რამდენიმე დოკუმენტი ილია ჭავჭავაძის შესახებ

(დაბადების 140 წლისთავის გამო)

თხუთმეტ წელზე მეტი გავიდა ი. ჭავჭავაძის თხზულებათა ბოლო აკადემიური გამოცემის დამთავრებიდან. განვლილ პერიოდში სხვადასხვა მკვლევართა მიერ გამოვლენილ იქნა მრავალი პუბლიცისტური სტატია, კერძო წერილი და ჩანაწერი დიდი მწერლის ლიტერატურული მემკვიდრეობიდან. რევოლუციამდელი პრესის „ქართული ანალიტიკური ბიბლიოგრაფიის“ მრავალტომეულისა და „ი. ჭავჭავაძის ბიბლიოგრაფიის“ გამოცემათა მეშვეობით, დადგინდა ი. ჭავჭავაძის ბევრი ახალი შემოქმედებითი და ბიოგრაფიული მომენტი, ყოველივე აღნიშნულმა სამართლიანად დააყენა დღის წესრიგში მე-19 საუკუნის ქართული საზოგადოებრივი აზრის მამამთავრის ნაწარმოებთა ხელახალი გამოცემის საკითხი.

სათანადო ორგანიზაციები უკვე შეუდგნენ ამ საპატიო საქმის განხორციე: ლებს. ცხადია ყურადღების მიღმა არ უნდა დარჩეს ი. ჭავჭავაძის ხელიდან გამოსული, თხზულებათა სრულ კრებულს გამორჩენილი არცერთი შემოქმედებითი თუ საზოგადოებრივი მნიშვნელობის მქონე დოკუმენტი.

ჩვენ საშუალება მოგვეცა გამოგვევლინებინა ი. ჭავჭავაძის ლიტერატურული მემკვიდრეობის თვალსმიფარებული 12 სხვადასხვა ხასიათის პუბლიცისტური. კერძო წერილი და სიტყვა, რომლებიც მნიშვნელოვნად ავსებენ ჩვენს წარმოდგენას მათი ავტორის დიდ მამულიშვილურ მოღვაწეობაზე 1876—1907 წლებს შორის.

ი. ჭავჭავაძის წერილებისა და მიმართვების ადრესატები არიან ბ, ნიჟარაძე, ს. ესაძე, გ. ქართველიშვილი, დ. კიკვიéე, ალ. ოქროპირიძე, ალ. ყიფშიძე (ფრონელი). აღსანიშნავია ისიც, რომ ეს პირნი გარდა ბოლო ორი უკანასკნელისა დღემდის არ არიან ცნობილი, როგორც ი. ჭავჭავაძის წერილების ადრესატები,

ამ პირადი წერილებით ი. ჭავჭავაძე ერთხელ კიდევ ნათლად წარმოგვიდგება, როგორც პიროვნება და დიდი საზოგადო მოღვაწე, სხვათა ღვაწლის პირუთვნელი შემფასებელი, მის დაკვირვებულ თვალს შეუმჩნეველი არ დარ. ჩენია ადრესატების წვლილი ეროვნული საქმის წინ წაწევისა და განვითარების საქმეში. იგი ამასთანავე არ ძუნწობს შეუქოს გაწეული შრომა, წაახალისოს და ინტერესი გაუღვივოს მათ ახალი სასარგებლო საქმეთა წამოწყებისათვის (იხ. დოკ. №№ 4, 5, 6, 10). ყოველი ბარათი დაწერილია ილიასათვის ჩვეული ? ნერით, შეკუმშულად „სიტყვის ყადრის ცოდნით. ეჭვი არაა, ეს წერილები ს»თანადო ადგილს დაიკავებენ ი. ჭავჭავაძის ეპისტოლარულ მემკვიდრეობაში,

ლიტერატურულ და საზოგადოებრივ ასპარეზზე ხუთი ათეული წლის მანძილზე მოღვაწეობისას, ი. ჭავჭავაძე არაერთხელ გამოსულა ავტორიტეტუ“ ლი სიტყვით რუსული პრესის ფურცლებზე, არაერთგზის დაუყენებია მშობე - ლი ხალხის საჭირბოროტო საკითხები რუსი მკითხველის წინაშე. ამის ერთი ნიმუშია დოკ. No 1, ი. ჭავჭავაძე, როგორც გლეხკაცის ჭირვარამის ზედმიწევნით მცოდნე, ცდილობს გაარკვიოს რა არის მიზეზი და როგორ შეიძლება იქნეს აცილებული თავიდან სოფლად გავრცელებული ერთ-ერთი მავნე მოვლენა საქონლის გატაცება და სხვა.

პუბლიკაციაში წარმოდგენილი 12 დოკუმენტიდან არც ერთი არ შესულა ი. ჭავჭავაძის თხზულებათა სრულ გამოცემაში და ფართო მკითხველი საზოგადოებისათვის არ ყოფილა ცნობილი. ამის გამო ეს დოკუმენტები მიექუთვნებიან უცნობ მასალებს და მათი გამოცემა სათანადო კომენტარებით საჭირო საქმედ მიგვაჩნია.

ვაქვეყნებთ ამ წერილების სრულ ტექსტს. პუბლიკაციაში დაცულია ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა, პუბლიკაციას თან ერთვის ადრესატთა მოკლე ბიოგრაფიული ცნობები და შენიშვნები.

№1

1875 წლის მარტის 7. — ი. ჭავჭავაძის საპროტესტო განცხადება გაზ. „ტიფლისკი ვესტნიკის“ რედაქტორისადმი

Письмо к редактору

М. Г. В местной хронике, напечатанной в 50 Тифлисского вестника», изложен краткий отчет о сельскохозяйственной беседе по поводу скотокрадства и мере к пресечению его. Репортер вашей газеты в этом отчете извратил смысл заявления, сделанного мною во время упомянутой беседы. Не желая вовсе, чтобы читатели нашей газеты приписали мне то, что так любезно сочинено вашим репортером от моего имени, прошу вас, м. г. дать место в ближайшем номере «Тифлисского вестника» настоящей моей заметке.

По поводу скотокрадства и мер к пресеченню его я имел честь заявить следующее: Главные причины этого рода преступлении глубоко коренятся во всем разнообразни условии, из которых слогается строй общественной жизни вообще в сельского быта в частности. Устранить эти причины не в средствах одного такого учреждения, как Кавказское общество сельского хозяйства. Тут должны быть пущены в ход. все силы, служащие к нравственному н материальному предуспеянню обществ. А потом все старания наши о радикальных мерах для устранения зла, представляемого скотокрадством, будут по меньшей мере безуспешны. Это подтверждается, и тем обстоятельством, что несмотря на многосторонние исследования этого вопроса повсеместно в России, 10 сих пор не представлено ни одной более или менее радикальной меры для пресечения ското кралства. Но тем не менее могут быть приняты меры полиативного и предупредительного характера.

Для этого надо обратиться к тем ближайшим причинам, которые усиливают, или, лучше сказать, поощряют рассматриваемое зло. Одії з из подобных причин — это отсутствие присмотра над скотом. Скот в наших селах обыкновенно гуляет в летнее время на пастбищах безовсякого надзора. Кража скота по этой именно причине делается ремеслом более легким, чем это было бы желательно. Кроме того всем известно, что плохо лежащая вещь представляет собой слишком большой соблазн не только для тех, у которых кража сделалась ремеслом, но н для тех, в которых голос совестн не на столько силен, чтоб преодолеть воную жажду и стремление неразвитых людей поживиться за счет другого. Чтоб устранить эту причину, поощряющую воров и увеличивающую их контнгент, необходимо обязать каждое селение иметь во чтобы то ни стало общественных пастухов, под присмотр которых каждый поселянин не имеющий собственного пастуха, должен отдавать свой скот. Другая причина — это надежда укрыться от преследования и наказания пытающаяся равнодушием ближайших полицейских властей, которые всякие сообщения о мелкой краже вообще но краже скота в частности принимают не к сердцу, а только к сведению. Тогда как немедленно принятые меры к преследованию, открытию вора и к сохранению следoн преступления и вообще немедленное и энергичное проявление деятельности властей в этом направлении принесло бы ту, по крайней мере косвенную пользу, что убедило бы население в том, что юнция и в подобных случаях находится всегда на бдительной страже интересов населения. А подобного рода уверенность если не совсем отобьет охоту воровать, то во всяком случае уймет песколько дерзость воров, а главное, в самом населении, большинство которого на всех ступенях своего развития всегда тяготится ворами создаст для полицни такую помощь, без которой трудно ей обходить ся. Чтоб с этой стороны помочь делу необходимо обратиться нам к. начальникам губернии с ходатайством предписать подчиненным им лицам, во-первых, принимать немедленно энергичные меры к пресле дованно воров и коткрытию следов преступления, по каждому сообщению окраже скота, под опасением ответственности за бездействие власти и во-вторых, с должным вниманием, но однако и не без осторожности, относиться к приговорам сельских общеста об удалении из их среды вредных их членов, давая этим приговорам возможно быстрый, законом предписанный ход."

Примите и прочее Илья Чавчавадзе.

газ. «Тифлисский вестник», 1876 г., № 53.

№2

1879 წლის ივლისის 4, — ი. ჭავჭავაძის მიმართვა სოფ. ზნაკვის (ლანჩხუთი) სკოლის გამგის ი. კიკვიძისადმი

მოწყალეო ხელმწიფევ!

თბილისის წიგნის ცოდნის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობა. გთხოვს თქვენ, რაც შეიძლება მალე, შეატყობინოთ მას შემდეგი ცნობები თქვენდამი რწმუნებულს სოფლის სასწავლებელზე:

1. რამდენს გარდასახადს იხდის სოფლის საზოგადოება თავის სასწავლებლის შესანახავად წლისთავზე და რამდენი ეძლევა ამ გადასახადიდამ სოფლის მასწავლებელს, რამდენი იხარჯება წიგნებზე, მოსამსახურეზე და სხვა.

2. ამ სოფლის წლიურ გარდასახადს გარდა თქვენს სასწავლებელს აქვს თუ არა სხვა რაიმე წყარო, როგორც მაგ. სასწავლებლისათვის ერთდროებით მოგროვილი ხელუხლებელი ძირის ფული (ფონდი), მუდამი კერძო შესაწირავი და სხვ.

3. რამდენი შეგირდია (ქალი და კაცი) თქვენს სასწავლებელში? დიდია თუ ცოტა იმათი რიცხვი სოფლის მცხოვრებლებთან შედარებით?

4. რა წიგნები, სახელმძღვანელოები და სწავლის მასალები არის ხმარებაში თქვენს სასწავლებელში?

5. როგორია თქვენი სასწავლებლის სახლი? თუ აკლია რამე, რაში მდგომარეობს ეს ნაკლოვანება და საზოგადოთ რანაირ დაბრკოლებას ხედავს სას: წავლებელი მატერიალურის მხრივ?

6. ეჭირდება თუ არა თქვენს სასწავლებელს კლასის მებელი, თუ ეჭირვება რა და რამდენი?

და 7. რა თვეებში მატულობს შეგირდების რიცხვი სასწავლებელში, რა თვეებში კლებულობს და რა მიზეზის გამო?

წიგნის ცოდნის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობა გთხოვს თქვენ არ დაუგვიანოთ მას ამ ქაღალდზე პასუხი, შემდეგის ადრესით: В Тифлисе, в канцелярию Тифлисского общества распространения грамотности среди грузинского населення наместничества Кавказского.

გამგეობის თავმჯდომარის ამხანაგი, თ. ილია ჭავჭავაძე.

ცსს, ფონ. 481, აღწ. I, საქ. 25, ფურც 1,

№3

1884 წლის ნოემბრის 30. — ი. ჭავჭავაძის სიტყვა თბილისში მცხოვრებ ფრანგთა სათვისტომოს წარმომადგენელთა პატივსაცემად გაზეთ „დროების“ რედაქციაში გამართულ შეხვედრაზე

დღეს ჩვენმა პატარა ლიტერატურამ, პატარა თეატრმა ამ პაწია გაზეთის პატარა რედაქციაში მიიღო დიდი მადლობა პატარა ძღვენისათვის დიდი ერის წარმომადგენელთაგან.

მე მგონია, რომ ქვეყანაზედ დიდთან პატარაც არ გაჩენილიყო, ქვეყნიერების მშვენიერებას და სავსებას ბევრი რამ დააკლდებოდა და თვით შემოქმედის სიბრძნეზედაც ეჭვს შევიტანდით.

ნუთუ ქვეყანა მით უფრო მშვენიერი, მდიდარი და სავსე არ არის, რომ დიდს უშველებელს მუხასთან პატარა მდელოზედ პატარა იაცა ჰყვავის თავის საკუთარის ფერითა და სურნელებითა, ანუ თვალგადაუწვდელ ზღვისა და ოკეაწის ტალღების გრიალთან მის ნელი ჩუხჩუხი და კამკამი პატარა წყაროსიცა. ბატონის კონსულის სიტყვამ დაგვიმტკიცა, რომ დიდისა და პატარის შუაც შესაძლოა ხიდი გაიდვას.

ჩვენ გვიხარია, რომ როცა აქ მცხოვრები გაჭირვებული ფრანსიელი თავის გაჭირვებას შეიმსუბუქებს თავის მოძმეთა სულგრძელ შემწეობით, იმ შემსუბუქებაში ჩვენც ცოტაოდენი წელი გვედება. ჩვენ ვწუხვართ, რომ ჩვენი სიღარიბის გამო, ჩვენს სინამეტავეს გულისა ვერ შესწევდა ესეთი სიპატარავე - ჩვენის ძღვენისა. მაგრამ მაინც მოგვირთმევია ეს პატარა ძღვენი და გვსურს ირწმუნოთ, რომ ამ პატარა საქართველოს ერს არ ეუცხოვა დიდი გრძნობა კაცთმოყვარეობისა, აი, აქაც დიდი და პატარა, დიდი გრძნობა და პატარა ერი ერთმანეთის შემავსებელნი, ერთმანეთს ამკობენ და ამშვენებენ.

ჩვენ ვართ ღარიბნი ოქროთი და ვერცხლითა, მაგრამ გულით მდიდარნი. ვართ და თუ ოქრო და ვერცხლი საუნჯეა ხორცისა, გულის სიმდიდრე ხომ საუნჯეა სულისა. აი, ამ სიმდიდრით მოგვირთმევია ჩვენი ღარიბი ძღვენი თქვეთა გაჭირვებულ ძმათა საშველად.

შესაწირავის შეწირვას სულგრძელობა უნდა განა მარტო შემწირველისა. არამედ იმის სულგრძელობაცა, ვინც შესაწირავის მიმღებია.

შესაწირავის შეწირვას სუვლგრძელობა უნდა განა მარტო შემწირველისა. არამედ იმის სულგრძელობაცა, ვინცც შესაწირავის მიმღებია.

ღარიბი დედაკაცის გროში ძვირად დააფასა იესო ქრისტემ, იმიტომ რომ იესო ქრისტე სულგრძელია.

ჩვენ მოხარულნი ვართ, რომ ხელმოკლეობას ქართველისა წინ დახვდა ესეთი სულგრძელობა ფრანსიელისა, სულგრძელობა, რომელიც კეთილმოქმე“ დების საქმეში ფასსა სდებს იმას კი არა, რომ სავსე მუჭა მოაქვს საშველად გამოწვდილს ხელსა, არამედ იმ მზადყოფნას, იმ ხალის, იმ სითბოს გულისას, რომელმაც თვით ხელი გამოაწვდინა და რომელიც მცირეოდენს ძღვენსაც ძვირფასადა ჰხდის.

გაზ, „დროება“, 1884 წ. № 260.

№4

1884 წლის ნოემბრის 30. — ი. ჭავჭავაძის სიტყვა ი. მეუნარგიას მიმართ თბილისში მცხოვრებ ფრანგთა სათვისტომოს წარმომადგენელთა პატივსაცემად გაზეთ „დროების“ რედაქციაში გამართულ შეხვედრაზე

მე დღეს როგორღაც წილათ მერგო, როცა დიდს იხსენიებენ, იქ პატარა მოვიხსენიო, როცა პირველყოფილი კაცობრიობა. მზის ბრწყინვალებით განცვიფრებული, თაყვანსა ჰსცემდა მზეს, ვითარცა ღმერთს, იმავე დროს პატივს სცემდა მთვარესაც, რომელსაც მარტო მზის შუქი ანათებს. რაკი სამართლიანის თაყვანისცემით მოვიხსენიეთ რუსთაველი, მაშინ უსამართლობა, უმადურობა იქნება ჩვენგან დავივიწყოთ მისი მთარგმნელი. რუსთაველი მზეა, და მთვარე მეუნარგია იქნება. ვიი მზის შუქით ჰნათობს მთვარე, ისე რუსთაველის შუქით იმნათობებს მეუნარგიაც დღეის იქით ჩვენის ერის მოღვაწეთა შორის. ღმერთმა ადღეგრძელოს მეუნარგია.

გაზ, „დროება", 1884 წ. No 260.

№5

1891 წლის მარტის 11 — განცხადება ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების კრებისადმი

წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების გამგეობა თავის მოვალეობად სთვლის მოახსენოს საზოგადოების საერთო კრებას შემდეგი სასიამოვნო ამბავი: ამ რამოდენიმე დღის წინათ ბ–ნმა გიორგი დავითის ძე ქართველიშვილმა შეატყობინა გამგეობას წერილით, რომ მას სურს გადასცეს წერა-კითხვის საზოგადოებას თავის მიერ გამოცემული სურათებიანი „ვეფხისტყაოსანი“ (80) კალამდე) და ვახუშტის „საქართველოს ისტორია“ (1000 ცალამდე) იმ პირობით, რომ ამ წიგნების გაყიდვითგან შემოსული ფულის ნახევარი მიეცეს მას, ხოლო ნახევარი დარჩეს საზოგადოების სასარგებლოდ. გამგეობამ მადლობით მიიღო ასეთი შესანიშნავი შემოწირულობა და დაადგინა საზოგადო კრებას მოხსენებოდა.

თავმჯდომარე საზოგადოებისა ილია ჭავჭავაძე

წევრები გამგეობისა: გ, იოსელიანი, ნ. ცხვედაძე, ალ. ჭყონია, მ. მთვარელიშვილი, ალ. წერეთელი. მდივანი: დ. კარიჭაშვილი

ცსსა ფონ. 401, აღწ. 1, საქ. 198 ფურ. 332,

№6

[1801] წლის სექტემბრის 18. — ი. ჭავჭავაძის წერილი ბესარიონ ნიჟარაძისადმი

ბოდიშს ვიხდი, რომ აქამომდე თქვენის წერილის პასუხი ვერ მოგართვით. დარწმუნებული ვარ, ამისთვის ძალიან არ გამკიცხავთ და ამიტომაც პირდაპირ თქვენთვის წიგნის პასუხზედ გადავდივარ.

ჩვენი გამგეობა თანახმა არის თქვენს აქ გადმოსვლაზე, მხოლოდ სამწუხაროდ, უნდა გამოგიცხადოთ, რომ ჯამაგირის მომატებაზედ ვერაფერს ვერ დაგპირდებით ჯერხანად მაინც. ამჟამად არც ბანკის საქმის წარმოება და არც გამგეობა ნებას არ იძლევა ჯამაგირის მომატებაზედ. თუ ეს პირობა არ დაგაბრკოლებთ, მაშინ შეგიძლიათ გადმობრძანდეთ, როცა თქვენ გნებავთ, ჩვენდა სა“ სიამოვნოდ. მე საკუთრივ ორნაირად მიხარიან თქვენი აქ გადმოსვლა. ერთი, რომ კარგის სეკრეტის მაგიერად მაინც კარგი სეკრეტარი გვეყოლება, მეორე მით, რომ ჩვენს „ივერიის“ რედაქციას კარგი თანაშემწე მოემატება.

სხვებრ დავშთები თქვენი პატივისმცემელი ი. ჭავჭავაძე.

№7

1899 წლის ოქტომბრის 15. წერილი გაზ., „კავკაზის“ რედაქტორისადმი

M, г., г.редактору!

Прошу дать место в вашей уважаемой газете настоящему моему заявлениIO.

Ознакомившись со списком сотрудников нового журнала «Кавказский вестник», объявленным в «Кавказ» от 29 октября, я в этот же день имел честь препроводить г. редактору названного журнала письмо е просьбою исключить меня из этого списка. К этому меня вынудило следующее обстоятельство: познакомившись с перечнем почетных лиц, принимающих участие в новом журнале «Кавказский вестник» я нашел, что между ними названы и такие, с которыми я диаметрально расхожусь во взглядах по самым существенным и дорогим для меня вопросам. Ввиду этого я счел для себя неудобным, участвовать в деле, более всего, требующем единства направления и мировоззрения,

Примите и прочее кн. Илья Чавчавадзе.

გაზ. „Кавказ", 1899 р. No 286.

№8

1899 წლის ნოემბრის 10. ი.ჭავჭავაძის განცხადება „კავკაზის“ რედაქტორისადმი

М. Г., г. редактор!

Правление Тифлисского дворянского земельного банка имеет честь просить вас дать место в ближайшем номере вашей уважаемой газеты настоящему заявлению.

В номере 255 газеты «Тифлисский листок», под рубрикой «Местный отдел», появилась заметка следующего содержания: «в бакинском отделении (Р) тифлисского земельного банка обнаружено (?) растрата 50.000 рублей (?), из сумм по реализации закладных листов, полученных бакинским управляющим (?) этого отделения, выехавшим на днях (?) в заграничный отпуск (?). Двое (?) из залогодателей вчера через нотариуса предъявили правлению банка требование: сумму, вырученную за облигации, уплатить или возвратить подлинные облигации.

в этой заметке все обстоятельства, снабженные правлением для видимости вопросительными знаками, являются не соответствующими действительному положению веней. Остается верным лишь факт заяв1ення через посредство нотариуса требования о возврате закладных листов или их стоимости, и то с той поправкой, что требование предъявлено одним лицом, а не двумя, и на сумму 39.600 руб., а не 30.000 руб. Оставляя на ответственности редакции «Тифлисского листка» все остальные погрешности, дающий ложное представление о фактической и юридической обстановке, оглашенного ею события растраты, правление находит, что важность заметки в данное время заключается не в этих погрешностях, а в категорическом установлении упомянутой газеты както обнаружение растраты ценностей, вверенных представителю банка Для реализацин.

Таким образом, «Тифлисский листок» признает уже доказанным не только правильность и основательность предъявленного к банку требования, не только причастность банка к манипуляцин приема для реаДизация закладных листов Пицом, принявшим их, но факт растраты, приуроченный к имени банка хотя бы в смысле имущественной ответственности сего последнего.

Между тем, на основании имеющихся в делах банка документальных сведений, тiцательно проверенных наблюдательным комитетом и правлением банка, не обнаруживается, чтобы в данном случае совершена была бы с залогодателем какая-либо сделка, обязательная для банка. Не время и не место, конечно, перечислять все обстоятельства, которые могут привести к такому заключению, а потому в настоящее время правление банка ограничивается лишь выяснением того оснозання, из которого исходит предъявленное к банку претензия. Но прежде чем прямо перейти к этому выяснению, необходимо предпослать некоторые сведения относительно одной обрядности, обязательно соблюдаемой банком при выдаче ссуд

Правление банка, выдавая ссуду, снабжает обыкновенно заемщнка, так называемым расчетным листом, в котором указываются все выдачен и удержання по данной ссуде. Расчет пишется на вперед заг'оговленных печатных бланках красчетных листов», снабжается подписью правления, без чего он не имеет никакой обязательной силы, никакого значення. Таким образом, красчетный листь является документом, исхотящим лишь от правлення банка, и, следовательно, обязательным для банка но всем том, что в нем изложено правлением и скреплено над теЖашими подписями.

Из заявления, предъявленного в данном случае банку через посредство нотариуса, видно, что вся сила претензии заявителя опирается на том, обстоятельстве, что в пробеле между текстом расчетного инста» подписью правления, писано посторонней рукой: «Закладные лиеты на 30.000 р. на комиссию для продажи по курсу не менее 98,50 ком. Затем следует отять печатный текст следующего содержания: «Окончательный расчет с вами будет произведен iro (тут имеется пробел, куда вписано той же рукой «продаже») закладных листон, КипиаНИ». Точно также заполнен той же рукой такой же пробел другого «расчетного листа» но лишь на сумму 9600 руб.

Хотя предъявитель претензии и утверждает, что все это вписано и подписано тем самым Килиани, который состоит членом правлення, но сущность дела все же заключается, геяным образом, в определени юркдческого значения и характера подобного рода Втінсывання в 20кументы, исходящие не от лица вписвшего, а от прав.Чення банка, которае надлежашHын Іюдоисями удостоверяет лиitlь то, что на каписано, а не то, что угодно было потом втiнсать кому бы "го не было ни хотя бы ПНцу, состоящему членом травлення, без ведома и согласия на то сето посленето.

Во яком случае, правление банка признает за лучшее разрешить судебным порядком те или другие недоразумения, необходимо вонкающие по существу н обстановке настоящего дела. До тоже постешное оглашение „Тифлисским листком“ обнаруженной якобы растраты, к которой приобщается так или иначе имя банка, по меньше мере треЖдевременно.

Председатель кн. Чавчевадзе

Член правления кв, Мих. Грузинский

№9

1901 წლის ივლისის №6, — 6, ჭავჭავაძის დეპეშა გაზ. „ივერიის"

რედაქციისადმი ბერლინიდან რედაქციის წერილები მოდის და ჩემს ჯანმრთელობის ამბავს ჰკითხულობენ. მადლობას მოვახსენებ რა მოკითხვისათვr, ვაუწყებ ჩემს კეთილისმყmფელო, რომ ამჟამად უკეთესად ვარ.

ილია ჭავჭავაძე

გაზ. „ივერია“, 1901 წ. № 106.

№10

1901 წლის ნოემბრის 10. — გ. ჭავჭავაძის წერილი ალ. ყაფშიძისადმი

მოწყალეო ხელშწიფე ალექსანდრე თევდორეს ძევ!

თანახმად თქვენის სურვილისა, თქვენ ბრძანდებით შერაცხული ნამდვილ წევრად „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოებისა“ ამ საზოგადოების წესდების ძალით, ნამდვილი წევრი მოვალეა შემოატანოს საზოგადოების სარგებლოდ ყოველ წლივ 6 მან. გაგახსენებთ რა მას, უმორჩილესად გთხოვთ შემოიტანოთ 1$1 წლის ფული 6 მანეთი და ამნაირად ხელი მოუმართოთ საზოგადოების იმ კეთილის მიზნის მისაღწევად. რომელსაც თქვენ ძლიერ თანაუგრძნობთ.

ამ ფულს გადაცემით ან ამ წერილის მომტანს, რომელსაც ჩამოართმევთ კვიტანციას, ან გამოგზავნით ამ ადრეთ: в Тифлис, в правление обшества распространения ифлграмотности средн Грузн. Дворцовая ул. Қаравансарай. Дворянский земельный банк, №125 и №126

თავმჯდომარე ი. ჭავჭავაძე

მდივანი პ. მირიანაშვილი

გ. ლეონიძის სახელობის საქართველოს სახელმწიფო ლიტერატურის მუზეუმი, საქ. 1225.

№11

1999 წლის აპრილის 4, — ი. ჭავჭავაძის მისალოცი დეპეშა ალექსანდრე ოქროპირიძისადმი

Поти. Епископу Александру!

От нмен общества распространения грамотности и лично от се: бя, считаю приятным долгом поздравить Вас нскренно любимый н глубокоуважаемый пастыр днем сороколетия Вашего славного подвижни. чества и плодотворной деятельности в пользу дорогой Вам церквн а Родины.

И, Чавчавадзе.

ცსსა, ფონ. 481, აღწ. 1, საქ. 845, ფურც. 18

№12

1907 წლის აპრილის 16. ი. ჭავჭავაძის წერილი სიმონ ესაძისადმი პეტერბურგიდან

Глубокоуважаемый Семен Спиридонович

Примите мою сердечную благодарность за Вашу «Историческую записку», присылкой которой Вы меня почтили. Яс большим удовольствием использою для себя читаю эту прекрасно составленную «записку» н мысленно рукоплещу ее автору. Дай бог Вам еще долго работать на пользу Вашей измученной Родены и во славу Вашего имени.

Искренно преданный Вам Илья Чавчавадзе.

ცსსა, ფონ. 1438, აღწ. 1, საქ. 829, ფურც. 4