ნაწილი მეორე კაცისკვლა

I რა მოჰხდა ლაკუეს ქუჩაში 20−ს ივნისს

დავიწყოთ იმ დღიდამ, როცა პირველად იყო დანიშნული სესილის ჯვარისწერის დღე. რომელიც გააუქმა სესილის თავის მოკვლის განზრახვამა. საღამოს ექვს საათზე აუარებელი ხალხი იდგა ლაკუეს ქუჩაში სწორედ იმ სახლის პირდაპირ, რომელშიაც წინა დღეს ღამე გაატარეს მორისმა და სესილმა. უკვე ხალხი ჰლაპარაკობდა, რომ ამ პატარა ლამაზს სახლში მოუკლავთ ვიღაც საიდუმლოებით გარემოცული ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც ამ უბანში არავინ არ იცნობდაო. იგი ეპოვნათ საწოლს ოთახში მკვდარი. ზოგი ამბობდა − ხელით არის დამრჩვალიო, ზოგი, − მოწამლულიაო.

− დღეს ქალებს ბედი არ შეჰწევთ, − სთქვა ხალხში ჩვენმა ნაცნობმა შადიმ, − დილას ერთი ჩავარდა წყალში, მეორე კიდევ საღამოზედ მკვდარი იპოვეს. ნეტა ეხლა რიგი ვისია? მერე ორივე ისეთი ლამაზები არიან.

− აა, თქვენ იცნობდით? იცნობდით განა? − ყოველ მხრიდამ დაიძახეს.

− მე ვიცნობდი. არ ვიცი, როგორ შეიძლება არ იცოდეს კაცმა ლამაზი ქალი, თქვენთან ერთს უბანში მცხოვრები. ყოველთვის, როცა კი შევხვედრივარ, ეტლიდამ რომ ჩამოხტებოდა ხოლმე, ტუჩებს ვილოკდი და ვამბობდი: „აი, ამისთანა რომ ხელში არ მომხვდება ხოლმე!“ ქერა ქალი, მაღალი, ოცდახუთის თუ ოცდაათის წლისა, გაფარფარებით მოკაზმული, მშვენიერის თვალებით, პაწია ხელებით, ასე რომ იმისი ორი ხელი ჩემს ერთს ხელში დაეტეოდა, საოცარი რამ იყო. მარტო იდგა. ამბობდნენ, რომ ამ სახლში მარტო დანიშნულს დღეს მოდიოდა ერთის ვაჟბატონის სანახავადაო. მოსამსახურე გოგო მარტო კვირაში ორჯელ თურმე მოდიოდა ოთახის დასალაგებლად და ძალიან იშვიათად ხედავდა ხოლმე იმ მშვენიერებას. აი ეკატერინე, ჩვენის გუდენის ცოლი, ეგ დადიოდა კვირაში ორჯელ და ოთახს ულაგებდა. ეკატერინე რომ შესულა საწოლს ოთახში დასალაგებლად, ის ლამაზი ქალი მკვდარი უნახავს.

− ამბობენ, ზედ თითქმის არა სცმია რაო, − შენიშნა ერთმა ტანად დაბალმა დედაკაცმა.

− მაშ არა-და! ისე შიშველი ყოფილა, როგორც ევა. ვაი რომ მე არ მიმიწვიეს, როცა ჰსინჯავდნენ.

ამ დროს ეტლი მოადგა კარს და ხალხმა გზა მისცა.

− კამისარია, − სთქვა შადიმ.

მართლადაც, ეტლიდამ გადმოვიდა პოლიციის კამისარი და თან სამი ჩუმი-მაძიებელი მოეყვანა. კარი დაარაკუნა; მაშინვე კარი გაუღეს. კამისარი და ჩუმი-მაძიებელნი შევიდნენ და კარი ისევ მოხურეს. უქმი, ცნობისმოყვარე ხალხი სახტად დარჩა, თუმცა კი იწევდნენ შესვლისათვის.

− თქვენ ხართ აქაურობის მეთვალყურე და ოთახების დამლაგებელი? − ჰკითხა კომისარმა დედაკაცს, რომელმაც კარი გაუღო.

− დიაღ. ბატონო კამისარო.

− თქვენ დღეს მოხვედით ჩვეულებისამებრ?

− დიაღ, ბატონო. ყოველს პარასკევს ქალბატონი მობძანდებოდა ხოლმე აქ და შაბათის თორმეტ საათამდე აქა რჩებოდა. მე თითქმის ორ საათზედ მოვიდოდი ხოლმე და ავალაგებდი ოთახს.

− დღეს რამდენს საათზედ მოხვედით?

− ხუთი საათი იქნებოდა, თუ ცოტა მეტ-ნაკლები.

− და ქალბატონი მკვდარი დაგხვდათ.

− დიაღ.

− რო შემოხვედით, აქ არაფერი არეულობა არა შეგიმცნევიათ რა?

− სულ არაფერი.

− კარი დაკეტილი იყო?

− დიაღ, კლიტით და გასაღები კი კლიტეში არ იყო.

− ისევ იმ ყოფაშია აქაურობა, როგორც დაგხვდათ, თუ ხელი ახლეთ რასმეს?

− ოჰ, ბატონო კამისარო! რაკი მკვდარი ვნახე, რაღა მაგისი მცხელოდა, გამოვვარდი მაშინვე ოთახიდამ და შიშით ვეღარ შემოვედი... ქმარი თქვენთან გამოვგზავნე და თქვენს მოსვლამდე სულ აქ ვიჯექ.

− ძალიან კარგი, აბა გაგვიძეხით.

− ის ოთახი გაჩვენოთ? − ჰკითხა კანკალით დედაკაცმა.

− დიაღ.

− მობძანდით, − უთხრა დედაკაცმა, ანიშნა კიბე და თითონ კი ჩამოეცალა და გზა მისცა პოლიციის მოხელეებს.

ავიდნენ მეორე სართულში; იქ სულ ბნელოდა. ფანჯრებზე მძიმე ფარდები ჩამოფარებული ჰქონდა, ასე რომ ნათელი არსაიდამ შემოდიოდა. ოთახში იმოდენა სინათლე იყო, რომ ძლივს გაირჩევოდა მკვდარი გვამი, თეთრად გამომშუქარი შავ დათვის ტყავზედ.

კამისარის ბძანებით ფანჯრები დააღეს, მაგრამ მაშინვე კი ისევ დახურეს, რადგანაც გარედამ ხმაურობა ხალხისა ისმოდა. კომისარმა უბძანა ერთს მოხელეს ოქმი შეედგინა ყოველ იმისი, რაც აქ შეიტყეს. იმ ოთახში, საცა მკვდარი იყო, უკანა კედელთან დიდი საწოლი, ხარატით ნაკეთი ტახტი იდგა შავის ხისა, განიერი, თითქმის ჩორსო, ტახტს ზემოდამ კარავი ჰქონდა შეკრული ცისფერის აბრეშუმისა და ლამაზი ბოძები ედგა. ტახტზე ასასვლელად სამსაფეხურიანი კიბე იყო, დაფენილი შავი დათვის ტყავითა. ტახტი ორი ფანჯრის პირდაპირ იყო, ფანჯრები ქუჩას გადაჰყურებდნენ. ფანჯრებ შუა მაგიდა იდგა და ზედ ეწყო სხვადასხვა ავეჯი სადაფისა: სავარცხლები, ფრჩხილისა და კბილის საწმენდი და მაკრატლები, ამათ დაჰყურებდა დიდი ვენეციანური სარკე, ცოტად გადმოხრილი ზემიდამ, ასე რომ მკვდარი შიგ ჩანდა. ყოველ კუთხეში თითო საჯდომი იდგა ლაჟვარდის აბრეშუმით გადაკრული. შუა ოთახში პატარა მაგიდა იყო, ზედ იდგა ორი შამპანიურ ღვინის სასმელი ჭიქა და ორი ცარიელი ბოთლი.

ცხადი იყო, რომ დაწოლის წინად საწყალს მსხვერპლს ეჭამა შაქრის პური და ხილი, რადგანაც ნაჭამი თეფშებზედ დარჩენილიყო. გრძელ სელზედ გადაფენილი იყო ორი ბატისტის კაბა დიდის შლეიფებითა, გძელი ლაჟვარდი აბრეშუმის სადილაო იუბკა დიდის შლეიფით მორთული, და მჭვირვალე იმავ ფერის მაღალყელიანი აბრეშუმის წინდები. სკამთან ეყარა ლაჟვარდი აბრეშუმის წვივსაკრავი და პაწია, თითქო ბავშვის წუღები. ტახტის მოაჯირზედ გადაკიდებული იყო ძალიან წმინდა ბატისტის პერანგი მდიდრად ნაკერი.

პოლიციის მოხელეებმა რა გასინჯეს იქაურობა და დარწმუნდნენ, რომ ყველა თავის რიგზეა, მოუბრუნდნენ მკვდარსა და შეჰკრთნენ აღტაცებისა გამო.

მკვდარი, სრულებით გაშიშვლებული, ეგდო თავდაყირა ტახტის კიბის საფეხურებზედ, ამასთან მისი სითეთრე სწორედ ნათელსა ჰგვანდა დათვის შავს ტყავზედ მოფენილს. ფეხები ზემო საფეხურზე ედო და თავი კი ძირს ცოტად მოხრილს ხელზედ და მშვენიერს ქერა თმებზედ ესვენა; მეორე ხელით კი ინსტიკტით კდემამოსილი სანახაობა მიეღო. ვერც ერთი მხატვარი ამაზედ უმშვენიერესად ვერ გამოხატავდა მძინარე ნიმფასა.

მსხვერპლი ამ დაფარულის ავკაცობისა იყო სიტურფის სრულები.

რაც საჭირო იყო, ჩასწერეს ოქმში და კამისარმა დაუწყო ლოდინი ექიმს სიკვდილის მიზეზის აღმოსაჩენად. ამ ლოდინში, უსაქმურობით, დაუწყო სინჯვა ტანს მკვდრისას და ვერაფერი გარეგანი ნიშანი ვერ იპოვა. სახესაც კი არ დასჩნეოდა არაფერი რამ მტკივნეულობის ნიშანი. პირიქით, ზედ ტუჩებზედ ღიმილი შეჰკდომოდა, თითქო ის მშვენიერი ქალი ტკბილს სიზმარში ყოფილა და ისე მომკვდარაო.

− ხომ არ გინახავთ ის, ვინც უკანასკნელ დროს ამ უბედურთან ყოფილა? − ჰკითხა კამმისარმა მოსამსახურე დედაკაცს.

− არ მინახავს.

− ხომ არ იცით, ვინ დადიოდა ხოლმე ამ ქალთან?

− არ ვიცი.

− ნახეთ კი, რომ ქალთან მოვიდა ვინმე?

− დიაღ, ორი კაცი ვნახე, ისიც შორიდამ. ასე რომ სახე ვერ გავუსინჯე.

− მაინც აგვიწერეთ, როგორები იყვნენ.

− ერთი ყმაწვილი კაცი იყო, მეორე კი პატრი

− ჰოო!.. − სთქვა და ტუჩი აიჭიმა კამისარმა, − იქნება ერთი იმათგანი პატრი კი არ იყო და პატრის ტანისამოსი კი ეცვა, − შეიძლება; მე სახე არ მინახავს.

− ამ ქალს ამ უბანში მცნობი ხომ არა ჰყვანდა ვინმე?

− არა.

− ერთი რიგიანი გამოძიება უნდა, რომ შევიტყოთ, ხომ არავის უნახავს ეს ქალი გუშინ საღამოს, და თუ უნახავს, მარტო ჰნახეს, თუ თან სხვაც მოსდევდა ვინმე, - შენიშნა კამისარმა და მერე ისევ დედაკაცს ჰკითხა:

−ამ სახლებს სარდაფი აქვს?

−დიაღ.

− ეს ღვინო იქიდამ არის? − ჰკითხა კამისარმა და თითით ანიშნა მაგიდაზე ცარიელი ბოთლები.

− არა. სარდაფში ჩვენ ღვინოს არ ვინახავდით, ერთხელ ქალბატონს მოუტანეს რამდენიმე ბოთლი ბორდოს ღვინითა და მიბძანა, ბიჭების ოთახში დადგიო.

− ეგ ღვინო იქნება რკინისგზით მოუვიდა და თქვენ გამო მგზავნელის ადრესი დაგრჩათ?

−არა, ბატონო, თვითონ ქალბატონმა მოიტანა თან ეტლითა. მერე ჩემმა ქმარმა, - კაი მცოდნეა ღვინისა, - მითხრა, რომ პრობკაზედ ეტყობა, თითო ბოთლი ხუთმეტი ფრანკი მაინც უნდა ჰღირდესო.

− რასაკვირველია, გეცოდინებათ სახელი და გვარი თქვენის ქალბატონისა.

− ეს სახლი იქირავა მარტო ლეას სახელითა. თთვეში ორჯელ წიგნი მოსდიოდა ხოლმე და ზედ ასე ეწერა: ელლა მედანსაო.

− საიდამ მოსდიოდა?

− გერმანიიდამ და პრუსიიდამ.

− სულ ყველა წიგნები?

− სულ ყველა.

− სწორედ თვეში ორჯელ მოსდიოდა ხოლმე?

− თითქმის ყოველს ორ კვირას.

− ხორაგის მსყიდველი ხომ არა ჰყვანდა ვინმე ცალკე კაცი?

− არა, სულ მე ვყიდულობდი ხოლმე ნაღდს ფულზედ. ნებასაც არ იძლევოდა, რომ სხვას ვისმეს ამოეტანა აქ რამე, სულ მე ვეზიდებოდი.

− სხვა ხომ არა იცით რა კიდევ?

− სრულებით არაფერი. აი მთელი ორი საათია და შიშით კიდევ გონზედ ვერ მოვსულვარ. აქ არავინ არ მოდიოდა, მტერი არავინა ჰყვანდა. იმოდენად კეთილი იყო. რამოდენადაც ლამაზი, მერე ძალიან გულუხვიცა.

− ხომ არ იცით: აქვს რამე აქ ნივთეულობა, ანუ ფულის რამე ქაღალდები?

− არ ვიცი.

კამისარი დააკვირდა მკვდარსა, გაუსინჯა ხელები და ყურები და ჰკითხა:

− საყურეს ატარებდა?

− დიაღ, ხანდისხან. მე მინახავს ზედ მდიდრული ბრილიანტის საყურეები, მაგრამ ყოველთვის კი არა.

− ბეჭდებს?

− უფრო ხშირად.

− მაგაზედ ადვილად დარწმუნდება კაცი, − სთქვა ერთმა პოლიციის მოხელემ, რომელიც ყოველს კუთხეში დაფუსფუსებდა და სჩხრეკდა. ხელები გაუსინჯა მკვდარს და დაუმატა:

− სამი ბეჭედი ჰქონია: ერთი ერთს ხელზედ და ორი მეორეზედ. თითებზედ ეტყობა.

− ძალიან კარგი; მაშ აშკარაა, მოკვლის მიზეზი ქურდობა ყოფილა.

− უეჭველად, ქურდი კი ძალიან მცოდნე ყოფილა აქაურობისა და ძალიან ფრთხილიცა. უყურეთ, რაც ყუთებია, სულ ხელახლად დაუკეტნია.

− რამე ვერცხლეულობა გქონდათ? − ჰკითხა კამისარმა დედაკაცს.

− გვქონდა.

− აბა ნახეთ, ყველა თავის ადგილას არის?

დედაკაცი გაიქცა სასადილო ოთახში და ისევ მალე შემობრუნდა.

− ვერცხლეულობა თავის ადგილას არის. ხელიც არ უხლიათ, − უთხრა დედაკაცმა.

მაშინ კამისარმა უთხრა პოლიციის მოხელეს:

− ბოიევ, იარაღი რამა გაქვთ?

− დიაღ, ბატონო კამისარო.

− მაშ, აბა დააღეთ ყუთები!

ბოიე შეუდგა ბძანების აღსრულებას. გააღო ყველაფერი, მარტო შკაფშიღა თეთრეულობა იპოვნა.

ამასობაში ექიმიც მოვიდა. ძალიან ბეჯითად გასინჯა მკვდარი და გამოაცხადა, რომ საწამლავს მოუკლავსო. ეს უსათუოდ ასე ყოფილაო: ქალი ქვეშაგებში წოლილა, საწამლავისაგან მძიმე ტკივილებით შეწუხებული გადმოგორებულა ცოცხალ-მკვდარი ქვეშაგებიდამ ძირს და აქ დაუძინია საუკუნოს ძილითა. ექიმის აზრით, ქალს თითონ მოუწამლავს თავიო და კამისარიც დაეთანხმა. ქალს რომ გული შერჩენოდა, უსათუოდ, ჯერ დამთვრალა და მერე მიუღია ერთი იმ საწამლავთაგანო, რომელიც უცნაურს სიზმრებ-შორის კაცს სულს დაალევინებს ხოლმე. მკვდრის სახეზედ სულთაბრძოლას მარტო სასიამოვნო ბეჭედი დაემჩნივა.

− სწორედ ეგრე იქნება. ერთი რაღაც ახირებულის თვისებისა იქნებოდა, მოუვიდოდა ჟინი, მიიღებდა საწამლავს და ტკბილს სიზმრებში დალევდა სულს.

პოლიციის აგენტი ბოიე ტანში გასწორებული იდგა და ულვაშებს იკვნეტდა ღრმა ფიქრებში წასული.

− თქვენ როგორ გგონიათ, ბოიევ? − ჰკითხა კამისარმა, ბოიემ ხმაამოუღებლივ თავი გაიქნივ-გამოიქნივა.

− თქვენა გგონიათ, რომ სხვას მოუწამლავს და ისე მოუკლავს? − ჰკითხა ექიმმა.

− სწორედ, - უთხრა ბოიემ ცოტა მოფიქრების შემდეგ.

− რა საბუთით ჰფიქრობთ მაგას?

ბოიემ ხმა არ გასცა, დაიწყო სიარული ოთახში, თვალგაფაციცებით დასინჯა ყოველივე კუთხე. მერე მობრუნდა და უთხრა კამისარს და ექიმს:

− ეხლავ მოგახსენებთ, რადაცა მგონია, რომ ეს ქალი სხვისაგან არის მკვდარი. ოგიუსტ, ჩაწერეთ ჩემი სიტყვები. ბატონო ექიმო, თქვენ რა გზითა ხსნით იმ გარემოებას, რომ ლამაზი საუცხოო მოდის ქალი თავს იკლავს ეგრე გაშიშვლბული?

− იმ გზით, რომ გუშინ საშინლად ცხელოდა. საღამოს ჭექა-ქუხილიც იყო.

ბოიემ მხრები აიჭიმა, ანიშნა ჯოხით პერანგი, ტახტის მოაჯირზედ გადაკიდებული, და განაგრძო:

− ამ აბლაბუდესაგან კაცს არ დასცხება. ამაში მე ვხედავ უსირცხვილო საქციელს ამ ქალისას და სხვას არასფერს. ქვეშაგებზედ ატყვია, საცა წოლილა და ბალიშზედაც − საცა თავი სდებია. ნიშნები მთლად არიან დარჩენილნი. გვერდით, როგორც ქვეშაგებზედ, ისეც ბალიშზედ ატყვია, რომ სხვაც წოლილა. აბა გაისარჯეთ, ბატონო ექიმო, და უსუნეთ ბალიშს. ბალიშზედ იმისთანავე სურნელი სუნი უდის, როგორც ქალის თმებსა, ხოლო მეორე ბალიშს კი, რომელზედაც სხვას სდებია თავი, სხვა სურნელი სუნია. აშკარაა, ამ ქვეშაგებში ორნი წოლილან.

− შეიძლება.

− უეჭველად. მაგიდასთან არავინ მჯდარა ხილისა და შაქრის პურის საჭმელად, რადგანაც აქ მაგიდასთან სკამი არსად არის. სჩანს უსვამთ და უჭამიათ მწოლარეებს. მაგიდა დათვის ტყავზედ მდგარა და იქით მიუდგამთ სწორედ იმ დროს, როცა ქალს გონება დაჰკარგვია და უგონოდ ქმნილი მომაკვდავი გადმოცურებულა ძირს; აქ ძილი მოჰრევია, მიუღია რა ვნების ამშლელი სანახაობა. ქალი არ დაცემულა კი, განგებ ჩამოწოლილა ისე, რომ უფრო სპეტაკად და უფრო მშვენივრად დანახვებოდა მას, ვინც საყვარლად ჰყოლია და ვინც არის ამ ქალის მკვლელი... აბა ეხლა გასინჯეთ ჭიქები, რამდენიმე წვეთი ძირში დარჩენილის შამპანიური ღვინისა ერთში წმინდაა, მეორეში მღვრიე, ძირში რაღაც თხლესავით ეტყობა. ერთი ამ ორ ბოთლში მოწამლული ყოფილა. მკვლელს, უსათუოდ, ერთი ბოთლი ქალისთვის მიუჩემებია, მეორე თავისათვის დაუდგამს. უკანასკნელი ნაძირალი თვითონ ბოთლიდამ არის დალეული. აგურის ფერს ლაქაზედ ბოთლის პირას ეტყობა ტუჩების მიკარების ნიშანი... ბოთლში, რომელშიაც წმინდა შამპანიური მდგარა, ნახევარი ჭიქა ღვინო კიდევ არის, მეორეში კი წვეთიც არ დარჩენილა. აშკარაა, მოწამლულის ბოთლის მონარჩენი ბუხარში გადუღვრიათ. აი ნახეთ, ნაცარი სველია. ამ ქალს ყურებში საყურეები ჰქონია და ხელებზე ბეჭდები. ერთისგან და მეორისაგანაც ცხადი ნიშნებია. აბა, ბატონო ექიმო, კიდევ გგონიათ, რომ ქალს თვითონ მოუკლავს თავი?

ექიმი ბეჯითად უგდებდა ყურს ბოიეს ნათქვამს, მაგრამ მაინც კიდევ ემძიმებოდა თავის აზრის გამოთქმა.

− ეს ქალი რომ სხვისაგან არის მკვდარი, მაგას ეჭვი არა აქვს, ქალი საყვარელს მოუკლავს იმ განზრახვით, რომ გაჰქურდოს. ეგ სულ ერთია − აგრე თავდაყირაა მოკლული, თუ მერე დაუდვიათ ეგრე. ეს კი ცხადია, რომ უტანჯველად მომკვდარა და სრულს ნეტარებაში ყოფილა სიკვდილის დროს. ყოველი ჩვენი ძიებნა უნდა მიიმართოს იმის თუ იმათს მონახვაზედ, რომელნიც ქალს აქ თავისთან მიღებული ჰყოლია. ამ ქალს აქ დროებით ჰქონია ბინა, საცა ინახულებდა ხოლმე თავის საყვარელს თუ საყვარლებსა. ეს სიმდიდრე, მისი ტანისამოსი, ეს საგანგებო თეთრეულობა ცხადად ამტკიცებს, რაგვარი ქალიც ყოფილა ეს უბედური...

ქვევით კარის რაკუნის ხმა მოესმათ. მოსამსახურე დედაკაცმა გაოცებით შეჰხედა პოლიციის მოხელეებს.

− გააღეთ ჩქარა კარი. - უთხრა კამისარმა, - უსათუოდ გამომძიებელია.

დედაკაცი წავიდა და ბოიემ ხელახლად დაიწყო იქაურობას ჩხრეკა. მართლაც, გამომძიებელი მოვიდა და თან მოიყვანა თავისი მდივანი და ერთი კიდევ ვიღაც კაცი. კამისარი მიეგება, წარუდგინა ექიმი და პოლიციის მოხელენი და უამბო, რაც პირველს გამოძიებაზედ შეეტყოთ და გაეგოთ. მერე გამომძიებელი შეიყვანა იმ ოთახში, საცა მკვდარი იდო.

− მოსჩხრიკეთ ყველაფერი?

− დიაღ, მაგრამ ვერა ვიპოვეთ-რა, ყველაფერი წაუღიათ, მარტო თეთრეულობაღაა აქ.

− მაშ ქაღალდები ვერა იპოვეთ-რა?

− ვერა.

− მე მომივიდა სამინისტროდამ ქაღალდი და იქ ეწერა, რომ სიკვდილის მიზეზი რაღაც დიდად საჭირო ქაღალდების მოპარვა უნდა იყოსო.

− ბოიემ შეხედა ექიმს.

− თქვენ გაქვთ რაიმე ცნობა იმაზე, თუ ვინ არის ეს ქალი?

− განა თქვენთვის კი არ უცნობებიათ? მისი სახელი ელლა კერმედანია, საყოველდღეოდ კი ლეა მედანს ეძახოდნენ. იგი მდგარა ელისეს მინდვრებზე ბაიორონის ქუჩაში. ავსტრიის ქვეშევრდომია და დაბადებულია ვენაში... რაც უნდა მოგვივიდეს, დამნაშავე უსათუოდ უნდა ვიპოვოთ! ვის მიანდობთ ამ მძიმე საქმისათვის ძიებას?

− ბოიეს, რომელიც ამ წუთის წინად წარმოგიდგინეთ. მან დაგვიმტკიცა შეურყეველის საბუთებით, რომ ეს ქალო სხვის ხელით არის მოკლული და არა თვითონ მოუკლავს თავი, როგორც ექიმი ჰფიქრობდა.

− ძალიან კარგი. ახლა თქვენ რა გზას დაადგებით, უფალო ბოიე?

− მე ორი თანაშემწე მყავს და ჩვენ სამივ ერთად ამ უბანს გადავაქოთებთ... დედაკაცმა გვითხრა, რომ სარდაფში შამპანიური არა ჰქონიათ და ამიტომაც ჩვენ ყველაზედ უწინარეს ვეცდებით შევიტყოთ, ვისგან და სად უყიდნიათ შამპანიური. აი კიდევ ორი შაქრის პური. ამათს თაობაზედაც მაგასვე ვიქმთ. ამაებს რომ შევიტყობთ, იქნება მკვლელის ნიშნებიც შევიტყოთ. მერე უნდა შევიტყოთ, რამდენს საათზედ მოსულა აქ ეს ქალი, ეტლით თუ ფეხით.

− მე მოგახსენებთ. − უპასუხა მოსამსახურე დედაკაცმა, − წუხელ გვიან მოვიდა. მე ცხრა საათზე სარეცხი მოვიტანე აქ და აქ ჯერ არავინ იყო... ქალბატონი თავის დღეში ეტლით ამ სახლამდე არ მოვიდოდა ხოლმე:

ბასტილიის მოედანზედ დააყენებდა და იქიდამ ფეხით მოდიოდა.

− ეგ მეტად ძვირფასი ცნობაა ჩვენთვის.

გამომძიებელმა სხვა ყველაფერი დაწვრილებით გამოიკითხა, მერე ნება მისცა გვამი წაესვენათ მორგში და იქ უნდა გაეჭრათ. უბრძანა, ყველაფერი დაბეჭდონ, რაც სახლშია. სთხოვა კამისარს და მოხელეებს, რომ გულმოდგინედ მოეკიდნენ ამ საქმეს და ყველაფერი, რაც აღმოჩნდება, აცნობონ ხოლმე. წავიდა თუ არა, გვამი გაიტანეს და მორგში წაიღეს. კამისარი და მოხელენიც წავიდნენ.

მარტო ერთი ბოიე იყო, რომ არ უყვარდა საქმე სახვალიოდ გადაედვა და თუმცა გვიან იყო, მაინც შეუდგა ძიებას. აიღო ერთი მუჭა ნაცარი ბუხრიდამ, გამოეთხოვა ქუჩაში ამხანაგებს და დაიწყო წანწალი ქუჩებში: იქნება ვიპოვო რამეო, აფთექის წინ რომ გაიარა, დაინახა, რომ კარის მინაზედ აწერია: „გამოცდილი ქიმიკოსი“.

− აი, აქედამვე დავიწყოთ, − სთქვა თავისთავად და შევიდა აფთექში. უამბო, რომ ერთმა კაცმა თავი მოიწამლა და საჭიროა ვიცოდეთ, რომელ საწამლავითაო: აი ესღა ვიპოვე ნიშნადაო, დაუმატა და მიაწოდა ქაღალდში გახვეული ნაცარი.

ქიმიკოსმა გასინჯა და სთქვა. რომ ამ ნაცრის გამოკვლევას ბევრი დრო უნდაო. ბოიეს ეგონა, რომ უსათუოდ სხვა მიზეზიაო, რომ თავიდამ მიშორებსო, ამოიღო და აჩვენა თავისი ბილეთი პოლიციის მოხელეობისა.

− მე უარი არ მომიხსენებია, − უთხრა დასწრობით ქიმიკოსმა, − ხოლო ეს არის, რომ მართლა ამას ბევრი დრო უნდა. საწამლავი უსათუოდ სხვა სასმელში იქნებოდა გარეული და ამიტომაც ამ ნაცარში მეტად მცირედი ნაწილიღა იქნება საწამლავისა.

− შამპანიურ ღვინოში იყო გარეული.

− შამპანიურ ღვინოში? − იკითხა გაოცებით ქიმიკოსმა.

− დიაღ, ეგრე რად გეოცათ? - ჰკითხა ბოიემ ყურდაცქვეტით.

− დღეს დილით ჩემთან მოვიდნენ და მთხოვეს წამალი საწამლავისა, რომელიც შამპანიურ ღვინოში ყოფილიყო გარეული.

− დღეს დილით? მაშასადამე თქვენ ახლავე შეგიძლიათ გამოიცნოთ, ამ ნაცარში იგივე საწამლავია თუ არა.

რასაკვირველია. ერთს წუთს მომითმინეთ! ბებერი ქიმიკოსი შევიდა თავის ლაბორატორიაში და ხუთს წუთს უკან ისევ შემობრუნდა.

− ეს სწორედ იმისთანა საწამლავია, − სთქვა მან.

− ეე!... დღეს მოვიდნენ წამლის სათხოვნელად?

− დიაღ.

− მერე, მიეცით?
− რა თქმა უნდა, მაშინათვე. გარდა მაგისა, ამ საწამლავს ძალიან ხშირად ჰხმარობენ მას აქეთ, რაც მისი თვისება საქვეყნოდ შეიტყეს. ყმაწვილკაცობა გაუფრთხილებელია... იგი ჰფიქრობს მარტო სიამოვნებაზედ და ის კი ავიწყდება, რაც საშიშარია. ტკბილ ამოვნების მწყურვალენი, სიცოცხლეს საფათერაკოდ იხდიან. დილანდელი ამბავი ამის მიზეზით მომხდარიყო. ჩემთან ახალგაზრდა ქალი მოვიდა წამლისათვის, ესე თვრამეტის წლისა, თმაგაშლილი და შიშით თავზარდაცემული. მე მგონია, ადრეც მინახავს ის ქალი.

− რაგვარი ქალია?

− მუშა-ქალია. ეგ საწყლები ძალიან ადვილად მიენდობიან ხოლმე გულის წყურვილსა და ჰგონიათ, რომ ერთი წვეთი ამ წამლისა სამყოფია, რომ ტკბილსიზმრებიანი ძილი მოჰგვაროს და მაჰმადის სამოთხე წარმოუდგინოს ისე, რომ უმანკოება არ შეუგინოს.

ბოიე ყურს უგდებდა ქიმიკოსსა, მაგრამ აზრით სხვაგან იყო. გამოჰკითხა ბეჯითად ყოველისფერი, რაც ახალგაზრდა ქალზედ იცოდა ქიმიკოსმა, ჩაწერა ეს ყველაფერი და წამოვიდა.

გზადაგზა უნებურად თავის თავს ელაპარაკებოდა ხმადაბლა:

− ქალის მკვლელი იმ უბანში უნდა იყოს. უსათუოდ თითონაც უნდა დაელივა შამპანიური მოწამლულ ბოთლიდამ, რომ ეჭვი არ აეღო ქალს. თვითონ ძალიან ცოტა დაულევია, რომ არ მოკვდეს, და შინ რომ მოსულა, თავისი ელდაცემული საყვარელი გაუგზავნია წამლისათვის... ქალი ქიმიკისთან აღარ მოსულა, სჩანს მკვლელი გადარჩენია საწამლავს... აქ ამ უბანში უნდა ძებნა. ხვალ შევუდგები ძებნას. ჩვენ, რა თქმა უნდა, ვიპოვით ვაჭრებს, რომელთაც შამპანიური და შაქრის პური გაუყიდნიათ... იმათგან მსყიდველის ნიშნებსაც შევიტყობთ.

ბოიეს უხაროდა ეს ამბავი და ამ ყოფით შინ მივიდა და დაწვა დასაძინებლად.

II რად დაიჭირეს მორისი

ბოიე, რომელსაც მინდობილი ჰქონდა მკვლელის პოვნა, უცნაური შეხედულობის კაცი იყო. იგი იყო გძელი, გამხდარი; პატარა ფუსფუსა თვალები ჰქონდა და თავი, როგორც კვერნას, ისე წვეტიანი. თუმცა ოცდაათისა და ბევრი-ბევრი ოცდახუთმეტის წლისა იყო, მაგრამ თავი სრულიად მოტვლეპილი ჰქონდა, მარტო ყურებ-ზემოთ ორიოდე ბალანი ეტყობოდა. ტანისამოსს ძალიან მოკლეს და ვიწროს იცვამდა, ამიტომაც კანჭები და მკლავები, განსაკუთრებით უკანასკნელი, მეტად გრძლად ეჩვენებოდნენ კაცსა.

მეორე დღეს ბოიემ და მისმა ორმა თანაშემწემ მოირბინეს მთელი უბანი და საღამოზედ ერთს დანიშნულს ადგილას შეიყარნენ. თუმცა ბევრსა სცდილიყვნენ, მაგრამ ვერაფერი შეეტყოთ. ბოიეს ვერაფრად ეჭაშნიკა ეს ამბავი. ისევ აქეთ-იქით დაიქსაქსნენ იმ პირობით, რომ ოცდაოთხს საათს შემდეგ იმავ ადგილას თავი მოეყარათ.

მეორეჯერ ყველაზე წინ მოვიდა ამისი ამხანაგი ბორელი. ბოიემ ჰკითხა:

− არის რამე ახალი?

− გახლავთ, ბატონო ბოიე.

− აბა ჩქარა მიამბეთ.

− მე ვიპოვე მედუქნე, რომლისაგანაც ორი ბოთლი შამპანური ღვინო უყიდნიათ.

− ძალიან კარგი.

− მედუქნეს ჰქვიან ბერარი. დუქანი ლიონის ქუჩაზე აქვს რკინისგზის სადგურის ახლო. შაბათს საღამოს ერთი ყმაწვილი კაცი, ესე ოცის წლისა, ძალიან ფერმკრთალი, თვალად კი გულდადინჯებული, მისულა და უყიდნია ორთ ბოთლი საუკეთესო შამპანური და მიუცია თექვსმეტი ფრანკი. მედუქნეს უთქვამს, ჩემს ბიჭს გაახლებო და ბოთლებს წამოგიღებსო, მაგრამ იმას არ უქნია, საჭირო არ არისო. აქავ ორ ნაბიჯზედ ვდგევარო.

− ნიშნები გამოჰკითხეთ?

− დიაღ, და დაწვრილებითაც ჩავწერე. მანამ მედუქნე სარდაფიდამ ღვინოს ამოიტანდა, მედუქნის ცოლს უთვალიერებია ის ყმაწვილი კაცი და ცოლმა მითხრა, ასეთი ლამაზი იყო, რომ თვალი ზედ დამრჩაო, ასე ვიფიქრე, ქალი ხომ არ არის ვაჟურად ჩაცმულიო.

− ჰმ, - წამოიძახა ბოიემ და აცქვიტა ყურები, - ეგ ამბავი საჭიროა დავიხსომოთ. ვაჟურად ჩაცმული ქალიო... მითამ რა, განა არ შეიძლება? ნიშნები რაღა სთქვა?

− აი, − უპასუხა მოხელემ და ამოიღო აბგიდამ რაღაც ფარატინა ქაღალდი და მოჰყვა კითხვას ხმამაღლა, − ტანად კარგა მაღალი, კარგად მოყვანილი, მოხდენილი, ოცის წლისა, შავი მშვიდობიანი თვალები, წარბ-წამწამი წაბლისფერი, ცხვირი სწორე, პატარა პირი, სახით თეთრი, ულვაში ქერა, ქერა გძელი თმები, სანახაობა მშვიდობიანი, ქცევა და მიხრა-მოხრა საგანგებო. ტანსაცმელი: თალხი მაუდის ჯუბა, პერანგი დიდის გადაკეცილის საყელოთი, შავი ყელსახვევი და პატარა რგვალი შლიაპა. უეჭველად იმ უბანში დგას, რადგანაც მედუქნის ცოლის სიტყვით, ხშირად მიდის-მოდის თურმე იმათ ფანჯრების წინ დილით თუ საღამოთი.

− ძალიან კარგი.

ამ დროს ზედ მოადგათ ამათ მესამე ამხანაგიც ოგიუსტი, ბოიემ გულსწრაფობით ჰკითხა:

− აბა, ოგიუსტო, თქვენც იპოვეთ კვალი რამე?

− დიაღ.

− მადლობა ღმერთს.

− ბასტილიის და სენტ-ანტუანის შუა რომ მეიდანია, იქ შაქრის პურის დუქანია. შაბათს საღამოს რვა საათზედ ვიღასაც უყიდნია იქ ორი გირვანქა შაქრის პური. ისინი, რომელნიც მე ვაჩვენე, იქა ყოფილა თურმე ნაყიდი.

− ძალიან კარგი და მედუქნეს თვალით კი უნახავს მსყიდველი?

− დიაღ, რადგანაც მსყიდველი დიდხანს ყოყმანობდა თურმე, იყიდოს თუ არა დიდი შაქრის პურიცა სავახშმოდ.

− ნიშნები გამოჰკითხეთ?

− გამოვკითხე, − უთხრა პოლიციის მოხელემ და ამოიღო ამანაც ქაღალდი და მოჰყვა კითხვას: - "შაბათს, 20-ს ივნისს, რვა საათი იქნებოდა საღამოსი, X-ის დუქანში ბასტილიის მოედანზედ შესულა ერთი ყმაწვილი კაცი, ესე ოცის წლისა, სწორედ ქალურის სახისა.

− აი, იგი საყურადღებო ნიშანი, − სთქვა ბოიემ, − კარგი, განაგრძეთ!

− ტანად კარგა მაღალი, ძალიან მართებულად ჩაცმული, შავი თვალები, სწორე ცხვირი, პატარა პირი, ულვაში ღია წაბლისფერი, თმა ქერა, სანახაობა მშვიდობიანი. ზედ ეცვა ჯუბა, ჟილეტკა და შალვარი თალხის მაუდისა, შლიაპა რგვალი ეხურა. იგი ჰგავს ან ქარგალსა, ან მოხელესა, კაი ჯამაგირის მქონესა. არ იციან, იმ უბანში ცხოვრებს თუ არა. მედუქნესაგან პირველი ნახვა იყო იმისი.

− ძალიან კარგი, ნიშნები იგივენი არიან. − დაიძახა ბორელმა.

− სწორედ, - სთქვა ბოიემ, - ბორელმა სარდაფი იპოვნა, საცა ორი ბოთლი შამპანური უყიდნია იმ ვაჟბატონსავე. ეხლა ის, ქალია თუ კაცი, ჩვენს ხელშია. დღეს ესეც გვეყოფა; ხვალ კი მოირბინეთ ყველა ახლო-მახლო ქუჩები და მედუქნეებს ჰკითხეთ, ხომ მათგანმა არავინ იცის მაგ ნიშნების კაცი. მე თვითონ ლაკუეს ქუჩას მოვივლი.

− აქავ შევიყაროთ?

− აქავ. მომეცით მე ეგ ნიშნების აღწერილობა. მე დღესვე მოხსენებას მივწერ ბრალმდებელს (პროკურორს), რომელსაც მინდობილი აქვს ეს საქმე.

ამის შემდეგ ჩუმად-მაძიებელნი დაიშალნენ.

ძლივს ბოიემ ხელში ჩაიგდო საბუთები. უეჭველია, დაფარული მკვლელი სწორედ ის უცნაური ქალურის სახის ყმაწვილი კაცი უნდა იყოსო. ეხლა ისღა დარჩენოდა, რომ შეეტყო მისი სახელი და დაეჭირა. რომ კვალი ამ საქმისა არ წაიშალოს და საქმე კარგად წარიმართოს, პოლიციამ ეროხელაც ფეხი აღარ შედგა იმ სახლში, საცა ქალი იყო მოკლული და ხმაც დააგდო, რომ სხვადასხვა გარემოებისა გამო თვითონ საქმეც მოისპოო.

მეორეს დღეს ბოიე წავიდა ლაკუეს ქუჩაში, დაუარა ზოგიერთა სახლების კარის მცველებს და ჰკითხავდა, თქვენს სახლში ხომ არა მდგარა ამა და ამ ნიშნების ყმაწვილი კაციო, რომლის სახელიც და გვარიც როგორღაც გადამავიწყდაო. ამ სახით შემოიარა ექვსი სახლი და ვერსად ვერა გახდარა. მეშვიდე სახლში კარის მცველი არ ყოფილიყო. ბოიე ავიდა კიბეზე თავამდე, მერე ისევ ძირს ჩამოვიდა და ჰფიქრობდა, ნეტა ვისა ვკითხოვო. სწორედ ამ დროს დაბლა სართულში მდგომმა ბაყალმა კარი გააღო და მკვახედ ჰკითხა, რა გინდაო.

− მე ერთს ყმაწვილ კაცს ვეძებ, სახელი კი აღარ მახსოვს, - უპასუხა ჩუმად-მაძიებელმა ბოიემ, - მგონი აქ კი დგას.

− ვინ არის?

− არ ვიცი.

− ბიჭოს, კაცს ეძებთ და არ იცით კი, ვინ არის?

უკაცრაოდ, კარგად ვიცი, − უპასუხა ბოიემ და გამოუცხადა ნიშნები.

− ეგ ახალგაზრდა ბიჭია, რომელიც აი ზემო სართულში დგას; ფერანია გვარად, ბრინჯაოს ქარხნის ქარგალია.

− დიაღ, სწორედ მაგას ვეძებ. ფერანი ჰქვიან... სწორედ ეგ არის, ეგ...

− მორის ფერანი.

− მაშ აქა დგას მესამე სართულში? - განიმეორა ბოიემ და გამობრუნდა, რომ კიბეზედ ხელახლად ავიდეს.

− ეხლა აქ აღარ არის. გადავიდა.

− ნუთუ? როდის?

− ორი დღეა.

− სად გადავიდა?

− მე იმისთვის არ მიკითხავს და იმას კიდევ ჩემთვის არ უთქვამს.

− ნება მომეცით ორიოდე რამ გკითხოთ, − სთქვა ბოიემ და შევიდა გაოცებულ ბაყლის დუქანში.

− მე პოლიციის ჩუმად-მაძიებელი ვარ და ვეძებ მორის ფერანსა. მე გთხოვ მიამბოთ ყოველისფერი, რაც იმაზედ იცით.

ელდაცემულმა ბოიეს სიტყვებითა, ბაყალმა დუქნის უკანა ოთახში შეიყვანა და აჩქარებით უთხრა:

− მე ბევრი არა ვიცი რა. ძალიან ცოტად ვიცნობდი. მაინც მკითხეთ, რა გინდათ და, რაც ვიცი, მოგახსენებთ.

− მორის ფერანი ჭკვიანად სცხოვრობდა?

− ძალიან, სწორედ ჭკვიანობის მაგალითი იყო. ყოველ დილას, როცა ქუჩის პირსა ვგვიდი, მე მინახავს ის მიმავალი სამუშაოდ. ჩემის დუქნის წინ გამოივლიდა ხოლმე.

− ამ სამის დღის წინად გინახავთ?

− სამის დღის წინად... კვირას?.. არ მინახავს. უქმე დღეობით გვიან იღვიძებდა და იმ დღეს მარტო საღამოს ოთხს საათზედ ვნახე. მე მითხრეს, რომ სოფლად გავიდაო რამდენიმე ხნით. მეორე დღეს ორშაბათს მისი და მოვიდა, სახლის პატრონს გაუსწორდა და ავეჯი გადიტანა. მგონია, ავეჯი სულ გაყიდა და ძმასთან წავიდა სადღაც სოფელში.

− თქვენ გესმით ხოლმე, როცა ამ კიბეზედ ღამე დადიან?

− სრულებით არა. ჩემი ოთახი სახლის სხვა მხარეზეა და იქ არა ისმის რა. − ხომ არ იცით, ფერანს ვისთანმე ჰქონდა რაიმე მახლობლობა თუ არა?

− არა, მეტად მშვიდი და მორცხვი ყმაწვილი კაცია. როცა მინახავს, სულ მარტო მინახავს... უსათუოდ, სულ უბრალო საქმეზედ დაეძებენ იმას, თორემ არა მგონია იმას რაიმე ავკაცობა ჩაედინოს.

− სულ უბრალოა, შინაური საქმეა. მაგრამ მარტოც რომ მდგარიყო, საჭმელ-სასმელი ხომ უნდა ეყიდნა სადმე. იქნება იცოდეთ, სადა ჰყიდულობდა, ან ვინ უზიდავდა.

− ბაყალია ამ ქუჩის ყურეში, ის უზიდავდა, − უპასუხა ბაყალმა.

ბოიემ მადლობა უთხრა და წავიდა ქუჩის ყურეს დუქნისაკენ. თვითონ მედუქნე შინ არ დაჰხვდა, ცოლი კი იქ იყო. ცოლმა მიიღო მუშტარი და უთხრა, გვიბძანეთ, რა გნებავსო. მე ჩემს ქმარზედ ნაკლებ არ ვიცი ვაჭრობის საქმეო. ბოიემ ხმადაბლა უთხრა მიზეზი მოსვლისა. პირველს ხანს ქალი შეკრთა, როგორც ყოველი ბურჟუა პოლიციის ხსენებაზედ. მერე კი გაუხარდა კიდეც, რადგანაც ჭორიკანაობა უყვარდა და ეხლა ეძლეოდა შემთხვევა, ეჭორავა რამ მეზობლებზედ. ქალმა მიიწვია ბოიე სასადილო ოთახში.

− აბა რა გნებავთ, მიბძანეთ, − უთხრა ქალმა ბოიეს, როცა მარტოდ დარჩნენ.

− მორის ფერანს იცნობთ?

− მორისსა, აი ლამაზ ბიჭსა, ოცის წლისას, ქერათმიანს, მშვენიერ თვალებიანს, რომელიც ლაკუეს ქუჩაში იდგა?

− დიაღ.

− რა თქმა უნდა, ვიცნობდი... ხშირად დადიოდა ჩვენთან… ის სწორედ უმანკო ბაშვია. გაწითლდებოდა ხოლმე, როცა თვალებს გავუშტერებდი... განა იმას დაუშავებია რამე? არ დავიჯერებ, არა და არა.

− არაფერი, ქალბატონო, უეცრად გაქრა და ჩვენ ვშიშობთ, ვაითუ აუტეხეს რამე და ამისთვის დავეძებთ.

− ნურას შიშობთ, ბევრი-ბევრი რამ რომ ასტეხოდა, ქალი ვინმე მოიტაცებდა, - უპასუხა ლამაზმა მედუქნის ცოლმა სიცილით.

− უკანასკნელად როდის ნახეთ ის?

− მგონი იმ წუთს, როცა დაიკარგა, - უპასუხა მხიარულად ქალმა.

− მაგითი ვითომ რის თქმა გნებავთ? - ჰკითხა ბოიემ და სმენად გადიქცა. - მე ვნახე შაბათს საღამოს.

წარსულს შაბათს?

− დიაღ. მე თეატრიდამ მოვდიოდი. თან მომდევდა პატარა ბიჭი, რომელიც ჩემს ქმარს გამოეგზავნა გამოსაცილებლად. ბასტილიის მოედანზედ ვნახე მორისი. ვიღაც ახალგაზრდა ქალს, ძალიან ლამაზს, გადაჰხვეოდა და ისე მოდიოდა. ასე მხურვალედ ჰკოცნიდნენ ერთმანეთს, რომ მე მათს მაყურებელს სისხლი ამიდუღდა. მე თვალი მოვარიდე და დავინახე კი, რომ ორნი მორისის სახლისაკენ წავიდნენ.

− ძლივს!.. მე მაგაზე დარწმუნებული ვიყავ! - დაიძახა გახარებულმა ბოიემ.

ამდენის ძებნის შემდეგ კვალი გამოუჩნდა; ამაზე ეჭვი არაფრისა იყო.

− რომელს საათზედ იყო? - ჰკითხა ბოიემ.

− თორმეტის ნახევარი იქნებოდა.

− სწორეა... თქვენ თვალი მოჰკარით, საიდამ მოვიდა ქალი?

− არა, როცა მე დავინახე, ერთად მოდიოდნენ გადახვეულნი და ჰკოცნიდნენ ერთმანეთს. არც კია გასაკვირველი; მორისი ძალიან... იცით? ძალიან ლამაზი ბიჭია.

− ქალი მაინც კარგად გასინჯეთ?

− არც ძალიან კარგად. - მარტო ერთის წუთით ვნახე, როცა სანათურს წინ გამოუარეს: ქალიც საკვირველი ლამაზი რამ იყო. ეტყობოდათ, რომ ერთმანეთის დიდი ტრფიალნი არიან.

− ახალგაზრდა ქალი იყო, ქერათმიანი, შუათანა ტანისა?

− სწორეს ვერ გეტყვით. თქვენც იცით, რომ ბნელაში შავსა და თეთრ თმას კაცი ვერ გაარჩევს.

− ლამაზად იყო ჩაცმული?

− მგონია. აკი მოგახსენებთ, ღამე იყო და ბასტილიის მოედანი კარგად არ არის ხოლმე გაჩაღებული.

− თქვენ მითხარით, რომ ლაკუეს ქუჩისკენ წავიდნენო.

− დიაღ, ჩვენ თვალიდამ მიგვემალნენ, როცა ლაკუეს ქუჩას შეუხვიეს.

− თან გაჰყევით?

− არა. პატარა ბიჭი, ჩემის ქმრისაგან გამოგზავნილი, ჩემთან არა დგას და მე ვთხოვე პატარა გავისეირნოთ ბულვარზედა-მეთქი. მშვენიერი ღამე იყო და ჩვენ დავსხედით მიფარებულს კუთხეში, საცა უფრო ბნელოდა და არავინ დაგვინახავდა.

ამას რომ ამბობდა ლამაზი მედუქნის ცოლი წამოწითლდა; ბოიემ კი ვითომ ვერა შეამჩნია რა, ხელახლად ჰკითხა:

− საკვირველი არ არის... დიდხანს დარჩით ბულვარზედ?

− დიაღ, ორ საათამდე... ძალიან ცხელოდა... ელვა-ქუხილს აპირობდა... თქვენც იცით, ოთახებში...

− დიაღ, დიაღ, ვიცი.

ყური ხომ არ მოგიკრავთ, რას ჰლაპარაკობდნენ?

− რამდენსამე სიტყვას... რომელსაც ტრფიალნი ეუბნებიან ხოლმე ერთმანეთს... როცა ღამით შინ მოდიან... მორისი ეუბნებოდა: „მე ვიტანჯებიო, უშენოდ სიცოცხლე არ შემიძლიანო“. ქალი უპასუხებდა: „მე მიყვარხარო და ნეტავი შენს გულზედ სული დამელიოსო“.

− მერე შინიდამ გამოსული მორისი არ გინახავთ? ხომ არ გამოუვლია თქვენ წინ მორისსა?

− აბა უცნაური კითხვა ეგ არის! აკი მოგახსენეთ, შინ მიდიოდნენ და ყელთამდე უყვარდათ ერთმანეთი-მეთქი.

− მართალს ბძანებთ. მადლობელი ვარ. იმ ღამის შემდეგ აღარა გინახავთ მორისი?

− აღარ. მერე ერთხელ იმისი და ვნახე. ამ სამის დღის წინად ჩვენთან მოვიდა თოკების სასყიდლად... მგონი ორშაბათი იყო.

− კიდევ მადლობას მოგახსენებთ, ბატონო, მაგ ამბებისათვის. ხომ არ იცით, მეგობრები ჰყვანდა ვინმე?

− არ ვიცი.

− მე მგონია, მეტი იქნება, რომ თქვენს პატარა ბიჭსაც გამოვკითხო. რაც თქვენ იცით, იმაზედ მეტი იმას ხომ არა ეცოდინება-რა?

− არა მგონია, - უპასუხა ქალმა და წამოწითლდა.

− მშვიდობით, ბატონო, - უთხრა ბოიემ და გამოვიდა გარედ. მარტო რომ დარჩა, გაიშინჯა საათი და დაუწყო თავის თავს ლაპარაკია:

− მე მოხსენების დაწერას მოვასწრობ კიდევ. ეხლა მთელი ეს საქმე ისე ცხადია, როგორც ხელისგული. ახალგაზრდა ქარგალს უნახავს ლამაზი ქალი ბრილიანტებში. უნახავს, რომ ის ქალი კვირაში ორჯელ მოდიოდა თავის დროებითს ბინაზედ, რომელიც ქარგლის ოთახის პირდაპირ არის. ქარგალს უფიქრია, ეს ქალი რომ თავის ბრილიანტებით ხელში ჩავიგდო, სამუდამოდ ლუკმა-პურს გავიჩენო. რადგანაც ლამაზია, მალეც გააბამდა ქალს მახეში. უსათუოდ ყოველთვის წინ დახვდებოდა, გაიცნობდა, ერთმანეთის შესაყრელად ქალის სადგურს აირჩევდნენ. ყმაწვილი კაცი მოართმევდა შაქრის პურს და შამანურ ღვინოს, რომელიც თვითონვე უყიდნია რვა საათზედ. ღვინო მოუმზადებია საწამლავით, როგორც რიგია და თერთმეტს საათზედ წასულა, რომ ლამაზს ლეას წინ დახვედროდა. გადუხვევნიათ ერთმანეთისათვის ხელი და წასულან ლაკუეს ქუჩაში. ქალი თავისთან შესულა და ყმაწვილი კაცი თავის სახლში შებრუნებულა, წამოუღია თავისი სამზადისი, გადმოუჭრია ქუჩა, შესულა ლეას ოთახში და ლეა დახვედრია ქვეშაგებში მწოლარე. მაშინვე თვითონაც გვერდით მოსწოლია და სიცილში, მხიარულებაში, ამოვნებაში უსვამთ და უჭამიათ. საწამლავს მალე გაუჭრია და ქალი მომკვდარა ხვევნაში და კოცნაში. მერე აუღია, მკვდარი დაუდვია დათვის ტყავზედ, თვითონ გადმოუქოთებია ყუთები და ზანდუკები, რაც ძვირფასი ნივთეულობა ყოფილა, მოუკრებია და წაუღია შინ. გულდაჯერებული წასულა, რომ ამ ამბავს მხოლოდ მაშინ შეიტყობენო, როცა ლეას მოსვლის დღე იქნებაო. რადგანაც გოგო მაშინ მოვა ოთახებს დასაწმენდად და დასალაგებლადაო. რამდენსამე ხანს შემდეგ თვითონაც მოჰკიდებია საწამლავი, რომლისაც, იქნება, წინდაუხედაობით თვითონაც ერთი ყლუპი როგორმე დაულევია; გაუგზავნია მაშინვე თავისი და წამლისათვის აფთექში. იმისდა საუბედუროდ, იმავ დღესვე კი გამომჟღავნდა ეს ამბავი. აბა, რასაკვირველია, ელდა ეცემოდა და მაშინვე გაქცეულა პარიზიდამ და დისათვის უთქვამს - ავეჯი გადმოიტანეო. ეხლა, როცა საქმის ვითარება ვიცით და მკვლელის სახელიცა, თვითონ იმისი პოვნა ადვილია.

იმავ ღამეს ბოიემ ყველაფერი ეს მოახსენა გამომძიებელს და მეორე დღეს მიიღო ბძანება მორისის დაჭერისა.

სამი თთვის განმავლობაში ამაოდ ეძებდა ბოიე მორისსა და ბოლოს კი მაინც იპოვა მარტო იმის წყალობით, რომ მორისის და თვითონ მოვიდა ლაკუეს ქუჩაში, რომ შეეტყო სესილის წიგნით ნაუწყი ამბავი მასზედ, რომ ვიღაცა მოეკლათ, თუ მომკვდარიყო 20-ს ივნისს ლაკუეს ქუჩაში. მეზობლებმა იცნეს ამელი და შეატყობინეს ბოიეს, რომელიც თან აედევნა ამელის და ამით შეიტყო საცა დგას მორისი. მეორე დილას, როგორც წინადვე ვიცით, ხომ დაიჭირეს კიდეც მორისი.

III იზა მოედანზედ გამოდის

მეორეს დღეს საღამოზედ, შემდეგ მორისის დაჭერისა, დიდი ბრწყინვალე წვეულება იყო ლამაზ სახლში ოტეილში, რომელიც მთელმა პარიზმა კარგად იცოდა და რომელიც იყო ბულონის ტყის სიახლოვეს. ვარაყიანი ქუჩის მესერი და უშველებელი ზვავი ყვავილებისა შიგ შუა ეზოში გაჩაღებული იყო ჩირაღდნებითა და სხვადასხვაფერ სანათურებითა. შესავალ კარის ორივე მხარეს უშველებელი ხომლები იდგა და თვითონ შესავალ კარზედ შეკრული იყო კარავი ხავერდისა ოქრომკედის ფუნჯებითა. ფანჯრები სახლის ორივე სართულისა, მაღლები და ვიწრონი, ბრწყინავდნენ სინათლითა; ბაღი სახლთ უკან, განათებული სხვადასხვაფეროვან სანათურებითა, სხივოსანს დისკოს ემსგავსებოდა.

ღამის თერთმეტს საათზედ უხვად მორთულს ოთახებში და ბაღის ხეივნებში ბუზსავით ირევოდნენ სტუმრები, რომელთ შორის ნახავდით ყოველ წოდების კაცსა, ხოლო ყველაზედ ბევრნი არტისტები იყვნენ. მრავალი ხალხი გარს დასტრიალებდა პარიზში გამოჩენილს ლამაზს ქალებსა.

ამ ბრწყინვალე გუნდში ორი კაცი დინჯად ერთად დადიოდნენ და დარბაისლობა მოსამართლეებისა ზედ სახეზედ ეწერათ. ერთი იქნებოდა ორმოცდაათისა და მეორე ორმოცის წლისა, უკანასკნელი ძალიან ლამაზი კაცი იყო.

− საყვარელო ამხანაგო, − უთხრა უხუცესმა, − როგორც ეტყობოდა, ამ სახლის შინაური იყო, − მოდი, აი ბექზედ გადავდგეთ და მოვწიოთ, ისა სჯობია. აქ მეტად ცხელა.

− არა, ჩემო პატივცემულო მწრთველო, ერთი კიდევ შემოვიაროთ ეს ოთახები. მე მინდა ერთხელ კიდევ მაინც დავინახო ის ქალი.

− მაგისათვის რამოდენა ხალხში უნდა გავძვრეთ და გამოვძვრეთ, იცით?! მოთმინება იქონიეთ-მეთქი. მე ამას წინად თქვენზედ მელაპარაკებოდა.

− ნეტა რა უნდა ეთქვა ჩემზედ? არც კი მიცნობს.

− თქვენ მეუბნებით, რომ არ მიცნობსო, მაგრამ კვალში კი ჩასდგომიხართ, უკან დასდევთ, საცა კი მიდის, ანთებულს თვალს არ აშორებთ. როცა ისე უნებლიედ შემოგხედავთ ხოლმე, სახეზე ალი-მული აგდით, წითლდებით როგორც მორცხვი ბაშვი და თუ კაბის შრიალიც მოგესმათ, ჟრჟოლა მოგივლით ხოლმე. თქვენ ამბობთ არ მიცნობსო, ბატონო, და იმას თქვენს მეტი არავინ ახსოვს. ხომ ნახეთ, სასტუმროში რომ მიდიოდა, თვალით ვიღაცას დაეძებდა.

− ახლა თქვენ გინდათ დამარწმუნოთ, რომ მე მეძებდა, რაღა?!

− მაგას ეჭვი არა აქვს... ამ სამის დღის წინად იუსტიციის მინისტრის ბალში მკითხა თქვენი ვინაობა. მე ვუთხარი, ახალი გამომძიებელია-მეთქი, პუატიედამ, ოსკარ ვერშემონი-მეთქი. მაშინ მკითხა: მგონი მაგას მიანდეს საწყალ ლეა მედანის საქმეო. აი ხომ ხედავთ, ჩემო მეგობარო, სცოდნია, ვინცა ხართ და თქვენზე თვალიც სჭერია კიდეც.

− ჩემზედ კი არა, უფრო საწყალს ლეა მედანზედ, რომელთანაც, ამბობენ, მაგას დიდი მეგობრობა ჰქონია.

− არა მგონია.

− მაგას თავი დავანებოთ. ერთი მითხარით დასასრულ, ვინ არის ეგ ქალი? მე არა ერთხელ მიკითხავს თქვენთვის ეგევე და თქვენ ყოველთვის ამას მეუბნებით სიცილით: „ძალიან დიდი და გავლენიანი ქალიაო და ამაზედ მეტი კიდევ ისაო, რომ მთელს პარიზში მაგას სილამაზით არავინ არა სჯობიაო“. მე აქედამ ვერა შევიტყე რა. თუ ღმერთი გწამთ, მითხარით, ვინ არის?

− ძალიან კარგი, მე გეტყვით ყველაფერს, რაც კი მაგ ქალზედ ვიცი, მაგრამ, ღვთის გულისათვის, აქედამ გავიდეთ, თორემ ლამის სიცხემ სული ამომართოს. წავიდეთ, საცა სწევენ, იქ ცოტა ხალხია.

ჩვენმა მეგობრებმა გასწიეს და შევიდნენ ჩიბუხის მოსაწევ ოთახში, რომელიც ბაღისაკენ იყო, და მოუკიდეს სიგარებს.

− მე გულახდილად გეტყვით ყველაფერს, − დაიწყო ვერშემონის მოსაუბრემ, − რას აკეთებს ეგ დედაკაცი? არვინ იცის. მისი ცხოვრება ყველასათვის საიდუმლოა; ყოფაქცევა სამაგალითო და უჩირქო აქვს და მეტად მდიდრულად სცხოვრობს. საიდამა აქვს მაგოდენა ფული? არავინ იცის. იმპერატორის სასახლეში კაი თვალით უყურებენ და ხშირად დაიარება გარეშე საქმეთა სამინისტროში. ხოლო აფიციალურად არსად არ არის მიღებული. აი ნამდვილი. ახლა ჭორებს დაუგდეთ ყური: ამბობენ, რომ გერმანელებისაგან გამოგზავნილი მზვერავიაო, მოლდავანის ქალიაო და არა ჩვენებური და პრუსია ჯამაგირს აძლევსო. ზოგნი ამბობენ, რომ ნაპოლეონისათვის ბევრს ფულებს შოულობდაო, სხვანი ამტკიცებენ, რომ ნაპოლეონიხ ხასააო და მე კი მგონია, თუმცა ვერ დავამტკიცებ კი, რომ ეს სულ ტყუილი ჭორებია. სახელად ჰქვიან იზა-ჟორჟინა ზინსკა. თავადისშვილის ოჯახისაა. საფრანგეთში მოსულა რამდენიმე წლის წინად. აქ შეურთავს მდიდარი ფინანსისტი ფერნან სეგლენი. ამის გამო ეხლა ის ქვრივი სეგლენია, მაგრამ ყველანი ეძახიან "ლამაზი იზა სეგლენ ზინსკაო". ბანკირი სეგლენი, როგორც ყველა ბანკირები, რომელნიც თავადისშვილის ქალს ირთავენ, გაკუტრდა. მერე მოკვდა კიდეც გიჟების სახლში და ქვრივმა იზამ თავისი მზითევი უკანვე მიიღო. ეხლა ძალიან მდიდარია და ყველას გულახდილად ეუბნება, რომ მინდა შევიყვარო ვინმეო და შერთვით კი არავის შევირთავო. აი ყველაფერი, რაც იმაზედ ვიცოდი და ვიცი... ერთი ეს მითხარით, რაზედ ჩაფიქრდით ეგრე ღრმად? ყმაწვილმა კაცმა თვალი ბაღს გაუშტერა.

− აჰა, − განაგრძო პირველმა, − რა კარგი ვქენით, რომ აქ შემოვედით. სასტუმრო ოთახებში არა მგონია მივეშვით ვისმე იმის სანახავად, აქ, − ვერა ხედავთ? − თვითონ მოდის ჩვენსკენ, თითქო რაღაც ანდამატი იზიდავსო.

ყმაწვილი კაცი მარდად უკუიქცა ფანჯრიდან, თავი ჩაღუნა და გულზედ ხელი წაივლო. თვალი თვალს შეახვედრეს ქალმა და ამან.

− დასწყევლოს ღმერთმა, და თქვენ აღარა ხუმრობთ, მართლა გიყვართ ეგ ქალი. უნდა მივიღოთ რაიმე ზომიერება, თორემ შენი მტერი, − უთხრა სიცილით მეგობარმა.

ახალგაზრდა ქალი, რომელსაც სიყვარულის ცეცხლი ჩაეგდო ვერშემონის გულში, სწორედ ღირსი იყო სიყვარულისა. ქალი მოდიოდა თაყვანისმცემლებით გარს მოხვეული და ბრწყინავდა თავის მომხიბლავის სიტურფითა. თვალად ოცისა თუ ოცდახუთის წლისა იქნებოდა.

რაც უნდა ავწეროთ მისი სიტურფე, მაინც სიტყვით შეუძლებელია გამოხატოს კაცმა მოხდენილობა, მიხვრა-მოხვრა და ყოველივე საგანგებო ღირსება იმ მართლა-და საუცხოვო ქალისა.

ყოვლად მშვენიერი იზა სეგლენ-ზინსკა საგანგებოდ იყო მორთული. ეცვა აბრეშუმის თეთრი, ვიწრო კაბა, ახდილი გულისპირი აჩენდა შუქფენილს გულ-მკერდსა და ყარყატა ბროლის ყელსა და გძელი ხელთათმანი თითქმის იდაყვამდის ფარავდა ხელებს, ისე პაწაწებს, თითქო ბაშვის ხელებიაო. მის სიტურფეს ისეთი ზედმოქმედება ჰქონდა კაცზე, რომ დანახვის უმალ ყველა კაცი აღტაცებით წამოიძახებდა:

−აჰ, რა ლამაზია!

მშვენიერმა იზამ თავისი თვალი ვერშემონის თვალს შეახვედრა. ჟრჟოლამ დაუარა ტანში ვერშემონს, ვერ გაუძლო მის ცეცხლმოკიდებულს თვალს და უნებლიედ ხელიდამ სიგარა გააბდო.

− აბა ეს შემთხვევა ხელიდამ არ გაუშვა, − უთხრა მისმა მეგობარმა, ხელი მოჰკიდა და წაიყვანა იზასკენ, რომელსაც გარს ეხვია აუარებელი ხალხი.

ოსკარ ვერშემონი გაჰყვა ისე, რომ არც კი ესმოდა სად მიდის, ანუ უკეთ ვსთქვათ, სად მიჰყავთ.

მეგობრები რამდენსამე საფეხურზდ ჩამოვიდნენ და გაემართნენ სახლის პატრონისაკენ. ორი ბიჯი აღარ დარჩენოდა იზამდე, რომ ოსკარი უეცრად შეჩერდა, თითქო გაქვავდაო.

− მშვენიერო მასპინძელო, − უთხრა ოსკარის მეგობარმა, − ნება მომეცით მთელი ჩემი აღტაცება გამოვსთქვა. თქვენ უმშვენიერესი, უტურფესი რამა ხართ ქალთა შორის, თქვენ ხართ მნათობი, რომლის გარეშემო ჩვენ ყველანი ვტრიალებთ.

− თქვენც ყველაზე უფრო საყვარელი და სასიამოვნო ხართ მამაკაცთა შორის.

− ნება მომეცით წარმოგიდგინოთ ჩემი ახალგაზრდა მეგობარი ოსკარ ვერშემონი, ყველაზე უფრო გულმხურვალე თაყვანისმცემელი თქვენი.

− მე დიდად მოხარული ვიქნები, თუ ამ ჩემს უკეთესს მეგობარს და მრჩეველს მატიე დიუტალთან ერთად გნახავდეთ ხოლმე ჩემს სახლში ჩემს დანიშნულ საღამოებზედ.

ახალგაზრდა გამომძიებელს გულმა ფეთქა დაუწყო, როცა იზას მომხიბლავი ღიმილი დაინახა. ისე გაშტერდა, რომ არ იცოდა რა ეთქვა პასუხად და ხმაამოუღებლივ ეჭირა თავის მთრთოლარე ხელში გამოწვდილი მშვენიერი ხელი იზასი.

− მე მაგას უდიდეს... ბედნიერებად დავსახავ, − უთხრა ბოლოს როგორც იყო, − მე არ ვიცი, სხვა მაგაზედ უმაღლესი ნეტარება იქნება რამე კიდევ...

მატიე ღიმილით შეჰყურებდა თავის მორცხვს მეგობარსა და თვალი უყო იზას, თითქო ეუბნებაო: „რაო, განა არ გითხარით, რომ გაგიჟებით უყვარხართ-მეთქი“.

ამ დროს დარბაზიდამ მხიარულის ვალსის ხმა მოვიდა. მატიემ მიზეზად ეს აიღო, რომ თავისი მეგობარი გამოეყვანა იმ უხერხულ მდგომარეობიდამ, რომელიც თითქმის სასაცილოდაც ჰხდიდა.

− გესმით, საყვარელო ოსკარ, ვალსს უკვრენ, − უთხრა მატიემ, − თქვენი ახალი ნაცნობი ვერ ბედავს საცეკვაოდ გაგიწვიოთ, თუმცა თქვენთან ცეკვის სურვილით კი იწვის.

− ბოდიშს ვიხდი; მე ისე გამაშტერა თქვენმა სიტურფემ, რომ მართლა-და ვერ გამიბედნია გთხოვოთ ჩემთან ცეკვა.

− წამობძანდით, - უთხრა იზამ და მიაწოდა ხელი.

შევიდნენ საბალო დარბაზში. იზა სიამოვნებით ბრწყინავდა, ოსკარი კი, უნდა ვსთქვათ, გაუბედავად მიდიოდა, მთელი ტანი თრთოდა, თითქო მთვრალიაო, ანუ ციება აძაგძაგებსო. როცა კი დარბაზში მოხვია ხელი მის ლელწამს ტანსა, თავის მხარზე მისი ხელი იგრძნო და თვალთა წინ დაინახა მთელი სიუხვე მის თოვლივით თეთრ გულმკერდისა, გაფითრდა და კინაღამ არ წაიქცა, მაგრამ ძალიან მალე დაიმორჩილა გულის ღელვა, მაგრა მიიკრა გულზედ იზა, თვალი თვალში გაუყარა და სთქვა:

− ოჰ, ღმერთო, რა ბედნიერი ვარ!
− რაო, რა სთქვით? - სწრაფად ჰკითხა იზამ.

− უკაცრაოდ... არაფერი.

და წავიდნენ ტრიალით იმ დიდს დარბაზში. ორივენი კარგი მოცეკვავენი იყვნენ და ყველანი შურით უყურებდნენ ამ ვნებით აღვსილს ქალ-ვაჟსა, რომელნიც ტრიალებდნენ მუსიკის ხმაზე რაღაც ნეტარებით სავსე აღტაცებითა.

ვალსის მერმედ, ოსკარს უნდოდა იზა წაეყვანა პატარა სასტუმრო ოთახში, ეგონა დაიღალა და მოსვენება უნდაო. მაგრამ იზამ, ხელდანდობილმა მის ხელზედ, უთხრა:

− არა, არ დავჯდები, თუ თქვენი ნებაც იქნება, ესე მოვიაროთ სულ ყველა ოთახები.

− თქვენ ვერ წარმოიდგენთ, რა ბედნიერი ვარ... ყველანი შურით დამიწყებენ ცქერას.

− საშურველი რა არის აქ?

− განა საშურველი არ არის თქვენთან ხელიხელგაყრით სიარული? თქვენ არ იცით, რამოდენა ხანია ვნატრობდი თქვენს გაცნობასა.

− დიდი ხანია?

− დიაღ, ძალიან დიდი ხანია.

− თქვენმა მეგობარმა მატიემ კი სულ ამ ორის თუ სამის დღის წინად დამიწყო თქვენზედ ლაპარაკი და ნება მთხოვა თქვენის გაცნობისა. მე უწინ არსად მინახვიხართ... მაგრამ მგონია თქვენ ეხლახან გადმოხვედით პარიზში.

− ოთხი წელიწადიც არის.

− ხოლო გამომძიებლად ეხლახან დაგნიშნეს?

− დიაღ, ნახევარი წელიწადი იქნება.

− გამომძიებელი... იმისი თანამდებობა ის არის, რომ დამნაშავენი აღმოაჩინოს, განა?

− დიაღ, ბატონო.

− ეგ თანამდებობა მეტად მძიმე და უსიამოვნო უნდა იყოს, ჩემის ფიქრით.

− ზოგჯერ, მაგრამ კაცი მალე შეეჩვევა ხოლმე. უფრო ბევრი, რომელთ წინააღმდეგაც ვაწარმოებთ ხოლმე საქმეს, სიბრალულის ღირსნი არიან.

− მე ძალიან მიყვარს გამოჩენილ საქმეების გარჩევაში დასწრება. ხშირად, მატიეს წყალობით, დავსწრებივარ განსამართლების დროს და ყოველს, რაც იქ მინახავს და მსმენია, დიდი ზედმოქმედება ჰქონია ჩემზედ.

ახალგაზრდა გამომძიებელმა ორიოდჯერ მოიწადინა ლაპარაკის საგანი გამოეცვალა, მაგრამ ლამაზი ქალი მაინც თავისას ჰლაპარაკობდა სულ სისხლის სამართლის საქმეებზედ. ეს ძალიან ეოცა ოსკარს, თუმცა წინად კი შეტყობილი ჰქონდა, რომ იზა უცნაურის ხასიათის ქალია.

− ეხლა იმისთანა თვალსაჩინო მძიმე საქმე ხომ არა გაქვთ რა ხელში? − ჰკითხა იზამ.

− რატომ, - ყოველთვის არის ხოლმე. უნდა კი მოგახსენოთ, რომ ეგ ვერაფერი სიტყვის მასალაა თქვენისთანა მშვენიერისათვის.

− მე მიყვარს-მეთქი სასისხლო სამართლის საქმეები. თუ თქვენ კაი ღირსსაცნობი საქმე რამ გექნებათ, ბილეთი მიშოვეთ, რომ გარჩევაში დავესწრო. თუნდა მატიესა ჰკითხეთ: იმან იცის, რომ მე მაგისთანაები ძალიან მიყვარს. თუ ღმერთი გწამთ, მიამბეთ რამე, იქნება ერთის დიდის დანაშაულობის რამე საქმე იცოდეთ, ან თქვენ თვითონ გქონდეთ.

− დიაღ, მე მონდობილი მაქვს ერთი გამოძიება მეტად საიდუმლო საქმისა... შემიტყვია კიდეც, ვითომც თქვენც იცნობდით მსხვერპლსა იმ საშინელის ავკაცობისას.

− მე?

− დიაღ, ლეა მედანი, ის მშვენიერი ახალგაზრდა ქალი რომ მოკლეს, იმას მოგახსენებთ.

− მე იმას სულაც არ ვიცნობდი. ერთხელ ბულონის ტყეში სეირნობის დროსა ვნახე და ერთიც გაზეთებში წავიკითხე იმისი სიკვდილის ამბავი.

− მით უფრო კარგი, − შენიშნა ღიმილით გამომძიებელმა.

− ეხლა ეგ საქმე რაზეა შემდგარი? - ჰკითხა ცნობისმოყვარეობით იზამ.

− ერთი დამნაშავეთანი ვიპოვეთ.

− კარგია!

− მაინც კიდევ ეგ საქმე რაღაც გაუგებარი და საიდუმლოა.

− თუ დამნაშავე ხელში გყავთ, ყველაფერი მალე გამოცხადდება.

აი, ბატონო, თუმცა ჩემი ხელობა ვერაფრად სასიამოვნოა, მაგრამ მაინც გულმოდგინებით ვექცევი და ყოველს ჩემს გონიერებას, ლოღიკას ზედ ვადებ. პოლიციელნი, ჩუმად-მაძიებელნი ძალიან მალე გაჰხვევენ ხოლმე კაცს და ამტყუნებენ. მე იმათს მაგალითს არ მივდევ. მე ვერ ვენდობი ხოლმე ბრმად გამოძიებულს საქმეს პოლიციისას. მაგალითები, ამ საქმეში პირველდაწყებითი ძიება მე თითონ მოვახდინე და რადგანაც გადაწყვეტილი ვერა შევიტყე რა, ახლის გამოძიებისათვის გადავდე საქმე.

− მაშ, − სთქვა იზამ რაღაც უცნაურ კილოთი, − თქვენ უბძანეთ ხელახლად გამოიძიონ საქმე?

− დიაღ, და მე თვითონაც მონაწილეობას მივიღებ გამოძიებაში.

ორივე ჩაჩუმდნენ. რამდენსამე წუთს შემდეგ იზამ უთხრა გამომძიებელს, რომ დრო არისო პატარა შევისვენოვო და სთხოვა, წამიყვანე იმ ოთახში, საცა სათამაშო ქაღალდის მაგიდებია დადგმულიო. შევიდნენ და იმ ოთახში სულ არავინ იყო. თვითონ იზა დაეშვა დივანზედ და ოსკარს ანიშნა ხელი თავის გვერდით.

− უკაცრაოდ კი, ბატონო ვერშემონო, − უთხრა იზამ და აათამაშა ხელში მარაო, − მე მგონია, თავი მოგაწყინეთ ჩემის ცნობისმოყვარეობით. რა ვქნა, ძალიან მიყვარს იმისთანა საქმეები, საცა სიყვარული და კაცისკვლაა გარეული.

− მგონია, თქვენთვის საინტერესოა მაგგვარი საქმეები, როგორც მელოდრამა? - ჰკითხა ოსკარმა სიცილით.

− სწორედ... მიამბეთ იმ ქალის მოკვლის ამბავი... რა იპოვეთ... რა ნახეთ... რა გგონიათ... რას ჰფიქრობთ...

− ოჰ, ღმერთო ჩემო, აქამომდე ჯერ არაფერია ნამდვილად ცნობილი. ხომ წაგიკითხავთ, რა ყოფით ვნახეთ მკვდარი?

− დიაღ, - უპასუხა იზამ ღიმილით და მიიფარა მარაო სახეზედ.

− ჯერ გვეგონა, რომ ქალი მოუკლავს საყვარელსა იმ აზრით, რომ გაჰქურდოს, რადგანაც სახლში ვეღარც ფული ვნახეთ, ვეღარც ნივთები. ჩვენ ვიპოვეთ ერთი ქარგალი, ისეთი ლამაზი, რომ მისი შეყვარება იმისთანა ქალისაგან, როგორიც ლეა მედანი იყო, საკვირველი არ იქნებოდა. ამის მეტი ჯერ არა არის რა. მე დაწვრილებით გამოვკითხე ქარგალს და მგონია, რომ ის ამისთანა ავკაცობას ვერ იქმოდა. ამის გამო, თუმცა მრავალი გეშია და ნიშნები იმ ყმაწვილკაცის წინააღმდეგ, მაგრამ მე ის დამნაშავედ ვერ მიცვნია და ხელახლად ვეძებთ...

− გასასამართლებელი საბუთებიც რამ გექნებათ უსათუოდ.

− დიაღ, - უპასუხა ოსკარმა.

− დიაღო?! - წამოიძახა იზამ, ცოტად შეთრთოლდა და ბნელმა ღრუბელმა გადურბინა შუბლზედ.

ოსკარმა თვალი მოჰკრა მაგ უნებლიეთს მოძრაობას ახალგაზრდა ქალისას, ხოლო მიზეზად ის დასვა, რომ ქალს უყვარსო ამგვარი საქმეები, როგორც აღმძვრელნი ძლიერის მგრძნობიერებისაო და ეხლა რაკი თვალწინ წარმოუდგა, რომ სრულებით უბრალო კაცი ბრალეულთა სკამზე დაჯდებაო, ამ წარმოდენამ, რასაკვირველია, თრთოლა მოჰგვარა გულჩჩვილს ქალსაო. ოსკარი აშკარად ჰხედავდა, რომ იზას ძლიერ უნდა ამ საიდუმლო საქმის შეტყობა და განაგრძო:

− ეს გამოძიება ჩემთვის მეტად დიდი რამ არის, ჯერ რომ პირველი საქმეა, რომელიც მე მომანდეს, და მეორე − აქ პოლიტიკაც გარეულია.

− დიაღ, მეც მითხრეს ეგა.

− ქაღალდებია თურმე დაპარული, იმისთანა ქაღალდები, რომელნიც ერთს ელჩს ვერაფრად ეჭაშნიკებაო. ფრიად საჭიროა ნამდვილი დამნაშავე ვიპოვოთ. ის, ვინც ჩვენ ეხლა ხელში გვყავს, მისი თანაშემწე ყოფილა, ეს ცხადად გამტკიცებულია, ხოლო მკვლელი კი ეგ არ არის.

− რა ძნელი უნდა იყოს მაგისთანა დაფარულს საქმეში რაიმეს პოვნა! უჰ, რარიგად მინდა, რომ გამოძიებაში მეც დავესწრა!.. ახლა რაო, ყველგან დაეძებთ, რაღა?

− სუყველგან.

− ახლა ხომ გეში უნდა რამე გქონდეთ.

− რაკი გეშია, თვითონ დამნაშავესაც მალე ვიპოვით ხოლმე. მაგრამ რა? ათიოდე გეშიც გვქონდა, მაგრამ არა გამოდნა რა. მაინც და მაინც იმედს არა ვკარგავ და დარწმუნებული ვარ, რომ დღეს იქნება თუ ხვალე, ქალის მკვლელს ხელში ჩავიგდებთ.

− ყმაწვილი კაცი რომ დაგიჭერიათ, უარზედ დგას?

− დიდს უარზედ, როგორც ყველა ბრალეული. ბრალი, რომელსაც მას სწამებენ, ასეთი საშინელია და მისი წარსული ცხოვრება და ყოფაქცევა ისე ცხადად ჰღაღადებს მის უბრალოებას, რომ პასუხსაც არ იძლევა. როცა ვეუბნებით, რომ შენი ნაყიდიაო ის საგნები, რაც ქალის ოთახში ვნახეთო, ის მხრებს იჭიმავს და ხმას კი არ იღებს. როცა ვკითხავთ, რას შვრებოდი იმ უბედურების ღამესაო, ის მარტო ამას იძახის: მე სირცხვილად მიმაჩნია ამისთანა სამარცხვინო ცილისწამებაში თავი ვიმართლოო.

− მაშ ჰფიცავს, რომ ლეა მედანს არ ვიცნობდიო?

− ამბობს, თავის დღეშიაც არ მინახავსო და თუმცა მის პირდაპირ ვიდეგი, მაგრამ არც კი გამიგია, მოკლეს ვინმე თუ არაო.

− ახალ ძიებას რომ შევუდეგით, თქვენის სიტყვით, ახალი გეში იპოვეთ რამე, თუ არა? მიამბეთ, რა აღმოაჩინეთ. თქვენ იქნება ჩემი ცნობისმოყვარეობა გიკვირთ, მაგრამ როცა სასისხლო საქმის რომანებს ვკითხულობ, ყველაზედ მეტად იპყრობს ხოლმე ჩემს ყურადღებას ჯაჭვი საბუთებისა, რომლის რგოლებსაც ერთს მეორეზედ ჰკინძავს ჩუმადმაძიებელი პოლიციის მოხელე.

− ჯერ ერთი, რომ ჩვენ გვაქვს ნუმრები მოპარულის ბანკის ბილეთებისა, რომლებზედაც ყადაღა დავადეთ კიდეც.

− მაგით მითამ რაო? კარგა ხანს არ გამოაჩენს და ისე შენახული ექნება.

− უეჭველია ეგრე მოიქცევა. ჩვენ ჯერ კიდევ იმედი გვაქვს, რომ დაჭერილს ყმაწვილკაცს გამოვათქმევინებთ, ვინ იყო მისი ამხანაგი. რადგანაც საპოლიტიკო ქაღალდები, რომელიც მოიპარეს, მეტად საჭირონი არიან ზოგიერთებისათვის, ამიტომაც ჩვენ თვალგაფაციცებით თვალ-ყურს ავადევნებთ იმ ზოგიერთებს... ესეა თუ ისე, ქალის მკვლელის დაჭერა ადვილია, ამას მარტო დრო უნდა.

− ვთქვათ, იმ უბედურს ქალს იმისთანა გეში ხომ არა დარჩენია რა, რომ მკვლელის კვალში ჩაგაყენოთ?

− სრულიად არაფერი.

− და თქვენ მაინც დარწმუნებული ხართ, რომ სხვას იპოვით და აღმოაჩენთ ნამდვილ მკვლელად?

− დიაღ.

− ბატონო ვერშემონ, გინდათ თუ არა ყველა ქალზედ უბედნიერესი მყოთ ამ ქვეყანაზედ?

− მაგაზე განა ეჭვიც უნდა გქონდეთ?

− მე იმედი მაქვს, რომ ეხლა, როცა გაგიცანით, გაუწყვეტლად ივლით ჩემთან ხუთშაბათობით.

− მე დიდის სიამოვნებით აღვასრულებ თქვენს გულკეთილს თხოვნას.

− მაშ ყოველთვის მაცნობეთ ხოლმე თქვენის გამოძიების მსვლელობა, რომ გულში გამოვისახო, მართლმსაჯულება როგორ ასრულებს თავის მაღალს მნიშვნელობას და როგორ ჰპოულობს ხოლმე ბოროტმომქმედს, რომელიც მართლმსაჯულებას ემალება.

− ყოველს ხუთშაბათს ჩემი მოხსენება მოგერთმევათ ჩემგან.

− გმადლობთ. რა გზით იპოვეთ თქვენი პყრობილი?

− იმ ოთახში, საცა ქალი მოეკლათ, ორი შამპანურ ღვინის ბოთლი ვნახეთ და შაქრის პურები... ჩუმად-მაძიებელნი დაფაცურდნენ მაშინვე, რომ შეეტყოთ, სად და ვისგან იყო ესენი ნაყიდი, რადგანაც ვიცოდით, რომ ლეა მედანი ქვევითად მოსულიყო შინ და თან არა მოეტანა რა... ბოლოს ვიპოვეთ მედუქნეები, რომელთაც შამპანური ღვინო და შაქრის პურები გაეყიდნათ.

− იმათგან შეიტყეთ, რომ შამპანური ღვინო და შაქრის პურები იმ ყმაწვილკაცს უყიდნია, რომელიც დაჭერილი გყავთ?

− დიაღ, ნიშნები გვითხრეს. იმათ აღიარეს, რომ შამპანური ღვინო და შაქრის პურები მათგან არის გაყიდული და, როცა პირისპირ დავუყენეთ, თვითონ ყმაწვილი კაციც იცნეს. თვითონაც კი იძულებულ იქმნა გატეხილიყო, რომ სწორედ იმათგან ეყიდნა ღვინოცა და შაქრის პურიცა.

− რაო, მაშ თვითონვე გატყდა?

− ამაში თვითონვე.

− მაშ ეხლა რაღას ამბობს?

პ− ასუხს არ იძლევა. აი ხომ ხედავთ, რომ ეს დიდი საბუთია, მაგრამ მე მაინც იმას ვამბობ, რომ ეგ მონაწილეა და არა მკვლელი.

− რაზე აფუძნებთ მაგ აზრს?

− ღმერთო ჩემო! თქვენ ვერაფერზედ უარს ვერ მოგახსენებთ და ეგ კი, რასაც მკითხავთ, სათქმელად მეტად მეთაკილება.

− კარგი ერთი, - უპასუხა იზამ დაძმურად, - მე ისე მელაპარაკეთ, როგორც ამხანაგს. გასათხოვარი ქალი ხომ არა ვარ... მე ქვრივი ვარ.

− ხომ გეხსომებათ, რა გარემოებაში აღმოჩნდა ეგ დანაშაულობა.

− ძალიან კარგად. ეგ ისტორია ასეთი უწმაწური ამბავია, რომ მაშინვე ყურადღება მიიქცია ყველასი, ნამეტნავად ქალებისა. მე არა მჯეროდა, რომ სხვის ხელით არის მკვდარი, მე მეგონა, რომ თითონ მოუკლავს თავი იმედგადაწყვეტილ ვნებათღელვისაგან.

− ხომ გეხსომებათ, რომ ქალი წოლილა თავის საყვარელთან ქვეშაგებში. წოლის ნიშნები აჩნდა ქვეშაგებს და ორს ბალიშს სხვადასხვა სურნელების სუნი უდიოდა. ერთს ბალიშზედ, სახელდობრ იმაზდ, რომელზედაც კაცსა სდებია თავი, ბოლოს რამდენიმე თმაც ვიპოვეთ.

− იზა გულმოდგინებით ყურს უგდებდა და წყნარად განიმეორა:

− თმა იპოვეთ?. .. კარგია!..

− ის, ვინც ჩვენ დღეს ხელში გვყავს და ვისაც მკვლელობას ვწამებთ, მორის ფერანი, ქერაა, - სთქვა გამომძიებელმა, - ის თმა კი, რომელიც ბალიშის სადაფის ღილს მოეწყვიტა, ძალიან შავია. თვითონ ქალიც ქერაა.

− ააა!.. - წაიჩურჩულა იზამ და გაფითრდა.

− კიდევ ვიტყვი, დამწყვდეული ყმაწვილი კაცი მონაწილეა და ამას უკისრნია ყველაფრის ყიდვა და საწამლავის მომზადება; ხოლო ის უბედური ქალი კი სხვას მოუწამლავს. ჩვენ ვიპოვით მომწამვლელს, მორისს ვათქმევინებთ იმის ვინაობას.

− სხვა არაფერი გეში არა გაქვთ იმ უცნობის ავაზაკისა?

− არაფერი, მაგრამ მორისს გავტეხთ.

− იმედი ვიქონიოთ, − თქვა იზამ და წამოდგა ისე აღელვებული, რომ ოსკარმა ჰკითხა:

− რა დაგემართათ?
− არაფერი... აქ მეტად ცხელა, სული ვერ მომიბრუნებია და თქვენმა ნაამბობმაც ამრია ცოტად. ხელი მომეცით, ბატონო ვერშემონ, და წავიდეთ ბაღში.

− როგორც გენებოთ.

ორნივე ხელიხელგაყრილნი ჩავიდნენ კიბეზდ და შევიდნენ ხეივანში. ოსკარი ჰგრძნობდა, რომ იზას ხელი უთრთოდა.

„ყველა ქალი ერთისა და იმავე თვისებისანი არიან, - იფიქრა ოსკარმა, - კაცისკვლის ამბავი ყველას აშინებს და გულს უხეთქს, მაგრამ მაინც კიდევ ჰნატრულობენ ამგვარის ამბების გაგონებას“.

IV ტიუსსო ძალიან გახარებულია

ქალის მოკვლა ლაკუეს ქუჩაში თუმცა უცნაურის საიდუმლოებით გარემოცული იყო, მაგრამ საზოგადოების ყურადღებას ძალიან არ იზიდავდა. გაზეთებში თითქმის არასა სწერდნენ; ბევრმა, რომელთაც წაეკითხათ ამის ამბავი, არც კი დაიჯერა ეს ამბავი და ამბობდნენ, ტყუილი იქნება, მეგაზეთესაგან მოგონილიო, რომ რითიმე შეევსო გაზეთიო. გამოძიებას ისე საიდუმლოდ აწარმოებდნენ, თითქო საქმეში იმისთანა გარემოება არისო, რომ არ უნდათ გამოამჟღავნონ საქვეყნოდ, რადგანაც ზოგიერთ დიდკაცებისათვის სათაკილოაო. როცა დაიჭირეს ქალის მკვლელობაში შეწამებული კაცი, მხოლოდ ორიოდე გაზეთში გამოაცხადეს ეს ამბავი, ისიც გაკვრით და მოკლედ. არც სახელი, არც ბინა შეწამებულისა არ იყო ნახსენები. აშკარაა, მწერლებისათვის პირში ბურთი ჩაედოთ "ძლიერთა ამა ქვეყნისათა" და რადგანაც საზოგადოების ყურს ამ საქმისა აღარავისაგან არა ესმოდა რა, ეს ამბავი ცოტ-ცოტად დავიწყებას მიეცა და თვით შეწამებულის დაჭერამაც ისე უბრალოდ და უყურადღებოდ ჩაიარა, თითქმის მარეს უბანშიაც მორისის ნაცნობებმა და მეგობრებმა არა იცოდნენ რა არც მორისის დაჭერის თაობაზედ და არც იმ ბრალისა, რასაც მორისს სწამებდნენ.

ტიუსსოს სახლში სესილის ქორწინების დღის მერმედ საწყალი მორისი არც კი ვისმეს უხსენებია. მაინც აქ არც არავინ იცოდა, რა მოხდა ლაკუეს ქუჩაში, რადგანაც ეს ამბავი სწორედ სესილის წყალში ჩავარდნის დროს იყო და აბა ტიუსსოს სახლში ვიღას ექნებოდა ხალისი სხვის საქმეების გამოძიებისა და გამოკითხვისა. ამ სახით კლოდისა, ადელისა, გუდარისა და სესილისათვის მორისი, ავადმყოფობისაგან განთავისუფლებული და პარიზში დაბრუნებული, თითქო არც კი არსებობდა. მორისი სხვა უბანში ჰმუშაობდა, წყევა-კრულვით იხსენიებდა და ცდილობდა სრულად გულიდამაც ამოეღო ის, ვისაც ღალატობას სწამებდა.

თითქმის ყოველ დღეს სესილი დედის სანახავად მოდიოდა. იგი უწინდელებრ მამის ანგარიშების წიგნებს აწარმოებდა. როცა ამას გაათავებდა, დედა-შვილი მარტოკანი დაიწყობდნენ ხოლმე ლაპარაკსა. ადელი ცდილობდა ნუგეში რამ ეცა შვილისათვის, რომელსაც ჰქენჯნიდა სინიდისის გამხილება და ნუგეშსაც იმითი სცემდა, რომ მალე დაქვრივდებიო, გუდარის სიკვდილზედ ისე გულდადინჯებით და გულგრილად ჰლაპარაკობდნენ, თითქო ეს ამბავი ისეთი უბრალო რამ არის, რომ უეჭველად დღესა თუ ხვალე თავის რიგზე და კვალობაზედ უნდა მოხდესო. თვითონ გუდარს კი არც კი ახსენებდნენ და გუდარიც ძალიან ძვირად მოდიოდა ტიუსსოს სახლობის სანახავად.

სამს დღეს შემდეგ ქორწინების მერმედ გუდარი მოვიდა ტიუსოსთან, წაიყვანა კანტორაში, მოუჯდა გვერდით და უთხრა: − ეხლა ყველაფერი გაგვითავდა, დავიწყოთ ლაპარაკი ჩვენს საქმეებზედ. რამდენი ფულია საჭირო, რომ ქარხანა ფეხზედ დააყენოთ?

− ღმერთო ჩემო! − დაიძახა ტიუსსომ, სირცხვილის გამო წამოწითლდა და არ იცოდა სრული მართალი როგორ გაუბედოს სიძესა, − აი რა მინდა გთხოვო. შენ ხომ გისესხებია ჩემთვის ხუთას თუმნამდე, ერთი ათასორასი თუმანიც რომ მომაშველო, სწორედ ნახევარ წილში ჩამიდგები და მაშინ თთვე და თთვე შენა და შენი ცოლი ორმოცს თუმანს შემოსავალს მიიღებთ ჩემგან უდავიდარაბოდ.

ამას რომ ამბობდა, ტიუსსო პირდაპირ თვალებში შესცქეროდა თავის სიძეს, უნდოდა მის თვალებში ამოეკითხნა, როგორ გასჭრა ჩემმა სიტყვამაო, და ეშინოდა კიდეც, უარი არ მითხრასო. მაგრამ გუდარმა დინჯად უპასუხა:

− წინად რაც ფული მომიცია, იმას ნუღარ ახსენებ, ის წიგნებში ჩაწერილია და ვიცით. ხოლო შენ ცარიელი დახლი უნდა რითიმე შეავსო, განა?

− რასაკვირველია.

− ბევრი ლაპარაკი რა საჭიროა, ცოტა სჯობს და რიგიანი. მე შენი სიძე ვარ, შენ ერთადერთი ქალი გყავს, ქარხანა მე და შენია. შენს შემდეგ, აშკარაა, მთელი ქარხანა ჩემს სახელზედ გადმოვა, რასაც გაძლევ ფულს, სულ ჩემად დაინიშნება. საქმე ის არის, რომ ქარხანა კარგად და საფუძვლიანად ვაწარმოვოთ. მე მაქვს ორი ათასი თუმნის ბანკის ბილეთები, რომელნიც ასორმოცდაათს თუმანს სარგებელს მაძლევენ, ხოლო თუ ქარხანაში გავაბამ ამ ფულებს, ერთი-ორად მომემატება სარგებელი.

− ერთი-ორადაო! − წამოიძახა ტიუსსომ გახარებულმა, რომ ამოდენა ფული ხელში ჩაუვარდება, − ერთი-ორად კი არა, ერთი-ოთხად მოემატება.

− ძალიანაც ნუ გავაზვიადებთ. ათასორას თუმნით შეგიშლიან საქმე რიგიანს გზაზე დააყენო?

− მაგის ნახევარიც სამყოფია. არ დაივიწყო, რომ ჩვენ ერთი გროშიც აღარავისი გვმართებს. ვისიც რა გვემართა, ყველას დავურიგე იმ ფულიდამ, რომელიც შენ მასესხე.

− სჯობს მეტი იყოს, ვიდრე ნაკლები.

−რასაკვირველია.

− ჩემი ბილეთები კაი ღირსებისა და სანდონიც არიან, არ მინდოდა გამეცა, მაგრამ რასა იქ. თუ გაცემა არ გინდა, დავაგირაოთ, − დაასწრო ტიუსსომ.

− მეც მაგას ვფიქრობ. მაგრამ მე ბევრ სხვასავით ისეთი სულელი არა ვარ, რომ მივიტანო ზარაფთან, ბილეთები მივცე გირაოდ, ორიოდე გროში გამოვართვა და მერე ერთს მშვენიერს დილას შევიტყო, რომ ჩვენი ბატონი ზარაფი სადღაც გაპარულაო.

− აბა მაგას რა თქმა უნდა, რომ დიდი სიბრიყვე იქნებოდა! − უპასუხა ტიუსსომ სიცილით.

− აი რა უნდა ვქნათ: მე, როგორც გითხარი, ორი ათასის თუმნის ბილეთები მაქვს. მე ვისესხებ ათას ხუთას თუმანს და ბილეთებს დავუგირავებ და სარგებელსაც მივცემ, რასაკვირველია, იმ პირობით კი, რომ ჩემი ბილეთები იმასა ჰქონდეს და კუპონებით კი თვითონ მე მივიღებ კუთვნილს სარგებელს ბილეთებისას. ხომ იცი, ბევრს მოხელეებს ვიცნობ, იმათ სულ მე ვუნახვივართ, რომ მე ვიღებდი კუპონების ფულს და არ მინდა ეხლა ვაფიქრებინო, რომ მე ბილეთები გამიყიდნია, ანუ აღარა მაქვს. ამ სახით ჩემი ქონება ისევ ისე ხელუხლებლად შემენახება, როგორც ჩემს საკუთარს ხელში.

− ეგ ძალიან კარგად გიფიქრია. მაგრამ ჭირი ეს არის, რომ მაგგვარს საქმეს მარტო მეგობართან თუ დაიჭერს კაცი, სხვა ვინ იყაბულებს?

− იქნება შენ იცოდე ვინმე იმისთანა.

− ტიუსსო დაფიქრდა. გუდარი ხმაამოუღებლივ უყურებდა ტიუსსოს და ულვაშს იგრეხდა.

− საქმე დამშია! - დაიძახა ტიუსსომ ბოლოს, - ერთი დედაკაცია ადელის მეგობარი ანუ, უკედ ვთქვათ, ძველი მეგობარი დედიჩემისა; ზოგჯერ გამიმართნია ხელი იმისაგან, ფული მისესხნია. იმას წარსულ კვირაში სახლი გაუყიდნია. უნდა თურმე ბილეთები იყიდოს და უდავიდარაბოდ სარგებლით იცხოვროს. შენც იცნობ, აი ბებერი პალიარის ქვრივი, შენს ქორწილში რომ იყო უწინდებურ შალითა.

− მახსოვს.

− აი მას მიეც შენი ბილეთები ორი ათასის თუმნისა გირაოდ და ის გასესხებს ათას ხუთას თუმანსა. ჩვენ ვაძლიოთ რვა სარგებელი იმ პირობით, რომ კუპონებს ხელი არ ახლოს, მე თვითონ მოვჭრი, როცა დროა.

− ძალიან კარგი.

− აბა, საყვარელო ანდრე, წადი, მოიტა ბილეთები და მე ადელს გავგზავნი, რომ მოილაპარაკოს.

− ბილეთები? თანა მაქვს.

− ამ სიტყვაზედ გუდარმა ამოიღო ჯიბიდამ ერთი დიდი შეხვეული ქაღალდი და მისცა ტიუსსოს.

იმავ საღამოს საქმე გარიგებული იყო. ბებერი პალიარი ქვრივი სადილად ეწვია ტიუსსოს და მოიტანა თან ათას ხუთასი თუმანი და სამაგიეროდ შინ წაიღო ბილეთები გუდარისა, ქაღალდში შეკრული და ბეჭედდასმული თვითონ გუდარისაგან, რომ დედაკაცმა ხელი არ ახლოს.

მიღებულ ფულიდამ გუდარმა სამასი თუმანი თვითონ აიღო და ათას ორასი მისცა ტიუსსოს. ამ დღის შემდეგ რომ ვისმეს გაებედნა ამის სიძეზედ ცუდი რამ ეთქვა, ტიუსსო სწორედ ზედ შეაკვდებოდა. ტიუსსოს ქარხანა ფეხზედ დადგა და ძლიერ კარგად გაიმართა.

თვითონ ტიუსსოც სულ სხვა კაცად შეიცვალა. რა ნატვრაც ჰქონდა, ყველა აუსრულდა. გაკოტრებული ქარხანა, რომელსაც ესტიბარი გატეხილი ჰქონდა, ცარიელი დუქანი და უგემურად მიმავალი მუშაობა ერთბაშად გამოცოცხლდა. სიმღერა მუშებისა, კვერის ცემის ხმა, ქლიბის ფხაკუნი და სხვა იარაღების ხმაურობა ამხიარულებდა ქარხანას, რომელიც უშველებლის სანათურით სწორედ გაჩაღებული იყო. თაროები დუქნისა ჭედით იყო გატენილი ბრინჯაოს ნივთეულობითა და ყველა ეს ელოდა მუშტარსა.

ტიუსსო იჯდა თავის კანტორაში და ელაპარაკებოდა ვაჭრებს, რომელთაგანაც ქარხნისათვის საჭირო მასალებს ყიდულობდა, იჯდა მხიარული, კმაყოფილი და ბედნიერი. ყოველს შემთხვევაში ტიუსსოს პირიდამ მარტო ეს ამოდიოდა:

− მე უნდა ნაკლებ ფასად მომცეთ, სულ ნაღდ ფულზედ ვყიდულობო.

− როცა მუშტრები ეწვევოდნენ კანტორაში, იმათ თვალწინ გააღებდა დახლს და თვლიდა ფულებს, ოქროს, ვერცხლს და ბილეთებსა.

იმოდენა საქმე აუჩნდა ტიუსსოს ქარხანას, რომ ბოლოს ტიუსსო ჰთაკილობდა კიდეც, როცა წვრილმანს რასმეს შემოუკვეთდნენ.

− ამ წვრილმანმა საქმეებმა თავი წაიღეს, − ამბობდა ხოლმე ტიუსსო, − მადლობა ღმერთს, მოვრჩი, ეხლა დიდს საქმეს რასმეს მაინც შევუდგებიო.

ამ სახით ტიუსსოს ესტიბარი ისევ ფეხზედ წამოდგა და მის მტრებს ენა მუცელში ჩაუვარდათ. ისინიც კი, რომელნიც ტიუსსოს ჰკიცხავდნენ, ქალი გუდარს როგორ მიათხოვაო, ისინიც კი ეხლა მოდიოდნენ და ულოცავდნენ შვილის გათხოვებას.

ამასობაში გუდარს ვერ მოუხდა სესილისათვის ის სირცხვილი ეჭმევინა, რომელსაც გულში ჰქადულობდა ქორწინების ღამეს; არ ვიცით, ურჩია ვინმემ თუ თვითონ მოვიდა ჭკუაზედ, მეორედ კი ვეღარ გაბედა სესილის წყენა. პირიქით, ყველას ეგონა, რომ ახლად ჯვარდაწერილები ძალიან ბედნიერად ცხოვრობენო.

ყველას ეგონა, რომ სესილი დაემორჩილა თავის ბედსა და თავის ახალს ყოფასაო; რომ იგი მშვენიერი ახალგაზრდა ქალი ტკბილად ჰცხოვრებს ქმართანაო, რომელიც ისეთივე ახალგაზდაა ლამაზია და პატივისმცემელიო. გუდარი ძვირად ეჩვენებოდა ხოლმე ხალხს თავის უბანში, ამიტომაც ვერავინ ვერც კი შეიტყო, რომ ამ დროს განმავლობაში გუდარი ორჯელ წავიდა სადღაც პარიზიდამ და ისევ დაბრუნდა. სესილმა კი თუმცა იცოდა, მაგრამ არავის არა უთხრა რა.

მარტო სესილის დედამ იცოდა ამათი ცოლქმრობის ამბავი. საწყალი სესილი დედის გულზედ ჰღვრიდა ხოლმე ცრემლს თავისის უბედურებისას და დედის კალთაში ეძიებდა ნუგეშსა. როცა საბრალო სესილის სასოწარკვეთილება და უიმედობა უბზარავდა გულს, ადელს ისე ებრალებოდა თავისი ქალი, ისე ჰქენჯნიდა სინიდისი, რომ ეტყოდა ხოლმე: გინდა, შვილო, მორისი და შენ ერთმანეთს განახვოთო, მაგრამ ახალგაზრდა ქალი კდემამოსილ მედიდურობით უპასუხებდა ხოლმე:

− განა მე ვინა გგონივართ?

სესილი სიამოვნებით ჰლაპარაკობდა წარსულ დღეებზედ, მორისზედ, მის დაზედ; შესაძლოდ ხადიდა გუდარის სიკვდილსაცა და მას შემდეგ მორისის შერთვასა, ხოლო მინამ ქმარი ცოცხალი ჰყვანდა, უნდოდა ჩირქმოუცხებელი ყოფილიყო. გულის სიღრმეში თავმოწონებულ სიხარულით აღიარებდა, რომ თუმცა ქმარი ჰყავს, მაგრამ მაინც ერთგულია საყვარლის კაცისა, რომელიც მაინც კიდევ ღალატობას სწამობდა.

მარტო ტიუსსოს ეგონა, რომ ამის ქალს ქმარი უყვარს, ქმარი კიდევ, როგორც ღმერთას, ისე თაყვანს სცემს ამის ქალსა.

ერთხელ ტიუსსომ სესილთან სადილის ჭამა მოიწადინა, ამბობდა, გუდარი დიდი ხანია არ მინახავსო. სესილმა დედას შეხედა. ადელი მიხვდა და უთხრა ქმარს: მე არ წამოვალო.

სადილზედ სესილი ძალიან თავდაჭერილად და დინჯად იყო, როგორც ყოველთვის, და მამას არც დაჰკვირვებია ეს ამბავი. გუდარი ძალიან მხიარულად იყო და ლაპარაკის ქეიფზედა. ტიუსსოს სიხარულს ბოლო არა ჰქონდა, შეჰხაროდა თავის შვალის ბედნიერებას და როცა სესილი უეცრად გუნებნაქცევსავით ავგუნებად გახდა, ტიუსსომ ყურიც არ ათხოვა და დაიწყო კილოიანი ოხუნჯობა თავის სიძეზედ. გუდარი გაბოროტებისაგან გამწვავდა და სესილი კი ჩუმად და მწარედ იცინოდა, უყურებდა რა ქმარს. სადილს უკან გუდარმა ჩამოაცილა კიბეზედ თავისი სიმამრი და ხელახლად მოისმინა მისგან უგემური ოხუნჯობა.

შემობრუნდა ოთახში ძალიან გაჯავრებული, საშინლად იგინებოდა და იწყევლებოდა. სესილმა ხმა არ გასცა და დააპირა თავის ოთახში წასვლა. გუდარმა გზა გადაუჭრა და არ გაუშვა.

− კმარა, ეს ოხერი, კმარა ამისთანა ჯოჯოხეთური სიცოცხლე!

− უკაცრაოდ, ბატონო გუდარ, მაგ ჯოჯოხეთს ბოლო არ ექმნება.

− სულ ტყუილია! ერთხელ გათავება სჯობია. რაც გინდა ჰქნა, შენ ჩემი ნამდვილი ცოლი იქმნები, − დაიძახა გუდარმა და მისწვდა სესილს. უნდოდა სესილისათვის ხელი წაევლო, მაგრამ ქალი მარდად გამოეცალა ხელადამ, მივარდა მაგიდას, წამოავლო დანა და გულდინჯად უთხრა:

− ერთი ფეხის წინ წამოდგმა და შენი სიკვდილი ერთი იქნება.

გუდარმა თვალებში შეატყო, რომ სესილი აასრულებს მუქარას, ერთი საშინლად დაიწყევლა და გზა მისცა სესილს. სესილი შევიდა თავის ოთახში და ჩაიკეტა კარი კლიტით.

− რა საძაგელი რამა ვარ, რომ ყოველთვის ვუთმობ ხოლმე! - წამოიძახა გუდარმა გულაშფოთებით.

V მორისს ვერა გაუგია რა

როცა მორისი დაიჭირეს სახლში, ამელი მივარდა პოლიციის მოხელეებს წივილ-კივილითა:

− ვერა, ვერა, თქვენ ჩემს ძმას ვერ წაიყვანთ. მორისმა აკოცა თავის დას, ნაზად ხელი შეახო და უკან მიაყენა.

− ნუ სცხარობ, ამელ. აქ რაღაც შეცდომა უნდა იყოს. არაფერში დანაშაულობა არა მაქვს და რად დამიჭერენ? მე გავყვები ამ ბატონებს და ისევ მალე დავბრუნდები შინ... საუზმე მომიმზადე.

მორისი თუმცა ჰცდილობდა არა შეიმჩნიოს რა, მაგრამ გულში მეტად სწუხდა, ხმამ კანკალი დაუწყო.

− რასა სწამებთ? − ჰკითხა ცრემლმორეულმა ამელიმ პოლიციის კამისარსა.

− მე მარტო ბრძანებას ვასრულებ და არ ვიცი, რა მიზეზით იჭერენ თქვენს ძმას, − უპასუხა კამისარმა, გულნატკენმა ახალგაზრდა ქალის ქვითინისაგან, − თუ აქ შეცდომაა რამე, როგორც თქვენი ძმა მოგახსენებთ, პოლიციაში ორ წუთში ყველაფერა გამოცხადდება, ნურას შიშობთ, გამოუშვით თქვენი ძმა.

− ნება მომეცით, მე თან გამოგყვეთ.

− არ შეიძლება. აი ესენი (დაანახვა ჩუმად-მაძიებელნი), რომელნიც ჩვენთან აქ მოსულნი არიან, აქ უნდა დარჩნენ და მოსჩხრიკონ აქაურობა და, რასაკვირველია, თქვენი აქ ყოფნა საჭირო იქნება ამათთვის.

− მოსაჩხრეკი რა არის აქ! - დაიძახა გაოცებულმა მორისმა.

− კმარა, ჩაიცვით ჩქარა, დროა წასვლისა, − უთხრა კამისარმა მკვახედ და ბძანებლობითა.

ამ ამბისაგან ელდაცემული მორისი შევიდა თავის ოთახში და ორი ჩუმად-მაძიებელნიც თან შეჰყვნენ. კამისარმა იხმო კიბედამ კიდევ სამი პოლიციელი.

− აი ამისი და, - უთხრა მან.

ამოდენა ხალხის მნახველი ამელი სირცხვილით გაწითლდა, დააპირა წასვლა. რომ ჩაეცვა რამე, მაგრამ ერთმა მოხელემ ხელი მოჰკიდა და არ გაუშვა.

− საით? - ჰკითხა მან ბრიყვულად.

− ნება მომეცით ტანთ ჩავიცვა, − უპასუხა ამელიმ და გაოცებულმა თვალები დააჭყიტა.

−მაგას მერეც მოესწრებით. ჯერ აქა ბრძანდებოდეთ. მერე ჩუმად-მაძიებელმა ანიშნა ამხანაგებს და დაუმატა.

− წადით და სწრაფად მოჩხრიკეთ აქაურობა.

ამხანაგები დაემორჩილნენ და წავიდნენ. თვითონ კი დააპო რა გამოკითხვა ამელისა, მაგრამ კამისარმა გააჩერა და უთხრა:

− ჯერ მოიცათ, როცა ჩვენ წავალთ, მერე.

ელდაცემული ამელი მიჯდა კუთხეში და ხმაამოუღებლივ ტიროდა ცალკე სირცხვილისა და ცალკე შიშისაგან. მარტო ერთი იუბკის ანაბარას იყო და ცდილობდა ხელთსახოცით მაინც დაეფარა შიშველი გულ-მკერდი. რამდენსამე წუთს შემდეგ მორისი გამოვიდა თავის ოთახიდამ ტანჩაცმული, ორი მოხელე თან მოსდევდა. და მივარდა ძმას და გადეხვია.

− შენი ჭირიმე, მალე მოდი, მალე, − დუდუნებდა საწყალი ამელი ტირილითა და გადიხარა, რომ ყურში რაღაც წასჩურჩულოს, მაგრამ კამისარმა პოლიციელებს ანიშნა და ერთმა მოაშორა და ძმას, მეორემ კიდევ ხელი წაავლო მორისს და სწრაფად გაიყვანა გარედ.

საწყალი ყმაწვილი კაცი ძლივსღა მიდიოდა, მუხლთ ეკეცებოდა და მთელი ტანი უთრთოდა. ეხლა და აქ არა ჰყვანდა და აღარ მალავდა თავის მწუხარებას. ჩასვეს ეტლში და ისე წაიყვანეს. კამისარი გვერდთ ჩაუჯდა და ორი ჩუმად-მაძიებელნი წინ სკამზედ ჩამოჯდნენ. მორისს რაღასიც თქმა უნდოდა, მაგრამ ენა ვეღარ გაანძრია. პოლიციელები, რომელნიც შინ რბილად ექცეოდნენ, ეხლა წარბშეკრულნი იყვნენ და მკვახედ გამოიყურებოდნენ. შეწუხებული მორისი აქეთ-იქით შტერსავით იყურებოდა და მუშებს რომ დაინახავდა, ჰკითხავდა თავის თავსა: ამ ამბავს რომ შეიტყობენ ჩემი ამხანაგები, რას იტყვიანო? ბოლოს ღონე მოიკრიბა და უთხრა კამისარს:

− ჩემს დას მოერიდენით და არა სთქვით მიზეზი ჩემის დაჭერისა; ეხლაკი გთხოვთ მიბძანოთ, რად დამიჭირეთ?

− მე რა უნდა გითხრათ, თქვენ თვითონაც კარგად იცით.

სამმავე პოლიციელმა ერთმანეთს შეხედეს, თითქო ამის თქმა უნდათო: „თავს იკატუნებს, მითამ-და დამნაშავე არ არის. ვიცით ეგ ხერხიც, ვიცით“.

− გეფიცებით, რომ არა ვიცი რა, − განაგრძო მორისმა, რაკი თვალი მოჰკრა, რომ მოხელეები ერთმანეთს თვალს უშვრებოდნენ, − მე იმისთანა არა მიქნია რა, რომ დაჭერის ღირსი ვიყო. მე უბრალო ქარგალი ვარ და ალალად ჩემის ოფლით პურსა ვჭამ. ვალი რა არის, ვალიც კი არავისი მმართებს.

− ვალი არა გაქვს, სჩანს მოგიშორებია, − უპასუხა რაც უცნაურის ხმით კამისარმა.

− თავის დღეშიაც არა მქონია.

− ვნახავთ მაგასაც.

− მე არავისათვის არა მიწყენინებია რა და პოლიტიკაში სრულებით არ ვერევი და არც გავრეულვარ.

− თქვენ კარგად იცით, რომ თქვენს საქმეში პოლიტიკის ჩუჩუნიც არ არის. კარგი ერთი, დაანებეთ თავი მაგ კამედიას. ჩვენ არაფერსა გკითხავთ. ის გირჩევნიათ, პასუხები მოიფიქროთ. აი, საცაა მიგიყვანთ და იქ გამოგკითხვენ ყველაფერს. თქვენ ყველანი სულ ერთს ყალიბზედ ხართ მოჭრილი.

− ერთს ყალიბზედაო! − გაიმეორა უნებურად მორისმა, საწყალი ამელი! რა საშინელს ყოფაში იქნება ეხლა! მერე მას შემდეგ, რომ იმოდენა ჯაფა გასწია, როცა მე ავადმყოფს მივლიდა.

− ეე, თქვენ განა ავადაც იყავით? − ჰკითხა კამისარმა და თვალი გადაავლო ამხანაგებს.

− მთელი ორი თვე.

− ჰოო, მაშ თქვენც თვითონაც ცოტა გადაგიყლაპავთ. ეგ ჩვენ ადრევაც ვიცოდით.

ამ სიტყვებზედ მორისს თითქო უჩხვლიტეს რამეო, შეკრთა და ელდაცემულმა გადახედა პოლიციის მოხელეებს, რომელნიც გაფაციცებით შემოსცქეროდნენ. ეხლა კი ყველაფერს მიხვდა - მითამ ეგონა, პოლიციას შეუტყვია, რომ თავს ვიკლავდიო და ამისთვის დამიჭირესო.

− მაშ თქვენ ეგ ამბავი გცოდნიათ, - უთხრა მორისმა და ჩაღუნა მორცხვობით თავი.
დიაღ, ვიცით, − უპასუხა კამისარმა, − ამას იქით ხომ აღარ იკითხავთ, რად დამიჭირეთო.

მორისმა თავი მაღლა აიღო და თვალი გაუშტერა მოხელეებს. ხელახლად გონებაში ყველაფერი აერია. კამისარმა ხომ სულ გზა და კვალი დაუბნია.

− თქვენს დას მეორეს დღეს წამალი მოეტანა თქვენთვის, უთხრა კომისარმა, - თქვენი და ნიშნეულობით ვიცანით.

ეხლა მორისის ფიქრით ეჭვი აღარ იყო, რომ მიზეზი ამის დაჭერისა ის არის, რომ თავს იკლავდა. მარტო ამას კი ჰკითხავდა თავის თავს: აქ ვის რა დავა აქვსო? განა ეს დანაშაულობა არისო? მაინც და მაინც ხომ გამომკითხავენ 20-ს ივნისის ღამის ამბავს და როგორ რა ვსთქვა, რომ პირობა მაქვს მიცემული, არაფერი არ გამოვამჟღავნოვო. ეხლა მესმის სესილის მოწერილიო. სესილს შეუტყვია, რომ ამაზედ გამოძიებაა დანიშნული და ამიტომაც წინადვე შემატყობინა და ფიცით აღთქმა დამადებინა, რომ არავის არა ვუთხრა რა.

პოლიციის მოხელეებს კი ძალიან უხაროდათ. მორისი თავჩაღუნული იჯდა და ხმას არ იღებდა. მორისმა შეიტყო ეხლა რაც ამბავი არის და დაიფიცა, რომ, რაც უნდა დამემართოს, ხმას არასფერზედ არ ამოვიღებო. მაგრამ მაინც თავს იხეთქდა, აქ მე რა შუაში ვარ და რა საბუთით მიჭერენო. სესილი ცოცხალი იყო და თუ რამ ცუდი მოუხდა ვისმეს, ხომ კიდევ მარტო თვითონ მე მომიხდა და არავის სხვასაო. ყოველმავე ცდამ ამაების გამოცნობისათვის ამაოდ ჩაუარა და ცრემლი წამოსქდა თვალთაგან.

ბოლოს ეტლი მივიდა და გაჩერდა კონსიერჟერის ბნელ კედლების წინ; დიდი ალაყაფის კარები ხრიალით გაიღო და საწყალ მორისს სისხლი გაუშრა ძარღვებში. პირდაპირ შეიყვანეს კანტორაში. კამისარმა დატუსაღების ბძანება მისცა რეგისტრატორს. რეგისტრატორმა გადაშალა ერთი უშველებელი წიგნი და საჭირო ცნობები მოსთხოვა მორისს შიგ ჩასაწერმა.

− თქვენი სახელი?

− მორის ფერანი.

− წლოვანება?

− ოცის წლისა ვარ.

− ხელობა?

− ბრინჯაოს ხელოსანი ვარ.

− სადა დგეხართ?

− მორეს ქუჩაში.

−კარგი.

რეგისტრატორმა ხელი მოაწერა, მოაწერინა ხელი კამისარსაც და უბძანა ერთს დარაჯსა:

− წაიყვანე მეექვსე ნუმერში. ყარაულმა ბრიყულად წაავლო ხელი მორისს და მკვახევ უთხრა:

− აბა, წამოდი.

აწყალმა მორისმა ყური მოჰკრა, რეგისტრატორმა რომ უთხრა კამისარს:

− მაგის მნახველი არ დაიჯერებს, რომ ავაზაკია. ასეთი მშვიდობიანი სახის მეტყველება აქვს, რომ ღვდელიც კი ისე აზიარებდა, რომ აღსარებასაც არ ათქმევინებდა.

− არა მგონია, − უპასუხა კამისარმა, - მე ვფიქრობ, ძალიან ხერხიანი არამზადა რამ უნდა იყოს.

− მორისს, როგორც მთვრალს, ისე მიათრევდა ყარაული, თვალთ დაუბნელდა საწყალს და მთელს ტანში ჟრჟოლამ დაურბინა, როცა სატუსაღოში შეაგდეს და გარედამ კარი კლიტით დაუკეტეს.

ციხის ოთხ კედელ-შუა მარტო დაგდებულს საწყალს ყმაწვილ კაცს ამოუჯდა გული და დაიწყო მწარედ ტირილი. ბევრი იგონა, ბევრი სჩხრიკა თავისი სინიდისი, მაგრამ არც ერთი სათაკილო საქმე ვერა ჰნახა ვერც თავის უწინდელ ცხოვრებაში, ვერც ეხლანდელში. დიდს ბრალს კი მწამებენო უსათუოდ, ფიქრობდა თავისთავად, თორემ ესე არ მომექცეოდნენ მოხელეები და არც მარტო დამამწყვდევდნენო.

− ჩანს, მტერი ვინმე მყოლია, თუმცა არავისთვის არა მიწყენინებაა რაო, - ამბობდა თავისთავად იმედგადაწყვეტილი და გაბოროტებული.

მთელი დღე, რომელიც მეტად გძლად ეჩვენა, კაცი თვალით არ დაჰნახვებია. საღამოზედ საჭმელი მოუტანა ყარაულმა და იმას ჰკითხა დაჭერის მიზეზი. მაგრამ პასუხად არაფერი მიიღო. საჭმელს ხელიც არ ახლო, დაეცა ქვეშაგებზედ და უნდოდა როგორმე დაეძინა. მაგრამ ძილი არ მიეკარა მის თვალებს. როცა დაბნელდა, მის სენაკში ორი პოლიციის მოხელე შემოვიდა და ხელმეორედ ყველაფერი დაუჩხრიკეს. მორისმა უთხრა, რომ ამას წინადაც გამჩხრიკეს და ვერა იპოვეს რაო. მათ ხმა არ გასცეს და ისე გავიდნენ გარედ. გარედ კლიტით დაკეტეს კარი და ურდულიც გაუკეთეს.

მთელი ღამე არა სძინებია მორისს. ყველაზე მეტად დის ყოფა აწუხებდა. მოაგონდა რარიგად უმართებულოდ მოექცნენ მოხელეები. მოაგონდა კომისარის სიტყვებიც, რომ წამალი შენმა დამ მოგიტანაო, და შიშობდა: ვაი თუ ისიც დაიჭირონ და საქმეში გააბანო. თავისი და მთელი ღამე გონებიდან არ მოშორებია. ბოლოს ირიჟრაჟა კიდეც და მხოლოდ მაშინღა ჩაეძინა მორისსა.

მზე კარგა მაღლა იყო, როცა გამოეღვიძა. გუშინდელი მოტანილი საჭმელი დაინახა და მისწვდა, რომ დანაყრებულიყო, მაგრამ ვერა სჭამა რა. ათს საათზედ ყარაული შემოვიდა და უბძანა, თან გამომყეო. მორისს ეს ამბავი ძალიან იამა, ძლივს ერთი გამომკითხავენ და გამიშვებენო. შეიყვანეს ერთს დიდს და დაბალს ოთახში. ორს სხვადასხვა მაგიდასთან ისხდნენ გამომძიებელი და მისი მდივანი.

− აბა ახლო მოდით, ფერან, - უთხრა გამომძიებელმა ოსკარ ვერშემონმა, - როცა დაგიჭირეს, კითხულობდით. რაზე მიჭერთო, მითამ არ იცოდით, რაზედაც. ჩვენ ბევრი გეში გვაქვს თქვენს გასამტყუნებლად. ტყუილუბრალოდ ნუ შეიწუხებთ თავს და გულწრფელად აღიარეთ ყველაფერი.

მორისმა შეხედა გამომძიებელს, თვალები დააჭყიტა და პირი ღია დარჩა განცვიფრებისაგან. ენა დაება და ხმა ვეღარ ამოიღო.

− თქვენს გულწრფელობაზედ არის დამოკიდებული თქვენი ბედი, - განაგრძო ვერშემონმა, - ჩვენ ვიცით, რომ თქვენ ამ საქმეში მარტო არა ხართ. გვითხარით, ვისა ჰშველოდით?

− მე სრულებით არ მესმის, რას ჰთხოულობთ ჩემგან? − უთხრა ბოლოს მორისმა, როგორც იყო, ძალდატანებით.

− გახსოვდეთ, ფერან, რომ გამოძიება ერთს თთვეზედ მეტია რაც სწარმოებს. ჩვენ ყველაფერი ვიცით და თქვენი ტყუილი პასუხები უფრო დაგიმძიმებს ჯეროვანს სასჯელსა.

− ფიცს გაძლევთ, რომ გულწრფელად გეტყვით ყველასფერს, რასაც მკითხავთ. მე თქვენზე უფრო მეტად მინდა, რომ საქმე მალე გამოაშკარავდეს, მაგრამ პატიოსანს სიტყვას გაძლევთ, რომ თქვენი მუქარა არ მესმის.

ისეთი ალალი სახის მეტყველება ჰქონდა ამ დროს მორისსა, რომ გამომძიებელმა თვალი ზედ შეაჩერა; ყმაწვილმა კაცმაც გაუსწორა თვალი თამამად და თვალდაუხამხამებლად გაუძლო გამომძიებელის ყურებასა.

− თქვენ დიდი ხანია, რაც ლეა მედანს იცნობთ?

− არც კი ვიცი, ვინ არის. მე დარწმუნებული ვარ, რომ მე მსხვერპლი ვარ რაღაც შეცდომისა.

− პასუხი მითხარით: იცნობდით ლეა მედანს და ხშირად ინახულებდით ხოლმე?

− კიდევ მოგახსენებთ, რომ მე არავის ლეა მედანს არ ვიცნობდი.

− მაშ თქვენ უარჰყოფთ იმის ცნობას! კარგი, ეხლავ გაგტეხთ გამომძიებელმა ანიშნა მდივანს და იმან კიდობნიდამ გადმოიღო ორი ცარიელი შამპანური ღვინის ბოთლი. მორისი შეწუხებით თვალს ადევნებდა მდივანს.

− უარს იტყვით ამაზე, რომ თქვენ 20-ს ივნისს საღამოს რვა საათზე ეს ორი ბოთლი შამპანური ღვინო იყიდეთ ბერარისაგან. ღვინოებს რომ ჰყიდის ლიონის ქუჩაში, რკინიგზის ახლო?

− არა, - უპასუხა მორისმა და წამოწითლდა, - მართალია, ორი ბოთლი შამპანური ღვინო ჩემი ნაყიდია,

− ძალიან კარგი. არც ამას უარყოფთ, რომ იმავე დროს სენტ-ანტუანის ქუჩაში მეშაქრისპურისაგან იყიდეთ შაქრის პურები, აი ამის მზგავსი?

− უარს არა ვყოფთ, მართალია.

− სხვამ გაყიდვინათ?

− არა.

− მაშ აღიარებთ, რომ შამპანური ღვინო და შაქრის პურიც თქვენთვის იყიდეთ?

− დიაღ.

− რისთვის იყიდეთ?

− ჩემ სასმელად და საჭმელად.

− ხომ იცით, რომ ერთს ბოთლში წმინდა ღვინო არ იყო.

− დიაღ, ერთში საწამლავი ერია.

− ეჰ!.. ძლივს არ გატყდით! რაში ახმარეთ ის საწამლავი?

− მე მინდოდა თავი მომეწამლა და ამისათვის საწამლავი ავურივე.

− ფერან, - უთხრა გამომძიებელმა და მხრები აიჭიმა. - თქვენი ეგრე განზრახული გამართლება არაფერის გამოსაფენია. თქვენს სიტყვა-პასუხს მანძილი არა აქვს. რასაც ამბობთ, სულელობაა, თქვენ ეგ ორი ბოთლი და შაქრის პურები 20-ს ივნისს გიყიდნიათ, მერე შინ დაბრუნდით ლაკუეს ქუჩაში?

− დიაღ.

− შინ აურიეთ საწამლავი? სად იშოვეთ?

− წინადღით ვიშოვე ლომბარის ქუჩაში, რადგანაც აფთექში არ მომცემდნენ. რადგანაც მინდოდა თავი უტანჯველად მომეკლა, ამისათვის მე შევადგინე საწამლავი ისე, როგორც, ჩემს მაგიდაზედ რომ წიგნია, იმაში ეწერა და იმგვარი საწამლავი, კლოდ ბერნარის სიტყვით, მოაჩვენებს ხოლმე კაცს საამო და გულისთქმათა ამშლელს სიზმრებსა.

− საწამლავი რომ შეამზადეთ და ღვინოში აურიეთ, გამოხვედით შინიდამ და ბასტილიის მოედანზედ წახვედით.

− დიაღ.

− იქ უცდიდით თერთმეტ საათამდე, მინამ ლეა მედანი მოვიდოდა თქვენთან შესაყრელად.

− მოგახსენებთ-მეთქი, რომ არავის ლეა მედანს მე არ ვიცნობ, - უპასუხა მორისმა და უფრო წამოწითლდა.

− ვსთქვათ, არ იცნობთ. იქ თქვენთან მოვიდა ერთი ქალი და თქვენ იმას ხელი მიეცით...

მორისმა თავი ჩაღუნა. რა უნდა ეთქვა? ფიცი ჰქონდა მიცემული, რომ იმ უბედურის ღამის საიდუმლო ამბავს არავის ეტყვის.

− რატომ პასუხს არ მაძლევთ? - ჰკითხა გამომძიებელმა.

− არა, - აიღო მორისმა მაღლა თავი და უთხრა გამომძიებელს, - მე ბასტილიის მოედანზე არავინ მინახავს.

− მაშ კარგი, მაგას უარჰყოფთ, - უთხრა ვერშემონმა გაცინებით, - ძალიან კარგი. ხოლო ვიდრე სხვა რასმეს გკითხავთ, მე უნდა ერთხელ კიდევ გითხრათ, ფერან, რომ ჩვენ ყველაფერი, რაც გიმოქმედნიათ, დაწვრილებით ვიცით და ეარზედ დგომა სულ ამაოა.

− ყოველივე თქვენი ბიჯი თერთმეტ საათიდამ მოყოლებული ღამის პირველ საათამდე, ესე იგი იმ დრომდე, როცა დაბრუნდით შინ თქვენა და თქვენი მსხვერპლი...

− ჩემი მსხვერპლიო?! - გაიმეორა მორისმა და გაოცებისაგან არ იცოდა რა ექნა.

რას მოასწავებდა ეს სიტყვები? ნუთუ იმიტომ დამიჭირეს, რომ სესილის დედ-მამას თუ ქმარს ჩემზედ უჩივლიათო? ნუთუ იქამდინ მიიყვანეს სესილი, რომ ყველაფერი უნდა ეთქვა და რადგანაც სახელის გატეხას მოჰრიდებია, უთქვამს, რომ 20-ს ივნისს შემიტყუეს და მახე დამიგესო? ნუთუ ჩემი თანამოაზრე საყვარელი ჩემს მსხვერპლად გახადესო? ნუთუ უასაკო ქალის შეცდენის ბრალსა მდებენო? ყოველივე ესენი თავში მოსდიოდა მორისსა და ყურს აღარ უგდებდა გამომძიებელს, რომელიც ჰცდილობდა როგორმე გამოეტეხნა. ეხლა კი ყველაფერი ცხადი იყო მორისისთვის. რა თქმა უნდა, რომ სესილს არაფერში ამტყუნებდა და ყველაფერს მის დედმამას აბრალებდა. უსათუოდ ქმარს ყველაფერი შეუტყვია და დამუქრებია: ცოლს გავეყრებიო. მაშინ დედ-მამას გაუკეთებია, რომ სესილი მსხვერალია საზარელის ავკაცობისაო; რომ ცარიელზედ დარჩომილს არშიყს მოტყუებით წაუყვანია სახლში, რაღაც ბანგი დაულევინებია და ძალა უხმარიაო. სესილი ჩვიდმეტის წლისა იყო და უასაკო ქალის შეცდენისათვის მორისი შეეძლოთ სამუდამოდ ხაროს სათხრელად გაეგზავნათ. ცივმა ოფლმა დაასხა მორისს. რა უნდა ექმნა? უნდა დაჩუმებულიყო. სესილი შეევედრა, ნუ გამცემო და თვითონაც ფიცი ჰქონდა მიცემული. სხვა გზა არ იყო: თავისი ფიცი უნდა შეენახა და მოეცადა. ბოლო რა იქმნება.

ეხლა მარტო სიფრთხილეღა იყო საჭირო და ხმის ამოუღებლობა.

მინამ ეს ამოდენა ფიქრები თავში უტრიალებდა მორისს, სულ ჩუმად იყო. გამომძიებელს ვერ გაეგო, რა მიზეზია, რომ ხმა აღარ ამოიღოო.

− თქვენ გამტყუნებთ თქვენივე აშფოთება, − უთხრა მესამედ გამომძიებელმა, - მაინც არა გსურთ პასუხი მომიგოთ?

− რაზე? - უპასუხა მორისმა, თითქო ეხლა გამიღვიძაო.

− ვინ იყო ის ქალი, რომელიც მოგყვანდათ 20-ს ივნისს ღამის თორმეტის ნახევარზედ კონტრესკარპის ბულვარზედ? ამ ნიშნით, რომ უთხარით კიდეც, „მე ვიტანჯები, უშენოდ ყოფნა აღარ შემიშლიანო“ და ქალმაც გიპასუხათ: „მე შენ მიყვარხარ, ნეტავი შენთან მოვკვდეო“.

− მე ვერას გეტყვით.

− თქვენა გგონიათ, მაგაებით თავი გადირჩინოთ? ხომ უარს არა ჰყოფთ, რომ საწამლავი იყიდეთ და თქვენის ხელით მოამზადეთ. როცა გკითხავენ, რად გინდოდათ საწამლავიო, თქვენ გვეუბნებით, „მე თვითონ მინდოდა თავი მომეწამლაო“... მართალია, ჩვენ ვიცით, რომ საწამლავი მიგიღიათ, ისე უნებლიედ, და მერე იმოდენა, რომ დიდი ვნება არ შეეძლო. ამასაც ამბობო, რომ „შაქრის პურებიც მე ვიყიდეო“, ვინ იცის, იქნება იმ აზრითაც, რომ ცარიელის მუცლით არ მომკვდარიყავით. ძალიან კარგი, მაგისთანა თადარიგი ყოველთვის საქებია. ხოლო ერთი მითხარით: რა აკეთეთ 20-ს ივნისს მას შემდეგ, როცა შამპანური ღვინო იყიდეთ და საწამლავი მოამზადეთ?

− მე ვერას გეტყვით, - განუმეორა მორისმა და სულ მოიშალა, რაკი შეიტყო, რომ არამც თუ უნახავთ სესილთან ერთად, არამედ გაუგონიათ კიდეც ერთმანეთისთვის რა უთქვამთ.

− მაშ სულ უარზედ დგეხართ?

− აბა რა ვთქვა, რომ არაფერს მიჯერებენ.

− გაფთხილდით, თქვენი აღშფოთება და ის, რომ ვერ აგიხსნიათ, რა აკეთეთ დანაშაულობის ღამეს. თქვენი გამამტყუნებელი საბუთია.

− დანაშაულობის ღამესაო! − განიმეორა მორისმა და ელდა ეცა.

− უკანასკნელადღა გკითხავთ, მორის ფერანიო, გსურთ, რომ პასუხი მომცეთ თუ არა?

− არა, არა! არ შემიძლიან, არ შემიძლიან, - ძლივს წარმოსთქვა სულშეგუბებულმა მორისმა, − მე კაცის მკვლელი უნდა ვიყო? მე?.. ვაიმე, ვაიმე!..

ხელები გაიწვდინა საცოდავმა, თითქო უნდა რასმე მოეჭიდოსო, დაბარბაცდა, საზარელის ხმით ამოიკვნესა და გულშემოყრილი დაეცა დედამიწაზედ.

VI რა კაცი იყო ჩუმად-მაძიებელი ბოიე

თუ მკითხველს ახსოვს, მორისს რომ ციხეში სვამდნენ, მოხელეს, რომელმაც მორისის სახელი და გვარი დავთარში ჩასწერა, ეოცა მორისის ავკაცობა, რა ჰნახა ამ ყმაწვილის პატიოსანი და მშვიდობიანი სახე. მაშინ იქ ერთი პოლიციელი იყო, რომელმაც უთხრა: თქვენ ეგრე გგონიათ? დიდი არამზადა უნდა იყოსო. ის პოლიციელი ჩუმად-მაძიებელი ბოიე იყო.

ბოიე პატიოსანი კაცი იყო თუ არა? არ იყო. დედამისი იყო ერთი ფარისეველი ღვთისმოყვარე დედაკაცი და მამა კი არავინ იცოდა, ვინ იყო. გაიზარდა იეზუიტების ხელში და პატარაობითვე შეეჩვია ჩუმად-მაძიებელის ხელობას. იეზუიტებმა ჩაუნერგეს გულში ადამიანის არაფრად ჩაგდება და ყოველისავე სათნოების უარყოფა. ამის გამო, შედგა თუ არა ფეხი ცხოვრებაში, ახალგაზრდა ბოიემ ბევრი უსიამოვნება ჰნახა და რადგანაც მისს ზნეობურ კანონებს არავითარი სიმტკიცე არა ჰქონდა, ჯერ პატარა იყო, რომ ყრმათა სამწყვდეულოში ჩააგდეს და მერე ხომ ციხეშიაც ამოაყოფინეს თავი. იქ ლაქუცობით და პირფერობით, რომელიც იეზუიტებისაგან ესწავლა, მოინადირა ციხის უფროსების გული და ტყუილის ღვთისმოყვარეობით კიდევ - აბატის გული. ეს საკმარისი იყო, რომ დანაშაული ეპატიებინათ და რადგანაც შეამცნიეს, რომ დიდი მეთვალყურეა და ენატანიაობაც ძალიან უყვარს, იფიქრეს, ეს კაცი გამოგვადგებაო და ჩუმად-მაძიებელ პოლიციაში ადგილი მისცეს. ამისთანა სამსახური სწორედ ასლი იყო იეზუიტებისაგან გაწურთვნილ შაგირდისათვის. სხვა რაც უმოქმედნია და ჩაუდენია ბოიეს, სჯობია რომ არა ვსთქვათ.

ციხიდამ ბოიე პირდაპირ გამომძიებელთან წავიდა და უამბო ყველაფერი მორისის დაჭერის შესახებ. როცა ვერშემონმა უთხრა, რომ მე მგონია, ეს ამხანაგია და არა თვითონ მკვლელიო, ბოიე დაეთანხმა.

− მე მაგისათვის გიახელით, − უთხრა ბოიემ, − ეხლა რას მიბძანებთ, რა საქმეს დავადგე?

− ჩვენ ვიპოვეთ ზარაფი, რომლისაგანაც საცოდავს ლეა მედანს ბანკის ბილეთები უყიდნია ამ ბოლოს დროს. ბილეთების ნუმრებიც ხელში გვაქვს.

− თქვენი ძიება ეხლა ამ საგანზე უნდა იყოს მიქცეული.

− ყადაღა უნდა დაედოს ამ ბილეთებს.

− მაგის განკარგულება მოვახდინეთ კიდეც რამდენისამე დღის წინად და ზომიერებაც მიღებულია, რომ იმ ბილეთების გამომჩენელი დაიჭირონ. ძვირფასი ნივთები, რომელიც ლეა მედანისათვის მოეპარათ, გაუყიდნიათ ლონდონში მესამე დღესვე ლეა მედანის მოკვლის შემდეგ, ასე რომ ჩვენს მიწერილობას ვერ მიუსწვრია. ნიშნები ნივთების გამსყიდველისა სულ სხვაა და დაჭერილ ყმაწვილკაცს არაფერი უგავს. ამ ნიშნების სიას და ბილეთების ნომრებს გადმოგცემთ ჩემი მდივანი.

− სხვა არაფერი ცნობა არა გაქვსთ?

− არაფერი. მე გამოვკითხავ ფერანს, იქნება გამოვათქმევინო ერთი რამ იმისთანა სიტყვა, რომელიც კვალში ჩაგვაყენებს.

− ძალიან ძნელია იმას გამოათქმევინოთ რამე. თვალად ისეთი მორჩილი, წყნარი და უმანკოა. ოჰ, ძალიან ხერხიანი არამზადაა.

− რას ბძანებთ! სულ ყმაწვილია და გამოუცდელი. რაც კი ვიცით და გაგვიგონია იმის უწინდელ ცხოვრების თაობაზედ, სულ ყოველი მისი სასარგებლოა.

− ეგ მართალია, მაგრამ გარეგნობით ძნელი არ არის კაცი მოტყუვდეს. ნახევარი ხალხი, რომელიც ბედოვლათად ჩანან, ჭკუიანი და საქმიანი კაცები არიან. მე თავის დღეში მაგისთანებში ჩანგალს არ მოვხვდები ხოლმე. ერთი ეს არის ღირსსაცნობი: ღვთისმოყვარეა თუ არა? თუ არ არის, ეგ კი ნამდვილი საბუთია, რომ ცუდი კაცი ყოფილა.

− მე მაგას შევიტყობ, - უპასუხა ვერშემონმა და რომ ლაპარაკი გააწყვეტინოს, გაუმეორა, − გამოართვით მდივანს ნივთების გამსყიდველის ნიშნების სია და ბილეთების ნუმრები. ბოიემ პატივისცემით თავი დაუკრა და გამოვიდა ოოახიდამ. კანცელარიაში მიიღო ჯეროვანი საჩუქარი დამნაშავეს დაჭერისათვის და წამოვიდა შინ დასაძინებლად. რადგანაც მთელი დღე ფეხზე იდგა და მოიღალა. მიუსკის ქუჩაში იდგა. შეაღო კარი თუ არა, მეკარემ შეაჩერა.

− ბატონო ბოიევ! − უთხრა მეკარემ, − ეს-ეს არის თქვენს დეიდას პალიარის ქვრივს თქვენთან კაცი გამოეგზავნა, ავად არის თურმე და გთხოვთ ეხლავ წახვიდეთ სანახავად.

− კარგი, ეხლავ წავალ, - უპასუხა ბოიემ.

ამისი დეიდა პალიარის ქვრივი სენ-პოლის ქუჩაში იდგა. ამ ქუჩაში მივიდა თუ არა ბოიე, შეიტყო, რომ ბებერს პალიარის ქვრივს იმ დილით წვეთი მოსვლია და ეხლა კი ცოტა უკედ არისო. შენთან გამოგზავნაო ქვრივმა კაცი, ამიტომ რომ მისი შვილი ამჟამად პარიზში არ იმყოფებაო. ბოიე მარდად ავიდა კიბეზედ მესამე სართულში და შეშინებული, გაფითრებული შევარდა ქვრივის ოთახში.

− რა დაგმართვია, დეიდავ? − დაიძახა მან თვალცრემლიანმა, - ავადა ხარ? ვაი შენ, ჩემო თავო! ვაი ამ დღის მნახველს!.. რა წამსაც ეს ამბავი შევატყე, თავი დავანებე კანცელარიაში ჩემს სამსახურს და აქეთ გამოვიქეცი. ეს რა მოგსვლია?

− არაფერი, არაფერი, შვილო, ეხლა უკედა ვარ, − უპასუხა ბებერმა, რომელსაც ძლიერ იამა, რომ დისწულმა ასეთი გულმტკივნეულობა აღმოუჩინა და დაუმატა თითქმის ტირილითა: − ახ, ჩემი შვილი რატომ შენ არა გგავს?

− მაგაზე ლაპარაკი ეხლა რა დროსია, ჯერ ყმაწვილი კაცია, გონზე თავის დროზე მოვა. გულს ნუ იშფოთებ, მე აქა ვარ, მე მოგივლი.

− ჰო, ჰო, ჩემო კარგო, მე დარწმუნებული ვარ, რომ თავს არ დამანებებ. შენ ჩემი მეორე შვილი ხარ... და პირველზედ უფრო უკეთესი.

− მიბძანეთ, რაც გნებავს, დეიდა! მე თავისუფალი ვარ და თქვენთან ვიქნები. მე მარტო პატარა ბარათს მივწერ კანცელარიის დირექტორს.

ბოიე ყველას არწმუნებდა, რომ საპრეფეკტოში მსახურებს და ამიტომაც პატივი ჰქონდა. ამისი ავანჩავანობა დეიდის სახლში ორიოდე სიტყვით გამოიხატება: ამ ბებერ დედაკაცის შვილი, მეტად პატიოსანი ყმაწვილი კაცი, ცოტა ხელგაშლილი და ადვილად ამყოლი იყო. იგი გაება რაღაც სავაჭრო საქმეებში, დაეღუპა ამ საქმეებში ფული, რაც მამისაგან დარჩენოდა, და ეხლა დღედაღამ იბრძოდა, რომ ხელმეორედ თავისი საქმეები გაესწორებინა. დედას ძალიან უყვარდა იგი, მაგრამ ის კი აწუხებდა, რომ შვილი მეტად თავისნების კაცია და ამას გარდა ლაპარაკში ისე უპატიურად იხსენიებდა მღვდლებს და სამღვდელოებს, რომ მოხუცებულს დედას ელდა ეცემოდა ხოლმე. უი პალიარი - ასე ერქვა დედაბრის შვილს - არც ერთს შემთხვევას არ დაჰკარგავდა, რომ დედისთვის ან არ წაეკითხნა, ან არ ეამბნა, თუ სადმე მღვდელს ზნეობის წინააღმდეგი საქმე ჩაედინა. დედაბერი თითქმის გააფთრდებოდა ხოლმე, სწამებდა უღვთოობას და ეტყოდა: აი შენს დეიდაშვილს ბოიეს მაინც მიჰბაძე, ღვთის მოყვარების მაგალითიაო. მაშინ ლუიც ხუმრობაგაშვებით ამას ძალიან იწყენდა ხოლმე.

− თავის დღეში ნუ მეტყვით ნურას იმ ფარისეველზედ, იმ უსირცხვილო ენამტანიაზედ, - ეუბნებოდა ხოლმე შვილი,- სჯობს ის აქ არ მოდიოდეს, როცა მე აქა ვარ, თორემ მე ვიცი...

ბოიემ იცოდა, რაც ამბავია დეიდას ოჯახში და ცეცხლზედ ზეთს ასხამდა, რაც შეეძლო. ბოლოს იმდენი იხერხა, რომ დედა შვილს წასჩხუბა. ხანდისხან კი დედა-შვილი ერთმანეთს ინახულებდნენ ხოლმე, მაგრამ ძალიან ძვირად. ბოიე ჰცდილობდა. რომ შვილის ფეხი დაიჭიროს დეიდას სახლში, რადგანაც იმედოვნებდა. რომ დეიდა თავის ქონებას, თუ სულ არა, ნაწილს მაინც ამას უანდერძებდა. ამიტომაც, როგორც მშიერი მგელი, ისე ელოდდა თავის დეიდის სიკვდილსა.

− დიახ, დეიდა! - განაგრძო ბოიემ, - სიფთხილეს თავი არ ასტკივა, ვინ იცის რა მოხდეს? ყველაფერი ღვთის ნებაა. სჯობია, რომ მთელი დღე შენთან ვიყო.

− მადლობელი ვარ, შვილო! დილას ძალიან შემეშინდა, მეგონა ჩემი აღსასრული მოვიდა-მეთქი. ვეღარასა ვხედავდი, ვეღარა მესმოღა-რა.

− მოძღვარი მაინც მოიწვიეთ, თუ არა?

− არა, ჩემო კარგო, მინდა კი, რომ მღვდელი მომიყვანო. აბა ერთი წადი; მაგითი ხომ სიკვდილი არ მოისწრაფება, მაგრამ გულზედ კი როგორღაც მოეშვება ხოლმე კაცს.

ამ სიტყვებზედ ბოიემ თვალი დააკვირვა დედაბერს. ძალიან ცუდად უნდა ეგრძნო თავისი თავი დედაბერს, რაკი ახე გაბედა ლაპარაკიო. ამის შემდეგმა ლაპარაკმა უფრო დაარწმუნა, რომ დედაბრის საქმე წასულია.

− ლუისაც დეპეშა გაუგზავნე, შენ გეთაყვა, იმისი ნახვა მინდა. ნუ მისწერ კი, რომ მღვდელი დავიბარე.

„სწორედ წასულია დეიდაჩემის საქმეო, − იფიქრა ბოიემ რაღაც ბოროტის სიხარულითა, − ჩემს თავს უნდა ვუპატრონო, თორემ ლუკმა ხელიდამ წამივაო“.

ჯერ ყველაზედ უწინარეს დედაბერს ნუგეში სცა, ეფიცებოდა, რომ თქვენ სამაგისო არა გიჭირთ რაო; მერე ადგა და წავიდა, რომ ჩვეული ექიმი მოჰგვაროს და თავისი საკუთარი მეგობარი მღვდელი მოიყვანოს.

− ჩემო სულიერო მამაო, − უთხრა ბოიემ მღვდელს ტირილითა, − მე საშინელი უბედურება მეწვია, - დეიდა, რომელმაც გამზარდა როგორც ღვიძლმა დედამა, მიკვდება. ერთი ეგღა მყვანდა მთელს ქვეყანაზედ, მარტო ეგღა მიყვარდა და ეხლა ვშიშობ, რომ მაგასაც ღმერთი წამართმევს.

− თუ ნება ღვთისა ეგეთია, შვილო ჩემო, შენ უნდა მოწიწებით დაემორჩილო. უკეთესს ქვეყანაში გადიყვანს უფალი, ხოლო უნდა ეცადოთ, რომ გარდაცვალება მისი ქრისტიანულის წესით იქმნას.

− მამაო, მეც ვიცი, რომ უნდა მოწიწებით დავემორჩილო ღვთის ნებას, მაგრამ მწუხარება ძნელი რამ არის. თვითონ დეიდასაც სურს ქრისტიანულად აღსრულდეს და თქვენს წასაყვანად გიახელით. მე არ ვიცი, საკუთარი მოძღვარი ჰყავს თუ არა დეიდაჩემს, ეხლა კი უფრო ის ირჩია, რომ უცნობს ღვთის მსახურს გაენდოს.

− მე ეხლავ ავუსრულებ სურვილსა, ჩემო შვილო!

− დეიდაჩემი სწორედ წმინდანებშია შესარიცხი, − განაგრძო ბოიემ, მინამ მღვდელი მზადებაში იყო წასასვლელად, − შვილი კი საძაგელი რამა ჰყავს, არა სწამს რა, არც სინიდისი აქვს, არც პატიოსნება; სიცოცხლეს ის უმწარებს დეიდაჩემს. მამამისი და ბიძაჩემი რომ გარდაიცვალა, იმ არამზადამ სულ გაფლანგა მამის მონაგარი და ეხლა დეიდაჩემს არ უნდა მემკვიდრეობა იმას დაუგდოს, რადგანაც ეშინია, რომ გააფუჭებსო. თუნდ ეგ არ იყოს, მე უფრო მახლობელი შვილი ვარ, ვიდრე ლუი, თუ სახეში ვიქონიებთ ჩემს გულითად სიყვარულს დეიდაჩემის მიმართ. თუმცა დეიდაჩემი ძალიან მდიდარი არ არის, მაინც კარგა ფული აქვს და მე ძალიან მადლობელი ვიქნებოდი თქვენი, მამაო, თუ დაუშლით, რომ თავისი ქონება მთლად არ დაუგდოს იმ კაცს, რომელიც მარტო სახელით არის შვილი და არა საქმით. თქვენ მე კარგად მიცნობთ, მამაო, და მიმიხვდებით, რომ მარტო ჩემის თავის სარგებლობაზედ არ ვლაპარაკობ. ბევრი ღარიბი კაცია, რომელსაც დეიდაჩემი ხელს უმართავდა და, თუ დეიდა მოინდომებს, მის მაგივრობას გავუწევ იმ უბედურებს, ღმერთმანი ცოდვაა, თუ იმ უბედურებს უპატრონოდ დასტოვებს, მერე ვის გულისათვის?

− მე თქვენ მეტად კარგად გიცნობთ, შვილო ჩემო, და ვერაფერს ცუდს ვერ შეგწამებთ. მე თქვენს ნათესავს მოვაგონებ მას, რაც, ჩემის აზრით, მისი ვალია და დავითანხმებ, რომ აღასრულოს თავისი უკანასკნელი მოვალეობა.

− ბოიემ დიდის მოწიწებით მიიყვანა მღვდელი დედაბერთან. დედაბერმა იცოდა, რაც ამბავია მის თავს, ტყუილ იმედებით არ ჰნუგეშობდა და ამიტომაც ძალიან იამა მღვდლის მოსვლა.

− მადლობელი ვარ, შვილო, -− უთხრა დედაბერმა ბოიეს, - ჩემი მოძღვარი უსათუოდ ვერ გიპოვნია და სხვა მღვდელი მოგიყვანია. კარგად გიქმნია, მე ვგრძნობ, რომ ცუდადა ვარ. ბოიე ოთახიდამ გავიდა, გაიხურა კარები და ყური კლიტის ჯუჯრუტანას მიაკრა, აგება გავიგონო რამეო.

საწყალი დედაბერი გაენდო, აღიარა რაღაც ცოდვები და უფრო ყველაზე მეტად იმას ჰნანობდა, რომ შვილს მეტად სასტიკად ვექცეოდიო. მღვდელმა ბოიეს ჰანგზედ გაუბა ლაპარაკი, მაგრამ დედაბერმა გააწყვეტინა სიტყვა.

− არა, მამაო, ლუი პატიოსანი კაცია, − სთქვა დედაბერმა, - მართალია, მამის მონაგარი შემოეხარჯა, მაგრამ ბედოვლათობაში არა გაუფუჭებია რა, დღედაღამ საქმეში იყო და ბედი არ დაეხმარა. კარგი შვილია და მეტად კეთილშობილი კაცია. რჯულის წინააღმდეგი არ არის, მხოლოდ გარეგანს წესს არ ასრულებს. ის ჩემზედ უფრო მომეტებულად შეეწევა ღარიბებს ჩემს შემდეგ და აი რის გამო არ მინდა, რომ ანდერძი სხვის სახელზედ შევადგინო. ყოველი, რაც კი მაბადია, ჩემის შვილის კუთვნილებაა და, როცა მოვკვდები, პირდაპირ იმას ჩაჰბარდება, როგორც ჩემს მხოლოდშობილს შვილს.

− კაცი ყოველთვის სამართლიანად უნდა იქცეოდეს. იქნება სხვა ნათესავებიცა გყვანდეთ, რომელთაც თქვენ უყვარხართ შვილზედ არა ნაკლებ და რომელთაც ისე უყურებდით, როგორც ღვიძლს შვილებს.

− თქვენ იქნება ბოიეზედ ჰლაპარაკობთ. კაი ბიჭია, მაგრამ კარგი თანამდებობა აქვს და ბედნიერად ცხოვრობს. თვითონვე ხშირად უთქვამს ჩემთვის, მე ჩემთვის კარგადა ვარ და არაფერო ვსაჭიროებო. თუნდ ეგ არ იყოს, თუ რამ გაუჭირდა, თვითონ ლუი უპატრონოდ არ დააგდებს. მღვდელმა გააბა ლაპარაკი ეკკლესიაზედ, ღარიბებზედ, რომელიც დავიწყებას არ უნდა მისცეთ ამისთანა დროსაო, მაგრამ ამაოდ.

ბოიემ ყური მოაშორა ამათ ლაპარაკს. ტანში გაიმართა, წარბი ჩამოუშვა და ტუჩების კვნეტით წაიდუდუნა:

− მაშ კარგი ყველაფერს იმას აძლევ განა... მე კი არაფერს?.. მაგასაც ვნახავთ, არა მიანდერძე რა განა? დამაცა!.

− როცა მღვდელმა კარი გამოაღო, ბოიემ მაშინვე მწუხარების სახე გაიკეთა და ნაღვლიანად ჰკითხა:

− რაო, მამაო, დეიდა ძალიან ცუდად არის განა?

− ღირსეული, წმინდა დედაკაცი ყოფილა, - უთხრა მღვდელმა, რადგანაც პირდაპირის პასუხის თქმას მოერიდა, შვილს შეატყობინეთო?

− დიაღ, დეპეშა გავუგზავნე.

− მეორეც გაუგზავნეთ. საჭიროა, რომ მოასწროს. შეუთვალეთ, რომ აღარ დაიგვიანოს. მშვიდობით, ჩემო მეგობარო, ილოცეთ დეიდათქვენისათვის. წავიდა მღვდელი თუ არა, ექიმიც მოვიდა. შეხედა თუ არა დედაბერს, მაშინვე მიხვდა, რა დღეშიაც არის. წამალი დაუწერა, ორიოდე სანუგეშო სიტყვა უთხრა და როცა კიბეზე გამოვიდნენ ისა და ბოიე, უთხრა ბოიეს:

− დეიდათქვენი უკანასკნელ დღეშია; დიდი ამბავი იქნება რომ ხვალამდე გაახწიოს. ეს მეოთხედ დაეცა წვეთი, დამბლა მოუვიდა. ერთს საათს უკან ენაც დაბმის... ეხლავე უნდა შეატყობინოთ ლუის, მისწერეთ, რაც შეიძლება ჩქარა წამოვიდეს. თავის დღეში სანანურად გაუხდება, თუ ცოცხალს არ მოუსწრო.

− მე დეპეშა დიდი ხანია გავუგზავნე.

− მიკვირს, აქამდე რად დაიგვიანა. აქ ხომ სულ ერთის საათის სავალია რკინისგზით. მეორე დეპეშა გაუგზავნეთ; საქმე ძლიერ საშურია.

− მე ეხლავ გავიქცევი სატელეგრაფოში, - უთხრა ბოიემ.

− კარგი, თქვენ წადით და მალე კი დაბრუნდით, მე ავადმყოფთან ვიქნები. მარტოდ დაგდება არ შეიძლება.

ბოიემ მოატყუა მღვდელიც და ექიმიც: დეპეშა არ გაეგზავნა თავის დეიდაშვილისათვის. ეხლა კი, როცა ექიმმა დაარწმუნა, რომ ერთს საათს შემდეგ ენა დაებმისო, გული დაუწყნარდა, გაიქცა დეპეშის გასაგზავნად და გზადაგზა მიდუდუნებდა: მინამ ის მოვა, მე ჩემს საქმეს გავარიგებო.

ექიმი მომაკვდავ დედაბერთან შევიდა.

− ჩვენო კეთილო მარიანა, − უთხრა ექიმმა დედაბერს, − ნუ გეშინიათ, ეგ იმისთანავე ავადმყოფობაა, რომლისაგანაც მე ამას წინად მოგარჩინეთ. თქვენ მალე უკედ შეიქმნებით, მაგრამ სიფთხილეს მაინც თავი არ ასტკივა; არ იქნება ურიგო, რომ თქვენი საქმეები ცნობაში მოიყვანოთ. მაგით ხომ სიკვდილი არ მოგიჩქარდებათ. თქვენი შვილი ლუი ეხლა გონებაშია ჩავარდნილი, შესაძლოა ავადმყოფობა გაგიძლიერდეს და ლუისათვის საჭირო იქნება იცოდეს, რა მდგომარეობაშია თქვენი საქმეები.

− ბატონო ექიმო, - უპასუხა დედაბერმა დასუსტებულის ხმით, − მეც ეგრე მსურს. ყოველისფერი მე მინდა იმას ჩავაბარო და ჩემთან ვამყოფო.

− მაგაზედ უკეთესს ვერას იზამთ.

− მე ბანკის ბილეთები მაქვს, რომელნიც მე არ მეკუთვნიან; გირაოდ მაქვს. ეს მინდოდა შემეტყობინებინა ჩემის შვილისთვის. სხვა ყოველი ნოტარიუსთანა მაქვს. ლუი ყველაფერს ნოტარიუსისაგან მიიღებს.

− მინამდე ხომ არ გნებავთ მე მომანდოთ რამე?

− არა, არა. ჩემს საქმეებს მარტო ჩემს შვილს შევატყობინებ.

− გვარები მაინც მიბძანეთ, ვისაც თქვენგან ფული უსესხნია.

− ვერ გეტყვით, ვერ! მაგას მარტო ჩემს შვილს ვეტყვი.

ექიმი ორ ცეცხლ შუა იყო. ვერც ეთქვა პირდაპირ, რომ უკანასკნელ დღეში იყო, რადგანაც შიში გულს უფრო გაუხეთქდა და იმის ჯავრიც ჰქონდა, რომ ვაი თუ ლუიმ ვეღარ მოუსწროსო. ექიმი დიდი ხნის მეგობარი იყო ამ ოჯახისა და ძალიან ეჯავრებოდა ბოიე. იცოდა, რომ ქვეშ-ქვეშა კაცია, მაბეზღარი, ენამტანია და, რასაკვირველია, ექიმი თავის დღეში არ ურჩევდამომაკავდავს დედაბერს, რომ შენი საქმეები შვილის მოსვლამდინ ბოიეს ჩააბარეო.

− ბოიე რომ მოვიდა სატელეგრაფოდამ, დეპეშის გაგზავნის ბარათი აჩვენა ექიმს. ექიმი გამოეთხოვა დედაბერს ღა შინ წავიდა, უთხრა კი ბოიეს, რომ თუ ვინიცობაა ლუი გვიან მოვიდეს და დედაბერს ენა წაერთვას, შემატყობინეთო.

ბოიე მარტო დარჩა მომაკვდავ დედაბერთან. საწყალს დედაბერს ყური კიბისაკენ ეჭირა და ხმაურობა რამ რომ მოესმოდა, ეტყოდა ხოლმე ბოიეს უფრო და უფრო სუსტის ხმითა:

− აბა ჰვნახე, ლუი ხომ არ არის...

ბოიე ცოტა ხანს იჯდა დედაბერთან და მერე სამზარეულოში გავიდა, რომ რაღაც სასმელი მოუმზადოს სნეულსა და, როცა უკან დაბრუნდა, ელდა ეცა. დედაბერს უაზროდ გაშტერებოდა მინად ქცეული თვალები და ენა ჩავარდნოდა. სიკვდილის მომასწავებელი ზარი უცემდა გულში. ბოიეს ელდამ მალე გადუარა; სახეზედ დაეტყო რაღაც ღვარძლით სავსე სიხარული, თავმოწონებით თავი მაღლა აიღო და სთქვა:

− ძლივს აქაურობის პატრონი მე არ გავხდი! − მერე მიუბრუნდა დედაბერს, რომლის ჩამქრალი თვალი გაშტერებით შეაჩერდა ამას და ბოროტმა ბოროტის ღიმილით წამოიძახა: − არ გინდოდა განა ჩემთვისაც დაგეგდო რამე! მაშ კარგი, რასაც ვნახავ, მე თვითონ ავიღებ. ჩემს თავს ცარიელს არ გავუშვებ ქედამ.

მომაკვდავს თვალები ისე აუბრიალდა, თითქო ცეცხლი წაეკიდაო, მაგრამ ღონე აღარა ჰქონდა ან დაძრულიყო, ან ხმა ამოეღო, ისე უნუგეშოდ, უღონოდ, უმწეოდ დარჩომილი თვალს ადევნებდა ყოველს მოძრაობას ამ ნამუსდაკარგულ ქურდისას.

− არ გინდოდა განა ჩემთვისაც მოგეცა რამე, − განაგრძო ბოიემ, - მაშ ჩაძაღლდი შე ქოფაკო, და მინამ შენი ლუი მოვა, მე ჩემთვის კაი ლუკმას გადვიგდებ...

ხელახლად მოჰყვა მხეცურად ხარხარს, დაავლო ხელი გასაღებებს, ბებრის ზანდუკს შეურჩია ერთი მათგანი, გააღო და მოჰყვა ქაღალდების ქოთებას. ოთახში დუმილი იყო, მარტო კედლის საათის რაკარუკი ისმოდა და გულის ფეთქა მომაკვდავისა.

დედაბერი უძრავად იწვა ლოგინზე სრულებით უმწეოდ, თუმცა სრულ გონებაზედ კი იყო. ყველაფერს ჰხედავდა, ყველაფერი ესმოდა. ჰგრძნობდა საწყალი, რომ სიკვდილი თანდათან ეპარება. ჰცდილობდა დაეძახა, მაგრამ ამით უფრო თავს ისუსტებდა. უნდოდა ეთქვა, რომ ბანკის ბილეთები, რომელნიც ზანდუკში იპოვა ბოიემ, სხვისაა და მხოლოდ გირაოდა მაქვსო, მაგრამ ენა ვეღარ დასძრა. ის საძაგელი უნამუსო კაცი, რომელსაც ერთს დროს შვილს ამჯობინებდა, ქურდი იყო და სხვა არა რა და ეხლა სულთა ბრძოლის დროს სძარცვავდა უმწეო დედაბერს, სტაცებდა სხვის საქონელს და ამით სამუდამოდ ჩირქს აცხობდა დედაბრის პატიოსანს სახელსა.

თვალთ დაუბნელდა კიდეც დედაბერს, როცა ბოიემ დაბეჭდილ ქაღალდში შეხვეული ბანკის ბილეთები იპოვა, გახსნა და სიხარულით დაიკივლა, როცა ნახა იმოდენა - უსახელო ბილეთები და გულდინჯად გადათვალა და იანგარიშა რამდენია.

− ბებერს არ უთქვამს არასოდეს, რომ ამოდენა ფული ჰქონიყო, - სთქვა გახარებულსა ბოიემ, − ამოდენა ფულს ქონებას ეძახიან. ეხლა კი, ჩემო დეიდა მარიანა, ჩემი წილი მივიღე და შენ აღარ გემდურები. ეხლა შეგიძლიან მშვიდობიანად მოჰკვდე... სხვა არა იყოს რა, შენი ქონება სამართლიანად გავიბავით. მე ეს მერგო და ლუიმ კიდევ ის ირგუნოს, რაც ნოტარიუსთან არის.

ბოიე მოვიდა მომაკვდავ დედაბერთან და დააკვირვა თვალი.

− მიბრძანდება! ბევრი აღარ დარჩომია, − წაიდუდუნა თავის თავად, - მაინც კარგა ხანს გასტანა. მთელი ოთხი საათია სულთ ებრძვის და არ იქნა, ვერ მოკვდა.

მერე ისევ ზანდუკს მოუბრუნდა, როგორც იყო, ისევ ისე ჩაალაგა ქაღალდები, და ბანკის ბილეთები კი ჯიბეს იკრა. ბოლოს ისევ დაკეტა ზანდუკი, გამოვიდა ოთახიდამ, ჩამოვიდა კიბეზედ და თვალთაგან ცრემლი სდიოდა, მითამ-და სწუხს.

− დეიდათქვენი როგორა ბრძანდება - ჰკითხა მეკარემ.

− კვდება ჩემი საწყალი დეიდა მარიანა, ჩემი მეორე დედა! - უპასუხა გულამოჯდომით ბოიემ, - ვაიმე უბედურს, ვაიმე!

− გული დაიმშვიდეთ, ბატონო ბოიევ! რაზედ სტირით ეგრე, რა ვუყოთ თქვენი დეიდა იმ ხანში იყო, რომ დღეს არა, ხვალე ეგ უბედურება უნდა შემთხვეოდა. რა ვუყოთ ყველა კაცი სიკვდილის კერძია.

− მართალია, მაგრამ მძიმე რამ არის კაცმა თავის თვალით ნახოს უკანასკნელი წუთი საყვარელის ადამიანისა. ლუიც არ მოვიდა... ის მაინც მოსულიყო, საწყალი დეიდა მშვიდობიანად მაინც დახუჭავდა თვალს.

− მაშ იმედი აღარ არის?

− არა ამ ერთის საათის წინ სულთაბრძოლა მოუვიდა... ვეღარავის სცნობს. მე მღვდელთან მივდივარ, რომ აღსასრულის ლოცვა შევუკვეთო.

− ღმერთმა აცხონოს! - წარმოსთქვა მეკარემ, მოწიწებით პირჯვარი გადაწერა და გაიფიქრა: „საწყალი ყმაწვილი კაცი მებრალება! დედასავით ჰყვარებია“. ბოიე მღვდელთან წავიდა, შეუკვეთა ლოცვა და მერე შინისკენ გაიქცა.

მაგრამ მანამ კარებში შევიდოდა, მწუხარის და ნამტირალევის სახე გაიკეთა.

− რა დაგმართვიათ! - ჰკითხა ახლა აქაურმა მეკარემ, რაკი ბოიე ნამტირალევი ჰნახა, - დეიდათქვენს ხომ არა ასტეხია რამ?

− გადაიცვალა! - უპასუხა ბოიემ და ხმამაღლა მოჰყვა ქვითინს.

− მებრალებით, ბატონო ბოიევ! მარტო ეგ იყო თქვენი კეთილისმყოფელი ნათესავი. ეგ იყო, ეგ! ეხლა, რაკი ღმერთმა დეიდა მარიანა წამართვა, აქ პარიზში რაღა უნდა გავაკეთო, აქ აღარ დავდგები, უნდა წავიდე აქედამ.

− რას ბძანებთ! მწუხარებამ ეგრე როგორ უნდა დაგიმორჩილოთ. სამსახურს რაღას უზამთ?

− გამოვალ სამსახურიდამ და სადმე პარიზს გარედ ბინას მოვიკიდებ. ჩემი მცირე ქონება საცხოვრებლად მეყოფა.

თუმცა ქონების ხსენება ბოიესაგან პირველი იყო, მაგრამ მეკარეს არ ეოცა, სამსახურის კაცია და ერთი-ორიოდ გროშს როგორ ვერ მიაგდებდაო.

− თუ რაიმე მე თქვენთვის საჭირო ვარ, მიბძანეთ, არაფერში დაგზარდებით, - უთხრა მეკარემ.

მადლობელი ვარ. მე იმის შვილს ველი. თუ ისურვებს, მე მოვუდგები მთელი ღამე მიცვალებულს. აქ იმისთვის მოვირბინე, რომ პატარა ჯვარცმა წავიღო და მიცვალებულს გულზედ დავუსვენო.

− ამის თქმაზედ ბოიე მოშორდა და სწრაფად ავიდა თავის სადგომში.

− აი მართებული კაცი! გაიფიქრა მეკარემ, − ნეტა ბედი რატომ არა სწყალობს ამისთანა კაი კაცებს.

თავის ოთახში რომ შევიდა, ბოიემ ფთხილად დაკეტა კარები, ჩამოუშვა ფარდები ფანჯრებზედ, მერე საიდუმლო ყუთში ჩააწყო ბანკის ბილეთები, რომელიც დეიდა მარიანას მოჰპარა. ქაღალდი, რომელშიაც გახვეული იყო ეს ბილეთები, დასწვა და ბილეთების ნუმერები ცალკე გადმოსწერა. აქ უეცრად მოაგონდა, რომ დაავიწყდა და არ გამოართვა მდივანს იმ ბანკის ბილეთების ნუმერები, რომელიც ლეა მედანს მოჰპარეს, თუმცა გამომძიებელმა უბძანა, რომ გამოართვიო.

− უფრო კარგიო, − იფიქრა ბოიემ, - მე იმ საქმეზედ ეხლა ხელში არაფერი ქაღალდები მაქვს, დღეს მორის ფერანის დაჭერისათვისაც ხომ ფული მივიღე; ეხლა სწორედ ასლია ქაღალდი მივცე და სამსახურიდამ გამოვიდე, წავალ და ჩემთვის ვიცხოვრებ. მადლობა ღმერთს, ფულიანი კაცი ვარ ეხლა, დაჯდა მაშინვე და დაწერა:

„მოწყალეო ხელმწიფევ!

„მე დიდი უბედურება შემემთხვა. შინ რომ მოვედი, მითხრეს, რომ დეიდაჩემი, რომელიც ჩემი მეორე დედა იყო, ძალიან ავად არისო. მე მაშინვე გავიქეცი. საწყალი მოხუცებული ჩემს ხელში გარდაიცვალა. სიკვდილის წინად აღთქმა ჩამომართვა, რომ სამსახურს თავი დაანებეო. მეც აღთქმა დავუდე. ერთი-ორიოდ გროში მქონდა გადადებული შავის დღისათვის და, თუმცა ძალიან ცოტაა, მაგრამ მგონია მაგ ნამცეცებით როგორმე ვიცხოვრებ სადმე, პარიზ გარედ, ერთს რომელსამე პატარა ქალაქში.

„გთხოვთ, მოწყალეო ხელმწიფევ, სამხახურიდამ დამითხოვოთ. მე მგონია, რომ ყოველთვის გულმოდგინედ ვასრულებდი ჩემს თანამდებობას და ჩემიმცირედი ქონება არ გასწვდება ჩემს ღარიბს ცხოვრებასა, მაშინა გთხოვთ მიშუამდგომელოთდა თანამდებობა მომაცემინოთ იქ, საცა ბინას მოვიკიდებ.

„იმპერატორის მთავრობის ერთგული, მე ყოველს ღონისძიებას ვიხმარებ, რომ ღირსეულად ვიმსახურო სხვა თანამდებობაშიაც. თუმცა ჩუმადმაძიებელის თანამდებობას ვეღარ ვიკისრებ, მაგრამ საპოლიტიკო აგენტად კი შემიძლიან სასარგებლო ვიყო იქ, საცა მე არავინ მიცნობს“. დააწერა ადრესი და კმაყოფილებით წარმოსთქვა:

− კარგად მოვიგონე. მე ეხლა გულდადინჯებით შემიძლიან ვიცხოვრო შორს სადმე, იმისთანა ადგილას, საცა ვერ მომწვდება შურიანი თვალი ნაცნობისა, რომელსაც ჩემი უეცარი გამდიდრება ეჭვს რასმეს მოჰგვრიდა.

გამოვიდა შინიდამ, ფოშტის ყუთში ჩააგდო თავისი არზა და გაქანდა დეიდა პალიარის სახლისაკენ. საწყალი ჯერ არ გარდაცვლილიყო, მაგრამ უკანასკნელ წამშიღა იყო.

„ეხლავ გათავდებაო, − იფიქრა ბოიემ, მივიდა, დახედა მომაკვდავს, მერე თახჩიდამ გადმოიღო ღვინო, ერთი ჭიქა სავსე დაასხა და გადაყლაპა უსვენებლივ, - ეჰ, რა რიგად ცხელა, დავიღალე, - სთქვა მან ბოლოს.

უნდოდა საჭმელი რამ ეპოვნა ოთახში, მაგრამ ამ დროს კარიც დაურაკუნეს. ტუჩები მოიწმინდა და თვალცრემლიანი წავიდა კარის გასაღებად.

საწყალს დედაბერს ხრიალმა უეცრად უკლო და თითქო გულზე მოეშვაო, ჩამქრალი თვალები ისევ გამობრწყინდნენ და კარებს შეაჩერდნენ. კაცს ისე ეგონებოდა, თითქო დაიჩურჩულა: „ჩემი შვილიაო“. კარი გაიღო და შემოვიდა ყმაწვილი კაცი. არც კი შეხედა ბოიეს, მაშინვე მივარდა მომაკვდავს დედაბერსა და ხმამაღლა ჩასძახა:

− დედი, დედი! მე ვარ, მე!

ამ ძახილმა, ამ ხმამ შეურყია მთელი აგებულება მოხუცებულსა. საწყალმა წამოიწია, თითი გაიშვირა ზანდუკისაკენ და ძლივს-ძლივს გამოსთქვა:

− ლუი... იქ... წაიღ...

თქვა ეს თუ არა და სულიც დალია შვილის ხელზედ. შვილს ეგონა, გულს შემოეყარაო და ფთხილად მიასვენა ბალიშზედ.

− ოჰ, ღმერთო, ღმერთო ჩემო გულს შემოეყარა . სთქვა ლუიმ, − დედი, შენი ჭირიმე, დედი! აბა შემომხედე, მე ვარ, მე, შენი ლუი.

მხოლოდ ეხლა, როცა აქეთ-იქით მიიხედ-მოიხედა გულაშფოთებულმა და იმედგადაწყვეტილმა, შენიშნა, რომ ბოიე იქ არის. ბოიე იდგა კუთხეში გაფითრებული და მთელის ტანით კანკალებდა. საშინელი წამი გამოიარა, როცა მომაკვდავმა თითი გაიშვირა ზანდუკისაკენ და უკანასკნელი სიტყვები წარმოსთქვა. ყურში უბზუოდა მთლად ეს სიტყვები, რომელიც დედაბერს უნდოდა ეთქვა და ვერა სთქვა:

− ლუი, მაგან იქიდამ წაიღო ფულიო.

− შენა ხარ? − უთხრა ლუიმ ბოიეს, - შენ ყვავსავით ყოველთვის იქა ხარ ხოლმე, საცა უბედურებაა. რას უდგეხარ, განა ვერა ჰხედავ, რომ გული შემოეყარა?

− ეგ გულშემოყრა არ არის, ლუი. ექიმმა წინადვე გამიმჟღავნა, უბედურება გვეწია.

− რას ამბობ! − დაიძახა ყმაწვილმა კაცმა, მივარდა დედახ, გადაეხვია, დაეცა მუხლებზედ და საცოდავად დაიწყო ქვითინი.

− მე ექიმთან გავიქცევი. - სთქვა ბოიემ და გავიდა ოთახიდამ.

როცა ექიმი მოვიდა, ლუი ისევ ისე დაჩოქილი იყო მიცვალებულის წინ და, როგორც ბაშვი, ისე სტიროდა.

− გათავდა ყველა მე აღარა მყავს დედა, - სთქვა ლუიმ და მიაწოდა ხელი ექიმს.

− მე წინადვე ვიცოდი. რად დაიგვიანე? - ჰკითხა ექიმმა.

− მე მაშინვე წამოველ, რა წამსაც დეპეშა მივიღე, - უპასუხა ლუიმ.

− ორი დეპეშა უნდა მოგსვლოდა.

არა, ერთი მივიღე ორს საათზედ. აი რა წერია: „თუ დრო გქონდეს, წამოდი, დედაშენი ავად არის“, ხომ გესმის, რომ ამ უბედურებას ვერც კი ვიფიქრებდი. ერთი ათი წუთიც რომ დამეგვიანა, ვეღარც კი მოვუსწრებდი.

− ექიმმა მოიხედა, რომ შეხედოს ბოიეს, რომელიც თან მოჰყვა, მაგრამ ბოიეს ჭკუა ეხმარა და გაპარულიყო, არა მკითხონ რაო.

− ეს სულ მაგ ფარისევლის ეშმაკობაა, - სთქვა ექიმმა.

VII ბოიეს წასვლა

ლუი პალიარმა გადუხადა დედას თავისი უკანასკნელი ვალი. როცა ყოველივე, რაც რიგია, აუსრულა, ნოტარიუსი ჰნახა. ნოტარიუსს ძალიან ეოცა, როცა ლუიმ უთხრა, რომ მაგის მეტი, რაც თქვენა გაქვთ, დედაჩემს არა დარჩენია რაო. მით უფრო უკვირდა, რომ დედაბერს ეხლახან გაეყიდნა თავისი სახლები. ლუიმ ყური არ ათხოვა ამ ამბავს, იფიქრა, რომ იქნება დედაჩემმა ეკლესიას ან სამადლო საქმეს რასმეს შესწირა ფული, რადგანაც ამ ბოლოს დროს მოხუცებული სულ ამისთანებზე იყო გადაგებულიო. თუ უსესხებია ვისთვისმე, ეს ხომ არ დაიმალება, გამოჩნდებაო. უფრო იმიტომ აღარა დასდია რა ნოტარიუსის გაოცებას, რომ თვითონ უამისოდაც კარგა ფული დარჩა.

როგორც პატივმცემელი შვილი, კეთილად მახსენებელი დედისა, ლუი ისევ იმ სახლებში დარჩა, საცა ბოლოს დროს მისი დედა იყო და წინად მამაც სცხოვრობდა და ყოვლის ფერი შეუცვლელად დააგდო, როგორც მოხუცებულის დროს იყო. რადგანაც მარტო იყო და მომხმარებელი არავინა ჰყვანდა, თვითონ მოამზადა ყველაფერი, თავის ხელით დაწერა ბარათები და მიიწვია ნაცნობები. ბევრისა არ იცოდა, ვინ იყო ნაცნობი დედისა, ამიტომაც დედის სიკვდილი ვერ შეატყობინა ტიუსსოს, რომელსაც ამის გამო გაგებული არა ჰქონდა სიკვდილი დედაკაცისა, რომლისაგანაც ფული ჰქონდა ნასესხი და რომელსაც ამ ფულში ბანკის ბილეთები დაუგირავა.

ბოიე მარტო მაშინ გამოცხადდა, როცა ყველა სამზადისი გათავებული იყო და ნაცნობები მოდიოდნენ, რომ უკანასკნელი პატივი მისცენ მიცვალებულს. ექიმმა დროებით თავისთან გადიყვანა ლუი, რომ ამ ტყუილს გულის-კვნესას და გაზეპირებულ სიტყვებს სამძიმრებისას მოაშოროს. ბოიე კი არ მოშორდა მიცვალებულს. ამის ფარისევლობისათვის ასლი მოედანი იქ იყო იმჟამად. ყველანი, ნამეტნავად მოხუცებული დედაკაცები, აღტაცებაში მოდიოდნენ და ამბობდნენ: რა ღვთის მოშიში კაცია რარიგად ჰყვარებია თავისი დეიდა!.. ბოიე დაჩოქილი იდგა თითქმის მთელი დღე კუბოს წინ. ჰლოცულობდა, სტიროდა, ოხრავდა და გულში ხელს იცემდა, თითქო მწუხარებისაგან აღარა ესმის რაო. ვინც კი ჰნახა, ყველა ამბობდა, რომ დისწული ასე სწუხსო და ღვიძლი შვილი კი მოვიდა, დახედა, მკვდარს თავი დაანება და კისერზედ მოახვია დეიდაშვილს, რომელსაც მიცვალებულისაგან ხელსახოციც არ დარჩენია, რომ ცრემლი მოიწმინდოსო.

მხოლოდ სასაფლაოზედ მოიგო ლუიმ გული მეზობლებისა. როცა დედის კუბო ჩაასვენეს საფლავში, მართალის გულით მწუხარეს ლუის გულშემოეყარა და ძლივს მოაბრუნეს. მაგრამ აქაც კი ბოიემ თავის ნამტირალევის თვალებით მიიზიდა ყველას ყურადღება.

როცა ყველაფერი გათავდა და ლუი, ექიმის მკლავზე დაყრდნობილი, შინისაკენ წამოვიდა, ბოიემ ხელი გაუწოდა გამოსათხოვებლად და უთხრა, რომ პარიზს გარედ თანამდებობა მივიღე და პარიზიდამ ეხლავ ვაპირებ წასვლასაო.

− ლუი, − დაუმატა ბოიემ. - მე ბოლომდინ ჩემი ვალი გადავუხადე დეიდას: თვითონ იცი, რარიგადაც მიყვარდა… შენ ერთს დროს გწყინდა კიდეც, რომ მე უფრო კაი თვალით მიყურებდა ცხონებული. ლუიმ ხმა არ გასცა და ექიმს შეხედა.

− დეიდა, - განაგრძო ბოიემ, - ჩემი მეორე დედა იყო და მე ძალიან მადლობელი ვიქნები, თუ იმის სახსოვრად ერთს უბრალო რასმეს მომცემ.

− თუმცა ამისთანა მწუხარების დროს სიცილი უადგილო იყო. მაგრამ ექიმმა თავი ვერ დაიჭირა და სიცილი წასქდა.

− განა არა, ურიგო არ იქნება ერთი ბანკის ბილეთი განა? - სთქვა ექიმმა და თვალი უყო ლუის.

− ამ სიტყვებზედ და თვალის ქნევაზედ ბოიეს ფერი ეცვალა. რას მოასწავებს ეს სიტყვებიო? - იფიქრა.

− წასვლის წინად შემოდი ჩემთან და აირჩიე რაც გინდოდეს, - უთხრა ლუიმ გაუჯავრებლად, რომ როგორმე თავიდამ მოიშოროს, − მე მარტო ესა მწყინს, რომ შენ საჭიროდ არ დაინახე პატარა ადრე გეცნობებინა ჩემთვის, რა უბედურებაც მომელოდდა.
− მე ორი დეპეშა გამოგიგზავნე და ის, რომელიც შენ გვაჩვენე, პირველია, მეორეში კი ყველაფერი მოგწერე, რადგანაც მაშინ ექიმმა მითხრა, რომ იმედი აღარ არისო.

− მე უფრო ჩემს ბედს ვემდური, ვიდრე შენ. დავანებოთ თავი ამ ლაპარაკს, სამდურავი ეხლა აღარას მიშველის.

ლუი გამოეთხოვა დეიდაშვილს და ექიმთან ერთად შინ წავიდა.

ბოიე დარჭმულ პალოსავით უძრავად დარჩა ცალკე გაოცებისაგან, ცალკე ჯავრისაგან. რატომ ლუიმ არ მიმიწვია თავისთან, ხომ მახლობელი ნათესავი მე ვარო? რა მიზეზია, რომ აგრე აშკარად ვძულვარო მართალია, ერთმანეთი თავის დღეში არ გვყვარებიაო, მაგრამ ამისთანა დროს კაცმა ყველაფერი უნდა დაივიწყოსო. ვაი თუ ლუიმ იცის, ან ეჭვი აიღო, რომ ბანკის ბილეთები ნოვიპარეო! ექიმის სიტყვები აქამომდე ყურში მიბზუისო. უეჭველია, ექიმმა განგებ ახსენა ბანკის ბილეთები. იქნება იცის, რომ დეიდა მარიანას ბანკის ბილეთები ჰქონდა და ჩემზედ ეჭვი მოიტანაო? ამის მეტად ესე არ შეჰშინებია გული ამ კაცს, რომელიც აქამომდე სხვას აშინებდა; მალე კი გადაყარა გულიდამ შიში, გაიმართა წელში და თავმოწონებით წამოვიდა შინისაკენ.

გზადაგზა მოისაზრა თავისი ყოფა-ცხოვრება, მოისაზრა, რა გზას უნდა დაადგეს და როგორ უნდა მოიქცეს. ცოტა ავჩქარდი კიაო, − ამბობდა თავისთავად, - სამსახურიდამ ჯერ არ უნდა გამოვსულიყავი. მაგრამ არა უშავს რა, ვიტყვი, რომ ლუი პალიართან მტრობა მაქვს და იმასთან ერთსა და იმავე ქალაქში ცხოვრებას მოვერიდე; რაც შეეხება ბანკის ბილეთებს, ჯერ ერთი ისა, რომ არავინ იცის, ჰქონდა თუ არა ბებერს ის ბილეთები, და მერე, თუნდ იცოდნენ კიდეცა, ვიტყვი, რომ სიკვდილის წინად თვითონ მაჩუქა; ამისთანა საჩუქარი ძალიან ადვილად დასაჯერია, რადგანაც ყველამ იცის, რომ დეიდაჩემს ძალიან ვუყვარდი. ამ სახით სისხლის სამართლისა მე ფიქრი არა მაქვს და, თუ ლუი პალიარი ისე დამიწყებს დავასა, ამასაც საშველი აქვს: წავალ და ამისთანა ალაგს მივაბარებ, რომ ვერასგზით ვერ იპოვონო.

შინ რომ მივიდა, ისევ სახე მოიღრუბლა, მითამა სწუხს და ისე მძიმედ ადიოდა კიბეზედ, რომ უნდოდა მეკარეს როგორმე დაენახა და დაეყენებინა. რაც უნდოდა, აუსრულდა კიდეც.

− დასაფლავებაზედ ბრძანდებოდით განა, ბატონო ბოიევ! - ჰკითხა მეკარემ, - მე მიცვალებული მარტო ეკკლესიამდე მივაცილე. სწორედ უნდა მოგახსენოთ, დიდის პატივით დამარხეს. თქვენ კმაყოფილი უნდა იყოთ.

− მე სულ მოვწყდი ცალკე მწუხარებისაგან და ცალკე ამდენის ჯაფისაგან. ეხლა წავალ, პატარას მივიძინებ და ხვალ კი ქალაქგარედ საითმე წავალ.

− შესაბრალისიაო, - იფიქრა მეკარემ.

ბოიე სწრაფად ავიდა თავის ოთახში და კარი ჩაიკეტა შიგნიდამ. იქამდინ იეშმაკა, რომ მეკარეს დაენახა და ამასთანაც დაარწმუნა, რომ დასაძინებლად წავიდა თავის ოთახში. თუ საქმე გამოძიებამდე მივიდოდა, მეკარე ამას აჩვენებდა. ბოიემ მაშინვე გამოიცვალა ტანისამოსი, ფერის, უმარილის და სხვა ამისთანა საგლესის შემწეობით სულ სხვა სახე გაიკეთა. ეხლა ვერავინ იცნობდა. თმა გაითეთრა, წვერი არა ჰქონდა, წვერი გაიკეთა, წარბები თეთრად შეიღება, ცხვირი გაიწითლა ლოთისამებრ.

ფთხილად ჩაიდო უბის ჯიბეში ბანკის ბილეთები, ფეხაკრებით, ფეხის თითებზედ გამოვიდა ოთახიდამ წყნარად, ჩაკეტა კარები და ნელა დაეშვა კიბეზედ. მეკარემ თვალი შეასწრო შორიდამ და იფიქრა, უსათუოდ უცხო ვინმე ყოფილა სტუმრად რომელსამე მდგმურთან და ის მიდის შინაო.

ნახევარ საათს შემდეგ ბოიე რკინისგზით წავიდა რეიმსისაკენ და საღამოზედ იქ ამოჰყო თავი. პირდაპირ თავის ნაცნობ ნოტარიუსთან მივიდა და უთხრა, მამული მინდა ვიყიდო ამ ახლომახლოსაო, უთხრა, რა ფასისაც უნდოდა, ჩააბარა ბანკის ბილეთები სყიდვის წინდად და ჩამოართვა ბარათი. იმავ ღამეს უკანვე პარიზში მობრუნდა და მეკარეს ისე შეეპარა, რომ ვერა გააგებინა რა.

მეორე დღეს თორმეტს საათზე მეკარემ კარი დაურაკუნა, შეშინებულმა, რომ რა დაემართა, აქამდინ სძინავსო. ბოიემ კარი გაუღო პერანგამ და სთხოვა, ოთახი დამიგავე, მინამ ტანთ ჩავიცვამდეო.

− თქვენ რომ არ მოსულიყავით, დიდხანს მეძინებოდა კიდევ,−უთხრა ბოიემ, - მე ძალიან დავიქანცე გუშინ და მთელი ღამე სულ ჩემი საწყალი დეიდა მელანდებოდა. მე თითქმის თვალი არ მომიხუჭნია, ავად ვიყავ, სიცხე მქონდა.

− რატომ არ დამიძახეთ, ექიმს მოგგვრიდით.

− ისეც გადამიარა. მე ეხლა ჩემს ბიძაშვილთან წავალ, მერე კი გავალ სადმე ქალაქგარედ. ჩემთვის საჭიროა, პატარა გული გავართვა და შევისვენო.

− რასაკვირველია, ძალიან დაღალული იქნებით, ხუმრობაა დღედაღამ მიცვალებულს არ მოშორდეს კაცი და სამარხის თადარიგში იყოს.

− მართალია, მაგრამ ნუ დაივიწყებთ, რომ მას შემდეგ მე მთელი თვრამეტი საათი ლოგინში გავატარე.

− ვიცი. მოხვედით თუ არა, მაშინვე ქვეშაგებში ჩაწექით.

− მაშ რა მექნა, ფეხზედ დგომის არაქათი არა მქონდა.

ბოიეს დაწყობილობა აუსრულდა ისე, რომ უკეთესი აღარ იქნებოდა. მეკარე დარწმუნებული იყო, რომ გუშინ-მთელი დღე და მთელი ღამე შინ იყო, მაშასადამე, პარიზიდამ სადმე წასვლას ვერავინ დაუმტკიცებდა. ამ სახით, გულდადინჯებული მოელოდა გამოძიებას და სახლის გაჩხრეკასა. სახლში ხომ ვერაფერს უპოვიდნენ და იქ, საცა იმან მოპარული ფული გააბარა, ვის მოუვიდოდა თავში, რომ გაეჩხრიკათ.

ბოიემ ტანთ ჩაიცვა და წავიდა ლუი პალიართან, რომელსაც ამის დანახვაზედ სწორედ ზიზღი მოსდიოდა.

− შენა მთხოვე რომ დედისჩემის სახსოვრად მომეცა რამე, − უთხრა ლუიმ, − აი დედიჩემის ბეჭედი მოგიმზადე. შენი პარიზიდამ წასვლა მითხარი, ძალიან მიხარიან. შენი აქ ყოფნა სისხლს მიმღვრევს. რაც გინდა სთქვა, მე თავის დღეში არ დამავიწყდება, რომ მე და დედაჩემი წაგვჩხუბე და ისე მომიხდინე საქმე, რომ სიკვდილის წინად დედას ვერ მოვეპატრონე. შენ მომპარე უკანასკნელი წუთნი დედიჩემისა.

უეცარი წასვლა ბოიესი პარიზიდამ სრულებით არ გაჰკვირვებია ლუის, რადგანაც იცოდა, რა ხელობის პატრონიც არის თავისი დეიდაშვილი. იმ ხანებში ყოველთვის, როცა კი იმპერატორის მართებლობას მოუნდებოდა ან ახალი კანონი გაეყვანა კანონმდებელთ პალატაში, ან თავისი მომხრე ამოერჩევინებინა ხალხისათვის კანონმდებელთ პალატის წევრად, მაშინვე თვითონ მართებლობა ათასნაირის ცბიერობით მოახერხებდა ხოლმე შეთქმულობას მითამდა იმპერატორის წინააღმდეგ, რომ მით შეეშინებინა მშვიდობისმოყვარე ხალხი. რასაკვირველია, ბოიესთანა კაცებს მოჰფანტავდა ხოლმე ყველგან პარიზს გარედ სოფლებში და სხვა ქალაქებში, რომ ამგვარის შეთქმულობისათვის ხალხი გაებრიყვებინათ. ლუი პალიარმაც იფიქრა, რომ უსათუოდ ბოიეს ისტუმრებენ სადმე, რომ ხალხი გააბრიყვოსო და ამიტომ ყური არ ათხოვა ბოიეს პარიზიდამ წასვლას.

− მინამ დედაჩემი ცოცხალი იყო, − უთხრა ლუიმ ბოიეს გამოთხოვების დროს, - მე ვერ დაგიშლიდი ჩვენთან სიარულს და ამის გამო ხანდისხან ერთმანეთს შევხვდებოდით ხოლმე. ეხლა კი ორივესათვის სამჯობინარია თავის დღეში ერთმანეთს არ დავენახვოთ.

− მე მაგისთანა უმადურობის მომლოდინე ვიყავ შენგან, − უპასუხა ბოიემ, - მაგრამ მე ეგ არა მწყინს. ღმერთი და ჩემი სარწმუნოება ღონეს მომცემს, რომ მაგგვარს უპატიურებას მოთმინებით ვძლიო და შეგინდო კიდეც შეცოდება ჩემს წინაშე. ამასაც გეტყვი: რაც უნდა სთქვა და იფიქრო ჩემზედ, რაც უნდა ბოროტი საქმე შემამთხვიო, მე მაინც ყოველთვის მზად ვიქნები სიყვარული გაგიწიო, თუ რაშიმე შენთვის გამოსადეგი ვიქნები და რაშიმე დაგჭირდები.

ბოიე გამოვიდა ოთახიდამ იმ სახით, თითქო არა ჰჯავრობს და მარტო გულნაკლულიაო. ხოლო რა წამსაც მარტო ჰნახა თავის თავი კიბეზე, პირი მოიბრუნა კარებისაკენ, მუშტი მიუღერა და ხმამაღლა სთქვა:

− სულელო, დამაცა, მე გაჩვენებ, რა საშინელება არის, თუ მე კაცი გულიდამ ამოვიღე. შენ ჰნახავ, რარიგად გადაგიხდი! ჩვენ შორის ეხლა დაუძინებელი მტრობა დაითესა. ამას იქით ან მე უნდა ვიყო და ან შენ... გესმის?.. ან მე და ან შენ!

ამ დროს ვიღაცამ ხელი მხარზედ დაადო, ბოიე შეკრთა და მოესმა ხმა ექიმისა, რომელიც სიცილით ეუბნებოდა:

− ჰო, სწორედ ეგრე, სწორედ.

VIII საზარელი დილა

გამოძიება ლეა მედანის საქმის თაობაზედ წინ ვერ მიდიოდა და ოსკარ ვერშემონი ჯავრით აღარ იყო. ჩუმად-მაძიებელი ბოიე, რომელმაც თავდაპირველად ეგრე მედგრად წაიყვანა საქმე, სამსახურს დაეთხოვა და საქმეც შედგა სწორედ მაშინ, როცა იმედი იყო, რომ სახელოვანად გათავდებოდა.

როცა საწყალი მორისი გულშემოყრილი გამოიყვანეს გამომძიებლის ოთახიდამ და კონსიერჟერის ციხის საავადმყოფოში დააწვინეს, ვერშემონი ძალიან დააფიქრა ამ ამბავმა. მისი აზრი და რწმენა მორისის დანაშაულობაზედ ძლიერ შეირყა. მთელი დღე სულ ამას ამბობდა, ტყუილს კვალში ხომ არ ჩამაყენესო, ხოლო მორისის წინააღმდეგ იმდენი საბუთები იყო და ისე მძიმენი, რომ ისევ პირვანდელ აზრზე დადგა და დაასკვნა, რომ თუმცა მორისი მეტად ყმაწვილია და გამოუცდელი, მაგრამ ძალიან მოხერხებული და ოსტატი ავაზაკიაო.

როცა მორისი გონზედ მოვიდა, ისევ ციხეში წაიყვანეს და ტუსაღის სენაკში დაამწყვდიეს. რომელს ბრალსაც სედებდნენ, იმან ასეთი თავზარი დასცა საწყალსა, რომ გაბრუებულსავით სულ ამას იძახოდა:

− მე კაცის მკვლელი უნდა ვიყო? მე, მე და კაცის მკვლელი?

მთელი დღე თითქო საოფლეშიაო, ისე ამღვრეული დადიოდა წინ და უკან თავის პატარა სენაკში. ღამემ უფრო მოუწყლა გული; მთელი ღამე გულს აწიწკნიდნენ საშინელი ფიქრები. მოაგონდა, რომ სამართალი ბევრჯელ შესცდება ხოლმე, მოაგობდა მრავალი მაგალითი, რომ სრულებით მართალი კაცი დაესაჯოთ. წარმოუდგა თვალწინ თვითონ სამართალიცა თავისის მსაჯულებით, მოეჩვენა ვითომ სამართლის წინა დგას და ასამართლებენ. როგორც ჭკუიდამ შეშლილი, ისე ჰტოკავდა ლოგინზე და როგორც თონეში, ისე იწვოდა, როცა მოაგონდებოდა, რომ ჩემი სახელი სამუდამოდ ჩირქმოცხებული იქნებაო. „მე უნდა კაცის მკვლელი მერქვას! − იძახოდა სასოდაკარგული მორისი, - ნუთუ ჩემი ხანმოკლე, მაგრამ პატიოსანი ჯაფის ცხოვრება არ მიმოწმებს, რომ მე კაცის მკვლელი არ უნდა ვიყოვო“.

იმ უკანასკნელ დღეებში აღარავინ არ აწუხებდა მორისს, ტუსაღების ზედამხედველნი უფრო უკედ, კაცთმოყვარეობით ექცეოდნენ. საწყალს ნუგეში მოეცა, იქნება გამოძიებამ იმისთანა რამ აღმოაჩინა, რომ მე მამართლებსო და გული დაუწყნარდა იმედი მოეცა, აი დღეს, აი ხვალ გამანთავისეფლებენო. მაგრამ ამაოდ ჩაუარა ამ იმედმა. ერთს დილას გამოიყვანეს სატუსაღოდამ, ჩასვეს ეტლში, ორი პოლიციელი გვერდით მოუჯდა და წავიდნენ. როცა ეზოში გამოდიოდა, მორისმა თვალი მოჰკრა მეორე ეტლსაც, რომელშიაც ოსკარ ვერშემონი და მისი მდივანი ჩასხდნენ.

მორისი განცვიფრებით ჰკითხავდა თავის თავს, ეს სად მივყევართო. გაატარეს ბასტილიის მოედანი, შეუხვიეს ლაროკეტის ქუჩას. მორისს ელდა ეცა, ლაროკეტის ციხეში ხომ არ გიდავყევართო. მაგრამ ეტლი ლაროკეტის ციხეს გასცილდა. მორისმა ვეღარა გაიგო რა, თუმცა ცდილობდა გამოეცნო, სად მივყევართო. ბოლოს გამოჩნდა მამა-ლაშეზის სასაფლაო. ორივე ეტლი ალაყაფის კარებში შევიდა. ამისთანა სისხამ დალაზედ სასაფლაოს კარი სხვა უცხოსათვის დაკეტილი იყო ხოლმე. პოლიციელებმა მორისი გადმოიყვანეს ეტლიდამ, გამომძიებელიც მოვიდა მორისთან. ყმაწვილმა კაცმა მწუხარებით დაუცო ყურება გამომძიებელს.

− ფერან, − უთხრა ოსკარ ვერშემონმა, − დრო მოგეცით, რომ გონებაში ჩავარდნილიყავით. კიდევ უჯიათობთ და არ გინდათ გამოგვიტყდეთ?

− რაც მითქვამს, იმაზედ მეტი არა მაქვს რა სათქმელი. რა გნებავთ ჩემგან? აქ რისთვის მომიყვანეთ?

− ეხლავ შეიტყობთ, − უპასუხა გამომძიებელმა და მერე მიუბრუნა პოლიციელებს და დაუმატა, − თან გამოგვყევით და ფრთხილად იყავით, არა გამოგეპაროთ რა.

გაიარეს ნიში და შედგნენ. მორისმა ჰნახა ახლად ნაშალი მიწა სამარისა და იქავ გძელი კუბო. ამ მოულოდნელმა სანახავმა გული შეუღონა მორისსა და უნებლიედ ჟრჟოლა მოუვიდა მთელს ტანში. ეს შეუნიშნავად არ დარჩათ ოსკარ ვერშემონს და მის მდივანს.

− სიმართლევ, სადა ხარ, სად! - დაიძახა საწყალმა კაცმა, ფერი ეცვალა და ცივმა ოფლმა დაასხა შუბლზედ.

საცოდავი სანახავი იყო იმ წამს მორისი, პირი მოიბრუნა და მთელმა ტანმა კანკალი დაუწყო. პოლიციელებმა ხელი მოავლეს და ისევ კუბოსთან მიიყვანეს ძალად. გამომძიებელმა ანიშნა და კუბოს თავი ახადეს. ერთმა მათგანმა მცხედარს გადახადა ჩაყვითლებული სუდარა და გამოაჩინა გალურჯებული პირისახე მშვენიერის ლეასი, ყბები და თვალები ჩასცვივნოდა და კბილებზედ ტუჩები შესჭკნობოდა.

− ფერან, - უთხრა ხელახლად გამომძიებელმა, - არც ეხლა გატყდებით, რომ თქვენ მოჰკალით ეს უბედური?

მორისმა ხმა არ ამოიღო. მუხლი მოეჭრა და თრთოდა, როგორც პირში გატეხილი ავაზაკი.

− ვერა ხედავთ? თქვენ ბოროტო, - უთხრა ვერშემონმა, თქვენში არც კაცობრივი გრძნობა ყოფილა და არც ნაპერწკალი შენანებისა, რომ თრთით, ეგეც მარტო შიშისაგან მოგდით და სხვა არაფრისაგან.

მორისი გაბრუებულის თვალით იყურებოდა აქეთ-იქით, ხან ერთს იქ მდგომს შეჰხედავდა, ხან მეორეს. უცბად მტკივნეულად ამოიკვნესა, აიღო მაღლა თავი, ხელი ჰკრა პოლიციელებს, რომელთაც ეჭირათ, კინაღამ თხრილში არ ჩაყარა, მერე მივიდა ახდილ კუბოსთან და თამამად დააცქერდა მკვდარს ლეა მედანს.

− ეხლა კი! - წასჩურჩულა გამომძიებელმა თავის მდივანს.

− მე ამ მცხედარის წინ ხელახლად ვაღიარებ, − სთქვა რიხიანის ხმით მორისმა, − მას, რაც წინად მითქვამს: მე ამისი მკვლელი არა ვარ. მე არავინ არ მომიწამლავს. მე თავის დღეში არ მინახავს ეს ქალი. სხვა რა გინდათ ჩემგან?

გამომძიებელი სახტად დარჩა. ისე გადახედა მდივანს, თითქოს ჰკითხავს, ეს რა ამბავიაო?

− ღვთისა წინაშე და წინაშე ამ საწყლის უსიცოცხლო გვამისა, − განაგრძო მორისმა, - ვფიცავ, რომ ჩემს დღეში მე ეს თვალით არ მინახავს, მაშასადამე, ვერც მოვწამლავდი. ეხლა რაც გინდათ, ის მიყავიია; ეს არის და ეს, ამას იქით თავს აღარ ვიმართლებ.

გულწრფელად ამოთქმულმა სიტყვამ ყმაწვილკაცისამ ხელახლად იმოქმედა ვერშემონზედ და მან უფრო ფორმისათვის, ვიდრე გასამტყუნებლად, წარმოსთქვა:

− მაშ, წინაშე ამ უბედურის მსხვერპლის გვამისა თქვენ ამტკიცებთ, რომ თავის დღეში არ გინახავთ ეს ქალი და თქვენ არ მოგიკლავთო?

− ვამტკიცებ.

− ჩაწერეთ, − უბძანა გამომძიებელმა მდივანს.

მდივანმა ამოიღო ჯიბიდამ ქაღალდი, საწერელი და კალამი, მიეყუდა იქავ რაღაცას და, რაც რიგი იყო, ჩაწერა. მორისმა და გამომძიებელმა ხელი მოაწერეს ოქმს. მერე ისევ იმრიგად ჩასხდნენ ეტლში და წამოვიდნენ, უბძანეს კი, რომ კუბო ისევ უწინდებურად დახურონ და დამარხონ. ვერშემონმა პოლიციელებს უბძანა, რომ სასამართლოს სადგომში მოიყვანეთ მორისიო და თვითონაც თავის მდივნით იქ წავიდა.

− ამ ამბავმა ძალიან შემაბრალა ყმაწვილი კაცი, - უთხრა გზაზედ მდივანს, აგეთს ჭაბუკს არ შეუძლიან მაგდენი ხერხი. მე ვშიშობ, ხომ არა ვსტყუვდებით და იქნება ძალიანაც. ხელმეორედ უნდა დავიწყოთ გამოძიება და სხვა ჩუმად-მაძიებელსა უნდა მივანდოთ საქმე, რადგანაც ბოიე აღარ არის.

− ვნახოთ, ახალი ძიება ისევ მანდ მოგვიყვანს, თუ არა.

− სახლების გაჩხრეკის ოქმები მოგერთოთ? - ჰკითხა მდივანმა.

− დიაღ, მაგრამ ოქმებში იმისთანა არა არის რა.

− მაშ, რაკი აღარაფრის კვალი ჩანს, ვეღარც გამოძიებას განვაგრძობთ. ხელში რა გვაქვს, რომ იმას დავეფუძნოთ?

− ერთი მძიმე საბუთი გვაქვს.

− რომელი?

− სახლების გაჩხრეკამ არა გამოამჟღავნა რა, მაგრამ მე საბუთი მქონდა მეფიქრა, თანახმად ჩუმად-მაძიებელთა მოხსენებისა, რომ მორისის დაც ურევია ამ საქმეში. ხომ იცით, რომ დილით ის წასულა აფთექში წამლის სასყიდლად. ამის გამო მე დავიბარე მორისის და ამ ოთხის დღის წინად და თქვენის თანაშემწის დასწრებითა ჩვენება ჩამოვართვი. ძალიან ყმაწვილი ქალია და მარილიანი. ჯერ, რასაკვირველია, შეშინდა, მერე კი მოჰყვა და გულახდილად ყველაფერი მიამბო. ვერ მიხვდა, რომ მისი ჩვენება თუმცა დიდი რამ არ იყო, მაგრამ მაინც ამტყუნებდა ძმას, რომლის უბრალოებაზედ იგი ბეჯითად დარწმუნებულია. დილით ლეა მედანის სიკვდილის შემდეგ, დაი ჩვეულებისამებრ შესულა ძმასთან, რომ ოთახი აულაგოს და უნახავს, რომ სიკვდილამდეა მიხწეული. მაშინვე მიშველებია, უკითხავს ძმისთვის - რა დაგმართვიაო, და იმას მიზეზის თქმა არ სდომებია, მორისის დამ ვერაფერი ცნობა ვერ მომცა ლეა მედანის თაობაზე, ეს კი მითხრა, რომ ჩემს ძმას ძალიან უყვარდა ერთი ყმაწვილი ქალი, რომლის შერთვა უნდოდა და არ აძლევდნენ, სხვა ქალთან კი ჩემი ძმა არავითარს დაახლოვებას არ იკადრებდაო. შემომფიცა, ჩემი ძმა პატიოსანი და კეთილშობილი კაციაო. მე ნება მივეცი შინ წასვლისა და დამპირდა მეზობლებში ვეცდები შევიტყო რამე და მოგახსენებო. ქალი ამბობდა, რომ ჩემის ძმის ავადმყოფობა იქიდამ წარმოსდგა, რომ თავი მოიწამლა ჯავრით, რადგანაც საყვარელს ქალს სხვაზედ ათხოებდნენო. მეზობლებისაგან შევიტყეთ, რომ გარეთ კარი სახლისა, საცა მორისი დგას, დილის სამს თუ ოთხს საათზედ გაიღო და მაშინვე ისევ დაიხურა, მაგრამ არ იციან კია, ან ვინ შევიდა, ან ვინ გამოვიდაო. ეს იმ ღამის დილა ყოფილა, რა ღამესაც ლეა მედანი მოჰკლეს. ყველაფერი ამ საიდუმლო გარემოებაზედ არის დამოკიდებული და ჩვენ ჯერ ფერანს ვერას დავუჯერებთ, მინამ ამ გარემოების ახსნაში არ დაგვეხმარება.

− როგორ უნდა დაგვეხმაროს?

− არ გენიშნებათ მოწმეებს უნახავთ, რომ ფერანი ღამის თერთმეტს თუ თორმეტს საათზე ვიღასაც ელოდდა ბასტილიის მოედანზედ. მერე ენახათ, რომ მკლავი გაუყარა თურმე ქალს, რომლის ნიშნები ძალიან ჰგავს საწყალი ლეა მედანის ნიშნებს. მოეხვია და წამოიყვანა იმ სახლში, საცა ლეა მედანი მოჰკლეს. ამ საათიდამ კვალი გვეკარგება. თვითონ ფერასი ჰფიცავს, შინ წავედიო. თუ ეგ მართალია, ქალი რაღა იქნა?

− იქნება ნამუსგატეხილი ქალი იყო ვინმე და თავი გაანება, როცა საცეკვაო სახლს გვერდით აუარეს.

− მე გეუბნებით, რომ ქალი მთლად ლეა მედანის ნიშნებისა ყოფილა. ახალგაზრდა ყოფილა, მართებული და ლაზათიანი მიხვრა-მოხვრა ჰქონია. ბოლოს ისიც ვიცით, რა დროსაც მისულა შინ მორისი, იმიტომ რომ დილის სამს თუ ოთხს საათზედ ქვემო მდგმურს გაუგია, რომ გარეთი კარი გაღებულა და ისევ მალე დახურულა.

− ეგ დიდად შესანიშნავია, მაგრამ იმ მდგმურს უცვნია თუ არა ფერანი?

ვერა. თვითონ ფერანმა უნდა აგვიხსნას ეგ საიდუმლო და ახსნაც ადვილია, ოღონდ კი გვითხრას, რა უკეთებია თორმეტ საათიდამ ოთხ საათამდე და წარმოგვიდგინოს ის ქალი, რომელთანაც ერთად უნახავთ.

− მართალია, ერთი იმისი სიტყვა სამყოფია, რომ ჩვენი შეცდომა დაგვიმტკიცოს.

− თქვენც იმ აზრისა ხართ, რისაც მე. ყველაფერი ამართლებს მორისს: იმისი წარსული ცხოვრება, იმისი აწმყო, იმისი შრომისმოყვარეობა, ქცევა, სახის მეტყველება, ნათესაობა. გაგიტყდებით და გეტყვით, რომ ყველა ეს მარწმუნებს, რომ მორისს აქ ბრალი არა აქვს რა.

ამ დროს ეტლიც გაჩერდა. ოსკარ ვერშემონი პირდაპირ თავის ოთახში შევიდა, მოითხოვა ლეა მედანის საქმე და ხელახლად გულმოდგინედ დაუწყო ჩხრეკა.

− ცოტა ხანს შემდეგ მორისიც მოიყვანეს.

დაღონებული, შეწუხებული იმ ამბით, რაც სასაფლაოზედ მოხდა, საწყალი ყმაწვილი კაცი გულმოკლული იყო და იმედი მოჰკვეთოდა სრულიად, რაკი ხედავდა, რომ რაღაც უხილავს ბადეშია ყოველმხრივ გაბმული. ჰნახა რა თავის თავი ისევ გამომძიებლის წინა, მძიმედ ამოიოხრა. ვერშემონმა თავი მაღლა აიღო და თვალი დააკვირვა მორისს. მორისი არ შეკრთა და თვალი გაუსწორა.

− ფერან, - უთხრა გამომძიებელმა, - დღევანდელს სიტევაპასუხზეა დამოკიდებული თქვენი ბედი. თქვენ ამტკიცებთ, რომ ლეა მედანს არ იცნობდით. კარგი, დაგიჯერებთ მაგას, ხოლო უნდა კი აგვიხსნათ ის, რაც თქვენ თვითონ აღიარეო, მორისმა შეატყო, რომ გამომძიებელს აზრი ცოტაოდნად შესცვლია ამის სასარგებლოდ და გულმა გაუღიმა. ისევ იმედი მოეცა.

− მიბძანეთ, - უპასუხა მან აჩქარებით, - მე პასუხისათვის მზადა ვარ.

− 2-ს ივნისს ღამის თერთმეტს თუ თორმეტს საათზე ბასტილიის მოედნის ყურეში ქალს ელოდით. ის ქალი მოვიდა, თქვენ მკლავი-მკლავს გაუყარეთ და ლაკუეს ქუჩისაკენ წამოხვედით. ის ქალი ვინ იყო?

მორისმა პირველ სიტყვებზედვე იგრძნო განსაცდელი და მოემზადა, რომ სესილის აღთქმას არ უღალატოს.

− მაგას ვერ გეტყვით, არ შემიძლიან, - უპასუხა მორისმა რიხით და მტკიცედ.

− კარგად მოიფიქრეთ, ფერან, თქვენს პასუხზედ არის დამოკიდებული თქვენი თავისუფლება, თქვენი სიცოცხლე.

− მოგახსენებთ, რომ მაგას ვერ ვიტყვი-მეთქი.

− ჩანს, ის ქალი ლეა მედანი ყოფილა, ის უბედური, რომელიც წუთის წინად კუბოში მკვდარი ჰნახეთ.

− არა, გეფიცებით, რობ ის ქალი ლეა მედანი არ იყო.

− მაშ ეხლა ცოცხალია?

− ცოცხალია.

− მაშ გვითხარით ვინ არის და ეხლავ თავს დაიხსნით. გახსოვდეთ, ფერან, რომ თქვენი ბედი თქვენს ხელთ არის, ერთი თქვენი სიტყვა და გამოძიება თქვენზე მოსპობილ იქმნება.