გაზეთ „ივერიაში“ „ს-ნელის“ ფსევდონიმით იბეჭდება სტატია „ჩვენი მწერლობა მე19 საუკუნეში ერთი თვალის გადავლებით“. ავტორი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს 60-იან წლებს და ილია ჭავჭავაძის გამოსვლას სამწერლო ასპარეზზე.   

გაზეთი „ცნობის ფურცელი“ ბეჭდავს ღვარძლიან საახალწლო ექსპრომტს გაზეთ „ივერიისადმი“:

„არ გვწყინს, სუქნად რომ ბერდები

თეთრის წვერით, „ივერია“!

მხოლოდ... შენი მკითხველები

ჯანდაკი და მშიერია!..“.   

გაზეთი „კვალი“ „რიგოლეტოს“ ფსევდონიმით ბეჭდავს იროდიონ ევდოშვილის პაროდიას „ივერიისადმი“: „მიდის, მიკოჭლობს უგზო უკვლოთ ილოს გაზეთი...“.   

გარდაეცვალა ცოლისდა, ეკატერინე გურამიშვილი-სტაროსელსკაია.   

გაზეთ „ცნობის ფურცელში“ იბეჭდება კიტა აბაშიძის წერილი „ცხოვრება და ხელოვნება“. ავტორი მიმოიხილავს ქართულ მწერლობას, ვრცლად ეხება ილია ჭავჭავაძის ნარკვევს „მეცხრამეტე საუკუნე“ და პოემებს: „აჩრდილი“ და „განდეგილი“.   

მონაწილეობს ეკატერინე გურამიშვილ-სტაროსელსკისას დაკრძალვის ცერემონიაში.   

თბილისის საოლქო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე წერილობით მიმართავს ილია ჭავჭავაძეს, როგორც მომრიგებელ მოსამართლეს, რომ დაესწროს თბილისის საოლქო სასამართლოს მეორე სამოქალაქო განყოფილების სხდომებს 5, 19 და 28 თებერვალს.   

საპასუხო წერილს უგზავნის იტალიელ ფილოლოგ ედგარდო მადალენას. კარლო გოლდონის თარგმანებთან დაკავშირებით აცნობებს, რომ ქართულად ერთადერთი პიესაა თარგმნილი, რომელსაც სათაურად აქვს: „ბუზღუნა კეთილისმყოფელი, ან როგორც ჰქუხს ისე არა წვიმს“. რამდენადაც თარგმანში სათაური შეცვლილია, ტექსტის იდენტიფიცირებისთვის სწერს მთავარი გმირების სახელებს: ვალერია და პიკარდა.   

იტალიელი მეცნიერი, ლიტერატურისა და თეატრის კრიტიკოსი, ბავშვობიდან იყო გატაცებული კარლო გოლდონის შემოქმედებით.

იტალიელი დრამატურგი.

ოლღა გურამიშვილი წერილს უგზავნის მარჯორი უორდროპს და მოუთხრობს მეუღლესთან ერთად მისი საზღვარგარეთ ყოფნის ამბებს.   

1901 19 თებერვლამდე  

მოკლე ბარათს უგზავნის რაფიელ ერისთავს.   

პოეტი, დრამატურგი, ეთნოგრაფი, ლექსიკოლოგი, საზოგადო მოღვაწე, ქართული საბავშვო ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუძემდებელი

თანაგრძნობის დეპეშას უგზავნის გარდაცვლილი რაფიელ ერისთავის ოჯახს.   

   რაფიელ ერისთავის გარდაცვალების გამო ქშწ-კგ საზოგადოების სახელით სამძიმრის დეპეშას უგზავნის თელავში მწერლის სიძეს, ვასილ კახიძეს.   

მონაწილეობს ქართველი საზოგადოების თათბირში, რომელიც განიხილავს განსვენებული რაფიელ ერისთავის ხსოვნის უკვდავსაყოფ ღონისძიებებს. იღებენ გადაწყვეტილებას, რომ გვირგვინების დამზადების ნაცვლად თანხა რომელსამე საქველმოქმედო საქმეს მოახმარონ. თათბირის შემდეგ  კიდევ ერთ დეპეშას უგზავნის თელავში რაფიელ ერისთავის ოჯახს და ატყობინებს ქართველი საზოგადოების სურვილს რაფიელ ერისთავის ნეშტის თბილისში დაკრძალვის შესახებ.   

საპასუხო დეპეშას იღებს თელავიდან რაფიელ ერისთავის სიძის, ვასილ კახიძისაგან. იგი ატყობინებს ოჯახის გადაწყვეტილებას განსვენებული, მისი სურვილისამებრ, დაკრძალონ მშობლიურ სოფელ ქისტაურში.   

დეპეშით ატყობინებს თელავში რაფიელ ერისთავის ოჯახს ქშწ-კგ საზოგადოების მიერ დაგეგმილი ღონისძიებების შესახებ.   

თბილისის საოლქო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე წერილობით მიმართავს ილია ჭავჭავაძეს, როგორც მომრიგებელ მოსამართლეს, რომ დაესწროს თბილისის საოლქო სასამართლოს მეორე სამოქალაქო განყოფილების სხდომებს 9 და 26 მარტს.   

ესწრება რაფიელ ერისთავის სულის მოსახსენიებელ პანაშვიდს ქაშვეთის ეკლესიაში.   

გაზ. „ივერია“, 1901, № 45; გაზ. „ცნობის ფურცელი“, 1901, № 1393.

პირთა ანოტაციები:

ერისთავი რაფიელ დავითის ძე (1824-1901)

პოეტი, დრამატურგი, ეთნოგრაფი, ლექსიკოლოგი, საზოგადო მოღვაწე, ქართული საბავშვო ლიტერატურის ერთ-ერთი ფუძემდებელი.

1901 თებერვლის ბოლო

ირჩევენ აღმოსავლეთ ქვეყნების შემსწავლელი საზოგადოების თბილისის განყოფილების წევრად. ორგანიზაციის მიზანია რუსეთისა და აღმოსავლეთის ქვეყნების ერთმანეთთან დაკავშირება ვაჭრობა-მრეწველობის დარგებში.   

ავჭალის სახალხო თეატრში ნიკო ლომოური კითხულობს ილია ჭავჭავაძის „მეფე დიმიტრი თავდადებულს“.   

ქშწ-კგ საზოგადოების გამგეობის სახელით წერილობითი თხოვნით მიმართავს თბილისის გუბერნატორს მარიამ დემურიას ხელმძღვანელობით ნაძალადევში სამკითხველოს მოწყობის ნებართვის მისაღებად.   

წყარო:

თ. ჩხიტუნიძე, ქშწ-კგ საზოგადოების საბიბლიოთეკო და საგამომცემლო მოღვაწეობა. 1980. გვ. 900; ი. ჭავჭავაძე, თსკ ოც ტომად, ტ. 17, 2012, გვ. 220, 478-479.

პირთა ანოტაციები:

დემურია მარიამ ივანეს ასული (1860-1910)

დრამატურგი, მწერალი და საზოგადო მოღვაწე. საგანმანათლებლო საბავშვო ჟურნალ „ნაკადულის“ დამფუძნებელი და რედაქტორი.

ქართველ მოღვაწეებთან: ანტონ ფურცელაძესთან, ვახტანგ თულაშვილთან, ნიკო ცხვედაძესთან, პეტრე უმიკაშვილთან და იონა მეუნარგიასთან ერთად ესწრება წვეულებას იაკობ გოგებაშვილის ოჯახში.   

მონაწილეობს აღმოსავლეთ ქვეყნების შემსწავლელი საზოგადოების თბილისის განყოფილების კრებაში.   

მონაწილეობს თსს ბანკის რწმუნებულთა კრებაში, რომელზეც კითხულობენ განვლილი წლის ანგარიშს. სიტყვით გამოდის მოკლევადიანი სესხის საკითხებთან დაკავშირებით.   

მონაწილეობს თსს ბანკის რწმუნებულთა კრებაში და სიტყვით გამოდის დრამატული საზოგადოებისათვის თანხის გამოყოფასთან დაკავშირებით.   

ესწრება თსს  ბანკის რწმუნებულთა კრებას და მონაწილეობს კამათში.   

ესწრება თსს  ბანკის რწმუნებულთა კრებას და მონაწილეობს კამათში.   

1901 ივნისიდან

არჩილ ჯორჯაძე ჟურნალ „მოამბეში“, აქვეყნებს ვრცელ სტატიას სათაურით „ძველი თაობა, ილია ჭავჭავაძე როგორც პუბლიცისტი“.   

თბილისიდან საგურამოში მეუღლეს უგზავნის წერილს და გიორგი ქართველიშვილის მიერ ძღვნად მირთმეულ თევზეულს. ატყობინებს, რომ ბანკში გადაუდებელი საქმეების გამო ვერ ახერხებს ასვლას. წუხს, რომ მათ ცხენს ფეხი მოუტეხია და ეკიპაჟიც დამტვრეულა.   

ნაძალადევში ესწრება ქშწ-კგ საზოგადოების ბიბლიოთეკის საზეიმო გახსნას და ოქროს თუმნიანი შეაქვს მის ფონდში.   

თბილისში გამომავალ რუსულ გაზეთ „არგონავტში“ „ძველი ნაცნობის“ ფსევდონიმით იბეჭდება ინფორმაცია თსს ბანკის გამგეობის მუშაობის შესახებ. ავტორი ამბობს, რომ ილია ჭავჭავაძეს გაუჩნდა ოპოზიცია ვლადიმერ მიქელაძის სახით, მაგრამ ავტორს არ სჯერა ამ დაპირისპირების რეალურობისა. იგი აკრიტიკებს ბანკის იმ გადაწყვეტილებას, რომლის საფუძველზეც დრამატული საზოგადოებისა და ორი სასწავლებლის დაფინანსების ნაცვლად მთელი თანხა გადაირიცხა სათავადაზნაურო სკოლისთვის შენობის (დღევანდელი უნივერსიტეტის პირველი კორპუსი) ასაგებად.   

პუბლიცისტი, საზოგადო მოღვაწე, პედაგოგი, „ივერიის“ თანამშრომელი, თბილისის სასოფლო[1]სამეურნეო ბანკის მმართველი, თბილისის საბჭოს ხმოსანი.

გაზეთ „კვალში“ „მოსაუბრის“ ხელმოწერით იბეჭდება ფილიპე მახარაძის წერილი „საუბარი სხვადასხვა საგანზე“. მასში ძირითადად განხილულია არჩილ ჯორჯაძის წერილი „ძველი თაობა. ილია ჭავჭავაძე როგორც პუბლიცისტი“. ფილიპე მახარაძე იწუნებს როგორც ილია ჭავჭავაძის ეროვნულ შეხედულებებს, ისე არჩილ ჯორჯაძისეულ შეფასებებს მის შესახებ.   

გაზეთ „ივერიის“ საშუალებით მადლობას უხდის ყველას, ვინც დეპეშებითა და წერილებით მიულოცა სახელობის დღე.   

წყარო:

გაზ. „ივერია“, 1901, 28 ივლისი, № 164, გვ. 4.

იღებს ვასილი ველიჩკოს წერილს და მისდამი მიძღვნილ ლექსებს.   

გრიგოლ ყიფშიძე გაზეთ „ივერიაში“ ბეჭდავს ნარკვევს „ჩვენი ჟურნალ-გაზეთები მე-19 საუკუნეში“. იგი ვრცლად მიმოიხილავს ილია ჭავჭავაძის თანამშრომლობას „ცისკარსა“ და „დროებაში“ და მისი, როგორც რედაქტორ-გამომცემლის მოღვაწეობას „საქართველოს მოამბესა“ და „ივერიაში“.   

წყარო:

გაზ. „ივერია“, 1901, № 193, 197, 199, 200, 201, 203

ანტონ ნატროშვილი „ივერიის“ რედაქციას წარწერით უძღვნის საკუთარ წიგნს „მცხეთა და მისი ტაძარი სვეტიცხოველი. ისტორიულ-არქეოლოგიური აღწერილობა“.  

ისტორიკოსი, პედაგოგი, საეკლესიო მუზეუმის კომიტეტის წევრი.

მეუღლეს უგზავნის მოკლე ბარათს. აცნობებს, რომ გიორგი ქართველიშვილმა თანხა მიუტანა და სთხოვს, ქშწ-კგ საზოგადოებისთვის განკუთვნილი ფულიანი კონვერტის გაგზავნას ბიჭის ხელით.   

თბილისის საოლქო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე წერილობით მიმართავს ილია ჭავჭავაძეს, როგორც მომრიგებელ მოსამართლეს, რომ დაესწროს თბილისის საოლქო სასამართლოს მეორე სამოქალაქო განყოფილების სხდომას 5 ოქტობერს.   

ჟურნალ „კავკაზსკი ვესტნიკში“ იბეჭდება ალექსანდრე ხახანაშვილის წერილი ქართულ ლიტერატურაზე, რომელშიც საუბარია რეალისტურ სკოლისა და მისი საუკეთესო წარმომადგენლის ილია ჭავჭავაძის შემოქმედების შესახებ.   

1901 სექტემბრის შემდეგ 

 ჟურნალ „კავკაზსკი ვესტნიკში“ გამოქვეყნებულ ალექსანდრე ხახანაშვილის წერილს ქართული ლიტერატურის შესახებ უარყოფითი რეცენზიით ეხმიანება გაზეთი „კვალი“. სტატიის ავტორს არასწორად ეჩვენება ხახანაშვილის მიერ განხილული ყველა მწერლის ერთი მიმდინარეობისთვის მიკუთვნება.   

გაზ. „კვალში“ „მოსაუბრის“ ხელმოწერით იბეჭდება ფილიპე მახარაძის წერილი „საუბარი სხვადასხვა საგნებზე“. სტატიაში საყვედურია გამოთქმული, რომ ქშწკგ საზოგადოების თავმჯდომარე არ ესწრება გამგეობის სხდომებს.   

გაზეთ „ივერიის“ გამომცემელთა ამხანაგობის სხდომაზე განიხილავენ ალექსანდრე სარაჯიშვილის წინადადებას. იგი ილია ჭავჭავაძეს სთავაზობს 3000 მანეთს გაზეთ „ივერიის“ გამოცემის უფლებისა და რედაქტორობის მისთვის გადაცემაში და თანხის გადახდის ვადად ითხოვს ექვს თვეს.   

მწერალი, კრიტიკოსი, პუბლიცისტი, საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს საისტოიო და საეთნოგრაფიო საზოგაოების ერთ-ერთო ფუძემდებელი, 1902-03 წლებში იყო „ივერიის“ რედაქტორ-გამომცემელი

თავმჯდომარეობს ქშწ-კგ საზოგადოების წლიურ კრებას. აქტიურ მონაწილეობას იღებს საზოგადოების ხარჯთაღრიცხვისა და ბათუმის სკოლის საკითხების განხილვაში.   

როგორც ქშწ-კგ საზოგადოების თავმჯდომარე, მდივან პეტრე მირიანაშვილთან ერთად ოფიციალური წერილით ატყობინებს ალექსანდრე ყიფშიძეს ქშწ-კგ საზოგადოების ნამდვილ წევრად არჩევას და სთხოვს საწევროს გადახდას.   

თავმჯდომარეობს ქშწ-კგ საზოგადოების წლიურ კრებას, რომელზეც 79 ხმით 30-ის წინააღმდეგ კვლავ ირჩევენ მის თავმჯდომარედ.   

თავმჯდომარეობს ქშწ-კგ საზოგადოების სხდომას, რომელზეც განიხილავენ მიმდინარე ხარჯთაღრიცხვას, ეცნობიან ქუთაისის სათავადაზნაურო სკოლის გაკვეთილების განაწილების განრიგს და აღნიშნულ სკოლას ატყობინებენ, რომ გერმანული ენის სწავლება უნდა დაიწყონ მეოთხე კლასიდან. მსჯელობენ საზოგადოების დახმარებით სოფ. ხარაგაულში სამკითხველოს გახსნის თაობაზე. თიანეთისა და გომარეთის სკოლებს უგზავნიან სასკოლო ინვენტარს. არ აკმაყოფილებენ კავკავის სკოლის გამგის პართენ გოთუას თხოვნას მისი სამსახურიდან გათავისუფლების თაობაზე. ორგანიზაციის თავმჯდომარის მოადგილედ ირჩევენ ნიკო ცხვედაძეს და მდივნად – ალექსანდრე სარაჯიშვილს. ამტკიცებენ მიმდინარე ხარჯებს.   

წერილობით მიმართავს კავკასიის საცენზურო კომიტეტს, ითხოვს, რომ ავადმყოფობის გამო გაათავისუფლონ გაზეთ „ივერიის“ რედაქტორობიდან და მის ადგილზე დროებით დანიშნონ ალექსანდრე სარაჯიშვილი.   

1901 16 ნოემბრის შემდეგ  

ალექსანდრე სარაჯიშვილი წერილობით მიმართავს კავკასიის საცენზურო კომიტეტს და თანხმობას აცხადებს ილია ჭავჭავაძის ავადმყოფობის გამო ექვსი თვით დაინიშნოს გაზეთ „ივერიის“ რედაქტორად.   

მწერალი, კრიტიკოსი, პუბლიცისტი, საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგაოების ერთ-ერთო ფუძემდებელი, 1902-03 წლებში იყო „ივერიის“ რედაქტორ-გამომცემელი

თავმჯდომარეობს ქშწ-კგ საზოგადოების სხდომას, რომელზეც განიხილავენ მიმდინარე ხარჯთაღრიცხვას. ბათუმის სკოლის მზრუნველი კომიტეტისგან ითხოვენ ინფორმაციას, შეძლებენ თუ არა მესამე მასწავლებლის ფინანსურად დაკმაყოფილებას. ინტერესდებიან ბათუმის სკოლის მოსწავლეთა რაოდენობის მნიშვნელოვანი ზრდის გამომწვევი გარემოებებით. იღებენ დადგენილებას გამგეობის წევრებს შორის შრომის განაწილების შესახებ.   

1901 26 ნოემბრამდე  

ილია ჭავჭავაძე და ალექსანდრე სარაჯიშვილი განცხადებით მიმართავენ ბეჭდვითი საქმის მთავარ სამმართველოს და აცნობებენ, რომ ილია ჭავჭავაძემ გაზეთ „ივერიის“ გამოცემის უფლება გადასცა სარაჯიშვილს.   

  ბეჭდვითი საქმის მთავარი სამმართველო ოფიციალურად ამტკიცებს გაზეთ „ივერიის“ გამოცემის უფლების ალექსანდრე სარაჯიშვილისთვის დროებით გადაცემას.   

თავმჯდომარეობს ქშწ-კგ საზოგადოების სხდომას, რომელზეც განიხილავენ მიმდინარე ხარჯთაღრიცხვას. ადგენენ, რომ შემოწირულ ხელნაწერთა კატალოგები გადაწერონ ორ ეგზემპლარად. თანხის უქონლობის გამო არ აკმაყოფილებენ გრიგოლ ყიფშიძის თხოვნას მისი რუსულენოვანი წიგნის „პერიოდული გამოცემები კავკასიაში“ შეღავათიან ფასად შეძენის შესახებ. მადლობას უხდიან იაკობ გოგებაშვილს ბათუმის სკოლის სასარგებლოდ შეტანილი თანხის გამო. მსჯელობის შემდეგ  თანხმდებიან, რომ გააგრძელონ დავით ჩუბინაშვილის ლექსიკონის გამოცემა. ამტკიცებენ ორგანიზაციის მიერ დაარსებული თბილისის ბიბლიოთეკების ფინანსურ ხარჯებს.   

1901 ნოემბრის ბოლო–დეკემბრის დასაწყისი  

ბათუმიდან მასთან საგანგებოდ ჩამოდიან ივანე მესხი და მიხეილ ბეთანელი, რომ დახმარება სთხოვონ ქალაქის მერობის კანდიდატთა შერჩევაში. ილია ჭავჭავაძე ურჩევს ივანე ანდრონიკაშვილს.   

ილია ჭავჭავაძის რედაქტორობით გამოდის გაზეთ „ივერიის“ უკანასკნელი ნომერი. სულ, 1886 წლიდან ამ დღემდე გამოვიდა გაზეთის 3151 ნომერი. 6 დეკემბრიდან ილია ჭავჭავაძე კვლავ რჩება ამ გაზეთის გამომცემლად, მაგრამ დროებითი რედაქტორი ხდება ალექსანდრე სარაჯიშვილი.   

მონაწილეობს თბილისის გუბერნიის თავადაზნაურთა საგანგებო კრებაში, რომელიც განიხილავს კახეთში არყის აქციზის შემოღების, თბილისში კადეტთა კორპუსის გახსნის, თავადაზნაურთა შვილების განათლებისა და სხვა საკითხებს.   

გაზეთ „ცნობის ფურცლის“ სურათებიან დამატებაში იბეჭდება ოტო შმერლინგის კარიკატურა სათაურით „თავადაზნაურების ბანკი“. მასზე გამოსახულია თსს ბანკის გამგეობის თავმჯდომარე ილია ჭავჭავაძე და დირექტორები. ვიღაცის ხელი მაგიდასთან მსხდომთ ფეხქვეშ აცლის ხალიჩას და ისინი ტორტმანებენ. იქვეა წარწერა: „ეს რა გვემართება, ხალიჩას გვაცლიან ქვეშიდან?!...“   

მისი ხელმოწერით ცალკე წიგნად გამოდის ქშწ-კგ საზოგადოების ანგარიში.   

ზურაბ ავალიშვილი ხელმოწერით უძღვნის საკუთარ წიგნს „საქართველოს რუსეთთან შეერთება“. ილია ჭავჭავაძე იქვე აკეთებს მინაწერს: „რა ქართველია: რომ ქართულს წყაროებს ფრანციცულიდან იღებს“.   

წყარო:

Авалов Зураб, Присоединение Грузии к России. СПБ., 1901.

პირთა ანოტაციები:

ავალიშვილი ზურაბ დავითის ძე (1876-1944)

იურისტი, სახელმწიფო მოღვაწე, პუბლიცისტი.

ილია წინამძღვრიშვილთან ერთად ათვალიერებს დიდუბეში თავადაზნაურთა მიერ ორგანიზებულ გამოფენას, რომელზეც ხვდება მიხეილ ჯავახიშვილს.   

აგრონომი, პედაგოგი, საზოგადო მოღვაწე, ილია ჭავჭავაძის სტუდენტობისდროინდელი მეგობარი. 1883 წელს სოფელ წინამძღვრიანთკარში გახსნა სასოფლო-სამეურნეო სკოლა.

ცნობილი მწერალი, საზოგადო და პოლიტიკური მოღვაწე, 1921-1924 წლების ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობის ერთ-ერთი ლიდერი,. დახვრიტეს კომუნისტებმა.

ლაიფციგში ორ ტომად გამოდის ცნობილი გერმანელი მთამსვლელის, მოგზაურისა და გეოგრაფის გოტფრიდ მერცბახერის წიგნი „კავკასიის მაღალმთიანი რეგიონებიდან“, რომელშიც ჩართულია ამონარიდები ილია ჭავჭავაძის რამდენიმე ლექსის არტურ ლაისტისეული თარგმანიდან.   

თბილისში, ანდრეევის (ამჟამად ჩუბინაშვილის) № 22-ში ბარბარე ღვინიაშვილისგან იძენს სახლს, აკეთებინებს რეკონსტრუქციას და რემონტს.