ავტორი: რევაზ საყევარიშვილი
ჟურნალისტი,
ეკონომიკური ანალიტიკოსი

სხვადასხვა ჯურის საერთაშორისო თუ კვლევითი რგანიზაციები, ომპანიები, ფონდები თუ კონკრეტული პირები რათუ ყოველდღიურად, უკვე ლამის საათობრივად გვკვებავენ ყველანაირი ტიპის რეიტინგებით. დღეს ეს უკვე იმდენად დინამიკური და შექცევადი პროცესია, რომ იქმნება შთაბეჭდილება, თითქოს, რეიტინგომანია ის გასართობი გახდა, რომლის მიმართაც თითქმის აღარავინ რჩება გულგრილი.

სულ უფრო მეტი ორგანიზაცია უკვე მრავალი წელია, უამრავ მეთოდს თუ მეთოდოლოგიას იმუშავებს, ცდის და ნერგავს, რათა სხვადასხვა სფეროში პირველობა-უკანასკნელობა დაადგინოს და, ამ გზით, მომხმარებელთა განუსაზღვრელ რაოდენობას ნებისმიერ სფეროში შეხედულება ჩამოუყალიბოს, არჩევანის გაკეთება გაუადვილოს.

დღეს ეს საკმაოდ სოლიდური, მრავალწახნაგოვანი და მრავალმილიარდიანი ინდუსტრიაა, რომელიც, ცხადია, არასოდეს არის დაზღვეული უნებლიე თუ წინასწარგანზრახული შეცდომებისგან. მაგრამ, ასეა თუ ისე, ფაქტია, რომ სხვადასხვა სარეიტინგო კვლევის შედეგებს და დასკვნებს სულ უფრო მეტი ადამიანი აკვირდება და ითვალისწინებს; ეთანხმება ან არ ეთანხმება, მაგრამ მაინც ითვალისწინებს და ხშირად საკუთარი ქცევის თუ ცხოვრების წესის კორექტირებასაც სწორედ ამის შესაბამისად ახდენს.

საქართველო, ცხადია, ბევრი ასეთი რეიტინგის ნაწილია. და მათში ჩვენი ქვეყნის ადგილიც ძალიან ხშირად ხდება განხილვის, მოწონება-დაწუნების თუ აპელირების საგანი. ცხადია, ბევრია რეიტინგი, რომლის სერიოზულად მიღებაც ცოტა რთული საქმეა. თუმცა, მათ პარალელურად არსებობს ისეთებიც, რომლებიც ნამდვილად სოლიდურ კვლევებს ემყარება და, შესაბამისად, სანდოობის მაღალი ხარისხით გამოირჩევა.

ტრადიციისამებრ, 2006 წლის ბოლოს და 2007 წლის განვლილ პერიოდშიც ასეთი რეიტინგების მორიგი წყება მოჯარდა და შესაბამისი დასკვნებიც „დაყარა“. აქედან ნაწილი საქართველოს ხელისუფლებამ „გააპიარა“ საკუთარი წარმატებების ნათელსაყოფად, ნაწილიც - მისმა ოპონენტებმა - წარუმატებლობების გამოსავლენად. თუმცა, ზოგიერთი რეიტინგი უყურადღებოდ ან ნაკლები ყურადღების ღირსად იქნა მიჩნეული. არადა, მათში მოცემული შეფასებები არანაკლებ საინტერესო შეიძლება იყოს.

ცხადია, რეიტინგების კითხვის თუ მათ მონაცემებზე მსჯელობისას, უპირველესად, ის მეთოდოლოგია უნდა გავითვალისწინოთ, რომლის მიხედვითაც შეფასებები კეთდება: რა კრიტერიმებით დგინდება, რა საზომით იზომება და რითი ფასდება ამა თუ იმ სფეროში ან საქმიანობის სახეობაში საკვლევი სუბიექტების პოზიციური განლაგება.

ჩვენს მიერ წარმოდგენილი რეიტინგები შერჩევითია და ქვეყნის ეკონომიკის თუ მასთან უშუალო ბმაში მყოფი სფეროების მდგომარეობას მოიცავს. შედარებაში ყურადღება გამახვილებულია საქართველოს პოზიციონირებაზე ყოფილი საბჭოეთის ქვეყნებთან შედარებით (ბალტიის სახელმწიფოების გარდა). ამავე დროს, ხაზს გავუსვამთ იმ სამეზობლოს, რომელშიც ჩვენი ქვეყანა აღმოჩნდა ამა თუ იმ პარამეტრით.

ცხადია, ეს მხოლოდ ერთი და მცირე ნაწილია იმ რეიტინგებისა, რომელშიც საქართველო მოხვდა. თუმცა, ისიც ფაქტია, რომ ხშირად სწორედ ასეთი კვლევებით დგება საქართველოს კრებითი პორტრეტი მსოფლიო რუკაზე. და ეს პორტრეტი ისეთივე წინააღმდეგობრივი და ძნელად აღსაქმელია, როგორც ამ რეიტინგებში საქართველოს მიერ დაკავებული ადგილები.

ამერიკული ხარისხი

რასაკვირველია, ეს არ არის რეიტინგი კლასიკური გაგებით. თუმცა, ალბათ, ძალიან რთულად თუ მოიძებნება ისეთი მრავლისმომცველი საინფორმაციო ბაზა, რომელიც სისრულის, სიზუსტისა და განახლების ოპერატიულობის თვალსაზრისით მას შეედრება.

დიახ, დიდი და ზუსტია. მის შედგენაზე ათასობით ადამიანი დედამიწის ყველა კუთხეში მუშაობს. შემდეგ ეს მონაცემები ხარისხდება, იწურება და, საბოლოოდ, მსოფლიოში უმსხვილეს საინფორმაციო ბაზად ყალიბდება. და ეს, პრაქტიკულად, ყოვლისმომცველი ბაზა, არც მეტი - არც ნაკლები, ამერიკის შეერთებული შტატების ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველოს საინფორმაციო ველი გახლავთ. ის მთელი მსოფლიოს, მისი ცალკეული ნაწილების თუ ქვეყნების ცხოვრების ყველა სფეროს დეტალურ რუკას მოიცავს და ნათლად წარმოაჩენს როგორც ერთიან სურათს, ასევე, მის ცალკეულ ფრაგმენტებს.

მაგალითად, აქედან ირკვევა, რომ მსოფლიოში 6,6 მილიარდი ადამიანი ცხოვრობს, რომელთაგანაც 3 მილიარდი, ანუ დედამიწის მთელი მოსახლეობის 45,9%25, შრომობს. თუმცა, შრომისუნარიანი მოსახლეობის თითქმის ნახევარი სიღარიბის ზღვარს მიღმა ცხოვრობს და დღეში 2 დოლარზე ნაკლები შემოსავალი აქვს. გამოდის, მსოფლიოს უდიდესი ნაწილი არა სიღარიბის, არამედ უკიდურესი სიღატაკის, ჯერჯერობით, გადაულახავი პრობლემის წინაშე დგას.

განვითარებულ ქვეყნებში უმუშევრობის დონე 4%25-დან 12%25-მდე მერყეობს. ინდუსტრიულად და ფინანსურად განუვითარებელ სახელმწიფოებში კი ეს მაჩვენებელი, როგორც წესი, 30%25-ზე ნაკლები არასოდეს არის. დედამიწის „უსაქმურობის ჩემპიონი“ წყნარი ოკეანის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში ჩაგდებული პატარა კუნძული ნაურუ ყოფილა, რომელზე მცხოვრები 13,2 ათასი ადამიანიდან 90%25 უმუშევარია. დანარჩენ ორ პრიზიორს ქვეყნიერებას აფრიკა ჩუქნის - ლიბერიასა და ზიმბაბვეში უმუშევრობის მაჩვენებელი ასევე 80%25-ზე მეტია.

ცხრილი ქვეყნების რეიტინგი დასაქმებული მოსახლეობის სიდიდის მიხედვით

დსთ-ს სივრცის ქვეყნები ამ სიის მთელ პერიმეტრზე არიან განფენილი. უმუშევრობის მხრივ მთლად წყალწაღებული ყოფილა თურქმენეთი, რომელსაც პრიზიორობამდე ერთი ნაბიჯი დააკლდა და, ეგზოტიკურ ქოქოსის კუნძულებთან ერთად, 60%25-იანი უმუშევრობით მეოთხე-მეხუთე ადგილები გაიყო. სერბეთთან მეოცე-ოცდამეერთე ადგილებს ჩვენი მეზობელი სომხეთი იყოფს 31,6%25-იანი უმუშევრობით, რაც ასევე საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია.

მაღალი უმუშევრობის ზონას დანარჩენებმა თავი დააღწიეს და საშუალო უმუშევრობის დონით გამორჩეულ ქვეყნებში დალაგდნენ. ორნიშნა უმუშევრობის მაჩვენებლით (18%25) ჩვენს ქვეყანას დსთ-ს უკვე ჩამოთვლილ ქვეყნებთან ერთად კიდევ ერთი - ყირგიზეთის სახელმწიფო უსწრებს (რეიტინგში 50-ადგილი).

სწორედ მას მოჰყვება საქართველო, რომელიც 193-ქვეყნიან სიაში 70-ე ადგილზეა 12,6%25-ანი უმუშევრობის დონით. როგორც ირკვევა, საქართველოში უფრო მეტი უმუშევარი ყოფილა, ვიდრე, თუნდაც, ტაჯიკეთში (12%25, რეიტინგის 77-ე ადგილი).

რაც შეეხება დსთ-ს სხვა სახელმწიფოებს, აქ უმუშევრობის მაჩვენებელი უკვე ერთნიშნაა, მიმდევრობა კი ასეთი: 114-ე - ყაზახეთი (უმუშევარია მოსახლეობის 8,1%25), 118-ე - მოლდოვა (8%25), 127-ე - რუსეთი (7,6%25), 169-ე - უკრაინა (3,1%25), 186-ე- ბელარუსი (1,6%25), 188-ე -აზერბაიჯანი (1,6%25). აი, უზბეკეთში კი, თურმე, შრომით სულაც თავს იკლავენ. აქ უმუშევარი მოსახლეობის მხოლოდ 0,7%25 ყოფილა, რაც ერთ-ერთი საუკეთესო მაჩვენებლია მთელ მსოფლიოში.

საბოლოოდ, სად მოთავსდა საქართველო? ჩვენმა ქვეყანამ ამ სიაში მეშვიდე ათეული „დახურა“. ჩვენზე ოდნავ მაღალი უმუშევრობა 13%25-იანი დონით 65-68 ადგილებზე დამკვიდრებულ კუკის კუნძულებზე, ტონგაში, საუდის არაბეთსა და კოტ დ'ივუარში, ასევე, ბელიზში (12,9%25) ყოფილა. რაც შეეხება საქართველოზე ოდნავ უფრო დასაქმებულ ქვეყნებს, მათ რიცხვში გრენადა და იორდანია (12,5%25), ასევე, სირია (12,3%25), ურუგვაი და ვენესუელა (ორივეგან - 12,2%25) შედიან.

რაც შეეხება ქვეყანას, სადაც, პრაქტიკულად, ნულოვანი უმუშევრობაა, ასეთი საფრანგეთსა და ესპანეთს შორის წერტილად ჩასმული ანდორას სამეფო გახლავთ, რომლის 71-ათასიანი მოსახლეობა მთლიანად დასაქმებული ყოფილა. ცხადია, როცა მოსახლეობა ანდორასავით მცირეა, იქ დასაქმების მეტი რესურსიც არსებობს და უმუშევართა პროცენტული მაჩვენებელიც მიზერულია. თუმცა, არც ის უნდა იყოს გასაკვირი, რომ რიცხობრივად ყველაზე მეტი დასაქმებული იმ ქვეყნებში ირიცხება, სადაც პოპულაციის საერთო ოდენობა არა მილიონობით, ან, თუნდაც, ასეული მილიონობით, არამედ უკვე მილიარდობით განიზომება.

ამ მხრივ, მსოფლიოში ბადალი, ცხადია, ჩინეთს არ ჰყავს - იქ, არც მეტი, არც ნაკლები, 792 მილიონი მომუშავეა აღრიცხული. მეორე და მესამე ადგილებიც სავსებით ლოგიკურად არის გადანაწილებული: ინდოეთში თითქმის ნახევარი მილიარდი ადამიანია დასაქმებული, ამერიკის შეერთებულ შტატებში კი - 150 მილიონამდე. მესამე პოზიციას ამერიკას მხოლოდ ევროპა ართმევს, თუმცა - მხოლოდ ერთიანი (27 წევრი სახელმწიფოსგან შემდგარი) ფორმატით.

რაც შეეხება პირველი ათეულის დანარჩენ სახელმწიფოებს, აქაც დასაქმებასა და მოსახლეობის რიცხოვნობას შორის გარკვეული კორელაცია იკითხება და ეს თანაბრად ეხება როგორც უფრო მეტად განვითარებულ იაპონიას (მე-8 ადგილი), ასევე, გაცილებით ჩამორჩენილ ბანგლადეშს (მე-7 ადგილი); როგორც ლათინურ ბრაზილიას (მე-5), ასევე, აზიურ ინდონეზიას (მე-4) და ა.შ.

დსთ-ს სივრცის სახელმწიფოებიდან ყველაზე მეტი დასაქმებული, როგორც მოსალოდნელი იყო, რუსეთში აღინუსხა: 74,22 მილიონი დასაქმებული ადამიანით ჩრდილოელი მეზობელი მსოფლიო რეიტინგის მე-6 ადგილზე დამკვიდრდა. დსთ-ს სხვა ქვეყნებთან შედარებით, რუსეთში ჯერადად მეტი დასაქმებულია. მაგალითად,

ამ სივრცის კიდევ ერთ ქვეყანში - უკრაინაში 22,67 მილიონი დასაქმებულია, რაც მას 23-ე ადგილს ანიჭებს. უკრაინელებზე 10 საფეხურით უკან კი უზბეკეთი აღმოჩნდა, სადაც, თურმე, 14,3 მილიონი ადამიანი ირჯება. პირველ ორმოცდაათ ათეულს 7,85 მილიონი მშრომელი ადამიანის რესურსით ამ უკანასკნელის მეზობელი ყაზახეთის სახელმწიფო აგვირგვინებს.

ამის შემდეგ პოზიციები ასეა განაწილებული: 62-ე პოზიციაზე ჩვენი მეზობელი აზერბაიჯანია, სადაც 5,45 მილიონი ადამიანი შრომობს. თურმე, 75-ზე - ბელარუსი (4,3 მილიონი), 83-ზე - ტაჯიკეთი (3,7 მილიონი), 97-ზე - ყირგიზეთი (2,7 მილიონი), 104-ზე კი - თურქმენეთი (2,34 მილიონი).

დასაქმებული მოსახლეობის რაოდენობის მიხედვით, საქართველომ 200 ქვეყანას შორის 108-ე ადგილი დაიკავა. ჩვენს ქვეყანაში, თურმე, 2,04 მილიონი ადამიანი მუშაობს; ცოტა უფრო მეტი, ვიდრე ირლანდიაში (2,03 მილიონი ადამიანი) ან ნიკარაგუაში (2,1 მილიონი) და ცოტა უფრო ნაკლები, ვიდრე სლოვაკეთში (2,24 მილიონი) ან ახალ ზელანდიაში (2,13 მილიონი). დსთ-ს სივრციდან საქართველოს დასაქმებულთა რაოდენობით მხოლოდ მოლდოვა (1,34 მილიონი ადამიანი, რეიტინგის 122-ე ადგილი) და სომხეთი (1,2 მილიონი, 124-ე ადგილი) ჩამორჩებიან. აქედან სომხეთის საერთო მოსახლეობა საქართველოსას, დაახლოებით, 35%25-ით ჩამოუვარდება, მოლდოვისა კი - თითქმის 10%25-ით.

ასე რომ, დასაქმებულთა რაოდენობის განმსაზღვრელი, ცხადია, მარტო ქვეყნის პოპულაციის სიდიდე ვერ იქნება. თუმცა, ის ქვეყნები, სადაც ყველაზე ნაკლები ადამიანია დასაქმებული, უპირატესად, მცირე ან სულაც ჯუჯა-სახელმწიფოებია. ამ მხრივ რეიტინგის ბოლო 12 სახელმწიფოდ ის ქვეყნები დალაგდნენ, სადაც დასაქმებულთა სრული ოდენობა 30 ათას ადამიანს არ აღემატება: ამერიკის სამოა, ანტიგუა და ბარბუდა, ლიხტენშტეინი, სოლომონის კუნძულები, დომინიკა, გრენლანდია, ფარერისა და კაიმანის კუნძულები, სან-მარინო, სენტ-ქითსი და ნევისი.

ყველაზე ნაკლები მშრომელი კი მარშალის კუნძულებზე ყოფილა - იქ სულ 15 ათასი ადამიანი საქმიანობს. თუმცა, მოსახლეობაც მხოლოდ 62 ათასამდეა. ამდენივე დასაქმებული ყოფილა დიდი ბრიტანეთის კონტროლირებად გიბრალტარშიც, სადაც პოპულაცია კიდევ უფრო მცირეა - სულ 28 ათასამდე ადამიანი.

თუმცა, როგორც ირკვევა, მსოფლიოში დასაქმებულთაგან ყოველი მეორე სიღარიბის ზღვარს მიღმა ცხოვრობს. ამ კატეგორიაში მოხვედრილ ადამიანებს დღიურად 2 დოლარზე ნაკლები შემოსავალი აქვთ. და, როგორც ირკვვა, საქართველოს ამ რეიტინგში ძალიან არასახარბიელო ადგილი უკავია.

სიღარიბის დონის განსასაზღვრად სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებული მეთოდოლოგიები არსებობს. ამერიკაში ოჯახის სიღარიბის დონის დასადგენად, მისი შემოსავალი მინიმალურ საკვებ რესურსთან დარდება და სამზე მრავლდება (ითვლება, რომ ამერიკელები საკვებზე შემოსავლის მესამედს ხარჯავენ). ამასთან, მოსახლეობის სხვადასხვა ჯგუფისათვის საკვები რაციონის 19 ნაირსახეობაა განსაზღვრული.

სწორედ ამ მეთოდოლოგიის გამოყენებით არის შედგენილი სიღარიბის რეიტინგი. ცხადია, უფრო მაღალი ალბათობით შეიძლება მის სუბიექტურობაზე საუბარი, მაგრამ ფაქტია, რომ დაინტერესებულ ადამიანებს და ორგანიზაციებს ამერიკის ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო სწორედ ასეთ მონაცემებს სთავაზობს (ცნობისათვის: ამ გამოთვლებით, თავად ამერიკის შეერთებულ შტატებში სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფებად უკვე 300 მილიონს გადაჭარბებული მოსახლეობის 12%25-ია მიჩნეული!).

მსოფლიოს ყველაზე ღარიბი სახელმწიფო ზამბიაა: იქ მოსახლეობის 86%25 სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობს, რისი ერთ-ერთი გამოწვევი მიზეზიც ჯანდაცვის უმდაბლესი დონეა - ქვეყნის 12-მილიონიანი მოსახლეობიდან, დაახლოებით, 15%25 შიდსით არის დაავადებული. მეორე ადგილზე ღაზას სექტორია, სადაც სიღარიბის გამომწვევი მიზეზი არანაკლებ დიდი განსაცდელი - ისრაელ-პალესტინის გაუთავებელი კონფლიქტია: აქ ყოველი ხუთიდან ოთხი ღატაკია.

დაახლოებით ასეთივე მონაცემებია სიის ოთხ შემდგომ სახელმწიფოშიც. და თუ მათ შორის 80%25-იანი სიღარიბე ნაკლებად გასაკვირია აფრიკულ ჩადში, ლიბერიასა და ჰაიტიში, ამ სიაში მოლდოვას მოხვედრა (80%25) უფრო მოულოდნელი უნდა იყოს. ამ „თეთრი ყვავის“ გარშემო პირველ ათეულში სულ აფრიკული ქვეყნები არიან შემოწყობილი (უკვე ჩამოთვლილების გარდა, კიდევ გვატემალა, სურინამი, ზიმბაბვე, მოზამბიკი და ანგოლა).

ქვეყნების რეიტინგი უმუშევრობის დონის მიხედვით

130 შესწავლილი ქვეყნიდან საქართველო ამ სიაში საკმაოდ მაღალ პოზიციაზე მოხვდა. ჩვენზე უფრო მაღალი სიღარიბე პოსტსაბჭოთა სივრციდან, მოლდოვის გარდა, მხოლოდ ტაჯიკეთსა (60%25, რეიტინგის მე-19 ადგილი) და თურქმენეთში (58%25, 22-ე ადგილი) გამოვლინდა. ჩვენი ქვეყანა კი 54%25-იანი სიღარიბის დონით მსოფლიოში 25-28-ე ადგილებს იყოფს სან-ტომესთან და პრინსიპთან, პერუსთან და სენეგალთან ერთად.

პოსტსაბჭოთა სივრციდან ჩვენზე მეტი სიღარიბე რვა ქვეყანაში ყოფილა: სომხეთში (50%25, 33-ე ადგილი), აზერბაიჯანში, (49%25, 41-ე), ყირგიზეთში (40%25, მე-60), უკრაინაში (29%25, 81-ე), უზბეკეთში (28%25, 84-ე), ბელარუსში (27,1%25, 86-ე), რუსეთსა (25%25, 95-ე) და ყაზახეთში (19%25, 107-ე).

რაც შეეხება სიღარიბის ყველაზე დაბალდონიან სახელმწიფოს, ასეთი ერთ-ერთი გამორჩეული „აზიური ვეფხვი“ - ტაივანი აღმოჩნდა, რომელმაც ამ მაჩვენებელს მზარდი ეკონომიკური ზრდისა და უმუშევრობის მინიმიზაციის ხარჯზე მიაღწია. აზიიდან სიღარიბესთან წარმატებული ბრძოლით კიდევ სამხრეთ კორეა (ღარიბი მოსახლეობის 4%25-ით), მალაიზია (8%25), ჩინეთი და ტაილანდი (10-10%25) გამორჩეულან. არანაკლები წარმატებებია ევროპაშიც: აქ ტრადიციულად შეძლებულ ავსტრიას (ღარიბების წილი 3,9%25), ბელგიას (4%25), საფრანგეთს (6,5%25) და ირლანდიას (10%25) დინამიკურად განვითარებადი უნგრეთიც (8,6%25) შეჰმატებია.

რაც შეეხება აფრიკას, მას სიღარიბის რეიტინგში უამრავ გაჭირვებულთან ერთად, ორი წელგამართულიც ჰყავს წარმოდგენილი - მავრიკია და ტუნისი შავი კონტინენტის მძიმე მდგომარეობაში ბედნიერ გამონაკლისებად მოჩანს.

საგულისხმოა, რომ ეს მონაცემები ზოგიერთი ქვეყნის შემთხვევაში სულ ახალია, ზოგიერთში კი - შედარებით მოძველებული. თუმცა, ფაქტი ფაქტად რჩება: ცენტრალური სადაზვერვო სამმართველო, და, შესაბამისად, მსოფლიოს უდიდესი ქვეყანა სწორედ ამ ინფორმაციას ეყრდნობა და ამ პარამეტრებით ხელმძღვანელობს.

იოლი ბიზნესი

საკუთარი საქმის ორგანიზებაზე ყველა თუ არა, ალბათ, ძალიან ბევრი ადამიანი ოცნებობს. ბევრისთვის ეს ოცნება საბოლოოდ ოცნებადვე კვდება. თუმცა, მათთვის, ვინც თეორიულ მოსაზრებებს კონკრეტულ საქმიანობას ამჯობენებს, ზოგჯერ ეს პრობლემა მაინც გადაუჭრელია: საქმის დაწყება იმდენად ბევრ ბარიერს აწყდება, რომ ადამიანების ნაწილი ამ წამოწყებაზე საერთოდ უარს ამბობს.

მსოფლიო ბანკის ჯგუფში შემავალი საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია ყოველწლიურად ითვლის ქვეყნების რეიტინგს ბიზნესის წარმოების სიიოლის მიხედვით. ამ კვლევის ფარგლებში 155 ქვეყნის შესწავლა რამდენიმე პარამეტრით ხდება და ბიზნესისადმი კეთილგანწყობის ინდექსის სწორედ ამის მეშვეობით დგინდება.

კვლევის მეთოდოლოგია ასეთია: გამოიკვლევა მხოლოდ შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებები (შპს). აქედან, ყველა ქვეყანაში ყველაზე პოპულარული ვარიანტი ირჩევა. ბიზნესის მეპატრონეები ქვეყნის რეზიდენტი ფიზიკური პირები უნდა იყვნენ, აწარმოებდნენ საქონელს ან მომსახურებას და არ სარგებლობდნენ პრივილეგიებით.

ბიზნესის გაიოლებისკენ სწრაფვა მთელ მსოფლიოში თვალსაჩინოა. მით უფრო, რომ ზოგიერთ ქვეყანაში ამ მხრივ მანამდე საერთოდ წარმოუდგენელი მდგომარეობა ყოფილა. მაგალითად, გვატემალაში (ამ რეიტინგის 109-ე ადგილი) უმარტივესი სამეურნეო დავები ზოგჯერ 4 წელი იხილებოდა, სიერა ლეონეში კი (136-ე) ჯამური გადასახადები კომპანიის მოგების 164%25-ს (!) შეადგენდა.

როგორც გაირკვა, რეფომების შემდეგ ყველაზე ფუნდამენტური ძვრები აღმოსავლეთი ევროპისა და ცენტრალური აზიის სახელმწიფოებში მოხდა. დიდწილად ეს იმანაც გამოიწვია, რომ აღმოსავლეთი ევროპის ბევრი ქვეყანა ევროკავშირს შეუერთდა. თუმცა, არც სხვა ქვეყნები იყვნენ პასიურები: ცვლილებათა სიმკვეთრით ევროკავშირელებს ტოლი არ დაუდეს სერბიამ, ვიეტნამმა და, რაც ძალიან სასიხარულოა, საქართველომ. სწორედ ამ რეფორმების შედეგად მიიჩნია საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციამ საქართველოში კორუფციის დონის შემცირება და ეკონომიკის ზრდის ტემპის მატება.

ეს კვლევა, ძირითადად, 7 კომპონენტის კვლევას მოიცავს: ბიზნესის დაწყების სიმარტივეს (პროცედურების რაოდენობა, ვადები, დანახარჯები, კაპიტალის მინიმალური ოდენობა), ლიცენზირების ეტაპს (პროცედურების და დღეების რაოდენობა და ღირებულება), ბიზნესის ლიკვიდაციის სტადიას (ვადები, ღირებულება და ვალების ამოღების კოეფიციენტი), პერსონალთან ურთიერთობის ვალდებულებებს (დაქირავება-გათავისუფლება, სამუშაო დღის ლიმიტი და კომპენსაციები), საკუთრების უფლებას (აქაც პროცედურები, ვადები, ღირებულება), გადასახადებს (სახეები, ჯამური ტვირთი) და სასამართლო გადაწყვეტილებების აღსრულების დონეს.

სწორედ ამ პარამეტრების შეწონვით გაირკვა, რომ ბიზნესის საწარმოებლად ყველაზე ხელსაყრელი ქვეყანა ახალი ზელანდია ყოფილა, სადაც კომპანიის შექმნა სულ რაღაც ორი პროცედურის გავლის და 4 დოლარის გადახდის შემდეგ, 12 დღეში შეიძლება. თან, არც ახალი კომპანიის მინიმალური კაპიტალის მოთხოვნა არსებობს. ცოტა მეტი დრო და 600 დოლარი სჭირდება ლიცენზიის მიღებას (თუმცა, ამ მხრივ ზელანდიას ბადალი მაინც არ მოეძევება; ისევე, როგორც საკუთრების უფლების დაცვაში).

მეორე ადგილზე სინგაპური დამკვიდრდა, რომელმაც აშშ-ს გადაასწრო.

რეიტინგის პირველ ათეულში მკვიდრობს, ასევე, დიდი რვიანის ორი ქვეყანა - კანადა (მე-4) და დიდი ბრიტანეთი (მე-9), სკანდინავიი ორი სახელმწიფო - ნორვეგია და დანია (შესაბამისად, მე-5 და მე-8, აქედან ნორვეგიაში ყველაზე პატიოსნად ასრულებენ სასამართლოს გადაწყვეტილებებს), ასევე, სამი აღმოსავლელი - ავსტრალია (მე-6), ჰონკონგი (მე-7) და იაპონია (მე-10).

თუმცა, ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ამ ქვეყნებს ყველა პარამეტრით პირველი ადგილები უკავიათ. მეტიც: ცალკეულ საკითხებში ისინი ძალიან დაბალ პოზიციებზე არიან განლაგებულნი. მაგალითად, მე-10 ადგილოსან იაპონიაში ყველაზე იოლი ბიზნესის ლიკვიდაცია ყოფილა. ამ დროს, ბიზნესის დაწყების მხრივ, ამომავალი მზის ქვეყანა მხოლოდ მე-9 ათეულის სათავეშია. ბიზნესის დაწყების სიიოლის მხრივ ყველაზე კარგ პოზიციაზე კანადის სახელმწიფო ყოფილა. საგადასახადო სამოთხის მხრივ სწორი არ ჰყავს მალდივებს, სადაც, თურმე, მხოლოდ ერთი გადასახადი მოქმედებს (საერთო რეიტინგის 31-ე ადგილი). პერსონალი კი ყველაზე კარგად თავს, თურმე, პალაუში გრძნობს - ოკეანეთში ჩაკარგულ პატარა ქვეყანაში, სადაც ამ კუნძულის მთელი მოსახლეობა - 20 ათასი ადამიანი, ყველაზე მარტივი პროცედურებით შეიძლება დასაქმდეს.

დსთ-ს სივრციდან, როგორც გაირკვა, ყველაზე სახარბიელო ვითარება სომხეთში ყოფილა: ჩვენმა სამხრეთელმა მეზობელმა 46-ე პოზიცია ირგუნა.

დანარჩენები უფრო ქვემოთ, მერვე ათეულის ბოლოს და უფრო დაბალ პოზიციებზე არიან განლაგებულნი: 79-ე - რუსეთი, 83-ე - მოლდოვა, 84-ე - ყირგიზეთი, 86-ე - ყაზახეთი, 98-ე - აზერბაიჯანი.

სწორედ მათ მოსდევს საქართველო, რომელიც პირველი ასეულის ბოლო საფეხურზეა. განხორციელებული რეფორმების მიუხედავად, ჩვენმა ქვეყანამ რეიტინგში უფრო მაღალი ადგილის დაკავება ვერ მოახერხა. ცალკეული პარამეტრებით საქართველოს პოზიცია ასეთი აღმოჩნდა: ჩვენი ქვეყანა ბიზნესის დაწყების სიმარტივის მხრივ მსოფლიოში 55-ე ყოფილა, ლიცენზირების სისტემის სიიოლით 126 ქვეყანა გვჯობნის, ბიზნესის ლიკვიდაციას კი ჩვენზე უკეთ 86 ქვეყანაში ახდენენ. პერსონალის უფლებებისა და ვალდებულებების კომპონენტში საქართველომ 65-ე ადგილი დაიკავა, საკუთრების უფლებების მხრივ, ჩვენს ქვეყანას მე-17 პოზიცია უკავია, გადასახადების ნაწილში - 131-ე, სასამართლოს გადაწყვეტილებების აღსრულების მხრივ კი - 63-ე.

საერთო მაჩვენებლით, საქართველო დსთ-ს სივრციდან ბელარუსზე (106-ე), უკრაინაზე (124-ე) და უზბეკეთზე (138-ე) წინ მოხვდა.

ქვეყნების რეიტინგი საქმიანობის სიიოლის მიხედვით

რაც შეეხება ჩვენი ქვეყნის უშუალო სარეიტინგო მეზობლებს, აქ განლაგება ასეთია: ბიზნეს-გარემოს ლიბერალიზების მხრივ უფრო წინ აღმოჩნდნენ ოკეანეთის მკვიდრი მალავი და ლესოტო, მეზობელი აზერბაიჯანი და აზიური ვიეტნამი, ცოტა უფრო უკან კი - აფრიკული ეთიოპია და მაროკო, ასევე, ცენტრალურ ამერიკული დომინიკანის რესპუბლიკა და გაიანა.

მაჩანჩალები აქაც, როგორც მოსალოდნელი იყო, ძირითადად, აფრიკელები არიან, სადაც, უპირატესად, არანაირი შრომითი ურთიერთობები, საკუთრებითი უფლებები თუ სასამართლო სისტემა შესაბამისი წესით ფორმალიზებული არ არის. ასეთებად მალი, ლაოსი, ორივე კონგო, ტოგო, ნიგერი, სუდანი და ჩადი, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა და ბურკინა-ფასო გამოიკვეთნენ.

ამგვარი შედეგები გამოავლინა ბიზნეს-კლიმატის კვლევამ - საკმაოდ საინტერესო და მომცველობითი. თუმცა, მისი ავტორები იქვე მიუთითებენ, რომ ამ კვლევას ერთი ნაკლი აქვს: ის ნაკლებად ითვალისწინებს ქვეყნებში შექმნილ მაკროეკონომიკურ სიტუაციას, ინფრასტრუქტურის განვითარების დონეს და გასაღების ბაზრებთან სიახლოვეს.

ამის გამო, მაგალითად, იამაიკამ საფრანგეთს გაასწრო (რეიტინგის 43-ე და 44-ე ადგილები). არადა, საფრანგეთში მოსახლეობა 20-ჯერ მეტი, ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტი კი - 10-ჯერ მეტია.

თუმცა, ისიც ფაქტია, რომ კვლევა ბიზნესის წარმოებისთვის საკმაოდ ბევრ უმნიშვნელოვანეს საზომს მოიცავს. შესაბამისად, მის სერიოზულობაში ეჭვის შეტანა არ ღირს.

გაეროს განაჩენი

რაც უფრო მეტი დრო გადის, გაეროს საქმიანობის ეფექტურობას და, ზოგჯერ, საჭიროებასაც სულ უფრო ხშირად აყენებენ კითხვის ნიშნის ქვეშ. მართლაც, მსოფლიო პარლამენტის საქმიანობის პერმანენტული ჩავარდნები, ხშირად მოვლენების სრული არააადეკვატურობა თუ მომრავლებული კორუფციული სკანდალები ამ შეხედულებას სულ უფრო და უფრო მეტად აღვივებს. მაგრამ, იმავდროულად, გაეროს სააგენტოები მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების სერიოზული მკვლევარები არიან, რომლებიც უამრავ სფეროში ძალიან საყურადღებო და ანგარიშგასაწევ კვლევებს გენერირებენ.

აქედან ერთ-ერთია გაეროს სააგენტოების მიერ შედგენილი ქვეყნების რეიტინგი ცხოვრების დონის მიხედვით, რომელიც ყოველწლიურად დგინდება, 1990 წლიდან მოყოლებული. ამ კვლევის ფარგლებში ე.წ. ადამიანური განვითარების ინდექსის HDI, Human Development Index, დადგენა ხდება, რომელიც რამდენიმე პარამეტრის შესწავლით გამოითვლება. მათგან ძირითადები ცხოვრების ხანგრძლივობა, განათლების დონე და ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტის სიდიდეა. სწორედ HDI-ს მონაცემია ის მთავარი პარამეტრიც, რომლის შესაბამისადაც ჯგუფდებიან ქვეყნები ცხოვრების დონის მიხედვით.

მეექვსე წელია, ამ რეიტინგს ლიდერობს ნორვეგია, რომელშიც ცხოვრების დონე ყველაზე სოლიდურად არის მიჩნეული. ამ თეზას, ჯერჯერობით, ვერც ერთი კონკურენტი ეჭვის ქვეშ ვერ აყენებს. თუმცა, ეს არ ნიშნავს, რომ ნორვეგიის სახელმწიფო ყველა პარამეტრით თანაბრად ძლიერი და მიუწვდომელია.

მაგალითად, ცხოვრების ხანგრძლივობით მსოფლიო ლიდერი რეიტინგის სულაც 22-ე ადგილზე გასული ჩინური ჰონ კონგი ყოფილა (81,8 წელი); განათლების ხელმისაწვდომობის ინდექსით რეიტინგის ბრინჯაოს პრიზიორი (113%25) ავსტრალია ლიდერობს; ერთ სულ მოსახლეზე მსყიდველუნარიანობის პარიტეტით დანარჩენებისგან დიდი უპირატესობით მოწყვეტილი - რეიტინგის მე-12 ადგილზე დამაგრებული - ლუქსემბურგის სახელმწიფო (69 961 დოლარი) აღმოჩნდა.

თუმცა, საბოლოო ანგარიშით, ნორვეგიის პოზიცია თითქმის ყველა პარამეტრში მაქსიმალურია, რის გამოც, როგორც აღვნიშნე, ნორვეგია უკვე 6 წელია, 63 ქვეყნისგან შემდგარ ჯგუფს ლიდერობს, რომლებშიც ცხოვრების მაღალი დონეა დაფიქსირებული. მის გარდა, პირველ ათეულში იმდენად ჭრელი ტერიტორიული წარმომადგენლობაა, რომ ქვეყნიერების ყველა ნაწილს ფარავს. საერთო ანგარიშით, უპირობო ფავორიტი აქაც ევროპაა, რომელსაც პირველ ათეულში, ნორვეგიის გარდა, კიდევ 5 ქვეყანა ჰყავს ნომინირებული: ისლანდია, ირლანდია, შვედეთი, შვეიცარია და ჰოლანდია (შესაბამისად, მე-2, მე-4, მე-5, მე-9 და მე-10 ადგილებზე). სიის დანარჩენ ადგილებს აზიის ლიდერი იაპონია (მე-7), ჩრდილოეთ ამერიკის კონტინეტის ორი მძიმეწონოსანი - კანადა (მე-6) და აშშ (მე-8) და ოკეანეთის წარმომადგენელი ავსტრალია იკავებენ. ამ უკანასკნელს რეიტინგში ძალიან მაღალი - მე-2 ადგილი უკავია.

რაც შეეხება დსთ-ს სახელმწიფოებს, მათგან მაღალი ცხოვრების დონით გამორჩეულ 63-ქვეყნიან ნუსხაში ვერავინ მოხვდა. მათი ადგილები მხოლოდ იმ ქვეყნების გვერდით აღმოჩნდა, სადაც ცხოვრების დონე საშუალო ან დაბალია. აქედან, პირველ ჯგუფში ყველაზე მეტი - 82 სახელმწიფო აღირიცხა.

საშუალო შეძლების ხახელმწიფოების სიაში პირველი დსთ-ელი რუსეთია - მას 65-ე ადგილი მიკუთვნეს. რუსეთს ორი საფეხურით მასთან საკავშირო სახელმწიფოს მეორე მშენებელი - ბელარუსი ჩამორჩება. ცოტა უფრო ქვემოთ თითქმის მიჯრით განლაგდნენ უკრაინა (77-ე), ყაზახეთი (79-ე) და სომხეთი (მე-80), რომელთაც საკმაოდ დიდი მოწყვეტით ჩვენი ქვეყანა მოსდევს.

საბოლოო ანგარიშით, საქართველოს ერთიან სიაში 97-ე ადგილი ერგო ასეთი მაჩვენებლებით: სიცოცხლის ხანგრძლივობა - 70,6 წელი, განათლების ხელმისაწვდომობის ინდექსი - 75%25, მშპ ერთ სულ მოსახლეზე - 2844 დოლარი წელიწადში. 97-ე პოზიცია ამ შემთხვევაში საშუალო შეწონილი მაჩვენებელია, თორემ ცალკეული პარამეტრებით ქვეყანას, ზოგიერთ შემთხვევაში, უფრო უკეთესი ადგილი უკავია (მაგალითად, ცხოვრების საშუალო ხანგრძლივობის მიხედვით საქართველო ბევრ მასზე წინ მყოფ ქვეყანას უსწრებს), ზოგიერთში კი - უარესი (მაგალითად, ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ს მხრივ მას საბოლოო სიაში უფრო ქვედა პოზიციებზე მყოფი ქვეყნები უსწრებენ).

ამ რეიტინგშიც საქართველოს სამეზობლო, სხვა რეიტინგების მსგავსად, საკმაოდ ჭრელი და გეოგრაფიულად წარმომადგენლობითი აღმოჩნდა: პირველი ასეულის ბოლო ათეულში, სადაც საქართველოს მოეძებნა ადგილი, სამხრეთ ამერიკული პარაგვაი ლიდერობს, რომელსაც ჩვენი მეზობელი თურქეთი, აზიური შრი-ლანკა, კარიბის ზღვის აუზში მდებარე დომინიკანის რესპუბლიკა და ბელიზი და ჩვენი კიდევ ერთი ახლო მეზობელი - ირანი მოსდევენ. ამის შემდეგ პოზიციაზე უკვე საქართველოა, რომელსაც მცირეოდენ ჩამორჩებიან აზიური მალდივები, მეზობელი აზერბაიჯანი (რეიტინგის 99-ე ადგილი) და ახლო აღმოსავლური პალესტინის ოკუპირებული ტერიტორიები.

დსთ-ს დანარჩენი ქვეყნებიდან, რომელთაც საშუალო შეძლების ქვეყნების ნუსხაში მოიპოვეს ადგილი, ყველა პირველ ასეულს მიღმაა: თურქმენეთი - 105-ე, ყირგიზეთი - 110-ე, უზბეკეთი და მოლოდოვა - 113- ე და 114-ე, ასევე, ტაჯიკეთი - 122-ე. საგულისხმოა, რომ სვაზილენდის სახელმწიფო, რომელშიც ცხოვრების ყველაზე დაბალი ხანგრძლივობაა დაფიქსირებული (31,2 წელი), სწორედ საშუალო შეძლების ქვეყნების ნუსხას ასრულებს (146-ე ადგილი).

რაც შეეხება დაბალი ცხოვრების დონიან სახელმწიფოებს, აქ 30 ქვეყანა დაჯგუფდა, საიდანაც 29 აფრიკული სახელმწიფოა, ერთი კი ცენტრალური ამერიკის კუნძული - ჰაიტი.

177 ქვეყნისგან შემდგარი სიის ბოლოში, როგორც მოსალოდნელი იყო, სწორედ აფრიკული სახელმწიფოები მოექცნენ: მოზამბიკი, ბურუნდი, ეთიოპია, ჩადი, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკა, გვინეა-ბისაუ, ბურკინა-ფასო, მალი, სიერა ლეონე და ნიგერი. აქედან ბოლო სამი ქვეყანა, პრაქტიკულად, ცხოვრებისთვის გამოუსადეგარ ადგილებად არის მიჩნეული. რეიტინგის ბოლოადგილოსან ნიგერში მსოფლიოს მასშტაბით განათლების ხელმისაწვდომობის ინდექსი ყველაზე დაბალია (21%25-იანი), რაც შეეხება ბოლოსწინა სიერა ლეონეს - იქ მიზერულია მშპ ერთ სულ მოსახლეზე მსყიდველუნარიანობის პარიტეტის მიხედვით - მხოლოდ 561 დოლარი.

დაშლილები, ნახევრად დაშლილები და დაუშლელები

ამერიკული მშვიდობის ფონდი (The Fund of Peace) ყოველწლიურად ადგენს არასტაბილური ქვეყნების რეიტინგს, რომელთაც დაშლის საფრთხე ემუქრება. უკანასკნელი ასეთი კვლევისას რეიტინგის შემდგენელმა ექსპერტებმა 8 თვის განმავლობაში ადგილობრივი და მსოფლიო მედიის ათეულობით ათასი სტატია, კვლევა თუ ექსპერტული დასკვნა დაამუშავეს. შესწავლილი ქვეყნები 12 კრიტერიუმით შეფასდა და ეს შეფასებები სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ბლოკებად დაიყო. შესაბამისად, რეიტინგის შედგენისას თავი მოეყარა და დახარისხდა სოლიდური საინფომაციო მასივი, რომლის ფორმირებაც ცალკეული, სხვადასხვა პროფილის კომპონენტებისგან მოხდა.

ქვეყნის დემოგრაფიული პრობლემატიკა, ლტოლვილთა და იძულებით ადგილნაცვალ პირთა მასობრივი მოძრაობა, არათანაბარი ეკონომიკური განვითარება, ეკონომიკური აქტივობის დაცემა, ხელისუფლების კრიმინალიზაცია და კორუმპირებულობა, ადამიანის უფლებათა დარღვევა, სახელისუფლო ელიტების განხეთქილება, სხვა სახელმწიფოებისა და გარე სუბიექტების მხრიდან საშინაო საქმეებში ჩარევა - ასეთია ძირითადი ჩამონათვალი იმ პარამეტრებისა, რომელთა მეშვეობითაც გაიზომა ქვეყნების მდგრადობა მთლიანობის შენარჩუნებაზე.

რეიტინგში დედამიწის ყველაზე სუსტ სახელმწიფოდ სუდანია მიჩნეული. აფრიკის უდიდესი ქვეყანა არაბული და ნეგროიდული მოსახლეობის ქრონიკულმა დაპირისპირებამ განადგურების პირას მიიყვანა. ამის ყველაზე სერიოზული გამოვლინება სუდანის დასავლეთ პროვინცია დარფურშია, სადაც, სხვათა შორის, ცოტა ხნის წინ, ნავთობის სოლიდური მარაგები აღმოაჩინეს. შესაბამისად, სუდანის და დარფურის პრობლემისადმი ზრდის ინტერესი გარანტირებულია.

არასტაბილური ქვეყნების რაოდენობით უპირობო ლიდერი აფრიკა გახდა. დაშლისკენ ყველაზე მეტად მიდრეკილი 30 სახელმწიფოდან 15 შავი კონტინენტის ქვეყანა აღმოჩნდა. დაუსრულებელი რელიგიური და ეთნიკური კონფლიქტების გამო, მათ უმეტესობას მსოფლიო რუკიდან საერთოდ გაქრობა ემუქრება. აქედან უმეტესობა (მაგალითად, კოტ-დ,ივუარი - მე-2 ადგილი, ზიმბაბვე - მე-3, ჩადი - მე-6, სომალი - მე-7, გვინეა - მე-11) უკვე ნახევრად დაშლილი სახელმწიფოებია. თუმცა, სახელმწიფოს რღვევის მიზეზი მხოლოდ ეთნიკური და რელიგიური სიჭრელე რომ არ არის, ეს ცხადზე უცხადესია - იგივე ბურუნდი (მე-11 ადგილი) და რუანდა (24-ე) მონორასობრივი და, უპირატესად, მონოეთნიკური სახელმწიფოებია, მაგრამ დაშლამდე მათაც, პრაქტიკულად, აღარაფერი უკლიათ.

„შავ სიაში“ მოხვედრილი სახელმწიფოების რაოდენობით მეორე ადგილზე აზია მოხვდა. დანგრევის პირას მისული 30 ქვეყნის ნუსხაში აზიის 11 სახელმწიფოა. აქედან ყველაზე მეტად მოსპობის საფრთხე სახელმწიფოებრიობას ერაყში (მე-4 ადგილი), პაკისტანსა (მე-9) და ავღანეთში (მე-10) ემუქრება. დაუსრულებელმა ომმა და მკვეთრად დაქსაქსულმა საზოგადოებამ (შიიტები, სუნიტები, ასევე, ცალკე ჯგუფად მდგომი ქურთები) ერაყში ქვეყნის შიდა ინტეგრაციული პროცესი თითქმის ნულამდე დასცა. იგივე ითქმის ავღანეთზეც, სადაც აღმოსავლეთს „თალიბებისადმი“ ლოიალური პუშტუნების დაჯგუფებები აკონტროლებენ, ჩრდილოეთს კი - ნატოს 32-ათასიან სამხედრო კონტინგენტთან თანამშრომლობის რეჟიმში მყოფი ტაჯიკები და უზბეკები.

სხვა აზიური სახელმწიფოებიდან მაღალი რისკის ზონაში ჩრდილოეთ კორეა (მე-14), იემენი (მე-16), ბანგლადეში (მე-19), ნეპალი (მე-20) და შრი-ლანკა (25-ე) მოხვდნენ.

ყოფილი საბჭოეთის ქვეყნებიდან, მშვიდობის ფონდის ექსპერტების შეფასებით, ყველაზე დიდი საფრთხე უზბეკეთს (23-ე ადგილი) და ყირგიზეთს (28-ე) ემუქრება. მაღალი რისკის ზონაში მოხვდნენ, ასევე, ტაჯიკეთი (42-ე), რუსეთი (43-ე), თურქმენეთი (45-ე) და ბელარუსი (50-ე). შუა სარტყელში დაბინავდნენ მოლდოვა (58-ე) და აზერბაიჯანი (61-ე).

დეზინტეგრაციული პროცესები ნაკლებად ემუქრება უკრაინას (86-ე), ყაზახეთს (88-ე) და სომხეთს (89-ე).

საქართველოს ამ რეიტინგში მე-60 ადგილი არგუნეს. ჩვენს ქვეყანას ყველა პარამეტრით არცთუ სახარბიელო მდგომარეობა დაუდგინდა. განსაკუთრებით არასახარბიელოდ საქმე, როგორც მოსალოდნელი იყო, ქვეყნის შიდა საქმეებში უცხო ქვეყნების ჩარევის ნაწილში გამოიკვეთა (8,6 ქულა). ამ მხრივ საქართველო ისეთი ქვეყნების გვერდით აღმოჩნდა, როგორებიც, მაგალითად, სომალი, გვინეა და ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკაა (თითოეულს 8,5 ქულა და, შესაბამისად, რეიტინგის მე-7, მე-11 და მე-13 ადგილები).

რეიტინგის მიხედვით, ყველაზე ნაკლებად პრობლემურად საქართველოში ეკონომიკური აქტივობის დაცემის პრობლემაა მიჩნეული (5,5 ქულა). ამ მაჩვენებელში საქართველოს გაცილებით ღირსეული სამეზობლო ჰყავს: ჩვენი ტოლ-სწორი აღმოჩნდა ნამიბია (ასევე 5,5 ქულა, რეიტინგის 91-ე ადგილი). რაც შეეხება გარემოცვას, აქ, ერთი მხრივ, ნიგერია და პერუ (5,4 ქულა, რეიტინგის 22-ე და 69-ე ადგილები) შემოგვეწყვნენ, მეორე მხრივ კი - ვიეტნამი დაგვიმეზობლდა (5,5 ქულა, 70-ე ადგილი).

საგულისხმოა, რომ საქართველოში საკმაოდ მაღალ რისკად გამოიკვეთა ხელისუფლების კორუმპირებულობისა და კრიმინალიზაციის საკითხი. ამ პარამეტრით (7,7 ქულა) ჩვენი ქვეყანა ისეთი სახელმწიფოების გვერდით აღმოჩნდა, როგორებიც ლიბერია, გვინეა-ბისაუ, კამბოჯა, პაპუა-ახალი გვინეა და კუბა არიან (7,8 ქულა, რეიტინგის მე-12, 46-ე, 47-ე, 49-ე და 62-ე ადგილები).

მაღალ რისკად არის საქართველოსთვის მიჩნეული, ასევე, ეკონომიკის არათანაბარი განვითარების პრობლემა. ამ მახასიათებელში „მოპოვებული“ 7 ქულით ჩვენი ქვეყანა ასევე საკმაოდ ექსტრავაგანტურ გარემოცვაში მოექცა. საქართველოს ჯგუფში მოქცეულებიდან ზუსტად ასეთივე მაჩვენებელი ჩვენს გარდა მავრიტანიას (41-ე ადგილი), ისრაელს (67-ე), ტანზანიას (71-ე), საუდის არაბეთს (73-ე ადგილი), მაროკოს (76-ე), სალვადორსა (77-ე) და გამბიას (83-ე) აქვთ.

მშვიდობის ფონდის კვლევაში, საქართველოს განვითარებისთვის მაღალი რისკის კიდევ ერთ შემცველად სახელისუფლო ელიტების განხეთქილებაა მიჩნეული. ეს საფრთხე ჩვენი ქვეყნისთვის 7,1 ქულით შეფასდა, რამაც საქართველო ასეთ ქვეჯგუფში მოახვედრა: სირია და პერუ (7,1 ქულა, რეიტინგის 33-ე და 69-ე ადგილები), ცოტა უკეთეს პოზიციაზე - ნიკარაგუა და ვიეტნამი (7 ქულა, 59-ე და 70-ე ადგილები); ოდნავ უარეს პოზიციაზე - ფილიპინები და ტაილანდი (7,2 ქულა და, შესაბამისად, 68-ე და 79-ე ადგილები).

საშუალოზე მაღალი რისკის მატარებელია ლტოლვილებისა და იძულებით გადაადგილებულების მაღალი მიგრაცია და რაოდენობა. ამ საფრთხემ საქართველოს ნეგატიურ რეიტინგს 6,8 ქულა შემატა. ასეთივე კოეფიციენტით უმძიმებს ლტოლვილების პრობლემა ყოფას კამერუნს, ტანზანიას და იორდანიას (შესაბამისად, რეიტინგის 36-ე, 71-ე და 74 ადგილები). მეზობლად არიან დამკვიდრებული იემენი (6,7 ქულა, რეიტინგის მე-16 ადგილი) და საუდის არაბეთი (6,9 ქულა, 73-ე ადგილი).

ადამიანის უფლებათა დაცვის მხრივ, საქართველოში მდგომარეობა ისეთივე ყოფილა, როგორც სერბიაში, ჰონდურასსა და იამაიკაზე - მათ, ჩვენი ქვეყნის მსგავსად, ეს საფრთხე 5,6 ქულით შეუფასდათ, რეიტინგში კი, შესაბამისად, 55-ე, 75-ე და 97-ე ადგილები დაიკავეს. რაც შეხება მეზობლებს, აქაც საინტერესო ქვეყნები გამოირჩნენ: საქართველოზე ცოტა უკეთ ყოფილა საქმე ალბანეთში (5,5 ქულა, რეიტინგის 94-ე ადგილი), ოდნავ უარესი ვითარება კი ნიკარაგუაში (5,7 ქულა, 59-ე ადგილი) გამოვლენილა.

და ბოლოს, დემოგრაფიული პრობლემები, რომლებიც საქართველოს სახელმწიფოს შემდგომ არსებობას ისევე უქმნის საფრთხეს, როგორც ყველა აქამდე ჩამოთვლილი სირთულე. ეს საფრთხე საქართველოსთვის 6 ქულით შეფასდა. ამ ნიშნით საქართველო ქვეყნების საკმაოდ დიდ ჯგუფში აღმოჩნდა, სადაც საფრთხე ასეთივე აქტუალურია ბუტანისთვის (რეიტინგის 39-ე ადგილი), აზერბაიჯანისთვის (61-ე), ეკვადორისთვის (63-ე), ალჟირისთვის (72-ე), საუდის არაბეთისთვის (73-ე), იორდანიისთვის (74-ე), გამბიისთვის (83-ე), გაბონისთვის (84-ე), სომხეთისთვის (89-ე), ბენინისთვის (90-ე), ალბანეთისთვის (94-ე), ლიბიისთვის (95-ე), ბულგარეთისთვის (103-ე), მონღოლეთისთვის (108-ე) და კოსტა-რიკისთვის (114-ე).

იმ ქვეყნების სიაში კი, რომელთაც დაშლის კუთხით, პრაქტიკულად, საფრთხე არ ემუქრება, ევროპის ის ქვეყნები დომინირებენ, სადაც ცხოვრების, ტრადიციულად, მაღალი დონეა: კერძოდ, სკანდინავიის ქვეყნები (დანია, ფინეთი, შვედეთი და ნორვეგია), კონტინენტური ევროპის ორი საქმიანი და ფინანსური ცენტრი - ბელგია და შვეიცარია, ასევე, ზრდის შეუქცევადად მაღალი ტემპით გამორჩეული ირლანდია. მტკიცედ შეკრული ქვეყნების ათეულში ორი წარმომადგენელი მიავლინა ავსტრალია-ოკეანეთის ზონამაც (ავსტრალია და ახალი ზელანდია). რაც შეეხება ფინანსურად და ინდუსტრიულად განვითარებული ქვეყნების დიდ რვიანს, ამ გაერთიანებიდან „დაცულთა” სიაში მხოლოდ ერთი - კანადის სახელმწიფო მოხვდა.

წინა აბზაცში ჩამოთვლილ ყველა ქვეყანაში მიზერულია ხელისუფლების კორუცფირებულობის და კრიმინალიზაციის ხარისხი, ასევე, სხვა სახელმწიფოთა მიერ მათ შინაურ საქმეებში ჩარევის და, მით უფრო, ელიტების განხეთქილების საფრთხე. ოდნავ უფრო მაღალ სირთულედ არის გამოყოფილი დემოგრაფიული და ეკონომიკის არათანაბარი განვითარების პრობლემები. თუმცა, არც ერთ ამ პარამეტრში საფრთხე საშუალო სიმძიმისადაც კი არ არის მიჩნეული. შესაბამისად, მსოფლიო ფონდის შეფასებით, ამ ქვეყნებს დაშლის, პრაქტიკულად, არანაირი საფრთხე არ ემუქრებათ.

შესაძლოა, ერთი შეხედვით, ცალკე აღებული რომელიმე ფაქტორი სახელმწიფოს ფუნქციონირების შემაფერხებელი და, მით უფრო, მასში დეზინტეგრაციული პროცესების წამახალისებელი არ ჩანდეს: მაგალითად, დემოგრაფიული პრობლემა ქვეყნის ერთიანობის მდგრადობაზე არ მოქმედებდეს. მაგრამ მოქმედებს და თან ძალიან სერიოზულად.

სახელმწიფოს არსებობა ხომ ერთი ცოცხალი ორგანიზმის შეუქცევადი ფუნქციონირების პროცესია, რომელშიც ყველა მონაწილეს თავისი ადგილი და დანიშნულება აქვს. საქართველოს მაგალითზე ყველა ეს სირთულე საკმაოდ თვალსაჩინოა და მათ შორის ბრმაც შეუიარაღებელი თვალითაც ძალიან კარგად ჩანს: სხვა სახელმწიფოების ჩარევა ქვეყნის შიდა საქმეებში იწვევს სახელისუფლო ელიტების განხეთქილებას; ელიტების დაპირისპირება ქვეყნის ცალკეულ ტერიტორიებზე ადამიანის უფლებათა მასობრივ დარღვევას, ლტოლვილების ნაკადების გაჩენას და ეკონომიკური აქტივობის დაცემას იწვევს; ქვეყნის სხვადასხვა ნაწილში კონფლიქტების წარმოშობა ეკონომიკურ განვითარების დისბალანსს წარმოქმნის; განვითარების დისბალანსი და შეფერხება კორუფციის ახალ წყაროებს წარმოშობს და ა.შ.

მოკლედ, ეს ბმები თვალსაჩინოა. შესაბამისად, თვალსაჩინოა ის პოტენციური საფრთხეებიც, რაც მათ მოსდევს. საბოლოოდ, როგორც მოგახსენეთ, ამ საფრთხეების გათვალისწინებით, საქართველო ამერიკული მშვიდობის ფონდის მიერ შედგენილ დაშლისაკენ მიდრეკილი ქვეყნების რეიტინგში 82,2 „საჯარიმო ქულით“ მე-60 ადგილზე დამკვიდრდა.

ზოგადად, საყურადღებოა ის სამეზობლოც, რომელშიც საქართველო ამ რეიტინგში მოხვდა. 56-65 პოზიციები ასე გამოიყურება: 56-ე ადგილი - ბოლივია (82,9 ქულა), 57-ე - ჩინეთი (82,5), 58-ე - მოლდოვა (82,5), 59-ე - ნიკარაგუა (82,4), 60-ე საქართველო (82,2), 61-ე - აზერბაიჯანი (81,9), 62-ე - კუბა (81,9), 63-ე - ეკვადორი (81,2), 64-ე - ვენესუელა (81,2), 65-ე - ლიბანი (80,5).

ალბათ, ისევე როგორც ყველა სხვა რეიტინგში, ამაშიც ბევრი რამ უცნაურია, ბევრი - სადავო, ზოგიც - საერთოდ ძნელად დასაჯერებელი. თუმცა, რეიტინგის ერთ-ერთი დანიშნულება ესეც არის - მან სათანადო დისკუსიის პროვიცირება უნდა მოახდინოს. თან, გაითვალისწინეთ, რომ არც ერთი მეთოდოლოგია არ არის უნაკლო. ამის მიუხედავად, როდესაც კვლევა იმდენად ფართო ინფორმაციის შესწავლის შედეგად ხდება, როგორც ამ რეიტინგის შემთხვევაში იყო, უფრო დიდია ალბათობა, რომ მთლად რეალური თუ არა, მასთან მაქსიმალურად მიახლოებული სურათი მივიღოთ.

ინტერნეტ-ტესტი

მაღალი ტექნოლოგიების გამოყენების გარეშე 21-ე საუკუნის ყველა ბიზნესი რომ, საბოლოო ანგარიშით, განწირულია, ამას, ალბათ, განსაკუთრებული მტკიცება არ სჭირდება. ნებისმიერი ქვეყნის განვითარების პირდაპირ თუ არა, ირიბ შემფასებლადაც სწორედ ის მაჩვენებელი გამოდგება, თუ რამდენად სწრაფად, ეფექტურად და მასობრივად ინერგება მის შიგნით ეს ტექნოლოგიები.

დღეს უკვე ყველას ძალიან გასაკვირად გვეჩვენება, როგორ ვარსებობდით წლების თუ ათწლეულების განმავლობაში ამა თუ ატრიბუტის გარეშე: როგორ ვპოულობდით ერთმანეთს, როცა მობილური ტელეფონი არ არსებობდა, როგორ გადავაადგილდებოდით, როცა საუკეთესო მანქანად „ვოლგა“ ითვლებოდა და ა.შ. და ა.შ.

ცხადია, ამ გასაკვირი ამბების რიგში ინტერნეტი ერთ-ერთ უპირველეს ადგილზე დგას. დღეს უკვე მართლაც წარმოუდგენელია არსებობა მსოფლიო კომპიუტერული აბლაბუდის გარეშე, რომელიც არა მხოლოდ კომუნიკაციის ყველაზე ეფექტური არხი, არამედ უკვე ყველანაირი ბიზნესის მომცველი და შემცველი აგრეგატია.

საერთაშორისო სატელეკომუნიკაციო კავშირმა (International Telecommunication Union) ქვეყნების რეიტინგი სწორედ ინტერნეტის მომხმარებელთა სიდიდის მიხედვით დაითვალა. კვლევამ 198 ქვეყანა მოიცვა და მხოლოდ ის მუდმივად რეგისტრირებული მომხმარებლები გამოიკვლია, რომლებიც ქსელში, სულ მცირე, კვირაში ერთხელ მაინც შედიან და საქმიანობენ.

სადღეისოდ, მსოფლიოში 882 მილიონზე მეტი ინტერნეტის მომხმარებელი ყოფილა აღნუსხული. აქედან თითქმის 40%25 სამ ქვეყანაზე მოდის: ამერიკის შეერთებულ შტატებზე (18,3%25), ჩინეთსა (10,6%25) და ინდოეთზე (8,6%25). თუმცა, ამის მიუხედავად, ვერც ერთი ამ რეიტინგის პირველ ათეულშიც კი ვერ მოხვდა. ამერიკა მხოლოდ მე-18 ადგილს დასჯერდა (კოეფიციენტი 54,66), რაც შეეხება ჩინეთსა და ინდოეთს, ისინი სულაც მეორე ასეულში აღმოჩნდნენ- ჩინეთმა 106-ე (7,2), ინდოეთმა კი 108-ე (7,04) პოზიცია დაიკავა. საშუალოდ, მსოფლიოს მასშტაბით, ამ მონაცემმა 100 კაცზე 18,4 ადამიანი შეადგინა.

საყურადღებოა, რომ ინტერნეტის მომხმარებელთა შორის ლიდერები კუნძულები და ნახევარკუნძულები აღმოჩნდნენ, განსაკუთრებით - ავსტრალია-ოკეანეთის, სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიისა და სკანდინავიის ან მათთან მიმდებარე ქვეყნები.

უპირობო ლიდერად ახალი ზელანდია გამოიკვეთა - ყოველ 100 მოსახლეზე ამ ქვეყანაში ინტერნეტით 79,31 ადამიანი სარგებლობს. ამ ქვეყანაში, სადაც 3,2 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს და ყოველი ხუთიდან ოთხი ინტერნეტზეა „მიბმული“, ინტერნეტბიზნესი უკიდურესად დივერსიფიცირებული ყოფილა - მომხმარებელს, არც მეტი - არც ნაკლები, 38 (!) პროვაიდერი ემსახურება. ყოველი 100-დან 75 კაცზე მეტი სარგებლობს ინტერნეტით კიდევ ისლანდიაში (76,03), შვედეთსა (75,54) და ხმელთაშუა ზღვაში მოდრეიფე მალტაზე (75,53).

პირველ ხუთეულშია მოხვედრილი დანიის სამეფოსთან ინტეგრირებული ფარერის კუნძულებიც, რომელზეც ინტერნეტი, როგორც ჩანს, გაცილებით მეტად აინტერესებთ და უკეთაც იციან, ვიდრე ფეხბურთის თამაში - მოსახლეობის ორ მესამედზე მეტი (68,14) მსოფლიო კომპიუტერული აბლაბუდის ავტორიზებული მომხმარებელი აღმოჩნდა. ისევე, როგორც დანიის კიდევ ერთ გარე ტერიტორიაზე- გრენლანდიაში, სადაც ინტერნეტი არანაკლებ მაღალი პოპულარობით სარგებლობს. სამხრეთ კორეაშიც ინტერნეტით მოსარგებლეთა კოეფიციენტი გრენლანდიისას უტოლდება (ორივეგან 64,92).

სამხრეთ კორეის ქვემოთ დაკიდულ ავსტრალიაში ინტერნეტის პოპულარობა ასევე ეჭვს არ იწვევს (64,71). რაც შეეხება სკანდინავიის კიდევ ერთ მძიმეწონოსანს - ფინეთს (რომელიც მაღალი ტექნოლოგიების ერთ-ერთი ბურჯის - „ნოკიას“ სამშობლოა) და ანგლო-საქსური ბიზნეს-მოდელის ერთ-ერთ მესაძირკვლეს - დიდ ბრიტანეთს, აქ ინტერნეტის მომხმარებელთა ოდენობის სოლიდურობა, ცხადია, არანაირ ეჭვს და, მით უფრო, გაოცებას არ უნდა იწვევდეს.

რაოდენ გასაკვირიც უნდა იყოს, დსთ-ს ქვეყნებიდან ინტერნეტის მაღალი აქტივობით მომხმარებელ სახელმწიფოთა ნუსხას ბელარუსი ლიდერობს. იქ, თურმე, ინტერნეტით მოსარგებლე 100-დან თითქმის ყოველი მეოთხე (23,89 ადამიანი) ყოფილა. მეტიც: ბელარუსი ამ სივრციდან დერთია, რომელსაც ინტერნეტით აქტიურად სარგებლობის მსოფლიოს საშუალო - 18,4-იან კოეფიციენტზე მეტი შეფასება აღმოაჩნდა (ამ პარამეტრს ზემოთ სულ 71 ქვეყანა დამკვიდრდა).

რაც შეეხება დანარჩენებს, პირველ ასეულში მხოლოდ რუსეთი (კოეფიციენტი 11,16, 87-ე ადგილი) და მოლდოვა (9,11, 96-ე) მოხვდნენ, დანარჩენები კი ასეულს მიღმა აღმოჩნდნენ: უკრაინა - 104-ე (7,98 ინტერნეტით მოსარგებლე ყოველ 100 კაცზე), აზერბაიჯანი - 120-ე (5,16), ყირგიზეთი - 121-ე (5,11), სომხეთი კი - 124-ე (5,03).

სწორედ მათ შემდეგ მოდის საქართველო, რომელსაც რეიტინგში საკმაოდ დაბალი - 132-ე პოზიცია ერგო. როგორც გაირკვა, ყოველი 100 მოსახლიდან ჩვენს ქვეყანაში ინტერნეტით მხოლოდ 3,75 ადამიანი სარგებლობს. ცხადია, ეს უფრო მეტია, ვიდრე უზბეკეთში (3,28, 139-ე ადგილი), ყაზახეთში (2,63, 147-ე), თურქმენეთში (0,73, 174-ე) ან ტაჯიკეთში (0,07, 198 ადგილი), მაგრამ მაინც უკიდურესად დაბალი მაჩვენებელია.

როგორც რეიტინგმა უჩვენა, საქართველოში ინტერნეტის მოსახლეობაში შეღწევადობა, დაახლოებით, ისეთივეა, როგორც ლათინურ ამერიკულ ბოლივიაში (131-ე), დაბალგანვითარებულ აფრიკულ ქვეყნებში (ნამიბია, ბოტსვანა, ლიბია და სვაზილენდი), ოკეანეთში „ჩაყრილ“ სამოაში, ვანუატუსა და მარშალის კუნძულებზე და მაღალი ტექნოლოგიების განვითარების მხრივ სერიოზულად ჩამორჩენილ უზბეკეთში.

საერთოდ, ინტერნეტით სარგებლობის ტესტი ის მძიმე გამოცდა აღმოჩნდა, რომელიც ძალიან ბევრმა ქვეყანამ ღირსეულად ვერ ჩააბარა.

სამწუხაროდ, მათ რიცხვში ჩვენი ქვეყანაც მოხვდა. თუმცა, არიან ისეთებიც, სადაც ინტერნეტით სარგებლობა ლამის მთლად რჩეულთა ხვედრი ყოფილა - იქ ინტერნეტით ყოველ 500 კაცში მხოლოდ ერთი სარგებლობს. პირველობა აქაც ან აფრიკის ქვეყნებს უპყრიათ, ან იმ სახელმწიფოებს, რომლებიც ხანგრძლივი და დამანგრეველი ომების დოღში არიან ჩაბმულნი: ყოველი 500 კაციდან მხოლოდ ერთს ჰქონია ინტერნეტზე მეტ-ნაკლებად მუდმივი ხელმისაწვდომობა ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის, ბანგლადეშისა და ნიგერის მოსახლეთაგან; უფრო იშვიათი ხილი ყოფილა ინტერნეტი სიერა ლეონესა და ეთიოპიაში; საომარი კამპანიებით გათანგულ ავღანეთსა და ერაყს დაბალი ინტერნეტიზაციით ტოლს არც ბირმა და კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა უდებენ; ამ მხრივ, ყველაზე ჩამორჩენილი ტაჯიკეთი აღმოჩნდა, სადაც ეს მაჩვენებელი 0,07 ერთეულს შეადგენს: გამოდის, რომ ინტერნეტით 1 500 ადამიანიდან მხოლოდ ერთი სარგებლობს.

სქემა -ქ ვეყნების რეიტინგი ინტერნეტით მოსარგებლეთა რაოდენობის მიხედვით

შვედური ბედნიერება

შვედური კომპანია World Values Survey-ი 4 წელიწადში ერთხელ საკმაოდ საინტერესო გაზომვას ახდენს. სკანდინავიელი მკვლევარები, არც მეტი - არც ნაკლები, ბედნიერების ხარისხს ზომავენ.

ალბათ, ცოტა უცნაურად ჟღერს, მაგრამ ნამდვილად ასეა. World Values Survey-ის ექსპერტები სოციალურკულტურული ცვლილებებს შედეგებს სწავლობენ და ამის საფუძველზე მომზადებული კითხვარით ამა თუ იმ ქვეყნის მცხოვრებთა კარგი განწყობის „გრადუსს“ აფასებენ.

უკანასკნელმა ასეთმა კვლევამ მსოფლიოს რამდენიმე ათეულ ქვეყანაში სოციალურ-კულტურული ცვლილებების შედეგები შეისწავლა და ძალიან საინტერესო შედეგებიც გამოავლინა.

გამოკვლევამ ცხადყო, რომ სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკასა და გაერთიანებულ ევროპაში თავს უფრო უკეთესად გრძნობენ, ვიდრე აღმოსავლეთ ევროპაში ან აზიაში და, მით უფრო, აფრიკაში. თუმცა, ამ, ერთი შეხედვით, კანონზომიერებას სხვადასხვა ქვეყანა მაინც ძალიან ხშირად არღვევს ხოლმე.

ბედნიერების რეიტინგის ლიდერი, გინდ დაიჯერეთ - გინდ არა, ვენესუელა აღმოჩნდა. აქ მოსახლეობის ნახევარზე მეტი (55%25) ბედნიერია, 39%25 კი - ბედს არ უჩივის და ცხოვრებით კმაყოფილია. უგო ჩავესის ლიდერობით ცხოვრება პრობლემას მხოლოდ მოსახლეობის 6%25-ს უქმნის. როგორც ჩანს, ვენესუელაში კარგი სანავთობო კონიუნქტურა უფრო ღირებულია, ვიდრე არაპროგნოზირებადი ქარიზმატული ლიდერი და მისი მოღვაწეობის შედეგები.

ვენესუელის მერე ცხოვრებით უზომო კმაყოფილებას არანაკლებ საინტერესო სახელმწიფოს - ნიგერიის მოსახლეობა გამოთქვამს. აქაც თითქმის ყოველი მეორე (45%25) ნეტარებაშია, კმაყოფილების და უკმაყოფილოების რაოდენობა კი, დაახლოებით, თანაბარია და 27-28%25-ის ფარგლებში მერყეობს. როგორც ჩანს, მოსახლეობის უმეტესობას ხასიათს ვერც აჯანყებულების გაუთავებელი ტერაქტები, ვერც მუდმივი შიმშილი და ვერც უამრავი, მათ შორის, უკურნებელი დაავადება უფუჭებს. მთავარია, ნიგერიის ნაკრები კარგ ფეხბურთს თამაშობს!

ასეთი ექსტრავაგანტული წყვილის შემდეგ მესამემეოთხე პოზიციებზე ირლანდიისა და ისლანდიის გამოჩენა გასაკვირი სულაც აღარაა. ევროპის ერთერთ ყველაზე დინამიკურ ეკონომიკაში და თერმული წყლებით განთქმულ კუნძულზე თავს ბედნიერად მოსახლეობის 42-42%25 მიიჩნევს. ცხოვრებით კმაყოფილების ოდენობა კიდევ უფრო მეტია - შესაბამისად, 53%25 და 55%25. უკმაყოფილოთა მხოლოდ 3%25-ით - რაც ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია გამოკითხულ ქვეყნებს შორის - ისლანდია თავისი მოსახლეობის ბედნიერების ინდექსს კიდევ უფრო მყარს ხდის.

ეხუთე-მეექვსე პოზიციებს ჰოლანდია და ფილიპინები იყოფენ. ეს კიდევ ერთი დასტური იმისა, რომ ეკონომიკური კეთილდღეობა ბედნიერების მისაღწევად განმსაზღვრელი ფაქტორი არ არის. ეკონომიკურად ჯერადად უფრო განვითარებულ ნიდერლანდების სამეფოში ზუსტად იმდენივე ბედნიერი ადამიანია, რამდენიც გაცილებით ჩამორჩენილ ფილიპინებზე - 40%25. ორივე ქვეყანაში დაახლოებით თანაბრად გამოთქვამენ ცხოვრებით კმაყოფილებასაც - შესაბამისად, მოსახლეობის 55%25 და 52%25. თუმცა, ცხოვრებით უკმაყოფილო ფილიპინებზე მაინც თითქმის ორჯერ მეტი მოიძებნა, ვიდრე ტიტების ქვეყანაში (შესაბამისად, 7%25 და 4%25).

მსოფლიოს ყველაზე ძლიერმა და განვითარებულმა სახელმწიფომ - აშშ-მ ბედნიერების რეიტინგში მხოლოდ მეშვიდე-მეცხრე ადგილები გაიყო ავსტრალიასა და თურქეთთან ერთად - სამივეგან ბედნიერად თავს მოსახლეობის 39%25 მიიჩნევს. თუმცა, თურქეთში საკმაოდ ბევრი გაუბედურებულიც - მთელი 14%25 ცხოვრობს თურმე (იმავე ავსტრალიაზე თითქმის 3-ჯერ მეტი).

პირველი ათეულის ბოლო პოზიციას კი შვეიცარია და დიდი ბრიტანეთი იყოფენ 38%25-იანი მოსახლეობის ბედნიერების ინდექსით. შვეიცარია პირველი ათეულის ქვეყნებიდან საშუალო კმაყოფილების უმაღლესი ხარისხითაც (57%25) გამოირჩა.

ბედნიერების ინდექსით, დსთ-ს შესწავლილი რამდენიმე ქვეყნიდან, ყევლაზე უკეთესი პოზიცია საქართველოს და აზერბაიჯანს აღმოაჩნდათ - ბედნიერი მოსახლეობის 11%25-ით და უნგრეთთან და სლოვენიასთან გაყოფილი 35-38 ადგილებით. დანარჩენები უფრო უკან დამწკრივდნენ გაცილებით დაბალი მაჩვენებლებით: სომხეთი - 41-ე (6%25), რუსეთი - 43-ე (6%25), უკრაინა და ბელარუსი - 44-45-ე (5%25) და მოლდოვა - 46-ე (4%25).

სწორედ ამ ქვეყნებმა შეადგინეს ბედნიერების ყველაზე დაბალი ინდექსით გაერთიანებული ქვეყნების ჯგუფი კიდევ რამდენიმე პოსტსაბჭოთა (ლიტვა, ლატვია, ესტონეთი) და პოსტკომუნისტურ (რუმინეთი, სლოვაკეთი) სახელმწიფოსთან ერთად.

ძალიან საინტერესოა, როგორ დალაგდნენ ქვეყნები ზომიერი ოპტიმიზმის ინდექსის მიხედვით. გამოკითხულთაგან უმეტესი ქვეყნის მოსახლეობამ თავი სწორედ ამ კატეგორიას მიაკუთვნა. და ყველაზე მეტად ზომიერი ოპტიმიზმი პოლონელებმა გამოავლინეს - ამ პარამეტრით ძმები კაჩინსკების მიერ მართულმა ქვეყანამ 73%25 დააგროვა და თვით უძლიერესი ფინეთიც კი უკან ჩამოიტოვა (72%25). მომდევნო ორი პოზიცია კი იტალიისა და საფრანგეთის (69-69%25) ნადავლი გახდა.

მე-5-მე-6 ადგილებზე კი ორი მოულოდნელი ქვეყანა დამკვიდრდა - ჩვენი მეზობელი აზერბაიჯანი და საკმაოდ გაჭირვებული ბანგლადეში (67-67%25). ათეულის დანარჩენი ადგილები კი გაცილებით უფრო პროგნოზირებადად დალაგდა: მე-7 - ნორვეგია (65%25), მე-8 - ესპანეთი (64%25), მე-9 - იაპონია (63%25) და მე-10 - უნგრეთი (62%25).

ქვეყნების რეიტინგი მოსახლეობის ბედნიერების მიხედვით

დსთ-ს სახელმწიფოებიდან ამ საზომით საქართველო მხოლოდ უკვე ნახსენებ აზერბაიჯანს ჩამორჩა და 52%25-იანი ოპტიმისტი მოსახლეობით 32-33-ე ადგილები გაიყო. დანარჩენები ამჯერად ასე გამწკრივდნენ: სომხეთი - 34-ე (51%25), რუსეთი - 42-ე (44%25), უკრაინა - 43-ე (43%25), ბელარუსი - 46-ე (41%25), მოლდოვა - 47-ე (40%25).

ზოგადად, ჩვენი ქვეყანა ამ პარამეტრით ოდნავ ჩამორჩა არგენტინას, აშშ-ს და ირლანდიას (53%25, 29-31- ე ადგილები), გაუტოლდა ფილიპინებს და გაუსწრო სომხეთსა და ლიტვას (51%25, 34-35 ადგილები).

ზომიერი ოპტიმისტები ასევე შედარებით ნაკლებად აღმოჩნდნენ წარმოდგენილნი საზოგადოების სტრუქტურაში აფრიკულ განასა (44%25) და ნიგერიაში (27%25), ჩრდილოამერიკულ მექსიკაში (43%25), ცენტრალურ ამერიკულ დომინიკანის რესპუბლიკაში (41%25), ლათინურ ვენესუელასა (39%25) და პოსტსაბჭოთა ბულგარეთში (31%25).

რაც შეეხება „უბედურების ზონას“, ბულგარელები ამ მხრივაც ყველაზე გამოკვეთილი პესიმისტები ყოფილან - საკუთარი ქვეყნის მდგომარეობას მუქ ტონებში ამ ქვეყნის მოსახლეობის მთელი 62%25 აფასებს. შემდგომ ოთხ პოზიციაზე კი დსთ-ს სივრცის ქვეყნები არიან განლაგებული: მოლდოვა (56%25), ბელარუსი (54%25), უკრაინა (52%25) და რუსეთი (49%25).

შემდეგი ექვსეულიც მთლიანად პოსტსაბჭოთა და პოსტსოციალისტურია: სლოვაკეთი (48%25), ლიტვა (45%25), სომხეთი (43%25) რუმინეთი (38%25), ლატვია და ესტონეთი (37%25).

საქართველო კვალში უდგას ამ სახელმწიფოებს და პესიმისტების რეიტინგის მე-12 ადგილი უკავია 36%25- იანი მოსახლეობის წილით, რაც დსთ-ს სივრცის საუკეთესო მაჩვენებელია. ჩვენს წინ, როგორც უკვე ვთქვით, ესტონეთი და ლატვია განლაგდნენ (37%25), უკან კი ხორვატია და სლოვენია (34-34%25 მოსდევენ).

რაც შეეხება იმ ქვეყნებს, სადაც უბედურები სულ თითებზე ჩამოსათვლელად მოიძებნებიან, ასეთები მთელ მსოფლიოში ყოფილან მიმოფანტულნი, თუმცა, აქ განსაკუთრებით კვლავაც ევროპული სახელმწიფოები გამოირჩევიან (უპირატესად, ისევ და ისევ, სკანდინავიელები). ბედს თანაბრად უჩივიან ვენესუელაში, ფილიპინებზე, ბელგიასა და დიდ ბრიტანეთში (ყველგან - მოსახლეობის 7%25), ცოტა უფრო ნაკლებად - ნორვეგიაში (6-6%25), კიდევ უფრო ნაკლებად - შვეიცარიაში, ირლანდიასა და დანიაში (5-5%25).

ჰოლანდიასა და დანიაში უბედურად თავის ცხოვრებას ყოველი 25-ე მიიჩნევს, ისლანდიაში კი უბედურთა წილი სულაც სტატისტიკური ცდომილების ფარგლებშია (სულ 3%25).

კვლევის დროს ძალიან მნიშვნელოვანი ტენდენცია გამოვლინდა: საზოგადოებრივი სიმდიდრის ზრდის კვალდაკვალ იზრდება იმის შეგნებაც, რომ კარგი განწყობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე კარგი შემოსავალი და ეს ტენდენცია თითქმის ყველა ქვეყანას აერთიანებს.

ყველა ნაციას თავისი ბედნიერების ფორმულა აქვს, რომელიც ყოველთვის არ ებმება ქვეყანაში ცხოვრების დონეს. ამერიკასა და დასავლურ სივრცეში უფრო მეტად პირადი წარმატება და თვითრეალიზაციის მაღალი ხარისხი, ასევე, სიამაყე და საკუთარი თავისადმი პატივისცემის ხარისხი ფასობს.

იაპონიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში უფრო მეტი გრძნობები საოჯახო ღირებულებებს, საზოგადო პასუხისმგებლობას, თვითდისციპლინას და პარტნიორულ კეთილგანწყობას უკავშირდება.

რაც შეეხება ინდუსტრიულად განვითარებულ სახელმწიფოებს, იქ კიდევ უფრო საინტერესო ტენდენცია იკვეთება: რაოდენ პარადოქსულადაც უნდა ჟღერდეს, შემოსავლების ზრდის პარალელურად, ასეთ ქვეყნებში ბედნიერების საშუალო დონე მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ განუხრელად მცირდება.

ავტორი: ანა სარუხანოვა

მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტი,
ჟურნალისტიკის ფაკულტეტი


სპეციალურად ჟურნალისთვის
„ბიზნესი: ადამიანები, მეთოდები, სტრატეგიები“

2006 წელს რუსეთში შეიქმნა მენეჯმენტის ახალი სკოლა „სკოლკოვო” (МШУ - Московская Школа Управления, მმს - მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლა). როგორც მისი დამაარსებლები ირწმუნებიან, სწავლების მაღალი დონით სკოლა საერთაშორისო სტანდარტებს დააკმაყოფილებს და ქვეყანაში მაღალკვალიფიციურ ლიდერთა და უმაღლესი კლასის მენეჯერთა ნაკლებობის პრობლემას მოაგვარებს. სკოლის მიზანია ისეთი სპეციალისტების მომზადება, რომლებიც ადვილად დაძლევენ განვითარებადი ეკონომიკის ბარიერებს, არ შეუშინდებიან რისკს და, თავისუფალი მეწარმეობის პირობებში, წარმატებული ბიზნესის აწყობას შეძლებენ. ამჟამად „სკოლკოვო” პილოტურ რეჟიმში მუშაობს და, ჯერჯერობით, კომპანიების მიერ დაკვეთილ მიზნობრივ პროგრამებს ახორციელებს, მაგრამ 2008 წლისათვის ფართომასშტაბიანი სწავლების დაწყება იგეგმება.

დღეისათვის რუსეთში რამდენიმე ბიზნეს-სკოლა ფუნქციონირებს - სანკტ-პეტერბურგში, მოსკოვსა და ეკატერინბურგში. პრაქტიკულად, ყველა ამ სკოლაში ტარდება MBA-ს პროგრამები, მაგრამ ისე, რომ მენეჯერებს საშუალება აქვთ, თან იმუშაონ და თან ლექციებიც მოისმინონ - საღამოობით ან უქმე დღეებში, ანუ სამუშაოსაგან მოუწყვეტლად. სწავლების საფასური არსად აღემატება 24 ათას დოლარს, რის შოვნასაც, ჩვეულებრივ, თვითონ სტუდენტები ახერხებენ. ამასთან, არსებული სტატისტიკის თანახმად, ასეთი სკოლების კურსდამთავრებულთა მხოლოდ 3%25 ცდილობს, თავი დამოუკიდებელ მეწარმედ მოსინჯოს, დანარჩენები კი, უბრალოდ, ცოდნას იღრმავებენ და მენეჯერებადვე რჩებიან. სწორედ ამას უფრთხიან „სკოლკოვოს“ შემქმნელები. მათი აზრით, ქვეყანას ჩვეულებრივი „მენეჯერ-მუშაკები” კი არ სჭირდება, არამედ - მეწარმე-ლიდერები; უბრალო ჯარისკაცები კი არა - მხედართმთავრები (რომლებმაც რიგითი ჯარისკაცობიდან დაიწყეს, ცხარე ბრძოლები გამოიარეს და, „ნაცნობობისა” თუ „ჩაწყობების” გარეშე შეძლეს წარმატების მიღწევა). სწორედ ამის გამო გადაწყვიტეს მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის ორგანიზატორებმა რუსეთის ბიზნეს-სკოლებში ჩინოვნიკების მიერ აქამდე დამკვიდრებული „თამაშის წესების” საფუძვლიანი შეცვლა. პროექტ „სკოლკოვოს” ძირითადი მიზნებია:

ამგვარი რთული ამოცანების გადასაწყვეტად დღეისათვის პროექტის განხორციელებაში ჩართულია ექვსი კერძო ინვესტორი და რვა უცხოური თუ რუსული კომპანია, რომელთაგან თითოეული უახლოესი სამი წლის განმავლობაში პროექტს 5 მილიონი დოლარით დააფინანსებს. „Тройка Диалог“-ი, კომპანია „Русский Стандарт“-ი, МГК Итера, პირველი ჩეხურ-რუსული ბანკი, Северсталь-групп-ი, სავაჭრო სახლი ГУМ-ი, ГНК- ВР-ი და SUN Group-ი გაერთიანდნენ, რათა ხორცი შეასხან ახალი სტანდარტების შესაბამისი სკოლის შექმნის იდეას.

თანამშრომლობის ძირითადი პირობა, ზემოთ ხსენებული ფულადი შენატანის გარდა, სასწავლო პროცესში აქტიურ მონაწილეობასაც გულისხმობს. ესაა:

ბიზნეს-სკოლის დეკანია ანდრეი ვოლკოვი, რუსეთის განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის მრჩეველი. ამჟამად გამოცხადებულია ვაკანსია თანადეკანის თანამდებობაზე, რომელზეც უცხოელი სპეციალისტის დანიშვნაა დაგეგმილი.

„სკოლკოვოს” მესვეურთა განსაკუთრებული ძალისხმევა იქით არის მიმართული, რომ შეიქმნას მართვის სფეროში ხარისხიანი მომზადების ცენტრი, რომლის მსგავსიც დღემდე რუსეთში არ არსებობს. ამავე დროს, სწავლების ისეთი სისტემა უნდა ჩამოყალიბდეს, რომელიც მსოფლიო გლობალურ ბაზარზე გასვლას უზრუნველყოფს. ეს ასპექტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახლა, როცა მოსკოვი ცდილობს, ფეხი აუწყოს და გაუთანაბრდეს მსოფლიოს ისეთ წამყვან საქმიან ცენტრებს, როგორებიცაა ლონდონი, ნიუ-იორკი და სხვა. ამ მიზნის მისაღწევად კი საჭიროა, ქვეყანას ჰყავდეს მეწარმეები, რომლებიც არა მხოლოდ ბიზნესის განვითარების სწორ გზას აირჩევენ, არამედ საქმესაც შემოქმედებითად მიუდგებიან და დიალოგსაც სათანადოდ წარმართავენ.

„21-ე საუკუნის განათლება ის სფეროა, სადაც საუკეთესო ინტელექტისათვის ბრძოლაა გაჩაღებული, ამ ბრძოლაში კი რუსეთი ვერასოდეს იქნება კონკურენტუნარიანი შესაფერისი ბიზნეს-სკოლის გარეშე”, - აღნიშნა მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის „სკოლკოვოს” პრეზიდენტმა რ. ვარდანიანმა, - „უკვე დროა, შევეშვათ გაზსა და ნავთობს და მთელი ყურადღება ნანოტექნოლოგიებს მივაპყროთ”.

„სკოლკოვოში” სწავლების ოთხი მიმართულებაა გამოკვეთილი:

მიუხედავად იმისა, რომ, ჯერჯერობით, სკოლას საკუთარი შენობა არ გააჩნია, პროგრამა Executive Education-ის მიხედვით ორგანიზატორებმა სწავლების რამდენიმე კურსი უკვე ჩაატარეს. ეს პროგრამა იმ კონკრეტულ კორპორაციებზეა ორიენტირებული, რომლებიც საკუთარი თანამშრომლების, კერძოდ, ტოპ-მენეჯერების კვალიფიკაციის ამაღლებით არიან დაინტერესებულნი. კორპორაციული სწავლების პირველი პროგრამები 2006 წელს შემუშავდა და მაშინვე განისაზღვრა მათი მთავარი ამოცანა - დაინერგოს მსოფლიო განათლების სისტემაში არსებული პრაქტიკა, რომელიც რუსეთის ეკონომიკის სპეციფიკასთან იქნება ადაპტირებული. მსმენელთა პირველი შეკრება რუსული ფედერალური კომპანიის РАО ЕЭС-ის რეგიონული კომპანიების ხელმძღვანელთა ლიდერობის პრობლემას შეეხო. მეცადინეობებს საუბრის სახით ატარებდნენ პროფესიონალი მასწავლებლები და, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ცნობილი ბიზნესმენები და ექსპერტები. ამგვარად, პროგრამის მონაწილეებს საშუალება მიეცათ, სულ რაღაც ერთ კვირაში გაერკვიათ, რას ნიშნავს ლიდერობა თანამედროვე მსოფლიოში. ჯერჯერობით ამგვარი მეცადინეობები მხოლოდ „სკოლკოვოს” დამფუძნებელ კომპანიებში ჩატარდება, მაგრამ სკოლის მესვეურებს ეჭვი არ ეპარებათ, რომ მათი სასწავლო პროგრამებით ბევრი საწარმოს ხელმძღვანელი დაინტერესდება.

უკვე ტარდება ღია შერჩევის პროგრამები, რომლებსაც მსოფლიო ბიზნეს-სკოლებიდან მოწვეული პროფესორები უძღვებიან. პროგრამის მონაწილეები მართავენ ჯგუფურ დისკუსიებს და პლენარულ სესიებს, სადაც ერთმანეთს გამოცდილებას უზიარებენ. 19-20 აპრილს ჩატარებული ერთი ასეთი შეკრების თემა იყო: პარტნიორული ურთიერთობებისა და სანდო კომუნიკაციების განვითარება. პროგრამა ინგლისურ ენაზე ჩატარდა. მასში მონაწილეობდნენ რუსული და მულტინაციონალური კომპანიების მაღალი და საშუალო რგოლების მენეჯერები, ლექციების კურსის წასაკითხად მოწვეული იყო პ. კინგი - Wharton Graduate School of Business-ში კომუნიკაციის ხელოვნების მასწავლებელი. წელს დაგეგმილია კიდევ სამი მსგავსი შეკრება, რომლებიც, ჯერჯერობით, სასტუმროებში ჩატარდება. პროგრამაზე დასასწრებად თითოეული მონაწილე 3,000 €-ს (+ დღგ 18%25) გადაიხდის.

ბიზნეს-სკოლის მესამე მიმართულება გულისხმობს General Management-Si full-time-is formatiT MBAs პროგრამის დასწრებულ სწავლებას (განსხვავებით სხვა ბიზნეს-სკოლებისგან, რომლებიც საღამოს კურსებს გვთავაზობენ). ნებისმიერ 26-30 წლის პირს, ვინც ამ სასწავლო კურსს გაივლის, უნდა ჰქონდეს უმაღლესი განათლება, სამეწარმეო საქმიანობის გარკვეული გამოცდილება და (როგორც დეკანმა ხაზგასმით აღნიშნა ერთ-ერთ ინტერვიუში) თუნდაც მცირე საწყისი კაპიტალი. სტუდენტებმა შემოთავაზებული პროგრამა 18 თვის განმავლობაში უნდა აითვისონ. აქედან 9 თვე დაეთმობა კამპუსში სწავლებას, 3 თვე - ჩინეთსა ან ინდოეთში (ბიზნესის განვითარების განსაკუთრებული პერსპექტივების მქონე ქვეყნებში) სტაჟირებას, დარჩენილი 6 თვე კი მათ საკუთარ პროექტებს უნდა მოახმარონ. ვოლკოვის აზრით, ბიზნეს-სკოლაში სწავლის ყველა მსურველმა უნდა გააცნობიეროს, რომ ახალი მიზნების მისაღწევად ხარისხობრივი „ნახტომის” გაკეთებაა აუცილებელი, რაც მათ განვითარების სულ სხვა სიმაღლეზე აიყვანს.

როგორც ცნობილია, ყველა, ვინც ახალ სამეწარმეო გამოცდილებას იძენს, საკუთარ ბიზნესს მაშინვე არ ქმნის. „სკოლკოვოს“ საქმიანობა იქით არის მიმართული, რომ კურსდამთავრებულთა თუნდაც მესამედმა საკუთარი საქმე წამოიწყოს მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის დამთავრებიდან სამი წლის განმავლობაში. თუ იმას გავითვალისწინებთ, რომ დღეისათვის ევროპისა და ამერიკის საუკეთესო სკოლების კურსდამთავრებულთა მხოლოდ 7%25-ია დაკავებული საკუთარი ბიზნესით, შეგვიძლია ვიფიქროთ, რომ მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის დამაარსებლები სრულიად ახალი, ხარისხიანი სწავლების საფასურად ძალზე სერიოზულ მოთხოვნებს წაუყენებენ მსმენელებს, ანდა კონკურსს იმდენად გაამკაცრებენ, რომ სკოლაში მხოლოდ რუსული ბიზნესის „გენიოსები” თუ ისწავლიან. არც ორივე ამ ვარაუდის შეჯერებაა გამორიცხული. როგორც დამაარსებლები აღნიშნავენ, სკოლაში მოსახვედრად აუცილებელია გარკვეული პროფესიული ცოდნისა და მისი პრაქტიკულად გამოყენების უნარის წარმოჩენა. „სკოლკოვო” ამ მხრივაც ნოვატორად გვევლინება, რამდენადაც მსგავსი საკონკურსო შერჩევის პრაქტიკა რუსეთის თითქმის არც ერთ სკოლაში არ არსებობს.

რუსულ პრესაში უკვე გამოჩნდა ინფორმაცია იმის თაობაზე, რომ მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლაში მეცადინეობები მხოლოდ დღისით ჩატარდება. ბევრი არ ეთანხმება ამ გადაწყვეტილებას, რადგან სტუდენტებს დიდი დროით მოუწევთ სამუშაოდან დათხოვნა, რაც, ფაქტობრივად, სამსახურის დაკარგვას ნიშნავს. მაგრამ სკოლის მესვეურთა აზრით, არც ერთ ბიზნეს-სკოლას არ სჭირდება დღის ბოლოს სამსახურიდან მოსული, გადაღლილი და გადაქანცული მენეჯერები და მეწარმეები. სკოლა ხომ ბიზნესმენებმა დააარსეს და არა უმაღლესმა სასწავლებლებმა, ამიტომაც შეიძლება, აქ რუსეთის საგანმანათლებლო სისტემის კანონებისაგან განსხვავებული წესები მოქმედებდეს. თანაც, როგორც სკოლის პრეზიდენტი რუბენ ვარდანიანი ამბობს: „სკოლა არის ახალი გარემო ურთიერთობებისთვის, ადგილი გამოცდილების, ახალი შემოქმედებითი იდეების გასაზიარებლად”. „სკოლკოვოს” ორგანიზატორები ცდილობენ, რუსეთის მოქალაქეებს დაანახონ, რომ ბიზნესი შემოქმედებაა, მეწარმეობა კი - ცხოვრების სტილი. აბიტურიენტებს არც ბევრი სხვა შემოქმედებითი უმაღლესი სასწავლებელი (ВГИК-ი, РАТИ-ი) ურჩევს საღამოს განყოფილებაზე ჩაბარებას, რადგან იქ მასტერ-კლასი და იდეა ნაკლებია, გადაღლილობა კი - ბევრად მეტი. ამ შემთხვევაში, ოპტიმალური გამოსავალია კორპორაციების დარწმუნება, რომ სწავლის პერიოდში მმს-ის მსმენელებს სამუშაო ადგილი შეუნარჩუნონ.

„სკოლკოვოს” გათვალისწინებული აქვს წელიწადში 150-200 სტუდენტის მიღება. სწავლების სრული კურსის საფასური 50 000 $-ია (შედარებისთვის, ჰარვარდში - 66 000$). ამასთან, სკოლა მზადაა, მსურველებს საგანმანათლებლო კრედიტები შესთავაზოს. 2007 წლის 29 მარტს დარეგისტრირდა მიზნობრივი კაპიტალის (ვენჩურული) ფონდი, რომელიც ასეთ პროექტს დააფინანსებს. გარდა ამისა, ფონდის მიერ დაფინანსდება სტუდენტთა სტიპენდიები და გრანტები და გამოიყოფა თანხები კვლევითი პროგრამების გასავითარებლად. იქმნება პირობები სკოლის კურსდამთავრებულთა საუკეთესო ბიზნეს-გეგმების განსახორციელებლად. კაპიტალის მიზნობრივი ფონდისა და ბიზნეს-სკოლის ამგვარი ურთიერთობის პრეცედენტი რუსეთის ეკონომიკური განათლების ისტორიას არ ახსოვს. თუმცაღა, ჯერჯერობით უცნობია, შეძლებს თუ არა სკოლა კურსდამთავრებულთა თუნდაც ნაწილობრივ უზრუნველყოფას სამუშაო ადგილებით და იგეგმება თუ არა ისეთი პროფესიული ცენტრების შექმნა, რომლებიც სტუდენტებს კარგი სამსახურის პოვნაში შეუწყობს ხელს. საფიქრებელია, რომ „სკოლკოვო“ აქცენტს სწორედ განათლების ხარისხზე აკეთებს, რაც თითოეულ სტუდენტს საშუალებას მისცემს, საწადელს მიაღწიოს. ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით, როცა პროექტის სრულად ამუშავებამდე წელიწადია დარჩენილი, მსგავსი პერსპექტივა არცთუ უსაფუძვლო ჩანს. გარდა ამისა, რუსეთის ცნობილი ბიზნესმენების მრავალრიცხოვანი მასტერ-კლასი იმაზე მეტყველებს, რომ აქტიურ სტუდენტთა გარკვეული ნაწილი მართლაც მიიღებს მაღალანაზღაურებად სამუშაოს. 2008 წელს კამპუსის მშენებლობის დასრულებისთანავე ამოქმედდება „fulltime“ MBA-ს პროგრამა.

შემოთავაზებულ პროგრამათაგან მეოთხე - Executive MBA, როგორც ჩანს, იმიტომაა განსაკუთრებული დაინტერესების საგანი, რომ მასში ძირითადი ყურადღება ეთმობა სამეწარმეო და საპროექტო მოღვაწეობას, რომლის ხარისხიც რუსეთში, ჯერჯერობით, მაინცდამაინც სახარბიელო არ არის. ქვეყნის ამავე პროფილის სკოლათა უმეტესობა მხოლოდ მსხვილი კორპორაციების კადრებს ამზადებს და არა მეწარმეებს, რომელთაც, ჩვეულებრივ მოსამსახურეთაგან განსხვავებით, რუსული ბიზნესის მდგომარეობის უკეთესობისაკენ კარდინალური შეცვლა ძალუძთ. საერთაშორისო სამოდულო, საშუალო და მოკლევადიან პროგრამებს წელიწადში 2000 მსმენელის მომზადება შეუძლია. ესენი არიან ადამიანები (ასაკი 33-45 წელი), რომელთაც ბიზნესის გასავითარებლად საკუთარი ცოდნის მოკლე დროში სრულყოფა ესაჭიროებათ. სწავლება, აგრეთვე, გულისხმობს დიდი პროექტების განსახორციელებლად საჭირო განსაკუთრებული, ლიდერობისთვის აუცილებელი თვისებების შეძენას. აქედანვე გამომდინარეობს კიდევ ერთი მიზანი - ადამიანებთან ურთიერთობის უნარის გამომუშავება.

კურსები როგორც რუსი, აგრეთვე, უცხოელი მასწავლებლების მიერ ინგლისურ ენაზე ჩატარდება. როგორც სკოლის დამაარსებლები ვარაუდობენ, 10 მოდული შეიქმნება და თითოეულის ხანგრძლივობა წელიწადნახევარს გასტანს. მოდულებს შორის გათვალისწინებულია 3-4 კვირიანი შესვენება, რაც იმისათვის გამოიყენება, რომ კურსების მონაწილემ სწავლა კამპუსიდან მოშორებით განაგრძოს. სწორედ ასე მუშაობს მსოფლიოს მრავალი ბიზნეს-სკოლა, რომლებიც ამ გზით უწყობენ ხელს მსმენელს, რომ მან სწავლის პერიოდში საკუთარ ბიზნესს „თავი არ დაანებოს“.

სასწავლო პროცესში ძირითადი აქცენტი პრაქტიკულ მეცადინეობებზე კეთდება. ეს განსაკუთრებით საგულისხმოა სწორედ იმის გამოც, რომ რუსეთის ბევრ ბიზნეს-სკოლაში ჯერ კიდევ ვერ გაუგიათ - ბიზნესის სწავლა მხოლოდ თეორიულად შეუძლებელია. ამ შემთხვევაში, არ გამოგვადგება უნივერსიტეტებში დამკვიდრებული სისტემა: ლექცია-სახელმძღვანელოგამოცდა. არ არსებობს და არც არასოდეს შეიქმნება რაიმე ერთი სახელმძღვანელო, რომელიც გვასწავლის, როგორ ჩავაბაროთ ყოველდღიური ცხოვრების ნამდვილი გამოცდა - გამოცდა ბიზნესში. ამიტომაც „სკოლკოვოში“ ისეთი მეცადინეობები იგეგმება, რომლებიც სტუდენტებს დაეხმარება, აქტიურად ჩაებნენ მუშაობაში მეცადინეობის პირველივე დღეებიდან. საჭიროა მეტი ბიზნეს-სიმულაცია (უმეტესწილად - კომპიუტერული), საპროექტო-ანალიზური სესია, მასტერ-კლასი და „კეისი”; და რაც შეიძლება ნაკლები იმ სახის ლექცია და სემინარი, რასაც ბავშვობიდან შევეჩვიეთ. სკოლის ორგანიზატორები შეეცადნენ, ყურადღება გაემახვილებინათ მენეჯმენტის, როგორც პროფესიის პრობლემაზე და უარი თქვეს, დიდი დრო დაეთმოთ სამეცნიერო კვლევებისათვის. როგორც კომპანია „Русский Стандарт“-ის გენერალური დირექტორი ებერჰარდ ფონ ლენაიზენი ამბობს, სწორედ ამით განსხვავდება „სკოლკოვო“ დასავლური ბიზნესსკოლების უმრავლესობისაგან. სკოლაში მთავარი მეცნიერება კი არა, მენეჯმენტის პრაქტიკაა. ამიტომ განსაკუთრებული ყურადღება მიექცევა სტუდენტების მუშაობას რეალურ პროექტებზე.

პრაქტიკულ მუშაობაზე ორიენტაციამ, თავის მხრივ, პედაგოგთა შერჩევის პრინციპებიც განსაზღვრა. სკოლის თითოეულ მასწავლებელში შერწყმული უნდა იყოს თეორიტიკოსის ცოდნა და პრაქტიკოსის ნიჭი. სკოლის სტატუსიდან გამომდინარე, მის დამაარსებლებს გადაწყვეტილი აქვთ, მოიწვიონ 50%25 რუსი და 50%25 უცხოელი სპეციალისტი (მათ შორის, ჰარვარდიდანაც). თანამშრომელთა შერჩევის განმსაზღვრელი ფაქტორია პრაქტიკული გამოცდლება, აუდიტორიასთან მუშაობის სურვილი და სტუდენტებისათვის - როგორც თანამოაზრეებისათვის - ცოდნისა თუ უნარის გაზიარება. მსოფლიოს წამყვანი სასწავლებლებიდან სპეციალისტების მოწვევა, რა თქმა უნდა, დიდ თანხებთანაა დაკავშრებული. იოლი საქმე არც რუსეთში მენეჯმენტისა და მისი მომიჯნავე საგნების მასწავლებელთა მონახვაა, რადგან ამგვარი სპეციალისტების მომზადების პრაქტიკა ქვეყანაში, ჯერჯერობით, არ არსებობს. ორგანიზატორები იმედოვნებენ, უცხოელი პედაგოგები კარგად გაიაზრებენ, რომ საკუთარი თავის რეალიზება ისეთ პროექტში მოუწევთ, რომელიც ნულიდან იწყება და რომელშიც თავიდანვე გათვალისწინებულია სწავლების ახალი მეთოდები და მართვის პრობლემებისადმი ახლებური მიდგომა. პროფესორების გარდა, სასწავლო პროცესში უშუალო მონაწილეობას პარტნიორი დამფუძნებლებიც მიიღებენ. პედაგოგთა შემადგენლობაში მყოფი დაახლოებით 150 პროფესორიდან, ИТАР-ТАСС-ის განცხადებით, მხოლოდ 30 სპეციალისტი იქნება მუდმივი თანამშრომელი.

რაც შეეხება სტუდენტებს, მათი 20-30%25 უცხო ქვეყნიდან ჩამოვა. ძალიან მნიშვნელოვანია სტუდენტებს შორის გამოცდილებისა და ურთიერთობის გაზიარება. ამიტომ სკოლის მესვეურები განსაკუთრებით არიან დაინტერესებულნი, სწორედ ისეთი ქვეყნებიდან მოიწვიონ სტუდენტები, სადაც ეკონომიკა სწრაფად ვითარდება. რა თქმა უნდა, ახალგაზრდები ევროპიდან და ჩრდილოეთ ამერიკიდანაც ჩამოვლენ, მაგრამ თანამშრომლობა ძირითადად ჩინელ, ინდოელ, სამხრეთაფრიკელ და სამხრეთამერიკელ სტუდენტებზე გავრცელდება. ყურადღება დაეთმობა, აგრეთვე, კვლევით საქმიანობასაც, მათ შორის, ამგვარი საქმიანობის შესწავლას ისეთ ქვეყნებში, რომელთაც სწრაფად მზარდი ეკონომიკა აქვთ (რუსეთი, ბრაზილია, ჩინეთი და ინდოეთი). კვლევების დიდი ნაწილი დაეთმობა მეწარმეობის განვითარების, გარდაქმნის პროცესების მართვისა და საინოვაციო საქმიანობის პრობლემებს. ამის გარდა, ჩნდება ბიზნესის წამოწყების შანსი არამარტო რუსეთში, არამედ საზღვარგარეთაც. მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლა უკვე აწარმოებს მოლაპარაკებებს ჩინეთის, ინდოეთის, ბრაზილიისა და რუსეთის მონაწილეობით ისეთი სამოდულო პროგრამის შექმნის თაობაზე, რომელსაც მსოფლიოში ანალოგი არ ექნება. ეს ნოვატორული პროექტი მათთვისაა გამიზნული, ვისაც განზრახული აქვს და შეუძლია ამ ოთხი ქვეყნის ბაზარზე ერთდროულად მუშაობა.

„სკოლკოვო“ უცხოეთის ბიზნეს-სკოლებთან თანამშრომლობს. ამიტომ სტუდენტებს საშუალება აქვთ, ერთდროულად ისწავლონ სამხრეთ და ჩრდილოეთ ამერიკის, სამხრეთ აფრიკის, ევროპის, აღმოსავლეთ და სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის საერთაშორისო ბიზნესსკოლებში. როგორც ორგანიზატორები აღნიშნავენ, სტუდენტები შეძლებენ, მონაწილეობა მიიღონ საერთაშორისო საკონსულტაციო პროექტების განხორციელებაში, ან ბიზნესის მართვის იმიტაციურ თამაშებში. დღეისათვის სულ უფრო მეტი ადამიანი ცდილობს, ეკონომიკური განათლება იმ ქვეყნებში მიიღოს, რომელთაც სწრაფად განვითარებადი ბაზარი აქვთ. სწორედ ასეთი ქვეყანაა რუსეთი. ამავე მოსაზრებით აიხსნება გადაწყვეტილება, რომ რუსმა სტუდენტებმა პრაქტიკა ჩინეთში ან ინდოეთში გაიარონ.

„სკოლკოვოს” დამფუძნებლების ვარაუდით, პროექტის ბიუჯეტი დაახლოებით 300 მლნ. დოლარია. ამ თანხაშია გათვალისწინებული მშენებლობისა და ვენჩურული ფონდების ხარჯები. კომპანიებისა და კერძო პირების 100 მლნ. დოლარის ინვესტიცია მოხმარდა ბიზნეს-გეგმის შემუშავებას (რომელშიც საკონსულტაციო ფირმა McKinsey მონაწილეობდა), არქიტექტურული პროექტის შექმნას, მიზნობრივი ფონდის ჩამოყალიბებას და მსოფლიოს წამყვანი ბიზნეს-სკოლების გამოცდილების შესწავლას (როგორც გაზეთი „Ведомости“ წერს, ვარდანიანმა და მისმა კოლეგებმა ოცამდე სასწავლო დაწესებულება მოინახულეს). ბიზნეს-სკოლისათვის საჭირო კომპლექსის (რომელიც კაზიმირ მალევიჩის სტილში დაპროექტდება) ასაგებად რომან აბრამოვიჩმა 25.6 ჰა მიწის ნაკვეთი შეისყიდა მოსკოვის ახლოს, სკოლკოვოს გზატკეცილზე. შენობის ასაგებად უკვე გამოყოფილია 100 მლნ. დოლარი. როგორც არქიტექტორი დევიდ აჯაიე აღნიშნავს (მის მიერაა დაპროექტებული ბიბლიოთეკა Idea Store-ი ლონდონში და Nobel Peace Center-ი ოსლოში), ბიზნეს-სკოლის შენობას, ჩვეულებრივი ნაგებობისგან განსხვავებით, განსაკუთრებული ფუნქციური დატვირთვა ექნება. მასში ძალიან ბევრი თავისუფალი სივრცე უნდა იყოს, რაც ცოდნის სპონტანურ ურთიერთგაცვლას შეუწყობს ხელს. „ჩვენ გვინდა, შევქმნათ მენეჯმენტის პატარა ქალაქი“, - ამბობს იგი, - „სტუდენტები აქ დაახლოებით ისევე ისწავლიან, როგორც საბავშვო ბაღში სწავლობენ“.

სახელმწიფომ სკოლის დამფუძნებელთა კერძო ინიციატივა მოიწონა და მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლა ეროვნულ პროექტ „განათლებაში“ ჩართო. მაგრამ მეორე ბიზნეს-სკოლისაგან განსხვავებით (იგულისხმება სანკტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტთან არსებული მენეჯმენტის უმაღლესი სკოლა, რომელიც „სკოლკოვოს“ პარალელურად ყალიბდება), მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლა მთლიანად კერძო შემოწირულობების ხარჯზე იმუშავებს. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფომ პროექტ „განათლების“ ფარგლებში სკოლას მაინც გამოუყო ბიუჯეტიდან 500 მლნ. რუბლი. თუმცა, ეს თანხა მხოლოდ სტიპენდიებისა და გრანტების ფონდის შევსებას თუ ეყოფა.

საგულისხმოა, რომ მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის სწავლების ფორმატი არ შეესაბამება „MBA-ს პროგრამების მიმართ სახელმწიფო მოთხოვნებს“, რომლის საფუძველზეც იქმნება აკრედიტაციის მქონე ყველა ბიზნეს-სკოლის სასწავლო გეგმა. მაგალითად, MBA-ს პროგრამების მიმართ სახელმწიფო მოთხოვნების მიხედვით, ნებისმიერ მსმენელს აქვს საშუალება, სასწავლო გეგმის მეოთხედზე მეტი საკუთარი სურვილის მიხედვით შეადგინოს; მას, ვინც „ბიზნეს ადმინისტრირების მაგისტრის“ დამატებითი კვალიფიკაციის მისაღებად MBA-ს პროგრამის ათვისებას აპირებს, აუცილებლად უნდა ჰქონდეს უმაღლესი პროფესიული განათლება; საჭიროა, აგრეთვე, უმაღლესი სასწავლებლის დამთავრების შემდგომ პრაქტიკული მუშაობის, სულ მცირე, ორწლიანი სტაჟი; საათების რაოდენობა ამა თუ იმ დისციპლინისთვის წინასწარაა განსაზღვრული. მაგრამ „სკოლკოვო“ ამგვარ მოთხოვნებს არ ითვალისწინებს. ბიზნეს ჟურნალ on-line-ის თანახმად, სახელმწიფო მალე შეიტანს შესაბამის ცვლილებებს კანონში - სკოლის შექმნის იდეა ხომ თავად პრეზიდენტმა მოიწონა. ამგვარად, „სკოლკოვო“ უკვე ახდენს გარკვეულ გავლენას რუსეთის ბიზნეს-განათლებაზე.

როცა სახელმწიფოს მიერ სკოლის საქმიანობის შეფასებას ვახსენებთ, „სკოლკოვოს“ მართვისა და ხელმძღვანელობის საკითხსაც უნდა შევეხოთ. მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის პროექტი კერძო პირთა და სახელმწიფოს თანამშრომლობის პრინციპებზე დაყრდნობით ხორციელდება ეროვნულ პროექტ „განათლების“ ფარგლებში (ინვესტორები კერძო პირები და კომპანიები არიან). სკოლის საერთო ხელმძღვანელობას სათავეში უდგას მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის პრეზიდენტი რ. ვარდანიანი. სკოლის ყოველდღიური მართვა დეკანისა და უცხოელი თანადეკანის მოვალეობაა. მათ გარდა, სკოლის მართვაში ჩართულია სამეურვეო და საკოორდინაციო საბჭო. სამეურვეო საბჭოს შემადგენლობაში შედიან სამეცნიერო წრეების, ბიზნესისა და სახელმწიფოს წარმომადგენლები; ბიზნეს-განათლების ექსპერტები: ელიზაბეტ კატკინი (ლონდონსა და მოსკოვში „Hogan&Hartson“-ის პარტნიორი), დიმიტრი მედვედევი (რუსეთის ფედერაციის მთავრობის თავმჯდომარის პირველი მოადგილე), პროფესორი დანიცა პურგი („IEDC-Bled“-ის მენეჯმენტის სკოლის დამფუძნებელი და დეკანი), მაიკლ ობერმაიერი (პროგრამა „Global LeaderShip Fellows“-ის დეკანი და აღმასრულებელი დირექტორი), პატრიცია მ. კლოერტი (ამერიკულ-რუსული საინვესტიციო ფონდისა და „Delta Russia Fund, L.P“. ფონდის მმართველი), ჰერმან გრეფი (რუსეთის ფედერაციის ეკონომიკური განვითარებისა და ვაჭრობის მინისტრი), ანდრეი ფრუსენკო (რუსეთის განათლებისა და მეცნიერების მინისტრი), იგორ შუვალოვი (რუსეთის პრეზიდენტის თანაშემწე), იგორ გაიდარი (გარდამავალი პერიოდის ეკონომიკის ინსტიტუტის დირექტორი), ვლადიმირ მაუ (რუსეთის ფედერაციასთან არსებული სახალხო აკადემიის რექტორი) და კიდევ რამდენიმე ადამიანი. სამეურვეო საბჭოს ფუნქციაში შედის პედაგოგების შერჩევა, სასწავლო გეგმის შემუშავება, სტრატეგიულად მნიშვნელოვანი საკითხების ექსპერტიზა და ვენჩურული ფონდის კონტროლი. საკოორდინაციო საბჭოს შემადგენლობაში არიან ზემოთ ხსენებული პარტნიორ-დამფუძნებლები. საბჭოს ძირითადი მოვალეობაა სკოლის საქმიანობის ზოგადი კონტროლი.

მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის სამეურვეო საბჭოს დიმიტრი მედვედევი ხელმძღვანელობს. საბჭოს შემადგენლობაში არ არიან სანკტ-პეტერბურგის უნივერსიტეტთან არსებული მენეჯმენტის უმაღლესი სკოლის სამეურვეო საბჭოს წევრები. „სკოლკოვოს“ კონკურენტი სკოლა მთლიანად სახელმწიფო დაფინანსებაზეა და მას მეორე ვიცე-პრემიერი სერგეი ივანოვი ხელმძღვანელობს. სწავლებასთან დაკავშირებული საკითხების მიმართ ამ ორი სკოლის მიდგომა ერთმანეთისაგან ძირეულად განსხვავდება. აქედან გამომდინარე, ცოდნის გაღრმავების მსურველ თანამედროვე მეწარმეებს მოუწევთ არჩევანის გაკეთება კლასიკურ განათლებასა და ნოვატორულ განათლებას შორის. პირველი ამერიკულს მოგვაგონებს, მეორე კი ორიენტირებულია ისეთი ლიდერების მომზადებაზე, რომლებიც შეძლებენ, განვითარებად ბაზარზე „ააყვავონ“ საკუთარი ბიზნესი. არც ამ ორი სკოლის კურატორ ბიზნესმენთა ჩამონათვალი ემთხვევა. ასეა თუ ისე, ორივე სკოლამ მიზნად დაისახა საკმაოდ რთული ამოცანა - უზრუნველყოს რუსული ბიზნეს-განათლების კონკურენტუნარიანობა, საკუთარ თავზე აიღოს კატალიზატორის ფუნქცია, რომელიც ხელს შეუწყობს პრობლემების მოგვარებას და გაზრდის ბარიერს - რომელიც უამრავი უმაღლესი სკოლისა და ეკონომიკური ფაკულტეტის არსებობის მიუხედავად, დღესდღეობით საკმაოდ დაბალია. Qualitas - non quantitas - ხარისხი და არა რაოდენობა.

„სკოლკოვოს“ ორგანიზატორების გეგმების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ჯერ კიდევ ძალიან ბევრის გაკეთებაა საჭირო. მაგრამ თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, როგორ გაიზარდა მოთხოვნა მოაზროვნე და კარგად მომზადებულ მენეჯერებსა თუ მეწარმეებზე, მათ წარმატება, გარკვეულწილად, უკვე გარანტირებული აქვთ. Omne initium diffi cile est - დაწყება ყოველთვის ძნელია.

რუბენ ვარდანიანი - ყველაზე ამბიციური რუსული პროექტის ხელმძღვანელი

21 სექტემბერს რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმერ პუტინმა სიმბოლურად დააფუძნა რუსეთის ყველაზე ძვირად ღირებული სასწავლო პროექტი. სულ მალე მოსკოვის ახლოს გაიხსნება მენეჯმენტის სკოლა „სკოლკოვო“, რომლის მიზანი რუსული ბიზნეს-ელიტის შექმნაა. პროექტის ხელმძღვანელია კომპანია „Тройка-диалог“-ის პრეზიდენტი: რუბენ ვარდანიანი.

„ამჟამად რუსეთში ისეთი უცნაური მდგომარეობაა, რომელსაც ვერც ჩინეთისა და ბრაზილიის, ვერც სხვა რომელიმე ქვეყნის სიტუაციას შევადარებ. რუსეთს ჰყავს კარგად განათლებული მოსახლეობა, რომელსაც ბიზნესის არაფერი გაეგება; ჩვენ გვაქვს უდიდესი საწარმოო რესურსი, რომელსაც, კარგა ხანია, მოდერნიზება სჭირდება; არსებობს უზარმაზარი ინფრასტრუქტურული პროექტები, რომლებიც ინვესტიციებს ელის“, - ამბობს რუბენ ვარდანიანი.

„მოსეს 40 წელი მოჰყავდა თავისი ხალხი უდაბნოში. მეც 40-წლიანი ჰორიზონტის მომხრე ვარ“, - ამბობს ერევანში დაბადებული ვარდანიანი, რომელსაც რუსი ბიზნესმენების ახალი თაობის წრთობა-დახელოვნება მოუწევს, - „ლოგიკა კი ის არის, რომ, სულ ცოტა, ერთი თაობა უნდა შეიცვალოს. ახალი თაობა უკვე ახალ გარემოში გაიზრდება“.

„ფულის შოვნა და ბიზნესის კეთება - სხვადასხვა რამეა, მაგრამ ეს ყველას როდი ესმის“,- ამბობს იგი, - „რუსეთში ბევრმა მოახერხა ფულის შოვნა 90-იან წლებში, მაგრამ ძალიან ცოტამ თუ ააწყო ბიზნესი. ბიზნესი რომ შექმნა, ხარისხობრივად სულ სხვაგვარი მენეჯერები, განსხვავებულად მოაზროვნე ხალხია საჭირო. ჩვენ, რუსული ბაზრის აქტიურმა მონაწილეებმა, კარგად ვიცით, რომ ქვეყანაში სრულიად სხვანაირი საგანმანათლებლო მოდელი უნდა შეიქმნას. თუკი განათლების სისტემა ახალ რეალობას არ გაითვალისწინებს, ჩვენ მუდამ მეორე-ან მესამეხარისხოვანი ქვეყანა ვიქნებით. მოსკოვის მენეჯმენტის სკოლის მთავარი ამოცანაა, დავეხმაროთ ისეთ ახალგაზრდებს, რომელთაც განსაკუთრებული სამეწარმეო უნარი აქვთ. ჩვენ მათ საშუალებას მივცემთ, ნახონ, როგორ შეიძლება განვითარებადი ეკონომიკის მქონე ქვეყანაში საკუთარი საქმის აწყობა. გვინდა, მათ გამოცდილება გავუზიაროთ და რთულ სიტუაციებში გადაწყვეტილებების მიღება გავუადვილოთ”.

სხვათა შორის, „სკოლკოვოს“ სასწავლო პროგრამის პროექტის ფარგლებში სკოლის კურსდამთავრებულთა საინტერესო ინიციატივების მხარდამჭერი ფონდი შეიქმნება. ვარდანიანი დარწმუნებულია, რომ ამ პროექტის წყალობით 15-20 წლის შემდეგ რუსეთის ეკონომიკა მაღალ დონეს მიაღწევს: „ოღონდ, ცოტა არ იყოს, ძნელი იქნება, დაარწმუნო ბიზნესმენები, რომ ღირს სწავლაში წელიწადნახევრის დახარჯვა...“

მენეჯმენტის სკოლის პროექტის განსახორციელებლად ჩუკოტკის გუბერნატორმა რომან აბრამოვიჩმა 50 მლნ. დოლარი გამოყო. სწორედ ამდენი ღირს მიწის ნაკვეთი მოსკოვის ახლოს - ოდინცოვოში. 100 მილიონზე მეტი სკოლას სხვა კერძო პირებმაც გამოუყვეს. სასწავლებელში ფული თოთხმეტმა მსხვილმა კომპანიამ ჩადო. პუტინის სიტყვებს თუ მოვიშველიებთ, „ეს არის ყველაზე ამბიციური რუსული პროექტი“. მენეჯმენტის სკოლა ფუქციონირებას 2008 წელს დაიწყებს.

„არსებობს სწავლების მხოლოდ ერთი
მეთოდი - რეალური მოქმედება”.
კარლოს კასტანედა, „მოგზაურობა იქსტლანში”

ავტორი: ნიკოლოზ მარკოზაშვილი

GMCG Ltd - პარტნიორი.
ESM-თბილისი - მენეჯმენტის პროგრამის ხელმძღვანელი

კაპიტალისტურ საწყისებზე აწყობილ სახელმწიფოს საფუძვლად უდევს კერძო საკუთრება და კონკურენცია კერძო სექტორში მოქმედ მეწარმეებს შორის. აქედან უშუალოდ და ბუნებრივად გამომდინარეობს ორი დასკვნა:

- სახელმწიფომ უნდა დაიცვას კერძო მესაკუთრეები და ხელი შეუწყოს კერძო საკუთრების ინსტიტუტის განვითარებას;

- კონკურენციაში წარმატების მისაღწევად კერძო მესაკუთრეებს სპეციალურად მომზადებული პროფესიონალი მმართველები სჭირდებათ.

ანა სარუხანოვას სტატია (რომელსაც მკითხველი ჟურნალის ამავე ნომერში წაიკითხავს) კადრების მომზადების პრობლემატიკას ეხება. ჩვენც თქვენს ყურადღებას ამ საკითხზე შევაჩერებთ. ამასთან, ვეცდებით, მოყვანილი მასალის კომენტართან ერთად, მოკლედ შევეხოთ ბიზნეს-განათლების მიმართულებით საქართველოში შექმნილ ვითარებას (ძირითადად, ESM-თბილისის მაგალითზე).

დღევანდელი სიტუაცია რუსეთსა და საქართველოში MBA-პროგრამების მიმართ დაახლოებით ერთნაირია: არსებობს რამდენიმე ბიზნეს-სკოლა, რომლებშიც განათლებას (წარმოებისაგან მოუწყვეტლად, საღამოს საათებში) იღებენ არსებული ბიზნეს-ერთეულების მენეჯერები. რუსეთთან შედარებით, ძირითადი სხვაობა სწავლების ღირებულებაშია: საქართველოში საფასური დაახლოებით 4-ჯერ ნაკლებია, რაც, ნაწილობრივ მაინც, ქვეყნების განსხვავებული მასშტაბით აიხსნება.

ESM-თბილისში მოქმედებს წესი, რომლის თანახმად, BBA კურსდამთავრებულმა ორი წლის განმავლობაში უნდა იმუშაოს, რათა უფლება მიიღოს და ჩააბაროს სკოლის MBA პროგრამის დასაუფლებლად. ეს პირობა იმით აიხსნება, რომ 20-21 წლის ახალგაზრდებს სამაგისტრო პროგრამის არც საჭირო გამოცდილება აქვთ და არც შესაბამისი მოტივაცია. ჰარვარდის ბიზნეს-სკოლაში მოქმედებს დაუწერელი წესი, რომლის თანახმად, 26 წელზე უფრო ახალგაზრდა მსურველებს შეუძლიათ შეავსონ არსებული ადგილების არაუმეტეს 8%25-ისა. ამ თვალსაზრისით, სკოლკოვოს სკოლაში შემოღებული ასაკობრივი შეზღუდვა (26-30 წელი) ზედმეტად მკაცრი გვეჩვენება. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ მხოლოდ ახლა (ESM-ში MBA პროგრამის შემოღების 5 წლის შემდეგ) შესამჩნევი გახდა ESM BBA პროგრამის კურსდამთავრებულების ნაკადი სამაგისტრო პროგრამაში მონაწილეობის მსურველთა საერთო რაოდენობაში (15 ადამიანი 69-იდან; ადგილების რაოდენობა - 28). მათი ასაკი 24-26 წელია.

მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო მაგისტრატურაში მიღების ახალ წესებს ამზადებს. თუ მომავალმა მეცნიერმა დრო არ უნდა დაკარგოს და მისთვის ბუნებრივია პირდაპირი გადასვლა ბაკალავრიატიდან მაგისტრატურაში, სულ სხვაგვარი სიტუაციაა ბიზნესისათვის ახალი კადრების მომზადების სფეროში. აქედან გამომდინარე, სამინისტრო იმდენად „მგრძნობიარე“ უნდა იყოს, რომ მის მიერ შემოღებულ წესებში აღნიშნული სხვაობა ცხადად ასახოს. ეს მგრძნობიარობა თანდაყოლილი არ არის - ის სწორედ რომ უნდა გამოვლინდეს: ბიუროკრატიული თვალსაზრისით, გაცილებით ადვილია ერთი საერთო წესის ამოქმედება, ვიდრე ორის ან რამდენიმესი. მაგალითად, უმაღლესი განათლების შესახებ კანონი პრაქტიკულად არ განასხვავებს კერძო და სახელმწიფო სასწავლო დაწესებულებებს. თუმცა, მათი ფუნქციური დანიშნულება ერთმანეთისგან არსებითად განსხვავდება. კერძო ბიზნეს-სკოლები პირდაპირ არიან დაინტერესებული გამოშვებული კადრების დასაქმებით - კურსდამთავრებულთა დასაქმების პროცენტი სკოლის წარმატებული საქმიანობის ძირითადი მაჩვენებელია. ეს, სხვათა შორის, განსაზღვრავს დაწესებულების სარგებელს სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისითაც. ამავე დროს, ეს მაჩვენებელი საერთოდ არ შედის სასწავლებელთა აკრედიტაციის კრიტერიუმებში. ასეთი მიდგომა, ალბათ, იმ გარემოებით აიხსნება, რომ სახელმწიფო უმაღლესი სასწავლებლები ამ მაჩვენებლით შეუდარებლად ჩამორჩებიან მოწინავე ბიზნეს-სკოლებს, რადგან, ძირითადად, მეცნიერების განვითარებაზე ზრუნავენ, გადატვირთული არიან სტუდენტთა რაოდენობით და ვერ ახერხებენ, „ორივე ფრონტზე“ ერთნაირი ეფექტიანობით იმოქმედონ. ამ პრობლემების ანალიზი შორს წაგვიყვანს, ამიტომ შემოვიფარგლებით მარტივი დასკვნით: აკრედიტაციის დროს მიზანშეუწონელია კერძო და სახელმწიფო უმაღლესი დაწესებულებების ერთი და იმავე კრიტერიუმებით შეფასება.

აღსანიშნავია, რომ სკოლკოვოში მოქმედი წესები ზოგ შემთხვევაში ეწინააღმდეგება რუსეთში მოქმედ კანონს განათლების შესახებ. ამის ძირითადი მიზეზი ისაა, რომ ბიზნესის დარგში კადრების მომზადება თვისებრივად განსხვავდება სამეცნიერო კადრების მომზადების გამოცდილებისაგან. ამ შემთხვევაში, როგორც სტატიაშია აღნიშნული, სავარაუდოა, შეიცვალოს კანონი!

რუსეთში საკმაოდ მაღალი დონის ბიზნეს-სკოლები არსებობს. მაგალითად, სკოლკოვოს დეკანი ვოლკოვი წარსულში სათავეში ედგა ერთ-ერთ საუკეთესო - ტოლიატის - ბიზნეს-სკოლას. მაგრამ სკოლკოვოს პროექტს სულ სხვა ამბიცია აქვს: შევიდეს მსოფლიოში საუკეთესო ბიზნეს-სკოლების ოცეულში და შექმნას ბიზნესისათვის კადრების მომზადების ახალი MBA სტანდარტი რუსეთში. ამის მისაღწევად სკოლას აქცენტი გადააქვს ლიდერებისა და მეწარმეების ხარისხიან მომზადებაზე. ლოგიკა მარტივია: რუსეთში ბევრი კარგი მენეჯერია, მაგრამ ცოტაა ადამიანი, რომელსაც სურს და შეუძლია წარმატებით წამოიწყოს საკუთარი ბიზნესი. ასეთი ადამიანების გარეშე კი ეროვნული ეკონომიკის განვითარება პრაქტიკულად შეუძლებელია.

შთამბეჭდავია სკოლკოვოს დამაარსებელთა ამბიციები: თუ მოწინავე დასავლური ბიზნეს-სკოლების კურსდამთავრებულების მხოლოდ 7%25 იწყებს საკუთარ საქმეს, სკოლკოვო აპირებს, ეს მაჩვენებელი 30%25-მდე აიყვანოს! რა ხდება ამ მიმართულებით საქართველოში? ESM-თბილისის შესაბამისი მაჩვენებელი 3-5%25-ია. მაგრამ, თითქმის ყველა, ვინც ბიზნესში საკუთარი საქმე წამოიწყო, საკმაოდ წარმატებით აგრძელებს მოღვაწეობას. მაგალითისთვის საკმარისია სარეკლამო კომპანია „სარკის“ დამაარსებლების გუნდი; ან ESM-თბილისის კურსდამთავრებული, თავის დროზე საქართველოში ერთერთი საუკეთესო აუდიტორული კომპანიის დამაარსებელი, რომელმაც MBA-ს ხარისხი ჰარვარდის ბიზნეს-სკოლაში მიიღო და ახლა ერთ-ერთი ამერიკული პირდაპირი ინვესტიციების ფონდის წარმატებული პარტნიორია.

ნიშანდობლივია სკოლკოვოს ორიენტირება ეროვნული ბიზნეს-სკოლის შექმნაზე. აქ საერთაშორისო გამოცდილების გამოყენებაზე უარს არ ამბობენ: ვარაუდობენ, რომ დასაწყისში მასწავლებლების 50%25-მდე მოწინავე უცხოური სკოლებიდან მოიწვიონ, მაგრამ შემდგომ მათ თანმიმდევრულად ჩაანაცვლებენ საკუთარი კადრებით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, აქ თავიდანვე ზრუნავენ საკუთარი მაღალი კვალიფიკაციის მქონე მასწავლებლების აღზრდაზე.

საჭიროა აღვნიშნოთ საქართველოში არსებული (ხშირ შემთხვევაში - „ბრმა“) მენტალური ორიენტაცია დასავლეთზე. ეს, მაგალითად, თავის გამოხატვას პოულობს მოწინავე ბიზნეს-სკოლების მიერ მსმენელების მოსაზიდად გამოყენებულ ხერხებზე: ატლანტას უნივერსიტეტის დიპლომი, მართვის ევროპული სკოლა, ქართულ-ამერიკული უნივერსიტეტი და ა.შ. ამას ხელს უწყობს სახელმწიფო სტრუქტურებში არსებული პრეფერენციებიც: ვთქვათ, როგორ შეიძლება იმ ფაქტის ახსნა, თუ რატომ ვათავისუფლებთ ერთიანი ეროვნული გამოცდის ჩაბარებისაგან აბიტურიენტებს, რომლებმაც სკოლა საზღვარგარეთ დაამთავრეს. და ეს მაშინ, როდესაც საერთაშორისო ოლიპმიადებში მონაწილე მოსწავლეები ზოგჯერ არავითარი შეღავათით არ სარგებლობენ (საინტერესო იქნებოდა ამერიკიდან ჩამოსული ბავშვების გამოკითხვა იქაურ სკოლებში სწავლების არსებული დონის შესახებ, მაგალითად, მათემატიკაში, ფიზიკასა ან ქიმიაში...). შედეგი მარტივია: ნიჭიერი ახალგაზრდები მიდიან რუსეთში, სადაც მათ მოწინავე უმაღლეს სასწავლებლებში ხშირად ყოველგვარი ამოცდების გარეშე ღებულობენ.

მოყვანილ სტატიაში საუბარია მოსკოვისა და სანკტ-პეტერბურგის ბიზნეს-სკოლებზე, რომლებიც ვარაუდობენ, სწავლების ახალი - ადგილობრივი ბიზნესის მოთხოვნებზე ორიენტირებული - სტანდარტების საფუძველზე შევიდნენ მსოფლიოში საუკეთესო სკოლების რიგში. გამოდის, რომ რუსებს სჯერათ რუსული განათლების, ჩვენ, ქართველებს, კი ქართული განათლების - არა.

აღსანიშნავია სხვა ფაქტორიც: სკოლკოვომ სტუდენტთა პრაქტიკის გასავლელად აირჩია არა ამერიკა ან ევროპა, არამედ ჩინეთი და ინდოეთი - განვითარებადი ქვეყნები, რომელთა ეკონომიკური პოტენციალი სულ უფრო მეტად იპყრობს მსოფლიო ბიზნესის ყურადღებას.

სკოლკოვოს შექმნის იდეა რუსეთში მოქმედი მსხვილი ბიზნესის წარმომადგენლებს ეკუთვნით, რომლებიც აფინანსებენ ამ - ჟურნალისტების აზრით, „ყველაზე ამბიციურ“ - პროექტს. აქ ხაზი უნდა გავუსვათ იმ გარემოებას, რომ სკოლის დამაარსებლების სიტყვებით, მათი სარგებელი სკოლის მიერ აღზრდილი მაღალი კვალიფიკაციის მმართველი კადრების გამოყენებასთანაა დაკავშირებული. ისინი ამ შესაძლებლობას უპირველეს მნიშვნელობას ანიჭებენ, რადგან საქმეში საკუთარი ფული ჩადეს. აქედან უშუალოდ გამომდინარეობს სკოლკოვოს სკოლის დამფუძნებლების პირდაპირი დაინტერესება სწავლების ხარისხით (სანკტ-პეტრბურგის „სახელმწიფო“ სკოლისაგან განსხვავებით, სადაც „დაინტერესება“ შეიცვლება ყველასათვის ნაცნობი ტერმინით „ადმინისტრირება“).

შევჩერდეთ სკოლკოვოს პროექტის „საეჭვო“ დეტალებზეც. პირველი მათგანი ეხება პროგრამის მსმენელების შერჩევის, ჩვენი აზრით, გაუმართლებლად მკაცრ პირობებს: 26-30 წლის მსმენელს გარკვეული სამეწარმეო გამოცდილება და „სასტარტო“ კაპიტალი უნდა ჰქონდეს (?). გარდა ამისა, მათ საკონკურსო გამოცდა უნდა ჩააბარონ. შედარებისთვის, ჰარვარდის ბიზნეს-სკოლაში მსმენელმა უნდა წარადგინოს საკუთარი CV, ცნობა GMAT-ის და TOEFL-ის გამოცდების შესახებ და რამდენიმე „ესსე“. იქ ყურადღებას ერთადერთ ფაქტორს აქცევენ: აქვს თუ არა პიროვნებას ლიდერის თვისებები.

მეორე „საეჭვო“ ფაქტორი ის არის, რომ სკოლკოვოს სწავლების მეთოდოლოგიაში არ იყო ნახსენები მმართველისთვის ისეთი მნიშვნელოვანი მიმართულება, როგორიცაა „ადამიანური ურთიერთობების განვითარება“ (იხ. სკოლის საიტი www.skolkovo.ru). მსმენელის კომპეტენციის გაზრდა აქ დაკავშირებულია კრიზისული კომუნიკაციების, მარკეტინგისა და ფინანსების მართვის ცოდნასთან. ინტელექტუალური კაპიტალის მართვა მეთოდოლოგიაში „ტექნიკის“ სფეროს მიეკუთვნება. აქ, ჩვენი აზრით, თავს იჩენს რუსეთში გავრცელებული მიდგომა: „მენეჯმენტი ხისტი ფინანსური ადმინისტრირებაა“. ასეთი მიდგომის დროს ადამიანურ რესურსს სათანადო ყურადღება არ ექცევა: მართვა „კადრების მანიპულირებამდე“ დადის. რა თქმა უნდა, ლიდერი მანიპულატორი არ გახლავთ...

და ბოლოს, მზრუნველთა საბჭოს სათავეში უდგას რუსეთის მთავრობის ვიცე-პრემიერი - მედვედევი. ამ ქვეყნის პირობებში ეს დადებითი ფაქტორია, რადგან გარკვეულ დაცვას წარმოადგენს ჩინოვნიკების ჩვეულებად ქცეული „საბოტაჟისაგან“. მაგრამ გაურკვეველი რჩება, როგორ შეიძლება მზრუნველთა საბჭომ საკუთარ თავზე აიღოს სასწავლებლის მასწავლებელთა შტატის ფორმირების საკითხი.

კოლკოვოს მაგალითი კარგად გვიჩვენებს, თუ რა ნიშვნელობას ანიჭებს და როგორ აპირებს ბიზნეს-განათლების ანვითარებას ერთ-ერთი ჩვენი მეზობელი ქვეყანა.

ავტორი: ლელა გიორგობიანი

PARTNERS-GEORGIA Ltd _ პარტნიორი, მთავარი ტრენერ-კონსულტანტი
ESM-თბილისი _ ბიჰევიორისტიკის პროგრამის ხელმძღვანელი
პრესტონის უნივერსიტეტის MBA (HRM)

თავიდანვე მსურს აღვნიშნო, რომ ამ თემის განხილვას რამდენიმე სტატიის ფარგლებში ვგეგმავ, ამიტომაც არის სტატიის სახელწოდებაში აღნიშნული - I. შევეცდები, ქართული ბიზნეს სინამდვილისათვის ჯერ კიდევ ახალი ტერმინი - „ქოუჩინგი“ - უფრო ნაცნობი გავხადო და მოხარული ვიქნები, თუ რომელიმე მკითხველი საკუთარ კომპანიაში მის დანერგვაზეც კი იფიქრებს. თავიდან განხილული იქნება ქოუჩინგის მნიშვნელობა მენეჯერებისათვის, ხოლო შემდეგ კი განვიხილავთ, თუ როგორ შეუძლია მენეჯერს განახორციელოს ქოუჩინგი საკუთარი თანამშრომლებისათვის (მენეჯერი-ქოუჩი).

ქოუჩინგი (coaching) არის ტერმინი, რომელიც დღეისათვის სხვადასხვა კონტექსტში და სრულიად სხვადასხვაგვარი მნიშვნელობით გამოიყენება. ტერმინში უკეთ გასარკვევად, თვალი მის წარმოშობას გადავავლოთ. საწყისი მნიშვნელობით ქოუჩი (coach) ნიშნავს ეტლს, ეკიპაჟს. ეს უნგრული წარმოშობის სიტყვაა და ინგლისურ ენაში 1556 წლიდან გვხვდება. სიტყვის საწყისი მნიშვნელობა სიმბოლურად კარგად გადმოგვცემს ქოუჩინგის არსს: ეტლი დამხმარე საშუალებაა ერთი ადგილიდან მეორემდე გადაადგილებისათვის და მიზნის მისაღწევად.

1848 წლიდან სიტყვა „ქოუჩი” უნივერსიტეტის სტუდენტების ყოველდღიურ სასაუბრო მეტყველებაში მათი კერძო კურატორების აღსანიშნავად გამოიყენება. სპორტის სფეროში ქოუჩინგი 1885 წლიდან ინგლისსა და აშშ-ში დამკვიდრდა. ქოუჩინგი ინგლისში გამოიყენება დამრიგებლის, ხელმძღვანელის, მრჩევლის განზოგადებული მნიშვნელობით. გერმანიაში ეს ტერმინი სამი მიმართულებით გამოიყენება: საუკეთესო სპორტსმენების ინდივიდუალური ფსიქოლოგიური კონსულტაცია; განვითარებაზე ორიენტირებული მართვის სტილი; ხელმძღვანელების ინდივიდუალური კონსულტირება.

აშშ-ში მეოცე საუკუნის 70-იანი წლებიდან ქოუჩინგი აღნიშნავს პერსონალზე და განვითარებაზე ორიენტირებული მართვის სტილს, რომლის მეშვეობითაც თანამშრომლები პიროვნულად ვითარდებიან და შრომის უნარს იუმჯობესებენ. აღნიშნული მიმართულება გერმანიაში 80-იანი წლებიდან დამკვიდრდა ტერმინით - ხელმძღვანელი, როგორც ქოუჩი. მოთხოვნა, რომ ხელმძღვანელი საკუთარი თანამშრომლების ქოუჩი იყოს, თავიდან გასაღების სფეროში ჩამოყალიბდა და შემდგომ სხვა სფეროებზეც გავრცელდა. ამის პარალელურად, 80-იანი წლების შუა პერიოდიდან, ქოუჩინგის ცნებამ ხელმძღვანელთა ორგანიზაციის გარეთა კონსულტირების მნიშვნელობა შეიძინა. თავიდან ქოუჩინგი უკავშირდებოდა მხოლოდ უმაღლესი დონის ხელმძღვანელების კონსულტირებას. დღესდღეობით კი ბევრ კომპანიაში ქოუჩინგი პერსონალის განვითარების ღონისძიებების შემადგენელი ორგანული ნაწილია. ბევრ კომპანიაში პრესტიჟულადაც კი არის მიჩნეული პირადი ქოუჩის ყოლა.

თუ ქოუჩინგი თავიდან ცალკეული ხელმძღვანელების სოციალური კომპეტენციების განვითრებას ეხებოდა, ბოლო ათწლეულში მისი გამოყენების სფერო მნიშვნელოვნად გაფართოვდა - სტრუქტურული და სტრატეგიული ცვლილებების ფარგლებში ქოუჩინგი დღეს ბევრ კომპანიაში ჩამოყალიბდა, როგორც საკვანძო პირებისა და ხელმძღვანელთა გუნდის სისტემატური განვითარების გეგმა.

ხელმძღვანელობა, მართვა, მენეჯმენტი

მართვის ბევრი სოლიდური ტექნოლოგია არსებობს, მაგრამ შემოვიფარგლოთ რამდენიმე შემაჯამებელი და განზოგადებული მოსაზრებით, რათა ნათელი გახდეს, თუ როგორ უკავშირდება ერთმანეთს მართვა და ქოუჩინგი.

ხელმძღვანელი - არ აქვს მნიშვნელობა, ეს საწარმოს ეხება, პოლიტიკურ გაერთიანებას, პროექტს თუ მნიშვნელოვან შეხვედრას - ყოველთვის ორი საქმით არის დაკავებული, მართვით და მენეჯმენტით. ორივე ეს ტერმინი ხელმძღვანელის ორ ძირითად ფუნქციას ასახავს:

- მართვის ფუნქციას, როგორიცაა კომუნიკაცია, მოდერაცია, მხარდაჭერა, გამოწვევა, შთაგონება;

- მენეჯმენტის ფუნქციას, როგორიცაა დაგეგმვა, ორგანიზება, განხორციელება, კონტროლი, შეფასება.

აქედან გამომდინარე, როგორც მართვის ნიჭი, ასევე მენეჯმენტში გაწაფულობა კომპეტენტური ხელმძღვანელობის დედაბოძია.

მართვა აღნიშნავს დინამიკურ პროცესს, რომლის დროსაც მიზნების მისაღწევად მენეჯერი ახერხებს თანამშრომელთა მიმართვას ენერგიის მობილიზაციისაკენ, პოტენციის გამოყენებისაკენ და მიზანსწრაფულობის გამოვლენისკენ. მართვა არის გამოწვევა, რისკი, ამოძრავება, შთაგონება, მხარდაჭერა და ხედვა. ჭეშმარიტი მართვის შედეგია ნდობა, აღიარება და ლოიალურობა.

მენეჯმენტი, ამის საპირისპიროდ, აღნიშნავს სამუშაოს ორგანიზებისა და შესრულების შემოქმედებით პროცესს. მენეჯმენტი მოიცავს დაგეგმვას, ორგანიზებას, განხორციელებას, კომუნიკაციას, კონტროლს და შეფასებას. მენეჯერის პასუხისმგებლობა ეხება ყველაფერს, რაც ხდება. მენეჯერის პროდუქცია შედეგებია.

ხელმძღვანელობის კომპეტენცია ყოველთვის მოიცავს

- სოციალურ კომპონენტს (მართვა) და

- ტექნიკურ კომპონენტს (მენეჯმენტი) მენეჯმენტი ეხება სამუშაოს, მართვა ეხება ადამიანებს.

მენეჯმენტი საჭიროებს სპეციალურ ტექნიკას და ზემოქმედების მექანიზმებს, ხოლო მართვა ეფუძნება ფსიქოლოგიური, სოციალური და სოციოკულტურული ზემოქმედების მიზეზების ცოდნასა და ფლობას.

შესაბამისად, მართვის კომპეტენცია მენეჯმენტის კომპეტენციისაგან განსხვავებულად ყალიბდება. მენეჯმენტში კომპეტენციის მიღება სწავლითა და კონსულტირებით ხდება, ხოლო მართვაში კომპეტენციისა - პროფესიულ კონტექსტში პიროვნების განუწყვეტელი განვითარებით.

სწორედ მართვის კონტექსტში დგება ქოუჩინგის საჭიროება. ხანდახან მართვის კომპეტენცია ბუნებრივ ტალანტს ან ქარიზმას ეფუძნება. თუმცა, უმეტეს შემთხვევებში, ის საკუთარ თავზე დაძაბული მუშაობით მიიღწევა. სწორედ საკუთარ თავზე მუშაობას ეხმარება და მხარს უჭერს ქოუჩინგი.

მართვის კომპეტენცია არ შეიძლება დარიგებით იყოს მიღებული. სწავლება-დარიგებასა და ქოუჩინგს შორის არსებითი განსხვავებაა:

კარგი მართვა

უდავოა, რომ არსებობს ორგანიზაციები, სადაც ითმენენ, ან იგნორირებას უკეთებენ ცუდ მართვას. თუმცა, კარგად ფუნქციონირებად და წარმატებულ ორგანიზაციებში - სადაც ადამიანები თავს კარგად გრძნობენ - მართვის ხარისხს უყურადღებოდ არ ტოვებენ. ვინც კარგად ვერ მართავს, თავის პოზიციას დიდხანს ვერ შეინარჩუნებს.

კარგი მართვა - რას ნიშნავს?

დამოკიდებულებასა და მართვას შორის მჭიდრო კავშირია. მართვა ყოველთვის განწყობისა და დამოკიდებულების საკითხია. ამ მიმართულებით სამი შეკითხვა შეიძლება დაისვას:

განვითარების პროცესები აჩვენებს, რომ მენეჯერების მთავარი მახასიათებლები მომავალში ნაკლებად შეეხება სპეციალობის კომპეტენციებსა და ექსპერტულობას, სამაგიეროდ, მეტი კავშირი ექნება ქვემოთ ჩამოთვლილ 5 ფაქტორთან:

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ქოუჩინგი უმეტესად მართვას ეხება, მის სოციალურსა და ფსიქოლოგიურ მხარეს. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ქოუჩინგი არ ეხება ფუნქციური/საწარმოო, ორგანიზაციული და ეკონომიკური მიზნების მიღწევას. როდესაც ტექნოლოგიური მიზნები (მენეჯმენტის მიზნები) დგას, ქოუჩინგის დროს წინა პლანზე ფსიქოლოგიური და კომუნიკაციური ფაქტორები გამოდის. საკითხი შემდეგნაირად დაისმის: რამდენად უწყობს ან უშლის ხელს ეს ფაქტორები დასახული მიზნის მიღწევას?

ქოუჩინგი, როგორც მართვის
კომპეტენციის მხარდაჭერა

ყველას - ვისაც მართვის პასუხისმგებლობა აქვს, ან კლიენტებთან მუშაობს - შეუძლია ქოუჩინგი თავისი პროფესიული საქმიანობის შემდგომი განვითარებისათვის გამოიყენოს.

პროფესიული ქოუჩის როლები

ეფექტური ქოუჩი ხან გარკვეული დროით ორგანიზაციული სისტემის წევრი ხდება, ხან კი გარედან აანალიზებს მას. ხატოვნად რომ ვთქვათ, იგი მუდმივად გადადის და გადმოდის საზღვრის ერთი მხრიდან მეორეზე. აქედან გამომდინარე, ქოუჩი შესაძლოა, შემდეგ მნიშვნელოვან როლებს ასრულებდეს:

ვინ არ არის ქოუჩი?

არც ქოუჩია სუპერმენი და არც ხელმძღვანელი. წარმატების მთავარი ფაქტორი როგორც ხელმძღვანელის, ასევე ქოუჩისათვის საკუთარი თავის მიღების უნარია. ეს გულისხმობს საკუთარი სისუსტეების მიღებასაც და, ასევე, გარკვეულ დეფიციტებთან და არასასურველ თავისებურებებთან შერიგებას. ყოველთვის არსებობს რაღაც, რისი თავიდან მოშორება და ამოძირკვაც არ არის შესაძლებელი. თუ ქოუჩი საკუთარ სისუსტეებს უარყოფს, არ აღიარებს, მაშინ მის კლიენტსაც გაუძნელდება თავისი სუსტი მხარეების მიღება. მნიშვნელოვანია, ყველას ახსოვდეს, რომ არავინ არის სრულყოფილი. მაგრამ იშვიათად თუ რომელიმე ხელმძღვანელი აღიარებს ამ ჭეშმარიტებას როგორც საკუთარი თავის, ასევე სხვათა მიმართ.

ქოუჩინგის განხორციელების მიზეზები

უმეტესად, ქოუჩინგი შემდეგ სიტუაციაში ხორციელდება: მაგალითად, საჭიროა სამსახურებრივი გადაწყვეტილების მიღება, ან ახალი როლისა და ქცევების ათვისება. ხელმძღვანელი (ქოუჩინგის კლიენტი), როგორც წესი, დამოუკიდებლად ცდილობს საკუთარი პრობლემის გადაჭრას ან შეკითხვაზე პასუხის გაცემას. თუ იგი დამაკმაყოფილებელ პასუხებს ვერ მოიპოვებს წიგნებიდან, საკუთარი ანალიზიდან, მეგობრებთან და კოლეგებთან გასაუბრებიდან, ან სემინარებიდან - და თუ მოთხოვნა გადაწყვეტილების მიღების შესახებ მკაცრია - ქოუჩის მოძიების მზაობაც იზრდება.

მიზეზები, შესაძლოა, შემდეგ სფეროებში არსებობდეს:

როლური და ღირებულებითი
კონფლიქტები ცვლილებების განხორციელებისას

ორგანიზაციების შერწყმა და რეორგანიზაციები წლების განმავლობაში გათავისებული მმართველობითი როლების და ჩვეული დავალებების ცვლილებებს იწვევს. მენეჯერები მაგალითს უნდა აძლევდნენ თანამშრომლებს და ორიენტაციას უნდა უწევდნენ მათ იმის მიუხედავად, რომ ხშირად თავადაც დაბნეულები არიან. როგორც წესი, ამ განცდების უარყოფა ან დაკნინება ხდება. ქოუჩინგის დროს ამ გრძნობებს აცნობიერებენ და აღიარებენ, რათა ისინი მართვის პროცესში იქნას გამოყენებული. ემოციურად მგრძნობიარე ხელმძღვანელებს უკეთ შეუძლიათ თავისი თანამშრომლების საფრთხის განცდა, გაგება და მოტივირება.

მაგალითისთვის შემდეგი სიტუაცია გამოდგება. ვთქვათ, ბატონი გიორგი, 36 წლის, მნიშვნელოვან პროექტზე იყო პასუხისმგებელი. მისი ფირმის შედარებით დიდ ორგანიზაციასთან შერწყმის შედეგად, მას ახლად შექმნილი, იერარქიულად ზემდგომი მიმართულების ხელმძღვანელობა შესთავაზეს. ორი საფეხურით წინსვლას კარიერაში არც ერთი ორგანიზაციის კონსერვატიულ-იერარქიულ კულტურაში მანამდე ადგილი არ ჰქონია. დაწინაურება, როგორც წესი, განსაზღვრული ნაბიჯებით ხორციელდება და უკუქცევითი ხასიათი არ გააჩნია. თუ არ გაგიმართლებს, უკან გზა არ არსებობს. ბატონი გიორგი არ არის დარწმუნებული, სწორად მოიქცევა თუ არა დათანხმების შემთხვევაში. ძალიან რისკიან და საშიშ ნაბიჯს ხომ არ გადადგამს? ქოუჩინგისას ბატონ გიორგის შეიძლება სურდეს, გაარკვიოს, თუ როგორ უპასუხოს მიღებულ შეთავაზებას.

კრიტიკული სიტუაციები და
კონფლიქტები თანამშრომლობისას

მაგალითისთვის გამოდგება შემდეგი სიტუაცია. ვთქვათ, ბატონი ნიკა, ელექტრონიკის კონცერნის წარმოების ხელმძღვანელი, თავისი უფროსისგან იღებს მინიშნებას, რომ იგი თავისი თანამშრომლებისა და კოლეგა მენეჯერების მიმართ არ არის საკმარისად დაჟინებული და მომთხოვნი. ბატონმა ნიკამ 10 წელი წარმატებით იმუშავა საზღვარგარეთ ფაბრიკის ხელმძღვანელად. იგი გაღიზიანებული და გაბრაზებულია ამგვარი უკუკავშირის გამო. უფროსმა მას ურჩია, ქოუჩინგის მეშვეობით განსაზღვროს, თუ როგორ შეიძლება საკუთარი ქცევის შეცვლა. ბატონი ნიკა მიმართავს კადრების კვალიფიკაციის ამაღლებაზე პასუხისმგებელ პირს და სთხოვს, ურჩიოს, რომელ ქოუჩს მიმართოს, ოღონდ, პრობლემას არ აკონკრეტებს.

პერსონალის განვითარების საკითხები

აქ იგულისხმება ხელმძღვანელის (ქოუჩინგის კლიენტის) სურვილი, შეისწავლოს ახალი ქცევა, ან შეიცვალოს განწყობა, დამოკიდებულება. ამოსავალი მიზეზი აქაც შეიძლება შეცვლილი პირობები ან კონფლიქტები იყოს, თუმცა, აქცენტი ცნობიერად პიროვნულ განვითარებაზე კეთდება. დამწყები მენეჯერის განვითარებისას ქოუჩინგის პროცესი მინიმუმ ერთ წელს მაინც უნდა გრძელდებოდეს.

მაგალითისთვის გამოდგება შემდეგი სიტუაცია. ვთქვათ, ქალბატონი სალომე არის ორგანიზაციისა და პერსონალის განვითარების განყოფილების ხელმძღვანელი საყოფაცხოვრებო მომსახურების კომპანიაში, სადაც თანამშრომელთა უმეტესობა მამაკაცია. ქალბატონი სალომეს აზრით, მიუხედავად იმისა, რომ მისი შრომა მატერიალურად კარგად არის ანაზღაურებული, მის მიერ წარდგენილი პროექტები ყოველთვის არასათანადოდ ფასდება და ტოპ-მენეჯმენტი მხარს არ უჭერს. რამდენიმე წლის წინ მას შეეძლო ამ სიტუაციის იგნორირება, რადგან კოლეგებისა და თანამშრომლებისგან ყოველთვის დადებით შეფასებებს იღებდა. ახლა კი სიტუაცია ნერვებს უშლის და მოტივაციას უკარგავს. მას სურს, გაარკვიოს, არსებობს თუ არა რაიმე სტრატეგია ხელმძღვანელობასთან ურთიერთობისთვის და როგორ აიმაღლოს კვლავ მოტივაცია. ქოუჩინგის დროს ის მალევე ამჩნევს, რომ საქმე პრინციპულ საკითხს ეხება - კვლავ შეესატყვისება თუ არა არსებული ვითარება მის სურვილებსა და უნარებს და რომ მან უნდა განივითაროს ახალი კომპეტენციები და დამოკიდებულებები, რათა თავისი მიღწევის მოტივაცია კვლავ აღიდგინოს.

ეს მაგალითები აჩვენებს, რომ ქოუჩინგში მონაწილეობის სურვილი ერთდროულად ბევრ ასპექტს შეიძლება ეყრდნობოდეს. ქოუჩინგი ხშირად პერსონალისა და ორგანიზაციის განვითარების ღონისძიებების დამატებას უნდა წარმოადგენდეს და მათთან თანხმობაში უნდა იყოს მოყვანილი.

მეტი ინფორმაცია რეალური სიტუაციის შესახებ

რაც უფრო ზემოთ ადის იერარქიულ კიბეზე მენეჯერი, მით ხშირად აწყდება სტრატეგიულ და ტაქტიკურ თამაშებს. ამ მიზეზით კარგავს ჭეშმარიტი უკუკავშირის მიმცემ თანამშრომლებს, რომლებიც შეატყობინებენ, თუ როგორ აღიქვამენ მას და რა გავლენას ახდენს თავად სხვებზე. ასეთი მენეჯერები გარკვეულ კაფსულაში ექცევიან და რეალობის საკუთარ კონსტრუქციას ქმნიან. ხშირად ეს არის კიდეც არასწორი გადაწყვეტილებების მიღების მიზეზი (ეს რომ მცოდნოდა, ...ჩემთვის არავის არაფერი უთქვამს... ყოველივეს წინასწარ განჭვრეტა შეუძლებელია).

ქოუჩინგის დროს ხდება რეალობის სრულყოფილი, რაციონალური და ემოციური სურათის მიღება, რის საფუძველზეც ყოველთვის შესაძლებელია ქცევის ახალი ალტერნატივების განვითარება.

სტრესის კონსტრუქციული დაძლევა

ბევრი ხელმძღვანელი შეჩვეულია ძალზე ბევრ მუშაობას და სულ უფრო ზრდის მოთხოვნებს საკუთარი თავის მიმართ. ქოუჩინგის შედეგად შესაძლებელია სამსახურებრივი და პირადი ცხოვრების დაბალანსება. ქოუჩი ფლობს საკუთარი თავის მენეჯმენტის მეთოდებს, მუშაობისა და დროის მართვის ტექნიკებს და შეუძლია მათი ეფექტიანად გამოყენება ქოუჩინგის პროცესში.

ხელმძღვანელის როლური
წინააღმდეგობები

ერთი მხრივ, საკუთარი მოსაზრების გატანისა და, მეორე მხრივ, კონსენსუსის უნარი; ერთი მხრივ, ლოიალურობა და, მეორე მხრივ, დამოუკიდებლობა; მოგებაზე ორიენტირებულობა და ადამიანების მიმართ ყურადღებიანობა - ასეთი წინააღმდეგობრივი შეიძლება იყოს ხელმძღვანელის მიმართ ორგანიზაციისა და თანამშრომლების მოლოდინები. საკუთარი ქცევის ჩარჩოები მენეჯერმა თავად უნდა განსაზღვროს. მაგრამ ხშირად ვერ ხერხდება ხოლმე საკუთარი ღირებულებების, ორგანიზაციის მენეჯმენტის მოთხოვნებისა და თანამშრომელთა მოლოდინების შეთავსება. ასეთ დროს ქოუჩს შეუძლია ხელმძღვანელს დაეხმაროს, კარგად გაერკვეს საკუთარ მიზნებსა და ღირებულებებში, ნათელი გახადოს წინააღმდეგობები აზროვნებასა და მოქმედებას შორის. შედეგად, შესაძლებელი ხდება ერთი შეხედვით შეუთავსებელი როლების ინტეგრირება.

კრიზისი და გარდატეხა

გათავისუფლებამ და სხვა სახის გაუთვალისწინებელმა უარყოფითმა ცვლილებებმა, შესაძლოა, პიროვნებაზე ღრმა კვალი დატოვის. ხშირად ეს სიტუაცია ეჭვის ქვეშ აყენებს საკუთარი თავის შესახებ წარმოდგენას. ქოუჩინგი ამგვარ სიტუაციებშიც გაუწევს დახმარებას მენეჯერს.

ქოუჩინგის პროცესის მიმდინარეობის
მოკლე მიმოხილვა

ქოუჩინგის პროცესი სამ ფაზად შეიძლება დაიყოს: ამოცანის წინასწარ განსაზღვრა, ქოუჩინგის საუბარი და პროცესის შეფასება.

ამოცანის წინასწარი განსაზღვრის მიზანია გადამოწმება, რამდენად არის შესაძლებელი მიზნის ქოუჩინგის მეშვეობით მიღწევა ან, შესაბამისად, რა დამატებითი შეთანხმებები ან სხვა სახის ღონისძიებებია საჭირო.

ამის შემდეგ, უშუალოდ ქოუჩინგის საუბარი იწყება. კონსულტაციისა და ტრენინგის პროცესი ყოველთვის დროით ჩარჩოებში მიმდინარეობს და შეთანხმებული ვადის შემდეგ ფასდება. როგორც წესი, ქოუჩინგის საუბარი 4 ფაზისგან შედგება. პირველ ფაზაში მყარდება კონტაქტი და ორიენტაცია იქმნება, მეორე ფაზაში სიტუაცია და მიზნები მუშავდება, მესამე ფაზა გადაწყვეტების შემუშავებას ემსახურება და ბოლო, მეოთხე ფაზაში ხდება მიღებული გადაწყვეტილების პრაქტიკაში გადატანის უზრუნველყოფა.

მას შემდეგ, რაც საუბარი დასრულებულია, ქოუჩი და კლიენტი მოილაპარაკებენ, რა დროის შემდეგ მოხდება ყოველდღიურ საქმიანობაში მიღებული დასკვნების, გადაწყვეტის იდეების, ღონისძიებებისა და ცვლილებების გადატანა და ინტეგრირება. მოგვიანებით, ქოუჩინგის შეფასებისას გადამოწმდება, რამდენად შესაძლებელია დასახული მიზნის რეალურად მიღწევა.

ქოუჩინგი სამი პერსპექტივიდან

როდესაც კომპანიის თანამშრომელი ამოწურავს საკუთარი პრობლემის დამოუკიდებლად გადაჭრის ყველა გზას და გადაწყვეტს, მის მოსაგვარებლად პროფესიული მხარდაჭერა ეძიოს, მას ძირითადად სამი შესაძლებლობა აქვს: შეუძლია, მიმართოს საკუთარ ხელმძღვანელს, ორგანიზაციის შიდა ქოუჩს ან მოწვეულ გარე ქოუჩს. ყველა ამ ვარიანტს თავისი ნაკლი და უპირატესობა აქვს.

ორგანიზაციის მიერ გარედან მოწვეული ქოუჩი საკუთარი საქმის ექსპერტია. მას ძალუძს განსაკუთრებით რთული პრობლემების მოგვარება როგორც ცალკეული პირებისთვის, ასევე ჯგუფებისათვის.

რაც შეეხება მენეჯერ-ქოუჩს, მართალია, იგი არ არის ამ საქმის სპეციალისტი, მაგრამ, სამაგიეროდ, კარგად იცნობს კონტექსტს. იმისათვის, რომ ხელმძღვანელმა საკუთარი თანამშრომლების ქოუჩინგი შეძლოს, აუცილებელია, რომ მას ენდობოდნენ. ნდობის ჩამოყალიბება კი მარტივი არ არის. განსაკუთრებით მაშინ არის რთული ქოუჩინგის კონსტრუქციულად განხორციელება, როდესაც თანამშრომელს პრობლემა სწორედ საკუთარ ხელმძღვანელთან აქვს. თეორიულად ეს შესაძლებელია, თუმცა, პრაქტიკულად ძალზე ძნელია. მენეჯერმა ქოუჩინგისას შემდეგი ნაბიჯები უნდა განახორციელოს (განვიხილოთ ისინი ზემოთ მოყვანილი ბატონი ნიკას მაგალითის მიხედვით): ბატონ ნიკასთან საუბრისას მენეჯერმა თავისი კრიტიკული უკუკავშირი წარმატებისა და თანამშრომლობის საკუთარი კრიტერიუმების საფუძველზე უნდა განიხილოს და განუმარტოს, თუ რა მოლოდინები აქვს მის მიმართ. თუ ბატონი ნიკა ადამიანური რესურსების განვითარება მასტერ კლასი ამ მოლოდინებსა და კრიტერიუმებს არ მიიღებს, მენეჯერმა ჯერ ეს კონფლიქტი უნდა მოაგვაროს. თუ ბატონი ნიკა მიიღებს კრიტერიუმებს, მაგრამ პრაქტიკაში ვერ განახორციელებს, მაშინ მენეჯერი მზად უნდა იყოს, ამ საქმეშიც გაუწიოს დახმარება. თუ მენეჯერს მიაჩნია, რომ ბატონ ნიკას შეუძლია ცვლილებების განხორციელება, მხოლოდ მაშინ დადგება საკითხი: როგორ ვასწავლოთ მას ახალი ქცევა?

ამგვარი ქოუჩინგის უპირატესობა ის არის, რომ ბუნებრივად და შეუმჩნევლად ხორციელდება: მენეჯერი იცნობს კონტექსტს, მას შეუძლია მნიშვნელოვანი უკუკავშირის მიცემა და მცირე ცვლილებების აღქმაც კი. მაგრამ რაც უფრო მნიშვნელოვნად, რადიკალურად არის საჭირო თანამშრომლის ქცევის შეცვლა და რაც უფრო მეტად არის ამ სიტუაციაში ჩართული მენეჯერი, მით სწრაფად აღმოჩნდება იგი ინტერესთა კონფლიქტის პირობებში. მენეჯერს თანამშრომლისგან ქცევების სწრაფი ცვლილება სჭირდება. გარდა ამისა, მას უწევს თანამშრომლის შეფასებაც და მისი კარიერული წინსვლის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაც. ამიტომაც, თუ ქოუჩინგის პროცესი სწორად არ წარიმართა, ურთიერთობების გაუარესების საფრთხე არსებობს. გარდა ამისა, აქ მნიშვნელოვნად დგება მენეჯერის კომპეტენციის საკითხიც ქოუჩინგის განხორციელების კუთხით.

შედარებით იოლია ეს საქმე ორგანიზაციის შიდა ქოუჩისათვის. მას რაიმე იერარქიული კავშირი თანამშრომელთან არ გააჩნია. გარდა ამისა, ფლობს ქოუჩინგის განხორციელების გარკვეულ კომპეტენციას. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც არსებობს ისეთი მომენტები, რომლებიც ნეიტრალურ საუბარს ართულებს. ასევე, შესაძლებელია, თანამშრომლებს არ სურდეთ თავის კოლეგებთან გარკვეულ საკითხებზე საუბარი. მათ ურჩევნიათ, ნეიტრალურ და კონფიდენციურ გარემოში ისაუბრონ საკუთარ მიზნებსა და სტრატეგიებზე.

როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, დასახელებული პრობლემების წინაშე ორგანიზაციის მიერ გარედან მოწვეული ქოუჩი არ აღმოჩნდება, თუმცა, იგი, შესაძლოა, კონტექსტს ამომწურავად არ იცნობდეს. მომდევნო სტატიაში საუბარი იქნება მენეჯერიქოუჩის თემაზე: რატომ უნდა ახორციელებდეს მენეჯერი თავისი თანამშრომლების ქოუჩინგს, რომელ სიტუაციებში, რა მეთოდებით, როგორი პროცესით... და სხვა მნიშვნელოვანი საკითხებიც განიხილება.

ავტორი: მილენა მითაგვარია
PARTNERS-GEORGIA Ltd - დირექტორის მოადგილე,
ფსიქოლოგი

ცხელი გული თუ ცივი გონება?

თანამედროვე ბიზნეს-სამყაროში საკმაოდ გავრცელებულია მოსაზრება, რომ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში უფრო ეფექტიანი და, ამდენად, უფრო სასურველი რაციონალური აზროვნებაა. ბევრ მენეჯერს მიაჩნია, რომ გუნდი გაცილებით ეფექტიანად იმუშავებს, თუკი მასში მშვიდი, აუღელვებელი, მტკიცე და გაწონასწორებული ბუნების ადამიანები გაერთიანდებიან. რაც შეეხება ემოციურ ადამიანებს - ისინი იმპულსურები და არასტაბილურები არიან, ბევრ შეცდომას უშვებენ, ხშირად კამათობენ, ფეთქებადი ხასიათი აქვთ, მუდმივად ართულებენ ყველაფერს და, საბოლოო ჯამში, უარყოფით გავლენას ახდენენ გუნდის მუშაობის ეფექტიანობაზე.

მეორე მხრივ, ნებისმიერ ხელმძღვანელს სურს, რომ მის ორგანიზაციაში მოტივირებული ადამიანები მუშაობდნენ. ამისათვის ბევრი ფული და ძალისხმევა იხარჯება. მაგრამ, რას ნიშნავს მოტივირებული თანამშრომლები? ეს ნიშნავს ერთგულ და ენთუზიაზმით აღსავსე ადამიანებს, რომლებსაც უყვართ ორგანიზაცია და საკუთარ თავს მის განუყოფელ ნაწილად მოიაზრებენ. რა არის სიყვარული და ერთგულება, თუ არა ემოცია?

გამოდის, რომ, ერთი მხრივ, კომპანიები ცდილობენ, შექმნან გრძნობები და ემოციები (როდესაც ეს მათ წისქვილზე ასხამს წყალს) და, მეორე მხრივ, ამ ემოციების ჩახშობა სურთ, რაკი ფიქრობენ, რომ ზედმეტი თავის ტკივილი არ სჭირდებათ.

ამიტომაც, ბოლო დროს მენეჯმენტის თეორიის წამყვანი სპეციალისტებისგან სულ უფრო ხშირად გვესმის, რომ ეფექტიანი მენეჯმენტის ერთ-ერთი აუცილებელი წინაპირობაა, თუნდაც, საბაზისო ფსიქოლოგიური განათლების და ე.წ. „ემოციური მგრძნობელობის” არსებობა. ემოციურად კომპეტენტური მენეჯმენტის ამოცანაა, შექმნას და მართოს ისეთი ემოციური გარემო, სადაც თანამშრომელს არ შეეშინდება, ჰქონდეს საკუთარი გრძნობები თუ დამოკიდებულებები და მიენდოს მათ. მაგალითად, კლიენტის მომსახურების პროცესში, ყოველდღიურად სხვადასხვა ადამიანთან თუ ორგანიზაციასთან ურთიერთობისას, მათ შესახებ გარკვეული ემოციური შთაბეჭდილებები გვიყალიბდება. ეს შთაბეჭდილებები ურთიერთობიდან მიღებული გამოცდილების დამახსოვრებასა და მოწესრიგებაში გვეხმარება. აქედან გამომდინარე, გასაგებია, რომ ნებისმიერი გამოცდილება გარკვეულ ემოციურ კომპონენტსაც მოიცავს და თუ გვინდა, რომ მუშაობის პროცესში ადამიანი საკუთარ გამოცდილებას იყენებდეს, მას ამ გამოცდილებიდან ემოციების გაფილტვრას ვერ მოვთხოვთ.

თითქოს, ყველაფერი ლოგიკური და გასაგებია, მაგრამ ერთია თეორია და სულ სხვა - მათი პრაქტიკული გამოყენება. დღეისათვის მენეჯერთა საკმაოდ დიდი ნაწილი ამჯობინებს, არ აიტკიოს თავი ემოციების მართვის პრობლემებით. ამის ერთ-ერთი მიზეზი, უეჭველად, საკითხის სირთულე და არაერთმნიშვნელოვნებაა. მოდით, ოდნავ უფრო ახლოდან გადავავლოთ თვალი ემოციებისა და ბიზნესის თანაარსებობის პრობლემას და თავად გადავწყვიტოთ, რა გვირჩევნია - ცხელი გული თუ ცივი გონება.

ვნებათაღელვა ბიზნესში

ისინი, ვისაც მიაჩნია, რომ ემოციები ბიზნესში აუცილებელია, ამ მოსაზრების დასასაბუთებლად ბევრ არგუმენტს იშველიებენ: ამტკიცებენ, რომ შესაძლებელია, ბევრად გააუმჯობესო წარმადობა (performance), თუკი ერთ მარტივ რამეს გააცნობიერებ - ბიზნესი მთლიანად დამოკიდებულია ადამიანებზე, ადამიანებს კი, ინტელექტუალური რესურსის გარდა, გრძნობები ახასიათებთ. ამიტომ გრძნობები ბიზნესის განუყოფელი ნაწილია. ფიგურული სრიალის მოყვარულებმა იციან, რომ ფიგურისტების გამოსვლაში ორი მხარე ფასდება - ტექნიკური და არტისტიული,

საბოლოო ქულა კი ამ ორი შეფასების საფუძველზე იწერება. ასევეა ბიზნესშიც: ტექნიკური მხარის გარდა, წარმატების მისაღწევად, ბიზნესს არტისტიზმიც ესაჭიროება. გამოცდილება აჩვენებს, რომ ემოციებს საუკეთესო მოტივატორის როლის შესრულება შეუძლია. ემოციებით აიგება ნდობა გუნდის წევრებს შორის. ემოციური კავშირების და ნათელი კომუნიკაციის მეშვეობით, ორგანიზაციის ხელმძღვანელობას კონტროლის გაძლიერებაც შეუძლია, რადგან ის თანამშრომლები, რომლებიც საკუთარ უფროსობას ენდობიან, მეტ პასუხისმგებლობას იღებენ საკუთარ თავზე და მეტ ერთგულებას იჩენენ საქმის მიმართ. ემოციებზე აპელირების მეშვეობით, მენეჯერს შეუძლია, გამოიყენოს დამატებითი საყრდენები - ნდობა, წესიერება, თანაგრძნობა, მოქნილობა... მას შეუძლია, შექმნას კომპანია, რომელიც სანდო და სარგებლიან საქმიან ურთიერთობებს ეფუძნება.

არ არსებობს ბიზნეს-პრაქტიკის სფერო, რომელიც არ საჭიროებდეს უკვე ნახსენებ „არტისტიზმს”. ადამიანები ემოციურ გარემოში არსებობენ, ყველაფერი, რასაც ისინი აკეთებენ, ემოციურ კონტექსტში ხდება და ემოციურ შინაარსს ატარებს. მოვიყვანოთ რამდენიმე მაგალითი:

კლიენტის კმაყოფილება. ყველამ კარგად ვიცით, რომ ბიზნესის წარმატება მჭიდრო კავშირშია კლიენტის კმაყოფილებასთან. ეს იმდენად მარტივი და ლოგიკური ჭეშმარიტებაა, რომ მრავალი კომპანია მას საკუთარი მიზნების გამომხატველ ფორმულად იყენებს. უკმაყოფილო და კმაყოფილ კლიენტს შორის განსხვავება - კლიენტის ემოციებია. შეიძლება, ბევრი ვიფიქროთ და ვიმსჯელოთ კლიენტის შენარჩუნების სხვადასხვა ხერხის შესახებ, მაგრამ ბოლოს მაინც ერთ ნაცნობ და უტყუარ მოსაზრებამდე მივალთ: კლიენტს მოსწონს, როდესაც იგი უყვართ და აფასებენ (ასე რომ, ისღა დაგვრჩენია, ვიცოდეთ, როგორ გამოვხატოთ ეს სიყვარული!).

ლიდერობა და მენეჯმენტი. კარგ და ცუდ ლიდერს შორის განსხვავება იმ ემოციაშია, რომელსაც ისინი თავიანთ ქვეშევრდომებში აღძრავენ. ხშირად ამ ემოციებს „მოტივაციას” უწოდებენ. კარგი ლიდერი დამენეჯერი ახერხებს, შეუქმნას ადამიანებს მოტივაცია, რათა მათ უკეთ იმუშაონ, მეტი პასუხისმგებლობა აიღონ საკუთარ თავზე, უფრო რთული ამოცანები დაისახონ. ასეთ ხელმძღვანელს შეუძლია, ადამიანს ისეთი შესაძლებლობები დაანახოს, რომლებსაც ის აქამდე ვერ ხედავდა, ან გააკეთებინოს ისეთი რამ, რის გაკეთებასაც აქამდე ვერ ახერხებდა. ჯერ კიდევ ნაპოლეონი ამბობდა: „ომის წარმოებისას, საბოლოო წარმატების სამი მეოთხედი დამოკიდებულია ზნეობრივ საკითხებზე და მხოლოდ ერთი მეოთხედი - ცოცხალ ძალასა და იარაღზე. “

დანიელ გოულმენი, ავტორი ბესტსელერისა „ემოციური ინტელექტი” (Emotional Intelligence), აშშ საზღვაო ჯარებში ჩატარებული კვლევის შედეგების შესახებ წერს. საზღვაო ჯარის ნაწილები ფასდებოდა სტანდარტული კრიტერიუმებით - ეფექტიანობა, უსაფრთხოება და მომზადება. კვლევის შედეგები საკმაოდ მოულოდნელი აღმოჩნდა: ყველაზე მაღალი მაჩვენებლები ჯარის იმ ნაწილებში აღინიშნა, რომლებსაც ე.წ. „კარგი ბიჭები” ხელმძღვანელობდნენ (და არა სტერეოტიპულად მკაცრი და ულმობელი მეთაურები). აი, რას წერს გოულმენი:

„საუკეთესო ლიდერებმა მოახერხეს, დაებალანსებინათ ადამიანებზე ორიენტირებული პერსონალური სტილი და მეთაურის დირექტიული როლი. ისინი პასუხისმგებლობით, მიზანმიმართულობით, ასერტიულობით (ასერტიულობა ნიშნავს, მეორე ადამიანს შენი სურვილების შესახებ ისე შეატყობინო, რომ პატივი სცე როგორც შენს საკუთარ უფლებებსა და გრძნობებს, ასევე - მის უფლებებსა და გრძნობებს) და საქმიანობით გამოირჩეოდნენ. მაგრამ ყველაზე დიდი განსხვავება საშუალო და საუკეთესო ლიდერს შორის - ქვეშევრდომებთან მათი ურთიერთობის ემოციურ სტილში აღინიშნა. ყველაზე ეფექტიანი ლიდერები იყვნენ სხვებზე უფრო მეტად პოზიტიური და გულისხმიერი, ემოციური და თბილი, კომუნიკაბელური და მომღიმარე, მეგობრული და დემოკრატიული, ურთიერთობის პროცესში სასიამოვნო და ხალისიანი, მადლიერი, მიმნდობი და რბილი ადამიანები”.

სტრატეგიული დაგეგმვა. ეს, ერთი შეხედვით, სრულიად რაციონალური პროცესიც არ არის მოკლებული ემოციურ მხარეს. სტრატეგიული დაგეგმვა იწყება მომავლის ხედვის ჩამოყალიბებით, ემოციები კი ძალზე დიდ გავლენას ახდენს მომავლის წარმოდგენასა და დაგეგმვაზე. როდესაც ადამიანი დათრგუნულია, მომავალი მუქ ფერებში ესახება; ოპტიმისტური განწყობისას მომავლის წარმოდგენაც უფრო ხალისიანი ხდება. მომავლის ნებისმიერ ხედვას, რომელიც შემუშავდა სტრატეგიული დაგეგმვის პროცესში, ყოველთვის თან ახლავს მასზე მომუშავე გუნდის მიერ დატოვებული ემოციური კვალი. კომპანიის ემოციური მდგომარეობის შესაფასებლად საკმარისია, გავეცნოთ მის ხედვასა და მისიას და შემდგომ გავარკვიოთ, თუ რა დამოკიდებულება აქვთ ყოველივე ამის მიმართ კომპანიაში მომუშავე ადამიანებს.

გაყიდვები. იმისათვის, რომ წარმატებულად გაყიდოს, გამყიდველს უნდა შეეძლოს პოტენციურ მყიდველში ამა თუ იმ ნივთის ფლობასთან (ან სერვისის მიღებასთან) დაკავშირებული დადებითი ემოციის აღძვრა. როგორც წესი, თუ კლიენტისა და გამყიდველის საუბრისას ასეთი ემოცია არ იბადება, გაყიდვა უბრალოდ არ შედგება. დახელოვნებული გამყიდველი არა მხოლოდ ახერხებს, შესატყვისი ემოციური შეფერილობა მიანიჭოს კლიენტთან საუბარს, არამედ გზადაგზა მართავს და კორექტირებას უკეთებს საუბრის ემოციურ კლიმატს.

გუნდური მუშაობა. გუნდის ეფექტიანი მუშაობა რამდენიმე საბაზისო ემოციის გარეშე შეუძლებელია. მაგალითად, ნდობა უმნიშვნელოვანესია; როგორც კი გუნდში უნდობლობა დაისადგურებს, ნებისმიერი კოორდინაციის ეფექტიანობა მკვეთრად ეცემა, რადგან ფორმალური ვალდებულებები ადამიანებისთვის ბევრს არაფერს ნიშნავს. არის კიდევ რამდენიმე სხვა პოზიტიური და ნეგატიური ემოცია, რომლებიც გადამწყვეტ როლს თამაშობს გუნდური მუშაობისას. პოზიტიურია, მაგალითად, ამბიციურობა, ერთგულება, საქმის გათავისება; ნეგატიურია აპათია, გაწბილება, შიში, ზოგჯერ - სასოწარკვეთაც. მთავარი ისაა, შესაძლებელია თუ არა ამ ემოციების მართვა? სპეციალისტები ამტკიცებენ, რომ შესაძლებელია. მეტიც, ისინი აცხადებენ, რომ ემოციების მართვა ეფექტიანი გუნდური მუშაობის და გუნდის გაძღოლის უმთავრესი კომპონენტია. გუნდის ლიდერმა უნდა იცოდეს ემოციების ამოცნობა, მათი მიზეზების დადგენა, მათი შესაძლო შედეგის (გავლენის) შეფასება და შესაბამისი მოქმედებების განხორციელება ნეგატიური ემოციების (და, შესაბამისად, მათი გავლენის) განეიტრალებისა და პოზიტიურის გაძლიერების მიზნით. კარგ გუნდში არა მხოლოდ ლიდერმა, არამედ ყველა წევრმა უნდა იცოდეს ემოციების მართვა და გუნდური მუშაობისთვის საუკეთესო ხელშემწყობი ემოციური კლიმატის შენარჩუნება.

ვინ და როგორ ქმნის ამინდს
ორგანიზაციაში

დავუბრუნდეთ მენეჯერს, რომელიც საკმაოდ რთული ამოცანის წინაშე დგას. რა როლი ეკისრება მას ემოციების რთულ ხლართებში სწორი გზის გაკვლევისას? რა თქმა უნდა, მენეჯერი ვერ შეძლებს და არც უნდა ეცადოს, მთლიანად გააკონტროლოს მის დაქვემდებარებაში მყოფ ადამიანთა ემოციები. უმთავრესი ამოცანა, ალბათ, ორგანიზაციის ზოგადი ემოციური კლიმატის შეფასება და იმის მიხვედრაა, თუ რა აკლია ორგანიზაციას. შესაძლოა, საქმე მშვენივრად მიდიოდეს, მაგრამ მენეჯერს მიაჩნდეს, რომ ეს არაა საკმარისი, რადგან კომპანიას კიდევ უფრო უკეთესი შედეგების ჩვენება შეუძლია. მაღალი პროდუქტიულობის მიღწევაში კომპანიის ემოციური მდგომარეობა საკვანძო მნიშვნელობისაა.

როგორ შეუძლია მენეჯერს ორგანიზაციის ემოციური მდგომარეობის მართვა?

ამის ერთ-ერთი მთავარი ინსტრუმენტი საუბარია.

საკმაოდ ხანგრძლივი დროის განმავლობაში ადამიანები ფიქრობდნენ, რომ საუბარი წყლის ნაყვაა და რომ საუბრით ვერაფერს შეცვლი. „გეყო ლაპარაკი, დროა, საქმეს მიხედო”, - ამგვარი გამოთქმა ჯერ კიდევ შემორჩა ჩვენს ყოველდღიურ მეტყველებას. თუმცა, ახლა უკვე ცნობილია, რომ საუბრით საქმის კეთებაც შეგვიძლია და ცვლილებების მოხდენაც. საუბრით, შესაძლოა, მთელი შენი ცხოვრება შეცვალო. უფრო მეტიც, საუბრით სხვა ადამიანების ცხოვრების შეცვლაც შესაძლებელია.

ბიზნესის სფეროს ლიდერები და სხვადასხვა დონის მენეჯერები საუბრის ხელოვნებას პირველ რიგში უნდა ფლობდნენ. თავიანთ ამოცანებს ისინი, ძირითადად, საუბრის მეშვეობით ასრულებენ; დროის უმეტეს ნაწილს ადამიანებთან საუბარს და მათ მოსმენას უთმობენ. ნამდვილად კარგი ლიდერი ყოველთვის მშვენიერი მოსაუბრეა. საუბრის მეშვეობით იგი ახერხებს არა მხოლოდ ქმედებების კოორდინაციას, შესაძლებლობების გენერირებასა და ურთიერთობების განვითარებას, არამედ ისეთ ემოციურ გარემოს ქმნის, რომელშიც ნებისმიერ ადამიანს შეუძლია იპოვოს თავისი ადგილი და დანიშნულება.

საუბარში ორი მთავარი კომპონენტის გამოყოფაა შესაძლებელი. ესენია შინაარსობრივი კომპონენტი (საუბრის ენა და თემა) და ემოციური კომპონენტი. საუბრის ნაყოფიერების თვალსაზრისით, ორივე ძალზე მნიშვნელოვანია. ადამიანები, როგორც წესი, გაცილებით მეტ ყურადღებას აქცევენ იმას, თუ რას ამბობენ, ვიდრე იმას, თუ როგორ ამბობენ. როდესაც ნათქვამზე მოულოდნელ რეაქციას იღებენ, უკვირთ: „კი მაგრამ, რა ვთქვი ასეთი? რამე არასწორად ვთქვი?” სინამდვილეში კი პრობლემა სულ სხვაა: შესაძლოა, ნათქვამის ენა სავსებით სწორი და მისაღები იყოს, მაგრამ მისი თანმხლები ემოცია - სრულიად არაშესატყვისი. ასე რომ, საუბრის ემოციური შინაარსი ძალიან მნიშვნელოვანია. ეფექტიანმა ლიდერებმა ეს იციან და შესაბამისადაც იქცევიან.

საუბრის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია ემოციური კონტექსტი. ალბათ, გქონიათ შემთხვევები, როდესაც გარკვეულ საკითხებზე საუბარი გსურდათ, მაგრამ ვერ იწყებდით მას, რადგან მიგაჩნდათ, რომ ასეთი საუბრის დრო ჯერ არ დამდგარა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თქვენ არ იწყებდით საუბარს, რადგან არ იყო შექმნილი ამისთვის აუცილებელი ემოციური კონტექსტი. კონტექსტის არსებობა მნიშვნელოვანია, რათა საუბარი „უადგილო” არ აღმოჩნდეს და სასურველი შედეგი გამოიღოს. გამოცდილმა გამყიდველებმა იციან ამის შესახებ და არასოდეს დაიწყებენ პოტენციური მყიდველის „შებმას”, თუ წინასწარ არ დარწმუნდნენ, რომ შესაბამისი ემოციური კონტექსტი, რომელიც ზრდის მათი შეთავაზების მიღების შანსს, უკვე შექმნილია.

და ბოლოს, საუბარს ემოციური შედეგები ახლავს. ამ შედეგებს შეუძლია არსებული ემოციური კონტექსტის გარდაქმნა და ჯგუფში, დეპარტამენტსა თუ მთლიან ორგანიზაციაში ემოციური კლიმატის შეცვლა. ემოციური მდგომარეობის შეცვლის გზით, საუბარი ადამიანების განწყობასაც ცვლის. ალბათ, გქონიათ შემთხვევები, როდესაც საუბრის შემდეგ გაცილებით უკეთეს ხასიათზე დადექით, ახალი, ოპტიმისტური გრძნობები დაგეუფლათ, ცხოვრებას სხვანაირი თვალით შეხედეთ, მასში მეტი შესაძლებლობა და მეტი ალტერნატივა დაინახეთ. კორექტულ ემოციურ ტონალობაში წარმართულ საუბარს ძალიან დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლია.

დღესდღეობით შუა რგოლის მენეჯერები სამუშაო დროის ნახევარს მაინც უთმობენ საკუთარი თანამშრომლების „ფსიქოთერაპიას”, როდესაც მათი (ძირითადად ინტერპერსონალური, ანუ პიროვნებათშორისი ხასიათის) პრობლემების მოგვარებას ცდილობენ. თუ გუნდის წევრები ისწავლიან, როგორ გაიგონ და მართონ ემოციები, ეს დრო უფრო სასარგებლო საქმეებს მოხმარდება. ზოგიერთი კომპანია ცდილობს, პრობლემა იმით მოაგვაროს, რომ შტატში ფსიქოლოგი ან ფსიქოთერაპევტი აიყვანოს; სხვები პერიოდულად აწყობენ სპეციალურ ღონისძიებებს, რომლებიც მიმართულია განტვირთვაზე, გუნდის შეკვრაზე. ძალიან სასარგებლოა თანამშრომლებისთვის კონფლიქტების მართვის უნარ-ჩვევების ტრენინგის ორგანიზება; ასეთი ტრენინგების ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია ემოციების მართვა. ამ ყველაფერს, რა თქმა უნდა, თავისი წვლილი შეაქვს მთავარ ამოცანაში - შეიქმნას ისეთი ორგანიზაციული კულტურა, როდესაც ყველას ესმის, თუ რას ვკარგავთ ნეგატიური ემოციების შემთხვევაში და როგორ უნდა გამოვიყენოთ პოზიტიური ემოციების ძალა.

ეპილოგის მაგივრად

ჩვენი საუბრის ერთგვარი დასკვნის სახით გთავაზობთ რამდენიმე საინტერესო მოსაზრებას კალიფორნიის უნივერსიტეტის პროფესორის არლი რასელ ხოჩშილდის მიერ 1983 წელს დაწერილი წიგნიდან „მართული გული; ადამიანური გრძნობების კომერციალიზაცია” (The Managed Heart: Commercialization of Human Feeling), რომელშიც ავტორი ემოციების მართვის (გამოყენების) სტრატეგიების შესახებ საუბრობს.

რაში იხდიან ფულს მომხმარებლები? რაში უხდის ხელფასს კომპანია თავის თანამშრომლებს? თუ არ ჩავთვლით პროდუქტის ან სერვისის მიწოდებას, ამ თანხების დიდი წილი მზრუნველობის დემონსტრირებაშია გადახდილი. კერძოდ, მომხმარებელს უნდა, იგრძნოს, რომ კომპანია მის კეთილდღეობაზე ზრუნავს. გარდა ამისა, მომხმარებელს მოსწონს, როდესაც პიროვნულ სიმპათიას გრძნობს კომპანიის პერსონალისგან. თუ თქვენ ბიზნესში ხართ და გსურთ, ამგვარი კმაყოფილება შეუქმნათ თქვენს კლიენტებს, ერთადერთი საუკეთესო და პრაქტიკული გზაა შეარჩიოთ, მოამზადოთ და მართოთ თანამშრომლები ისე, რომ მათ ჭეშმარიტად იზრუნონ კომპანიის კლიენტებზე.

თითოეული ემოცია, რომელსაც ადამიანი განიცდის, საკმაოდ რთული სიგნალია, რომელსაც, სხვადასხვა გარემოების მიხედვით, მოქმედებაში მოჰყავს ჩვენში წინასწარ „ჩამონტაჟებული” ესა თუ ის რეაქცია. ემოციები გარკვეულწილად გვამზადებს გადაწყვეტილებისა და ქმედებისათვის, მაგრამ ზოგჯერ ეს მომზადება შესატყვისია, ზოგჯერ კი - არც ისე. მაგალითად, მუქარის ან საფრთხის არსებობა შიშის ემოციას წარმოშობს. შიში, თავის მხრივ, გონებას და სხეულს ან საბრძოლველად ამზადებს, ან გასაქცევად: მატულობს სისხლის წნევა, ადამიანი იძაბება, ხოლო მისი აზროვნება მკვეთრად ვიწროვდება და ფოკუსირებულია მხოლოდ ერთ მიზანზე - როგორ აარიდოს თავი საფრთხეს. თუ საფრთხე ფიზიკურია, მაშინ ამგვარი რეაქცია სავსებით შესატყვისია. მაგრამ თუ საფრთხეს წარმოადგენს მხოლოდ და მხოლოდ თქვენი უფროსი, რომელმაც მოგახსენათ, რომ წაიკითხა და დაიწუნა თქვენი ანგარიში, მაშინ ამგვარი რექცია შეუსაბამოა, რადგან, სულ მცირე, ვერაფერში დაგეხმარებათ.

ჩვენ შეგვწევს უნარი, ვისწავლოთ და შემდეგ ისევ დავივიწყოთ ის ავტომატური ემოციური რეაქციები, რომლებიც გარკვეული გარემოებების მიმართ გვიყალიბდება. დავუბრუნდეთ შიშის რეაქციას. თუ განმეორებითი გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ ის, რაც თავიდან საშიში გვეგონა, სინამდვილეში უსაფრთხოა (მაგალითად, თვითმფრინავის ტურბულენტობა), ადამიანების უმეტესობა დროთა განმავლობაში დაივიწყებს იმ შიშის რეაქციას, რომელიც ტურბულენტობასთან მიმართებაში ჰქონდა. ემოციის დავიწყება მოხდება თანდათან, ტურბულენტობის ყოველ ახალ გამოცდილებასთან ერთად, რომელიც ადამიანისთვის უვნებლად დასრულდება.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თუ ჩვენ არ მოგვწონს რომელიმე ჩვენი ემოციური რეაქცია, სავსებით შესაძლებელია, გადავეჩვიოთ მას იმით, რომ მიზანმიმართულად დავუკავშიროთ ახალი, განსხვავებული ემოცია იმ სიტუაციას, რომელიც ჩვენში არასასურველ ემოციას აღძრავს.

მასტერ კლასი დამწყებთათვის ადამიანური რესურსების განვითარება ემოციები დიდწილად, თუ არა მთლიანად, განდევნეს ბიზნეს გადაწყვეტილებების მიღების პროცესიდან. თუმცა, მიუხედავად ჩვენს კულტურაში გავრცელებული შეხედულებისა, ემოცია, თავისთავად, არ არის აუცილებლად ირაციონალური. როდესაც ხედავთ, რომ სატვირთო მანქანა გეჯახებათ, შიში ამ შემთხვევაში რაციონალურიცაა და სასარგებლოც,რადგან ამ დროს სისხლში გამოყოფილი ადრენალინი თქვენში აძლიერებს გადარჩენის უნარს, ხოლო ფიზიკური ტრავმის წამიერი წარმოდგენაც კი გეხმრებათ, ამ შემთხვევაში საუკეთესო რაციონალური გადაწყვეტილება მიიღოთ და სასწრაფოდ გადახტეთ მანქანის გზიდან.

რა მოხდებოდა, ემოცია რომ არ ყოფილიყო? ცხადია, თქვენ არ იქნებოდით ასე მომზადებული სწრაფი რეაგირებისთვის. წარმოვიდგინოთ, რა მოხდება, თუკი შეეცდებით, მანქანის დაჯახების საფრთხის პირობებში „ნამდვილად რაციონალური” გადაწყვეტილების მიღებას. თავიდან, ალბათ, მოგიწევთ თქვენი სხეულის პოზიციის შეცვლასთან დაკავშირებული ხარჯებისა და მოგების შეფასება (შედარებით იმასთან, რომ ადგილზე რჩებით და მანქანა გეჯახებათ). ამ ანალიზის შემდეგ, თუ მაინც გადაწყვეტთ მოძრაობას, უნდა განიხილოთ და აარჩიოთ თქვენი მოძრაობის ის ოპტიმალური ტრაექტორია, რომელიც ყველაზე ეფექტიანად მოგაშორებთ თქვენსკენ მომავალი მანქანის გზიდან. და ბოლოს, თუ ჯერ კიდევ ცოცხალი ხართ, უნდა განახორციელოთ ეს გადაწყვეტილება.

ასე რომ, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში თქვენი ემოციური რეაქცია გაცილებით უფრო რაციონალური და მიზანშეწონილი აღმოჩნდება, ვიდრე სიღრმისეული ანალიზი.

მსგავსი რამ ხშირად ხდება ბიზნესშიც. მაგალითად, როდესაც ვიღაცის სამსახურში აყვანას წყვეტთ, თქვენი გრძნობები ამ ადამიანის მიმართ (ნდობის, ურთიერთგაგების) ან მათი არარსებობა - რთულად ექვემდებარება რაციონალიზაციას, რადგან არ არის გაზომვადი, მკაცრად ლოგიკური ან სტატისტიკურად სანდო. ამის მიუხედავად, ასეთი გრძნობები, რაოდენ ირაციონალურიც არ უნდა გეჩვენოთ ისინი, უნდა გაითვალისწინოთ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებისას; რადგან ის, თუ რამდენად „მოერგება” ადამიანი იმ საზოგადოებას, რომელშიც მოუწევს მუშაობა - ნამდვილად მნიშვნელოვანია თქვენი გუნდის გრძელვადიანი წარმატებისთვის.

ლიდერის, მენეჯერის ან ქოუჩის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქციაა, დაეხმაროს კომპანიაში მომუშავე ადამიანებს, რათა მათ უფრო მეტად მოუსმინონ საკუთარ „შინაგან ხმას” გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ბიზნესში მომუშავე ადამიანებს უნდა შეეძლოთ ისეთი გადაწყვეტილების მიღება, რომელიც მათ არა მხოლოდ რაციონალური თვალსაზრისით მოსწონთ, არამედ ემოციურადაც, ინსტინქტურადაც ემხრობიან მას. უეჭველია, რომ გადაწყვეტილების მიღება გაცილებით მარტივია, როდესაც შეგიძლია, კარგად დაასაბუთო ის შესაბამისი რიცხვობრივი გათვლებით და ანალიზით. უეჭველია, აგრეთვე, რომ კარგ დაგეგმვას, მომზადებას, სპეციალური ცოდნისა და უნარ-ჩვევების შეძენას დიდი წვლილი შეაქვს ეფექტიანი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. მაგრამ რა ვქნათ, როდესაც არანაირი რიცხვი ან არ არსებობს, ან სასურველ პასუხს არ იძლევა? რეალურ სამყაროში ძალიან ბევრი რამაა არაგაზომვადი და ბუნდოვანი, ასე რომ, ფაქტობრივ (რიცხვობრივ) მასალაზე დაყრდნობილი ანალიზი ხშირად შეუძლებელი და დამაბნეველიცაა. ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია მენეჯერის უნარი, დაგეგმოს და გაუძღვეს სამუშაო შეხვედრებს, სადაც ადამიანები ზუსტად ასეთი ტიპის გადაწყვეტილებების მიღებაზე იმუშავებენ.

ავტორი: მარი ხოხლენკო

ACT კვლევა
იდუმალი მყიდველი, დირექტორი

ერთი საბედნიერო შემთხვევის წყალობით, ჩიკაგოს სარეკლამო სააგენტოს აღმასრულებელს, ნიკ მარშალს, ტელეპატიის უნარი გაუჩნდა და შესაძლებლობა მიეცა, სუსტი სქესის წარმომადგენელთა აზრები „წაეკითხა”. თავდაპირველად, განგების ეს საჩუქარი მისთვის ინფორმაციის წყაროდ იქცა. მაგრამ დროთა განმავლობაში ნიკ მარშალი მიხვდა, რომ შეეძლო, უცნაური ნიჭი უფრო ეფექტიანად გამოეყენებინა - იგი დარწმუნდა, რომ ინფორმაცია ძალაუფლების მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენდა. მაშასადამე, თუ ვიცით, რას ფიქრობენ ქალები, შეიძლება ვმართოთ ისინი… (ფილმი „რა სურთ ქალებს”, რეჟისორი - ნენსი მეიერსი, მთავარ როლებში: მელ გიბსონი, ჰელენ ჰანტი).

განვავითაროთ ეს მოსაზრება. მაგალითად, თუ წარმოდგენა გვაქვს მამაკაცის აზროვნებაზე, მისი მართვაც ასეთივე წარმატებით შეიძლება. მაგრამ რა მოხდება იმ შემთხვევაში, თუ მომხმარებლების აზრები გვეცოდინება?

„იდუმალი მყიდველის” მეთოდს მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის კომპანიები ათწლეულების განმავლობაში იყენებენ იმისათვის, რომ „შეხედონ ბიზნესს მომხმარებლის თვალით”, გაითავისონ ის გამოცდილება, რომელსაც მომხმარებელი მათ კომპანიაში მოსვლისას იძენს. საქართველოში „იდუმალი მყიდველის” მეთოდის გამოყენება ახლახან დაიწყეს და კვლევების ეს მეთოდიკა სულ უფრო პოპულარული ხდება. წამყვანი ქართული კომპანიები - ფინანსური ინსტიტუტები, ფარმაციული, სამშენებლო კომპანიები და სხვა - აქტიურად იყენებენ ამ მეთოდს მომსახურების ხარისხის შესაფასებლად.

„იდუმალი მყიდველების” (ასევე, „ნაცრისფერი”, „ვირტუალური” და „ანონიმური” მყიდველის) მეთოდის გამოყენების ისტორია გასული საუკუნის 40-50-იანი წლებიდან იწყება, როდესაც კომპანიები ამ სახის კვლევით თანამშრომელთა კეთილსინდისიერებას ამოწმებდნენ. თუმცა, XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან, როდესაც ჩრდილოეთ ამერიკის ბაზარი კრიზისს განიცდიდა, მეთოდმა განსაკუთრებული პოპულარულობა მოიპოვა. მოსახლეობის შემოსავლების შემცირებამ და ჭარბმა წარმოებამ მარკეტინგული ტექნოლოგიების საჭიროება პირველ პლანზე წამოსწია. მოხდა რეკლამისა და გაყიდვის სტიმულირების სხვა საშუალებების „აფეთქება”. ამ წლებში დაიწყო მასობრივი კვლევები, რომელთა მიზანი მოთხოვნისა და მიწოდების საკითხების შესწავლა იყო. გადაწყდა, სერვისზე ორიენტირებული კომპანიების მუშაობის შეფასებისთვის „რიგითი”, თუმცა, კარგად მომზადებული, მომხმარებელი გამოეყენებინათ. შედეგმა მოლოდინს გადააჭარბა. აღმოჩნდა, რომ პროდუქტის ყიდვაზე უარის თქმის შემთხვევების 2/3 გამოწვეული იყო სერვისის არასათანადო დონით და პერსონალის დაბალი კომპეტენციით. შესაბამისად, სოციოლოგებმა ბიზნესმენებს ნათლად დაუმტკიცეს, რომ ხშირად მომხმარებლისთვის პროდუქტის ღირებულება და ხარისხი ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე მომსახურების ხარისხი.

დღეისათვის იდუმალი მყიდველების ასოციაცია (Mystery Shopping Providers Association) 180 კომპანიას აერთიანებს. ასოციაციის სპეციალისტების შეფასებით, 2006 წლის ბოლოს კომპანიებმა მსოფლიოში 1.5 მილიარდი აშშ დოლარი დახარჯეს. „იდუმალი მყიდველის” სერვისის 17%25-ს სუპერმარკეტები იყენებენ, 14%25-14%25-ს - ბანკები და რესტორნები, 12%25-ს - ბენზინგასამართი სადგურები. დარჩენილი 43%25 ნაწილდება ავტოდილერებზე, სახელმწიფო ორგანიზაციებზე და ა.შ.

დღეს უკვე ჩამოყალიბებულია „იდუმალი მყიდველის” ჩატარებისა და მომზადების წესები. ყველა კონკრეტულ შემთხვევაში, „იდუმალი მყიდველი” გადის სპეციალურ ტრენინგს, რომელიც მოიცავს შესასწავლი ობიექტის აღწერას, კითხვარის შევსების ტექნიკას, სცენარების შესწავლასა და ა.შ.

მომხმარებლის კმაყოფილების გაზომვის
სიღრმისეული მეთოდი

ცნობილია, რომ ბიზნესის წარმატების საწინდარი მომხმარებლის მოთხოვნილებებზე ორიენტაცია და მასზე ფასეულობის მორგებაა. მომსახურების ხარისხს ყურადღება არ ექცევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც კომპანია (გამყიდველი) მონოპოლისტია, ან პროდუქტი/სერვისი ადამიანის არსებობისთვის ძალზედ მნიშვნელოვანია. ასეთ შემთხვევებში, მომხმარებელი იძულებულია, მონოპოლისტი კომპანიის მომსახურებით ისარგებლოს. საბაზრო ეკონომიკის პირობებში კი მომხმარებელი კრიტიკულად აფასებს სხვადასხვა კომპანიის მიერ შემოთავაზებულ მომსახურებას/პროდუქტს და მხოლოდ მათი შედარების შემდეგ იღებს საბოლოო გადაწყვეტილებას. სწორედ ამ დროს ფასდაუდებელ მნიშვნელობას იძენს კომპანიის უნარი, მომხმარებლის მოთხოვნილებები გაითვალისწინოს.

მომხმარებლის მოთხოვნილების დადგენით ყველაზე მეტად ბიზნესის მფლობელები არიან დაინტერესებული, რადგან კარგად იციან, რომ მათი ფინანსური კეთილდღეობის წყარო მხოლოდ მომხმარებელია, უფრო სწორად - კმაყოფილი მომხმარებელი. მხოლოდ კმაყოფილი მომხმარებელი შეიძლება გახდეს ლოიალური, რაც ზრდის შემოსავლებს და საგრძნობლად ამცირებს ახალი კლიენტების მოზიდვის ხარჯებს.

ევროპის სავაჭრო ინსტიტუტის (EHI) ცნობით, გერმანიაში ახალი მომხმარებლის მოსაზიდად 8-ჯერ მეტი თანხა იხარჯება, ვიდრე კლიენტის მიერ განმეორებითი ყიდვის მოტივაციის დანახარჯებია. კლიენტზე ორიენტირებული სტრატეგიების განხორციელებამ რიგ გერმანულ კოპანიებს საშუალება მისცა, მნიშვნელოვნად გაეუმჯობესებინათ საკუთარი საქმიანობის შედეგები:

ლოიალური კლიენტების მომგებიანობა განპირობებულია შემდეგი ფაქტორებით: ისინი

- ყიდულობენ მეტს (როგორც ახალ, ასევე, გაუმჯობესებულ პროდუქტებს);

-პროპაგანდას უწევენ პროდუქტს;

-ნაკლებად მგრძნობიარენი არიან ფასის მიმართ მარკისადმი ერთგულების გამო;

- ამცირებენ გარიგების ხარჯებს;

-ნაკლებად აქცევენ ყურადღებას კონკურენტების რეკლამას.

მომხმარებლის კმაყოფილების
მნიშვნელობა

„იდუმალი მყიდველი” საშუალებას იძლევა, გავიმეოროთ ტიპური მომხმარებლის მარშრუტი და გავარკვიოთ მომსახურების დადებითი და უარყოფითი მხარეები, დავადგინოთ მომხმარებლის მიერ კომპანიის დატოვების მიზეზი. ასეთი ტიპის კვლევებისა და მომსახურების ხარვეზების იდენტიფიცირების შედეგები გვიჩვენებს, რომ კომპანიები მომხმარებლების ძირითად ნაწილს კარგავენ არა ძლიერი კონკურენციისა და მოსახლეობის დაბალი მსყიდველუნარიანობის, არამედ - მომსახურების დაბალი დონის გამო.

ნებისმიერ სფეროში - იქნება ეს ფინანსური ორგანიზაცია, კვების ობიექტი, სამშენებლო კომპანია, მაღაზიათა ქსელი თუ სხვა - მომხმარებლების კმაყოფილება კომპანიის წარმატების ერთ-ერთი გადამწყვეტი ფაქტორია. „იდუმალი მყიდველი” კომპანიას ეხმარება, არსებული მომსახურების დონე „გაზომოს” და არსებული მდგომარეობა გააუმჯობესოს - „თუ ვერ გაზომავ, ვერ მართავ” (ლორდ უილიამ თომსონ კელვინი, ფიზიკოსი, 1824-1907).

მომსახურების ხარისხი საქართველოში

მომსახურების ხარისხი ქართველი მომხმარებლისათვისაც მტკივნეული საკითხია. 2007 წლის მარტში თბილისში ჩატარებული კვლევის შედეგების თანახმად, გამოკითხულთა 34%25-თვის მომსახურების დაბალი ხარისხი კომპანიის დატოვების გადამწყვეტი ფაქტორი აღმოჩნდა.

სწორედ ამიტომ, კლიენტის კმაყოფილებაზე ზრუნვა ქართული კომპანიებისთვისაც უმნიშვნელოვანესი ამოცანაა. ამ მიზნით, კომპანიები პერსონალის ტრენინგს ატარებენ, თანამშრომელთა მოტივაციის სისტემებს ქმნიან და ა.შ. კვლევის შედეგად, ყველაზე წარმატებულ კომპანიებად აფთიაქები და ფინანსური ინსტიტუტები განისაზღვრა - ყველაზე კეთილგანწყობილი პერსონალი სწორედ ამ ტიპის კომპანიებშია დასაქმებული.

როგორც კვლევის შედეგებიდან ჩანს, ბიზნეს-სექტორიდან ვაჭრობის ობიექტები მომხმარებლის მოთხვნებს ვერ აკმაყოფილებს - გამოკითხულთა 11.10%25 ფიქრობს, რომ ყველაზე არაკეთილგანწყობილი პერსონალი სუპერმარკეტებშია. აღსანიშნავია, რომ რესპოდენტების 39.50%25 აღარ სარგებლობს იმ კომპნიების მომსახურებით, რომლებიც სათანადო დონის მომსახურებას ვერ უზრუნველყოფენ. საინტერესოა ის ფაქტიც, რომ ყველაზე ხშირად ცუდი მომსახურების გამო კლიენტებს სუპერმარკეტები და კაფეები კარგავენ. ეს შეიძლება იმ გარემოებით აიხსნას, რომ ამ სექტორში კონკურენციის მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია და მომხმარებლისთვის შედარებით ადვილია სხვა, მსგავსი ობიექტით სარგებლობა.

ეისითი კვლევა - რეპრეზენტატული შერჩევის საფუძველზე, 2007 წლის მარტში გამოიკითხა 18 წლისა და უფროსი ასაკის 1000 თბილისელი. მონაცემების სტატისტიკური ცდომილება არ აღემატება 3.2%25-ს.

იდუმალი მყიდველის ტიპი
კაფე ა

საშუალო ასაკის მამაკაცი, რომელიც ჩქარობს

მომსახურება იყო სწრაფი, გადმომცეს სავიზიტო ბარათი და შემომთავაზეს მომავალში ტელეფონით შეკვეთა დროის ეკონომიის მიზნით. პერსონალი თავაზიანი და ყურადღებიანი იყო. ბარში მომუშავე გოგონამ კაფედან გასვლისას სასიამოვნოდ გამიღიმა და მითხრა, რომ მოხარული იქნებოდა, თუ კვლავ მიხილავდა კაფეში. ძალიან სასიამოვნო შთაბეჭდილება დამრჩა.

ახალგაზრდა წყვილი

კაფეს საღამოს ვესტუმრეთ. კუთხეში განვმარტოვდით და იქ თითქმის ერთი საათი დავყავით. დრო საუბარში მშვენივრად გავატარეთ. ხელს არავინ გვიშლიდა. ყავა დავლიეთ და თითო ნაჭერი ნამცხვარი მივირთვით. ატმოსფერო მშვენიერი იყო - მყუდრო და კომფორტული. სიამოვნებით ვესტუმრებით ამ კაფეს მომავალშიც.

ახალგაზრდა მამაკაცი

გოგონა ბარში ისეთი მომღიმარი სახით მომესალმა, წუთიერად გავიფიქრე, რომ ერთმანეთს ვიცნობდით. შემდეგ დავინტერესდი: „როგორი ყავა გაქვთ?“ გოგონამ კაფეში არსებული ყავის მენიუს ასორტიმენტი გამაცნო. იმდენად კარგად მიხსნიდა ყველაფერს, რომ აშკარად ვიგრძენი მისი კეთილგანწყობა. სიამოვნებით მომითხრო და მასწავლა, როგორ სვამენ ყავას აზიაში. გამიჩნდა სურვილი, მომეყვანა ჩვენი ბიზნესცენტრის კაფეს მომსახურე პერსონალი, რათა მაგალითი აეღოთ მისგან. მეორე ვიზიტისას გოგონამ მიცნო და ჩვენი საუბრის თემაც გაიხსენა. ახსოვდა, რა ყავას ვსვამდი და რა გეგმები მქონდა სამომავლოდ.

დამკვირვებლის ციტატა
კაფე ბ

ჩემი ვიზიტის დროს ბართან იმყოფებოდა ადამიანი, რომელიც ბარმენსა და ოფიციანტს სთავაზობდა ალბომს ქალაქის ხედებით. თანამშრომლები გართულები იყვნენ საუბრით და ყურადღება მხოლოდ ჩემი მიმართვის შემდეგ მომაქციეს. მომსახურება იყო სწრაფი, მაგრამ არაკეთილგანწყობილი. მომეჩვენა, რომ ჩემს შენიშვნაზე - „საქმეს უნდა მიხედოთ“ - მომსახურე გოგონამ ყავა მაგიდაზე ზედმეტად უხეშად დამიდო და ჩემს მადლობაზე რაიმე რეაგირება არ მოუხდენია. დამშვიდობებისას მიპასუხა, „კიდევ მობრძანდით“. ფრაზა ნათქვამი იყო ფორმალობის დაცვის მიზნით.

საღამოს სასაუბროდ მივედით. მუსიკა იმდენად მაღალ ხმაზე უკრავდა, რომ იძულებულნი ვიყავით, გვესაუბრა არა ჩვეულებრივი ტონით, არამედ სულ უფრო და უფრო ხმამაღლა. როდესაც ინგრიდის სიმღერა გაისმა, ბარმენმა ხმას ბოლომდე აუწია... იძულებულნი გავხდით, გავჩუმებულიყავით და სიმღერისათვის გვესმინა. დაახლოებით ნახევარი საათის შემდეგ მოვიდა ოფიციანტი, რომელმაც ცარიელი ყავის ჭიქები და ნამცხვრიანი თეფშები წაიღო. დავრჩით ცარიელ მაგიდასთან, უხერხული სიტუაცია შეიქმნა და ბარი დავტოვეთ.

ბარმენმა სასიამოვნოდ გამიღიმა და მომესალმა. ჩემს შეკითხვაზე: „როგორი ყავა გაქვთ?“ - გამომიწოდა მენიუ და ზრდილობიანად მითხრა: „აი, ინებეთ, აქ ნახეთ“. ამოვარჩიე ირლანდიური ყავა. დავინტერესდი, რა იყო მასში განსაკუთრებული. ბარმენმა მშრალად მიპასუხა, რომ მასში ვისკია შერეული. მეორედ მისვლისას ვერ მიცნეს, კითხვაზე: „რა სახის ყავა გაქვთ?“, ისევ ზრდილობიანად შემომთავაზეს მენიუ.

„იდუმალი მყიდველის“ მეთოდის არსი

„იდუმალი მყიდველი” (სპეციალურად მომზადებული ადამიანი, რომელსაც შესაფასებელი კომპანიის პერსონალი არ იცნობს) ჩვეულებრივი მყიდველის სახით მიმართავს კომპანიას - მაგალითად, მიდის მაღაზიაში, რეკავს ტელეფონზე და სხვა. „იდუმალი მყიდველი” წინასწარ შეთანხმებული პარამეტრების მიხედვით აღწერს მომსახურების პროცესს. შეკრებილი მონაცემების ანალიზის შედეგად განისაზღვრება მომსახურების პოზიტიური და ნეგატიური მხარეები, შემუშავდება დასკვნები და რეკომენდაციები.

ამ მეთოდის არსში უკეთ გასარკვევად, ასეთი მაგალითი განვიხილოთ:

წარმოვიდგინოთ ქუჩა, რომელზეც ორი კაფეა განლაგებული. ორივე დაწესებულების ინტერიერი, მენიუ და ფასები თითქმის იდენტურია. ამასთანავე, კაფე „ა” არის ორჯერ უფრო პოპულარული და, შესაბამისად, მომგებიანი, ვიდრე მეორე. „ბ” კაფეს მფლობელი ცდილობს გაარკვიოს, რა არის „ა” კაფეს ბიზნესის წარმატების საწინდარი. იგი რამდენჯერმე განახორციელებს ვიზიტს წარმატებულ კაფეში, მაგრამ განსხვავებას ვერ პოულობს.

ერთხელაც, „ბ” კაფის მფლობელი გადაწყვეტს, დაიქირაოს „იდუმალი მყიდველები”, რათა კონკურენტის წარმატების საიდუმლო გაარკვიოს. რამდენიმე დღის შემდეგ იდუმალი მყიდველები მას შემდეგ ინფორმაციას აწვდიან:

იდუმალი მყიდველების ანგარიშიდან კარგად ჩანს კაფე „ბ”-ს ნაკლები პოპულარობისა და გაყიდვების დაბალი მაჩვენებლის მიზეზები. კერძოდ, კაფე „ა”-ს თანამშრომლები ყოველი კლიენტის მიმართ კეთილგანწყობასა და ხარისხიანი მომსახურების გაწევის მზაობას გამოხატავენ. მათ აქვთ უნარი, საკუთარი ემოციები აკონტროლონ: მომსახურების დროს პირად პრობლემებსა და განწყობებს არ გამოხატავენ. კაფე „ბ”-ს თანამშრომლები კი უფრო ცივები არიან. მათი ღიმილი ყოველთვის არ არის დამაჯერებელი, მათ შეუძლიათ, მომხმარებელთან გაღიზიანება და ცუდი განწყობა გამოხატონ.

რატომ არ იყო თვალსაჩინო მომსახურების ხარვეზები კაფე „ბ”-ს მფლობელისათვის? პასუხი ძალიან მარტივია: როდესაც თავად მფლობელი იმყოფება სავაჭრო დარბაზში, მომსახურე პერსონალი მაქსიმალურად ცდილობს, მომხმარებლისადმი თავაზიანი და კეთილგანწყობილი იყოს. მფლობელის არყოფნისას კი პერსონალის მომსახურების ხარისხი უარესდება.

შედეგი

დაკვირვების შედეგები კაფე „ბ”-ს მფლობელმა თავის მომსახურე პერსონალს წარუდგინა და კვლევის მიზანიც გააცნო. კერძოდ კი ის, რომ მას სურდა, გამოევლინა არა კონკრეტული პერსონალის მომსახურების ხარვეზები, არამედ ის მიზეზები, რომელთა გამოც მისი დაწესებულება ნაკლებად მომგებიანი იყო მსგავს ობიექტთან შედარებით. მცირეოდენი დისკუსიის შემდგომ, მფლობელმა თავის თანამშრომლებს გამოვლენილ პრობლემებზე დაფიქრება და საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმა შესთავაზა.

ამ აზრს ყველა თანამშრომელი ერთნაირად გაგებით არ მოჰკიდებია.თანამშრომლებს შორის აღმოჩნდა ისეთი ადამიანი, რომელმაც ნეგატიურად აღიქვა მფლობელის განცხადება და საერთოდ დატოვა კაფე იმ მოტივით, რომ დღეიდან იგი ნებისმიერ მომხმარებელში დამკვირვებელს აღიქვამს და მისთვის ასეთ პირობებში მუშაობა წარმოუდგენელია. რაც შეეხება დანარჩენ თანამშრომლებს, ისინი გაგებით მოეკიდნენ კვლევის შედეგებს, დაეთანხმნენ მფლობელს, რომ პერსონალის ქცევაზე ბევრი რამ არის დამოკიდებული და დაჰპირდნენ მას, რომ მომავალში სიტუაცია რადიკალურად გამოსწორდებოდა.

რისთვის და როდის გვჭირდება
„იდუმალი მყიდველი“?

„იდუმალი მყიდველის” გამოყენება სხვადასხვა მიზნით შეიძლება. მოცემული მეთოდის მიზანი მომხმარებლისათვის მიწოდებული მომსახურების ხარისხის გაზომვა და შეფასებაა. იდუმალი მყიდველის მეთოდი კონკურენტი კომპანიების მომსახურების ხარისხის საკვლევადაც გამოიყენება.

„იდუმალი მყიდველის” გამოყენების შესაძლო მიზნებია:

არსებობს „იდუმალი მყიდველის” გამოყენების სხვა შემთხვევიბიც. მაგალითად, მსოფლიოს ისეთმა გიგანტმა, როგორიც Microsoft-ია, „იდუმალი მყიდველის” მეთოდი გამოიყენა არალიცენზირებული პროგრამული უზრუნველყოფის გაყიდვის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ამ პროექტის ფარგლებში უნდა შემოწმებულიყო არალიცენზირებული პროგრამული უზრუნველყოფის გაყიდვა კომპიუტერულ მაღაზიებში. ამ მიზნით, მოსკოვსა და სანკტ-პეტერბურგში „იდუმალი მყიდველები” კომპიუტერული ტექნიკის მაღაზიებს სტუმრობდნენ. მომსახურების პროცესში ისინი არკვევდნენ, იყიდებოდა თუ არა არალიცენზირებული „სოფტი”.

ამ აქციას საინფორმაციო-საგანმანათლებლო მიზანი ჰქონდა. მიუხედავად იმისა, მაღაზიებში არალიცენზირებულ პროგრამებს იყენებდნენ თუ არა, მენეჯმენტს სავიზიტო ბარათი და სპეციალური საინფორმაციო პაკეტი გადაეცემოდა. იმ შემთხვევაში, თუ გამყიდველი რეკომენდაციას ლიცენზირებულ პროგრამულ უზრუველყოფას უწევდა, „იდუმალი მყიდველი” მას საჩუქარს გადასცემდა.

შედეგები საკმაოდ კარგი აღმოჩნდა. პირველადი შემოწმების დროს „იდუმალმა მყიდველებმა” 700 ვიზიტი განახორციელეს. აღმოჩნდა, რომ არალიცენზირებულ პროგრამულ უზრუნველყოფას გამყიდველების 60%25 სთავაზობდა. განმეორებითი ვიზიტების დროს იგივე მაჩვენებელი 20%25-მდე შემცირდა.

იმისათვის, რომ „იდუმალმა მყიდველმა” შედეგი გამოიღოს, კომპანიაში კარგად უნდა გააცნობიერონ:

რა არის „იდუმალი მყიდველი“...

რა არ არის „იდუმალი მყიდველი“...

რა შედეგს შეიძლება მივაღწიოთ
„იდუმალი მყიდველის“ მეთოდის გამოყენებით?

დასავლური კომპანიების გამოცდილებით, „იდუმალი მყიდველის” რეგულარული გამოყენებისას, დაკვირვების მიმდინარეობის დროს, კომპანიის გაყიდვების მოცულობა 2-3 -ჯერ იზრდება. „იდუმალი მყიდველის” შედეგების სწორი ანალიზის შედეგად კომპანიას საშუალება აქვს:

ვინ არის პასუხისმგებელი
მომსახურების ხარისხზე?

გასათვალისწინებელია, რომ მომსახურების დაბალი დონე ყოველთვის თანამშრომლების ცუდ მუშაობას არ ასახავს. ზოგიერთ შემთხვევაში, ის შეიძლება ცუდ მენეჯმენტს ასახავდეს. კომპანიის მენეჯმენტის მოვალეობაა, უზრუნველყოს სამუშაო გარემო, რომელშიც თანამშრომლები მაღალი დონის მომსახურების გაწევას შეძლებენ.

მენეჯმენტის მოვალეობაა:

დასკვნა

იმისათვის, რომ სწორად განვსაზღვროთ კლიენტის კმაყოფილების დონე, აუცილებელია ზუსტი ინსტრუმენტები. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ბიზნესი ჯერ კიდევ „ახალგაზრდაა”, ჩვენი ბიზნესმენების დიდი ნაწილი აცნობიერებს, რომ მომსახურების ხარისხის შეფასება და მიღებული შედეგების გათვალისწინება მომხმარებლის კმაყოფილების გაზრდისა და კონკურენტული უპირატესობის მოპოვების ერთადერთი გზაა. სწორედ ამიტომ, საქართველოშიც ვითარდება დასავლეთში კარგად ცნობილი „იდუმალი მყიდველის” ინსტიტუტი - „ხალხის ხმა”, რომელიც ბიზნესის სუსტი და ძლიერი მხარეების გამოვლენის საშუალებას იძლევა.

ავტორი: ნინო კუპრაშვილი

ESM-თბილისი
მარკეტინგის პროგრამის ლექტორი

„საზოგადოებას საკმაოდ დიდი ზარალი ადგება რეკლამების დამკვეთების მხრიდან. ... საქონლის გასაღების მიზნით, ისინი იყენებენ ყალბ სურათებსა და მისწრაფებებს, რომელთა მიხედვითაც დღევანდელი ქალიშვილი არაფერს წარმოადგენს, თუ იზაბელა როსელინივით არ გამოიყურება ... იმ ფულით, რასაც დიდი კორპორაციები რეკლამაზე ხარჯავენ, მათ შეეძლოთ, ნარკოტიკების გავრცელების საწინააღმდეგო ყველაზე ეფექტიანი კამპანია დაეფინანსებინათ”.

ოლივიერო ტოსკანი, 1993

მიუხედავად იმისა, რომ დღეისათვის საქართველოში მკაფიოდ შეინიშნება როგორც კერძო სექტორის განვითარება, ასევე საზოგადოების კეთილდღეობის ზრდა, რობლემები ქვეყანაში მაინც მრავლადაა. მათ შორის, როგორც გლობალური ხასიათის - გარემოს დაბინძურება, უკურნებელი დაავადებები, ოჯახური ძალადობა და ა.შ., ასევე, ლოკალურად აქტუალური, მეტწილად, სოციალური ორიენტაციის სირთულეები. სახელმწიფო სტრუქტურები და არსამთავრობო ორგანიზაციები საკუთარ მოქმედებებსა თუ გზავნილებში ამ პრობლემათა უმრავლესობას საკმაოდ აქტიურად წარმოაჩენენ, რასაც ვერ ვიტყვით კერძო სექტორზე.

საქართველოს სარეკლამო ბაზარზე ამგვარ პრობლემებს აქტიურად არიდებენ თავს. ის კომპანიებიც კი, რომლებიც ქვეყნის მასშტაბით საკმაოდ ფართო საზოგადოებაზე ორიენტირებულ პროექტებს ახორციელებენ, მათ გაშუქებას, ძირითადად, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურებს ანდობენ. რეკლამებში არც შესაბამისი მწვავე პრობლემები წარმოჩინდება და არც ამ პრობლემების გადასაჭრელად გადადგმული ნაბიჯები. ამგვარი მიდგომა, შესაძლოა, გარკვეულად გამართლებუიც იყოს საქართველოს რეალობის ფონზე, მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ დასავლეთში მრავალი ცნობილი ბრენდის პოზიციები მნიშვნელოვნად არის განსაზღვრული საზოგადოებისთვის აქტუალურ პრობლემატიკაზე ფოკუსირებით და ამ პრობლემების შესარბილებლად ან აღმოსაფხვრელად გადადგმული ნაბიჯებით.

დღეს სოციალური პრობლემები საკუთარ რეკლამებში წინა პლანზე სულ უფრო და უფრო მეტ დასავლურ კომპანიას გამოაქვს. „ნაიკის” სარეკლამო რგოლებში ინვალიდი სპორტსმენები მონაწილეობენ, „ჰაინიკენი” და „აბსოლუტი” მოგვიწოდებენ, არ მივუსხდეთ საჭეს ალკოჰოლის მიღების შემდეგ, ხოლო „ბოდი შოფი” აქტიურად მოღვაწეობს გარემოს დაცვისა და ოჯახური ძალადობის აღმოფხვრის საქმიანობებში.