|
მთავარი - ბიბლიოთეკის შესახებ - ელ.რესურსები |
 |
ასპინძისათვის |
|
|
1 ტექსტი |
▲ზევით დაბრუნება |
ასპინძისათვის დავით
სარდალზედ
1
ასპინძის მიწა გიწამებს - ურგებ არს ჩემგან თქმულები!
რუს-ქართველ-კახნი მოადგნენ აწყურსა დარაზმულები;
მუნით წყალს - ლეკნი რჩეულნი, დაღისტნის ბიჭად თნულები,
და ოსმალთ რაზმნი ურიცხვად, მათთანვე შენართულები.
2
იქითი პირი მტკვარისა და ველნი მეწამულობდეს:
ოსმალთა დელმა-ბინიში წითელ-ყვითლითა მკულობდეს;
აბჯართა ოქრო და ვერცხლი ხვანთქრის ხაზინას სძულობდეს;
კვლავ ლეკთა ყაწიმ-შაშხანა მცირედრე ხვარაზმულობდეს.
3
რუსნიცა წითელ-მწვანითა და ლურჯით შეხამდებოდენ,
თითბრის ჩანთანი ბრწყინვიდენ, ვარსკვლავთა ეგვანებოდენ;
ზარბაზნის გრგვინვა და თოფის ცის კიდეთ ეუბნებოდენ:
თვით მეფე, ქართველ და კახნი ომის ხალისით ხლდებოდენ.
4
ვაი, მას დღისა მომხსენმან ვითარ ვინ რით განვაქიქო?!
ცილი დასდვეს მეფეს რუსთა: ჩვენთვის კეთილს არა იქო!
ღრაფი ჯარით გამობრუნდა - მით სახელი ვერა იქო -
სხვა პასუხი არვის მისცა: სითაც მოველ, წავალ იქო!
5
რა ნახეს ლეკთა და ოსმალთ რუსისა გამგზავრებანი,
წელმაგრად შეხვდათ ნიშანი, აუხდათ დანატრებანი!
დაფ-ზურნა-საყვირს უხშირეს, შეიქნა საოცრებანი:
ვის ჰქონდის მკლავთა იმედი, სრულად დაჰკარგნეს მცნებანი.
6
უიჭოდ ჰგონეს ლეკ-ოსმანთ თქვენიცა გაბრუნებანი,
დას-დასად დროშა გაიყვეს, მცირეს ხანს ჰქონდათ ბჭობანი...
ანაზდი ელდა დაეცათ ქართლ-კახელთ, ექნათ გმობანი:
ვინ ვის უსწრობდა, მორბოდეს... ვითა ვთქვა მათი მკობანი!
7
გამოვლეს წყალი ოსმალთა და აგრევ ლეკთა კიჟინით,
დელი ბაშ-აღა ლევანდი სულ ზედ დაესხნეს მიჟინით:
«დაბრუნდით, ნუღარ დასდგებით! - ხმა ისმა - რას
დაგვიჟინით?»
ერთის ხმა ასად ეგონისთ, შაშხანა მოსწვიმს ჟიჟინით.
8
მაშინ გულს დაჰკარ მჯიღითა, მიწანი შესძრენ რყევითა,
ცხენმა შეგატყო შექშენა, შემზადა ტანი ნძრევითა;
თვალნი ნაკვერცხლად შეგექმნეს, აშეთდი სისხლმორევითა,
ცხვირისა ნესტვთა მოჰქროდენ ქარნი ქვეყნისა ნგრევითა.
9
მედგრად გაქუსლე მიდამო, თეთრი გეაჯდა რბევასა,
სახლისა შვილნი იხელთენ, ვინ იყვნენ შენთან ჩვევასა,
ათნი-სამ, გინა თუ ოცნი გისმენდნენ ომსა რჩევასა...
შავგულო, სად ხარ, შენ გეტყვი, ვინ იყვი ჯილდო ძლევასა!
10
პირველ მიმართე წინმბრძოლთა დელებთა შუბოსანათა:
ხან გთქვიან კაცად, ხან მფრინვლად, ხან გმირად პილოს ტანათა.
დაჰფრიწენ მათნი წყობანი ანაზდად, მოკლე ხანათა,
კვლავ ლევანდთ გარდაელანგე, მისცემდი სისხლის ბანათა.
11
დელი ლევანდს ჰკრი, ლევანდი ბაშ-აღას მიაბრუნებდა,
ხმალს განერკვია მაშალა, ძღარბივით ქურქში ბრუნევდა;
მწყურვალე ხრმალი დაგეთროთ, ცათაცა შეაძრწუნევდა.
თეთრი ტაიჭი სისხლითა შეღებას არა ზრუნევდა.
12
კვლავ იქით ლეკთა ჩაუხდი, დამართნი ცისა გრეხანი,
წინა ჩაგისხდნენ დარჩევით ოსოქოლ და კატეხანი:
ერთად გამოსქდის ფინდიხი, ვითა რა მეხის ტეხანი,
გარდაუბრუნენ საფარნი, მიეცათ მართ გატეხანი.
13
მოღმართ უყივლეთ გაქცეულთ: იცნეს ხმა, შედგეს შენითა,
ყველაი შენთვის დაბრუნდა, თუ ვინ სად რბოდა ქშენითა;
გაქცეულთ თათართ ვეღარსით გაგასწრეს წყალსა ცხენითა;
ხიდის ისარსა მისჯარენ სუნ-თათარ-ლეკნი რბენითა.
14
ზოგმან შემართა შიშითა წყალს გასვლა უფონობითა,
ზოგნი ერთმანერთს ხოცდიან, სრულად მიხდილნი ცნობითა:
არ იცოდიან, რამც ჰქმნიან, ვერ იყვნენ ჭკუაბრძნობითა.
მიდამო ჰკაფდი უწყალოდ, მჭვრეტნი გაქებდენ მხნობითა.
15
არ მიეც გზანი სავალად, ოდენ ისარი საცოცად:
ერთი რა შედგის, უკანა წყალს გარდააგდის სახოცად.
ძვირად შეექნათ თავაზი, მუხლს გეხვეოდნენ საკოცად,
ერთისა უიმედოთა ქართველთ აშოვე ასოცად.
16
ხრმალი ჩააგენ მაძღარი, უბრძანეთ ალაფობანი:
გახდა ზრიალი, იპყრობდენ, ვით ცხოვართ სადმე ჩობანი;
მეურდუეთა მოჰყვანდეს მათნი გმირებთა მჯობანი,
მოულოცევდენ მეფესა, იეფდა კაცნის ძღნობანი.
17
ასრე გახშირდა ბინიში, ვით რიყე წითლად მსხდომია:
საათსა ჰყიდდენ ყურუშად, ფოში რა მოსანდომია?!
რახტები ოქროს ცურვილი ცხენს ედვათ მოსახდომია,
ტოლომა-ქურქი-კაუხი ვერ რიცხვით მისახდომია.
18
ცხენნი მოჰყვანდეს ძვირფასნი, მისრის ნასყიდი ფრურებით,
წლის მინაქონთა ვინ რიცხვდა, მომშთვართა თავმოძულებით!
თოფნი და ხმალნი რჩეულნი ყაწიმ-ძეწკვებით კრულებით,
მაშინ დაგთქმიდნენ შაირსა სიბრძნით შემწყობნი მკულებით!
19
აწ მაშინდლისა ჟამისა რამცა ვითა ვთქვა ფერია:
მახსოვს შესრული ქალაქად, მით ცრემლი თვალთა მერია!
მიჯრით გამოკრფეს მნახავნი, სწყუროდათ შენი მზერია.
იგინიცა დაგნატრიდენ, თუ ვინმცა გყვანდა მტერია.
20
ცოტაი ესე ნიშანი და საქმე მით მიყბედია,
რომემცა მიცნა, ვის ვინა შორად გყავ მოამბედია,
ოდიდგან მახსოვს მე თქვენი: იყვენით ყრმად სახედია,
მუნითგან მოღმართ აქამდის შეგტრფოდის ყოვლთა ბედია.
21
სახლი გულებთა სავაჭრო გედგნეს გმირსავე ტანია,
ნარდიონს ვარჯნი ღვლარჭნილნი, ღულამბრებ ანატანია,
მუნ შუბლის შარავანდობა მზის დისკოთ ნაჭვრეტანია.
ირისე ცასა ჰფერობდა, ცით კრთოდის ამარტანია.
22
ორთავე ტოლთა ნარგიზთა შორის ვარსკვლავნი თემობით,
ტოპაზის ღილთა მწყურნებთა ყორანნი სცვიდეს ჩემობით,
შაბარდუხს შური ეპოვნა, მონებდა გუგის მრწემობით,
მით თვალთა ჩემთა ღარიბთა ცრემლნი დაფარვენ მდენობით.
23
მზის სვეტის პინჩთა ნიავნი ტკბილ ბერვით პალასინობდის,
მუნ გარე ბროწეულისა წყნარ ზღვებთა ზედან გჩინობდის,
ბარაინს მანგნი მოეცვნეს, ბალახშის ღელვით ლხინობდის.
მას გარე აშკი გიშრისა სისუფთეს გულმოდგინობდის.
24
სადაფთა გარე მსხდომელთა აებნეს თეთრნი ალამნი,
ყაფრად შედგმულსა მარმარსა ზე ედგნეს წყლულთა მალამნი!
ალვასა რტონი შეჰფრობდენ, როსტომის განასალამნი,
სამსონის ძალო ხელთაო, ხელსავე ცრემლი მალამნი.
25
ლომსა გულითა მკერდიცა ცის ლომის დაგეცაოდა,
ზურგსა მაღნიტნი აღკროდა, ფოლადთა გაეხმაოდა,
მკერდთა სიმტკიცე ანდამატს თვისებრვე დაეზაოდა,
ბეჭთა და წელთა ნაკვეთი ინდთ კალამთ შენაზაოდა.
26
მათ ქვეშე წვივთა ნაკვეთნი და მუხლთა ახილეობა,
სიმტკიცე ფერხთა ირმისებრ, ბროლ-თლილად თითთა
წვრთილობა,
ფრჩხილთა არწივნი ნატრიდეს, აჯითა ჰქონდის ყრილობა,
სულ დიდსა სული გფარვიდა, შვენოდის შენთან ზრდილობა.
27
ზრდილობად კმარდის შეხედვა უსაქმოდ ოდენ სახისა,
სახისა დაუსახისა, ვერვისგან დანაზრახისა,
დანაზრახისა თუ სადმე, ბრძენთა საქებად ახისა,
ახისა მუფარახისა, ვაი, აწ განალახისა!
28
ამას სურინ, ამად სწყურინ, აგერ სულსა განაკიდეს,
აგონდები, აღონდები, ერთსა ორად განაკიდეს,
ვაი ვით არ, გხედავ სით არ, განატყორცი, განაკიდეს,
ესრეთ თურე აქვსყე ყურე სოფლის კვალთა განაკიდეს.
|
|
2 ბესიკი (გაბაშვილი ბესარიონ) |
▲ზევით დაბრუნება |
ბესიკი (ბესარიონ გაბაშვილი)
| ოფიციალური სახელი: | თეიმურაზ ბაგრატიონი |
|---|---|
| დაბადების თარიღი: | 1700 |
| გარდაცვ. თარიღი: | 8 იანვარი, 1762 (62 წლის ასაკში) |
| დაკრძალვის ადგილი: | ასტრახანის მიძინების ტაძარი, რუსეთი |
| კატეგორია: | მთარგმნელი, პოეტი, სამეფო ოჯახის წევრი |
დაბადების ადგილი: ქ. თბილისი.
1709-1715 წწ. კახეთის გამგებელი; 1733-1744წწ. კახეთის მეფე; 1744-1762 წწ. ქართლის მეფე. ერეკლე I-ისა და ანა მაყაშვილის უმცროსი ვაჟი. 1709 წელს ირანში მყოფი კახეთის მეფის ერეკლე I-ის გარდაცვალების გამო შაჰმა კახეთის ტახტზე დასამტკიცებლად დავით II (იმამყული ხანი) დაიბარა, სადაც ის 1715 წლამდე დარჩა. ამ პერიოდში კახეთის მმართველად თეიმურაზ ბატონიშვილი ითვლებოდა, თუმცა მისი მცირეწლოვანების გამო კახეთს ფაქტობრივად ნიკოლოზ ალავერდელი (ჩოლოყაშვილი) განაგებდა. პოლიტიკური მოსაზრებების გამო 12 წლის თეიმურაზ II ბავშვობაში დანიშნულ ბაინდურ არაგვის ერისთავის ასულს გააშორეს და ვახტანგ VI- ის ასულ თამარზე დააქორწინეს, რამაც მომავალში ქართლ-კახეთის გაერთიანებისას დადებითი როლი შეასრულა. თეიმურაზ II-ს ლეკთა გამუდმებული თარეშის გამო ცხოვრება ხან თელავში, ხან კიდევ მანავსა და მაღაროში უხდებოდა. ხშირად ოჯახთან ერთად ფშავშიც იხიზნებოდა. ამ პერიოდში სამხრეთ კავკასიაში გაბატონებისათვის ირანსა და რუსეთს წინ აღუდგა ოსმალეთი და წარმატებასაც მიაღწია. 1723 წელს, თბილისის აღების შემდეგ, ოსმალებმა შეტევა აღმოსავლეთის მიმართულებით განავითარეს. თეიმურაზ II-ის ძმა, კონსტანტინე II (მაჰმად ყული-ხანი), კახეთის დაცვისათვის სამზადისს შეუდგა. ოსმალთა გავლენა სამხრეთ კავკასიაში დღითიდღე იზრდებოდა. 1732 წელს კონსტანტინე ოსმალებმა მოკლეს, თეიმურაზ II კი ფშავში გაიქცა. მალე თეიმურაზ II-მ ოსმალებს დიპლომატიურად ქედი მოუხარა, რის სანაცვლოდაც მათგან სამართავად კახეთი მიიღო. ამასობაში მოძლიერებულმა ირანმა ოსმალებს სამხრეთ კავკასიაში შეუტია. თეიმურაზ II-მ სპარსელებთან კავშირში ოსმალთა ჯარები, რომლებიც ლეკებთან ერთად მოქმედებდნენ, რამდენჯერმე დაამარცხა, კახათიდან განდევნა და ჭარის დაბრუნებასაც შეეცადა. სპარსელთა ჯარის სარდალი თამაზ ყული-ხანი (შემდგომში ნადირ-შაჰი) მასთან ქართველთა თანამშრომლობას მაინც ეჭვის თვალით უყურებდა. ერევანში ყოფნისას მან თავისთან დაიბარა თეიმურაზ II და ქართლ - კახეთის დიდებულები. ნაწილი დააპატიმრა, ქართლ-კახეთის მმართველად კი თეიმურაზ II-ის ძმიშვილი - ალექსანდრე ბატონიშვილი (ალი-მირზა) დანიშნა, რომელსაც დიდძალი ხარკის აკრეფა დაავალა. აღმოსავლეთ საქართველოში "ყიზილბაშობა" დაიწყო. 1736 წელს, შაჰის გვირგვინის მიღების შემდეგ, ნადირმა ახალი გადასახადები მოითხოვა, რამაც დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია და მისი აღება ძალის გამოყენებითაც ვერ მოხერხდა. შაჰის სარდალმა სეფი-ხანმა ირანელთა პოლიტიკით უკმაყოფილო თეიმურაზ II სხვა თავადებთან ერთად დააპატიმრა და ირანში გაგზავნა. ნადირმა თეიმურაზ II პატივით მიიღო, მაგრამ შვილის - ერეკლეს ჩამოყვანა მოსთხოვა. თვითონ უკან გააბრუნა, ერეკლე კი ინდოეთში სალაშქროდ იახლა. ირანში ყოფნის დროს თეიმურაზ II-მ ერთგული სამსახურით ნადირის ნდობა დაიმსახურა. თეიმურაზ II-ის ქალიშვილი ქეთევანი ნადირის ძმისწულზე დააქორწინეს. ირანელთა წინააღმდეგ ქართლში გივი ამილახვრის დიდი აჯანყების დროს სპარსელებმა თეიმურაზ II თავის სასარგებლოდ გამოიყენეს. მან აჯანყებას ჩამოაშორა ქსნისა და არაგვის საერისთაოვები და თვითონ დაეპატრონა მათ. ქართველთა წინააღმდეგობა მაინც გრძელდებოდა. შაჰმა ქვეყნის დასამშვიდებლად და ქართლის შესანარჩუნებლად 1744 წლის ივლისში ქართლის მეფობა თეიმურაზ II-ს, ხოლო კახეთისა - ერეკლეს დაუმტკიცა. მოქნილი, მიზანშეწონილი და ლოიალური პოლიტიკით თეიმურაზ II-მ შეძლო ქართლში თავისი ძალაუფლების განმტკიცება, მსხვილი ფეოდალების შესამჩნევად შეზღუდვა. 1745 წლის 1 ოქტომბერს, სვეტიცხოვლის ტაძარში დიდი ზეიმის ვითარებაში თეიმურაზ II ქრისტიანული წესით მეფედ ეკურთხა. ამან მტკიცე საფუძველი ჩაუყარა ქართლ - კახეთის მომავალ გაერთიანებას, თეიმურაზ II გამეფებისთანავე ენერგიულად შეუდგა მოქმედებას. შაჰს ტყვეობიდან გაათავისუფლებინა და სამშობლოში დააბრუნა შანშე ქსნის ერისთავი, რითაც აჯანყებულთა რიგები ერთგვარად დაასუსტა. სურამის ციხეში გამაგრებული გივი ამილახვარი მოლაპარაკებით შემოირიგა და საბოლოოდ დაიმორჩილა (1745). 1746 წლის 12 აპრილს თეიმურაზ II-ს გარდაეცვალა მეუღლე თამარი. მეფემ ბეჟან იოთამაშვილის ასულ ანაზე იქორწინა. ნადირ-შაჰმა მმართველობის ბოლო პერიოდში ქართლ - კახეთს დიდძალი გადასახადი (200 ათ. თუმანი) შეაწერა. თეიმურაზ II შაჰს განუდგა და ანანურს შეაფარა თავი, მაგრამ ნადირი შემდეგში მოურიგდა მას და ერეკლე II-ის ირანში გაგზავნა მოსთხოვა. თეიმურაზ II თვითონ გაემგზავრა ირანს, მაგრამ იქ ჩასულს შაჰი მოკლული დახვდა (1747). ირანში არეულობა დაიწყო. თეიმურაზმა შექმნილი სიტუაცია თავის სასარგებლოდ გამოიყენა და 1749 წელს დიდი პატივითა და საჩუქრებით სამშობლოში დაბრუნდა. მას ბორჩალოს გარდა ყაზახის სახანოც უბოძეს. ირანში არეულობა გაძლიერდა, ირანზე ქართლ - კახეთის დამოკიდებულება ფაქტობრივად მოიხსნა, თბილისის ციხეც ქართველთა ხელში გადავიდა. 1749 წლიდან მოხერხებული პოლიტიკისა და ბრძოლის ველზე მოპოვებული გამარჯვების შედეგად ერევნის, განჯის, ნახჭევანის სახანოები ქართლ - კახეთის ყმადნაფიცი ქვეყნები გახდა. ამიერკავკასიაში თეიმურაზ II-ის პირველობა დაადასტურა ირანის შაჰმა, როცა მას ირანისა და აზერბაიჯანის სპასალარობა უბოძა. ამას ხელი უნდა შეეწყო თეიმურაზ II-ის გეგმისათვის, რომლის მიხედვითაც მას სურდა ირანში სასურველი კანდიდატი გაემეფებინა, რათა ირანის ძალები თავისი ქვეყნის მშვიდობიანი განვითარებისათვის გამოეყენებინა. თეიმურაზ II კარგად გრძნობდა ქვეყნის წინაშე არსებულ სიძნელეებს. შეუძლებელი ჩანდა ლეკთა თარეშის აღკვეთა; ყოველ წუთს შესაძლებელი იყო ირანისა და ოსმალეთის ახალი აგრესიული შემოტევები; ქვეყნის შიგნით ქართლის თავადები ვახტანგ VI-ის შთამომავლებს უჭერდნენ მხარს, რომლებიც რუსეთიდან იბრძოდნენ ტახტისათვის. ამ პრობლემათა მოგვარება თეიმურაზ II -ს შესაძლებლად მიაჩნდა რუსეთიდან მიღებული დახმარების საშუალებით. რუსეთში გაგზავნილმა რამდენიმე ელჩობამ შედეგი ვერ გამოიღო. თეიმურაზ II 1760 წლის აპრილში თვითონ გაემგზავრა პეტერბურგს და რუსთა ხელმწიფეს სამხედრო და ფულადი დახმარება სთხოვა, რათა ირანში ელაშქრა და იქ რუსეთისათვის სასურველი შაჰი დაესვა ტახტზე. ორი წლის ამაო ლოდინის შემდეგ თეიმურაზ II იქვე გარდაიცვალა. გადაწყდა მისი ნეშტის საქართველოში ჩამოსვენება, მაგრამ გარკვეული სიძნელის გამო ეს ვერ მოხერხდა. თეიმურაზ II დაკრძალეს ასტრახანში, თავისი სიმამრის ვახტანგ VI-ის საფლავის გვერდით, მიძინების ტაძარში. თეიმურაზ II აღორძინების ხანის ქართული მწერლობის წარმომადგენელია. იგი იყო პოეტი და მთარგმნელი. მის თხზულებათაგან განსაკუთრებით აღსანიშნავია პოემა "დღისა და ღამის გაბაასება" ანუ "სარკე თქმულთა", რომლის პირველი ნაწილი სასულიერო შინაარსისაა. ქრისტიანული აღმსარებლობის სხვადასხვა საკითხებზე მსჯელობასთან ერთად მასში გალექსილია ბიბლიური ეპიზოდები. მეორე ნაწილი ეხება ქართველთა ზნეობისა და ყოფა-ცხოვრების საკითხებს. დღისა და ღამის გაბაასების ფონზე თეიმურაზ II თხზულებაში გვაძლევს ეთნოგრაფიის თვალსაზრისით საინტერესო ცნობებს. ავტორის მიერ აღნუსხულია ძველი საქართველოს არაერთი ზნე-ჩვეულება და ტრადიცია. ნაწარმოები ეხმაურება ანალოგიური საკითხისადმი მიძღვნილ არჩილ II-ს თხზულებას "საქართველოს ზნეობანი". ისტორიული რეალიებია გადმოცემული თეიმურაზ II-ის ავტობიოგრაფიულ ლექსში "თავგადასავალი". საყურადღებოა მისი ნაწარმოები "სასახლის ქება", რომელშიც აღწერილია როსტომ მეფის, ერეკლე I-ისა და ვახტანგ VI-ის სასახლეები. წუთისოფლის სიმუხთლით შეწუხებულ პოეტს წარმავლად მიაჩნია ყოველივე. თხზულებაში გამოსჭვივის "სოფლის მდურვის" მოტივი. ხსნის საშუალებად პოეტს ქრისტიანობის ზნეობის წმინდად დაცვა მიაჩნია. თეიმურაზ II-ის ლირიული ლექსების უმრავლესობაში გამოხატულია ქრისტიანული რელიგიის განწყობილება. პოეტის ლიტერატურული მრწამსის გასათვალისწინებლად მნიშვნელოვანია მისი "გაბაასება რუსთველთან". თეიმურაზ II იზიარებს არჩილ II-ის მიერ ქართულ მწერლობაში დამკვიდრებულ "მართლის თქმის" პრინციპს, ილაშქრებს ფანტასტიკური სიუჟეტების დამუშავების წინააღმდეგ. თეიმურაზ II-ს ეკუთვნის იმხანად პოპულარულ თემაზე დაწერილი "ხილთა ქება", თავშესაქცევი და ფორმალისტური ხასიათის ანბანთქებები, კიდურწერილობა და ასე შემდეგ. მან სპარსულიდან თარგმნა იგავ-არაკების კრებული "თიმსარიანი".
წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ. IV. -თბ., 2018. -გვ. 18-19
8
