითა და მათში შემავალი ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებებით მკურნალობას.

აპიკალური (ლათ. apex წვერი, ზედა) - 1. ზედა მხარე, ზევით მიმართული. 2. აპიკალური ბგერა: ბგერა, რომელიც წარმოიქმნება ენის წვერის საშუალებით.

აპლაზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, plasis შექმნა, წარმოქმნა) - ამა თუ იმ ორგანოს ან ქსოვილის თანდაყოლილი ან შეძენილი არასაკმარისი განვითარება (მაგ., ძვლის ტვინის აპლაზია, რომელიც ვითარდება ჩატარებული ქიმიოთერაპიის ან დასხივების შედეგად).

აპლანოგამეტები (ბერძნ. aplanes უმოძრაო, gametes ქმარი) - უშოლტო გამეტები სპეციალური დიფერენცირების გარეშე (მაგ., ზოგიერთ წყალმცენარეში).

აპლანოსპორა (ბერძნ. aplanes უმოძრაო, spora თესლი, დათესვა) - არსებობის არახელსაყრელი პირობების შემთხვევაში წარმოქმნილი წყალმცენარეების უმოძრაო სპორა.

აპლიკაცია (ლათ. applicatio დადება, მიდება) - სხეულის დაავადებულ ნაწილზე რაიმე სამკურნალო ნივთიერების (მაგ., პარაფინის, ტალახის, მალამოს ანუ სალბუნის და ა.შ.) დადება.

აპლომბი (ფრანგ. aplombs) - თვითდაჯერება, საკუთარი თავისადმი ზედმეტი რწმენა (მიმართვაში, საუბარში).

აპოგამია (ბერძნ. apo დან, gamos ქორწინება) - ზოგიერთი მცენარის გამრავლების ხერხი, რაც მდგომარეობს ჩანასახის განვითარებაში წინაზრდილისაგან ან ჩანასახოვანი პარკიდან. აპოგამია აპომიქსისის (იხ.) ნაირსახეობაა.

აპოთეოზი (ბერძნ. apotheosis გაღმერთება) - რაიმე მოვლენის, შემთხვევის და ა.შ. კულმინაცია (იხ.), საზეიმო ნაწილი.

აპოკრინული ჯირკვლები (ბერძნ. apo დან, krino გამოვყოფ) - ჯირკვლები (მაგ., დიდი ზომის საოფლე ჯირკვლები), რომელთა სეკრეტის გა მოყოფას თან ახლავს მისი შემადგენელი უჯრედების აპიკალური ნაწილის ჩამოფცქვნა.

აპოლოგეტი (ბერძნ. apologetikos დამცველობითი) - რაიმე იდეის, მოძღვრების მომხრე, მხურვალე, თავგამოდებული დამცველი.

აპოლოგია (ბერძნ. apoligia დაცვა) - რაიმეს ან ვინმეს ზეპირი ან წერილობითი დაცვა, მხარის დაჭერა.

აპომიქსისი (ბერძნ.apo დან, ლათ. mixis შერევა) - ცხოველებისა და მცენარეების უსქესო გამრავლების ფორმა. ვიწრო გაგებით ჩანასახის განვითარება გაუნაყოფიერებელი კვერცხუჯრედიდან. სქესობრივი გამრავლებისაგან განსხვავებით, აპომიქსისი არ მიმდინარეობს ორი გამეტის შერწყმით. ახალი ორგანიზმი წარმოიქმნება ვეგეტაციური უჯრედების ზრდის ხარჯზე ან ერთ -ერთი გამეტის განვითარების შედეგად.

აპონევროზი (ბერძნ. apo დან, neuron ძარღვი) - მკვრივი მყესოვანი ფირფიტა, წარმონაქმნი.

აპოპლექსია (ბერძნ. apoplexia დარეტიანება, დარტყმა) - დამბლის დაცემა, რაც გამოწვეულია თავის ტვინში სისხლის ჩაქცევით.

აპოპტოზი (ბერძნ. apo დან, ptosis დაწევა, დაცემა) - უჯრედების დაპროგრამებული სიკვდილი. ნეკრობიოზის (იხ.) განსაკუთრებული ფორმა, რომელიც მიმდინარეობს გენეტიკურად დეტერმინირებული პროგრამით. აღნიშნული ტერმინი სამეცნიერო ლიტერატურაში შემოიტანეს ჯ. კერიმ, ა. უილიმ და ა. კიერიმ 1972 წელს.

აპოსპორია (ბერძნ. apo დან, sporos თესლი, ნაყოფი) - მცენარეებში სასქესო თაობის განვითარება არა სპორებიდან, არამედ უსქესო თაობის სხვა უჯრედებიდან.

აპოსტერიორი (ლათ. a posteriori შემდგომიდან) - ცდაზე დამყარებული მსჯელობა. აპრიორის (იხ.) საწინააღმდეგო ცნება.

აპოფერმენტი (ბერძნ. apo დან, ლათ. fermentum საფუარი) - ორ და მრავალკომპონენტიანი ფერმენტების ცილოვანი ნაწილი, რომლის კატალიზური აქტივობის გამოსავლენად აუცილებელია არაცილოვანი კომპონენტის კოფაქტორის (კოფერმენტის) არსებობა. აპოფერმენტი განსაზღვრავს ფერმენტის შერჩევით მოქმედებას და მისი აქტიურობის რეგულაციის შესაძლებლობებს. სინონიმი.: აპოენზიმი.

აპოფიტები (ბერძნ. apo დან, phyton მცენარე) - აბორიგენული მცენარეები, რომლებმაც დატოვეს მათი ბუნებრივი ფიტოცენოზები (ადგილსამყოფელი) და გადავიდნენ ადამიანის სამეურნეო საქმიანობასთან დაკავშირებულ ტერიტორიებზე.

აპრაქსია (ბერძნ. apraxia უმოქმედობა) - მიზანმიმართული მოქმედების და მოძრაობის შესრულების უნარის დაკარგვა, რაც თავის ტვინის ქერქის დარღვევითაა გამოწვეული.

აპრიორი (ლათ. a priori თავიდან, დასაბამიდან) - მსჯელობა, რომელიც არ ეყრდნობა ცდას, ექსპერიმენტს.

აპრობაცია (ლათ. approbatio) - დამტკიცება, მოწონება. ამ ტერმინს ხშირად იყენებენ სამეცნიერო შრომების სადისერტაციოდ მომზადების ერთ-ერთი ეტაპის აღსანიშნავად.

აპროზექსია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, prosexis ყურადღება) - ერთ ობიექტზე ყურადღების კონცენტრაციის შეუძლებლობა (უუნარობა).

აპტერიები (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, pteron ბუმბული) - ფრინველის სხეულის კონტურული ბუმბულით შეუმოსავი უბნები.

აჟიოტაჟი (ფრანგ. agiotage) - ძლიერი აგზნება, ვნებათა ღელვა რაიმე საკითხის ირგვლივ.

არასრული გარდაქცევა - იგივე არასრული მეტამორფოზი. პოსტემბრიონული განვითარების პერიოდი, როდესაც ახლადდაბადებული ინდივიდი ძირითადი ნიშნებით ემსგავსება ზრდასრულ ფორმას (იხ. მეტამორფოზი).

არასრული დომინანტობა (ლათ. dominans გაბატონებული) - მოვლენა, რომლის დროსაც გენის ერთი ალელი ნაწილობრივ თრგუნავს მეორის მოქმედებას, რის გამოც ჰეტეროზიგოტი ინდივიდი ფენოტიპურად ორივე მშობელს ემსგავსება.

არაქნოდაქტილია (ბერძნ. arachne ობობა, daktylos თითი) - ანომალურად გრძელი და მოქნილი თითები.

არაქნოენტომოლოგია (ბერძნ. arachne ობობა, entoma მწერები, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ობობასნაირებსა და მწერებს.

არაქნოლოგია (ბერძნ. arachne ობობა, logos მოძღვრება) - ზოოლოგიის დარგი, რომელიც სწავლობს ობობასნაირების ანატომიას, ემბრიოლოგიას, ფიზიოლოგიას, კლასიფიკაციას და ა.შ.

არაქნონოზები (ბერძნ. arachne ობობა, nosos ავადმყოფობა) - ადამიანისა და ცხოველების დაავადებები, რომლებიც გამოწვეულია ობობასნაირებით - ტკიპებით და შხამიანი ობობებით (კარაკურტი და სხვ.).

არბოვირუსები (ინგლისური სიტყვების arthropod borne viruses-ის შემოკლებული ვარიანტი, რაც ნიშნავს ფეხსახსრიანების ვირუსს) - ადამიანისა და ხერხემლიანების რნმს შემცველი ვირუსები, რომლებიც გადაიტანებიან ფეხსახსრიანების საშუალებით (ტკიპებით, კოღოებით, მოსკიტებით და სხვ.). იწვევენ ენცეფალიტებს (მაგ., ტაიგის ანუ შორეული აღმოსავლეთის ენცეფალიტს) და სხვ. დაავადებებს. მიეკუთვნებიან ვირუსების სხვადასხვა ოჯახებს.

არბორიციდი (ლათ. arbor ხე, caedo ვკლავ) - ქიმიური ნივთიერება, რომელსაც იყენებენ არასასურველი ხეებისა და ბუჩქების მოსასპობად.

არგირიზმი (ბერძნ. argyros ვერცხლი) - ვერცხლით ქრონიკული მოწამვლის შედეგად განვითარებული სიმპტომოკომპლექსი.

არგუმენტი (ლათ. argumentum) - რაიმეს დასამტკიცებლად მოყვანილი საბუთი, მტკიცება. მაგ., არგუმენტირებული მსჯელობა.

არეალი (ლათ. area ფართობი, სივრცე) - ამა თუ იმ კონკრეტული სახეობის გავრცელების არე, ადგილსამყოფელი (იხ. ბიოტოპი).

არენოიდია (ბერძნ. arren მამრობითი, eidos სახე) - მამრისათვის დამახასიათებელი მეორადი სასქესო ნიშნების გაჩენა მდედრში (მაგ., დედალში მამლისათვის დამახასიათებელი ბუმბულის შეფერილობა).

არენოტოკია (ბერძნ. arren მამრობითი, tokos მშობიარობა) - პართენოგენეზური თაობა, რომელიც მხოლოდ მამრებისაგან შედგება (მაგ., ფუტკრის გაუნაყოფიერებელი კვერცხიდან მხოლოდ მამალი ფუტკრების განვითარება).

არეოპაგი (areios pagos არესის ბორცვი) - 1. სამართლის და პოლიტიკური ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო ძველ ათენში. 2. ავტორიტეტული პირების (მაგ., მეცნიერების, ექიმების და სხვ.) ერთობლივი შეკრება.

ართრიტი (ბერძნ. arthron სახსარი, itis ანთება) - სახსრების დაავადება, ანთება. ერთი სახსრის დაავადებას მონოართრიტი ეწოდება, რამდენიმესას კი პოლიართრიტი.

ართროზი (ბერძნ. arthron სახსარი, osis მდგომარეობა) - სახსრების დისტროფული ხასიათის ქრონიკული დაავადება, რომელსაც ახასიათებს სასახსრე ხრტილის დაზიანება.

არიდული ადგილები (ლათ. aridus მშრალი) - გვალვიანი, მშრალი ადგილები (უდაბნოები და ნახევარუდაბნოები), სადაც ნალექის წლიური რაოდენობა ნაკლებია წყლის იმ რაოდენობაზე, რომელიც ორთქლდება იმავე ფართობიდან ერთი წლის განმავლობაში.

არიდული მცენარეები (ლათ. aridus მშრალი) - მშრალი ჰავის მცენარეები. აღნიშნული მცენარეები განიცდიან წყლის უკმარისობას ვეგეტაციური პერიოდის უმეტესი ნაწილის განმავლობაში.

არითმია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, rhythmos რითმი) - გულის მოქმედების ნორმალური რითმის დარღვევა.

არომორფოზი (ბერძნ. airo აწევა, morphosis ფორმირება, წარმოქმნა) - ცოცხალი არსებების ბიოლოგიური პროგრესის ერთ-ერთი მიმართულება, რასაც თან ახლავს მათი ორგანიზაციის დონის (მორფოლოგიური, ფიზიოლოგიური) გართულება

არტაშანი - სამარჯვი, რომელიც იხმარება ძვლების მოტეხილობისა და სხვა დაზიანებების დროს უძრაობის (იმობილიზაციის) უზრუნველსაყოფად.

არტერიები (ბერძნ. aero ჰაერი, tereo ვიფარავ, ვიცავ) - სისხლძარღვები, რომლებიც გამოდიან გულიდან. მათში შეიძლება მოძრაობდეს ვენური სისხლიც (მაგ., ფილტვის არტერია).

არტეფაქტი (ლათ. artefactum ხელოვნური) - ამა თუ იმ გამოსაკვლევი ობიექტისათვის არადამახასიათებელი სტრუქტურა, მოვლენა, რაც ამახინჯებს კვლევის შედეგებს.

არტიკულაცია (ლათ. articulatio დანაწევრებით გამოთქმა) - 1. მეტყველების ორგანოთა (ტუჩების, ენის, რბილი სასის, ხმოვანი იოგების) ერთობლივი მოქმედება, რაც აუცილებელია რაიმე განსაზღვრული ბგერის წარმოთქმისათვის. 2. სახსარი, ჩონჩხის ძვლების შესახსრება.

არქაიზმი (ბერძნ. archaios უძველესი, ძველთაძველი) - ძველის გადმონაშთი. გამოყენებიდან გამოსული სიტყვა ან გამოთქმა.

არქანთროპები (ბერძნ. archaios უძველესი, ძველთაძველი, anthropos ადამიანი) - უძველესი ადამიანები, რომელთაც მიეკუთვნებიან პითეკანთროპები, სინანთროპები და სხვ.

არქეგონიუმი (ბერძნ. arche დასაწყისი, gone წარმომშობი) - ხავსების, გვიმრანაირების და სხვ. მდედრობითი სასქესო ორგანო, სადაც მწიფდება კვერცხუჯრედი.

არქეოპტერიქსი (archaeopteryx) - თანამედროვე ფრინველების სავარაუდო წინაპარი. ქვეწარმავლებიდან ფრინველების წარმოშობის დამამტკიცებელი გარდამავალი ნამარხი ფორმა, რომლის ბუმბული და ჩონჩხი ნაპოვნი იყო გერმანიაში 1860 და 1861 წლებში (იურული პერიოდის ქანებში). არქეოპტერიქსში მჟღავნდება როგორც ქვეწარმავლებისათვის, ასევე ფრინველებისათვის დამახასიათებელი ნიშნები.

არქეული ერა (ბერძნ. arche დასაწყისი, ლათ. aera) - ყველაზე ძველი ერაა დედამიწის ისტორიაში. იგი დაიწყო 3500 მლნ წლის წინათ და გრძელდებოდა 1000 მლნ წელზე დიდხანს. ამ დროს მეცნიერთა ვარაუდით არსებობდნენ პირველადი ორგანიზმები, რომლებიც ცხოვრობდნენ უჟანგბადო არეში.

არქოპლაზმა (ბერძნ. arche და საწყისი, plasma გამოძერწილი, გაფორმებული) - ოვოციტის ცენტრიოლის გარემომცველი ციტოპლაზმის დიფერენცირებული ნაწილი. სინონიმი: იდიოსომა.

არქტიკა (ბერძნ. arktikos ჩრდილოეთის) - დედამიწის ჩრდილოეთ-პოლარული მხარე. მოიცავს ევრაზიისა და ჩრდილოეთ ამერიკის განაპირა ნაწილებს ჩრდილოეთ ყინულოვან ოკეანეს კუნძულებითურთ, ატლანტის და წყნარი ოკეანეების მომიჯნავე ნაწილებს.

ასაკი - პიროვნების ბიოლოგიური და სოციალურფსიქოლოგიური განვითარების გარკვეული სტადია (პერიოდი). არსებობს ადამიანის ასაკობრივი პერიოდიზაციის რამდენიმე ვარიანტი, რომლებიც ითვალისწინებენ როგორც კალენდარულ (საპასპორტო), ასევე ბიოლოგიურ მონაცემებს. ყოველი ასაკობრივი პერიოდი ხასიათდება ინდივიდთა მორფოფიზიოლოგიური თავისებურებებით. ასაკობრივი დაჯგუფებისას გარკვეული მნიშვნელობა ენიჭება ინდივიდთა რეპროდუქციულ პოტენციალს, თუმცა ეს უკანასკნელი ასაკის მიხედვით საგრძნობლად ცვალებადობს.

ასენიზაცია (ფრანგ. assainissement გამოჯანსაღება) - 1. რომელიმე ადგილის ჰიგიენური პირობების გაუმჯობესება. 2. ნაგვის და სხვა სიბინძურეების გატანა და გაუსნებოვნება.

ასეპტიკა (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, sepsis ლპობა) - ინფექციასთან ბრძოლა ფიზიკური საშუალებების (მაღალი ტემპერატურა, წნევა, ულტრაიისფერი სხივები და სხვ.) გამოყენებით. მიმართულია ინფექციური აგენტების მოხვედრის წინააღმდეგ ჭრილობაში და ავადმყოფის ორგანოებში ოპერაციების, სამკურნალო და სადიაგნოზო პროცედურების ჩატარებისას. მეთოდის ფუძემდებელია ჯ.ლისტერი (1867).

ასთენია (ბერძნ. astheneia სისუსტე) - ორგანიზმის საერთო სისუსტე, დაუძლურება. ახასიათებს მეხსიერების, ფსიქოლოგიური აქტივობის დაქვეითება და სხვა.

ასთენიკი (ბერძნ. astheneia სისუსტე) - სხეულის აგებულების, კონსტიტუციის თავისებური ტიპი, რომელიც ხასიათდება სიმაღლით, ვიწრო, გრძელი მკერდით და სუსტად განვითარებული კუნთოვანი სისტემით.

ასთენოპია (ბერძნ. astheneia სისუსტე, opia მხედველობა) - თვალების სწრაფი დაღლა მხედველობითი სამუშაოს პროცესში.

ასთენოსპერმია (ბერძნ. asthenes სუსტი, sperma თესლი) - სპერმატოზოიდების მოძრაობის უნარის დაქვეითება.

ასთმა (ბერძნ. asthma ქოშინი) - სულის ხუთვა, ქოშინი (მაგ., ბრონქული ასთმა).

ასიმეტრია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, symmetria თანაზომიერება) - სიმეტრიის დარღვევა. ორგანიზმის სხვადასხვა ნაწილების განვითარების არათანაზომიერება.

ასიმილაცია (ლათ. assimilatio ათვისება) - გარემოდან მიღებული მარტივი ელემენტებისაგან ორგანიზმის შემადგენელ რთულ ნივთიერებათა შექმნა. ასიმილაცია და დისიმილაცია (იხ.) ორგანიზმსა და გარემოს შორის ნივთიერებათა ცვლის ერთიანი პროცესია. აღნიშნულ ტერმინს ხშირად იყენებენ ადამიანის სხვადასხვა რასების, ეთნოსების აღრევის აღსანიშნავადაც.

ასიმპტომური ვირუსმტარებლები (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, symptoma ნიშან-თვისება) - ამა თუ იმ ვირუსული ინფექციის მტარებელი პირები, რომელთაც დაავადების სიმტომები ჯერ არ აღენიშნებათ.

ასინერგია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, syn თან, ერთად, ergon მუშაობა) - ორგანოების ან ორგანოთა სისტემების ერთობლივი მოქმედების დარღვევა.

ასინქრონიზმი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, syn ერთად, chronos დრო) - უჯრედის შემადგენელი კომპონენტების არასინქრონული განვითარება. მაგ., უჯრედებს, რომელთაც მრავალი აზუროფილური და სპეციფიკური გრანულა გააჩნიათ (რაც უჯრედის მაღალი დიფერენციაციის მაჩვენებელია), შეიძლება ჰქონდეთ სრულიად არადიფერენცირებული მორფოლოგიის ბირთვი. ამ მოვლენას განსაკუთრებით ხშირად აქვს ადგილი სიმ სივნურ უჯრედებში.

ასისთავა (Centaurium umbellatum) - ორწლიანი ან ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს ასკორბინისა და ოლეინის მჟავებს, ეთერის ზეთს, ალკალოიდებს, გლიკოზიდებს და სხვა. აძლიერებს ნაწლავების პერისტალტიკას, აღძრავს მადას, გააჩნია ანტიჰელმინთური თვისებები. გამოიყენება დიზენტერიის, მაღალი მჟავიანობით მიმდინარე გასტრიტის, ფილტვების დაავადებების შემთხვევებში, აგრეთვე მალარიის, ალკოჰოლიზმის საწინააღმდეგოდ.

ასისტენტი (ლათ. assisto დამსწრე, დამხმარე) - პროფესორის თანაშემწე ოპერაციის დროს, ლექციების კითხვისას, ლაბორატორიულ მუშაობაში და ა.შ.

ასკარიდა (Ascaris lumbricoides) - მრგვალი ჭიების ტიპის წარმომადგენელია. აავადებს ადამიანს, ფრინველებს, ღორებს. ბინადრობს წვრილ ნაწლავებში. დაინვაზირების მთავარი წყაროა ასკარიდის კვერცხებით დაბინძურებული ნიადაგი. მიეკუთვნება გეოჰელმინთებს. ასკარიდებისათვის დამახასიათებელია სქესობრივი დიმორფიზმი.

ასკარიდოზი (ბერძნ. askaris ჭია, osis მდგომარეობა) - მრგვალი ჭიით, ასკარიდით (იხ.) გამოწვეული დაავადება.

ასკეტი (ბერძნ. asketes მოვარჯიშე) - უკიდურესად მომთმენი ადამიანი, რომელიც ცხოვრობს უმძიმეს პირობებში, იკლებს აუცილებელ მოთხოვნილებებს.

ასკილი (Rosa canina) - ველური ვარდი. ეკლიანი ბუჩქია. შეიცავს ასკორბინის მჟავას, B₁ , B₂, E, K, P ვიტამინებს, შაქრებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, გლიკოზიდებს, პექტინს, ორგანულ მჟავებს და სხვ. ამ მცენარის ნაყოფს გააჩნია ნაღვლმდენი, ანთების საწინააღმდეგო, შარდმდენი და სხვ. თვისებები. იყენებენ აგრეთვე ანემიის დროს, C ავიტამინოზის, ათეროსკლეროზის შემთხვევაში და სხვ.

ასკლეპიოსი - ძველბერძნული მითოლოგიით, ცნობილი მკურნალი. იხ. ესკულაპი.

ასპერმია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, sperma თესლი) - სათესლე სითხეში სპერმატოზოიდებისა და სათესლე მილაკების უჯრედოვანი ელემენტების უქონლობა.

ასპექტი (ლათ. aspectus სახე) - 1. თვალსაზრისი, რომლითაც განიხილება რაიმე ცნება, მოვლენა, საგანი. 2. მცენარეული თანასაზოგადოების გარეგანი შესახედაობა, რაც სეზონურად იცვლება. სახელი ეწოდება ყვავილების უმეტესობის შეფერილობის მიხედვით (მაგ., კესანეს ასპექტი).

ასპიდისებრნი (ბერძნ. aspidos გველი) - შხამიანი გველების ერთერთი ოჯახია. ამ ოჯახის ერთ-ერთი გვარია Naja - კობრები, რომლებიც გავრცელებულნი არიან აფრიკასა და სამხრეთ აზიაში. კვერცხისმდებლებია. კარგად ცურავენ. მათი ნაკბენი ადამიანისათვის მეტად საშიშია. გააჩნიათ ნეიროტროპული მოქმედების შხამი.

ასპირანტი (ლათ. aspirans) - პიროვნება, რომელიც ემზადება სამეცნიერო ან პედაგოგიური მოღვაწეობისათვის უმაღლეს სასწავლო დაწესებულებაში ან სამეცნიეროკვლევით ინსტიტუტში.

ასპირაცია (ლათ. aspiratio ჩასუნთქვა) - 1. სხეულის ღრუდან ან ორგანოდან შპრიცით ან სხვა სპეციალური ხელსაწყოთი ექსუდატის, ჩირქის, ჰაერის ამოქაჩვა. 2. ჩასუნთქვის დროს სასუნთქ გზებში სითხის, საჭმლის ნაწილაკის მოხვედრა.

ასტერნული ნეკნი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, sternon მკერდის ძვალი) - ცრუ ნეკნი.

ასტიგმატიზმი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, stigme წერტილი) - თვალის შუქმტეხი აპარატის დეფექტი, რაც გამოწვეულია რქოვანას და უფრო იშვიათად ბროლის ზედაპირის არათანაბარი სიმრუდით. საგნებიდან არეკლილი სხივები არ იკრიბება ერთ წერტილში, რის გამოც თვალის ბადურაზე არ მიიღება ფოკუსური გამოსახულება და ავადმყოფი საგნებს გარკვევით ვერ ხედავს.

ასტრობიოლოგია (ბერძნ. astron ვარსკვლავი, bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის სიცოცხლის გაჩენას სამყაროში, კოსმოსში და პლანეტებზე.

ასტრობოტანიკა (ბერძნ. astron ვარსკვლავი, botane ბალახი, მცენარე) - მეცნიერება, რომელიც სწავლობს მცენარეების არსებობის შესაძლებლობას სხვა პლანეტებზე.

ასტროლოგია (ბერძნ. astrologus ვარსკვლავთმრიცხველი) - სწავლება მნათობთა გავლენის შესახებ ადამიანების ცხოვრებაზე და სხვადასხვა ყოფით მოვლენებზე. ასტროლოგები ცდილობენ მომავლის განჭვრეტას მნათობების ზეცაზე განლაგების მიხედვით.

ასტრონავტი (ბერძნ. astron ვარსკვლავი, nautes მეზღვაური) - იგივეა, რაც კოსმონავტი.

ასტრონომია (ბერძნ. astron ვარსკვლავი, nomos კანონი) - მეცნიერება ზეციურ სხეულებზე და მათ სისტემებზე.

ასფიქსია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, sphyxis პულსი) - სუნთქვის შეჩერება, სულის შეხუთვა.

ასფურცელა (Tanacetum vulgare) - მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს ეთეროვან ზეთებს, ორგანულ მჟავებს, ასკორბინის მჟავას და სხვა. ნაყენი აძლიერებს გულის შეკუმშვების ამპლიტუდას, ზრდის არტერიულ წნევას, აძლიერებს ნაღვლის გამოყოფას. იყენებენ თავის ტკივილისას, მალარიის, გასტრიტების, აგრეთვე ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიების დროს და ა.შ.

ასციტი (ბერძნ. askos ტომარა, წყლის გუდა) - მუცლის წყალმანკი, სითხის დაგროვება მუცლის ღრუში.

ატავიზმი (ლათ. atavus შორეული წინაპარი) - ორგანიზმში შორეულ წინაპართათვის დამახასიათებელი ნიშნების გამოვლენა (მაგ., ადამიანისათვის კუდისებრი დანამატი, მრავალდვრილიანობა ანუ პოლიმასტია და სხვ.).

ატაქსია (ბერძნ. ataxia უწესრიგობა) - მოძრაობის კოორდინაციის დარღვევა. ვლინდება როგორც მოძრაობის, ასევე დგომის დროს..

ატენუაცია (ლათ. attenuo ვასუსტებ) - მიკროორგანიზმების პათოგენურობისა და ვირულენტობის ხელოვნური შესუსტება. ატენუირებულ ცოცხალ ვაქცინებს დაკარგული აქვთ ვირულენტობა, მაგრამ ინარჩუნებენ ანტისხეულების წარმოქმნის უნარს.

ატიპიური (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, typikos ანაბეჭდი) - არატიპიური (მაგ., არატიპიური მიტოზი, ზრდა, ქსოვილის აგებულება). ატიპიური უჯრედი (დიდი ზომის, ძალზე მაღალი ბირთვულ-ციტოპლაზმური შეფარდებით, მრავალბირთვიანი) ავთვისებიანობის მაჩვენებელია.

ატლანტი (ძველბერძნული მითოლოგიით, ცის თაღის შემკავებელი გოლიათის სახელი. ატლანტს ცის თაღი კისერზე ედგა) - კისრის პირველი მალა ქვეწარმავლებში, ფრინველებსა და ძუძუმწოვრებში.

ატმოსფერო (ბერძნ. atmos ჰაერი, ორთქლი, sphaira სფერო) - აიროვანი გარსი, რომელიც ირგვლივ აკრავს დედამიწას. შეიცავს 78,08% აზოტს, 20,95% ჟანგბადს, 0,93% არგონს, 0,03% ნახშირორჟანგს და სხვ. აირებს უმნიშვნელო რაოდენობით (0,01%).

ატოკია (ბერძნ. atokos უნაყოფობა) - ქალების უნაყოფობა, ბერწობა.

ატოლი (ინგლ. atoll მარჯნის კუნძული) - ტროპიკულ ზღვებში მარჯნის კუნძული. ზოგჯერ ასეთი კუნძულები მცენარეებითაა დასახლებული, იშვიათად კი ქარით ან წყლის დინებით მოტანილი ცხოველებით. ასეთი კუნ ძულები განსაკუთრებით ხშირია ინდოეთის და წყნარ ოკეანეებში.

ატომი (ბერძნ. atomos განუყოფელი) - ქიმიური ელემენტის უმცირესი ნაწილაკი, რომელიც შედგება დადებითად დამუხტული ბირთვისაგან და მის ირგვლივ მოძრავი ელექტრონებისაგან.

ატონია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, tonos დაძაბვა) - ჩონჩხის კუნთებსა და შინაგან ორგანოებში ბუნებრივი დაჭიმულობის, ელასტიკურობისა და შეკუმშვის უნარის შესუსტება.

ატოპიური (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, topos ადგილი, ადგილმდებარეობა) - უჩვეულო ადგილზე. მაგ., ატოპიური ტრანსპლანტანტი როდესაც რომელიმე ორგანო გადანერგილია მისთვის უჩვეულო ადგილზე.

ატოპიური დერმატიტი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, topos ადგილი, ადგილმდებარეობა, derma კანი, itis ანთება) - იხ. დიათეზი.

ატრაქტანტები (ლათ. attrahere მიზიდვა, ყურადღების მიპყრობა) - ბუნებრივი და სინთეზური ტოქსიკური ნივთიერებები, რომლებიც სუნით იზიდავენ ცხოველებს ანდა იწვევენ დადებით ქემოტაქსისს ერთუჯრედიან ორგანიზმებში. განასხვავებენ: სასქესო ატრაქტანტებს (ფერომონების ჯგუფის ნივთიერებებს), რომლებიც ხელს უწყობენ მდედრის და მამრის შეხვედრას და ნივთიერებებს, რომლებსაც იყენებენ ცოცხალი ორგანიზმების მიზიდვისათვის დაკვირვების, დაჭერის ან განადგურების მიზნით.

ატრაქცია (ლათ. attraxere მიზიდვა, ყურადღების მიპყრობა) - შეკვრა, შებოჭვა. მაგ., მაკროფაგების მიერ უცხო ანტიგენის (ბაქტერიის, ვირუსის, უჯრედის და სხვ.) მიერთება, რასაც შემდგომში თან ახლავს შთანთქმა და მონელება.

ატრეზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, tresis ნახვრეტი) - ორგანიზმის ბუნებრივი ხვრელის (უკანა ტანის, საშოს) უქონლობა ან შეზრდა.

ატრიოვენტრიკულური (ლათ. atrium წინაგული, ventriculus პარკუჭი) - წინაგულ -პარკუჭოვანი.

ატროფია (ბერძნ.a უარყ. თავსართი, trophe კვება) - რომელიმე ქსოვილის ან ორგანოს განლევა კვების დარღვევის შედეგად.

ატფ (ადენოზინტრიფოსფორის მჟავა) - შენაერთი, რომელიც შეიცავს ადენინს, რიბოზას და ფოსფორის მჟავის სამ ნაშთს, რომლებიც ატფ-ს მოლეკულაში მაკროერგული ბმებით არიან შეერთებული. მათი გახლეჩისას და ენერგიის დიდი რაოდენობის გამოთავისუფლებისას, ატფ გარდაიქმნება ადენოზინდიფოსფატად (ადფ). ატფ ლოკალიზებულია მიტოქონდრიებში და სხვა უჯრედულ სტრუქტურებში. გამოიყენება უჯრედის სუნთქვისას, კუნთების შეკუმშვისას და მიტოზის პროცესში. გარდა ამისა, იგი განაპირობებს ქრომოსომების გადაადგილებას და სხვა უჯრედშიდა პროცესებს. არის ენერგიის უნივერსალური წყარო.

აუგმენტაცია (ლათ. augmentatio გამრავლება) - გაძლიერება, გაზრდა, მომატება.

აუდიოგრამა (ლათ. audio ვისმენ, ბერძნ. gramma ჩანაწერი) - სმენის სიმახვილის გრაფიკული ჩანაწერი.

აუდიოლოგია (ლათ. audio ვისმენ, ბერძნ. logos მოძღვრება) - მეცნიერების (მედიცინის) დარგი, რომელიც შეისწავლის სმენას და მისი დარღვევების მიზეზებს, აგრეთვე დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის მეთოდებს.

აუდიომეტრია (ლათ. audio ვისმენ, ბერძნ. metreo ვზომავ) - სმენის სიმახვილის გაზომვა, რომელსაც საფუძვლად უდევს იმ უმცირესი ძალის ბგერის განსაზღვრა, რომელსაც აღიქვამს ადამიანი.

აუდიტორია (ლათ. auditorium მოსასმენი ადგილი, დარბაზი) - 1. ოთახი ან დარბაზი, სადაც კითხულობენ ლექციებს, მოხსენებებს და სხვ. 2. მოხსენების, ლექციის და სხვ. მსმენელები.

აუერის სხეულაკი - ელექტრულად მკვრივი, ჩხირის ფორმის სხეულაკი, რომელიც მწვავე მიელობლასტური ლეიკემიის შემთხვევაში ლოკალიზებულია გრანულოციტური რიგის არადიფერენცირებული უჯრედების ციტოპლაზმაში. გააჩნია სადიაგნოზო და საპროგნოზო მნიშვნელობა. სახელი ეწოდა აღმომჩენის საპატივცემულოდ.

აუთენტური (ბერძნ. authentikos სარწმუნოდ) - რაც დედანს, ორიგინალს შეესაბამება; რაც ეყრდნობა პირველწყაროს.

აურა (ბერძნ. aure ნიავი) - 1. ცნობიერების მოულოდნელი, წუთიერი დაბინდვა შემდგომი ამნეზიით (იხ.). ახასიათებს თავბრუ, გულისრევა, სწრაფი უნებლიე მოძრაობები, ჰალუცინაციები. 2. ცოცხალი ორგანიზმების გარშემო არსებული ბიოველი.

აუროტრონიკა (ბერძნ. aure ნიავი, elektron ფისი, ქარვა) - ბიოფიზიკის დარგი, რომელიც სწავლობს ინდივიდების ელექტრულ (აურულ) ველებს.

აუსკულტაცია (ლათ. auscultare მოსმენა) - ავადმყოფის კლინიკური გამოკვლევის ერთ-ერთი მეთოდი, რომელიც ეყრდნობა შინაგანი ორგანოების მოქმედების ხმების (ბგერების) მოსმენას. განასხვავებენ პირდაპირ (გამოსაკვლევ ადამიანზე ყურის დადებით) და არაპირდაპირ (სპეციალური ხელსაწყოებით - სტეთოსკოპით, ფონენდოსკოპით, სტეთოფონენდოსკოპით) აუსკულტაციას.

აუტბრიდინგი (ბერძნ. out გარეთ, იქით, breeding გაშენება, მოშენება) - ერთი სახეობის ინდივიდების შეჯვარება, რომლებიც არ იმყოფებიან ნათესაურ დამოკიდებულებაში (4-6 თაობის მანძილზე არ ჰყავთ საერთო წინაპარი).

აუტველინგი (ინგლ. out გარეთ, well წყარო, saleqari, გადმოთქრიალება) - ბიოგენური ქიმიური ელემენტებით მდიდარი წყლების გადაღვრა მდინარის რეზერვუარებიდან ღია ზღვაში. ამ პროცესს მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება ოკეანის სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებაში.

აუტიზმი (ბერძნ. autos თვით) - აზრის ავადმყოფური კონცენტრაცია საკუთარ თავზე. ამ დროს ავადმყოფი მოწყვეტილია გარემოს, ცხოვრობს მის მიერვე შექმნილ არარეალურ სამყაროში.

აუტოსექსირება (ინგლ. out გარეთ, ლათ. sexus სქესი) - წიწილების ადრეული გადარჩევა სქესის მიხედვით. ყვინჩილების ადრეული გამოცალკევება ვარიებისაგან.

აუტოსომა (ინგლ. out გარეთ, ბერძნ. soma სხეული) - ნებისმიერი არასასქესო წყვილი ქრომოსომა.

აუტოსომურ-დომინანტური დამემკვიდრება (ინგლ. out გარეთ, ბერძნ. soma სხეული, ლათ. dominans გაბატონებული) - დამემკვიდრების ტიპი, როდესაც აუტოსომაში ლოკალიზებული ერთი მუტანტური ალელიც საკმარისია, დაავადების (ან ნიშან-თვისების) გამოსავლენად.

აუტოსომურ-რეცესიული დამემკვიდრება (ინგლ. out გარეთ, ბერძნ.. soma სხეული, ლათ. recessus დაშორება, უკან დახევა) - დაავადების ან ნიშან-თვისების ტიპი, როდესაც აუტოსომაში ლოკალიზებული მუტანტური ალელი მემკვიდრულად არის გადაცემული ორივე მშობლისაგან.

აუტოტომია (ლათ. autotomia) - იხ. ავტოტომია.

აუქსოსპორა (ბერძნ. auxo ვზრდი, ვადიდებ, spora თესლი, დათესვა) - დიატომური წყალმცენარეების (იხ. დიატომეები) სასქესო სპორა.

აფაგია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, phago ვჭამ, ვშთანთქავ) - კვების შეწყვეტა ცხოველების განვითარების სხვადასხვა სტადიებზე, აგრეთვე არახელსაყრელ პირობებში.

აფაზია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, phasis მეტყველება) - მეტყველების დარღვევა ან დაკარგვა, რაც გამოწვეულია თავის ტვინის ნახევარსფეროების ქერქის ან მათი გამტარი გზების დაზიანებით (სისხლის ჩაქცევა, სისხლძარღვთა თრომბოზი, ქალატვინის ტრავმა და სხვ.). აფაზიას ხშირად თან ახლავს აგრაფია (იხ.), ალექსია (იხ.) და აკალკულია (იხ.).

აფერენტული (ლათ. afferens მომტანი) - ცენტრისკენული, პერიფერიიდან ცენტრისკენ მიმართული.

აფექტაცია (ლათ. affectus სულიერი მღელვარება) - სიყალბე, ხელოვნურობა ქცევაში, ურთიერთობასა და მანერებში.

აფექტი (ლათ. affectus სულიერი მღელვარება) - ძლიერი სულიერი მღელვარება, რომელიც სავსებით იპყრობს პიროვნებას და შეიძლება მისთვის უჩვეულო საქციელი ჩაადენინოს. უეცრად წარმოქმნილი, სწრაფწარმავალი ემოცია.

აფექცია (ლათ. affectus სულიერი მღელვარება) - ავადმყოფური მდგომარეობა, ავად გახდომა.

აფილია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, phillon ფოთოლი) - უფოთლო მცენარეები, რომლებშიც მაფოტოსინ-თეზებელ როლს ასრულებენ მწვანე ყლორტები.

აფინიტეტი (ლათ. affinis მეზობელი, მონათესავე) - ზოგიერთი უჯრედისა და ქსოვილის უნარი აითვისოს მხოლოდ გარკვეული ნივთიერება ან საღებავი.

აფინურობა (ლათ. affinis მეზობელი, მონათესავე) - ანტისხეულის მოლეკულის აქტიური ცენტრების შეკავშირების სიმტკიცე ანტიგენის დეტერმინანტურ ჯგუფებთან.

აფიციდები (ლათ. affis ბუგრი, caedo ვკლავ) - ბუგრების მოსასპობად გამოყენებული ქიმიური ნივთიერებები.

აფლატოქსინი - უმდაბლესი სოკოს Aspergillus flavus-ის მიერ გამოყოფილი ტოქსინი, რომელიც ფრინველებში და სხვა ცხოველებში იწვევს უმძიმეს მოწამვლას და ღვიძლის სიმსივნეებს. შესაძლებელია კანცეროგენური იყოს ადამიანისთვისაც.

აფონია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, phone ბგერა, ხმა) - ხმოვანი ბგერების გამოთქმის უნარის დაკარგვა, ჩურჩულის უნარის შენარჩუნებით. აფონია შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი (ორგანული), ფუნქციური (ისტერიული) და პარალიზური.

აფოტური ზონა (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, photos სინათლე) - მსოფლიო ოკეანის წყლის ზონა, სადაც არ აღწევს მზის სხივები.

აფრონტი (ფრანგ. affront) - მარცხი, გაბიაბრუება. საჯაროდ მიყენებული შეურაცხყოფა.

აქილევსის მყესი (tendo Achillis; tendo calcanea) - ქუსლის მყესი.

აქილია (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, chylos წვენი) - კუჭის წვენში მარილმჟავასა და ფერმენტ პეპსინის უქონლობა. აღინიშნება უსიამოვნო შეგრძნება კუჭის არეში, ფაღარათი, ანემია და სხვ. ცნობილია პანკრეასის აქილიაც, რის დროსაც ამ ორგანოს წვენი არ შეიცავს ფერმენტებს.

აქლემი (Camelus) - მიეკუთვნება უმაღლესი ძუძუმწოვრების, წყვილჩლიქიანების რიგის, აქლემების ოჯახს. მცოხნავია, იკვებება მცენარეულობით. ცნობილია აქლემის ორი სახეობა: ერთკუზიანი ანუ დრომადერი (Camelus dromaderius), რომელიც ცხოვრობს აფრიკაში და ორკუზიანი (Camelus bactrianus), რომელიც აზიაში ცხოვრობს. ძალზე ამტანი ცხოველია, 10-12 დღის განმავლობაში შეუძლია არ დალიოს წყალი. წყლის დეფიციტს ცხიმების დაჟანგვის ხარჯზე ივსებს.

აქრომატინი (ბერძნ. a უარყ. თავსართი, chroma ფერი) - უჯრედის ბირთვის ნივთიერება, რომელიც ლოკალიზებულია ქრომატინის (იხ.) გროვებს შორის და არ იღებება. სინონიმი: ლინინი.

აქსელერაცია (ლათ. acceleratio დაჩქარება) - სქესობრივი მომწიფების მკვეთრი დაჩქარება, აგრეთვე სიმაღლისა და მასის მნიშვნელოვანი მომატება წინა თაობებთან შედარებით.

აქსოლოტლი (ლარვა Ambystomae) - კუდიანი ამფიბიის ამბისტომას (იხ.) ლარვა, რომელსაც გააჩნია გამრავლების უნარი. აქსოლოტლი ამბისტომად გარდაიქმნება მხოლოდ არსებობის უჩვეულო პირობებში, მაგ., ტენიანობის უკმარისობისას.

აქსონი (ბერძნ. axon ღერძი) - ნეირონის ციტოპლაზმური გამონაზარდი, რომელიც ატარებს ნერვულ იმპულსს. როგორც წესი, ნეირონს ერთი აქსონი გააჩნია, რომელიც იშვიათ შემთხვევაში იტოტება. აქსონის სიგრძემ შეიძლება 1 მეტრს მიაღწიოს.

აქსოპოდიები (ბერძნ. axon ღერძი, podos ფეხი) - უჯრედის სიგრძივი ხეშეში გამონაზარდები, რომლებიც ძირითადად მიკრომილაკებისაგან შედგებიან.

აქტინიები (ბერძნ. aktis, aktinos სხივი) - უხერხემლო, ფიქსირებული ცხოველები, რომლებიც გვანან მცენარეებს. მიეკუთვნებიან მარჯნის პოლიპების კლასს. მათი შეხება ადამიანის კანზე იწვევს დამწვრობას, ინტოქსიკაციას, ზოგჯერ კი ნეკროზს. იმყოფება სიმბიოზში კიბოგანდეგილთან, რომელიც ბინადრობს მოლუსკის ცარიელ ნიჟარაში. სიმბიოზის შედეგად აქტინიები იღებენ გადაადგილების საშუალებას, რაც მათ უადვილებს საკვების მოპოვებას, მაშინ როდესაც ისინი თავისი მსუსხავი კაფსულებით იცავენ კიბოს სხვადასხვა მტაცებლების თავდასხმისაგან. გარდა ამისა, კიბო აქტინიების საშუალებით ინიღბება და შეუმჩნეველი რჩება მტრებისათვის.

აქტინობიოლოგია (ბერძნ. aktis, aktinos სხივი, bios ცოცხალი, logos მოძღვრება) - სწავლება მზის რადიაციის ზემოქმედების შესახებ ცოცხალ სისტემებზე.

აქტინოთერაპია (ბერძნ. aktis, aktinos სხივი, therapeia მკურნალობა) - მკურნალობა სხივური ენერგიით. იგულისხმება მზის, რენტგენის, რადიუმის, ულტრაიისფერი და სხვ. სხივები.

აქტინომიკოზი (ბერძნ. aktinos სხივი, mykes სოკო) - ადამიანისა და ცხოველების ქრონიკული ინფექციური დაავადება, რომელიც გამოწვეულია აერობული და ანაერობული ბაქტერიებით - აქტინომიცეტებით (იხ.). ხასიათდება ქსოვილებისა და ორგანოების გრანულომატოზური დაზიანებით, რასაც თან ახლავს მკვრივი ინფილტრაციები, აბსცესები, ფისტულები და სხვა.

აქტინომიცეტები (Actinomicetes) - მიეკუთვნებიან ბაქტერიებს. მოიცავენ ძაფისებრი, დატოტვილი, გრამ-დადებითი მიკროორგანიზმების დიდ ჯგუფს. ეს ჯგუფი აერთიანებს ბაქტერიებისა და უმდაბლესი სოკოების ნიშან-თვისებებს. აქტინომიცეტების ცალკეული სახეობები განაპირობებენ აქტინომიკოზის (იხ.) განვითარებას, სხვები კი აწარმოებენ ანტიბიოტიკებს.

აცეტონურია (ლათ. acetum ძმარი, uron შარდი) - შარდში აცეტონის დაგროვება და გამოყოფა.

აციდოზი (ლათ. acidus მჟავე, ბერძნ. osis მდგომარეობა) - ორგანიზმში მჟავე-ტუტოვანი წონასწორობის დარღვევის ფორმა: ახასიათებს ანიონთა და კათიონთა თანაფარდობის გადახრა ანიონების მატებისაკენ.

აციდოფილია (ლათ. acidus მჟავე, ბერძნ. phylia სიყვარული) - უჯრედების შეღებვა მჟავე საღებავებით. სინონიმები: ოქსიფილია, ეოზინოფილია.

აცრა - ხელოვნური იმუნიზაცია ინფექციური დაავადებების აღკვეთის ან მათი კლინიკური მიმდინარეობის შესუსტების მიზნით, ორგანიზმში ვაქცინის ან შრატის შეყვანის საშუალებით.

ახალშობილთა ინფექციები (ლათ. infectio ვწამლავ, ვასენიანებ) - ახალდაბადებულთა ინფიცირება დედიდან პლაცენტის საშუალებით (ლისტერიოზი, სიფილისი, ტუბერკულოზი, ჰერპესი, ტოქსოპლაზმოზი, B ჰეპატიტი, ტრიპანოსომოზი და სხვ.). მშობიარობის შემდგომ, ბავშვების ინფიცირება შესაძლებელია მოხდეს დედისგან ან სამედიცინო პერსონალისგან.

ბაბეშ-ერნსტის მარცვლები - იგივე ვოლუტინის მარცვლები. დიფთერიის ჩხირის დამახასიათებელი შემსხვილებებია ერთ ან ორივე პოლუსზე. აღწერეს რუმინელმა ბაბეშმა და გერმანელმა ერნსტმა.

ბაბეშ-ნეგრის სხეულაკები - აღნიშნული ციტოპლაზმური სტრუქტურები განგლიოზურ უჯრედებში აღწერეს რუმინელმა ბაბეშმა და იტალიელმა ნეგრიმ. ამ სხეულაკების არსებობა ცოფით დაავადების დადასტურებაა. მათი გამოვლენა შესაძლებელია როგორც დაღუპულ ცხო ველებში, ასევე ადამიანშიც. სხეულაკების დიამეტრი 4-10 მკმ-ს აღწევს.

ბაბუაწვერა (Taraxacum offi cinale) - მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს გლიკოზიდს, საქაროზას, ცილოვან და მთრიმლავ ნივთიერებებს, ორგანულ მჟავებს, ფისებს, ეთერზეთებს და ა.შ. გააჩნია ნაღვლმდენი, დიურეზული და სასაქმებელი თვისებები. გამოიყენება ღვიძლის, ნაღვლის ბუშტის პათოლოგიების, გასტრიტების, ბუასილის და სხვ. დაავადებების შემთხვევაში. ფესვები შეიცავს კაუჩუკს.

ბაგეები - მცენარის ეპიდერმისში განლაგებული სპეციალიზებული უჯრედები, რომელთა საშუალებით ხდება ჰაერის შემცველი უჯრედშორისების ატმოსფეროსთან დაკავშირება.

ბადინგი (ინგლ. budding გამოკვირტვა) - ვირუსის ნაწილაკების გამოსვლის პროცესი უჯრედის პლაზმური მემბრანიდან. ახასიათებთ რეტროვირუსებს (აივ-ს, თაგვების ლეიკემიების ვირუსებს, T - უჯრედოვანი ლეიკემიის ვირუსს და ა.შ).

ბადურა (retina) - 1. თვალის ბადისებრი გარსი, რომელიც შეიცავს ფოტორეცეპტორებს - კოლბებსა და ჩხირებს. იგი სინათლის გამღიზიანებელს ნერვულ გამღიზიანებლად გარდაქმნის და სიგნალის პირველად დამუშავებას ახდენს. 2. მცოხნავი ცხოველების (მაგ., ძროხის) კუჭის ერთ-ერთი განყოფილება.

ბაზალური მემბრანა (ბერძნ. basis საფუძველი, ლათ. membrana აპკი, გარსი) - გარსი, რომელიც გამოყოფს ეპითელიუმს შემაერთებელი ქსოვილისაგან

ბაზედოვის დაავადება - გერმანელი ექიმის კ. ბაზედოვის (1799-1854) სახელის მიხედვით. იხ. თირეოტოქსიკოზი.

ბაზიდიომიცეტები (ბერძნ. basidia ფუძე, mykes სოკო) - სოკოების კლასი ქუდიანი სოკოები, აბედა სოკოები და სხვა, რომელთაც გააჩნიათ გამრავლების განსაკუთრებული, სპორების წარმომქმნელი ორგანოები ბაზიდიები.

ბაზილარული მემბრანა (membrana basilaris) - სმენის ორგანოს, ლოკოკინას არხის ძირითადი კედელი, რომელზეც ლოკალიზებულია კორტის ორგანოს (იხ.) ელემენტები.

ბაზიპეტალური ზრდა (ბერძნ. basis საფუძველი, ლათ. peto ვილტვი, ვისწრაფვი) - მცენარეში ორგანოს ან გვერდითი ნაწილების ზრდა იმ თანმიმდევრობით, რომ ყველაზე უფრო ახალგაზრდა ნაწილები ძირთან ახლოს არიან განლაგებულნი. ზრდა კენწეროდან ფესვისაკენ.

ბაზისი (ბერძნ. basis ) - საფუძველი, საძირკველი, საყრდენი.

ბაზოფილი (ბერძნ.basis ფუძე, philia სიყვარული) - ლეიკოციტების ერთ-ერთი ფორმა, რომლის ციტოპლაზმის შედარებით დიდი ზომის გრანულები ძირითადი საღებავებით იღებება მუქ ლურჯად.

ბაზოფილია (ბერძნ.basis ფუძე, პhilia სიყვარული) - 1. ბაზოფილების რაოდენობის მომატება სისხლში. 2. უჯრედების უნარი, შეიღებოს ძირითადი საღებავებით (ჰემატოქსილინით, აზურით და სხვ.).

ბათიმეტრია (ბერძნ. bathys ღრმა, metreo ვზომავ) - წყლის სიღრმეების გაზომვა.

ბათმოგენეზი (ბერძნ. bathmos საფეხური, genesis წარმოშობა) ამერიკელი პალეონტოლოგის ე. დ. კოპის ევოლუციური თეორია, რომელიც ცოცხალ არსებებში ახალი ნიშანთვისებების გამოვლინებას ევოლუციური განვითარების პროცესში ხსნის შინაგანი ფაქტორის განსაკუთრებული ენერგიის ზემოქმედებით.

ბათობიონტები (ბერძნ. bathos სიღრმე, bios სიცოცხლე) - ორგანიზმები, რომლებიც ცხოვრობენ წყლის ღრმა (200-300 მეტრზე ქვევით) ფენებში.

ბათოფობია (ბერძნ. bathos სიღრმე, phobos შიში) - სიმაღლიდან გადმოხედვის შიში.

ბაკულოვირუსები (ინგლ. baculine ჩხირისებრი, ლათ. virus შხამი) - ბაკულოვირუსების ოჯახის წარმომადგენლებს გააჩნიათ ორჯაჭვიანი რგოლოვანი დნმ. ამ ვირუსების მასპინძლების წრე შემოსაზღვრულია ფეხსახსრიანებით. ვირუსსპეციფიკურ ცილებს ასინთეზებენ ინფექციის გვიან სტადიებზე.

ბალანტიდიაზი (Balantidium ცოლი, ბერძნ. iasis მდგომარეობა) - მსხვილი ნაწლავის კედელში მოპარაზიტე ინფუზორიის, ბალანტიდიუმის (იხ.) მიერ გამოწვეული დაავადება, რაც გამოიხატება დიდი ზომის წყლულების გაჩენაში. ლეტალურობა 30%-ს აღწევს.

ბალანტიდიუმი (Balantidium ცოლი) - პარაზიტული ინფუზორიების წარმომადგენელია, რომელიც ბინადრობს ადამიანის მსხვილ ნაწლავში. იწვევს დაავადება ბალანტიდიაზს (იხ.) ადამიანსა და ღორებში.

ბალზამები (ბერძნ. balsamon არომატული ფისი) - მცენარეული წარმოშობის ნივთიერებები, რომელთა შემადგენლობაში შედიან ეთერზეთები და მათში გახსნილი ფისები, არომატული და სხვა შენაერთები. ბალზამებს შეიცავენ უმთავრესად თესლოვანი სუბტროპიკული და ტროპიკული მცენარეები (მაგ., Copaifera-ს, Myroxylon-ის გვარები და სხვ.). გამოიყენებიან მედიცინაში, ოპტიკაში, მიკროსკოპულ ტექნიკაში (მაგ., კანადური ბალზამი, რომელიც მიიღება ჩრდილო-ამერიკული ბალზამის შემცველი სოჭიდან).

ბალზამირება (ბერძნ. balsamon არომატული ფისი. ტერმინი დაკავშირებულია იმასთან, რომ ძველად გვამების ბალზამირებისათვის იყენებდნენ ფისებს და საამო სუნის ნივთიერებებს) - ღონისძიებების კომპლექსი, რომელიც მიმართულია გვამის გახრწნის თავიდან ასაცილებლად. ამ მდგომარეობას აღწევენ ანტისეპტიკური ნივთიერებებით (მაგ., ფორმალინით) ქსოვილოვანი ფერმენტების ბლოკირების საშუალებით.

ბალნეოლოგია (ლათ. balneum აბაზანა, აუზი, ბერძნ. logos მოძღვრება) - მედიცინის დარგი, რომელიც სწავლობს მინერალური წყლების, ზღვების წყლებისა და ტალახების ფიზიკურ-ქიმიურ თვისებებს და სამკურნალო - პროფილაქტიკური მიზნით მათი გამოყენების მეთოდებს.

ბანდაჟი (ინგლ. bandage შესახვევი მასალა) - შინაგანი ორგანოების ნორმალური მდებარეობის შესანარჩუნებელი არტახი, ელასტიკური შემოსაკრავი.

ბარამბო (Melissa offi cinalis) - მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს ეთერზეთებს, ასკორბინის მჟავას, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ზოგიერთ ორგანულ მჟავას და სხვა. იყენებენ ხალხურ მედიცინაში გულის დაავადებების, შაკიკის და უძილობის შემთხვევაში. ხელს უწყობს საჭმლის მონელებას.

ბარბარიზმი (ბერძნ. barbarismos) - რომელიმე კონკრეტული ენისათვის არადამახასიათებელი, სხვა ენიდან ნასესხები სიტყვა ან გამოთქმა.

ბარდა (Pisum sativum) - პარკოსანთა ოჯახის ერთწლიანი მცენარეა. ხასიათდება საუკეთესო საკვები თვისებებით. გამოყენებული იყო გენეტიკურ კვლევებში (გ.მენდელი).

ბარისპირა (Betonica offi cinalis) - მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს მთრიმლავ ნივთიერებებს, ქოლინს, ალკალოიდებს და სხვა. გამოიყენება კუჭ-ნაწლავის დაავადებების დროს, ფაღარათისას, ბრონქული ასთმისას, თირკმლების და შარდის ბუშტის ანთებისას, რევმატიზმის, თავის ტკივილის შემთხვევებში, აგრეთვე როგორც არტერიული წნევის დამწევი საშუალება.

ბარის სხეულაკი - მცირე ზომის ქრომატინის სხეულაკი, რომელიც აღმოჩენილია ქალების სომატური უჯრედების ინტერფაზური ბირთვების 70-75%-ში. იყენებენ სასამართლო მედიცინაში. სახელი ეწოდა აღმომჩენის, კანადელი ჰისტოლოგის, მ.ბარის საპატივცემულოდ.

ბაროთერაპია (ბერძნ. baros მძიმე, therapeia მკურნალობა) - მკურნალობა დაბალი ან მაღალი ატმოსფერული წნევით.

ბაროკამერა (ბერძნ. baros მძიმე, camera თაღი, ის, რაც თაღის ქვეშ არის მოქცეული) - ჰერმეტულად დახურული კამერა, რომელშიც ჰაერის დაბალი ან მაღალი წნევაა. გამოიყენება ბიოლოგიაში, მედიცინაში ბაროთერაპიისათვის (ყივანახველას, ბრონქული ასთმის სამკურნალოდ და სხვ.), აგრეთვე სიმაღლისადმი რეზისტენტობის გამოსამუშავებლად.

ბარომეტრი (ბერძნ. baros მძიმე, metreo ვზომავ) - ატმოსფერული წნევის გასაზომი ხელსაწყო.

ბარორეცეპტორები (ბერძნ. baros მძიმე, ლათ. receptor მიმღები) - ღრუ ორგანოების (ნაწლავების, სისხლძარღვების) მგრძნობიარე ნერვების დაბოლოებები, რომლებიც აღიქვამენ ამ ორგანოების კედლების მექანიკურ ცვლილებებს.

ბაროტოლერანტული ბაქტერიები (ბერძნ. baros მძიმე, ლათ. tolerantia მოთმინება) - ბაქტერიები, რომელთაც ძალუძთ ზრდა და გამრავლება როგორც ნორმალური ატმოსფერული წნევის, ასევე მაღალი წნევის პირობებშიც.

ბაროქორია (ბერძნ. baros მძიმე, choreo ვვრცელდები) - სიმძიმის ძალის მოქმედებით დიასპორების (იხ.) ჩამოცვენა. დამახასიათებელია სარეველა მცენარეებისათვის.

ბატრაქოლოგია (ბერძნ. batrrachos ბაყაყი, გომბეშო, logos მოძღვრება) - ზოოლოგიის დარგი, რომელიც შეისწავლის წყალ-ხმელეთა ცხოველებს.

ბაქტერიები (ბერძნ. bakterion ჩხირი) - ერთუჯრედიანი მიკროორგანიზმები, რომელთაც არა აქვთ მემბრანით შემოსაზღვრული ბირთვი. ყველა მათგანს (გარდა მიკოპლაზმებისა) გააჩნია უჯრედის კედელი. ზოგიერთი მათგანი იწვევს მძიმე ინფექციურ დაავადებებს (შავი ჭირი, მუცლის ტიფი, კეთრი, ქოლერა და სხვ.). საპროფიტული ბაქტერიები მონაწილეობენ ნიადაგისა და წყლის თვითგაწმენდაში, ორგანული ნივთიერებების მინერალიზაციაში. ზოგიერთი ბაქტერია გამოიყენება ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების მისაღებად, ხოლო ზოგიერთი კვების პროდუქტების დასამზადებლად.

ბაქტერიების ინვოლუციური ფორმები (ბერძნ. bakterion ჩხირი, ლათ. in-ში, volvo ვაბრუნებ, ვატრიალებ) - ამა თუ იმ სახეობის ბაქტერიისათვის უჩვეულო უჯრედული ფორმები, რომლებიც წარმოიქმნებიან არახელსაყრელი პირობების გავლენით. ამ უკანასკნელთა ზემოქმედების შეწყვეტისას, ბაქტერიები კვლავ უბრუნდებიან ნორმალურ მორფოლოგიურ მდგომარეობას.

ბაქტერიემია (ბერძნ. bakterion ჩხირი, haima სისხლი) - ბაქტერიების არსებობა სისხლში.

ბაქტერიოზა (ბერძნ. bakterion ჩხირი) - ბაქტერიებისა და პარკოსანი მცენარეების (კერძოდ, მათი კოჟრების) თანაცხოვრება.

ბაქტერიოლიზი (ბერძნ. bakterion ჩხირი, lysis დაშლა) - ბაქტერიების დაშლა, მაგ., ბაქტერიოფაგებით, ლიზოციმით და სხვ.

ბაქტერიოლიზინები (ბერძნ. bakterion ჩხირი, lysis დაშლა) - ანტისხეულები, რომლებიც კომპლემენტის (იხ.) მონაწილეობით შლიან ბაქტერიების უჯრედის კედელს და იწვევენ ბაქტერიოლიზს.

ბაქტერიოლოგია (ბერძნ. bakterion ჩხირი, logos მოძღვრება) - მეცნიერება ბაქტერიების შესახებ. მიკრობიოლოგიის ერთ-ერთი დარგია.

ბაქტერიოლოგიური იარაღი (ბერძნ. bakterion ჩხირი, logos მოძღვრება) - ადამიანების მასობრივი განადგურების საშუალებები, რომელთა მოქმედება ემყარება მაღალპათოგენური ბაქტერიების და მათი ტოქსინების გამოყენებას. ბაქტერიოლოგიური იარაღის სიაში ჩართული არიან შავი ჭირის, ჯილეხის, ქოთაოს, ქოლერის, ბრუცელოზის, ტულარემიის და სხვ. ნოზოლოგიების გამომწვევი აგენტები, აგრეთვე ბოტულიზმის და ტეტანუსის გამომწვევი ტოქსინები.

ბაქტერიოპლანქტონი (ბერძნ bakterion ჩხირი, planktos მოხეტიალე) - პლანქტონის მიკროსკოპული ფლორა.

ბაქტერიოსტაზი (ბერძნ.bakterion ჩხირი, stasis დგომა) - ბაქტერიების ზრდა-გამრავლების შეჩერება ფიზიკური ან ქიმიური ფაქტორების საშუალებით.

ბაქტერიოფაგი (ბერძნ.bakterion ჩხირი, phagos მშთანმთქმელი) - ვირუსები, რომლებიც მრავლდება ბაქტერიებში და ანადგურებს მათ. გამოიყენება სამკურნალო მიზნებისათვის (მაგ., ანტისტაფილოკოკური ფაგი). ბაქტერიოფაგის აღმომჩენებად ითვლებიან ინგლისელი ფ.ტუორტი (1877-1950), ფრანგი დ'ერელი (1873-1949) და ქართველი გ.ელიავა (1892-1937).

ბაქტერიული სასუქი (ბერძნ.bakterion ჩხირი) - მცენარეებისათვის სასარგებლო მიკროორგანიზმების შემცველი პრეპარატი (მაგ., აზოტობაქტერინი, ფოსფორობაქტერინი, ნიტრატინი), რომელსაც ორგანული და მცენარისათვის ძნელად ასათვისებელი ნივთიერებები გადაყავს ადვილად ათვისებად ფორმაში.

ბაქტერიული ფილტრი (ბერძნ.bakterion ჩხირი, filtrum ნაბადი, ქეჩა) - წვრილფოროვანი მოწყობილობა, რომელიც განკუთვნილია სითხის გასაწმენდად მიკროორგანიზმებისაგან (ბაქტერიებისგან). მზადდება სხვადასხვა მასალებიდან. აქვს სხვადასხვა ზომების ფორები.

ბაქტერიული შოკი (ბერძნ.bakterion ჩხირი, shock დაკვრა, დარტყმა,) - მძიმე ტოქსიკური სინდრომი, რომელიც ართულებს ზოგიერთი მიკრობული დაავადების მიმდინარეობას. ვითარდება სწრაფად, სისხლში ბაქტერიების (განსაკუთრებით გრამუარყოფითების), ბაქტერიების და ტოქსინების ან მხოლოდ ტოქსინების დიდი რაოდენობით შეჭრისას. პროგნოზი არაკეთილსაიმედოა.

ბაქტერიურია (ბერძნ.bakterion ჩხირი, uron შარდი) - ბაქტერიების გამოყოფა შარდთან ერთად.

ბაქტერიციდები (ბერძნ.bakterion ჩხირი, caedo ვკლავ) - ნივთიერებები, რომელთაც ბაქტერიების მოსპობის უნარი გააჩნიათ. მაგ. ანტიბიოტიკები, ფიტონციდები.

ბაღლინჯო (Cimex lectularius) - მწერთა კლასის, ბაღლინჯოების ანუ ნახევრადხეშეშფრთიანების რიგის წარმომადგენელია. უმთავრესად მცენარეთა მავნებელია, ზოგიერთი სახეობა კი ადამიანისა და ცხოველთა პარაზიტი (მაგ., საწოლის ბაღლინჯო)

ბაცილა (ლათ. bacillus ჩხირი) - ჩხირისებრი ფორმის ბაქტერია.

ბდელოვიბრიონები (Bdellovibrio) - მოძრავი, მოღუნული ფორმის ბაქტერიები, რომლებიც იკვებებიან სხვა ცოცხალი გრამ-უარყოფითი ბაქტერიებით (მათ რიცხვში სხვადასხვა საშიში დაავადებების გამომწვევებით). აერობებია. იწვევენ მსხვერპლის ლიზისს. ბდელოვიბრიონებს დიდი როლი ენიჭებათ დაბინძურებული წყლების გასუფთავებაშიც.

ბედლენდი (ინგლ. bad lands ცუდი მიწები) - ძნელად სავალი და დამუშავებისათვის უვარგისი მიწის ნაკვეთი; უნაყოფო მიწა.

ბეზოარი (არაბ. bazedar შხამის საწინააღმდეგო ნივთიერება) - თმის ან მცენარეული ბოჭკოსაგან წარმოქმნილი მკვრივი მასა, რომელიც ვითარდება კუჭსა და ნაწლავებში. ყველაზე ხშირია ტრიქო და ფიტობეზოარები. ტრიქობეზოარი ვითარდება თმის, მატყლის, ბეწვის გადაყლაპვის შედეგად. ფიტობეზოარს უწოდებენ მცენარეული საკვების (ხილის, მაგ., ხურმის კურკების, სოკოების და სხვ.) მიღების შედეგად კუჭნაწლავის ტრაქტში განვითარებულ მკვრივ მასას, კენჭს.

ბელადონა (Atropa belladonna) - მრავალწლიანი ბალახოვანი მცენარეა, ძაღლყურძენასებრთა ოჯახიდან. შეიცავს ალკალოიდებს (მაგ., ატროპინს) და შხამიანია. ფოთლებისა და ფესვებიდან ამზადებენ ექსტრაქტს და ნაყენს. იყენებენ როგორც პლაზმოლიზურ და ტკივილგამაყუჩებელ საშუალებას კუჭის წყლულის, ბუასილის, ბრონქული ასთმის და სხვა დაავადებებისას. კავკასიაში გვხვდება Atropa caucasica.

ბენთოსი (ბერძნ. benthos სიღრმე) - წყალსატევების ფსკერზე ბინადარი ორგანიზმების ერთობლიობა (მაგ., ზოობენთოსი, ფიტობენთოსი).

ბენთოფაგები (ბერძნ. benthos სიღრმე, phagos მშთანმთქმელი) - წყალსატევის ფსკერზე მცხოვრები ორგანიზმებით მკვებავი ცხოველები.

ბენიგნიტეტი (ლათ. benignitas სიკეთე, წყალობა) - სიმსივნის ან სხვა რომელიმე პათოლოგიის კეთილთვისებიანობა.

ბერი-ბერი (სინ. bery სისუსტე, beri-bery უკიდურესი სისუსტე) - B ჯგუფის ვიტამინების (ძირითადად B₁-ს) ნაკლ ებობით გამოწვეული დაავადება (ალიმენტური პოლინევრიტი), რომლის დროსაც ხდება ნერვული ღეროს დაზიანება, რასაც თან ახლავს კრუნჩხვები და კუნთების დამბლა მათი გადაგვარებით. ქართველები ამ სნეულებით რადგანაც მათი კვების რაციონში შედის აღნიშნული ვიტამინის შემცველი პროდუქტები (მაგ., ბურღული, შავი პური და სხვ.).

ბერკიტის ლიმფომა - ინგლისელი დ. ბერკიტის მიერ 1957 წელს აღმოჩენილი და შესწავლილი სიმსივნეა, რომელიც უფრო ხშირად გვხვდება აფრიკელ ბავშვებში. პირველი სიმსივნეა, რომლის ვირუსული ეტიოლოგია საბოლოოდაა დადგენილი. გამომწვევი აგენტია ე.წ. ეპშტეინ-ბარის ვირუსი (იხ). მოგვიანებით ასეთივე ჰისტოგენეზის სიმსივნე აღწერეს მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანაში. აფრიკაში სიმსივნე ჩვეულებრივ აზიანებს ყბებს და ხშირად უზარმაზარ ზომებს აღწევს, სხვა კონტინენტების მცხოვრებლებს კი უვითარდებათ ამ სიმსივნის ვისცერული ვარიანტი. ზოგჯერ ინკურნება მეტოტრექსატის ერთჯერადი ინექციით.

ბერულა (Gnaphalium uliginosum) - ერთწლიანი ბალახოვანი მცენარეა. შეიცავს ასკორბინის მჟავას, თიამინს, მთრიმლავ და ცხიმოვან ნივთიერებებს, ეთერის ზეთს, ფისებს, კაროტინს, ფიტოსტერინებს, პიგმენტებს. გააჩნია სისხლძარღვების გამაფართოებელი და ჰიპოტენზიური თვისებები, ანტიბაქტერიული აქტივობა, აჩქარებს სისხლის შედედებას. იყენებენ ჰიპერტონიული დაავადების, სტენოკარდიის, კუჭის და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულების სამკურნალოდ.

ბესტიარიები (ლათ. bestiarius ცხოველური) - შუა საუკუნეების ლიტერატურული ნაწარმოებების განსაკუთრებული ფორმა. შეიცავენ ცხოველების აღწერას მათი ალეგორიული განმარტებებით.

ბეტა-ლაქტამაზები - ბაქტერიების პერიპლაზმურ სივრცეში არსებული ფერმენტები, რომლებიც ბეტალაქტამურ ანტიბიოტიკებში იწვევენ ბეტალაქტამური რგოლის ინაქტივაციას ჰიდროლიზს. იხ. პენიცილინაზა.

ბეტა-ლაქტამები - ანტიბიოტიკები, რომელთაც თავის სტრუქტურაში გააჩნიათ აქტიური საწყისი ბეტალაქტამური რგოლი, რომლის დაშლისას პრეპარატები კარგავენ თავის აქტიურობას. მოქმედების ტიპი ბაქტერიდიციდურია. ბეტალაქტამებია პენიცილინები, ციკლოსპორინები, კარბაპენები და მონობაქტამები.

ბეტელი (პორტ. betel) - მცენარე მწვანე, მომჟავო გემოს ფოთლებით. საღეჭ ბეტელში შედის ბეტელის წიწაკის ფოთლები, არეკის პალმის კაკლები, სუნელები, კირი, თამბაქო და ნაცარი. ზოგ შემთხვევაში იწვევს პირის ღრუს ავთვისებიან სიმსივნეებს. შუა აზიაში საღეჭად იყენებენ ე.წ. ნასს. მასში შედის თამბაქო, ნაცარი, ბამბის ან ქუნჯუტის ზეთები, ზოგჯერ კი ცარცი და კირი.

ბექკროსი (ინგლ. back უკან, უკან დახევა, cross შეჯვარება) - ცხოველების ე.წ. შებრუნებითი შეჯვარება და ამის შედეგად წარმოქმნილი შთამომავლობა.

ბიბლიოგრაფია (ბერძნ. biblion წიგნი, grapho ვწერ) - რაიმე საგნის, საკითხის შესახებ არსებული ლიტერატურა.

ბიბლიოფილი (ბერძნ. biblion წიგნი, phileo სიყვარული) - წიგნების მოყვარული, შემფასებელი, შემგროვებელი.

ბიგამია (ლათ. bis ორჯერ, gaemos ქორწინება) - ორცოლიანობა. ორჯერ დაქორწინება.

ბივალენტი (ლათ.bis ორჯერ, valens მძლავრი, ძლიერი) - ჰომოლოგიური ქრომოსომების წყვილი, რომლებიც კონიუგირებენ ერთმანეთთან მეიოზის პროცესში.

ბიკლონური სიმსივნეები (ლათ.bis ორჯერ, ბერძნ. klon ამონაყარი, ყლორტი) - აღნიშნული სიმსივნეების შემადგენელ უჯრედებს ზოგ შემთხვევაში გააჩნიათ ორი სხვადასხვა ტიპის უჯრედებისათვის დამახასიათებელი ანტიგენები და მორფოლოგია.

ბილატერალური (ლათ.bis ორჯერ, lateralis გვერდითი) - ორმხრივი.

ბილიარული (ლათ. biliaris) - ნაღვლის.

ბილივერდინი (ლათ. bilis ნაღველი, viridis მწვანე) - ნაღვლის მწვანე პიგმენტი, ბილირუბინის დაჟანგვის პროდუქტი.

ბილირუბინი (ლათ. bilis ნაღველი, ruber წითელი) - ნაღვლის წითელი პიგმენტი, რომელიც ნაღველს დამახასიათებელ ფერს აძლევს.

ბინადარი თევზები - ერთი ტიპის წყალსატევში ბინადარი თევზები, რომლებიც აქვე მრავლდებიან. ასეთი თევზებია: კარჩხანა, კობრი, ქარიყლაპია და სხვ.

ბინარული (ლათ. binarius) - ორმაგი, ორი ნაწილისაგან, კომპონენტისაგან შემდგარი. კ.ლინეს მიერ დამკვიდრებული ცხოველებისა და მცენარეების ორმაგი ლათინური დასახელება (ბინარული ნომენკლატურა). სინონიმი: ბინომენი (იხ.).

ბინოკულარული (ლათ. bini ორი, oculus თვალი) 1. ორი თვალით განხორციელებული მხედველობა. 2. ბინოკულარული მიკროსკოპი ორი ოკულარით აღჭურვილი მიკროსკოპი, რომელთა საშუალებითაც შესაძლებელია ობიექტის განხილვა ორივე თვალით.

ბინომენი (ლათ. bini ორი, nomen სახელი) - ძირითადი ტაქსონომიური კატეგორიის ორმაგი (ბინარული) სახელწოდება. ეს ტერმინი XVI სა უკუნეში შემოთავაზებული იყო კ. მესნერის მიერ და მეცნიერებაში ფეხი საბოლოოდ მოიკიდა XVIII საუკუნეში კ.ლინეს შრომების შედეგად.

ბიოაკუსტიკა (ბერძნ. bios სიცოცხლე, akustikos სმენითი) - ზოოლოგიის დარგი, რომელიც სწავლობს ცხოველების ხმოვან სიგნალიზაციას, მათ ურთიერთობას ბუნებაში (ბიოკომუნიკაციას), ორიენტაციას სივრცეში ბუნებრივი ექოლოკატორების საშუალებით, აგრეთვე სმენითი და ხმოვანი სისტემების აგებულებას.

ბიოგენეზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, genesis წარმოშობა) - 1. თეორია, რომელიც ხსნის ცოცხალი ორგანიზმების წარმოქმნას მხოლოდ ცოცხალი ორგანიზმებისაგან. 2. ორგანული შენაერთების წარმოქმნა ცოცხალი ორგანიზმების მიერ.

ბიოგენეზური კანონი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, genesis წარმოშობა) - წესი, რომელიც ხსნის კანონზომიერ შეფარდებას ორგანიზმის ინდივიდუალურ განვითარებასა (ონტოგენეზს) და ევოლუციის პროცესში მის განვითარებას (ფილოგენეზს) შორის. აღნიშნული კანონის თანახმად, რომელიც მოწოდებულია ფ.მიულერის და ე. ჰეკელის მიერ, ონტოგენეზი წარმოადგენს ფილოგენეზის მოკლე და შემჭიდროებულ განმეორებას. იხ. რეკაპიტულაცია.

ბიოგენური ელემენტები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, genesis წარმოშობა) - 1. იგივე ბიოგენები. ქიმიური ელემენტები, რომლებიც მუდმივად შედიან ორგანიზმების და ყველა ორგანული ნივთიერებების შემადგენლობაში და აუცილებელნი არიან მათი ცხოველქმედებისათვის. ასეთი ელემენტებია: ჟანგბადი, ნახშირბადი, წყალბადი და აზოტი. აღნიშნულ ელემენტებს მაკროელემენტებსაც (იხ.) უწოდებენ. 2. მცენარეული და ცხოველური წარმოშობის სამკურნალო საშუალებები.

ბიოგეოგრაფია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, grapho ვწერ) - მეცნიერების დარგი, რომელიც სწავლობს ცხოველების, მცენარეების და მიკროორგანიზმების დედამიწაზე გავრცელების კანონზომიერებებს.

ბიოგეოსფერო (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, sphaira სფერო) - დედამიწის გარსი, რომელშიც კონცენტრირებულია მთელი პლანეტის ცოცხალი მასა.

ბიოგეოფიზიკა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, physis ბუნება) - მეცნიერების დარგი, რომელიც სწავლობს დედამიწაზე სიცოცხლესთან დაკავშირებულ ფიზიკურ პროცესებს.

ბიოგეოქიმია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, chemeia ქიმია) - მეცნიერების დარგი, რომელიც ბიოსფეროში (იხ.) მიმდინარე გეოქიმიურ პროცესებში სწავლობს ცოცხალი ორგანიზმების როლს.

ბიოგეოცენოზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, koinoს საერთო) - ნივთიერებების და ენერგიის ცვლით ერთმანეთთან დაკავშირებული ცოცხალი ორგანიზმების (მცენარეების, ცხოველების, მიკროორგანიზმების) და არაცოცხალი კომპონენტების ერთიანი სისტემა.

ბიოგეოცენოლოგია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ge დედამიწა, koinos საერთო, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც სწავლობს ბიოგეოცენოზების კომპონენტებს შორის ურთიერთდამოკიდებულებას.

ბიოდოზა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, dosis ულუფა, ჯერი) - ულტრაიისფერი სხივების ის რაოდენობა, რომელიც 24 საათის განმავლობაში იწვევს კანის მინიმალურ ერითემას.

ბიოელექტრული პოტენციალი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, elektron ფისი, ქარვა, ლათ. potentia შესაძლებლობა) - ცხოველებისა და მცენარეების უჯრედებსა და ქსოვილებში მიმდინარე ელექტრული მოვლენები, რაც განაპირობებს აგზნებადობის და შეკავების პროცესებს. ბიოელექტრული პოტენციალის გამოკვლევა გამოიყენება სხვადასხვა დაავადების სადიაგნოზოდ (ელექტროკარდიოგრაფია და სხვ.).

ბიოზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე) - რთული სიტყვების ნაწილი, რომელიც მიუთითებს კავშირს სასიცოცხლო პროცესებთან (მაგ., პარაბიოზი).

ბიოინდიკატორები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. indico ვუთითებ, ვსაზღვრავ) - ორგანიზმები, რომელთა არსებობა, რაოდენობა ან განვითარების თავისებურება მიუთითებს საარსებო გარემოს მდგომარეობაზე. მაგ., წყლების ფლორისა და ფაუნის შემადგენლობით, მათი ცალკეული წარმომადგენლების რაოდენობრივი შეფარდებით შეიძლება ვიმსჯელოთ დაბინძურების ხარისხსა და ხასიათზე, სასმელი და სამეურნეო მიზნით მისი გამოყენების შესაძლებლობაზე, აგრეთვე გამწმენდი ნაგებობების მუშაობის ეფექტურობაზე.

ბიოკატალიზატორები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, katalysis დაშლა) - იხ. ფერმენტები.

ბიოკატალიზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, katalysis დაშლა) - ცოცხალ ორგანიზმებში მიმდინარე ქიმიური რეაქციების დაჩქარება ფერმენტების მეშვეობით.

ბიოკატენა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. catena ჯაჭვი, უწყვეტი რიგი) - ბიოცენოზის კანონზომიერი ცვლა სივრცეში. განასხვავებენ ფიტოკატენას და ზოოკატენას.

ბიოკლიმატოლოგია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, klima მხარე, logos მოძღვრება) - კლიმატური ფაქტორების გავლენის შესწავლა ცოცხალ ორგანიზმებზე.

ბიოკომუნიკაცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. communico ვაკავშირებ) - ცხოველების ურთიერთობა ერთმანეთთან ინფორმაციის გადაცემა ერთი ან სხვადასხვა სახეობის ცხოველებს შორის სპეციალური სიგნალების (ქიმიური, მექანიკური, ოპტიკური, ხმოვანი, ელექტრული და ა.შ., ანდა ქცევითი) მეშვეობით. მაგ., ჭიანჭველებს, ფუტკრებს და სხვ. ახასიათებთ საკვები ობიექტის ადგილის და მანძილის შესახებ ინფორმაციის ერთმანეთისადმი გადაცემის უნარი. ბიოკომუნიკაცია უადვილებს ცხოველებს საკვების მოპოვებას, მტრებისაგან თავდაცვას, გამრავლების პერიოდში სხვადასხვა სქესის ინდივიდების შეხვედრას და ა.შ.

ბიოლინები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. linea ძაფი) - ცხოველის ცხოველქმედების გაზისებრი, თხევადი და მკვრივი კონსისტენციის პროდუქტები (ფიზიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები), რომელთა მეშვეობითაც იგი გავლენას ახდენს თავის მსგავს ინდივიდებზე, სხვა სახეობებზე და საერთოდ, თანასაზოგადოების საარსებო გარემოზე. ბიოლინებში შედიან ანტიბიოტიკები, ფიტონციდები და სხვ. განასხვავებენ ფიტოლინებს, რომელთაც გამოყოფენ მცენარეები და ტელერგონებს, რომელთაც გამოყოფენ ცხოველები.

ბიოლოგია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - აერთიანებს მეცნიერებებს ცოცხალი ბუნების, მისი აგებულებისა და ფუნქციების, წარმოშობის, განვითარების, გავრცელების და ურთიერთთანაცხოვრების შესახებ. ბიოლოგია მჭიდროდაა დაკავშირებული ისეთ მეცნიერებებთან, როგორებიცაა, ქიმია, ფიზიკა, მათემატიკა, ტექნიკური მეცნიერებები, მედიცინა, რის შედეგადაც წარმოიქმნენ მისი ახალი დარგები: ბიოქიმია, ბიოფიზიკა, მოლეკულური ბიოლოგია და სხვ.

ბიოლოგიზმი (ბერძნ.bios სიცოცხლე) - სოციალური პროცესებისა და მოვლენების დაყვანა ბიოლოგიურ მოვლენებამდე.

ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ცოცხალი ორგანიზმის მიერ გამომეშავებული ნივთიერებები (მაგ., ჰორმონები), რომლებიც ასტიმულირებენ მის განვითარებას ან ფუნქციებს.

ბიოლოგიური ბარიერი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, ინგლ. barrier წინაღობა) - ნებისმიერი დაბრკოლება ორგანიზმების განსახლების გზაზე, რაც განპირობებული შეიძლება იყოს კონკურენციით, მტაცებლობით, არასაკმარისი კვების ობიექტებით და ა.შ.

ბიოლოგიური გამოსხივება (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ორგანიზმის მიერ ელექტრომაგნიტური, სითბური და სხვა ბუნების სხივების ინდუქციის, აგრეთვე მის მიერ ელექტრომაგნიტური და სხვ. ფიზიკური ველების შექმნის მოვლენა.

ბიოლოგიური იარაღი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - სამხედრო მიზნებისათვის ადამიანის, ცხოველებისა და მცენარეების დაავადებების გამოწვევა და გავრცელება ბიოლოგიური გზით (ბაქტერიებით, ვირუსებით, ბიოტოქსინებით და სხვ.).

ბიოლოგიური იზოლაცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, ინგლ. isolation განცალკევება) - ორგანიზმების შეჯვარების შეუძლებლობა ბიოლოგიური მიზეზების გამო.

ბიოლოგიური კიბერნეტიკა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, kybernetike მართვის ხელოვნება) - კიბერნეტიკის განხრა, რომელიც სწავლობს ბიოლოგიურ სისტემებში მართვისა და ინფორმაციის გადამუშავების კანონზომიერებებს.

ბიოლოგიური მეთოდი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, methodos კვლევა) - იგივე ბიომეთოდი. მავნე ორგანიზმების რაოდენობის შემცირება სხვა ცხოველების, კერძოდ, მტაცებლების, პარაზიტების (ე.წ. სუპერპარაზიტების) მეშვეობით. მაგ., თევზ გამბუზიას გამოყენება მალარიის კოღოს მატლების გასანადგურებლად. ზოგჯერ ატარებენ მავნე სახეობის მამრების სტერილიზაციას, რითაც საგრძნობლად აქვეითებენ ამავე სახეობის ფერტილური (იხ.) ინდივიდების აქტიურ გამრავლებას და ნაყოფიერებას, აგრეთვე იწვევენ მათში ინფექციურ დაავადებებს სხვადასხვა მიკროორგანიზმებით ანდა ზემოქმედებენ მათზე ბიოტოქსინებით.

ბიოლოგიური ნაყოფიერება (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ცოცხალი ორგანიზმების ევოლუციურად ჩამოყალიბებული უნარი აანაზღაუროს ბუნებრივი სიკვდილიანობით გამოწვეული დანაკარგი გამრავლების გზით.

ბიოლოგიური ნომენკლატურა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, ნომენცლატურა სახელების ჩამოწერა) - ბიოლოგიური სისტემატიკა, რომელიც მეცნიერულად განიხილავს და აწესრიგებს ორგანიზმების სახელწოდებებს.

ბიოლოგიური პროგრესი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, ლათ. progressus წინსვლა, მატება) - ევოლუციის მიმართულება, რომლის დროსაც ცვალებადობას თან სდევს სახეობის აყვავება მისი რიცხოვნობის ზრდა, არეალის გაფართოება და ა.შ.

ბიოლოგიური რეგრესი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, ლათ. regressus დაბრუნება, უკუმოძრაობა) - ბიოლოგიური პროგრესის საწინააღმდეგო პროცესი. დამახასიათებელია ინდივიდთა რიცხოვნობის მკვეთრი კლება (სრულ გადაშენებამდე), არეალის შემცირება და ა.შ.

ბიოლოგიური რითმები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება, rhythmos თანაბარი მონაცვლეობა) - ბიოლოგიური პროცესების ინტენსივობისა და ხასიათის ციკლური ცვალებადობები, რაც თითქმის ყველა ცხოველსა და მცენარეს, აგრეთვე მათ ორგანოებსა და ცალკეულ უჯრედებსაც კი ახასიათებთ.

ბიოლოგიური საათი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ცოცხალი ორგანიზმების დროში ორიენტაციის თვისება, უნარი, რაც დაფუძნებულია უჯრედებში მიმდინარე ფიზიკური და ქიმიური პროცესების პერიოდულობაზე.

ბიოლოგიური სიკვდილი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ორგანიზმში ნივთიერებათა ცვლის სრული შეწყვეტა, რასაც თან ახლავს ქსოვილებისა და ორგანოების შეუქცევადი ცვლილებები.

ბიოლოგიური სინჯი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - 1. ვაქცინებისა და შრატების კონტროლის მეთოდი, რითაც განისაზღვრება მათი ტოქსიკურობა, პათოგენურობა და იმუნოლოგიური აქტიურობა. 2. ინფექციური დაავადებების დიაგნოსტირების მეთოდი, რაც გამოიხატება ლაბორატორიული ცხოველების დასენიანებით, რათა აღმოჩენილ იქნენ გამომწვევი აგენტები და მათი ტოქსინები.

ბიოლოგიური ციკლები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, logos მოძღვრება) - ორგანიზმების თანასაზოგადოებებში (პოპულაციებში, ბიოცენოზებში) ბიოლოგიური მოვლენების რითმული გამეორებები. ბიოლოგიური ციკლები შეიძლება იყოს დღეღამური, სეზონური და სხვა.

ბიოლოკაცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. locatio განლაგება) - ცხოველის უნარი განსაზღვროს თავისი მდგომარეობა ან რაიმე საგნის მდებარეობა სივრცეში, მის მიერ გამოყოფილი და არეკლილი ფიზიკური (ელექტრომაგნიტური, ბგერითი, სითბური და სხვ.) ტალღების საშუალებით. მაგ., ღამურა ორიენტაციას იღებს ულტრაბგერის საშუალებით (ექოლოკაცია).

ბიოლუმინესცენცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. lumen სინათლე, შუქი, escent სუსტი მოქმედების აღმნიშვნელი სუფიქსი) - ცოცხალი ორგანიზმების ხილული ნათება, რაც დაკავშირებულია მათ ცხოველმოქმედებასთან და განპირობებულია განსაკუთრებული ნივთიერებების - ლუციფერინების ფერმენტული და ჟანგვით. ბიოლუმინესცენცია შემჩნეულია რიგ ცხოველებში - უმარტივესებში, ნაწლავღრუიანებში, ჭიებში, კიბოსნაირებში, მოლუსკებში, აგრეთვე ზოგიერთ ხერხემლიან ცხოველში, კერძოდ თევზებში. ასეთ ნათებას ადგილი აქვს ზოგიერთ სოკოშიც.

ბიომასა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. massa გროვა, ნაჭერი) - ერთი სახეობის ინდივიდების საერთო მასა ან ინდივიდების ერთობლიობა ზედაპირის ერთეულზე ან საცხოვრებელი ადგილის მოცულობაზე. მცენარეების ბიომასას ფიტომასა ეწოდება, ხოლო ცხოველებისას - ზოომასა.

ბიომედიცინა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. მედიცინა) - ბიოლოგიურ საფუძვლებზე დაყრდნობილი კლინიკური მედიცინა.

ბიომი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. oma ბოლოსართი, რომელიც აღნიშნავს ერთობლიობას) - სხვადასხვა ორგანიზმების ჯგუფების და მათი საცხოვრებელი გარემოს ერთიანობა განსაზღვრულ ლანდშაფტურგეოგრაფიულ ზონაში (მაგ., ტუნდრაში, წიწვიან ტყეებში, არიდულ ზონაში და სხვ.).

ბიომორფოზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, morphosis წარმოქმნა, ფორმირება) - ორგანიზმის ცვლილებები, რომლებიც განპირობებულია მისი შეგუებით გარემო პირობებთან.

ბიონავიგაცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, navigatio ცურვა) - ცხოველების უნარი, რეგულარული სეზონური მიგრაციების დროს ამოირჩიოს გამოზამთრების და გამრავლების, აგრეთვე თავისი ჩვეულებრივი ადგილსამყოფელი და დაბადების ადგილები (ჰომინგი). ბიონავიგაციას ცხოველი ახდენს გრძნობათა ორგანოებით და ინსტინქტებით.

ბიონიკა (ბერძნ. bion ცოცხალი არსება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ბიოლოგიურ სისტემებსა და პროცესებს საინჟინრო პრობლემათა გადასაწყვეტად.

ბიონტი (ბერძნ. bion ცოცხალი არსება) - ორგანიზმი, რომელიც ევოლუციის პროცესში შეგუებულია განსაზღვრულ გარემოში (ბიოტოპში, იხ.) არსებობას. განარჩევენ ბიონტების მრავალ ფორმას: აერობიონტებს, ჰიდრობიონტებს და ა.შ.

ბიოოპტიკა (ბერძნ.bios სიცოცხლე, optikos რაც ეხება მხედველობას) - ბიოლოგიის დარგი, რომელიც სწავლობს ცოცხალი ორგანიზმების მიერ სინათლის გამოყენებას ორიენტაციისათვის.

ბიოორიენტაცია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. oriens აღმოსავლეთი) - ცოცხალ ორგანიზმთა უნარი განსაზღვრონ თავიანთი ადგილმდებარეობა სივრცეში და შესაბამისად შეეგუონ მას.

ბიოპოლიმერები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, poly მრავალი, meros ნაწილი) - მაღალმოლეკულური ბიოლოგიური შენაერთები, რომლებიც წარმოადგენენ ცოცხალი ორგანიზმების სტრუქტურულ ნაწილებს (ცილები, ნუკლეინის მჟავები, პოლისაქარიდები და სხვ.).

ბიოპრეპარატები (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. praeparatus გამზადებული) - ბიოლოგიური წარმოშობის პრეპარატები, რომლებიც მოქმედებენ ცოცხალ ორგანიზმებზე და გამოიყენებიან დაავადებების პროფილაქტიკისა და მკურნალობისათვის.

ბიორითმოლოგია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, rhythmos რითმი, logos მოძღვრება) - სწავლება ბიორითმებზე, ორგანიზმის მდგომარეობის პერიოდულ ცვლილებებზე და მასში მიმდინარე რეაქციების ინტენსივობის ცვალებადობაზე.

ბიოსესტონი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, sestos გაცრილი) - წყალში შეწონილი ცოცხალი ორგანიზმები.

ბიოსინთეზი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, synthesis სინთეზი) - უჯრედში ნუკლეინის მჟავების, ცილების და სხვა ორგანული ნივთიერებების წარმოქმნა ბიოკატალიზატორების (ფერმენტების) მეშვეობით.

ბიოსპელეოლოგია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, spelaion მღვიმე, logos მოძღვრება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის მღვიმეებში გავრცელებულ ცოცხალ ორგანიზმებს.

ბიოსტრატონომია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ლათ. stratos შრე, ბერძნ. nomos კანონი) - ორგანული ნამარხი ნაშთების სივრცობრივი შეფარდება ერთმანეთისადმი.

ბიოსფერო (ბერძნ.bios სიცოცხლე, sphaire სფერო) - დედამიწის გარსი, რომლის შედგენილობა, სტრუქტურა და ენერგეტიკა განისაზღვრება ცოცხალი ორგანიზმების ერთობლივი ცხოველქმედებით. ბიოსფეროს მიეკუთვნება ლითოსფეროს ზედა ნაწილი (23 კმ-მდე სიღრმეში), ატმოსფერო 20-25 კმ-მდე (ოზონის ეკრანამდე) და ჰიდროსფერო.

ბიოტა (ბერძნ. biota სიცოცხლე) - რომელიმე ტერიტორიისათვის დამახასიათებელი ცოცხალ ორგანიზმთა ისტორიულად ჩამოყალიბებული ერთობლიობა.

ბიოტელემეტრია (ბერძნ. bios სიცოცხლე, tele შორს, შორიდან, მეტრეო ვზომავ) - სასიცოცხლო მოვლენათა გამოკვლევა და მათი მაჩვენებლების გაზომვა შორი მანძილიდან. ამ მიზნით ადამიანისა თუ ცხოველის სხეულის ზედაპირზე ამაგრებენ ტემპერატურის, წნევის, ქიმიური რეაქციების, მექანიკური დეფორმაციისა და სხვა გამღიზიანებლებისადმი მგრძნობიარე გადამცემებს, რომლებიც გამღიზიანებელთა ენერგიას ელექტრულ სიგნალებად გარდაქმნიან.

ბიოტექნია (ბერძნ. bios სიცოცხლე, techne უნარი, ოსტატობა) - გარეული სასარგებლო ცხოველების მოშენებისა და გამრავლების ღონისძიებათა სისტემა.

ბიოტექნიკა (ბერძნ. bios სიცოცხლე, techne უნარი, ოსტატობა) - ტექნიკური ხელსაწყოები, რომლებიც განკუთვნილნი არიან ბიოლოგიური კვლევისათვის.

ბიოტექნოლოგია (ბერძნ. bios სიცოცხლე, techne ხელოვნება, მეცნიერება, ლოგოს მოძღვრება) - იმ მეთოდების ერთობლიობა, რომელთა საშუალებით იღებენ ადამიანისათვის საჭირო პროდუქტებს (სხვადასხვა წამლებს, ანტიბიოტიკებს, მონოკლონურ ანტისხეულებს და სხვ.). ამ მიზნის მისაღწევად იყენებენ გენეტიკური (უჯრედული და გენური) ინჟინერიის მიღწევებს.

ბიოტიპი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, typos ანაბეჭდი, ნიმუში) - ორგანიზმების ჯგუფი, რომელთაც გააჩნიათ მსგავსი გენოტიპი და ფენოტიპი (მაგ., კლონი მცენარეებში).

ბიოტოპი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, topos ადგილი) - ბიოსფეროს ნაწილი, რომელსაც გააჩნია ერთგვაროვანი აბიოტური პირობები (კლიმატი, რელიეფი და სხვ.). ეს უკანასკნელი განსაზღვრავს ორგანიზმების სახეობრივ შემადგენლობას, აგრეთვე მათი არსებობის თავისებურებებს.

ბიოტოქსინები (ბერძნ. bios სიცოცხლე, toxikon შხამი) - ცოცხალი ორგანიზმების მიერ გამოყოფილი შხამიანი ნივთიერებები.

ბიოტროფები (ბერძნ. bios სიცოცხლე, trophe კვება) - ორგანიზმები, რომლებიც იკვებებიან ცოცხალი ორგანიზმებით. მიეკუთვნებიან ჰეტეროტროფებს (იხ.). ბიოტროფებია ფიტო და ზოოფაგები (პარაზიტების ჩათვლით).

ბიოტური ფაქტორები (ბერძნ. bios სიცოცხლე, ლათ. factor მწარმოებელი, მკეთებელი) - ერთ-ერთი ეკოლოგიური ფაქტორი, რომელიც გულისხმობს ცოცხალი ორგანიზმების ურთიერთდამოკიდებულებას და ურთიერთზეგავლენას (მტაცებლის გავლენა მსხვერპლზე, პარაზიტის მასპინძელზე და ა.შ.).

ბიოფიზიკა (ბერძნ. bios სიცოცხლე, physis ბუნება) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ცოცხალ ორგანიზმში მიმდინარე ფიზიკურ და ქიმიურ პროცესებს, აგრეთვე ბიოლოგიური სისტემების ულტრასტრუქტურას ცოცხალი მატერიის ორგანიზაციის ყველა დონეზე.

ბიოფილტრი (ბერძნ.bios სიცოცხლე, ფრანგ. filtre ბოჭკო) - ჩამდინარე წყლების გამწმენდი მოწყობილობა. მიკრობიოლოგიური ფილტრი ჩვეულებრივ წარმოადგენს რეზერვუარს ორმაგი ფსკერით, რომელიც გავსებულია მსხვილგრანულოვანი გამფილტრავი მასალით (ხრეშით, წიდით, კერამზიტით და სხვ.).

ბიოფსია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, opsis მხედველობა) - ცოცხალი ორგანიზმიდან ქსოვილის ამოკვეთა და მიკროსკოპული შესწავლა პათოლოგიური პროცესის ხასიათის დასადგენად. ბიოფსიას კლინიკაში იყენებენ ამა თუ იმ ავადმყოფობის დიაგნოზის დასადგენად და დასაზუსტებლად. იგივე ბიოპსია.

ბიოქიმია (ბერძნ.bios სიცოცხლე, chemeia ქიმია) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის ცოცხალ ორგანიზმებში შემავალი ნივთიერებების ქიმიურ სტრუქტურას, თვისებებსა და ლოკალიზაციას, აგრეთვე ორგანიზმების ცხოველმოქმედების პროცესში მიმდინარე ქიმიურ რეაქციებს.

ბიოქიმიური ანაპლაზია (ბერძნ. bios სიცოცხლე, chemeia ქიმია, anaplazo გარდავქმნი) - მდგომარეობს სიმსივნური უჯრედებიდან ყველა სპეციფიკური ფერმენტის ან მათი მნიშვნელოვანი ნაწილის გაქრობაში. ამასთან ერთად, ზოგიერთ სიმსივნეში იწყება ემბრიონული სტადიისათვის დამახასიათებელი სპეციფიკური ცილების სინთეზი.

ბიოქიმიური ევოლუცია (ბერძნ. bios სიცოცხლე, chemeia ქიმია, ლათ. evolutio განვითარება, გაშლა) - ინგლისელი სწავლულის ჯ. ჰოლდეინის და რუსი ბიოქიმიკოსის ა. ოპარინის ჰიპოთეზა, რომლის თანახმად დედამიწასა და სხვა პლანეტებზე, მათი ხანგრძლივი ევოლუციის ერთ-ერთ ეტაპზე, შეიქმნა სიცოცხლის წარმოშობის პირობები. ამ გზაზე პირველი ნაბიჯი უნდა გამხდარიყო არაორგანული მოლეკულებისაგან ორგანული მოლეკულების არაბიოლოგიური (აბიოგენური) სინთეზი. სიცოცხლის წარმოშობის მეორე ნაბიჯია ორგანულ ნივთიერებათა კონცენტრაციის პროცესი, რის შედეგადაც წარმოიქმნება ე.წ. კოაცერვატები (იხ.). ზოგიერთ მათგანს შესაძლოა შესძენოდა თვითწარმოქმნის უნარი.

ბიოცენოზი (ბერძნ. bios სიცოცხლე, koinos საერთო) - მიკროორგანიზმების, სოკოების, მცენარეებისა და ცხოველების ერთობლიობა, რომლებიც არსებობენ ხმელეთის ან წყალსატევის მეტად თუ ნაკლებად ერთგვაროვან არეალში (ბიოტოპში).

ბიოციდი (ბერძნ. bios სიცოცხლე, caedo ვკლავ) - ნივთიერება, რომელიც სპობს ყოველივე ცოცხალს.

ბიოციკლი (ბერძნ. bios სიცოცხლე, kyklos წრე) - ორგანიზმის ინდივიდუალური განვითარების ფაზების ან სტადიების კანონზომიერი ცვლილებები.

ბიოჰელმინთები (ბერძნ. bios სიცოცხლე, helminthes ჭია) - იმ ჰელმინთების ზოგადი სახელწოდება, რომელთა სასიცოცხლო ციკლის დასრულებისათვის აუცილებელია მასპინძლის ცვლა. ბიოჰელმინთები შეიძლება განვითარდნენ ორი ან სამი მასპინძლის მონაცვლეობით. აღნიშნული მასპინძლები ზოგჯერ ცხოველების სხვადასხვა სახეობებს მიეკუთვნებიან.

ბირთვაკი (ლათ. nucleolus) - ეუკარიოტების უჯრედების ბირთვებში არსებული მკვრივი სხეულაკი. შედგება რიბონუკლეოპროტეიდებისაგან, რომლებიც წარმოადგენენ რიბოსომების წინამორბედებს. მას შემდეგ, რაც 1950 წელს ნათელი გახდა რიბოსომების როლი ცილის ბიოსინთეზში, დადგინდა, რომ ბირთვაკი რიბოსომების წარმომქმნელი ორგანოიდია.

ბირთვაკის ორგანიზატორი - XX საუკუნის 30-იან წლებში ნაჩვენები იყო, რომ ბირთვაკის ფორმირება ინტერფაზაში დამოკიდებულია ქრომოსომის სპეციალიზებულ უბანზე - ბირთვაკის ორგანიზატორზე და რომ ბირთვაკების რაოდენობა ბირთვში შეესაბამება უჯრედის გენომში არსებულ ბირთვაკის ორგანიზატორების რაოდენობას.

ბირთვი (ლათ. nucleus) - ეუკარიოტების ცენტრალური ინფორმაციულ - გენეტიკური აპარატი, რომელიც შეიცავს ნუკლეინის მჟავებს, სხვადასხვა ცილებს, მინერალურ მარილებს და ა.შ. ზოგ უჯრედს (მაგ., ძუძუმწოვრების ერითროციტებს) ბირთვი არ გააჩნია, ზოგს კი (მეგაკარიოციტებს, ოსტეოკლასტებს, აგრეთვე სიმსივნურ უჯრედებს) იგი რამდენიმე ათეულიც კი შეიძლება ჰქონდეს. ბირთვის ძირითადი სტრუქტურული ელემენტები ქრომოსომებია.