როგორც ცნობილია, ნატოს აქტიური ძალისხმევის შედეგად „ცივი ომის" პერიოდში, კაცობრიობამ თავიდან აიცილა მესამე მსოფლიო ომი. მოკლედ გავააანალიზოთ, თუ რა ფაქტორებმა განაპირობა ნატო-ს ბლოკის გამარჯვება.

პირველი მიზეზი ალბათ გახლდათ ის, რომ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ შექმნილი ნატო კომუნისტური ვარშავის ბლოკისაგან განსხვავებით წარმოდგენილი იყო როგორც ერთიანი გუნდი. ნატო-ს შექმნის პირველი დღეებიდანვე საბჭოთა კომუნიზმისაგან თავდაცვის მიზნით დასავლეთ ევროპის სახელმწიფოები ძალ-ღონეს არ იშურებდნენ, რათა აშშ-ის სამხედრო კონტინგენტი ევროპაში გაზრდილი ყოფილიყო. ამიტომაც იყო, რომ ნატო-ს ევროპელი მოკავშირეების ტერიტორიაზე 200-ზე მეტი აშშ-ის სამხედრო ბაზისა და სამხედრო ობიექტის განთავსება განხორციელდა ნებაყოფლობით საფუძველზე, აშშ-ისა და მისი ევროპელი მოკავშირეების ინტერესების ურთიერთგათვალისწინებით. ამავე დროს, ევროპის ქვეყნების მოსახლეობის უმრავლესობა, აცნობიერებდა რა საბჭოთა კავშირიდან მოსალოდნელ საფრთხეს, არ იყო განწყობილი ნეგატიურად აშშ-ის მიმართ.

ამავე პერიოდში, საბჭოთა კავშირმა ასე ვთქვათ ძალით „გააწითლა" აღმოსავლეთ ევროპა, სადაც საბჭოთა ზეწოლის შედეგად ამ ქვეყნების ხელისუფლების სათავეში მოვიდნენ კომუნისტური, ანტისახალხო ძალები, რომელთაც კომუნისტური რეჟიმისათვის დამახასიათებელი ანტიდემოკრატიული მიმართულების გამო არ გააჩნდათ მოსახლეობის უმრავლესობის მხარდაჭერა. ამიტომაც კომუნისტები მთელი 50 წლის განმავლობაში ძალაუფლებას ინარჩუნებდნენ ძალისმიერი მეთოდებით. ეს ყველაფერი კი ქმნიდა იმის წინაპირობას, რომ თუ ნატო-ს წევრ სახელმწიფოებში, სადაც ხელისუფლება აირჩეოდა თავისუფალი არჩევნების შედეგად, მთავრობა ამ ქვეყნებში იყო ლეგიტიმური, სსრკ-სა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში მაცხოვრებელი ხალხების ხელისუფლებები, რომელთაც არანაირი ლეგიტიმაცია არ გააჩნდა, მოსახლეობაში ზიზღს იწვევდა. ნათელი დადასტურება ზემოაღნიშნულისა გახლდათ სახალხო გამოსვლები პოლონეთსა და უნგრეთში 1956 წელს, ჩეხოსლოვაკიაში 1968 წელს, პოლონეთში 1980 წელს. ანტიკომუნისტურმა განწყობილებამ მასობრივად იფეთქა XX საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს აღმოსავლეთ ევროპის ფაქტიურად ყველა ქვეყანაში, სადაც მოსახლეობა სხვა პოლიტიკურ თუ სოციალურ საკითხების შესრულებასთან ერთად მოითხოვდა თავიანთი ქვეყნების ვარშავის ბლოკიდან გამოსვლას.

ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით აგრეთვე აღსანიშნავია, რომ ჩრდილო ატლანტიკური ალიანსი წარმოადგენდა ერთიან ბლოკს, სადაც ურთიერთობა ნატო-ს წევრ სახელმწიფოებს შორის ვითარდებოდა ალიანსში შემავალი ქვეყნების თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე. მიუხედავად იმისა, რომ ნატო-ში სამხედრო თვალსაზრისით დომინანტური პოზიცია ეკავა აშშ-ის, ნატო-ში ყველა გადაწყვეტილების მიღება ხდებოდა კონსენსუსის საფუძველზე, სადაც ნატო-ს წევრ ყველა ქვეყანას გააჩნდა ხმის თანაბარი უფლება. ამის ნათელი დადასტურება იყო და არის ნატოს სისტემაში მოქმედი ჩრდილოატლანტიკური საბჭო, სადაც ყველა გადაწყვეტილება მიიღება კონსენსუსის საფუძველზე. მაგალითად, ნატოს რამდენიმე ევროპულმა მოკავშირემ რამდენჯერმე დააფიქსირა თავისი დამოუკიდებელი პოზიცია. 1966 წელს საფრანგეთი გამოვიდა ნატო-ს გაერთიანებული სამხედრო ორგანიზაციიდან. 1974 წელს ნატო-ს სამხედრო ორგანიზაციიდან გამოვიდა საბერძნეთი, რომელიც ამ სტრუქტურას მხოლოდ 1981 წელს დაუბრუნდა. ასევე, ნატო-ში ესპანეთის გაწევრიანების შემდეგ 1982 წელს, ეს ქვეყანა „ცივი ომის" პერიოდში უარს აცხადებდა გაერთიანებულ სამხედრო ორგანიზაციაში შესვლაზე.

ამავე დროს, ვარშავის ბლოკში შემავალ ქვეყნებში ურთიერთობა ვითარდებოდა ვერტიკალურ საფუძველზე, სადაც საბჭოთა კავშირი ასრულებდა ასე ვთქვათ „ბატონის" როლს, ხოლო ყველა დანარჩენი აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფო საბჭოთა კავშირთან ვასალურ დამოკიდებულებაში იმყოფებოდა. ამიტომაც, ნებისმიერი პოლიტიკური პროცესი, რომელიც ვითარდებოდა საბჭოთა კავშირის პოლიტიკური გავლენის სივრცეში სსრკ-ისათვის არასასურველი სცენარით, ამგვარი პროცესების შეჩერება ხდებოდა ძალისმიერი გზით. ამის ნათელი დადასტურება გახლავთ ბერლინის ბლოკადა 1948 წელს, საბჭოთა ჯარების მიერ 1956 წელს უნგრეთში, ხოლო 1968 წელს ჩეხოსლოვაკიაში მიმდინარე დემონსტრაციების სისხლში ჩახშობა. ჩეხოსლოვაკიაში მიმდინარე მოვლენების დროს საბჭოთა კავშირმა აიძულა პოლონეთი, გერმანიის დემოკრატიული რესპუბლიკა, ბულგარეთი და უნგრეთი, რათა ამ ქვეყნის ჯარებიც შესულიყვნენ ჩეხოსლოვაკიის ტერიტორიაზე. 1980 წელს საბჭოთა კავშირმა აიძულა პოლონეთი, რათა ამ ქვეყნის ხელისფლებას გდანკში მიმდინარე მოვლენების საპასუხოდ სამხედრო მდგომარეობა შემოეღო.

თანასწორუფლებიანობის საფუძველზე არსებულმა ნატო-მ თავისი ქმედუნარიანობა გამოხატა იმაშიც, რომ ალიანსის მიერ გატარებული სწორი პოლიტიკის წყალობით ორგანიზაციის შექმნის შემდეგ იგი სულ უფრო და უფრო ფართოვდებოდა. კერძოდ, 1952 წელს ალიანსის წევრები გახდნენ თურქეთი და საბერძნეთი, 1955 წელს გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა ხოლო 1982 წელს ესპანეთი. გარდა ამისა, ხდებოდა დემოკრატიული სამყაროს ქვეყნებს შორის ურთიერთობების კიდევ უფრო განმტკიცება. ამის ნათელი დადასტურებაა თუნდაც მაგალითად ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის შექმნა 1960 წელს, სადაც აშშ-ს კანადის, ევროპის 18 დემოკრატიული ქვეყნის, მათ შორის ნატო-ს ყველა წევრი ქვეყანა, ხოლო მოგვიანებით ავსტრალია, ახალი ზელანდია და იაპონია შევიდნენ. ეს ყველაფერი რა თქმა უნდა განაპირობებდა დემოკრატიული სამყაროს ქვეყნების ერთიანობას. სრულიად საპირისპირო სურათი იყო კომუნისტურ ბლოკთან დაკავშირებით. უკვე მსოფლიო კომუნისტური სისტემის შექმნის პირველი წლებიდანვე თავი იჩინა უთანხმოებებმა კომუნისტური რეჟიმის მქონე რიგ ქვეყნებს შორის. კერძოდ, უკვე 1948 წელს კომუნისტური პარტიების საინფორმაციო ბიუროდან ოფიციალურად იქნა გარიცხული იუგოსლავია, რომელმაც შემდგომში უარი განაცხადა შესულიყო საბჭოთა კავშირის ინიციატივით შექმნილ ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭოსა და ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციაში. აგრეთვე, კომუნისტური სისტემისათვის უდიდესი დარტყმა იყო კომუნისტური ბლოკის ორი უდიდესი სახელმწიფოს საბჭოთა კავშირ-ჩინეთის ალიანსის დაშლა გასული საუკუნის 60-იან წლებში. ასევე, აღსანიშნავია საბჭოთა კავშირის დაპირისპირება ალბანეთთან, რის შედეგადაც ეს უკანასკნელი იძულებული იყო გამოსულიყო ვარშავის ხელშეკრულების ორგანიზაციიდან 1968 წელს.

გარდა ამისა, აუცილებელია აღინიშნოს, რომ ნატო-ს ბლოკის გამარჯვებაში რა თქმა უნდა გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ეკონომიკურ და სამხედრო ფაქტორებს.

სამხედრო თვალსაზრისით ნატო იყო გაცილებით ძლიერი ორგანიზაცია, ვიდრე ვარშავის ბლოკი. პირველ რიგში აქ აღსანიშნავია ნატო-ს წამყვანი ქვეყნის, აშშ-ის სამხედრო უპირატესობა საბჭოთა კავშირთან შედარებით. თუ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ საბჭოთა კავშირს სამხედრო ბაზები გააჩნდა კომუნისტურ ბლოკში შემავალ მხოლოდ 5-6 სახელმწიფოში, აშშ-ს 80-იანი წლების ბოლოს გააჩნდა 1600-მდე სამხედრო ბაზა 34 სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, რომლებშიც ერთობლივად მუდმივად იყო დისლოცირებული 500 ათასამდე ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურე. მათ შორის აღსანიშნავია, რომ აშშ-ის მძლავრი ბაზები გააჩნდა უშუალოდ საბჭოთა კავშირის საზღვრების სიახლოვეს, კერძოდ თურქეთში განთავსებული იყო 7 სამხედრო ბაზა, ხოლო საბჭოთა კავშირის აღმოსავლეთის საზღვრებთან, შორეულ აღმოსავლეთსა და წყნარი ოკეანის რეგიონში, აშშ იყენებდა 350-მდე სამხედრო ბაზასა და ობიექტს, მათ შორის „ცივი ომის" დამამთავრებელ ეტაპზე 40 სამხედრო ბაზა ფუნქციონირებდა სამხრეთ კორეაში, 32 იაპონიაში და ა.შ. ამავე დროს აღსანიშნავია, აშშ-ის ეკონომიკის მაღალი დონე, რაც საშუალებას იძლეოდა გამოყოფილიყო სოლიდური თანხები თავდაცვაზე. ამასთანავე, ამერიკელი სამხედრო მოსამსახურეების სოციალურმა დაცვამ, არმიის პროფესიონალურ ყაიდაზე გადასვლამ და სწორმა სამხედრო-პოლიტიკურმა იდეოლოგიამ განაპირობა აშშ-ის არმიის მაღალი ბრძოლისუნარიანობა. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ამერიკის სამხედრო მშენებლობაში მონაწილეოდნენ და დღესაც მონაწილეობენ მსოფლიოში უძლიერესი კომპანიები, რომლებიც უზარმაზარ შეკვეთებს იღებდნენ პენტაგონისაგან. ამ კომპანიათა შორის აღსანიშნავია „ჯენერალ დაინემიკსი", „მაკკონელ დუგლასი", „ჯენერალ ელექტრიკი", „ლოკჰიდი", „როკუელ ინტერნეშენელი", „იუნაიტიდ ტექნოლოჯიზ" და სხვ.

ამავე დროს, საბჭოთა კავშირში, სადაც ქვეყნის სამხედრო მოსამსახურეთა საერთო რაოდენობა აღწევდა 5 მილიონ ჯარისკაცსა და ოფიცერს, ამ შემადგენლობის თითქმის ნახევარი მსახურობდა სამხედრო-სამშენებლო ჯარებში, ე. წ. „სტროიბატში", სადაც ჯარისკაცები გამოიყენებოდნენ როგორც იაფი მუშახელი სხვადასხვა სამოქალაქო ობიექტების მშენებლობის პროცესში, რომლებიც არ სწავლობდნენ არანაირ სამხედრო საქმეს. შესაბამისად, არმიის მხოლოდ მცირე ნაწილი წარმოადგენდა ელიტარულ სამხედრო ქვედანაყოფებს. გარდა ამისა, საბჭოთა კავშირში არსებული კორუფციის მაღალი დონე განსაკუთრებით იგრძნობოდა საბჭოთა არმიის ნაწილებში. იგი განპირობებული იყო სხვადასხვა ფაქტორით, კერძოდ საბჭოთა შეიარაღების მსოფლიო ბაზარზე გაყიდვის დროს, აგრეთვე მაღალი ეშელონის ოფიცერთა მიერ ქრთამის აღებაში წვევამდელის „თბილ" ადგილებში სამსახურის გავლის სანაცვლოდ. ასევე, საბჭოთა არმიაში მოქმედებდა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის სისტემა, ჯარში არსებობდა „დედოვშინა". აგრეთვე ის ფაქტი, რომ საბჭოთა კავშირი იყო მრავალეროვანი სახელმწიფო და საბჭოთა არმიაში სამხედრო ოფიცერთა თითქმის ნახევარი იყო არარუსი, რომელიც არ თვლიდა საბჭოთა არმიას როგორც საკუთარს, რადგან პატრიოტული გრძნობა არსებობდა მხოლოდ საკუთარი რესპუბლიკების მიმართ და არა სსრკ-ის, და მათ შორის მისი ჯარის მიმართ, სადაც სამხედროები მხოლოდ იმის გამო მსახურობდნენ, რომ იქ იყო სავალდებულო სამხედრო გაწვევის სისტემა. ყველა ეს ზემოაღნიშნული ფაქტორი ნეგატიურად მოქმედებდა ჯარისკაცთა ბრძოლისუნარიანობაზე.

ასევე დიდი კორუფცია არსებობდა საბჭოთა სამხედრო-სამრეწველო კომპლექსში. ისევე როგორც სსრკ-ში მოქმედ სხვადასხვა სამეურნეო სუბიექტებში არ არსებობდა ჯანსაღი კონკურენცია, სამხედრო წარმოების ქარხნებშიც ამავე მიზეზით არსებობდა კორუფციის მაღალი დონე, რომელიც „ფულის გათეთრებასთან" იყო დაკავშირებული და შესაბამისად განაპირობებდა საბჭოთა სამხედრო ტექნიკის შედარებით ჩამორჩენილობას აშშ-ის სამხედრო ტექნიკასთან შედარებით. საბჭოთა არმიის უსუსურობა ნათლად გამოჩნდა მსოფლიოს ერთ-ერთ ჩამორჩენილ ქვეყანაში, ავღანეთში წარმოებული სამხედრო ოპერაციის დროს. ასევე არ შეიძლება კრიტიკას არ იმსახურებდეს 1987 წელს საბჭოთა კავშირის საჰაერო სივრცეში დასავლეთ გერმანული პატარა სამოყვარულო თვითმფრივავის შემოსვლა, რომელიც უპრობლემოდ დაჯდა ქ. მოსკოვში წითელ მოედანზე, რაც ნათლად მიუთითებს საბჭოთა არმიის სამხედრო-საჰაერო ძალების უსუსურობაზე.

ნატო-სა და ვარშავის ბლოკს შორის არსებული განსხვავების და ნატო-ს სამხედრო უპირატესობაზე მსჯელობისას ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ნატო-ში მხოლოდ აშშ არ წარმოადგენდა უდიდეს სამხედრო ძალას და მას ევროპაში ჰყავდა სამხედრო და ეკონომიკური თვალსაზრისით ძლიერი მოკავშირეები. მაგალითად, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ არსებული კრიზისის დაძლევის შემდგომ უდიდეს სამხედრო ძალას წარმოადგენდნენ დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი, რომლებიც გახდნენ ბირთვული სახელმწიფოები, აგრეთვე მოგვიანებით ბრძოლისუნარიანი არმიის ჩამოყალიბება შეძლეს გერმანიის ფედერაციულმა რესპუბლიკამ, იტალიამ, კანადამ, თურქეთმა. ამ უკანასკნელს ჰყავდა და ეხლაც ჰყავს ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით მსოფლიოში ერთ-ერთი უდიდესი არმია, რომლის რაოდენობა ცივი ომის პერიოდში აღემატებოდა 700 ათას სამხედრო მოსამსახურეს. მაგალითად აღსანიშნავია, რომ ნატოს წევრმა ევროპის ქვეყნებმა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ პერიოდში საგრძნობლად განავითარეს თავიანთი სამხედრო ტექნოლოგია. უკვე 1982 წლისათვის, საფრანგეთის წილმა მსოფლიო სამხედრო ექსპორტში შეადგინა 11,4%, ბრიტანეთის წილმა 5,6% ხოლო გფრ-ის-3,6%. გარდა ამისა, უკვე 80-იან წლებში ნატო-ს ევროპელი ქვეყნების წილი ალიანსის შეიარაღების არაბირთვულ სფეროში მნიშვნელოვნად გაიზარდა. მაგალითად ნატო-ს არაბირთვულ სფეროში, ევროპის კონტინენტზე ევროპელების წილად მოდიოდა 80-დან 90%-მდე სამხედრო მოსამსახურე და სხვადასხვა ტიპის ჩვეულებრივი შეიარაღება.

ამავე დროს ვარშავის ბლოკში, საბჭოთა კავშირი თავისი შედარებით ჩამორჩენილი სამხედრო ტექნოლოგიით და დაბალი ბრძოლისუნარიანი არმიით წარმოადგენდა ერთადერთ სამხედრო ძალას, ხოლო დანარჩენი ევროპელი ქვეყნები ვარშავის ბლოკიდან მთლიანად იყვნენ დამოკიდებულნი სსრკ-ზე.

გარდა ამისა, აქ აღსანიშნავია, რომ თუ კომუნისტურ ბლოკს ჩამოყალიბებული ჰქონდა მხოლოდ ერთი სამხედრო–პოლიტიკური ორგანიზაცია-ვარშავის ხელშეკრულების ქვეყნების ორგანიზაცია, დასავლეთის ბლოკს რამდენიმე სამხედრო-პოლიტიკური ხასიათის ორგანიზაცია წარმოადგენდა-ნატო, დასავლეთ ევროპის კავშირი, სეატო, სენტო, ანზიუსი, ანზიუკი.

რა თქმა უნდა ნატო-ს სამხედრო უპირატესობა განპირობებული იყო იმ დიდი ეკონომიკური უპირატესობით, რომელიც ჩრდილოატლანტიკურ ალიანსს გააჩნდა კომუნისტური ბლოკის წინაშე. კერძოდ, პირველ რიგში აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ცივი ომის დაწყებიდანვე ნატო-ს წამყვან სახელმწიფოს - აშშ-ის უკვე დიდი ეკონომიკური უპირატესობა გააჩნდა საბჭოთა კავშირის წინაშე. მაგალითად, თუ მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში სამხედრო დაკვეთების შედეგად აშშ-ის მთლიანი ეროვნული პროდუქტის მოცულობა 1939-1945 წლებში გაიზარდა 93%-ით, ხოლო სამრეწველო წარმოება დაახლოებით 2,5-ჯერ, საბჭოთა კავშირის მატერიალურმა ზარალმა ამავე პერიოდში შეადგინა 4 ტრილიონი საბჭოთა მანეთი. ზემოაღნიშნულის შედეგად, აშშ-ს ცივი ომის დაწყების პირველი წლებიდანვე მიეცა საშუალება გაეწია მნიშვნელოვანი ეკონომიკური დახმარება თავისი დასავლეთ ევროპელი მოკავშირეებისათვის. აქ რა თქმა უნდა აღსანიშნავია როგორც „მარშალის გეგმა", როდესაც როგორც ცნობილია დასავლეთ ევროპამ 1948-1952 წლებში მიიღო დაახლოებით 17 მილიარდი აშშ დოლარი, აგრეთვე 1950 წელს გამოყოფილი 900 მილიონი აშშ დოლარი სამხედრო დახმარების პროგრამებისა და ერთიანი თავდაცვითი სისტემის ჩამოყალიბებისათვის. „მარშალის გეგმის" განხორციელების შედეგად, როგორც წინა თავებში აღინიშნა ევროპაში სამრეწველო პროდუქციის მოცულობა 35%-ით გაიზარდა. საბჭოთა კავშირს არ შეეძლო თავისი აღმოსავლეთევროპელი მოკავშირეებისათვის ანალოგიური დახმარების აღმოჩენა, რადგანაც იგი თვითონ განიცდიდა დიდ მატერიალურ სიძნელეებს.

ცივი ომის უკვე მომდევნო ეტაპზე დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის ეკონომიკური განსხვავება კიდევ უფრო იზრდებოდა. ამის ძირითადი მიზეზი რა თქმა უნდა იყო თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკის უპირატესობა ცენტრალიზებულ გეგმიურ ეკონომიკასთან შედარებით. თავისუფალი და ჯანსაღი კონკურენცია კიდევ უფრო ამაღლებდა შრომის ნაყოფიერებას დასავლეთში და პირიქით, ჩაკეტილი კომუნისტური ეკონომიკა მეტად აქვეითებდა შრომის ნაყოფიერებას კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებში. ამის ნათელი დადასტურებაა ის, რომ თუ ტექნოლოგიურ და ეკონომიკურ სფეროებში უფრო დინამიური დასავლეთი კიდევ უფრო სწრაფი ტემპებით ვითარდებოდა, საბჭოთა კავშირი და მისი სატელიტები თანდათან სტაგნაციის პერიოდში გადავიდნენ და შესაბამისად მათ არ შეეძლოთ გაეწიათ ღირსეული კონკურენცია როგორც ეკონომიკური ზრდის სფეროში, ასევე სამხედრო ტექნოლოგიის სფეროში. ამავე მიზეზით, დიდი განსხვავება იგრძნობოდა დასავლეთ და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების დონეშიც. მაგალითად, გერმანიის ფედერაციულ რესპუბლიკაში 1960 წელს სამრეწველო პროდუქციის წარმოების დონემ გადააჭარბა 1936 წლის დონეს დაახლოებით 2,8-ჯერ, მაშინ როდესაც მაგალითად ვარშავის ბლოკში შემავალი შედარებით განვითარებული ქვეყანა ჩეხოსლოვაკია, რომელიც პირველ ადგილზე იდგა ეროვნული შემოსავლით ერთ სულ მოსახლეზე მეორე მსოფლიო ომის წინ, მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ევროპული სტანდარტებით ევროპის ერთ-ერთი ჩამორჩენილი ქვეყანა გახდა. ნატო-სა და ვარშავის ბლოკის ქვეყნებს შორის დისპროპორციებზე ნათლად მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ მაგალითად უკვე 1982 წელს, აშშ-ის შიდა ეროვნული პროდუქტი შეადგენდა 3 ტრილიონ 905 მილიარდს, მაშინ როდესაც საბჭოთა კავშირის მეპ-ი 1 ტრილიონ 266 მილიარდს. თუ აშშ-ში ეს მაჩვენებელი 1991 წლისათვის გაიზარდა და მიაღწია 5 ტრილიონ 112 მილიარდს, საბჭოთა კავშირში პირიქით, იგი 1 ტრილიონ 184 მილიარდ დოლარამდე შემცირდა. ასევე, რაც შეეხება ევროპის გაერთიანების ქვეყნებს, სადაც 1982 წლისათვის ირლანდიის გარდა შედიოდა 9 ნატო-ს წევრი ქვეყანა, ამ ქვეყნების ყველას ერთად აღებული შიდა ეროვნული პროდუქტი შეადგენდა 4 ტრილიონ, 93 მილიარდ დოლარს, რომელიც 1991 წლისათვის გაიზარდა 5 ტრილიონ 244 მილიარდ დოლარამდე. რაც შეეხება ვარშავის ბლოკში და ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭოში შემავალ აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს, აქ ამავე პერიოდში შიდა ეროვნული პროდუქტი შეადგენდა მხოლოდ 552 მილიარდს, რაც 1991 წლისათვის 422 მილიარდამდე შემცირდა.

ეს სტატისტიკური მონაცემები ნათლად მოწმობს იმას, რომ როგორც სამხედრო სფეროში, რის შესახებაც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ასევე ეკონომიკურ სფეროშიც ვარშავის ბლოკის ქვეყნები მნიშვნელოვნად იყვნენ დამოკიდებულნი საბჭოთა კავშირზე. სსრკ-ის ინიციატივით 1949 წელს შეიქმნა ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭო, სადაც აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები დამოკიდებულნი იყვნენ საბჭოთა კავშირზე, რომელიც ამ ქვეყნებს ძირითადად ნედლეულით ამარაგებდა. ვარშავის ბლოკის წევრი ქვეყნები სრულიად მოწყვეტილნი იყვნენ მსოფლიო ეკონომიკურ ბაზარზე მიმდინარე მოვლენებს, რადგანაც საბჭოთა კავშირის მხრიდან ზეწოლის შედეგად აღმოსავლეთ ევროპის სახელმწიფოებმა მეორე ომის დასრულების შემდეგ სსრკ-ისთან ერთად უარი განაცხადეს გამხდარიყვნენ ისეთი მნიშვნელოვანი საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციის წევრები, როგორებიცაა საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და მსოფლიო ბანკი, აგრეთვე უარი განაცხადეს ხელი მოეწერათ 1947 წელს გენერალურ შეთანხმებას ვაჭრობისა და ტარიფების შესახებ. ამის გამო, ვარშავის ბლოკის ქვეყნები თითქმნის 50 წელი მოწყვეტილნი იყვნენ მსოფლიო ეკონომიკურ ბაზარს.

რაც შეეხება ნატოს წევრ ქვეყნებს, აქ ევროპის ეკონომიკური რეაბილიტაციის შემდეგ, უკვე გასული საუკუნის 50-იან წლებში არსებობდა სამი უძლიერესი ეკონომიკური ცენტრი. აშშ, კანადა და დასავლეთ ევროპა. როგორც ცნობილია, დასავლეთ ევროპის ექვსი სახელმწიფოს ინიციატივით 1957 წელს ხელი მოეწერა რომის ხელშეკრულებას ევროპის თანამეგობრობის შექმნის შესახებ, რის შედეგადაც კიდევ უფრო დაჩქარდა დასავლეთ ევროპის განვითარება. მაგალითად, უკვე 1979 წლისათვის, ევროპის საერთო ბაზრის ქვეყნებმა (მაშინ ამ გაერთიანებაში შედიოდა ნატო-ს წევრი ცხრა ქვეყანა) ექსპორტის მოცულობის რაოდენობით აშშ-ის საექსპორტო მოცულობას დაახლოებით სამჯერ უსწრებდა. ნატო-ს ჩრდილოამერიკელ და დასავლეთ ევროპელ პარტნიორებს შორის ჯანსაღი კონკურენციის არსებობამ კიდევ უფრო დააჩქარა ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის ქვეყნების ეკონომიკური განვითარება, რაც მათ საშუალებას აძლევდა კიდევ უფრო მეტი თანხები გამოეყოთ კოლექტიური უსაფრთხოების სისტემის განვითარებისათვის. ამის ნათელი დადასტურებაა ის ფაქტიც, რომ 1978 წელს ნატოს სესიამ შეიარაღების მოდერნიზაციის მიზნით დაამტკიცა 15 წლიანი პროგრამა, სადაც მიღებულ იქნა გადაწყვეტილება ნატოს წევრი სახელმწიფოების თავდაცვის ბიუჯეტების ყოველწლიურ ზრდაზე 3%-ით. შემდგომში, აშშ-ის ხელისუფლების მიერ დამტკიცებულ პროგრამაში „სტრატეგიული თავდაცვითი ინიციატივა", უკვე ჩართულ იყვნენ ნატოს ისეთი წამყვანი სახელმწიფოები, როგორებიცაა დიდი ბრიტანეთი, იტალია, გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა და სხვ.

იმავე პერიოდშია, საბჭოთა კავშირისათვის, თავისი მწირი ეკონომიკური რესურსების და ჩამორჩენილი ტექნოლოგიების პირობებში, დამღუპველი აღმოჩნდა მხარდაჭერის გაწევა სოციალისტური ორიენტაციის მქონე აფრიკის, ლათინური ამერიკისა და აზიის განვითარებადი ქვეყნებისათვის. ასევე, აღსანიშნავია, რომ თუ იგივე აშშ-ის შეეძლო ეწარმოებინა სამწლიანი ომი კორეაში 50-იანი წლების დასაწყისში და შემდგომ ათწლიანი ომი ვიეტნამში 60-იანი წლების განმავლობაში და 70-იანი წლების დსაწყისში და საერთო ჯამში „ცივ ომში" გამარჯვებისათვის დაეხარჯა დაახლოებით 5 ტრილიონი დოლარი, ეკონომიკურად ჩამორჩენილი სსრკ-ისათვის დამღუპველი აღმოჩნდა ავღანეთში სამხედრო ოპერაციების წარმოება. ამიტომაც, უკვე ცივი ომის დამამთავრებელ ეტაპზე სსრკ-ის უკვე ვეღარ შეეძლო განეხორციელებინა “სტრატეგიული თავდაცვითი ინიციატივის" ანალოგიური პროგრამა, რამაც სსრკ აიძულა მნიშვნელოვან დათმობებზე წასულიყო დასავლეთის წინაშე.

საბჭოთა კავშირის ეკონომიკური ჩამორჩენილობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტი აგრეთვე გახლდათ ის, რომ მოძველებულ საბჭოთა ტექნოლოგიებზე არ არსებობდა მოთხოვნა მსოფლიო ბაზარზე, ამიტომაც საბჭოთა კავშირის ექსპორტის 70%-ზე მეტს წარმოადგენდა ნედლეული, პირველ რიგში ნედლი ნავთობი. შესაბამისად, 1987 წლიდან ნავთობზე მსოფლიო ფასების მკვეთრი დაცემის პირობებში, საბჭოთა ბიუჯეტმა მნიშვნელოვანი დანაკარგები განიცადა.

დასავლეთის დიდი ეკონომიკური უპირატესობის ნათელ დადასტურებას აგრეთვე წარმოადგენს ისიც, რომ თუ კომუნისტური ბლოკის ქვეყნებს გააჩნდათ მხოლოდ ერთი ეკონომიკური მიმართულების ორგანიზაცია-ეკონომიკური ურთიერთდახმარების საბჭო, დასავლეთს გააჩნდა რამდენიმე მძლავრი ორგანიზაცია, როგორებიცაა ზემოთაღნიშნული მსოფლიო ბანკი და საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, ვაჭრობისა და ტარიფებისა გენერალური შეთანხმება, ევროპის თანამეგობრობა (1992 წლიდან ევროკავშირი), ევროპის თავისუფალი ვაჭრობის ასოციაცია, ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაცია და ა.შ.

დიდი როლი ნატოს გამარჯვებაში აგრეთვე ითამაშეს საინფორმაციო საშუალებებმა, რომელთა მეშვეობითაც ხერხდებოდა სსრკ-სა და აღმოსავლეთ ევროპის ხალხებისათვის ობიექტური ინფორმაციის მიწოდება მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებზე. ამ მხრივ პირველ რიგში აღსანიშნავია აშშ-ის საინფორმაციო სააგენტო „იუსია"-ს ქვეგანყოფილება - რადიოსადგური „ამერიკის ხმა", რომელიც ეწეოდა მაუწყებლობას მსოფლიოს 44 ენაზე. ამერიკის ხმასთან მჭიდროდ თანამშრომლობდა რადიოსადგური „თავისუფლება" და „თავისუფალი ევროპა", რომლებიც ფუნქციონირებდნენ გასული საუკუნის 50-იანი წლებიდან. ამ მაუწყებლობების კონტროლს ახორციელებდა საერთაშორისო რადიომაუწყებლობის საბჭო, რომელიც 1973 წელს შეიქმნა.

გარდა ამისა, საგარეო-პოლიტიკური პროპაგანდის შემუშავების საკითხებში დიდი როლი ითამაშეს ისეთმა სამეცნიერო-კვლევითმა ცენტრებმა, როგორებიცაა „რენდ კორპორეიშენი", ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტის სტრატეგიული და საერთაშორისო კვლევების ცენტრმა, კარნეგის, ფორდის და როკფელერის ფონდებმა, აგრეთვე სხვადასხვა საზოგადოებრივმა ორგანიზაციებმა, რომლებიც დაკავშირებულნი იყვნენ ხელისუფლებაში მყოფ ადმინისტრაციებთან. დასავლეთის მხრიდან საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენება ზრდიდა სიმპატიას აღმოსავლეთ ევროპის მოსახლეობაში დასავლეთის დემოკრატიის მიმართ.

ამავე დროს კომუნისტურ პროპაგანდას მსოფლიოში გააჩნდა ძალიან სუსტი გავლენა, რადგანაც მსოფლიოს კომუნისტურ ბლოკში არსებული პოლიტიკური ვითარების შემხედვარე დასავლეთის მოსახლეობაში, კომუნისტური იდეოლოგია მხოლოდ ზიზღს იწვევდა, ხოლო კომუნისტური პარტიების გავლენა ნატო-ს წევრ ქვეყნებში პრაქტიკულად ნულს უტოლდებოდა, რაც განაპირობებდა ამ პარტიების დამარცხებას საპარლამენტო არჩევნების დროს. უკეთეს შემთხვევაში, მაგალითად საფრანგეთსა და იტალიაში ეს პარტიები წარმოადგენდნენ აბსოლუტურ უმცირესობას ამ ქვეყნების პარლამენტებში.

ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის გამარჯვების მიზეზების გაანალიზებისას, არ შეიძლება არ ავღნიშნოთ გეოპოლიტიკური ფაქტორის შესახებ. პირველ რიგში ის, რომ დასავლეთის ბლოკის გეოპოლიტიკური გავლენა უფრო დიდი იყო, ვიდრე საბჭოთა ბლოკის. მაგალითად სსრკ-ის პოლიტიკური გავლენა შემოიფარგლებოდა მხოლოდ აღმოსავლეთი ევროპით, აგრეთვე რამდენიმე ეკონომიკურად ჩამორჩენილი სახელმწიფოთი აზიასა და აფრიკაში. ამასთანავე, როგორც ავღნიშნეთ, ეკონომიკური თუ სამხედრო ფაქტორების გათვალისწინებით აღმოსავლეთის ბლოკი იძულებული იყო თავისი სამხედრო-სტრატეგიული, ეკონომიკური, ინტელექტუალური რესურსებისათვის თავი მოეყარა ერთ გეოპოლიტიკურ ცენტრში. ამავე დროს, დასავლეთის დემოკრატიული ღირებულებების მქონე გეოპოლიტიკური გავლენა ვრცელდებოდა თითქმნის მთელ ამერიკის კონტინენტზე (კუბისა და ნიკარაგუის გარდა), აფრიკის უდიდეს ნაწილზე, სადაც ყოფილმა ისეთმა მეტროპოლიებმა, როგორებიცაა დიდი ბრიტანეთი და საფრანგეთი, აფრიკის ხალხებისადმი დამოუკიდებლობის მინიჭების შემდეგ შეინარჩუნეს ამ ქვეყნებზე ეკონომიკური გავლენა. ასევე დასავლეთის გეოპოლიტიკური გავლენა ვრცელდებოდა მთელ ავსტრალიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონზე, და აზიის უდიდეს ნაწილზე, მათ შორის ნავთობის რესურსების მდიდარ სპარსეთის ყურეზე, სადაც ამ რეგიონის არაბულენოვან სახელმწიფოებში იმყოფებოდა ამერიკის შეერთებული შტატების შეიარაღებული ძალების 20 ათასამდე სამხედრო მოსამსახურე. რაც მთავარია, ატლანტიზმის გეოპოლიტიკური გავლენა არსებობდა უშუალოდ სსრკ-ის საზღვრების სიახლოვეს და ხმელთაშუა ზღვის რეგიონიდან-საბერძნეთი, თურქეთი, ატლანტისტების კონტროლი აღწევდა შორეულ აღმოსავლეთამდე. კერძოდ, ატლანტიკური მიმართულების ქვეყნები აზიაში იყვნენ ტაილანდი, სამხრეთ კორეა, პაკისტანი, ირანი 1979 წლამდე, ტაივანი რომელიც ფაქტიურად დამოუკიდებელ სახელმწიფოს წარმოადგენდა და რაც მთავარია იაპონია. აგრეთვე აშშ ფლობდა მძლავრ სამხედრო ბაზებს ინდოეთისა და წყნარ ოკეანეებში, ფილიპინებზე, კუნძულ სან-დიეგოსა და გუამზე.

რაც შეეხება ევროპას, აქაც რა თქმა უნდა ატლანტიკური მიმართულების ქვეყნების რაოდენობა მნიშვნელოვნად აღემატებოდა კომუნისტური რეჟიმის ქვეყნებს. რაც შეეხება ევროპის ნეიტრალურ ქვეყნებს-ირლანდია, შვეიცარია, ავსტრია, ფინეთი, შვედეთი, ამ ქვეყნებში არსებული დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემის გამო, ისინიც რა თქმა უნდა ატლანტიკური ორიენტაციის ქვეყნებად განიხილებოდნენ.

ამ შემთხვევაში არ შეიძლება არ ავღნიშნოთ ცნობილი ამერიკელი გეოპოლიტიკოსის, ალფრედ მეჰენის გეოპოლიტიკური თეორია, როდესაც მან მსოფლიო დონეზე გადაიყვანა აშშ-ში სამოქალაქო ომის დროს ამერიკელი გენერლის მაკელანის მიერ შემუშავებული ე.წ. „ანაკონდას" პრინციპი. რომელიც მდგომარეობდა მოწინააღმდეგე ძალის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიების ბლოკირებაში ყველა მხრიდან-ზღვიდან და სანაპირო მისადგომებიდან. ამ ქმედებას კი მოწინააღმდეგის სტრატეგიული გამოფიტვა მოჰყვებოდა. მეჰენის სიტყვებით, „მეტოქე და მოწინააღმდეგე უნდა მოიგუდოს „ანაკონდას" კონტინენტური მასის რკალში."(13) სწორედ ეს გეოპოლიტიკური კონცეფცია განავითარა დასავლეთმა მეორე მსოფლიო ომის შემდგომ, რამაც საგრძნობი დარტყმა მიაყენა კომუნისტურ ბლოკს და აიძულა ეს უკანასკნელი ეკონომიკური, სამხედრო თუ გეოპოლიტიკური ფაქტორების გათვალისწინებით დასავლეთთან მიმართებაში მნიშვნელოვან დათმობაზე წასულიყო.

უკვე საბოლოო დარტყმა კომუნისტურ ბლოკს მიაყენა ამ ბლოკის შიგნით დაწყებულმა პროცესებმა, რამაც თავი იჩინა მასობრივ საპროტესტო გამოსვლებში კომუნისტური რეჟიმის წინაღმდეგ აღმოსავლეთ ევროპასა და ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებში 80-იანი წლების ბოლოს. აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში კომუნისტური პარტიების საოცრად დაბალი რეიტინგის გამო ამ ქვეყნებში თავისუფალი არჩევნების შედეგად ხელისუფლებაში დემოკრატიული ძალები მოვიდნენ, სადაც ხელისუფლების გადაცემის ეს პროცესი (რუმინეთის გარდა) გადაწყდა მშვიდობიანი გზით. რაც შეეხება საბჭოთა კავშირს, აქ მოსახლეობის თითქმის 50%-ს შეადგენდა არარუსი მოსახლეობა, რომელიც არ აცნობიერებდა საბჭოთა იმპერიას როგორც საკუთარ სამშობლოს, ამიტომაც „პერესტროიკის" პერიოდში რიგ საბჭოთა რესპუბლიკებში დაწყებულმა ბრძოლამ დამოუკიდებლოსათვის საბოლოოდ მიგვიყვანა 1991 წელს ბელოვეჟის ტევრში ხელმოწერილ შეთანხმებამდე, რომლის მიხედვითაც საბჭოთა კავშირმა, როგორც საერთაშორისო სამართლის სუბიექტმა შეწყვიტა თავისი არსებობა და დასაბამი მისცა ახალი მსოფლიო წესრიგის ჩამოყალიბებას, რამაც საფუძველი ჩაუყარა ნატოს ტრანსფომაციის პროცესს.

ამრიგად, ზემოაღნიშნულ ფაქტებზე დაყრდნობით შეგვიძლია გავაკეთოთ დასკვნა, რომ ნატომ უდიდესი როლი შეასრულა მსოფლიო მშვიდობის შენარჩუნებაში, დემოკრატიული ღირებულებების აღმოსავლეთის მიმართულებით გავრცელებაში და კომუნიტურ ბლოკში შემავალი ხალხებისათვის თავისუფლების მოპოვებაში. ეს ყველაფერი კი განპირობებული იყო ნატოს ერთიანობით, მიუხედავად იმისა, რომ ცივი ომის პერიოდში არსებობდა გარკვეული უთანხმოებანი რიგ საკითხებზე ნატო-ს ამერიკელ და ზოგიერთ დასავლეთ ევროპელ პარტნიორებს შორის, იყო საერთო შეთანხმება ალიანსის წინაშე მდგარ მთავარ სტრატეგიულ საკითხებზე, რასაც განაპირობებდა ის საერთო პრიორიტეტები, როგორებიცაა საბჭოთა მოსალოდნელი საფრთხის წინაშე ერთად დგომის აუცილებლობა, აგრეთვე ის, რომ ნატოს ქვეყნები იზიარებდნენ საერთო დემოკრატიულ ფასეულობებს.

ამავე დროს, „ცივი ომის" დამთავრებამ, ნატო დააყენა ახალი გამოწვევების წინაშე, რომლებიც დაკავშირებული იყო ბალკანეთში კონფლიქტების გაღვივებასთან, ტერორიზმთან ბრძოლასა თუ მასობრივი განადგურების იარაღის გავრცელებბასთან დაკავშირებულ პრობლემებთან, რაზეც წიგნის შემდეგ თავებში გვექნება ყურადღება გამახვილებული.