VII

ყოველ მიუდგომელ კაცს გაოცებს ის მოვლენა, რომელსაც ჩვენა ვხედავთ ჩვენ მწერლობაში, როგორც გამოვსთქვი ჩემ სტატიაში — „მამულის შვილი“, — აქამდის ჩვენ მწერლობას არ გამოუკვლევია და არ გაუშინჯნია რიგიანათ საანბანო ტეორეტიკული კითხვა — ვინ არის პატრიოტი საზოგადოთ. იმ სტატიაში მე განვმარტე, რომ ყოველი ადამიანი პატრიოტია, რადგან მამულის სიყვარული ბუნებითი გრძნობაა, მეთქი, და კიდეცა მრცხვენოდა, ჩვენი ლიტერატურისა გამო, რომ ამისთანა უბრალო რამეზე იმდენი ვილაპარაკე. მრცხვენოდა იმიტომ, რომ ის მოსაზრება გვანდა ამისთანა ჭეშმარიტების ღაღადებას: შჩის მოსახარშათ კომბოსტოა საჭირო, ერთხელ-ერთი ერთია, ცომის მოსაზელათ ფქვილი უნდაო და სხვანი. მაგრამ მოვიყვანე სილოგიზმის პირველა წასაგზავნათ, რომ იქიდგან დასკვნა გამოგვეყვანა. ეს იყო მხოლოდ ჩემი აზრი. მე ვთქვი რადგან პატრიოტობა საყოველთაო, ბუნებითი გრძნობაა, ამიტომ კაცი პატივსა შინა მაგ გრძნობით ვერ შევა, არამედ ქვეყნის სასარგებლო მოქმედებათა, მეთქი. მაშასადამე, სრულებით გაუგებარი და სასაცილოა ვისიმე წადილი, რომ უბრალო, შიშველი გრძნობისთვის და მის წარამარა ხსენებისთვის სამშობლომ დიდება უძღვნას. მეთქი. მე მითხრეს, ჯერ შენ პატარა ბიჭი ხარ, რა იციო. შენ ასე გგონია, ვაჟ-ბატონოვო, რომ კაცს მამულის სიყვარული დედას მუცლიდგან დაუოლიაო. იმას უნდა დათესვა, აღზრდა, მომკა, გალეწვა, დარკვევა, დაფქვა, მოზელვა, გამოცხობა, და დაღეჭვა, შეჭმა და კიდევ სხვა რაღაც-რაღაცაებიო.

თითქო ასეთი ლაპარაკით იმათ შეეძლოთ თავისი უთავბოლო და უნაყოფო ყვირილის გამართლება. აღზრდა არამც თუ მარტო პატრიოტულ გრძნობას უნდა ყოველი გრძნობა ყველა ნიჭი თხოულობს აღზრდას, და რაც ეს აღზრდა ვრცელი იქნება, მით უკეთესია. მაგრამ მარტო ლიტონი სიტყვა — აღზრდა — განა ბევრს რასმე ეუბნება ჩვენ გონებას? განა აღზრდა ისეთი რამ საგანია, რომელზედაც კაცს ლაპარაკი არ მოუვა? აღზრდაც არის და აღზრდაც რომელ გემოვნებაზედ სწადიანთ პატრიოტობის აღზრდა? რუსეთში აქსაკოვებიც, ხომიაკოვებიც, კირეევსკებიც, კატკოვებიც პატრიოტათა სთვლიან თავსა და იძახიან პატრიოტული გრძნობის გაღვიძება და აღზრდაზე, დობროლიუბოვებიც, პისარევიც, ჩერნიშევსკიც, ბელინსკიც პატრიოტნი იყვნენ და ზრდიდნენ ამ გრძნობას თავის ხალხში. რომელი პატრიოტობა გინდათ, რომ აღიზარდოს ჩვენ საზოგადოებაში? ერთი სიტყვით, მე ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ჩვენ „მამულის შვილებს“. უმნიშვნელო სიტყვის წამოსროლით უნდათ უმთავრესი აზრი ბანზე შეაგდონ და კერძო კითხვებზე გადაუხვიონ. მერე, რომ უფრო შორს შესტოპონ ამ წვრილმანებში, მოჰყვებიან, რომ პატრიოტი ის არის, ვინც თავის-თავს დააკლავს მამულსაო. ესეც მხოლოდ სიტყვის მასალაა. შეუძლიან გააკვირვოს უდარდელი და უფიქრელი კაცის ტვინი და არაფერს არ ეუბნება მოაზრე კაცის ჭკუას. გარიბალდისაც მიეწერება ეს სიტყვები და სტრელნიკოვსაც, კატკოვსაც და ნეკრასოვსაც, დობროლიუბოვსაც და კირეევსკისაც. როდესაც მწერალი აღვიარებს ამისთანა აზრს, მისთვის უთუოდ საჭიროა განსაზღვროს იგი. რომელი პატრიოტობის მომხრენი ხართ — პროგრესიულისა თუ რეაქციონულისა? აი, მხოლოდ როდესაც ამ ერთ-ერთს ამოირჩევთ, აღამაღლებთ, ააყვავებთ ყოველ-მხრივ დეტალებით, მაშინ შეგიძლიანთ ჩამოჰკრათ თქვენი მოძმეების გულის სიმებს. მაშინ შეგიძლიანთ დაბადოთ სიცოცსლე თქვენ თანა-მედროებში და ღვაწლზედაც მაშინ წარადგინოთ თქვენი პრეტენზიები. მანამდის კი მე, როგორც შორიდგან მაყურებელს, მიუდგომულ გამომძიებელს თქვენი მოქმედებისას, თამამათ შემიძლიან ვთქვა, რომ ღვაწლი თქვენ ღირსებაზე ისე მაღლა დგას, როგორც ცა დედა-მიწაზედ. დაანებეთ თავი ამ ტკბილი ოცნებაებს. გაეყარენით იმ აზრს, ვითომც პატიოტობა მარტო თქვენი პრივილეგია იყოს, შეურიგდით ბუნების კანონებს, რომლებმაც ყოველ-სულდგმულში ჩანერგა ეს ძრიელი გრძნობა. მერწმუნეთ, გრძნობა რომელიც აღუზრდია კაცში ბუნებას. უფრო ძრიელია, ვიდრე ისა, რომელის ჩანერგვაც გწადიანთ თქვენი ნაბღაჯნით. თქვენ გრძნობის დაბადება არც შეგიძლიანთ და არც საჭიროა. თქვენ მიეცით საზრდო მზა-მზარეულათ გამოწობილ და დამშეულ გრძნობას ჩვენი საზოგადოებისას. აქ არის თქვენი ღვთიური დანიშნულება და აღსასრულებელიც არის. თუ არა და რასა ჰგავს, თუ ღმერთი გრწამთ, შემოქმედობასაც ჩემობთ — ბაბილონის „ბოძთაშენობა“ (стоплотварение) კი არ მოგივიდეთ!

ასეთი უთავ-ბოლო მიკიბ მოკიბვა კიდევ იმისი ბრალია, რომ ჩვენში მწერალს არ მიაჩნია თავის მოვალეობათ — ბრთხილათ მოექცეს როგორც მოსაზრების საგანს, აგრეთვე მკითხველებს — სულ ერთია, როგორმე ჩაივლისო. მისი ბრალია რომ მწერალი არა ცდილობს გამოიკვლიოს ეს მოვლენა; კიდევ მისი ბრალია, რომ ჯერ მთელ ჩვენ მწერლობას არა აქვს სისტემატიკურათ გამორჩეული, გამოშინჯული იავისი გზა. არა აქვს თავის დანიშნულებაზე ხეირიანი წარმოდგენა, არა აქვს საზოგადობრივი იდიალი და არ იცის, როგორ უნდა გაიყვანოს იგი თავის ცხოვრებაში. ამიტომაც შევხვდებით ჩვენში მამულის შვილებს ანუ მწერლობიდგან, ან ისე კერძო ცხოვრუბაში, რომელთაც ამ გვარათ ესმით მამულის მოთხოვნილებანი: მთავრობას რომ თავის აგენტებათ ქართველი ჩინოვნიკობა ყავდეს, მაშინ აყვავდება ჩვენი ქვევანა; სამღვდელოების განგება ქართველს ებაროს, საქართველოს მეტი ღვთის წყალობა აღარა უნდა რაო; დაარსდა რომელსამე სოფელში, გინდა თვით ბათუმშიაც, პატარა სკოლა — ღმერთმა კეთილის თვალით გადმოხედა მთელ ჩვენ ცხოვრებასაო, ითქვა უკანასკნელი სიტყვა საქართველოს ბედნიერებისაო; დამტკიცდა წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება — უჰ, შენი კი ჭირიმე, ბიჭოს, ეხლა კი ავიწიენით წელშიო, რაღა გვიჭირსო: რომელიმე მამა თავის შვილებს ქართულ ენაზე ასწავლის სასკოლე საგნებს — ჰაჯან — ჯანუმ! ეხლა კი საქართველოს ბედ-იღბალი დამყარდა მაგარ საძირკველზედაო და ბევრიც სხვა სასაცინლო მოვლენანი. იმათ აქამდის არ იციან, რომ ამისთანა წვრილმან მოვლენათა აქვსთ წვრილმანი შედეგები, რომლებიც არც კი არიან დასასახელებელნი ხალხის უმთავრეს მოთხოვნილებებთან. იმათ ის არ იციან, რომ ხალხის ცხორება ზღვა არის და ემაგისთანა წვეთებით ვერ დალევთ ამას, თუმცა კი ნათქვამია „ზღვა კოვზით დაილევაო“. მე იმას კი არ ვამბობ, რომ რომელმამე ქართველმა მწერალმა თუ სხვა ასპარესზე მოქმედმა კაცმა უარყოს ეს წვეთები, უარ ჰყოს ენა, „ნაჭერი ხორცისა პირსა შინა“ (როგორც მახვილათ ჩამჭრა (?) უ. ბოსლეველმა), უარ ჰყოს სახალხო ანუ უმაღლესი სკოლა, უარ ჰყოს უნივერსიტეტი და სხვანი. არა, ჩემის აზრით, რაც კარგია, სკოლაც და მეტადრე უნივერსიტეტი. ერთი კი არა ათი. მაგრამ ყოველთავე ამათ აღემატება ისა, რასაც ქვიან ცხოვრების-გზა. — როდესაც მწერლობას მტკიცეთა აქვს წარმოდგენილი ეს გზა და ამ მხრიდან უყურებს მოვლენათა, მაშინ იმან იცის, რომ იგი უნდა იდგეს პირველ პლანზეო და მაგას თავის-თავათ მოჰყვებიან ის წვრილმანი მოვლენანი, რომელნიც ცალკ-ცალკე ჭკუას ართმევენ უაზრო, თუმცა მგრძნობიარე მამულის შვილებსაო. „ჯერ თავო-და-თავო, მერე ცოლო და შვილოვო.“

სტ. ჭრელაშვილი