საახალწლო დღეები, დროის ეს უმშვენიერესი მონაკვეთი სავსეა ყველაზე ნათელი რელიგიური დღესასწაულებით, ყველაზე მეტადაა გამსჭვალული სიხარულითა და ოპტიმიზმით, უკეთესი მომავლის რწმენით.

გვსურს მივულოცოთ ქრისტიანულ ეკლესიებს შობის დღესასწაული. ეს დღე ყველაზე ამაღლებულ და მშვენიერ გრძნობას - დედისა და შვილის სიყვარულს გვახსენებს. ჩვენს მშფოთვარე დროში ყველაზე მეტად სწორედ ამ გრძნობას სჭირდება დაცვა, ზრუნვა და მოფრთხილება, რათა უსაზღვრო სიხარული და ბედნიერება მოგვანიჭოს თითოეულ ჩვენგანს. სწორედ იგია ადამიანთა ცხოვრებისა და განვითარების საფუძველი.

ვულოცავთ საქართველოს ებრაელ მოსახლეობას ხანუკას დღესასწაულს. ხანუკას ნათელი დღეები ებრაელი ერის თავდადებული შვილების - მაკაბელების განმანთავისუფლებელ მოძრაობას უკავშირდება, ისინი მედგრად იცავდნენ რწმენის თავისუფლებას, გმირულად ემსახურებოდნენ ჭეშმარიტებასა და სამშობლოს. ხანუკას ანთებული სანთლები მოგვიწოდებს ვიყოთ მტკიცენი და შეუვალნი ჭეშმარიტების მსახურებისას და გვახსენებს, რომ ყველაზე მძლავრი და უხეში ფიზიკური ძალაც კი უძლურია სიმართლის ერთგულებისა და სამშობლოსადმი თავდადების წინაშე.

ვულოცავთ საქართველოს მუსლიმ მოსახლეობას ყურბან-ბაირამის დღესასწაულს, რომელიც 31 დეკემბერს აღინიშნება.

წინასწარმეტყველ აბრაამს უხილავმა ხელმა აღმართული მახვილი გააგდებინა, რომლითაც იგი ღმერთს საკუთარ ვაჟს სწირავდა მსხვერპლად. ამ საოცარი ამბის შეხსენებით ყურბან ბაირამის დღესასწაული კიდევ ერთხელ გვაბრუნებს რელიგიური მსახურების თავწყაროსკენ და გვამცნობს, რომ მსოფლიო რელიგიები გმობენ ძალადობას. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია დღეს, როდესაც მსოფლიო გლობალური ტერორიზმის გამოწვევის წინაშე დგას.

ადამიანური სითბო და მზრუნველობა, სიყვარული და ერთგულება, თავისუფლება და შეუვალი რწმენა, სულიერი შეუპოვრობა და თავდადება, სიცოცხლის სიყვარული და ჰუმანურობა. სწორედ ეს ამაღლებული გრძნობები და მარადიული ღირებულებები განაპირობებენ კაცობრიობის არსებობას და მიმართავენ მას უკეთესი მომავლისკენ. ისინი განსაზღვრავენ ჩვენი ურთიერთთანადგომის სურვილსაც. ამასთანავე, სწორედ მათი ერთგულების მეშვეობით არის შესაძლებელი, გადაიჭრას დღეს ჩვენი ქვეყნის უმთავრესი ამოცანები: საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა,

სიღარიბის დაძლევა, კორუფციისა და კრიმინალური ცნობიერების აღმოფხვრა, სამოქალაქო და სამართლებრივი თვითშეგნების დამკვიდრება.

კიდევ ერთხელ ვულოცავთ მთელ საქართველოს 2007 წელს. დაე, ეს წელი ყოფილიყოს საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენისა და ტოლერანტული გარემოს მშენებლობის წელიწადი!

ჩვენი წრე

ნანა ნიჟარაძე

ამ ოთხი წლის წინათ, დეკემბირის ყინვიან საღამოს, თბილისის მერიის მაშინდელმა ვიცე-პრემიერმა გიორგი კარბელაშვილმა „მარკო პოლოსთან“ გაყინული გოგონა იპოვა. შემდეგი ორი თვე ოთხი წლის აქსანა კოლდარმა მურმან იაშვილის სახელობის ბავშვთა მეორე საავადმყოფოში გაატარა. ცოცხალ-მკვდარ, ჭუჭყიანი ძველმანებით შემოსილ, დიდი ხნის დაუბანელ ბავშვს ტუბერკულოზიც აღმოაჩნდა. საავადმყოფოში დაბანეს, თავი გადახოტრეს და ქალაზე თითისსიმსხო ნაჭრილობევი აღმოუჩინეს. მერე, როცა ალაპარაკდა და მომვლელებს დაუმეგობრდა, უთქვამს, თუკი ვუძალიანდები, ბებია თავში მირტყამს და მეტროში სამათხოვროდ ისე მაგდებსო. ასაკის გარდა, პატარას მათხოვრობის მანერაც გამოარჩევდა - მეტროს ვაგონის ერთი კარიდან მეორემდე ნაღვლიანი სახით დადიოდა, მოვიდოდა, თავს მუხლებზე დაგადებდა და ისე გიწვდიდა ხელს, თითქოს მოწყალებასთან ერთად მოფერებასაც გთხოვდა. ქალაქში ყველაზე „შემოსავლიან“ ბავშვად ითვლებოდა და ამის გამო ბოშა ნათესავებმა რამდენჯერმე სცადეს საავადმყოფოდან მისი მოტაცება. რეაბილიტაციის კურსის დასრულების შემდეგ, როცა სახლში უშვებდნენ, აქსანას 47 წლის ბებიას ხელი მოაწერინეს დოკუმენტზე, რომელიც ბავშვის ჯანმრთელობის მდგომარეობას ამოწმებდა. ეს იმისთვის, ისეთივე მდგომარეობაში რომ არ აღმოჩნდეს, როგორშიც ვიპოვეთო, - განმარტეს მაშინ უფროსებმა. არ გაჭრა. ერთ კვირის თავზე აქსანა კოლდარი ისევ მეტროში მათხოვრობდა.

აქსანა ერთ-ერთია თბილისელი მაწანწალების, ე.წ. ქუჩის ბავშვების არმიიდან. მათ რიცხვს დაზუსტებით ვერავინ გეტყვით. ამჟამად გლდანის ბავშვთა სოციალური ადაპტაციის ცენტრში 14-18 წლის 192 ბავშვია რეგისტრირებული. უფრო მცირეწლოვანი ბავშვების ერთიანი სტატისტიკური მონაცემები არ არსებობს. როგორც წესი, ასეთ ბავშვებს დღის განმავლობაში „სამუშაოდ“ მშობლები უშვებენ, საღამოს კი სახლში მიყავთ.

ძველი ახალი რეალობა

კვლევა მაწანწალებთან დაკავშირებით საქართველოში ბევრი არ ჩატარებულა. 1996 წელს მათი მდგომარეობა არასამთავრობო ორგანიზაცია „ბავშვი და გარემო“-მ შეისწავლა. მათი გამოკითხვის მიხედვით, ქუჩის ბავშვების მეხუთედი გაზეთებსა და ნაყინს ჰყიდდა, მუშაობდა ბენზინგასამართ სადგურებსა და კაფეებში, ცლიდა რკინიგზის ვაგონებსა და ხშირად ღამეებსაც იქვე ათენებდა. მათი საშუალო ასაკი 13 წელს არ აღემატებოდა. მეორე ჯგუფი, რომელშიც თანაბრად იყვნენ 10 წლის გოგონები და ბიჭები, მათხოვრობდა, რამდენიმე ქურდობდა. ამ ბავშვების უმეტესობა საკუთარ ოჯახებში ცხოვრობდა და შემოსავალი შინ მიჰქონდა. 10 წლამდე ასაკის ბავშვები მშობლებთან ან უფროსებთან ერთად მათხოვრობდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ოჯახი ჰქონდა, ბავშვების მეხუთედი გარეთ ათევდა ღამეს.

ქუჩის ბავშვების გაჩენას პროსტიტუციის გაახალგაზრდავება და ორივე სქესის არასრულწლოვანთა პროსტიტუცია მოჰყვა. ამ გზით მიღებული შემოსავალი ბევრად აღემატებოდა საშუალო ხელფასის ოდენობას და ბევრი ასე ოჯახს, უმცროს და-ძმას არჩენდა. 1997 წელს ჩატარებულმა 12-16 წლის 112 პროსტიტუტის გამოკითხვამ აჩვენა, რომ მხოლოდ საკუთარ თავს შემოსავალს გოგონების 42 პროცენტი ახმარდა; 32 პროცენტი პროსტიტუციას მათხოვრობასა და ქურდობას უთავსებდა; სხვა პროსტიტუტი გოგონები ყიდდნენ გაზეთებს, ნაყინს, მუშაობდნენ კაფეებში, ასუფთავებდნენ ეზოებსა და სადარბაზოებს. დიდ ნაწილს პროსტიტუციაში მშობლები უწყობდნენ ხელს.

2002 წელს ნარკოლოგიის სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტის მიერ ჩატარებულმა კვლევამ, რომელიც 10-15 წლის ქუჩის ბავშვებს მოიცავდა, წარმოაჩინა, რომ 38 გამოკითხულიდან 26 აქტიურად, დღეში 2-3-ჯერ ყნოსავს

წებოს, ძირითადად, იაფფასიან ირანულს, რომელსაც, მათი თქმით, მაღალი ეფექტი ჰქონდა. სპეციალისტების განმარტებით, ამ პროცესს ახლავს ჰალუცინაციური მოვლენები, რომელთა მართვა, „შეკვეთა“ შეიძლება და ბავშვებსაც ეს ხიბლავდა. როგორც გაირკვა, გამოკითხული ბავშვების 68 პროცენტი წებოს სწორედ ამის გამო ყნოსავდა, „შეკვეთით“ კი, ისინი, ძირითადად, მულტფილმებს „უკვეთავდნენ“. მოზარდების 54 პროცენტი წებოს რეალობისგან მოსაწყვეტად, შიმშილის გრძნობის მოსაკლავად და სხვა პრობლემების დასავიწყებლად ეტანებოდა.

ამ ბავშვების 31 პროცენტი მათხოვრობდა, 46 პროცენტი ქურდობდა, ორი გოგონა პროფესიონალი მეძავი იყო, 34 პროცენტი გაზეთების გაყიდვით, მანქანების წმენდით ირჩენდა თავს, 30 პროცენტი - სხვა სახის შრომით; გამოკითხულთა მხოლოდ 23 პროცენტი აღმოჩნდა ობოლი, 50 პროცენტს ერთი მშობელი მაინც ჰყავდა; 27 პროცენტს - ორივე; ბავშვების 31 პროცენტი მშობლებმა აიძულეს ემათხოვრა, 30 პროცენტი გარეთ ინვალიდი, ლოთი თუ ნარკომანი მშობლის გადამკიდე გამოვიდა, ორი გოგონა ინცესტის მსხვერპლი იყო.

დაფიქსირდა ასევე, რომ ეს ბავშვები თანატოლებს განათლებაში მკვეთრად ჩამორჩებიან. უმეტეს ნაწილს სკოლაში საერთოდ არ უვლია, ბევრს, მაქსიმუმ, ოთხი კლასი აქვს დამთავრებული. მათ მესამედს ზოგადი განვითარების გამოკვეთილი შეფერხება აღენიშნება. არიან ბავშვები, რომლებმაც არ იციან ხუთს მივუმატოთ ხუთი რამდენია, მაგრამ გეტყვიან, რომ ხუთ ლარს მივუმატოთ ხუთი ლარი ათი ლარია. ამ მოზარდების დიდი ნაწილი ტუბერკულოზით იყო დაავადებული, სამი გოგონა კი, მათ შორის ერთ 10 წლისა - ათაშანგით.

რას ამბობენ უფროსები

თბილისის მერიის ბავშვთა უფლებების დაცვის საქალაქო ცენტრში მიიჩნევენ, რომ პრობლემას მხოლოდ საკითხისადმი კომპლექსური მიდგომა, სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის შემუშავება მოაგვარებს.

ბელა სარია, ცენტრის ხელმძღვანელი:

„ამას სერიოზული დაფიქრება და თანხები სჭირდება, მაგრამ ეს დანახარჯი თავს ამოიგებს. ძირითადი დამფინანსებელი, ალბათ, მაინც თბილისი უნდა იყოს, რადგან იგია ამ ბავშვების ფილტრატორი, მათი ყველაზე დიდი რაოდენობა სწორედ აქ იყრის თავს. ეს არ არის ადვილად გადასაწყვეტი საკითხი, რადგან ქუჩის ბავშვები არ წარმოადგენენ ერთფეროვან მასას. მათ შორის არიან ისეთები, ვინც მთელ დღესა და ღამეს ქუჩაში ატარებენ, ისეთებსაც შეხვდებით, რომლებიც ოჯახებთან ერთად მაწანწალობენ, ზოგნი, რომლებსაც ოჯახები აქვთ, დღე მაწანწალობენ, საღამოს კი შინ მიდიან და ა.შ. მათთან ინდივიდუალური მუშაობაა საჭირო.

პირველი შეხება ამ ბავშვებთან სამართალდამცავებს აქვთ. შედეგის მისაღწევად საჭიროა პირველივე წუთებიდან სოციალური მუშაკები ჩაერიონ საქმეში. აქამდე მაწანწალები გლდანის მიმღებ-გამაწილებელში მიჰყავდათ. ეს იყო აბსოლუტურად პოლიციური სტრუქტურა, მოწესრიგებული სტატისტიკით და ბავშვის უფლებების უხეში დარღვევებით, დაწესებულება, სადაც მოქმედებდა კარცერები, ფიზიკური სასჯელები... ახლა მის ადგილზე შეიქმნა სოციალური ადაპტაციის ცენტრი.

ქალაქში მოქმედი სპეციალიზებული დაწესებულებების ნაწილს ქალაქის ბიუჯეტი აფინანსებს, ნაწილს - უცხოელი დონორები, ნაწილი დახურვის პირასაა. რაღაცეები კეთდება, მოქმედებს ინსტიტუციონალიზაციისა და დეინსტიტუციონალიზაციის პროგრამები, ამ ბავშვებთან დაკავშირებული საშიშროებები, თითქოს, უნდა შემცირდეს, მაგრამ ძალზე ცოტაა ისეთი ოჯახები, რომლებიც თანახმანი არიან აიყვანონ მაწანწალა ბავშვი. მათთან ცხოვრებას სხვა მზაობა, სხვა ცოდნა სჭირდება. ქუჩის გამოცდილების მქონე ბავშვთან ურთიერთობა რთულია.“

ქუჩის გამოცდილება, როგორც ფსიქოლოგი მანანა მიქაბერიძე ამბობს, რაც უფრო ხანგრძლივია, მით უფრო ძნელი დასამარცხებელი ხდება:

„ქუჩის გამოცდილება ძალიან მძიმე ფენომენია. ამ გამოცდილების მქონენი, მათი ცხოვრების წესიდან გამომდინარე, გამომდინარე იქიდან, რომ ამ ბავშვებში გავრცელებულია ნარკომანია, გოგონებისა და ბიჭების პროსტიტუცია, ხდებიან საშინლად აგრესიულები, უნდობლად ეკიდებიან ყველას და ყველაფერს. ამგვარი ცხოვრების წესის შედეგად შერყეულია მათი ჯანმრთელობა, დარღვეულია ფსიქიკა, მოშლილია ქცევა.

ასეთი გამოცდილების მქონე ბავშვების რეაბილიტაცია ძალიან რთულია. ძნელია სითბო გააღვივო ბავშვში, რომელსაც არასდროს ჰქონია არათუ საკუთარი ჭერი თავზე, არამედ თბილი ლოგინიც კი არ ღირსებია, არ ახსოვს დედისგან თავზე ხელის გადასმა, არ ჰქონია საყვარელი სათამაშო და აგრესიის, ძალადობის სამყაროში გაიზარდა. აგრესიულობის წინაღმდეგ ბრძოლა სკრუპულოზურ მუშაობას მოითხოვს ოჯახებში მცხოვრებ ბავშვებთანაც კი და რა იქნება მაშინ, როცა ქუჩის ბავშვებთან გვაქვს საქმე?

დადებითი შედეგები მხოლოდ დროული ჩარევისას შეიძლება მივიღოთ. საუკეთესო წლები ამისთვის 3-დან 12-მდეა. მასთან, ვინც უკე 15 წლისაა და 10-12 წელია ქუჩაშია, ასეთი მუშაობა რთულად და, მეტწილად, უშედეგოდ მიმდინარეობს. ცალკე საკითხია, როგორ უნდა წარიმართოს რეაბილიტირებული ბავშვების შემდგომი ცხოვრება. უამრავი შემთხვევაა, როცა წლების განმავლობაში ზრდი ბავშვს, უწევს სახლის დატოვების დრო და, ფაქტობრივად, ისევ ქუჩაში ხვდება, რადგან არც სახლი აქვს, არც სამსახური და მისი ინსტიტუციონალურ დაწესებულებაში დარჩენაც აღარ შეიძლება.

ამიტომ არის აუცილებელი სახელმწიფოებრივი სტრატეგიის შემუშავება. ციკლი არ უნდა დაირღვეს. სხვანაირად ისე გამოვა, თითქოს, საცერში ვატარებდეთ წყალს. სახელმწიფომ უნდა განსაზღვროს რა არის გასაკეთებელი იმისათვის, რომ ეს პრობლემა გადაწყდეს. დღეს ჩვენ, ფაქტობრივად, არაფერს ვაკეთებთ, მხოლოდ ვსჯით მათ - ჩვენივე მსხვერპლთ“.

სადაც არ სჯიან

მაწანწალების პრობლემებზე 18-მდე ორგანიზაცია მუშაობს. კოორდინირებულები არც ისინი არიან. ისეც ხდება, რომ რამდენიმე მათგანი ერთი მიმართულებითაა დასაქმებული, ფული, ენერგია ერთი მიმართულებით მიედინება, დანარჩენი მიმართულებები კი საჭირო ყურადღების გარეშე რჩება. ამგვარ ორგანიზაციათა შორის ერთ-ერთი გახლავთ საზოგადოება „მკურნალი“, რომელიც წმინდა პანტელეიმონ მკურნალის ეკლესიის წინამძღოლის გიორგი ჩაჩავასა და რამდენიმე ენთუზიასტის ძალისხმევით შეიქმნა. მათზე ყურადღება იმიტომ შევაჩერე, რომ საქმე, რომელსაც ისინი აკეთებენ, სწორედ იმ ციკლის შენარჩუნებას ემსახურება, რომელზეც ზემოთ იყო საუბარი.

„ასე გაგრძელება აღარ შეიძლება. მაშინ რით განვსხვავდებით ჯუნგლების ბინადართაგან, სადაც მხოლოდ ძლიერი უნდა გადარჩეს? საზოგადოება იმისთვის არსებობს, რომ სწორედ სუსტსა და ავადმყოფს დაეხმაროს“, - ამით ხელმძღვანელობდა გიორგი ჩაჩავა, როცა ქუჩის ბავშვებისთვის პროფესიის მიცემასა და მათ დასაქმებაზე დაიწყო ზრუნვა. „მკურნალის“ ბავშვები რამდენიმე წელიწადია მინანქრის ხელოვნებასაც ეუფლებიან და უფრო „მიწიერი საქმით“ - კომპიუტერული ცენტრების ტექნიკური მომსახურებითაც არიან დაკავებულნი. ჯერ კარგად ისწავლეს ხელობა, შემდეგ კარგი მუშაობით კლიენტებიც გაიჩინეს და შემოსავალიც აქვთ. დამკვეთები არ აკლიათ საზოგადოების მინანქრის ოსტატებსაც. ყოფილი მაწანწალების ნამუშევრები გამოფენებზე მინანქრის სტაჟიანი ოსტატების გვერდითაც იწონებს თავს და დამთვალიერებლის დამსახურებულ აღტაცებასაც იწვევს. ამ ბავშვებს არა მარტო კარგად, გულიანად მუშაობაც შეუძლიათ. პავლე ნეფიოდოვის ისტორია ამის დადასტურებაა.

„მკურნალში“ იგი „მომავლის სახლიდან“ მიიყვანეს. ჯერ ტექნიკურ სპეციალობას სწავლობდა, შემდეგ კი, როცა მინანქრის კეთებას უყურა, მორცხვად უკითხავს, - შეიძლება, მეც ვცადოო? პირველი, რაც გააკეთა, ულამაზესი, მაგრამ მოწყენილი ყვავილი იყო. მოგვიანებით გაირკვა, რომ მისი ძმები წყნეთის ბავშვთა სახლში ცხოვრობდნენ და პავლეს მათი გაშვილების შიში ჰქონდა. „მკურნალის“ თანამშრომლებმა მოახერხეს და პავლეს ძმები წყნეთის ბავშვთა სახლიდან წამოიყვანეს. ამას პავლეს კიდევ ერთი ნამუშევარი მოჰყვა - ოთხი თავაწეული ყვავილი...

სწავლისა და დასაქმების მიმართულებით მუშაობენ ორგანიზაცია „კარიტასის“ კომპლექსში, რომელიც თორნიკე ერისთავის №2-ში მდებარეობს. კომპლექსის პირველი ბინადარი 23 ქუჩის ბავშვი იყო პროექტიდან „ჩვენი სახლი“, შემდეგ იქ გადავიდა პროექტი „ხელოვნების სახლი“, რომელიც უმწეო ოჯახებში მცხოვრებ 100 ბავშვს აერთიანებდა, იქვე მოქმედებს მარტოხელა, დავრდომილი მოხუცებისა და მრავალშვილიანი ოჯახის წევრების გამოკვების პროექტიც. ეს ერთიანობა ერთგვარი თერაპიაა თორნიკე ერისთავის №2-ში მიმსვლელი თითოეული ადამიანისთვის, თუმცა მთავარი თავად პროექტებია.

დასაქმების შესაძლებლობას ბავშვებს პროექტი „ხელოვნების სახლიც“ აძლევს. თექა, გობელენი, ფარდაგების ქსოვა - ეს გახლავთ ის, რასაც მსურველები ამ პროექტის ფარგლებში ეუფლებიან.

„როცა სახელოსნოებში მუშაობენ, შეიძლება ბევრ ბავშვს ჰგონია, რომ თამაშობს, მაგრამ, როცა ცხოვრების გზაზე გავა, ხელთ საქმე ექნება,

- ამბობს „კარიტასის“ ახალგაზრდული პროექტების კოორდინატორი თამარ შარაშიძე, -

ჩვენს ბენეფიციართა შორის მრავლად არიან ისეთები, რომელთაც ასაკის გამო აქედან წასვლა მოუწიათ და ახლა საკუთარი შრომით ირჩენენ თავს. როცა საშუალება გვაქვს, მათ ჩვენთანვე ვასაქმებთ. მაგალითად, პროექტ „ჩვენს სახლში“ პედაგოგად მუშაობს ჩვენი ყოფილი ბენეფიციარი, რომლისთვისაც ის პრობლემები, რომლებიც მისი მოწაფეებს აწუხებთ, უცხო არ არის.“

იმის გათვალისწინებით, რომ ქუჩაში ძირითადად სწორედ უმწეო ოჯახების ბავშვები ხვდებიან, ის, რასაც ამ სახლში აკეთებენ, სერიოზულ პრევენციულ ღონისძიებად შეიძლება ჩაითვალოს. იქ უმწეო ოჯახების ბავშვები სასკოლო მეცადინეობის დაწყებამდე ან მის შემდეგ მიდიან, გააჩნია, რომელ ცვლაში უწევთ სწავლა, სადილობენ და მერე, იქაურ მასწავლებლებთან ერთად, გაკვეთილებს ამზადებენ, წრეებში მეცადინეობენ. კომპლექსში ინდივიდუალური და კოლექტიური თერაპიის ჯგუფებიც მუშაობს. მათი კონსულტანტი ფსიქიატრიის სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტის დირექტორი დავით ზურაბაშვილია. გახსნილია კომპიუტერის და უცხო ენის შემსწავლელი კლასები, არსებობს თეატრალური დასი, ნაციონალური ცეკვის ანსამბლი. ორი უკანასკნელი საზღვარგარეთ გამართული გასტროლებითაც იწონებს თავს.

სახლში სიცოცხლე ჩქეფს. სარეპეტიციო ოთახიდან მუსიკის ხმა და მხიარული შეძახილები ისმის. გვერდით ოთახებშიც დიდი ჟრიამულია - იქ მაგიდის ჩოგბურთს თამაშობენ. მიუხედავად ამისა თუ ზუსტად ამის გამო, ირგვლივ საოცარი სიმყუდროვეა. გარედან შენობა მასიური და ოფიციალური

ჩანს, მაგრამ, როდესაც ჩაუვლი კარებს, რომელსაც დელფინები და ცხენები ახატია (პირველი მიგვანიშნებს, რომ გოგონების კუთვნილებაა, მეორე კი - ვაჟებისა), განწყობა გეცვლება. აღარაფერს ვამბობ უნაკლოდ მოწყობილ ოთახებზე. იქ ყველაფერი ახარებს თვალს, არაჩვეულებრივი ფერებია. ბავშვებისთვის, რომლებიც ასეთ პირობებში ქუჩიდან მოხვდნენ, ეს ცოტა არ არის.

„მათი აქ მოყვანა იოლი არ ყოფილა. რაც ყველაზე მოულოდნელი იყო, წინააღმდეგობას ძირითადად ბავშვების მშობლები გვიწევდნენ. მათ ერჩივნათ ბავშვები ისევ ქუჩაში ყოფილიყვნენ და ფული „ეკეთებინათ“. დედა ან მამა, ერთი მშობელი მაინც, ყველას ჰყავდა. სახლიც ჰქონდა - ჩამოსულებზე ბევრად მეტნი თბილისელები იყვნენ. არ იცოდნენ წელიწადის რომელი დრო იყო, ვერ წერდნენ, ვერ კითხულობდნენ. ნაწილთან ჩვენმა მუშაობამ გაჭრა და დღეს ისინი აქ არიან. პრობლემები შეგვექმნა მათი საბუთების მოგროვების თვალსაზრისითაც - ბევრს დაბადების მოწმობაც არ ჰქონდა აღებული, -

იხსენებს თამარ შარაშიძე, - სურვილისამებრ, შაბათ-კვირას ეს ბავშვები შინ მიდიან. დანარჩენ დღეებს აქ ატარებენ და სხვებთან ერთად სწავლობენ, ხელობას ეუფლებიან. ვცდილობთ ყველაფერი გავაკეთოთ მათთვის, რაც შეგვიძლია“.

გზა და გზები

„კარიტასის“ კომპლექსში მოხვედრილებს ნამდვილად უმართლებთ. სამწუხაროდ, ასეთი ოაზისი ჩვენს სინამდვილეში ცოტაა. რას ნიშნავს ადამიანური ცხოვრება იმ ცხოვრების შემდეგ, რომელიც მათ გამოიარეს, 19 წლის მირზას სიტყვებიდანაც მშვენივრად ჩანს:

„ადრე, ბავშვობაში, როცა ქუჩაში ვიყავი, ბალნეოლოგიურის ეზოში ვიძინებდი. იქ, აუზში თბილი წყალია, თანაც იმდენი, რომ, თუ დაგეძინება, არ დაიხრჩობი. 6-7 ბავშვი ვეტეოდით და ასე გვეძინა. გატეხილ მანქანაში დამიძინია, „ბუტკაშიც“... მომიპარავს კიდეც და მიმათხოვრია... დღეს ვმუშაობ, ჩემი შემოსავალი მაქვს, დედასაც ვეხმარები, ქუჩაში დარჩენილ მეგობრებსაც... ასე ნაშოვნ ფულს სხვა გემო აქვს, ცხოვრებასაც იმედით ვუყურებ...“

ეს იმედი დიდი საქმეა, ისეთი - ცუდისკენ რომ არ გაგახედებს, არადა, ამ ბავშვებს არჩევანი ხშირად არა აქვთ. ფსიქოლოგების განმარტებით, მაწანწალა მოზარდებს ისეთი ფსიქოლოგიური პრობლემები აწუხებთ, რომელთაც ისინი

კრიმინალური სამყაროსკენ მიჰყავს. მეხსიერების, აზროვნების დაქვეითება, ყურადღების კონცენტრირების გაძნელება, აბსტრაქციის უნარის დაკარგვა, ფრუსტრირებული მდგომარეობა, ნიჰილიზმი, თვითშეფასების უუნარობა მათ სწორედ ამ გზისკენ უბიძგებს. ხშირად უფროსებიც აქეთკენ უბიძგებენ მათ.

რუსეთში კარგა ხანია მოქმედებს მცირეწლოვანი ქილერების ინსტიტუტი. საქმეში ჩახედული ხალხი ჰყვება, რომ 10-12 წლის ბიჭებს იქ სპეციალურად ამზადებენ ყველაზე სასტიკი მკვლელობებისთვის. ცხოვრების წესიდან გამომდინარე, გონებრივად ცუდად განვითარებული ამ ბავშვებით მანიპულირება ძალზე ადვილია. პატარა ქილერები არაჩვეულებრივი შემსრულებლები არიან და, რაც მთავარია, ძნელად მოსახელთებლები, - მათზე ადვილად არავინ მიიტანს ეჭვს, საჭიროების შემთხვევაში, აღიარებითაც მიდიან სასამართლოში. სამი-ოთხი წარმატებული საქმის შემდეგ მათ დამკვეთები ანადგურებენ.

ეს არის გზა, რომელიც იქ იწყება, სადაც ამ ბავშვებისთვის იმედი მთავრდება. მათთვის კი, ვინც ცხოვრებას იმედიანად უყურებს, სხვა გზებიც ხდება ცნობილი, გზები, რომელსაც საკუთარი ჭერისკენ, თბილი ლოგინისკენ, საყვარელი ადამიანებისკენ მიჰყავხარ. რა თქმა უნდა, ეს გზები ურჩევნიათ. მთავარია, ჩვენ, უფროსებმა არ დავაყენოთ ისინი მცდარ გზაზე.

მრგვალი მაგიდა

ლანსელოტი: უკაცრავად, ბევრს რომ გეკითხებით - ნუთუ დრაკონის წინააღმდეგ გამოსვლას ვერავინ ბედავს? ის სულ გათავხედდა?

შარლემანი: რას ბრძანებთ! არა! არა! ის ისეთი სათნოა! როცა ჩვენს ქალაქს ქოლერა დაემუქრა, მან, ქალაქის ექიმის თხოვნით, თავისი ცეცხლოვანი სული შებერა ტბას და აადუღა. მთელმა ქალაქმა ადუღებული წყალი დალია; ასე გადაურჩა ეპიდემიას.

ლანსელოტი: ჰოო, კიდევ რა სიკეთე ჩაიდინა?

შარლემანი: ბოშებისგან გვიხსნა.

ლანსელოტი: კი მაგრამ ბოშები ხომ ძალაიან კარგები არიან?

შარლემანი: რას ამბობთ! საშინელებაა! მართალია, მე ბოშა არასოდეს შემხვედრია, მაგრამ ჯერ კიდევ სკოლაში ვისწავლეთ, რომ ეგ საშიში ხალხია.

ლანსელოტი: რატომ?

შარლემანი: სისხლით, გენეტიკურად ეგენი ბრადიაგები არიან. მტრობენ სახელმწიფო წყობას; დაწანწალებენ წინ და უკან; ერთ ადგილზე არ კავდებიან. არავაჟკაცურ სიმღერებს მღერიან. დამანგრეველია მათი იდეები. ბავშვებსაც იპარავენ. აი, ახლა ხომ მათგან მთლიანად განვიწმინდეთ, მაგრამ ასი წლის წინ ყველა შავთმიანს უნდა დაემტკიცებინა, სისხლში ბოშური რომ არ ერია.

ლანსელოტი: ეს სისულელეები საიდან მოიტანეთ?

შარლემანი: ჩვენმა დრაკონმა გვითხრა. ბოშები თავხედურად გამოვიდნენ მის წინააღმდეგ მისი მმართველობის პირველ წლებში.

ლანსელოტი: დიდებული, შეუწყნარებელი ადამიანები!

შარლემანი: არ გინდათ გეთაყვა, ასე ნუ ლაპარაკობთ!

ე. შვარცის მოთხრობიდან „დრაკონი“

ბექა მინდიაშვილი: შეუწყნარებლობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი სტრეოტიპებია. ამიტომ, მოდით, სტერეოტიპების ბუნებაზე, მათ ფსიქოლოგიურ და სოციალურ ასპექტებზე ვისაუბროთ. რა გავლენას ახდენს სტერეოტიპები სოციუმზე, რა სტერეოტიპებია ყველაზე მეტად გავრცელებული ქართულ საზოგადოებაში და როგორ შეიძლება მათი დაძლევა... როგორ ყალიბდება სტერეოტიპები, კონკრეტულად როგორი გარემო უწყობს ხელს მათ ჩამოყალიბებასა და გაძლიერებას?

გაგა ნიჟარაძე, ფსიქოლოგი: სტერეოტიპები ყველა ადამიანს უყალიბდება. სტერეოტიპი ეკონომიას უწევს ადამიანის ფსიქოლოგიურ და ფიზიკურ ენერგიას. როცა რაღაცას გარკვეულ კლასში ათავსებ, ამით მის შესახებ რაღაც ინფორმაციას წინასწარ იღებ. არსებობს სტერეოტიპები გარეგნობის შესახებ. მაგალითად: სკანდინავიელი აუცილებლად ცისფერთვალება და ქერაა; ამ დროს სკანდინავიელების 10 პროცენტი შავგვრემანია. ყველა სტერეოტიპში არის სიმართლის რაღაც მარცვალი. არსებობს ძლიერი ნეგატიური სტერეოტიპი, რომელსაც ქართულში შესატყვისი სიტყვა არ გააჩნია. რუსულად მას предрасудок ჰქვია. ქართულად შეიძლება წინაგანსჯა ვუწოდოთ. ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაც კატეგორიის ადამიანების მიმართ წინასწარ უარყოფითად ხარ განწყობილი. ვთქვათ, ის არის ქურდი, მატყუარა ან ბანდიტი. ასეთი წინაგანსჯები ხშირად პრესისა თუ სხვა საკომუნიკაციო საშუალებების მიერ ინერგება და ძალიან მძიმე შედეგებამდე მივყავართ. ნაციზმი ამის ყველაზე კარგი მაგალითია.

ემზარ ჯგერენაია, სოციოლოგი: ქართულად ამ სიტყვის ეკვივალენტად ვიყენებთ სიტყვას - ცრურწმენა. ცრურწმენები ეფექტურად მუშაობს იმიტომ, რომ ჩვენ ყოველთვის არ გვაქვს საშუალება გავაანალიზოთ, რამდენად შეესაბამება ჩვენი წარმოდგენები და სტერეოტიპები რეალობას. ეკონომია კი იმაში მდგომარეობს, რომ სტერეოტიპის მეშვეობით ადვილად ვახდენთ ამა თუ იმ მოვლენის იდენტიფიცირებას. როგორც წესი, ცრურწმენები და წარმოდგენები საყოველთაოდ გავრცელებული, მაგრამ შეუმოწმებელი ინფორმაციაა. ყოველდღიურ საქმიანობაში ადამიანს არა აქვს შესაძლებლობა გადაამოწმოს და გაანალიზოს ის, რაც ამ სერეოტიპებში მოიაზრება. დავუშვათ, რომელიმე ეთნიკურ ჯგუფს მიეწერება რაღაც სტერეოტიპი, და, აქედან გამომდინარე, ყალიბდება წარმოდგენა, რომ ამ ეთნიკური ჯგუფის ყველა წევრი ასეთია. ადვილია ასე მსჯელობა. ადვილია იმიტომ, რომ ამით, ერთგვარად, პასუხისმგებლობას ვიცილებთ თავიდან.

არა მგონია, რომ ქართულ საზოგადოებაში განსაკუთრებით სპეციფიკური ვითარება იყოს სტერეოტიპების თვალსაზრისით. ყველა საზოგადოებაში არის სტერეოტიპები. ნუ გვექნება ილუზია, რომ განვითარებულ საზოგადოებაში სტერეოტიპები არ არის. ის არის ყველგან. თუმცა ადამიანებს განვითარებულ საზოგადოებაში ასწავლიან, რომ სტერეოტიპული წარმოდგენა გავრცელებული შეხედულებაა, გავრცელებული აზრია, მაგრამ ის ჭეშმარიტება არ არის და არ შეიძლება სტერეოტიპებით სამართლებრივ ან სახელმწიფოებრივ დონეზე იხელმძღვანელო.

ბექა მინდიაშვილი: ეთნიკური და რელიგიური სტერეოტიპების შესახებ თუ ვისაუბრებთ, ქართულ საზოგადოებაში ყველაზე გავრცელებული ნეგატიური და პროვოკაციული შინაარსის სტერეოტიპებია სომხობა და „იეღოველობა“. სომხობის „დაბრალება“ ჩვენთან გავრცელებული პოლიტიკური ხერხიც კია, იგივე შეიძლება ითქვას „იეღოველობაზე“. „იეღოველს“ ეძახიან ლიბერალურად განწყობილ ადამიანს. ვთქვით, რომ სტერეოტიპში სიმართლის მარცვალია, მაგრამ არ გვითქვამს ტყუილის რა დოზაა მასში და რამდენად ნეგატიურ გავლენას ახდენს საზოგადოებაზე სტერეოტიპებისადმი რწმენა.

ემზარ ჯგერენაია: სტერეოტიპი ხშირად ერთი ან რამდენიმე ფაქტის განზოგადების შედეგია. ეს არის ინდუქციური მსჯელობა, როცა მოვლენებზე რამდენიმე ფაქტიდან გამომდინარე აკეთებ განზოგადებულ დასკვნას. როგორც წესი, ჩვენ ვერ ამოვწურავთ ფაქტების რაოდენობით ინდუქციურ მსჯელობას და ამ მსჯელობაში ყოველთვის აღმოჩნდება ერთი ფაქტი მაინც, რომელიც ჩვენს ზოგად დასკვნას დაარღვევს. თავისთავად სტერეოტიპი შესაძლოა რაღაც ტენდენციაზე მიანიშნებდეს, მაგრამ ის ვერასოდეს ზუსტად ვერ ასახავს სინამდვილეს. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ეს შეეხება სტერეოტიპს, რომელიც ქართულ საზოგადოებაში სომეხთან დაკავშირებით არსებობს. მოგეხსენებათ, ქართულ არისტოკრატიას ქედმაღლური დამოკიდებულება ჰქონდა ვაჭრების მიმართ, მათი საქმიანობა არაპრესტიჟულად მიიჩნეოდა. სომხები კი ძირითადად ვაჭრობდნენ, ამიტომ მათ მიეწერებათ ანგარიშიანობა, მთელი აქედან გამომდინარე შედეგებით, ხოლო ქართველს რაინდობა და მსგავსი ეპითეტები. სინამდვილეში, სომხები არა მხოლოდ ვაჭრობდნენ, არამედ ინტელექტუალურ საქმიანობასაც ეწეოდნენ. ისინი აშენებდნენ, ხელოვნების სხვადასხვა დარგებში მოღვაწეობდენ და ა.შ. მაგრამ ვინაიდან ერთხელ ფაქტი დაფიქსირდა, შემდეგ მოხდა ამ ფაქტის არასწორად განზოგადება. ეს არის სტერეოტიპი. გარდა ამისა, ქართველებს სომხებთან აქვთ კულტურული სახის პრობლემები. ეს ორი ერი ერთმანეთს კონკურენტ ერებად მოიაზრებენ, რომლებიც კავკასიაში პირველობისთვის იბრძვიან. ეს ქმნის პრობლემას. ამაში წვლილი შეაქვთ სომეხ ისტორიკოსებს, ისევე როგორც, შესაძლოა, ქართველ ისტორიკოსებსაც. საერთოდ, მგონია, რომ ომებს ისტორიკოსები იწყებენ. ეს იმ შემთხვევაში, თუ ისტორიას ობიექტივისტურად გავიგებთ: ვიტყვით, ისტორიაში რაც წერია, უდავო ჭეშმარიტებააო. ასეთი დამოკიდებულება ისტორიისადმი აქვთ სომხებსაც და აქვთ ქართველებსაც. ცხადია, ნაშრომებიდან ყოველდღიურობაში გადმოსული ეს სტერეოტიპები არის ის, რითაც ჩვენ - ქართველებიც და სომხებიც - ვხელმძღვანელობთ. ეს არის ისტორიული და მეთოდოლოგიური ტრადიცია, რომელიც სომხეთშიც და საქართველოშიც ისტორიულ კვლევებში დამკვიდრდა და შესაბამისად აქედან გაჩნდა პრობლემები.

დავით ჩხიკვაძე

ემზარ ჯგერენაია

და ბარემ, თუ ნებას მომცემთ, იეჰოვას მოწმეებთან დაკავშირებულ საკითხსაც შევეხები. ქართველებს აქვთ იდენტობის დაკარგვის გარკვეული შიში ისევე, როგორც ყველა ადამიანს ჩვენს რეგიონში. იეჰოვას მოწმე არის ახალი დენომინაცია. არ ვიცი, რას უწოდებენ ისინი საკუთარ თავს, მაგრამ სოციოლოგიურად ეს არის სექტა. სოციოლოგიურად სექტისთვის დამახასიათებელია მისიონერობისკენ ლტოლვა და ერთგვარი სიცხელე. სოციოლოგიაში ეს ტერმინი აქტიურობას აღნიშნავს. იეჰოვას მოწმეებთან დაკავშირებული პრობლემა ისაა, რომ ეს რელიგიური მოძრაობა შორს დგას ქართული ტრადიციისაგან. მიუხედავად იმისა, რომ რელიგიურად აბსოლუტურად ლოიალური ვარ, ხშირად მითქვამს ხუმრობით: წარმოგიდგენიათ „იეღოველი“ თამადა, რომელიც თამარ მეფის სადღეგრძელოს სვამს. ჩვენი კულტურა სხვა წესით არის ორგანიზებული. ამ დროს კი მოდის ახალი ტიპის დენომინაცია, რომელსაც უმრავლესობა თავისი იდენტობისთვის საფრთხედ მიიჩნევს. მეორე პრობლემა ისაა, რომ ბევრს არ აქვს სრული და სწორი ინფორმაცია. საერთოდ, სწორი და სრული ინფორმაციის მიღება ჩვენი საზოგადოებისთვის სერიოზული პრობლემაა. სულ მალე გამოქვეყნდება ერთი კვლევის შედეგები, რომელთა მიხედვითაც გამოკითხული ადამიანების 90 პროცენტი თავს მორწმუნე მართლმადიდებლად მიიჩნევს, მაგრამ აქედან 40-60 პროცენტს არ სჯერა ეშმაკის არსებობის და არ სწამს სულის უკვდავებისა, ანუ ამ ადამიანებს წარმოდგენაც არა აქვთ, რა არის მართლმადიდებლობა და საერთოდ ქრისტიანობა. სამწუხაროდ, არც ერთ მხარეს არა აქვს სწორი ინფორმაცია. პრობლემა ის არის, რომ ჩვენში არსებულ ლეგენდაში, თითქოს ჩვენი კულტურა ქრისტიანობის მიღებიდან დღემდე უწყვეტი იყოს, „ახლებს“ დისონანსი შეაქვთ. ისინი არ არიან ამ ლეგენდის კომპონენტი. ამიტომ ისინი დაცინვის, დამცირებისა და ირონიის ობიექტები ხდებიან.

ბექა მინდიაშვილი: საინტერესო ინტერპრეტაციაა. ე.ი, ერთი მხრივ, არსებობს ლეგენდა, რომელიც ძლიერ კულტურულ, არქეტიპულ გავლენას ახდენს ცნობიერებაზე და, მეორე მხრივ, არსებობს მისგან განსხვავებული ყოველდღიურობა. მე ვხედავ იეჰოვას მოწმეს, მოწესრიგებულ ადამიანს, რომელიც კანონმორჩილია და მაქსიმალურად ცდილობს შეესაბამებოდეს რელიგიურ და მორალურ წანამძღვრებს...

ემზარ ჯგერენაია: აბსოლუტურად გეთანხმებით. სრულიად შემთხვევით გავიგე, რომ ადამიანი, რომელიც ბინაში რაღაცას მიკეთებდა, იეჰოვას მოწმე იყო, და დავრწმუნდი, რომ საქმე მქონდა პრაქტიკულ, წესიერ, კანონმორჩილ ადამიანთან, რომელიც არასოდეს მომატყუებდა საქმეში. თუმცა აქაც პრობლემაა. განა ქართული საზოგადოების უმთავრესი ღირებულება კანონმორჩილება და წესიერებაა?

ბექა მინდიაშვილი: სუსანა, როგორ აღიქვამთ ხოლმე, როდესაც ქართველი ქართველს იმისთვის, რომ მისი უარყოფითი თვისება წარმოაჩინოს, „შე სომეხოთი“ მიმართავს? და კიდევ ერთი შეკითხვა: ქართველების მიმართ სომხურ თემში რა სტერეოტიპი არსებობს?

სუსანა კალაშიანი: ქართულ საზოგადოებაში საქართველოში არსებული ეთნიკური უმცირესობების მიმართ მძლავრობს შეხედულება, რომ ისინი საზოგადოების მეორეხარისხოვანი ელემენტები არიან. კერძოდ, ასე ფიქრობს ბევრი სომხების, აზერბაიჯანელებისა და ქურთების შესახებ. ეს არ ეხება ბერძნებს, ასურელებს, ებრაელებს. რატომღაც ეს უარყოფითი სტერეოტიპი მხოლოდ ამ სამ ჯგუფს შეეხება. ხშირად მსმენია არა მარტო „შე სომეხო“, არამედ „შე ქურთო“, „შე თათარო“. ამ მიმართვებს შორის არის მცირეოდენი განსხვავებები. ვთქვათ, თუ ქართველი ეშმაკობს, ეუბნებიან: „შე სომეხო“; თუ არასწორად ლაპარაკობს „შე ქურთო“, „შე თათარო“. ამ სამი სტერეოტიპული მიმართვიდან თითოეულს თავისი დანიშნულება აქვს. თუმცა, იმის თქმაც შემიძლია, რომ ყოფით დონეზე სომხებს უფრო უარყოფით კონტექსტში მოიხსენიებენ.

ბექა მინდიაშვილი: როგორ მოიაზრებენ საქართველოს სომხურ თემში ქართველებს? არსებობს ბევრი ანეკდოტი სომხებზე. დარწმუნებული ვარ, ანალოგიურად იქნება სომხური ანეკდოტები ქართველებზეც.

სუსანა კალაშიანი: მართალია, სომეხი ვარ, მაგრამ ვარ ჟურნალისტი, ქრისტიანი და არ მაქვს უფლება, არ ვიყო ობიექტური. საქართველოში სომხები ქართველებს აღიქვამენ ძალად, რომელიც უარყოფითად არის მათ მიმართ განწყობილი. შესაბამისად, ჩვენს ანეკდოტებში სომეხია ყოველთვის მართალი, მაგარი და არა ქართველი.

ემზარ ჯგერენაია: ქართველებში სომხების მიმართ არის სტერეოტიპი: ვაჭარი, გაქნილი, ეშმაკი, მოხერხებული, მატყუარა.

სუსანა კალაშიანი: არ ვიცი, როგორი სტერეოტიპები აქვთ ქართველების შესახებ სომხეთში. იმის თქმა კი შემიძლია, რომ ბევრი სომეხი მეგობარი მყავს, რომლებიც ძალიან მტკივნეულად აღიქვამენ იმ ფაქტს, რომ ქართველებსა და სომხებს შორის რაღაც დაპირისპირებაა. ქართველთან კამათში ყოველთვის სომხების მხარეს არიან. მაგრამ ასევე მყავს მეგობარი, რომელიც მეუბნება, როდესაც საზღვარგარეთ მივდივარ და ქართველზე ცუდად ლაპარაკობენ, ქართველებს ვიცავ, რადგან საქართველოს მოქალაქე ვარ. უბრალოდ, აქ არ მაძლევენ საშუალებას თავი სრულფასოვან მოქალაქედ, ქართველად ვიგრძნოო.

ემზარ ჯგერენაია: საკმაოდ კარგად ჩამოაყალიბეთ სტერეოტიპები და გამოყავით ჯგუფები, მაგრამ ერთ რამეში ვერ დაგეთანხმებით, ებრაელების მიმართაც არსებობს გარკვეული სტერეოტიპი - რაციონალურობა, კრიჟანგობა.

სუსანა კალაშიანი: ეს სტერეოტიპი არა მხოლოდ ქართველებში, მსოფლიოში ყველგან არის გავრცელებული ებრაელებზე.

ემზარ ჯგერენაია: „ყევერი“ ებრაელის აღსანიშნავი ტერმინია. რაიონებში ბავშვებს აშინებდნენ, ჩამოვა ახლა ურია, ტომარაში ჩაგსვამს და წაგიყვანსო. შესაძლოა ეს იმის გამო ხდებოდა, რომ ებრაელები დაიარებოდნენ სოფლებში, ვაჭრობდნენ და დიდები ამ უცხო ადამიანებით აშინებდნენ ურჩ ბავშვებს. ვფიქრობ, ებრაელებთან დაკავშირებით მკაფიო სტერეოტიპი არ დაფიქსირდა, რადგან ჩვენს საზოგადოებაში კარგი იდეოლოგიური აღზრდა ჩატარდა, მოხდა ლეგენდის ფორმულირება - 26 საუკუნეა ერთად ვცხოვრობთ და ებრაელთა დევნა არ ყოფილაო. „პოგრომების“ ფაქტი ჩვენ მართლაც არა გვაქვს. თანაც უკვე დამოუკიდებელი ქვეყანა ვართ და ახლა უნდა გამოვლინდეს, შევძლებთ თუ ვერა ტოლერანტული საზოგადოების აშენებას... 1912 წელს, როცა ქუთაისში ებრაელები დაარბიეს, ჩვენ არ ვიყავით დამოუკიდებელი ქვეყანა და არც დამოუკიდებელი პოლიტიკის გატარება შეგვეძლო, და ვიღაც თუ იტყვის, რომ მაშინდელ ამბებზე პასუხს ვერ ვაგებთო, ამაში იქნება გარკვეული სიმართლე.

სუსანა კალაშიანი

გაგა ნიჟარაძე: საქართველოში არსებულ ეთნიკურ და რელიგიურ ცრურწმენებს დაცვითი ფუნქცია ეკისრება - შეინარჩუნო შენი იდენტობა, იგრძნო შინაგანი კომფორტი ისეთ გარემოში, სადაც მაინცდამაინც მაღალკვოტირებული არა ხარ, არც როგორც ქვეყანა, არც როგორც ერი. პატარა ქვეყანა ხარ, ღარიბი და ფსიქოლოგიურად გჭირდება, რომ თავი იგრძნო ძლიერად, ძირძველად და ასე შემდეგ. ეთნოცენტრიზმი ყველგან არის. ეთნოცენტრიზმი ნიშნავს შენს გარემოში მიღებული სტერეოტიპებით სხვა რელიგიური და ეთნიკური ჯგუფების შეფასებას. ქართული ეთნოცენტრიზმი

ასეთია: ქართველი პრინციპში აღიარებს, რომ რომელიღაც ერის წარმომადგენელი მასზე ძლიერია, მასზე ჭკვიანია, მასზე მდიდარია, მაგრამ ყოველთვის აკლია რაღაც, რაც მას იმთავითვე მეორეხარისხოვან ადგილს მიუჩენს, გინდა გერმანელი იყოს და გინდა ლორდი ჯორჯ გორდონ ბაირონი. ეს წმინდა წყლის თავდაცვაა - შენ კი ხარ მაგარი, მაგრამ რაღაც მაინც გაკლია. ქართველის ასეთი დამოკიდებულება უცხოელის მიმართ ძლიერი და დიდი ერის წარმომადგენლებს არანაირ დისკომფორტს არ უქმნის. მაგრამ ასეთივე დამოკიდებულება ეროვნული უმცირესობების მიმართ ხიფათს ქმნის. ეროვნული უმცირესობები ასეთ დამოკიდებულებას განიცდიან და ნერვები ეშლებათ. დარწმუნებული ვარ, რომ სწორედ ასეთმა დამოკიდებულებამ ძალიან შეუწყო ხელი ფსიქოლოგიურ კომპონენტს აფხაზეთისა და ოსეთის კონფლიქტებში.

რაც შეეხება რელიგიურ სტერეოტიპებს, ზოგადად არსებობს სოციალურ- ფსიქოლოგიური კანონზომიერება - სხვას ყოველთვის დაძაბული უყურებ, რაც უფრო „სხვაა“, მით უფრო იძაბები.

გასული საუკუნის 60-80-იანი წლები, ჩემი აზრით, საქართველოსთვის მთელი ისტორიის მანძილზე ყველაზე უდარდელი პერიოდი იყო. ფულიც ბევრი იყო, ყველაფერი ბევრი იყო და გქონდა სიამაყის საფუძველი. გქონდა ძლიერი სპორტი, ძლიერი ხელოვნება და ა. შ. თანაც ეს იყო ადგილი, რომელიც თან იყო საბჭოთა კავშირი და თან არ იყო. ასეთი დამოკიდებულება ჰქონდა ჩვენ მიმართ დანარჩენ საბჭოთა კავშირს და უცხოელებსაც. როდესაც დამოუკიდებლობა მოვიპოვეთ, აღმოჩნდა, რომ სიამაყის საფუძველი გამოგვეცალა. ღარიბ და მსოფლიოსთვის არც თუ ისე საინტერესო ქვეყნად ვიქეცით. დაგვეკარგა იდენტობის შეგრძნება. დაგვრჩა მხოლოდ მითოლოგიზებული ისტორია და მართლმადიდებლობა, რომელსაც ჩავეჭიდეთ და გადავწყვიტეთ, რომ ქართველი ყოველთვის მართლმადიდებელი იყო და მართლმადიდებელი ნიშნავს ქართველს, თანაც ქართველი მართლმადიდებელი უფრო მართლმადიდებელია, ვიდრე რომელიმე სხვა. ასეთ ვითარებაში, ქვეყანაში შემოდის რაღაც ჯგუფი, რომელიც არ არის შენნაირი, შენგან განსხვავებულად იქცევა. არ გედავება შენს ძირძველობაში, მაგრამ თავისთვის არის ჩაკეტილი და აქ ჩნდება ხიფათი, შიში - იმან ჩემზე მეტი ხომ არ იცის, მის მხარეს ხომ არ არის ჭეშმარიტება?

არსებობს განტევების ვაცის ფენომენი - სოციალური, რელიგიური თუ სხვა ნიშნით განსხვავებულ რომელიმე მცირე ჯგუფს ბრალდება ყველა ცოდვა და მისკენ მიმართავენ მთელ აგრესიას, რომელიც საზოგადოებაში გროვდება. ამერიკაში დიდი ხნის განმავლობაში ასეთი იყო ზანგი, ევროპაში ებრაელი. ჩვენთან ასეთივე დამოკიდებულება ყალიბდება იეჰოვას მოწმეებისა და, სხვათაშორის, ჰომოსექსუალისტების მიმართ.კარგად მახსოვს ერთი გახმაურებული ამბავი - ვიღაც დაიღუპა და მისი მკვლელების გასამართლებლად ითქვა, რომ მოკლული ჰომოსექსუალისტი იყო. თითქოს ამით მკვლელს ბრალი შეუმსუბუქდა.

დავით ჩხიკვაძე: ასევე ხდებოდა იეჰოვას მოწმეების მიმართ, ჩვენ გვარბევდნენ, ყველამ კარგად იცოდა, რა დანაშაულსაც სჩადიოდნენ, მაგრამ მათ მაინც ამართლებდნენ, ვინაიდან მსხვერპლი ჩვენ, იეჰოვას მოწმეები ვიყავით.

გაგა ნიჟარაძე: არსებობს კიდევ ერთი ფენომენი, რომელსაც ერთმა ანთროპოლოგმა „ძალა“ უწოდა. რაღაც ჯგუფი არის ჩაკეტილი და ამ ჩაკეტილობის გამო დიდი ჯგუფის თვალში ატარებს ფარული ძალის, სიძლიერის, მაგიურობის ნიშანს, რაც ორგვარ დამოკიდებულებას იწვევს: ერთი მხრივ, გეშინია, მეორე მხრივ, გაინტერესებს კიდეც და პატივისცემითაც იმსჭვალები მათ მიმართ. ამ ფენომენის ყველაზე კარგი მაგალითია ბოშები. მათ ყველაზე დაბალი სოციალური სტატუსი აქვთ, მაგრამ საზოგადოებას ჰგონია, რომ ბოშები რაღაც მაგიურ ძალას ფლობენ. XVII-XVIII საუკუნეებში ქართველების მიმართაც იყო ასეთი დამოკიდებულება - ეგონათ, რომ შელოცვის უნარი ჰქონდათ. საინტერესო ფაქტია: თურქებსა და სპარსელებს შვილები სამკურნალოდ მართლმადიდებელ მღვდლებთან დაჰყავდათ. შეიცვალა მდგომარეობა და ახლა პარლამენტარები, პოლიტიკოსები მოლებთან დადიან აჭარასა და მარნეულში, ახლა მათ თვლიან საიდუმლო ძალაუფლების მქონეებად.

იეჰოვას მოწმეების შემთხვევაში საზოგადოებამ, ძირითადად, თავის წიაღში არსებული მხოლოდ უარყოფითი მუხტი გააერთიანა და პირდაპირ მიაწერა ამ რელიგიურ დენომინაციას - სოროსი „იეღოველია“, მასონები „იეღოველები“ არიან და, საერთოდ, „იეღოველი“ არის ანტიქართველი, რომლის მიზანია საქართველოს დარბევა, დაღუპვა და ა.შ.

ემზარ ჯგერენაია: არსებობს მოტივები, რითაც საზოგადოება ხსნის, რატომ ხდება ადამიანი იეჰოვას მოწმე. ყველაზე გავრცლებული ახსნა ეკონომიკურია - ადამიანები ამ დაჯგუფებაში ფულის გამო ერთიანდებიან. არ გამოვრიცხავ, რომ ვიღაც მართლაც ხდება იეჰოვას მოწმე იმიტომ, რომ აქედან მატერიალურ სიკეთეს გამოელის, მაგრამ ზოგადად შეუძლებელია ადამიანები ამ ფორმით იყიდო. არავინ არ ფიქრობს, რომ უამრავი სხვა მოტივიც არსებობს - საშუალო ასაკის კრიზისი, საზრისის კრიზისი, სურვილი იპოვო სოციალური ჯგუფი, რომელთანაც საერთო თემები გაქვს და ა.შ. საზოგადოებაში გავრცელებული ეკონომიკური ახსნის უკან კი დევს შეურაცხყოფის სურვილი - ისინი ფულზე იყიდებიან.

ბექა მინდიაშვილი: მართლაც, გავრცელებულია მოსაზრება, თითქოს ადამიანი იეჰოვას მოწმე იმის გამო ხდება, რომ მას მატერიალურ სიკეთეებს სთავაზობენ იმის სანაცვლოდ, რომ უარი თქვას მართლმადიდებლობაზე, ქართველობაზე და ა. შ. ეს ყველაფერი ეწინააღმდეგება იეჰოვას მოწმეების დოქტრინას - იეჰოვას მოწმეები უარს ამბობენ სისხლის გადასხმაზე მაშინაც კი, თუ ამაზე უარის თქმა სიკვდილს გამოიწვევს. ასეთ რამეს მხოლოდ რწმენა თუ გაგაკეთებინებს, ვფიქრობ, ფულის გამო ადამიანი ამ ნაბიჯს არ დგამს. ალბათ, ისევე, როგორც ძალიან ბევრ ადამიანს, თქვენც ბევრი ცუდი გსმენიათ იეჰოვას მოწმეებზე. რა დაბრკოლებები გადალახეთ, რომ ამ სარწმუნოების მიმდევარი გამხდარიყავით?

დავით ჩხიკვაძე: რა მსმენია ამ სარწმუნოებაზე, ვიდრე რწმენაში შევიდოდი? 12-13 წლის წინ - დაახლოებით ამდენი ხანია, რაც რწმენაში ვარ - მართალი გითხრათ, იეჰოვას მოწმეებზე ბევრი არაფერი მსმენოდა, არ იყო ფართოდ გავრცელებული ეს სარწმუნოება. ბრალდებები მერე და მერე წამოვიდა, როცა უკვე რწმენაში ვიყავი. ეს უფრო ბოლო პერიოდში აგორდა ტალღასავით. ვთვლი, რომ ეს ეტაპი ყველა ქვეყანამ გაიარა და საქართველომაც უნდა გაიაროს. მსგავსი რაღაცეები 40-იან წლებში აშშ იც იყო - ცრუ ბრალდებებით იჭერდნენ და დევნიდნენ მორწმუნეებს. მაგრამ ამ ტალღამ რაღაცნაირად გადაიარა. ვფიქრობ, რომ აქაც დამშვიდდება სიტუაცია. ჩემს შემთხვევაში კი ყველაფერი ასე მოხდა: საკმაოდ მორწმუნე ადამიანი ვიყავი, ასე ვთვლიდი თავს ყოველთვის. ყველაფერი მაინტერესებდა, რაც ღმერთთან და რელიგიებთან იყო დაკავშირებული. წაკითხულ მქონდა „ბჰაგავატ გიტა“ და ყველა წიგნი, რაც არსებობდა რელიგიებზე, ღმერთზე. შიში არ მქონია. ეკლესიაშიც მეტწილად იმიტომ დავდიოდი, რომ კითხვებს ვსვამდი. ბიბლია რომ გამოვიდა, დიდი თანხა გადავიხადე მის შესაძენად. კითხვა დავიწყე, გამიჩნდა უამრავი შეკითხვა. ყოველთვის ვცდილობდი მათზე პასუხი მეპოვა. პირველი შეხვედრა 12-13 წლის წინ იყო. ეკლესიიდან გამოვედი და ქუჩაში ქალმა გამაჩერა. ხანში შესული ქალი იყო. დაიწყო იმით, რომ მითხრა, ეკლესიიდან გამოხვედი, ვხედავ, მორწმუნე ხარო. ძალიან საინტერესო საუბარი იყო. პირველი, რაც დავაფიქსირე - ეს პიროვნება იყო გაუნათლებელი, ეს აშკარად ჩანდა, მაგრამ მან ძალიან კარგად იცოდა ბიბლია.

არ ცდილობდა საკუთარი აზრი თავს მოეხვია ჩემთვის, თავისი მოსაზრებები გამოეთქვა. შეკითხვას დამისვამდა და ჩემი პასუხის შემდეგ ცდილობდა ბიბლიაში ეპოვა სწორი პასუხები. ბიბლია ჩემთვის ავტორიტეტი იყო. ამიტომ, როდესაც შემომთავაზა, თუ გაინტერესებს შემდგომში გაიღრმაო ცოდნა, ისწავლო, კიდევ შევხვდეთო, სახლის ტელეფონის ნომერი და მისამართი მივეცი. ჩემთვის არაფერი შემოუთავაზებიათ. ასე დაიწყო ჩემი იეჰოვას მოწმედ მოქცევა. ბიბლიის შესწავლის პერიოდში ვხედავდი, რომ ის, რასაც მე ვკითხულობ, ვიკვლევ, რასაც ვიგებ, ნამდვილად… ღვთისგან არის. საერთოდ, ვინც მორწმუნედ თვლის თავს, რაღაცნაირად გრძნობს, სად არის სიმართლე. მე ვგრძნობდი, რომ ეს ყველაფერი ნამდვილად ღვთისგან იყო. მანამდე ეს შეგრძნება არ მქონია.

ბექა მინდიაშვილი: მერე არავის შემოუთავაზებია, გორის ციხიდან გადმოხტიო? ბევრი სიამოვნებით ჰყვება „იეჰოველების გორის ციხიდან გადმოფრენის“ ამბავს.

დავით ჩხიკვაძე: ყველა ჩვენი სწავლება ბიბლიაზეა დაფუძნებული. ბიბლია ჩემთვის კონსტიტუციაა. ბიბლიიდან ვიღებ ყველაფერს, რაც ცხოვრებაში მჭირდება - როგორ გავუმკლავდე ყოველდღიურ ცხოვრებისეულ სირთულეებს, როგორი ურთიერთობა მქონდეს ადამიანებთან. ამ სწავლებებიდან გამომდინარე შეუძლებელია იეჰოვას მოწმემ უმსგავსი რამ ჩაიდინოს. ერთიც უნდა გითხრათ, რომ ჩვენთვის ადამიანის ჯანმრთელობა და სიცოცხლე ძალიან მნიშვნელოვანია. ამიტომ შეუძლებელია იეჰოვას მოწმეს აზრად მოუვიდეს, საიდანმე გადმოხტეს, წყალზე გაიაროს და ა. შ.

ემზარ ჯგერენაია: თქვენი საუბრიდან გავიგე, რომ თქვენ იეჰოვას მოწმეობა დაგეხმარათ ცოდნის სისტემატიზაციაში. მაძიებელი ადამიანი იყავით და ამ სარწმუნოებამ სხვა რამის გარდა ცოდნის ორგანიზების საშუალებაც მოგცათ. მაგრამ მე, როგორც პროფესიონალს, სოციოლოგს სხვა რამ მაინტერესებს: თქვენ შეგექმნებოდათ სოციალური პრობლემა. მას შემდეგ, რაც იეჰოვას მოწმე გახდით, შემოგეცლებოდათ ის სოციალური გარემო, რომელსაც შეჩვეული იყავით, დაგშორდებოდნენ ნაცნობები, მეგობრები, შესაძლოა ოჯახის წევრებიც, თქვენ აღმოჩნდებოდით არა მხოლოდ სრულიად სხვა სოციალურ ჯგუფში, არამედ სხვა კულტურულ გარემოშიც. ეს მომენტი ძალიან პრობლემურია ყველასთვის და არა მხოლოდ ქართველისათვის, მომენტი, როცა თქვენ ხართ უცხო იმიტომ, რომ არ ხართ უმრავლესობის ღირებულების მატარებელი - დროისადმი თქვენი დამოკიდებულება, რას ჭამთ, როდის იძინებთ, თქვენი ცხოვრების წესი, ადამიანებთან თქვენი ლაპარაკის მანერა განსხვავებულია უმრავლესობის ქცევის წესისა და მანერისაგან. ეს იქნება თქვენი ერთ-ერთი პრობლემა უმრავლესობასთან ურთიერთობაში.

დავით ჩხიკვაძე: ჩემი მეუღლე და შვილები - დიდი ბიჭები მყავს - იეჰოვას მოწმეები არიან. სხვათაშორის, როდესაც შესწავლა დავიწყე, ვინც მასწავლიდა, მკითხა, რას იტყვის შენი მეუღლეო. მე ყოველთვის ვაფასებდი ერთ რამეს - ადამიანმა არჩევანი თვითონ უნდა გააკეთოს. პირდაპირ ვუთხარი, მას ჰკითხეთ, მე ვერაფერს ვიტყვი-მეთქი. ჩემი მეუღლე, ჩემგან განსხვავებით, საერთოდ არ იყო მორწმუნე. ხანდახან ვთხოვდი ხოლმე, შემოსულიყო ეკლესიაში და სანთელი დაენთო, ის კი მპასუხობდა, რა აზრი აქვს სანთლის დანთებას, თუ კი არ მწამსო. ამ შემთხვევაში კი დათანხმდა. მერე, როგორც თვითონ მითხრა, ისე, უბრალოდ დავთანხმდიო. თუმცა, როგორც ამბობს, შესწავლამ მასაც დაანახა, რომ ეს არჩევანი უნდა გაეკეთებინა, ეს გზა უნდა აერჩია. როდესაც ბავშვები წამოიზარდნენ, მათაც თვითონ გააკეთეს არჩევანი. მე ვარ ბედნიერი ადამიანი იმიტომ, რომ ერთი აზრი გვაქვს, ერთი საფუძველი და ეს გვეხმარება ერთმანეთთან ურთიერთობაში, ბავშვების აღზრდაში.

რაც შეეხება გარემოს, საერთოდ, ბუნებრივია, რომ, როგორც კი ჭეშმარიტებას ვიგებთ, მაშინვე გვინდა სხვასაც გავუზიაროთ იგი, პირველ რიგში, საახლობლოს. ეს ყველასთან ასე ხდება. მე მქონდა საუბარი ყველა ჩემს მეგობართან. მათ მოსწონდათ ეს საუბრები, თუმცა ნაბიჯი იეჰოველობისკენ, შეიძლება ითქვას, არც ერთმა არ გადადგა. როგორც ჩანს, ეს ჩვენი საუბრები და ჩემი პიროვნული თავისებურებაც იყო იმის მიზეზი, რომ განსაკუთრებული დაპირისპირება ერთმანეთთან არ მოგვსვლია. თუმცა მაინც მოხდა ჩვენი დაცილება. უბრალოდ, ბევრ რამეში მათთან ერთად აღარ ვმონაწილეობდი. თუმცა პიროვნულად დღესაც ნორმალური, ადამიანური ურთიერთობები გვაქვს.

ემზარ ჯგერენაია: ხინკლის ჭამა, ოჯახს გარეთ სეირნობები...

დავით ჩხიკვაძე: არა, ხინკალი პრობლემა არ არის, მაგრამ გარკვეული აზრით მაინც დავცილდით ერთმანეთს. მყავს ხორციელი ძმა, რომელიც არ არის იეჰოვას მოწმე, ნათესავები, მეზობლები და ყველასთან კარგი ურთიერთობა მაქვს. სერიოზულ პრობლემებს არ შევჯახებივარ.

ბექა მინდიაშვილი: სტერეოტიპებზე საუბრისას ანეკდოტებს გვერდს ვერ ავუვლით. როგორ გადადის სტერეოტიპები ანეკდოტებში, რა სოციალურ როლს თამაშობს ანეკდოტი ამ სტერეოტიპებთან მიმართებაში, აძლიერებს ამ სტერეოტიპებს თუ აგრესიულ დამოკიდებულებას ანეიტრალებს?

გაგა ნიჟარაძე: ალბათ, ეთნიკურ ანეკდოტებს გულისხმობთ, ვინაიდან რელიგიური ანეკდოტები ცოტაა. როცა ანეკდოტების საგანი ეთნიკური ჯგუფი ხდება, ეს ნიშნავს, რომ ამ ჯგუფის მიმართ დამოკიდებულება უარყოფითია, მაგრამ ეს ტენდენცია არც თუ ისე ძლიერია. სიმპტომატურია, რომ 90-იან წლებში ანეკდოტები ოსებზე მოისპო. ეს ნიშნავდა, რომ ოსებთან იყო რაღაც დაძაბულობა, როგორც კი დაძაბულობა შეიარაღებულ კონფლიქტში გადაიზარდა, ანეკდოტები გათავდა. აფხაზებზე ძალიან ცოტა ანეკდოტები იყო, იმიტომ რომ აფხაზები და ქართველები თავიდანვე ძალიან სერიოზულად იყვნენ დაპირისპირებულნი. სვანების შესახებ ანეკდოტები მას

შემდეგ გაჩნდა, რაც სვანები ლტოლვილებს „ცუდად“ მოექცნენ. რა თქმა უნდა, ეს ფაქტიც გასტერეოტიპებულია. სტერეოტიპები სხვადასხვანაირია. რუსულ ანეკდოტებში ქართველი ფულის და ქალების მოყვარული ტიპია და დიდი ინტელექტით არ გამოირჩევა. ქართული კუთხეების წარმომადგენლებზეც სხვადასხვანაირი სტერეოტიპებია. სტერეოტიპი ძალიან ფილტრავს ინფორმაციას. მე რომ ემზარი გამოვიჭირო რამე უწყინარ ტყუილში, აუცილებლად ვეტყვი „შე მეგრელო აფერისტო“, მან რომ გამომიჭიროს არ მეტყვის „იმერელო აფერისტოო“, ვინაიდან ასეთი სტერეოტიპი არ არსებობს. რასაკვირველია, იმერლებიც არანაკლები აფერისტები არიან, მაგრამ ასეთი სტერეოტიპი არ არსებობს. ანეკდოტს სერიოზული ფუნქცია აკისრია, მას შეუძლია აგრესია შეანელოს. არსებობს ლეგენდა, რომ კაგებემ იცოდა ანეკდოტის ამ ფუნქციის შესახებ და თვითონ ქმნიდა პოლიტიკურ ანეკდოტებს ბრეჟნევის იდიოტობის შესახებ, რათა ორთქლი გამოეშვა. არ ვიცი, ეს რამდენად მართალია, მაგრამ ფსიქოლოგიურად ასეთი ქმედება მოტივირებული იქნებოდა.

ბექა მინდიაშვილი: მართალია, რელიგიური ანეკდოტები ცოტაა, მაგრამ ერთი მინდა გავიხსენო, რომელიც მას შემდეგ გაჩნდა, რაც მოუნათლავად გარდაცვლილი ჩვილების ჯოჯოხეთში მოხვედრის თემაზე გააქტიურდა სამღვდელოებაში კამათი: სამოთხეში მოხვდება იეჰოვას მოწმე. მართლმადიდებელი მღვდელი დგას იქ და ლოცულობს. ანგელოზი ახლად მოსულს ეუბნება, აქ ჩუმად გაიარე, მაგას ჰგონია, რომ სამოთხეში მარტოაო...

მოდით ახლა ცოდნასა და სტერეოტიპებზე ვილაპარაკოთ. რამდენად შეიძლება ცოდნის გაღრმავებით სტერეოტიპის მოხსნა. ერთი ამბავი გამახსენდა: ბავშვებს ჩამოურიგეს ქვეყნების სია. ჩამონათვალში არარსებული ქვეყანა დორტლანდია თუ რაღაც მსგავსიც იყო. აღმოჩნდა, რომ ყველაზე მეტად უარყოფითი დამოკიდებულება ბავშვებმა ამ ქვეყნის მიმართ გამოხატეს. მიზეზი ის იყო, რომ მის შესახებ არაფერი იცოდნენ. ვფიქრობ, არცოდნა ნეგატიურ სტერეოტიპებს აძლიერებს და ამყარებს. შეგვიძლია თუ არა ვთქვათ, რომ ცოდნის გაღრმავება, ამა თუ იმ ქვეყნის რელიგიისა და ისტორიის შესწავლა საზოგადოებაში სტერეოტიპების განეიტრალებას შეძლებს.

გაგა ნიჟარაძე: რა თქმა უნდა, განათლება ყველაზე კარგი იარაღია, მაგრამ ერთი წინააღმდგეობა არსებობს - ადამიანს ხშირად არ უნდა, რომ იცოდეს. ჟარგონით რომ ვთქვათ, რაც მოყომარებული აქვს, იმის დარღვევა არ უნდა. ასე უკეთ იცის, საით შეიძლება წარმართოს საკუთარი აგრესია, თუ ამის საჭიროება გაჩნდება. ამას ჰქვია თავისუფლებისგან გაქცევა, როდესაც ადამიანს აშინებს არჩევანის გაკეთების შესაძლებლობა და ურჩევნია უკვე არსებულ ლეგენდას, რწმენას მიენდოს, რომელიც მას ერთადერთ და საბოლოო ჭეშმარიტებად მიაჩნია. ყველაფერი, რაც ამას ეწინააღმდეგება, მისი მტერია. ამიტომ არც უნდა ცოდნის მიღება. გარდა ამისა, ცოდნის მიღება დაკავშირებულია შინაგან რესურსებთან - ამისთვის დრო უნდა გამოყო, ეს უნდა გსურდეს.

ემზარ ჯგერენაია: ცოდნის მიღება ყოველთვის არ არის სტერეოტიპების დაძლევის გზა. სტერეოტიპები სხვა ფსიქოლოგიური განზომილებაა, ის პიროვნების სტრუქტურის ნაწილია და მისი წაშლა ძალიან ძნელია. და თან არც არის აუცილებელი. არ მიმაჩნია, რომ ზოგადად სტერეოტიპებია პრობლემა, მთავარია რელიგია და სტერეოტიპები არ გახდეს პოლიტიკის, როგორც ადამიანური საქმიანობის ინსტრუმენტი ან სტერეოტიპებმა არ შეაღწიოს პოლიტიკაში და პოლიტიკოსმა ამ სტერეოტიპებიდან გამომდინარე

არ იმოქმედოს. პოლიტიკოსმა უნდა მოახერხოს საკუთარი სტერეოტიპებისგან თავისი თავის გამიჯვნა და პოლიტიკისა და სტერეოტიპების ერთმანეთისგან გამიჯვნა. პრობლემას ის კი არ ქმნის, რომ ჩვენ განსხვავებული ადამიანები ვართ, სხვადასხვა რელიგიას წარმოვადგენთ, პრობლემას ის შექმნის, თუ ჩვენი განსხვავებულობა პოლიტიკის იარაღად და პოლიტიკური დისკუსიის საგნად იქცევა. შენ ჩემგან განსხვავებული ხარ და ამიტომ არ მომწონხარ, არ მინდა შენთან ყოფნა და მოგიხსენიებ კიდეც ცუდი სიტყვებით, მაგრამ სიტყვებით მოხსენიებასა და მოქმედებას შორის ზღვარის გავლება და ხელისუფლების პოზიციაა მთავარი. თუ ეს ზღვარი არ გაივლო და ადამიანებმა დაინახეს, რომ ხელისუფლება ვიღაცის მხარეზეა და ვიღაცის წინააღმდეგია, ეს რეალურად შექმნის სერიოზულ პრობლემებს. თავისთავად არც მე და არც თქვენ სტერეოტიპებისგან თავისუფალი არ ვართ და ეს ჩვენი ბუნებრივი მდგომარეობაა.

გაგა ნიჟარაძე: ისე, მინდა გითხრათ, რომ ამ შეხვედრისას ერთი სტერეოტიპი დამემსხვრა: ყოველთვის მეგონა, რომ იეჰოვას მოწმეები თავის თავში ჩაკეტილი ადამიანები იყვნენ და სხვებთან საუბარი მხოლოდ პროზელიტიზმის მიზნით შეეძლოთ.

Lumen

ბილ კლინტონი, ჯეიმს მედისონის სკოლა, 1995

დღეს ვისაუბრებ თემაზე, რომელსაც ქვეყნის ნებისმიერ ქალაქში, ამერიკის ნებისმიერ კუთხეში დავის გამოწვევა შეუძლია. ვისაუბრებ რელიგიაზე. ამ თემამ ერთმანეთისგან არ უნდა გაგვმიჯნოს, მით უფრო, რომ ჩვენ ისეთი ძველი გამაერთიანებელი მექანიზმი გვაქვს, როგორიცაა კონსტიტუცია.

ბოლოს და ბოლოს, ჩვენი ქვეყანა ღრმად მორწმუნე ადამიანებმა დააარსეს. თავისუფლების დეკლარაციაში მათ ღვთის განგება და ღმერთის მარჯვენა მოიხსენიეს. ისინი დედამიწაზე ისეთ ადგილს ეძებდნენ, სადაც თავისუფლად, დევნის გარეშე შეძლებდნენ თავიანთი რელიგიის მსახურებას. დღეს ჩვენ ამას აღვიქვამთ როგორც ბუნებრივ, იმთავითვე არსებულ რეალობას, თუმცა ეს ყოველთვის ასე, ცხადია, არ ყოფილა. რა თქმა უნდა, ასე არც დანარჩენ მსოფლიოში იყო. მრავალი ჩვენი პირველმოსახლე აქ უმეტესწილად იმის გამო ჩამოვიდა, რომ თავისუფლად, მშვიდობიან გარემოში შეძლებოდა საკუთარი რწმენით ცხოვრება

აქ, ვირჯინიის მიწაზე, რელიგიური თავისუფლების უძველესი და უღრმესი ფესვების აღმოჩენა შეიძლება. აღმსარებლობის თავისუფლების შესახებ კონსტიტუციის პირველი შესწორების მოდელად თომას ჯეფერსონის მიერ ვირჯინიისთვის შედგენილი კანონები იქცა. მას იმდენი უფიქრია ამაზე, რომ ისიც კი მოითხოვა, მისი საფლავის ქვაზე წაეწერათ ვირჯინიის უნივერსიტეტის დამაარსებელი, თავისუფლების დეკლარაციისა და აღმსარებლობის თავისუფლების შესახებ ვირჯინიის შტატის კანონების ავტორი რომ იყო, და არამც და არამც - ვიცე-პრეზიდენტი, პრეზიდენტი ან სახელმწიფო მდივანი. თუმცა არავინ გარჯილა ჯეიმს მედისონზე მეტად, რათა ჩვენს კონსტიტუციაში სრულად ყოფილიყო ჩართული უფლებების ბილი, განსაკუთრებით კი პირველი შესწორება.

აღმსარებლობის თავისუფლება ჩვენი ფუნდამენტური უფლებაა. ის პირველია, რასაც გვაუწყებს უფლებათა ბილი¹, რომელიც იმით იწყება, რომ კონგრესს რელიგიის დამდგენი და აღმსარებლობის თავისუფლების შემზღუდავი კანონების გამოცემას უკრძალავს. კონსტიტუციის ყველა ნორმის მსგავსად ეს კანონიც წლების განმავლობაში სხვადასხვაგვარად განიმარტებოდა და ხშირად აღმოჩნდებოდა ხოლმე, რომ ზოგიერთი ჩვენგანი იმას ემხრობოდა, რასაც სხვები არ ეთანხმებოდნენ. მაგრამ ერთი რამ უდავოა: პირველმა შესწორებამ დაიცვა ჩვენი უფლება - საკუთარი შეხედულებისამებრ ვიყოთ ან არ ვიყოთ რელიგიურები. შედეგად ჩვენს არაეკლესიურ საუკუნეში შეერთებული შტატები მსოფლიოში ყველაზე რელიგიური ქვეყანაა, ყოველ შემთხვევაში, სამრეწველო განვითარების მქონე ქვეყნებს შორის. აშშ-ში 250 000-ზე მეტი საკულტო ადგილია. ყოველდღიურად ეკლესიებში, სინაგოგებში, მეჩეთებსა თუ სხვა რელიგიის ტაძრებში მოსიარულე ადამიანების რაოდენობა ჩვენთან მეტია, ვიდრე ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში, ისევე, როგორც იმ ადამიანების რაოდენობა, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ რელიგია უშუალოდაა დაკავშირებული მათ ცხოვრებასთან. ეს შემთხვევითი არ არის. რელიგიურობა ყოველთვის ჩვენი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი იყო.

მე არკანზასში გავიზარდე, სამხრეთში, დასავლეთ ვირჯინიის შემდეგ, შესაძლოა, ყველაზე ბაპტისტურ შტატში, მაგრამ ჩემს მშობლიურ ქალაქში ორი სინაგოგა იყო და ერთი ბერძნული მართლმადიდებლური ტაძარი. რამდენიმე წლის წინ, ჩვენი სასოფლო-სამეურნეო რეგიონის გულისგულში, აღმოსავლეთ არკანზანსში ერთ-ერთმა უნივერსიტეტმა ახლო აღმოსავლეთის სტუდენტებთან ერთად დიდი პროგრამა განახორციელა და ამ ვაკე ადგილას, სადაც ორსართულიანზე მაღალი შენობა არასოდეს მდგარა, თვალის დახამხამებაში უზარმაზარი მეჩეთი აღიმართა. მის სანახავად და იმის გასარკვევად, რა ხდებოდა მასში, მრავალ მილს გადიოდნენ შორიდან ჩამოსული ფერმერები.

შესანიშნავია ჩვენ ქვეყანა. მე ვცდილობ ვუერთგულო პირველი შესწორებით გამყარებულ ტრადიციებს. ეს უაღრესად მნიშვნელოვანია ჩემთვის.

ჯორჯთაუნის უნივერსიტეტი ვაშინგტონში იეზუიტურ-კათოლიკური სასწავლებელია. იმ დროს, როცა იქ ვსწავლობდი, კათოლიკეთათვის თეოლოგიის შესწავლა სავალდებულო იყო, ხოლო, არაკათოლიკენი მსოფლიოს რელიგიათა კურსს გავდიოდით, რომელსაც ჩვენ „ბაპტისტების ბუდიზმი“ დავარქვით. სწორედ მაშინ გავხდი გატაცებული იმ რელიგიებით, რომელთა შესახებ მანამდე არაფერი ვიცოდი. ეს თემა ჩემთვის რაღაც პირადულია, რადგან ჩემს რწმენასა და ჩემი ოჯახის რელიგიას უკავშირდება. მე ყოველთვის ვგრძნობდი: იმისათვის, რომ საკუთარი რელიგიის თავისუფლად აღსარება შემძლებოდა, სხვებისთვის შეძლებისდაგვარად მაქსიმალური რელიგიური თავისუფლება უნდა მიმენიჭებინა. ვგრძნობდი, რომ ხელისუფლებას განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა ეკისრება, რათა შეხედულებათა ესა თუ ის სისტემა თავს არ მოახვიოს მოსახლეობის ამა თუ იმ ჯგუფს და არც სხვას დართოს კანონის საფარქვეშ ამის ნება.

აი რატომ არის ჩემთვის, როგორც პრეზიდენტისთვის, საამაყო 1993 წელს აღმსარებლობის თავისუფლების აღდგენის შესახებ კანონის ხელმოწერა და იურიდიულად განმტკიცება. ეს აქტი უმაღლესი სასამართლოს იმ გადაწყვეტილების შესაცვლელად იყო მიმართული, რომელიც კანონიერი მიზნების მისაღწევად ხელისუფლებას, ფაქტობრივად, რელიგიის თავისუფლების შეზღუდვას უადვილებდა. დადგენილება - არ მივმართავ იურიდიულ ენას - აცხადებდა, რომ ნებისმიერი რელიგიის აღიარების კანონიერი უფლების შესაზღუდავად სახელმწიფოს საფუძველიანი მიზეზი უნდა ჰქონდეს, ამასთან, აუცილებელი მიზნის მისაღწევად იგი სხვა საშუალებას მოკლებული უნდა იყოს. აღმსარებლობის თავისუფლების აღდგენის შესახებ კანონით ჩვენ მკვიდრ ამერიკელებს (ინდიელებს), ებრაელებს, მუსლიმებს მივეცით შესაძლებლობა, მთელი სისრულით დაიცვან რელიგიური ტრადიციები ისეთ შემთხვევებშიც, რომელთა დროს ადრე შესაძლოა სახელმწიფოს სხვადასხვა მარეგულირებელ ზომებს შეჯახებოდნენ.

ამ საკითხზე მუშაობისას ჩვენ მივხვდით, რომ ყველა რელიგიას საკუთარი ფასეულობათა სისტემისადმი გარკვეული ერთგულება ახასიათებს, რაც ძალიან მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სკოლებში. მინდა განათლების მინისტრი შევაქო ჩვენს სკოლებში „ხასიათის წვრთნის“ მოძრაობის დაუღალავი მხარდაჭერისთვის. ამას ბევრ პრობლემურ სკოლაში მოსწავლეთა განთესვის შემცირება, სასწავლო მაჩვენებლის გაუმჯობესება და სამოქალაქო პოზიციის განმტკიცება მოჰყვა. შედეგის მიღწევას რომელიმე კონკრეტული რელიგიის შეხედულებათა გამოკვეთის გარეშე შევეცადეთ. უკიდურეს შემთხვევებში მხოლოდ ყველა დიდი რელიგიისთვის საერთო ღირებულებებს ვეყრდნობოდით.

ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც მე აქ ვარ, ისაა, რომ ეს სამუშაო სწორედ თქვენს სკოლაში მიმდინარეობს. თქვენთან ისწავლება „შეუწყნარებლობასთან ბრძოლის“ კურსი, რაც არამარტო რასობრივ პრობლემებს, არამედ რელიგიურ განსხვავებებსაც მოიცავს და იმ ისტორიული პერიოდების გაცნობასაც ითვალისწინებს, როცა რელიგიური შეხედულებების გამო ადამიანები ერთმანეთს ანადგურებდნენ.

ჩვენ საკუთარი რწმენა და სხვისი რელიგიის პატივისცემა მართლაც დაგვეხმარა ორი საუკუნე ერთად გვეშრომა. ამან სერიოზული გავლენა მოახდინა ჩვენი ცხოვრების ნირზე, ჩვენს საქმეებსა და შუღლის დაძლევის ჩვენეულ უნარზე. ჩვენი კონსტიტუცია არ იქნებოდა ისეთი, როგორიც არის, რომ არა ჯეიმს მედისონის რელიგიური ფასეულობები. ყველაფერმა ამან უზარმაზარი სამოქმედო არეალი გადაგვიშალა. აბრაამ ლინკოლნს ოპონენტები დასცინოდნენ, რადგან ორგანიზებულ ეკლესიას არ მიეკუთვნებოდა, მაგრამ მის შრომებს რომ გაეცნოთ და დააკვირდეთ რა გადახდა თავს, განსაკუთრებით თეთრ სახლში მოსვლის შემდეგ, კარგად დაინახავთ: მისი სულიერება უფრო ღრმა იყო, ვიდრე ნებისმიერის, ვისაც ოდესმე დაუკავებია ეს თანამდებობა, რომელზე ყოფნის ბედნიერება მეც მხვდა წილად.

დამფუძნებელ მამებს გაცნობიერებული ჰქონდათ, რომ აღმსარებლობის თავისუფლებას ორი მხარე აქვს. კონსტიტუცია რელიგიის თავისუფალ აღიარებას იცავდა, თუმცა სახელმწიფოს უკრძალავდა ამა თუ იმ რელიგიის დაწესებას. ეს გულმოდგინედ შემოწმებული უნიკალური ბალანსი მხოლოდ ამერიკისთვისაა დამახასიათებელი. ამაშია პირველი შესწორების გენიალურობა. ამან ამერიკა რელიგიისგან თავისუფალ ზონად კი არა, როგორც ამას ზოგიერთი ამტკიცებს, არამედ მსოფლიოში ყველაზე რელიგიურ ქვეყნად აქცია.

მოდით, ავიღოთ სფეროები, სადაც დღესდღეობით ყველაზე ცხარე პოლემიკაა გაჩაღებული. 200 წლის განმავლობაში ყველა შეხლა-შემოხლას ორი რამის გაგების პრობლემა იწვევდა: რა უნდა მიგვეჩნია სახელმწიფოს მიერ რელიგიის დაწესებად და რა გვეგულისხმა სახელმწიფოს მხრიდან აღმსარებლობის თავისუფლების შელახვაში. რელიგიის თავისუფლების აღდგენის კანონი მეორე, აღმსარებლობის თავისუფლების სფეროში სახელმწიფოს შეჭრის საკითხის გასარკვევად შემოვიღეთ. ამ კანონმა განმარტა, რომ ეს თითქმის ყოველთვის დაუშვებელია.

ბოლო 30 წელია ჩვენში უფრო ინტენსიურ დავას სახელმწიფოს მიერ რელიგიის დადგენის საკითხი იწვევს. სწორედ ამასთანაა დაკავშირებული სკოლებში ლოცვის, რელიგიური წესების აღსრულებისა თუ სხვა მსგავსი საკითხების გარშემო მიმდინარე კამათი. მე მინდა ამაზე ვილაპარაკო, რადგან ამერიკელების გულებში სკოლას დიდი ადგილი უჭირავს და ის გამორჩეული მნიშვნელობისაა ჩვენი მომავლისთვის.

უპირველეს ყოვლისა, ნება მიბოძეთ ცოტა რამ მოგითხროთ საკუთარი წარსულიდან. საქმეზე „ენჯელი უაიტის წინააღმდეგ“ (1962 წ.) უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებამდე, რომლის თანახმად ნიუ-იორკის შტატის ყველა სკოლაში აიკრძალა ყოველდღიური სავალდებულო ლოცვა, სასკოლო ლოცვები ისეთივე ჩვეულ რამედ მიიჩნეოდა, როგორც, მაგალითად, ვაშლის ნამცხვარი ჩემს მშობლიურ ქალაქში. სკოლაში რომ ვსწავლობდი, ჩემზე იყო დამოკიდებული, ყოველ დღეს ლოცვების კითხვით დავიწყებდი თუ ამას ჩემს ნაცვლად სხვა გააკეთებდა. ალბათ ყველანი ხვდებით, რომ ცამეტი წლის ბიჭი შემცვლელის საპოვნელად ძალიან დიდ ენერგიას ვხარჯავდი

დღეს თქვენ შეგიძლიათ თქვათ: მერე რა, ლოცვას ხომ ცუდი არაფერი მოუტანია, ეგებ ასე ჯობდა კიდეც. მაგრამ გაიხსენეთ, რომ ჩემს ქალაქში ორი სინაგოგა იყო. ჩვენც გვქონდა პრეტენზია ღრმა რელიგიურობაზე, თუმცა ჩემს

სკოლაში სეგრეგაციის გამო შავკანიანები არ დაიშვებოდნენ. გეტყვით, რომ არასდროს არავინ დაუფიქრებია იმას, რატომ არ სწავლობდენ ჩვენს სკოლაში ზანგები, არც იმას, რომ კლასში იყვნენ ებრაელები, რომლებიც ალბათ დამცირებულად გრძნობდნენ თავს იმის შედეგად, რასაც ჩვენ ვამბობდით და ვაკეთებდით. ამას იმიტომ გეუბნებით, რომ მინდა დაგანახოთ, უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში ჩვენი რელიგიურობა არ შეუსუსტებია სკოლებში რომელიმე კონკრეტული რელიგიის (თუნდაც ქრისტიანობის) თავსმოხვევის აკრძალვას. ეს მაშინ, როცა სკოლის მოსწავლეთა 98 პროცენტი ქრისტიანია და პროტესტანტი. მე არც იმაში ვარ დარწმუნებული, რომ კათოლიკეებს ყოველთვის მოსწონდათ ის, რასაც ჩვენ ვაკეთებდით. ჩემს სკოლაში და ქალაქში ბევრი კათოლიკე იყო და მეც ვმონაწილეობდი ხოლმე მათთან დებატებში. ეს ჩემი პირადი ცხოვრებისეული გამოცდილება იყო. მე ამ სფეროში დიდ პროგრესს ვხედავ.

მე ვეთანხმები უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტლებას „ენჯელი უაიტელის წინააღმდეგ“. მაგრამ ხანდახან პირველ შესწორებასთან მიმართებით სასამართლოს გადაწყვეტილებები ჩემთვის მიუღებელი იყო. მიმაჩნია, რომ პირველმა შესწორებამ განსაკუთრებული გავლენა მოახდინა ამერიკაზე და მსოფლიოში ყველაზე რელიგიურ ქვეყნად აქცია იგი, ისე, რომ არ მისცა სახელმწიფოს რელიგიის დაწესების, ცალკეული რელიგიების მხარდაჭერის ან მათთვის დაბრკოლებათა შექმნის საშუალება.

მაგრამ რატომ არის სკოლებში რელიგიასთან დაკავშირებით ასეთი მძაფრი ბრძოლა გაჩაღებული? რას ნიშნავს ჩვენთვის ეს და რატომ სტკენს იგი გულს ადამიანებს? ჩემი აზრით, ამას სამი მიზეზი აქვს. ერთი ისაა, რომ ამერიკელთა უმრავლესობა მიიჩნევს: თუ თქვენ რელიგიური ხართ, მაშინ უნდა შეგეძლოთ ამის გამომჟღავნება ნებისმიერ დროს, საჯარო თუ კერძო ადგილებში. მეორე მიზეზი, ჩემი აზრით, ამერიკელთა უმრავლესობის შეშფოთებაა იმ მოსაზრებით, რომ მათი ხელისუფლება ანტირელიგიური ხდება, იმის ნაცვლად, რომ პირველი შესწორების მტკიცე სულისკვეთება გაიზიაროს, რომელიც აცხადებს: არ დააწესოს და დააბრკოლოს, არამედ პატივი სცეს. და მესამე - ხალხი წუხს იმაზე, როგორ გამოვლინდება ჩვენი ნაციონალური ხასიათი ჩვენი შვილების ცხოვრებაში. დღეს ამერიკის თითქმის ყველა მსხვილ რეგიონში დანაშაულებრიობა მცირდება, თუმცა ახალგაზრდებს შორის დანაშაულის ზოგიერთი მაჩვენებელი კვლავ განაგრძობს ზრდას. ასე რომ, დღეს ეს საკითხები არა მხოლოდ კერძო, არამედ ფართომასშტაბიან სოციალურ გადაწყვეტილებებს მოითხოვს. 200 წლის წინ მედისონისა და ჯეფერსონის მიერ წამოწყებული დავა ახლაც მიმდინარეობს: რა დაიშვება და რა იზღუდება სკოლებში? თუმცა ვფიქრობ, რომ ეს დავა საკმარისად გასცდა ზემოხსენებულ ფარგლებს. ამიტომაც ნება მომეცით ჩემი თვალსაზრისი წარმოგიდგინოთ ამ კანონზე და გიამბოთ, რას ვაკეთებთ ამასთან დაკავშირებით, ვინაიდან მე მომწონს პირველი შესწორება და ვფიქრობ, ის ყველა ჩვენგანისთვის სასარგებლო გამოდგა. მიმაჩნია, რომ ჩვენი ორი დიდი საფუძვლის მიუხედავად (საჯარო დაწესებულებებში რელიგიის დაუშვებლობა და აღმსარებლობის პრაქტიკაში სახელმწიფოს ჩაურევლობა) ნათელია, რომ ხდება ათასობით კონკრეტული შემთხვევა და სასამართლოებიც, ხანდახან იღებენ ისეთ გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც ყველანი ვერ დავეთანხმებით. საკითხი ასე დგას: ჭეშმარიტად მტკიცეა თუ არა ეს საფუძვლები და თუ გამოიღებენ ისინი საბოლოოდ საჭირო შედეგს.

უმაღლესი სასამართლო, ისევე როგორც ნებისმიერი ჩვენგანი, არ არის სრულყოფილი. შესაძლოა ისინი მართლები არიან, ჩვენ კი ვცდებით, მაგრამ ჩვენში წარმოიშობა უთანხმოება. მე მეჩვენება, რომ მიღწეული ფუნდამენტური ბალანსი მეტად კარგია ამერიკისათვის, მაგრამ დღეს ცუდია ის, რომ ხალხი ყველა ამ სასამართლო გადაწყვეტილებაში ანტირელიგიურ გადახრას ხედავს, რასაც ჩვენ, ადმინისტრაცია - იუსტიციის სამინისტრო, განათლების მინისტრი და პრეზიდენტი - კატეგორიულად ვერ დავეთანხმებით. ასე რომ, ნება მომეცით ხსენებული კანონის ჩემეული ხედვა წარმოგიდგინოთ და მოგითხროთ ამ კუთხით რა დავალებები მივეცი განათლებისა და იუსტიციის სამინისტროებს.

კვლავ ვიმეორებ, რომ პირველი შესწორება არ აქცევს ჩვენს სკოლებს რელიგიისგან თავისუფალ დაწესებულებებად. მაგალითად, თუ მოსწავლეს უშლიან ატაროს არახჩინი, ჩვენ უნდა მივუთითოთ სკოლას, რომ კანონით ეს დაშვებულია, ე.ი. მოსწავლეს შეუძლია სკოლაში ატაროს არახჩინი. თუ მოსწავლე გოგონას უშლიან მიიტანოს სკოლაში ბიბლია, ჩვენ უნდა მივუთითოთ სკოლას, რომ კანონით გარანტირებულია სკოლაში ბიბლიის მიტანა. ზოგიერთს ჰგონია, რომ ჩვენი სკოლები ნეიტრალური უნდა იყოს სულიერი ფასეულობების მიმართ, რომ რელიგიის ადგილი სკოლაში არ არის, მაგრამ მე ვფიქრობ, ეს სახელმწიფოსგან ეკლესიის გამიჯვნის პრინციპის არასწორი განმარტებაა. სასკოლო კედლები არ უნდა იქცნენ ზღუდედ რელიგიისთვის.

ზოგი ამტკიცებს, რომ სულიერი ფასეულობების, მორალისა და რელიგიის ადგილი არ არის სახელმწიფო განათლების სისტემაში. ვფიქრობ, ისინი ცდებიან. უპირველეს ყოვლისა ფასეულობათა არქონას არცთუ ნეიტრალურ შედეგებამდე მივყავართ. ძალადობა ჩვენს ქუჩებში სულაც არ არის ნეიტრალური ფასეულობების მიმართ, ასევე ის ფილმები, ჩვენ რომ ვუყურებთ, ან ტელევიზია. ჩვენ ხშირად თვალნათლივ ვხედავთ, როგორ ახდენენ გაცილებით დიდ ზეგავლენას, როგორ იკავებენ მეტ დროსა და ადგილს ახალგაზრდების გონებაში ადამიანური დეგრადაციის, უზნეობის, ძალადობისა და სულმდაბლობის გამოვლინებები. ამის გამო ჩვენი სკოლები ამგვარი დეგრადაციის წინააღმდეგ ბარიკადებად უნდა იქცნენ და ჩვენ შეგვიძლია მივაღწიოთ ამას პირველი შესწორების დაურღვევლად.

სამწუხაროა, რომ ბევრი ამერიკელი თავისი რწმენისთვის საფრთხეს სწორედ რწმენის დასაცავად შექმნილ მექანიზმებში ხედავს. ბოლო ათწლეულებში ჩვენ ამერიკაში ასეთი კულტურული დაძაბულობის რეალური გამძაფრების მოწმენი გავხდით. ზოგიერთი იმასაც ამბობს, რომ ჩვენში კულტურული რევოლუციაა გაჩაღებული

ჩვენთან წიგნები იწერება კულტურულ ომზე, ურწმუნოების კულტურაზე, არსებობს შეხედულებები, რომელთა თანახმადაც ამერიკელებს გულწრფელად სწამთ, რომ დღევანდელი სოციალური პრობლემების უმრავლესობა შესაძლოა სახელმწიფოს მიერ რელიგიური რწმენის შებღალვით იყოს გამოწვეული. ეს ამძაფრებს მიმდინარე პოლემიკას იმაზე, თუ რა არის დასაშვები და დაუშვებელი სკოლებში. ეს დაძაბულობა მეტწილად იმ იდეამ წარმოშვა, რომლის თანახმადაც „საზოგადოებრივ სივრცეში“ რელიგიას არაფერი ესაქმება. ამერიკელები მიიჩნევენ, რომ მათ აიძულებენ საკუთარი რწმენა საკუთარ კარს მიღმა არ გაიტანონ, იმის ნაცვლად, რომ ღვთის სიყვარული ახარონ ადამიანებს. ეს ასე არ არის.

არასდროს უნდა მოხდეს ისე, რომ ამერიკელები იძულებულნი გახდნენ დამალონ თავიანთი სარწმუნოება, თუმცა ზოგიერთ ამერიკელს უფლებას არ აძლევენ გამოხატოს საკუთარი მრწამსი. ამას ბოლო უნდა მოეღოს, ეს ხდებოდა და ეს უნდა დასრულდეს. მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფო თავს არ ახვევდეს ადამიანებს ამა თუ იმ რელიგიურ შეხედულებას, არ მოითხოვდეს მათგან კონკრეტული რელიგიური შეხედულებების გაზიარებას, მაგრამ ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სახელმწიფომ არ დააბრკოლოს კონკრეტული რელიგიური შეხედულებების გამოხატვა.

როცა პირველ შესწორებას იმისთვის მიმართავენ, რომ ადამიანებს მათი საკუთარი რელიგიური შეხედულებების გამოხატვის თავისუფლება შეუზღუდონ - ეს მისი (ამ შესწორების) არასწორი გამოყენებაა. რელიგიას თავისი ადგილი აქვს პირად ცხოვრებაშიც და საზოგადოებრივ ასპარეზზეც, რადგან „საჯარო სივრცე“ ყველა ამერიკელს თანაბრად ეკუთვნის. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, მშობლები იყვნენ დარწმუნებულნი, რომ მათ შვილებს თავიანთი რელიგიის პრაქტიკულად აღსრულება შეუძლიათ. აი ამიტომ შესტკივა გული ზოგიერთ ოჯახს, როცა ხედავენ, როგორ არ აძლევენ მათ შვილებს მუნიციპალურ სკოლებში თავიანთი რელიგიური შეხედულებების გამოხატვის უფლებას, თუნდაც ძალიან პირადული ფორმით. ეს, მართალია, იშვიათად, მაგრამ მაინც ხდება.

ჩემთვის ცნობილია, რომ ბევრი სკოლა კარგად იცავს მოსწავლეთა რელიგიურ უფლებებს, მაგრამ ამერიკის ზოგიერთ სკოლაში მოსწავლეებს სასწავლო აუდიტორიებში ეკრძალებათ თავისთვის ბიბლიის კითხვა. მოსწავლეთა ზოგ რელიგიურ გაერთიანებას ეკრძალება თავის წევრთა შეკრების თაობაზე განცხადების გაკეთება, რაც დაშვებულია არარელიგიური გაერთიანებებისთვის. ზოგიერთ მოსწავლეს სადილის წინ ლოცვაც კი ეკრძალება. ასეთი შემთხვევები იშვიათია, მაგრამ ეს ხდება და ეს არასწორია. როცა საფრთხეშია და იხშობა ბავშვის რელიგიური უფლებები, ჩვენ უნდა მივიღოთ სასწრაფო ზომები მდგომარეობის გამოსასწორებლად. ჩვენ გვინდა, რომ ადამიანებმა ადვილად შეძლონ საკუთარი მრწამსის გამოხატვა და წეს-ჩვეულებათა აღსრულება.

ის, რომ ცალკეული ადამიანების მიერ პირველი შესწორების საფუძველზე მიღებული კონკრეტული გადაწყვეტილებების შედეგად ირღვევა ამ სფეროში არსებული ბალანსი, არ ნიშნავს, რომ პირველ შესწორებაში რაღაც ვერ არის რიგზე. მე კვლავინდებურად ვიმეორებ, რომ პირველი შესწორება თავისი დღევანდელი ფორმით ამერიკელი ხალხის ინტერესებს პასუხობს. მე ეს მწამს. ნება მომეცით მოგიყვანოთ რამდენიმე მაგალითი და ვნახოთ დამეთანხმებით

თუ არა: უწინარეს ყოვლისა პირველი შესწორება არ ითხოვს მოსწავლეებისგან დაშორდნენ თავიანთ რელიგიას სკოლის ზღურბლთან. ჩვენ არ გვინდა, რომ მოსწავლეები სკოლის ზღურბლთან გამოეთხოვონ იმ ფასეულობებს, რომლებიც მათში რელიგიამ განავითარა, ისეთებს როგორიცაა პატიოსნება, თავისის სხვისთვის განაწილებისკენ მისწრაფება და სიკეთე. ამ ფასეულობათა განმტკიცება თითოეული სკოლის მნიშვნელოვანი მისიაა.

სასკოლო განათლების ზოგიერთი ხელმძღვანელი, პედაგოგი და მშობელი ფიქრობს, რომ კონსტიტუცია ყველა მუნიციპალურ სკოლაში კრძალავს რელიგიურობის ნებისმიერ გამოვლენას. ეს რომ ასე არ არის, ჩვენმა მოსამართლეებმა ნათლად დაგვანახეს. ეს ცუდი იდეაა. რელიგიას უაღრესად მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ჩვენს ისტორიასა და მემკვიდრეობაში საიმისოდ, რომ იგი სკოლაში არ დავუშვათ. რაღა თქმა უნდა, არ შეიძლება ამის მოთხოვნა, მაგრამ თუ ეს არ არის სკოლის ხელმძღვანელების მიერ ორგანიზებული და არ არღვევს სხვა ბავშვების უფლებებს, მაშინ დაუშვებელია მისი აკრძალვა. მაგალითად: მოსწავლეებს შეუძლიათ კერძო და ინდივიდუალური ფორმით ილოცონ, როცა მოესურვებათ. მათ შეუძლიათ აღავლინონ ლოცვები სადილის წინ. არის მომენტები, როცა მათ შეუძლიათ ერთად ხმამაღლა ილოცონ. სკოლებში მოსწავლეთა რელიგიური კლუბების მიმართ დამოკიდებულება ზუსტად ისეთივე უნდა იყოს, როგორიცაა დამოკიდებულება სხვა ნებისმიერი არასასწავლო კლუბებისადმი. მათ შეუძლიათ განაცხადონ საკუთარი შეკრებების თაობაზე, შეხვდნენ სკოლის ტერიტორიაზე ერთმანეთს, ისარგებლონ სასკოლო სათავსოებით და ობიექტებით ზუსტად ისევე, როგორც სხვა კლუბებმა. თუ მოსწავლეებს უფლება აქვთ პირადი შეხედულებებისამებრ იკითხონ წიგნები, მაშინ მათ იმის სრული უფლებაც აქვთ, რომ ასევე იკითხონ ბიბლია და სხვა რელიგიური ტექსტები.

მასწავლებლებს შეუძლიათ და, რა თქმა უნდა, ვალდებულნიც არიან უამბონ მოსწავლეებს რელიგიაზე და იმაზე, თუ რა როლი ითამაშა მან ჩვენს ისტორიაში, რა გავლენა მოახდინა ჩვენს ფასეულობებზე, ცოდნაზე, მუსიკაზე და ჩვენი ქვეყნისა და მთელი მსოფლიოს ხელოვნებაზე, ჩვენს ერად ჩამოყალიბებაზე. მოსწავლეებს შეუძლიათ ასევე პირადად ილოცონ. როგორც წესი, ისინი ამას საკონტროლოების წინ აკეთებენ, ისევე, როგორც მე ვიქცეოდი ხოლმე.

მოსწავლეებმა უნდა იცოდნენ, რომ მათ აქვთ სრული უფლება გამოხატონ თავიანთი რელიგიური მრწამსი მხატვრულ ნაკეთობებში და საკლასო ღონისძიებებში, თუ ეს შეესაბამება დავალებას. თუ მოსწავლეებს შეუძლიათ გაავრცელონ ფურცლები და ბროშურები, რომლებსაც კავშირი არა აქვთ სკოლასთან, ამავე საფუძვლით დასაშვებია რელიგიური ფურცლებისა და ბროშურების გავრცელებაც. თუ მოსწავლეებს შეუძლიათ ეცვათ სპორტული გუნდების, როკ-ჯგუფების, პოლიტიკოსების სარეკლამო გამოსახულებიანი სამოსი, მათ ასევე შეუძლიათ ატარონ ამა თუ იმ რელიგიის სიმბოლოებით ან რელიგიური ციტატებით მორთული მაისურები. თუ გარკვეული საგნები ან საქმიანობის სახეობა მოსწავლეთა და მათი მშობლების გაღიზიანებას იწვევს რელიგიური მრწამსის გამო, მაშინ სკოლებს შეუძლიათ, ხშირად კი ვალდებულნიც არიან, გაათავისუფლონ მოსწავლეები მსგავს ღონისძიებებში მონაწილეობისაგან.

და ბოლოს, თუმცა სკოლებს არ შეუძლიათ რელიგიური რწმენის პროპაგანდა, მათ უნდა ჩაუნერგონ მოსწავლეებს ძირითადი ფასეულობები და სიქველეები. ამ ფასეულობათაგან ზოგიერთის თანხვედრა რელიგიურ ფასეულობებთან არ ნიშნავს, რომ მათი დანერგვა არ შეიძლება ჩვენს სკოლებში. რელიგიური შეხედულებების გამოხატვის ყველა ეს ფორმა დაშვებული და დაცულია პირველი შესწორებით. მიუხედავად ამისა, ზოგიერთ მოსწავლეს არ ეძლევა უფლება ხსენებული ფორმებით გამოხატოს თავისი რწმენა. ჩვენ ერთად უნდა ვიმუშაოთ საიმისოდ, რომ დავეხმაროთ ყველა ამერიკელს ზუსტად გაითავისოს პირველი შესწორების მნიშვნელობა. ეს შესწორება იცავს აღმსარებლობის თავისუფლებას, რამდენადაც მოსწავლეებს უფლებას აძლევს ილოცონ, და იცავს აღმსარებლობის თავისუფლებას, რამდენადაც უკრძალავს სკოლებს განსაზღვრონ, სად და როგორ უნდა გააკეთონ ეს. პირველი შესწორება ყველასთვის საერთო საფუძველს იძლევა. ჩვენ გვაქვს უფლება გვწამდეს და ვილოცოთ საკუთარი შეხედულებებისამებრ, ამასთან სახელმწიფოს არ შეუძლია გვიკარნახოს, რისი გაკეთება შეგვიძლია და რისი - არა.

ისევ ვიტყვი: პირველი შესწორება - ჩვენი საჩუქარია. დამფუძნებელმა მამებმა, კონსტიტუცია ყველაზე ზოგადი ტერმინებით დაწერეს - ისე, რომ მას შეძლებოდა განვითარება და წინსვლა, გარკვეული პრინციპებისადმი ერთგულების შენარჩუნების პირობით. მათ იცოდნენ, რომ ადამიანი შეცდომისკენ არის მიდრეკილი და დროდადრო ცდება. როგორც ვთქვი, ხანდახან უმაღლესი სასამართლო იღებს გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც არ ვეთანხმები. შესაბამისად, ერთ-ერთი ჩვენგანი ცდება. არსებობს სხვა შესაძლებლობაც: დასაშვებია ორივე ვცდე-ბოდეთ. ასეც ხდება ადამიანურ საქმეებში.

მაგრამ რისი თქმაც მე მინდა ამერიკელი ხალხისათვის და თქვენთვის, არის ის, რომ ჯეიმს მედისონი და თომას ჯეფერსონი არ აპირებდნენ რელიგიის გულის გაპობას და ჩვენი საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან მის განდევნას. რისი გაკეთებაც მათ სურდათ, ეს იყო იმგვარი სისტემის შექმნა, რომელიც საშუალებას მოგვცემდა ისე შემოგვეტანა რელიგია ჩვენს საზოგადოებრივ და პირად ცხოვრებაში, რომ არც ერთ ჩვენგანს არ ეკარნახა სხვებისთვის მათი საკეთებელი.

დღეისთვის ეს დიდი მიღწევაა. ლოს-ანჯელესის ოლქში 150-ზე მეტი რასობრივი და ეთნიკური ჯგუფია - 150-ზე მეტი! როგორ ფიქრობთ, რამდენი რელიგიური შეხედულება არსებობს ამ ჯგუფებში? რამდენი? ერთ ამერიკულ ოლქში უამრავი ადამიანით არის წარმოდგენილი ყველა მნიშვნელოვანი რელიგია, არის უფრო მცირე რელიგიური ჯგუფებიც და ეს ყველაფერი ერთ ოლქში.

ჩვენ უნდა შევინარჩუნოთ წესრიგი ამ სფეროში. ჩვენ უნდა შევინარჩუნოთ ეს ბალანსი. ქვეყანა უნდა იქცეს ადგილად სადაც რელიგია ვითარდება. ხომ არ გეჩვენებათ, რომ, თუკი ამერიკის მშფოთვარე რაიონების თითოეული ბავშვი კვირის ბოლოს რელიგიურ დაწესებულებას ესტუმრება - შაბათობით სინაგოგას, კვირაობით ეკლესიას, პარასკეობით მეჩეთს - ამ შემთხვევაში ნარკოტიკების მოხმარების, დანაშაულებრიობის, ძალადობის, თვითგანადგურებისკენ სწრაფვის მაჩვენებლები მნიშვნელოვნად შემცირდებოდა და ამერიკული ხასიათი მნიშვნელოვნად გაჯანსაღდებოდა?

ხომ არ ფიქრობთ ასევე, რომ თუკი განვლილი 200 წლის განმავლობაში ჩვენ სახელმწიფო რელიგია გვექნებოდა, ის მობეზრდებოდა ხალხს და ჩათვლიდნენ, რომ იგი კომპრომეტირებულია პოლიტიკოსების მიერ, რომ მას მოცვეთილი აქვს მახვილი კუთხეები, რომ მას ის ადამიანები ქადაგებენ, რომლებიც სინამდვილეში არ არიან მისი მიმდევრები. ასეთ შემთხვევაში გვექნებოდა ამერიკაში კულტის აღსრულებისთვის განკუთვნილი 250 000 ადგილი? მე ვფიქრობ, რომ არ გვექნებოდა. შესაძლოა პირველი შესწორება არ არის სრულყოფილი, მაგრამ ის საუკეთესოა მათ შორის, რაც კი ოდესმე შექმნილა რელიგიის წასახალისებლად.

_________________

1. რელიგიის შესახებ პირველი შესწორების დებულება ე.წ. „უფლებების ბილის“, ანუ კონსტიტუციის პირველი ათი შესწორების, ნაწილია. ეს შესწორებები ფედერალურმა ხელისუფლებამ 1791 წელს მიიღო, რათა გარანტირებული ყოფილიყო შტატების ხელისუფლებათა პრეროგატივებსა და მათი მოქალაქეების თავისუფლებებში ჩარევის აღკვეთა. რელიგიის შესახებ დებულებაში ვკითხულობთ: „კონგრესი არ მიიღებს კანონს, რომელიც დააწესებს რელიგიას ან შეზღუდავს აღმსარებლობის თავისუფლებას“.

პოლიტიკა და იდეოლოგია

ფრიდონ საყვარელიძე

თანამედროვე საზოგადოების პოლიტიკურ ცხოვრებაში ნაციონალიზმის, როგორც იდეურ-პოლიტიკური შეხედულებების სისტემის, როლი ლიბერალური თეორეტიკოსებისა და მარქსისტების წინასწარმეტყველებების მიუხედავად არათუ მცირდება, არამედ იზრდება კიდეც.

ნაციონალისტური განწყობილებების მკვეთრმა აფეთქებამ ყოფილ სოციალისტურ ქვეყნებში, რომლის აპოგეა იუგოსლავიის ომი იყო, სეპარატისტული განწყობილებების ზრდამ სტაბილური დემოკრატიის ქვეყნებში - ბელგიაში, ესპანეთში, დიდ ბრიტანეთში, ულტრამემარჯვენეების

გააქტიურებამ საფრანგეთში, გერმანიასა და ნიდერლანდებში, იმიგრანტების მიმართ სიძულვილის გაღვივებამ და, ბოლოს, ეთნო-რელიგიური კონფლიქტების წარმოშობამ და გაძლიერებამ, რამაც, თავის მხრივ, სართაშორისო ტერორიზმის არნახული გააქტიურება გამოიწვია, კიდევ ერთხელ განამტკიცა აზრი, რომ უახლოეს მომავალში ნაციონალიზმის საკითხები მსოფლიო პოლიტიკური პროცესის ცენტრში იქნება.

ჯუზეპე მაძინი (1805-1873 წ.წ)

წინა წერილებში (იხილეთ „სოლიდარობა“ №№ 3, 4, 6) ძირითადი პოლიტიკური იდეოლოგიები - ლიბერალიზმი, კონსერვატიზმი და სოციალიზმი მიმოვიხილეთ. მკითხველი ადვილად შეამჩნევდა, რომ სერიოზული კონცეპტუალური განსხვავებების მიუხედავად, მათი ზოგიერთი იდეა თუ ღირებულება მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული. ნაციონალიზმის შემთხვევაში საქმე გაცილებით რთულადაა, რადგან დამოუკიდებელ პოლიტიკურ იდეოლოგიად განხილვის შემთხვევაში ის ეფუძნება რწმენას, რომ ერი ხელისუფლების სრულფასოვანი და ჭეშმარიტი შემადგენელი ერთეულია (პოლიტიკური ნაციონალიზმი). თუმცა ასეთი მიდგომისას იკარგება ნაციონალიზმის სხვა მნიშვნელოვანი გამოვლინებები, როგორიცაა, მაგალითად, კულტურული და ეთნიკური ნაციონალიზმი. ამავე დროს ნაციონალიზმი იზიდავდა ყველა პოლიტიკური იდეოლოგიის წარმომადგენელს - ლიბერალს, კონსერვატორს, სოციალისტსა თუ კომუნისტს. ის თავისი ბუნებითაც მრავალფეროვანია - ავტორიტარული და დემოკრატიული, მემარცხენე და მემარჯვენე.

ამავე დროს არ უნდა დავივიწყოთ ნაციონალიზმის, როგორც ფსიქოლოგიური ფენომენის და არა როგორც პოლიტიკური იდეოლოგიის ხასიათიც. აქ კი ჩნდება ნაციონალიზმისა და პატრიოტიზმის ერთმანეთში აღრევის საფრთხე. ამჟამად ჩვენი მიზანია პოლიტიკური ნაციონალიზმის იმ იდეოლოგიურ გამოვლინებებზე ვიმსჯელოთ, რომელთა შესახებ უკვე გვქონდა საუბარი წინა წერილებში.

ტერმინთა განმარტებანი

ნაციის, ერის არაერთი განმარტება წამიკითხავს, მაგრამ ისეთი სრულყოფილი, ტევადი და დახვეწილი, როგორიც მიხაკო წერეთელსა აქვს მოცემული თავის ბრწყინვალე წიგნში - „ერი და კაცობრიობა“ - არსად შემხვედრია.

„ერი არის ერთი სუპერ-ორგანიზმი, ანუ ჰიპერ-ორგანიზმი... შემდგარი ერთგვარ ანუ მრავალგვარ ეთნიურ და სოციალურ მასალისაგან, რომელსაც შეუძლია ჟამთა ვითარებაში შექმნას ერთი გარეგნულად მოწესრიგებული საერთო ცხოვრება თავის შემადგენელ ერთეულთა. ერთი საზოგადოება, ყველა თავისი ორგანოებითა: ენითა, სარწმუნოებითა, მეცნიერებითა, ზნეობითა, ხელოვნებითა, სამართლითა და პოლიტიკითა, - საზოგადოება განსაკუთრებული ისტორიით, ტიპითა და თვითშეგნებითა, სრულის ინდივიდუალობითა“.¹

ნაციონალიზმი კი არის იდეოლოგია და პოლიტიკა, რომლის ფუძემდებლური პრინციპია თეზისი ნაციის უმაღლესი ღირებულების შესახებ, აგრეთვე ნაციის პირველადობა სახელმწიფოს შექმნის პროცესში. ნაცია პირველადია, სახელმწიფო კი მეორეული - აი ნაციონალიზმის მთავარი ლოზუნი. ნაციონალიზმი ქადაგებს არა მტრობასა და სიძულვილს სხვა ნაციების და ხალხების წარმომადგენელთა მიმართ, არამედ პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას და შრომას საკუთარი ხალხის საკეთილდღეოდ. მისი მსგავსი ცნებაა პატრიოტიზმი (არ ავურიოთ „სახელმწიფო პატრიოტიზმში“, რომლის არსი ყველაზე უკეთ გამოითქმის ფორმულით „სახელმწიფო ყველაფერია, დანარჩენი - არაფერი“. თანამედროვე გაგებით ტერმინი „სახელმწიფო პატრიოტიზმი“ ფაშიზმის სინონიმად იქცა). ნაციონალიზმის კონცეფციას უკავშირდება ისეთი ცნებები, როგორიცაა ნაციონალური ინტერესები, ნაციონალური ღირსება, ნაციონალური ღირებულებები, ნაციონალური უსაფრთხოება, ნაციონალური თვითშეგნება და ა.შ.

პოლიტიკური ნაციონალიზმი ნიშნავს პოლიტიკური და ნაციონალური საზღვრების დამთხვევის მოთხოვნას. როდესაც სახელმწიფოს ტერიტორია ერის ტერიტორიას ემთხვევა, საქმე გვაქვს ეროვნულ სახელმწიფოსთან. სახელმწიფოთა უმრავლესობა არ არის ერთგვაროვანი ეროვნული თვალსაზრისით და მის ტერიტორიაზე სხვადასხვა ეთნიკური, კულტურული, რელიგიური და ენობრივი ჯგუფი ცხოვრობს.

პატრიოტიზმი საკუთარი ერის მიმართ ადამიანის ემოციური, ფსიქოლოგიური მიჯაჭვულობაა და სიტყვასიტყვით „სამშობლოს სიყვარულს ნიშნავს“. ხშირად ნაციონალიზმსა და პატრიოტიზმს ერთმანეთში ურევენ. ნაციონალიზმს დოქტრინის ხასიათი აქვს და ეფუძნება რწმენას, რომ ერი, ამა თუ იმ სახით, სახელმწიფოს პოლიტიკური ორგანიზაციის წამყვანი, განმსაზღვრელი ფაქტორია. პატრიოტიზმი კი ამ რწმენის განსახორციელებლად ემოციურ საფუძველს იძლევა და ამრიგად ნაციონალიზმის ყველა ფორმაში ვლინდება. ძნელი წარმოსადგენია, რომ რომელიმე ეროვნული ჯგუფი ყოველგვარი პატრიოტული სულისკვეთების და ეროვნული ცნობიერების გარეშე მოითხოვდეს, ვთქვათ, პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას.

კოსმოპოლიტიზმი - თეორია, რომელიც ემყარება ეროვნული ტრადიციებისა და კულტურის უარყოფას; ის აგრეთვე უარყოფს სახელმწიფო და ეროვნული სუვერენიტეტის აუცილებლობას სხვა უფრო კეთილშობილი მიზნის მისაღწევად - ადამიანთა მოდგმის ერთიანობისათვის.

Vive le Quebec libre! (გაუმარჯოს თავისუფალ კვებეკს!) სახელგანთქმული ფრაზა, რომლითაც დე გოლმა დაასრულა თავისი, ერთი შეხედვით, უწყინარი სიტყვა მონრეალის რატუშის აივნიდან გამოსვლისას 1967 წლის 24 ივლისს.

ეს ფრაზა დიპლომატტათვის სერიოზული სკანდალის მიზეზად იქცა, კვებეკის სუვენერიტეტის მომხრეთათვის კი - პოპულარულ სლოგანად.

კოსმოპოლიტიზმისა და პატრიოტიზმის საინტერესო შედარებით დახასიათებას გვაძლებს ვაჟა-ფშაველა თავის ცნობილ წერილში:

„ზოგს ჰგონია, რომ ნამდვილი პატრიოტიზმი ეწინააღმდეგება კოსმოპოლიტიზმს, მაგრამ ეს შეცდომაა. ყოველი ნამდვილი პატრიოტი კოსმოპოლიტია ისე, როგორც ყოველი გონიერი კოსმოპოლიტი (და არა ჩვენებური) პატრიოტია. როგორ? ასე, - რომელი ადამიანიც თავის ერს ემსახურება კეთილგონიერად და ცდილობს თავის სამშობლო აღამაღლოს გონებრივ, ქონებრივ და ზნეობრივ, ამით ის უმზადებს მთელს კაცობრიობას საუკეთესო წევრებს, საუკეთესო მეგობარს, ხელს უწყობს მთელი კაცობრიობის განვითარებას, კეთილდღეობას...

ვერ წარმომიდგენია ადამიანი სრული ჭკუისა, საღი გრძნობის პატრონი, რომ ერთი რომელიმე ერი სხვებზე მეტად არ უყვარდეს, ან ერთი რომელიმე კუთხე...

პატრიოტიზმი უფრო გრძნობის საქმეა, ვიდრე ჭკუა-გონებისა, თუმცა კეთილგონიერება მუდამ ყოფილა და არის მისი სათაყვანებელი და პატივისმცემელი. კოსმოპოლიტიზმი მხოლოდ ჭკუის ნაყოფია, ადამიანის კეთილგონიერებისა, მას ადამიანის გულთან საქმე არა აქვს, იგი საღსარია იმ უბედურების ასაცილებლად, რომელიც მთელს კაცობრიობას თავს დასტრიალებს.

ამიტომ კოსმოპოლიტიზმი ასე უნდა გვესმოდეს: გიყვარდეს შენი ერი, შენი ქვეყანა, იღვაწე მის საკეთილდღეოდ, ნუ გძულს სხვა ერები და ნუ გშურს იმათთვის ბედნიერება, ნუ შეუშლი იმათ მისწრაფებას ხელს და ეცადე, რომ შენი სამშობლო არავინ დაჩაგროს და გაუთანასწორდეს მოწინავე ერებს. ვინც უარყოფს თავის ეროვნებას, თავის ქვეყანას იმ ფიქრით, ვითომ და კოსმოპოლიტი ვარო, ის არის მახინჯი გრძნობის პატრონი, იგი თავისავე შეუმჩნევლად დიდი მტერია კაცობრიობისა, რომელსაც ვითომ ერთგულებას და სიყვარულს უცხადებს“.²

მართლაცდა, ყველაფერს, რაც კი ღირებული შექმნილა ისტორიის მანძილზე, მუდამ ჰქონდა სამმაგი ხასიათი: პირადული, ნაციონალური და უნივერსალური. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ყოველგვარი ხელოვნების საფუძველია ნიჭი და საკუთარი ძალები, რომელიც განპირობებულია ნაციონალური გარემოთი და საკაცობრიო შედეგები მოაქვს.

ებრაული ბიბლია, ბერძნული ფილოსოფია, რომის სამართალი, იტალიური ჰუმანიზმი ქმნიდნენ ზოგადსაკაცობრიოს პირადისაგან ნაციონალურის გავლით.

მცირე ისტორიული ექსკურსი

ტერმინმა „ნაციონალიზმი“ პოლიტიკური მნიშვნელობა XVIII საუკუნის ბოლოს შეიძინა, როდესაც დაიწყეს ადამიანთა ჯგუფების ნაციონალისტებად მოხსენიება. XIX საუკუნის შუა ხანებში კი „ნაციონალიზმი“ უკვე კარგად დამკვიდრებული პოლიტიკური დოქტრინაა და 1848 წლის ევროპის რევოლუციების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილი სწორედ ნაციონალიზმი იყო. მისი გავრცელება უკავშირდება განმათავისუფლებელი მოძრაობების აღმავლობას თავდაპირველად ინგლისში, შემდეგ კი ამერიკასა და საფრანგეთში. თითოეული ეს ქვეყანა საკუთარ თავს აცხადებდა წყაროდ თავისუფლების იდეისა მთელი მსოფლიოსათვის, რაც დღემდე მათი ნაციონალური თვითიდენტიფიკაციის მნიშვნელოვანი ელემენტია. ნაციონალიზმმა საკვანძო როლი შეასრულა ლიბერალიზმის გავრცელებასა და განვითარებაში. 1789 წლის საფრანგეთის რევოლუციის ერთ-ერთი ძირითადი

მრწამსი ნაციონალისტური იყო, კერძოდ კი ის, რომ ტახტის მსახურნი საფრანგეთის მოქალაქეებად უნდა ქცეულიყვნენ. მას შემდეგ კი, რაც ნაპოლეონმა კონტინენტური ევროპის დიდი ნაწილი დაიპყრო, ადგილობრივ მოსახლეობაში ფრანგებისადმი წინააღმდეგობის გაწევისა და დამოუკიდებლობის სურვილი გაჩნდა. ოკუპაციამ დანაწევრებულ იტალიასა და გერმანიას ხელი შეუწყო ეროვნული ერთიანობის ცნობიერების ჩამოყალიბებაში, რაც ნაციონალიზმის ენით გამოიხატა. პირველმა მსოფლიო ომმა დაასრულა ევროპის ერების მშენებლობის პროცესი, რუსეთის, გერმანიის და ავსტრია-უნგრეთის იმპერიები დაიშალა და შეიქმნა ახალი სახელმწიფოები - უნგრეთი, ჩეხოსლოვაკია, იუგოსლავია, ფინეთი და ა.შ.

თუმცა აღმოჩნდა ბევრი დაუკმაყოფილებელი ამბიცია და გერმანიაში, იტალიასა და იაპონიაში მოსულმა ავტორიტარმა მმართველებმა ახალი მსოფლიო ომი გამოიწვიეს.

როდესაც ფრანგი ნაციონალისტის, ჟან-მარი ლე პენის ამ ფოტოს უყურებ, ხვდები, რომ ნაციონალიზმს დიდი ხნის სიცოცხლე უწერია.

დღეს - ჩემი აზრით, უმართებულოდ - თანამედროვე პოლიტიკურ ლექსიკონებში ტერმინი „ნაციონალიზმი“ უფრო ხშირად მისი ნეგატიური მნიშვნელობით არის წარმოდგენილი, მნიშვნელობით, რომელიც ახლოს დგას შოვინიზმთან და ქსენოფობიასთან და საკუთარი ნაციის უპირატესობას, ნაციონალურ ანტაგონიზმსა და კარჩაკეტილობას გულისხმობს.

ნაციონალიზმი და ლიბერალიზმი

ნაციონალური ლიბერალიზმი საფრანგეთის რევოლუციიდან იღებს დასაბამს. მისი იდეები ყველაზე უკეთ ჯუზეპე მაძინიმ გამოხატა, რომელსაც სამართლიანად მიიჩნევენ იტალიის გაერთიანების წინამორბედად. მან, პროფესიით ექიმმა, 1848 წელს მონაწილეობა მიიღო მილანის ავსტრიელებისაგან გათავისუფლებაში, შემდგომ კი სათავეში ჩაუდგა რომის რესპუბლიკას, რომელმაც მცირე ხანს იარსება.

მაძინის მიერ შექმნილი ყველაზე მნიშვნელოვანი პროგრამული დოკუმენტია ძირითადი წესები ორგანიზაცია „ახალგაზრდა იტალიისათვის“, რომელიც მან 1831 წელს შექმნა. აქ აცხადებს მაძინი თავის მიზანს - შექმნას ერთიანი, განუყოფელი, უნიტარული, დამოუკიდებელი და თავისუფალი რესპუბლიკა, რომელიც იტალიის მთელ ტერიტორიას გააერთიანებს. მისი აზრით, მხოლოდ მმართველობის რესპუბლიკური ფორმა მიანიჭებს ხალხს თავისუფლებასა და თანასწორობას. „სუვერინიტეტი ხომ თავად ნაციაში დევს“. აქვე ის ამტკიცებს, რომ იტალია სწორედ უნიტარული ქვეყანა უნდა იყოს და არა ფედერალური, რადგან „ერთიანობის გარეშე არ არსებობს ნაცია“. თავისი საბოლოო დოქტრინა მან მოგვიანებით ასე ჩამოაყალიბა -თანასწორობა, თავისუფლება, ერთიანობა - აი სამი აუცილებელი ელემენტი, რომელიც ქმნის ნაციას. ერის გაერთიანებისათვის უნდა არსებობდეს წარმომადგენლობითი სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს არჩევნებს გარკვეული რაოდენობის ადამიანთა, რომლებსაც ხალხი ენდობა. ასეთად მაძინის პირველ ეტაპზე დამფუძნებელი კრება ესახებოდა, რომელსაც ეროვნული ხელშეკრულება უნდა შეემუშავებინა, სადაც ქვეყნის მოწყობის ძირითადი პრინციპები იქნებოდა აღიარებული.

მაძინის სჯეროდა, რომ ერი გამოკვეთილი ეთნოკულტურული თვისებების მატარებელია, და ამ თვისებების საუკეთესო ფორმით განვითარება და სრულყოფა ლიბერალური რესპუბლიკური პრინციპებით იქნებოდა შესაძლებელი.

ლიბერალური ნაციონალიზმის პრინციპებზე იყო დაფუძნებული ვუდრო ვილსონის სამშვიდობო პროგრამა, რომელიც მან ცნობილ „14 პუნქტში“ ჩამოაყალიბა 1918 წელს. ეს პროგრამა ითვალისწინებდა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ დემოკრატიული მსოფლიოს შექმნას და ერთა თვითგამორკვევის უფლების აღიარებას.

ნაციონალიზმი და კონსერვატიზმი

კონსერვატორული ნაციონალიზმი უკვე არსებული ეროვნული სახელმწიფოს განვითარებას და გაძლიერებას ისახავს მიზნად და არა ახალი ერების მშენებლობას. მისი მთავარი მიზანია ეროვნული

ერთიანობის შენარჩუნება პატრიოტიზმისა და ეროვნული სიამაყის განმტკიცების გზით. მისთვის წარსულის ტრადიციებსა და ისტორიაზე აპელირებაა დამახასიათებელი. ამგვარი ნაციონალიზმი ნოსტალგიური ბუნებისაა და მუდამ წარსული დიდებისკენ არის მიმართული.

საფრანგეთის მეხუთე რესპუბლიკის პრეზიდენტმა 1959-69 წლებში, შარლ დე გოლმა, რომელიც მეორე მსოფლიო ომის დროს საფრანგეთის წინააღმდეგობის სიმბოლო გახდა, განსაკუთრებული ოსტატობით გამოიყენა ნაციონალიზმი კონსერვატორული იდეების განსახორციელებლად. ის აპელირებდა ფრანგების ეროვნულ სიამაყეზე და დამოუკიდებელ ანტიამერიკულ საგარეო პოლიტიკას ატარებდა. 1965 წელს პრეზიდენტმა გამოაცხადა, რომ საფრანგეთს არა აქვს ვალდებულებები ჩრდილოატლანტიკური ბლოკის მიმართ, უკვე მომდევნო 1966 წელს კი საფრანგეთი გამოდის ნატოდან, რასაც საფრანგეთიდან უცხო ქვეყნის 33 ათასი სამხედრო მოსამსახურისა და 29 ბაზის გაყვანა მოჰყვა. საშინაო პოლიტიკაში დე გოლი ცდილობდა ხელისუფლების განმტკიცებას, სოციალური წესრიგის აღდგენას და პრეზიდენტის გაფართოებულ უფლებამოსილებებზე დაფუძნებული ძლიერი სახელმწიფოს შექმნას. ასეთი პოლიტიკის წყალობით კონსერვატორები ხელისუფლებაზე კონტროლს 1981 წლამდე ინარჩუნებდნენ.

ნაციონალიზმი და სოციალიზმი (ფაშიზმი, ნაციზმი)

ნაციონალიზმი ზოგჯერ რადიკალური ფორმებით ვლინდება. არსებობს გავრცელებული შეხედულება, რომ ფაშიზმისა და ნაციზმის გაჩენა XX საუკუნის დასავლეთ ევროპაში ნაციონალიზმის კრიზისისა და მისი რადიკალური მიმდინარეობის გაძლიერების შედეგი იყო.

ნაციონალიზმის ამ ფორმების დამახასიათებელია საკუთარი ერის უპირატესობის გრძნობა. იტალიაში და, განსაკუთრებით, გერმანიაში უარყოფდნენ თანასწორობას და რასისტულ იდეოლოგიას ეყრდნობოდნენ. მისი მთავარი აზრი იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანები არ არიან თანასწორნი კანონის წინაშე. მათი უფლებები და მოვალეობები განისაზღვრება იმის მიხედვით, თუ რა ეროვნებისანი არიან ისინი, რომელ რასას მიეკუთვნებიან. ამასთან, ერთი ნაცია, რასა ცხადდებოდა უმაღლესად, წამყვანად სახელმწიფოში და მსოფლიოში, ამიტომაც მათ, შესაბამისად, უკეთესი ცხოვრების პირობები ეკუთვნოდათ. სხვებს კი შეეძლოთ არსებობა მხოლოდ როგორც არასრულფასოვან ნაციებს. ფაშიზმსა და სოციალიზმს შორის არსებული აშკარა იდეოლოგიური დაპირისპირების მიუხედავად ფაშისტები ზოგიერთ სოციალისტურ იდეასა და პოზიციას ემხრობოდნენ. ნიშანდობლივია, რომ ქვედა საშუალო კლასის წარმომადგენელ ფაშისტ აქტივისტებს კაპიტალისტების მიმართ ღრმა სიძულვილი ჰქონდათ, რაც დიდი ბიზნესისა და ფინანსური ინსტიტუტების ძალაუფლებისადმი დაპირისპირებაში გამოიხატებოდა. სოციალიატების მსგავსად, ფაშისტებიც ემხრობოდნენ კოლექტივიზმს, რითაც უპირისპირდებოდნენ კაპიტალიზმის ბურჟუაზიულ ღირებულებებს. ფაშიზმი, ისევე როგორც სოციალიზმი, საზოგადოებას პიროვნებაზე მაღლა აყენებს. ფაშისტური რეჟიმები ხშირად იყენებენ ეკონომიკურ პოლიტიკას, რომელიც სოციალიზმისთვისაა დამახასიათებელი და ბაზრის რეგულირებასა და კონტროლში გამოიხატება. შემთხვევით არ ყოფილა, რომ გერინგის 1939 წლის ოთხწლიანი გეგმა საბჭოური ხუთწლედების იდეის მიხედვით შემუშავდა.

ზემოთქმულის მიუხედავად, ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ ფაშიზმში ანტიკომუნიზმი უფრო მკვეთრად იყო გამოხატული, ვიდრე ანტიკაპიტალიზმი. მისი მთავარი ამოცანა ხომ მშრომელთა კლასის მარქსისტებისგან და ბოლშევიკებისგან გადაბირება იყო, ვინაიდან რასობრივი კუთვნილების გრძნობა ინტერნაციონალიზმის და თანასწორობის იდეებზე უფრო მაღლა უნდა მდგარიყო.

დასკვნა

ამოწურა თუ არა ნაციონალიზმმა საკუთარი თავი, ანაქრონიზმია თუ არა ის XXI საუკუნის დასაწყისში? აი კითხვები, რომლებიც პოლიტიკოსებს და უბრალო მოქალაქეებს ერთნაირად აწუხებთ. პასუხი ცალსახაა - არსებობს აშკარა ნიშნები იმისა, რომ ნაციონალიზმი არა მარტო არსებობს, არამედ აღმავლობასაც კი განიცდის.

ნაციონალიზმის ყველაზე დამახასიათებელი ნიშნები, მისი პოზიტიური და ნეგატიური პოტენციალი ყველაზე სრულყოფილად თანამედროვე ევროპაში ვლინდება. აქ საქმე გვაქვს ორი ძირითადი ტენდენციის - ნაციონალისტურის და ინტეგრაციულის ურთიერთობასთან. ამიტომ, დედამიწის ამ ნაწილში განვითარებულ მოვლენებზე დიდად იქნება დამოკიდებული ნაციისა და ნაციონალიზმის მომავალი, ან, უკეთ რომ ვთქვათ, კაცობრიობის მომავალი.

____________________

1. მიხაკო წერეთელი, ერი და კაცობრიობა. თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1990, გვ. 106.

2. ვაჟა ფშაველა, კოსმოპოლიტიზმი და პატრიოტიზმი. თხზულებათა სრული კრებული, ტომი V. თბილისი, 1961, გვ. 213.

ეთნოსები საქართველოში

მამუკა კომახია

საქართველოში მოსახლე ეთნიკურ ჯგუფებს შორის გამორჩეული ადგილი უკავია უძველესი ისტორიის მქონე, ამჟამად მცირერიცხოვან ერს, რომლის წამომადგენელთა რაოდენობა მსოფლიოში სულ უფრო კლებულობს. ჩვენს ქვეყანაში ისინი მხოლოდ ერთ სოფელში, ყვარლის რაიონის სოფ. ზინობიანში ცხოვრობენ

ისტორია

უდიები უძველესი ალბანური ტომის უტიების შთამომავლები არიან. ამ ტომის სახელი ჯერ კიდევ ანტიკურ წყაროებში ჩანს. ანტიკური ავტორების ცნობებით, უტიები ისტორიულ არენაზე ჩვ.-წ-აღ-მდე V საუკუნეში გამოდიან, როდესაც მათ საბერძნეთზე ქსერქსეს ლაშქრობაში მიიღეს მონაწილეობა. უდიები მოხსენიებული ჰყავთ ჰეროდოტეს, აპოლონიოს როდოსელს, პოლიბიოსს, სტრაბონს. ისტორიული ტრადიცია თანამედროვე უდიებს ძველ ალბანელებს უკავშირებს. თავად უდიებშიც საკმაოდ არის გავრცელებული ვერსია ალბანელებთან მათი კავშირების შესახებ.

მემამულის სახლი სოფ.ნიჯში

რაოდენობა და განსახლება

მსოფლიოში უდიების რაოდენობასთან დაკავშირებით ერთიანი მოსაზრება არ არსებობს და სრული სიზუსტით მათი რაოდენობის დასახელება სირთულეებთან არის დაკავშირებული. პირველი, შედარებით სანდო წყარო მათი რაოდენობის შესახებ XIX საუკუნის მიწურულიდან არსებობს: 1880 წელს რუსეთის იმპერიაში 10 ათასი უდი ცხოვრობდა, 1897 წელს - 4 ათასი, 1926 წელს - 2500, 1959 წელს - 3700, 1970 წელს - 5900, 1979 წელს - 7 ათასი. ეს განსხვავებანი იმით არის გამოწვეული, რომ ამ ხალხის უდიებად რეგისტრაცია დამოკიდებული იყო:

1) კონკრეტულ პერიოდში ხელისუფლების პოლიტიკის მიზნებზე;

2) უდიების მიერ კონფესიური კუთვნილების ან მათი იმჟამინდელი საცხოვრებელი ადგილის, ადგილზე გავრცელებული ენის ან მშობლიურ ენად რომელიმეს დასახელებაზე;

3) უდიების განათლების ან კომუნიკაციის ძირითად ენაზე.

1989 წლის აღწერის მონაცემებით, საბჭოთა კავშირში 8652 უდი ცხოვრობდა: მათ შორის აზერბაიჯანში - 6125, რუსეთში - 1102, საქართველოში - 793, ყაზახეთში - 366, უკრაინაში - 109, უზბეკეთში - 46, თურქმენეთში - 32, ტაჯიკეთში - 31, მოლდავეთში - 16, ბელორუსიაში - 15, ლატვიაში - 15, ყირგიზეთში - 2. საბჭოთა კავშირის ყოფილ რესპუბლიკებში გაფანტული უდიები წარმოშობით აზერბაიჯანიდან არიან. ეს რამდენიმე მიზეზით არის განპირობებული: 1) ისინი აზერბაიჯანის დღევანდელი ტერიტორიის მკვიდრი ეთნოსია; 2) აზერბაიჯანის ტერიტორიაზეა მათი ისტორიული სამშობლო და ფესვები; 3) აზერბაიჯანის გარდა, მსოფლიოში არსად არ არის უდიური თემი ან დასახლება; 4) უდიებმა აზერბაიჯანში სხვა მცირე ერებზე ნაკლებად განიცადეს ასიმილაცია.

1970 წლის აღწერით საქართველოში 800 უდი ცხოვრობდა, 1989 წელს - 793. 2002 წლის საყოველთაო აღწერის შედეგების მიხედვით კი საქართველოში 203 უდი ცხოვრობს და მათი აბსოლუტური უმრავლესობა ყვარლის რაიონის სოფ. ზინობიანშია დასახლებული. თუმცა, საქართველოში უდიების ასოციაციის ხელმძღვანელის, მამული ნეშუმაშვილის, შეფასებით, ყვარლის რაიონში ორჯერ მეტი უდი ცხოვრობს. აზერბაიჯანში 4100-მდე უდი გაბალის რაიონის სოფელ ნიჯისა და ოღუზის რაიონული ცენტრის მცხოვრებია, რუსეთში კი ძირითადად აზერბაიჯანიდან ემიგრირებული 3700-მდე უდი არის დასახლებული.

ენა

უდიური ენა ისტორიული ალბანური მოდგმის ოდესღაც მრავალრიცხოვანი, დამწერლობის მქონე ტომის გადმონაშთი ენაა. განეკუთვნება დაღესტნურ ენათა ლეზგიურ ჯგუფს. სტრუქტურულად ახლოს არის სამხრეთ დაღესტნურ ენებთან.

VIII საუკუნეში კონფესიური, პოლიტიკური და კულტურული ცვლილებების გამო (სომხურ ეკლესიასთან შერწყმა და ა.შ.) უდიების სამწერლობო ენად და კულტის ენად სომხური ხდება. უდიების ნაწილმა კი, რომელმაც მოგვიანებით მართლმადიდებლობა მიიღო, ქართულის გამოყენება დაიწყო. ზოგიერთ შემთხვევაში ამან სრული ენობრივი ასიმილაცია გამოიწვია.

უდიურ ენას ორი დიალექტი აქვს: ნიჯის და ვართაშენის (ოღუზის რაიონის ძველი დასახელება). ვართაშენის დიალექტში კი გამოიყოფა 2 ქვედიალექტი: ვართაშენისა და ზინობიანის. თანამედროვე უდიურ ენას დამწერლობა არა აქვს. სხვადასხვა დროს იყო მცდელობა კირილიცას გამოყენებისა. გარდა ამისა, სემენ ბეჟენოვმა სახარება უდიური ენის ვართაშენის დიალექტზე გადაიყვანა. 1930-იან წლებში უდიურ ენაზე რამდენიმე პარტიული დოკუმენტის შექმნის მცდელობაც იყო.

თანამედროვე უდიები განათლებას ძირითადად იმ ენაზე იღებენ, რომელ ენობრივ გარემოშიც ცხოვრობენ. მათი უმეტესობა ორენოვანია: საქართველოში უდიებმა იციან უდიური და ქართული, აზერბაიჯანში უდიური და აზერბაიჯანული. სოფ. ზინობიანში მცხოვრები უდიებისთვის ქართული ენა კომუნიკაციის ძირითადი ენაა, უდიური ენით კი 50-მდე ადამიანი სარგებლობს შიდა კომუნიკაციის დროს (მათი უმრავლესობა 50 წელს გადაცილებულია).

რელიგია

უდიები IV საუკუნეში გაქრისტიანდნენ, მაგრამ VII საუკუნეებში არაბთა მიერ აზერბაიჯანის ტერიტორიის დაპყრობის შედეგად ქრისტიანმა უდიებმა, ისევე როგორც ადგილობრივი მოსახლეობის უმრავლესობამ, ისლამი მიიღო. თუმცა ნაწილმა ძველი რწმენა შეინარჩუნა, რის შედეგადაც VII საუკუნეში არაბთა ხალიფის განკარგულებით ისინი სომხურ-გრიგორიანულ ეკლესიას დაექვემდებარნენ, რომელიც ჯერ კიდევ VI საუკუნეში ცდილობდა ავტოკეფალური ალბანური ეკლესია შეერთებინა.

უდიების დასავლური ჯგუფების საბოლოო გადასვლა მართლმადიდებლობაზე, სავარაუდოდ, XI-XIII საუკუნეებში დაიწყო, რეგიონში ქართული ეკლესიის გააქტიურების გამო. უდიებს შემორჩათ გადმოცემა XV საუკუნის პირველ ნახევარში მათ შორის ქართველი სასულიერო პირის იოანეს საქმიანობის შესახებ.

მეცნიერთა ერთი ნაწილი უდიური ეკლესიის წინამორბედად ძველი ალბანეთის ისტორიულ ეკლესიას მიიჩნევს. 1836 წელს რუსეთის იმპერატორმა ნიკოლოზ I-მა უდიებს ალბანური ტრადიციის უარყოფა აიძულა, რის გამოც ვართაშენის უდიები ქართულ მართლმადიდებელ ეკლესიას შეურთდნენ. ეს სავარაუდოდ ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი იყო სოფ. ზინობიანში მათი ემიგრაციისა. სოფ. ნიჯში მცხოვრები უდიები კი სომხურ გრიგორიანულ ეკლესიას შეერწყნენ. ამ ფაქტორის გამო უდიების ბევრმა გვარმა სომხური დაბოლოება მიიღო. ამას ხელს უწყობდნენ ადგილობრივი სომხური ეკლესიის წარმომადგენლებიც, რომლებიც მათი გვარების რეგისტრაციის დროს სომხურ დაბოლოებას (-იან) იყენებდნენ, რის გამოც შემდგომში ბევრმა მეზობელმა ისინი სომხებად ჩათვალა, რამაც მთიანი ყარაბაღის ომის დროს აზერბაიჯანელი მეზობლების მხრიდან რეპრესიების საფრთხე შექმნა.

სომხური მხარის შეფასებით, უდიები სომხური გრიგორიანული ეკლესიის მიმდევრები იყვნენ, ისევე, როგორც ადრე კავკასიელი ალბანელები. ამიტომაც ისინი მათ „სომეხ უდიებად“ მოიხსენიებდნენ, „ქართველი უდიებისგან“ განსხვავებით, რომლებიც მართლმადიდებელი სარწმუნოების მიმდევრები არიან. ამან ხელი შეუწყო იქაური უდიების იდენტიფიცირებას სომხებთან, რამაც მთიანი ყარაბაღის ომის დროს მათი შევიწროება გამოიწვია, რის გამოც ისინი იძულებულნი გახდნენ სოფ. ნიჯიდან აყრილიყვნენ.

ოღუზის რაიონში მცხოვრები უდიები მართლმადიდებლები არიან, თუმცა მათ შორის გრიგორიანელებსაც ვხვდებით. ისინი ძირითადად სოფ. ნიჯში ცხოვრობენ. უნდა აღინიშნოს, რომ ქრისტიანობას უდიებმა თავისი ძველი რელიგიური წარმოდგენებიც შეურთეს. ამის გამო სადღესასწაულო ცერემონიები უდიური რწმენებისა და ქრისტიანული კულტების ნაზავს წარმოადგენს.

უდიური ეკლესია სოფ.ნიჯში

ყოფა-ცხოვრება

უდიების საქართველოში ჩამოსახლება 1920-იან წლებს უკავშირდება. ისინი ყვარლის რაიონში დამკვიდრდნენ. სოფელს, სადაც ისინი პირველად დასახლდნენ, ზინობიანი ეწოდა იმ პიროვნების პატივსაცემად, რომელმაც ემიგრირებულ უდიებს უწინამძღვრა. მისი სახელი იყო ზინობ სელიკოშვილი. 1937 წელს საბჭოთა კავშირში მიმდინარე რეპრესიებისას სელიკოშვილი დააპატიმრეს და სოფელს ოქტომბერი დაარქვეს.

1921-22 წლებში აზერბაიჯანში გაჩაღებული სამოქალაქო ომის სირთულეებმა ვართაშენის მცხოვრებთა ნაწილი, რომელიც მართლმადიდებლობას აღიარებდა, აიძულა საქართველოში გადმოსახლებულიყო. ვართაშენში უდიები ძირითადად მიწათმოქმედებას მისდევდნენ: თესავდნენ ხორბალს, ქერს, ფეტვს, მოჰყავდათ ბრინჯი და ყურძენი. მესაქონლეობას ისინი ნაკლებად ეტანებოდნენ. მათი შემოსავლის ერთ-ერთი წყარო მეაბრეშუმეობაც იყო.

საქართველოში გადმოსახლების შემდეგ უდიებმა არსებითად შეინარჩუნეს ტრადიციული სამეურნეო დარგები, თუმცა სოფ. ზინობიანში ძირითადად ქერისა და სიმინდის მოყვანა დაიწყეს. გადმოსახლების პირველ წლებში ბრინჯიც მოჰყავდათ, თუმცა შემდგომ, რეგიონში შექმნილი ეკონომიკური ვითარების გამო, ამ კულტურამ დაკარგა სამეურნეო მნიშვნელობა. თანდათანობით გაქრა აგრეთვე მეურნეობის ტრადიციული დარგი - კრამიტის წარმოება. უდიებმა მეზობელ რაიონებში სეზონურ სამუშაოებზე სიარულიც დაიწყეს, რაც ადრე, ვართაშენში, არ იყო მათთვის დამახასიათებელი. სოფ. ზინობიანში უდიების ცხოვრების პირველ ათწლეულში სეზონურ სამუშაოზე მათთან ლეზგები ჩადიოდნენ. ლეზგებისა და უდიების საურთიერთო ენა აზერბაიჯანული იყო.

ცვლილებები მოხდა სახლის მშენებლობის ტრადიციაშიც. საქართველოში უდიები ტყიან ადგილებში დასახლდნენ, ამიტომ ქვის სახლების ნაცვლად ხის სახლების მშენებლობა დაიწყეს. მოგვიანებით მათმა სახლებმა ქართველთა სახლების სახე მიიღო.

დროთა განმავლობაში შეიცვალა მათი ჩაცმის სტილიც და სრულიად გაქრა ქალის მიერ თავსაბურავის ტარებისა და სახის ქვედა ნაწილის დაფარვის ტრადიციაც. ქართველებთან თანაცხოვრებამ შეცვალა მიცვალებულის დაკრძალვის წესებიც. თუ ვართაშენში გარდაცვალებიდან მეორე დღესვე ხდებოდა დაკრძალვა, საქართველოში, ადგილობრივი ტრადიციის გავლენით, ეს ვადა 3-4 დღემდე გაიზარდა.

მცირერიცხოვნობის მიუხედავად, უდიები ინარჩუნებენ ეთნიკურ თვითმყოფადობას (თვითდასახელება უდი). უდიების უმრავლესობა კარგად ფლობს ქართულ ენას. ამას ხელს უწყობს ყოველდღიური ურთიერთობა ქართველებთან და საშუალო სკოლა, სადაც სწავლა ქართულად მიმდინარეობს. სოფ. ზინობიანში ახლად დასახლებულმა უდიებმა იცოდნენ აზერბაიჯანულიც, მაგრამ შემდგომმა თაობებმა აზერბაიჯანული ენა აღარ იციან. ვართაშენში უდიებმა, სომხებთან თანაცხოვრების შედეგად, სომხურიც იცოდნენ. ქართულის, სომხურის, აზერბაიჯანულის გარდა უდიებს შორის ფართოდ იყო გავრცელებული რუსული ენაც. სოფ. ზინობიანში ჩამოსახლების შემდეგ უდიები უმაღლესი განათლების მიღებას თბილისში ამჯობინებდნენ, ცოტანი მიდიოდნენ ამისთვის რუსეთში.

1970-იანი წლებისათვის სოფ. ზინობიანში უდიური სიმღერები შემორჩენილი აღარ იყო. ადგილობრივი მცხოვრებნი ქართულ და აზერბაიჯანულ სიმღერებს მღერიან. სხვა ხალხებთან თანაცხოვრებამ შერეულ ქორწინებებსაც შეუწყო ხელი. თავიდან უფრო ხშირი იყო ქართველი ქალების გათხოვების ფაქტები უდიებზე. მერე და მერე კი უდი ქალებიც თხოვდებოდნენ ქართველებზე.

უდიებს სკოლაში მშობლიური ენის შესწავლის საშუალება მცირე ხნით მიეცათ 1934-39 წლებში. შემდგომ უდიური ენის შესწავლა შესაძლებელი შეიქნა მხოლოდ 2002 წელს, როდესაც უდიური ენის შემსწავლელი კურსები გაიხსნა და თითქმის ერთი წელი მოქმედებდა, სანამ ფინანსური დახმარება არ შეწყდა. კურსებს პრინცი ჰანს ფონ ზაქსენ ალტენბურგი აფინანსებდა, რომელიც უდიების საკითხით არის დაინტერესებული. მამული ნეშუმაშვილის განცხადებით, საქართველოს უდიების ასოციაციამ უდიური ენის სასწავლო პროგრამა ქართული ალფაბეტის საფუძველზე შექმნა, რადგანაც უდიები ქართულ გარემოში ცხოვრობენ და ბავშვობიდანვე მხოლოდ ქართულად საუბრობენ.

უდიების კულტურული მემკვიდრეობის შენარჩუნებისათვის საქართველოს უდიების ასოციაციამ ადგილობრივ სკოლაში ისტორიული მუზეუმი დააფუძნა, რომელიც 2003 წელს გაიხსნა. პროექტი დონორების დახმარებით 1000 ამერიკული დოლარით დაფინანსდა. მუზეუმს სკოლის პირველი სართულის ერთი ოთახი უკავია. ამჟამად ეს მუზეუმი მსოფლიოში ერთ-ერთ ყველაზე მცირერიცხოვან ერს ეთნიკური იდენტიფიკაციის გაღვივებასა და შენარჩუნე ბაში ეხმარება

გამოყენებული ლიტერატურა და წყაროები:

1. უდიური ენა, ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10. თბ., 1986, გვ. 102.

2. საფრთხეში მყოფი კავკასიური ენები საქართველოში,
[http://titus.fkidg1.uni frankfurt.de/ecling/ecling03.htm#descr].

3. ტელეკომპანია იმედი, გადაცემა დროება, 2005 წელი.

4. საქართველოს სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტი, საქართველოს მოსახლეობის 2002 წლის საყოველთაო აღწერის შედეგები.

5. Удины, Совецкий Энциклотедический Словарь. М., 1980, ñ. 1386.

6. Волкова Н. Г., Удины Грузии, Полевые иследования Института Этнографии, 1975, Издательство НАУКА М., 1977, С. 110-116.

7. Григорян М., Удины стоят на пороге самоуничтожения, Голос Армении, 14.05.2005.

8. Кузнецов И., Удины, 2003, Библиотеуа Вехи, [http://www.vehi.net/istoriya/Armenia/kagantv/udiny.html].

9. Мамедов À., Некоторые аспекты современной этничесуой ситуации в Азербаиджане Центральная Азия и Кавказ, №6, 1999. [http://www.ca-c.org/ journal/cac-06-1999/mamedov.shtml]

10. John M. Clifton, Deborah A. Clifton, Peter Kirk, and Roar Ljÿkjell, The Sociolinguistic Situation of the Udi in Azerbaijan, SIL International, 2005.

11. Wolfgang Schulze, The cognitive dimension of clausal organization in Udi, 2000.

12. Agency France Press, Christian minority in Azerbaijan gets rid of Armenian eye sore, February 17, 2005.

რელიგიები საქართველოში

უბრალოდ - კათოლიკე

ნუგზარ ბარდაველიძე

რომის ეკლესია

ეპისკოპოსი ჯუზეპე პაფოტო. მსახურება თბილისის კატოლიკურ ტაძარში

რომის კათოლიკე ეკლესია, ან უბრალოდ ხალხური ენით - კათოლიკური ეკლესია (თავად ამ აღმსარებლობის მიმდევრები მას რომის წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას უწოდებენ) - ყველაზე მრავალრიცხოვანი დედამიწაზე არსებულ კონფესიათა შორის დღეისათვის კათოლიკეთა საერთო რაოდენობა 1,2 მილიარდს აჭარბებს, რაც მსოფლიო მოსახლეობის საერთო რაოდენობის 15 პროცენტია.

კონტინენტების მიხედვით. ყველაზე მეტი კათოლიკე ამერიკაში ცხოვრობს, კონტინენტის მოსახლეობის 65 პროცენტი. მეორე ადგილზე ევროპაა, სადაც კათოლიკენი მთელი მოსახლეობის 42 პროცენტს შეადგენენ. ამასთან შედარებით, საქართველოში კათოლიკეთა რაოდენობა ერთობ მოკრძალებულია. 1898 წლის აღრიცხვით, ტფილისისა და ქუთაისის გუბერნიებში 20 ათასი ქართველი კათოლიკე სახლობდა (უნდა ვიფიქროთ, რომ „ქართველში“ - ლათინური წესის კათოლიკეები იგულისხმება), 1912 წლის აღრიცხვით კი კათოლიკეთა რაოდენობა 30 ათასს აღწევდა. 1990 წლისათვის საქართველოში 50 ათასი ლათინური წესის კათოლიკე ცხოვრობდა, მოსახლეობის საერთო რაოდენობა კი იმჟამად 5,5 მილიონი იყო.

2002 წლისათვის ქვეყნის მოსახლეობამ 1,1 მილიონით იკლო, ლათინური წესის კათოლიკეთა რაოდენობამ კი 35 ათასი შეადგინა. გარდა ამისა. საქართველოში აღმოსავლური წესის კათოლიკეებიც სახლობენ, მათგან 20 ათასი სომხურ-კათოლიკური წესის მიმდევარია, დაახლოებით 1,5 ათასი - ასირიულ-ქალდეური წესისა, რამდენიმე ათეული კი უნიატია ანუ ბერძნულ-კათოლიკური წესის აღმსარებელი.

სარწმუნოების წყაროდ კათოლიკეებს, ისევე როგორც მართლმადიდებლებს, სწამთ წმიდა წერილი და წმიდა გადმოცემა (ანუ ეკლესიის ტრადიცია). გარეგნული განსხვავებანი რომის იმპერიის ვრცელ ტერიტორიაზე არსებულ ადგილობრივ ეკლესიებს შორის ყოველთვის არსებობდა, რაც სხვადასხვა ეთნიკური ტრადიციით იყო განპირობებული. IV საუკუნის ბოლოსთვის რომის იმპერიაში, რომის ეპისკოპოსის საყდრის გარდა, არსებობდა ალექსანდრიის, ანტიოქიის, კონსტანტინოპოლისა და იერუსალიმის საეპისკოპოსოები (საპატრიარქოები), რომლებიც სულიერად ხელმძღვანელობდნენ იმპერიის ქრისტიან მოსახლეობას. ერთიანი იმპერიის გაყოფის შემდეგ აღმოსავლეთ რომის (შემდგომში ბიზანტიის იმპერიის სახელითაც რომ მოვიხსენიებთ) ტერიტორიაზე ოთხი საპატრიარქო აღმოჩნდა და აქ სახელმწიფო და ლიტურგიულ ენად ბერძნული დამკვიდრდა, ხოლო დასავლეთ რომის იმპერიის ეკლესიათა ერთადერთ ლიტურგიულ და, საერთოდ, საკომუნიკაციო ენად ლათინური იქცა. გარკვეული დროის განმავლობაში ლათინური ევროპის საერთაშორისო ენის ფუნქციასაც ასრულებდა.

ცხადია, ენობრივი და პოლიტიკური გაყოფა როდისმე ლიტურგიულ სეპარაციასაც გამოიწვევდა. მართლაც, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიებს შორის უთანხმოება რამდენჯერმე წარმოიშვა. ერთ-ერთი სერიოზული განხეთქილება ბიზანტიაში ხატმებრძოლეობის გამარჯვებამ გამოიწვია, თუმცა ამ ერესის დაგმობის შემდეგ რომმა აღადგინა კონსტანტინოპოლთან თანაზიარება. აღმოსავლეთისა და რომის ეკლესიებს შორის დაპირისპირების მთავარი მიზეზს პირველობისათვის ბრძოლა წარმოადგენდა. მოგვიანებით კი, მართლმადიდებელი ეკლესია განხეთქილების საბაბად filioque - ასახელებდა (რომის ეკლესია, აღმოსავლურისგან განსხვავებით, სულიწმიდის მამისა და ძისაგან გამომავლობას აღიარებს).

საღმრთისმეტყველო საკითხების გამო წამოჭრილი კამათი, რომელსაც 1054 წელს კონსტანტინოპოლში მივლინებული პაპის ლეგატი, გერმანელი კარდინალი ჰუმბერტი წარმართავდა, პატრიარქ მიქაელ კერულარიოსთან დაპირისპირებასა და პირად შეურაცყოფაში გადაიზარდა, რაც ურთიერთშეჩვენებით დასრულდა. თუმცა საქმე ისაა, რომ მათ ეკლესიები არ შეუჩვენებიათ, როგორადაც ამ ფაქტს ხშირად წარმოაჩენენ ხოლმე. და მაინც, 1054 წლის 16 ივლისი ისტორიკოსების მიერ მიჩნეულია ეკლესიის გაყოფის ოფიციალურ თარიღად და, ერთი მხირივ, აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი და, მეორე მხრივ, დასავლეთის კათოლიკე ეკლესიების ცალ-ცალკე განვითარების საწყისად. თუმცა ეს სრულიადაც არ ნიშნავს, რომ ლათინური წესის მიმდევრები როდისმე არ მიიჩნევდნენ თავს მართლმადიდებლებად და არც მართლმადიდებლებს უთქვამთ ოდესმე უარი თავიანთი ეკლესიის კათოლიკეობაზე (საყოველთაობაზე).

ვატიკანის II კრების შემდეგ რომის ეკლესიამ მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადადგა ეკლესიათა დაახლოებისაკენ. 1965 წლის 7 დეკემბერს, კრების დახურვის წინა დღეს, ვატიკანსა და კონსტანტნოპოლოში რომის პაპმა და მსოფლიო პატრიარქმა გამოაქვეყნეს ერთობლივი განცხადება 1054 წლის ანათემის ერთობლივი გაუქმების შესახებ. რომის ეკლესიასთან ერთიანობაში მყოფ აღმოსავლურ (უნიატურ) ეკლესიებში კი ყოველთვის ითქმებოდა და დღესაც ითქმება მრწამსი ფილიოქუე-ს გარეშე, პაპიც აღმოსავლურ ეკლესიებში ლიტურგიის დროს მრწამსს მართლმადიდებლური ტრადიციით, filioque-ს გარეშე, წარმოთქვამს.

წვლილი

რომაული ლიტურგიის ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა რომის პაპმა გრიგოლ დიდმა (590-604), რომლის სახელს უკავშირდება სახელწოდება „გრიგორიანული ლიტურგია“ (ქართული ვერსიით „გრიგოლ დიდის წირვა“), და „გრიგორიანული გალობა“. მასვე ეკუთვნის შუა საუკუნეების კათოლიკე ეკლესიის დოქტრინის ჩამოყალიბება. განსაკუთრებულ აღნიშვნას იმსახურებს გრიგოლ დიდის წიგნი „დიალოგები“, რომელიც ჰაგიოგრაფიული ლიტერატურის მსოფლიო კლასიკას წარმოადგენს. გრიგოლ დიდი რომის კათოლიკე ეკლესიის მიერ ადრეული ეკლესიის რვა მოძღვართა შორისაა აღიარებული (დასავლელთაგან - იერონიმესთან, ამბროსი მედიოლანელთან, ავგუსტინესთან, ხოლო აღმოსავლელთაგან - ათანასე ალექსანდრიელთან, ბასილი დიდთან, გრიგოლ ღმრთისმეტყველთან და იოანე ოქროპირთან ერთად).

ასევე დიდი კვალი დატოვა კათოლიკური საეკლესიო სკოლის განვითარებაში ისიდორე სევილიელმა (570-636). მისი კრებული „ეტიმოლოგიები“ იმ დროის საეკლესიო სკოლის ენციკლოპედიაა.

გამოჩენილი ღმრთისმეტყველი იყო კენტერბერის მთავარეპისკოპოსი ანსელმი, რომელიც სქოლასტიკის მამად არის მიჩნეული. მის ნაშრომებში განხილულია არსობის, ყოფიერებისა და ღმრთაებრიობის პრობლემები. ანსელმმა უდიდესი წვლილი შეიტანა შუა საუკუნეების ევროპული ფილოსოფიის განვითარებაში. მის მიერ შექმნილ თეორიას ღმრთის არსებობის შესახებ კანტმა ონტოლოგიური უწოდა.

უდიდესი კვალი დატოვეს შუა საუკენეების თეოლოგიასა და ფილოსოფიაში ალბერტუს დიდმა და ბონავენტურამ. მაგრამ ყველაზე დიდი ღვაწლი თეოლოგიის განვითარებაში, დასავლეთის ეკლესიის მეხუთე მოძღვრად და წმიდანად შერაცხულმა, დომინიკელთა ორდენის ბერმა, თომა აკვინელმა შეიტანა. თომა აკვინელის მოძღვრებას დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალობა. XX საუკუნეში ჩამოყალიბებული ფილოსოფიური მიმდინარეობა - ნეოთომიზმი სწორედ წმიდა თომას მემკვიდრეობას ემყარება.

კათოლიკე ეკლესიის სოციალური დოქტრინა

მეტად მნიშვნელოვანი იყო კათოლიკე ეკლესიის ისტორიაში პაპ ლეონ XIII-ის მიერ 1891 წელს გამოქვეყნებული ენციკლიკა „Rerum Novarum“. ამ ენციკლიკით საფუძველი ჩაეყარა ეკლესიის სოციალურ დოქტრინას, რომელმაც კაცობრიობის ისტორიაში პირველად რელიგიური გაერთიანების მხრიდან სახელმწიფოს წინაშე სოციალური საკითხები წამოჭრა. ლეონ XIII -მ მოითხოვა ეკონომიკურად გაჭირვებულთა პრობლემებს მიდგომოდნენ სამართლიანობისა და სიყვარულის ქრისტიანული იდეალების პოზიციიდან. ენციკლიკაში გაცხადებულ იყო ეკლესიის მზაობის შესახებ, დახმარებოდა მშრომელებს ყოფითი პირობების გაუმჯობესებაში, სასიცოცხლო მინიმუმის გაზრდაში, ქალთა შრომის პირობების დაცვაში, სამუშაო დღის ხანგრძლივობის შემცირებაში.

მნიშვნელოვანი გარდატეხა შეიტანა თანამედროვეობის პრობლემებთან ეკლესიის დამოკიდებულებაში პაპმა იოანე XXIII. თავის ენციკლიკებში მან ადამიანებს მშვიდობიანი თანაარსებობისაკენ მოუწოდა. მის მიერ მოწვეულმა

ვატიკანის II კრებამ (1962-1965) საფუძვლიანი ცვლილებები შეიტანა ეკლესიის ყველა სფეროში. თუმცა ამ რეფორმების დასრულება უკვე მომდევნო პაპს, პავლე VI-ს, ერგო წილად, რომელმაც თავის ენციკლიკებში ძირითადად ყურადღება დაუთმო ქრისტიანულ ჰუმანიზმს, სოციალური თანასწორობის პრინციპებსა და მსოფლმხედველობით პლურალიზმზე დაფუძნებული საზოგადოების მოდელს.

იოანე პავლე II თავის ენციკლიკებში განსაკუთრებულ უპირატესობას ანიჭებდა სოციალურ საკითხებს. მან ეკლესიის ყურადღება ადამიანის უფლებების დაცვაზე გაამახვილა.

პაპი

ლათინური ტერმინი „პაპა“ მომდინარეობს ბერძნული სიტყვა „პაპა“-საგან, რაც „მამას“ ნიშნავს. ადრე - ქრისტიანულ ხანაში მორწმუნეები ასე მიმართავდნენ მღვდლებს, ეპისკოპოსებს. აღმოსავლეთის ქრისტიანულ ეკლესიებში „პაპის“ ტიტული მინიჭებული ჰქონდა ალექსანდრიის პატრიარქს, ხოლო დასავლეთის ეკლესიაში პაპის ტიტულს რომისა და კართაგენის ეპისკოპოსები ატარებდნენ. IV საუკუნიდან პაპის ტიტულს დასავლეთში მხოლოდ რომის ეპისკოპოსი ატარებს. კათოლიკურ საეკლესიო სამართალში „პაპს“ ცვლის გამოთქმა - რომის პონტიფექსი. პონტიფექსის ტიტულს ატარებდნენ რომის უზენაესი ქურუმები, იმპერატორები, მათ შორის კონსტანტინე დიდი. პონტიფექსი ლათინურად ხიდების მშენებელს ნიშნავს, რაც ამქვეყნიურ სამყაროსა და ღმერთს შორის დამაკავშირებლის სიმბოლოა.

პაპის მთავარი წოდება რომის ეპისკოპოსია, მისი სრული ტიტული კი არის - ქრისტეს ვიკარიუსი, მოციქულთა მეთაურის პეტრეს მემკვიდრე, მსოფლიო ეკლესიის უზენაესი პონტიფექსი, დასავლეთის პატრიარქი, იტალიის პრიმასი, რომის ოლქის მთავარეპისკოპოსი და მიტროპოლიტი, ქალაქ რომის ეპისკოპოსი, ქალაქ-სახელმწიფო ვატიკანის მეთაური, ღმრთის მსახურთა მსახური.

ყველა გზა რომში მიდის

არსებობის 28 საუკუნის განმავლობაში რომი ყოველთვის მსოფლიოს ყურადღების ცენტრში რჩებოდა: ჯერ როგორც მსოფლიო იმპერიის დედაქალაქი, შემდეგ კი დასავლური ქრისტიანული სამყაროს ცენტრი, წმიდა ქალაქი, სადაც განისვენებენ წმიდა პეტრე და პავლე მოციქულები, სადაც მთელი მსოფლიოდან იქნა შეკრებილი მრავალი ქრისტიანული სიწმიდე. რომი, პირველი მილიონიანი ქალაქი, სადაც თავმოყრილია ანტიკური, შუა საუკუნეების, აღორძინებისა და ახალი დროის კულტურისა და ხელოვნების უთვალავი შედევრი, ჭეშმარიტი ქალაქი-მუზეუმია; ამავდროულად ეს არის ქალაქი, სადაც დაიდგა ქართველი მეფის პირველი ძეგლი და ქალაქი, სადაც პირველი ქართული წიგნი დაიბეჭდა.

რომი - ქალაქი, სადაც აღმოცენებულია მდოგვის მარცვალივით მცირე და ლიბანის კედარივით მძლავრი ქალაქი-სახელმწაფო ვატიკანი (ვინაიდან მის ქვეშევრდომად მიიჩნევს თავს მსოფლიოს თითქმის ყოველი მეექვსე ადამიანი).

რომში პაპის საკათედრო ტაძრად, 313 წელს, იმპერატორ კონსტანტინე დიდის ძალისხმევით, ლატერანის ბორცვზე აგებული წმ. იოანეს ბაზილიკა იქცა. ეს არის ქრისტიანთა დევნის შემდეგ აგებული პირველი ტაძარი, რომელიც იმ ადგილზე აღიმართა, სადაც ერთი ცნობილი რომაელი ქრისტიანის სახლში მოწყობილი ეკლესია მდებარეობდა. IV საუკუნეშივე პეტრე და პავლე მოციქულთა დაკრძალვის ადგილებზეც აიგო გრანდიოზული ბაზილიკები. 1500 წლიდან ვატიკანის ბორცვზე თითქმის ხელახლა აგებული წმ. პეტრეს ბაზილიკა პაპების მთავარ რეზიდენციად იქცა (თუმცა რომის საკათედრო ტაძრად მაინც წმ. იონეს ბაზილიკა რჩება). ეს არის მსოფლიოში უდიდესი ტაძარი 44 საკურთხევლით. თითოეული ცალკე ეკლესიას წარმოადგენს. მთავარი საკურთხეველი კი თავად წმინდა პეტრეს აკლდამაზე იმყოფება.

ლათინური წესის კათოლიკეები და საქართველო

ლათინური წესის კათოლიკური ეკლესია-მონასტრები საქართველოში XIII საუკუნიდან არსდება და სხვადასხვა ინტერვალით დღევანდელ დღემდე მოქმედებს. ლათინური წესის სამღვდელოების საქართველოში ჩამოსვლა იყო შედეგი საქართველოს მეფეების ძლიერი სურვილისა და მრავალჯერადი თხოვნისა რომის პაპების მიმართ. რუსუდან მეფის მოწვევით ფრანცისკელი ბერები 1233 წელს ჩამოდიან თბილისში და პირველ კათოლიკურ მისიას აფუძნებენ.

წმინდა მარტინის სახელობის ლათინური წესის დომინიკელთა ქართული კათოლიკური მონასტერი საქართველოში 1240 წელს დაარსდა. საქართველო-რომის ურთიერთობებში გიორგი V ბრწყინვალის მეფობისას დგება მნიშვნელოვანი ხანა. გიორგი V ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული პოლიტიკური ფიგურაა საქართველოს ისტორიაში. მან ერთადერთმა შესძლო ქვეყნის გაერთიანება, გაძლიერება და საერთაშორისო ავტორიტეტის აღდგენა მშვიდობიანი დიპლომატიური გზით, ომების გარეშე. გიორგი V-ის საგარეო დიპლომატიის გამარჯვებად უნდა ჩაითვალის ის ფაქტი, რომ მან რომის პაპ იოანე XXII -ს იზმირიდან თბილისში გადმოატანინა საეპისკოპოსო კათედრა. 1329 წელს ეპისკოპოსად იოანე ფლორენციელი დაინიშნა, რომელიც მანამდე თბილისში მსახურობდა და ქართულიც მშვენივრად იცოდა. ამავე პერიოდში ლათინი ეპისკოპოსი სოხუმშიც ინიშნება. XVI საუკუნეში ოსმალეთისა და სეფიანთა ირანის მიერ პოლიტიკურ ბლოკადაში მოქცეულ საქართველოში კათოლიკურმა მისიებმა დროებით არსებობა შეწყვიტა.

საერთოდ, XVI საუკუნის პირველი ნახევარი მძიმე იყო, მათ შორის კათოლიკე ეკლესიისთვისაც. რეფორმაციამ, პროტესტანტულმა დაპირისპირებამ ის მძიმე ვითარებაში ჩააგდო. 1545-1563 წწ. ტრიდენტის მსოფლიო XIX საეკლესიო კრებამ კათოლიკე ეკლესია კრიზისიდან გამოიყვანა. ეკლესიის განახლებისაკენ მიმართულმა ახალმა კურსმა კათოლიკური სამყაროს ყველა მიმართულებას ახალი სუნთქვა და ძალა შთაბერა. კათოლიკე ეკლესია გახდა უფრო თანამედროვე, დინამიკური. სამღვდელობა მეტად დაუახლოვდა მრევლს. XVII საუკუნიდან კონგრეგაცია „პროპაგანდა ფიდეს“ დაარსების შემდეგ გააქტიურდა ეკლესიის საგანმანათლებლო და მისიონერული საქმიანობა.

XVII საუკუნიდან კათოლიკე ეკლესიას კვლავ გაეხსნა გზა საქართველოსაკენ, ეს კი პოლიტიკურ ძალთა გადანაწილებითა და ინტერესთა თანხვედრით გახდა შესაძლებელი. 1628 წელს პორტუგალიელმა მისიონერებმა თეიმურაზ I-ს დედამისის, წმიდა ქეთევან წამებულის, ნეშტის ნაწილები ჩაუტანეს. მადლიერების ნიშნად ავგუსტელ მისიონერებს თეიმურაზმა გორში მიწის ნაკვეთი აჩუქა. სწორედ იქ აიგო კიდეც ეკლესია, სამრეკლო და ორი სახლი, სადაც თვით მეფეც, ოჯახთან ერთად ხშირად ესწრებოდა ლათინურ წირვას.

იოანე პავლე II და ილია II

1629 წელს, რომში, „პროპაგანდა ფიდეს“ ხელშეწყობით და საქართველოს ელჩის, ნიკიფორე ირბახისა და სტეფანე პაოლინის მონაწილეობით, იბეჭდება პირველი ქართული წიგნი - „ქართულ-იტალიური ლექსიკონი“, რასაც შემდეგ

„პროპაგანდა ფიდეს“ სტამბაში სხვა ქართული წიგნების გამოცემა მოჰყვა.

1630 წლიდან სამეგრელოს მთავრის, ლევან დადიანის, მოწვევით სამეგრელოში დომინიკელთა ორდენის ბერები ჩადიან. „ჩემთვის სასიამოვნოა იტალიელი მღვდლის ნახვა. ეს ხალხი ყველაზე უფრო ნიჭიერ და განათლებულ ერად მიმაჩნია მთელს მსოფლიოში. ჩვენს წინაპრებს ყოველთვის ჰქონდათ სურვილი ენახათ და თავიანთ გვერდით ჰყოლოდათ ამ ერის წარმომადგენლები,“ - ამ სიტყვებით მიმართა ლევან II -მ დომინიკელ მისიონერებს. ამავე პერიოდში კათოლიკეთა მისიონი არსდება კახეთში, გურიაში, ქუთაისში, თბილისში. ეკლესიებთან ერთად იხსნება სკოლებიც. ქართველი მეფეები კათოლიკე მღვდლების მიმართ განსაკუთრებული სიყვარულითა და მადლიერებით გამოირჩეოდნენ. ავღანეთში მეომარ ქართლის მეფეს, გიორგი XI-ს, თან ახლდნენ კაპუცინი ბერები, რომელთაც მეფე მთელი თავის საგანძურს ანდობდა. ქაიხოსრო მეფეც (1709-11), რომელიც ასევე ავღანეთში იბრძოდა, გვერდიდან არ იცილებდა კარმელიელ ბერებს. ორი ქაიხოსროსთან ერთად დაიღუპა, ხოლო ერთ-ერთი მათგანი ფარულად მისი მოძღვრის მოვალეობასაც ასრულებდა.

კათოლიკე ეკლესიის მიმართ დიდ სიმპათიას ამჟღავნებდნენ და ამ ეკლესიის წევრებიც გახდნენ, ოღონდ აღმოსავლური ტიპიკონის (ბერძნულ-კათოლიკური წესის) მიმდევრები, სულხან-საბა ორბელიანი და კათოლიკოსი ანტონ I. ისინი და, როგორც ჩანს, სხვა ქართველებიც უნიატებს განეკუთვნებოდნენ, რადგან ღმრთისმსახურება მათ ქართულ ენაზე ჰქონიათ. (ლათინური წესის კათოლიკეები ვატიკანის II კრებამდე მხოლოდ ლათინურად მსახურებდნენ).

XVIII საუკუნის დასაწყისიდან კათოლიკე ეკლესიის მისიები კიდევ უფრო მეტად ამოქმედდა ოსმალების მიერ მიტაცებულ სამცხეშიც, სადაც კათოლიკური საკრებულოები საუკუნეების განმავლობაში არსებობდა.

XIX საუკუნეში, როდესაც საქართველო რუსეთის კოლონიად გადაიქცა და ქართული ენა იდევნებოდა, მხოლოდ კათოლიკური მისიები აგრძელებდნენ ქართულად მსახურებას და ყოველნაირად ეწინააღმდეგებოდნენ ცარიზმის კოლონიურ პოლიტიკას. ამის გამო 1844 საქართველოდან გაასახლეს იტალიელი სასულიერო პირები, რომლებმაც არ ისურვეს, დამორჩილებოდნენ რუსეთის იურისდიქციას. მაგრამ, ამავე დროს, საქართველოში კათოლიკე ეკლესიის ფართო აღმშენებლობაც მიმდინარეობდა. 1808-1900 წლებში აიგო 2 დიდი ტაძარი თბილისში, თითო-თითო გორში, ქუთაისში, ბათუმში, სოხუმში, ახალციხესა და სოფელ უდეში.

საქართველოდან განდევნილმა ქართველმა კათოლიკე მღვდლებმა სტამბულში დააფუძნეს მონასტერი, სემინარია, სკოლა, სტამბა და ბიბლიოთეკა, რომელიც დღემდე აგრძელებს საქმიანობას.

თუ 1818 წლისათვის საქართველოში 9 ათასი კათოლიკე ცხოვრობდა, მომდევნო პერიოდში კათოლიკეთა რიცხვი სწაფად იზრდება საქართველოში გადმოსახლებული პოლონელებისა და გერმანელების ხარჯზე. მათი მხარდაჭერითა და ცნობილი ქართველი მეცენატების, ძმები ზუბალაშვილების, ფინანსური დახმარებით განახლდა კათოლიკური ტაძრების მშენებლობა. ყველა ტაძარში XIX საუკუნის II ნახევრისთვის უკვე ქართულად მსახურებენ. ამ პერიოდში დაიწყო სამეცნიერო მოღვაწეობა ქართული საეკლესიო ისტორიის დიდმა მკვლევარმა მღვდელმა მიქელ თამარაშვილმა, ხოლო ქართული კლასიკური მუსიკის ფუძემდებელი, აღმსარებლობით კათოლიკე, ზაქარია ფალიაშვილი თბილისის კათოლიკური ტაძრის ორგანისტად მსახურობდა.

1921 წლისათვის, როდესაც განხორციელდა საქართველოს ბოლშევიკური ოკუპაცია, ქვეყანაში ქართველ კათოლიკეთა ოცდაათამდე საკრებულო მოქმედებდა. გარდა ამისა, თითქმის ამდენივე იყო საკრებულო, რომლებშიც არაქართველი კათოლიკეები იყვნენ გაერთიანებული. კათოლიკური საკრებულოები, ტაძრები, ეკლესიები მოქმედებდნენ კახეთში, ქართლში, სამცხე-ჯავახეთში, იმერეთის სოფლებში, ბათუმსა და სოხუმში, საზღვარგარეთ კი - სტამბულში. კომუნისტური მმართველობის ეპოქაში ბოლშევიკური რეპრესიების შედეგად დაპატიმრეს და დახვრიტეს თითქმის ყველა კათოლიკე მღვდელმსახური. თბილისის წმ. პეტრეს და პავლე მოციქულების ტაძრის გარდა, საქართველოში დაიხურა ყველა კათოლიკური ეკლესია. ფაქტობრივად, საქართველოში კათოლიკე ეკლესია კონფესიათა შორის ყველაზე რეპრესირებული აღმოჩნდა. 80-იანი წლების ბოლოს, როდესაც „პერესტროიკამ“ ერთგვარი დათბობა მოიტანა, გააქტიურდნენ ფაქტობრივად მოქმედი კათოლიკური საკრებულოები, მაგრამ, სანამ ქართველი კათოლიკე მორწმუნეები ხელისუფლების ბიუროკრატიულ ბარიერებს ებრძოდნენ, ხუთი ყველაზე ცნობილი კათოლიკური ტაძარი საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ მიისაკუთრა. მიუხედავად იმისა, რომ კათოლიკური საკრებულოები არსებობდნენ და ოფიციალურადაც ითხოვდნენ წართმეულის დაბრუნებას, ბათუმის, ქუთაისის, გორის, სოფელ უდესა და ივლიტის ტაძრები მართლმადიდებლებს გადაეცათ. ეს უსამართლო გადაწყვეტილება ხელს უშლის ორი ეკლესიის დაახლოებას და დღემდე მოუგვარებელ პრობლემად რჩება. ასევე პრობლემად რჩება ქართველი კათოლიკეების მიმართ მართლმადიდებელთა ერთი ნაწილის ანტიკათოლიკური განწყობილება და წარმოებული ფსიქოლოგიური პრესინგი.

ვატიკანი და დამოუკიდებელი საქართველო

1991 წლის ზაფხულში საქართველოს ესტუმრა კარდინალი კაზაროლი. ვიზიტის მიზანი იყო დამოუკიდებლობაგამოცხადებულ საქართველოსა და ვატიკანს შორის ურთიერთობის დამყარება. 1992 წელს ვატიკანმა ოფიციალურად აღიარა საქართველოს რესპუბლიკა, რასაც მალე სრულუფლებიანი ელჩის დანიშვნა მოჰყვა. შემდგომ დაინიშნა სამოციქულო ადმინისტრატორიც.

2000 წელს კავკასიის ლათინური წესის კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრატორი, მღვდელი ჯუზეპე პაზოტო პაპმა ეპისკოპოსად აკურთხა.

კათოლიკური ორდენები საქართველოში

საბჭოთა რეჟიმის პირობებში ქვეყანაში აკრძალული იყო კათოლიკური საბერმონაზვნო ორდენების საქმიანობა. ბერ-მონაზვნებს უბრალოდ აპატიმრებდნენ, თუმცა ისინი, სამოქალაქო სამოსში ჩაცმულნი, არალეგალურად მაინც აგრძელებდნენ თავიანთ სასულიერო მისიას, მათ შორის თბილისშიც.

1989 წლის ივნისში თბილისს ეწვია სათნოების ორდენის დამაარსებელი, მსოფლიოში სახელგანთქმული დედა ტერეზა. ამ ვიზიტის მიზანი 9 აპრილის დროს მოწამლულთა მორალური თანადგომა და დამოუკიდებლობის გზაზე მყოფი საქართველოს გამხნევება იყო. დედა ტერეზამ თბილისში სათნოების სახლი დააფუძნა და იქ ოთხი წევრი დატოვა. აქედან დაიწყო იმხანად ჯერ კიდევ საბჭოთა სინამდვილისათვის უცნობი საეკლესიო ქველმოქმედების ეპოქა. 1992 წლის დასაწყისიდან კათოლიკური საერთაშორისო ორგანიზაცია „კარიტასი“ იწყებს საქართველოში მასშტაბური დახმარების პროგრამების განხორციელებას, რომელსაც დღესაც აგრძელებს თბილისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში მოქმედი „კარიტასის“ ადგილობრივი საზოგადოებები.

1996 წელს თბილისში წმიდა კამილოს ორდენი აგებს პოლიკლინიკას, რომელიც უფასოდ ემსახურება სოციალურად დაუცველ მოსახლეობას. 1999 წელს თბილისში, ქუთაისში, გორსა და ბათუმში იხსნება დედა ტერეზას ორდენის საქველმოქმედო ცენტრები; ქველმოქმედების გარდა კათოლიკე ეკლესია ფართო საგანმანათლებლო-კულტურულ საქმიანობას ეწევა: აფინანსებს წიგნების თარგმნასა და გამოცემას, სამეცნიერო სიმპოზიუმებს, ახალგაზრდობის საგანმანათლებლო და დასაქმების პროგრამებს. თუმცა მისი საქმიანობის ფართოდ გაშლას ხელს უშლის იურიდიული სტატუსის უქონლობა, საქველმოქმედო გრანტების დაბეგვრა და ა.შ. რაც, იმედია, ახლო მომავალში მოგვარდება.

დასასრულის მაგიერ

გასული საუკუნის მიწურულს, 1999 წლის ნოემბერში, მრავალი წინააღმდეგობის მიუხედავად, რომის პაპი იოანე პავლე II ჩვენს ქვეყანას ეწვია. ეს საქართველოს ისტორიაში კათოლიკე ეკლესიის მეთაურის პირველი ვიზიტი იყო. თბილისის აეროპორტში მან ქართულად წარმოთქვა სიტყვა, რომელშიც მკაფიოდ გამოიხატა საქართველოს ეკლესიასთან ერთიანობის სურვილი. სწორედ იოანე პავლეს II იმედის ამ სიტყვებით გვინდა დავასრულოთ ჩვენი საუბარი საქართველოში კათოლიკე ეკლესიაზე:

აღმოსავლეთისა და დასავლეთის შესაყარზე მყოფ საქართველოს ეკლესიას ყოველთვის ღია ჰქონდა კარი სხვა ქრისტიან ერებთან ურთიერთობისათვის. დროდადრო მტკიცდებოდა და ღრმავდებოდა მისი კავშირ-ურთიერთობა რომის საყდართან და, მართალია, ზოგჯერ გარკვეულ დაძაბულობასაც უჩენია თავი, მაგრამ არასოდეს გამქრალა საერთო ქრისტიანული მოწოდების ცნობიერება. აქ, თქვენს შორის ჩემი ყოფნა გამოხატულებაა იმისა, თუ რაოდენ

მძაფრად ესწრაფვის კათოლიკე ეკლესია საქართველოს ეკლესიასთან ერთიანობას, ქრისტეს მიერ ვნების წინაღამეს თავისი ყველა მოციქულის ერთობისათვის აღვლენილი ლოცვის პასუხად.

რელიგიები საქართველოში

ნაწყვეტი საქართველოში კათოლიკეთა სინოდზე წარმოთქმული სიტყვიდან

+ კლაუდიო გუჯეროტი

წმიდა საყდრის დესპანი საქართველოში

ღვთის წყალობით დავასრულეთ კავკასიის ლათინური წესის კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრაციის სინოდი, რომელსაც უერთდება ასირიულქალდეური ეკლესიის თემიც.

მადლობას ვუძღვნით უფალს იმისთვის, რომ მოგვიხმო, ვიყოთ კათოლიკე ქრისტიანები, ქრისტეში ერთიანნი ნათლობისა და საიდუმლოებათა ძალით, ჩვენს მოძღვართა წინამძღოლობით და პაპთან ერთობით, რომელიც არის მემკვიდრე პეტრესი და მოწოდებულია რწმენაში განამტკიცოს თანამოძმენი. ამ რწმენას ერთგული იყვნენ ჩვენი წინაპრები დევნის წლებში და ჩვენც უნდა ვუერთგულოთ მას.

ყოველი წყალობა იმავდროულად პასუხისმგებლობაცაა. ამიტომაც სინოდი გამოხატავს არა მხოლოდ უფლებას, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, მოვალეობას პასუხი ვაგოთ ჩვენი ეკლესიის წინაშე. ვაი, მას, ვინც გაექცევა ქრისტეს მიერ დაკისრებულ მოვალეობას, ვინც უკან დაიხევს სირთულეების წინაშე, ვინც კათოლიკედ რჩება მანამდე, სანამ დახმარებას იღებს და მიდის, როცა აწყენინებენ; ვაი, მას ვისაც ეკლესია თავის პირად საკუთრებად მიაჩნია, თავისი მოძმენი კი კონკურენტებად წინა ადგილებისა თუ პრივილეგიების მიღების საქმეში; ვაი მას, ვისაც მიაჩნია, რომ მხოლოდ მისი მეთოდია გზა მიდის მარადიული ხსნისა. ასე და ამგვარად, საერო პირთა როლი მომდიანარეობს არა ორგანიზაციის საჭიროებებიდან, არამედ თვით ნათლობის ბუნებიდან. საკუთარი ნათლობის ღალატი კი ნიშნავს ვუღალატოთ იესოს, როგორც იუდამ.

თუკი საერო პირებს ამხელა პასუხისმგებლობა აკისრიათ, მით უფრო დიდია იგი ბერ-მონაზვნებისა და მღვდლებისათვის. ისეთ პატარა ეკლესიაში, როგორიც ჩვენია, იზოლაციისა და დევნილობის წლების შემდეგ, ერთობის პირველი მაგალითი სწორედაც ბერ-მონაზვნებმა და მღვდლებმა უნდა მოგვცენ. განსაკუთრებით კი ამ უკანასკნელებმა, რადგან სწორედ ისინი არიან მსგავსნი იესოსი, ჩვენი მოძღვრისა. აქაური მღვდლები დიდი თავდადებით იღწვიან. სწორედ ამის დამსახურებაა, რომ დღეს აქა ვართ და ველით იმ დღეს, როცა მოგვცემთ თქვენს შვილებს, რათა შემდგომში ისინი წარუძღნენ თქვენს ხალხს. მაგრამ, ჩვენმა მღვდლებმაც უნდა გაითავისონ, რომ მათი პასუხისმგებლობა ვრცელდება არა მხოლოდ მათდამი მინდობილ ფარაზე, არამედ მთელს ადგილობრივ ეკლესიაზე.

თუკი დღეს ეკლესია დაყოფილი და დანაწევრებულია, ეს იმიტომ ხდება, რომ საკმარისად ვერ ვიღწვით ერთიანობის შესაქმნელად. ზოგჯერ გვგონია, რომ უმჯობესია გავჩუმდეთ, მივხედოთ საკუთარ საქმეებს, არ ავიტკივოთ აუტკივარი თავი; უმჯობესია გავუღიმოთ უფროსებს და დავემალოთ პრობლემებს. და თუ მეზობელი თემი ვერ მუშაობს, ეს მათი თავსატეხია. მე მხოლოდ ჩემი სოფელი, ჩემი მრევლი, ჩემი მოძრაობა მაინტერესებს. ესაა ჩემი ეკლესია. სხვა მე არ მაინტერესებს. კარგად დაიხსომეთ: საქართველოში ეკლესია ერთადერთია, მღვდლობის ტიპიც ერთადერთია და ის, თუნდაც სხვადასხვა გზებით, ერთადერთ ეკლესიას უნდა უმსახურებოდეს.

ეპისკოპოსი და პაპი მხოლოდ ნიშნები კი არა, მოვალენი და პასუხისმგებელნიც არიან ამ ერთობისა. ერთობა კი ყველას გამართლებას თუ საკითხების უმრავლესობით გადაწყეტას როდი ნიშნავს, არამედ იმ მძიმე ჯვრის ტარებაა, გადაწყვეტილების მიღებას რომ გვავალდებულებს, თუნდაც ეს გადაწყვეტილება ყველასთვის მოსაწონი არ იყოს. ჩვენ დაგვეკისრა მძიმე მოვალეობა მტკიცე ნაბიჯით წარვუძღვეთ წინ ღმერთის ხალხს, მაშინაც კი, როცა თავადაც ვცოდავთ და შიშით ვკანკალებთ. ამისთვის მოგვეცა წინამძღოლის კვერთხი. გაგვაკრიტიკებენ? ვერ გაგვიგებენ? განა ვინმე შეგვპირდა ამქვეყნიურ დიდებას, ან იოლ პოპულარობას? ჩვენ კარგად გვესმის, რომ ეკლესია ვერ იარსებებს სამართლიანი, მაგრამ ძლიერი, მტკიცე, მაღალორგანიზებული და საიმედო ხელის გარეშე, იმისა, ვინც მოწოდებულია ემსახუროს უფალ იესოს, თავის თანასახიერებთან ერთად.

უნდა ითქვას, რომ საქართველოში ჩვენი მრევლისა თუ მღვდლების რაოდენობა, მსოფლიოს საშუალო მაჩვენებლის ფონზე, საკმაოდ მაღალია. მაგრამ, ვიცით კი ყოველდღიური სამრევლო საქმიანობის სწორად წარმართვა? სხვებზე ხშირად ვსტუმრობთ გაჭირვებულებს? სწორად ვიყენებთ ჩევნს დროს? ვახერხებთ კი მოვიწესრიგოთ ჩვენივე თავი, ჩვენი სახლი, ჩვენი ეკლესია, ჩვენი ლიტურგია ან თუნდაც ის ჟურნალები თუ ჩანაწერები, სადაც ჩვენი საკრებულოების ისტორიაა ასახული? ვიცით კი ერთად მუშაობა, ჩვენივე საქმიანობის ეფექტურობის ასამაღლებლად? სინოდი საშუალებას გვაძლევს უკვე ხვალიდან შევუდგეთ იმ ერთობის განხორციელებას, რომლის აუცილებლობაზეც აქ ვსაუბრობთ.

ძვირფასო ძმებო, მაინც რა მომავალს გვისახავს სინოდი? რას უნდა ველოდეთ ამ წყალობიდან? მართალია, კათოლიკეები ცოტანი ვართ, ყურს არ გვიგდებენ, მაგრამ, თქვენ ხომ საქართველოს მოქალაქენი ხართ. როცა ინსტიტუტ «საბას» შესანიშნავ გამოცემებს გავეცანი, რომლებიც ქართული კულტურისათვის უდიდესი შენაძენია, კითხვა დამებადა: „ვის აქვს უფლება ეს მეცნიერები, რომლებმაც თავიანთი სული და გული ჩადეს ამ წიგნებში, მეორე ხარისხის ქართველებად გამოაცხადოს მხოლოდ იმიტომ, რომ კათოლიკენი არიან? ან როცა საქართველოს ეროვნულ ჰიმნს ვუსმენთ და გულზე ხელი გვიდევს, ვის აქვს უფლება დაივიწყოს, რომ ეს ჰიმნი კათოლიკე ადამიანის შექმნილია? რიტორიკის ხმაური მალე გაივლის, „საბას“ მეცნიერთა ნაღვაწი კი საუკუნეებს შემორჩება და არაერთხელ შეგვახსენებს თავს. იგივე ითქმის „კარიტასზე“, კამილელთა პოლიკლინიკისა თუ დედა ტერეზას ორდენის მონაზონთა, სხვა მრავალთა საქმიანობის შესახებ. განა ნებართვა უნდა გვჭირდებოდეს იმისთვის, რომ ქართველთა ერთმა ნაწილმა მეორეს დახმარების ხელი გაუწოდოს? ან შეიძლება, რომ გადასახადებით იბეგრებოდეს ჩევნი საქველმოქმედო საქმიანობა, რომლითაც ქართველ ღარიბებს ვეხმარებით?

და მაინც, სულით არ უნდა დავეცეთ. იმედი ღვთის საჩუქარია. უკვე გამოჩნდა მცირე ნიშნები ყურადღებისა, ძმობისა, პატივისცემისა. განსაკუთრებით იზრდება პატივისცემის გამოხატულება ჩვენი მართლმადიდებელი ძმების მხრიდან. განა მისაბაძ მაგალითად არ უნდა დავისახოთ წმიდა მამა იოანე პავლე მეორე, რომელიც, ავადმყოფობის მიუხედავად, ესტუმრა ქართულ მიწას, თუმცა იცოდა, რომ მართლმადიდებლებთან ერთად პირჯვრის გადაწერის უფლებაც არ ჰქონდა? და მაინც ჩამოვიდა, ესტუმრა მართლმადიდებელთა ეკლესიებს, თაყვანი სცა მათ სიწმინდეებს, გაუწოდა ძმობის ხელი, გული გაუღო სათნოებას. ნუ დაველოდებით, რომ მხოლოდ სხვებისგან წამოვიდეს ამგვარი ნიშნები. ყველაზე დიდი ძალადობა სწორედ დევნილ უმცირესობაში შეიძლება წარმოიშვას, რადგან მისი წევრების გულებში შესაძლოა წყენამ და შურისძიების წადილმა დაისადგუროს. განა ასე იქცეოდა იესო ქრისტე? განა მან მტრებისთვისაც არ ილოცა? ისტორიას ღმერთი განაგებს. ეს ხსნის ისტორიაა. ღმერთია ჩვენი სამართალიც. დროც ღმერთის ხელთაა. ჩვენ თესვა გვევალება. მოსავლის აღება კი ჩვენთვის არავის დაუვალებია. ვინ დაგვიჯერებს, რომ ღმერთის სიყვარულის შვილები ვართ, თუკი კვლავაც ძალადობაზე ვილაპარაკებთ, თითქოს შურისძიებისათვის ხელსაყრელ მომენტს ველოდებოდეთ? „ვისაც არ უყვარს, ის ღმერთს არ იცნობს“ - შეგვახსენებს წმიდა იოანე. ამ მცნებისგან არავინაა თავისუფალი, თუნდაც რომ საფასური ძალზე მაღალი იყოს. „თუ მხოლოდ ის გიყვართ, ვინც კარგად გეპყრობათ, რაღა დამსახურება გექნებათ?“. თუ არჩევანი სამართლიანობასა და სათნოებას შორის უნდა გაკეთდეს, უსათუოდ სათნოება უნდა ავირჩიოთ, იმის რწმენით, რომ სამართლიანობა მოვა, როგორც ნაყოფი სათნოებისა. საკუთარი უფლებების დაცვა ყოველთვის გამორიცხავს სიძულვილს, ძალადობას, უკუგდებას. ჩვენ დარწმუნებულნი ვართ, რომ მართლმადიდებლებსაც იგივე ღმერთი, იესო ქრისტე სწამთ და საიდუმლოებათა მეშვეობით ისინიც იღებენ ღვთის წყალობას. განა ჩვენც ამიტომ არ ვითხოვთ ჩვენს საიდუმლოებათა აღიარებას? ეკლესია ხომ, თუნდაც გაყოფილი, მაინც ერთია, როგორც ამას ხშირად იმეორებდა იოანე პავლე მეორე. და თუკი მართლაც ერთნი ვართ, როგორ შეგვიძლია გულიდან ამოვიღოთ ისინი, ვინც ღმერთს უყვარს და ვისაც ხსნას პირდება?

ჩვენ ყველანი მოხიბლულნი ვართ უძველესი ქართული კულტურითა და ტრადიციებით, ისეთი ფასეულობებით, როგორიცაა სამშობლოს სიყვარული, ღრმა რწმენა, მეგობრობის კულტი, ოჯახის ინსტიტუტისადმი პატივისცემა, გულთბილი სტუმართმოყვარეობა. მაგრამ, უკლებლივ ყველამ უნდა ვიზრუნოთ, რომ ეს ღირებულებანი თანამედროვე საზოგადოებაშიც ხორციელდებოდეს, რათა ქართული ოჯახი იყოს ჯანსაღი, არ არსებობდნენ გაყიდული თუ მიტოვებული ბავშვები, არავინ აცლიდეს მათ შინაგან ორგანოებს გაყიდვის მიზნით; ვიღვაწოთ, რათა სკოლები კორუფციის ბუდე კი არა, ის ადგილი იყოს, სადაც ისწავლება სიცოცხლის ფასეულობანი, წარსულის გამოჩენილ მოღვაწეთა მაგალითები, პოეზიის სილამაზე, მხატვრობის ჰარმონია, ყველა ჭეშმარიტი ქართველი ხელოვანის შემოქმედება, განურჩევლად მათი რელიგიური მრწამსისა; უნდა ვიღვაწოთ, რათა ქართველ ბავშვებს შევუქმნათ ღირსეული მომავალი და ავარიდოთ ისინი სასოწარკვეთას და იმ მოჩვენებით სამყაროს, რომელსაც ნარკოტიკები თუ ალკოჰოლი ჰქვია; უნდა ვიღვაწოთ, რათა მოხუცები კვლავაც დარჩნენ სიბრძნის მატარებლებად; უნდა ვუერთგულოთ ტრადიციებს, მაგრამ მექანიკურად კი არ უნდა გავიმეოროთ ისინი, არამედ კარგად გავიაზროთ და სახარებას მივუსადაგოთ; მისაბაძ მაგალითად არ უნდა დავისახოთ უპატიოსნოდ გამდიდრებული ადამიანი, ის ვისაც გონია, რომ ეკლესიისთვის ნაჩუქარი ფულით სულის ხსნას „გამორჩება“; უნდა ვიღვაწოთ, რათა ქალი მხოლოდ შვილების დედა კი არ იყოს, არამედ ცხოვრების მეგზურიც, რომელსაც არ უღალატებენ და ერთგულებით შეიყვარებენ; უნდა ვიღვაწოთ, რათა პირადი სიამოვნება აბსოლუტურ ფასეულობად კი არ იქცეს, როგორც ეს ცხოველებშია, არამედ სიყვარულისა და მეგობრობის ერთიან მონახაზში მოექცეს; ვიღვაწოთ ისეთი საზოგადოების შესაქმნელად, სადაც სიყვარული სუფევს და რომლისთვისაც ღირს თავის გაწირვა; საზოგადოებისა სადაც დედა საკუთარ წიაღშივე არ ჩაკლავს და ზედმეტი ბარგივით არ მოისვრის თავის შვილებს მხოლოდ იმის გამო, რომ მათი გაჩენა დაგეგმილი არ ჰქონია. არადა, ჯერ კიდევ რამდენი დედა ჰკლავს დამდეგ სიცოცხლეს ჩვენს ირგვლივ!

ამ ბრძოლას მხოლოდ მაშინ მოვიგებთ, თუ ყველა მორწმუნე ერთად დაირაზმება. ხოლო თუ ერთმანეთთან კინკლაობას გადავყვებით („ჩემი ჯგუფი“, „ჩემი თემი“, „ჩემი მოძრაობა“, „ჩემი კონგრეგაცია“, „ჩემი საქველმოქმედო პროექტები“, „მე მართლმადიდებელი ვარ“, „მე კათოლიკე ვარ“...) დამარცხებისთვის ვართ განწირულნი. ამით კი ისევ ის უსინდისო ადამიანები ისარგებლებენ, საკუთარი ჯიბის მეტი რომ არაფერი ადარდებთ და ცდილობენ რაც შეიძლება მეტის მოპარვა მოასწრონ. სანამ ჩვენ ერთმანეთს ვექიშპებით, ისინი იპარავენ, ძარცვავენ, ანადგურებენ, ჰკლავენ...

აი, ძმანო და დანო, რა სიმაღლეებს გვისახავს სინოდი. ვაჟკაცობა, შემართება და ძალა გვჭირდება. ჩვენ ხომ ღმერთის ხელები ვართ, მისი ნიშნები ამ სამყაროში. კმარა სლუკუნი, მწირი და უნაყოფო მოთხოვნები! კმარა წუწუნი, კმარა თვითგვემა! „ადექი და გაიარე!“ - მიმართავს უფალი თითოეულ ჩვენგანს. მაშ, ფეხზე წამოვდგეთ და ვიღვაწოთ ქრისტესა და ეკლესიისათვის. ფეხით შევუდგეთ სასუფევლის გზას. „ყველაფერი თქვენია - გვამხნევებს პავლე მოციქული - პავლეც, აპოლონიც, კეფაც, სამყაროც, სიცოცხლეც, სიკვდილიც, აწმყოც, მომავალიც. ყველაფერი თქვენია! თქვენ ხომ ქრისტეს ხალხი ხართ, ქრისტე კი ღმერთია“.

ამინ.

Toleranse

მერაბ ღაღანიძე

იმ დღეებში, 1998 წლის ზაფხულში, მსოფლიოს სხვადასხვა რელიგიური თუ არარელიგიური პერიოდული გამოცემა ჯერ კიდევ თავიანთ პირველ გამოხმაურებებს ბეჭდავდა მამა ბერნჰარდ ჰერინგის ავტობიოგრაფიული წიგნის გამო, - რომლის სახელწოდებაა „თავისუფალი და ერთგული: ჩემი ცხოვრება კათოლიკე ეკლესიაში“, - როცა გამოქვეყნდა ცნობა, რომ 86 წლის ცნობილი გერმანელი თეოლოგი და რედემპტორისტი მღვდელი ბავარიაში გარდაიცვალა. „სიყვარული უფრო მეტია, ვიდრე მცნება“, - ამბობდა საქვეყნოდ აღიარებული ღმრთისმეტყველი და ამ თვალსაზრისს, ამ თავის თეოლოგიურ პოზიციას ახორციელებდა იგი თავის სამოძღვრო თუ სამონაზვნო მოღვაწეობაში, თავის ლექციებსა თუ მოხსენებებში, თავის 90-ზე მეტ წიგნსა თუ ასობით ნარკვევში. ამ თვალსაზრისს იცავდა და ატარებდა იგი როგორც ზნეობრივი ღმრთისმეტყველების პროფესორი და როგორც რომის პაპების საგანგებო მრჩეველი, როგორც ვატიკანის მეორე მსოფლიო კრების თეოლოგ-კონსულტანტი.

ბერნჰარდ ჰერინგი 1912 წელს დაიბადა გერმანიაში და სიყმაწვილიდანვე სასულიერო სამსახურისათვის განეწყო. 22 წლისა იგი რედემპტორისტთა კონგრეგაციის წევრი ხდება, ხოლო 27 წლისა ხელდასხმულ იქნა მღვდლად. მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში იგი სასულიერო სამსახურს სამედიცინო სამსახურს უთავსებს, ხოლო ომის დამთავრების შემდგომ მამა ჰერინგი რომის

ალფონსიანას პაპის აკადემიის პროფესორი ხდება. ეს უმაღლესი სასულიერო სასწავლებელი, რომელიც წმიდა ალფონსუს ლიგუორის, ეკლესიის მოძღვრის, სულიერ-ინტელექტუალურ ტრადიციებს აგრძელებს, ზნეობრივი ღმრთისმეტყველების ყველაზე მნიშვნელოვანი ცენტრია კათოლიკურ სამყაროში. ბერნჰარდ ჰერინგის იქაური სამეცნიერო და პედაგოგიური მოღვაწეობა - პიუს XII -ის პაპობის ჟამიდან - მნიშვნელოვანი ნიშანსვეტია XX

საუკუნის ზნეობრივი ღმრთისმეტყველების განვითარებისათვის. ალფონსიანაში მისი მიწვევა კი შემთხვევითი არ ყოფილა, რადგან ჯერ კიდევ 1947 წელს მის მიერ

ტუბინგენის უნივერსიტეტში დაცულ სადოქტორო დისერტაციას - „წმიდა და კეთილი: რელიგიასა და ზნეობას შორის დამოკიდებულების გამო“ - არაერთი დადებითი გამოხმაურება ხვდა წილად როგორც საეკლესიო, ასევე აკადემიურ წრეებში. თუმცა მის მთავარ ნაშრომად, რომელიც XX საუკუნის თეოლოგიური აზრის მნიშვნელოვან შენაძენადაა აღიარებული, მიჩნეულია სამტომიანი კომპენდიუმ-მონოგრაფია „ქრისტეს სჯული: ზნეობრივი ღმრთისმეტყველება სამღვდელოთა და საეროთათვის“, რომელიც გასული საუკუნის 60-იან წლების დასასრულს გამოქვეყნდა, მაგრამ რომელიც, ამის მიუხედავად, დღემდე მიიჩნევა ზნეობრივი თეოლოგიის ერთ-ერთ უმთავრეს სახელმძღვანელოდ კათოლიკურ საღმრთისმეტყველო წრეებში.

ბუნებრივია, რომ ამდენად ავტორიტეტული თეოლოგი რომის პაპმა, იოანე XXIII -მ, ვატიკანის II კრების (1962-1965) ერთ-ერთ კონსულტანტად მიიწვია მოსამზადებელ ეტაპზევე და იგი მის დამთავრებამდე, 1965 წლის 8 დეკემბრამდე, ასრულებდა ამ მოვალეობას. კათოლიკური სამყაროსათვის ამ კრების მნიშვნელობა წარუვალი და განმსაზღვრელია; ამ კრებაზე მიღებული აქტებით ცხოვრობს დღევანდელი კათოლიკე ეკლესია, მისი სამღვდელოება, ბერ-მონაზვნობა, საერონი; ამ კრების მიერ განსაზღვრული კალაპოტით მიემართება თანამედროვე კათოლიკური თეოლოგია. ბერნჰარდ ჰერინგმა კი უშუალო მონაწილეობა მიიღო კრებაზე მიღებულ ისეთ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებათა ჩამოყალიბებაში, როგორებიცაა ადამიანის ღირსებისა და მოწოდების ეკლესიისეული ხედვა, ეკლესიის დამოკიდებულება ომისა და მშვიდობის, ქორწინების მიზნების, ეკლესიაში საეროთა ადგილისა და დანიშნულების მიმართ. კრების შემდეგ მან დიდი დრო და გარჯა მოანდომა სამედიცინო ეთიკის კვლევას და ეკლესიის პოზიციის ჩამოყალიბებას ამ მწვავე სფეროში.

1986 წლის შემდეგ იგი საცხოვრებლად ჰარცის მონასტერში გადადის, მაგრამ სამოძღვრო, საგანმანათლებლო და აკადემიური მოღვაწეობა მას კიდევ თორმეტი წელი - სიკვდილამდე - არ შეუწყვეტია.

თავისი დაძაბული და სისხლსავსე ცხოვრების განმავლობაში ბერნჰარდ ჰერინგი ყოველთვის აღსავსე იყო მადლიერების გრძნობით ღმრთაებრივი ნების წინაშე. „არასოდეს შევწყვეტ გაკვირვებას ღმრთის მოსიყვარულე განგების მიმართ და იმის მიმართ, თუ როგორ მზრუნველად მივყავართ მას თავისუფლების გზაზე“, - წერდა იგი თავის ავტობიოგრაფიაში, რომელიც მის გარდაცვალებამდე მცირე ხნით ადრე გამოქვეყნდა. მისი ცხოვრება კი, როგორც ყველა ნამდვილი ქრისტიანის ცხოვრება, არასოდეს ყოფილა ადვილი.

მას თავდაპირველად მღვდლად მსახურება მოუწია ნაციონალ-სოციალისტურ გერმანიაში, სადაც არა მარტო უნდობლად და ეჭვით უყურებდნენ კათოლიკე ეკლესიას, არამედ საბოლოო მიზნად ისახავდნენ მის განადგურებას, თუმცა ნაციზმის ფუძემდებლებს მიაჩნდათ, რომ ომის დამთავრებამდე აჩქარება არ ღირდა, რადგან ეკლესიის გაქრობა მხოლოდ დროის საკითხი იყო (ამიტომ, ბოლშევიკებისაგან განსხვავებით, ისინი 10 ან 15 წელიწადში არ აპირებდნენ და არ ვარაუდობდნენ მის მოსპობას).

ომის დაწყებისთანავე ჰერინგი ფერშლად იქნა გამწესებული ვერმახტის სანიტარულ ბატალიონში: თავდაპირველად - ოკუპირებულ საფრანგეთში, შემდგომ კი - აღმოსავლეთის ფრონტზე, რუსეთში. თითქოსდა სამედიცინო სამსახური უსაფრთხო უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ბრძოლებში მოხვედრილი სასულიერო პირი არაერთხელ გადაურჩა სიკვდილს, იგი რამდენჯერმე დაიჭრა.

იმ დროიდან, რაც ომის შემდეგ იგი სასულიერო და თეოლოგიურ საქმიანობას დაუბრუნდა, მისი კოლეგები არცთუ იშვიათად ეჭვით და უნდობლად უყურებდნენ მის თეოლოგიურ თვალსაზრისს, მის ამა თუ იმ პოზიციას, მის დამოკიდებულებას მწვავე ზნეობრივი საკითხების მიმართ; ზოგიერთი მას დაჟინებით მიიჩნევდა ეკლესიის შიგნით „მემარცხენე-რადიკალური ფრთის“ წარმომადგენლად. ერთი პირობა, საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ, რაკი ჰერინგის რამდენიმე შეხედულება არ ეთანხმებოდა ეკლესიის ოფიციალურ მოძღვრებას, ზნეობრივი თეოლოგიის პროფესორს მის წინააღმდეგ დისციპლინური ზომის აღძვრის საფრთხეც კი დაემუქრა, თუმცა ეკლესია მაინც შემწყნარებელი აღმოჩნდა მის მიმართ, მისი განსხვავებული აზრის მიმართ (დისციპლინური ზომა გამოიხატება იმით, რომ სარწმუნოების მოძღვრების კონგრეგაცია, საკითხის მრავალწლიანი შესწავლის შედეგად, ამა თუ იმ თეოლოგის ან თეოლოგთა შეხედულებას გამოაცხადებს შეუთავსებლად კათოლიკე ეკლესიის მოძღვრებასთან, რის შემდეგაც ამ შეხედულების ავტორს აღარ აქვს უფლება, თავისი თვალსაზრისი გაავრცელოს კათოლიკე ეკლესიის სახელით; ამ კონგრეგაციას უკანასკნელ ხანებამდე, პაპად არჩევამდე, სათავეში ედგა კარდინალი იოზეფ რაცინგერი, ამჟამად - პაპი ბენედიქტე XVI).

ჰერინგი ვერც ფიზიკურ განსაცდელს გადაურჩა: გარდაცვალებამდე ოცი წლით ადრე, ონკოლოგიური დაავადების გამო, მას მძიმე ოპერაციის გადატანა მოუხდა, რის შედეგადაც მას ამოაჭრეს ხორხი. ბერნჰარდ ჰერინგი იძულებული გახდა, ხმის იოგების გარეშე დაუფლებოდა მეტყველებას. და მაინც, ამის შემდეგაც, სიკვდილამდე, იგი ისევ განაგრძობდა თავის ყოველდღიურ მოღვაწეობას - აღასრულებდა ღმრთისმსახურებას, კითხულობდა ლექციებს, ყოველთვის მზად იყო დახმარება აღმოეჩინა ყველა იმისთვის, ვისაც სულიერი ძიებების გზაზე მხარში ამოდგომა ან მეგზურობა სჭირდებოდა.

დაბოლოს, ერთი ეპიზოდი მამა ბერნჰარდ ჰერინგის საფრონტო წარსულიდან, რომლის შესახებაც იგი თავის ავტობიოგრაფიულ მოგონებებში მოგვითხრობს:

როცა მძაფრი ბრძოლებისას ერთ რუსულ სოფელს სასტიკად უტევდა არტილერია, იმ სახლში, სადაც გერმანელი ფერშალი, იგივე კათოლიკე მღვდელ-მონაზონი, შემთხვევით აღმოჩნდა, დიასახლისმა დაიჩივლა, რომ მისი სამი მცირეწლოვანი შვილიდან ორი მოუნათლავი იყო. მაშინ მამა ჰერინგმა გადაწყვიტა, რომ ყმაწვილების მონათვლა - სიკვდილის საფრთხის წინაშე - მთელი იმ სადღესასწაულო ზეიმურობით ჩაეტარებინა, როგორიც კი შესაძლებელი იყო იმ პირობებში.

რა თქმა უნდა, გერმანელი თეოლოგი მღვდლისაგან განსხვავებით, რუსმა გლეხის ქალმა არ იცოდა, რომ ქრისტიანული ეკლესიის კანონიკური სამართალი განსაკუთრებულ, საგანგებო და გამოუვალ მდგომარეობაში სრულიად შესაძლოდ მიიჩნევს მონათვლას არა მარტო სხვა აღმსარებლობის ღმრთისმსახურის, არამედ ერისკაცის მიერ და თვით უწყლოდაც კი. ამიტომ კათოლიკე მღვდელმა გადაწყვეტა, ქრისტეს ნათლის გარეშე არ დაეტოვებინა სასიკვდილო საფრთხეში აღმოჩენილი ყმაწვილები. „ზედმეტია იმის თქმა, რომ მე ისინი მართლმადიდებელ ქრისტიანებად მოვნათლე, რადგან მხოლოდ მართლმადიდებელი ეკლესია იყო მათი სულიერი სამკვიდრებელი, - იხსენებდა შემდგომში ჰერინგი, - პირჯვარსაც მე იმ წუთებში მართლმადიდებლურად ვიწერდი - მარჯვნიდან მარცხნივ. ამ გამოცდილებამ კი ჩემი აზროვნების საზღვრები უფრო მეტად გააფართოვა“.

ამის შემდეგ, როცა აუცილებლობა მოითხოვდა, ომის ქარცეცხლში აღმოჩენილი რუსი თუ უკრაინელი ყმაწვილების მონათვლა ბერნჰარდ ჰერინგის სამღვდელო მოღვაწეობის განუყოფელ ნაწილად იქცა, იმ ხანგძლივი ცხოვრებისა და მოღვაწეობისა, რომელიც მიწიერ განზომილებაში 1998 წლის 3 ივლისს, ბავარიის მომცრო ქალაქ ჰაგ ინ ობერბაიბერნში, დასრულდა.

სამართალი

ლეილა შაჰინი თურქეთის წინააღმდეგ

მასალა მოამზადა ნონა კალანდაძემ

ლეილა შაჰინი აღიზარდა ტრადიციულ მუსულმანურ ოჯახში. რელიგიური მრწამსიდან გამომდინარე, ის თავის მოვალეობად თვლიდა მუსულმანური თავსაფრის ტარებას.

ლეილა ჯერ ბურსის უნივერსიტეტის სამედიცინო ფაკულტეტზე სწავლობდა, შემდეგ კი სწავლა სტამბულის უნივერსიტეტში განაგრძო. სწავლის პერიოდში იგი მუსულმანურ თავსაფარს ატარებდა.

1998 წელს სტამბულის უნივერსიტეტის პრორექტორის ბრძანებით დადგინდა, რომ თურქეთის კონსტიტუციის, ქვეყნის კანონმდებლობისა და ადამიანის უფლებათა ევროპული კომისიის წესების შესაბამისად, ის სტუდენტები, რომლებიც მუსულმანურ თავსაფარს ატარებდნენ, არ დაიშვებოდნენ ლექცია-სემინარებსა და გამოცდებზე. ისინი, ასევე, ვერ მოხვდებოდნენ რეგისტრირებულ სტუდენტთა სიაში. იმ შემთხვევაში, თუ სტუდენტი წინ აღუდგებოდა ამ წესს, ლექტორს უფლება ჰქონდა ამის შესახებ უნივერსიტეტის ადმინისტრაციისთვის ეცნობებინა და შესაბამისი დისციპლინური ზომები მიეღო.

იმავე წელს მუსულმანური თავსაფრის ტარების გამო ლეილა არ დაუშვეს რამდენიმე გამოცდაზე. ის, ასევე, არ შეუშვეს ლექციაზე. მის წინააღმდეგ გაატარეს დისციპლინური ღონისძიებები, კერძოდ: ფაკულტეტის დეკანმა გააფრთხილა ლეილა მოეხადა თავსაფარი და დამორჩილებოდა სტუდენტთა ჩაცმის წესებს.

აღნიშნულ ბრძანებას დეკანატის წინ სტუდენტთა არასანქცირებული შეკრება მოჰყვა. ისინი აპროტესტებდნენ ჩაცმის დადგენილ წესებს სტამბულის უნივერსიტეტში. ამ შეკრებაში თავად შაჰინიც მონაწილეობდა. საპროტესტო შეკრებას შესაბამისი ღონისძიებები მოჰყვა დეკანატის მხრიდან. მათ დისციპლინური ზომები მიიღეს ამბოხებული სტუდენტების მიმართ, თვით ლეილა უნივერსიტეტის პრორექტორის ბრძანებით ერთი სემესტრის განმავლობაში ჩამოაშორეს სწავლის პროცესს. ეს გადაწყვეტილება მან სტამბულის ადმინისტრაციულ სასამართლოში გაასაჩივრა, თუმცა საჩივარი განუხილველი დარჩა.

საჩივარში ლეილა აღნიშავდა, რომ ეს ბრძანება ლახავდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8, მე-9 და მე-14 მუხლებს; ასევე, კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლს. აღნიშნული მუხლებით აღიარებული იყო პირადი და საოჯახო ცხოვრების პატივისცემის უფლება, აზრის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება, დისკრიმინაციის აკრძალვა, განათლების მიღების უფლება. აგრეთვე, შაჰინის განცხადებით, ქვეყანაში არ არსებობდა ამ ბრძანების შესაბამისი კანონმდებლობა. ამდენად, პრორექტორს არ ჰქონდა უფლება გამოეცა მსგავსი აქტი.

1999 წელს, სტამბულის ადმინისტრაციულმა სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის საჩივარი, რადგან უმაღლესი განათლების შესახებ აქტის თანახმად, უნივერსიტეტის პრორექტორს, სასწავლო პროცესის ინტერესებიდან გამომდინარე, ჰქონდა უფლება გამოეცა აქტი სტუდენტთა ჩაცმულობის შესახებ.

აღნიშნული უფლება უნდა განხილულიყო შესაბამისი კანონმდებლობის, საკონსტიტუციო სასამართლოსა და უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილებების საფუძველზე.

ამ სასამართლოების პრეცედენტული სამართლის თანახმად, ბრძანებაც და დისციპლინური ღონისძიებებიც კანონიერი იყო.

1999 წელს ლეილა შაჰინი სასწავლებლად ვენაში გაემგზავრა.

ქვეყნის შიდა სამართალი

ქვეყნის კონსტიტუციის თანახმად, თურქეთის რესპუბლიკა არის დემოკრატიული, საერო და სოციალური სახელმწიფო, რომელიც დაფუძნებულია კანონის უზენაესობაზე და ცნობს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს. ყველა ადამიანი თანასწორია კანონის წინაშე და აკრძალულია რაიმე სახის დისკრიმინაცია ენის, რასის, სქესის, კანის ფერის, პოლიტიკური შეხედულების, მსოფლმხედველობისა თუ რელიგიური ნიშნით. აგრეთვე, აღიარებულია მამაკაცისა და ქალის უფლებრივი თანასწორობა. სახელმწიფო უზრუნველყოფს აღნიშნულ თანასწორობას. კონსტიტუციით, ასევე, აღიარებულია რწმენის, სინდისისა და აზრის თავისუფლება, თუმცა კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში შესაძლებელია ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვა. განათლების მიღების უფლება რეგულირებულია კანონმდებლობით. სახელმწიფო ზედამხედველობს და აკონტროლებს განათლების სფეროს.

ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა. მიღებული გადაწყვეტილებანი დაუყოვნებლივ ცხადდება ოფიციალურ გაზეთში და სავალდებულოა საკანონმდებლო, აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლებისთვის.

რელიგიური სამოსი და სეკულარიზმის პრინციპი

თურქეთის რესპუბლიკა დაარსდა იმ პრინციპით, რომ ქვეყანა იქნებოდა საერო. საერო და სასულიერო ცხოვრება ერთმანეთს გაემიჯნა. ჯერ კიდევ მე-19 საუკუნეში წარმოიშვა თანამედროვე საზოგადოების შექმნის იდეა, სადაც ყველა მოქალაქეს, განურჩევლად რელიგიისა, სქესისა თუ სხვა ნიშნისა თანაბარი უფლებები ექნებოდა. აგრეთვე, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ქალთა უფლებები და ქალთა როლი საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

რელიგიურ სამოსთან დაკავშირებით მიიღეს არაერთი აქტი, კერძოდ: 1925 წლის აქტი „თავსაფრის შესახებ“, სადაც სამოსი თანამედროვეობის შესაბამისად განიხილებოდა. რელიგიური სამოსის ტარება აიკრძალა, გარდა იმ ადგილებისა, სადაც ღვთისმსახურება სრულდებოდა.

ამასთან, „განათლების შესახებ“ 1924 წლის კანონით, რელიგიური სკოლები გაუქმდა და ყველა საგანმანათლებლო დაწესებულება განათლების სამინისტროს დაექვემდებარა. ქვეყნის კონსტიტუციის თანახმად, ამ აქტს კონსტიტუციური კანონის ძალა მიენიჭა.

მეტად გავრცელებული იყო თურქეთის სასწავლო დაწესებულებებში მუსულმანური თავსაფრით სიარული. ამ თანამედროვე მოვლენამ, რომელიც 1980-იანი წლებიდან იღებს სათავეს, საზოგადოებაში აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. ზოგიერთი ამას რელიგიურ მოვალეობად აღიქვამდა, სეკულარიზმის მომხრენი კი აღნიშნული თავსაფრის, როგორც პოლიტიკური ისლამის სიმბოლოს, სასწავლებელში ტარებას უმართებულოდ მიიჩნევდნენ.

1981 წელს გამოიცა აქტი, რომლის თანახმად, საჯარო დაწესებულებებში მომუშავე მოხელეებს და სახელმწიფო უნივერსიტეტის სტუდენტ გოგონებს ჩვეულებრივი, თანამედროვე ტანსაცმელი უნდა ჩაეცვათ. აგრეთვე, საგანმანათლებლო დაწესულებებში ქალებს ეკრძალებოდათ პირბადით სიარული.

1982 წელს უმაღლესი სასწავლო დაწესებულებების ადმინისტრაციებმა მიიღეს აქტი, რომელიც აღნიშნულ დაწესებულებებში ისლამური თავსაფრით სიარულსა და ლექციებზე დასწრებას არეგულირებდა.

1989 წელს, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, კონკრეტული რელიგიური სამოსის ტარების უფლება არ იყო რელიგიის თავისუფლების ტოლფასი. საზოგადოებრივი საჭიროებიდან გამომდინარე, შესაძლებელი იყო

სამოსის ტარების უფლების შეზღუდვა. მართალია, ყველას აქვს უფლება აირჩიოს ჩაცმის სტილი, მაგრამ არსებობს ჩაცმის გარკვეული წესები, რომელთა დაცვა ევალება მათ, ვისაც ეს ეხება. აგრეთვე, თურქეთში, სადაც მოსახლეობის უმეტესობა მუსულმანია, ზოგიერთი ატარებს მუსულმანურ თავსაფარს, ზოგი - არა, ზოგი საერთოდ ათეისტია. ეს ქმნის მრავალფეროვან საზოგადოებას, სადაც უნდა არსებობდეს ტოლერანტული, თანამედროვე და ყველასათვის მისაღები ჩაცმულობა.

1991 წელს, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ საგანმანათლებლო დაწესებულებებში არსებული წესი მუსულმანურ თავსაფრებთან დაკავშირებით შეესაბამებოდა ქვეყნის კონსტიტუციას.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასება

ლეილა შაჰინმა მიმართა ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს. ის აღნიშნავდა, რომ სასწავლო დაწესებულებაში მუსულმანური თავსაფრის ტარების აკრძალვა ეწინააღმდეგებოდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლს, რომლის თანახმად, ყოველ პიროვნებას აქვს მრწამსის, სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება; ეს უფლება მოიცავს რელიგიის და რწმენის შეცვლის თავისუფლებას, როგორც ინდივიდუალურად, ისე სხვებთან ერთად, საჯაროდ თუ კერძო წესით, აგრეთვე იმის უფლებას, რომ ადამიანი თავისუფლად ემსახურებოდეს თავის რელიგიას ან რწმენას აღმსარებლობით, მოძღვრებით, რიტუალების შესრულებითა და დაცვით.

განმცხადებლის განმარტებით, მისი რელიგიის თავისუფლების განხორციელებაში აღნიშნული ჩარევა არ იყო გამართლებული და არ შეესაბამებოდა ევროპულ კონვენციას. ის, რელიგიური მრწამსიდან გამომდინარე, თავის მოვალეობად თვლიდა მუსულმანური თავსაფრის ტარებას. მას ჰქონდა ჩაცმის თავისუფლება.

განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ არ არსებობდა დაწერილი კანონი, რომლითაც იკრძალებოდა უნივერსიტეტში აღნიშნული თავსაფრის ტარება. ის ოთხი წლის განმავლობაში სწავლობდა უნივერსიტეტში და ლექციებზე თავსაფრით დაიარებოდა. მხოლოდ 1998 წელს გამოიცა პრორექტორის აქტი, რომლითაც მას აეკრძალა ისლამური თავსაფრით სიარული.

ლეილა, ასევე, უკანონოდ მიიჩნევდა თურქეთის სასამართლოებში არსებულ პრეცედენტულ სამართალს, რომელიც აღნიშნულ აქტს ედო საფუძვლად.

მისი განმარტებით, სასწავლო დაწესებულებათა ხელმძღვანელების უფლებაოვალეობანი განისაზღვრებოდა შესაბამისი აქტებით. მათ არ ჰქონდათ უფლება არც კანონით და არც სტუდენტთა დისციპლინური სამართალწარმოების წესით, შეეზღუდათ სტუდენტთა ჩაცმულობა.

აღნიშნულ საქმეზე მოპასუხეს წარმოადგენდა თურქეთის სახელმწიფო. ის არ მიიჩნევდა, რომ დარღვეული იყო ევროპული კონვენციის მე-9 მუხლი, და შესაბამის აკრძალვას საგანმანათლებლო დაწესებულებაში გამართლებულად თვლიდა.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, სტამბულის უნივერსიტეტის პრორექტორს ჰქონდა იმის უფლებამოსილება, რომ თვალყური ედევნებინა სტუდენტთა ჩაცმულობისთვის და საჭიროების შემთხვევაში მიეღო შესაბამისი ზომები. მან აღნიშნული აქტი გამოსცა განათლების შესახებ კანონმდებლობისა და ამ სფეროში არსებული პრაქტიკის შესაბამისად. ამასთან, „კანონში“ მოიაზრება როგორც დაწერილი სამართალი, ასევე, პრეცედენტული სამართალი. ის არის დაკანონებული წესი, რომელიც შეიძლება სასამართლოებმა განმარტონ.

აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, თურქეთის სახელმწიფოში არსებობდა განათლების სფეროს შესაბამისი კანონმდებლობა; ასევე, არსებობდა საკონსტიტუციო და უზენაესი ადმინისტრაციული სასამართლოების გადაწყვეტილებანი.

განმცხადებლის განმარტებით, მას ჰქონდა სამოსის არჩევის უფლება. ის თავის რელიგიურ ვალდებულებად მიიჩნევდა მუსულმანური თავსაფრის ტარებას, რომელიც ამავდროულად არ ეწინააღმდეგებოდა სხვათა რელიგიის თავისუფლებას და არ შეურაცხყოფდა სხვათა უფლებებს.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, აღნიშნული საკითხი რეგულირდებოდა ქვეყნის კანონმდებლობითა და ქვეყნის სასამართლოთა გადაწყვეტილებებით. ასევე, მნიშვნელოვანი იყო სახელმწიფოს მხრიდან სეკულარიზმისა და თანასწორობის პრინციპის დაცვა. აღნიშნული პრინციპი მოცემული იყო თურქეთის კონსტიტუციაში და ის ემსახურებოდა დემოკრატიის განვითარებასა და ხელშეწყობას. შესაბამისად, ლოგიკური კავშირი არსებობდა კანონიერ მიზანსა და სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩაცმულობის შეზღუდვას შორის.

ლეილა შაჰინი, ასევე, აღნიშნავდა, რომ დაირღვა მისი განათლების მიღების უფლება, რადგან მას არ მიეცა საშუალება დასწრებოდა ლექცია-სემინარებს და ჩაებარებინა გამოცდები.

მოპასუხე სახელმწიფო აღნიშნავდა, რომ მუსულმანური თავსაფრის ტარება ეწინააღმდეგებოდა სტამბულის უნივერსიტეტში არსებულ ჩაცმის წესებს. შესაბამისად, განმცხადებელს არ მიეცა სწავლის გაგრძელების შესაძლებლობა.

განმცხადებლის განმარტებით, მუსულმანური თავსაფრით ის არ შეუშვეს არც ლექციაზე და არც გამოცდებზე. მართალია, სახელმწიფო აკონტროლებდა განათლების სფეროს და ადგენდა შესაბამის აქტებს, მაგრამ ის ოთხი წლის მანძილზე თავსაფრით დადიოდა უნივერსიტეტში. შემდეგ დადგინდა წესი, რომლითაც მოხდა სტუდენტთა ჩაცმის რეგულირება.

მოპასუხე სახელმწიფო აღნიშნავდა, რომ კონვენციის მონაწილე ქვეყნებს გააჩნიათ უფლება შიდა სამართლის მეშვეობით თავად განსაზღვრონ განათლების მიცემის წესი. ლეილა სწავლობდა ბურსის უნივერსიტეტში. ამის შემდეგ გამოიცა ის ცნობილი აქტი, რომელიც კრძალავდა სასწავლო დაწესებულებაში თავსაფრით სიარულს. აღნიშნული წესი ეფუძნებოდა ქვეყნის პრეცედენტულ სამართალს და შეესაბამებოდა თურქეთის კანონმდებლობას.

ევროპულმა სასამართლომ არ ჩათვალა საჭიროდ განეხილა აღნიშნული მუხლის დარღვევა კონვენციის მე-9 მუხლთან კავშირში. სასამართლომ ცალსახად აღნიშნა, რომ თითოეულ პიროვნებას აქვს განათლების მიღების უფლება. სახელმწიფოს გააჩნია პოზიტიური ვალდებულება, რათა ყველას შეუქმნას სწავლის პირობები. აღნიშნული ფუნდამენტური უფლება თანაბრად გარანტირებული აქვთ მოსწავლეებსა და სტუდენტებს, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა.

აქვე უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ განათლების უფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას. საჭიროებისამებრ ის შეიძლება შეიზღუდოს სახელმწიფოს მიერ დადგენილი წესებით. შესაბამისად, სახელმწიფოებს აქვთ თავისუფალი განსაზღვრების უფლება. მათ უნდა შეაფასონ, სამართლებრივი მიზნიდან გამომდინარე, რამდენად აუცილებელია ესა თუ ის შეზღუდვა. ამასთან, აღნიშნული არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს კონვენციით გარანტირებულ სხვათა უფლებებსა და თავისუფლებებს.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, არარეალური იყო იმის წარმოდგენა, რომ სამედიცინო ფაკულტეტის სტუდენტს არ სცოდნოდა სტამბულის უნივერსიტეტში არსებული წესების შესახებ. მას უნდა გაეთვალისწინებინა ის გარემოება, რომ შესაძლებელი იყო არ დაეშვათ ლექციებზე თავსაფრის გამო. მიუხედავად ამისა, ის განაგრძობდა უნივერსიტეტში მუსულმანური თავსაფრით სიარულს.

ამრიგად, არ დარღვეულა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8, მე-9, მე-10, მე-14 მუხლები; ასევე, არ დარღვეულა აღნიშნული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტი.

The last issue of 2006 covers almost all the headings of magazine „Solidaroba“. The magazine starts with the traditional heading „Our Circle“ were we touch the topic of

street children, the unsolved problem exists that our city and the whole country faces.

Our guests invited at the round table: Emzar Jgerenaia - Sociologist, Gaga Nijaradze - Psychologist, Susuana Kalashian - Armenian journalist and David Chkhikvadze - the Jehovah Witnesses are talking about the religious and ethnic stereotypes.

The section „Politics and Ideology“ reviews the history and the present of nationalistic ideology.

„Ethnos in Georgia“ will tell you about the smallest ethic minority group Udies. Udies are living only in one of the villages of Georgia - Zinobiani.

Section „Religions in Georgia“ this time presents Catholic Church. Here you can become familiar with the speech of the Apostolic Nuncio Mons. Claudio Gugerotti that he has made at the first Saint Synod of the Latin Church. In the section „Tolerance“ the essay by Merab Ghaghanidze is dedicated to the catholic priest and theologist Haring. And finally, the rubric „Law“ presents the decision of the European Court of Human Rights on the case Leyla Sahin v. Turkey.