|
მიცკევიჩი ადამ
ფარისი ვითა ნავი მხიარული, მოწყვეტილი სურვით ნაპირს,
მოეშვება ლურჯ ზედაპირს, მიენდობა ტალღა ბროლებს,
და ზღვის წიაღს გადასარკულს ვნებით ნიჩბებს გადააყრის,
გედივით ყელმოღერებულს ტალღა უცბად გააქროლებს –
ასე მოსწყდა არაბიცა ციცაბო კლდეს თავის რაშით
და უდაბნოს ჩაეხვია, გააშურა ცხენი შორეთს;
ვით ფოლადი გადნობილი აშიშინდეს, შეკრთეს წყალში,
ისე ქვიშას ასდოს ბუღი,სადაც რაში დაჰკრავს ტორებს,
და მშრალ ზღვაზე – აი – უკვე მიჰქრის ჩემი რაში ჟინით,
გულშხურვალე ფხვიერ ტალღებს სცელავს იგი, ვით დელფინი უფრო სწრაფად, უფრო სწრაფად,
ოდნავ გრძნობენ ტორებს გზები –
მაღლა, მაღლა, ისევ მაღლა; –
და მიჰყვება მტვრის სვეტს ზევით. შავი არის ეგ ყორანი, ვით ღრუბელი ქარიშხალის,
შუბლს უნათებს ცის ვარსკვლავი, ვით შუქურას ბრწყინვალება,
როგორც ფრთებსა ფარშევანგი, ქარზე ლაღად ფაფარს აჰყრის,
ბზინავს მქროლავ მუხლებიდან ჩამოყრილი ელვარება.
გასწი, მფრინავო, მბზინავ ტორებით –
გზიდან ტყეები, გზიდან გორები! გავუქროლებ მწვანე პალმას,
თავის ჩრდილში რომ მიმელის;
ვხედავ – პალმა ნაყოფს მალავს;
მას სირცხვილი სტანჯავს მწველი. შეეფარა ოაზისა და მალულად მის სიღრმიდან
მან ფოთლების ხმაურობით მიგ მო ზრახვა, ბედისწერა.
ხოლო იქ კი, უდაბნოის განუსაზღვრელ კიდურიდან
ბედუინსა მომენთება კლდეთა თვალი ალმაცერად. ჭენების, ხმას აჰკრეფავენ ხმაურობით შორი კლდენი.
თან მომესში. მათი რისხვა და მუქარი გულის მტკენი.
„ეგ ვინ შმაგია, მგზავრი გვიანი!
დასწვავს ისრები მას წვეტიანი!
მზისგან არ არის მისი მფარავი
არც პალმა მწვანე ქოჩრებიანი
და არც წიაღი თეთრი კარავის.
დარჩა კარავად ცისა სიალე.
ღამის მთეეელნი კლდენი მზარავი
და ცის მნათობი მოხეტიალე“. ამაოა ეგ მუქარა!
რაშს შემოვკრავ, მივქრი ჩქარა.
მოვიხედე და კლდეები,
ამაყთ გრძელი რიდეები –
დაიბურა, ჩრდილში გაჰქრა,
მიფრინავენ, არ დგებიან,
ურთიერთს ეფარებიან. ძელქორს ესმა ეგ მუქარა და უგონომ დაიჯერა,
რომ ბედუინს ხელთ ჩაიგდებს უდაბნოში აქვე თავად.
დაჰკრა ფრთები უკან მომღევს, რომ შეძლოს აქ დაჭერა,
და ჩემს ზევით შემო და მან წრე ფრთებით სამჯერ შავად „ვგრძნობო— ჰყივის—მძოვრსა ულევს,
ტაიჭს ბრიყვსა, მხედარს სულელს!
აქ ქვიშაში რას გააგნებს?
ცხენიც ვეღარ ჰპოვებს საკვებს!
მგზავრო! ცხენო! შრომა მოსცდა.
ვინ დაბრუნდა, ვინც აქ მოხვდა?
აქ ქართ დარჩათ ძრწოლა გზებზე. თავის კვალი თანვე მიაქვთ.
ცხენს რა ერგოს ამ ველებზე,
ქვემძრომებს რომ დარჩენიათ.
მძოვრნი ჰყრიან აქ ვერანნი
და დაძრწიან აქ ძე რანი“. ძერამ ბრჭყალნი მომანათა, გამიელვა თვალწინ ახლა.
ჩვენ შევხედეთ ურთერთს სამჯერ, გავუყარეთ თვალი თვალსა—
და ვინ შეკრთა? ძერამ დასთმო, და გაფრინდა სწრაფად მაღლა!
და როს უნდა მომეკლა ის, ვუმზადებდი ბასრ ისარსა,
მოვიხედე და ჩემს უკან ვნახე ძერა მაღლა ცაზე:
შორით სჩანდა რუხ ლაქადა, დაკიდული ქარის ფრთაზე.
სიდიდით კი–ბეღურასა, პეპელას და კოღოს ჰგავდა.
ხოლო შემდეგ ცის ლაჟვარდში ის თანდათან სულაც დადნა. გასწი, მფრინავო, მბზინავ ტორებით
გზიდან— ტყეები! გზიდან გორები! აი ყომრალ ღრუბელს ვხედავ. სჩანს მზის ქვეშით გაშოსული,
თეთრის ფრთებით დამედევნა ის მტრედისფერ კამარაზე.
ცის სიღრმეში მასაც ფრენა მოესურვა ისე გულით,
ვით მე მივქრი უდაბნოში დაუცხრომლად ამ ჩემს რაშზე,
ის ჩემს ზევით ჰქროდა წინა–
და მუქარით დამისტვინა:
„შმაგი! რა? სად მიაჭენებს?
სიცხე უწყლოდ ფერფლავს იქ გულს.
იქ ცა წვიმას არ აჩვენებს
შუბლს, უდაბნოს მტერით შებურულს, და არც თუ წყარო იმ ხრიოკ ველებს
ვერცხლის სიტყვებით გააცხოველებს,
მოწის ვერ აღწევს ნამი ძლიერი:
მას გზაშივე ნთქამს ქარი მშიერი* მე შემოვკირ ტაიჭს უფრო! —ამაოა ეგ მუქარა! —
ვხედავ ღრუბელს, სივრცეში რომ ძლივს მიცოცავს, დაიღალა,
და მოუწევს დაბლა, ქვევით, აი თავიც მან დაჰხარა –
შემდეგ თავზე კლდეთ დაერჭო იმ უდაბნოს დარაჯთ, მაღლა,
შემოვივლე ირგელი თვალი და ამევსო ზიზღით გული:
აქ ჩვენ შორის უკვე მთელი ცის თაღია ამართული,
შავი ზრახეა იმის გულში გაემჟღავნა ბოროტ სახეს:
ვნახე – ბრაზის ცეცხლი სწვავდა, და შეეპყრო შურის ნაღველს,
ბოლოს, შავი, როგორც ლეში, ის დაადნა შორეულ ველს. გასწი, მფრინავი, თეთრი ტორებით!
სვავნო, ღრუბელნო, ზა აშორებით!
მზეს შევხედე ახლა ცაზე –
არეს ზვერავს ირგვლივ ხედვა: არც აქ,
არც დედამიწაზე უკვე არვინ არ მომ დევდა.
ბუნებას ჰფლობს აქ ღრმა ძილი,
არ უნახავს კაცის ჩრდილი.
სტიქია სდუმს სიჩუმეში,
ვითა სდუმან მხეცნი ტყეში,
რომელთ ხროვას აქ არასდროს
კაცის სახე არ დააფრთხობს. უშრეთო ჩემო! აქ ჩემამდე, სჩანს, ყოფილან კიდევ სხვები.
თეთრად ბზინდენ აქ ყრილები, გარს თხრილშემოვლებულები,
თუ ლანდია? ან ნადირი ჩაუსაფრდა იქნებ მსხვერპლთა?
საოცრად თეთრ ცხენებზე მსხდომთ უმზერ თეთრ მხედართ საშინელთა
მივირბენ არ ინძრევიან,ვუხმობ და ხმას არვინ იღებს,
ვხედავ ლეშებს ძველ ქარავნის, ქარისაგან ამოთხრილებს,
ვხედავ მხედართ ჩონჩხებს,შემსხდართ ხერხემლებზე აქლემების,
ღრუდან, სადაც იყვნენ თუალნი, ღრუდან დამპალ იმ ლოყების
იღვრებოდა განუწყვეტლივ ქვიშის მღვრიე ნაკადული.
და მომესმა თავბედითი კვნესა გმინვით მე ჩურჩული: „ბედუინო უთავბოლო!
აქ გრიგალი დაჰქრის მხოლოდ!"
მივფრენ, აწ შიში უკვე ამცილდა
გასწი, მფრინავი ქარიშხლის ფრთითა!
ლეშნო! გრიგალნო! ამშორდით გზიდან! უცბად ვხედავ აფრიკის ქარს, გრიგალს გამანადგურებელს.
მარტოდ-მარტო მძვინვარებდა და დაჰქროდა ქვიშიან ველს.
მან შორიდან დამინახა, შეჩერდა და ფიქრთ მიეცა.
დატრიალდა ერთ ადგილას, ბობოქრობდა. მე მომესმა:
„ეგ რომელი ბუქი არის ჩემი უმცროს ძმათაგანი,
დაბლა მფრენი და, როგორც სჩანს, გარეგნობით დაბალ ტანის,
ვით გაჰბედა აქ აფრენა, სად მე მერგო მეუფება?“
ღმუის და, ვით პირამიდა, ის ჩემსკენ მოიმართება.
და როს მნახა მომაკვდავი კადნიერი, ეგრე მკვეთრი
ბრაზით ფეხი დაჰკრა მიწას, შეარყია არაბეთი.
ვითა ჩიტსა მტაცებელმა, მან კლანჭები ღრმად ჩამჭიდა.
ცეცხლის სუნთქვით მწვავდა იგი, შავი ფრთებით მტვერს მაყრიდა,
ხან ქარს ზევით გამატანდა, ხან მიწაზე მანარცხებდა.
და—ის იყო ფრთებით საფლავს ქვიშის ზღვაში მომზადებდა,
მაგრამ აღარ ვნებდებოდი. ვწევდი ბრძოლას მე თამამსა.
უცბად გორგლის ვწვდი ნაწილებს, დავეჭიდე ქვიშის ტანსა.
და კბილებით ვგლეჯდი იმას შმაგად და თავდავიწყებით.
გრიგალს სურდა ცად ავარდნა, დაჭერილსა ჩემის მხრებით,
ვეღარ შესძლო,— და შუაზე გადაუტყდა ტანი ფრთებით.
იხუვლა და ქვიშის წვიმად ციდან დაბლა ის დაეშვა,
ვით ზვინული ქალაქისა, ჩემს ფეხებთან გაწვა ლეშად. შევისვენებ აქ ამაყად! თვალი ვარსკვლავთ გაეკიდა.
და სულ ყველა ვარსკვლავები —
თავიანთ ოქროს თვალებით
სათითაოდ მიმზერს ახლა ამ ადგილას მე ზეციდან.
ახლა რაკი უდაბნოში არვინ არის აწ ჩემს გვერდით!
რა ტკბილია დასვენება, სუნთქვა ლაღად, მთელის მკერდით!
მე ვისვენებ აქ სავსებით. აღარც მტვერი, აღარც მტერი.
არაბეთში დანაბერი
ძლივსღა მყოფნის მე ჰაერი.
რა კარგია! აღარ ძღება თვალი ირგვლივ ქვეყნის მზერით! რომ, მე ვფიქრობ, სივრცე (ცისა კიდევ უფრო რომ გაღრმავდეს,
ვიდრე იგი წრეში არის, ჰორიზონტის გასცდეს ფარგლებს,
რა ხალისით გავშლიდი მხრებს ამ ფარგლებში, რა სიამით!
ვშლი კიდეცა! სინათლისკენ მივისწრაფი ჩემი სალმით.
და, მგონია, ფარგლებს, სად მზე დილით ავა, მწუხრზე ჰქრება,
ჩემს მკლავებში ჩავტევ მთელად და მკლავები სულ გასწვდება.
ჩემი აზრი ლაჟვარდ უფსკრულს აწ მიაპობს, ვით შურდული,
იწევს მაღლა, მაღლა, მაღლა, — ცის სივრცისკენ მიმართული. ფუტკარი რომ ნესტარს ასობს იმ ნესტართან გულსაც მარხავს, —
ასევ ფიქრებს, ცად ასულებს, ჩემი სულიც უკან გაჰყვა! თარგმანი პოლონურიდან იასამანისა 1821 წ. პეტერბურგი. ----------------
ა. მიცკევიჩი პოლონელთაა უდიდესი პოეტი-კლასიკოსია (1798-1855 წ. წ.), სხვათა
შორის, პუშკინის პირადი მეგობარი. პოლონეთის 1830 წ. აჯანყების შემდეგ, რომელიც
მიმართული იყო თეოთმპყრობილური რუსეთის პოლონეთზე ბატონობის წინააღმდე,
საზღვარგარეთ ცხოვრობდა ემიგრანტად. ა. მიცკევიჩი ავტორია მრავალი შესანიშნავი პოემისა და ლირიკული ლექსისა „პან
ტადეუში“,
„ყირიმის სონეტები“ და სხვა). პოემის „ფარისის“ შესახებ ქართული მწერლობის ზოგიერთ წრეში ერთ დროს გავრცელებული
იყო დაუსაბუთებელი აზრი, თითქოს ამ ლექსის გავლენით დაიწერა ნ. ბარათაშვილის
„მერანი“. „ფარისი“ ქართულად პირველად იბეჭდება. |
|
Mickiewicz Adam
Farys
Jak łódź wesoła, gdy uciekłszy z ziemi,
Znowu po modrym zwija się krysztale,
I pierś morza objąwszy wiosły lubieżnemi,
Szyją łabędzią buja ponad fale:
Tak Arab, kiedy rumaka z opoki
Na obszar pustyni strąca,
Gdy kopyta utoną w piaszczyste potoki
Z głuchym szumem, jak w nurtach wody stal gorąca.
Już płynie w suchem morzu koń mój, i rozcina
Sypkie bałwany piersiami delfina.
Coraz chyżej, coraz chyżej,
Już po wierzchu żwir zamiata;
Coraz wyżej, coraz wyżej,
Już nad kłąb kurzu wylata.
Czarny mój rumak, jak burzliwa chmura,
Gwiazda na czole jego jak jutrzenka błyska,
Na wolę wiatrów puścił strusiej grzywy pióra,
A nóg białych polotem błyskawice ciska.[4]
Pędź, latawcze białonogi,
Góry z drogi, lasy z drogi!
Daremnie palma zielona
Z cieniem i owocem czeka:
Ja się wydzieram z jej łona;
Palma ze wstydem ucieka,
Kryje się w głębi oazy,
I szmerem liści z mojej dumy się uśmiecha.
Ówdzie, granic pustyni pilnujące głazy
Dziką na Beduina poglądają twarzą,
Kopyt końskich ostatnie podrzeźniając echa,
Taką za mną groźbą gwarzą:
»O szalony! gdzie on goni!
Tam od ostrych słońca grotów
Głowy jego nie ochroni
Ni palma zielonowłosa,
Ni białe łono namiotów.
Tam jeden namiot — niebiosa.
Tylko skały tam nocują,
Tylko gwiazdy tam koczują«.
Daremnie grożą, daremnie!
Pędzę i podwajam razy.
Spojrzałem... aż dumne głazy
Zostały zdala odemnie;
Uciekają rzędem długim,
Kryją się jeden za drugim.
Sęp usłyszał ich groźbę i ślepo uwierzył,
Że Beduina weźmie na pustyni jeńcem;
I w pogoń za mną skrzydłami uderzył,
Trzykroć czarnym obwinął głowę moją wieńcem[5].
»Czuję, krakał, zapach trupi,
Jeździec głupi, rumak głupi!
Jeździec w piaskach szuka drogi,
Szuka paszy białonogi;
Jeźdźcze, koniu, pusta praca,
Kto tu zaszedł, nie powraca!
Po tych drogach wiatr się błąka,
Unosząc z sobą swe ślady,
Nie dla koni jest ta łąka,
Ona tylko pasie gady.
Tylko trupy tu nocują,
Tylko sępy tu koczują«.
Kracząc, lśniącymi szpony w oczy mi urągał,
I spojrzeliśmy sobie trzykroć oko w oko:
Któż się uląkł? — Sęp uląkł i uciekł wysoko!...
Kiedym go chciał ukarać i majdan naciągał,
I gdym sępa oczyma poza sobą tropił:
Już on wisiał w powietrzu jako plamka szara,
Wielkości wróbla... motyla... komara,
Potem się całkiem w błękicie roztopił.
Pędź, latawcze białonogi,
Skały z drogi, sępy z drogi!
Wtenczas obłok zachodni wyrwał się z pod słońca
Gonił mię białem skrzydłem po błękitnym sklepie;
On w niebie chciał uchodzić za takiego gońca,
Jakim ja byłem na stepie!
Nad głową moją zawisnął,
Taką groźbą za mną cisnął:
»O szalony! gdzie on goni!
Tam pragnienie piersi stopi;
Obłok deszczem nie odkropi
Obsypanej kurzem skroni;
Strumień na błoniu jałowem
Nie ozwie się srebrnem słowem;
Rosa, nim na ziemię spadnie,
Wiatr ją głodny w lot rozkradnie«.
Daremnie grozi! Pędzę i podwajam razy...
Obłok strudzony zaczął po niebie się słaniać,
Coraz niżej głowę skłaniać,
Potem oparł się na głazy.
A gdym oczy raz jeszcze ze wzgardą obrócił:
Jużem o całe niebo w tyle go porzucił.
Widziałem z twarzy, co on w sercu knował:
Zaczerwienił się od złości,
Oblał się żółcią zazdrości,
Nakoniec jak trup zczerniał i w górach się schował!...
Pędź, latawcze białonogi,
Stepy z drogi, chmury z drogi!
Teraz oczy, kręgiem słońca,
Okręciłem koło siebie:
I na ziemi i na niebie
Już nie było za mną gońca...
Tu natura snem ujęta,
Nigdy ludzkich stóp nie słyszy:
Tu żywioły drzemią w ciszy
Jak niepłoszone zwierzęta,
Których stado nie ucieka,
Widząc pierwszą twarz człowieka.
Przebóg! ja tu nie pierwszy!... Śród piaszczystej kępy
Oszańcowane świecą się zastępy...
Czy błądzą, czy z zasadzki czatują na łupy?
Jeźdźce w bieli i konie straszliwej białości!...
Przybiegam — stoją; wołam — milczą... To są trupy!...
Starożytna karawana
Wiatrem z piasku wygrzebana!...
Na szkieletach wielblądów siedzą jeźdźców kości;
Przez jamy, gdzie były oczy,
Przez odarte z ciała szczęki,
Piasek strumieniem się toczy
I złowrogie szemrze jęki:
»Beduinie opętany!
Gdzie lecisz? tam huragany!«[6]
Ja pędzę, ja nie znam trwogi.
Pędź, latawcze białonogi,
Trupy, huragany z drogi!
Huragan, z afrykańskich pierwszy wichrzycieli,
Przechadzał się samotny po żwiru topieli.
Obaczył mię z daleka, wstrzymał się i zdumiał,
I kręcąc się na miejscu, tak do siebie szumiał:
»Co tam za jeden z wichrów, moich młodszych braci,
Tak poziomego lotu, nikczemnej postaci,
Śmie deptać lądy, którem w dziedzictwie osiągnął?«
Ryknął i ku mnie w kształcie piramidy ciągnął.
Widząc, żem był śmiertelny i nieustraszony,
Ze złości ląd nogą trącił,
Całą Arabią zmącił,
I jak gryf ptaka, porwał mię w swe szpony,
Oddechem ognistym palił,
Skrzydłami kurzawy walił,
Ciskał w górę, bił o ziemię,
Nasypywał żwiru brzemię...
Ja zrywam się, walczę śmiało,
Targam jego członków kłęby,
Ćwiertuję piaszczyste ciało,
Gryzę go wściekłymi zęby.
Huragan chciał z mych ramion w niebo uciec słupem:
Nie wydarł się! Wpół ciała zerwał się i runął,
Deszczem piasku z góry lunął.
I legł u nóg mych długim, jak wał miejski, trupem!
Odetchnąłem! Ku gwiazdom spoglądałem dumnie;
I wszystkie gwiazdy oczyma złotemi,
Wszystkie poglądały ku mnie:
Bo prócz mnie nie było nikogo na ziemi.
Jak tu mile oddychać piersiami całemi!
Oddycham pełno! szeroko!
Całe powietrze w Arabistanie
Ledwie mi na oddech stanie.
Jak tu mile poglądać oczyma całemi!
Wytężyło się me oko
Tak daleko, tak szeroko:
Że więcej świata zasięga
Niż jest w kole widnokręga.
Jak miło się wyciągnąć ramiony całemi!
Wyciągnąłem ku światu ramiona uprzejme,
Zda się, że go ze wschodu na zachód obejmę.
Myśl moja ostrzem leci w otchłanie błękitu,
Wyżej, wyżej i wyżej, aż do niebios szczytu.
Jak pszczoła topiąc żądło i serce z niem grzebie,
Tak ja za myślą duszę utopiłem w niebie! Petersburg, 1828.
Przypisy Farys — jest to zaszczytne nazwanie u Arabów-Beduinów, znaczące to samo,
co chevalier, rycerz, w wiekach średnich.
TADŻ-UL-FECHR, pod tem imieniem znany był na Wschodzie Wacław hr.
Rzewuski: tadż znaczy wieniec, fechr sława.
Wacław hr. Rzewuski, głośny na Ukrainie magnat, »Złotą brodą« wśród ludu
przezwany, odbywszy liczne podróże na Wschód, gdzie doznał przygód
najrozmaitszych, za powrotem do kraju, zatrzymał przyzwyczajenia
wschodnie. Wziął udział w powstaniu r. 1831 i zginął pod Daszowem na
Podolu.
Czarny mój rumak, jak burzliwa chmura,
Gwiazda na czole jego jak jutrzenka błyska,
Na wolę wiatrów puścił strusiej grzywy pióra,
A nóg białych polotem błyskawice ciska.
Te cztery wiersze, zawierające opisanie konia, są tłomaczone z
arabskiego czterowiersza, umieszczonego w notach do Antologii arabskiej
pana de Lagrange.
Powszechny na Wschodzie przesąd, że sępy czują śmierć zdaleka i krążą za
człowiekiem mającym umrzeć. Jakoż zaledwie skona podróżny, wnet kilka
ich zjawia się w okolicy, chociaż pierwej nie były widziane.
Huragan. Jest to wyraz amerykański urikan, i oznacza straszliwą burzę
tropikową. Ponieważ znajomy powszechnie w Europie, użyliśmy go zamiast
wyrazów arabskich Semum, Serser, Asyf i t. p. w znaczeniu wichru albo
trąby powietrznej, zasypującej niekiedy całe karawany. — Persowie
nazywają go Girdebad. |
