გარკვეულ მიზეზთა გამო დღეს საკმაოდ დაბალია მოსახლეობის სამართლებრივი განათლების დონე, ჩვენმა მოქალაქეებმა ცუდად იციან, ან საერთოდ არ იციან თავიანთი უფლებები. ამასთან ერთად საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი (მათ შორის ხელისუფლების, სამართლებრივი ორგანოების წამომადგენელნი, ჟურნალისტები) ვერ ერკვევა ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებულ ცნებებში, ხშირია ტერმინოლოგიური დარღვევები.

ასეთ ვითარებაში მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია ადამიანის უფლებათა ლექსიკონის გამოცემა ქართულ ენაზე, რომელშიც მოცემული იქნება ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული ტერმინებისა და ცნებების დეფინიციები.

ლექსიკონში გამნმარტებულია როგორც ადამიანის ცალკეული უფლებები და თავისუფლებები (მაგალითად, მოქალაქეობის, შრომის, სიცოცხლის, განათლების, ჯანმრთელობის დაცვის უფლება, აზრის, სინდისის, რელიგიის თავისუფლება და ა.შ.) ისე ადამიანის უფლებებთან უშუალოდ დაკავშირებული სხვა ცნებებები და ტერმინები (მაგ. დემოკრატია, ავროტიტარიზმი, დიქტატურა, ლტოლვილი, გადაადგილებული პირი, დეპორტაცია, ემიგრაცია, ცენზურა, თვითცენზურა და ა.შ.).

ხაზგასმით აღვნიშნავთ, რომ ლექსიკონში მოცემული დეფინიციები წარმოდგენილია ადამიანის უფლებების ასპექტით და არა მისი ყოვლისმომცველი შინაარსით.

ლექსიკონის შეზღუდული მოცულობის გამო ჩვენ შეგნებულად ავარიდეთ თავი ცალკეული სოციალური ფენების უფლებების განმარტებებს (მაგალითად, ლექსიკონში ცალკე არ არ არის განმარტებული ბავშვთა, ქალთა ან ინვალიდთა უფლებები, თუმცა მოცემულია ზოგადი განმარტებები ისეთ ტერმინებში, როგორიცაა: დისკრიმაცია, ბავშვთა შრომა, ბავშვთა ექსპლოატაცია და ა.შ.)

ლექსიკონში განმარტებულია სამასამდე ტერმინი. თითოეულ ქართულ ტერმინსა თუ ცნებასთან ერთად მოცემულია მისი ინგლისური შესატყვისი. ლექსიკონს თან ერთვის გამოყენებული ლიტერატურის სია.

ლექსიკონში სტატიები ანბანის რიგზეა განლაგებული; გამოყენებულია საცნობარო გამოცემისათვის ჩვეული სისტემა: ამა თუ იმ სტატიაში კურსივითაა დაბეჭდილი იქ მოხსენიებული ის ტერმინი, რომელიც ანბანის რიგზე სპეციალური სტატიითაა წარმოდგენილი. ხოლო სტატიის ბოლოს, თუ ინფომაციის სისრულისათვის ეს საჭიროდაა მიჩნეული, მითითებულია განმარტებული ცნების შინაარსთან დაკავშირებული სხვა სტატიებიც. თუ ტექსტში მეორდება ის სიტყვა, ან სიტყვები, რომლებიც სტატიის სათაურს (ტერმინს) შეადგენს, ისინი საწყისი ასოებითაა მოცემული (კურსივით).

ლექსიკონის შექმნაში გაწეული დახმარებისათვის გულწრფელ მადლობას ვუხდით: ბატონ მიხეილ ნანეიშვილს - კონსულტაციებისათვის;

ქართული ენციკლოპედიის მთავარ რედაქტორს ბატონ ავთანდილ საყვარელიძეს - გულისხმიერებისა და გაწეული დახმარებისათვის;

ბატონ ნოდარ ებრალიძეს - საცნობარო გამოცემებისათვის აუცილებელი კონსულტაციებისა და ტექსტის რედაქტირებაში გაწეული დახმარებისათვის;

ბატონ ოთარ ზოიძეს - იურიდიული კონსულტაციებისა და საქმიანის შენიშვნებისათვის;

ბატონებს ივლიანე ხაინდრავასა, დავით ბერძენიშვილს, ვაჟა იმნაიშვილს, თემურ ნერგაძეს - სისტემური კონსლულტაციებისათვის;

განსაკუთრებულ მადლობას ვუხდით ბატონ მიხეილ ბაჟუნაიშვილს მისი ინიციატივით ორგანიზებული ყოველკვირეული განხილვებისათვის.

დაბოლოს, გულწფელ მადლობას ვუხდით ფონდს - „ღია საზოგადოება -საქართველო“, რომელმაც დააფინანსა ლექსიკონის მომზადება და გამოცემა.

ფრიდონ საყვარელიძე

აგრესია - Aggression

სახელმწიფოს მიერ შეიარაღებული ძალების გამოყენება სხვა ქვეყნის სუვერენიტეტის, ტერიტორიული მთლიანობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის წინააღმდეგ, ანდა ძალის გამოყენება სხვა, გაეროს წესდების საწინააღმდეგო საშუალებით.

1.ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების თავდასხმა, ან შეჭრა სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, ან სამხედრო ოკუპაცია, ან სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიის, ან მისი ნაწილის ძალადობრივი ანექსია;

2. ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების მიერ სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიის დაბომბვა, ან ნებისმიერი იარაღის გამოყენება სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე;

3. ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების მიერ სხვა სახელმწიფოს პორტების, ან სანაპირო ზოლის ბლოკადა;

4. ერთი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების თავდასხმა სხვა სახელმწიფოს მიწებზე, ზღვებზე, ან შეიარაღებულ ძალებზე, საზღვაო ან საჰაერო ფლოტზე;

5. სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მყოფი სახელმწიფოს შეიარაღებული ძალების გამოყენება ხელშეკრულების პირობების დარღვევით, ან ამ ტერიტორიაზე შეიარაღებული ძალების ყოლა ხელშეკრულების ვადების დარღვევით;

6. სახელმწიფოს ქმედება, რომელიც უთმობს საკუთარ ტერიტორიას სხვა სახელმწიფოს, ეს უკანასკნელი კი ამ ტერიტორიას იყენებს მესამე სახელმწიფოს საწინააღმდეგო აგრესიული ქმედებისათვის;

7. სახელმწიფოს მიერ, ან მისი სახელით შეიარაღებული ბანდების, ჯგუფების, უკანონო ფორმირებების, ან დაქირავებულთა გაგზავნა სხვა სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, მის წინააღმდეგ შეიარაღებული ქმედებების ჩასატარებლად.

ადამიანის განვითარების ინდექსი (Human development index)

ინდექსი, რომელსაც გაეროს კვლევითი პროგრამა ადამიანის პროგრესის განსაზღვრისათვის იყენებს, ა.გ.ი სამ ძირითად ელემენტს ეყრდნობა: ადამიანის სიცოცხლის ხანგრძლივობა, ცხოვრების ღირსეული დონის ცოვნა და სტანდარტები. ა.გ.ი. შედგება სამი მახასიათებლისაგან; ბავშვთა სიკვდილიანობა, მოზრდილი მოსახელობის განათლების დონე და ერთ სულ მოსახლეზე რეალური ერთობლივი ეროვნული პროდუქტის მსყიდველობითუნარიანობა. ინდექსის გამოსაყვანად მინიმალური ღირებულება (სიღარიბის ზღვარის მაქსიმალური მაჩვენებელი ერთის ტოლია) და სასურველი, ანუ ადეკვატური ღირებულება (სირარიბის არარსებობა ნულის ტოლია) სამივე ელემენტისათვის უნდა დავიანგაირშოთ. მინიმალური და სასურველი ღირებულებანი ათვლის წერტილებია სკალისათვის, ომლის მნიშვნელობები თითეოული მაჩვენებლისათვის ნულიდან ერთს შეადგენს. ქვეყნის მონაცემების შესაბამის სკალაზე განთავსებისას და სამი სკალის საშუალო მაჩვენებლის მიღებისას, შეიძლება გამოვიანგარიშოთ სიღარიბის საშუალო ინდექსი. შესაბამისად, ერთს გამოკლებული სიღარიბის საშუალო ინდექსი არის ა.გ.ი.

ადამიანის უფლებათა დარღვევის კლასიფიკაცია - Classification oh human rights violations

ა.უ.დ.კ-ის სხვადასხვა მეთოდი არსებობს. აქ მნიშვნელოვანია:

1. რამდენად სერიოზულია დარღვევა (რომელი უფლება დაირღვა, მაგალითად,

განათლების უფლება, თუ უფრო მნიშვნელოვანი - სიცოცხლის უფლება);

2. დარღვევათა სიხშირე;

3. დარღვევათა მასშტაბი (რამდენი ადამიანის მიმართ ირღვევა მათი უფლებები).

იხ. აგრეთვე დარღვვევა

ადამიანის უფლებათა დარღვეის მიზეზები - Root causes of human rights violations

ადამიანის უფლებათა დარღვევის ხელშემწყობი ფაქტორები ხშირადაა დაკავშირებული სახელმწიფოსა და საზოგადოებას შორის არსებულ დაძაბულ ურთიერთობასთან. ა.უ.დ.ძ.მ-ის დისციპლინათაშორისმა კვლევითმა პროგრამამ ამ დარღვევების 80 მიზეზი განსაზღვრა.

ადამიანის უფლებათა დოკუმენტების ნუსხა - Inventory of human rights instruments

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მიერ 1988 წელს გამოცემული ადამიანის უფლებათა დოკუმენტების კრებული კონვენციების, დეკლარაციებისა და სხვა დოკუმენტების 67 ტექსტს შეიცავს. ეს დოკუმენტები შეიძლება დავყოთ სამ კატეგორიად:

I. ზოგადი და სპეციალური დოკუმენტები;

II. გლობალური და რეგიონული დოკუმენტები;

III. დოკუმენტები, რომელთაც სავალდებულო იურიდიული ძალა აქვთ, (ხელშეკრულებები) და სხვა დოკუმენტები.

საყოველთაოდ ცნობილი გლობალური და რეგიონული დოკუმენტებია:

1.ადამინიანის უფლებათა საერთაშორისო დეკლარაცია (1948)

2. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კონვენცია (1966);

3. ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენცია (1950);

4. ევროპის სოციალური ქარტია (1961);

5. ადამიანის უფლებათა და მოვალეობათა ამერიკული დეკლარაცია (1948);

6. ადამიანის უფლებათა ამერიკული კონვენცია (1969);

7. ადამიანის და ხალხთა უფლებათა აფრიკული ქარტია (1981);

სპეციალური დოკუმენტების კლასიფიცირება შეიძლება შემდეგი კატეგორიების მიხედვით:

1. თვითგამორკვევის უფლება;

2. დისკრიმინაციის თავიდან აცილება;

3. სამხედრო დანაშაული და დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ, გენოციდის ჩათვლით;

4. მონობა, დამონება, იძულებითი შრომა და სხვა ამგვარი ინსტიტუტები და მათთან ბრძოლის ტაქტიკა;

5. ადამიანის უფლებანი მართლმსაჯულების აღსრულებისას: დაკავებულ და დაპატიმრებულ პირთა დაცვა;

6. მოქალაქეობა, მოქალაქეობის არმქონე პირის მდგომარეობა, თავშესაფრის უფლება და ლტოლვილები;

7. ინფორმაციის თავისუფლება;

8. შეკრებების თავისუფლება;

9. დასაქმების პოლიტიკა;

10. ქალთა პოლიტიკური უფლებანი;

11. ქორწინება და ოჯახი, ბავშვობა და ყრმობა;

12. სოციალური დაცვა, პროგრესი და განვითარება;

13. კულტურით სარგებლობის უფლება; საერთაშორისო კულტურული განვითარება და თანამშრომლობა.

სპეციალური დოკუმენტების მოცულობის და შინაარსის მიხედვით განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს სამ მიზანს. ეს მიზნებია:

1. დისკრიმინაციის ლიკვიდირება;

2. მოწყვლადი პირებისა და ჯგუფების დაცვა;

3. ძალადობის ფართომასშტაბიანი პრაქტიკის წინააღმდეგ ბრძოლა.

იხ. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილი

ადამიანის უფლებათა ვერტიკალური ამოქმედება - Vertical effect of human rights

ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი მხოლოდ და მხოლოდ ადამიანისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის სფეროს მიეკუთვნება. ეს ამ ნორმათა ე.წ. ვერტიკალური მოქმედებაა.

იხ. აგრეთვე, ადამიანის უფლებათა ჰორიზონტალური მოქმედება.

ზოგადი ტერმინია, რომელსაც გაეროს ეგიდით მიღებული ადამიანის უფლებებისადმი მიძღვნილი ოთხი ძირითადი საერთაშორისო დოკუმენტის მიმართ იყენებენ:

ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ბილი - International bill of human rights

1) ადამიანთა უფლებების დეკლარაცია;

2) სამოქალაქო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ;

3) საერთაშორისო პაქტი ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა შესახებ;

4) სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტის თანდართული ფაკულტატური პროტოკოლები.

ადამიანის უფლებათა უხეში დარღვევები - Gross human rights violations

ადამიანის უფლებათა ყველაზე სერიოზული დარღვევები თითოეული ადამიანის ფიზიკურ ხელშეუხებლობასთან, კერძოდ კი, სიცოცხლის უფლებასთან არის დაკავშირებული. მათ განეკუთვნება: პოლიტიკური მკვლელობა (სიკვდილით დასჯა სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის გარეშე), გაუჩინარება და წამება (ე.წ. „საბედისწერო სამკუთხედი”). ეს ცნება ასევე მოიცავს არამართლზომიერ დაკავებას, რომელსაც თან მოსდევს ხანგრძლივი პატიმრობა სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენის გარეშე.

იხ. აგრეთვე, არამართლზომიერი დაპატიმრება

ადამიანის უფლებათა ხელშეწყობა და დაცვა - Promotion and protection  of human rights

ა.უ.ხ.დ. მოიცავს იძულებით ზომებს, რომლებსაც უმრავლეს შემთხვევაში გადაუდებელი ხასიათი აქვს. ისინი მიმართულია ადამიანის უფლებათა დარღვევის თავიდან ასაცილებლად, შესაწყვეტად, ან შესარბილებლად, რისთვისაც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პირდაპირი დიპლომატიური, სამართლებრივი, სამხედრო, ანდა საზოგადოებრივი ზეწოლა, ან სხვა მეთოდები.

ადამიანის უფლებათა ხელშეწყობა ნებაყოფლობით დიპლომატიურ ზომებს გულისხმობს იმ ქვეყნების დასახმარებლად და პირობების გასაუმჯობესებლად, სადაც ადამიანის უფლებათა დარღვევის საფრთხე არსებობს.

ადამიანის უფლებათა ჰორიზონტალური მოქმედება (Horizontal effects of Human Rights) ა.უ.ჰ.მ. ნიშნავს ადამიანის უფლებათა მეთოდოლოგიისა და ტერმინოლოგიის ადამიანთაშორის ურთიერთობებში გამოყენებას, თუმცა ამგვარმა მცდელობებმა არ გაამართლა და დღეს, ადამიანის უფლებებზე საუბრისას, მხედველობაში გვაქვს მხოლოდ ადამიანსა და სახელმწიფოს შორის არსებული ურთიერთობა. და თუმცა ოჯახი, სიყვარული, მეგობრები, ან ურთიერთობა მეზობლებს შორის წარმოადგენენ მთელ რიგ უფლებათა და მოვალეობათა წყაროს, ადამიანის უფლებათა ცნება მათ მიმართ არ გამოიყენება.

იხ. ადამიანის უფლებათა ვერტიკალური მოქმედება

ადამიანის უფლებები - Human rights

ა.უ-ის კონცეფცია ბუნებითი კონცეფციის დოქტრინიდან გამომდინარეობს, რომლისთვისაც ძირითადია განუყოფელი, დაბადებითი ადამიანური ღირსების ცნება. ამ კონცეფციის მიხედვით საზოგადოების თითოეულ წევრს, კანონით მინიჭებული უფლებების გარდა, აქვს ძირითადი უფლებები - სწორედ იმიტომ, რომ ისინი ადამიანებად დაიბადნენ. სხვანაირად რომ ვთქვათ, ხელისუფლებას იმდენი უფლება აქვს, რამდენსაც მას კანონი ანიჭებს, (შეზღუდული ძალაუფლების პრინციპი), ხოლო ადამიანს აქვს ყველა ის უფლება, რომელსაც არ უკრძალავს კანონი. ადამიანის უფლებებში ორ ძირითად ჯგუფს გამოყოფენ: მატერიალურ და საპროცესო უფლებებს.

მატერიალური უფლებები მოიცავენ  - პირად, ანუ სამოქალაქო უფლებებსა და თავისუფლებებს, პოლიტიკურ, ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებს.

პირად ანუ სამოქალაქო უფლებებსა და თავისუფლებებს მიეკუთვნება: ყველა ადამიანის თანასწორობა კანონის წინაშე, მოქალაქეობის უფლება, სიცოცხლის, პატივისა და ღირსების, თავისუფლების ხელშეუვალი უფლებები, სიტყვის, აზრის, სინდისის და რელიგიის თავისუფლება და ა.შ.

პოლიტიკურ უფლებებს მიეკუთვნება: ხელისუფლების მიერ გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობის უფლება, საარჩევნო უფლება, პოლიტიკური პარტიის, პროფესიული კავშირის შექმნის და მასში მონაწილეობის უფლება, მიტინგებისა და მანიფესტაციების ჩატარების უფლება და ა.შ.

ეკონომიკურ და სოციალურ უფლებებს მიეკუთვნება: შრომის უფლება;

შრომის სამართლიანი და ხელსაყრელი პირობების უფლება; პროფკავშირების შექმნის უფლება; გაფიცვის უფლება; განათლების, ჯანმრთელობის უფლებები და ა.შ.

კულტურულ უფლებებს მიეკუთვნება: საზოგადოების კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობის უფლება, სამეცნიერო პროგრესის შედეგებით სარგებლობის უფლება და ა.შ.

საპროცესო უფლებები კი ადამიანისათვის მიკუთვნებული მოქმედების მეთოდები და მასთან დაკავშირებული ინსტიტუტებია, რომელთა დახმარებითაც ადამიანი დაცულია ხელისუფლების თვითნებობისაგან. ადამიანის უფლებათა დაცვის საპროცესო გარანტიებს მიეკუთვნება, აგრეთვე, საკონსტიტუციო სასამართლო, ომბუდსმენის (სახალხო დამცველი) ინსტიტუტი, რეფერენდუმის მოწყობის უფლება და ა.შ.

ადამიანის უფლებათა ზოგადი პრინციპებია:

ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები მხოლოდ და მხოლოდ ადამიანისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის სფეროს განეკუთვნება;

ადამიანის უფლებები ინდივიდუალურია და არა კოლექტიური. ამ წესიდან ერთადერთი გამონაკლისია ხალხთა თვითგამორკვევის უფლება;

ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები არ არის სახელმწიფოს მიერ ნაბოძები წყალობა, ისინი სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებლად არსებობენ, ვინაიდან ჩვენ ადამიანებად დავიბადეთ;

არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს დაფიქსირებულია თუ არა ყველა ეს უფლება და თავისუფლება სახელმწიფოთა კონსტიტუციებსა და საკანონმდებლო აქტებში, ვინაიდან ადამიანის კუთვნილი უფლებები და თავისუფლებები ყველა კონსტიტუციასა და კანონმდებლობაზე მაღლა დგას;

ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა წყარო არ არის სახელმწიფო. ეს უფლებები სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებლად არსებობს, სახელმწიფო კი აღიარებს მათ არსებობას;

სახელმწიფოს მოვალეობაა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა, რადგანაც ის არსებობს ხალხისაგან და ხალხისათვის;

ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებებია. ამ უფლებათა და თავისუფლებათა არსებობა არ შეიძლება შემოიფარგლოს დროის რომელიმე მონაკვეთით და არ შეიძლება შეილახოს სხვა ღირებულებებით;

ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები, როგორც წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებები, ზღუდავს სახელმწიფოს ხელისუფლების განხორციელებისას, ე.ი. ხელისუფლება შეზღუდულია ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით.

იხ. ადამიანური ღირსება, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები; ეკონომიკური და სოციალური უფლებები; კულტურული უფლებები; თვითგამორკვევა, ზოგადი მესამე მუხლი; მატერიალური უფლებები;

ადამიანური ღირსება - Human dignity

ერთ-ერთი ფუძემდებლური კონცეფცია (თანასწორ და განუყოფელ უფლებათა კონცეფციასთან ერთად), რომელსაც ადამიანის უფლებათა დაცვა ეყრდნობა.

ა.ღ. ყველა ადამიანს მოეპოვება და არავის აქვს მისი შელახვის უფლება. ამ კონცეფციისათვის ძირითადია განუყოფელი, დაბადებითი ადამიანური ღირსების ცნება (განსხვავდება პიროვნული ღირსებისაგან), რომელიც თავად კაცობრიობის ბუნებიდან გამომდინარეობს და ერთნაირად აქვს ყველა ადამიანს _ იქნება ეს ახალშობილი, ამქვეყნად ჯერ რომ არაფერი შეუქმნია, თუ ჩამოყალიბებული დამნაშავე. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პრეამბულაში თანდაყოლილი ღირსება და თანასწორი და განუყოფელი უფლებები თავისუფლების, სამართლიანობის და საყოველთაო მშვიდობის საფუძვლადაა მიჩნეული.

ადმინისტრაციული დაკავება - Administrative detention

ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ პიროვნების დაკავება ან ინტერნირება ბრალდების წარდგენის, ან დამოუკიდებელი სასამართლო ორგანოს გარეშე. ხშირად ამ ქმედებებს თან ახლავს ადამიანის უფლებათა დარღვევები.

ადმინისტრაციული დაკავება საკმაოდ ხშირად გამოიყენება ბევრ ქვეყანაში, მათ შორის ისეთშიც, საკუთარ თავს დემოკრატიულს რომ უწოდებს.

დისკრიმინაციის თავიდან აცილებისა და უმცირესობათა დაცვის გაეროს ქვეკომისიის მონაცემებით ადმინისტრაციული დაკავების ძირითადი მიზნებია:

1. თავიდან აცილება ან ჩახშობა სერიოზული არეულობისა, რომელმაც შეიძლება დაარღვიოს საზოგადოებრივი წესრიგი და საფრთხე შეუქმნას სახელმწიფო უშიშროებას;

2. საიმიგრაციო კონტროლი, უცხოელთა გასახლება და მათი პოლიტიკური მოღვაწეობის ზედამხედველობა;

3. დისციპლინური ზომები;

4. სამედიცინო და სოციალური ზომები (ნარკომანების, სულით ავადმყოფთა წინააღმდეგ და ა.შ.);

5. მავნე სოციალური ორიენტირების წინააღმდეგ მიმართული ზომები;

6. ომის პირობებში მოქალაქეების დასაცავად მიმართული ზომები.

გაეროს ქვეკომისიას ასევე მიაჩნია, რომ დაკავება ადმინისტრაციულია, თუ დე-ფაქტო და (ან) დე-იურე ის განხორციელებულია აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოს განკარგულებით, ხოლო აღსრულება მხოლოდ ადმინისტრაციულ ორგანოს ეკისრება, მაშინაც კი, როცა არსებობს სასამართლო დაცვის შემდგომი საშუალებები.

ასეთ შემთხვევებში სასამართლო განიხილავს ასეთი გადაწყვეტილების კანონიერებას და (ან) მის სათანადოდ შესრულებას და არა თავად გადაწყვეტილებას. ა.დ. არ მოიცავს თვითნებურ, ხანგრძლივ დაკავებას სასამართლომდე, ან დაკავებას საპოლიციო უბანში სამართალდამცავი ორგანოების ბრძანებით გამოძიების ჩასატარებლად

ავტონომია - Autonomy

ამ ცნების ზუსტი მნიშვნელობა თვითმმართველობაა. თვით ცნება ასოცირდება სუვერენიტეტისა და დამოუკიდებლობის იდეასთან. ტრადიციული საერთაშორისო თეორიით ყოველი სახელმწიფო ავტონომიურად ითვლება, ანუ არ ემორჩილება რომელიმე გარეშე ხელისუფლებას. თანამედროვე პირობებში ამ კონცეფციას შედარებითი ხასიათი აქვს და ა. განიხილება როგორც დამოუკიდებლობის შედარებითი და არა აბსოლუტური ხარისხი, ვინაიდან სახელმწიფოები დღეს გარკვეულწილად ურთიერთდაკავშირებულნი არიან. ა-ს ცნება უკვე აღარ ცვლის სუვერენიტეტის ცნებას. სუვერენიტეტის იდეა ვრცელდება მხოლოდ სახელმწიფოებზე, ხოლო ა-ისა - კი ნებისმიერ ტერიტორიაზე, რომელიც არ არის რომელიმე სახელმწიფოს სრული კონტროლის ქვეშ.

ავტორიტარიზმი - Authoritarianism

მმართველობის ფორმა, ან დემოკრატიის საწინააღმდეგო თეორია, რომელიც იცავს მმართველობის ამ ფორმას, რომლის დროსაც არ არის აუცილებელი თანხმობის არსებობა ხელისუფლებას, მის გადაწყვეტილებებსა და საზოგადოებას შორის. არჩევნები და დისკუსიების მიზანი ხელისუფლებისთვის დემოკრატიული იმიჯის შექმნაა მაშინ, როდესაც კონტროლი მთლიანად ხელისუფალთა ხელშია. ავტორიტარი მმართველნი თავიანთ ძალაუფლებას ძირითადად რელიგიურ და/ან ნაციონალისტურ მოთხოვნებზე აფუძნებენ. მათი მმართველობა იძულებას ეყრდნობა და არა კონსტიტუციურ შეზღუდვებს.

ავტორიტარული რეჟიმის მსხვრევისა და მისი ლიბერალიზაციის შემდეგ მიზეზებს გამოყოფენ:

1. ავტორიტარულ რეჟიმს ესმის იმ ვითარების დროებითი ხასიათი, რომელმაც შესაძლებელი გახადა მისი შექმნა. აქედან გამომდინარე, როდესაც აღარ არის ამ სახის რეჟიმის არსებობის აუცილებლობა (ან სულაც შესაძლებლობა) ის იმსხვრევა.

2. რეჟიმი კარგავს „ლეგიტიმურობას” და ვინაიდან ვერც ერთი რეჟიმი იარსებებს ლეგიტიმურობის, ანუ საზოგადოებისგან აღიარების, თანხმობისა და მხარდაჭერის გარეშე, ის იმსხვრევა.

3. მმართველი ძალის (განსაკუთრებით, სამხედრო ძალის) შიგნით წარმოქმნილი კონფლიქტების გადაწყვეტა ამ ძალის შიგნითვე ხდება შეუძლებელი. ამ ძალების ზოგიერთი წარმომადგენელი (ფრაქცია) დახმარებისათვის გარეშე ძალას იწვევს. ამდენად, მმართველი ძალა, როგორც ასეთი, წყვეტს არსებობას.

4. საზღვარგარეთიდან ზეწოლა და დემოკრატიულობის მოთხოვნა მმართველ ძალას კომპრომისებისაკენ უბიძგებს.

აზრის გამოხატვის თავისუფლება - Freedom of expression

თავისუფლება, რომელიც აზრის ღიად გამოხატვასთანაა დაკავშირებული. ეს ნიშნავს, რომ ადამიანს უფლება აქვს ჰქონდეს საკუთარი აზრი ნებისმიერ საკითხზე და თავისუფლად მიიღოს და გაავრცელოს იდეები და ინფორმაცია (კერძო საუბარში თუ საჯაროდ) ხელისუფლების ჩარევის გარეშე და სახელმწიფო საზღვრების მიუხედავად. ა.გ.თ-ს არა მარტო ხელისუფლება, არამედ, ხშირად ოპოზიცია, ან ტერორისტული ორგანიზაციებიც ებრძვიან, რომლებიც, სხვადასხვა ფორმით, უკრძალავენ პრესას, პოლიტიკოსებს, ან ცალკეულ ადამიანებს საკუთარი აზრის ღიად გამოთქმას. დემოკრატიული ქვეყნების უმრავლესობაში თავისუფალი პრესა, ეფექტური სასამართლო ხელისუფლება და დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემა ა.გ.თ-ს გარანტები არიან. საერთაშორისო სამართლის ნორმების მიხედვით ამ თავისუფლების მიმართ შესაძლებელია დაწესებულ იქნეს შეზღუდვები, თუ ირღვევა სხვათა უფლებები, შელახულია მათი რეპუტაცია, ან თუ ა.გ.თ. საფრთხეს უქმნის საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას და წესრიგს, საზოგადოების ჯანმრთელობასა და ზნეობას.

იხ. პრესის თავისუფლება; დემონსტრაციების თავისუფლება, ინფომაციის თავისუფლება, სიტყვის თავისუფლება

აზრის, სინდისის და რელიგიის თავისუფლება - Freedom of thought, conscience and religion

ეს ცნება ადამიანის ინტელექტუალურ, ზნეობივ და სულიერ გამოცდილებას მოიცავს. ა.ს.რ.თ. საკუთარი იდეების, რელიგიის ან რწმენის შეცვლის, ან ღვთისმსახურებასა და სწავლებაში , რელიგირუი წეს-ჩვულებებისა და რიტუალების აღსრულებასა და დაცვაში საკუთარი რელიგიის, ან რწმენის აღიარების ტავისუფლებას გულისხმობს, იქნება ეს ერთპიროვნულად, თუ სხვებთან ერთად, საჯარო თუ კერძო წესით.

აკადემიური თავისუფლება - Academic freedom

ა.თ. ნიშნავს აკადემიური თანამეგობრობის თითოეული წევრისა და მთლიანად თანამეგობრობის თავისუფლებას იღვაწონ ცოდნის გაღრმავებისა და გადაცემისათვის გამოკვლევევების, დისკუსიების, შემოქმედებითი მოღვაწეობის, სწავლების, ლექციების კითხვის და სამეცნიერო ნაშრომების შექმნის გზით.

ახალი ცოდნის წარმოქმნისა და წარსულისა და აწმყოს ტექნოლოგიების სწავლების შესაძლებლობის შესაქმნელად ხელისუფლებამ განათლების სისტემა პროპაგანდის იარაღად არ უნდა გამოიყენოს. მან ასევე უნდა უზრუნველყოს პროფესორ-მასწავლებელთა შემადგენლობის და სტუდენტობის ავტონომიის პირობები და საპოლიციო, ან სამხედრო მეთვალყურეობის და დევნის გარეშე სწავლებისა და შემოქმედებითი საქმიანობის თავისუფლება.

ა.თ. მოიცავს საზოგადოებრივი საქმეებისა და საკუთარი დაწესებულების შესახებ ინფორმაციის მიღების, საკუთარ კოლეგებთან, ქვეყნის შიგნით თუ გარეთ, ინფორმაციის გაცვლის თავისუფლებას

ამბოხება - Rebellion

მოქმედება ან მდგომარეობა, რომელიც, ქვეყნის (ან მისი ნაწილის) ხელისუფლების, ან მთავრობის მიმართ ღია სამხედრო დაპირისპირებით გამოიხატება. ა. ასევე შეიძლება გამოიხატოს აშკარა დაუმორჩილებლობის, ან ნებისმიერი კონტროლის მიუღებლობის ფორმით. თუ ასეთი მდგომარეობა გაგრძელდება და გაძლიერდება, ა. შეიძლება სამოქალაქო ომსა, ან რევოლუციაში გადაიზარდოს

ამნისტია - Amnesty

დანაშაულის ჩამდენი პირების სრული, ან ნაწილობრივი განთავისუფლება სასჯელისაგან, ანდა სასამართლოს მიერ გამოტანილი სასჯელის უფრო მსუბუქი სასჯელით შეცვლა. ა. ასევე შეიძლება გულისხმობდეს ნასამართლობის მოხსნას იმ პირებისათვის, რომლებმაც ადრე მოიხადეს სასჯელი. ა. შეიძლება იყოს საყოველთაო, როდესაც ის ეხება ყველა პირს, რომელთაც ჩაიდინეს სისხლის სამართლის კოდექსის გარკვეული მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაული (ა-ის აქტის სხვა პირობების დაკმაყოფილების შემთხვევაში), და - ნაწილობრივი, როდესაც ის ცალკეულ პირებს ეხება და შეწყალების ფორმით ხორციელდება.

„ამპარო“- Amparo

პროცედურა, რომელიც ძირითადად იდენტურია „ჰაბეას კორპუსის“ პროცედურისა (დაკავების კანონიერების გასაჩივრება სასამართლოში). „ა-ს“ ინსტიტუტი კონსტიტუციური ნორმის სახით არსებობს ლათინური ამერიკის ზოგიერთ ქვეყანაში.

აპარტეიდი - Apartheid

რასობრივი დისკრიმნაციის ყველაზე სასტიკი ფორმა, რომელიც რაობრივი ნიშნით გამორჩეული გარკვეული ჯგუფებისათვის სამოქალაქო, პოლიტიკური ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების აღკვეთაში გამოიხატება.

სამხრეთაფრიკულ ა-ს საბოლოოდ 1994 წელს მოეღო ბოლო, როდესაც პრეზიდენტმა დე კლერკმა პირველი თავისუფალი არჩევნები ჩაატარა, რის შედეგად იგი ან პოსტზე ნელსონ მანდელამ შეცვალა.

არამართლზომიერი დაპატიმრება - Arbitrary arrest

პირადი თავისუფლების აღკვეთა, რომელსაც კანონით დადგენილი ოფიციალური პროცედურების დარღვევით ახორციელებს თანამდებობის პირი, ან სხვა პირი, რაც ცნობილია თანამდებობის პირისათვის და აღნიშნული ქმედება სარგებლობს მისი თანხმობით, ან მოწონებით. ა.დ. გრძელდება მანამ, სანამ დაპატიმრებული არ წარდგება სამართლიანი, დამოუკიდებელი სასამართლოს წინაშე საპროცესო გარანტიების დაცვის პირობებში. ა.დ. შეწყვეტილად ითვლება მხოლოდ მაშინ, როდესაც დაპატიმრებული განთავისუფლებულია ყოველგვარი პირობის გარეშე, ან როდესაც მის საქმეს კომპეტენტური და დამოუკიდებელი სასამართლო ორგანო განიხილავს.

არამათლზომიერი სიკვდილით დასჯა - Arbitrary execution

იხ. ჯგუფური სიკვდილით დასჯა. პოლიტიკური მკვლელობა;

არაძალადობრივი პროტესტი: სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის აქციები - Non-violent protest: action of civil disobedience

ხალხის შეკრება, ან სხვა სახის აქცია, რომლის წინასწარ გამოცხადებული მიზანია პროტესტის გამოთქმა რეჟიმის, ხელისუფლების, ან მისი ერთ-ერთი ლიდერის წინააღმდეგ ძალადობის გამოყენების გარეშე. პროტესტი გამოიხატება მშვიდობიანი დემონსტრაციებით, პეტიციების შედგენითა და მისი ხელისუფლებისათვის გადაცემით, გზების დროებით ბლოკირებით, პიკეტების მოწყობით, პროკლამაციების დარიგებით, გაფიცვებით, ან მუშაობის ხანმოკლე შეწყვეტით, ანდა კიდევ, შენობათა კედლებზე და სხვა ადგილებში საპროტესტო ლოზუნგების წარწერით.

არჩევნები - Election

ხმის მიცემის პროცედურა, რომლის შედეგადაც პიროვნება იკავებს პოსტს, ან თანამდებობას ამომრჩევლების, ან მათი წარმომადგენლების მიერ მიცემული ხმების რაოდენობის შესაბამისად. ყველა სახელმწიფოსათვის ა-ის ერთიანი პროცედურა არ არსებობს. ეროვნული (სახელმწიფო) სუვერენიტეტის არსებობისას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების უფლება პერიოდულ და თავისუფალ არჩევნებში გამოხატულ ხალხის ნებას უნდა ეფუძნებოდეს. ხალხის ნება შემდეგ ფაქტორებს მოიცავს:

1. საყოველთაო და თანაბარი საარჩევნო უფლება;

2. ქვეყნის მართვაში მონაწილეობის უფლება პირდაპირ, ან თავისუფალი არჩევნების შედეგად არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით;

3. საკუთარ ქვეყანაში სახელმწიფო სამსახურის მიღების თანასწორი უფლება;

4. ფარული კენჭისყრის, ან არჩევნების ანალოგიური პროცედურის უფლება, რომელიც ამომრჩეველთა ნების თავისუფალ გამოხატვას უზრუნველყოფს;

5. მშვიდობიანი შეკრებების თავისუფლება;

6. ასოციაციების თავისუფლება;

7. სიტყვის და აზრის გამოხატვის თავისუფლება, ნებისმიერი სახის ინფორმაციის და იდეების ზეპირად, წერილობით, ან ბეჭდვითი სახით მოძიების, მიღების და გავრცელების უფლების ჩათვლით;

8. ქვეყნის მოქალაქეთა უფლება - შეცვალონ მმართველობის ფორმა კონსტიტუციური პროცედურების საშუალებით.

ასიმილაცია - Assimilation

დომინირებული ეთნიკური ერთობის მიერ სხვა ეთნიკური ერთობის შთანთქმის პროცესი. კონფლიქტები და უთანხმოებანი წარმოიშობა მაშინ, როდესაც სახელმწიფო ახორციელებს მის ტერიტორიაზე მცხოვრები უმცირესობების ძალადობრივ ა-ს, რაც ამ უმცირესობათა დენაციონალიზაციისკენაა მიმართული. შედეგი ხშირად სურვილის საპირისპიროა, ვინაიდან ა-ის მცდელობა აღვივებს ეთნიკურ თვითშეგნებას

აღმასრულებელი ხელისუფლება - Executive

ხელისუფლების ერთ-ერთი შტო, რომელიც პრაქტიკულად აღასრულებს   კანონებს,  ხელშეკრულებებს და ა.შ. ბევრ ქვეყანაში ა.ხ. დემოკრატიის საზიანოდ დე ფაქტო დომინირებს ხელისუფლების დანარჩენ ორ შტოზე (საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლება). ზოგ ქვეყანაში ა.ხ. ფაქტიურად იმყოფება შეიარაღებული ძალების, ან ეკონომიკური ელიტის გავლენის ქვეშ.

აჯანყება - Insurgency

სამხედრო გადატრიალება, ან ბუნტი, როგორც წესი, კანონიერი ხელისუფლების წინააღმდეგ, რომელიც არ გადაიზრდება სამოქალაქო ომში. ტერმინი გამოიყენება დაბალი ან საშუალო ინტენსივობის კონფლიქტების აღსანიშნავად.

იხ. შიდა შეიარაღებული კონფლიქტი

აჯანყებული ძალები - Insurgent forces

შეიარაღებული ოპოზიციური ჯგუფები, რომლებიც გამოდიან მმართველი რეჟიმის წინააღმდეგ და ბრძოლის სხვადასხვა მეთოდებს იყენებენ.

იხ. აგრეთვე, ომის წარმოების პარტიზანული მეთოდები; დივერსია; ტერორიზმი, პოლიტიკური მკვლელობა

ბავშვებისადმი სასტიკი მოპყრობა - Child abuse

ფიზიკური ან ფსიქიკური ძალადობის ყველა ფორმა, ბავშვის ცემა, ან შეურაცხყოფა, უყურადღებო, გულგრილი, ან უხეში მოპყრობა, ექსპლოატაცია, სექსუალური ექსპლოატაციის ჩათვლით.

ბავშვად მიიჩნევა პირი, რომელსაც არ შესრულებია 18 წელი, იმ შემთხვევების გარდა, როდესაც კანონით სრულწლოვანება უფრო ადრეულ ასაკში მიიღწევა

ბავშვთა ექსპლოატაცია - Child sxploitiation

ექსპლოატაციად მიიჩნევა სასტიკი მოპყრობა ბავშვებისადმი, ანდა მათი კანონსაწინააღმდეგო გამოყენება კომერციული, ან სამრეწველო მიზნებისათვის. ბავშვთა ექსპლოატაციას განეკუთვნება: ბავშვთა სექსუალური ექსპლოატაცია პირადი სიამოვნების, ან ფულადი მოგების მიღების მიზნით; ღამის შრომა; იმ ბავშვთა სამუშაოზე მიღება, რომლებიც ასაკის მიხედვით დაწყებით სკოლაში უნდა სწავლობდნენ; სახიფათო, ან მავნე სამუშაო პირობები; აკრძალული მედიკამენტების დამზადებასა და მის გავრცელებასთან დაკავშირებული სამუშაო; ბავშვებით ვაჭრობა; დამამცირებელ და სასტიკ მოპყრობასთან დაკავშირებული სამუშაო. გაეროს მიზანია ბ.ე-ის ყველა ფორმის მოსპობა.

ბავშვთა შრომა - Child laber

ბავშვების მიერ შესრულებული სამუშაო. ბ.შ-ის ზოგიერთი ფორმა დაშვებულია კანონმდებლობით. Bბავშვს უფლება აქვს, დაცული იყოს ეკონომიკური ექსპლოატაციისაგან, აგრეთვე ისეთი სამუშაოს შესრულებისაგან, რომელიც შეიძლება მავნე აღმოჩნდეს მისი ჯანმრთელობისათვის, ანდა ხელს უშლიდეს მის ფიზიკურ, ფსიქიკურ, სულიერ, მორალურ, ან სოციალურ განვითარებას.

ბატონყმობა - Serfdom

მდგომარეობა, ან სტატუსი პიროვნებისა, ვინც კანონის, ადათის, ან ხელშეკრულების თანახმად ვალდებულია მუშაობდეს და ცხოვრობდეს სხვის კუთვნილ მიწაზე; გასამრჯელოთი, ან მის გარეშე, უწევდეს გარკვეულ სამსახურს მიწის მესაკუთრეს და ვისაც არ შეუძლია საკუთარი სტატუსის შეცვლა.

იხ. აგრეთვე, მონობა, სავალო ვალდებულება

ბინის ჩხრეკა - House search

ბინაში შეჭრა ჩხრეკის ჩატარების მიზნით. ამგვარი მოქმედება პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევაა, მაგრამ კანონიერია, თუ სასამართლოს ორდერის საფუძველზე ხდება.

ბიუროკრატია - Bureaucracy

1. მთავრობის მიერ მართვის განხორციელება დეპარტამენტებისა და ქვეგანაყოფების მეშვეობით, რომელსაც ხისტი ინსტრუქციების ჩარჩოებში წარმართავენ დანიშნული პირები;

2. სახელმწიფო მოხელეთა ერთობლიობა

გადაადგილების თავისუფლება - Freedem of movement

ქვეყნის შიგნით მოქალაქეთა თავისუფალი გადაადგილების, საცხოვრებელი, ან სამუშაო ადგილის თავისუფლად არჩევისა და შეცვლის და ქვეყნის გარეთ გასვლის უფლება. ხელისუფლებათა მიერ ეს უფლება სხვადასხვა მეთოდით იზღუდება. ზოგიერთ ქვეყანაში შეზღუდვა დაკავშირებულია ქვეყნის გარეთ გასვლისათვის საჭირო გადასახადების დაწესებასთან, სხვაგან ემიგრაცია შეზღუდულია პოლიტიკური მოტივებით.

გადაადგილებული პირები - Displaced persons

ადამიანები, რომელთაც სოციალურ, ეკოლოგიურ ან პოლიტიკურ მიზეზთა გამო დატოეს თავიანთი საცხოვრებელი ადგილი, მაგრამ დარჩნენ თავიანთი ქვეყნის ფარგლებში (შიდა ლტოლვილები), ანდა, არა აქვთ ლტოლვილის სტატუსი სვხა ქვეყანაში.

იხ. ლტოლვილები

გადასახლება - Exile

ლტოლვილთა ხანგრძლივი ხნით გასახლება იმ ქვეყანაში, რომელიც არ იყო მათი თავდაპირველი დასახლების ადგილი

განათლების უფლება - Right to education

გ.უ. შემდეგ პრინციპებს გულისხმობს: დაწყებითი განათლება სავალდებულო და უფასო უნდა იყოს. ტექნიკური, პროფესიული და უმაღლესი განათლება ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ყველასათვის ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე. მშობლებს უფლება აქვთ შეურჩიონ შვილებს განათლების ნებისმიერი ფორმა, თუ ის შეესაბამება მინიმალურ სტანდარტებს. ყოველი ადამიანის უფლებაა, დააფუძნოს საგანმანათლებლო დაწესებულება და უხელმძღვანელოს მას, თუკი ეს უკანასკნელი შეესაბამება განათლების ზოგად პრინციპებს და აკმაყოფილებს სახელმწიფოს მიერ დაწესებულ მინიმალურ სტანდარტებს

განმათავისუფლებელი ომი - Liberation war

ანტიკოლონიური ომი, რომელიც გამართლებულია საერთაშორისო სამართლის მიხედვით. ეს კონცეფცია შერჩევით იხმარებოდა ევროპის კოლონიების მიმართ (განსაკუთრებით - აზიასა და აფრიკაში).

განმარტოებითი პატიმრობა - Solitary confinement

პატიმრის იზოლაცია სხვა პატიმრებისგან მისი ნებისმიერი კონტაქტის აღკვეთის მიზნით. ზოგჯერ, გ.პ. დროებითი დისციპლინური სახდელის სახით გამოიყენება. ზოგჯერ კი მას უსაფრთხოების მიზნით იყენებენ. თანამედროვე ციხეებს, როგორც წესი, აქვთ ინდივიდუალური პატიმრობის სისტემები, მაგრამ ამასთანავე, არის პატიმრებს შორის კონტაქტის საკმარისი საშუალებები.

,,განტევების ვაცი“ - Scapegoating

თავდასხმის (ან თავდაცვის) ფორმა, როდესაც საკუთარი პრობლემები, ან უსიამოვნებანი სხვა რომელიმე ისეთ ადამიანს, ან ადამიანთა ჯგუფს ბრალდება, რომელთაც არ შეუძლიათ შესაბამისი წინააღმდეგობის გაწევა. „გ.ვ-ის” ძებნა მაშინ იწყება, როდესაც ადამიანთა რომელიმე ჯგუფი გრძნობს ხიფათს, მაგრამ არ შეუძლია მუქარის წყაროს მიმართ რეაგირება. ამიტომ ისინი სხვა, სუსტ, ან საზოგადოების მიერ ათვალისწუნებულ, არაპოპულარულ ჯგუფს იღებენ სამიზნედ.

„გ.ვ-ის” ძებნას ფსიქოლოგიური თვითდამკვიდრების ფუნქციაც აქვს, ვინაიდან შედეგის მიღწევის შემთხვევაში ბადებს საკუთარი უპირატესობის გრძნობას.

განუყოფელი უფლებები - Inalienable rights

გ.უ-ის ცნება დაკავშირებულია იმ კონცეფციასთან, რომლის მიხედვითაც ადამიანებს უფლებები აქვთ იმის გამო, რომ ისინი ადამიანებად დაიბადნენ, და არა იმიტომ, რომ ისინი რომელიმე სახელმწიფოს მოქალაქეები არიან. უფლებები განუყოფელია, ვინაიდან ეს თითოეული ადამიანის ბუნებიდან გამომდინარეობს. ეს ფუძემდებლური კონცეფცია, „ადამიანური ღირსების თანდაყოლილი გრძნობის” კონცეფციასთან ერთად, ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო დაცვის და უზრუნველყოფის ძირითადი იდეაა.

გასაჩივრების პროცედურა - Appeal procedure

პროცედურა, რომლის მიხედვითაც ზემდგომი სასამართლო განიხილავს დავის მონაწილე ერთ-ერთი მხარის საჩივარს ქვემდგომი სასამართლო ორგანოს გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით. სისხლის სამართლის საქმეებში შეიძლება გასაჩივრდეს განაჩენი, სამოქალაქო საქმეებში კი გასაჩივრებას ექვემდებარება საქმესთან დაკავშირებული გადაწყვეტილება, ან მიყენებული ზარალის კომპენსაციის მოცულობა. ადამიანის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-14 მუხლის მე-5 პარაგრაფში ნათქვამია: „რაიმე დანაშაულისათვის თითოეულ მსჯავრდებულს უფლება აქვს, რომ მისი მსჯავრი და განაჩენი გადაისინჯოს ზემდგომი ინსტანციის მიერ კანონის მიხედვით“.

გასახლება - Resettlement

ლტოლვილთა ხანგრძლივი ხნით გადასახლება იმ ქვეყანაში, რომელიც არ იყო მათი თავდაპირველი დასახლების ადგილი.

გაუჩინარება - უგზო - უკვლოდ დაკარგვა - Dissapearance

ტერმინი პირველად გამოიყენეს მთავრობის იმ განსაკუთრებული პრაქტიკის აღწერისათვის, რომელიც ფართოდ იყო გავრცელებული გვატემალაში (1966 წლის შემდეგ), ჩილეში (1973) და არგენტინაში (1976), და, რომელიც გულისხმობს ადამიანის მოტაცებას გარკვეული ჯგუფის მიერ. ამ ჯგუფის წევრები, ხშირად (სავარაუდოდ), თანამდებობის პირები არიან.

ტერმინი იმ პირების მიმართ გამოიყენება, რომლებიც დიდი ხნით გაუჩინარდნენ, მათი ჩათვლით, ვინც გაქრა, მაგრამ მათი გვამი შეიძლება აღმოჩენილ იქნეს გარკვეული დროის შემდეგ.

გ. გულისხმობს გაუხსნელ შემთხვევებს, როდესაც პოლიტიკური დანაშაულის მსხვერპლნი ვერ აღმოაჩინეს, ან დამნაშავენი უცნობად დარჩნენ. ამავე კატეგორიას მიეკუთვნება ის შემთხვევები, რომლებიც კლასიფიცირდება, როგორც პოლიტიკური მკვლელობა. შემთხვევები, რომლებიც შემდგომში დაკავებას, ან დაპატიმრებას მიაკუთვნეს, ერთიანდება ცნებაში: „არამართლზომიერი დაპატიმრება, დაკავება, ან გადასახლება“.

მოტაცება და მძევლების აყვანა არასამთავრობო, ან ოპოზიციური ძალების მიერ ხშირად ამავე კატეგორიას განეკუთვნება. გ-ს ხშირად მოჰყვება წამება და შემდგომი მკვლელობები.

სავარაუდო გ-თან დაკავშირებული ცნობების შეკრებისას მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ შემდეგი მოთხოვნები:

1. გაუჩინარებულის ოჯახმა უნდა გამოიკვლიოს ყველა ადგილი, სადაც შეიძლება იმყოფებოდეს დაკავებული, ან გაუჩინარებული ადამიანი: ციხეები, საპოლიციო უბნები, მორგები და ა.შ.;

2. სავარაუდო გ-ის შესახებ უნდა განცხადდეს, რაც პოლიციას გამოძიების დაწყების საშუალებას მისცემს;

3. საჭიროა ჩვენებების ჩამორთმევა იმ პირებისთვის, რომლებიც დაკავების მოწმენი გახდნენ;

4. საჭიროა ჩევენებების ჩამორთმევა იმ პირებისთვის, რომლებმაც ნახეს დაკავებული მისი პატიმრობის, ან წამების ადგილას.

თუ ეს მოთხოვნები შესრულებულია, გონივრული ვადის ამოწურვის შემდეგ ასეთ ადამიანს გაუჩინარებულად მიიჩნევენ.

გაფიცვა - Strike

მოსამსახურეთა ჯგუფის მიერ პროტესტის ნიშნად მუშაობის შეწყვეტა სამუშაოს მიმცემის მოქმედების, ან უმოქმედობის გამო. გ. ოფიციალურად ითვლება, როდესაც მას ფორმალურად მხარს უჭერს პროფკავშირი. გ. არაოფიციალურია, როდესაც მოსამსახურენი სპონტანურად მოქმედებენ, პროფკავშირის ოფიციალური მხარდაჭერის გარეშე. საერთაშორისო სამართლის მიხედვით არავინ იძულებით არ უნდა მიიღოს მონაწილეობა გ-ში, ისევე, როგორც იძულებით არ უნდა გახდეს პროფკავშირის წევრი. გ-ის უფლება შეიძლება შეიზღუდოს კანონმდებლობით, ან სასამართლოს მიერ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის მიზნით და საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვანი ზარალის მიყენების თავიდან ასაცილებლად.

გაძევება - Expulsion

ყოველი ქვეყნის სუვერენული უფლება - ნებაყოფლობით, ან ძალის გამოყენებით დაატოვებინოს უცხოლეს საკუთარი ტერიტორია. გ. ასევე გულისხმობს უცხოელის ძალისმიერ გაყვანას ქვეყნის ტერიტორიიდან სხვა ქვეყნის წარმომადგენლის დაცვის ქვეშ - იმ შემთხვევაში, თუ დიპლომატი „პერსონა ნონ გრანტად“ გამოცხადდა (მაგალითად, შპიონაჟის ან ტერორიზმისათვის) და არ დატოვა მიმღებბი ქვეყნის ტერიტორია დიპლომატიური ურთიერთობების ვენის კონვენციით (1961) დაწესებული გონივრული ვადის განმავლობაში.

გენოციდი - Genocide

1945 წლის ნიურბერგის პროცესზე გ. განმარტებულია, როგორც „სამოქალაქო მოსახლეობის რასობრივი, ან ეროვნული ჯგუფების წინასწარგამიზნული და სისტემატური მოსპობა ერების და ხალხების გარკვეული რასების, ან ფენების, რასობრივი და რელიგიური ჯგუფების განადგურების მიზნით...” ომისგან განსხვავებით, სადაც ერთმანეთს ორგანიზებული შეიარაღებული ჯარისკაცები ებრძვიან, გ. ცალმხრივი მასობრივი მკვლელობაა, რომელშიც სახელმწიფო, ან სხვა ჭარბი ძალა შეგნებულად ანადგურებს ეროვნული, ეთნიკური, ან რელიგიური ერთობის უმეტეს ნაწილს, მაშინ, როდესაც მათდამი კუთვნილებას აღმსრულებელი თავად განსაზღვრავს. გამონაკლისს შეადგეს ომის მსხვერპლი - სამხედრო და სამოქალაქო მოსახლეობა, გარდა დანებებულებისა, რომელთაც არ გააჩნიათ მოწინააღმდეგისათვის ორგანიზებული წინააღმდეგობის გასაწევად საკმარისი სამხედრო ძალა. გ-ის ცნება არ შეიცავს საჰაერო დაბომბვის შედეგად სამოქალაქო მოსახლეობის მსხვერპლს. ეს ტერმინი ზოგჯერ იმ შემთხვევებშიც გამოიყენება, როცა შერწყმულია გ-ისა და ეთნოციდის ელემენტები. ამ დროს განზრახული არაა მთელი ჯგუფის განადგურება, მაგრამ საკუთარი კულტურული თავისებურებებით გამორჩეული ამ ჯგუფის, როგორც ერთობის, გაქრობა სასურველი და სასარგებლო იქნებოდა აგრესორის აზრით. ამ შემთხვევებში ჯგუფის ნაწილს ანადგურებენ, რათა აიძულონ დარჩენილნი დაივიწყონ საკუთარი კუთვნილება ან შეწყვიტონ წინააღმდეგობა, ან ორივე ერთად. იქ, სადაც მიზანს მოსახლეობის საკუთარი ტერიტორიიდან განდევნა შეადგენს, იყენებენ ტერმინს „ეთნიკური წმენდა”. თუ მოსახლეობის დევნა გამოწვეულია პოლიტიკური მიზეზებით, იყენებენ ტერმინს “პოლიტიციდი”. როდესაც განადგურებული მოსახლეობის რაოდენობა არ შეადგენს მის უმრავლესობას, გამოიყენება ტერმინი „გენოციდური ხოცვა-ჟლეტა”. ეს კომპლექსური ცნებაა და იურისტებს უჭირთ რაოდენობრივი სხვაობის დადგენა ხოცვა-ჟლეტისა და გ-ის ცნებების განსასხვავებლად. საერთაშორისო სამართლის მიხედვით გ. დანაშაულია. გ-ის თავიდან აცილებისა და მისთვის სასჯელის ჟენევის კონვენცია (1948) განსაზღვრავს გ-ს, როგორც ერთ-ერთ ქვემოთ ჩამოთვლილ ქმედებათაგანს, რომლის მიზანია მთლიანად, ან ნაწილობრივ გაანადგუროს, როგორც ასეთი, რომელიმე ნაციონალური, ეთნიკური, რასობრივი, ან რელიგიური ჯგუფი. ეს ქმედებებია:

1. ასეთი ჯგუფის წევრების მკვლელობა;

2. ამ ჯგუფის წევრებისათვის სხეულის სერიოზული დაზიანებების მიყენება და ფსიქიკური მოშლილობების გამოწვევა;

3. რომელიმე ჯგუფისათვის შეგნებულად ისეთი ცხოვრების პირობების შექმნა, რომლებიც გამიზნულია ამ ჯგუფის მთლიანი, ან ნაწილობრივი ფიზიკური განადგურებისათვის;

4. ზომები, რომელთა მიზანია შობადობის მოსპობა ამ ჯგუფებში;

5. ბავშვების ძალადობრივი გადაცემა ერთი ჯგუფიდან მეორეში.

საყოველთაოდაა აღიარებული, რომ სახელმწიფოს მიერ საკუთარ ტერიტორიაზე თავისი მოსახლეობის მიმართ განხორციელებული გ. არის არა მხოლოდ ამ ქვეყნის იურისდიქციის, არამედ საერთაშორისო თანამეგობრობის ჩარევის საფუძველიც.

გ-ის შემთხვევაში ნებისმიერ სახელმწიფოს, რომელმაც მოახდინა ზემოთ აღნიშნული კონვენციის რატიფიკაცია, შეუძლია მიმართოს გაეროს შესაბამის ინსტიტუტებს ჩარევის თხოვნით. მიუხედავად იმისა, რომ კონვენცია საყოველთაოდაა აღიარებული გაეროს წევრი ქვეყნების მიერ, მისი ეფექტურობა მინიმალურია. საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს შექმნამდე კონვენციის მოქმედება მუდამ შეზღუდული იქნება.

,,გულმოდგინეობის ჯგუფები'' - Vigilante groups

არაფორმალური (ხშირად პროსახელმწიფოებრივი) უკანონოდ შექმნილი ჯგუფები, ან ორგანიზაციები, რომლებიც ახორციელებენ პოლიტიკურ ძალადობას სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ „სტატუს კვოს“ შესანარჩუნებლად, ან წესრიგის აღსადგენად შესაბამისი სამართლებრივი პროცედურის გარეშე. ზოგ ქვეყანაში ასეთი ჯგუფები ტერორისტულ აქტებს ახორციელებენ. თეორიულად ეს ჯგუფები აკრძალულია კანონმდებლობით, ვინაიდან ისინი თვითონ ახორციელებენ კანონს, მაგრამ ფაქტიურად ხელისუფლება მათ არაოფიციალურად უჭერს მხარს.

იხ. აგრეთვე, ნახევრადსამხედრო შენაერთები; „სიკვდილის რაზმი“; ლინჩის სამართალი

დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტი - Lower-intensity conflict

შეიარაღებული დაპირისპირება სახელმწიფოთა შორის პოლიტიკური მოტივებით იმ დონეზე დაბლა, რომელსაც ომს უწოდებენ (1000 კაცის სიკვდილი წელიწადში) და იმ დონეზე მაღლა, რომელიც სერიოზულ უთანხმოებად და პოლიტიკურ დაძაბულობად ითვლება.

ეს ტერმინი ასევე გამოიყენება ზოგიერთი ისეთი სამხედრო ოპერაციის აღსანიშნავად, როგორიცაა:

1. უცხო ქვეყნის დახმარება შიდა არეულობებისაგან სხვა ქვეყნის დასაცავად: კონტრგადატრიალება, რომელიც სახელმწიფოს მიერ მეგობარი სახელმწიფოსადმი დახმარებას გულისხმობს, როდესაც ამ უკანასკნელს ამბოხება, ან აჯანყება ემუქრება;

2. აჯანყების (გადატრიალების, ამბოხების) მხარდაჭერა: მატერიალური დახმარების აღმოჩენა სხვა ქვეყნის აჯანყებული ძალებისადმი;

3. შეზღუდული სახის ოპერაციები: ხანმოკლე საომარი მოქმედებანი, სამაშველო მისიები, ძალის დემონსტრირება, სადამსჯელო დარტყმები;

4. ტერორიზმის წინააღმდეგ მიმართული ღონისძიებანი: საერთაშორისო ტერორიზმის აღსაკვეთად, ან მასთან საბრძოლველად შეიარაღებული ძალების მიერ განხორციელებული თავდაცვითი და შეტევითი ზომები;

5. ნარკოტიკების კონტრაბანდასთან დაკავშირებული ღონისძიებები: სამხედრო ძალების გამოყენება ქვეყანაში ნარკოტიკების უკანონო შემოდინების აღსაკვეთად;

6. სამშვიდობო ოპერაციები: ძალის გამოყენება ცეცხლის შეწყვეტის შეთანხმების შესრულების, ან დაპირისპირებულ მხარეთა შორის ბუფერული ზონის შექმნის მიზნით.

იხ. აგრეთვე, ომი; უთანხმოებათა გადაწყვეტა კონტრგადატრიალება.

დაზვერვის სამსახური - Intelligence agencies

სახელმწიფო ორგანიზაციები, რომლებიც სახელმწიფოს უსაფრთხოების დასაცავად, ან სახელმწიფოს შიდა და გარე ხიფათისაგან დაცვის მიზნით აგროვებენ ინფორმაციას პოტენციური მოწინააღმდეგის შესაძლებლობების და მიზნების შესახებ. თუმცა დ.ს-ის ძირითადი ფუნქცია კონფიდენციალური ინფორმაციის შეგროვებაა, ზოგიერთ ქვეყანაში იგი სხვა მასთან დაკავშირებულ ფუნქციებსაც ასრულებს: კონტრდაზვერვა (ინფორმაციის გაჟონვის თავიდან აცილება), დეზინფორმაციის გავრცელება, შენიღბული ქმედებანი (პოლიტიკური ომი, ან გადატრიალება). დ.ს-ის მიერ შეგროვებული ინფორმაციები და ოპერაციები, როგორც წესი გასაიდუმლოებულია.

იხ. აგრეთვე, საიდუმლო პოლიცია

დაკავება - Detention

პირადი თავისუფლების აღკვეთა, იმ შემთხვევის გარდა, როდესაც თავისუფლების აღკვეთა ჩადენილი სამართალდარღვევის გამო მისჯილი სასჯელის შედეგია.

სისხლის სამართლის კოდექსი დ-ს განმარტავს, როგორც იძულების ხანმოკლე ფორმას, რომელიც დანაშაულის ჩადენაში ეჭვმიტანილი პირის მიმართ გამოიყენება დაკავებულის დამნაშავეობის გასარკვევად და მისი დაპატიმრების, ან გათავისუფლების საკითხის გადასაწყვეტად

დაკითხვა - Interrogation

კითხვების საშუალებით ინფორმაციის მიღების პროცედურა. კითხვებს უსვამენ პირს, რომელიც ეჭვმიტანილია კანონმდებლობის დარღვევაში, ანდა - პირს, რომელსაც შესაძლებელია ჰქონდეს ინფორმაცია ამის შესახებ (მაგალითად, მოწმეს, ექსპერტს). ბევრ ქვეყანაში დ-ს აწარმოებს გარკვეული ჯგუფი, რომელიც ფიზიოლოგიური, ფსიქიკური ან ფიზიკური ზეწოლის სხვადასხვა მეთოდს იყენებს, წამების ჩათვლით. ასეთი მეთოდებით მიღებული აღიარება არ უნდა განიხილოს სასამართლომ, როგორც მტკიცებულება.

დამნაშავეობა - Criminality

დანაშაულებრივი საქციელი, რომელიც კანონის საწინააღმდეგო ქმედებებისაგან შედგება. სამართლის თვალსაზრისით ასეთი ქმედებანი სამართალდარღვევებს წარმოადგენს. სოციოლოგიის თვალსაზრისით კი დ. დევიანტური ქცევის ფორმაა, ანუ - კანონის ნორმებისაგან გადახრა.

დამოუკიდებელი სასამართლო ხელისუფლების უფლება - Right to independent judiciary

დამოუკიდებელი სასამართლო ხელისუფლება აუცილებელია სამართლისა და კანონის უზენასობის პრინციპის დასამკვიდრებლად. მოსამართლეები მიუკერძოებელი უნდა იყვნენ კამათში მონაწილე მხარეების მიმართ და არ უნდა ემორჩილებოდნენ აღმასრულებელი ხელისუფლების ზეწოლას. მათ უნდა შეეძლოთ საქმის ყველა გარემოების განხილვა და კანონის გამოყენება რაიმე შეზღუდვის, გავლენის, განზრახვის, ზეწოლის, მუქარის, ან პირდაპირი, თუ არაპირდაპირი ჩარევის გარეშე ნებისმიერი მხარისაგან და ნებისმიერი მიზეზით. გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოსამართლენი დამოუკიდებელი უნდა იყვნენ სხვა მოსამართლეების, ზემდგომი პირების, აგრეთვე, აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებისაგან

დანაშაული კაცობრიობის წინაშე - Crimes against humanity

დ.კ.წ. განისაზღვრა 1945 წლის 8 აგვისტოს ლონდონის ხელშეკრულებით მთავარ სამხედრო დამნაშავეთა სისხლისსამართლებრივი დევნის და სასჯელის შესახებ, რომელსაც ხელი მოაწერეს საფრანგეთმა, დიდმა ბრიტანეთმა, ამერიკის შეერთებულმა შტატებმა და საბჭოთა კავშირმა. ასეთ დანაშაულს განეკუთვნება: მკვლელობა, ხოცვა-ჟლეტა, დამონება, დეპორტაცია და ომამდე და ომის დროს სამოქალაქო მოსახლეობის წინააღმდეგ განხორციელებული სხვა არაადამიანური ქმედებანი; დანაშაულის ჩადენის მიზნით მოქალაქეთა დევნა პოლიტიკური, რასობრივი ან რელიგიური ნიშნის მიხედვით.

გაეროს დეკლარაცია ბირთვული იარაღის აკრძალვის შესახებ (1961) ბირთვული იარაღის გამოყენებას განიხილავს, როგორც დ-სკ.წ. საერთაშორისო სამართლის ნორმების მიხედვით ამ დანაშაულს არა აქვს ხანდაზმულობის ვადა, ჩვეულებრივი დანაშაულისაგან განსხვავებით.

დაპატიმრება - Imrisonment

პირადი თავისუფლების აღკვეთის ფორმა, რომელიც, როგორც წესი, კომპეტენტური ორგანოს მიერ გამოტანილი განაჩენის შედეგია ჩადენილი დანაშაულისათვის.

იხ. აგრეთვე, დაკავება; პატიმარი; მასობრივი დაპატიმრება

დარბევა - Pogrom

ექსტრემისტული ორგანიზაციების, ან რეაქციული ხელისუფლების პოლიციის მიერ ორგანიზებული აშკარად ძალადობრივი, სპონტანური ქმედება, რომელიც მიმართულია რელიგიური, ნაციონალური, ან რასობრივი უმცირესობების წინააღმდეგ.

ეს ცნება 1881 წელს წარმოიშვა, როდესაც ალექსანდრე II თავდასხმის შემდეგ პოლიციამ გაავრცელა ხმები, რომ ეს თავდასხმა ებრაელებმა მოამზადეს, რის შედეგადაც რუსეთის უმრავლესი ქალაქების ებრაული კვარტალები დაარბიეს, ებრაული მაღაზიები კი გაძარცვეს. ასეთივე დ-ები განხორციელდა რუსეთში 1903-1917 წლებში, თურქეთში სომხების წინააღმდეგ 1915 წელს, გერმანიაში ებრაელების წინააღმდეგ 1938-1945 წლებში.

დარღვევა - Violation

სამართლის აღსრულებაში ჩარევა, ან კანონის ხელყოფა.

იხ. აგრეთვე ადამიანის უფლებათა დარღვევის კალსიფიკაცია

დაუსჯელობა - Impunity

ადამიანის უფლებების დამრღვევთა დასჯისაგან თავის არიდება. დ. შესაძლებელია იყოს ხელისუფლების მიერ გამოცემული ამნისტიის აქტის, კონსტიტუციური აქტებისა და განკარგულებების, აგრეთვე, „დე ფაქტო”, ხელისუფლების მიერ მოქმედი კანონების შესრულების უუნარობის შედეგი. ადამიანის უფლებათა დაცვის ორგანოზაციებს დ. ადამიანის უფლებათა მუდმივ დარღვევათა ძირითად მიზეზად მიაჩნიათ, რადგან ადამიანის უფლებათა დამრღვევნი დაუსჯელნი რჩებიან.

დაშინება - Intimidation

წერილობითი, ან ზეპირი მუქარა, ანდა სხვა ქმედება ადამიანის, მისი ნათესავების, ან მეგობრებისათვის ზიანის მიყენების მიზნით. ასეთი ქმედება ადამიანის უფლებათა პოტენციური დარღვევაა, და, მიუხედავად იმისა, რომ ის შეიძლება ყოველთვის არ განხორციელდეს, მას შეუძლია დაარღვიოს ადამიანის ფიზიკური და ფსიქიკური ხელშეუხებლობა და აიძულოს იგი შეცვალოს თავისი ცხოვრების წესი მისთვის არასასურველი მიმართულებით (მაგალითად, დატოვოს ქვეყანა, შეიცვალოს საცხოვრებელი ადგილი, შეწყვიტოს რაიმე სახის მოღვაწეობა და ა.შ.). ამან შეიძლება ძლიერი ზეგავლენა მოახდინოს ადამიანზე, რადგან მისთვის ცნობილია, რომ ამგვარი დ. წინ უძღვის სიკვდილს, გაუჩინარებას, წამებას, სასტიკ, არაადამიანურ და ღირსების დამამცირებელ მოპყრობას, მოტაცებას, ან ადამიანის უფლებათა სხვა დარღვევებს. დ-ის ორი სახე არსებობს:

1. ინდივიდუალური - მიმართულია კონკრეტული ადამიანის წინააღმდეგ;

2. კოლექტიური - მიმართულია ადამიანთა შერჩეული ჯგუფის წინააღმდეგ (ადამიანის უფლებათა დამცველები, სოციალური მიმართულების ორგანიზაციების ხელმძღვანელები, სხვადასხვა კავშირებისა და სტუდენტობის ლიდერები, პოლიტიკური პარტიების წევრები, ადვოკატები და ა.შ.).

იხ. პირადი ხელშეუხებლობის უფლება

დაცული პირები -  Non - combatant

ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც არ მონაწილეობს შეიარაღებულ კონფლიქტში, ან არ არის აღჭურვილი შესაბამისად, ე.ი. ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც არ ატარებს იარაღს, ან არ გააჩნია ის უშუალო განკარგვისათვის.

ტერმინი იმ პირებსაც გულისხმობს, რომელთაც დაყარეს იარაღი და გამოვიდნენ მწყობრიდან ავადმყოფობის, ჭრილობების, დაკავების, ან სხვა მიზეზთა გამო.

იხ. აგრეთვე ჟენევის კონვენციები

დეზინფორმაცია - Disinformation

მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით ცრუ, ან შეცდომაში შემყვანი ინფორმაციის გავრცელება საზოგადოების, ან მისი ნაწილის მანიპულირების მიზნით.

დემოკრატია - Democracy

მმართველობის ერთ-ერთი შესაძლო ფორმა. დ. ხალხის მმართველობის სინონიმია და, როგორც ასეთი, განსხვავდება ერთი (მონარქია, ავტოკრატია), ან რამდენიმე პირის (არისტოკრატია, ოლიგარქია) მმართველობისაგან. დემოკრატიულია ის ქვეყნები, სადაც კანონმდებლობითაა დადგენილი, რომ მმართველთა უფლებამოსილებანი მართულთა თანხმობის შედეგია. წარმომადგენლობითი დ-ის პირობებში ამომრჩევლები პერიოდულად ირჩევენ თავის წარმომადგენლებს, რომლებიც პასუხს აგებენ მათ მიერ მიღებულ პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე. ნებისმიერი დ-ის დამახასიასიათებლი ნიშანია არჩევნის თავისუფლების პატივისცემა, რომელიც გულისხმობს ისეთი სამოქალაქო თავისუფლებების არსებობას, როგორიცაა სიტყვის და შეკრებების თავისუფლება. დემოკრატია შემდეგი პირობების დაცვას გულისხმობს:

1. ხელისუფლების დაყოფა;

2. ხელისუფლების ძალაუფლების შეზღუდვა;

3. შემწყნარებლობა უთანხმოებათა მიმართ;

4. ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა;

5. საზოგადოებაში განხეთქილების არარსებობა;

6. წარმატებული ეკონომიკური განვითარება.

დ-ს ხშირად აიგივებენ უმრავლესობის მმართველობასთან, რისი დამადასტურებელიც, თითქოსდა, თავისუფალი, სამართლიანი არჩევნებია. თუმცა, როგორც ისტორია გვიჩვენებს, უმრავლესობის მმართველობა შესაძლებელია ძალიან სასტიკი აღმოჩნდეს ცალკეული ადამიანებისა და სხვადასახვა სახის უმცირესობათა მიმართ. სწორედ უმრავლესობამ გამოუტანა სასიკვდილო განაჩენი სოკრატეს, რაც ათენის პოლიტიკურ წყობას დადებითად არ ახასიათებს. უმრავლესობას, როგორც წესი, ავიწყდება უმცირესობათა პრობლემები, ხოლო ზოგიერთი პრობლემა მტრულ დამოკიდებულებას იწვევს უმრავლესობის მხრიდან. ეს იმას ნიშნავს, რომ უმრავლესობის განუსაზღვრელი ძალაუფლება საფრთხეს წარმოადგენს ცალკეული პირების, ან ჯგუფების მიმართ. სწორედ ამიტომ, თანამედროვე გაგებით, დ. უმრავლესობის შეზღუდული ძალაუფლებაა, შეზღუდული ყველა იმ უფლებითა და თავისუფლებით, რომლებიც ცალკეულ ადამიანებს ეკუთვნით. უმრავლესობას არა აქვს ამ უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევის უფლება. ამრიგად, ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი ზღუდავენ უმრავლესობის ძალაუფლებას.

შეზღუდული ძალაუფლების პრინციპი ხშირად წარმოგვიდგება, როგორც კონსტიტუციურობის პრინციპი. ჩვენს დროში ეს პრინციპი ასახულია კონსტიტუციის თავებში - ეს ის თავებია, რომლებშიც მოცემულია ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი. ისინი პირველ რიგში კანონმდებლების ძალაუფლებას ზღუდავენ, ვინაიდან არ აძლევს მათ საშუალებას გააუქმონ აზრის გამოხატვის თავისუფლება, ან  საკანონმდებლო წესით დაუშვან ადამიანის პატივისა და ღირსების შელახვაა. ამრიგად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი უმრავლესობის ძალაუფლების ზღვარს აწესებენ. დ-ს დონე მით უფრო მაღალია, რაც უფრო შეზღუდულია ელიტის პოლიტიკური ძალაუფლება და რაც უფრო მაღალია ფართო სოციალური ფენების გავლენა.

დემოკრატიული უფლებები - Democratic rights

1. ყოველ ადამიანს აქვს საკუთარი ქვეყნის მართვაში პირდაპირ, ან არჩეული წარმომადგენლების მეშვეობით მონაწილეობის უფლება;

2. ყოველ ადამიანს აქვს თანასწორი უფლება, იყოს სახელმწიფო სამსახურში საკუთარ ქვეყანაში;

ხალხის ნება ხელისუფლების ძალაუფლების საფუძველია: ეს ნება გამოხატული უნდა იქნეს პერიოდულ და სამართლიან არჩევნებში, რომლებიც ტარდება ფარული კენჭისყრით საყოველთაო და თანაბარი საარჩევნო უფლების საფუძველზე, ან ეკვივალენტური საარჩევნო პროცედურით.

იხ. აგრეთვე, დემოკრატია, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები

დემონსტრაციების თავისუფლება - Freedom of demonstration

დ.თ. მშვიდობიანი შეკრებების და ასოციაციების, საკუთარი აზრის თავისუფლად გამოხატვის უფლებიდან გამომდინარეობს. დემონსტრაცია აზრის, ან გრძნობის სახალხო გამოხატვაა. დ.თ. არ არის შეუზღუდავი; მის მიმართ გამოიყენება ისეთივე შეზღუდვები, როგორც ზემოთ აღნიშნული უფლებების მიმართ. ეს ნიშნავს, რომ დ.თ. შეიძლება შეიზღუდოს ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის, საზოგადოების ზნეობისა და ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე.

იხ. აგრეთვე, აზრის გამოხატვის თავისუფლება

დემოციდი - Democide

ხელისუფლების მიერ, როგორც წესი, უიარაღო სამოქალაქო მოსახლეობის მიმართ სხვადასხვა ფორმით განხორციელებული მასიური მკვლელობები, როგორიცაა:

გენოციდი, ხოცვა-ჟლეტა

დეპორტაცია - Deportation

მოსახლეობის იძულებითი გადასახლება ტერიტორიიდან რეალური, სავარაუდო, ან პოლიტიკური მიზეზების გამო, როგორიცაა სამხედრო მოქმედებების საფრთხე, ბუნებრივი კატასტროფები, ბირთვული გამოცდები, ან ტერორისტული აქტები, მოსახლეობის პოლიტიკური არაკეთილსაიმედოობა. დ. სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება განახორციელოს ოკუპანტმაც.

იხ. აგრეთვე: ხელშეუვალობის უფლება; ეთნიკური წმენდა; თავისუფლება

დივერსია - Sabotage

ეს ტერმინი გულისხმობს ქვეყნისათვის მნიშვნელოვანი მატერიალური ობიექტების მწყობრიდან გამოყვანის სხვადასხვა მეთოდს. იურიდიულად დ. გულისხმობს ზიანის მიყენებას, ან ზიანის მიყენების მცდელობას ქვეყნის თავდაცვის საწინააღმდეგო მოქმედებით, თავდაცვითი და სამხედრო ქონების, შენობების და ნაგებობების, მათ შორის ადამიანების და ბუნებრივი რესურსების წინასწარგანზრახული დაზიანებით, ან განადგურებით.

დ-ის ტიპოლოგია დამოკიდებულია შემსრულებელთა ტიპების ან მათი მიზნების განსხვავებაზე. არჩევენ 4 ტიპის შემსრულებლებს: მოსამსახურეები, პროფესიული აგენტები, პარტიზანები, „მეხუთე კოლონის” წარმომადგენლები”.    დ-ის  ჩატარების მიზანი შეიძლება იყოს: სამხედრო საბოტაჟი, ეკონომიკური საბოტაჟი, საბოტაჟი პოლიტიკური, ან სოციალური მიზნების მისაღწევად.

იხ. ტერორიზმი, აჯანყებული ძალები

დისკრიმინაცია - Discrimination

ნებისმიერი, რაციონალურ დასაბუთებას მოკლებული, ცალკეული პირების, ან ჯგუფების უფლებების შეზღუდვის, ან მათდამი უარყოფითი დამოკიდებულების ფორმა, რომელიც ფიზიკურ და ბიოლოგიურ ნიშნებზე აგებულ უფლებათა და უფლებამოსილებათა დიფერენციაციაში გამოიხატება. მაგალითად, უსინათლოებისათვის ავტომობილის მართვის უფლების აკრძალვა არ ჩაითვლება დ-დ, რადგან ასეთ აკრძალვას რაციონალური დასაბუთება აქვს, მაგრამ დისკრიმინაციული იქნება მართვის უფლების ქერათმიანებისათვის, ან ბოშებისათვის აკრძალვა. დ-ის უარყოფა ადამიანის უფლებათა დაცვის საფუძველია. დ., ფართო გაგებით, ცალკეული პირების, ჯგუფების, ან რომელიმა ერთობისათვის თანაბარი სოციალური, პოლიტიკური ან ეკონომიკური პირობების არარსებობაა. საერთაშორისო ურთიერთობებში დ-ის ცნება ასევე მოიცავს რომელიმე სახელმწიფოსადმი, როგორც სხვა სახელმწიფოსთან შედარებით ნაკლებად სრულყოფილისადმი, დამოკიდებულებას. გაერო უარყოფს რასობრივ, პოლიტიკურ, რელიგიურ, ან სხვა სახის დ-ს (მუხლი 55, 62 და 73) საერთაშორისო ურთიერთობებში. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია კი კრძალავს ყველა სახის რასობრივ, ან სხვა სახის დ-ს. ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო კონვენციებით გათვალისწინებულია, რომ კონვენციასთან შეერთებული ქვეყანა ვალდებულია პატივი სცეს მის ტერიტორიაზე მყოფი ნებისმიერი ადამიანის უფლებებს ისეთი განსხვავების გარეშე, როგორიცაა რასა, კანის ფერი, სქესი, ენა, რელიგია, პოლიტიკური, ან სხვა შეხედულებები, ეროვნული, ან სოციალური წარმომავლობა, საკუთრება, მოქალაქეობა, ან სხვა სტატუსი.

დ. ისეთი ქმედებაა, როდესაც ადამიანს, ან ადამიანთა ჯგუფს არ აქვს სხვა ჯგუფისათვის (რომლებიც ხშირად, მაგრამ არა ყოველთვის, უმრავლესობას შეადგენენ) შექმნილი შესაძლებლობები. დ-ის აქტები შესაძლოა ხორციელდებოდეს ღიად, ან საიდუმლოდ; სპორადულად, ან სისტემატურად. მას შეიძლება ახორციელებდნენ ცალკეული ადამიანები, ან ანონიმური ჯგუფები. დ-ს ორი ძირითადი ფორმა აქვს: „დე იურე” (ანუ სამართლებრივი), რომელიც გათვალისწინებულია მოქმედი კანონმდებლობით და „დე ფაქტო”, როდესაც გაბატონებულ ჯგუფს უპირატესობა აქვს უმცირესობასთან შედარებით. „დე იურე” დ-ისაგან განსხვავებით, რომლის აღკვეთა კანონმდებლობის სრულყოფის გზითაა შესაძლებელი, „დე ფაქტო” დ. როგორც წესი, დიდი ხნის განმავლობაში გრძელდება, რადგან მკვიდრადაა ფესვგადგმული საზოგადოების, ან მისი ინსტიტუტების ტრადიციებში.

ეთნიკური ჯგუფების დ. პოლიტიკური კონფლიქტების და სეცესიების (სახელმწიფოს შემადგენლობიდან გამოსვლა) ძირითადი წყაროა.

იხ. რასობრივი დისკრიმინაცია, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები, რელიგიური დისკრიმინაცია, სისტემური დისკრიმინაცია

დისციპლინური სასჯელი - Disciplinary punishment

არმიის პოლიციის, ან საოკუპაციო ძალების მიერ განხორციელებული სასჯელის ზომები, რომლებიც, როგორც წესი, ადმინისტრაციული ხასიათისაა და არ განიხილება მოსამართლეთა მიერ. დ.ს-ის მაგალითია შრომის უფლების საერთოდ და, კერძოდ, პროფესიული შრომის აკრძალვა, არმიაში კი - მძიმე სამუშაოზე გამწესება, ან დაპატიმრება

დიქტატურა - Dictatorship

მმართველობის ფორმა, რომელიც დამყარებულია რომელიმე ქარიზმატულ ლიდერზე, „ღვთის ნებაზე”, ან სხვა არადემოკრატიულ საფუძველზე და არა ხალხის უმრავლესობის თანხმობაზე. დიქტატორი, როგორც წესი, ძლიერი პიროვნებაა. ზოგჯერ რამდენიმე ლიდერი (ხშირად სამხედრო დაჯგუფებათა წარმომადგენლები) ხუნტას აყალიბებს.  დ-ს დროს არ არის დაცული ადამიანის უფლებები, ხოლო ეკონომიკური განვითარება (რომელსაც ხშირად იყენებენ დ-ს გასამართლებლად), რეპრესიისა და კორუფციის არსებობის გამო, მაღალი არ არის. დ-ს პირობებში ეკონომიკამ შესაძლოა ზოგჯერ გარკვეული აღმავლობაც განიცადოს, მაგრამ ეკონომიკური თავისუფლება პოლიტიკური თავისუფლების არარსებობის პირობებში, საბოლოო ჯამში, როგორც წესი, აჩქარებს პოლიტიკურ (და, ხშირად, ეკონომიკურ) კრიზისს

ევთანაზია - Euthanasia

ე. უკურნებელი სენით დაავადებული და ტკივილებისაგან გატანჯული ადამიანის უმტკივნეულოდ მოკვდინების აქტია და სიტყვა-სიტყვით „მშვიდ, ბედნიერ და უმტკივნეულო სიკვდილს” ნიშნავს. ეს მიიღწევა მედპერსონალის, ან სხვა დაინტერესებული პირების მიერ სხვასხვა ქმედებებით (მაგალითად, ნარკოტიკების მაღალი დოზის ინექციით, ხელოვნური სუნთქვის აპარატის გამორთვით კვების წყაროსგან და ა.შ.), ანდა უმოქმედობით (დაავადების მიმდინარეობაში ჩაურევლობა). ე-ის უფლება დღეს მსოფლიო დისკუსიის საგანია, ვინაიდან ეს ერთ-ერთი ყველაზე საკამათო სამედიცინო, რელიგიური, პოლიტიკური, თუ ეთიკური ხასიათის საკითხია. ე-ის პრაქტიკა ფართოდაა დანერგილი სკანდინავიის ქვეყნებში და წახალისებულია სახელმწიფოსაგან; ზოგ ქვეყანაში ე-ის შესაძლებლობის თითოეულ შემთხვევას სასამართლო განიხილავს და გასცემს (ან არ გასცემს) შესაბამის ნებართვას. ბევრ ქვეყანაში იგი კანონმდებლობითაა აკრძალული, ზოგან კი საერთოდ არ არსებობს ამ საკითხის დამარეგულირებელი საკანონმდებლო ბაზა.

ეთნიკური ერთობა - Ethnic community

ე.ე-ის ცნება გულისხმობს ადამიანთა ისეთ ერთობას, რომელთაც მოეპოვებათ:

1. ამ ერთობისათვის დამახასიათებელი სახელი;

2. საერთო წინაპარების მითები;

3. ისტორიული მეხსიერება;

4. სხვებისაგან განმასხვავებელი კულტურის ერთი ან რამდენიმე ელემენტი (ენა, დღესასწაულები);

5. კავშირი გარკვეულ ტერიტორიასთან;

6. ზოგადი ერთიანობის გრძნობა

ეთნიკური კუთვნილება - Ethnicity

გარკვეული ჯგუფის მიერ გაზიარებული კულტურული თავისებურება ქცევის განსხვავებული ხასიათიდან ენის თავისებურებებამდე, რომელიც თაობიდან თაობას გადაეცემა. არასდროს არსებულა მკაფიო საზღვრები (კულტურული თუ გეოგრაფიული), რომლებიც მკაფიოდ გამოკვეთდნენ ეთნიკურ ჯგუფებს, თუმცა ე.კ-ს ბევრი აღიქვამს, როგორც ბუნებრივად განსაზღვრულს. ეთნიკური განსხვავებები, რომლებიც ხშირად რელიგიურ, ან კლანურ განსხვავებებთან ასოცირდება, პოლიტიკური კონფლიქტების ძირითადი წყაროა.

ეთნიკური წმენდა - Ethnic cleansing

დეპორტაციის მსგავსად, ე.წ-ც საკუთარი საცხოვრებელი ადგილებიდან ადამიანთა ძალადობრივ გაძევებას გულისხმობს, მაგრამ მას თან ახლავს განსაკუთრებული სისასტიკე, მკვლელობები, წამება, გაუპატიურება და ადამიანის ღირსების დამამცირებელი სხვა ქმედებანი. ე.წ-ის საბოლოო მიზანია სახელმწიფოს ტერიტორიის გარკვეულ რაიონებში (მათ შორის ოკუპირებულში) მოსახლეობის ეთნიკურ შემადგენლობაში ცვლილებების შეტანა. ეს ტაქტიკა გამოიყენებოდა გერმანელი ნაცისტების მიერ აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში. ე.წ-ის მაგალითია სამოქალაქო ომი ყოფილი იუგოსლავიის ქვეყნებში. ამ ტაქტიკის წარმატებულად განხორციელების შემთხვევაში პოლიტიკური დანაშაულის ამ ფორმას ეთნოციდისა და (ან) გენოციდის მსგავსი შედეგები მოაქვს შედარებით მცირერიცხოვანი მსხვერპლით

ეთნოციდი - Ethnocide

ხალხის კულტურის განადგურებაა და არა ადამიანთა ფიზიკური განადგურება, თუმცა ამ ტერმინს ზოგჯერ გენოციდის ნაცვლადაც იყენებენ.

იხ. გენოციდი

ეკონომიკური და სოციალური უფლებები - Economical and social rights

გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ 1966 წლის 16 დეკემბერს მიღებული ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მიხედვით ადამიანის  ძირითადი ეკონომიკური და სოციალური უფლებებია:

1. შრომის უფლება;

2. შრომის სამართლიანი და ხელსაყრელი პირობების უფლება;

3. პროფკავშირების შექმნის უფლება;

4. ოჯახის, აგრეთვე დედათა და ბავშვთა უფლებები;

5. საკმარისი ცხოვრების დონის უფლება (საკვები, ტანსაცმელი, საცხოვრისი);

6. ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის უფლება;

7. განათლების უფლება.

იხ. შრომის სამართლიანი პირობები, ბავშვთა ექსპლოატაცია, ბავშვთა შრომა,ცხოვრების დონე, პროფესიული კავშირი, ორგანიზაციების შექმნის და უფლებათა კოლექტიურად დაცვის უფლება, გაფიცვა, საკვების უფლება, კულტურული უფლებები

ერი - Nation

ადამიანთა ერთობა, რომელიც ინახავს თავისი წინაპრების გადმოცემებსა და მითებს, საერთო მსხვერპლისა და ტანჯვის ფასად დაკავშირებულია ისტორიულ ტერიტორიასთან და ერთიანობის შესანარჩუნებლად მზად არის, საჭიროების შემთხვევაში, ასეთივე ტანჯვა გამოიაროს.

როდესაც სახელმწიფოს ტერიტორია ე-ის ტერიტორიას ემთხვევა, საქმე გვაქვს ეროვნულ სახელმწიფოსთან. სახელმწიფოთა უმრავლესობა ერთგვაროვანი არ არის ეროვნული თვალსაზრისით და მის ტერიტორიაზე სხვადასხვა ეთნიკური, კულტურული, რელიგიური და ენობრივი ჯგუფი ცხოვრობს. 

ეროვნული უსაფრთხოების დოქტრინა - National security doctrine

პოლიტიკის ძირითადი კანონი, რომელიც ხაზს უსვამს სახელმწიფოს ტერიტორიულ და პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას. ეროვნულ უსაფრთხოებას აბსოლუტური პრიორიტეტი აქვს პოლიტიკის სხვა საკითხებთან შედარებით

ვანდალიზმი - Vandalism

საზოგადოების, ან კერძო პირების კუთვნილი კულტურული და მატერიალური ფასეულობების მიმართ განხორციელებული ქმედება, რაც ამ ფასეულობების უაზრო, სასტიკ, ბოროტ და უმეცარ განადგურებაში გამოიხატება.

ზოგადი მესამე მუხლი - Common article 3

ჟენევის 1949 წლის ოთხივე კონვენციისათვის ზ.მ.მ. რომელიც შიდა შეიარაღებული კონფლიქტების მიმართ გამოიყენება. მასში, განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა განსხვავებას სამოქალაქო მოსახლეობას, კომბატანტებსა და საომარ მოქმედებათა სხვა ობიექტებს შორის. ეს განსხვავება ომის წარმოების კანონებით და წესებითაა განსაზღვრული და თავდასხმებისაგან იცავს სამოქალაქო მოსახლეობასა და სამოქალაქო ობიექტებს.

ჰუმანიტარული სამართლის ეს ნორმა შეიარაღებული კონფლიქტების მსხვერპლთა დაცვის გაცილებით მეტ გარანტიას უზრუნველყოფს, ვიდრე ადამიანის უფლებები. ამ მუხლში ნათქვამია: „თუ შიდა შეიარაღებული კონფლიქტი მაღალ ხელმომწერ მხარეთაგან ერთ-ერთში მიმდინარეობს, კონფლიქტში მონაწილე მხარეები ვალდებულნი არიან დაიცვან მინიმუმ შემდეგი დებულებები:

1. იმ პირებს, რომლებიც არ ღებულობენ აქტიურ მონაწილეობას შეიარაღებულ კონფლიქტში, დაყარეს იარაღი, ან გამოვიდნენ მწყობრიდან ავადმყოფობის, ჭრილობების, დაკავების, ან სხვა მიზეზთა გამო, ნებისმიერ ვითარებაში ჰუმანურად უნდა მოვექცეთ. დაუშვებელია მათი დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, რელიგიის ან რწმენის, სქესის, წარმომავლობის, ან მატერიალური მდგომარეობის, ანდა სხვა მსგავსი ნიშნების მიხედვით. ამ მიზნით, ნებისმიერ დროს, ან ნებისმიერ ადგილას ზემოააღნიშნულ პირთა მიმართ აკრძალულია:

ა) ძალადობა ამ პირის სიცოცხლის და ხელშეუხებლობის მიმართ, კერძოდ, ნებისმიერი სახის მკვლელობა, დასახიჩრება, სასტიკი მოპყრობა და წამება;

ბ) მძევლად აყვანა;

გ) ადამიანის ღირსების შელახვა, კერძოდ, დამცირება და არაადამიანური მოპყრობა;

დ) განაჩენის გამოტანა და მისი აღსრულება კანონიერი სასამართლოს მიერ სახალხოდ და იმ საპროცესო გარანტიების უზრუნველყოფით გამოტანილი განაჩენის გარეშე, რომლებიც ცივილიზებული ხალხების მიერ ადამიანის განუყოფელ უფლებებადაა მიჩნეული.

2. აუცილებელია დაჭრილთა და ავადმყოფთა ჰოსპიტალიზაცია და მათი მოვლა. ისეთმა მიუკერძოებელმა ჰუმანიტარულმა ორგანიზაციამ, როგორიცაა საერთაშორისო წითელი ჯვარი, შესაძლებელია, კონფლიქტის მონაწილეებს საკუთარი სამსახური შესთავაზოს. კონფლიქტის მხარეებმა ძალ-ღონე არ უნდა დაიშურონ ამ კონვენციის ყველა დებულების, ან მისი ნაწილის უზრუნველსაყოფად განსაკუთრებული შეთანხმებების საშუალებით.

საერთაშორისო წითელი ჯვარი აცხადებს, რომ მე-3 მუხლი განეკუთვნება jus cogens-ს (ხალხთა უფლებებს) და საერთაშორისო სამართლის აბსოლუტურ ნორმას წარმოადგენს.

ეს მუხლი, ასევე გამოიყენება სახელისუფლო ძალებსა და ამბოხებულ ჯგუფებს შორის შეიარაღებული შეტაკებების მიმართ, ანდა - ორ ან მეტ შეიარაღებულ ჯგუფს შორის ქვეყნის შიგნით შეიარაღებული შეტაკებების მიმართ, როდესაც, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ხელისუფლება ან არ არსებობს, ან ის მეტად სუსტია კონფლიქტში ჩასარევად. ზ.მ.მ. ჟენევის ოთხივე კონვენციის ერთადერთი ნორმაა, რომელიც უშუალოდ ეხება შიდა შეიარაღებულ კონფლიქტებს.

იხ. ჟენევის კონვენციები

თავისუფლება - Freedom

ინდივიდუალური, ან კოლექტიური მდგომარეობა, რომელიც სხვადასხვა მოქმედებას შორის არჩევნის საშუალებას გულისხმობს. თ. ნიშნავს ადამიანის შესაძლებლობას, იმოქმედოს თავისი ნების შესაბამისად, ვინმეს მიერ, ან ვისიმე სახელით დაწესებული ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე. ამავე დროს თ. ადამიანის ხელშეუხებლობასაც გულისხმობს (არამართლზომიერი დაკავების, ან დაპატიმრებისაგან თავისუფლება, დეპორტაციისა და მონობისაგან თავისუფლება)

იხ. ხელშუეხებლობის უფლება, არამართლზომიერი დაპატიმრება, დეპორტაცია, მონობა, პირადი თავისუფლებების უფლება, პირადი ხელშეუხებლობის უფლება, პირადი ცხოვრების უფლება

თავისუფალი პრესის უფლება - Right to freedom of press

არა მარტო ორგანიზაციების, არამედ თითოეული ადამიანის უფლება თავისუფლად გამოთქვას საკუთარი აზრი მასობრივი ინფორმაციის როგორც ბეჭდვითი, ისე ელექტრონული საშუალებებით (ტელევიზია, რადიო, გაზეთები, პლაკატები და ა.შ.), ხელისუფლების მიერ დაწესებული შეზღუდვების გარეშე. ხელისუფლება ცდილობს პრესის თავისუფლების შეზღუდვას მაშინ, როდესაც, მისი აზრით, პრესის თავისუფლება ხიფათს უქმნის საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას და მორალს, მის ჯანმრთელობას. ბევრ ქვეყანაში, დასავლური დემოკრატიების უმრავლესობის ჩათვლით, პრესა, განსაკუთრებით კი რადიო-ტელევიზია სხვადასხვა წესებს, ქცევათა კოდექსებს და (ან) კონტროლის სხვადასხვა ხარისხს ექვემდებარება.

იხ. ცენზურა

თავშესაფარი - Asulum

ცნება მოიცავს თ-ის მიცემას იმ უცხოელთათვის, რომლებიც იდევნებიან პოლიტიკური, ეთნიკური ან რელიგიური მიზეზების გამო, ანდა რომელთაც სიკვდილი ემუქრებათ საკუთარ ქვეყანაში. ადამინის უფლებათა დეკლარაციის მე-14 მუხლის მიხედვით „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს ეძიოს დევნისაგან თავშესაფარი სხვა ქვეყნებში და ისარგებლოს ამ თავშესაფრით“. დეკლარაცია ტერიტორიული თ-ის შესახებ (1967) აყალიბებს პრინციპებს, რომლითაც უნდა ხელმძღვანელობდეს სახელმწიფო ტერიტორიული თ-ის მიცემისას. ძირითადი პრინციპია პირის ძალადობრივი გასახლების აკრძალვა იმ ქვეყანაში, რომელშიც მას საფრთხე ემუქრება.

თანასწორობა - Equality

თ-ის ცნებაში უფლებებისა და კანონის წინაშე თანასწორობა იგულისხმება. თ-ის ცნება თავისი მნიშვნელობით ძალიან ახლოს დგას დისკრიმინაციის აკრძალვასთან. დისკრიმინაცია კი რაციონალურ დასაბუთებას მოკლებული, ფიზიკურ და ბიოლოგიურ ნიშნებზე აგებულ უფლებათა და უფლებამოსილებათა ნებისმიერი, დიფერენციაციაა. როგორც პრაქტიკა გვაჩვენებს, შესაძლებელია სამართლებრივი სისტემის შექმნა დისკრიმინაციული დებულებების გარეშე, მაგრამ ჯერ-ჯერობით ვერ მოხერხდა ისეთი სამართლებრივი სისტემის „დე ფაქტო” შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფდა თ-ს კანონის წინაშე. ყველგან და ყოველთვის თანამდებობის პირები სხვადასხვაგვარად ექცევიან მდიდრებს ან ცნობილ ადამიანებს და განკიცხულებსა თუ საზოგადოების მიერ ათვალისწუნებულ ჯგუფებს. ამ განსხვავებების გასათანაბრებლად არაერთი სისტემა შეიქმნა, მაგრამ სრული წარმატების მიღწევა ვერსად მოხერხდა. გამორიცხული არ არის, რომ თანასწორი დამოკიდებულების პოსტულატი პრაქტიკულად განუხორციელებელია, მაგრამ ეს სრულიადაც არ ნიშნავს რომ მასზე უარი ითქვას.

თვითგამორკვევა - Selfdetermination

საერთაშორისო სამართლის მნიშვნელოვანი პრინციპი, რომლის მიხედვითაც ყველა ხალხს აქვს თ-ის უფლება. ამ უფლების შესაბამისად ყველა ხალხი დამოუკიდებლად განსაზღვრავს საკუთარ პოლიტიკურ სტატუსს და ახორციელებს ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ განვითარებას. ხალხთა თ-ის უფლება საკუთარი ეროვნული სიმდიდრისა და რესურსების მიმართ სუვერენიტეტს ნიშნავს. ამასთან, თ-ის უფლებასთან ორი მნიშვნელოვანი პრობლემაა დაკავშირებული: ვინ შეიძლება ჩაითვალოს ხალხად და როგორია ამ უფლების განხორციელების საზღვრები.

ხალხის ცნება გულისხმობს ხალხს მთლიანობაში, დემოსს, და არა ცალკეულ ეთნოსებს თუ რელიგიურ ჯგუფებს. თ-ის უფლების განხორციელება არ ნიშნავს თითოეული ცალკეული ეთნიკური ჯგუფის სახელმწიფოებრივ დამოუკიდებლობას. თ-ის უფლების გამოვლენის საზღვრები შეიძლება იყოს უმცირესობათა უფლებების დაცვით, კულტურული და პოლიტიკური ავტონომიით დაწყებული სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის ჩამოყალიბებამდე. ამასთან დაკავშირებით შეიძლება გამოვყოთ თ-ის მოთხოვნის 6 სახე:

1. ანტიკოლონიური თ. (უცხო ქვეყნის კოლონიურ მმართველობაში მყოფი ქვეყნის მოსახლეობა ეძიებს სრულ დამოუკიდებლობას, ან პოლიტიკური ძალაუფლების გაზრდას;

2. თ. სახელმწიფოსაგან, ანუ სახელმწიფოს შიგნით (რომელიმე ჯგუფის მცდელობა _ გამოეყოს არსებულ სახელმწიფოს და ახალი სახელმწიფო შექმნას, ან ამ ქვეყნის შიგნით მიაღწიოს პოლიტიკური ან კულტურული ავტონომიის უფრო მაღალ ხარისხს);

3. ტრანსსახელმწიფოებრივი თ. (ერთ სახელმწიფოზე მეტ სახელმწიფოში მცხოვრები ხალხების გაერთიანების მოთხოვნა);

4. გაფანტული ხალხების თ. (ერთ ან რამდენიმე სახელმწიფოში გაფანტული ხალხების მოთხოვნა);

5. მკვიდრი ხალხების თ. (მკვიდრი თანამეგობრობის, ანუ მკაფიო ეთნიკური ნიშანთვისებებისა და ხანგრძლივი ისტორიული არსებობის მქონე ჯგუფების მოთხოვნა);

6. წარმომადგენლობითი თ. (არსებული სახელმწიფოს მოსახლეობის მოთხოვნა - შეცვალოს საკუთარი პოლიტიკური სისტემა და უფრო წარმომადგენლობითი გახადოს ის, ანუ ჰყავდეს საკუთარი წარმომადგენლები ხელისუფლებაში).

ეს კატეგორიები ყოვლისმომცველი არ არის. მეტიც, ზოგიერთი მოძრაობა თ-ისათვის, შესაძლებელია, ერთდროულად რამდენიმე კატეგორიას განეკუთვნებოდეს

თვითცენზურა - Selfcenzorship

ცენზურის სახე, რომელიც სიმართლის ბოლომდე ართქმით გამოიხატება და რომელსაც სხვადასხვა მოსაზრებით (შიშის სინდრომი, ავტორის აზრით ნაკლებადმნიშვნელოვანი ინფორმაციის გამოქვეყნებაზე უარის თქმა სხვა უფრო მაღალი ღირებულების მქონე ინფორმაციის, ან მოსაზრების გამოქვეყნების სურვილით და ა.შ.) ახორციელებს არა სახელმწიფო, არამედ თავად ცენზურის ობიექტის ავტორი.

იდეოლოგია - Ideology

შეხედულებების ჩამოყალიბებული სისტემა, რომელიც თავის გამოხატულებას პოლიტიკურ დოქტრინებში პოვებს

იმუნიტეტი - Immunity

საერთაშორისო ტერმინი, რომელიც, შესაბამისი კანონებისა და ტრადიციების საფუძველზე, აღნიშნავს დიპლომატიური წარმომადგენლების პრივილეგიებს, რაც მათ ხელშეუხებლობასა და სახელმწიფო და სხვა სახის გადასახადებისაგან განთავისუფლებაში გამოიხატება.

ინვაზია - Invazion

პირობები, რომლის დროს დაპატიმრებულ პირს არა აქვს ადვოკატთან, ან ოჯახის წევრებთან შეხვედრის უფლება ძიების საწყის ეტაპზე. ბრალდებულის მიმართ ამგვარი მოპყრობა დასაშვებია მხოლოდ მძიმე დანაშაულის შემთხვევაში მოსამართლის მკაფიო განკარგულების საფუძველზე. ასეთი მოპყრობა არ შეიძლება გაგრძელდეს იმაზე დიდხანს, ვიდრე ეს აბსოლუტურად აუცილებლია. ხშირად, ი.დ. ხელს უწყობს წამების გამოყენებას, რისი საფრთხეც საკმაოდ მაღალია საზოგადოებრივი კონტროლის არარსებობის გამო.

ინკომუნიკადო დაკავება - Incommunicado detention

პირობები, რომლის დროს დაპატიმრებულ პირს არა აქვს ადვოკატთან, ან ოჯახის წევრებთან შეხვედრის უფლება ძიების საწყის ეტაპზე. ბრალდებულის მიმართ ამგვარი მოპყრობა დასაშვებია მხოლოდ მძიმე დანაშაულის შემთხვევაში მოსამართლის მკაფიო განკარგულების საფუძველზე. ასეთი მოპყრობა არ შეიძლება გაგრძელდეს იმაზე დიდხანს, ვიდრე ეს აბსოლუტურად აუცილებლია. ხშირად, ი.დ. ხელს უწყობს წამების გამოყენებას, რისი საფრთხეც საკმაოდ მაღალია საზოგადოებრივი კონტროლის არარსებობის გამო.

ინტერვენცია - Intervention

საერთაშორისო ტერმინი, რომელიც ერთი ან რამდენიმე სახელმწიფოს მიერ სხვადასხვა ფორმით სხვა სახელმწიფოს იურისდიქციაში ჩარევას აღნიშნავს. ასეთ ჩარევას პირადი, ან ჰუმანიტარული მიზნები აქვს. გაეროს წესდებით (მე-2 მუხლი, მე-7 პარაგრაფი) „დაუპატიჟებელი” სამხედრო ი. აკრძალულია, რაც საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული ნორმაა. მსოფლიო თანამეგობრობის ჩარევა სხვადასხვა ფორმით ვლინდება და არ შემოიფარგლება მხოლოდ სამხედრო და ჰუმანიტარული ი-ით. 

იხ. ჰუმანიტარული ინტერვენცია

ინტერესთა ჯგუფები - Interest groups

სამოქალაქო საზოგადოებაში არსებული ორგანიზაციები, რომლებიც ცდილობენ გავლენის მოხდენას სახელმწიფო პოლიტიკის მიმართულებაზე, ამასთან არ აცხადებენ პრეტენზიას სახელმწიფო პოსტებზე. მათი დახმარებით დემოკრატიულ პროცესში ჩართულია მოსაზრებათა მთელი სპექტრი. ამგვარი პლურალიზმი სახელმწიფოსა და ინდივიდებს შორის არსებული კავშირითაა განპირობებული.

განასხვავებენ „შიდა“ ჯგუფებს, რომლებიც პერიოდულ კონსულტაციებს უწევენ ხელისუფლებას და აქტიურ მონაწილეობას იღებენ პოლიტიკური კურსის ფორმირებასა და მის განხორციელბაში და „გარე” ჯგუფებს, რომლებსაც, ხელისუფლება ნაკლებად ცნობს. ასევე განასხვავებენ ჯგუფებს, რომლებიც თავიანთ ინტერესებს იცავენ (პროფესიული და ფერმერული კავშირები) და იმ ჯგუფებს, რომლებიც გარკვეული პოლიტიკური კურსის მხარდამჭერები არიან (“ზეწოლის” ჯგუფები).

ინტერნირება - Internment

საერთაშორისო სამართლის მიხედვით გარკვეული კატეგორიის უცხოელების იძულებითი მოთავსება რომელიმე ადგილას, რომლის დატოვებაც ამ პირებს აკრძალული აქვთ. ი-ს მიმართავენ მეომარი სახელმწიფოები მტრული სახელმწიფოს სამხედრო ტყვეების, ან სხვა მოქალაქეების მიმართ, ნეიტრალური სახელმწიფოები კი მეომარი სახელმწიფოს სამხედრო მოსამსახურეთა მიმართ.

ი-ს რეჟიმი რეგულირდება 1949 წლის ჟენევის და 1907 წლის ჰააგის კონვენციებით.

იხ. აგრეთვე ჟენევის კონვენციები, ჰააგის სამშვიდობო კონფერენციები

ინფორმაციის თავისუფლება - Freedom of information

აზრის გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელოვანი ელემენტი. ი.თ. უფრო ტევადი ცნებაა, ვიდრე მისი წინამორბედი თავისუფლებების (სიტყვის, აზრის გამოხატვის, პრესის თავისუფლებები) ერთობლიობა. მისი ფესვები ადამიანის მიერ ცოდნის მიღების სურვილის და სიმართლის ძიების წიაღშია საძებნელი. ი.თ. ადამიანის პოლიტიკურ ცნობიერებაში და იმ ფაქტის გააზრებაში დევს, რომ ამ თავისუფლების განხორციელება განუკითხაობისა და დესპოტური ხელისუფლების საწინააღმდეგო აუცილებელი იარაღია. ი.თ. არის პრესის თავისუფლება ფართო გაგებით. ის ასევე ეხება მასობრივი ინფორმაციის სხვა საშუალებებს, აგრეთვე მსმენელთა და მაყურებელთა ინტერესების დაკმაყოფილებას.

ირიდენტა - შემოუერთებელი - Irridenta

სეპარატიზმის ფორმა, როდესაც ერთ ქვეყანაში მცხოვრებ ხალხს სურს თავისი ეთნიკური წარმომავლობის ქვეყანას შეუერთდეს. ტერმინი გამაერთიანებელი იტალიური მოძრაობის შედეგად წარმოიშვა 1878 წელს.

იურისდიქცია - Iurisdiction

სამართლის აღსრულება, საქმეთა განხილვის უფლებამოსილებანი, ხელისუფლების ორგანოთა ოფიციალური უფლებამოსილებანი. საერთაშორისო სამართალში ამ ტერმინს სხვადასხვა ორგანოთა კომპეტენციის ცნება შეესაბამება. მაგალითად: საერთაშორისო ი. (საარბიტრაჟო ი.), საკონსულო ი. (ვენის საკონსულო ი. 1963 წელი) და სხვა

იძულებითი შრომა - Forced laber

სავალდებულო შრომა, რომელიც სასჯელის მუქარის გამო არანებაყოფლობით ხასიათს ატარებს. ასეთმა პრაქტიკამ შესაძლებელია მონობამდე, ან მსგავს მდგომარეობამდე მიგვიყვანოს. ი.შ. პოლიტიკური იძულების, ან “აღზრდის” მიზნით გამოიყენება, როგორც პოლიტიკური აზრის თავისუფლად გამოთქმის საწინააღმდეგო ზომა. ი.შ. რასობრივი, სოციალური, ან სხვა სახის დისკრიმინაციის მიზნითაც გამოიყენება (შრომის საერთაშორისო ორგანიზაცია, კონვენცია 105). ზოგჯერ ი.შ-ის მიზანია ადამიანის ფიზიკური გამოფიტვა და, ამის შედეგად, მისი ნაადრევი სიკვდილი.

ი.შ-ს არ განეკუთვნება:

1.  ნებისმიერი იძულებითი სამუშაო, როდესაც ამ სახის შრომა კომპეტენტური, ღია სასამართლო პროცესის შედეგადაა მისჯილი;

2. ნებისმიერი სამხედრო ხასიათის შრომა, ან ალტერნატიული სამსახური იმ ქვეყნებში, სადაც ეს უკანასკნელი კანონითაა გათვალისწინებული;

3. ნებისმიერი სამუშაო, რომლის ჩატარება აუცილებელია ექსტრემალურ ვითარებაში და უბედურების დროს, როდესაც საფრთხე ექმნება საზოგადოების წევრთა სიცოცხლეს და კეთილდღეობას;

4. ნებისმიერი სამუშაო, რომელიც ჩვეულებრივი სამოქალაქო მოვალეობების ნაწილია.

კანონი - Law

სახელმწიფო ხელისუფლების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ მიღებული იურიდიული აქტი, ან ხალხის ნების უშუალოდ გამოხატვის შედეგად (მაგალითად, რეფერენდუმის გზით) ძალაში შესული და სახელმწიფოს უფლებამოსილებით მხარდაჭერილი ნორმა, რომელიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვან საზოგადოებრივ ურთიერთობებს აწესრიგებს. კ. სახელმწიფო სამართლის სისტემის საფუძველია. ის, როგორც წესი, უკვე არსებულ, მნიშვნელოვან ნორმებს აწესრიგებს.

სხვა სახელმწიფო ორგანოების მიერ მიღებულ ნორმატიულ აქტებთან შედარებით კ-ს უფრო მაღალი იურიდიული ძალა აქვს. კ-ს მიღებისათვის დამახასიათებელია სპეციალური კანონშემოქმედებითი პროცედურა, რომელიც რამდენიმე სტადიად იყოფა: საკანონმდებლო ინიციატივა, კანონპროექტის განხილვა, მისი მიღება და გამოქვეყნება. შინაარსის მნიშვნელობის მიხედვით კ-ები იყოფა: საკონსტიტუციო, ორგანულ და ჩვეულებრივ კ-ებად.

კანონმდებლობა - Legislation

1.სამართლებრივი ნორმების ერთობლიობა, რომელიც არეგულირებს საზოგადოებრივ ურთიერთობებს ზოგადად, ან საზოგადოებრივი ურთიერთობების ერთ რომელიმე სახეს (მაგალითად, სამოქალაქო კ., სისხლის სამართლის კ. და ა.შ.).

2. სახელმწიფოს მიერ თავისი ფუნქციების განხორციელების ერთ-ერთი ძირითადი მეთოდი, რაც სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების მიერ კანონების გამოცემით გამოიხატება.

კოლექტიური უფლებები - Collective rights

ადამიანის უფლებები ინდივიდუალურია და არა კოლექტიური. ამ უფლებათა სუბიექტი ადამიანია. ამიტომაც არ შეიძლება საუბარი უმცირესობათა უფლებების შესახებ ადამიანის უფლებათა ჩარჩოებში - ეს პოლიტიკის ენაა და მისი საგანი (კ.უ-ის ასეთ მაგალითს წარმოადგენს ავტონომიის შექმნის უფლება). ადამიანის უფლებათა ჩარჩოებში გულისხმობენ იმ პირთა უფლებებს, რომლებიც ეროვნულ უმცირესობებს განეკუთვნებიან, ინვალიდთა უფლებებს, არა როგორც ჯგუფისა, არამედ თითოეული ინვალიდისა ცალ-ცალკე. ამ წესიდან ერთადერთი გამონაკლისია სამოციან წლებში გაეროს ადამიანის უფლებათა ორივე საერთაშორისო პაქტში შეტანილი 1 მუხლი, რომლის მიხედვითაც „ყველა ერს აქვს თვითგამორკვევის უფლება”. ერების უფლებები არ გამომდინარეობს ინდივიდუალური უფლებებიდან - ეს ტიპიური კოლექტიური უფლებებია. საერთაშორისო პაქტში ეს მუხლი პოლიტიკური მოსაზრებების გამო მოხვდა, ადამიანის უფლებებზე საუბრისას კი იგულისხმება არა ერების, საზოგადოებრივი კლასების, ფენების და ჯგუფების, არამედ ცალკეულ პირთა უფლებები

კომბატანტები - Combatants

რეგულარული, ან არარეგულარული არმიის ნაწილები, რომლებიც მონაწილეობენ ბრძოლებში და იმყოფებიან ომის წარმოების საერთაშორისო წესების დაცვის ქვეშ

კომპენსაცია - Compensation

ვინმესთვის ზარალის ანაზღაურება, ანუ ის, რაც აუცილებელია უკანონო ქმედების (ან უმოქმედობის) შედეგის გასანეიტრალებლად შესაძლებლობის ფარგლებში, რათა აღდგეს ის მდგომარეობა, რომელსაც ადგილი ექნებოდა უკანონო ქმედების ჩაუდენლობის შემთხვევაში.

კ-ს ყოველთვის არა აქვს ფულადი ფორმა. ზოგ შემთხვევაში, გარემოებათა გამო, გამოიყენება კ-ის სხვა ფორმები.

კონტრგადატრიალება - Counterinsurgency

სამოქალაქო დაუმორჩილებლობის სამხედრო, ნახევრად სამხედრო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და ფსიქოლოგიური აქციები, რომლებიც მიზნად ისახავენ გადატრიალების, ან აჯანყების შედეგების წინააღმდეგ ბრძოლას. ამ ტერმინის სინონიმად, ბოლო ხანებში, იხმარება ტერმინი დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტი

კონტროლის მექანიზმი - Control mechanism

ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო დოკუმენტების კონტროლისა და მათი განხორციელების გაუმჯობესების ინსტიტუციური მექანიზმი. ამ მიზნით სხვადასხვა ტიპის პროცედურა ხორციელდება: ჩვეულებრივი და სპეციალური პროცედურები; იურიდიული (კვაზიიურიდიული) და პოლიტიკური პროცედურები; პროცედურები ცალკეული ქვეყნებისა და თემების მიხედვით; ხელშეკრულებებზე და ქარტიებზე დაფუძნებული პროცედურები. მრავალფეროვანი სტრუქტურები არსებობს როგორც გაეროს სტრუქტურებში და მის სპეციალიზებულ სააგენტოებში, ისე რეგიონულ ორგანიზაციებში, როგორიცაა: ევროპის საბჭო, ამერიკულ სახელმწიფოთა ორგანიზაცია, აფრიკული ერთობის ორგანიზაცია. ხშირ შემთხვევაში პროცედურებისა და მექანიზმების ამგვარი თანაარსებობა შეიძლება ერთსა და იმავე უფლებას, ან უფლებათა ჯგუფს იცავდეს, ან ერთსა და იმავე შემთხვევას განიხილავდეს. ამიტომ საჭიროა სხვადასხვა პროცედურებისა და მექანიზმების კოორდინაცია, სტანდარტების, ფაქტებისა და ინფორმაციის შეთანხმებული ინტერპრეტაციისა და ერთმანეთის დუბლირების თავიდან ასაცილებლად

კონფლიქტების გადაწყვეტა - Conflict resolution

პროცესი, რომელიც კომპრომისებისა და პირობების განხილვის, დარწმუნების, ან მანიპულაციის გზით კონფლიქტის მხარეთა მოთხოვნების შეცვლაში და ამ გზით იმ პირობების შექმნაში მდგომარეობს, რომელიც სუბიექტურად მისაღებია ორივე მხარისათვის. ეს შემდგომში შესაძლებელია შეთანხმების საფუძველი გახდეს. კ.გ. განსხვავდება კონფლიქტების რეგულირებისაგან. ეს უკანასკნელი არ აკმაყოფილებს კონფლიქტის მონაწილე მხარეების ყველა ძირითად მოთხოვნას და ინტერესს, მაშინ როდესაც კ.გ. აღწევს ამ მიზანს. კ.გ. შესაძლებელია მიღწეულ იქნეს თვით მონაწილე მხარეთა მიერ, ან, რაც უფრო მოსალოდნელია, მესამე მხარის დახმარებით სხვადასხვა მექანიზმების გამოყენებით. ეფექტური საშუამავლო ქმედებები შემდეგი მაჩვენებლებით ხასიათდება:

1. წარმატების მისაღწევად შუამავალი (მესამე მხარე) თანაბრად უნდა იყოს დაცილებული კონფლიქტის მონაწილე მხარეებისაგან. ორივე მხარის მიმართ ერთნაირი დამოკიდებულება, ან მათგან დამოუკიდებლობა წარმატების მიღწევის მნიშვნელოვანი პირობაა;

2. წარმატების მისაღწევად შუამავალს უნდა ჰქონდეს პირობების წამოყენების უფლებამოსილება, რაც მატერიალური, ან არამატერიალური რესურსების საშუალებით შეიძლება გამოყენებულ იქნას მხარეთა წინააღმდეგ, თუ ისინი არ ასრულებენ შეთანხმების პირობებს;

3. წარმატების მისაღწევად მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული შეთანხმების მონაწილე მხარეთა ვინაობა;

4. წარმატების მისაღწევად კონფლიქტში მონაწილე მხარეებს უნდა ჰქონდეთ საკუთარი ღირსების შენარჩუნების საშუალება. მათ უნდა მიიღონ კომპენსაცია დათმობების სანაცვლოდ, ან უნდა დაინახონ გადაწყვეტის არანულოვანი ვარიანტის უპირატესობა;

5. კომპლექსურ და იდეოლოგიურ კონფლიქტებში შუამავალი (მესამე) მხარე უნდა ეცადოს უთანხმოების ძირითადი პუნქტების უფრო მცირე ქვეპუნქტებად დაყოფას და იდეოლოგიური მომენტების იზოლირებას;

6. შუამავალი მხარის მიერ წარმატების მიღწევის შანსი იზრდება ჩიხში მოქცევის შემთხვევაში, როდესაც კონფლიქტის მხარეების შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად სუსტდება.

კონფლიქტი - Conflict

ორი ან მეტი მხარის (სახელმწიფოები, ჯგუფები, ცალკეული პირები) მიერ ნეგატიური სანქციებისა და სადამსჯელო მოქმედებების შეგნებული ურთიერთგაცვლა, როდესაც თითოეული მხარე ცდილობს უპირატესობის (ძალაუფლების, რესურსების, ღირებულებების) მოპოვებას იმ მეთოდებით, რომლებმაც შეიძლება ძალადობის გამოყენება გამოიწვიონ.

კ. ჩვეულებრივ, იმ ვითარებაში წარმოიქმნება, როდესაც ორი ან მეტი მხარის ინტერესებს, ან ღირებულებებს შორის ანტაგონიზმი არსებობს. ჯანსაღი კონკურენციისაგან განსხვავებით, მოწინააღმდეგისათვის ზიანის მიყენება, ან მისი განადგურება წინასწარგამიზნული აქტია

კულტურული უფლებები - Cultural rights

ეს უფლებები ადამიანის უფლებათა რამდენიმე დოკუმენტშია ჩამოყალიბებული:

ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მუხლი 27, §1:  „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავისუფლად მონაწილეობდეს საზოგადოების კულტურულ ცხოვრებაში, ტკბებოდეს ხელოვნებით, მონაწილეობდეს მეცნიერულ პროგრესში და სარგებლობდეს მისი სიკეთით”.

ეკონომიკურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მუხლი 15, §1: „ამ პაქტის მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ ადამიანის უფლებას:

ა) კულტურულ ცხოვრებაში მონაწილეობაზე;

ბ) სამეცნიერო პროგრესის შედეგებით სარგებლობასა და მის გამოყენებაზე;

გ) მისი ავტორობით გამოცემული სამეცნიერო, ლიტერატურული და ხელოვნებასთან დაკავშირებული შრომების მორალური და მატერიალური ინტერესების დაცვაზე“.

სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მუხლი 27: „იმ ქვეყნებში სადაც არიან ეთნიკური, რელიგიური და ენობრივი უმცირესობები, ამ ჯგუფის წარმომადგენელს არ შეიძლება უარი ეთქვას ჯგუფის სხვა წევრებთან ერთად საკუთარი კულტურის გამოყენებაზე, საკუთარი რელიგიის აღსარებასა და მისი წეს-ჩვეულებების აღსრულებაზე, აგრეთვე მშობლიური ენის გამოყენებაზე”.

რასობრივი დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ კონვენციის მუხლი 5: „...კულტურულ მოღვაწეობაში თანაბარი მონაწილეობის უფლება”.

საერთაშორისო კულტურული თანამშრომლობის პრინციპების დეკლარაციის მუხლი 1: „საკუთარი კულტურის განვითარება ყველა ხალხის უფლება და მოვალეობაა“.

ლეგიტიმურობა - Legitimacy

ლ-ის კონცეფცია ხელისუფლებასა და სამართალს შორის არსებულ ურთიერთობას მოიცავს. ის ხაზს უსვამს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, ანუ იმას, რაც უფლებას აძლევს სახელმწიფოს, განახორციელოს ხელისუფლება თავისი მოქალაქეების მიმართ, აგრეთვე იმ ხარისხს, რომლითაც ეს სახელმწიფოა აღიარებული.

ტრადიციულ საზოგადოებაში სახელმწიფო ხელისუფლების წყარო „ღვთის ნებით“, ან მემკვიდრეობით განისაზღვრებოდა. თანამედროვე საზოგადოებაში სახელმწიფოს ლ-ის წყარო საზოგადოების მიერ სახელმწიფო ხელისუფლების აღიარებაში ძევს. ლ. მართულთა უსიტყვო თანხმობაზეა დამოკიდებული, სახელმწიფო კი ლ-ია იმ ხარისხით, რამდენადაც ამას მისი მოქალაქენი აღიარებენ. თავისუფალი, რეგულარული არჩევნები და თავისუფალი პრესა ლეგიტიმური მმართველობის არსებობის გარანტიაა. არადემოკრატიული რეჟიმები ხშირად ცდილობენ მოჩვენებითი ლ-ის შექმნას დაპყრობითი ომების, ეკონომიკური პროგრამების, კორუფციასა და დამნაშავეობის წინააღმდეგ გამართული კამპანიების მეშვეობით.

ლიბერალიზმი - Liberalism

პოლიტიკური ფილოსოფია, რომელიც პრიორიტეტს ინდივიდთა პირადი უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფას, მმართველობის დემოკრატიულ ფორმებსა და პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური ინსტიტუტების თანმიმდევრულ რეფორმებს ანიჭებს.

ლინჩის სამართალი - Lynch law

ეჭვმიტანილის სიკვდილით დასჯა კანონიერი სასამართლოს გარეშე, როგორც წესი ჩამოხრჩობის გზით. ტერმინი ვირჯინიის შტატის ქალაქ პიტსილვანიის „გულმოდგინეობის კომიტეტის” წევრის კაპიტან უ. ლინჩის (1742-1820) გვარის მიხედვით შეიქმნა. კომიტეტის მიზანი იყო წესრიგის დაცვა და დამნაშავეთა დასჯა იმ შემთხვევაში, თუ სამართალდამცავი ორგანოები არ არსებობს, ან, კომიტეტის აზრით, მისი მოქმედება არაეფექტურია.

იხ. გულმოდგინეობის ჯგუფები

ლტოლვილი ,,ადგილზე“- Refugee sur plase

ლტოლვილი, რომელსაც თავდაპირველად არ ჰქონდა დევნის საშიშროების საფუძველი მშობლიურ ქვეყანაში, მაგრამ შემდგომში მას ასეთი საფრთხე შეექმნა საკუთარი ხელისუფლების საწინააღმდეგო პოლიტიკური მოღვაწეობის გამო, ანდა იმიტომ, რომ ამ პიროვნების საზღვარგარეთ ყოფნის პერიოდში ვითარება შეიცვალა მის ქვეყანაში

ლტოლვილები - Refugees

პირები, რომელთაც მიაჩნიათ, რომ იდევნებიან თავისი რასის, რელიგიის, მოქალაქეობის, რომელიმე სოციალური ჯგუფის წევრობის, ან პოლიტიკური შეხედულებებისათვის, რის გამოც იმყოფებიან თავისი მოქალაქეობის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ და არ შეუძლიათ, ან შიშის გამო არ სურთ, ისარგებლონ ამ ქვეყნის მფარველობით

მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა - Majoritarian voting system

საარჩევნო სისტემა, რომლის მიხედვითაც ამომრჩევლები დაყოფილნი არიან საარჩევნო ოლქებად გეოგრაფიული ზონების მიხედვით. გამარჯვებულია ის კანდიდატი, რომელიც ხმების უმრავლესობას მოაგროვებს თავის საარჩევნო ოლქში. განასხვავებენ აბსოლუტური უმრავლესობის, შედარებითი უმრავლესობის და კვალიფიციური უმრავლესობის მ.ს.ს-ებს. აბსოლუტური უმრავლესობის მ.ს.ს-ის დროს არჩეულად ითვლება ის კანდიდატი, რომელიც მიიღებს არჩევნებში მონაწილეთა ხმების ნახევარზე მეტს. შედარებითი უმრავლესობის მ.ს.ს-ის დროს არჩეულად ითვლება ის კანდიდატი, რომელიც მიიღებს არჩევნებში მონაწილეთა ხმების უმრავლესობას სხვა კანდიდატებთან შედარებით. კვალიფიციური უმრავლესობის მ.ს.ს-ის დროს არჩეულად ითვლება ის კანდიდატი, რომელიც მიიღებს არჩევნებში მონაწილეთა ხმების წინასწარ დადგენილ უმრავლესობას, რომელიც მეტია ხმების ნახევარზე. მაგალითად, 2/3, 3/4 და ა.შ. (ეს უკანასკნელი სისტემა იშვიათად გამოიყენება).

მ.ს.ს-ის უპირატესობა ისაა, რომ ეთნიკურად და პოლიტიკურად გაყოფილ მოსახლეობას აქვს საკუთარი წარმომადგენლის ყოლის შესაძლებლობა პარლამენტში, იმ შემთხვევაში, თუ ამ ჯგუფებს მყარი დასაყრდენი აქვთ საკუთარ რეგიონებში. მეორე მხრივ, პარტიების წარმომადგენლობა პარლამენტში არ ასახავს ქვეყნის ამომრჩევლების ინტერესებს მთელს ქვეყანაში, ვინაიდან გამარჯვებული კანდიდატი არ წარმოადგენს იმ ამომრჩეველთა ინტერესებს, რომელთაც მისი კანდიდატურისათვის კენჭი არ უყრიათ. გარდა ამისა, მ.ს.ს-ის დროს თითოეულ ოლქში იკარგება იმ კანდიდატისათვის მიცემული ხმები, რომლებმაც უმრავლესობა ვერ მოაგროვეს. მიუხედავად ამ ნაკლოვანებებისა მ.ს.ს. ბევრ თანამედროვე ქვეყანაში გამოიყენება (ხშირად პროპორციულ საარჩევნო სისტემასთან კომბინაციაში).

იხ. არჩევნები, პროპორციული წარმომაგენლობა

მასობრივი არეულობები - Riot

დემონსტრაცია, რომელშიც მონაწილეობს ადამიანთა დიდი მასა და რომელსაც თან ახლავს ძალის გამოყენება და საზოგადოებრივი წესრიგის სერიოზული დარღვევები. მ.ა., როგორც წესი, მნიშვნელოვენ ზიანს აყენებს საკუთრებას

მასობრივი გამოსვლა - Mass exidus

სამოქალაქო ომის, შიმშილობის, გენოციდის, ან სხვა უბედურებიდ შედეგად წარმოქმნილი ლტოლვილთა ნაკადი. ტერმინი პირველად ბიბლიაშია გამოყენებული და ეგვიპტიდან ებრაელთა მასობრივ გამოსვლას აღნიშნავს.

მასობრივი დაპატიმრებები - Mass arrest

ადამიანთა დიდი მასის დაკავება, ან დაპატიმრება ასეთ ქმედებებს ადგილი აქვს დემონსტრაციების, ოპოზიციური ძალების საწინააღმდეგო ქმედებების დროს, ან სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ. ზოგჯერ ასეთი დაპატიმრებები რეჟიმის მოწინააღმდეგეობაში ეჭვმიტანილთა წინასწარ შედგენილი სიების მიხედვით ხორციელდება. ხშირად მათ რიცხვში შეიძლება აღმოჩნდეს ნებისმიერი ადამიანი, რომელიც „არასასურველ დროს არასასურველ ადგილზე აღმოჩნდა”.

მასობრივი მკვლელობა - Mass killing

სახელმწიფო ხელისუფლების, ან მისი ორგანოების მიერ განხორციელებული წინასწარგანზრახული, მასობრივი ხოცვა-ჟლეტა უიარაღო, ან განიარაღებული ადამიანებისა, რომლებიც განიცდიდნენ დისკრიმინაციას მათი ამა თუ იმ ჯგუფისადმი კუთვნილების გამო. მ.მ. ასევე მოიცავს სასამართლოს, ან სხვა პროცედურების გარეშე ანგარიშსწორებას ცალკეული უიარაღო, ან განიარაღებული ჯგუფების მიმართ, რომლებიც განიცდიდნენ დისკრიმინაციას რომელიმე ადმინისტრაციული გადაწყვეტილების საფუძველზე.

თუ მ.მ-ს სისტემატური ხასიათი აქვს და არის მტკიცებულებები ქმედებათა წინასწარგანზრახულობის შესახებ, უმჯობესია გამოვიყენოთ ტერმინი “გენოციდური ხოცვა-ჟლეტა”.

იხ. გენოციდი, ხოცვა-ჟლეტა

მატერიალური უფლებები -  Material rights

ადამიანის უფლებებში ორ ძირითად ჯგუფს გამოყოფენ: მატერიალურ და საპროცესო უფლებებს.

მ.უ. მოიცავს ადამიანის კუთვნილ კონკრეტულ უფლებებსა და თავისუფლებებს. მ.უ. ხუთ ძირითად ჯგუფად იყოფა:

1. სამოქალაქო უფლებები:

2. პოლიტიკური უფლებები;

3. ეკონომიკური უფლებები;

4. სოციალური უფლებები;

5. კულტურული უფლებები.

იხ. სამოქალაქო სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებები, ეკონომიკური და სოციალური უფლებები, ადამიანის უფლებები, უფლებები და თავისუფლებები

მეძიებლობა - Harassment

ქმედება რომელიც შეიცავს: სიტყვიერ შეურაცყოფას და მუქარას; არაკეთილგანწყობილ შენიშვნებს, ხუმრობებსა და ინსინუაციებს; პორნოგრაფიული, რასისტული, ან სხვა შეურაცმყოფელი, ან დამამცირებელი ფოტოგრაფიების ჩვენებას; უხეშ ხუმრობებს, არასასურველ მიპატიჟებებს და შეკითხვებს (პირადაპირს თუ ირიბს); დაშინებას; ავხორცულ ან სხვა სახის ჟესტებს; ნებისმიერ არასასურველ ფიზიკურ კონტაქტს;  ფიზიკურ თავდასხმას. ასეთი ქმედებები, როგორც წესი, აკრძალულია ანტიდისკრიმინაციული კანონმდებლობით. ყველაზე გავრცელებული ფორმაა სექსუალური მ.

მიგრანტი - Migrant

პირი, რომელიც ნებაყოფლობით ტოვებს თავის ქვეყანას უკეთესი ცხოვრების საძიებლად. მ., ლტოლვილისაგან განსხვავებით, სარგებლობს საკუთარი ქვეყნის დაცვით.

მიგრაცია - Migracion

ცალკეული პირების, ან ჯგუფების მიერ საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა გადასახლების მიზეზებისა და მიზნების მიუხედავად. მ-ის მიზეზები შეიძლება იყოს როგორც ეკოლოგიური კატასტროფები თუ პოლიტიკური მოტივები, ისე უკეთესი ეკონომიკური პერსპექტივები, ან პოლიტიკური დაცულობა გადასახლების ადგილას. საზღვრის გადამკვეთთა მცირე ნაწილს თავშესაფრის მაძიებლები შეადგენენ. ესეც მ-ის ერთ-ერთი სახეა.

იხ. თავშესაფარი

მილიტარიზმი - Militarism

არადემოკრატიული და თავის თავში ნაკლებად დარწმუნებული რეჟიმების მდგომარეობა, რომელთა საშინაო და საგარეო პოლიტიკაში მილიტარისტული აზროვნება ჭარბობს. პოლიტიკური ოპონენტები განიხილებიან როგორც “მტრები”, ხოლო შეიარაღებულ ძალებს ამ „მტრებთან” ბრძოლის ინსტრუმენტად იყენებენ. მ. ასევე გულისხმობს სახელმწიფოს ქმედებებს დაპყრობითი ომების მოსამზადებლად და რომელიმე ჯგუფის მიერ ქვეყნის მართვის უზრუნველსაყოფად.

მილიცია - Milicia

1. სამხედრო ძალები, რომელთა ფორმირება (როგორც წესი, საგანგებო ვითარებებში) რეგულარული არმიისაგან დამოუკიდებლად ხდება. ეს ნაციონალური ძალები მთავრობის განკარგულებით ყალიბდება და ამით განსხვავდება პარტიზანული რაზმებისაგან.

2. სამართალდამცავი ორგანოების, კერძოდ კი, პოლიციის სინონიმი ზოგიერთ ქვეყანაში.

მინიმალური გარანტიები - Minimum guarantees

1955 წელს, ჟენევაში გაეროს I კონგრესზე მიღებული “პატიმრებთან მოპყრობის მინიმალური სტანდარტული წესები“.

წესები შეიცავს მოთხოვნებს პატიმრების ადგილსამყოფელის, ტანსაცმლის, თეთრეულის, საკვების, სამედიცინო მომსახურების, დისციპლინისა და სასჯელების, პატიმრებისათვის განკუთვნილი ინფორმაციის, მათი საჩივრების განხილვის წესების, განათლებისა და დასვენების შესახებ. პირველ ნაწილში მოცემულია ზოგადი ნორმები, რომლებიც პატიმართა ყველა კატეგორიას ეხება. მეორე ნაწილი კი განკუთვნილია სხვადასხვა კატეგორიისათვის: სასამართლოს განაჩენით მსჯავრდებულები, სულით ავადმყოფი და გონებრივად ჩამორჩენილი პატიმრები, ბრალდებაწაყენებული, მაგრამ ჯერ გაუსამართლებელი პატიმრები, სამოქალაქო საქმეების გამო მსჯავრდებულები და პირები, რომლებიც დაკავებული ან დაპატიმრებული არიან ბრალდების წაუყენებლად.

მიუკერძოებლობა - Impartiality

ამა თუ იმ მხარისათვის სასარგებლო, მიუკერძოებელი გადაწყვეტილების მიღება. თითოეულ ბრალდებულს აქვს საკუთარი საქმის სამართლიანი და საჯარო განხილვის უფლება კანონიერ საფუძველზე შექმნილი კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ, როგორც ეს გათვალისწინებულია საერთაშორისო პაქტში სამოქალაქო და პოპლიტიკუ უფლებათა შესახებ. (მუხლი 14, )

მკვიდრი ხალხები - Indigenous peoples

მ.ხ-ს იდენტიფიცირება შეიძლება მოვახდინოთ განსაზღვრულ გეოგრაფიულ რაიონებში შემდეგი მახასიათებლების მიხედვით:

1. მჭიდრო კავშირი წინაპართა ცხოვრების ადგილებთან და ამ რაიონებში არსებულ ბუნებრივ რესურსებთან;

2. თვითიდენტიფიკაცია და აგრეთვე სხვათა მიერ იდენტიფიკაცია, როგორც გარკვეული კულტურული ჯგუფის წევრებისა;

3. მშობლიური ენის არსებობა, რომელიც ხშირად განსხვავდება სახელმწიფო ენისაგან;

4. ტრადიციული სოციალური და პოლიტიკური ინსტიტუტების არსებობა;

5. ტრადიციულ საშუალებებზე ორიენტირება არსებობის შესანარჩუნებლად.

მ.ხ. ხშირად არ წარმოადგენენ საზოგადოების ძირითად ნაწილს. როგორც წესი, ისინი ცდილობენ შეინარჩუნონ, განავითარონ და მომავალ თაობებს გადასცენ თავისი წინაპრების მიწა-წყალი და ეთნიკური თვითმყოფადობა, რაც საკუთარი არსებობის გაგრძელების საფუძველია.

მ.ხ-ს წარმომადგენელია ის, ვინც თავს მკვიდრ ხალხს აკუთვნებს და ამ ხალხის მიერ საკუთარ წევრადაა აღიარებული

მკვლელობა - Killing

სიცოცხლის აღკვეთა შესაბამისი სამართლებრივი პროცედურის გარეშე. მ. ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევებს განეკუთვნება, თუ მსხვერპლი უიარაღო მშვიდობიანი მოქალაქე, ან განიარარებული სამხედრო პირია.

მოვალეობა - Duty

კანონის მოთხოვნების შესაბამისად მოქმედების, ან მოქმედებისაგან თავის შეკავების მორალური, ან იურიდიული ვალდებულება. ადამიანმა ან სახელმწიფომ პასუხი უნდა აგოს გარკვეული ვალდებულებების შეუსრულებლობის შემთხვევაში. ადამიანის უფლებათა აფრიკული და აზიური ქარტიის გარდა, ძნელად თუ მოიძებნება თუნდაც ერთი საერთაშორისო დოკუმენტი, ადამიანის უფლებეთან ერთად მის მ-საც რომ აწესებდეს. ადამიანის უფლებათა დეკლარაციაში (29-ე მუხლის §1) ნათქვამია: „ყოველ ადამიანს აქვს მოვალეობანი საზოგადოების წინაშე...”, მაგრამ არ არის განმარტებული, რომელ მოვალეობებზეა ლაპარაკი. ადამიანის უფლებებსა და მის მ-ებს შორის კავშირი სადავოა. სახელმწიფოს კი, ძირითადად, საერთაშორისო ვალდებულებები აკისრია.

მონიტორინგი - Monitoring

მ. გულისხმობს ინფორმაციის სისტემატურ შეკრებასა და დამუშავებას რომელიმე კონკრეტულ საჭირბოროტო საკითხზე და მიღებული ცოდნის გამოყენებას არსებული ვითარების გასაუმჯობესებლად.

ადამიანის უფლებათა მ-ის ობიექტებია:

ა. რომელიმე კონკრეტული უფლების დაცვა, მაგალითად, სიტყვის, ან გაერთიანების თავისუფლება რომელსამე ქვეყანაში;

ბ. კომპაქტური სპეციფიკური ჯგუფის უფლებათა დაცვის შემოწმება (პატიმრები, ჯარისკაცები, პაციენტები, ეროვნული უმცირესობები), რომლებიც განსაზღვრულ რეგიონში, დაწესებულებაში, ან მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზე ცხოვრობენ;

გ. საქმიანობის ცალკე სახეა სპეციფიკური შემთხვევების შესწავლა, მაგალითად, კიდნეპინგის (ბავშვების მოტაცება გამოსასყიდის მიღების მიზნით), ან მკვლელობების შემთხვევებში, თუ არსებობს ეჭვი, რომ მასში ხელისუფალნი არიან ჩარეულნი, ან როდესაც სხვადასხვა დანაშაულის ჩადენისათვის მსჯავრდებული არიან უდანაშაულო ადამიანები. ასეთი გამოკვლევების ჩატარების პრინციპები ცალკე განხილვის საგანია.

მონიტორინგის ჩასატარებელი ინფორმაციის წყაროების საიმედოობა - Reliability of source material for purposes of monitoring

ინფორმაციის წყაროს საიმედოობის შესაფასებლად უნდა გავითვალისწინოთ შემდეგი დებულებები:

1. მონიტორინგის ჩამტარებელი პირის მიერ მოპოვებული ინფორმაციის სარწმუნოობის ალბათობა მაღალია, თუ:

ა) სხვადასხვა წყაროდან მიღებული ინფორმაციები ემთხვევა ერთმანეთს;

ბ) ამგვარივე შემთხვევები არცთუ ისე შორეულ წარსულშიც მომხდარა;

გ) ინფორმაცია შეეესაბამება პოლიტიკურ და სოციალურ ვითარებას;

დ) არსებობს ფაქტების დამადასტურებელი მატერიალური მტკიცებულებები;

ე) ინფორმაციის პირველწყაროს მონაცემები შეჯერებულია ოფიციალურ ვერსიებსა და პრესაში გამოქვეყნებულ

მასალებთან;

ვ) არსებობს დოკუმენტური და ფიზიკური მტკიცებულებები;

2. ცალკეული პირებისა და ინსტიტუტების ინფორმაციის საიმედოობა:

ა) წინა მოხსენებების შეფასება;

ბ) შემთხვევის ადგილზე ყოფნა;

გ) საზოგადოების ნდობის ხარისხი;

დ) პირადი მონაწილეობის ხარისხი, დაინტერესებულობა (მათ შორის ინფორმაცია შემთხვევის მსხვერპლთაგან - ემოციური, პოლიტიკური, რელიგიური და ა.შ.);

ე) მოტივები და (ან) მიზნები;

ვ) მატერიალური მტკიცებულებები, რომლებიც ადასტურებენ მსხვერპლის, მოწმის, ან ინსტიტუტის ჩვენებას.

მონობა - Slavery

იმ ადამიანის ცხოვრების პირობები, ან სტატუსი, რომელიც არ არის თავისუფალი სამუშაოს მიმცემის არჩევაში, რომელსაც ექცევიან როგორც საგანს, ან საკუთრებას, და რომელიც შეიძლება გაიყიდოს ბაზარზე. მ. მოიცავს ისეთ ინსტიტუტებსა და პრაქტიკას, როგორიცაა სავალო ვალდებულება, ბატონყმობა, ქალთა და ბავშვთა ექსპლოატაცია. მიუხედავად მ-ის საწინააღმდეგო ორასწლიანი ბრძოლისა მ. კვლავ არსებობს. გაეროს მონაცემებით დაახლოებით 12 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს მ-ში პ- ლათინურ ამერიკაში, აფრიკასა და სამხრეთ აზიაში.

მოტაცება გამოსასყიდის მიღების მიზნით - ,,კიდნეპინგი“ - Kidnapping

ბავშვის, ან მოზრდილის მოტაცება გამოსასყიდის, ან სხვა სარგებლის მიღების მიზნით, მაგალითად, მოტაცებული ადამიანის გაცვლა სხვა ქვეყნის, ან ქვეყნის შიგნით პატიმრობაში მყოფ ადამიანზე; გამომძალველების და პოლიტიკური ტერორისტების მოქმედების ტაქტიკა (მაგალითად, დიპლომატების მოტაცება). მოტაცება ასევე გამოიყენება ხელისუფლების მიერ სხვა ქვეყანაში ემიგრირებული ოპოზიციის ლიდერთა დასაკავებლად და სამშობლოში ჩამოსაყვანად გასამართლების მიზნით.

მოქალაქეობის არმქონე პირები - Stateless persons

პირები, რომელთაც არა აქვთ რომელიმე სახელმწიფოს მოქალაქეობა (დაკარგეს ერთი ქვეყნის მოქალაქეობა და არ მიუღიათ სხვა ქვეყნისა, ან დაიბადნენ რომელიმე ქვეყნის მოქალაქეობის გარეშე). გაეროს კონფერენციამ მ.ა.პ-ის სტატუსის შესახებ (ნიუ იორკი 1954 წელი) ასეთი პირი განსაზღვრა, როგორც „ადამიანი, რომელიც არ ითვლება რომელიმე ქვეყნის მოქალაქედ, ამ ქვეყნის კანონმდებლობის მიხედვით“.

მოქალაქეობის უფლება - The right of citizenship

ყოველ ადამიანს აქვს მოქალაქეობის უფლება. არავის არ შეიძლება თვითნებურად ჩამოერთვას მოქალაქეობა, ან უფლება თავისი მოქალაქეობის შეცვლისა. სახელმწიფო ვალდებულია უზრუნველყოს მოქალაქის ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების განხორციელება. მოქალაქის გაძევება მოქალაქეობის სახელმწიფოს ტერიტორიიდან დაუშვებელია. არავის შეიძლება აღეკვეთოს მოქალაქეობის სახელმწიფოს ტერიტორიაზე შესვლის უფლება.

მოქმედებისაგან თავის შეკავება; უმოქმედობა - Act of omission

მორალურ და იურიდიულ ვალდებულებათა შეუსრულებლობა, რასაც, როგორც წესი, მავნე შედეგები ახლავს. ცნება მოიცავს: სამხილების დამალვას, ან დამნაშავის მფარველობას, რჩევის მიცემას, დახმარებას, ან რაიმე მოქმედებისაკენ წაქეზებას.

მოძრაობა - Movement

ერთი იდეოლოგიის მქონე ადამიანთა ჯგუფი, რომელიც არ ქმნის ორგანიზაციას.

მსხვერპლი - Victim

პიროვნება, რომელიც განიცდიდა ფიზიკურ, ან ფსიქიკურ ძალადობას, ან სასტიკ მოპყრობას სხვა ადამიანის მიერ, ან სტიქიური უბედურების შედეგად. მსხვერპლია ისიც, ვისშიაც უსაფრთხოების, ფიზიკური ხელშეუხებლობის და ადამიანური ღირსების შელახვის არაერთჯერადმა მუქარამ კრიტიკული რეაქცია გამოიწვია, რასაც შედეგად მოჰყვა ადამიანის ქცევისა და ემოციების ძლიერი დარღვევა, ფსიქიკური ტრავმები, პოსტტრავმული დარღვევები და სტრესები.

მუქარა და ძალის გამოყენება - Threat and use of force

გაეროს წესდების მე-2 მუხლის მე-4 პარაგრაფი მუქარასა და ძალის გამოყენებას გაეროს მიზნებისა და პრინციპების საწინააღმდეგოდ მიიჩნევს. გაეროს ყველა წევრმა სახელმწიფომ საერთაშორისო ურთიერთობებში თავი უნდა შეიკავოს მუქარის, ან ძალის გამოყენებისაგან ნებისმიერი სახელმწიფოს ტერიტორიული მთლიანობის, ან პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მიმართ. სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ ნახევრად სამხედრო, ტერორისტული, ან დამანგრეველი ქმედებებისაგან, მათი დახმარების ან წაქეზებისაგან, უცხო სახელმწიფოებში დაქირავებულთა ქმედებების ჩათვლით. ეს პრინციპი უნივერსალური ხასიათისაა და სავალდებულოა ყველა სახელმწიფოსათვის. გამონაკლისია თავდაცვა, ნებისმიერი საშიშროება მშვიდობის წინააღმდეგ, ან აგრესიის აქტები.

მშვიდობიან შეკრებათა და ასოციაციათა თავისუფლება - Freedom of pesceful assembly and associacion

ასოციაციების შექმნის და მასში გაერთიანების თავისუფლება, ხელისუფლების რომელიმე ორგანოს მიერ დაწესებული შეზღუდვების გარეშე (ასოციაციათა თავისუფლება) და ნებიმიერ, მშვიდობიან შეკრებასთან აქტიური, ან პასიური გაერთიანების თავისუფლება (მშვიდობიანი შეკრებათა თავისუფლება). არავინ შეიძლება გაერთიანდეს ასოციაციაში იძულებით. ამ უფლების განხორციელებაზე არ შეიძლება დაწესდეს რაიმე სხვა შეზღუდვა, გარდა კანონით დადგენილისა, ეროვნული უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოებისა და წესრიგის, საზოგადოების ზნეობისა და ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე. .მ.შ.ა.- ის მნიშვნელოვანი ასპექტია პროფკავშირების შექმნისა და მასში გაერთიანების უფლება. ამ უფლებას უკავშირდება გაფიცვის უფლება, რომლის მოქმედების სფერო  შესაძლებელია შეიზღუდოს შესაბამისი ქვეყნის კანონმდებლობით.

იხ.ორგანიზაციის შექმნის და უფლებათა კოლექტიურად დაცვის უფლება.

მძევლები - Hostages

მძევლად აყვანილად მიჩნეულია მშვიდობიან დროს პირის, ან პირთა ჯგუფის მიერ გამოსასყიდის, ან პოლიტიკური დათმობების სანაცვლოდ შეპყრობილი და დაკავებული პირები. მ-ად აყვანა აკრძალულია მძევლად აყვანის საწინააღმდეგო საერთაშორისო კონვენციით (1979). ცალკე კატეგორიაა სამხედრო მ. მძევლად აყვანა საერთაშორისო კომპეტენტური ორგანოების მიერ მიჩნეულია ადამიანის უფლებათა უხეშ დარღვევად. მძევლად აყვანა არღვევს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციაში ჩადებულ რიგ პრინციპებს: სიცოცხლის უფლებას, პიროვნების თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებას, წამებისა და დამამცირებელი მოპყრობისაგან თავისუფლებას, გადაადგილების თავისუფლებას და უკანონო გადაადდგილების თავისუფლებას.

ნაციონალიზმი  - Nationalism

პოლიტიკური პრინციპი, რომელიც პოლიტიკურის და ნაციონალურის ერთ მთლიანობას ამტკიცებს. ეს პოლიტიკური იდეალია, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფოებრიობა თითოეული ერის პოლიტიკური ორგანიზაციის ოპტიმალური ფორმაა.

ნ. უნდა განვასხვავოთ პოლიტიკური, ან კულტურული ავტონომიის მოთხოვნისაგან. ნაციონალისტური პროგრამები ასიმილაციის (ხშირად ძალადობრივის) გზით ნაციონალურ ერთგვაროვნებისაკენ მოუწოდებენ, ზოგ შემთხვევებში კი _ სხვა ეროვნების ადამიანთა დეპორტაციის, მათი მკვლელობის, ან ირიდენტიზმისაკენ. ბევრ ქვეყანაში, ეთნიკური არაერთგვაროვნების პირობებში, ნაციონალისტურ პოლიტიკას უმცირესობებისათვის მოაქვს ზიანი.

იხ.ირიდენტა

ნახევრად სამხედრო შენაერთები - Paramilitary forces

სამხედრო ძალებთან ერთად ორგანიზებული შეიარაღებული ჯგუფები, რომლებსაც არმია ხშირად მხარს უჭერს, მაგრამ ფორმალურად არ არიან არმიის შემადგენელი ნაწილები. ამგვარი ჯგუფების (როგორიცაა: “სიკვდილის რაზმი”, „გულმოდგინეობის ჯგუფები”, მილიცია) მიერ ადამიანის უფლებათა დარღვევების რაოდენობა ყოველწლიურად მატულობს. ისეც ხდება, რომ ნახევრად სამხედრო ოპერაციების განხორციელებას პოლიცია კისრულობს.

ნეგატიური უფლებები - Negative rights

იხ.უფლებები და თავისუფლებები

ნორმა - Norm

ნ. ადამიანის ქცევის წესებს განსაზღვრავს გარკვეულ ვითარებასა და საზოგადოებაში. ნ-ები საზოგადოებრივი ცხოვრების ნორმალურ მიმდინარეობას უზრუნველყოფენ, ვინაიდან იმ ქცევის ნიმუშებს წარმოადგენენ, რომლითაც უნდა ვიხელმძღვანელოთ ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ზოგიერთი სოციალური ნ., განსაკუთრებით მორალის ნ-ები, სამართალშია დაფიქსირებული.

იხ. ღირებულებათა სისტემა

ომბუდსმენი - Ombudsman

1. სახალხო დამცველი, რომლის მოვალეობაა იყოს სამართლიანი, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი არბიტრი მოქალაქეებსა და ხელისუფლებას შორის, რათა გამოიძიოს მოქალაქეთა საჩივრები ხელისუფლების ორგანოებისა და ოფიციალური პირების წინააღმდეგ იმ შემთხვევაში, როდესაც, მოქალაქეთა აზრით, ხელისუფლებამ დაარღვია მათი უფლებები და თავისუფლებები. ო-ს ასევე შეუძლია სხვადასხვა საქმეების განხილვა და გამოძიება საკუთარი ინიციატივით. დღეს ო-ს ინსტიტუტი სხვადასხვა ფორმით მსოფლიოს 40-ზე მეტ ქვეყანაში მოქმედებს.

2. სკანდინავიის ქვეყნებში ისტორიულად -  მეფის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელი პირი რომელიმე ოლქში ან რეგიონში

ომი - War

პირდაპირი, ფიზიკური ძალადობის გამოყენება ორი ან მეტი სახელმწიფოს მიერ. ო. იწყება მაშინ, როდესაც პოლიტიკური კონფლიქტის ორი ან მეტი მონაწილე მივა იმ დასკვნამდე, რომ მშვიდობიანი მეთოდებით შეუძლებელია შეუთავსებადი, ან განსაკუთრებული მიზნების მიღწევა.

ო-ის, როგორც საერთაშორისო პრობლემების გადაწყვეტის მეთოდი, უარყოფილია გაეროს წესდებით. ო-ის საყოველთაოდ აღიარებული დეფინიცია ასეთია: ხანგრძლივი ბრძოლა ორი ან მეტი ქვეყნის შეიარაღებულ ძალებს შორის (ან ერთი ქვეყნის, ან ერთი ორგანიზებული შეიარაღებული ჯგუფის შიგნით), როდესაც ბრძოლის ველზე ყოველწლიურად არანაკლებ 1000 ადამიანი იღუპება. ამ დონეზე დაბალ შეიარაღებულ კონფლიქტს დაბალი ინტენსივობის კონფლიქტს უწოდებენ. ო-ს, ისევე როგორც კონფლიქტს, წინ უსწრებს უთანხმოებანი, რომელთა წინამორბედი, თავის მხრივ, პოლიტიკური დაძაბულობაა.

ომის მდგომარეობა - State of war

ერთმანეთთან შეიარაღებულ კონფლიქტში მყოფ სახელმწიფოთა ურთიერთობის ხასიათი, რომელიც ავალდებულებს თითოეულ მხარეს ომის წარმოების წესების შესახებ არსებული საერთაშორისო კონვენციების ნორმების დაცვას (ჰააგის და ჟენევის კონვენციები), აგრეთვე, ნეიტრალიტეტის დაცვას მესამე მხარისაგან (ჰააგის კონვენცია). თანამედროვე ომები იშვიათადაა გამოცხადებული.

იხ. ჰააგის სამშვიდობო კონფერენციები

ომის წარმოების არაკონვენციური მეთოდები - Unconventional warfare

სამხედრო და ნახევრად სამხედრო ოპერაციების ფართო სპექტრი, რომლებიც დაპყრობილ, მტრის მიერ კონტროლირებად, ან პოლიტიკურად მოწყვლად ტერიტორიაზე ტარდება. ო.წ.ა.მ-ს მიეკუთვნება (თუმცა, არ ამოწურავს მათ): პოლიტიკური მკვლელობები, პარტიზანული სამხედრო ქმედებები, გადატრიალებები, დივერსიები, საიდუმლო, ან დაფარული ხასიათის სხვა ოპერაციები.

ამ მეთოდებს იყენებს ადგილობრივი მოსახლეობა, რომელიც, როგორც წესი, გარე ძალების სხვადასხვა ხარისხის მხარდაჭერით სარგებლობს.

ომის წარმოების პარტიზანული მეთოდები - Guerrillar warfare

შეიარაღებული ჯგუფების მცირე მასშტაბის სამხედრო მოქმედებები, რომლებიც გაფანტულ, არარეგულარულ შეტევებს ახორციელებენ. ცნება მოიცავს როგორც აჯანყებულთა თავდაცვით ოპერაციებს, ასევე პარტიზანების წინააღმდეგობის მოძრაობას ოკუპაციის წინააღმდეგ. უკანასკნელ შემთხვევაში ეს ცნება აგრეთვე მოიცავს არარეგულარული ძალების მიერ, რომელთა უმრავლესობას მკვიდრი მოსახლეობა შეადგენს, მტრის მიერ დაპყრობილ ტერიტორიაზე ჩატარებულ სამხედრო, ან ნახევრად სამხედრო ოპერაციებს.

ომის წარმოების ფსიქოლოგიური მეთოდები - Psychological warfare

მოწინააღმდეგის დასასუსტებელი ატმოსფეროს შექმნა სამხედრო ძალების გამოუყენებლად, გარკვეული იდეოლოგიური, პოლიტიკური, ან ეკონომიკური მიზნების მისაღწევად. ო.წ.ფ.მ-ს განეკუთვნება ცრუ ინფორმაციის გავრცელება, ან სამხედრო პროპაგანდა საზოგადოებრივი ცნობიერების ტერორისტული მანიპულირების მიზნით.

ორგანიზაციების შექმნისადა უფლებათა კოლექტიურად დაცვის უფლება - Right to organize and bargain collectively

პროფესიული კავშირების შექმნისა და მათში გაერთიანების უფლება, აგრეთვე სამუშაოს მიმცემებთან მშვიდობიან მოლაპარაკებაში მონაწილეობის უფლება. კავშირები ადეკვატურადაა დაცული დასაქმების საკითხებთან დაკავშირებული დისკრიმინაციის აქტებისაგან. ამგვარი დაცვის მიზნებია:

1. იმ აქტების აკრძალვა, რომლებშიც დასაქმება პროფკავშირებში გაერთიანებაზე უარის თქმაზეა არის დამოკიდებული, აგრეთვე აკრძალვა აქტებისა, რომლებიც იწვევს სამუშაოს მიმღების სამსახურიდან გათავისუფლებას, ან მისდამი სხვა სახის ზიანის მიყენებას პროფკავშირის წევრობის გამო;

2. სამუშაოს მიმცემთა და სამუშაოს მიმღებთა ორგანიზაციების ჩაურევლობა ერთმანეთის საქმიანობაში;

3. ნებაყოფლობითი მოლაპარაკების მექანიზმის გამოყენება და განვითარება სამუშაოს მიმცემთა (ან მათი კავშირის) და სამუშაოს მიმღებთა ორგანიზაციებს შორის კოლექტიური ხელშეკრულებების დასადებად, რომლებშიც განსაზღვრულია სამუშაოს პირობები და ვადები.

პარტიზანული ომი - Partizan war

მტრის მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე ნებაყოფლობითი შენაერთების არარეგულარული სამხედრო მოქმედებები. ასეთი მოქმედებები მმართველი რეჟიმის წინააღმდეგ შეიძლება ხდებოდეს საკუთარი ქვეყნის ტერიტორიაზეც -დამოუკიდებლობის მისაღწევად, ან ხელისუფლების შეცვლის მიზნით.

იხ. ომის წარმოების პარტიზანული მეთოდები

პასუხისმგებლობა - Accountability

კანონით გათვალისწინებული მოვალეობა, რომელიც გულისხმობს პასუხისგებას საკუთარ ქმედებაზე, ან უმოქმედობაზე. პ. შეიძლება აღებულ იქნეს ნებაყოფლობით (მაგალითად, კონტრაქტის საფუძველზე), ან ის ნორმატიულმა აქტებმა დაგვაკისროს (მაგალითად, სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით). ხელისუფლება პასუხისმგებელია ადამიანის უფლებათა დარღვევებზე, რაც, მაგალითად, უკანონო დაკავების, ან წამების მსხვერპლთათვის კომპენსაციის გადახდევინებაში გამოიხატება, როგორც ეს შესაბამისი კონვენციებითაა გათვალისწინებული.

პასუხისმგებლობის დაკისრება - Attribution of personsibility

თანამდებობის პირის ვალდებულება საკუთარი მოქმედების ან უმოქმედობის შედეგებზე. პ.დ-ის ხუთ სახეს განასხვავებენ:

1. ასოციაცია: ადამიანი პასუხს აგებს ნებისმიერ შედეგზე, რომელსაც რაიმე სახით იწვევს მისი ქმედება, ან იქმნება ასეთი შთაბეჭდილება (პასუხისმგებლობა სხვათა ქმედებების გამო);

2. ქმედება: მიზეზი ადამიანის ქმედებებშია. მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი აქ იმით არის განპირობებული, რომ ადამიანის ქმედება მიღებული შედეგის აუცილებელი პირობა იყო, მაშინაც კი, თუ მას არ შეუძლია მისი წინასწარი განჭვრეტა. ადამიანს ასამართლებენ არა მისი განზრახვების, არამედ მოქმედებით გამოწვეული შედეგისათვის (მკაცრი პასუხისმგებლობა);

3. განჭვრეტის შესაძლებლობა: ადამიანი პასუხისმგებელია (პირდაპირ, ან არაპირდაპირ) ნებისმიერ შედეგზე, რომლის განჭვრეტა მას შეეძლო, მაშინაც კი, როცა ეს არ შეადგენდა მის მიზანს და ზიანს არ აყენებდა წინასწარი განზრახვით (დაუდევრობა);

4. განზრახვა: ადამიანის განზრახვა განიხილება, როგორც მისი ქმედებების წყარო (სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა);

5. გამართლება: ამ სტადიაზე, ადამიანს პირადი მოტივებიც კი არ მიეწერება მთლიანად, არამედ ითვლება, რომ ამ მოტივების წყაროები მის გარემოცვაშია. ქმედებაზე პასუხისმგებლობას ნაწილობრივ მისი გარემოცვაც იზიარებს (სასამართლოს მიერ გამართლება, შემამსუბუქებელი გარემოებები, პატიმრობის შემამსუბუქებელი პირობები).

პატიმარი - Prisoner

პირი, რომელმაც გაიარა სასამართლო, ან სხვა ფორმალური პროცედურები და  სასამართლომ თავისუფლების აღკვეთა მიუსაჯა.

პირადი თავისუფლების უფლება - Right to personal freedom

ყოველ ადამიანს აქვს პ.თ.უ. პიროვნების თვითნებური დაკავება, ან დაპატიმრება დაუშვებელია. პირადი თავისუფლების აღკვეთა შეიძლება მხოლოდ კანონით დადგენილ საფუძვლებზე. პირადი თავისუფლების უფლება ირღვევა მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავისი ორგანოების, ან თანამდებობის პირების მეშვეობით ხელს უშლის პიროვნებას, ან პიროვნებათა ჯგუფს თავისი ძირითადი უფლებების განხორციელებაში, რაც გამოიხატება პიროვნებებისათვის თავისუფლების აღკვეთაში საპყრობილეში მოთავსებით, ან ისეთ ადგილას გადაყვანაში, სადაც შეზღუდულია მათი გადაადგილების თავისუფლება.

იხ. თავისუფლება, ხელშეუხებლობის უფლება

პირადი ცხოვრების უფლება - Right to privacy

იხ.ფრაივესი

პირადი ხელშეუხებლობის უფლება  - Right to personal security

ყოველ ადამიანს აქვს თავისუფლებისა და პ.ხ.უ. ადამიანის ხელშეუხებლობის უფლება ირღვევა მაშინ, როდესაც სახელმწიფო თავისი ორგანოების, ან თანამდებობის პირების მეშვეობით ზიანს აყენებს, ან უქმნის ზიანის საფრთხეს ამა თუ იმ პიროვნებას. პირადი ხელშეუხებლობის უფლების დარღვევის ორ სახეს გამოყოფენ: დაშინება და შეჭრა.

იხ. თავისუფლება, ხელშეუხებლობის უფლება

პლურალიზმი - pluralism

პოლიტიკური პ. მოსაზრებათა მრავალფეროვნების არსებობასა და მათ აღიარებას ნიშნავს. მოსაზრებათა ეს მრავალფეროვნება საშუალებას იძლევა სახელმწიფოს მივაწოდოთ საზოგადოებაში არსებული სხვადასხვა ღირებულებები, ინტერესები და პრობლემები მათი განხილვისა და გადაწყვეტის მიზნით.

პ-ის ცნება პოლიტიკური ხელისუფლების დაყოფასაც გულისხმობს, რაც ზღუდავს ხელისუფლების თითოეული შტოს მოქმედებას. ვინაიდან პოლიტიკური პ-ის წინაპირობაა გადაწყვეტილების მიღება სხვადასხვა ორგანოების მიერ და სხვადასხვა მეთოდით, ის პოლიტიკურ სტაბილურობასთან ასოცირდება, რადგან საშუალებას იძლევა, რომ სხვადასხვა ინსტიტუტებმა საშუამავლო როლი შეასრულონ. პ-ის პოლიტიკის შემადგენელი ელემენტებია: მრავალფეროვნების მოწონება და პატივისცემა (სოციალური ტრადიციების, რელიგიური და მორალური რწმენის და ა.შ.), ინდივიდუალური უფლებების დაცვა, პოლიტიკური გამჭვირვალობა, მოქალაქეთა მიერ გადაწყვეტილების მიღებაში მონაწილეობა, თანხმობის გზების ძიება ერთიანი მიზნის მისაღწევად.

პოზიტიური უფლებანი

იხ. უფლებები და თავისუფლებები.

პოლიტიკური მკვლელობა - Political killing