ვიდრე სოციალისტური რეალიზმი ოფიციალურ სახელოვნებო მიმდინარეობად გაფორმდებოდა მთელი საბჭოთა კავშირის მასშტაბით, მანამდე ლიტერატურა და ხელოვნება მოდერნიზაციისა და ახალი ორიენტირების ძიებაში იყო; ეს ტენდენციები თავისთავად აისახა უკრაინულ ლიტერატურულ-კულტურულ დისკურსზეც. შეიძლება ითქვას, რომ მოდერნიზაციის შეუჩერებელი ტალღა უკრაინულ მწერლობაში ლესია უკრაინკას შემომქმედებიდან იღებს სათავეს, რომელსაც უკვე მისი გარდაცვალების შემდეგ ავანგარდისტები გადაიბარებენ.

მიხაილო სემენკო ავანგარდისტთა ყველაზე გამოკვეთილი ლიდერი იყო, თუმცა ავანგარდულ-ფუტურისტულ ექსპერიმენტებში გეო შკურუპის თავისი ადგილი უკავია. 1922 წელს გამოქვეყნებული მისი კრებული “ფსიქოთეზა” მოდერნისტული, ავანგარდისტული და, რაც მთავარია, ურბანისტული ტექტსების სინთეზს წარმოადგენს. გაცილებით ეპატაჟური აღმოჩნდა მისი მეორე კრებული “ბარაბანი” (1923). შკურუპის ნოვატორულ პოზიციებს უკავშირდება ასევე მარინისტული ლექსების გაჩენა, რომელსაც ზოგიერთი მკვლევარი ნეორომანტიკულ მიმდინარეობას მიაკუთვნებს. გეო შკურუპი ყველაზე ადრე მოექცა ბოლშევიკების ყურადღების არეალში. 1934 წლის დეკემბერში იგი ბოლშევიკურმა ხელისუფლებამ შეიპყრო და გაასამართლა. 1937 წლის 25 ნოემბერს სოლოვეცკის კუნძულზე დახვრიტეს.

კიევისა და ხარკოვის ლიტერატურული ბოჰემა უაღრესად საინტერესო და იმ დროისათვის თანამედროვე მოვლენა იყო. უკრაინული პოეზიის დენდები იკრიბებოდნენ ნიკოლაივსკისა და ხრეშჩატიკის ქუჩის კვეთაზე მდებარე კაფეში

„ХЛАМ” („მხატვრები, ლიტერატორები, მსახიობები, მუსიკოსები”), სადაც პოეტური პერფორმანსები, ეპატაჟი ყოველდღიური მოვლენა იყო. აქ იკრიბებოდნენ როგორც უკრაინელი, ასევე რუსი პოეტები და მწერლები. ცნობილია, რომ ოსიპ მენდელშტამი აქ კითხულობდა თავის ლექსებს, მიხეილ ბულგაკოვს ეს კაფე მოხსენიებულიც კი აქვს რომანში “თეთრი გვარდია” რუსული აბრევიატურით “ПРАХ” (პოეტები-რეჟისორები-მსახიობები-მხატვრები).

ეს ექსპერიმენტები ხდებოდა სწორედ იმ დროს, როდესაც “ყველაფერი აკრძალული იყო, რაც არ იყო ნაბრძანები” (გრ. რობაქიძე). უკრაინელი ლიტერატურათმცოდნე მ. ნაენკო სემენკოზე მსჯელობისას იშველიებს ასეთ ფაქტს: “1934 წელს, როდესაც შეიქმნა საკავშირო მწერალთა კავშირი, სხდომის ერთ-ერთ დღეს დელეგატებს შორის მოულოდნელად გავრცელდა დაახლოებით ასეთი შინაარსის ბარათი: “ჭეშმარიტი ლიტერატურა ნამდვილად მოაქციეთ გისოსებში, მაგრამ თქვენ, ვინც აქ შეკრებილხართ, სუყველა ერთიანად უნდა მოგისროლოთ სანაგვეზე....” სამი წლის მანძილზე უშიშროების სპეცსამსახურები “ეძებდნენ” ამ ტექსტის ავტორს, 1937 წელს დააპატიმრეს და გაასამართლეს სასჯელის უმაღლესი ზომით – დახვრეტა

ქონების კონფისკაციით. სსრკ-ის სამხედრო პროკურატურამ 1937 წლის 17 აპრილს განაჩენი აღასრულა.” (ნაენკო, 2008: 767). მ. სემენკო დახვრიტეს, რამეთუ ხელოვნება, რომელსაც იგი ქმნიდა, ნამდვილად არ ყოფილა ნაბრძანები ავტორიტარული ხელისუფლებისგან.

მასობრივი რეპრესიების დასაწყისად მიიჩნევა 1933 წლის მაისი, როდესაც გაასამართლეს მიხაილო იალოვი, ხოლო ხარკოვში თავი მოიკლა მიკოლა ხვილოვმა. კულმინაციური მომენტს რეპრესიულმა რეჟიმმა 1937 წლის 3 ნოემბერს მიაღწია, როდესაც დიდი ოქტომბრის რევოლუციის 20 წლისთავის იუბილეს შემდეგ სოლოვეცკის ბანაკში დახვრიტეს ლეგენდალური რეჟისორი ლეს კურბასი. უკრაინელი ბურჟუაზიული ნაციონალისტების სიაში აგრეთვე შედიოდნენ: მიკოლა კულიში, ვალერიან პიდმოგილნი, პაველ ილიპოვიჩი, ვალერიან პოლიშუკი, გრიგორი ეპიკი და სხვები... ეს იყო ის საშინელი ტრავმა, რამაც დასაწყისიდანვე შეცვალა მეოცე საუკუნის უკრაინული კულტურის განვითარება.

მიუხედავად აღნიშნული სირთულეებისა, მეტად მძიმე გარემოებებისა, ლიტერატურას არაფერი დაჰკლებია, საბჭოთა რეჟიმი იქცა მშობლად

მრავალფეროვანი ჟანრებისა: “ანტისაბჭოთა ლიტერატურული დისკურსი, გამომდინარე რეპრეზენტაციული მოდელების მუდმივი ძიებებიდან, საბჭოთა პერიოდის ლიტერატურის ჟანრული მრავალფეროვნების გენერატორადაც გვევლინება” (რატიანი. 2011: 53).

თანამედროვე უკრაინელი მკვლევარი, ლიტერატურათმცოდნე, მიხაილო ნაენკო წერს: “სამოციანელები” წარმოადგენდა დიდ ჯგუფს, მაგრამ მთავარია მათ შორის ვინ იყო პირველი” (ნაენკო 2008:1005), მსჯელობას ავტორი თავისივე შემოთავაზებით ასრულებს: “დმიტრო პავლიჩკოს და ლინა კოსტენკოს პოეტური კრებულები უკრაინულ შემოქმედებაში ახალი მოტივების დამკვიდრების წინაპირობად იქცა” (ნაენკო 2008:1005) .

“სამოციანელთა” თაობა სტალინის პიროვნების კულტის დაცემის მოწმე გახდა. ამ თაობის ფასეულობათა სისტემაში გაჩნდა საბჭოთა მორალური კოდექსისათვის მოულოდნელი ინდივიდუალიზმი, თავისუფლების თვითგამოხატვის კულტი, სკეპტიციზმი, კლასობრივი მიდგომის სუროგატული პრემისიებისაგან თავისუფალი ჰუმანიზმი და კულტურული გემოვნების კოსმოპოლიტურობა; ასახიერებდა სამოციანელთა საზოგადოებრივ-კულტურული მიმდინარეობის სულიერ ფენონმენს. თვითონ ტერმინი “სამოციანელები” კი აქტიურად გამოიყენებოდა სამოციანი წლების დასაწყისიდან.

სამოციანელთა მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან ფაქტად იქცა დასავლური ჰუმანური კულტურის გავლენა. სხვადასხვა გზებით, ძირითადად კი თარგმანების დახმარებით, უკრაინაში მოხვდა ე. ჰემინგუეის, ა. კამიუს. ა. სენტ-ეკზიუპერის, ფ. კაფკასა და სხვათა თარგმანები. ახალი აღმოჩენა იყო ნეორეალიზმის ეპოქის იტალიური კინო. მხატვრები ხელახლა ჩასწვდნენ იმპრესიონისტებს, ვან გოგს, მოდილიანის, მექსიკურ მონუმენტალურ მხატვრობასა და სკულპტურას. დასავლური კულტურის მიღწევებმა ხელი შეუწყო ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობათა სტატუსის ამაღლებას, ინტელიგენციის ახალგაზრდა თაობის შექმნის მოდერნიზაციას, გაიზარდა უკმაყოფილება “სოციალისტური რეალიზმის” მიმართ. ამ ძვრების კანონზომიერი საფეხური იყო საზოგადოებრივი კულტურის, მისი სიმდიდრის მიმართ ინტერესის გაღვივება. საბოლოოდ, “უფროსი ძმის” ჩრდილქვეშ წარმოიქმნა საკუთარი კულტურის განსაზღვრის აუცილებლობა მსოფლიო კულტურის კონტექსტში. ინტელიგენციის ახალ თაობას, გარდა თავისუფლების

სურვილისა და ინფორმაციის წვდომისა, ჰქონდა უდიდესი ნიჭი და გემოვნება. მოხდა ფასეულობათა გადაფასება: “სამოციანელები” მიიჩნევდნენ, რომ მათ ჰქონდათ ფუფუნების, გრძნობების გამოხატვისა და სილაღის უფლება. შედეგად, სამოციანელთა შემოქმედება და საქმიანობა ნამდვილი უფსკრული აღმოჩნდა იდეოლოგიით მოცული კულტურის მრავალწლიან სისტემაში. ი. დრაჩის, ლინა კოსტენკოს, ვინგრანოვსკისა და სხვათა პოეტური საღამოები ათასკაციან აუდიტორიებს იტევდა. ეს რაც შეეხება ლიტერატურას. კინემატოგრაფიაში კი ახალ ტალღას წარმოადგენდნენ ს. ფარაჯანოვი, ი. ილენკო. ლ. ოსიკა. ჰუმანიტარულ მეცნიერებებში გამოჩნდა ახალი სახელები და იდეები. რა თქმა უნდა, “სამოციანელთა” წრე მნიშვნელოვნად ფართო იყო. მისკენ ისწრაფოდნენ ახალგაზრდა მეცნიერები, მასწავლებლები, შესაბამისად, სრულად ლოგიკური აღმოჩნდა უმაღლესი პარტიული ორგანოების შფოთი.

მნიშვნელოვანი ფაქტია, რომ ხრუშჩოვის მმართვლობისას ე.წ. “დათბობის” პერიოდმა და დესტალინიზაციის პროცესებმა, რეჟიმის ლიბერალიზაციამ კულტურის, მეცნიერების სფეროში ახალი ტენდენციები გააჩინა. უკრაინული ინტელიგენციის ახალმა თაობამ აქტიური კამპანია წამოიწყო უკრაინული ენის დასაცავად.

ამ პერიოდიდან დაიწყო მთელი რიგი ფუნდამენტური ნაშრომების შექმნა უკრაინული ენის, ლიტერატურის ისტორიის შესახებ (ექვსტომეული

“უკრაინულ-რუსული ლექსიკონი”, თერთმეტტომეული “უკრაინული ენის განმარტებითი ლექსიკონი”, “უკრაინული ლიტერატურის ისტორია”, ექვსტომეული “უკრაინული ხელოვნების ისტორია”. ).

ლიტერატურა რეჟიმის მარწუხებში მაინც ვერ მოაქციეს. რაც მეტი იყო ზეწოლა, მით მეტი იყო მწერალთა პროტესტი და მათ შესანიშნავი ნაწარმოებები დაუტოვეს ისტორიას, თუმცა აქვე უნდა ითქვას, რომ ცნობილმა

“საბჭოთა აბსტრაქციონიზმმა” მოიცვა ლიტერატურა. აკაკი ბაქრაძე ნაშრომში

“მწერლობის მოთვინიერება” ეხმაურება გაზეთ “ლიტერატურულ საქართველოში” ლიტერატურის დადებითი გმირის აღწერილობას: “კი მაგრამ, რომელი ლიტერატურის გმირი არ არის სიყვარული, კეთილშობილება, ნდობა, მოვალეობა, სილამაზე, მშვენიერება, სიკეთე? დედამიწის ზურგზე არ არსებობს და არც იარსებებდა მწერლობა, რომელიც ზემორემოხსენიებულ გრძნობებსა და თვისებებს არ უმღერის და არ უმღეროდა. თუ ასეა, მაშინ საბჭოთა

ლიტერატურა რით განსხვავდება ადრინდელი მწერლობისაგან? რაღად სჭირდება ლიტერატურის პარტიულობის პრინციპი? ან სოციალისტური რეალიზმი რაღაა? უკვე აღარ იციან, რა თქვან. ამიტომ სიტყვით არც ერთი ქვეყნის ლიტერატურაში არ ებრძვიან ფორმალიზმს და აბსტრაქციონიზმს ისე, როგორც საბჭოურ ლიტერატურაში, ხოლო საქმით არც ერთი ქვეყნის ლიტერატურა არ არის ისე ფორმალისტური და აბსტრაქციული, როგორც საბჭოური. ეს ბუნებრივიც არის. დღეს თეორიულად საბჭოური ლიტერატურა აღიარებს მწერლობის პარტიულობის პრინციპს, პრაქტიკულად კი ცდილობს თავი აარიდოს, გაექცეს მას. თეორიისა და პრაქტიკის შეუსაბამობა- შეურიგებლობამ დაბადა საბჭოური აბსტრაქციონიზმი” (ბაქრაძე 1990: 61), ივან ძიუბას “ეპოქის მაჯისცემა” ანალოგიური კონცეფციის მატარებელია.

1.2.1. “ნიუ-იორკის ჯგუფი”.

60-იანელთა მოძრაობაში უნდა გამოვყოთ ის ლიტერატურული სკოლები, რომლებიც ჩამოყალიბდა მაშინდელ უკრაინაში და რომელთა გარეშე არც სამოციან წლებზე და არც “სამოციანელ” პოეტებზე საუბარი მართებული არ იქნება.

“ნიუ-იორკის ჯგუფის” პოეტები მეოცე საუკუნის უკრაინული მწერლობის ისტორიაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებენ. “მათი პოეზია ორ მნიშვნელოვან წყაროზე დაყრდნობით არსებობდა

მშობლიური, უკრაინული პოეზიის, 20-30-იანი წლების “დაცხრილული აღორძინების” და ახალი, დასავლეთევროპული და ამერიკული ლიტერატურის ტრადიციებზე”(ტკაჩუკი, 2014: 441) .

ფაქტობრივად „სამოციანელობა” დაიწყო 50-იანი წლებიდან უკრაინელი ინტელიგენციის დიასპორულ ნაწილში. სწორედ მაშინ გამოჩნდა პოეტთა გაერთიანება „ნიუ-იორკის ჯგუფის” სახელწოდებით. ეს იყო თავისებური ნაციონალური ჯუფი, რომელიც ოცნებობდა დიდებულ ლიტერატურაზე. მათთვის წამყვანი იყო დასავლური ღირებულებები.

„ნიუ-იორკის” ჯგუფის პოეტები, ისევე როგორც „კიევის სკოლის” წარმომადგენლები, გაცილებით უფრო მწვავედ განიცდიდნენ იმ საკითხებს, რომლებზედაც „სამოციანელები” აქტიურად წერდნენ თავიანთ ნაწარმოებებში.

„ნიუ-იორკის სკოლის” პოეტებს წარმოადგენდნენ: ბოგდან ბოიჩუკი, ბოგდან რუბჩაკი, იური ტარნავსკი, პატრიცია კილინა, ემა ანდიევსკა, ვერა ვოვკი, ჟენია ვასილკივსკა, იური კოლომიეცი და სხვები. ეს ჯგუფი წარმოიშვა მეოცე

საუკუნის 50-იან წლებში. იმ პერიოდის ახალგაზრდა შემოქმედები

პოეტები და მხატვრები ყოველი კვირის ხუთშაბათს, შაბათსა და კვირას იკრიბებოდნენ ნიუ-იურკის უკრაინულ კვარტალში მდებარე რესტორანში „ორქიდეა”, სადაც ისინი საუბრობდნენ შემოქმედებით, კულტურისა და ხელოვნების სფეროს სიახლეებზე, სწორედ აქ ჩაისახა იდეა პოეტური კრებულების გამოცემის თაობაზე. ჯგუფის ორგანიზატორებიცა და სულისჩამდგმელნი იყვნენ ბოგდან ბოიჩუკი და იური ტარნავსკი.

„ნიუ-იორკის ჯგუფის” პოეტთა ესთეტიკური კონცეფცია ორიენტირებული იყო თანამედროვე ტენდენციებზე, რაც გამოიხატებოდა ახალ სალექსო ფორმებში, რომელიც დასავლეთევროპულ და ამერიკულ პოეზიაში დომინირებდა – ეს იყო თავისუფალი ლექსი, ვერლიბრი.

მათი შემოქმედებითი გზა უთუოდ მოგვაგონებს „სამოციანელების” იმ შეკრებებს, რომლებიც ი. სვიტლიჩნის ბინაში, ლიტერატურული სალონის ტიპის შეხვედრებს ემსგავსებოდა.

ლიტერატურათმცოდნე ივან სვიტლიჩნი მიუღებელი პერსონა იყო კომუნისტური ხელისუფლებისათვის. ამ სტატუსის გამო სვიტლიჩნი განსაკუთრებული თვალთვალის ობიექტი იყო სახელმწიფო სამსახურების მხრიდან. როგორც ცნობილი გახდა, მისი ოჯახის წევრები და მასთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი მომენტი მკაცრი კონტროლის ქვეშ იყო, ისმინებოდა მისი ბინის ტელეფონი და ა. შ. 1965 წლის 31 აგვისტოს უშიშროების სამსახურმა ივან სვიტლიჩნის ბინაში ჩხრეკა ჩაატარა, იმ დროს როდესაც იქ თავად ივან სვიტლიჩნი არ იმყოფებოდა. ხელისუფლებისთვის კარგად იყო ცნობილი, თუ რას წარმოადგენდა ივან სვიტლიჩნის ბინა – იქ იკრიბებოდნენ სამოციანელთა თაობის წარმომადგენელი ხელოვანი ადამიანები და განიხილავდნენ თანამედროვე უკრაინული კულტურის საკითხებს; როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მისი სახლი ერთგვარი ალტერნატიული ცენტრი გახდა საბჭოთა უკრაინაში. ეს ფაქტორი ხელისუფლებისათვის ძალიან გამაღიზიანებელი აღმოჩნდა. ჩხრეკა არაერთხელ განმეორდა მის სახლში და ორი კვირის შემდეგ სვიტლიჩნის მეუღლეს სპეცსამსახურების წარმომადგენლებმა შეატყობინეს მისი დაკავების ამბავი. ი. სვიტლიჩნისთან ერთად დააპატიმრეს ახალი თაობის ფერმწერი პანას ზალივახა, ასევე ახალგაზრდა და პროგრესული ინტელიგენციის წარმომადგენელი,

ლიტერატურათმცოდნე მიხაილო კოსივი, ცნობილი დისიდენტი მიხაილო გორინი და სხვები.

ვითარება კიევში საკმაოდ იძაბებოდა. დასახელებული მოღვაწენი, ყველა ერთი ბრალდებით იყვნენ დაკავებული – ანტისაბჭოთა აგიტაცია და პროპაგანდა, თვითგამოცემების, ე.წ. „სამიზდატების” მომზადება და გავრცელება. ივან სვიტლიჩნიმ საკმაოდ მძიმე პირობებში იცხოვრა ბანაკში, შიმშილობდა არ ეგუებოდა რეჟიმს, რის გამოც მის მიმართ რეპრესიები კიდევ უფრო მძაფრდებოდა.

60-იანი წლების უკრაინული ლიტერატურული პროცესის უკეთ გააზრებისათვის მიმოვიხილოთ “ნიუ-იორკისა” და “კიევის სკოლის” წარმომადგენლების მოკლე ბიოგრაფია.

ნიუ-იურკის ჯგუფის ერთ-ერთი თვალსაჩინო წარმომადგენელი ბოგდან ბოიჩუკი დაიბადა 1927 წლის 11 ოქტომბერს ტერნოპოლის ოლქში. მეორე მსოფლიო ომის პერიოდში ცამეტი წლის ყმაწვილი აღმოჩნდა გერმანიაში, ბავარიის მიწაზე, ქალქ აშაფენბურგში, გადასახლებულთა ბანაკში. აქ მან დაამთავრა გიმნაზია. 1949 წელს გადავიდა ნიუ-ოირკში და ჩააბარა კოლეჯში. ამ ქალაქში დამკვიდრება მისთვის საკმაოდ რთული აღმოჩნდა, თავის სარჩენად მას სხვადასხვა მძიმე სამუშაოების შესრულება უწევდა.

ბოგდან ბოიჩუკის პირველი პოეტური კრებული „ტკივილის დრო” გამოიცა 1975 წელს. ლიტერატურათმცოდნე მიკოლა ტკაჩუკი ბ. ბოიჩუკის პოემაში

„დედამიწა იყო გავერანებული” (1959 წელს გამოიცა)ხუან რამონ ხიმენესის შემოქმედების გავლენის კვალს ხედავს, ისევე როგორც ზოგადად მის შემოქმედებაში ტომაზ სტერნზ ელიოტისა და სემუელ ბეკეტის შემოქმედების გავლენის კვალს შენიშნავს.

ბოგდან ბოიჩუკის შემდგომი კრებულები „სახსოვრად სიყვარულიით” (1963), „ლექსები მეხიკოსთვის”(1964), „ბრძენის სხეული” (1967) „რჩეული ლექსები” (1968) , „მესამე შემოდგომა” (1991) „სიყვარულისა და ლოცვის ლექსები” (2002) გამოიცა კიევში. იგი ცნობილი მთარგმნელია როგორც ინგლისური და ესპანური ლიტერატურისა უკრაინულად, ისე პირიქით უკრაინული ლიტერატურისა ესპანურად. თარგმნა ბოგდან იგორ ანტონიჩისა და ივან დრაჩის შემოქმედება ინგლისურად.

ასევე მნიშვნელოვანი ფიგურაა ბოგდან რუბჩაკი. დაიბადა 1935 წლის 6 მარტს

ქალაქ კალუშში. 1948 წელს იგი დედასთან ერთად გადასახლდა ამერიკაში, ჩიკაგოს შტატში, დაამთავრა როჯერსის უნივერსიტეტი და დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია. მუშაობს ჩიკაგოში, ილინოისის უნივერსიტეტში სლავური ენებისა და ლიტერატურის პროფესორად.

ბოგდან რუბჩაკის ლექსების პირველი კრებული „ქვის ბაღი” 1956 წელს გამოიცა. მას მოჰყვა კრებულები:, „უსამშობლო გოგონა”

1963წ., „საკუთარი მეტსახელი” 1967წ.

ბოგდან რუბჩაკმა უკრაინულად თარგმნა ჰერმან ჰესეს, რაინერ მარია რილკეს, რობერტ ლუის სტივენსონისა და სხვათა შემოქმედება. იგი ცნობილია როგორც ლიტერატურათმცოდნე, იკვლევს ტარას შევჩენკოს, მიხაილო კოციუბინსკის, ბოგდან ივან ანტონიჩსა და „ახალგაზრდა მუზის” პოეტებს.

ნიუ-იორკის სკოლის მომდევნო წარმომადგენელი იური ტარნავსკი დაიბადა 1934 წლის 3 თებერვალს ლვოვში. მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ ოჯახთან ერთად გაემგზავრა საცხოვრებლად გერმანიაში და იქვე დაამთავრა გიმნაზია. 1952 წელს გერმანიიდან ამერიკაში გადავიდნენ საცხოვრებლად, სწავლობდა ნიუ-ჯერსის ტექნოლოგიურ ინსტიტუტში სპეციალობით ინჟინერ-ელექტრიკოსი, შემდეგ ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის ფილოლოგიის ფაკულტეტზე. მის მსოფლმხედველობასა და შემოქმედებაზე დიდი გავლენა იქონიეს ეგზისტენციალისტების ჟან პოლ სარტრისა და ალბერ კამიუს შემოქმედებამ” (ტკაჩუკი, 2014: 460). ლექსების წერა დაიწყო სტუდენტობის პერიოდიდანვე, ამ პერიოდის მისი ლექსები ძირითადად ამერიკული, ურითმო პოეზიის ნიმუშები იყო. ავტორია შემდეგი პოეტური კრებულებისა „ცხოვრება ქალაქში” (1956),

„შუადღისას მინდორში” (1960), „იდეალიზებული ბიოგრაფია” (1964),

„მოგონებები” (1964), „ესპანეთის გარეშე” (1967) „აი, როგორ თანაგიგრძნობ” (1978). უკრაინაში გამოიცა მისი კრებულები „არაფრის გარეშე” (1991), პროზის კრებული „არ ვიცი” (2000) და სხვ. მისი პირველი კრებული “ცხოვრება ქალაქში” ურბანისტული ტექტსების პოეზიას წარმოადგენს, რომელშიც იგრძნობა ქალაქური ტექსტებისა და გარკვეულწილად ავანგარდისტების გავლენის კვალი.

„ნიუ-იორკის ჯგუფის” პოეტები ინტერესით აკვირდებოდნენ საბჭოთა უკრაინის კულტურულ პროცესებს. მათ აინტერესებდათ ახალი სახეების

გამოჩენისა და პოპულარობის საკითხები, ოფიციალური კრიტიკა და მათი ადრესატები. 1975 წლის თებერვალში ბოგდან ბოიჩუკმა მიუნხენში გამომავალ უკრაინელ ემიგრანტთა ჟურნალში „თანამედროვეობა” გამოაქვეყნა წერილი სათაურით „არასრული შეხედულება ლიტერატურულ სიტუაციაზე უკრაინაში”. წერილში იგი ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ უკრაინული საბჭოთა ლიტერატურა არის პროვინციულ საწყისებზე და ჭეშმარიტი ხელოვნებისგან შორს დგას. „გამეფებულია მხატვრული ტექსტების პოლიტიკური ინტერპრეტაცია, რომელიც სასიკვდილო განაჩენივითაა ნადვილი თანამედროვე ლიტერატურული პროცესისათვის” (თანამედროვეობა 1974: 40).

მოგვიანებით ბოიჩუკი „ნიუ-იორკის ჯგუფის” შესახებ მსჯელობისას ცალსახად აღნიშნავს, რომ მათი დაბადება და მოღვაწეობა ემთხვევა ორ ძირითად ნაციონალურ ლიტერატურულ პროცესს, ესაა „პრაღის სკოლის” პოეტთა და შემოქმედთა მოღვაწეობა (ევგენი მალანიუკის, სტეპანოვიჩისა და ლატურინსკას) და უკრაინაში კი „სამოციანელების” პროგრესულ მოძრაობას, ორივე მიმართულებას იგი მიიჩნევს პატრიოტულ და მნიშვნელოვან ფაქტად ურთულესი ეპოქის პირობებში.

„ნიუ-იორკის ჯგუფის” მწერალთა შემოქმედება მიუწვდომელი დარჩა დაახლოებით 60-იანი წლებამდე, ხოლო 1966 წელს მათ „ფიზიკურად” გაეცნო ივან დრაჩი და დ. პავლიჩკო, რომლებიც იმყოფებოდნენ აშშ-ში, ეუთოს რიგით სესიაზე უკრაინის სსრკ-დან დელეგატებად. ამ გაცნობას გავლენა არ მოუხდენია “ნიუ-იორკის ჯგუფის” მწერლებისა და წამყვანი სამოიცანელების დაახლოებაზე, არ მოხდა ამ ორი ჯგუფის ერთმანეთთან დაკავშირება, თუმცაღა ორივემ გააცნობიერა, რომ ისინი იმყოფებოდნენ მხატვრული აზროვნების მოდერნიზაციის გზაზე, ამის შემდეგ გაჩნდა იდეა, რომ უკრაინაში დაბეჭდილიყო მათი წიგნები. სამწუხაროდ, ეს განზრახვა საბჭოთა „რკინის ფარდის” გამო ვერ განხორციელდა. ფარდის მიღმა აღმოჩნდნენ დ. პავლიჩკო და ი. დრაჩი.

„ნიუ-იორკის სკოლა” იყო უკრაინელი ემიგრანტებისაგან

დაკომპლექტებული, სამშობლოსგან ძალიან შორს, მაგრამ საერთო პრობლემებით ერთმანეთთან დაახლოებული საზოგადოება, რომელმაც თავისი კოლორიტულობით ნამდვილად თქვა თავისი სიტყვა და გაამდიდრა უკრაინული ლიტერატურა.

გარდა “ნიუ-იორკის სკოლისა”, „სამოციანელთა” წრეში უნდა გამოვყოთ უმნიშვნელოვანესი მოვლენა – „კიევის სკოლა”.

კიევის სკოლის პოეტებს მიეკუთვნებიან: ვასილ გოლობოროდკო, ვიქტორ კორდუნი, ვასილ რუბანი, მიკოლა ვორობიოვი, მიხაილო გრიგორივი, მიხაილო საჩენკო, ივან სემენენკო, სტანისლავ ვიშენსკი, ვალერი ილია და სხვები. ის (კიევის სკოლა) ჩაისახა 60-იან წლებში, მაგრამ არ გაუგრძელებია

„სამოციანელების” ესთეტიკური ძიებანი. მათ ჰქონდათ ორმაგი უნიკალური პოლიტიკური პოზიცია (ტკაჩუკი 2014: 461).

კიევის სკოლის წარმომადგენლებს, „სამოციანელებისგან” განსხვავებით, შემოქმედების ნაციონალური კონცეფცია ჰქონდათ გამძაფრებული, შედეგად მათ ლირიკაში გამოიხატა უკრაინელი ხალხის ცხოვრების ჭეშმარიტი დრამატიზმი, ერის ეგზისტენციალური სული. ვიქტორ კორდუნის სიტყვებით რომ ვთქვათ, მათ ახასიათებდათ არა ეთნოგრაფიული „ნომინაციურობა”, არამედ მითოლოგიური ცნებები ხალხის თვითმყოფადობის შესახებ. ცნობილია, რომ რამდენიმე ჯგუფმა მაშინდელ რეჟიმთან არ ითანამშრომლა, ამიტომაც ისინი ტოტალიტარულმა სისტემამ სასტიკ მოწინააღმდეგედ გამოაცხადა. ეს შემოქმედები გამოითიშნენ ლიტერატურული პროცესიდან, ათეული წლები ვეღარ ბეჭდავდნენ ნაწარმოებებს, მხოლოდ 80-90-იან წლებში შეძლეს საკუთარი შემოქმედების ხელახალი რეალიზაცია.

დიდება და პატივი უკრაინულ პოეზიას, როგორც მკაფიოდ გამოხატულ ეროვნულს და თვითმყოფადს მსოფლიოში, მოუტანა ვასილ გოლობოროდკომ. რომ მისი ფენომენი კრიტიკოსმა ივან ძიუბამ აღმოაჩინა. ვ. გოლობოროდკო თავისი ვერლიბრებით, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა პოეზიაში სოცრეალიზმის იმიტაციას, ხსნიდა უკრაინული ლირიკის ახალ შესაძლებლობებს.

ვასილ გოლობოროდკოს სახელი და გვარი 90-იან წლებამდე ტაბუდადებული იყო. 1970 წლიდან იგი მშობლიურ სოფელში ცხოვრობდა, მუშაობდა შახტაში, ასევე კოლმეურნეობაში, მაგრამ მუდმივად იმყოფებოდა მარეპრესირებელი ორგანოების ზედამხედველობის ქვეშ, პოეტი 20 წლით ამოვარდა უკრაინული ლიტერატურული პროცესიდან.

„კიევის სკოლის” წარმომადგენლები (ვ. კორდუნი,ვ. გოლობოროდკო, მ. გრიგორივნა, მ. ვორობიივა), აღნიშნავს თანამდეროვე უკრაინელი კრიტიკოსი ლუდმილა დუდარენკო, - იმ ესთეტიკურ საწყისებზეა დაფუძნებული, რომელიც

60-იან წლებში ახალგაზრდა ნოვატორებმა (ი. ძიუბამ, ი. დრაჩმა, ვ. სტუსმა) დაამკვიდრეს” (დუდარენკო 2009:13).

უკრაინელი ლიტერატურათმცოდნე, ივან ფიზერის აზრით,

„სამოციანელების” პოეზია შეიცავს „პრაღის სკოლის” პოეტების ელემენტებს, რომელიც შესაძლებელია სრულიად შემთხვევითი მოვლენაც იყოს, იმდენად რამდენადაც, რეპრესიებს გადარჩენილმა უკრაინულმა პოეზიამ თავისი ბუნებრივი განვითარება „პრაღის სკოლის” სახელით ცნობილ პოეტთა შემოქმედებაში პოვა.

„კიევის სკოლამ” მეოცე საუკუნის უკრაინული ლიტერატურის ისტორიაში სამართლიანად დაიკავა თავისი კუთვნილი ადგილი. დღესდღეისობით შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ შემოქმედთა ეს წრე ნაციონალური კულტურის სულიერი თუ ესთეტიკური მოთხოვნილების თვალსაზრისით მოწოდების სიმაღლეზე აღმოჩნდა” (დუდარენკო 2009: 18). საინტერესოა ტარას შევჩენკოს სახელობის კიევის ნაციონალური უნივერსიტეტის, პროფ. იური კოვალივის მოსაზრებაც: „კიევის სკოლის” გარეშე დღეს ჩვენთვის შეუძლებელია მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრისა და ოცდამეერთე საუკუნის დასაწყისის ლიტერატურული პროცესის წარმოდგენა. გარდა იმისა, რომ მან განსაზღვრა სამომავლო ესთეტიკური კრიტერიუმები, ამავდროულად ახალგაზრდა ტალანტების სახით აქციის სახე მიიღო. ამ ახალგაზრდებმა თავისი შემოქმედებით ფსევდოსულიერი სოცრეალიზმის ნგრევა მოახდინეს, დაანგრიეს ეგრეთწოდებული „პარტიული პოლიტიკა მხატვრულ ლიტერატურაში” (კოვალივი 2009: 3).

ახალგაზრდა ხელოვანთა და ლიტერატორთა ეს პლეადა გამოვიდა

შემოქმედების თავისუფლების გასაფართოებლად პიროვნული კულტურის დასაცავად ტოტალური რუსიფიკაციის წინააღმდეგ, დემოკრატიული საზოგადოების აღსადგენად. ამგვარად ჩამოყალიბდა გარემო, რომელიც ზემოაღნიშნული პროცესების თანხლებით სულდგმულობდა.

“ნიუ–იორკისა” და “კიევის” ლიტერატურული სკოლები უკრაინული ლიეტრატურული პროცესის განუყოფელი ნაწილია და ვფიქრობთ, დიდძალ მასალას წარმოადგენს თანამედროვე კვლევებისათვის.

1.2.2 სამოციანელთა მოძრაობის ძირითადი მარკერები.

1997 წელს ტარას შევჩენკოს სახელობის კიევის ნაციონალური უნივერსიტეტის, მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ტარას შევჩენკოს სახელობის ლიტერატურის ინსტიტუტისა და უკრაინის მწერალთა კავშირის ერთობლივი კონფერენცია მიეძღვნა “სამოციანელებს” (“სამოციანელობა” როგორც მოვლენა. მისი ზოგად-ესთეტიკური ხასიათი ძირითადი პრობლემები და შედეგები). კონფერენციაზე მკვეთრად განისაზღვრა სამოციანელთა მოღვაწეობის მნიშვნელობა ეროვნულ საქმეში. “სამოციანელები” დარჩნენ იმ ადამიანებად, რომლებიც ყოველთვის, ნიებისმიერ სიტუაციაში თავს გრძნობდნენ მოძველებული დოგმებისა თუ სტერეოტიპებისაგან თავისუფლად.

“სამოციანელების” მოღვაწეობაში მრავალი ისეთი ფაქტორია, რაც უდავოდ ცალკე კვლევას იმსახურებს.

1953 წელს გამოიცა დმიტრო პავლიჩკოს სადებიუტო წიგნი “სიყვარული და სიძულვილი”, ხოლო 1957 წელს ლინა კოსტენკოს „მიწის სხივები”, ეს კრებულები იდეურად და სტილისტურად სამოციანელობის წინაპირობად იქცა. რასაკვირველია, კრებულთა გამოცემა არ უზრუნველყოფდა “სამოციანელთა” განსაკუთრებულობას. თვითგამოცემათა ისტორიებმა წარუშლელი კვალი დააჩნიეს “სამოციანელთა” არსებობის ისტორიას.

ი. სვიტლიჩნი ევგენი დეინეკოს სწერდა: “მეშინია, პიროვნების კულტი კოლექტიურ გაპიროვნების (კოლექტიური პიროვნების) კულტით არ შეგვეცვალოს... შეიძლება, ტერორში აღარ ვართ, მაგრამ დემოკრატიამდე ჯერ კიდევ შორია” (სვიტლიჩნი 2008: 424). წერილი 1956 წლის 18 მარტით თარიღდება და ზუსტად გადმოგვცემს იმ განწყობას, რაც ე.წ “დათბობის პერიოდს” მოჰყვა ხელოვანთა რიგებში.

ეს სურათი უფრო ნათელი ხდება საბჭოთა ისტორიის ცალკეული დეტალების გამომზეურების შემდეგ: “თანამდებობაზე ყოფნის პერიოდში ხრუშჩოვი დროდადრო საჯაროდ გამოთქვამდა გადაჭარბებულ შეფასებებს. 1956 წელს კი განაცხადა: “პოლიტიკური დევნა შეწყდა.” სინამდვილეში, დევნა სტალინის პერიოდთან შედარებით რადიკალურად კი შემცირდა, მაგრამ წელიწადში რამდნიმე ასეულ შემთხვევაზე ნაკლები არ გამხდარა. გარდა ამისა, ხელისუფლებამ წამოიწყო ნაკლებად გახმაურებული ორწლიანი შეტევა რელიგიურობაზე, ეროვნულობაზე და ყირიმელ თათარ დისიდენტებზე. მისი

მიზანი იყო, გაენადგურებინა ახლადჩასახული დამოუკიდებელი ჯგუფები, რომლებსაც ამ დაჯგუფებათა ლიდერები აყალიბებდნენ. უმრავლეს შემთხვევაში ეს მცდელობები არაეფექტური ან, უფრო ხშირად, პირიქით, აქტივობის გამომწვევი იყო” (რედევეი 2012: 64-65).

ამ დროისათვის ჯერ კიდევ წინ გველოდება დმიტრო პავლიჩკოს, ივან დრაჩისა და სხვათა პოეტური კრებულები, რომლებსაც ნაკლებად მძიმე პირობები არ განუცდიათ, რამეთუ “1964 წლის ოქტომბერში ხრუშჩოვის დამხობამ გამოიწვია ყველა კატეგორიის დაპატიმრებების დროებითი შეჩერება (რაც რვა თვე გაგრძელდა)... 1967 წელს მათ წამოიწყეს ექვსწლიანი დევნა და მათი განსაკუთრებული სამიზნე ადამიანთა უფლებების დაცვის ახალწამოწყებული მოძრაობა იყო. მალე ეს პროცესი დაჩქარდა... ყველაზე თვალსაჩინო იყო, რომ დევნისას, სხვათა შორის, ყურადღება გამახვილდა 1971-

73 წლებში ადამიანის უფლებათა დაცვის მოძრაობის მთავარი სამიზდატური გამოცემის, “მიმდინარე მოვლენათა ქრონიკისა” და მისი არაზუსტი უკრაინული ანალოგის, “უკრაინის მაცნის”, დახურვაზე” (რედევეი 2012: 65).

“სამიზდატების” ეპოქა. “სამოციანელთა” სასახელოდ უნდა ითქვას, რომ მათ მყისვე მონახეს გამოსავალი, არ დანებებულან არც ერთი წუთით, რაკი ოფიციოზმა დღის სინათლე დაავიწყა მათ კრებულებს, გადაწყვიტეს ალტერნატიული საშუალებით ებრძოლათ, კერძოდ კი მათ უკავშირდება კიევის პროგრესულ ახალგაზრდათა წრეებში ე.წ. “სამიზდატების” გავრცელება.

“უკრაინულ ლიტერატურაში “სამიზდატი” (“სამვიდავი” უკრ.), როგორც ოპოზიციური შემოქმედების ფორმა, უკავშირდება ინტელექტუალთა ახალ თაობას, “სამოციანელებს” (ობერტასი 2010: 10). მათი ნაწარმოებების უმეტესობა სწორედ “სამიზდატებით” ვრცელდებოდა და ამჯერად უფრო ძლიერ ძალად გარდაიქმნა მათი ერთობა. ამასთან ერთად, ახალგაზრდა თაობის ნიჭიერი მწერლები ცდილობდნენ თავი დაეცვათ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის ზეწოლისგან, ამიტომ ისინი ერთიანდებოდნენ საერთო იდეურ-ესთეტიკური ღირებულებების საფუძველზე. 1960-იანი წლების დასაწყისში ახალგაზრდა შემოქმედები კიევში, ი. სვიტლიჩნის ბინაში იკრიბებოდნენ, ეს ბინა გახდა უკრაინული კულტურის ერთგვარი ალტერნატიული ცენტრი. ამგვარად ჩამოყალიბდა გარემო, რომელშიც დაიბადა პოლიტიკური ოპოზიცია და წარმოიქმნა სამიზდატი როგორც დაცვის მოძრაობის მთავარი

ინფრასტრუქტურა. “1960-იანი წლების არაოფიციალური ლიტერატურის ჩამოყალიბების პროცესის შემადგენელი ნაწილი გახდა უკრაინული

“სამიზდატური” ლიტერატურის კრიტიკა და პუბლიცისტიკა. აღნიშნული თვითგამოცემა სარგებლობდა უდიდესი პოპულარობითა და ნდობით სსრკ მოსახელობაში და ირეკლავდა უკრაინის საზოგადოების ლიტერატურულ- ეროვნულ და ლიტერატურულ-კულტურულ პრობლემებს” (ობერტასი 2010: 10)

“თვითგამოცემათა” ავტორებს ხელისუფლების ოფიციალური ორგანოები თავდაპირველად უწოდებდნენ “რევოლუციონერებს”, 1960 წლებში კი

“ბურჟუაზიულ ნაციონალისტებს”, “უცხოელ აგენტებს”.

“თვითგამოცემა”

ესაა მასშტაბური და უნივერსალური ნათელი გამოვლინება. მისი კვლევისას გადაიკვეთება მთელი რიგი მეცნიერებები: ლიტერატურათმცოდნეობა, ენათმეცნიერება, ისტორია, ფსიქოლოგია, საზოგადოებათმცოდნეობა, პოლიტოლოგია, ასევე კულტუროლოგია.

“სამიზდატი” უკავშირდება ინტელექტუალთა

სამოციანელთა ახალ თაობას, რომელიც წარმოიქმნა ქვემოთნახსენები საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მიზეზებიდან გამომდინარე და: 1950-იან წლებში მასობრივი რეპრესიების შეჩერება, რეპრესირებულების რეაბილიტაციის დაწყება, სტალინის პიროვნების კულტის დამხობა, საზოგადოების ზოგიერთი სფეროს ნაწილობრივი ლიბერალიზაცია.

ცენზურის ქვეშ მყოფ, ამ დისიდენტურ, ასე ვთქვათ, ალტერნატიულ პუბლიცისტიკაში, თუმცა რაოდენობრივად მცირეში 60-იან წლებში გამოსჭვიოდა სიმართლე, მწარე სიმართლე იმ აუტანელი ყოფისა, რომელიც სუფევდა გარშემო. ხშირად “სამიზდატური” გამოცემები ავტორის ნებართვის გარეშე ხვდებოდა მკითხველის ხელში.

ლიტერატურისა და კულტურის ახალი ფორმის, როგორც ოპოზიციური აზროვნების გამოვლინება არსებობდა და იარსებებს მუდამ, მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში, მიუხედავად საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მდგომარეობისა და განწყობისა. “სამიზდატები” განსხვავებული ვარიაციებითაცაა ცნობილი:

“ჩამონათვალნი”, “ხელნაწერები”, “ქურდული გზავნილი”, “ერეტიკული ტრაქტატები”, “მდარე ლიტერატურა”, “უცენზურო გამოცემა”, “მიწისქვეშა ლიტერატურა” და კიდევ მრავალი სხვა ეპითეტი.

უკრაინული “სამიზდატური” გამოცემის მკვლევარი ო. ობერტასი მიიჩნევს,

რომ “თვითგამოცემას” ჰქონდა დასკვნითი ეტაპი: “ჩვენი აზრით “სამიზდატების” მესამე ეტაპი იწყება 1965 წლის სექტემბრის მეორე ნახევრიდან და გრძელდება 1972 წლის იანვრის ჩათვლით. ანუ ავტორებისა და ყველაზე აქტიური გამავრცელებლების 1965 წლის დაპატიმრებებიდან 1972 წლის უკრაინული ინტელიგენციის დაპატიმრებებამდე ე.წ. “გენერალური მასობრივ”, დარბევამდე ან დევნამდე” (ობერტასი 2010: 65) .

მეტნაკლებად, სამოციანელების ეს საქმიანობა გაგრძელდა 1965 წლის შუამდე, ანუ 1964 წლის ბრეჟნევის გადატრიალებიდან შემდგომ პოლიტიკურ რეაქციამდე, როდესაც გადაყენებულ იქნა ნიკიტა ხრუშჩოვი. ამის მერე ახალგაზრდა ინტელექტუალებმა, სამოციანელებმა დაიწყეს თანამშრობლობა კომუნისტურ რეჟიმთან, ნაწილი კი ხელისუფლების ოპოზიციაში გადავიდა.

როგორც ოლეს ობერტასი აღნიშნავს: “ნაყოფიერ, კერძოდ, ლიტერატურათმცოდნეობის ლიტერატურულ კრიტიკული მასალის ორგანიზაციული ახალი ფორმების ძიებანი, ზოგადად ლიტერატურული კრიტიკის პოზიციები, დააფუძნა ახალი ჟანრები და თემები, თანამედროვე პოლიტიკურ პრობლემებზე დაფუძნებული, რაც აშკარად განიხილებოდა

“სამიზდატების” ავტორთა მთელ შემოქმდებით მუშაობაში” (ობერტასი 2010:188). ამასთან დაკავშირებით უნდა აღვნიშნოთ, რომ ლიტერატურულ-კრიტიკული გადაჯაჭვა გარკვეული შედეგის მომტანი აღმოჩნდა 1960-იან წლებში.

ერთი რამ გადაჭრით უნდა ითქვას: თვითგამოცემამ შეასრულა თავისი ფუნქცია.

“სამიზდატი” თავისუფალი სიტყვის, კონსტიტუციური უფლების მქონე სტიქიური ფორმის ნაყოფია. ამ აკრძალვების პერიოდში “სამოციანელთა” შემოქმედების 99 პროცენტი მათი საშუალებით გავრცელდა საზოგადოებაში”

დაიწერა 1970 წლის იანვარში, ჟურნალ “უკრაინსკი ვისნიკის” პირველ ნომერში. ეს გახლდათ ეროვნულ-კულტურული აღორძინების შედეგი.

სამოციანელთა თაობის უკრაინულმა თვითგამოცემებმა ფართომასშტაბიანი სამეცნიერო-კვლევითი მუშაობა გააჩაღა ენის საკითხებზე. უდიდესი საზოგადოებრივი რეზონანსი მოჰყვა ბორის ანტონენკო-დავიდოვიჩის გამოსვლას, რომელიც მკაცრად აკრიტიკებდა ენობრივ პოლიტიკას 30-40-იან წლებში.

ბორის ანტონენკო-დავიდოვიჩმა საშუალო განათლება ოხტირის

გიმნაზიაში მიიღო, სადაც უკრაინულად ლაპარაკს უკრძალავდნენ (კუზმენკო 2013: 471) ბავშვობიდანვე კოდირებულმა პროტესტმა მთელ მის დარჩენილ ცხოვრებაზე იქონია ზეგავლენა და გამოიხატა იმაში, რომ იგი წერდა პუბლიცისტურ წერილებს, მხოლოდ და მხოლოდ, მშობლიური უკრაინული ენის დასაცავად.

ასევე დიდი გამოხმაურება მოჰყვა კრიტიკულ შეხედულებებს უკრაინული ენის მდგომარეობის შესახებ კიევის ნაციონალურ უნივერსიტეტში გამართულ კონფერენციაზე 1963 წელს. ივან ძიუბას ნაშრომმა “ინტერნაციონალიზაცია თუ რუსიფიკაცია”, რომელიც მკაცრად აკრიტიკებდა მასობრივ რუსიფიკაციას და ცდილობდა ნაციონალური ცნობიერების გაღვივებას, შოკისმომგვრელი ეფექტი იქონია ტოტალიტარული რეჟიმის პირობებში. ნაშრომმა თვითგამოცემის სახე მიიღო, მოხდა მისი გადაბეჭდვა და ფართო გავრცელების არეალი პოვა პროგრესაულად მოაზროვნეთა წრეებში.

60-იანი წლების უკრაინული კრიტიკა. ივან ძიუბა. “კამერტონი, დიაგნოსტიკოსი, თაობის მორალური საზომი” ასე შეაფასა ლინა კოსტენკომ ივან ძიუბას მოღვაწეობა 60-იან წლებში. 1931 წელს დაბადებულმა ივან ძიუბამ დონეცკის პედაგოგიური ინსტიტუტი დაამთავრა 1953 წელს, 1956 წელს კი უკვე ტარას შევჩენკოს სახელობის მეცნიერებათა აკადემიის ლიტერატურის ინსტიტუტის ასპირანტურა. იყო გამომცემლობა “დნიპროს” ლიტერატურისა და კრიტიკის განყოფილების რედაქტორი 1957-62 წლებში. ხელმძღვანელობდა ჟურნალ “ვიტჩიზნას” კრიტიკის განყოფილებას.

ივან ძიუბას, როგორც კრიტიკოსის მოღვაწეობა სწორედ რომ

“სამოციანელთა” გამოჩენას დაემთხვა. უპირველესად ახალგაზრდა კრიტიკოსის ყურადღების ცენტრში მოექცა ვ. შევჩუკისა და მოგვიანებით ვ. გოლობოროდკოს ნაწარმოებები. ყველაზე ცნობილი გახდა მისი კრიტიკული ნაშრომი “ინტერნაციონალიზმი თუ რუსიფიკაცია?” რომელიც 1965 წელს დაწერა და შეუერთდა ვ.სიმონენკოს, ვ.სტუსის და სხვათა კატეგორიულ პოზიციას.

ივან ძიუბას კონსტრუქციულმა და მეცნიერულად ღრმა საფუძვლის მქონე მცდელობამ, გაეცა არგუმენტირებული პასუხი “სამოციანელთა” სახელით შეკითხვაზე “რას ვაპროტესტებთ და რა გვინდა?”, უდიდესი რეზონანსი გამოიწვია უკრაინულ საზოგადოებაში. ნაშრომი არამარტო პოპულარული

უკრაინული “სამიზდატის” “ბესტსელერი” გახდა, არამედ 1968 წელს დაიბეჭდა ავტორის ნებართვის გარეშე უკრაინულ, რუსულ, ინგლისურ, ფრანგულ, იტალიურ, ჩინურ ენაზე (ტარნაშინსკა 2010: 446). “სამოციანელთა” კრებულების წინასიტყვაობა, როგორც წესი, ივან ძიუბას ეკუთვნოდა. მისი მხრიდან კრიტიკა ნამდვილად არ აკლდათ “სამოციანელებს”, მაგრამ ვინაიდან შევჩენკოსეული პრობლემები (ნაციონალური იდენტობა) უმთავრეს ხასიათს იძენდა, და ეს საკითხი მათ კვლავ გაააქტიურეს, ი. ძიუბა ყოველთვის მომხრე იყო მათი პოზიციისა.

ივან ძიუბას შეიძლება ვუწოდოთ “სამოციანელი” კრიტიკოსი. მას ახასიათებდა ლიტერატურის აღქმისა და ანალიზის არაჩვეულებრივი უნარი.

ერთგვარად “სამოციანელები” შუალედურ პოზიციაში აღმოჩნდნენ. მოღვაწეობის დასაწყისშივე ხალხისათვის ისინი კორიფეებად იქცნენ, ხელისუფლებისათვის კი სანქციების ობიექტად, მაგრამ მათ არასოდეს უღალატიათ საზოგადოებისთვის, ცხოვრობდნენ მათი პრობლემებისა და მოთხოვნების შესაბამისად. მყარმა საძირკველმა, რასაც ჰუმანიზმი ერქვა უზრუნველყო მოძრაობის სიმტკიცე.

ხელისუფლების ტოტალიტარული რეჟიმის მხრიდან სამოციანელებზე ზეწოლამ, რასაკვირველია, მათი ნიჭისა და პროფესიონალიზმის არეალი შეზღუდა. განსაკუთრებით აქტუალური გახადა ეპისტოლური დისკურსი და საბოლოოდ შესძინა ის კოლორიტი, რასაც დღეს ვუწოდებთ

“სამოციანელობას”. მათი წარმატება განაპირობა ივან ძიუბასეულმა რადიკალურმა პრინციპმა: “საკუთარი თავით ყოველთვის უკმაყოფილო ვარ “

პიროვნული განვითარებისა და პროფესიული ზრდისათვის ეს უდავოდ წარმატების საწინდარი იყო.

1956 წელს კიევში ჩამოყალიბდა ახალგაზრდა შემოქმედთა კლუბი

“თანამედროვე”, რომელიც აერთიანებდა შემოქმედებითი ნიჭით დაჯილდოებულ საუკეთესო ახალგაზრდებს (მ. ვინგრანოვსკი, ი. სვიტლიჩი, ი. დრაჩი, ე. სვერსტიუკი, ა. ჰორსკა და მრავალი სხვ. აწყობდნენ შემოქმედებით საღამოებს).

არაერთი ახალგაზრდა თაობის წარმომადგენელი შეუერთდა ამ ჯგუფს სამოციან წლებში და მათი სახელწოდებაც სწორედ ამ თარიღთან და მათ აქტიურ მოღვაწეობასთანაა დაკავშირებული. საგანგებოდ უნდა აღინიშნოს, რომ სამოციანელთა აქტიური მოღვაწეობა გასცდა ლიტერატურის საზღვრებს და

მოიცვა: ფერწერის (ო. ზალივახა, ა. ჰორსკა, ვ. ზარეცკი, გ. სევრუკი, ვ. კუშნირი, ი. მარჩუკი), კინოხელოვნების (ს. ფარაჯანოვი, ი. ილენკო, ლ. ოსიკა,

ი. მიკოლაიჩუკი), მუსიკის (ლ. დიჩკო, მ. სკორიკი, ვ. ივასიუკი) სფეროები. ახალგაზრდა თაობა ავლენდა არა მხოლოდ შემოქმედებით აქტივობას,

არამედ, ყოველდღიურ ცხოვრებაშიც გამოხატავდა თავის პოზიციას.

ყველაფერი არც ისე მარტივად იყო, რომ “დათბობის” სრული ილუზია შეგვექმნას: “ტოტალიტარიზმის ენა” თავის პოზიციას არც ინერციის, ანუ ე.წ.

“დათბობა-გარდაქმნის” წლებში თმობს. 50-იანი წლების მეორე ნახევრიდან იწყება ფარული თუ აშკარა, ორივე შემთხვევაში კი უკომპრომისო ენობრივი ბრძოლა, რომელიც, ერთი მხრივ, საბჭოთა საზოგადოების დიქოტომიურობას წარმოაჩენს, მეორე მხრივ კი, ხელოვნებისა და სიცოცხლის (რეალობის) ურთიერთმიმართების საერთო მახასიათებლის უქონლობითაა გამოწვეული, ანუ იქმნება ორი სხვადასხვა განზომილებიანი დისკურსის, განსხვავებული ლექსიკის თანაარსებობის მოტივაცია, რაც ოფიციოზის ლინგვისტური ზეწოლის დასასრულის დასაწყისს მოასწავებს” (კუპრეიშვილი 2006: 183) .

ცნობილი უკრაინელი მკვლევარი ფილოლოგი, ტარას შევჩენკოს სახელობის კიევის ნაციონალური უნივერსიტეტის პროფესორი მიხაილო ნაენკო წერს: “სამოციანელთა შემოქმედებითი მასალები ლიტერატურის ისტორიაში კვლევის საწყის ეტაპზეა მხოლოდ; სამოციანელი ავტორების მიერ შექმნილ ნაწარმოებთა უმრავლესობა ჯერ კიდევ ანალიზის გარეშეა დარჩენილი, შესაბამისად ლიტერატურის კრიტიკოსთა თვალით ჩვენ მხოლოდ ზოგადი შტრიხების გავლება შეგვიძლია” (ნაენკო 2008: 1010). მართლაც რომ, იმდენად ახალი, შესასწავლი და გამოსაკვლევია მასალა სამოციანელთა შესახებ, რომ ძალიან რთულია ყველაფერს თავისი სახელი დავარქვათ, თუმცა ვეცდებით განვსაზღვროთ მათი მნიშვნელობა უკრაინული ლიტერატურის და არა მხოლოდ ლიტერატურის ისტორიაში.

მ. ნაენკო იხსენებს: “ვაპირებდი კიევის უნივერსიტეტში ჩაბარებას 1961 წლის ივლისში და ჩემს რაიონულ ცენტრში ვიყიდე “ლიტერატურნა გაზეტა” (მოგვიანებით “ლიტერატურნა უკრაინა”) და იქ წავიკითხე ივან ძიუბას

“შესავალი სიტყვა” ივან დრაჩის პოემა “მზის” შესახებ (ავტორის განმარტებით ფეერიული ტრაგედია), ამავე წლის აგვისტოს დასაწყისში მას შემდეგ, რაც ჩავაბარე უნივერსიტეტში მისაღები გამოცდები, წავიკითხე “ვეჩერნი კიევში

გამოქვეყნებული მაქსიმ რილსკის სტატია, “მშობლები და შვილები”, ეს იყო ტოლერანტული ბჭობა ცნობილი პოეტისა უკრაინულ ლიტერატურაში ნიჭიერი პოეტების ლიტერატურული ფლანგების გამოვლენის ფაქტზე, რაც სასიხარულოა. კონკრეტულად, საუბარი იყო სამ, მაქსიმ რილსკის აზრით, ყველაზე უკეთ გამოკვეთილ ლიტერატორზე: დრაჩი, ვინგრანოვსკი, კოროტიჩი.” უკვე როდესაც ვსწავლობდი უნივერსიტეტში შევიტყე რომ ეს ფლანგი “არც თუ კარგად მიიღო ა. მალიშკომ და პ. ტიჩინამ, ხოლო “მეორე მოძრაობის” პოეტები (მ. შერმეტი, პ. გორობკო) მის მიმართ განეწყვნენ უზომოდ კრიტიკულად (ამ ფლანგის მიმართ). ვიხსენებ, მაშინდელი კულტურის ოქტომბრის სასახლის მცირე დარბაზში გამართულ ლიტერატურული საღამოს შემდეგ ჩემი მსგავსი სტუდენტ-ნეოფიტები გარს ეხვეოდნენ პავლო ტიჩინას და ეკითხებოდნენ აზრს ახალგაზრდა პოეტების შესახებ “რა არის ასეთი ეს ახალგაზრდა პოეტები”.. - ასეთი იყო მზის კლარნეტების ავტორის პასუხი. თავისი აზრი ან შეხედულება სამოციანელების შესახებ მან ჩამოაყალიბა, როგორც ვიცით, უკვე 1962 წელს, გამოაქვეყნა თავისი აღიარება, რომ “ჩვენ ისინი უკვე აღარ გვგვანან, თუმცაღა მთლიანად ჩვენგან მოდიან. პ. ვორონკომ ამავე დროს შეადგინა ეპიგრამა, რომელშიც ივან დრაჩი გათანაბრებულია ჯამბაზთან, რომელიც მავთულზე ცეკვავს” (ნაენკო 2008: 1010).

“სამოციანელთა” მოძრაობას სახვადასხვა ხერხით უტევდა ხელისუფლება. სიტყვიერი თავდასხმების შემდეგ ხელისუფლება გადავიდა ადმინისტრაციულ მეთოდებზე. თავდაპირველად დაიწყეს სამოიციანელთა პუბლიკაციების აკრძალვა ლიტერატურულ ჟურნალებსა და ალმანახებში (“ჟოვტენი”

“პრაპორი”, “ვიტჩიზნა”, “რანოკ”, “დნიპრო” და სხვანი), გაზეთებში, ყველგან, სადაც მათ ადრე შეეძლოთ დაებეჭდათ თავიანთი ნაწარმოებები, ფაქტობრივად, შეწყდა სხვადასხვა წიგნის გამოცემა.

ვასილ სიმონენკო თავის დღიურში 1963 წლის 3 სექტემბერს აღნიშნავს:

“ჩემი მეგობრები გაქრნენ, მათზე სიტყვაც აღარ ისმის. ბეჭდვითი ორგანოები უკვე უფრო მეტად უნიჭობასა და სითავხედეს გამოხატავენ: “ლიტერატურნა უკრაინა” ცდილობს ჩემი წერილების დამახინჯებას, კასტრაციას. “უკრაინა” აბუჩად იგდებს ჩემს ლექსებს. აპრილში “ზმინი” საერთოდ იღებს ჩემს ლექსებს, “ჟოვტენის” მიერ უკვე ამოჭრილს და მიუგდებს “დნიპროს” ან

“ვიტჩიზნას” წიგნში, რომელიც არის უნიკალური გამოცემა. წიგნი გამოიცა 1973

წელს მიუნხენში მცირე ტირაჟით, რადგან, როგორც უკვე ზემოთ აღვნიშნეთ, მისი დაბეჭდვა უკრაინაში უბრალოდ აკრძალული იყო” (სიმონენკო 1992: 223) .

ამგვარად, 1963 წლიდან სამოციანელი პოეტების “პირველი ნაკადის” - ლინა კოსტენკოს, ვ. გოლობოროდკოსა და სხვათა ბეჭდვა შეწყდა, ცენზურისგან აკრძალული ნაწარმოებები მთლიანად უკრაინული “სამიზდატების” ისტორიის კუთვნილება გახდა. ხსენებულ იდეოლოგიურსა და პოლიტიკურ ზეწოლაზე

“სამოციანელები” არაერთგაროვნად, არათანაბრად რეაგირებდნენ, ნაწილმა სცადა რეჟიმისთვის ფეხის აწყობა, დანარჩენები ღია კონფლიქტში შევიდნენ მასთან. როგორც მე მგონია, აღნიშნავს ვ. კორდუნი, “სამოციანელები” ამ პერიოდში ორ ნაწილად გაიყვნენ. “სამოციანელების” ნაწილი, აშკარად თუ ფარულად, ნებსით თუ უნებლიედ პარტიული ელიტის გავლენის ქვეშ

“მოექცნენ”, დანარჩენები დაჩნენ ოპოზიციაში და რეპრესიების განმხორციელებელი ორგანოების მხრიდან მორალური ტერორის მსხვრეპლნი აღმოჩნდნენ, ეს გახლავთ ჩვენთვის კარად ცნობილი ივან სვიტლიჩნი, ვასილ სტუსი.

აკრძალვების გამოძახილი გახდა “თვითგამოცემები” თავისუფალი სიტყვის, კონსტიტუციური უფლების მქონე სტიქიური ფორმის ნაყოფია. ამ აკრძალვების პერიოდში “სამოციანელთა” შემოქმედების 99 პროცენტი მათი საშუალებით გავრცელდა საზოგადოებაში (“უკრაინსკი ვისნიკ”, 1970:122) .

ეს გახლდათ ეროვნულ-კულტურული აღორძინების შედეგი.

სამიზდატური პუბლიცისტიკის ავტორები იყვნენ სხვადასხვა პროფესიის ადამიანები, ძირითადად ლიტერატორები, იშვიათად ჟუნალისტები, რომლებისთვისაც 1960იან წლებში ეს იყო ბრძოლის უკანასკნელი ველი.

“თვითგამოცემები” თემატურად სვადასხვაგვარი იყო, რადგან ეხებოდა ყველა საკითხს, რაც მოიცავდა უკრაინელი ერის ცხოვრებას სსრკ-ში. ამ, წლებში ლიტერატურულმა კრიტიკამ შეიძინა ჟურნალისტიკის ნიშნები და დაუახლოვდა პუბლიცისტიკას.

სალიტერატურო კრიტიკაში პუბლიცისტური ნაწარმოებები ვრცელდებოდა მკითხველთა აუდიტორიის მიერ. ცნობილია, რომ ასეთი პროცესები მიმდინარეობდა პოლონეთში, იუგოსლავიაში, ბულგარეთში, ჩეხეთსა და სლოვაკეთში და ა.შ.

ყველაზე მეტად უფროსი თაობის ლიტერატორებს მოსვენებას არ აძლევდა

ის “გართულებული” პოეტური ფორმა რომელმაც თავი იჩინა ახალგაზრდა პოეტების ლექსებში., მ. რილსკიც კი, რომელიც ახალგაზრდა შემოქმედთა პრინციპების მხარდამჭერი იყო, ამბობდა, რომ რთულია გავიგოთ ი. დრაჩის ზოგიერთი სახე, თუ “რას ნიშნავს თხის რქის ჭაღარა დარდი??” პ. ტიჩინა თავის ლექსში ახალგაზრდა პოეტებს” ამბობს, რომ მათ (პოეტებს) ჯერ კიდევ ხუჭუჭა თმა აქვთ და მათი სიტყვა ყოველთვის წარმატებული ვერ იქნება. ცოტა მოგვიანებით უნივერსიტეტის დოცენტმა, პროფ. მ. სიდორენკომ

“სამოციანელებთან” შეხვედრის დროს მიანიშნა მათ, რომ მეტისმეტად თავისუფლად გრძნობდნენ თავს რიტმებსა და რითმებში, ხოლო მომავალმა აკადემიკოდმა, ლ. ნოვიჩენკომ – ფართო მაგრამ მთელ მსოფლიოში ფართოდ გავრცელებულ ლექსების კრებულში “მზესუმზირა” აღიარა, რომ პოეტის ზოგიერთი ნაწარმოების იდეური შინაარსი ბოლომდე არ არის გასაგები

.,განსაკუთრებით პოემაში “დანაგაყრილი მზე”, რომელიც, ნოვიჩენკოს აზრით, ამოსაგდები იყო კრებულიდან და ის დარჩა კრებულებს მიღმა დაახლოებით 20 წელი.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, რეჟიმი არც ისე შემწყნარებლური იყო.

“ხრუშჩოვის სიტყვების თანახმად, გარკვეული მექანიზმების ამუშავება მაინც საჭირო იყო იმისათვის, რომ საბჭოთა ხელისუფლებას შეენარჩუნებინა

“საბჭოთა კალაპოტი” (რედევეი 2012: 63).

პირველი ნიშან-თვისება აქტიური განწყობისა იყო პროტესტით ჩამოყალიბება, იმ ლიტერატურული იდეოლოგიის წინააღმდეგ, რომლის საპროტესტოდ ასეთი პოემის სახელწოდება წამოვიდა “დანაგაყრილი მზე”, დაიმსხვრა მაშინ შექმნილი მითი სტალინის, როგორც უკანასკნელი მოდერნისტისა პოლიტიკაში და მისი კულტის საბოლოო ნგრევა დაფიქსირდა.

“ხრუშჩოვი კპსს-ის მეოცე ყრილობაზე მოხსენებით გამოვიდა და ამ მოხსენებაში დაგმო მან სტალინის კულტი. სტალინის კულტის დამხობაზე პირველი ხმები “სამოციანელებმა” გაავრცელეს. “თითქოს თავისუფლება დაუბრუდნა მხატვრულ ძიებებს და ლიტერატურაში დაბრუნდა რიგითი უბრალო ადამიანის, სახე. ადამიანი-ადამიანთა შორის

ამაზე შეიქმნა გუცალოს პირველი წიგნი”

იგონებს მ. ნაენკო (ნაენკო 2008:1011).

“სამოციანელთა” დახასიათებისას გასაზიარებელია ოლეს ობერტასის მოსაზრება: “ყალიბდება ინტელიგენციის ახალი თაობა. 1950-1960-იან წლებში

ასპარეზზე ჩნდებიან ყველაზე თავისუფალნი, საბჭოთა ჩარჩოებში ყველაზე ნაკლებად მოქცეული შემოქმედები. ლიტერატურაში ჩნდება სულ მთლად ახალგაზრდა თაობა თავისი საკუთარი, თავისთავადი მანიფესტებით. ასეთი იყო

დ. პავლიჩკოს “სიმართლე გვიხმობს” (1958), ვ. სიმონენკოს, ლ. კოსტენკოს, ი. დრაჩის, ბ. ოლიინიკის, მ. ვინგრანოვსკის, ვ. კოროტიჩისა და სხვათა ნაწარმოებები” (ობერტასი 2010: 41)

60-იან წლებში დაიწყო გადახედვა მორალურ-ეთიკური ღირებულებებისა ცხოვრებასა და ლიტერატურაში, მწვავედ დაისვა საკითხი სამართლიანობისა და ისტორიული მეხსიერების შესახებ. მიხაილო სტელმახი უსსრ-ს მასშტაბით ერთ-ერთი პირველი იყო ვინც თავისი რომანით “სიმართლე და უსამართლობა” მიუბრუნდა მკაცრად ტაბუდადებულ თემას 1932-1933 წლების “გოლოდომორის” საკითხს.

უკრაინაში გაჩნდა იმედი, თავისუფლებისა, უკანონობის აღმოფხვრისა, თვითნებური მმართველობიდან

დემოკრატიისაკენ სვლისა. ხალხმა დაივიწყა შიში და დაიწყო თავისუფლად ფიქრი და ლაპარაკი.

პირველად თავისუფლება იგრძნო ინტელიგენციამ. 1953 წელს გამოიცა დმიტრო პავლიჩკოს სადებიუტო წიგნი “სიყვარული და სიძულვილი”, ხოლო 1957 წელს ლინა კოსტენკოს „მიწის სხივები”, ეს კრებულები სამოციანელთა მოძრაობის დაწყების წინაპირობად იქცა.

50-60-იან წლებში გაუმჯობესდა უკრაინული ენის ლექსიკური დამუშავებისა და სამეცნიერო კვლევის მდგომარეობა. უკრაინის სსრკ-ის მეცნიერებათა აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტში მომზადდა და გამოიცა უკრაინულ-რუსული ლექსიკონი 6 ტომად (1953-1963წ), სადაც უკრაინული ლექსიკა წარმოდგენილი იყო გაცილებით ფართო სპექტრით, ვიდრე 1948 წელს გამოცემულ რუსულ უკრაინულ ლექსიკონში.

ლექსიკონის მოცულობამ შეადგინა 120 000 სიტყვა და ექვსტომეული ლექსიკონის ბაზაზე შეიქმნა რუსულ-უკრაინული ლექსიკონის სამტომეული, რომელიც დაიბეჭდა 1969 წელს.

ამავე პერიოდში დაიწყო მოსამზადებელი სამუშაოები უკრაინული ენის დიდი განმარტებითი ლექსიკონის შესადგენად, რომელიც 11 ტომის სახით გამოვიდა 70-80-იან წლებში.

ამავე წლებში გახშირდა კვლევები უკრაინული დიალექტოლოგიის

მიმართულებით. აქტუალური გახდა კუთხური თქმების შესწავლა. ენათმეცნიერების ინსტიტუტში ფ. ჟივიკის ხელმძღვანელობით დაიწყო უკრაინული ენის ატლასზე მუშაობა.

არანაკლები სამუშაო შესრულდა უკრაინული ენის ისტორიის შესწავლის თვალსაზრისით, კერძოდ, მელნიჩუკის ხელმძღვანელობით მომზადდა და გამოიცა “უკრაინული ენის სამახსოვრო”. ასევე მელნიჩუკის ხელმძღვანელობით დაიწყო მუშაობა უკრაინული ენის ეტიმოლოგიური ლექსიკონის შედგენაზე, რომელმაც უკრაინული ონომასტიკის მნიშვნელოვანი კვლევები მოიცვა.

ეს გახლავთ არასრული ჩამონათვალი ენათმეცნიერების სფეროში 50-60-იანი წლების მონაპოვარისა, რომელიც თავდაუზოგავი მცდელობა ენათმეცნიერული კვლევების განვითარების მიზნით სასწავლო სამეცნიერო ცენტრები აღდგენილიყო იმ ნგრევის შემდეგ, რასაც ადგილი ჰქონდა 50-იან წლებში. თუმცა ამ პერიოდის მიღწევებზე შეიძლება ვილაპარაკოთ მხოლოდ იმ სამეცნიერო სფეროსთან მიმართებაში რომელიც არ ექვემდებარებოდა იდეოლოგიურ დიქტატურას. უცვლელი დარჩა უკრაინული ენის განვითარების იდეოლოგიურად შეუპოვარი ხაზი, რომელსაც ადგილი ჰქონდა 30-იან წლებში და რომელიც განიცდიდა რუსული ენის გავლენას უკრაინულ ენაზე, მის განსაკუთრებულ როლს სსრკ-ს “მოძმე” ხალხთა ერთობლივი ლექსიკური ფონდის ჩამოყალიბების პროცესში და ფართოდ იყო გაჯერებული ინტერნაციონალიზმებით.

თანამედროვე უკრაინული სალიტერატურო ენის ლექსიკონში ხაზგასმულია, რომ “უკრაინული ლიტერატურული ენის ლექსიკური შემადგენლობის გამდიდრების უმთავრესი წყარო სოციალისტურ ეპოქაში ისევე როგორც ჩვენი ქვეყნის ბევრ სხვა ენაში, გახდა დიდი რუსი ხალხის ენა

მსოფლიოს ერთ-ერთი უმდიდრესი ენა”, რომ უკრაინული ენის ლექსიკური გამდიდრების პროცესი რუსული ენის დახმარებით ხორციელდებოდა რუსული სიტყვებისა და სიტყვათშეთანხმებების პირდაპირი ათვისების წყალობით, რასაც ხელს უწყობდა ორივე ენის მსგავსება და კალკირების საშუალება.” (სალიტერატურო ენის ლექსიკონი, კიევი 1973) ამგვარ მტკიცებას არაფერი ჰქონდა საერთო უკრაინულ-რუსული ენათშორისი ურთიერთობების სამეცნიერო განმარტებასთან. რამდენადაც საყოველთაოდ ცნობილია, რომ კალკების ფართოდ გამოყენება ენაში მისთვის უცხო კანონიერ სიტყვათშეთანხმებებს

ამკვიდრებს და საფრთხეს უქმნის მის დაცვასა და შინაგან თვითმყოფადობას. მიუხედავად ამისა, აკადემიურ კურსში დადებითად იყო შეფასებული არამარტო კალკირება არამედ პირდაპირი სესხება სიტყვათშეთანხმებითი მოდელებისა რუსული ენიდან.

ეს არის სწორედ ის პოლიტიკა, ის დაუღალავი მცდელობა, რომ უკრაინა უნიფიცირდეს რუსულთან, რადგან მას არ აქვს დამოუკიდებლად არსებობის უფლება. მშობლიური ენის დაცვით, ამ გზით კი ეროვნული იდენტობის დაცვით (“რა ენა წახდეს, ერიც დაეცეს” ი. ჭავჭვაძე”), ზოგადეროვნულ საკითხში, მიგვაჩნია, რომ”სამოციანელების” დამსახურება შეუდარებელია. ეპოქისა და მოსალოდნელი სასჯელის ტვირთი “სამოციანელებმა” საკუთარ მხრებზე იტვირთეს, და ამის გამო ერთხელ არ დაუჩივლიათ.

ახალგაზრდა თაობა ისწრაფვოდა, რათა აღედგინა არა მხოლოდ შემოქმედებითი, არამედ სრულიად საზოგადოებრივი სამოქალაქო ცხოვრება, მაგრამ ხელისუფლებამ, რომელიც “სამოციანელებში” ხედავდა ოპოზიციურ ჩანასახს (საწყისს), ახალგაზრდების სწრაფვას დაპატიმრებების ორი ტალღით უპასუხა – 1965 და 1972 წლებში. ამის გამო “სამოციანელთა” თაობაში მოხდა განხეთქილება. პირველმა შტომ წარმოქმნა ოფიციალური სამოციანებლობა; მათ საშუალება ჰქონდათ აქტიურად ებეჭდათ ნაწარმოებები, მაგრამ ამავე დროს ვალებულნი იყვნენ გარკვეულ კომპრომისზე წასულიყვნენ მთავრობასთან (ხელისუფლებასთან). სხვები – ისეთნი, როგორიც იყო ვ. სტუსი,

გაერთიანდნენ, როგორც დისიდენტური მოძრაობა. მიუხედავად ხელისფლების წინააღმდეგობისა, რომლის მხრიდანაც ადგილი ჰქონდა დისიდენტების მასობრივი დატაპიმრებების სახით. მესამე ნაწილი კი ზოგადად დაიყო “შიდა ემიგრაციად” და მათ დაიკავეს აპოლიტიკური პოზიცია, რომელიც მათ მრავალწლიანი დუმილის ფასად დაუჯდათ, წერდნენ ჩუმად “კარადაში” (ლ. კოსტენკო...).

ყველაზე მნიშვნელოვანი “სამოციანელთა” მოძრაობაში არის ის, რომ თვითონ ამ მოძრაობის წევრები კიდევ იყოფიან ჯგუფებად, კერძოდ კი: პირველად ჩამოყალიბდა ოფიციალური “სამოციანელობა” (ი. დრაჩი, ბ. ოლიინიკი, დ. პავლიჩკო და სხვ. ) სხვანი ვ. სტუსი, ი. კალინეცი, ი. სვიტლიჩნი,

ე. სვერსტიუკი – წარმოადგენდნენ დისიდენტურ მოძრაობას, და “შიდაემიგრაციული მწერლობა” (ლინა კოსტენკო, ვ. შევჩუკი).

მნიშვნელოვანია, რომ “სამოციანელთა” მიზნები მრავალფეროვანი იყო. გარდა მშობლიური ენის საკითხისა მათ აღელვებდათ იმ შემოქმედთა ხსოვნა, რომლებიც ტერორს შეეწირათ. გარდა იმისა, რომ იკვლევდნენ და აღრიცხავდნენ თითოეულ სიტყვას, რომლის ნორმად დამკვიდრების პრობლემა იდგა, 60-იანი წლების წამყვანი იდეური საყრდენი გახდა ნაციონალიურ- კულტურული აღორძინების იდეა. მაშინდელი კულტურული ცხოვრების დამახასიათებელი ნიშანი იყო 20-იანი წლების მემკვიდრეობის შენარჩუნება- პროპაგანდა. “სამოციანელები” ცდილობდნენ დაებრუნებინათ გადახაზული სახელები, ამოშლილი სახეები და ცდილობდნენ გამოექვეყნებინათ დაცხრილული აღორძინების მწერალთა ნაწარმოებები.

“სამოციანელთა” მსოფლმხედველობის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვან ფაქტად იქცა ჰუმანური დასავლური კულტურის გავლენა. სხვადასხვა გზებით, ძირითადად კი თარგმანების დახმარებით, უკრაინაში გავრცელდა ე. ჰემინგუეის,

ა. კამიუს. ა. სენტ-ეკზიუპერის, ფ. კაფკასა და სხვათა თარგმანები. “ახალმა დრომ ხელოვნებაში ახალი პოლიტიკური იდები და თემები დაამკვიდრა, რომლებიც ამჯერად უკრავშირდებოდა არა მტრულ გარემოცვაში მყოფი ადამიანების რევოლუციური, დიადი მისწრაფებების გადმოცემას, არამედ მშვიდობიან გარემოში მცხოვრები საბჭოთა მოქალაქეების ყოველდღიურობას, მათ სულიერ ყოფას, პრობლემებს. მწერლები აკრიტიკებდნენ არა მარტო პიროვნების კულტს, არამედ მათი თანამედროვე რეალობის მანკიერ მხარეებს, მათ შორის, პარტიულ ბიუროკრატიასაც. აღნიშნული პერიოდის ნაწარმოებები გამოირჩეოდა სოციალური სიმწვავით, რაც სიახლეს წარმოადგენდა საბჭოთა მწერლობისათვის” (გაფრინდაშვილი 2010: 86) . ეს შეფასება არა მხოლოდ ქართული, არამედ უკრაინული და სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნების საბჭოთა პერიოდის ზოგად დახასიათებად შეიძლება განვაზოგადოთ.

“სამოციანელებმა” დასვეს საკითხი იმ პოლიტიკის წინააღმდეგ, რომელიც ეწინააღმდეგებოდა უკრაინული ენის ლექსიკური შემადგენლობის შეზღუდვას და მის გამორიცხვას შინაგან სტრუქტურებში. ბ. ანტონენკო დავიდოვიჩმა სტატიებში, რომლებიც დაიბეჭდა გაზეთებში “ლიტერატურნა უკრაინა” და ჟურნალ “უკრაინაში”, თამამად იმსჯელა უკრაინულ ანბაბში ასო Г-ს დაბრუნებაზე და ხმარებიდან გამოსული სიტყვებისა და გრამატიკული ფორმების დაბრუნებაზე. სტატიას ერქვა “ასო”, რომელზეც ტუჟაცი წერდა, რომ

ამ “ასოს გაუქმება დაემთხვა იმ პერიოდს, როდესაც გამოჩნდნენ არამარტო უკრაინული მართლწერის “რეფორმატორები”, არამედ თავად უკრაინული ენის რეორგანიზატორები, რომლებიც რადიკალურად აპროტესტებდნენ მაგ. სიტყვა “чекати” -ს გამოყენებას მეტყველებაში, მაშინ როდესაც არსებობდა სიტყვა “ждати”. ისინი მოითხოვდნენ მთლიანად ამოეგდოთ სიტყვა “щойно” (ახლახანს) და დაეტოვებინათ მათი სინონიმები.

როგორც ვხედავთ, ყველაზე მწვავედ უკრაინული ენის შენარჩუნების პრობლემა იდგა დღის წესრიგში. “სამოციანელებიდან” ყველა იბრძოდა მშობლიური ენის დასაცავად, მწერლები და კრიტიკოსები მუდმივად აქტიურ გამოსვლებს აწყობდნენ ამასთან დაკავშირებით. ამის გამო, მმართველი ორგანოების მხრიდან, წნეხი მათაც შეეხო, თუმცა მათმა მოღვაწეობამ შედეგი გამოიღო.

დიდი საზოგადოებრივი რეზონანსი მოჰყვა ბ. ანტონენკო-დავიდოვიჩის გამოსვლას 30-40-იანი წლების ენობრივი პოლიტიკის მკაცრი კრიტიკით. ასევე არანაკლები გამოხმაურება მოჰყვა უკრაინული ენის მდგომარეობის პრობლემის განხილვას კონფერენციებზე, რომლებიც ეხებოდა ენის კულტურას. ერთი ასეთი კონფერენცია ჩატარდა კიევის უნივერსიტეტში 1963 წელს.

რთულია შევაფასოთ ის როლი, რომელიც ითამაშა ივან ძიუბას შრომამ “ინტერნაციონალიზმი თუ რუსიფიკაცია” ეროვნული თვითშეგნების გაღვიძებაზე მასობრივად გარუსებულ სოციუმში რუსიფიკაციის შეჩერების მოთხოვნა სამოციან წლებში მომდინარეობდა ლენინური ნაციონალური პოლიტიკის დაბრუნების მოთხოვნით. რომელიც სრულიად კანონზომიერი და გამართლებული იყო იმ დროისათვის. კერძოდ, ივან ძიუბა თავის ნაშრომში აპელირებდა ლენინური ნაციონალური პოლიტიკის საფუძველზე, რომელსაც ხელმძღვანელობდნენ პარტიული ორგანოები XX საუკუნის 20-იან წლებში. მან კოლოსალური შთაბეჭდილება მოახდინა იმდროინდელ მკითხველზე.

ი. ძიუბას კვლევა ეფუძნება უკრაინული ენის აგებულების ფუნქციური ასპექტების გამჟღავნებას და მის სტატუსს რუსულ-უკრაინული ენობრივი კონფლიქტის ფონზე.

ი. ძიუბასთან ერთად, მშობლიური ენის დასაცავად აქტიურად იბრძოდა ცნობილი კრიტიკოსი ი. სვიტლიჩნიც.

ივან სვიტლიჩნი, უგამონაკლისოდ, არის საუკეთესო ეპითეტების ავტორი უკრაინელ კრიტიკოსთაგან, წერს ლუდმილა ტარნაშინსკა, პოეტი, მთარგმნელი, ლიტერატურის კრიტიკოსი, საზოგადო მოღვაწე, სამართალდამცველი, მრავალი წლის მანძილზე იყო “სამოციანელთა” მოძრაობის სული და გული, მთელი თავისი აღმაფრენით, ენთუზიაზმით, ღირსებითა და იმედით.; მას უწოდეს “სამოციანელობის არქიტექტორი” (მ. გორინი), “სამოციანელთა სულის ჩამდგმელი” (ბ. გორინი), “სულის მკურნალი” (გ. სევრუკი), “მებაღე” (რ. კოროგოდსკი), “ნათელი ბნელში” (ვ. ვოვკი), “იგი ნათელი” (მ. კოსივი), “მშრომელი” (ე. სვერსტიუკი), “სულის მფლობელი და სიმშვიდის მეფე” (მ. გორბალი), “პოეტი და მკურნალი” (ლ. კოპელევი). ეს მეტაფორები ივან სვიტლიჩნის სულიერ სიმტკიცეზე მეტყველებს. “იგი გრძნობდა თავისზე დაკისრებულ მისიას, რისი წყალობითაც არასოდეს გადაუხვევია არჩეული გზიდან” (ტარნაშინსკა 2010: 60), მართლაც, ღირსეულად ატარა თავისი ჯვარი ივან სვიტლიჩნიმ მთელი ცხოვრების მანძილზე.

ი. სვიტლიჩნიმ არანაკლები ყურადღება მიაქცია რუსული მიმღეობების თარგმანის პრობლემას, რომელსაც ეხება სტატია “ახალი ლექსიკონი, როგორია ის?” და მისი ეპისტოლური მემკვიდრეობა. მისმა დამაც, ნადია სვიტლიჩნიმ დაიწყო, რა თქმა უნდა მისი გავლენით, მიკრობიოლოგიური ლექსიკური ტერმინოლოგიის შედგენა.

ერთ-ერთ მიწერილ ბარათში სვიტლიჩნი თავის დას ასეთ რჩევას აძლევს თავის აგვისტოში გაგზავნილ ბარათში: “სხვათა შორის, როდესაც იხილავ მიკრობიოლოგიურ ტერმინოლოგიას, მწერ, რომ “-იუჩზე” დაბოლოებულ მიმღეობის ფორმებს, ალბათ, მთლიანად გვერდს ვერ აუვლი, კატეგორიულად არ გეთანხმები, 30-იან წლებში, საყვარელო, მის გარეშეც კარგად აუდიოდნენ საქმეს. შენს თარგმანებში კი ცელულოზა დამანგრეველი ორგანიზმებით შეიძლება შეიცვალოს, ხოლო კარგად უნდა მოიფიქროთ, ხომ არ სჯობს მათი სუფიქსები უკრაინულით შევცვალოთ. ოდესღაც ეს სუფიქსები იყო ძალიან პროდუქტიული და ჟღერდა ბუნებრივად, ხოლო შენი კრიტიკული თავდასხმა სრულიად გამართლებულია. სამწუხაროა, რომ ხელთ არ გაქვს შესაბამისი ლექისკონები, რომლებიც გამოცმეულია ძველ დროში. ჩემთან საქმე უფრო მარტივადაა, ყველა საჭირო (მათ შორის კრიმსკის ლექსიკონი) , როგორც ყოველთვის და ახლაც თან მაქვს”.

ივან სვიტლიჩნი აღნიშნულ ლექსიკონში და ენის, კულტურის შესახებ სხვა ნაშრომებში გვთავაზობს, თავი ავარიდოთ ირიბ თქმებსა და კალკებს რუსული ზმნური ნორმების თარგმნისას. ნაშრომში “საუბრები სიტყვის ძიების შესახებ” მიგვითითებს უკრაინული ენისათვის ორგანული და რუსული ენისათვის შესაბამისი მიმღეობური ფორმების სხვადასხვა გზაზე.

ივან სვიტლიჩნიმ მთელი თავისი შეგნებული ცხოვრება მიუძღვნა უკრაინული ენის დაცვას, სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობისათვის ბრძოლას. ი. სვიტლიჩნისა და ი. ძიუბას სახელები ამტკიცებენ იმას, რომ “სამოციანელობა” იყო სრულიად უკრაინული ინტელიგენციის მოძრაობა.

ი. სვიტლიჩნიც და ი. ძიუბაც არა მხოლოდ იდეურად, არამედ პრაქტიკულად იყო “სამოციანელთა” ხელშემწყობი ფიგურები.

“სამოციანელთა” მოძრაობის ჩასახვა ი. სვიტლიჩნის გარეშე არ მოხდებოდა. ახალგაზრდა თაობის ნიჭიერი მწერლები ცდილობდნენ თავი დაეცვათ სახელმწიფო უშიშროების კომიტეტის ზეწოლისგან, ისინი ერთიანდებოდნენ საერთო იდეურ-ესთეტიკური ღირებულებების საფუძველზე.

უკრაინელი თანამედროვე მკვლევარი, “უკრაინისმცოდნეობის” (კიევი 2006) ბრწყინვალე გამოცემის ავტორი პეტრო კონონეკო თავის ნაშრომში მიუთითებს:

“ინტელიგენციის ნაწილი უმაღლესი იდეალებით, ჭეშმარიტების, სიმართლისა და თავისუფლების მაძიებელი ახალგაზრდების სახით დინამიურად იბრძვის სისტემის გენერაციისათვის, მაგრამ ეს მცდელობა ჩახშობილ იქნა ხელისუფლების მიერ, იგი კვლავ განახლდა 90-იან წლებში, სწორედ იმ მარცვალზე დაყრდნობით, რომელიც სამოციანელებმა დათესეს” (კონონენკო: 2006: 95). ასეთ მნიშვნელობას ანიჭებს უკრაინელი მეცნიერი “სამოციანელთა” მოღვაწეობას ქვეყნის ისტორიის წინაშე.

ამ პერიოდის უკრაინულ ლიტერატურაში მწვავედ იდგა მამათა და შვილთა დაპირისპირების საკითხი.

“დათბობის ხანამ” მოიტანა ახალი ტექსტები, ახალი ინტერპრეტაციები. მაგრამ ამ ეტაპზე გადასვლა არც სწრაფად მომხდარა და არც ადვილად. ამ პროცესს ძალიან ბუნებრივად მოჰყვა ლიტერატურის ისტორიაში არც თუ უცნობი “მამათა და შვილთა “ დაპირისპირება.

ა. მალიშკო ყოველთვის იცავდა “შვილების” პოზიციებს და ამით მან “სამოციანელის” წოდება ვერ შეიძინა, მაგრამ თავისი პროგრესულობით, გახსნილი აზროვნებით უზადო ნიჭიერება დაამტკიცა. მეორე მხარეს აღმოჩნდნენ ისეთი კლასიკოსები, როგორებიც არიან პავლო ტიჩინა, ვოლოდიმირ სოსიურა.

მამათა დამოკიდებულება მთლად გასაკვირი არც არის. უნდა ვაღიაროთ, მაშინდელი ლენინური იდეოლოგიის პოეტებისათვის, ივან დრაჩის სკანდალური პოეზია, განსაკუთრებით პოემა “დანაგაყრილი მზე”, ნამდვილად მიუღებელი რამ იყო. თუმცა აღტაცებით იღებდა ყველა მის ნაწარმოებს უკრაინელი მკითხველი. მხოლოდ ცალკეული გმირები და სახეები მათ მიერ აღიქმებოდა როგორც “უკანასკნელი სიტყვა” პოეზიაში , მაგ. შევჩენკო, რომლის წინაშეც

“მთა ჩერნეცა მუხლებზე დგებოდა”, ასევე პოეზიის “ნარინჯისფერი მზე”, რომელსაც ჰქონდა “მშფოთვარე მუსიკალური თვალები” დოვჟენკოს ცხენი რომელსაც უკრაინაში არაფერი ესაქმებოდა გარდა ძახველისა და ა.შ.

“სტალინის სიკვდილის შემდეგ კრემლი განსხვავებული აზრის მიმართ თანდათან უფრო შემწყნარებელი გახდა” (რედევეი 2012: 60), თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ იმ მოსაზრებას, რომ “მეტაფორული კონსტრუქციები ქვეყნებს და კულტურებს შორის არსებულ ისტორიულ ცვლილებებს ემორჩილება. მეტაფორა მუდამ ავტორის (ანდა კარიკატურისტის) სუბიექტურ პერსპექტივაზეა (ხედვაზეა) აგებული, ამ შემთხვევაში “ობიექტურობაზე” საუბარი მართებული არ იქნებოდა” (შმელინგი 2013:14) .

“სამოციანელებს” აერთიანებდათ იდეოლოგია, მაგრამ სტილური თავლსაზრისით ისინი განსხვავდებოდნენ. მათში უნდა გამოვყოთ: მოდერნისტები (ივან დრაჩი, ლ. კოსტენკო, ვ. გოლობოროდკო), ნეორომანტიკოსები (მ. ვინგრანოვსკი, რ. ლუბკივსკი), ნეოხალხოსნები (ვ. სიმონენკო, ბ. ოლიინიკი), პოსტმოდერნისტები (ვ. სტუსი).

“სამოციანელთა” კვლევისას, ვფიქრობთ, ზედმიწევნით შესაბამისია მოსაზრება, რომ : “განსაკუთრებულ ყურადღებას იმსახურებს ლიტერატურის საშუალებით სოციალური სამყაროს წვდომის ერთ-ერთი ასპექტი: შემთხვევები, როცა ლიტერატურა თავად გვაწვდის სოციალურ და, შეიძლება ითქვას,

“სოციოლოგიურ” ანალიზსაც კი. მწერლები, რომლებიც ლიტერატურული ცხოვრების შუაგულში ტრიალებდნენ, ხშირად თავიანთი პროფესიის დაუწერელი კანონების უბადლო მემატიანეები იყვნენ. მათთან ვხვდებით ერთგვარ სპონტანურ სოციოლოგიას, რომელიც ხშირად დახმარებია ისტორიკოსებსა თუ სოციოლოგებს ლიტერატურული სამყაროს გაანალიზებაში.” (არონი 2011: 9)

მიმოვიხილოთ ხსენებული პოეტები და მათი შემოქმედებითი პრინციპები.