რაჲმე ძალისათჳს მუსიკისა.

შუჱნიერი მოგონება მუსიკისა გარმონიისა (ხმათ-შეწყობისა), რომელი განჰსწონს სულსა ჩუჱნსა და აწარმოებს გამოუთქმელთა მოქმედებათა. საღმრთო ესე გარმონია ვნებათა ჩუჱნთა განაღვიძებს, ფრთოან ჰყოფს მოგონებათა და სულსა ჩუჱნსა აღამაღლებს უმაღლეს ამის სოფლისა და ქუჱყანის სფერაისა. რაისა შინა შეიძლებენ ჰპოონ შუჱბა და ნუგეში უბადრუკნი და სიგლახაკითა დამძიმებულნი? ესე მაცთური ღმერთაი არს მეორე მოყვასი მისი. უზომო არს შემძლებელობა და ძალი მისი. საოცრებათაგან ჰშობს იგი მგრძნობელსა სულსა. აჰა განცხრომა სუსტის დაბადებულისა ცხოვრებისაამას ღელესა შინა... გული შეიწრებული მწუხარებით და სიგლახაკით დამძიმებული, ისწრაფის წარმოსცალოს საჩენელნი თჳსნი და ხელოვნებანი თჳსნი, ღვთაებრთა ბგერათა მისთა ზედა! და შეიძლებსა გული მგრძნობელი, რათა არა დაჰსთხიოს ცრემლნი წარმომცლელმან საკრავთა ხმასა ზედა? მაგრამ რასა უკუჱ ვიტყვი? არა! ოცნება, და განკვვირუჱბა ბუნებისა დაემორჩილების ქვიერსა გულსა, მიერ მისსა შემძლებელობასა.

იგი არს აღნთებული ცეცხლი სადნობელსა შინა დამბადებელის ხელითა, და აღტყინებული მძაფრის ალითა. ესრეთ კაცი არა-არს უბადრუკ სრულიად იგი უძღვნის რავდენთამე უაღრესთა წამთა ცხოვრებისა თჳსისათა მაცთურსა ამას ღმერთას. მე უკუჱ ვჰსთქვი მისისა მოქმედებისათჳს, რაიცა ძალუძს ჰყოს კაცსა შორის, უეჭუჱლ-არს, რომელ ჰქონან მას მამაცთუნებელნი მოქმედებანი. ყოფილან მაგალითნი, რამეთუ კაცნი გონებას მოკლებულნი და სულით დაბნელებულნი არც ბგერსა მისსა შესრულან უმაღლესსა მზიარულებასა შინა და გულისხმის-ყოფანი მათნი აღტყინებულან. და განცხოუჱლებულმან მომაცთუნებელთა ხმათა მისთაგან, და შემპყრობელთა განმეორებულთა ბგერათა მიერ და აღმოუკსიესთ განმკურნებელი მათისა დახსნილის და დაბნელებულისა გონებისა.

უბადრუკ-ვნებული, რომელიცა გული მსოფლიოს კმაყოფილებით უცხო არს, და რომელისაცა სული განწონილ-არს, ესრეთ ვჰსთქვათ მწუხარებით, რომელსა გული შეიწრებულ და დამძიმებულ-არს უბადრუკებითა ესე ვნებული ესე შესაწყალისი ძეი ბუნებისა მიმართავს რათამცა შესწიროს ხმაი ოხვრათა თჳსთა ღმერთაებრსა მისსა ბგერასა. უბადრუკო! შენ, რომელიცა უხვრითა ამით დასთხევ ცრემლთა მდინარესა. შენ, რომელი უჱრ შეემთხუჱვი შუჱბასა საგლოელსა მასჟამს გულსა შენსა, თჳსსა გამოუთქმელს კმაყოფას განუცხადებელს ნეტარებას!

ხოლო სადით უკუჱ მიიღო მაცთურმან ამან ღმერთამან დასაბამი თჳსი?... ვინ არს მიზეზი შექმნისა მისისა? მეცა პასუხ-ვუგებ: გულის-ხმიერიუჱ დაბადებული კაცი, რომელმანცა სოფელსა თანა ერთად მიიღო შექმნა თჳსი. იუბალ არს პირუჱლი მიზეზი მისი; გარნა მას არა აქვნდა ესრეთი ჩუჱბა, არცა ესრეთი მომაცთუნებელი ძალი, ვითარცა შემდეგ იგი რავდენთამე საუკუნეთა მოყვანილ-იქმნა სრულებასა შინა, და უკანასკნელ სახილუჱლ სრულის მღელვარებით და ძალითა თჳსითა.

ძუჱლადგან მუსიკა შეადრგენდა მხოლობითს ჰსწავლას. ამისთჳს ვის ძალუძს იჭვნეულ-ყოფად მისთა მომაცთუნებელთა მოქმედებათათჳს, ვინ არ მისცემს უპირატესობას წინაშე მაღალთა აღმატებულესობათასა? გარნა ვინ იტყვის: რაჟამს ძვირფასობდეს იგი უბადრუკებისათჳს; ძალუძს მას მსახუროს საშუჱბლადცა, და შეიძლებს რათამცა აღუმსუბუქოს მწუხარებით მოწყლული გული მისი...

ხოლო კაცსა ზედა ბედნიერების ნიჭით მოფენილსა და ბუნების მოყვარესა, არა აქვს ძალი და შუჱბაი ესრეთი თვალთა შინა მისთა... არა! ძალი ყოუჱლთა ზედა თანას-წარმოქმედებს. მოიყვანეთ კაცი გულქვა და კაციცა მგრძნობელი მაშინ იხილავთ მისსა მოქმედებასა. გამოცდილება კაცისათჳს არს უმჯობესი მოძღვარი!...

კეთილ-მოქმედება. მოთხრობა აღმოსავლეთისა.

მით ჟამით ვითარცა მახსოვს, შემემთხვნენ ფრიად მრავალნი ჰამბავნი და ცვლილებანიცა ფერი თმისა ჩემისა დაჰფარა ჭაღარამან, ვითარცა ფერმან ყუვისამან, განმაშუჱნებელმან ფადიშაჰის წალკოტისამან, მით დროით ვჰფიქრობდი მე, და ვგრძნობდი რომელ დაუსრულებელმან მფლობელმან სვისა ჩუჱნისამან, რომელმანცა შეჰქმნა კაცი კეთილ-მოქმედებისათჳს, წარმომიდგინა იგიუჱ გრძნობაი, რამეთუ არა რომელსამე ძალუძს, რათა არა მხიარულ-იყოს თჳნიერ კეთილის-საქმისა; და რამეთუ არა ვითარმე კეთილი ქცევა შეუძლებელ არს დაშთეს დაუჯილდოებელად! ისმინეთ, ძენო ადამისანო! ისმინეთ ჭეშმარიტი ჩემი მოთხრობაი.

„ერთს ნაყოფიერს ღელეს, რომელსა განყობს არაბის ზურგი მთისა, არა არს დიდი ხანი, რამეთუ ჰსცოვრებდა აქა მოხუცებული და ბედნიერი მწყემსი; მე ვიცნობდი მწყემსსა მას. იყო იგი ბედნიერ... ვინათგან გული მისი იყო თავს-მდებ სათნოებისა მისისა რაჟამს მწუხარისასა, მარადის შეექცეოდა მჩქეფარს წყაროს კიდესათანა, რომელსა ზედა აღმოსრულ-იყვნენ ვითარცა გმირნი, ხშირად ნაძვვის ხეები და კვიპაროსნი, და თჳთ ფესვთამდე ჰფარვიდნენ მწვანენი რტონი მითნი. ერთს დღეს შემქცევსა ადგილთა მას, ესმა შორით მწუხარებისა ხმაი, რომლისაცა განგრძელებულს კვნესასა მას განმეორებულ-ჰყოფდნენ ფართოსა სივრცესა მის ღელისასა. მოხუცმან მწყემსმან მიმართა კერძოსა მას, სადითცა ესმა მას ხმაი იგი: მან უკუჱ იხილა ყრმა ჭაბუკი, მჯდომარე მთის ძირს ქვიშასა ზედა. სამოსელი მისი იყო დაბებკულ, თმანი აღრეულ მკრთალსა და უსახურ-ქმნილსა პირსა ზედა მისსა. შუჱნიერება ჭაბუკისა მის ძლით შეჰსწაებულ იქმნებოდა, ღაწვნი მისნი გამოაჩინებდნენ კვალსა მსხვვილთა ცრემლთასა; თავი მისი მოუძლურებული გულთანა მოხროდა, ხოლო თჳთ ემსგავსებოდა შუჱნიერსა ვარდსა, მძაფრის ქარისა და წვიმისა მიერ დაჭკნობილსა. მისმან სახემან შეძრწუნებულ-ჰყო მოხუცი იგი მწყემსი. მიეახლა და ჰრქვა: „ოი ძეო კაცისაო! მოუჱდ წიაღსა ჩემსა მოუჱდ, მოეახლე გულსა ჩემსა, და განმიყავ უბადრუკება, სულთქმა და ოხვრაი შენნი! ჭაბუკმან ძლით აღიღო თავი და ღრმას მდუმარებით შეხედა მოხუცსა მას, რომელსაცა სურდა ეჩუჱნებინა კეთილ-მოქმედებაი, და თან-ლმობა. ამან კუჱ კეთილ-მოქმედებით მან სახემან უბრალოსა მის მწყემსისამან შუა მის შორის სასოებაი!... დასთხევდა ცრემლთა მშვიდთა, გარნა მგზნებარეთა თვალთაგან; ნარნარი და მკუჱთრი სახე ჭაბუკისა და საიდუმლო ღაღადებაი მიუწოდებდნენ გამოსაცხადებლად. ჭაბუკი იგი მტვვირთი დაფარული. მყის ზე ახლდა და შეურდა კეთილსა მას მწყემსსა, მაღლის ხმით მტირალი: მამაო ჩემო!... მამაო!... ხოლო ურვით მოცულმან გულმან აღარა მისცა ნებაი უფროს სხვისა რაისამე თქმად. მოხუცმან მწყემსმან თჳსის ალერსით მსწრაფლ გამყუდროებულ-ჰყო იგი და ჰრქვა. „ძეო ჩემო! განმიცხადე შენი მწუხარებაი, რასთჳს ეგრეთ ჰსწუხ და ჰფიქრობ?... ჭაბუკმან მცხინვარის თვალით და მეწამულის ღაწუჱბით,რომელთა ზედა გამოიხატებოდა მორცხობა, იწყო მოთხრობა მისდა ესრეთ: „იმიერ კერძო ნაძვთა მათ, რომელთაცა ჰხედავ, მთის წუჱრზედ არიან აღშენებული ტალავარნი შელადარისნი, მამისა ფათმასნი. უბადრუკი ფათმა არს უშუჱნიერესი ქალთგანი მუნებურსა საზღვარსა შორის. მე ვმწყსიდი არუჱსა მამისა მისისასა; იგი მდიდარია, ხოლო მამაი ჩემი გლახაკი. მე მიყვარდა ფათმა, და მასაც უყვარდი... მძვინვარემან მამამან მისმან ჰსცნო ჩუჱნი შეჩუჱვა და სიყვარული... მე გამომაგდო მშობლის ადგილით, და ასულსაცა თჳსსა განმაშორა... შევურდი ფერხთა მისთა და ვუთხარ: შელადარ! ნება მიბოძე სიკვდილამდე შენს ქუჱყანაში ცხოვრებისა, სადაც შენ დამკვიდრებულ-ხარ... გეფიცები, რამეთუ არღარ გავიცნობ მას, რომელსაც ვუყვარვარ მე. მომეც ვაძო უშორესი შენთა არუჱთაგანი, და ნება მიბოძე ვმსახურო მამასა ფათმასასა!... შელადარ არ მეთანხმა, მიბრძანა გამოსვლა მუნით, და თჳთ ფათმასაც ჰრქვა, რამეთუ თჳთოეულს ნაბიჯზედ გაუფრთხილდება მას. მე მოუჱდ აქ ღელიდამ, მის ღელიდამ, სადაც მკვიდრობს ჩემის გულის საყვარელი... ფათმა გარნა ვაი! რამეთუ იგი არს უბედურ მამაცა ჩემი ეგრეთუჱ ფრიად მოხუცებულ-არს დედა ჩემი არღარა არს ცოცხალი... კიდევაცა მყვანან ორნი ძმანი, გარნა ვაი, რაბამ უბედურ-ვარ, რამეთუ იგინი არიან მცირე-წლოვანნი, რომელ ძლით შეიძლებენ თჳთ მდაბლის ბზის ტოტის შეწთომასა. მე ვაცხოვრებდი მამას ჩცემს და ყრმათა ძმათა ჩემთაფასითა მით, რომელსა მაძლევდა შელადარ. გარნა ვაი!... მე მას მოვაკლდი... ვჰკვდები. „ძეო ჩემო! ჰრქვა კეთილმან მწყემსმან. წარმოუჱდ ჩემთან ღელესა მას, სადაცა ჰსცხოვრებს ფიცხელი შელადარ, მე თჳთ მიგიყვან მასთან წარვიდეთ!... ჭაბუკი დაემორჩილა მას დასუსტებულის და მთრთოლარის ბიჯით ივახლა შელადარის ტალავარს. იხილეს მათ ღელესა მას ფათმა!... მე ვხედავ ფათმას, დაიძახა ჭაბუკმან; გარნა მოხუცმან მწყემსმან არა მისცა ნება სიტყვის დასრულებისა; და შეიყვანა თჳსთან ტალავარსა შელადარისასა. „ერთი უკუჱ ტრედი მოიყვანეს ალუპპიდამ დამასკოდ, იწყო ესრეთ მოხუცმან მწყემსმან, და სცხოვრებდა მეორეს ტრედსა თანა. მეტრედეს ეშინოდა ტრედისა მის, რამეთუ შეეძლო მას ერთს დღეს გარდაფრენა დამასკოდ მეგობრით თურთ თჳსით, და მოშენება მასთანა ნარნართა მართუჱთა. გულითადის სასო-წარკუჱთილებისა და მწუხარებისა გამო დაუტევა მან ხელთა მისთაგან საჭმლის მიღება, მოუძლურდა და კვდებოდა იგი... ოი შელადარ! ნუ განაშორებ ამათ, რომელთაცა ურთიერთისათანა სურთ ცხოვრება. უკეთუ ჭაბუკმან, რომელი შენ განაძე ღელედგან, მისტაცა მას მშობლის სისხლი, იგი უკუჱ არღარა არს სათნოებისათჳს?... „მიუგო ფიცხელად შელადარ, დიდი წინასწარ-მეტყუჱლი არს ჩემდა მოწამედ, ვითარცა არს იგი ზამბახი ყვავილთა შორის, ეგრეთუჱ ჭაბუკიცა ესე არს ერთ-გული შენი. იგი აღემატების ყოუჱლთ ყრმა მწყემსთა თჳსის სიმშვიდით და მხნეობითა პირის-პირ სიგლახაკისა. „საკმაო არს! მიუგო მოხუცმან და კეთილმან მწყემსმან, მე და ძეი ჩემი აქა ვართ და გვყვანან ურიცხვინი არუჱნი და გვაქვს უუცხოესთა ღელეთაგანი ხოროზა; მაშ ნაწილი საქონლისა ჩუჱნისა და ღელესა, ამის წამიდგან მიმინიჭებიეს კეთილისა და უცხოსა ამის ჭაბუკისათჳს და იგიცა ცხოვარი, რომელი შენ აწ მოგანიჭე, ძეო ჩემო, ხვალ შუჱნიერი ცისკარი მოოქროვილ-ჰყოფს რა აღმოსავლეთს, მოყვანილ იქმნებიან წინაშე პჭეთა ტალავარისა შენისათა; მე ვუწყი ძეო ჩემო, რამეთუ არუჱსა ამას მისცემ შენს საყვარელს ფათმას. შელადარ თჳსის მხრითაც აღგითქვამს ესრეთსაუჱ და უმეტესასაცა; თანახმა არს მოგცეს ხელი ასულისა თჳსისა... მოხუცი მწყემსი, ჰგრძნობდა სულსა მისთჳსსა, რამეთუ მან ჰქმნა საქმე კეთილი; მიიქცა მშვიდობით უკანუჱ მყუდროსა სოფელსა თჳსსა.

მოეფინა რა აღმოსავლეთსა შუჱნიერი ნათელი განთიადისა, და იწყეს ხარისხ-ხარისხად დაშრეტა ცასა ზედა მნათობთა ღამისათა, მეყვსეულად იწყეს თოვლეურ სპეტაკითა არუჱთა კიკინი, ახლოს პირუჱლ გლახაკად მყოფის ჭაბუკის ტალავარისა, და განეფინნენ მთის თხემსა ზედა, ეგრეთუჱ ფიცხნი და ახალნი ჯოგნი ცხენთანი.

ერთს დღეს შევიდა შექცევასა კეთილი იგი მწყემსი, დასასუჱნებლად და განგრილებისათჳს დაჯდა უცხოისა მის ნაძვისა ქუჱშე, რომელი ჰფარევდა შელადარის ტალავარს, სადა განფენილ იყო ვჰრცელი დაყვავილოვანი უჱლი, ადგილ განთესილი ხშირის ბუტკებით, რომელთაცა ფესვთა ჰრეცხდნენ ჩანჩქერნი წყარონი და აღმოვიდოდნენ შორის კვიპაროზისა და ლეღვის ხეთასა, მუნ მივიდა შელადარიცა, მიჰყვანდა მას პატიოსანი მოხუცი, რომელისა ხელი ეპყრა მას, საჩუჱნებელად შუჱნიერისა მის ადგილისა. სახეი მისი გამოაჩინებდა სიბრძნესა, შეჭმუხვვინილსა შუბლსა მისსა ზედა გამოხატულ-იყო სიხარული, და შეერთებული აქვნდა ერთად სიმკვირცხლისათანა, და მისცემდა მას საპატიოს შესახედავსა. კეთილმან მან მწყემსმან იხილა შელადარ, განუმარტა ხელნი და მიეახლა მას და მოეხვია; თვალნი მისნი აღეტყინნენ გამოუთქმელის სიხარულით. მე დავნერგენ ხენი ესე გულს-მოდგინეთ, და კმაყოფით ჰრქვა შელადარ; სასიხარულო სახსოვრად! „შემდგომად ორთა მოხუცებულთა უპყრეს ურთი ერთსა ხელნი; აქებდნენ ნაყოფიერებას და სიპოხესა მის ღელისასა, სადა უჱლსა ზედა შეექცეოდნენ ორნი ყრმანი. კეთილნი მწყემსნი მათნი დამნახუჱლნი მივიდნენ მათდა ალერსიანის სახით, და უძღვნეს მათ კურთხევაი თჳსი. მათ ემოსად კარგად; პირისა მათისა შუჱნიერება მიემჰსგავსებოდა ვარდსა იყვნენ მკვირცხელნი, უბიწო და მხიარულნი.

ესე ორნი იყვნენ ძმანი ჭაბუკისა მის, რომელსაცა კეთილმან მან მწყემსმან უჩუჱნა კეთილ-მოქმედება. მოხუცი იგი, რომლისა ხელი ეპყრა შელადარს, იყო მამაი ჭაბუკისა.

კეთილმან მწყემსმან ახლოს ღელისა მის, იხილაკიდესათანა გამწუანებულის ტყისასა ფათმა, მჯდომარე მდელოსა ზედა, რომელ შეექცეოდა მოყვასთა თჳსთათანა. მაშინ იხილა იგი შეუძუჱრელს და დაწყნარებულის მხიარულებით, და შთავარდნილი საამოთა განზრახუათა შინა, ოდესმე იხილებოდა სამხიარულო ღიმილი მეწამულთა ბაგეთა მისთა ზედა, ოდესმე აბრკოლებდნენ მას მოყვასნი საამოს განზრახვას მკვირცხლის და უბიწოს ალერსით...

ჭაბუკი ხშირად მიხედვიდა საყვარელსა თჳსსა ფათმას, და თჳთოეული მათგანი აღუჩნდებოდა მას მთვრალად აღტყინებულისა სიყვარულით და ბედნიერებით, გამომხატუჱლითა მათთჳს მომავალის შუჱბისათა!...

სასურუჱლი მინუტი მოიწია! და ფათმა იქმნა საუკუნო განუშორებელ მისდა მეგობრად...

სიხარული გამობრწყინდებოდა თვალთა შინა ყოუჱლთასა, ესრეთ ვითრცა რტონი გინშუჱნებულ-იქმნებიან ერთ-გვარის ყვავილთა.

კეთილი მწყემსი ჰსჭვრეტდა ყოუჱლთა და ჰსცნა მათი, და თავისი ბედნიერებაი, მიმართა თვალნი და იხილა ფართოს უჱლსა ზედა ურჩეულესნი შუჱნიერებით და სითეთრით არუჱნი, რომელნი მიანიჭა ჭაბუკსა; რამეთუ აღემატებოდნენ სითეთრითა თჳსითა არუჱთა შელადარისათა. რომელთაცა თანა იგინი იყვნენ აღრეულ. იხილა მან არუჱი ყრმისა მწყემსისა, ესმა ხმოვანსა სასტვინელსა ზედა, რომელიცა დამღერიდა ბედნიერებასა თჳსსა გამოუთქმელმანსიხარულმან აღავსო გული მისი!!...

ოი შვილნო ადამისნო! მე არა რაიმომიმატებიეს, არც დამიკლიეს არამედ ჭეშმარიტი მოთხრობა მოგახსენეთ.

საშინელი სიზმარი.

მოთხრობა.

ერთს ცუდ ტაროსიანს შემოდგომის ღამეს, უმეტეს პირუჱლისა შთანთქმული ოცნებასა შინა ვსჯედ ტახტსა. სანთელი, რომელი მენთო, გამოუტეუჱბდა მკრთალს და მთრთოლარეს ნათელს; ხოლო მე დაყრდნობილ ვიყავ ტახტის ფერხზედ და მას არ მივაქცევდი ყურადღებასა დამავიწყდა თავი ჩემი.

სალმობა მტანჯვიდა დღითი დღე უფროს და უფროს. წაინა-აღმდეგად მაქვნდა სანთლის შუქი; უჱრა რომელსამე შინა უჱრ ვჰპოუჱბდი სიხარულს და ნუგეშსა; განვიდნენ ბედნიერებისა ჩემისა დღენი... მეყვსეულად ნელიად განაღეს კარი, შემოვიდა რომელიმე უცნობი. აღვიღე რა თავი, ვიხილე ჩემ წინაშე კაცი მაღალას და ახო ანის ჰასაკისა მქონე; მას ემოსა შავი გრძელი მანტია; თავზედ ეხვია ყაუხი, ფერხთა ზედა ეცვა ბეწვიანი წაღები, ხოლო პირზედ ებურა შავი პირბადე. მან დუმილით მომცა წერილი და მიმცა მით რომელსამე შიშსა. განცვიფრებული მიუჱდ სანთელთან, მსუროდა ცნობა კაცისა მის. გარნა იგი უჩინო იქმნა; არ დაუჱრწმუნე თავსა ჩემსა და ვჰფიქრობდი: ნუთუ ძილსა შინა იყო ხილვაი იგი, ნუთუ იყოს ოცნება რაიმე? გარნა მე თჳთ ვიხილე თვალითა ჩემითა ცხადად. ვიხილე წერილი, და ვიხილე ზედ წარწერილი ხოლო რაი უკუჱ იყო, განცვიფრებულმან და შეძრწუნებულმან განვსტეხე ბეჭედი, გარდავშალე წერილი იგი და წავიკითხე.

„დაჰსცხერ უბედურო ძეო, მკვლელო ღრმად მოხუცებულთა მშობელთა შენთაო! რაი უკუჱ გსურს მოიპოვო შორის კაცის-მკვლელთასა, იმედნი შენ გაცთუნებენ ძალად სიმდიდრის მიტაცებისანი, და არა უწყი, რამეთუ თავსა ზედა შენსა მოიწევიან საოცრებანი შავთა ღრუბელთანი, განმზადებულნი ყოუჱლ წამ განხრწნად შენდა. არა უწყია, რამეთუ აწ ჰსდგეხარ საფლავისა პჭეთა თანა, ერთის ფერხით შთახვალ საფლავად. ოი, უკეთუმცა უწყოდე შენ ჭაბუკო, გენია იგი, ფეიანი იგი, რომელნიცა მიგელიან... მებრალები! დასცხერ, მე გეტყვი დღესა, ანუ ხვალ იხილავ შენზედან მომავალსა... ერთიღა საშვალობა დაგშთომიეს ხსნისა და განთავისუფლებისა შენისათჳს ბიწიერებისა საკვირუჱლთგან დამამძიმებელთა შენთათა, შეურდი ღმერთსა და უჩუჱნე ყოვლისა თჳს განწმენდილი სინანული, სთხოე მშობელთა მოტეუჱბა შენის ლტოლვისა თჳს მტირალთა დაუტეუჱ ყოუჱლიუჱ სიმდიდრეი შენი მომაცთუნებელი, ანუ უმჯობეს იქმნების, რათამცა განეშორო კაცთა და იცხოვრო მარტოდ და მოღვაწებით, ლოცვითა და მარხვითა, და სხუჱბრ უჱრსად დაიფარვი, უჱრც წახვალ, უჱრც ცხენით და უჱრცფერხით! უწოდე, რამეთუ ამის მოწევნადმდე დაგშთების სამნიღა ოდენ დღენი. ამისა შემდგომად გვიანღა გექმნების სინანული. თუცა ძალგიძს რათა არა ირწმუნო წერილი ესე, გარნა ამასუჱ ღამესა გამოსცდი შენზედა მომავალთა... აწ მშვიდობით ნახვადმდე!“

წარვიკითხე რა წერილი ესე, ვიყავ დიდს ხანს განცვიფრებულ, და მრავალ-ჟამ უჱბრძოდი თავსა თჳსსა, და ვიგლეჯდი თმათა თავისა ჩემისა, ვჰსწყევდი სიცოცხლესა ჩემსათა და შთავარდი ფრიადსა განწირულებასა. არავითარიმე იმედი არა დამშთა ცხოვრებისათჳს და ვიტყოდი. ვის მივმართო?... რაი ვჰსთქვა?... ესრეთ ჯერ არსა განვლო საკუჱხელი ცხოვრებაი ჩემი...

ქაღალდი ძლით ჩემ მიერ ხელით შეხებულ იყო დაწერილ სისხლითა, შესაძლო იყო რათამცა იგი ყოფილ-იყო ჩემ მიერ დათხეულითაც უბრალოდ, მესმა მე კვნესა და მომაკვდავთა ღაღადება, ვითარმცა მეტყოდა მე ბუნებაი, რამეთუ მე ვიყავ ავაზაკი. ოი, უკეთუმცა ჟამსა მას განღებულ-იყო ტარტაროსი ჩემს წინაშე, შეძრულ-იყვნენ ცა და ქუჱყანა და დავნთქმულ-ვიყავ უფსკრულსა მას!... განცოფებული ვხედვიდი ქაღალდსა მას წვილ-წვილად; და რაი უკუჱ წარმომიდგნენ წანაშე თვალთა ჩემთა?... სისხლი, რომელსაცა შინა ვიყავ, მოიცვა იგი ცეცხლისა ალმან: ვიწოდი, და წარვწყმდებოდი! შეძრწუნებულმან დავიძახე, და ფიცხელად გამოვარდი მუნით. ამაოდ ვსცდილობდი დამევიწყებინა შიში იგი არამ სადაც რა წავსულ ვიყავ, მაინც ყოუჱლგანთან-მდევდა: ოდესმე გამომიჩნდებოდა საშინელი დიდი გუჱლი, განმზადებული საგმერლად ჩემდა სიკვდილ შემოსილის ისრისა თჳსისა განხმულთა ყბათაგან, ოდესმე საშინელის ასაკისა გოლიათი, რომელი მექადოდა შემმუსვრასა ჩემსა; ოდესმე ცეცხლისა მთაი. მეორეს ღამეს სასჯელი ჩემი უფროს განმიმრავლდა. მესმა, რამეთუ შეკრებილნი ავაზაკნი დაეცნენ სახლსა ჩემსა შემუსრნეს მათ პჭენი ჩემნი, ამტვრევდნენ, ყვიროდნენ და მიწოდებდნენ ორგულად; ოდესმე წარმომიდგებოდნენ, ვითარმც მე, და სრულიად სახლი ჩემი ვიწოდით; ოდესმე ერთბამად იქცეოდა და ჭექით დაირღუჱოდა, ანუ მჰსგავსად გრიგალისა ჰფრინვიდა ჰაერსა შინა, და მუნ ტრიალებდა და საშინელის ქუხილით დაეცემოდა ქუჱყანასა ზედა; ხოლო მე ვდევ შეკრული. უკანასკნელ მოეფინა რა განთიადი სარკმელთა სახლისა ჩემისათა ყოუჱლიუჱ განქრენ და დაეყუდნენ. მე შემოვიკრიბე სიმხნე და წარუჱდ ახლოს მყოფის ეკკლესიის მღვდელმან მოისმინა სიტყვანი ჩემნი, გულს-მოდგინედ შემომხედა მე და მჰრქვა; „თქუჱნ არ აღგისრულებიესთ საქმენი თჳსნი... და ამათ სიტყუათა შემდეგ განმშორდა. არღარა ვუწყოდი, თუ რა მექმნა და რა მეფიქრებინა. მოუჱდ სახლსა და ყოუჱლითურთ ვჰსცდილობდი რათამცა თავსა თჳსსა მოვგებულ ვიყავ, ვჰკითხულობდი წიგნთა, დავიდოდი და ვარჩევდი ქაღალდებთა: ამასთანუჱ დღე მყუდროთ განილია და უკანასკნელნი შარავანდედნი მისნი დაიფარნენ ჩემთა სარკმელთაგან,შემოხდა მწუხრი, ღამის აჩრდილმან დაფარა ყოუჱლნიუჱ დაწყნარებით და დუმილით ცაი და სხვანიც საგანი თვალთა ჩემთაგან და ყოუჱლთა დაისუჱნეს ღამის წყვდიადსა შინა. განვლო, რა რავდენსანმე ჟამმან, არა რამე შემთხუჱოდა და დაჰკრა შუა-ღამისა საათმან და სანთელი, რომელიც ჩემს სტოლზედ ენთო გაქრა; მე ვიწექ თვალ-დაწუხვით სული ჩემი ჰსზდუღდა, ხოლო გული ფიცხელად ჰსძგერდა, და მესმა ცხენის ფერხის ხმაი, მეყუსეულად გამომიჩნდნენ თეთრის სუდარით შემოსილნი მკვდარნი ცეცხლებრ მეალვარებელის თვალებით, მათ მოიღეს და დამიდგეს გარემო კუბონი ნელიად სტოლზედ, და მომართეს ჩემდა საშინელნი თვალნი თჳსნი... სასოწარკუჱთილებით და შიშით ჩამოვიღე კედელზედ დაკიდებულნი ორნი დამბაჩანი ჩემნი; უჱსროლე მათ; გარნა ტყვიანი უჱრ მოქმედებდნენ; და არი ვჰქმენ? ვიწექ კნინღა აღმოუსუნთქუჱლად; განმეყინებოდა სისხლი, და განციუჱბულ მაქვნდნენ ბაგენი; მსურდა რაიმე თქმა, გარნა უჱღარ შევსძარ ენაი: მოიწივნენ იგინი, აღმიღეს სარეცელით და შთამდუჱს კუბოსა, და უნებლიედ მიუჱდი უგრძნობობასა, წყვდიადსა და ცივს საყოფელს. ვაი! წარვსწყმნდი მე... რაბამ საწუხარ-იყო, მსურდა თუცაღა ვჰყოფილ ვიყავ ერთს წამს ცოცხალი!... შემდგომ მოუჱდ გრძნობას და ვიხილე თავი ჩემი ეკკლესიად, გარემო ჩემსა სუფევდა დუმილი მუნ ძლივ შევიძელ შორით ცნობა, რამეთუ წინაშე ხატისა ენთო სანთელი მიმქრალებით, და არა ძვირად ისმოდა სტუჱნა და ქარის შრიალი. აჰა იგი მჰსგავს ტკივნეულის კვნესისა დაყრუებულ-ჰყვნეს ზართა და ქარისა მიერ მოღრებულნი შრიალნი განხვიდნენ ყურთა ჩემთა, მე ვიწექ თვალთა-დაწუხვით და ყოუჱლს წამს მოუჱლოდი ჩემის მხუჱდრის გარდაწყუჱტას... კლიტენი შეიმუსვროდნენ, და შრიალით კარი განეღებოდა და შემოვიდა მღვდელი დიაკონითურთ პირჯვარისა გამომსახუჱლი. განცვიფრებულთა შემომხედეს, მოიწივნენ შიშით ახლოს ჩემსა და მკითხეს: ვინა ვარ? და ვითარ მოუჱდ აქა? ამას კითხვაზედ მივუგე მათ, რამეთუ მე თჳთ არ მახსოვდა და არცა ვუწყოდი არა რაიმე.

მღვდელი წარვიდა და გამოუცხადა ესე, მე უკუჱ შემრაცხეს მპარავად და გამკრეხელად, განვიდა ათხუთ-მეტი წამი, მოვიდნენ და შემიპყრნეს, მიმიყვანეს საპყრობილედ და შემაყენეს განცაკლებულს გოდოლსა, შესაძლო იქმნებოდა, რათამცა იგი ყოფილ-იყო უჱლურთა მხეცთ საცავად და დამყოფად მღამიობთა (ბუთა) და სხვათა. შემბორკილეს ხელით და ფერხით მძიმეთა ჯაჭვთა მიერ, აქ თანამაძდა თჳრთვა სიცოცხლისა ჩემისა მწუხარებით და საშინელის კაუჱბით. განვლეს დღეთა, კვირათა, თუჱთა, გარნა მხუჱდრი ჩემი შეუცვალებლად ეგნენ.

ოდესმე ვჰსჯეგ დაფიქრებით და განზრახვით დავიწყებული ყოუჱლთა ჩემთა გარემომცუჱლთა მიერ, მეყუსეულმან ჭექამან განმაცვიფრა, რომელი იქმნათავით კერძო ჩემსა, შევხედე ზენა და ვიხილე აღხდილი სართული და წინაშე თჳსსა?... ვინ თჳთ იგიუჱ კაცი, რომელმან არა ადრე უწინარეს მისა მომცა მხუჱდრისა ჩემისა წერილი, უნებლიეთ განვჰკრთი, ხოლო მან მომართა ჯაჭვთა ჩემთა, და იგინი განქრენ ვითარცა მტუჱრნი. უცნობმან მიპყრა ხელი და გამომიყვანა საპყრობილით, მივჰყვანდი ბნელსა და ვჰრცელს განსასუჱნელთა შორის სახლთასა, სადა შორით პასუხ მიგებდნენ ბგერანი ფერხთა ჩემთანი, და წვლილნი აჩრდილნი გამოჩნდნენ ჟამსა სუსტის მთოვარის ნათლისასა ანუ განქრებოდნენ ნისლსა შინა. უკანასკნელ მივიწიენით ფარდულსა, შთაუჱდით ძირს დაღმართს კიბეზედ და შთავსხედით ვითარსამე მდაბალს ეტლსა, ცხენნი გაექანნენ და წარგვიღეს იმიერ მთისა, აღსდგა მტუჱრი მჰსგავსად სუჱტთა ცხენის ჭლიკთაგან, მთათ ფერხთა ქუჱშე ირყეოდა მიწაი. მრავალ ჟამ მივრბოდით, გარნა მე არ უწყოდი არც დღეი და არც ღამე. მეყუსეულად ცხენნი ფრთქვინვით შეზდგნენ, ვითარცა კედელი და ჩუჱნცა ვიპოენით ვჰრცელს ქვიშიანს უჱლსა, ხოლო ცხენნი უჩინო იქმნენ და ვითარმცა არა ყოფილ იყვნენ იგინი, აჰა ვიდოდით ბორცვსა ზედა მთხრებლთა და ქვიშასა შინა შთავითქმოდით სარტყელადმდე, აჰა აღსდგა ქარი საშინელი, და ჩუჱნ ვითარცა ბუმბული, წაგვიღო მაღლად!

მუნ მუხისა წინ ქვიშა გრეხითა,
ჩუჱნცა ვიქმნებით მტერთგან დევნითა,
დაუჱცით დავიფარენით მიწად კუჱთითა,
არ არის ჩუჱნი სუფევა, მუნ ცხოვრებაცა სხვაობენ,
შურის ძიებით უფსკრულსა ბოროტნი სულნი გვთაობენ,
ქუჱსკნელის შიში მოგვიცავს მუნ, სადა ადგილაობენ!
მყისდა უფსკრულსა განხმულ მდუღარეს,
მასში ჩავარდი ფარულ მღელვარეს...
მივხედე განვჰკრთი სანთელსა სტოლად,
დაშრეტილ-იყო ვნახე ძილ რულად.

ოცნება მხნისა მხედრისა.

რაოდენნი არიან სურვილნი! მომხსენებელნი ჩემდა, რავდენნი გრძნობანი აღმავსებელნი ჩემის სულისა ჩემის მამულისა სიყვარულის ცეცხლით და სამშობლოისა ჩემისათჳს, ვითარნი არიან სიყვარულნი მეფისა და მამულისა თჳსისა მიმართ; ანუ კეთილ მოქალაქედ ყოფაი, ანუ მხნედ მხედრად, ცხოვრება თავისა თჳსისასა, ანუ მამულისათჳს!... აჰა ორნი უკიდურესობანი, ანუ უმჯობეს ვჰსთქვათ ორნი საგანნი, რომელნი მიგვიყვანენ ჩუჱნ სარისხისა მიმართ დიდებისა და პატივისა, გარნა მაშინ ოდენ, ოდესაცა ამის სიყვარულის ალი შორის ჩუჱნსა დაუშრეტელი იქმნების. უკეთუ უწყოდეთ, ვიტყვი მე, დამარხვა გულთა შინა ჩუჱნთან, ჩუჱნთა მშობელთა მცნებათათა და მით შევიძლებდეთ სარგებლობასა; უკეთუმცა შევიძლებდეთ გრძნობასა და ცნობასა თვთ თავითა თჳსთა, და რაიცა უფროს ყოვლისაუმჯობეს-არს განვარჩევდეთ სიმართლეს სიცრუისაგან, და მაღალს უაღმატებულესისაგან!

მიხედეთ ბრძოლასა დაფნითა მიერ გვირგვინოსანსა და ყოფილსა ასპარესა ზედა ბრძოლისასა დამოკიდებულსა განმასხვაებელთა ნიშანთა მიერ, ვჰრცელსა თხემსა მისსა დაფარულსა ნაოჭებითა, რომელი მოუთხრობს სამხნეს და უძლიერესს მოთმინებას.

თუალნი მისნი მარადის აღეტყინებიან მეფის ერთგულებით და მამულის სიყვარულით. მას არ ეშინის ტყვიის შრიალისა და ზარბაზნის გრგვინვისა. იგი არს ყოუჱლგან მზაი, რათამცა ყოუჱლსა ადგილს და თჳთოულს ნაბიჯზედ ჰსძლოს ანუ მოკვდეს. თჳთ სიყმილი და სიციუჱ უჱრა მოუძლურებულ-ჰყოფენ ძალთა მისთა, თჳთ სულისა ღელვათა არა ძალუძსთ შეარყიოს სიმხნეი მისი იგი შეურაცხ-ჰყოფს შიშსა და ორგულებასა.

რაი უკუჱ განღვიძებულ-ჰყოფს მას, რათამცა იყოს ესოდენ ერთგულ მეფისა თჳსისა და არ დაზოგვიდეს სიცოცხლესა თჳსსა? სიყვარული იგი მამულისა და სამშობლოისა თჳსისა. წრფელი სიყვარული შეიძლებს რათა ოდენ დაივიწყოს ყოუჱლნი უბადრუკებანი და განიშოროს ყოუჱლი შრომაი; ხოლო მტკიცეი სასოება ღთისა მიმართ ქონებული და დარწმუნება მისსა განგებასა ზედა მისცემენ ძალსა ყოვლისაუჱ ძლევისათჳს. მაშ სრულის დიდებით განხმულ-იქმნების ჩუჱნს წინაშე ტაძარი დიდებისა, და ჩუჱნ, დაფნთა მიერ გვირგვინოსან-ქმნილნი შევუდგებით მოკლეს გზით კვალსა ჩინებულთა მამათასა, რომელთაცა ერთი ოდენ მოგონება ჩუჱნთჳს ძვირ-ფას-არს, ხოლო დიდთა საქმეთა მათთა ქუჱყნასა ზედა და საუკუნოდცა დიდებულთა, რომელთა ერთი ოდენ სახელნი მქუხარებდნენ უცხოთ-კერძოთაც შორის, მოიყვანნეს ყოუჱლნიუჱ მონებასა-ქუჱშე და თჳთ მტერთაცა აიძულეს ძრწოლაი?... ჩუჱნ თანამდებ-ვართ თავმომწონე-ყოფად ესე ვითართა მამულის მამაცთათჳს! მივსცეთ აღთქმა, რათმცა ყოუჱლსა შინა ვბაძვიდეთ მათ; შევსწიროთ მას თავნი თჳსნი სიჭაბუკისა წლიდგანუჱ და რათამცა არ დავზოგოთ არცა შრომანი, არცა ცხოვრება და არცა თჳთ სიცოცხლეცა, განსაკუთრებით მისთჳს, რათამცა მივიწივნეთ მაღლის საგანისა მიმართ და დაუტეოთ შემდგომ ჩუჱნსა უკვდავი დიდება აქ და მომავალსაცა ცხოვრებასა შინა.

ოდეს ჩუჱნ არღარა ვიქმნებით, და ოდეს მტუჱრი ჩუჱნი განიხრწნების მიწასა შინა, მაშინ უკუჱ მმადლობელი მამული ჩუჱნი აღგვიმართვს შეუძვრელსა და დიდებულსა სახსოვარს გულსა შინა თჳსსა, და შებრალებით აღმოიოხრავს და შესწირავს ყოუჱლთა დამბადებელსა მხურვალეთ უჱდრებათა და აღანთებს ეკკლესიად დაუშრეტელს ლამპარს, და აღთქმულსა მიართმევს მისისა სიწმინდით დაცვისათჳსა...

ვისი გული არა შერყეულ-იქმნების, რომელიცა იხილავს ნათესავსა თჳსისა მღელვარეს ღვაწლს და მოყვასთასა? ვისი სული არ აღფრინდეს საუჱდრებელად ყოუჱლად საუკუნოს სიბრძნისა მიმართ მხნეთათჳს დამტეუჱბელთა სიცოცხლისა თჳსისათა უჱლსა ზედა ბრძოლისასა! სანუგეშო ჭეშმარიტებაო!

ოი ღირსნო მამაცნო! ისწრაფეთ, ისწრაფეთ, რათამცა აღასრულოთ ღვაწლნი თქუჱნი მოძმეთა თანა და თანა-მშრომელთა უჱლსა ზედა კვნესისასა! ისწრაფეთ მამანო და დედანო ნარნარნო, ამბორის-ყოფად შვილთა თქუჱნთა, და ასხურენით გაყინულთა გვამთა მათთა ცრემლნი მხურვალენი!...

უკანასკნელი ესე ამბორის-ყოფად დაბეჭდავს ბაგეთა ზედა საუკუნოდ განშორებასა და მათ თანა წარვალთ საყოფელსა ნათლისასა! ისწრაფეთ გულს-მოდგინედ მამულის მოყვარენო, და სამშობლოისა თჳსისანო ამბორის-უყავით ახოანთა მცუჱლთა თქუჱნთა იგინი თქუჱნთჳს ცოცხალ არიან და მოელიან ღიმილსა თქუჱნსა და მხიარულებასა; იგინი მზა-არიან მოხუჱვნად თქუჱნდა, ვითარცა მოყვასთა და ძმათა თჳსთა! მზა არიან მეტყუჱლებად „ჩუჱნ ვართ სამშობლოსა ჩუჱნსა და თქუჱნთანა განუშორებელ!“ ვითარ საამო და ვითარ სანუგეშო არს ცხოვრება მამულისათჳს და სიკვდილიცა მისთჳს... ოი, წმიდაო ჭეშმარიტებაო!!!

დედაკაცი და უფროს ურცხვი, არს საფრხე კაცისა, დამთხევი სისხლისა, დამაბრკოლებელი მყუდროებისა, ტყუჱობა ცხოვრებისა, დაკლების-მოყვარე; სიყვარული საძაგელი, ჯოჯოხეთი უძლები, ბრძოლა დაუგებელი: დედაკაცი არს უფროს თაფლისაუტკბილესი და ფრიად მაწყინარი, ოდესაც ვინმე ეტრფიალება მას, იგი თავსა თჳსსა შუჱბულ-ჰყოფს, და ოდეს შეეხების, მაშინ შეიბილწების, ოდეს ეტრფის, მაშინ მოაცთუნებს, არა რაი არს ქალწული, გარნა ჯრღმული, რომელი შეჰსჭამს ძალსა, მიიტაცებს სხეულსა, შესვავს ოქროსა და შეყვარებით წარწმენდს კაცსა, ხოლო გულის-თქმა დაჰსწვავს ქებასა ვაკისასა.

თ. დ. ციციშვილი.