ნოდარ ლადარია

პირველად გამოქვეყნდა 1996 წელს გზეთში ,,7 დღე“

- როგორ შეიძლება დუბროვნიკის დაბომბვა? ეს ხომ ასეთი ლამაზი და ძველი ქალაქია!

- ნუ ღელავთ, ჩვენ მას ისე აღვადგენთ, რომ იგი კიდევ უფრო ლამაზი და ძველი გახდება.

იუგოსლავიის უახლესი ისტორია.

შემეცნების განვითარებას რომ გავადევნოთ თვალი, უსათუოდ აღმოვაჩენთ ერთ გარემოებას: შემეცნების შინაარსი და მეთოდოლოგია საუკუნეთა განმავლობაში ძნელად, მაგრამ განუხრელად თავისუფლდებოდა დიდაქტიკური და ეთიკური დატვირთვისაგან. ამგვარი მტკიცება, შესაძლოა, წინამდებარე ტექსტისადმი უარყოფითი დამოკიდებულების პირველი საბაბი აღმოჩნდეს, მაგრამ უეჭველია, რომ ქვეყნიერების ცოცხალ არსებად აღქმის თანდათანობითი აღსასრული დაემთხვა ექსპერიმენტული კვლევის ასევე თანდათანობით დამკვიდრებას. პლანეტათა მოძრაობაში რაღაც იდეალური სრულყოფილების ძიება, უფრო სწორად კი მოთხოვნა, სრულიად შეუთავსებელი აღმოჩნდა მათ მოძრაობაზე რეალურ წარმოდგენებთან. ასევე მოუვიდა სიცოცხლის შემსწავლელ მეცნიერებას: იყო დრო, როდესაც გველის სიბრძნე და მტრედის უმანკოება პირდაპირი მნიშვნელობით მოიაზრებოდა. ამის საყოველთაოდ ცნობილი საბუთია შუასაუკუნებრივი ბესტიარიუმები და სამედიცინო წიგნები, რომლებშიც არსებული და არარსებული ცხოველები თუ მცენარეები რომელიმე სულიერ თვისებას იყო მიმსგავსებული და ზნეობრივი ნიმუშების როლს ასრულებდა. ყოველივე ეს არც თუ ისე უმნიშვნელოა და ვადაგასული, როგორც პირველი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს: უკვე მეოცე საუკუნეში გერმანელი თეოლოგი ბონჰოფერი აღწერს პროტესტანტ ცოლ-ქმარს, რომელთაც მცენარეულ ნერგზე კინოკამერით დაკვირვება ბუნების იდუმალებაში უნებართვო შეღწევად მიაჩნდათ.

ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ ,,სულიერების” გაქრობის გამო რაღაც ტრაგიკული მდგომარეობა იქმნება. ასე მაგალითად, კატისებრთა ოჯახის წარმომადგენელმა ლომმა, რომლის ბუნებრივ სამეფო ღირსებას სრულიად სერიოზულად ამტკიცებს ძველი ხელნაწერები, თავისი რეგალიებით სარგებლობის უფლება დისნეის კინოკომპანიას გადაულოცა, თვითონ კი აფრიკული სავანის დამახასიათებელი საკვები ჯაჭვის ერთ-ერთ რგოლად იქცა, მაგრამ სწორედ ეკოსისტემაში მისი ადგილის აუცილებლობის შეგნებამ შეუწყო ხელი ,,სულიერების” ეპოქაში გადაშენების ზღვრამდე მისული ამ ცხოველის გადარჩენას.

გაცილებით უფრო მძიმეა ვითარება შემეცნების იმ დარგთა შორის, რომლებიც ჩვენში მოიხსენიება ტერმინით ,,ჰუმანიტარული”. აქ არ ვაპირებთ ამ ვითარების მიზეზთა კვლევას. შემოვიფარგლებით იმის აღნიშვნით, რომ ობიექტურ გარემოებათა გამო ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა შედეგებს შორის, ბუნებისმეტყველებისაგან განსხვავებით, შექმნილის წილი მეტია ხოლმე, ვიდრე ნაპოვნისა.

ამ მხრივ ყურადღებას შევაჩერებ იმაზე, თუ რანაირად ხდება ადამიანების მიერ საკუთარი წარსულის აღქმა და შევეცდები ვაჩვენო, რომ არანაკლებ სასარგებლო იქნებოდა განთავისუფლება წარსულის მიმართ გადაჭარბებული პიეტეტისგან. მაგალითად თუნდაც შემდეგი იკმარებს: ძალიან ხშირად ეთნოსი, ეს ისტორიული ფენომენი, a priori ცხადდება უწყვეტი თვითშეგნების მქონედ და ლამის ერთ მთლიან პიროვნებად, რომელიც უპირობოდ და ზუსტად გადასცემს თაობიდან თაობას თავის ისტორიულ გამოცდილებას. ამგვარი შეხედულების უფრო დეტალური და მიუკერძოებელი შესწავლა გვარწმუნებს, რომ იგი პრინციპულად არაფრით განსხვავდება ჰილოძოიზმისაგან საბუნებისმეტყველო მეცნიერებაში. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, საქართველოს ისტორიის სასკოლო სახელმძღვანელო შეიძლება შევადაროთ შუა საუკუნეების ბესტიარიუმს, რომელშიც ვიპოვით უკვდავ ფენიქსს, შრომისმოყვარე ფუტკარს, მოხერხებულ ობობას, შვილებისათვის თავდადებულ პელიკანს და სულის მარგებელ სხვა მრავალ მაგალითს.

თუმცაღა უნდა ითქვას, რომ ჩვენი მსვლელობა ღირსეული მომავლისაკენ სულ უფრო და უფრო საიმედო სახეს იღებს და ქართველი ინტელექტუალებიც სულ უფრო იშვიათად უთმობენ უკვე გაძვირებულ დროს იმ უაღრესად მნიშვნელოვანი პრობლემის გადაწყვეტას, შეიძლება თუ არა ქართველი ეწოდოს ჯორჯ ბალანჩინს, ბულატ ოკუჯავას ან მერაბ მამარდაშვილს. მოძველებულ და ილაჯგამოცლილ ცნებას - ,,ეროვნული ხასიათი” - ცვლის ახლებური, თუმც არანაკლებ საეჭვო ,,ეთნოფსიქოლოგია”. პირველი გარემოება ძალას მმატებს, მეორე - სიფხიზლეს მკარნახობს, ორივე ერთად კი მარწმუნებს, რომ დრო მოვიდა მოგახსენოთ შემდეგი:

ჯერ კიდევ ავგუსტინე ავრელიუსი მოერიდა წარსულისა და მომავლის რეალურად, ობიექტურად აღიარებას და პირველს ,,მოგონებათა აწმყო” უწოდა, მეორეს კი - ,,მოლოდინის აწმყო”. მართლაც, აწმყო თავისი უშუალო მოცემულობით, თითქოსდა, უფრო სანდოა და საიმედო, მაგრამ მისი მნიშვნელობა ისტორიის აღქმაში, როგორც ქვემოთ დავინახავთ, გაცილებით უფრო დიდია.

წარსული და მასთან ერთად თანამედროვე მდგომარეობა შეიძლება ორგვარად წარმოვიდგინოთ. ეს მეთოდი საკმაოდ ცნობილია. პირველ წარმოდგენას ეწოდება res gestae - იგი საქმეთა, მოვლენათა ერთობლიობაა, რომელიც აწმყოში გამოუთქმელ და იზოლირებულ შთაბეჭდილებათა სახით მოიპოვება, წარსულიდან კი მისი გამოხმობა სრულიად შეუძლებელია. წარსულ-აწმყოს ეს დონე შეიძლება წარმოვიდგინოთ მადნად, ნედლეულად იმისათვის, რომ ნამდვილი ისტორია მივიღოთ (სიტყვა ნამდვილი, ამ შემთხვევაში არ ნიშნავს ჭეშმარიტს ან ობიექტურს, ნიშნავს მხოლოდ იმას, რომ ისტორია, თუნდაც არ იყოს მაინცდამაინც ზუსტი, მაინც ისტორიაა და სხვა არაფერი). ყოველგვარი მადანი მოპოვებულ უნდა იქნას და გადადნობილი: ეს პროცესი ჩვენს შემთხვევაში ამბის მოყოლით ხორციელდება. აქ ვუახლოვდებით წარსულ-აწმყოს მეორე დონეს, რომელსაც ეწოდება historia rerum gestarum და მას შეიძლება მივაკუთვნოთ ყოველგვარი მონათხრობი საფეხბურთო რეპორტაჟიდან მატიანემდე და ისტორიულ მონოგრაფიამდე. ამ დონეზე მოვლენებით უკვე შეიძლება ოპერირება, მაგრამ მონათხრობი აუცილებლად ნაკლულია თვით მოვლენათა ერთობლიობასთან შედარებით. ამ შემთხვევაში ჩვენ არ ვიგულისხმებთ იმ ნაკლოვანებებს, რომლებიც გამოწვეულია ენის გამოყენებით და ყველაზე მარტივად გამოიხატება ანდაზით, ათგზის გაგონილს ერთხელ ნანახი ჯობიაო. ვგულისხმობთ იმ აუცილებელ გარემოებას, რომ ყოველგვარი მონათხრობი და მეხსიერება (ისიც ხომ მონათხრობია, სადაც არ უნდა იყოს ჩაწერილი - ეტრატზე, დისკეტზე ან სულაც ტვინში) გამორჩევითია და სხვაგვარი არც შეიძლება იყოს.

საფეხბურთო რეპორტაჟი დუმს იმის შესახებ, იკვნეტს თუ არა ტუჩებს მეკარე, როდესაც მისი გუნდის თავდამსხმელი მოწინააღმდეგის კარს უტევს. აქ გამორჩევის კრიტერიუმი მოვლენათა მნიშვნელობაა, რომელიც მოცემული თამაშის მიზნითაა ნაკარნახევი. ისტორიული რეალობის გადმოცემისას ამორჩევის კრიტერიუმები მეტად მრავალგვარია და რთული, მაგრამ ყოველ მათგანს აქვს ერთი თვისება, რომელიც ერთდროულად არსებითიც არის და ყოველი მათგანისთვის საერთოც.

ქვემოთ შევეცდებით ნათლად წარმოვადგინოთ ეს თვისება. ჯერ მოვიყვანოთ აწმყოსა და ისტორიული წარსულის რეალური აღქმის რამდენიმე ტიპიური მაგალითი. ამავე დროს ძირითად ყურადღებას დავუთმობ არა საკუთრივ ისტორიკოსთა მოღვაწეობის განხილვას მოცემული კუთხით, არამედ იმას, თუ როგორ ხდება ისტორიული გამოცდილების დალექვა იმ ტიპის ცნობიერებაში, რომელიც უზრუნველყოფს იდეოლოგიური სისტემების შექმნასა და შენარჩუნებას.

ხშირ შემთხვევაში გარშემო მყოფი და გარდასული რეალობის გადმოცემა შეიძლება სრულიად შეუსაბამო და საწინააღმდეგოც კი იყოს რეალობის პირველი დონისა. აქ არა მარტო მითები იგულისხმება ამ სიტყვის ყველაზე გავრცელებული გაგებით. აი, რას მოგვითხრობს XVI საუკუნის რუსი მიტროპოლიტ მაკარის მიერ შედგენილი ,,თვენი” ლათინი სამღვდელოების შესახებ: ,,პირველსავე ღამეს მღვდელი თავის სასძლოსთან ერთად საკურთხეველში წვება ტრაპეზზე. ქვეშ ფარდაგს დაუფენს, დედაკაცის სარცხვინელს ჯვარს გადასწერს და სარცხვინელშივე ეამბორება. და იტყვის: შენ ჩემი დედა იყავი, აწ კი ჩემი ცოლი ხარ. და ასევე წევს მასთან საკურთხეველში. როცა სიბილწე დედაკაცისგან გამოვა და ფარდაგზე დაითხევა, იგი ფარდაგს გარეცხავს და გაწურავს. ამ სიბილწეს კაცნი ეკლესიას მიმოასხურებენ”. ზედმეტია იმის მტკიცება, რომ ეს მონათხრობი არაფრით შეესაბამება სინამდვილეს, თუმცა ამავე დროს არ არის ტყუილი, რადგანაც მაკარ მიტროპოლიტის ,,თვენში” სწორედ რეალობისადმი სხვაგვარი მიდგომის აღმოჩენა იქნებოდა ნამდვილი ტყუილი. არ მოვყვები გულუბრყვილო მტკიცებას, რომ მიტროპოლიტი მაკარი ,,დილეტანტია”, რადგან არასაიმედო წყაროებით ხელმძღვანელობს. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენს სამამულო ისტორიოგრაფიაში ასეთი განსჯის პოვნაც შესაძლებელია, მისი არსებობა პოზიტივისტური მეთოდოლოგიის პროვინციულ ჰიპერტროფიას უნდა მიეწეროს.

ისტორიაში არარსებულის შეტანა არსებითად არ განსხვავდება სინამდვილეში მომხდარ მოვლენათა გამორიცხვისგან. ქვემოთ მოყვანილია ნაწყვეტი ბოსიუეს ერთ-ერთი პირადი წერილიდან: ,,საეკლესიო ძალაუფლების შესახებ ჩემი ტრაქტატიდან იძულებული შევიქენი ამომეშალა ყველაფერი, რაც პაპ ლიბერიუსს ეხება, რადგანაც არ ემსახურებოდა იმ თვალსაზრისს, რომლის დამტკიცება მსურდა”. ამგვარი კუპიურები ყოველთვის შეგნებულად როდი ხდება, ყველა ისტორიკოსი კი ბუსიუეს მსგავსად როდია დაჯილდოებული გულახდილობის ასეთი წილით, მისი თუნდაც პირად წერილებში წარმოსაჩენად.

ისტორიული მეხსიერების გამორჩევითი ბუნების კიდევ უფრო გავრცელებული და ძნელად შესამჩნევი გამოვლინებაა მომხდარის სხვადასხვანაირი ინტერპრეტაცია. ამ თემაზე მსჯელობამ საქმეში ჩახედულ კაცთა შორის უკვე დიდი ხანია დაკარგა სიახლისა და მოულოდნელობის ელფერი. შეიძლება დავასახელოთ უამრავი პიროვნება, რომელთაც ჩვენს საუკუნეში მოაზროვნის სახელი დაიმკვიდრეს იმის ხარჯზე, რომ განავითარეს შემდეგი აზრი: ისტორიის წარმოსახვა ერთიან უნიტარულ პროცესად ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს. ამ დასკვნამდე მისვლას დასჭირდა საფრანგეთის რევოლუცია, გასული საუკუნის შუაწლების არეულობა, ორი მსოფლიო ომი. ძნელია კამათი იმ აზრთან, რომ ქართველმა ერმაც მრავალი ტანჯვის გზა გამოიარა. სამწუხაროდ, ამ განსაცდელთა შორის არც ერთი არ აღმოჩნდა საკმარისი ნამდვილი სულიერი ტრავმის მისაღებად, იქნებ სწორედ ამის გამოა, რომ ჩვენს სამეცნიერო ლიტერატურაში ჯერ კიდევ შეიმჩნევა დრომოჭმული ფრაზეოლოგია: ,,შოთა რუსთაველს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მსოფლიო ცივილიზაციის პროცესში”.

დავუბრუნდეთ ჩვენს ძირითად ამოცანას. შემოვიფარგლები რამდენიმე მაგალითით იმის წარმოსაჩენად, თუ რა უმთავრესი მიზეზი აქვს ინტერპრეტაციის შესაძლო მრავალფეროვნებას. საყოველთაოდ ცნობილია გამოთქმა ,,მირონცხებული მეფე”, რომელიც ხშირად იხმარება მართლმადიდებელი აღმსარებლობის მაქსიმალურად ადეკვატური სახელმწიფოებრივი წყობის სიმბოლოდ. ადგილი აქვს ამ ფენომენის ხელოვნურ გადატანას უხსოვარ წარსულში, ლამის მოციქულთა ეპოქაში. მაგრამ მართლმადიდებელ ბიზანტიაში 1204 წლამდე საერთოდ არ იყო ცნობილი იმპერატორის მირონცხება, მას შემდეგ კი, რაც ეს ტრადიცია კონსტანტინოპოლში ევროპელმა ჯვაროსნებმა შეიტანეს, ბიზანტიის იმპერატორს მირონს სცხებდნენ გვირგვინის დადგმამდე. მხოლოდ რუსეთში მიიღო მეფის მირონცხებამ განმეორებული საკრამენტის სახე და გვირგვინის დადგმის შემდგომ გადაინაცვლა, რადგან ეს უკანასკნელი ნათლისღებას გაუთანაბრდა. შესაბამისი საეკლესიო წესი 1767 წელს, ესე იგი, პეტრე დიდის სიკვდილის შემდეგ დაიწერა და თავისი არსით იგი უფრო ევროპული აბსოლუტიზმის პრინციპებიდან გამომდინარეობს. ამის დასადგენად სულაც არ არის საჭირო შლიმანის ბადალი ძალისხმევა და იღბალი, ყველაფერი გამოქვეყნებული და ხელმისაწვდომია, მაგრამ, როგორც ადრევე იყო აღნიშნული, ისტორიული მეხსიერება გამორჩევითია.

მისთვის, ვინც დღემდე ამტკიცებს, რომ კონსტანტინოპოლში თურქების შესვლა სასჯელი იყო 1439 წელს დასავლეთთან უნიაზე ხელისმოწერისათვის, მეტად სასარგებლო იქნებოდა იმის გაგება, რომ ბიზანტიის იმპერიად წოდებული ტერიტორია, ჯერ კიდევ 1402 წლისათვის თავისუფლად მოთავსდებოდა ოცდაათიოდე კილომეტრის რადიუსის წრეში. საჯარო ბიბლიოთეკაში ერთი ვიზიტი და ნებისმიერ სქელტანიან სახელმძღვანელოს დართული რუკების ზერელე დათვალიერება კმარა იმის დასასაბუთებლად, რომ სასჯელი დანაშაულამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე დაწყებულა.

ახლა ვნახოთ, თუ რა საერთო ნიშანი აქვს მოყვანილ მაგალითებს. ჯორჯ ორუელმა თავის რომანში ,,1984” ერთი ფუნდამენტური პარადოქსით გააკვირვა მკითხველთა ფართო წრეები: ტოტალიტარულ სახელმწიფოში წარსული აწმყოს მიერ იმართება. მაგრამ მეოცე საუკუნის ტოტალიტარულ იდეოლოგიას არ გამოუგონებია არაფერი ახალი, მის წიაღში მხოლოდ პირველადვე არსებულის რეფლექსია მოხდა. ყველა ზემოთ მოყვანილი მაგალითი სრულიად განპირობებულია იმ მომენტის კონკრეტული მოთხოვნილებებით, როდესაც იქმნება წარსულის ესა თუ ის ინტერპრეტაცია. წარსული ყოველთვის იმართება აწმყოს მიერ და ეს მართვა, როცა იგი შეუგნებელია, სწორედ ისტორიული მეხსიერების გამორჩევითობაში ვლინდება, რადგან მხოლოდ აწმყო ადგენს იმ კრიტერიუმებს, რომელთა მიხედვით ხდება გამორჩევა ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში. მაკარ მიტროპოლიტს, ბოსიუეს, თანამედროვე მონარქისტებსა და ყველა დროის სემინარისტებს, რომელთა თვალსაზრისიც გადმოვეცით ზემოთ, რა თქმა უნდა, მათი კონკრეტული სიტუაციური გარემოცვა აყალიბებს და იმ შეკვეთასაც განაპირობებს, რომლის შესასრულებლად ისინი საკუთარ წარსულს მიმართავენ.

ეს ფაქტი არა მარტო პიროვნულ შეგნებაში ვლინდება. არავინ შემოგვედავება, რომ რუსეთში ისტორიის სახელმძღვანელოები ბუნებრივად აიგებოდა ტერიტორიალური ექსპანსიის აქცენტირებით, თუმცა ამ უკანასკნელს სათანადოდ ეცვლებოდა სახელი, რათა საყოველთაო ეთიკურ ნორმებს არ დაპირისპირებოდა (გავიხსენოთ, თუნდაც ერმაკ ტიმოფეევიჩისა და ერნანდო კორტესის პიროვნებათა დიამეტრულად საწინააღმდეგო დახასიათება მათი არსებითი და, მრავალ შემთხვევაში, ფორმალური იგივეობის მიუხედავად). ცხადია, ნებისმიერ კონკრეტულ ისტორიულ მომენტში ეს ექსპანსია რუსული სახელმწიფოებრიობის ყველაზე უშუალო ინტერესს წარმოადგენდა. მსგავსად ამისა, თუ საქართველოს ისტორიის სახელმძღვანელოს იდეოლოგიურ ხერხემალს დამპყრობლებთან პერმანენტული ბრძოლა და ფიზიკური არსებობის შენარჩუნებისათვის განუწყვეტელი ძალისხმევა წარმოადგენს, ვფიქრობ, ამის მიზეზი ის არის, რომ დღეს ქართველი ერის ყველაზე უშუალო და უეჭველი თვისება სწორედ ფიზიკური არსებობაა.

უკვე შეიძლება ვთქვათ, რომ რადგან ისტორიული გამოცდილების შედეგები აწმყოთი არანაკლებ განპირობებულია, ვიდრე გარდასული დროებით, წარსულში ვერასოდეს ვიპოვით პასუხს კითხვაზე, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ მომავალში. ბოლოს და ბოლოს, არ არსებობს არავითარი ისტორიული გამოცდილება, რომელიც ისტორიული გამოცდილების სასიცოცხლო აუცილებლობას ადასტურებდეს. ზედმეტად ემოციური მკითხველისთვის ახლა სასარგებლო იქნება წუთიერი შეჩერება და მოგონება, რომ ჩვენ ერთხელ უკვე გვირჩიეს წარსულ დროებზე დარდი მოვიკლათ და ჩვენი მყოობადის შობას მოვახმაროთ ძალები.

აქ უადგილოა იმაზე მსჯელობა, თუ რისთვის არსებობს ისტორია და ისტორიკოსები, ყოველ შემთხვევაში, იმისთვის ნამდვილად არა, რომ ვიფიქროთ, თითქოს გამოთქმა - ,,ქართველი ერის საუკუნებრივი ჰუმანური ტრადიციების საფუძველზე” - რაღაცით უფრო მეტად წმინდა იყოს და ღირსეული გამოთქმაზე - ,,ქართველი ერის მომავალი კეთილდღეობისა და თავისუფლებისათვის”; არც იმისათვის, რომ კონკრეტული თვალსაზრისით გაუგებარმა ლოზუნგმა - ,,დავიბრუნოთ აფხაზეთი” - რატომღაც გადასწონოს გაცილებით უფრო მისაღები მოწოდება მისი მომავალი საპატრონო პრინციპების შემუშავებისთვის; და, რა თქმა უნდა, არც იმისათვის, რომ თბილისის თავზე ჯვაროსანთა ეპოქის სტილიზაცია აფრიალდეს დორნახის მიმდევართა სასიხარულოდ და ტამპლიერულ-მასონური ფობიით დაავადებულთა გულისგასახეთქად.

საბოლოოდ მსურს ჩვენთვის სანუკვარი XII საუკუნის ფრანგი მემატიანე გიბერტ ნოჟანელის მიერ შემოღებული მეტაფორა მოვიხმო, რომლის მიხედვით ისტორია ძალზე წააგავს საჭადრაკო პარტიას. მოჭადრაკეებმა იციან, რომ მათ სფეროში კომპოზიტორისა და მოთამაშის ნიჭი ერთმანეთისგან მეტად განსხვავდება. რეალური ცხოვრება მოთამაშეებმა უნდა მართონ, რომელთათვის დიდი მნიშვნელობა არა აქვს, თუ როგორ იქნა მიღებული მოცემული სიტუაცია დაფაზე: მთავარია პარტია გამარჯვებამდე მიიყვანო. კომპოზიტორებს კი ეს სულაც არ უშლის ხელს მოიგონონ საინტერესო ამოცანები და შესაბამისი ჟურნალების მეშვეობით მთელი ქვეყნიერების კუთვნილებად ჰქმნან თავიანთი შრომის ნაყოფები.

ТИХОН, БОЖИЕЮ МИЛОСТЬЮ ПАТРИАРХ МОСКОВСКИЙ И ВСЕЯ РОССИИ.

Преосвященные Епископы бывший Полоцкий и Витебский Кирион, Гурийско-Мингрельский Леонид, Имеретинский Георгий, Горийский Антоний и Алавердский Пирр! Бог мира да будет со всеми вами (Рим. XV,33).

Священным для себя долгом почитаем обратиться к вам со словом правды и любви. Более ста лет прошло о тех пор, как единоверная Грузия, как в государственном, так и в церковном отношении, соединилась с Россией под одною общею и гражданскою и церковною властию. И такое присоединение Грузии к России в течение целого столетия не вызывало никаких возражений, особенно в отношении высшей церковной власти, бесспорно принадлежавшей Российскому Святейшему Синоду. Напротив, в распоряжении Святейшаго Синода имеется много данных, исходящих и от грузинского народа, для доказательства благоплодности его управления в епархиях Закавказья. Самим Грузинским духовенством, в лице Преосвященнаго Кириона, ныне ,,грузинского католикоса,“ в его ,,Краткой Истории Грузинской Церкви в XIX столетии“ засвидетельствовано, что присоединение Грузии к России послужило источником возрождения находящейся в упадкецерковной жизни в Грузии.

Лишь в 1905 г. обнаружились попытки к восстановлению автокефалии Грузинской церкви, и вам Преосвященные Епископы, хорошо известно, что в 1906 г. Святейший Синод постановил перенести на обсуждение предстоящего Помеcтнаго Собора Русской Церкви, наряду со многими предметами из области высшего церковного управления, и вопрос о грузинской автокефалии, которая, по каноническому порядку, и должен быть решен только Собором Православной Русской Церкви. Но в путях Божественного Промысла время со звания Поместного Собора Русской Церкви было предначертано лишь в 1917 году. И слава и благодарение Господу! - Священный Собор Русской Церкви в составе целого сонма иерархов, представителей клира и мирян от всех епархии собрался и совершил, с помощью Божией, многие важные деяния и, в частности, восстановил патриаршество в Русской Церкви и совершил наше избрание на патриарший престол Московский и всея России. На сей Священный Всероссийский Собор, по силе обнародованного положения о его созыве, приглашались и епископы Гурийско-Мингрельский и Имеретинский вместе с другими представителями Кавказских епархий, но, к великому нашему сожалению, они уклонились от участия в деяниях Собора, как и вообще вое вы, Преосвященные Епископы, вместо того, чтобы принести свои пожелания и стремления к самостоятельности в церковном отношении на суд Всероссийского Священного Собора и, оставаясь в единении веры и любви с Православною Русскою церковью, ожидать ее соборнаго решения, порвали с нею всякия сношения вопреки каноническим правилам и совершили целый ряд самочинных деяний.

Еще 12-го марта 1917 года, вы ,,епископы, клир церковный и представители мирян, собравшись в Мцхете, в католикосском всея Грузии храме Двенадцати Апостолов, - как говорится в одном составленном вами документе, - единогласно и единодушно постановили - с этого момента считать восстановленным автокефальное церковное управление Грузии и, пока произведены будут канонические выборы католикоса Грузинcкой церкви, местоблюстителем его назначить Преосвященнаго Леонида, Епископа Горийско-Мингрельского, и при нем для управления церковию, под его председательствованием, учредить временное управление Грузинской церкви в составе духовных и светских лиц“. Тогда же вы заявили Экзарху Грузии, архиепископу Карталинскому и Кахетинскому Платону, что он ,,юридически и фактически перестает быть Экзархом Грузии, архиепископом Карталинским и Кахетинским, и лишается права распоряжаться грузинскими епархиями“. Порвав канонические отношения с Православною Русской Церковью, вы поспешили исхлопотать у Временнаго Правительства особое постановление от 27 марта относительно автокефалии Грузинской церкви. И хотя в этом постановлении было сказано, что Временное Правительство не касается канонической стороны восстановления автокефалии Грузинской церкви и выражает твердую уверенность, что ,,закрепление церковно-канонических основ акта самоопределения Грузинской церкви“ совершится ,,в духе церковного мира и любви, по сношении церкви Грузинской с Православною Русскою Церковью“, вы, однако, продолжали пребывать вне всякого общения с Русскою Церковью, не признавали канонической над собою власти Святейшего Синода и действовали с полным пренебрежением к русскому церковному представительству в Закавказье. Одновременно вами допускались разные нарушения церковного порядка в епархиях с русским православным населением и по отношению к тамошним русским деятелям на поприще управления и просвещения и совершались захваты принадлежащего русским учреждениям имущества. Ваши неканонические действия завершились 8 сентября избранием епископа русской церкви, Преосвященнаго Кириона, католикосом всея Грузии, открытием новых митрополичьих и епископских кафедр и возведением на них подчиненных Святейшему Синоду епископов и архимандритов.

Вот те печальный события, которые послужили основанием разделения в Русской Церкви, создали отчуждение закавказских епархий от высшей церковной власти в нашем Отечестве, породили церковную смуту и великий церковный соблазн и наполнили души всех преданных сынов Православной Церкви великою скорбию. Ибо все эти деяния надлежит признать противоканоническими и весьма опасными для церковного благочиния и порядка. И вы. Преосвященные Епископы, не можете в глубине своего сознания найти оправдание вашим неканоническим деяниям. Прежде всего все вы получили хиротонию по избранию Святейшего Синода и от русских иерархов, все вы были архипастырями Русской Церкви и дали при хиротонии клятвенное обещание подчиняться и повиноваться ее Власти. Как же вы исполнили данное вами торжественное обещание? - Вы изменили своей присяге, нарушили обязанность церковнаго послушания и создали разделение в церкви. Будучи викариями или полусамостоятельными епископами, вы отвергли власть своего кириарха, архиепископа Карталинского и Кахетинского Платона, уклонились от повиновения ему, самочинно прекратили возглашать его имя за богослужением; без разрешения Святейшего Синода и своего кириарха вы созвали церковный Собор, самовольно вторглись в церковную область, подчиненную вашему кириарху, совершали вне пределов своих епархия рукоположения и вершили другие церковные дела. Вое такие действия осуждаются канонами Вселенской Церкви. Именно, 2-е правило II Вселенского Собора ясно говорит: ,,Не быв приглашены, епископы да не приходят за пределы своея области для рукоположения, или какого либо другого церковного распоряжения“. О том же повелевает и 9-е правило Антиохийского Собора: ,,В каждой области епископам должно ведати епископа, в митрополии начальствующего, и имеющего попечение о всей области, так как в митрополию отовсюду стекаются все, имеющие дела. Посему рассуждено, чтобы он и честию преимуществовал, и чтобы прочие епископы ничего особенно важного не делали без него, по древле принятому от отец наших правилу, кроме того токмо, что относится до епархии, принадлежащие каждому из них, и до селений, состоящих в ея пределах. Ибо каждый епископ имеет власть в своей епархии, и да управляет ею, о приличествующею каждому осмотрительностию, и да имеет попечение о всей стране, состоящей в зависимости от его града, и да поставляет пресвитеров и диаконов и да разбирает все дела с рассуждением.

Далее же да не покушается что-либо творити без епископа митрополии, а также и сей без согласия прочих епископов“. 13-е правило Антиохийского Собора устанавливает взаимный отношения епископов и их кириарха: ,,Ни который епископ да не дерзает из единые епархии переходити в другую, ни поставляти кого-либо в церкви ея для совершения священнослужения, ниже приводити с собою других: разве прибудет, быв призван грамотами митрополита и сущих о ним епископов, в область которых приходит. Аще же никем не быв призван, вне порядка пойдет для рукоположения некоторых, и для устроения церковных дел, до него не принадлежащих: то все содеянное им да будет недействительным: и он за бесчиние свое и за безрассудное начинание, да понесет приличное наказание чрез немедленное извержение из своего чина святым Собором“. И собор не может быть созван без разрешения кириарха. 16-е правило Антиохийского Собора говорит: ,,Совершенный Собор есть тот, на котором присутствует с прочими (епископами) и митрополит“ (ср. 8-е правило VI Вс. Собора). Кроме того 35-е правило Святых Ало столов повелевает: ,,Епископ да не дерзает вне пределов своея епархии творити рукоположения во градех и селах, ему не подчиненных! Иначе да будет извержен и он и поставленный от него“. Кроме того 14-е правило Двукратнаго Собора предписывает: ,,Аще который епископ, поставляй предлогом вину своего митрополита, прежде соборного рассмотреть, отступит от общения о ним, и не будет возносити имя его, по обычаю, в Божественном тайнодействии: о таковом Святый Собор определил: да будет низложен, аще токмо обличен будет, яко отступил от своего митрополита, и сотворил раскол. Ибо каждый должен ведати свою веру и ниже пресвитер да не пренебрегает своего епископа, ниже епископ своего митрополита“.

Таким образом, вы, созвавши Собор без ведома и согласия Святейшего Синода и вашего кириарха и вторгнувшись в пределы не подушенной вам церковной области, подвергли себя осуждению церковных канонов.

Ваше заблуждение состоит и в том, что вы провозгласили церковную автокефалию по способу, который совершенно уклоняется от канонического порядка, установившегося во Вселенской Церкви в делах подобного рода.

По каноническому порядку требуется согласие и разрешение кириархальной церкви на автокефалию другой поместной церкви, которая подчинялась прежде ее юрисдикции. Обыкновенно та церковь, которая ищет независимости, обращается о просьбой к кириархальной церкви и, на основании данных политического и церковного характера, испрашивает ее согласия на получение автокефалии.

Просьба обращается от имени как церковной и гражданской власти страны, так и от народа, о ясно выраженным заявлением о всеобщем и единодушном желании получить церковную независимость. Так было в Греции, Сербии и Румынии, но не так было в Болгарии, где возникла хорошо нам известнаясхизма, и, к сожалению, не так былои в Закавказье в 1917 году.

Канонический порядок еще требует, чтобы кириархальная церковь на своем Соборе добровольно и на основании положительных и бесспорных данных признала правильным и законным ходатайство того или иного народа или области о церковной независимости, обсудила его во всех подробностях и путем соборного решения провозгласила данную церковную автокефалию. Об этом издается особое соборное определение, которое кириархальною церковью и сообщается церкви, ищущей автокефалии. О том же кириархальная церковь особым посланием извещает и все православные поместные автокефальныя церкви, дабы все они вошли в каноническое общение с новою поместною автокефальною церковью. Вообще только Собор кириархальной церкви может даровать независимость той или иной поместной церкви, без Собора же кириархальной церкви всякие акты провозглашения церковной независимости признаются недействительными и не имеющими канонической, силы. В этом состоит коренное требование церковно-канонического порядка и традиции Вселенской Православной Церкви. Если это требование не соблюдается, Церкви угрожает схизма. Церковная автокефалия не может быть приобретена ни в силу соборного определения только той церкви, которая ищет автокефалии, ни в силу постановления гражданской власти. Так, церкви Элладская и Румынская, первоначально объявившие свою независимость лишь по определению местных соборов, должны были потом искать своей автокефалии лишь от Константинопольской. церкви. С другой стороны, султанский фирман 1870 года не дал Болгарской церкви общепризнанной во Вселенской Церкви автокефалии. И было бы ошибочно полагать, что Грузинская церковь, как имевшая до присоединения Грузии к России независимость, находится на особом и исключительном положении в деле восстановления своей автокефалии. И церкви Сербская и Болгарская прежде были независимыми, однако в XIX веке оне, как потерявшие свою древнюю автокефалию и находившиеся под юрисдикцией Константинопольской церкви, искали своей независимости от этой последней, - одна каноническим порядком, а другая противоканоническим. И епархии Закавказья, как более столетия входившие в состав Русской церкви, должны в деле приобретения независимости подчиниться общему каноническому порядку. Об этом говорит и постановление Временного Правительства, на котором вы, Преосвященные Епископы, основываете Грузинскую автокефалию. Но вы не только уклонились от духи мира и любви, но и нашли излишним вступить в сношения о Русскою церковью по важнейшему церковному вопросу.

Указав ваши заблуждении и ошибки, предлагаем вам, Преосвященные Епископы, подчиниться требованию церковных правил и, следуя каноническому порядку, явиться на Всероссийский Священный Собор и, сознав свои заблуждения, предать свои вожделения об автокефальном устроении Грузинской Церкви на суд всего Всероссийского Собора, дабы вам не подвергнуться суду канонов и не подпасть великому и тяжкому греху отчуждения от Единой Святой Соборной и Апостольской Церкви.

Умоляем вас, братие, именем Господа нашего Иисуса Христа: да не будет между нами разделений и дабудем все мы соединены в одном духе и в однех мыслях(1Кор.1,10).

Станем на путь мира и взаимной любви и совместно обсудим создавшееся положение. Пастыреначальник Христос Кормчий Церкви Св. Дух да вразумят нас найти на основании канонов выход, приемлемый для нас, и для вас и устроить церковную жизнь обоих единоверных народов к их общей пользе и славе Божией. Возлюбим друг друга да единомыслием исповемы Отца и Сына и Св. Духа, Троицу единосущную и нераздельную.

Смиренный Тихон, Патриарх Московский и всея России
№ 3, 29 декабря 1917 г. Москва.

­

მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქს, მის უწმინდესობას, ალექსი II

თქვენო უწმინდესობავ,

მოგმართავთ რუსეთის ხელისუფლების მხრიდან თქვენი სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მცხოვრები ჩვენი თანამემამულეების მიმართ რასიზმისა და ქსენოფობიის აღმაშფოთებელი გამოვლინებების გამო. ეთნიკური ნიშნით მასობრივმა დევნამ და დეპორტაციებმა, რუსეთის ხელისუფლების არადამიანურმა და მხეცურმა დამოკიდებულებამ დაკავებული საქართველოს მოქალაქეების მიმართ უკვე გამოიწვია ორი ადამიანის სიკვდილი.

ანტიქართულმა კამპანიამ საყოველთაო ხასიათი მიიღო. თავს ესხმიან ქართულ სამრევლოებს მოსკოვსა და სანქტ-პეტერბურგში, ქართველ მოსწავლეებს სკოლებში და მეცნიერებისა და ხელოვნების ქართული წარმოშობის მოღვაწეებს.

სამწუხაროდ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია არა მარტო არ აპროტესტებს ანტიქართულ ისტერიას, არამედ დუმილით ადევნებს თვალყურს ეთნიკური ნიშნით ადამიანების დევნას და ამით ხელს უწყობს რასიზმისა და ქსენოფობიის გაძლიერებას თავის მრევლში. Uუფრო მეტიც, მოსკოვის საპატრიარქოს სხვადასხვა ოფიციალური წარმომადგენლები თავის გამოსვლებში ამართლებენ რუსეთის ხელისუფლების ანტიქართულ პოლიტიკას. გასაკვირი არაა, რომ მოსკოვში გამართულ აქციაში ,,მე ქართველი ვარ” არც ერთმა მღვდელმსახურმა არ მიიღო მონაწილეობა. XXI საუკუნეშიც რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია სახელმწიფოს მორჩილ მსახურად გვევლინება.

გამოვხატავთ ჩვენს აღშფოთებასა და პროტესტს რუსეთში ნაციზმის ზეიმის პირობებში მოსკოვის საპატრიარქოს დუმილის გამო.

ერთ-ერთი ჩვენგანი, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის დეკანოზი ბასილ კობახიძე, პირადად თქვენ დააჯილდოვეთ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წმ. კეთილმორწმუნე მთავარ დანიელ მოსკოველის სახელობის ორდენით. პროტესტის ნიშნად იგი უკან გიბრუნებთ თქვენ ამ ჯილდოს.

მოგიწოდებთ აღასრულოთ თქვენი ქრისტიანული ვალი ღვთისა და ადამიანების წინაშე და თქვენს ხელთ არსებული ყველა საშულებით წინ აღუდგეთ თქვენი ქვეყნის პოლიტიკური ხელმძღვანელობის მიერ უდანაშაულო ადამიანების დევნას.

ვლადიმერ გოგიაშვილი
ნოდარ ლადარია
დეკანოზი ბასილ კობახიძე
მღვდელი ზაზა თევზაძე
მაკა ჯანაშია
ნანა ბაღათურია
მირიან გამრეკელაშვილი
დიმიტრი გამრეკელაშვილი
ნატო სანაია
გიორგი ლომიძე
მერი დოჭვირი

თბილისი, 24.10.2006

მ ი მ ა რ თ ვ ა

მსოფლიო მართლმადიდებელი ეკლესიების მეთაურებს:

მსოფლიო პატრიარქს, ყოვლადუწმინდეს ბართლომეოსს;
ალექსანდრიის პატრიარქს, უწმინდეს თეოდორეს;
ანტიოქიის პატრიარქს, უწმინდეს ეგნატეს;
იერუსალიმის პატრიარქს, უწმინდეს თეოფილეს;
სერბეთის პატრიარქს, უწმინდეს პავლეს;
რუმინეთის პატრიარქს, უწმინდეს თეოქტისტეს;
ბულგარეთის პატრიარქს, უწმინდეს მაქსიმეს;
კვიპროსის მთავარეპისკოპოსს, უნეტარეს ქრიზოსტომოსს;
საბერძნეთის მთავარეპისკოპოსს, უნეტარეს ქრისტოდულოსს;
ალბანეთის მთავარეპისკოპოსს, უნეტარეს ანასტასიოსს;
პოლონეთის მიტროპოლიტს, უნეტარეს საბას;
ჩეხეთისა და სლოვაკეთის მთავარეპისკოპოსს, უნეტარეს ქრისტეფორეს;
ამერიკისა და კანადის მიტროპოლიტს, უნეტარეს ჰერმანეს;

მოგმართავთ თქვენ, ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიების მწყემსთმთავრებს, იმ სავალალო მდგომარეობის გამო, რომელშიც აღმოჩდა მოსკოვის წმ. გიორგის სახელობის ქართულ-მართლმადიდებლური სამრევლო.

მოგეხსენებათ, ბოლო ათწლეულის მანძილზე აფხაზეთსა და ცხინვალის რეგიონში, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია, როგორც ყოველთვის, წარმოადგენს რუსეთის სახელმწიფოს აგრესიული პოლიტიკის იარაღს საქართველოს წინააღმდეგ. მოსკოვის საპატრიარქომ არ იკმარა აღნიშნულ რეგიონებში ეთნიკური დაპირისპირებისა და სეპარატიზმის რელიგიური ლეგიტიმაცია და ახლახანს რუსეთსა და საქართველოს შორის პოლიტიკურ-ეკონომიკური ურთიერთობების უაღრესად გამწვავების ფონზე, დაიწყო მოსკოვში მცხოვრები ქართველი მართლმადიდებლების შევიწროვება.

მიმდინარე წლის მაისის დასაწყისში, მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქის, ალექსი II მიერ დანიშნულმა მოსკოვის ისტორიულად ქართული ეკლესიის ახალმა წინამძღვარმა მეთოდურად დაიწყო ქართულ ენაზე ღვთისმსახურების შეზღუდვა და ქართველი მღვდლისა და მრევლის დისკრიმინაცია, რითაც სავსებით შეილახა მოძღვარსა და სამწყსოს შორის ურთიერთობის საეკლესიო პრინციპები, რადგან ქართველ მრევლს, რომელსაც არასოდეს ეპარებოდა ეჭვი საეკლესიო სლავური ენის ლიტურგიულ კანონიერებაში, ის ადარდებს, რომ მწირველი მღვდელი მათ წინაშე წარდგება არა ქრისტესმიერი სიყვარულის განსახიერებად, არამედ რეპრესიული პოლიტიკის ინსტრუმენტად.

ქართველი მართლმდიდებლების პროტესტი მოსკოვის საპატრიარქომ უპასუხოდ დატოვა.

ქართულ ენაზე ღვთისმსახურების ეტაპობრივი აკრძალვა მწვავედ შეურაცხყოფს მოსკოველი ქართველების ეროვნულ იდენტობას და დაბრკოლების ქვად იქცევა მათი რელიგიური შეგნებისათვის.

გთხოვთ გამოიყენოთ თქვენს ხელთ არსებული ყველა საშუალება, რათა შეწყდეს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის აგრესია საქართველოსა და ქართველების მიმართ.

ღრმა პატივისცემით:

ნოდარ ლადარია, თეოლოგი, პროფესორი
ლადო გოგიაშვილი, ჟურნალისტი
დავით ტურაშვილი, მწერალი
ნინო ცინცაძე, ჟურნალისტი
ზურაბ კიკნაძე, ფილოლოგი, პროფესორი
ლაშა ბაქრაძე, ისტორიკოსი
რატი ამაღლობელი, პოეტი
ემზარ ჯგერენაია, სოციოლოგი
ნინია კაკაბაძე, ჟურნალისტი
ეკა კვესიტაძე, ჟურნალისტი
მაკა ჯანაშია, ჟურნალისტი

15. 05. 2006 თბილისი

ეპისკოპოსი კალისტრატე უეარი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნ. ,,არჩევანი” №2, №5-6, 2006

ღმერთი - როგორც შემოქმედი

წმ. ანტონი დიდთან უდაბნოში მივიდა ერთი ბრძენი და უთხრა: ,,მამაო, როგორ უძლებ აქ ცხოვრებას, სადაც არ შეგიძლია ნუგეშინისცემა მიიღო წიგნებიდან?” ანტონი დიდმა უპასუხა: ,,ჩემი წიგნი, ფილოსოფოსო, ქმნილების ბუნებაა და როდესაც კი მომესურვება შემიძლია მასში ღვთის მოქმედება წავიკითხო”.

ევაგრე პონტოელი

,,იცოდე, რომ შენშია მცირე სამყარო: მზეც, მთვარეცა და ვარსკვლავებიც”.

ორიგენე

შეხედე ზეცას

მსახიობი ქალი ლილა მაკკარტი წერს თუ როგორ მივიდა ის ერთხელ, როდესაც ქმარმა მიატოვა, ძალიან საცოდავი, ჯორჯ ბერნარდ შოუსთან: სულ ერთიანად ვკანკალებდი. შოუ ძალიან წყნარად იჯდა. ბუხარში დანთებულმა ცეცხლმა გამათბო... აღარ მახსოვს რამდენ ხანს ვისხედით ასე, მაგრამ შემდეგ მახსოვს ვსეირნობდით ადელფის ტერასაზე და შოუ ჩემს გვერდით იყო. სიმძიმე ცოტათი შემიმსუბუქდა და გზა მისცა იმდენ ცრემლს, რამდენიც მანამდე არასოდეს მომსვლია... შოუმ საშუალება მომცა მეტირა. ახლაც ჩამესმის მისი ხმა, რომელშიც თითქოს მთელი მსოფლიოს სინაზე და მგრძნობიარობა იყო ჩაქსოვილი. მან თქვა” ზევით აიხედე ჩემო კარგო, ზეცას შეხედე. ცხოვრებაში არის რაღაც ამაზე მეტი. რაღაც ბევრად მეტი”.

მიუხედავად იმისა თუ როგორი იყო შოუს ღვთისადმი რწმენა, ის მიუთითებს იმაზე, რაც არსებითია სულიერ გზაზე სვლის დროს. მას არ უთქვამს ტკბილი ან სანუგეშო სიტყვები ლილა მაკკარტისათვის, არც ისე მოუჩვენებია თავი თითქოს ტკივილის ატანა ადვილი იყო, არამედ უფრო გულსიჩამწვდომი რამ გააკეთა. მან უთხრა ქალს ერთი წუთით გამოსულიყო თავისი პიროვნული ტრაგედიიდან, თავისი მე-დან და მიუკერძოებლად შეეხედა სამყაროსათვის, რათა ეგრძნო მისი მშვენიერება და მრავალფეროვნება, მისი ,,ამგვარობა”. შოუს რჩევა ჩვენც გვეხება. რაც არ უნდა დათრგუნული ვიყოთ ჩვენი საკუთარი თუ სხვისი ტკივილით, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ არის სამყაროში რაღაც, ამ ტკივილზე ბევრად აღმატებული.

წმ. იოანე კრონდშტატელი ამბობს: ,,ლოცვა განუწყვეტელი მადლიერების მდგომარეობაში ყოფნაა”. თუ მე არ ვხარობ ღვთის ქმნილებით, თუ მავიწყდება მადლობით კვლავ უკან მივუძღვნა ღმერთს სამყარო, მაშინ სულ მცირედითაც კი არ წავსულვარ წინ სულიერ გზაზე, ჯერ არ მისწავლია თუ როგორ ვიყო ჭეშმარიტად ადამიანი. რადგან მხოლოდ ღმერთისადმი მადლობის შეწირვით შემიძლია გავხდე ის რაც ვარ. სიხარულით მადლობის შეწირვა ძალიან განსხვავდება რეალური სამყაროდან გაქცევის სურვილისაგან ან სენტიმენტალურობისაგან, პირიქით, ეს ნიშნავს იყო სრულიად რეალისტი, მაგრამ ისეთი რეალიზმის მქონე, ვინც ხედავს სამყაროს ღმერთში, როგორც მის ქმნილებას.

ალმასის ხიდი

,,შენ მოგვიყვანე ჩვენ არარსებობიდან არსებობაში” (წმ. იოანე ოქროპირის წირვა). როგორია ღმერთის დამოკიდებულება მის მიერ შექმნილ სამყაროსთან? რას ნიშნავს ფრაზა ,,არარსობიდან”, ex nihilo? მართლაც რატომ შექმნა ღმერთმა სამყარო საერთოდ?

უპირველეს ყოვლისა, სიტყვა ,,არარსობიდან” ნიშნავს, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო თავისი თავისუფალი ნების მოქმედებით. არავის დაუძალებია მისთვის სამყაროს შექმნა, მან თვით არჩია ამის გაკეთება. სამყარო არ შექმნილა წინასწარგანუზრახველად ანუ აუცილებლობის გამო, ეს არ იყო ავტომატური ემანაცია ანუ გადმოღვრა ღმერთისაგან, არამედ იყო მისი არჩევანის შედეგი.

თუკი ღმერთი არავინ აიძულა შეექმნა სამყარო, მაშ რატომ აირჩია მან ამის გაკეთება? თუ ამ შეკითხვაზე საერთოდ შესაძლებელია პასუხის გაცემა, მაშინ პასუხი ამგვარი იქნება: სამყაროს შექმნისას ღმერთის მამოძრავებელი მისი სიყვარული იყო. უნდა ვთქვათ, რომ ღმერთმა შექმნა სამყარო თავისი თავიდან, ანუ სიყვარულიდან გამომდინარე და არა ის, რომ მან სამყარო არაფრისაგან შექმნა. ღმერთზე უნდა ვიფიქროთ არა როგორც მეწარმეზე ან ხელოსანზე, არამედ როგორც მოსიყვარულეზე. შესაქმე არის არა იმდენად მისი თავისუფალი ნების, რამდენადაც მისი ძალდაუტანებელი, უხვი სიყვარულის ქმედება. სიყვარული ნიშნავს გაზიარებას, წმ. სამების დოგმატი ამის ძალიან ნათელი გამოხატულებაა: ღმერთი მხოლოდ ერთი კი არ არის, არამედ ერთია სამში, რადგან ის იმ პირების ურთიერთობაა ვინც ერთმანეთს სიყვარულს უზიარებენ. თუმცა საღმრთო სიყვარულის წრე ჩაკეტილი არ დარჩენილა. ღმერთის სიყვარული, ანუ მისი ,,გახელებული”(ecstatic) სიყვარული საკუთარი თავიდან გამოსვლისა და მისაგან განსხვავებული ქმნილებების შექმნის მიზეზია. ღმერთმა ნებსითი არჩევანით შექმნა სამყარო, თავისი ,,გახელებული” სიყვარულით, რათა მის გარდა სხვებსაც ეარსებათ და მონაწილეობა მიეღოთ მის სიცოცხლესა და სიყვარულში.

ღმერთი იძულებული არ იყო შეექმნა, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ შესაქმის აქტში რაიმე შემთხვევითი ან არალოგიკური იყო. ღმერთი არის ყველაფერი, რასაც ის აკეთებს და ამგვარად მისი მოქმედება შესაქმის დროს მისგან განცალკევებული არ არის. ღმერთში და მის სიყვარულში თითოეული ჩვენთაგანი ყოველთვის არსებობდა და ის საუკუნითგან ხედავდა თითოეულ ჩვენგანს როგორც იდეას ან აზრს. თავის გონებაში მას თითოეულ ადამიანისათვის განსაკუთრებული და განსხვავებული გეგმა აქვს. ჩვენ ყოველთვის ვარსებობდით მისთვის; შექმნა ნიშნავს, რომ დროის გარკვეული მომენტიდან ვიწყებთ არსებობას საკუთარი თავისთვისაც.

სამყაროს, როგორც ღმერთის თავისუფალი ნებისა და უხვი სიყვარულის ნაყოფის, შექმნა აუცილებელი სულაც არ იყო. სამყარო თვითკმარი არ არის, არამედ ღმერთზეა დამოკიდებული და შეიძლებოდა არც შექმნილიყო. ჩვენ, ქმნილებები, ვერასოდეს ვიარსებებთ ღმერთის, ჩვენი არსებობის ბირთვისაგან დამოუკიდებლად; მის გარეშე შევწყვეტთ არსებობას, რადგან არსებობის ყოველი წუთი ღმერთის მოსიყვარულე ნებაზეა დამოკიდებული. სიცოცხლე ღმერთის, მისი სიყვარულის საჩუქარია, რომლის დაბრუნებასაც არასოდეს მოგვთხოვს და არა ისეთი რამ, რასაც ჩვენ საკუთარი ძალით ვფლობთ. მხოლოდ ღმერთის არსებობის მიზეზი და წყაროა თვით მასში, ხოლო ქმნილებების არსებობისა - ღმერთშია. მასშია ყველა ქმნილების საწყისიცა და განხორციელებაც. მხოლოდ ღმერთია არსებითი სახელი, ქმნილებები კი ზედსართავი სახელები არიან.

როდესაც ვამბობთ, რომ ღმერთია სამყაროს შემოქმედი, არ ვგულისხმობთ მხოლოდ იმას, რომ მან ,,დასაბამიდან” აამოძრავა ქმნილებები, რის შემდეგაც ისინი თავისთავად არსებობენ. ღმერთი არ არის კოსმიური მესაათე, ვინც დაქოქავს მექანიზმს და შემდეგ ტოვებს, რომ მან თვითონ იწიკწიკოს. შესაქმე უწყვეტი აქტია. თუ გვინდა, რომ ჩვენი საუბარი შესაქმის შესახებ ზუსტი იყოს, უნდა ვისაუბროთ არა წარსულ, არამედ აწმყო დროში. უნდა ვთქვათ არა ,,ღმერთმა შექმნა სამყარო და მე მასში”, არამედ ,,ღმერთი ქმნის სამყაროს და მე მასში, აქ და ახლა, ამ წუთში და ყოველთვის”. შესაქმე არ არის წარსული მოვლენა, არამედ ურთიერთობა აწმყოში. ღმერთმა რომ შეწყვიტოს თავისი შემოქმედებითი ნების გამოვლენა, ნებისმიერ წუთში, სამყარო მაშინვე არარსებობაში გადავა. ვეღარაფერი იარსებებს თუნდაც ერთი წამით თუ ღმერთი ამას არ ინებებს. როგორც მიტროპოლიტი ფილარეტ მოსკოველი ამბობს: ,,ყველა ქმნილება ეყრდნობა ღვთის შემოქმედებით სიტყვას, როგორც ალმასის ხიდს, მათ ზევით საღმრთო უსასრულობის უფსკრულია, ხოლო ქვევით კი საკუთარი არარაობისა”. ეს ჭეშმარიტია სატანისა და ჯოჯოხეთში მყოფი დაცემული ანგელოზების შემთხვევაშიც კი: მათი არსებობაც ღმერთის ნებაზეა დამოკიდებული.

ამგვარად, შესაქმის დოგმატის მიზანია არა ის, რომ სამყაროს ქრონოლოგიური ათვლის წერტილი მიანიჭოს, არამედ რათა დაადასტუროს, რომ ამ მოცემულ წუთში, ისევე როგორც ყოველ წუთში, სამყაროს არსებობა ღმერთზეა დამოკიდებული. შესაქმის მუხლში: ,,დასაბამად ქმნა ღმერთმა ცა და დედამიწა” (1:1), სიტყვა ,,დასაბამად” ნიშნავს, რომ ღმერთია მუდმივი მიზეზი ქმნილებების არსებობისა და მათი არსებობის შენარჩუნებისა.

ღმერთი, როგორც შემოქმედი, ყოველთვის ყველაფრის ცენტრშია. მეცნიერული კვლევის დონეზე ერთმანეთისაგან ვასხვავებთ მიზეზებისა და შედეგების მიმდევრობის გარკვეულ პროცესებს. სულიერი ხედვის დონეზე კი, რომელიც მეცნიერებას კი არ ეწინააღმდეგება არამედ მის მიღმა ხედავს, ყველგან ვარჩევთ ღვთის შემოქმედებით ენერგიებს, რომლებიც ყველაფერს უნარჩუნებენ არსებობას, აყალიბებენ მათ უღრმეს საიდუმლო არსს. თუმცა ღმერთი ყველგანაა სამყაროში, მისი სამყაროსთან გაიგივება მაინც არ შეიძლება. ჩვენ, როგორც ქრისტიანები, ვეთანხმებით არა პანთეიზმს, არამედ ,,პანენთეიზმს”. ღმერთი ყველაფერშია და ის მაინც ასევე ყველაფრის მიღმა და ყველაფერზე აღმატებულია. ის არის ,,უდიდესზე დიდი” და ,,უმცირესზე მცირე”. წმ. გრიგოლ პალამას სიტყვებით რომ ვთქვათ ,,ის ყველგანაა და არსად არ არის, ის ყველაფერია და ამავე დროს არაფერია”. ღოგორ ერთმა ცისტერციანელმა ბერმა, თქვა ახალი კლერვოსის მონასტრიდან: ,,ღმერთია ყველაფრის ბირთვი, მაგრამ მისგან გასხვავებულია. ღმერთი ბირთვშია და მთლიანად მსჭვალავს მას, მის მიღმაა და უფრო ახლოსაა ბირთვთან ვიდრე თვით ბირთვი”.

,,და იხილნა ღმერთმან ყოველნი, რაოდენნი ქმნნა, და აჰა კეთილ ფრიად” (შესაქ. 1:31). მთელი სამყარო ღმერთის ხელითაა ქმნილი; შინაგანი არსით ყველა ქმნილება ,,ფრიად კეთილია”. მართლმადიდებლური ქრისტიანობა უარყოფს დუალიზმს მისი ყოველგვარი ფორმით: მანიქეველთა უკიდურეს დუალიზმს; ვინც ბოროტის არსებობას მიაკუთვნებენ სხვა ძალას, რომელიც მარადიულად თანაარსებულია სიყვარულის ღმერთთან; ნაკლებ რადიკალურია გნოსტიკოსი ვალენტინიანელების დუალიზმი, რომლის მიხედვითაც მთელი მატერიალური სამყარო, ადამიანის სხეულის ჩათვლით, არსებობაში მოვიდა წინა-კოსმიური დაცემის შედეგად; და პლატონისტების უფრო ფაქიზი დუალიზმი, ვისთვისაც მატერია ბოროტება კი არ არის, არამედ არარეალურია.

ქრისტიანობა ნებისმიერი ფორმის დუალიზმის წინააღმდეგია და ამტკიცებს, რომ არსებობს summum bonum ,,უმაღლესი სიკეთე” - კერძოდ თვით ღმერთი, მაგრამ არ არსებობს და არც შეიძლება არსებობდეს summum malum. ბოროტი არ არის მარადიულად თანაარსებული ღმერთთან. თავდაპირველად იყო მხოლოდ ღმერთი: ყველაფერი, რაც არსებობს, ზეცაში თუ დედამიწაზე, სულიერი თუ ფიზიკური, ღმერთის შექმნილია და ამიტომ, ყველა ქმნილების არსი კეთილია.

მაშ რა შეიძლება ვთქვათ ბოროტის შესახებ? რადგან ყველა ქმნილება არსებითად კეთილია, ცოდვა ან ბოროტება, როგორც ასეთი, ,,ქმნილება” არ არის, არც არსება ან სუბსტანციაა. ,,მე არ მინახავს ცოდვა” ამბობს ჯულიანა ნორვიჩელი თავის გამოცხადებებში, ,,რადგან მწამს, რომ მას არავითარი სუბსტანცია არა აქვს; მას ვერც ვიცნობთ იმ ტკივილის გარეშე, რომელსაც იწვევს. ,,ცოდვა არარაობაა” წერს წმ. ავგუსტინე. ევაგრეს მიხედვით კი, ,,ის რაც ბოროტია, ამ სიტყვის ზუსტი გაგებით, სუბსტანცია არ არის, არამედ სიკეთის არმყოფობაა, ისევე, როგორც სიბნელე არაფერია, თუ არა სინათლის არმყოფობა”.

წმ. გრიგოლ ნოსელი წერს: ,,ბუნებაში არ არსებობს ცოდვა, თავისუფალი ნების გარეშე. ის საკუთრივ სუბსტანცია არ არის”. ,,დემონებიც კი არ არიან ბოროტნი ბუნებით” წერს წმ. მაქსიმე აღმსარებელი ,,არამედ ხდებიან ამგვარნი თავიანთი ბუნებითი ძალების არასწორად გამოყენებით”. ბოროტი ყოველთვის პარაზიტია. ის არის მრუდედ და უკანონოდ მითვისება იმისა, რაც თავისთავად კეთილია. ბოროტი არის არა თვით საგანში, არამედ ამ საგნის მიმართ ჩვენს დამოკიდებულებაში, ანუ ჩვენს ნებაში.

შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ როდესაც ჩვენ ბოროტს ,,არარაობას” ვუწოდებთ, ამით სათანადოდ არ ვაფასებთ მის ძალასა და მოქმედებას. მაგრამ, როგორც კ.ს. ლუისმა აღნიშნა, ეს არარაობა ძალიან ძლიერია. იმის თქმა, რომ ბოროტება სიკეთის გაუკუღმართებაა და აქედან გამომდინარე ის ილუზია და არარეალობაა, არ ნიშნავს ჩვენზე მისი ძალის მოქმედების უარყოფას. რადგან არ არსებობს უფრო დიდი ძალა ქმნილებაში, ვიდრე ამ არსებების თავისუფალი ნება, ვისაც მინიჭებული აქვს თვითშემეცნება და სულიერი ინტელექტი; ასე რომ, თავისუფალი ნების არასწორად გამოყენებას შეიძლება სავსებით შემაძრწუნებელი შედეგები მოჰყვეს.

ადამიანი, როგორც სხეული, სამშვინველი და სული

რა ადგილი უკავია ადამიანს ღმერთის ქმნილებაში? ,,ხოლო თავადმან ღმერთმან მშვიდობისამან წმიდა გყვენინ თქვუენ ყოვლითა სრულებითა და ყოვლითა სიცოცხლითა, სული თქუენი, სამშვინველი და გუამი უბიწოდ მოსვლასა მას უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესსა დაჰმარხენინ”. (1 თეს. 5: 23).

აქ პავლე მოციქული წერს ადამიანის სამი შემადგენელი ელემენტის ანუ ასპექტის შესახებ. ეს ასპექტები ერთდროულად განსხვავებულიცაა და ამავე დროს მკაცრად ურთიერთდამოკიდებულიც. ადამიანი ერთი მთლიანობაა და არა ცალკეული ნაწილების ჯამი.

პირველია სხეული ,,მტუერისა მიმღებელი ქუეყანისაგან” (შესაქ. 2:7), რომელიც ადამიანის ბუნების ფიზიკური, ანუ მატერიალური ასპექტია.

მეორეა სამშვინველი, სასიცოცხლო ძალა, რომელიც სხეულს აცხოველებს და განასულიერებს. მისი გამოისობით სხეული არა მხოლოდ მატერიის გროვაა, არამედ ისეთი რამ, რაც იზრდება და მოძრაობს, გრძნობს და აღიქვამს. ცხოველებსაც აქვთ სამშვინველი და სავარაუდოა, რომ მცენარეებსაც. მაგრამ ადამიანის შემთხვევაში სამშვინველს მინიჭებული აქვს ცნობიერება, ანუ გონიერი სამშვინველი, რომელსაც აბსტრაქტული აზროვნებისა და ლოგიკური მსჯელობის, წინაპირობებიდან დასკვნებისაკენ განვითარების უნარი აქვს. თუ ეს ძალები საერთოდ არის ცხოველებში, მხოლოდ ძალიან შეზღუდულად.

მესამეა სული, ღმერთისაგან ,,შთაბერილი” (იხ. შესაქმე 2:7) რომელიც ცხოველებს არა აქვთ. ადამიანის სული, რომელიც შექმნილია, არ უნდა გავაიგივეოთ შეუქმნელთან, ღმერთის წმინდა სულთან, ანუ წმ. სამების მესამე პირთან. და მაინც, ეს ორი მჭიდროდ ურთიერთდაკავშირებულია, რადგან მხოლოდ სულიწმინდის საშუალებით შეუძლია ადამიანს ღმერთის წვდომა და მასთან ზიარება.

სამშვინველით (psyche) ადამიანი აწარმოებს სამეცნიერო და ფილოსოფიურ კვლევა-ძიებას, ლოგიკური აზროვნების საშუალებით აანალიზებს გრძნობითი გამოცდილების მონაცემებს. სულით (pneuma), რომელსაც ზოგჯერ nous-ს ანუ სულიერ ინტელექტსაც უწოდებენ, ის იგებს მარადიულ ჭეშმარიტებას ღმერთისა და logoi ანუ ქმნილებების შინაგანი არსის შესახებ არა ლოგიკური აზროვნებით, არამედ სულიერი აღქმის პირდაპირი წვდომით, რაც ისეთი ინტუიციაა, რომელსაც წმ. ისააკ ასური ,,მარტივ შემეცნებას” უწოდებს. ამგვარად, სული, ანუ სულიერი ინტელექტი განსხვავდება ადამიანის სააზროვნო ძალებისა და ესთეტიური ემოციებისაგან და ორივე მათგანზე აღმატებულია.

ის, რომ ადამიანს გონიერი სული და სულიერი ინტელექტი აქვს, ნიშნავს, რომ მას თვითგანსაზღვრებისა და ზნეობრივი თავისუფლების, ანუ კეთილისა და ბოროტის გარჩევისა და მათ შორის არჩევანის გაკეთების უნარი აქვს. იქ, სადაც ცხოველები ინსტიქტით მოქმედებენ, ადამიანს შეუძლია თავისუფალი და გაცნობიერებული გადაწყვეტილების მიღება.

ზოგჯერ საეკლესიო მამები იღებენ სულის დაყოფის არა სამნაწილედ, არამედ ორნაწილედ სქემას, რომელიც ადამიანს მარტივად აღწერს, როგორც სხეულისა და სულის ერთობას. ამ შემთხვევაში ისინი სულს, ანუ ინტელექტს, სამშვინველის უმაღლეს ასპექტს უწოდებენ. მაგრამ სამნაწილედი სქემა სხეულის, სამშვინველისა და სულისა უფრი ზუსტია და უკეთესად აშუქებს ამ საკითხს, განსაკუთრებით ჩვენს დროში, როდესაც სამშვინველსა და სულს ხშირად ერთმანეთში ურევენ და ადამიანთა უმეტესობამ არც კი იცის, რომ მათ სულიერი ინტელექტი აქვთ. თანამედროვე დასავლეთის კულტურული და საგანმანათლებლო სისტემები უფრო ტვინის აზროვნების წრთვნას ეფუძნება ვიდრე ესთეტურ ემოციებს. უმეტესობა ჩვენთაგანს ავიწყდება, რომ ჩვენ ვართ არა მხოლოდ ტვინი და ნება, შეგრძნებები და გრძნობები, არამედ ვართ ასევე სული. თანამედროვე ადამიანმა უმეტესწილად დაკარგა შეხება საკუთარი თავის ყველაზე უფრო ჭეშმარიტ და უმაღლეს ასპექტთან და ამ შინაგანი გაუცხოების შედეგი ძალიან ნათლად ჩანს მის მოუსვენრობაში, საკუთარი მეობისა და იმედის დაკარგვაში.

მიკროსამყარო და მედიატორი

სხეული, სამშვინველი და სული, სამი ერთში, ადამიანში, რომელსაც უნიკალური ადგილი უკავია ქმნილების წესრიგში.

მართლმადიდებლური მსოფლმხედველობის მიხედვით ღმერთმა შექმნა ქმნილებების ორი დონე: პირველი, ,,გონიერი”, ,,სულიერი” ანუ ,,ინტელექტუალური” და მეორე - მატერიალური ანუ სხეულებრივი. მეორე დონეზე მან შექმნა ფიზიკური საყარო - გალაქტიკები, ვარსკვლავები და პლანეტები მათში მრავალფეროვანი მინერალური, მცენარეული და ცხოველური სიცოცხლის არსებობით. მხოლოდ ადამიანი არსებობს ერთდროულად ორივე დონეზე. სულიერი ინტელექტით ის მონაწილეობს სულიერ სფეროში და ანგელოზების თანამგზავრია. სხეულითა და სამშვინველით კი მოძრაობს, გრძნობს და ფიქრობს, ჭამს და სვამს, გარდაქმნის საკვებს ენერგიად და ორგანულად მონაწილეობს მატერიალურ სფეროში, რომელიც მასში მისი გრძნობადი აღქმის მეშვეობით აღწევს.

ამგვარად, ჩვენი ადამიანური ბუნება უფრო რთულია ვიდრე ანგელოზური და მას უფრო მეტი შესაძლებლობები აქვს მინიჭებული.

ამ თვალსაზრისით ადამიანი ანგელოზებზე უფრო დაბლა კი არა მაღლა მყოფია; როგორც ამას ბაბილონის თალმუდი ადასტურებს: ,,მართლები მსახურ ანგელოზებზე დიდნი არიან” (Sanhedrin 93a). ადამიანი ღმერთის ქმნილების ცენტრია. ის მონაწილეობს როგორც სულიერ, ასევე მატერიალურ სფეროში, არის სახე მთელი ქმნილებისა, imago mundi, ,,მცირე სამყარო” ანუ მიკროსამყარო. ის არის ყველა ქმნილების შეხვედრის ადგილი.

ადამიანი მიკროსამყაროა და ამავე დროს მედიატორიც. ღმერთმა მას დაავალა სულიერი და მატერიალური სფეროების შერიგება და მათ შორის ჰარმონიის დამყარება, მათი გაერთიანება, მატერიალურის გასულიერება და ქმნილების ფარული წესრიგის გაცხადება. როგორც იუდაურ ჰასიდიზმშია ადამიანი მოწოდებული ,,ავიდეს განვითარების ერთი საფეხურიდან მეორეზე მანამ, სანამ ყველაფერს არ გააერთიანებს”. მაშასადამე ადამიანში, როგორც მიკროსამყაროში, მთელი სამყარო იკრიბება, ხოლო როგორც მედიატორი, ის მთელს სამყაროს კვლავ ღმერთს უძღვნის.

ადამიანს შუამავლის როლის შესრულება მხოლოდ იმიტომ შეუძლია, რომ მისი ადამიანური ბუნება სულიერისა და მატერიალურის ერთობას წარმოადგენს. ის რომ მხოლოდ სული იყოს, რომელიც სხეულში დროებით იმყოფება, როგორც ეს ბევრ ბერძენ და ინდოელ ფილოსოფოსს წარმოედგინა, სხეული არ იქნებოდა მისი ნამდვილი შემადგენელი ნაწილი, არამედ - მხოლოდ შესამოსელი, რომელსაც ის დროის გარკვეული პერიოდის შემდეგ გვერდზე გადადებს, ან საპყრობილე, საიდანაც მას გაქცევა სურს, მაშინ ადამიანი ვერ იქნებოდა მედიატორი. ადამიანი განასულიერებს ქმნილებას პირველ რიგში იმით, რომ განასულიერებს თავის საკუთარ სხეულს და უძღვნის მას ღმერთს. ,,არა უწყითა, რამეთუ ხორცნი ეგე თქუენნი ტაძარნი თქუენ შორის სულისა წმიდისანი არიან... ადიდეთ უკუე ღმერთი ხორცითა მაგით თქუენითა... გლოცავ თქვენ, ძმანო, მოწყალებათათვის ღმრთისათა, წარუდგინენით ხორცნი ეგე თქუენნი მსხვერპლად ცხოველად, წმიდად, სათნოდ ღმრთისა” (1 კორ. 6:19-20; რომ. 12:1). მაგრამ, სხეულის ,,გასულიერებისას” ადამიანი არ ახდენს მის დემატერიალიზაციას. პირიქით, ადამიანის მოწოდებაა სულიერი მატერიალურში და მატერიალურის მეშვეობით განაცხადოს. ამ აზრით მხოლოდ ქრისტიანები არიან ჭეშმარიტი მატერიალისტები.

სხეული ადამიანის პიროვნების განუყოფელი ნაწილია. სიკვდილის დროს სხეულისა და ხორცის გაყრა არაბუნებრივი მოვლენაა, ღმერთის თავდაპირველ გეგმას ეწინააღმდეგება და ცოდვით დაცემის შედეგია. ამას გარდა, ეს განსხვავება მხოლოდ დროებითია: სიკვდილის შემდეგ მოველით მკვდრეთით აღდგომას უკანასკნელ დღეს, როდესაც სხეული და სული კვლავ შეერთდებიან.

ხატება და მსგავსება

,,ღმერთის დიდება ადამიანია” ადასტურებს თალმუდი (Dorech Eretz Zutta 10,5) და წმ. ირინეოს ლიონელიც იმავეს აცხადებს: ,,ღმერთის დიდება ცოცხალი ადამიანია”. ადამიანია ღმერთის ქმნილების ცენტრი და გვირგვინი. ადამიანის უნიკალური მდგომარეობა სამყაროში ყველაზე უფრო მეტად იმ ფაქტით აღინიშნება, რომ ის ღმერთის ,,ხატებად და მსგავსებადაა” შექმნილი (შეს. 1:26). ადამიანი ღმერთის უსასრულო თვითგამოცხადების სასრული გამოხატულებაა.

ხანდახან ბერძენი საეკლესიო მამები ღმერთის ხატებას ადამიანში უკავშირებენ მისი ბუნების მთლიანობას, რომელიც განიხილება როგორც სულის, სამშვინველისა და სხეულის სამერთობა. სხვა შემთხვევებში ისინი ხატებას ადამიანის უმაღლეს ასპექტს, მის სულს ან სულიერ ინტელექტს უკავშირებენ, რომლის საშუალებითაც ის ღმერთის ცოდნასა და მასთან ერთობას მოიპოვებს. უმთავრესად, ღმერთის ხატება ადამიანში აღნიშნავს ყველაფერს, რაც ადამიანს ცხოველისაგან განასხვავებს, რითაც ადამიანი სრული და ჭეშმარიტი აზრით პიროვნება ხდება, შინაგანი თავისუფლებით დაჯილდოვებული, კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარის მქონე ზნეობრივი არსება.

თავისუფალი არჩევანის ასპექტი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადამიანის, როგორც ღმერთის ხატად შექმნილის გაგებისათვის. ღმერთი თავისუფალია და ასევეა ადამიანიც. არის რა თავისუფალი, თითოეული ადამიანი ღმერთის ხატებას თავის თავში სხვადასხვაგვარად ახორციელებს.

ადამიანები არ არიან სათვლელი ჩხირები, რომელთა ერთმანეთში გაცვლაა შესაძლებელი, არც მანქანის ნაწილები, რომელთა გამოცვლა შეიძლება. თითოეული მათგანი თავისუფალი, განუმეორებელი და განუზომლად ძვირფასია. პიროვნებების რაოდენობრივად შეფასება არ შეიძლება: არავითარი უფლება არა გვაქვს ვიფიქროთ, რომ ერთი რომელიმე პიროვნება უფრო ფასეულია ვიდრე მეორე, ან ათი პიროვნება აუცილებლად უფრო ძვირფასია ვიდრე ერთი. ასეთი ანგარიში ნამდვილი პიროვნულობის შეურაცხყოფაა. თითოეული პიროვნება შეუცვლელია და მაშასადამე თვით ის უნდა განვიხილოთ როგორც საბოლოო მიზანი და არა როგორც მისი მიღწევის საშუალება. თითოეული უნდა განიხილებოდეს არა როგორც ობიექტი, არამედ როგორც სუბიექტი. თუ ჩვენ ადამიანებს მოსაწყენად და მომაბეზრებელად ვთვლით, ეს ნიშნავს, რომ ჯერ არ შეგვიღწევია არც საკუთარი და არც სხვისი ჭეშმარიტი პიროვნულობის სიღრმეებში, სადაც არ არსებობს სტერეოტიპები, არამედ სადაც თითოეული ადამიანი უნიკალურია.

ბევრი ბერძენი საეკლესიო მამა, თუმცა არა ყველა, ერთმანეთისაგან განასხვავებს ღმერთის ,,ხატებასა” და ,,მსგავსებას” ადამიანში. მათთვის, ვინც ამ ორ ტერმინს განასხვავებს, ხატება აღნიშნავს ადამიანის ღმერთში სიცოცხლის პოტენციალს, მსგავსება კი ამ პოტენციალის განხორციელებას. ხატებაა ის, რასაც ადამიანი დასაწყისშივე ფლობს და რაც მას საშუალებას აძლევს სულიერ გზაზე სვლას შეუდგეს. მსგავსება კი ის, რისი მიღწევის იმედიც მას ამ გზის დასასრულს აქვს. ორიგენეს სიტყვებით რომ ვთქვათ ,,ადამიანმა მიიღო ხატებად ყოფნის პატივი მაშინ, როდესაც ის თავდაპირველად ღმერთმა შექმნა, ხოლო ღმერთის მსგავსების მთელი სრულყოფილება კი მიენიჭება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ყველაფერი დასრულდება”. ყველა ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი, როგორი გარყვნილი ცხოვრებითაც არ უნდა ცხოვრობდეს ის. ამ შემთხვევაში მასში ხატება მხოლოდ გაფერმკრთალდება, თუმცა მთლიანად მაინც არ იკარგება, ხოლო სრულ მსგავსებას კი მხოლოდ ნეტარნი აღწევენ მომავალ საუკუნეში ცათა სასუფეველში.

წმ. ირინეოს ლიონელი წერს, რომ თავდაპირველად, როდესაც ადამიანი შეიქმნა, ის იყო როგორც ,,პატარა ბავშვი” და საჭიროებდა ზრდას მანამ, სანამ სრულყოფილებას მიაღწევდა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, როდესაც ადამიანი შეიქმნა, ის იყო უმანკო და ჰქონდა სულიერი განვითარების უნარი (,,ხატება”). მაგრამ, მისი განვითარება გარდაუვალი არ იყო და ავტომატურად არ მოხდებოდა. ადამიანი მოწოდებული იყო თავისი თავისუფალი ნების სწორად გამოყენებით ნელა და თანდათანობით წინსვლით, ღმერთის მადლის მოქმედებით გამხდარიყო სრულყოფილი ღმერთში (,,მსგავსება”). აქ ჩანს თუ როგორ შეიძლება ადამიანის, როგორც ღმერთის ხატად შექმნილის ცნების განმარტება დინამიური და არა სტატიური აზრით. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანს თავიდანვე მინიჭებული ჰქონდა სრულად განხორციელებადი სრულყოფილება უმაღლესი სიწმინდისა და ცოდნის მიღწევის შესაძლებლობით, არამედ იმას, რომ მას უბრალოდ მიეცა საშუალება გაზრდილიყო ღმერთთან სრული თანამეგობრობის მიღწევამდე. ხატება-მსგავსების განსხვავება რა თქმა უნდა არ გულისხმობს რაიმე ,,ევოლუციის თეორიის” მიღებას, თუმცა არც შეუთავსებელია ასეთ თეორიასთან.

ხატება და მსგავსება აღნიშნავენ ორიენტაციას, ურთიერთობას, როგორც ფილიპ შერარდი ამბობს, ,,თვით ადამიანის იდეა გულისხმობს ურთიერთობასა და კავშირს ღმერთთან”. რწმენა იმისა, რომ ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი, ნიშნავს იმის რწმენას, რომ ადამიანი ღმერთთან ერთობისა და ზიარებისთვისაა შექმნილი და თუ ის შეწყვეტს ღმერთთან ურთიერთობას აღარ იქნება ნამდვილი ადამიანი. არ არსებობს ისეთი ცნება, როგორიცაა ,,ბუნებრივი ადამიანი”, რომელიც ღმერთს დაცილებულია: ღმერთს მოწყვეტილი ადამიანი უკიდურესად არაბუნებრივ მდგომარეობაშია. მაშასადამე, ხატების დოგმატი ნიშნავს, რომ ღმერთი ადამიანის არსების უშინაგანესი ცენტრია. ღვთიური - ადამიანურობის განმსაზღვრელი ელემენტია და თუ ვკარგავთ ღვთიურ აზრს, ვკარგავთ ადამიანურსაც.

ამის ძალიან შთმბეჭდავი დადასტურებაა ის, რაც დასავლეთში ხდება რენესანსის დროიდან მოყოლებული და უფრო შესამჩნევი გახდა ინდუსტრიული რევოლუციის შემდეგ. მზარდ სეკულარიზმს თან ახლავს საზოგადოების მზარდი დეჰუმანიზაცია. ამის ყველაზე ნათელი მაგალითია კომუნიზმის ლენინურ-სტალინური ვერსია, რომელიც საბჭოთა კავშირში იყო. აქ ღმერთის უარყოფას მუდამ თან ახლდა ადამიანის პიროვნული თავისუფლების სასტიკი დათრგუნვა. ეს სულაც არ არის გასაკვირი, რადგან ადამიანის თავისუფლებისა და მისი ღირსების დაცვისათვის ერთადერთი საფუძველი იმის რწმენაა, რომ თითოეული ადამიანი ღმერთის ხატებადაა შექმნილი.

ადამიანი შექმნილია არა მხოლოდ ღმერთის ხატებად, არამედ უფრო ზუსტად რომ ვთქვათ, სამება ღმერთის ხატებად. ყველაფერი, რაც ზემოთ ვთქვით ,,სამებაში ცხოვრების” შესახებ უფრო მეტ ძალას იძენს როდესაც გამოთქმულია ღმერთის ხატების დოგმატის ტერმინებში. რადგან ღმერთის ხატება ადამიანში სამება ღმერთის ხატებაა, ადამიანი, ისევე როგორც ღმერთი, თავის ჭეშმარიტ ბუნებას სხვასთან ურთიერთობით ახორციელებს. ხატება ნიშნავს ურთიერთობას არა მხოლოდ ღმერთთან, არამედ სხვა ადამიანებთანაც. ისევე როგორც სამი საღმრთო პირი ერთმანეთში და ერთმანეთისათვის ცხოვრობს, ასევე ადამიანიც, რომელიც სამების ხატადაა შექმნილი, ნამდვილი პიროვნება ხდება მაშინ, როდესაც სამყაროს სხვისი თვალით ხედავს, როდესაც სხვის სიხარულსა და მწუხარებას გაითავისებს. თითოეული ადამიანი უნიკალურია და შემქნილია სხვებთან ურთიერთობისათვის.

,,მორწმუნეებმა მთელ სამწყსოს როგორც ერთ პიროვნებას უნდა შევხედოთ... და მზად ვიყოთ სიცოცხლე გავწიროთ მოყვასისათვის”(წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი). ,,არ არსებობს ცხონების სხვა გზა, გარდა იმისა, რომელიც მოყვასზე გადის...“

გულის სიწმინდე ნიშნავს, რომ როდესაც ხედავ ცოდვილს ან ავადმყოფს, მისდამი თანაგრძნობა აღგეძვრება და გული მოგილბება” (წმ. მაკარის ჰომილიები). ,,ყველა ჩვენგანი მოყვასის განცდებს უნდა განვიცდიდეთ, როგორც საკუთარს. უნდა ვიტანჯებოდეთ და ვტიროდეთ მოყვასთან ერთად და ისე უნდა მოვიქცეთ თითქოს მის სხეულში ვიყოთ. თუ მას რაიმე განსაცდელი დაატყდება თავს ისეთივე მწუხარებას უნდა განვიცდიდეთ, როგორიც საკუთარი განსაცდელის დროს გვექნებოდა” (უდაბნოს მამების გამონათქვამები). ეს კი ჭეშმარიტია სწორედ იმიტომ, რომ ადამიანი სამება ღმერთის ხატებადაა შექმნილი.

ქმნილების მღვდელი და მეფე

ღმერთის ხატებად შექმნილი ადამიანი, მიკროსამყარო და მედიატორი, ქმნილებისათვის მღვდელიცაა და მეფეც. ცნობიერად და განზრახულად, მას შეუძლია გააკეთოს ორი ისეთი რამ, რასაც ცხოველები მხოლოდ არაცნობიერად, ინსტიქტურად აკეთებენ. პირველია ის, რომ ადამიანს აქვს უნარი ადიდოს ღმერთი იმისათვის, რომ მან ეს სამყარო მოგვცა. ადამიანის საუკეთესო განსაზღვრებაა არა ,,ლოგიკური”, არამედ ,,ევქარისტიული” ცხოველი. ის უბრალოდ კი არ ცხოვრობს სამყაროში, ფიქრობს მასზე და იყენებს მას, არამედ შეუძლია დაინახოს სამყარო როგორც ღმერთის საჩუქარი, მისი მყოფობის საიდუმლო და მასთან ურთიერთობის საშუალება. ამგვარად, ადამიანს უნარი აქვს მადლიერებით მიუძღვნას ღმერთს მის მიერ მოცემული სამყარო: ,,შენი, შენთაგან, შენდა შემწირველი ყოველთა და ყოვლისათვის” (წმ. იოანე ოქროპირის ლიტურგია).

მეორეა ის, რომ ღმერთის დიდების გარდა ადამიანს ძალუძს ასევე შეცვალოს სამყარო და ახალი აზრი მიანიჭოს მას. მღვდელი დიმიტრუ სტანილოეს სიტყვებით რომ ვთქვათ ,,ადამიანი ქმნილებას საკუთარი გაგებისა და ინტელექტუალური შემოქმედების ბეჭედს ასვამს... სამყარო არა მხოლოდ საჩუქარია ადამიანისათვის, არამედ მასზე შრომაც შედის მის მოვალეობაში”. ჩვენ მოწოდებული ვართ ღმერთთან თანამშრომლობისათვის; პავლე მოციქული წერს, რომ ჩვენ ვართ ,,ღმერთის თანაშემწენი” (1 კორ. 3:9). ადამიანი არა მხოლოდ ლოგიკური და ევქარისტიული, არამედ შემოქმედებითი ცხოველიცაა. ადამიანი ღმერთის ხატებაა ნიშნავს, რომ ის შემოქმედია ღმერთის მსგავსად. შემოქმედის როლს ასრულებს არა უხეში ძალით, არამედ თავისი სულიერი ხედვის სიცხადით; მისი მოწოდება არა ბუნებაზე ბატონობა და მისი ექსპლუატაცია, არამედ მისი ფერისცვალება და განწმენდაა.

სხვადასხვაგვარი გზით: მიწის დამუშავებით, ხელოსნობით, წიგნებისა ხატების და წერით ადამიანი ამეტყველებს მატერიალურ საგნებს და მისი მეშვეობით ქმნილებაც მკაფიოდ გამოხატავს ღმერთისადმი დიდებას. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ღმერთის პირველი დავალება ახლად შექმნილ ადამისადმი ცხოველებისათვის სახელების დარქმევა იყო (შეს. 2:19-20). ეს თავისთავად შემოქმედებითი აქტია: სანამ რაიმე ობიექტს ან გამოცდილებას სახელს მოვუძებნით, იმ ,,ზუსტ სიტყვას”, რომელიც მის ჭეშმარიტ ხასიათს გამოხატავს, ვერ შევიცნობთ მის არსს და ვერ მოვიხმართ მას. ასეთივე მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ევქარისტიაზე ღმერთს დედამიწის პირველნაყოფებს ვუძღვნით არა მათი თავდაპირველი ფორმით, არამედ ადამიანის ხელით გადასხვაფერებულს: საკურთხეველში მიგვაქვს არა ხორბლის ძნები, არამედ გამომცხვარი პურები, არა ყურძენი, არამედ ღვინო.

ასე რომ, ადამიანი ქმნილების მღვდელია, რადგან აქვს ძალა რომლითაც ღმერთს ადიდებს და მადლიერების ნიშნად მიუძღვნის მისგან საჩუქრად ბოძებულ ქმნილებას. ქმნილების მეფეა იმ ძალით, რომლითაც აყალიბებს, ფორმას აძლევს, ერთმანეთთან აკავშირებს და გადაასხვაფერებს ქმნილებას. ადამიანის ეს იერარქიული და სამეფო ფუნქცია შესანიშნავად აქვს აღწერილი წმ. ლეონტი კვიპრელს: ,,ზეცით, დედამიწითა და ზღვით, ხითა და ქვით, მთელი ხილული და უხილავი ქმნილებით ვცემ თაყვანს ყველაფრის შემოქმედს, მეუფესა და შემქმნელს. რადგან ქმნილება შემოქმედს პირდაპირ და თავისთავად კი არ ეთაყვანება, არამედ ჩემი საშუალებით განადიდებენ და ეთაყვანებიან ღმერთს ცა, მთვარე, ვარსკვლავები, წყლები, ცვარ-ნამი და მთელი ქმნილება”.

მსგავს აზრს გამოთქვამს ჰასიდი რელიგიური ლიდერი აბრამ იაკობ სალაგორელიც: ,,ყველა ქმნილება, მცენარეები და ცხოველები თავს ადამიანს უძღვნიან, ხოლო ადამიანი კი მათ ღმერთს უძღვნის. როდესაც ადამიანი განიწმიდავს თავისი სხეულის ყველა ნაწილს, როგორც ღმერთისადმი შესაწირავს, ის ამით ყველა ქმნილებას განწმენდს”.

შინაგანი სასუფეველი

,,ნეტარ იყვნენ წმინდანი გულითა რამეთუ მათ ღმერთი იხილონ” (მათე 5:8). ღმერთის ხატებად შექმნილი ადამიანი ღვთაებრივის სარკეა. მან იცის ღმერთი საკუთარი თავის შეცნობით: როდესაც საკუთარ თავს უღრმავდება ის ხედავს თუ როგორ აირეკლება ღმერთი მისი საკუთარი გულის სიწმინდეში. ადამიანის ღმერთის ხატებად შექმნის დოგმატი ნიშნავს, რომ თითოეულ პიროვნებაში, მის უჭეშმარიტეს და უშინაგანეს მეში, რასაც ხშირად ,,გულის სიღრმეს” ან ,,სულის ფსკერს” უწოდებენ, არის შემოქმედთან შეხვედრისა და ერთობის ადგილი. ,,სასუფეველი ღმრთისაი შორის თქუენსა არს” (ლუკა 17:21).

შინაგანი სასუფევლის ამგვარი ძიება ერთ-ერთი უმთავრესი თემაა ეკლესიის მამების ნაწერებში. ,,ყოველგვარ ცოდნას შორის უდიდესია საკუთარი თავის ცოდნა, რადგან ვინც შეიცნობს საკუთარ თავს, მას ეცოდინება ღმერთიც და მისი მსგავსი გახდება” წერს წმ. კლიმენტი ალექსანდრიელი. წმ. ბასილი დიდი კი წერს: ,,როდესაც ინტელექტი არ არის დაფანტული გარშემომყოფ საგნებში და მთელს გარესამყაროში გრძნობების საშუალებით, ის ბრუნდება საკუთარ თავში და ამაღლდება ღმერთამდე”. ,,ვინც თავის თავს შეიცნობს, მან ყველაფერი იცის” წერს წმ. ისააკ ასური, სხვაგან კი წერს: ,,გქონდეს მშვიდობა საკუთარ სულში და მაშინ ცასა და დედამიწას მშვიდობა ექნებათ შენთან. გულსმოდგინედ გამოიძიე შენში არსებული საგანძური და დაინახავ იმას, რაც ზეცაშია, რადგან ორივე მათგანს მხოლოდ ერთი შესასვლელი აქვს. კიბე, რომელსაც სასუფეველში აჰყავხარ შენს სულშია დამალული. გაექეცი ცოდვას, ჩაუღრმავდი შენს თავს და საკუთარ სულში აღმოაჩენ ზეცაში ასასვლელ კიბეს”.

ამ გამონათქვამებს შეგვიძლია დავუმატოთ ჩვენი თანამედროვეს, თომას მერტონის მოწმობაც: ,,ჩვენი არსების ცენტრში არის არარსობის წერტილი, რომელსაც ცოდვა და ილუზია არ შეხებია, ეს არის წმინდა ჭეშმარიტების წერტილი ანუ ნაპერწკალი, რომელიც მთლიანად ღმერთს ეკუთვნის და არასოდეს არ არის ჩვენს განკარგულებაში, რომლითაც ღმერთი ჩვენს ცხოვრებას განაგებს და მიუწვდომელია ჩვენი გონების წარმოსახვისა და ნების უხეშობისათვის. ეს პატარა წერტილი არასობისა და აბსოლუტური სიგლახაკისა, არის ღმერთის წმინდა დიდება ჩვენში. შეიძლება ვთქვათ, რომ ეს არის ღმერთის სახელი დაწერილი ჩვენში, როგორც ჩვენი სიგლახაკე, უპოვარება, ღმერთზე დამოკიდებულება და მისი შვილება. ეს წერტილი წმინდა ბრილიანტივითაა, რომელიც ზეცის უხილავი ნათლით ბრწყინავს. ის ყველაშია და მისი დანახვა რომ შეგვეძლოს დავინახავდით სინათლის მილიარდობით წერტილს, რომლებიც იკრიბებიან მზის ბრწყინვალებაში და სრულიად ფანტავენ ცხოვრების სიბნელესა და სისასტიკეს... ზეცის კარიბჭე ყველგანაა”.

,,გაექეცი ცოდვას”, დაჟინებით იმეორებს წმ. ისააკ ასური და ეს სიტყვები განსაკუთრებული აღნიშვნის ღირსია. თუ გვინდა ჩვენში ღმერთის სახე აირეკლოს, სარკე სუფთა უნდა იყოს. სინანულის გარეშე შეუძლებელია საკუთარი თავის შეცნობა და შინაგანი სასუფევლის აღმოჩენა. როდესაც მეუბნებიან ,,დაბრუნდი საკუთარ თავში, შეიცანი თავი შენი”, აუცილებლად უნდა გამოვიკვლიო: რომელი ,,მე” უნდა აღმოვაჩინო? რა არის ჩემი ჭეშმარიტი ,,მე”? ფსიქოანალიზი გვიხსნის ,,მე”-ს ისეთ სახეობას, რომელსაც ხშირად არა ,,სასუფეველში მიმავალ”, არამედ იმ კიბისაკენ მივყავართ, რომელიც შლამიან და გველებით მოფუთფუთე სარდაფში ჩადის. ,,შეიცან თავი შენი” ნიშნავს შეიცანი შენი თავი როგორც ღმერთის მიერ შემქნილი და მასზე დამოკიდებული, შეიცანი შენი თავი ღმერთში”.

მართლმადიდებლური ასკეტური ტრადიციის თანახმად, ხაზი უნდა გავუსვათ იმას, რომ ჩვენს ჭეშმარიტ ,,მე”-ს, რომელიც ,,ღმერთის ხატებაა” მხოლოდ მაშინ აღმოვაჩენთ, როდესაც მოვაკვდინებთ ჩვენს ცრუ და დაცემულ ,,მე”-ს. ,,რომელმან წარიწყმიდოს სული თვისი ჩემთვის, მან პოოს იგი” (მათე 16:25): მხოლოდ ის, ვინც ხედავს თავის ცრუ ,,მე”-ს, როგორიც ის სინამდვილეშია და უარყოფს მას, შესძლებს გაარჩიოს თუ რომელია მისი ჭეშმარიტი ,,მე”, რომელსაც ღმერთი ხედავს. წმ. ბარსანუფი ხაზს უსვამს ცრუ ,, და ჭეშმარიტ ,,მე”-ს შორის განსხვავებას და წერს: ,,დაივიწყე შენი თავი და შეიცანი იგი”.

ბოროტება, ადამიანის ტანჯვა და ცოდვით დაცემა

დოსტოევსკის შესანიშნავ რომანში, ,,ძმები კარამაზოვები”, ივანე თავის ძმას ეკითხება: ,,წარმოიდგინე, რომ აშენებ ისეთ ნაგებობას, რომლითაც ბოლოს და ბოლოს ბედნიერებას, მშვიდობასა და მოსვენებას მიანიჭებ ადამიანებს, მაგრამ ამისათვის აუცილებელია აწამო ერთი პაწაწინა ჩვილი ბავშვი... და შენი ნაგებობა მის ცრემლებზე დააშენო, დათანხმდებოდი ამ პირობით შედგომოდი მშენებლობას? ,,არა, არ დავთანხმდებოდი”, პასუხობს ალიოშა. თუ ჩვენ არ დავთანხმდებოდით ამის გაკეთებას, მაშინ ცხადია, რომ ამას არც ღმერთი დაეთანხმება.

სომერსეტ მოემი წერს, რომ მას შემდეგ რაც ნახა მენინგიტით დაავადებული პატარა ბავშვის ნელი სიკვდილი, აღარ შეეძლო ერწმუნა, რომ ღმერთი სიყვარულია. ზოგიერთს კი უწევს უყუროს სრულ დეპრესიაში ჩავარდნილ ქმარს ან ცოლს, შვილს ან მშობელს: ტანჯვის მთელს სფეროს თუ განვიხილავთ, იქნებ არაფერია ქრონიკულ მელანქოლიაში ყოფნაზე საშინელი. როგორია ჩვენი პასუხი? როგორ მოვარიგოთ ერთმანეთთან მოსიყვარულე ღმერთის რწმენა, ვინც ყველაფერი შექმნა და იხილა, რომ ეს იყო ,,კეთილ ფრიად”, ტკივილის, ცოდვისა და ბოროტების არსებობასთან?

თავიდანვე უნდა ვაღიაროთ, რომ ამ შეკითხვაზე იოლი პასუხის გაცემა შეუძლებელია. ტკივილი და ბოროტება ირაციონალურად გვიპირისპირდებიან. ტანჯვა, საკუთარიცა და სხვისიც, ჩვენი ცხოვრებისეული განცდაა და არა თეორიული პრობლემა, რომელის ახსნა-განმარტებაც შესაძლებელია. თუკი არსებობს ტანჯვის ახსნა, ის უფრო ღრმა დონეზე იქნება, ვიდრე სიტყვები. ტანჯვის ,,გამართლება” შეუძლებელია, მაგრამ შესაძლებელია მისი მიღება და გამოყენება და ამით მისი ფერისცვალება. ,,ტანჯვისა და ბოროტების პარადოქსის გადაწყვეტა თანაგრძნობისა და სიყვარულის განცდაშია” წერს ნიკოლაი ბერდიაევი.

მაშინ, როდესაც სამართლიანად გვეპარება ეჭვი ,,ბოროტების პრობლემის” იოლი გადაწყვეტის არსებობაში, მოდით ყურადღებით განვიხილოთ შესაქმის მესამე თავში მოთხრობილ ადამიანის ცოდვით დაცემის შესახებ ამბავში ორი სასიცოცხლო ნიშანსვეტის პირდაპირი თუ სიმბოლური განმარტება.

შესაქმის თხრობა იწყება ,,გველზე” (3:1), ანუ ბოროტზე საუბრით, ვინც პირველი იყო იმ ანგელოზთა შორის რომლებიც ღმერთს განუდგნენ თვითნებურობის ჯოჯოხეთისაკენ. მოხდა ორი დაცემა: ჯერ ანგელოზებისა და შემდეგ ადამიანისა. მართლმადიდებლობისათვის ანგელოზების დაცემა არა ხატოვნად მოთხრობილი ზღაპარი, არამედ სულიერი ჭეშმარიტებაა. ადამიანის შექმნამდე სულიერ სფეროში გზები უკვე გაყოფილი იყო: ანგელოზების ნაწილი მტკიცედ დარჩა ღმერთის მორჩილებაში, დანარჩენებმა კი უარყვეს ღმერთი. ამ ,,ცათა შინა ბრძოლასთან” (გამოცხ. 12:7) დაკავშირებით წმ. წერილში მხოლოდ ფარული მოწმობაა. დეტალურად არ არის ნათქვამი თუ რა მოხდა. უფრო ნაკლები ვიცით ღმერთის გეგმის შესახებ ამ სფეროში შესაძლო შერიგებაზე, როგორ (თუ საერთოდ) მოხდება დროთა განმავლობაში ბოროტის გამოხსნა. იქნებ, როგორც ეს იობის წიგნის პირველ თავშია, ბოროტი არც ისე ბნელია, როგორც ჩვეულებრივ ხატავენ ხოლმე. მიწიერი არსებობის ამ ეტაპზე სატანა ჩვენი მტერია, მაგრამ მას ასევე აქვს პირდაპირი ურთიერთობა ღმერთთანაც, რის შესახებაც ჩვენ საერთოდ არაფერი ვიცით და ჩვენი მხრივ ბრძნული არ იქნება, თუ რაღაც ვარაუდების გამოთქმას დავიწყებთ, უმჯობესია საკუთარ საქმეს მივხედოთ. თუმცა, ტკივილის პრობლემასთან შეჭიდებისათვის სამ საინტერესო მომენტზე უნდა გავამახვილოთ ყურადღება. პირველია ის, რომ გარდა იმ ბოროტებისა, რომელზეც ადამიანები პიროვნულად ვართ პასუხისმგებლები, სამყაროში არიან უზარმაზარი პოტენციის მქონე ძალები, რომელთა ნებაც ბოროტისკენაა მიმართული. ეს ძალები, თუმცა არაადამიანურია, მიუხედავად ამისა პიროვნულია. ამ დემონური ძალების არსებობა ჰიპოთეზა და ლეგენდა კი არა, არამედ ბევრი ჩვენგანისათვის, ვაი რომ, უშუალო გამოცდილებაა. მეორე, რომ დაცემული სულიერი ძალების არსებობა გვეხმარება გავიგოთ თუ რატომ უნდა ყოფილიყო ადამიანის შექმნამდე სამყაროში უწესრიგობა, განადგურება და სისასტიკე. მესამე კი ისაა, რომ ანგელოზთა ამბოხება ძალიან ნათლად გვიჩვენებს, რომ ბოროტის წარმოშობის მიზეზი არა მატერიალურ, არამედ სულიერ სფეროშია. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ბოროტი არ არის ,,რაღაც საგანი”, რაიმე არსება ან სუბსტანცია, არამედ არასწორი დამოკიდებულება იმისადმი, რაც თავისთავად კეთილია. ამგვარად, ბოროტის წარმოშობის წყარო სულიერი არსებების თავისუფალ ნებაშია, რომლებსაც ზნეობრივი არჩევანის უნარი აქვთ მინიჭებული და ამ უნარს არასწორად იყენებენ.

ძალიან ბევრი გამოგვივიდა ,,გველზე” საუბარი, მაგრამ შესაქმის თხრობიდან ნათელი ხდება, რომ თუმცა ანგელოზების დაცემის გამო ადამიანი ამქვეყნად უკვე დაზიანებული იბადება, მაინც არაფერი აიძულებს მას შესცოდოს. ევა ,,გველმა” აცდუნა, მაგრამ მას ჰქონდა იმის თავისუფლება, რომ უარი ეთქვა გველის შემოთავაზებაზე. მისი და ადამის პირველქმნილი ცოდვა მდგომარეობდა დაუმორჩილებლობის ცნობიერ აქტში, ღმერთის სიყვარულის განზრახ უარყოფასა და თავისუფალი ნებით არჩეულ შემობრუნებაში ღმერთისაგან საკუთარი თავისაკენ (შეს. 3:2, 3:11).

ის, რომ ადამიანი ფლობს და იყენებს თავისუფალ ნებას, სრულად ვერ ახსნის ჩვენს მიერ დასმულ პრობლემას. რატომ დაუშვა ღმერთმა, რომ ანგელოზებს შეეცოდათ? რატომ დაუშვა ღმერთმა ბოროტება და ტანჯვა? ვპასუხობთ: იმიტომ, რომ ის სიყვარულის ღმერთია. სიყვარული გულისხმობს გაზიარებასა და თავისუფლებას. ღმერთმა, როგორც სიყვარულის სამებამ, მოისურვა თავისი სიცოცხლე მის ხატად შექმნილი პიროვნებებისათვის გაეზიარებინა, რომლებსაც უნარი ექნებოდათ ამ სიყვარულით ურთიერთობაზე თავისუფლად და საკუთარი სურვილით ეპასუხათ. სადაც არ არის თავისუფლება იქ სიყვარული ვერ იქნება. იძულება გამორიცხავს სიყვარულს. როგორც პავლე ევდოკიმოვი წერდა, ღმერთს ყველაფერი შეუძლია გარდა იმისა, რომ გვაიძულოს მისი სიყვარული. მაშასადამე ღმერთმა, ვისაც სიყვარულის გაზიარება უნდოდა, შექმნა არა რობოტები, რომლებიც მექანიკურად დაემორჩილებოდნენ, არამედ თავისუფალი ნებით დაჯილდოვებული ანგელოზები და ადამიანები. ანთროპომორფულ ტერმინებს თუ გამოვიყენებთ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ღმერთი რისკზე წავიდა, რადგან თავისუფლების ნიჭთან ერთად ადამიანს ცოდვის ჩადენის შესაძლებლობაც მისცა. მაგრამ ვინც არავითარ რისკზე არ მიდის, მას არ უყვარს.

თავისუფლების გარეშე ცოდვა არ იარსებებდა, მაგრამ თავისუფლების გარეშე ადამიანი ღმერთის ხატებაც არ იქნებოდა და არ ექნებოდა მასთან სიყვარულით ერთობის უნარი.

ცოდვით დაცემის შედეგები

ადამიანმა, რომელიც წმ. სამებასთან თანამეგობრობისათვის შეიქმნა და მოწოდებულია წარემატოს სიყვარულში საღმრთო ხატებიდან მსგავსებისაკენ მიმავალ გზაზე, აღმასვლის ნაცვლად დაღმასვლა არჩია. მან უარყო ღმერთის მიმართ ურთიერთობა, რაც მისი ჭეშმარიტი არსია. იმის ნაცვლად, რომ სამყაროსა და ღმერთს შორის მედიატორი და გამაერთიანებელი ყოფილიყო, მან წარმოშვა დაყოფა: დაყოფა თვით ადამიანში, ადამიანისა სხვებთან, ადამიანსა და ბუნების სამყაროს შორის. თვით მას ღმერთისაგან მიცემული აქვს თავისუფლების ნიჭი, ის კი სისტემატურად არ აძლევს თავისუფლებას თანამოძმეებს. მიცემული აქვს კურთხევა და ძალა, რომ გარდაქმნას სამყარო და ახალი აზრი მიანიჭოს მას, მან კი ბოროტად გამოიყენა ეს ძალა გამანადგურებელი იარაღის შესაქმნელად. ამგვარი ბოროტად გამოყენების შედეგები, უფრო მეტად ინდუსტრიული რევოლუციის შემდეგ, აშკარად გამოჩნდა გარემოს სწრაფ დაბინძურებაში.

ადამიანის ,,პირველქმნილი ცოდვა” იმაში მდგომარეობს, რომ მან ღმერთ-ცენტრულობიდან პირი იბრუნა ეგოცენტრულობისაკენ, რაც პირველ რიგში იმას ნიშნავდა, რომ მეტად აღარ განიხილავდა სამყაროსა და სხვა ადამიანებს ევქარისტიულად, როგორც ღმერთთან ურთიერთობის საიდუმლოს, ღმერთისაგან ბოძებულ საჩუქარს, რომელიც მადლობით უკან უნდა მიერთმია მისთვის. დაიწყო სამყაროსთან მოპყრობა როგორც საკუთრებასთან, რომელსაც უნდა დაეუფლოს, ექსპლუატაცია გაუწიოს და შთანთქას. ადამიანი მეტად აღარ ხედავდა სხვა პიროვნებებსა და საგნებს როგორებიც ისინი სინამდვილეში არიან ღმერთში, არამედ როგორც სიამოვნებისა და სურვილების დაკმაყოფილების ობიექტებს. ამის შედეგად კი ჩაიკეტა საკუთარი სურვილების მანკიერ წრეში და რაც უფრო მეტ სიამოვნებას იღებდა მით მეტი დაუკმაყოფილებლობის გრძნობა ჰქონდა. მისთვის სამყარო აღარ იყო გამჭვირვალე ფანჯარა, საიდანაც ის ღმერთს ხედავდა, არამედ ის გახდა ბუნდოვანი, მისთვის სამყარო აღარ იყო სიცოცხლის მომცემელი და ხრწნილებასა და კვდომას დაექვემდებარა. ,,რამეთუ მიწა ხარ და მიწადცა მიიქცე” (შეს. 3:19). ეს ჭეშმარიტია დაცემული ადამიანისა და ყველა ქმნილებისათვის, რამდენადაც ის მოწყვეტილია სიცოცხლის ერთადერთ წყაროს, ღმერთს.

ადამიანის დაცემის შედეგები იყო როგორც ფიზიკური, ასევე ზნეობრივიც. ფიზიკურ დონეზე ადამიანი დაექვემდებარა ტკივილსა და ავადმყოფობას, სიბერის სისუსტესა და სხეულის დაშლას. ქალის სიხარული ახალი სიცოცხლის მოვლინებისას შეერია მშობიარობის მწვავე ტკივილების განცდას (შეს. 3:16). არც ერთი მათგანი არ იყო ღმერთის თვდაპირველი გეგმის ნაწილი. ცოდვით დაცემის შემდეგ ადამიანები დაექვემდებარნენ სულისა და სხეულის გაყრას ფიზიკური სიკვდილის დროს. მაინც, ფიზიკური სიკვდილი უნდა განვიხილოთ არა როგორც სასჯელი, არამედ როგორც განთავისუფლების საშუალება, რომელიც ღმერთმა თავისი სიყვარულიდან გამომდინარე ადამიანებს მისცა. ღმერთს არ სურდა ადამიანს უსასრულოდ ეცხოვრა დაცემულ სამყაროში, მარადიულად ჩაკეტილს თავისი გამოგონების მანკიერ წრეში და მისცა ადამიანს მისგან თავის დაღწევის საშუალება. რადგან სიკვდილი სიცოცხლის დასასრული კი არა მისი განახლების დასაწყისია, ფიზიკური სიკვდილის მიღმა ჩვენ მოველით სულისა და სხეულის ხელახლა შეერთებას სამსჯავროზე, საყოველთაო აღდგომისას. ამგვარად, სიკვდილის დროს ჩვენი სულისა და სხეულის ერთიმეორისაგან განცალკავებისას ღმერთი მოქმედებს როგორც მეკეცე: როდესაც თიხის ჭურჭელი ძერწვის დროს მრუდდება, ის ამტვრევს თიხას, რომ ხელახლა ჩამოქნას ის (იერ.18:1-6).

ზნეობრივი თვალსაზრისით, ცოდვით დაცემის შედეგია იმედგაცრუება, მოწყენილობა და დეპრესია. სამუშაო, რომელიც ადამიანისათვის სიხარულის წყარო და ღმერთთან ურთიერთობის საშუალება უნდა ყოფილიყო, ახლა უმეტესად უხალისოდ სრულდებოდა ,,ოფლითა პირისა შენისაითა” (შეს. 3:19). ადამიანი დაექვემდებარა შინაგან გაუცხოებას: დაუსუსტდა ნება, მასში მოხდა დაყოფა საკუთარი თავის წინააღმდეგ და ის გახდა საკუთარი თავის მტერი და დამსჯელი. როგორც პავლე მოციქული წერს: ,,რამეთუ უწყი, ვითარმედ არარაი დამკვიდრებულ არს ჩემ თანა, ესე იგი არს ხორცთა შინა ჩემთა კეთილი, რამეთუ ნებაი იგი წინა მიც მე, ხოლო საქმედ კეთილსა მას არა ვჰპოებ. რამეთუ არა რომელი-იგი მნებავს კეთილი, მას ვჰყოფ, არამედ რომელი-იგი არა მნებავს ბოროტი, მას ვიქმ... უბადრუკი მე ესე კაცი! ვინ-მე მიხსნეს ხორცთა ამათგან ამის სიკუდილისათა?”(რომ. 7:18,19,24). აქ პავლე მოციქული გულისხმობს არა მხოლოდ იმას, რომ ჩვენში კეთილსა და ბოროტს შორის დაპირისპირებაა, არამედ იმასაც, რომ ძალიან ხშირად აღმოვჩნდებით ხოლმე ზნეობრივად პარალიზებული: გულწრფელად გვსურს ავირჩიოთ კეთილი, მაგრამ აღმოვჩნდებით ისეთ სიტუაციაში, სადაც ჩვენი ყველა არჩევანის შედეგი ბოროტია. თითოეულმა ჩვენგანმა პირადი გამოცდილებით ზუსტად იცის თუ რას გულისხმობს პავლე მოციქული.

თუმცა პავლე მოციქული სიფრთხილეს იჩენს, როდესაც ამბობს: ,,რამეთუ უწყი, ვითარმედ არარაი დამკვიდრებულ არს ხორცთა შინა ჩემთა კეთილი”. ჩვენი ასკეტური ბრძოლა ხორცის წინააღმდეგაა და არა სხეულისა, როგორც ასეთის. ,,ხორცი” და ,,სხეული” ერთიდაიგივე არ არის. ტერმინი ხორცი, რომელიც პავლე მოციქულის ციტატაშია ნახსენები, აღნიშნავს ყველაფერ იმას, რაც ჩვენში ცოდვილი და ღმერთის საწინააღმდეგოა. ამგვარად, ამ ტერმინში დაცემული ადამიანის ავხორცული სულიც მოიაზრება. უნდა გვძულდეს ხორცი და არა სხეული, რომელიც ღმერთის ხელითქმნული და სულიწმინდის ტაძარია. ასკეტური თვითუარყოფა არა სხეულის წინააღმდეგ, არამედ ხორცის წინააღმდეგ ბრძოლაა სხეულისათვის. როგორც მამა სერგეი ბულგაკოვი წერდა: ,,მოაკვდინე ხორცი, რომ მოიპოვო სხეული”. ასკეტიზმი არა თვით-დამონება, არამედ გზაა თავისუფლებისაკენ. ადამიანში თვითწინააღმდეგობების დახლართული ბადეა და მხოლოდ ასკეტიზმის საშუალებით შეუძლია ბუნებრივობის მიღწევა.

ასკეტიზმი, როგორც ბრძოლა ხორცის წინააღმდეგ, ადამიანის მეს ცოდვილი და დაცემული ასპექტის წინააღმდეგ, ყველა ქრისტიანს მოეთხოვება და არა მხოლოდ მათ, ვისაც მონოზვნობის აღთქმა აქვს დადებული. მონოზვნური და დაქორწინებული ცხოვრების მოწოდება - უარყოფისა და დადასტურების გზა უნდა განვიხილოთ როგორც ერთმანეთის პარალელური და ურთიერთშემავსებელი. მონოზონი დუალისტი კი არ არის, არამედ მას, ისევე როგორც დაქორწინებულ ქრისტიანს სურს განიცადოს მატერიალური ქმნილებისა და ადამიანის სხეულის არსებითი სიკეთეები; ასევეა დაქორწინებული ქრისტიანიც მოწოდებული ასკეტური ცხოვრებისაკენ. განსხვავება მხოლოდ ასკეტური ბრძოლის გარეგნულ პირობებშია. მონოზონიცა და დაქორწინებულიც ასკეტებიც არიან და მატერიალისტებიც (ამ სიტყვის ჭეშმარიტი ქრისტიანული აზრით), ცოდვის უარმყოფელებიცა და ამქვეყნიური სიკეთეების დამადასტურებლებიც.

მართლმადიდებლური ტრადიცია არ ამცრობს ცოდვით დაცემის შედეგებს, თუმცა არ სჯერა, რომ მისი შედეგი ,,ტოტალური გარყვნილებაა”, როგორც ამას კალვინისტები ამტკიცებენ როდესაც განსაკუთრებულად პესიმისტურ განწყობაზე არიან. ღმერთის ხატება ადამიანში გამკრთალდა, მაგრამ არ წაშლილა. დაცემულ სამყაროშიც კი ადამიანი ინარჩუნებს დიდსულოვანი თავგანწირვისა და თანაგრძნობის უნარს, რაღაც რაოდენობით ინარჩუნებს ღმერთის ცოდნას და შეუძლია მასთან მადლისმიერი ურთიერთობა. ძველ აღთქმაში მრავალი წმინდანია, ქალიცა და კაციც: აბრაამი და სარა, იოსები და მოსე, ილია და იერემია; რჩეული ისრაელის ხალხის გარეთ არიან ასევე ისეთი მოღვაწეები, როგორიცაა სოკრატე, რომლებიც არა მარტო ასწავლიდნენ ჭეშმარიტებას, არამედ ცხოვრობდნენ კიდეც მისით. მაინც, ჭეშმარიტებად რჩება ის, რომ ადამის პირველქმნილმა ცოდვამ, შეერთებულმა ყოველი შემდგომი თაობის პიროვნულ ცოდვებთან ისეთი ნაპრალი შექმნა ღმერთსა და ადამიანს შორის, რომ ადამიანს საკუთარი ძალისხმევით აღარ შეეძლო ამ ნაპრალზე ხიდის გადება.

არავინ ეცემა მარტო

მართლმადიდებლური ტრადიციის მიხედვით ადამის პირველქმნილი ცოდვა კაცობრიობის მთელს მოდგმაზე ახდენს გავლენას და მისი შედეგი ჩანს როგორც ფიზიკურ ასევე ზნეობრივ დონეზე: მისი შედეგებია არა მხოლოდ ავადმყოფობა და ფიზიკური სიკვდილი, არამედ ზნეობრივი სისუსტე და პარალიზება. მაგრამ გულისხმობს ეს მემკვიდრეობით მიღებულ დანაშაულსაც? აქ მართლმადიდებლობა უფრო ფრთხილია. პირველქმნილი ცოდვა არ უნდა განვმარტოთ იურიდიულ ან ვითომდა ბიოლოგიურ ტერმინებში, თითქოს ის იყოს რაღაც ფიზიკური ,,ნაკლი”, რომელიც მემკვიდრეობით გადაეცემა. ასეთი აზრი, რომელიც ნეტარი ავგუსტინეს შეხედულებად ითვლება, მართლმადიდებლობისათვის მიუღებელია. პირველქმნილი ცოდვის დოგმატი ნიშნავს, რომ ჩვენ დავიბადეთ გარემოში, სადაც ადვილია ბოროტის ქმნა და ძნელია სიკეთის კეთება, ადვილია ატკინო სხვას, მაგრამ ძნელია მისი ჭრილობების განკურნება; ადვილია ეჭვი აღძრა ადამიანებში და ძნელია მათი ნდობის მოპოვება. ეს ნიშნავს, რომ თითოეული ჩვენთაგანის მოქმედება განპირობებულია კაცობრიობის მოდგმის მიერ დაგროვებულ ცუდის ქმნითა და ფიქრით და აქედან გამომდინარე არასწორად არსებობით. ამ დაგროვილ ცუდს ჩვენის მხრივ დავუმატეთ საკუთარი ნებით ჩადენილი ცოდვები და ნაპრალი უფრო გაფართოვდა. სწორედ კაცობრიობის მოდგმის სოლიდარობაშია პირველქმნილი ცოდვის დოგმატის აშკარა უსამართლობის ახსნა. ვსვამთ კითხვას: რატომ უნდა იტანჯოს მთელმა კაცობრიობის მოდგმამ ადამის ცოდვით დაცემის გამო? რატომ უნდა დაისაჯოს ყველა ერთი ადამიანის ცოდვის გამო? პასუხი ის არის, რომ ღმერთის ხატებად შექმნილი ადამიანები ურთიერთდამოკიდებული და თანაარსებულნი არიან. არცერთი ადამიანი არ არის ცალკე კუნძული. ჩვენ ვართ ,,ურთიერთას ასოებ” (ეფ. 4:25) და ნებისმიერი მოქმედება, რომელსაც კაცობრიობის მოდგმის რომელიმე წევრი სჩადის, აუცილებლად ახდენს გავლენას მის დანარჩენ წევრებზე. თუმცა ჩვენ არა ვართ დამნაშავეები სხვების ცოდვების გამო, მაინც რაღაცნაერად ყოველთვის მათი მონაწილეები ვართ. ,,როდესაც ვინმე ეცემა”, ამბობს ალექსეი ხომიაკოვი, ,,ის ეცემა მარტო; მაგრამ ვერავინ ცხონდება მარტო”. ხომ არ უნდა ეთქვა მას აგრეთვე, რომ არავინ ეცემა მარტო? დოსტოევსკის ,,ძმებ კარამაზოვებში” სტარეცი ზოსიმა ახლოსაა ჭეშმარიტებასთან, როდესაც ამბობს, რომ თითოეული ჩვენთაგანი ,,პასუხისმგებელია ყველასთვის და ყველაფრისათვის”. ,,ხსნის მხოლოდ ერთი გზა არსებობს, რომ გახდე პასუხისმგებელი ყველა ადამიანის ცოდვებზე. გახდები თუ არა გულწრფელად პასუხისმგებელი ყველასა და ყველაფრისათვის, მაშინვე დაინახავ, რომ ეს მართლაც ასეა და მართლაც მიგიძღვის დანაშაული ყველაფერში”.

ღმერთი იტანჯება?

ამწუხრებს თუ არა ჩვენი ცოდვები ღმერთს? ისიც იტანჯება როდესაც ჩვენ ვიტანჯებით? შეგვიძლია თუ არა ვუთხრათ ადამიანს რომელიც იტანჯება: ,,თვით ღმერთი, სწორედ ამ წუთში იტანჯება იმით, რითაც შენ და ამარცხებს შენს ტანჯვას”.

პირველი საუკუნეების ეკლესიის მამები მტკიცედ იცავდნენ აზრს ღმერთის ტრანცენდენტულობის, მისი ,,უვნებელობის” შესახებ. ეს ნიშნავს, რომ მაშინ, როდესაც ღმერთის მიერ შექმნილი ადამიანი შეიძლება იტანჯებოდეს, თვით ღმერთი - არასოდეს. ხომ არ შეგვიძლია ვთქვათ ამ საკითხის შესახებ უფრო მეტი ისე, რომ არ უარვყოთ პატრისტიკული სწავლება? ძვ. აღთქმაში, ქრისტეს განკაცებამდე დიდი ხნით ადრე ღმერთის შესახებ სწერია: ,,ვეღარ აიტანა მისმა სულმა ისრაელის ტანჯვა” (მსაჯულნი 10:16). სხვაგან, ძველ აღთქმაში ღმერთი ამბობს: ,,განა ჩემი ძვირფასი შვილი არ არის ეფრემი? ჩემი ნებიერი ბავშვი არ არის? რამდენჯერ ვახსენებ, იმდენჯერ თვალწინ მიდგას, ამიტომაც შიგანი მეწვის მის გამო” (იერემია 31:20). ,,როგორ გაგიმეტო ეფრემ? როგორ გაგწირო ისრაელ?... გადამიბრუნდა გული, ერთიანად ამიტანა სიბრალულმა”. (ოსია 11:8). თუ ეს ციტატები საერთოდ რაიმეს ნიშნავს, ისინი უნდა ნიშნავდეს იმას, რომ ღმერთი განკაცებამდეც კი თავისი ქმნილების ტანჯვის Uუშუალო თანამონაწილეა. ჩვენი საცოდაობა ღმერთში მწუხარებას იწვევს, მისი ცრემლები ადამიანისას უერთდება. აპოფატიკური მიდგომისადმი პატივისცემა რა თქმა უნდა გვაიძულებს ფრთხილად ვიყოთ ღმერთისადმი ადამიანური გრძნობების უხეშად და არაკვალიფიციურად მიკუთვნებისას, მაგრამ იმის თქმის უფლება მაინც გვაქვს, რომ ,,სიყვარული სხვების ტანჯვას ითავისებს” წერია წიგნში ,,სულით გლახაკების შესახებ”. თუ ეს მართალია ადამიანური სიყვარულის შემთხვევაში, მაშინ რამდენად უფრო მართალი იქნება ეს საღმრთო სიყვარულის შესახებ. რადგან ღმერთი სიყვარულია და სამყაროს შექმნა სიყვარულის აქტია, რადგან ღმერთი პიროვნულია და ეს კი გაზიარებას გულისხმობს, ის არ არის ინდეფერენტული დაცემული სამყაროს მწუხარებების მიმართ. თუ მე, ადამიანი, არ ვარ შეძრული სხვისი ტკივილების გამო, მაშინ რაში გამოიხატება ჩემი მისდამი სიყვარული? აქედან უეჭველად გამომდინარეობს, რომ ღმერთი ითავისებს ქმნილების ტკივილს.

ჭეშმარიტად ნათქვამია, რომ ღმერთის გულში ჯვარი მანამ იყო, სანამ ის იერუსალიმის გარეთ აღიმართებოდა და თუმცა ხის ჯვარი ჩამოხსნეს, ღმერთის გულში ჯვარი კვლავ რჩება. ეს არის ტკივილისა და გამარჯვების ჯვარი - ორივე ერთად. ისინი, ვისაც ამის დაჯერება შეუძლია, აღმოაჩენენ, რომ მათი სიხარული მწუხარებასთანაა შეზავებული და ადამიანურ დონეზე ეზიარებიან გამარჯვებული ტანჯვის საღმრთო გამოცდილებას.

გაგრძელება შემდეგ ნომერში

ინტერვიუ ,,კრიშნას ცნობიერების გამავრცელებელი საზოგადოების” მიმდევარ ალეკო შუღლაძესთან.

ნოდარ ლადარია

- როგორი იყო გზა, რომელმაც სარწმუნოების აღიარებამდე მიგიყვანათ?

- შემიძლია ვთქვა, რომ თითქმის ოც წლამდე ათეისტი ვიყავი, შემდეგ ძიების პროცესი მქონდა, 1980-იანი წლების ბოლოს კი - 24-25 წლის ასაკში - გავეცანი ანთროპოსოფიურ ლიტერატურას, წავიკითხე რუდოლფ შტაინერის ნაშრომები, დავინტერესდი რეინკარნაციის საკითხით. 90-იანი წლების დასაწყისში ეს ლიტერატურა საქართველოში ვრცელდებოდა. საკმაოდ ინტენსიური მოძრაობა იყო მთელს მსოფლიოში და ეს საქართველოშიც შეიმჩნეოდა.

სარწმუნოება ჩემში წიგნის საშუალებით, ცოდნით შემოვიდა, ეს არის ბჰაქტი-იოგა (უფრო დასავლურად მას ,,კრიშნას ცნობიერების გამავრცელებელი საზოგადოება” ეწოდება), რომლის მიმდევარი უკვე შეგნებულად გავხდი და ჩემში ამის ჩამოყალიბებას დაახლოებით 10-12 წელი დასჭირდა. 2002 წელს ინდოელი სულიერი მოძღვრის მოწაფე გავხდი - ინდოელს კი უწოდებენ, მაგრამ მისი პიროვნება არსებითად ტრანსცენდენტულია. ინიციირებული ვიყავი 2002 წელს და მივიღე სახელი შამა-დას, რაც ნიშნავს კრიშნას მსახურს. (შამა არის კრიშნას სახელი, სიტყვა ,,დას” კი მსახურს ნიშნავს).

- დიახ, გამიგია, რომ არსებობს გრამატიკული სქესის განსხვავება: ,,დას” ნიშნავს მსახურს, ხოლო ,,დასი” მსახურ ქალს. ქართული ენის სახელობით ბრუნვაში ეს ორი სიტყვა თანხვდება. მაგრამ დავუბრუნდეთ ჩვენს საუბარს. რაიმე თემს უდგეხართ სათავეში? რაიმე განშტოებას ეკუთვნით? საქართველოს რელიგიურ რუკაზე მარტო დგახართ, თუ თქვენ გვერდით არის ადამიანების გარკვეული ჯგუფი?

- ამ კითხვაზე პასუხი ალბათ ძნელი თუ არა, უჩვეულო იქნება. იმას ვგულისხმობ, რომ ჩვენი ვითარება საგრძნობლად განსხვავდება სხვა რელიგიური ჯგუფების ვითარებისაგან. ჩვენთან ყველას ჰყავს თავისი სულიერი მოძღვარი - ეგრეთ წოდებული გურუ. თითოეულ გურუს დაახლოებით თხუთმეტამდე ადამიანი ემოწაფება და ისინი არიან ჩემი სულიერი დები და ძმები.

კრიშნას ცნობიერების წარმომადგენლებიდან ბევრს საქართველოს დატოვება მოუხდა. მიგრაციის მიზეზი რამდენიმეა. ჯერ ერთი, კრიშნას ცნობიერება აფხაზეთიდან გავრცელდა, თავდაპირველად იქ განვითარდა და მისი წარმომადგენლების დიდი ნაწილი საქართველოდან დევნილების სახით წავიდა. მეორე მიზეზი მატერიალური ან ეკონომიკურია - ბევრმა დატოვა საქართველო სიღარიბის გამო. დაბოლოს, საქართველოში, მისი სოციალური სტრუქტურიდან, მენტალობიდან გამომდინარე ძნელია ქადაგება. ქადაგება ვერ განვითარდა - შეგიძლიათ წარმოიდგინოთ კრიშნას მსახურები, რომლებიც ქუჩაში გალობენ და ლოცულობენ? - ამავე დროს ეს სრულიად ჩვეულებრივი სურათია ევროპის დიდი ქალაქებში. აქ მქადაგებელი უნდა იყოს განსაკუთრებით ძლიერი, ამასთანავე ღრმა ადამიანი, ასეთები კი იშვიათად არიან.

- შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოში კრიშნას ცნობიერების ხარისხი სხვისას ჩამორჩება?

- არა, ამას ვერ ვიტყვი. ქადაგება კონკრეტული საკითხია და უშუალოდ არაა დაკავშირებული სულიერი განვითარების დონესთან, სწავლასთან. ჩვენი გურუს ხასიათიდან გამომდინარე, მოწაფეები კარგ საფეხურზე იმყოფებიან, გადასცდნენ საწყისს ეტაპს, ყოველ შემთხვევაში, მე ასე მიმაჩნია. ქადაგების პრობლემები მხოლოდ კულტურის პრობლემებია, მაგალითად, ცნობილია, რომ მუსლიმურ ქვეყნებში რთულია ქადაგება, თუმცა სომხეთშიც იყო დაბრკოლებები, იყო შეხლა-შემოხლა. ალბათ, დროის, ვითარებისა და ადგილის გამოა ასეთი მდგომარეობა, მიჭირს პირდაპირ თქმა, თუმცა ამაზე ღრმად დაფიქრება შეიძლება. თუ ჩავუღრმავდებით პრობლემას, დასაწყისისთვის, ალბათ, აუცილებელია რაღაც ერთი ადგილი, სადაც ადამიანები შეიკრიბებიან. ამისთვის არსებობს ტაძრები. საქართველოში ეს ფორმატი ვერ ჩამოყალიბდა. უცხოეთში უფრო თავისუფლებაა: დადიან ქუჩებში ტანისამოსით, გალობით. ეს გალობა სასიკეთოა, როგორც იმათთვისრომლებიც გალობენ, ასევე იმათთვის, რომლებიც უსმენსენ, მაგრამ ამას აქ ვერ ვაკეთებთ. ერთხელ დააბრკოლეს, ორჯერ, სამჯერ და მერე თავისთავად დამუხრუჭდა.

- მოგეხსენებათ, ტერმინი გურუ ერთგვარ ნეგატიურ შეფერილობას ატარებს. მას ყოველთვის უკავშირებენ რომელიმე ტოტალიტარული სექტის ლიდერს, ძალაუფლების უსაზღვრო წყურვილით შეპყრობილ და ამავე დროს უკიდურესად შეზღუდულ ადამიანს. ახლა გთავაზობთ, მოახდინოთ ამ ტერმინის რეაბილიტაცია. შესაძლებელია ეს?

-ეს სტერეოტიპი მე არა მაქვს. შეიძლება ვიღაცას ჰქონდეს - შევეცდები გავუფანტო. გურუს სხვადასხვა ტიპი არსებობს: გურუ, რომელიც გაძლევს ინიციაციას, ანუ ლოცვის ფორმას გადმოგვცემს. მისი ხელმძღვანელობით უნდა იგალობო კრიალოსნის (სანსკრიტულად მას ,,მალა” ეწოდება) მიხედვით. კიდევ არის გურუ, რომელიც გამცნობს რომ არსებობს სხვა მასწავლებელი და მიგიყვანს მასთან. ამის გარდა, არის გურუ, რომელიც თეორიულად მოგითხრობს და გასწავლის - ის არ ახდენს შენს ინიციაციას, არამედ მხოლოდ გესაუბრება. არსებობს მოძღვრის ერთი ფორმა, რომელსაც ჰქვია გურუ გულიდან - ის თითქოს შიგნიდან გკარნახობს.

- გამოდის, რომ გურუ ეს არის ერთგვარი ცნობიერების მატარებელი და არა ტოტალიტარული სექტის ლიდერი...

- არსებობენ ცრუ გურუები, მაგრამ არის ნამდვილი გურუც, რომელსაც აქვს ურთიერთობა კრიშნასთან, ანუ მისი მუდმივი თანამგზავრია.

გურუ არ აღიქმება, როგორც მატერიალური პიროვნება, იგი ტრანსცენდენტური სულიერი თვისებების ადამიანია. მოწაფეებს სჯერათ, რომ მათი გურუ ტრანსცენდენტური წარმოშობისაა.

- ქადაგების პრობლემა იქნებ ენაშია? შესაძლებელია, თქვენი სწავლება ადეკვატურად ვერ გამოითქმის ქართულ ენაზე. სანსკრიტი, რამდენადაც ვიცი, შეიქმნა გარკვეული მიზნით, იქ არის საკმაოდ ზუსტი და განვითარებული ცნებითი აპარატი. რა დაბრკოლებები არსებობს ქართულ ენობრივ გარემოში?

- წიგნებს, რომლებიც მე წავიკითხე, ტექსტთან ერთად ახლავს ძალიან ბევრი განმარტება, ფაქტობრივად ყოველი სიტყვა გარჩეულია. ასეთი კომენტარები ქართულად არსებობს. არის ბევრი სიტყვა, რომლებიც სანსკრიტულადაც გაუგებარია, მრავალმნიშვნელოვანია, მათი შესატყვისი ქართულად უნდა მოიძებნოს, თუ მოიძებნა, კარგი იქნება, მაგრამ ყოველთვის სხვადასხვა მნიშვნელობა აქვს ხოლმე.

მე პირადად ლოცვები სანსკრიტულად სწრაფად დავიმახსოვრე, ბევრს უკვირდა. თუ ლოცვას ქართულად თარგმნიან, კარგი იქნება. არსი მარტო სანსკრიტში არ დევს. შეიძლება იყოს ქართულშიც. ენას გადამწყვეტი მნიშვნელობა არა აქვს, მაგრამ, რა თქმა უნდა, გადმოტანა გარკვეულ სიძნელეებთანაა დაკავშირებული.

- ურთიერთობაში იყენებთ გარკვეულ ტერმინებს, სიტყვებს, რომლებსაც ცნობთ. რამდენჯერმე იქნა გამოყენებული სიტყვა - ტრანსცენდენტური, მიუხედევად ამისა, ჩვენ აქ, თქვენთან, ვხედავთ ინდური კულტურის ნიშნებს. აწყდებით თუ არა იმ აუცილებლობას, რომ გქონდეთ ფორმა? - რომ იყოთ საზოგადოებაში ცნობილი. თუ ეს ყველაფერი მართლაც ტრანსცენდენტურია? რა ადგილი უკავია ინდურ აქსესუარებს თქვენს ცხოვრებაში? ხელოვნების ეს სტილი, ვერ ვიტყვი, რომ უშუალოდ ბოლივუდს გვაგონებს, მაგრამ არის მასში რაღაც ნიშანდობლივი. რატომ მაინცდამაინც ეს სტილი არის გასაღები მიღმიერისაკენ და არა სხვა რამე. მიწიერ და ხილულ მხარეს რა მნიშვნელობა ენიჭება?

- ერთხელ ვკითხე ჩემს სულიერ მოძღვარს: რა ხდება ტრანსცენდენტურ სამყაროში, შეგიძლია ამიხსნა-მეთქი? მან მომიგო, რომ ჩვეულებრივ ენაზე ახსნილს ვერ გავიგებდი. ჩვეულებრივი ენა გამოდგება მხოლოდ იმისთვის, რომ შეიქმნას შთაბეჭდილება. იქ, ტრანსცენდენტულ სამყაროში ისეთი გარემოა, მაგალითად, რომ არ არსებობს დრო - შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ რეალობა, რომელშიც დრო არ არსებობს? ან, მაგალითად, ვიცით, რომ კრიშნას აქვს მუქი ფერი, აი, ავდრის ღრუბლის მსგავსი შეფერილობა. მაგრამ რეალურად რას ნიშნავს ეს სიტყვები? ტრანსცენდეტულ სამყაროში ეს სრულიად განსხვავებულია - სანამ არ ნახავ, ვერ გაიგებ.

და მაინც, კულტურის სახეს რომ დავუბრუნდეთ, კრიშნას ცნობიერებაში არის ის, რომ მის სამსახურში შეგიძლია გამოიყენო ნებისმიერი რამ, ნებისმიერი ტანისამოსი, ნებისმიერი ფორმა. მაგალითად, რუსეთში, სანკტ-პეტერბურგში ყოფნისას ვნახე ფოტოები, მასზე კრიშნას რუსული ტანსაცმელი აცვია. როცა ვიკითხე, მიპასუხეს, რომ რუსეთში ცივა. როგორც ვხედავთ, საკმაოდ დიდი პოტენციალია სხვადასხვა კონკრეტული კულტურის შესათვისებლად.

- როგორც გავიგე, თქვენი ცნობიერება რიტუალების მიმართ ნეიტრალურია. თავისებური რიტუალები მაინც არსებობს?

- კრიშნა ამბობს: მიატოვე ყოველგვარი ქარმა (ეს სანსკრიტული სიტყვა მოიცავს ყველაფერს) და უბრალოდ მე მომენდე, მე ვარ შენი მეგობარი, შენ ჩემი გახდი, სიყვარული გთხოვს ამას. საბოლოოდ კრიშნასთვის ყველაფერი უნდა მიატოვო.

მაგრამ რიტუალები მაინც არსებობს და სრულდება. მაგალითად, ინიციირების რიტუალი - მსხვერპლშეწირვის ფორმა, ქორწინების რიტუალი და სხვა. მაგრამ ამან ფანატიკური ხასიათი არ უნდა მიიღოს, ყველაფერი იმისთვის კეთდება, რომ კრიშნასთან ურთიერთობაში შეხვიდე.

ერთი შემთხვევა მინდა გავიხსენო. ერთი რუსი მივიდა სულიერ მოძღვართან, მამა ახალი გარდაცვლილი ჰყავდა და მის დასახმარებლად მსხვერპლშეწირვის რიტუალის ჩატარება უნდოდა- მოძღვარმა ჩაატარებინა რიტუალი, მაგრამ როდესაც მე მივედი ჩემს სულიერ ძმასთან და ვუთხარი, რომ მამა გარდამეცვალა და რიტუალი მსურს ჩავატარო-მეთქი, მან მითხრა, არ არის საჭირო რიტუალის ჩატარება, თუ შენ კრიშნაზე ფიქრობ, კრიშნამ იცის ყველაფერიო. ასე რომ, არსებობს მრავალი გზა და აქ რიტუალი მხოლოდ დამხმარე როლს ასრულებს.

- ახდენთ უცხო სოციალურ გარემოსთან ადაპტაციას? - იმას ვგულისხმობ, რომ დროსთან ერთად იცვლება ტრადიციები და ტრადიციის გავრცელების მექანიზმებიც. Iს, რასაც თქვენ საქართველოში აკეთებთ, რასაც, ვთქვათ, შვედეთში აკეთებენ, არ არის ის, რასაც აკეთებდნენ ინდოეთში. შემოდის თუ არა რაღაც ახალი?

- გარკვეულწილად დაგეთანხმებით. სულიერება ყოველთვის არსებობს, არ შეიძლება ის დაიბადოს ან გაქრეს, საოცრებაა: სულიერების ცოდნაც ყოველთვის არსებობს - დროდადრო გაქრება, მაგრამ მალე ისევ გამოჩნდება ხოლმე. იყო მცდელობები ევროპაში XIX საუკუნემდე გაევრცელებინათ კრიშნას ცნობიერება, მაგრამ მაშინ ვერ მოხერხდა.

სიახლე, რა თქმა უნდა, შემოდის, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ კრიშნას ცნობიერება თავიდანვე არ იყო ამისათვის მზად. მაგალითად, არსებობს ხუთასი წლის წინანდელი წინასწარმეტყველება, რომ მოვა დრო, როცა კრიშნას სახელს იგალობებენ ყველა სოფელში. ახლა ყველგან კი არ გალობენ, მაგრამ უკვე ყველგან იციან.

არის გარკვეული სულიერი ინერციაც: ადრე ევროპელებს არ უშვებდნენ ზოგიერთ ტაძარში, მაგრამ ახლა ისეთი დრო მოვიდა, რომ ,,კრიშნას ცნობიერება” წარმოუდგენელია ევროპელების გარეშე. ევროპელებს კი, თავისთავად ცხადია, ვერ წარმოუდგენიათ ინდოელების გარეშე. თუ კონკრეტულ მაგალითებს მოიკითხავთ, შემიძლია გავიხსენო, რომ ევროპელებმა ჩვენს ტრადიციაში სულ სხვა მუსიკალური საკრავები შემოიტანეს. ადრე აკრძალული იყო, ახლა კი სხვა დროა. თუნდაც ის რად ღირს, რომ ფისგარმონიას ან სხვადასხვა ელექტრონულ ინსტრუმენტსაც ვიყენებთ.

- სამყარო, რომელშიც ცხოვრობთ, რამდენად განსხვავდება იმისგან, როგორიც გინდათ რომ იყოს?

- მინდა ვთხოვო კრიშნას, სადაც არ უნდა ვიმყოფებოდე, როგორც არ უნდა ვარსებობდე, ყოველთვის მახსოვდეს ის, ყოველთვის ვიყო მისი მსახური, ვაკეთებდე იმას, რაც მას უნდა. თუ იგი ამას შემისრულებს, მეც ბედნიერი ვიქნები, შეიძლება აქ მატერიალურად არა ვარ კარგად, მაგრამ როდესაც ვლოცულობ, ბედნიერი ვარ. მან გადაწყვიტოს თავის პლანეტაზე წამიყვანს, სამოთხის პლანეტაზე თუ ჯოჯოხეთის პლანეტაზე. მე ყველგან მისი ერთგული დავრჩები.

ალექსანდრე კირლეჟევი
მოსკოვის საპატრიარქოს საღვთისმეტყველო
კომისიის სამეცნიერო კონსულტანტი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

უკანასკნელ პერიოდში მართლმადიდებელი ქრისტიანები სიტყვა ,,პლურალიზმს” დაუფარავად ნეგატიურ მნიშვნელობას ანიჭებენ. ეს სიტყვა მათში მხოლოდ უარყოფით ასოციაციებს იწვევს: ,,პლურალიზმი და ეკლესია? რა საერთო აქვს ქრისტეს ბელიართან?” აქ მართლმადიდებლები არა მხოლოდ ტოლს არ უდებენ პოსტსაბჭოთა ნაციონალ-კომუნისტებს ან სრულიად არარელიგიურ, ნაციონალისტური სახელმწიფოს მომხრეებს, არამედ ხშირად აჭარბებენ კიდეც მათ, შინაგანად ეყრდნობიან რა, როგორც მათ ეჩვენებათ, ურყევ ღვთივგამოცხადებულ ჭეშმარიტებას.

დღეს ,,პლურალიზმის” ნებისმიერი გამოვლინებისადმი წინააღმდეგობას თან სდევს გამარჯვებული პათოსი. ეს გასაგებიცაა: დემოკრატიის უკვე ცოტა ვინმეს თუ სჯერა, სამაგიეროდ ყველა, უზენაესი ხელისუფლების ჩათვლით, ერთიანი ,,საყოველთაო ეროვნული იდეის” ძიებაშია, რომელიც შეიძლება მასებისათვის ახალ იდეოლოგიად ჩამოყალიბდეს.

ამავე დროს ჩვენი მართლმადიდებელი ეკლესია მყარად მიდის სახელმწიფოს მიერ საყოველთაო ეროვნულ ინსტიტუციად აღიარებისაკენ. ისეთ ინსტიტუციად, რომელიც ყველასათვის, არარუსი მუსულმანების, ბუდისტების, ებრაელებისა და სხვა ეროვნული უმცირესობების გარდა, ,,ერთადერთ ჭეშმარიტ რელიგიას” ფლობს.

ასეთ სოციალურ-ფსიქოლოგიურ ატმოსფეროში სრულიად შეუსაბამოდ ჩანს მცდელობა ვიპოვნოთ და ერთმანეთთან შევარიგოთ ,,პლურალიზმისა” და ეკლესიის რწმენის შეხების წერტილები. მით უფრო, რომ საეკლესიო სწავლების მიხედვით, ხსნის შესაძლებლობა მხოლოდ ქრისტეშია და, ერთი შეხედვით, თითქოს ადგილი აღარ რჩება შიდა საეკლესიო სინამდვილეში ,,პლურალიზმის” შესახებ საუბრებისათვის.

მართლაც ასეა თუ არა? შეესაბამება თუ არა გავრცელებული, ხშირად უარყოფითად შეფერილი წარმოდგენა სიტყვა ,,პლურალიზმზე” მის ნამდვილ შინაარსს?

უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავიხსენოთ, რომ სიტყვა ,,პლურალიზმი”, რომელიც ამდენ ემოციას იწვევს, წარმოქმნილია ლათინური პლურალის-დან და უბრალოდ ,,მრავლობითობას” ან ,,მრავალსახეობას” ნიშნავს. მისი საპირისპირო ცნებაა ,,ერთობა” ან ,,ერთსახოვნება”. ამ სიტყვის ეს წმინდად მათემატიკური შინაარსი პირველადია და სხვადასხვა ადამიანურ სიტუაციას ეხება, როდესაც საუბარია ,,ერთსა” და ,,მრავლობითზე”.

როდესაც ეკლესიასთან მიმართებაში ვსაუბრობთ ერთობაზე, პირველ რიგში, იგულისხმება ეკლესიის თავი - ქრისტე, ვინც ეკლესიის ერთობის მიზეზიცაა და საფუძველიც. ,,რამეთუ ერთ არს ღმერთი და ერთ არს შუამდგომელი ღმრთისა და კაცთა, კაცი იესო ქრისტე” (1 ტიმ. 2:5). ამიტომ ეკლესიის რწმენაც ერთობის პრინციპს წარმოადგენს.

რა შეესაბამება ეკლესიაში მრავლობითობას? პირველ რიგში, პიროვნებების სიმრავლე, რომლებიც ქმნიან საეკლესიო საზოგადოებას, ქრისტეს სხეულს. ,,რამეთუ ერთ პურ და ერთ ხორც ჩუენ მრავალნი ესე ვართ, რამეთუ ყოველთა ერთისა მისგან პურისა მოგუაქუს” (1კორ.10:17).

პიროვნებები, რომლებიც ბუნებითად ,,ერთ სახეობას მიეკუთვნებიან”, ანუ საღვთისმეტყველო ენაზე რომ ვთქვათ, ერთარსებაა, თავისუფლების თვალსაზრისით ერთმანეთისაგან აბსოლუტურად განსხვავდებიან, რადგან თითოეული მათგანი თვითონ იღებს გადაწყვეტილებას და პასუხს აგებს თავის თავზე. უფრო მეტიც, ,,კაცად-კაცადსა თვისი მადლი აქუს ღმრთისაგან, რომელსამე ესრეთ და რომელსამე ეგრეთ“ (1კორ. 7:7), და ჩვენ ყველას ეკლესიაში ,,გუაქუს ნიჭები მადლისა მისებრ მოცემულისა ჩუენდა თითო-სახედ“ (რომ. 12:6).

ამგვარად, ეკლესიაში არსებობს როგორც ერთობა, ასევე მრავლობითობაც ანუ განსხვავება, არამსგავსება პიროვნებების, პირადი სულიერი გზებისა და მოწოდებების ,,პლურალიზმი”. მაგრამ, მეორე მხრივ, ცხადია, რომ განსხვავება და მრავლობითობა შეიძლება იყოს ცუდიც და კარგიც, სასარგებლოც და საზიანოც, გარდაუვალიც და ისეთიც, რომელსაც ყველა საშუალებით უნდა გავექცეთ ან გადავლახოთ. რომელი პლურალიზმია ეკლესიაში კანონიერი და კურთხეული, ხოლო რომელია ბოროტება?

ამ შეკითხვაზე პასუხს ახალი აღთქმის ტექსტში ვიპოვით.

პავლე მოციქული კორინთელების მიმართ პირველ ეპისტოლეში წერს: ,,რამეთუ შეკრებასა მას თქუენსა ეკლესიად მესმის, ვითარმედ წუალება (schismata) არიან თქუენ შორის, და ზოგს-რაიმე მრწამს. რამეთუ წვალებადცა (აზრთა სხვადასხვაობა) (aireseis) ყოფად არიან თქუენ შორის, რაითა რჩეულნი იგი თქუენ შორის გამოჩნდნენ” (1კორ. 11:18-19).

თავის მხრივ პეტრე მოციქული პირველ ეპისტოლეში წერს: ,,კაცად-კაცადმან, ვითარცა მიიღო მადლი (charisma), ეგრეთვე ურთიერთას ამსახურებდით მას, ვითარცა კეთილნი მნენი მრავალფერისა მის ნიჭისა ღმრთისანი (poikiles charitos theou)” (4:10). (მსგავსი გამონათქვამი აქვს პავლე მოციქულს: ღმერთის მრავალფერი სიბრძნე).

ამ ტექსტებში მოციქულები იყენებენ რამდენიმე სიტყვას, რომლებიც აზრობრივად ტერმინ ,,პლურალიზმს” შეესაბამება. Schisma - დაყოფა, განხეთქილება, უთანხმოება. Airesis - არჩევანი, რაიმეს მიმართ განწყობა, ცხოვრების ან აზრების არჩეული წესი. Poikilos და polypoikilos - ჭრელი, მრავალფეროვანი და ძალიან ჭრელი, ძალიან მრავალფეროვანი. ცხადია, რომ აქ საუბარია ორ სხვადასხვა ,,მრავლობითობაზე”, ორგვარი ტიპის ,,პლურალიზმზე”: ერთი გვაქვს ,,ეკლესიაში შესვლისას”, როდესაც ,,ეკლესიაში ვიკრიბებით”, ხოლო მეორე - ,,გამოსვლისას”, მას შემდეგ, რაც თითოეულმა ჩვენგანმა მიიღო ეკლესიაში სულიწმინდის ნიჭები.

გამოთქმა ,,ეკლესიაში შეკრება” პავლე მოციქულთან ნიშნავს ევქარისტიის აღსრულებისათვის შეკრებას, ანუ საეკლესიო ცხოვრების სწორედ იმ ცენტრალურ მოვლენას, რომელიც აღაშენებს ეკლესიას, როგორც ქრისტეს სხეულს სულიწმინდაში. ევქარისტიაში ხდება ყველას ზიარება და შერიგება ღმერთთან და ღმერთში, რისი გამომხატველიცაა ლიტურგიის დასასრულს წარმოთქმული სიტყვები: ,,მშვიდობით წარვიდეთ - სახელითა უფლისათა”.

ჩვენ ყველანი, ეკლესიის წევრები, მოვდივართ ეკლესიაში და თან მოგვაქვს ჩვენი პრიორიტეტები, განსხვავებული ,,არჩევანი” ანუ ,,ერესები” და ,,სქიზმები” იმ აზრით, როგორც პავლე მოციქული წერს. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჩვენ ეკლესიაში მოვდივართ გარდაუვალი დაყოფის მდგომარეობაში. თუმცა ყველაფერი, რაც ჩვენ ერთმანეთისაგან გვყოფს, ანუ პირადი თავისუფლების რეალიზაციის შედეგები და ინდივიდუალური განსაკუთრებულობების - სქესი, ასაკი, ეროვნება, ხასიათი, ენა, კულტურული დონე, სოციალური მდგომარეობა, პროფესია, ადგილობრივი ტრადიცია, პოლიტიკური ორიენტაცია და ა.შ. - ფერისცვალება ევქარისტიაში უნდა მოხდეს.

ფერისცვალების არსი, რომელსაც ეკლესია ჩვენში აღასრულებს და რომელსაც ჩვენ აღვასრულებთ ეკლესიაში, იმაში მდგომარეობს, რომ დაყოფის ადგილზე რჩება განსხვავება. ყველაფერი ის, რაც დაყოფს, გადაილახება, მაშინ როდესაც ყველაფერი, რაც მხოლოდ განასხვავებს, განმტკიცებული და კურთხეულია. საეკლესიო საიდუმლოება საშუალებას აძლევს ერთ მრავლობითობას მეორეში გარდაიქმნას, შეარიგოს უსასრულოდ განსხვავებული და დაყოფილი პიროვნებები. მაგრამ არა პიროვნულობის წაშლით, არამედ უსასრულო განსხვავებებს შორის ერთგვარი თანხმობის, ჰარმონიის მიღწევით ერთი არსებითი გამოცდილების ფარგლებში, რომელიცაა სულიწმინდაში ერთობა.

ჩვენ გამოვდივართ ეკლესიიდან ,,გარე სამყაროში”, განმტკიცებულები ერთმანეთთან არამსგავსებაში, ჩვენი ღმერთთან ერთობლივი თანაზიარების გამოცდილებით. ,,სიჭრელე”, მრავალფეროვნება და მრავალსახეობა, რომელიც არ ისპობა ეკლესიაში, არამედ პირიქით, ვლინდება, სხვა არაფერია თუ არა საღმრთო კურთხევა, მისი მრავალფეროვანი სიბრძნის ნიჭი. დაყოფა ყოველთვის ბოროტებაა, განსხვავება კი კურთხევა, თუკი მას არ მივყავართ სხვებისაგან გამოყოფით თვითდამკვიდრებისაკენ.

ეს ნიშნავს, რომ განსხვავებები, როგორც ასეთი, არ უნდა იყოს ეკლესიაში დაყოფების წარმოშობის მიზეზი, არამედ აღიარებული უნდა იქნას როგორც აუცილებელი და სასურველი, რადგან საღმრთო სიბრძნე სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ ყველა ემსახუროს ყველას პირადი მოწოდებების მრავალფეროვნებითა და მადლისმიერი ნიჭებით. ერთსახოვნება, მონოტონურობა და ერთფეროვნება კი პირიქით, სულიერი დაკნინების ნიშანია. საეკლესიო ცხოვრებაში ერთსახოვნების დამკვიდრებისაკენ სწრაფვა არა მხოლოდ ეწინააღმდეგება საეკლესიო გამოცდილებას, რომლის შესახებაც მოციქულები და შემდეგ ეკლესიის წმინდა მამები წერდნენ, არამედ თავისთავად ხდება დაყოფის მიზეზი - წინააღმდეგობა უნიფიკაციისა და კანონიერი და სასარგებლო პლურალიზმის მომხრეებს შორის.

როგორ პლურალიზმზეა აქ საუბარი?

საუბარია არა მხოლოდ პიროვნებების ,,პლურალიზმზე”, რომელთაგან თითოეული განსაკუთრებული და განუმეორებელია. არც მხოლოდ სხვადასხვაგვარ მსახურებებზე ეკლესიაში, რომელთაც მადლისმიერი ნიჭების სხვადასხვაობა შეესაბამება, არამედ ასევე საეკლესიო ცხოვრების ფორმების მრავალფეროვნებაზეც, მათ შორის ლიტურგიკულისაც და სულიერი ცხოვრების ტიპების განსხვავებაზეც, იმ ენების მრავლობითობაზე, რომლებზედაც ეკლესია ესაუბრება ადამიანსა და სამყაროს.

ღმერთი ერთია, მაგრამ მასთან მისასვლელ გზას სხვადასხვა ფსიქოლოგიური მოწყობისა და ცხოვრებისეული გამოცდილების, კულტურისა და სოციალური სტატუსის, დაბოლოს, სარწმუნოების სხვადასხვა ხარისხისა და გამბედაობის მქონე ადამიანები სხვადასხვაგვარად გადიან. ეკლესიისაგან არავის გამოთიშვა და უკუგდება არ შეიძლება, რადგან ღმერთი ღებულობს ნებისმიერ მდგომარეობაში მყოფ ადამიანს.

მთლიანობაში აღებული მართლმადიდებლური ტრადიცია, მრავალფეროვანი, მდიდარი და პლურალისტურია. ის მოიცავს სრულიად სხვადასხვა ისტორიულ ეპოქაში მრავალი კულტურის გაეკლესიურების გამოცდილებას. ეს მოხდა ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე ქრისტიანულ მისიოლოგიაში გაჩნდებოდა ინკულტურიზაციის ცნება. დღეს ვივიწყებთ რა სულიერი გამოცდილების გარეგნულ გამოხატულებასა და საეკლესიო პრაქტიკის ფორმებში ეკლესიის ამ მოქნილობასა და პლასტიკურობას - ვივიწყებთ წმინდა გარდამოცემას, უარს ვამბობთ ვისწავლოთ ეკლესიის მამებისა და მოძღვრებისაგან თანამედროვე ადამიანისაკენ მიმავალი ახალი გზების ძიება, ვამჯობინებთ მზა რეცეპტებს, რომლებიც დღეს ,,სრულებით გამოუსადეგარია”.

საეკლესიო ცხოვრებაში განსხვავებების, სასიკეთო და კურთხეული პლურალიზმის დადებითი მნიშვნელობის აღიარებაში არის სხვა მომენტიც. პლურალიზმი გვთავაზობს პრინციპულ პატივისცემას სხვა ადამიანის, როგორც ღვთისაგან მონიჭებული და ხელშეუვალი თავისუფლების სუბიექტის, მიმართ და ამ პატივისცემას ქრისტიანულ სათნოებად თვლის. შეხვედრა ნებისმიერ ,,სხვა ადამიანთან”, მასთან ურთიერთობა უნდა იყოს მუდმივი დიალოგი, საუბარი, რომლის მიზანიცაა ურთიერთშეცნობა და ურთიერთგაგების მიღწევა.

პატივისცემა და დიალოგისათვის მზადყოფნა სათნოებებია, რადგან ყველა ადამიანი ერთარსია და თანაბარია ღმერთის წინაშე. ეკლესიაში დაყოფების მადლისმიერი გარდაქმნა განსხვავებებად მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამოვლინება და განხორციელებაა, რაც შესაძლებელი და აუცილებელია საერთოდ ადამიანური საზოგადოებისათვის. შეიძლება სწორედ ამაში მდგომარეობს ქრისტიანების ერთ-ერთი მთავარი მოწოდება ჩვენს პოსტქრისტიანულ ეპოქაში.

მაგრამ თუ ასეა, მაშინ გასაკვირი იქნებოდა რომ ქრისტიანებს შეშინებოდათ იმ პლურალიზმისა, რომელიც თანამედროვე სეკულარული საზოგადოებების ცხოვრების ნორმას წარმოადგენს. პლურალიზმის ცალსახად ბოროტებად შეფასება და მთელი ძალით მისდამი წინააღმდეგობა, ხომ არ არის ადამიანური თავისუფლებისა და კაცობრიობის ისტორიის სირთულის წინაშე შიშის ნიშანი? ხომ არ არის ეს გარკვეული არასრულფასოვნების კომპლექსის გამოვლინება, რომელიც აიძულებს ადამიანს გაიქცეს ამა სოფლიდან, სადაც დაყოფები და განსხვავებები ერთმანეთშია ჩახლართული? სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ამა სოფელში საკუთარ მისიაზე უარის თქმასა და ,,ერთსახოვანი ჭეშმარიტების” თავშესაფარში დამალვას და თავის იმით მართლებას, რომ ,,სამყარომ ღმერთს ზურგი აქცია”.

დღეს ჩვენ ვცხოვრობთ პლურალისტურ ცივილიზაციაში, არა მხოლოდ სხვა კონფესიებისა და რელიგიების მორწმუნეების, არამედ ათეისტების, აგნოსტიკოსებისა და რელიგიურად გულგრილი ადამიანების გვერდით. ეს ცივილიზაცია ,,ბოროტსა ზედა დგას” ისევე, როგორც ,,ბოროტსა ზედა იდგა და ”დადგება” ნებისმიერი სხვა ცივილიზაცია (იმ აზრით, როგორც ამ გამოთქმას იყენებს მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი (1 იოანე 5:19). მაგრამ ჩვენს ცივილიზაციას ერთი განსაკუთრებულობა აქვს: ეს არის დიალოგის, პიროვნებების, კულტურებისა და მსოფლმხედველობების ერთმანეთთან ღია შეხვედრის ცივილიზაცია. ის რაც არ უნდა ცუდი იყოს ემპირულად, მაინც მის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპად გამოცხადებულია სხვისადმი, მთელი მისი თავისებურებებითა და პიროვნული თავისუფლების გათვალისწინებით, პატივისცემის პრინციპი.

თავისთავად თანამედროვე ცივილიზაცია ჭეშმარიტების გარეშეც არსებობს, რადგან მას ის არ სჭირდება. მაგრამ მაინც ყველას, მათ შორის ჩვენც, ქრისტიანებს, გვაძლევს ჩვენი ჭეშმარიტების აღსაარებისა უფლებასა და შესაძლებლობას. და რადგანაც ქრისტიანობა არ არის უბრალოდ მსოფლმხედველობა, რომელიც ყველასა და თითოეულს თავზე უნდა მოვახვიოთ, არამედ ქრისტეში ცხოვრება და ღმერთთან ურთიერთობის გამოცდილებაა, თანამედროვე პლურალისტური ცივილიზაცია გარკვეული აზრით ხელსაყრელი ,,კონტექსტია”, რომელშიც ქრისტიანებს თავისუფლად შეუძლიათ თავიანთი ჭეშმარიტება სიტყვითა და საქმით საკუთარ ცხოვრებაშიც განახორციელონ და სხვებსაც შესთავაზონ.

დიალოგი ურთიერთობის ბუნებრივი ფორმაა, რომლის მიმდინარეობისას ბევრი რამ, რაც დაყოფად გვეჩვენება, შეიძლება გაცნობიერებული და გააზრებულ იქნას, როგორც მხოლოდ განსხვავება. დანარჩენი კი, რაც მართლაც დაყოფის მიზეზია, უნდა მივანდოთ ადამიანურ თავისუფლებასა და პასუხისმგებლობას, თუ, რა თქმა უნდა, მას ომისაკენ არ მივყავართ ანუ თუ ის არ სპობს ურთიერთპატივისცემის სულისკვეთებას. ჩვენ ყველანი ხომ ერთ, ღმერთის მიერ შექმნილ სამყაროში ვცხოვრობთ და როგორც პავლე მოციქული წერს: ,,კაცად-კაცადმან ჩუენმან თავისა თვისისათვის სიტყუაი მისცეს ღმერთსა” (რომაელთა 14:12).

გაზეთი ,,Русская мысль“ №23, сентябрь 1997

პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

I

ჩვენ ვცხოვრობთ იდეოლოგიების ზეობის ეპოქაში. ეს საშინელი სიტყვა ,,იდეოლოგია” დიდი ხანი არ არის, რაც არსებობს, მაგრამ უკვე იმდენად მოწამლა მთელი სამყარო და ჩვენი ცხოვრება, რომ საქმის გამოსწორება თითქმის შეუძლებელია. რა არის იდეოლოგია? ეს ისეთი სწავლება ანუ თეორიაა, რომელიც თავის თავს არა მხოლოდ აბსოლუტურ და ყოვლისმომცველ ჭეშმარიტებად ასაღებს, არამედ ადამიანს გარკვეულ ქცევასა და მოქმედებასაც განუსაზღვრავს. თუკი იდეოლოგიის რაობას ჩავუღრმავდებით, ვნახავთ, რომ ის ერზაცია და ცდილობს რელიგიას ჩაენაცვლოს, მაგრამ უდიდესი განსხვავება რელიგიასა და იდეოლოგიას შორის იმაშია, რომ რელიგია და რწმენა ყოველთვის ძალზედ პირადულია, მხოლოდ და მხოლოდ პირადი და ღრმა შინაგანი გამოცდილებით მიიღწევა, მაშინ როცა ნებისმიერი იდეოლოგია ყოველგვარ პირადს, როგორც უსარგებლოს, უარყოფს.

რელიგია რწმენისაკენ მოწოდებაა და ყოველთვის ადამიანისკენაა მიმართული. იდეოლოგია კი - ხალხის მასების, კოლექტივის, კლასებისა და კაცობრიობისადმი. რელიგიის არსი და მიზანია, ღმერთის პოვნით ადამიანმა იპოვოს საკუთარი თავი და გახდეს ნამდვილი ადამიანი. იდეოლოგიის მიზანი და არსი კი იმაშია, რომ მთლიანად დაიქვემდებაროს ადამიანი და იდეოლოგიის მსახური გახადოს. რელიგია ამბობს: ,,რაი სარგებელ არს კაცისა უკუეთუ სოფელი ესე ყოველი შეიძინოს ხოლო სული თვისი იზღვიოს?” (მათე 16:26). იდეოლოგია კი ამბობს: იდეოლოგიის განსახორციელებლად მთელი სამყარო უნდა შეიძინო. რელიგია მოგვიწოდებს სხვა ადამიანში ვხედავდეთ მოყვასს. იდეოლოგია კი ყოველთვის შორეულ, უპიროვნო და განყენებული ადამიანებისაკენაა მიმართული.

ვიმეორებ, ჩვენ ვცხოვრობთ იდეოლოგიების ზეობის, მათი ხალხზე საშინელი ბატონობის ეპოქაში. მხოლოდ ჩვენს საუკუნეში (XX საუკუნე) - რომელიც ჯერ მხოლოდ 70 წლისაა - მილიონობით და მილიარდობით ადამიანი გაანადგურეს განყენებული, წარმოსახვითი იდეოლოგიების სახელით. დღეს ადამიანს არა აქვს უფრო საშური და სასიცოცხლო ამოცანა, ვიდრე ამგვარი იდეოლოგიური ძალმომრეობის, ტირანიის განდევნა და მისი მხილება.

ამ ამოცანის შესრულება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ ყველა იდეოლოგიებზე მაღლა პიროვნებას, როგორც მათზე აღმატებულ იდეას, დავაყენებთ. ეს ნიშნავს, რომ უპირატესობა მივანიჭოთ ცოცხალ, კონკრეტულ, ერთადერთ და განუმეორებელ ადამიანს. რელიგიის მზის ჩასვენებამ და იდეოლოგიის ზეობამ საქმე პიროვნების იდეისა და მასთან დაკავშირებული გამოცდილების თითქმის სრულ კვდომამდე მიიყვანა. ამ გამოცდილების საფუძველი, ცხადია, რელიგიურია. მხოლოდ რელიგიაშია შესაძლებელი პიროვნების იდეის არსებობა - აი, რა არ ესმით, რისი გაგება არ შეუძლიათ და არ სურთ თანამედროვე ადამიანებს, რომლებიც ხსნას ამა თუ იმ იდეოლოგიაში ეძებენ.

მიპასუხებენ, რომ თვითონ რელიგია, თავისი ზეობის ეპოქაში ისტორიულად ძალიან ხშირად თრგუნავდა პიროვნების იდეას და თვით პიროვნების უფლებები, თავისუფლება და სხვა ამგვარი პრინციპები რელიგიასთან ბრძოლაში იშვა. ეს ნაწილობრივ მართალია, მაგრამ საჭიროა ამ სიმართლის მთელი სირთულის გააზრება.

დიახ, ქრისტე რელიგიურმა ხალხმა აცვა ჯვარს, მაგრამ სწორედ იმიტომ, რომ მან მათი ცრუ რელიგიურობა ამხილა, ანუ თანამედროვე ენით რომ ვთქვათ, იმაში ამხილა, რომ რელიგია იდეოლოგიად გადააქციეს. იესოს ჯვარმცმელებთან კონფლიქტის მთელი არსი შემდეგია: ქრისტემ ადამიანი ყველაფერზე მაღლა დააყენა, მხოლოდ ის გახადა სიყვარულისა და აბსოლუტური ყურადღების საგანი. იესოს მტრები კი რელიგიისაგან ელოდნენ წესრიგს, სამშობლოს გადარჩენას, თვითკმაყოფილებას და ყველაფერ ამისათვის მოითხოვდნენ უპიროვნო კანონებისადმი ბრმა მორჩილებას.

ამ უკანასკნელის შესახებ კი ქრისტეს სიტყვაც არ უთქვამს ისევე, როგორც არაფერი უთქვამს სახელმწიფოს, საზოგადოების, ისტორიისა და კულტურის შესახებ, რომლებიც ოდითგანვე ყველა იდეოლოგიისათვის მთავარ საკითხებს წარმოადგენდა. ქრისტეს ყურადღება ყოველთვის მიმართული იყო მის გარშემო მყოფ ცოცხალ ადამიანებზე. ის მათ უფლებებზე არც კი საუბრობდა. მან მხოლოდ მათკენ მიმართა სიყვარული, თანაგრძნობა და ინტერესი. სწორედ იმის გამო, რომ ქრისტემ ადამიანი სამყაროში ყველაფერზე მაღლა დააყენა, ის დაგმეს. მაგრამ ამ დაგმობით - დროა ეს შევიგნოთ - თვითონ რელიგია იდეოლოგიიდან ცოცხალ ძალად გარდაიქმნა და მთელ სამყაროზე მარადიულად გამეფდა პიროვნების იდეა.

უნდა ვაღიაროთ, რომ ამის შემდგომ, ისტორიის განმავლობაში, თვითონ ქრისტიანობა ხშირად გადაგვარდებოდა ხოლმე იდეოლოგიად, მოითხოვდა მისდამი ბრმა მორჩილებას, ემსახურებოდა მეორეხარისხოვან მიზნებს... მაგრამ მაინც მისი არსი ყველაფერ ამაში კი არა, ქრისტეს სახარებისეულ ხატში, ისეთი ადამიანის ხატშია, რომელიც სხვაში ხედავს მოყვასს, სიცოცხლის მიზანსა და აზრს.

პიროვნების იდეის სხვა საფუძველი კაცობრიობის ისტორიაში არ არსებობს. არც უდიდეს და ღრმა ბერძნულ ფილოსოფიაში, არც რომში, რომელმაც სამართლის იდეა კი შექმნა, მაგრამ მონას ადამიანად არ თვლიდა. და, რა თქმა უნდა, პიროვნების იდეა არ არის არც ერთ თანამედროვე იდეოლოგიაში, რომლებიც თითქოს ყოველთვის კაცობრიობაზე ზრუნავენ, მაგრამ ამ იდეისთვის ძალიან მშვიდად ანადგურებენ მილიონობით ადამიანს.

მე ვამტკიცებ, რომ პიროვნების იდეა რელიგიურია. ცხადია, თუ ამ იდეას ზეცაში არა აქვს საფუძველი და ადამიანის წარმომავლობა არა ზეციური, არამედ მიწიერია, თუ ის მხოლოდ და მხოლოდ წარმავალი მოვლენაა, მაშინ ადამიანზე განსაკუთრებული ზრუნვა მართლაც არ არის საჭირო და სამყაროში მხოლოდ დიდი რიცხვების კანონი გამეფდება. მაშინ ინვალიდები, ავადმყოფები და მოხუცები უნდა მოვსპოთ და ვიზრუნოთ მხოლოდ ბუნებრივ გადარჩევაზე, ხოლო დოსტოევსკის ცნობილი ,,ბავშვის ცრემლი” შეიძლება უაზრო სენტიმენტალობად ჩავთვალოთ.

ძალიან მარტივად ასე შეიძლება ჩამოყალიბდეს: თუ ღმერთი არ არსებობს, მაშინ არც ადამიანი არსებობს. არის მხოლოდ ხალხი, უპიროვნო მასა, რომლის ცხოველურ კეთილდღეობაზეც ზრუნავს იდეოლოგია და არ ერიდება ადამიანურ დანაკარგებს. აი, ასეთ საშინელ იდეოლოგიურ მსოფლიოში, მასების, კლასებისა და კოლექტივების მსოფლიოში ვცხოვრობთ ჩვენ ამჟამად.

ამის შესახებ უნდა ვიფიქროთ, ამან უნდა შეგვაძრწუნოს, სანამ გვიან არ არის, სანამ ცოცხალი პიროვნება ჯერ კიდევ არ ჩანაცვლებულა უბრალო რიგითი ნომრით. სანამ ადამიანი ჯერ არ გამხდარა სულ უფრო და უფრო რთული უზარმაზარი მანქანის უბრალო ,,ჭანჭიკი”. რელიგიის საკითხი ახლა, უპირველესად, სწორედ პიროვნების შესახებ საკითხს წარმოადგენს, ამიტომაც თანამედროვეობის ამ უმნიშვნელოვანეს პრობლემებს შემდეგ საუბრებში კვლავ დავუბრუნდებით.

II

მე ვთქვი, რომ პიროვნების ცნება შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ რელიგიურ მსოფლმხედველობას. ასევე ვთქვი, რომ პიროვნების ამ ცნების, მისი აღიარების, ინტუიციის გარეშე ყოველგვარი ზრუნვა კაცობრიობაზე მთლიანად მოჩვენებითია და წარუმატებლობისთვისაა განწირული.

იმათაც კი - სამწუხაროდ, ასეთი ხალხის რიცხვი სულ უფრო და უფრო მცირდება - რომლებიც იცავენ პიროვნებას და იბრძვიან მისი უფლებებისათვის, თითქოს აღარ შეუძლიათ ან არ უნდათ დაინახონ პიროვნების იდეის კავშირი რელიგიურ სწავლებასთან და ხშირად იმასაც კი ცდილობენ, რომ რელიგიას გაემიჯნონ. უკანასკნელ წლებში ბევრს და სრული გულწრფელობით საუბრობდნენ ,,სოციალიზმზე, რომელსაც ადამიანის სახე აქვს'', სანამ უხეში ძალადობით არ შეაწყვეტინეს ამგვარი საუბრები. მაგრამ შეიძლება დავსვათ სრულიად არარიტორიკული და არამზაკვრული კითხვა: ,,მაინც, რატომ უნდა ჰქონდეს სოციალიზმს ადამიანის სახე?” და კერძოდ რა იფარება ამ გარეგნულად ლამაზი ტერმინის უკან.

მეჩვენება, რომ ისინი, რომლებიც ამ ტერმინს იყენებენ, ვერც კი გრძნობენ მის პარადოქსულობას; სახე ხომ სწორედ უკიდურესად პირადული, ინდივიდუალურია, ეს არის სახე, პიროვნება. არ არსებობს ზოგადად სახე, არსებობს ჩემი, შენი, მისი სახე. სოციალიზმი კი სწორედ ყოველთვის პრინციპულად, მეცნიერულად აყენებს საზოგადოს კერძოზე, პირადზე და ინდივიდუალურზე მაღლა. ის არა მხოლოდ ამტკიცებს, რომ ადამიანი ცხოვრობს საზოგადოებაში სხვა ადამიანებთან ერთად, რაც თავისთავად ცხადია, არამედ ადამიანი სწორედ ამ ზოგადზე დაყავს, წირავს მას კლასზე, ერზე, რასაზე, საზოგადოებაზე და ა.შ. სრული დამოკიდებულებისათვის. ვიმეორებ, რომ ნებისმიერ პერსპექტივაში გარდა რელიგიურისა, ასეთი დაყვანა გარდაუვალია, რადგან მატერიალისტური და ათეისტური მსოფლმხედველობის საზღვრებში სრულიად შეუძლებელია იმის დამტკიცება, თუ რატომ წარმოადგენს რაიმე ფასეულობას და რატომ აქვს თავისი თანდაყოლილი უფლებები პიროვნებას, პირს, ცალკეულ ადამიანს. ათეისტური მსოფლმხედველობის მიხედვით, ყველა უფლებას ადამიანი საზოგადოებისაგან იღებს, რომელიც უმაღლესი ფასეულობაა ამ მსოფლმხედველობრივ სისტემაში - ნუთუ ეს კიდევ დამტკიცებას საჭიროებს? - საზოგადოება კი არ არსებობს ადამიანისათვის, არამედ ადამიანი საზოგადოებისათვის.

ამჟამად ზოგიერთი გულკეთილი და კეთილი ნების, თავისებურად გმირი ადამიანი ცდილობს დაამტკიცოს, რომ თვით საზოგადოებისა და მისი მიზნებისათვის სასარგებლოა პიროვნების თავისუფლებაც და მისდამი მეტი პატივისცემაც. თუ თავისუფლება იქნება, მრეწველობაც გაუმჯობესდება, მეცნიერებაც უფრო სწრაფად განვითარდება და ყოველგვარი ოპოზიციაც შემცირდება. მაგრამ აქაც, ცხადია, თავისუფლება და პიროვნება კვლავ მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოებრივი სარგებლობის თვალსაზრისით მოიაზრება. ასეთი მიდგომიდანაც, რაც არ უნდა კეთილშობილი გრძნობებით იყოს ის განსაზღვრული, საბოლოოდ არაფერი გამოვა. ნებისმიერმა გლეხმა იცის, რომ თუ ცხენს არ აჭმევს და არ დაასვენებს, ის ვეღარ იმუშავებს.

თავისუფლებისა და პიროვნების უფლებების უტილიტარული დასაბუთება არა მხოლოდ არასაკმარისია, არამედ ის უბრალოდ შეუფერებელია ადამიანისათვის, რადგან აქ საბოლოოდ ადამიანი, როგორც ფასეულობა, განისაზღვრება მხოლოდ იმით, თუ რამდენად სასარგებლოა კოლექტივისათვის თავისი, ასე ვთქვათ, პროდუქტიულობით: მიეცით მას ცოტაოდენი თავისუფლება, რომ ის უფრო პროდუქტიული იყოს, შეუქმენით ისეთი მდგომარეობა, რომ ნაკლებად ეშინოდეს და ის უფრო სასარგებლო გახდება. აქ ჯერაც ძალაშია კოშმარული მითი საზოგადოების სასარგებლო წევრის შესახებ, რის გამოც მილიონობით ადამიანი იჯდა და დღესაც ზის შრომა-გასწორების ბანაკებში. სარგებლიდან, საზოგადოებიდან და კოლექტივიდან ვერავითარ პიროვნებას და მის ნამდვილ უფლებებს ვერ გამოვიყვანთ. ამ უფლებებს აზრი მხოლოდ მაშინ აქვს, თუ პიროვნებას აბსოლუტურ ფასეულობად მივიჩნევთ, ხოლო აბსოლუტი ლათინურად არის ის, რაც არაფერ სხვაზე არ არის დამოკიდებული და არაფერზე დაიყვანება.

იმის აღიარება, რომ ყოველი ადამიანი აბსოლუტური ფასეულობაა, ნიშნავს მისთვის არა მხოლოდ საზოგადოებისაგან დამოუკიდებელი უფლებების მინიჭებას, არამედ განუზომლად მეტს, ნიშნავს იმას, რომ სამყაროში სხვა არაფერს მივანიჭოთ აბსოლუტური მნიშვნელობა და, პირველ ყოვლისა, თვითონ საზოგადოებას. ეს ნიშნავს თავდაყირა დავაყენოთ მთელი ჩვენი ჩვეული წარმოდგენები და, ბოლოს და ბოლოს, ვაღიაროთ, რომ ადამიანი გამოირჩევა ჩვეულებრივი ბუნებრივი წყობიდან და ის უმაღლესი არსებაა. ამას კი ადამიანის შესახებ მხოლოდ რელიგია ამბობს და მეცნიერულად ვერ დავასაბუთებთ. ეს შეიძლება მხოლოდ გვწამდეს.

ცხადია, შემთხვევითი არ არის, რომ ქრისტიანობის გააფთრებული მოძულე ნიცშე ამბობდა: ,,მოყვასისადმი სიყვარულს ჩვენ შევცვლით შორეულისადმი სიყვარულით!” შორეული არის არავინ, ის, ვისაც ვერ ვხედავთ, რაღაც ზოგადი, ჯერ არ არსებული ადამიანი. მოყვასი კი სახარების მიხედვით არის ის, ვინც ჩემ გვერდითაა, მისი ერთადერთი სახე ყოველთვის ცოცხალი, კონკრეტული და უნიკალურია. ცხადია, ასევე არ არის შემთხვევითი, რომ სამყაროში ყველაფერი: ყველა ფილოსოფია, იდეოლოგია და პროგრამა, რომლებიც მიმართულია შორეულისადმი, საზოგადოსადმი, კოლექტიურისადმი, სასტიკად ვერ იტანს რელიგიას და ყოველთვის, რაღაც ურყევი კანონის მიხედვით, ებრძვის მას. მათ, რასაკვირველია, იციან, რომ რელიგიის ამოძირკვა ნიშნავს სწორედ პიროვნების თანდათანობით განადგურებას. ამიტომ არის, რომ ეშინიათ არა მათი, რომლებიც მხოლოდ ხმამაღლა გაჰყვირიან თავისუფლებასა და ადამიანის უფლებებზე, არამედ მათი, რომელთაც სწამთ ღვთაებრივი სული და სულის უკვდავება და რომელთაც უბრალოდ ვერავითარი მიწიერი სარგებლით ვერ აცდუნებენ.

,,რაი სარგებელ არც კაცისა, უკუეთუ სოფელი ყოველი შეიძინოს და სული თვისი წარწყმიდოს?” (მათე 16:26). სანამ დედამიწაზე ეს სიტყვები ისმის, სანამ ადამიანებს ახსოვთ პარადოქსული სახარებისეული არითმეტიკა, რომლის მიხედვითაც ერთი ადამიანი ყოველთვის ფასეული და მნიშვნელოვანია ოთხმოცდაცხრამეტზე, ადამიანის პიროვნებას ვერავინ მოსპობს და აქედან გამომდინარე ვერ შეძლებენ კაცობრიობის საბოლოო კოლექტივიზაციას, როდესაც მონობას თავისუფლება დაერქმევა, უპიროვნო სარგებლისადმი დაქვემდებარებას - უფლებები, ხოლო საპყრობილეს - მიწიერი სამოთხე.

საშინელებაა, რომ ბევრს ჯერ კიდევ არ ესმის უბრალო ჭეშმარიტება: მხოლოდ ერთ რამეს შეუძლია წინ აღუდგეს ტოტალიტარიზმის ყოველგვარ სახეობას დედამიწაზე - რწმენას ღმერთისა, რომელმაც ადამიანი შექმნა თავის ხატებად და მსგავსებად და მოუწოდა მას თავისუფლებისა და მარადიულობისაკენ. მხოლოდ რწმენა და სხვა არაფერი. ჩვენი ეპოქის დისკუსიის მთავარი თემა რელიგიური და რელიგიის შესახებაა; თანამედროვეობის ყველა საშინელი პრობლემის რელიგიური მსოფლმხედველობის სიღრმეებთან კავშირის გაუგებლობა და დაუნახაობა იგივეა, რაც სირაქლემასავით ფრთისქვეშ თავის დამალვა. მოყვასი თუ შორეული? ადამიანი თუ კაცობრიობა? საიდან დავიწყოთ, ვისი სახელით ვიღვაწოთ? - აი კითხვები, რომლებზედაც ადრე თუ გვიან პასუხის გაცემა მოუწევს მთელს კაცობრიობას.

(სტილი დაცულია)

,,სახელითა მამისათა, და ძისათა, და სულისა წმიდისათა.” ამინ!

ყოველ მართლმადიდებელ ქრისტიანს უნდა ჰყავდეს სულიერი მამა და მოძღვარი, ჩვენც გვაქვს პატივი ვიწოდებოდეთ თქვენი უწმიდესობის ერთგულ შვილებად. სწორედ მამაშვილობის ამ გრძნობამ გაგვაბედინა თქვენი ყურადღების მოპყრობა და ალავერდის ეპარქიის სამღვდელოება წერილობით მოგმართავთ ჩვენს გასაჭირზე: ალავერდის ეპარქიის სამღვდელოება და მრევლი, მუდამ თქვენდამი სიყვარულით განწყობილნი და ერთგულებით მლოცველნი, თქვენს მიერ ნაკურთხნი და თქვენი ლოცვა-კურთხევით გაძლიერებულნი, თქვენს მიერ მადლით აღვსილნი, ყოველთვის დიდი რწმენით და სასოებით ვემსახურებოდით და ვემსახურებით ქართულ მართლმადიდებელ ეკლესიას, კერძოდ ალავერდის ეპარქიაში მრევლს. საყოველთაოდ ცნობილია ჩვენი მრავალრიცხოვანი მრევლის ერთგულება რწმენისადმი, ჩვენი ტაძრებისა და ტრადიციებისადმი, მათი მღვდელმსახურებისადმი. ეპარქიის მღვდელთა შორის მუდამ იყო ქრისტესმიერი სიყვარული, ერთმანეთისადმი ძმობა, თანადგომა და თანაგრძნობა, ჩვენს შორის არასოდეს ყოფილა გაუგებრობის ან დაპირისპირების სულ უმნიშვნელო გამოვლენაც კი. ყოველივე ზემოთქმული იყო ეპარქიის ღირსეულ მღვდელმთავართა ყველასადმი ჭეშმარიტად მამობრივი მზრუნველობის, ყველასადმი ერთნაირი სიყვარულის, სამართლიანი მოთხოვნის

ეს ყველაფერი იყო და სამწუხაროდ აღარ არის, აღარ არის მას შემდეგ, რაც ეპარქიას სათავეში ჩაუდგა ეპისკოპოსი დავით მახარაძე. მან ერთბაშად, მოსვლისთანავე ხელი მიჰყო ადგილობრივი მღვდლების დევნასა და შევიწროებას. მისი ქცევისა და ურთიერთობის წესი არაფრით არ ესადაგება ეკლესიის როგორც კანონიკურ, ისე ტრადიციულ წესებს, რაშიც ენერგიულად იყენებს თავის მიერ ჩამოყვანილ და ადგილზე გაფართოებულ ” ერთგულ მსახურთა” მცირე გუნდს. ყოველგვარი მიზეზის და საბაბის გარეშე უნდობლობას გვიცხადებს მღვდლებს და მრევლს. ეკლესიაში ამკვიდრებს ურთიერთდაპირისპირებას და სიძულვილს, მიმართავს შანტაჟს, დაშინებას, ეკონომიკურ ზემოქმედებას. აშკარად ავადმყოფური განდიდების მანიით შეპყრობილი, ვეღარ არჩევს კეთილსა და ბოროტს, კარგსა და ავს, ჭეშმარიტსა და მცდარს, რითაც დაღუპვის პირამდე მიიყვანა ეკლესიის მსახურთა საქმიანობა, ათეულ წლობით სათუთად მოვლილი და შენახული, მრავალ ჭირ-ვარამ გამოვლილი, კომუნისტურ რეპრესიებს გადარჩენილი, ღვთისა და მრევლის წინაშე პირნათელი ალავერდის ეპარქია.

მთელი ოთხი წლის მანძილზე ჩვენი ეპარქიის სამღვდელოება ყოველნაირად ვცდილობდით ადგილზე მოგვეგვარებინა ეს ყველაფერი. ვუფრთხილდებოდით როგორც ეპარქიის, ასევე მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელს და ავტორიტეტს, მივდიოდით ყოველგვარ დათმობაზე, მიტევებაზე, შერიგებაზე, ურთიერთგაგებაზე, მაგრამ ყველაფერი ეს ერთი ასად უკუღმა გვიბუნდებოდა. ეპისკოპოსი დავით მახარაძე უფრო მეტი ენერგიით და მონდომებით აგრძელებდა თავის პირადი მიზნების განხორციელებას. არა და არ დაგვადგა საშველი. მისმა გაუთავებელმა და დაუოკებელმა მოქმედებამ უკიდურეს ზღვარს მიაღწია. ამიტომ დღეს თავს ვალდებულად ვთვლით და უფლებას ვაძლევთ უმორჩილესად მოგმართოთ თქვენ, საქართველოს ეკლესიის საჭეთმპყრობელს და წმიდა სინოდს - გამოვიტანოთ სააშკარაოდ თქვენს წინაშე, თუ რა მდგომარეობაა ალავერდის ეპარქიაში უკანასკნელი ოთხი წლის მანძილზე. მოკლედ, სულ რამდენიმე მაგალითით, შევეცდებით წარმოგიდგინოთ შექმნილი ვითარება.

1993 წლის სექტემბერში, თელავის ღვთაების ტაძარში (რეზიდენციაში), პირველად შემობიჯებისთანავე, მეუფე დ. მახარაძემ, მისალმებისას ეკლესიის დეკანოზ ანთიმოზ ჩაგელიშვილს პირდაპირ განუცხადა: ,,საორწილე აქ არაფერია, ყველაფერი ჩამაბარეო”. აქვე გამოაცხადა ღვთაების ტაძარი დედათა მონასტრად. დეკანოზმა მოკრძალებით განუმარტა ამ აზრის მიზანშეუწონლობა, რასაც ეპისკოპოსმა ყურიც არ ათხოვა, თუმცა შემდგომმა მოვლენებმა უარი ათქმევინა ამ განზრახვაზე. მეორე დღეს, საღამო ხანს, ეპისკოპოსმა დ. მახარაძემ სახლში მიაკითხა დეკანოზ ანთიმოზ ჩაგელიშვილს ორი მანქანით, მოსთხოვა სასწრაფოდ ღვთაების ტაძრის შემოსავლების მისთვის გადაბარება. ეპისკოპოსს ზურგს უმაგრებდნენ მეორე მანქანაში მყოფი კბილებამდე შეიარაღებული მხედრიონელები. იარაღის ძალის დემონსტრირებით, მხედრიონელების დახმარებით ეპისკოპოსმა დ. მახარაძემ ხელში ჩაიგდო თელავის ღვთაების ტაძრის წინამძღვრობა. ასეთ სიტუაციაში ტაძრის ,,გადაბარებამ” მეტად არასასიამოვნო და გაუგებარ მდგომარეობაში ჩაგვაყენა ყველა. ეს იყო მხედრიონის თარეშის ხანა, ვერ მივხვდით რა ხდებოდა, ვიდრე ერთ-ერთ საეპარქიო კრებაზე, მიუხედავათ სამღვდელოების მხრიდან წინააღმდეგობისა, ეპისკოპოსმა დ. მახარაძემ გამოიტანა დადგენილება ყოველ ტაძარზე სამი მხედრიონელის მიმაგრების შესახებ. ამ დადგენილებას წინ უძღოდა შემდეგი ფაქტი: მხედრიონელები, მეუფე დ. მახარაძის დავალებით ცემა-ტყეპით გაუმასპინძლდნენ ალავერდში მოსულ მლოცველებს: ქალებს, კაცებსა და ბავშვებს, ეპისკოპოსი კი მეორე დღეს ამით თავს იწონებდა და იძახდა: ,,ეს სჯულის კანონით მიღებულიაო”. სულ მალე, მხედრიონელებმა, რომლებმაც ჯერ შეურაცხყვეს აწყურის წმ. გიორგის ტაძარი, რადგან აღსავლის კარით შევიდნენ საკურთხეველში და როცა ვერაფერი იპოვეს, ძარცვის მიზნით, სოფ. რუისპირში თავს დაესხნენ ტაძრის წინამძღვრის, დეკანოზ ალექსი ძამუკაშვილის ოჯახს, მისმა მეუღლემ მომხვდურებს განუცხადა, რომ ეკლესიას, მღვდლის ოჯახს ასე არ უნდა მოქცეოდნენ, რაზეც მხედრიონელთა უფროსმა პირდაპირ უპასუხა: ამაზე ჩვენ მეუფე დავითის ლოცვა-კურთხევა გვაქვსო. ეპისკოპოს დ. მახარაძის მხედრიონთან ალიანსის კიდევ ერთი ფაქტია ის, რომ მხედრიონის წევრების დაპატიმრების შემდეგ, მრევლში აგროვებდა ხელმოწერებს მათი შეწყალების მოთხოვნით.

დამნაშავეთა სამყაროსთან ეპისკოპოს დ. მახარაძის საეჭვო ურთიერთობებზე მეტყველებს ჰუმანიტარული დახმარების სახით შემოსული 5 ტონა შაქრის ფხვნილის შუამთის მონასტრიდან ყაჩაღური გატანის ფაქტიც, თუ არა ჩვენი ჩარევა, ეპისკოპოსი ამაზე საქმის აღძვრასაც კი არ აპირებდა. შემდგომ, დეკანოზ ბარნაბა წვერიკმაზაშვილისადმი მტრულად განწყობილმა მეუფემ სცადა, მისთვის დაებრალებინა ეს სამარცხვინო ქურდობა. ყურადსაღებია ის, რომ ამ დროს შუამთის მონასტერს თავს აფარებდა ორი საერთაშორისო ძებნაში მყოფი დამნაშავე, ვითომდა სულის განსაწმენდელად.

როგორც ეპისკოპოსმა დ. მახარაძემ იმთავითვე განაცხადა: „აქ საორწილე არაფერიაო” და რასაც დღეს ასე ხსნის: ,,მაშინ ძალიან მიჭირდაო”, ვერცხლისმოყვარეობის სენით შეპყრობილმა მოახდინა ტაძრების სამეურნეო - საფინანსო საქმეების სრული მონოპოლიზაცია, შემოიღო ჩვენს დროში საქართველოს საეკლესიო პრაქტიკაში უპრეცენდენტო მოვლენა - ალავერდის ეპარქიის ეკლესია - მონასტრების ცენტრალიზაცია. მიუხედავად მღვდელმსახურთა წინააღმდეგობისა, მეუფემ მაინც თავისი გაიტანა, ეპარქია ,,ახალ სისტემაზე” გადაიყვანა. რის განსახორციელებლადაც იყენებდა, როგორც თვითონ უწოდებს - ექსპერიმენტს: ყოველ საეპარქიო კრებაზე მღვდლების ერთი ტაძრიდან მეორეში სისტემატიურ გადაყვან- გადმოყვანას, დანიშვნა-განთავისუფლებებს, ურთიერთდაპირისპირებების შექმნას, მღვდლების ავტორიტეტის შელახვას.

იმ დევიზით, რომ ებრძვის ,,საპატრიარქოს მაფიას”, გააუქმა საპატრიარქოსთან ანგარიშგების და ურთიერთობის მანამდე არსებული წესი. აკრძალა საპატრიარქოსთან ჩვენი ყოველგვარი უშუალო ურთიერთობა. გზა გაუხსნა ბაზრის (კერძო წარმოების) სანთელს. როდესაც ეს ფაქტი ვამცნეთ უწმიდესს და უნეტარეს პატრიარქს, მეუფე დ. მახარაძე უფრო მეტ დაუძინებელ მტრად გვექცა. მიგვაჩნია, რომ მის მიერ საქართველოს საპატრიარქოში წარდგენილი ყოველგვარი საფინანსო ინფორმაცია არის საეჭვო და შესამოწმებელი.

რაკი მაინც ვერ მოახერხა ტაძრიდან ტაძარში მღვდლების ამდენი გადაყვან- გადმოყვანით (რასაც დეკანოზმა ევსტათი ბელადიძემ ''ფსიქოლოგიური ომი'' უწოდა), ტაძრების წინამძღვრებად თავისი სასურველი პირების დანიშვა-თვითონ შეითავსა ყველა ტაძრის წინამძღვრობა. მღვდლებს ჩამოერთავათ უფლება და საშუალება იზრუნონ თავიანთი ტაძრების კეთილდღეობაზე. მთლიანი შემოსავალი „ბედნიერი“ მეუფე დ. მახარაძის ქისაში მიჩხრიალებს. ყველა ტაძრის ნებაყოფილობითი შემოწირულობების ყუთების გასაღებებიც კი საკუთარ ჯიბეში მოაქცია, რომ ყოველივე თავის გავლენის ქვეშა და ზემოქმედებაში ამყოფოს. სამღვდელოება ჩამოაცილა საპატრიარქოს, იქამდე მივიდა, რომ ყოველ ქრისტიან-მართლმადიდებელ ქართველთა უპირველეს სულიერ მოძღვართან, უწმიდესთან და უნეტარესთან მისვლას, გულისტკივილის თუ აღსარების თქმასაც კი გვიშლის, თვითონ აღსარების საიდუმლოს მიღებას მისცა დაკითხვა- დასმენის ხასიათი და მნიშვნელობა. საეპარქიო კრებებზე და ცალკეული შეხვედრებისას მაგნიტოფონით ახდენს ჩვენი საუბრების ჩაწერას.

ბუნებრივია, ეს ყველაფერი მეტად უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ეპარქიის მღვდელთა, როგორც სულიერ, ისე ფიზიკურ ყოფაზე, რა თქმა უნდა ეპისკოპოსთან დაახლოებული ვიწრო წრის გამოკლებით.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ეპისკოპოს დ. მახარაძის ხელმძღვანელობით და ხელის შეწყობით ალავერდის ეპარქიაში არაფერი მნიშვნელოვანი და ღირსეული არ შექმნილა. მისმა მისიონერულმა ნაღვაწმა, ვითომდა ეკლესიურმა მსვლელობებმა, როგორც ქალაქად, ისე სოფლად, მთათუშეთში, არავითარი სასიკეთო ნაყოფი არ გამოიღო, ვინაიდან ამ ყველაფერს თან ახლდა ეპისკოპოსის ახლობლების მხრიდან უზნეო საქციელი, ლოთობა და გაუპატიურება. ამ მოვლენებმა მხოლოდ ავტორიტეტი შეულახეს ეკლესიის მსახურთ.

ვხედავდით რა, რომ მეუფე დავით მახარაძეს არ ჰყოფნიდა არც სულიერება, არც ცოდნა და გამოცდილება, ჩვენ ყველამ, როგორც ერთად, ისე ცალ-ცალკე არაერთხელ ვცადეთ გვერდში დავდგომოდით და როგორმე სწორად წარგვემართა საერთო საქმე, მაგრამ მისგან ყოველთვის, პირდაპირ და ზურგსუკან, ვერაგულ და დაუმსახურებელ პასუხს ვიღებდით. ამის შედეგია ოთხი სასულიერო პირის გაძევება - გაქცევა ეპარქიიდან.

ყოვლად გაუგებარია და გაუმართლებელი ეპისკოპოს დ. მახარაძის აშკარა მტრული დამოკიდებულება ხალხის, მორწმუნე მრევლის საეკლესიო და საერო ტრადიციებისადმი. რამაც მთლიანად გააოგნა ხალხი და მრავალი მორწმუნე სრულიად ჩამოსცილდა ეკლესიას, დაიფანტა ძველი მრევლი. მაგალითად ტაძარში მლოცველებს აუკრძალა ღამისთევა, არ მიიღო საზიარებლად ამაღლების დღესასწაულზე სოფლებიდან ჩამოსული, მარხვაგამოვლილი მორწმუნეები, თანამზრახველთა დახმარებით სასაცილოდ აიგდო და ტაძრიდან გააძევა ისინი.. კერპთაყვანისმცემლობად მიაჩნია სადღესასწაულოდ მოსულ მლოცველთა მიერ საკლავის დაკვლა და მხიარულება. ყოველთვის ცდილობს ასეთი მოვლენები წარმოაჩინოს უარყოფითად, მისცეს მათ საწინააღმდეგო ახსნა, დაინახოს ყველაფერში მხოლოდ ცუდი და მიუღებელი. უფრო მეტიც, ეპისკოპოსი სთესავს ერთა შორის, ეკლესიათა შორის, სარწმუნოებათა შორის მტრობას, განხეთქილებას, დაპირისპირებას, იყენებს ცილისწამებებს და ჭორებს, ქონდრისკაცისეულ შანტაჟებს, მდაბიო, უმეცარ გამოსვლებს ტელევიზიით და ყოველივე ამას საფუძვლად უდებს თავის უსუსურ, აკვიატებულ წარმოდგენებს მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონიკაზე. შემოკრებილი ამალის გუნდრუკის კმევით, მთელი თავისი ქმედებით, სპობს და ბოლოს უღებს ყოველივე იმას, რასაც პირველი თვითონ უნდა იცავდეს, უფრთხილდებოდეს და მზრუნველობდეს. ყოველივე ამის კიდევ ერთი დადასტურება და მაგალითია ივნისის თვეში გერმანიის ქალაქ ბიბერახიდან ჩამოსული დელეგაციის ვიზიტის დროს ეპისკოპოს დ. მახარაძის ცილისწამებები დეკანოზ ალექსი ძამუკაშვილის მიმართ.

იქმნება შთაბეჭდილება, რომ პატივმოყვარეობა და განდიდების მანია, გამოუცდელობასთან ერთად, ამპარტავანს ხდის ეპისკოპოს დ. მახარაძეს, რაც თავისთავად ხელს უშლის მას სწორად წარმართოს თავისი საქმიანობა. ნიშანდობლივია, რომ ამასწინად საპატრიარქოს მიერ საგანგებოდ გამოცხადებული სამდღიანი მარხვისა და წირვის შესახებ ინფორმაცია მან არ გააცნო ეპარქიის მღვდელმსახურებს. იმარხულეს და წირვა აღავლინეს მხოლოდ მეუფესთან დაახლოებულმა პირებმა, დანარჩენებს კი ამის შესახებ შეგნებულად არ შეგვატყობინეს. ჩვენს ეპარქიაში წირვისათვის საჭირო სებისკვერს ყველა ტაძარში ეპისკოპოსის მთავარხუცესი არიგებს, ასე რომ მეუფის ნებაზეა დამოკიდებული, თუ რომელ ტაძარში როდის და რამდენჯერ აღსრულდება წირვა-ლოცვა. რატომ არ მოგვიტანეს ასეთ უმნიშვნელოვანესი დღისათვის სებისკვერი, რატომ არ გაგვაფრთხილეს გამოცხადებული მარხვის შესახებ? იმიტომ, რომ მრევლისა და ხალხის თვალში დავემცირებინეთ. თელავი პატარა ქალაქია, აქ ყველა ყველას იცნობს. ჭორი და მართალი სწრაფად ვრცელდება; თვითონ იმარხულეს, ილოცეს, ხალხის წინაშე ღვაწლმოსილნი გამოჩნდნენ, ხოლო ჩვენ შერცხვენილნი, უმარხველნი, ულოცველნი და თავსლაფდასხმულნი, საქმის მოღალატენი უნდოდათ წარმოვეჩინეთ ხალხის თვალში; აი, რა მეთოდებით გვთრგუნავენ და გვასწორებენ მიწასთან. ესეც ჩვენი ეპისკოპოსის აზროვნების და მოქმედების დამახასიათებელი ნიმუშია.

აგრეთვე არავინ იცის, ვის და რას ემსახურება ალავერდის ეპარქიასთან მეუფის მიერ შექმნილი შ. პ. ს. ,,კიპარისი''.

საზოგადოებაში და მორწმუნეთა შორის გაუგებრობასა და არასასიამოვნო ასოციაციებს იწვევს მისი ლტოლვა შუამთის დედათა მონასტრისადმი, სადაც დღისით თუ ღამით, თავისი დროის უმეტეს ნაწილს ატარებს. მონასტერში არ არის არჩეული წინამძღვარი, ესეც თვითონ შეითავსა, წირვა - ლოცვები ტარდება ბერძნული წესის მიხედვით. ეპისკოპოსის ყოველ დაბრუნებას თელავში, ღვთაების მონასტერში მეფის შესაფერისი ზარ - ზეიმით ხვდებიან მისი გუნდის წევრები.

უნდა ითქვას, რომ სატვირთო თუ მსუბუქი ავტომანქანის საჭესთან ჯდომა და ქალაქში განავარდება მისთვის მეტად სასიამოვნო საქმიანობაა. იყო შემთხვევა, როცა ნასვამ მდგომარეობაში, 4 მგზავრით იყალთოს მონასტრის გზაზე გადააკოტრიალა ავტომანქანა „ნივა“. ღვთის წყალობით ყველანი გადარჩნენ. ჩვენ მაშინაც ვურჩიეთ, რომ მთვრალი აღარ დამჯდარიყო საჭესთან.

როგორც ამ ოთხმა წელმა საბოლოოდ დაგვარწმუნა, ეპისკოპოს დავით მახარაძეს მისი პიროვნული თვისებები: პატივმოყვარეობა, ვერცხლისმოყვარეობა, ამპარტავნება, შური, სიძულვილი, ამასთან მცირე ცოდნა და გამოუცდელობა ხელს უშლის იცხოვროს და იღვაწოს მისი მაღალი წოდებისა და საპატიო სამსახურის შესაფერისად, ღირსეულად. ამიტომაც სჭარბობს მის საქმიანობაში საერო ცხოვრებაში დამკვიდრებული სამსახურებრივი ურთიერთობის მანკიერი და მახინჯი მეთოდები და ხერხები. ხელქვეითთა მიმართ მისი დამოკიდებულება განპირობებულია არა სიყვარულით, სათნოებით, მამობრივი მზრუნველობით, ურთიერთგაგებით, მიტევებით, არამედ დესპოტის სიძულვილით, უსიტყვო მონური მორჩილებით, ლაქიობის, პირმოთნეობის დასაგმობი პრინციპებით.

ალავერდის ეპარქიაში შექმნილი ვითარება საგანგაშოა. გაიხლიჩა სამღვდელოება, დაპირისპირებამ კულმინაციას მიაღწია. საეპარქიო კრებებზე მუდმივად დაძაბული ატმოსფეროა, უნდა ითქვას, რომ ეს კრებები უფრო სასამართლო სხდომებს ჰგავს. შექმნილი სიტუაცია სასწრაფო განმუხტვას მოითხოვს.

თქვენო უწმიდესობავ, ჩვენ კახელები მომთმენი ხალხი ვართ, ღვთის წინაშე მოსათმენი მოვითმინეთ, დასათმობი დავთმეთ, მისატევებელი მივუტევეთ, არა ერთხელ, არამედ ათასჯერ, მაგრამ ყოველივე ამან კეთილი ნაყოფი არ გამოიღო, ყოველივე უარესისაკენ წავიდა. აქ არის ერთი უპირველესი და უმთავრესი გარემოება, რომელიც ჩვენს გაჭირვებას გაუსაძლისს ხდის: მიუხედავად იმისა, რომ მეუფე დ. მახარაძემ ბევრი რამ დაგვაკარგინა და ბევრიც დაგვათმობინა, მთავარი მაინც ის არის, რომ ურთიერთსიყვარული, ურთიერთნდობა, ურთიერთპატივისცემა აღარ არის და რაც ყველაზე გულსატკენია, არა გვყავს სულიერი მამა და მოძღვარი, გზის მანათობელი და სულის მესაიდუმლე. სამწუხაროდ მეუფემ ეს ვერ შეძლო. იგი ჩვენ არ გვენდობა (ამას ყველას გასაგონად გვეუბნება). ვეღარც ჩვენ ვენდობით მას. ჩვენ ისიც კი არ შეგვიძლია, რომ მეუფეს აღსარება ჩავაბაროთ და შენდობა და პატიება გამოვთხოვოთ, რადგან ან ამ აღსარების მონებად გვაქცევს ან ხალხში წამოგვაძახებს განდობილ საიდუმლოს! დიახ, ყოფილა ასეთი შემთხვევები! ვერც მის მთავარხუცესებს ჩავაბარებთ აღსარებას გასაგები მიზეზების გამო.

ასე რომ, თქვენო უწმიდესობავ, ჩვენ უმამოდ დარჩენილთ, დაობლებულთ და გზააბნეულთ სხვა არა დაგვრჩენია გარდა იმისა, რომ მოგმართოთ თქვენ - ჩვენს დიდი მამას, ერის სულიერ მამას და გთხოვოთ შეწყალება.

ჩვენ აქ შეგნებულად არ მოგვყავს შესაბამისი ციტატები წმიდა წერილიდან თუ სჯულის კანონიდან, თქვენს უწმიდესობას ერთიც და მეორეც ჩვენზე უკეთესად მოეხსენება. ჩვენი ერთადერთი სურვილია ალავერდის ეპარქიას დაუდგინოთ ისეთი მღვდელმთავარი, რომელიც გაამთლიანებს, გააერთიანებს გახლეჩილ ეპარქიას, გაგვიწევს მამობას, რომელიც გასწმედს ჩვენს სულებს ცოდვებისაგან.

ამიტომ უმორჩილესად მოგმართავთ თხოვნით, თქვენ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის კათოლიკოს - პატრიარქს, უწმიდესსა და უნეტარეს ილია II-ს, ასევე წმიდა სინოდს, რომ ,,უნაყოფო ხე მოიკვეთოს”, რომ ჩვენ მოგვეცეს საშუალება თქვენი სამართლიანი გადაწყვეტილების მეოხებით, კვლავ ძველებურად ღვთისადმი ერთგულებით და სიყვარულით, ლოცვითა და ვედრებით, ჩვენი ყოველდღიური გულწრფელი მსახურებით, მოკრძალებული წვლილი შევიტანოთ ამ ქვეყნად ყველაზე წმიდა და დიდ საქმეში, ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიის სამსახურში.

იმედი გვაქვს, რომ თქვენი უწმიდესობა შეუნდობს თავის ცოდვილ და მასთან ერთგულ შვილებს და ჩვეული სიბრძნით გამოიყვანს სულიერი გაჭირვებიდან.

ჩვენთან არს ღმერთი.

დეკანოზი ალექსი ძამუკაშვილი
დეკანოზი ანთიმოზ ჩაგელიშვილი
დეკანოზი ევსტათი ბელადიძე
დეკანოზი გიორგი ლომიაშვილი
დეკანოზი ბარნაბა წვერიკმაზაშვილი
დეკანოზი დავით მოსიაშვილი
მღვდელი ზენონ მანოშვილი
მღვდელი ელისე ბურდული
მღვდელი ფარნაოზ მარგალიტაშვილი
მღვდელი ისააკი

14 აგვისტო, 1997 წელი ქ. თელავი

კათოლიკოს - პატრიარქისა და წმინდა სინოდის მხრიდან ამ მიმართვაზე არანაირი რეაგირება არ ყოფილა. დავით მახარაძე დღესაც ალავერდის ეპარქიის ხელმძღვანელია. უფრო მეტიც, ამ წლების განმავლობაში კათოლიკოს- პატრიარქმა იგი ჯერ მთავარეპისკოპოსის, ხოლო შემდეგ მიტროპოლიტის საპატიო ტიტულებით დააჯილდოვა. გარდა ამისა, მიტროპოლიტი დავით მახარაძე იყო საქართველოს საპატრიარქოს საგარეო საქმეთა განყოფილების თავმჯდომარე, ხოლო ამჟამად საპატრიარქოს ხელოვნებისა და ხუროთმოძღვრების განყოფილებას ხელმძღვანელობს.

გენადი აქსენოვი
დეკანოზ ბასილ კობახიძის თარგმანი

რელიგია, როგორც იყო, ისევე დარჩა ცხოვრების ხელოვნურ, რიტუალურ, დამატებით მოსართავად და ვერ იქცა თავით ცხოვრებად, მის სულიერ არსად.

ახლახან, კულიკოვოს ბრძოლის იუბილესთან დაკავშირებით გამართულ დღესასწაულზე, კიდევ ერთხელ გვაჩვენეს, თუ როგორ მონაწილეობს ოფიციალური ეკლესია პატრიოტულ აღზრდაში. იგი გავლენას ახდენს განათლებაზე, საზოგადოებრივ აზრზე, მას-მედიაზე, ამუშავებს სპეციალურ პროგრამებს, აწყობს სამეცნიერო სიმპოზიუმებს, სამღვდელოებასა და მრევლს ავალებს ისტორიული ტრადიციების განმტკიცებას. ვხედავთ, როგორ აკურთხებენ მღვდლები საომარ ხომალდებსა და საბრძოლო ტექნიკას, როგორ სხედან ეპისკოპოსები და მიტროპოლიტები პატრიოტულ პრეზიდიუმებში, როგორ მტკიცედ მკვიდრდებიან პრორუსული გამოსვლებით ტელევიზიებში. ფუნდამენტალისტი ერისკაცები კი უფრო შორს მიდიან, ფაქტიურად უფრო დაბლა ეშვებიან და მართლმადიდებელსა და ეთნიკურ რუსს ერთმანეთთან აიგივებენ.

მართლმადიდებლური პატრიოტიზმი დაფუძნებულია ფართოდ დეკლარირებულ იდეებზე:

1. მარტო მართლმადიდებლობა ფლობს ჭეშმარიტ ღვთისცოდნას და ამიტომ არის ის მთავარი გეზი ქრისტიანობისა. დასავლურმა კონფესიებმა გადაუხვიეს მისგან და ამიტომაც რომი, ჩვენი ძველისძველი კანონიკური მოწინააღმდეგე, ყოველთვის ხლართავს ჩვენს წინააღმდეგ შეთქმულებებს. სომხური და სირიული ეთნიკური ეკლესიები კი თავისთავად მოკავშირეები არიან და მათთან ბუნებრივად მყარდება კარგი ურთიერთობები.

2. რუსეთის სახელმწიფო იქმნებოდა და საუკუნეების განმავლობაში შენდებოდა, როგორც ქრისტიანული ქვეყანა, როგორც ,,წმინდა რუსეთი”. ხელისუფლება და ეკლესია ყოველთვის ,,ჰარმონიულად,, ერწყმოდა ერთმანეთს, ამიტომაც ახალგაზრდობა უნდა აღიზარდოს ,,მიწების შემკრები” მოსკოველი მთავრების განდიდებაზე. ამ მიკერძოებულ მითებში მდორედ და შეუმჩნევლად ერევა ერთმანეთს ორი ცნება - ქვეყანა და სახელმწიფო. აზრი იზღუდება სამთავრობო პატრიოტიზმის ჩარჩოებით, რომლის საფუძველიც თავის მხრივ ეთნიკური, ტომობრივი ცნობიერება და ქცევებია. მაგრამ მითები მთლიანად იფანტებიან ისტორიული მეცნიერების ფონზე, რომელიც შეისწავლის ეკლესიის სოციალურ როლს დასავლეთსა და რუსეთში.

1. რა და ვინ გააქრისტიანეს?

ისტორიული მონაცემებით, გაქრისტიანება ქვეყნის გაერთიანების საფუძველი არასოდეს ყოფილა. სინამდვილეში ტერიტორიებს სახელმწიფო და დიდი მთავრები კი არა, მათგან გაქცეული რუსი ადამიანები იპყრობდნენ. საუკუნეების განმავლობაში სიტუაცია ვითარდებოდა ,,ანტილოპებისა და ლომების,, მოდელით. რუსული ტომი დროთა განმავლობაში განსახლებას ახდენდა მარშრუტით: კიევი, ნოვგოროდი, ჩერნიგოვი, კურსკი, რიაზანი, შემდეგ ჩრდილო-აღმოსავლეთით ნიჟნი-ნოვგოროდამდე. ვარიაგთა საველე მეთაურები მათ დროთა განმავლობაში კვალდაკვალ მისდევდნენ და ეწეოდნენ. ნოვგოროდელები ხუთასი წელი მშვიდობიანად მიიწევდნენ არხანგელსკისა და ვოლოგდისაკენ. მერე კი ურალისა და ციმბირისაკენ ტობოლსკამდე. ნოვგოროდის დაპყრობისთანავე ივანე III-მ შეიერთა მისი ვრცელი კოლონიები. მოსკოვმა დაამარცხა ტვერი და ფსკოვი. ასე რომ, ქედმაღლობის მიზეზი - უზარმაზარი ქვეყანა, აღმოცენდა არა სხვა ტომთა გაქრისტიანებიათ, არამედ რუსი ქრისრიანების უსასტიკესი დაპყრობითა და დამორჩილებით.

დღეს ძნელი წარმოსადგენია, თუ როგორ სისტემატიურად გაურბოდნენ გლეხები, მარტონი, ოჯახებით, ანდა მთლიანად სოფლებით, ამ შეიარაღებულ მოძალადეებსა და ყაჩაღებს. მათგან თავის დასაღწევად გარბოდნენ ,,იქ, სადაც ადამიანები ღმერთის მცნებების მიხედვით ცხოვრობენ” ანუ ე.წ. სარეზერვო სივრცეებში?

გადმოცემებისა და ლეგენდების მიხედვით, უკვე XVII საუკუნეში მივიდნენ აპონიამდე, XVIII საუკუნეში ანაპამდე. იქიდან გასაქცევი აღარსად იყო. ისინი, ვინც საუკუნეების განმავლობაში კვალდაკვალ მისდევდა და იმონებდა თავისსავე თვისტომს, ყოველთვის ექცეოდნენ და ახლაც ექცევიან მათ, როგორც დაპყრობილებს, როგორც საკუთრებას. ოკუპაციის ვირუსი იმალება ჩვენი ძალოვანების ქვეცნობიერში, თითოეული მილიციელის ტვინში და მჟღავნდება თავად ქვეყნის სტრუქტურაშიც: ყველა მეტ-ნაკლებად მნიშვნელოვანი დასახლებული პუნქტი, პირველ რიგში, გარნიზონია. ქვეყანას აქვს დამონებულის სტატუსი. ეს შეიარაღებული ადამიანები არასოდეს იცავდნენ უიარაღო ხალხს, არც ერთ ომში არ ათავისუფლებდნენ მას, არამედ ძარცვავდნენ და უმკაცრეს რეჟიმს უწესებდნენ. განიარაღება, კომენდანტის საათი, საგუშაგოები, პასპორტების შემოწმება - აი, საიდან იწყებოდა ნებისმიერი დასახლებული პუნქტის ახალი ცხოვრება. ეს იყო ტოტალური დამონება.

თვითმმართველობის, თუნდაც პრიმიტიული დემოკრატიის ყველა მცდელობა, ისეთები როგორიცაა ნოვგოროდი და ფსკოვი, ანდა ყველასათვის უცნობი, მაგრამ რეალურად არსებული ბუხტარმინის ასწლოვანი რესპუბლიკა ალტაიზე, უმოწყალოდ ისპობოდა. ოფიციალური ეკლესიისა და სახელმწიფოებრივი იდეოლოგიისაგან განდიდებული წმინდა მთავრები, მათ შორის სრულიად გაურკვეველი ალექსანდრე ნეველი, რომელიც დასავლეთის ქრსიტიანების წინააღმდეგ იბრძოდა (მისი ყველა გამარჯვება გაზვიადებულია) და მონღოლებს კი ქედს უხრიდა - სხვა არაფერია თუ არა მითი. ,,ბასურმანებთან,, ბრძოლის ეპოქაში კიდევ შეიძლებოდა მათთვის მიეწერათ რელიგიური გმირობა, მაგრამ ზუსტად ეს ფაქტები გახდნენ არაპოლიტკორექტული და ახლა თავგამეტებით, მთელი ძალით იჩქმალებიან. მათი მუდმივი ბრძოლები ერთმანეთთან და თათრებთან, გულახდილად რომ ითქვას, არა ჯვაროსნული, არამედ დამპყრობლურია. ვისაც უნდა, დაუფასოს მათ ,,მიწების შეკრება”, მაგრამ ქრისტიანებს მათი განდიდების უფლება არ აქვთ. იმის თქმა, რომ მთავრები ქრისტიანობას ავრცელებდნენ, წმინდა წყლის მითოლოგიზაციაა. ვისთან ავრცელებდნენ? ტვერელებთან თუ ფსკოველებთან?

სასკოლო სახელმძღვანელოებში, რუს, განსაკუთრებით კი მოსკოველ დიდ მთავრებზე სიმართლე საერთოდ არ წერია. ყველაფერი ხელისუფლების საამებლადაა მოგონილი და შეთხზული, რეალობა კი სხვაგვარია. არ არსებობს ისეთი დანაშაული, რომელიც არ ჩაუდენიათ ამ უმოწყალო მბრძანებლებს. მათი ცხოველური ქმედებანი ფასდება არა ქრისტიანული, არამედ ტომობრივი მოსაზრებით, ითვლება მამაცობად, გმირობად და არა დანაშაულად. სინამდვილეში დიდი მთავრების და პირველი მეფეების უმრავლესობა უარეს შემთხვევაში მკვლელები, უკეთეს შემთხვევაში კი უბრალოდ ბრიყვები და სულელები არიან, რომელთაც გაუნათლებლობის გამო არ შეუძლიათ სახელმწიფოებრივი აზროვნება. ამიტომ სახელმწიფოც, როგორც ასეთი, არ არსებობდა. მეცნიერული პოზიციებიდან არსებობდნენ მხოლოდ უბრალო ტომობრივი გაერთიანებები. ჩვენი თანამედროვე სახელმწიფო დღემდე ატარებს ამ გაერთიანებებისათვის დამახასიათებელ თვისებებს: ძალადობას, როგორც მართვის ძირითად საშულებას; ქვეშევრდომობას, ევროპული მოქალაქეობისა და თვითმმართველობის მაგივრად; მკაცრ იერარქიას, პირფერობას ქვემოდან ზემოთ, ხოლო მონობას და დამცირებას ზემოდან ქვემოთ; ძალაუფლებას ადმინისტრაციის მაგივრად.

დონ რუმატის მსგავსად, განათლებული ევროპელები უსიამოვნო გაკვირვებით, მწუხარებით, ზოგიერთნი კი ნიშნისმოგებით, აკვირდებოდნენ ისტორიის წარსულ პერიოდში გაჩხერილ ქვეყანას. ივანე მრისხანეს დროს, დანიის ელჩი იაკობ ულფელდი წერდა, რომ მოსკოვიტებმა ბოლო მოუღეს ყოველგვარ სათნოებას. შეიძლება ვიფიქროდ, რომ მოსკოვში ელჩობა დამანგრეველი აღმოჩნდა ულფელდის სახელმწიფოებრივი კარიერისათვის, მაგრამ მას არ გამოუქვეყნებია თავისი ჩანაწერები. მათში არ იგრძნობა თავის მართლების სურვილი და მოწმე იმსახურებს ნდობას. ასი წლის შემდეგ სხვა ჩანაწერებიც გამოჩნდა, რომლებიც ალექსი მიხეილის ძის კარზე ჩამოსულ, ამსტერდამის ბურგომისტრის შვილს ნიკოლაას ვიტსენს ეკუთვნოდა. ის სამართლის ახალგაზრდა დოქტორი, საუკეთესო თვისებებით შემკობილი, მომავალი დიდი მეცნიერი და ამსტერდამის ბურგომისტრად მრავალჯერ არჩეული, პეტრეს დიდის ჰოლანდიელი მეგობარი იყო. ისტორიკოსები იმასაც ფიქრობენ, რომ 1717 წელს, მის გარდაცვალებას მეფეც დაესწრო.

არც ვიტსენის ჩანაწერები გამოქვეყნებულა მის სიცოცხლეში. ელჩობა კი, რომელსაც ის ეკუთვნოდა, არასახარბიელო მდგომარეობაში აღმოჩნდა კურიოზული მიზეზის გამო: მოსკოვში არავის შეეძლო იმის შეგნება, თუ რა იყო რესპუბლიკა, რომელსაც მაშინ ჰოლანდია წარმოადგენდა. ამიტომ ვერ შეძლეს და უარი თქვეს სახელმწიფოთაშორისი ახალი დოკუმენტების შექმნაზე. ეს არის ვიტსენის მიერ აღწერილი მოსკოვის ,,ელიტის,, ზოგადი პორტრეტისყველაზე საინტერესო შტრიხი. ყველაზე მაღალჩინოსანი ბოიარები გონებრივი განვითარებით ბავშვები არიან და ვერაფრით სჯობიან ჰოლანდიელ გლეხებს, - უკვირს ვიტსენს. მთელი დღეები კრემლში სავარძლებზე კოტრიალებენ და ყბედობენ, ერთმანეთს დასცინიან და გამუდმებით იგინებიან. განათლებული მათ შორის ძალიან ცოტაა. შეკრებებზე სიტყვის წარმოთქმისას ყოველთვის ქაღალდზე დაწერილით ხელმძღვანელობენ, ეშინიათ, რაიმე არ გამორჩეთ მეფის გრძელი ტიტულიდან და გამუდმებით აქებენ მას. მაგრამ მთავარი ის არის, რომ ასეთი გავლენა აქვთ და ერთსაც არ შეუძლია საქმეზე პასუხისმგებლობის აღება. უხეშობა, ლოთობა, დაბეზღება, - ეს ის თვისებებია, რომლებიც მათ ახასიათებთ. ამპარტავნობა, მლიქვნელობა მაღლა მდგომთა მიმართ, შავბნელი ბიუროკრატიზმი, რომელიც წარმოიშობა უაღრესი არაკომპეტენტურობით-ასეთია დონე მმართველი კლასისა. ვიტსენმა მხოლოდ ერთი ლათინურად მოლაპარაკე და ერთიც დამოუკიდებლად მოაზროვნე და ჭკვიანი კაცი-ყოფილი პატრიარქი ნიკონი იპოვა. (მან საიდუმლოდ მოინახულა ნიკონი ახალ იერუსალიმში).

ბავშვებს წაკითხულის სჯერათ და ჰგონიათ, რომ ისინი სერიოზული და ჭკვიანი მბრძანებლები, ძლევამოსილი მმართველები იყვნენ: აბა როგორ, ჩვენი სარდლები და მინისტრები! უცოდინარნი, ნახევრად მთვრალ მდგომარეობაში მყოფნი, სამემკვიდრეო მამულებისა და თანამდებობების მფლობელნი, ყოველთვის დაინტერესებულნი გამორჩენით და პირადი კარიერით. ეს მათი რეალური სახეა. შიგადაშიგ მეფეები და დიდი მთავრები ეკლესიებსა და მონასტრებს დიდ შესაწირებს უკეთებდნენს, მაგრამ ეს მხოლოდ იმის ეგოისტური შიშით, რომ დადგებოდა დრო და გაუგონარი ავაზაკობისა და გარყვნილებისათვის, ღმერთის წინაშე თავის მართლება მოუწევდათ. ნელ-ნელა უჩნდებათ, არა სულიერი მოღვაწეობის, არამედ უბრალოდ აზროვნების სურვილი ცრუ დიმიტრისა და ვ.ვ. გოლიცინს - უკვე პეტრე დიდამდე, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ მხოლოდ ნაპერწკალია. ნორმალური აზროვნება მაღალ კლასს განმანათლებელთა ეპოქაში განუვითარდა. მხოლოდ იმის მერე, რაც პეტრემ აიძულა თავადაზნაურობა ესწავლათ. ნამდვილი ელიტის ჩამოყალიბებას ექვსი თაობა დასჭირდა. XVIII საუკუნის მეორე ნახევრიდან გამოჩნდნენ პირველი პატივცემული (ისეთები, რომლებსაც შოლტებით არ სცემდნენ) ადამიანები. XIX საუკუნის პირველ მეოთხედში აღმოცენდა უმაღლესი საზოგადოება და მასთან ერთად რუსული სალიტერატურო ენა, მეორე ნახევარში კი რუსული სამეცნიერო ენა. განათლება უკვე კარგ ტონად ითვლება, იწყება დადებითი პირადი და საზოგადოებრივი ფსიქოლოგიის გამომუშავება. სათავადაზნაურო კლასმა შეუერთა ქვეყანა ევროპულ ცივილიზაციას, დაიწყო მისი ნამდვილი ისტორია, მანამდე კი იყო ტომობრივი პრეისტორია. მაგრამ ცივილიზაცია ვითარდებოდა ეკლესიის გვერდის ავლით, რომელიც თავად განმანათლებელ პეტრეს დღემდე უარყოფითად იხსენიებს. მამათმავალ, მკვლელს და ავაზაკს ივანე მრისხანეს მრისხანეს წმინდანად შერაცხვას უპირებენ, პეტრე დიდზე კი ხმას არ იღებენ.

ასე რომ, ძველ მაგალითებზე პატრიოტული აღზრდის შენება ეკლესიას არ გამოუვა. მის ძალებს აღემატება ისტორიის შეცვლაც და ამ მმართველების პერიოდში თავისთვის დადებითი როლის მორგებაც. ხელისუფლება აუტანელი იყო, მაგრამეს ჯერ კიდევ არ იყო მთავარი უბედურება, პრობლემაა ისაა, რომ ეკლესიას არც კი უცდია ხელისუფლების შერბილება. იგი ყოველთვის, მანამდეც და ბიზანტიური საპატრიარქოსაგან გამოყოფის შემდეგაც და მანამდეც, საერო ხელისუფლებას მონა იყო.

შეიძლება საკუთარ თავს უწოდო მსოფლიო და ჭეშმარიტი ღვთისშემეცნების მფლობელი, მაგრამ არის თუ არა ეკლესია მართლაც მსოფლიო? რომელ წარსულს თვლის ეკლესია თავისად და რომელ ისტორიას გადასცემს ხალხს - ეთნიკურს, მთავარ ვლადიმირების, ალექსანდრე ნეველების და ივანე მრისხანეების, თუ იმ ისტორიას რომელიც საღვთო წერილშია? აბრაამი ჩვენი წინაპარია თუ ებრაელებისა? საიდან მოდის და სად მიდის ჩვენი ხალხი? ეს ხომ ისტორიის სხვადასხვანაირი გაგებაა და შესაბამისად პერსპექტივებითაც განსხვავებული. ისტორიას ეთნიკური თვალსაზრისით პერსპექტივა საერთოდ არ აქვს - მხოლოდ ჩიხია.

2. რომი ნახტომს აკეთებს

სამართიანობის გამო უნდა ითქვას, რომ არამარტო მართლმადიდებლობას დაუწყია თავისი ისტორია დაბალი სტარტიდან. თავისი ისტორიის პირველი ათასწლეულების მანძილზე ქრისტიანობა წამებულის მდგომარეობაში იყო. იყვნენ უდიდესი მისტიკოსები, მოწამენი, მეცნიერები და ასკეტები, მას სახელი გაუთქვეს წმინდანებმა და განდეგილებმაც, მაგრამ ხალხის ცხოვრებზე ის ჯერ კიდევ გავლენას ვერ ახდენდა, იმიტომ რომ ვრცელდებოდა არა თავისუფალ საზოგადოებაში, არამედ ხვდებოდა ტომების ბელადების, მეფეებისა და გრაფების ხელში. თავდაპირველად ყველა ევროპული თუ აზიური ეკლესია, როგორც რუსული, ეთნიკური იყო. ევროპაში მთავრები და მეფეები თავითონ ნიშნავდნენ ეპისკოპოსებს, იმპერატორი კი - რომის პაპს. თავიანთი ნება-სურვილით იწვევდნენ საეკლესიო კრებებს.

გარღვევა უნდა მომხდარიყო, ერთხელ ვინმეს უნდა გაეაზრებინა, რომ ქრისტეს მოძღვრება ერებზეც და საერო ხელისუფლებაზეც მაღლა დგას. ასეც მოხდა, მაგრამ ყველგან არა. მოხდა ერთ ადგილას და გარკვეულ პერიოდში: XI საუკუნეში, რომში. შწორედ მაშინ, დასავლეთის ეკლესიამ ეტაპობრივად, მაგრამ რევოლუციური ტემპით შეწყვიტა ეთნიკურ ეკლესიად ყოფნა, ძლიერად გარდაიქმნა და არა მარტო კანონიკურად, არამედ რეალურად გააერთიანა ევროპის ხალხები.

ქრისტეს ამოცანა პირდაპირ დაისვა უდიდესი პიროვნებების უდიდესი ძალისხმევის წყალობით. მათ შორისაა რომის პაპი გრიგოლ VII, რომელმაც თავისი მსახურება 1073 წელს მკვეთრად განსაზღვრული და გააზრებული ანტიეთნიკური ლოზუნგით დაიწყო: ,,ქრისტემ თქვა: მე ვარ ჭეშმარიტება! მას არ უთქვამს: მე ვარ ადათი!” რომის საყდარმა იმით დაიწყო, რომ დაამარცხა სიმონია და ნიკოლაიზმი ე. ი. მმართველთა მიერ ეპისკოპოსების დანიშვნა და მღვდლების ქორწინება. ერთიცა და მეორეც, სასულიერო პირს აშორებდა მსახურების მიზნებს და ადგილობრივი კავშირებსა და კორუფციაში ხლართავდა.

გრიგოლ VII-მ თავის 27 დიქტატში საჯაროდ გამოაცხადა ეკლესია რომის თაოსნობით ყველა საერო ხელისუფალზე მაღლა მდგომად და ამით ხაზი გაუსვა იმას, რომ ყველა მეფე და იმპერატორი უმიზნოდ და ცხოველურად კი არ უნდა ცხოვრობდეს, არამედ, პაპის მეთაურობით ღვთის სასუფევლისაკენ უნდა გაუძღვეს ხალხს. ჩვენს სკოლებში სწავლობენ პაპებისა და იმპერატორების ომების ისტორიას, მაგრამ მხოლოდ მატერიალისტური პოზიციებიდან და არ უღრმავდებიან მათ მნიშვნელობას. გაიმარჯვა რა ამ ომში, უფრო ზუსტად მიაღწია რა კომპრომისს 1122 წელს, პაპმა მიიღო ეპისკოპოსების დანიშვნის უფლება და ამით ევროპის ხალხები და მწყობრ საეკლესიო ორგანიზაციაში გააერთიანა.

საერო მთავრებზე სასულიერო ხელისუფლების პრიორიტეტის გამოცხადება, საკმარისი არ არის. როგორ შეიძლება მათი დამარცხება მაშინ, როცა ეკლესიას არ შეუძლია გამოიყენოს საერო იარაღი? ამ მიზნისათვის მან შექმნა სრულიად ახალი, არასაომარი, მაგრამ უფრო ძლიერი იარაღი: განათლება, მეცნიერება და სასამართლო. ეკლესიამ შემოიტანა ევროპელი ხალხის ცხოვრებაში სამართალი. იუსტიცია ღვთაებრივ სამართლიანობად გამოცხადდა, რომელიც საწყისს საშინელი სამსჯავროს იდეიდან იღებდა, ამიტომაც ადამიანური, საერო კანონები მასთან შესაბამისობაში უნდა ყოფილიყვნენ. მალევე აღმოცენდა სქოლასტიკა, რომელმაც დაადგინა, რომ jus-ი, როგორც გვარი აღმატებულია lex-ე, როგორც სახეობაზე. მოხდა გაყოფა ცნებებისა - სამართალი და კანონი. ასე რომ, პირველად ისტორიაში გაჩნდა სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეა. ადგილობრივი წარმართული ,,სამართლები,, კი თანდათანობით გაქრნენ. კლუნიელი ბერების ოცნება მარადიულ მშვიდობაზე ქრისტიანებს შორის (პაპი გრიგოლი კლუნის მონასტრის ბერი იყო), ყოველთვის სადღაც შორს რჩებოდა. ღმერთს ძალიან ბევრი დრო აქვს.

პაპის რევოლუციის აღწერისას, ისტორიკოსი და სამართლის ფილოსოფოსი ჰაროლდ ბერმანი აღნიშნავს, რომ შემოღებულმა თეოკრატიამ ყველა მორწმუნეს ორმაგი ქვეშევრდომობა უბოძა - ეკლესიისა და მთავრებისა, რამაც ერთხელ და სამუდამოდ შეასუსტა საერო მმართველობა და განამტკიცა უბრალო ხალხის სოციალური პოზიციები. ახლა ფარი და მახვილი უკვე სხვადასხვა ხელში აღმოჩნდა, მოიძებნა მთავართა მოსარჯულებელი იარაღიც - საეკლესიო სასამართლო ანათემის მუქარით.

ცხონების შესახებ რაციონალურმა სწავლებამ (წმ. ანსელმ კენტერბერიელი), ევროპული ეკლესია აღმოსავლეთის ეკლესიებთან შედარებით წინ წასწია ღვთისმსახურების პრაქტიკისა და მორწმუნის სულიერი ორიენტაციის თვალსაზრისით. ანსელმის თანახმად, მთავარი მსოფლიო მოვლენა უკვე მოხდა (მაცხოვრის განკაცება) და არა როდესღაც მოხდება (საშინელი სამსჯავრო და ახალი სამყარო). პირველი ცოდვით დაცემისაგან შეიქმნა გაუსაძლისი მდგომარეობა - ასწავლიდა ანსელმი. არანაირი ადამიანური საშუალებებისა გამოყენებით აღარ შეიძლება ჩადენილი დანაშაულის - ღმერთის განზრახვისაგან განდგომის - გამოსწორება. და აი ღმერთი გზავნის თავის ძეს და ის თავისი ჯვარცმით გვათავისუფლებს პირველი ცოდვის წყევლისაგან. ცოდვათა გამოსყიდვაში უბრალო აზრი არ არის ჩადებული: მაცხოვრის ჯვარცმა მხოლოდ მოწოდებაა და ის ელოდება პასუხს ადამიანისაგან. არავის შეუძლია იმის თქმა, რომ ყველა გადარჩენილია, რომ რეალურად მოხდა სამყაროს ტოტალური ფერისცვალება. ის როგორც იყო, ისევე არის გარემოცული ბოროტებით, მაგრამ გამოჩნდა გზა. ,,მე ვარ გზა“ - ამბობს იესო. მან გაიყვანა ეს გზა თავისი თავიდან მოკვდავ ადამიანამდე და ახლა ყველას შეუძლია წავიდეს დიად სულიერ მოგზაურობაში. უნდა გვჯეროდეს: ქრისტე მოვიდა პირადად ჩემს გადასარჩენად. არა ზოგადად კაცობრიობის, არა საერთოდ ადამიანთა მთელი მოდგმისა და მსგავსი აბსტრაქციებისა, არამედ ყოველი პიროვნებისა. ჩხონება ხდება არა ჯგუფურად, არამედ თვითოეული, უნიკალური ადამიანის. Mთუნდაც უკანასკნელი ადგილი მეკავოს სოციალურ იერარქიაში, მაგრამ ქრისტე მიცნობს და თუ ვიწამებ მას, ის გახდება ჩემი პირადი წინამძღვარი ამ აუტანელ ცხოვრებაში და შემდეგაც. ასეთია უზარმაზარი გამოწვევა და მისი თავიდან აცილება შეუძლებელია. ამ გამოწვევის მიღება მარტოობაში, შენს სულთან ერთად უნდა გადაწყვიტო და მრევლის, მორწმუნეთა კრებულის ან მღვდლის უკან არ უნდა დაიმალო.

აღმოსავლეთის ეკლესიებში, რომელთაც რეფორმები არ განუცდიათ, არც კი იციან, რომ ასეთი გამოწვევა არსებობს. აი, რატომ აძლევს მართლმადიდებლობა ადამიანს სიკვდილის აზრს, გადარჩენა მხოლოდ საიქიოშია. ,,წარვედ, უფალი შეგინდობს!“ - ეუბნება მართლმადიდებელ მორწმუნეს მღვდელი აღსარების შემდეგ, ამით პასუხისმგებლობას იხსნის და მიტევების შესაძლებლობის განისაზღვრელ პერსპექტივას სახავს. საბოლოოდ უბიძგებს კვიეტიზმისაკენ. მაგრამ გამოხსნაზე ევროპაში მიღებული ახალი მოძღვრების წყალობით რწმენამ ადამიანს მისცა ცხოვრებს აზრი, ის დაეხმარა ადამიანს თავისი თავის, ღმერთის მასზე ჩანაფიქრის რეალიზაციაში. უდიდესი შინაარსია ჩადებული ცნებაში: ქრისტეს პირადი მიღება. Ego te absolvo - ამბობს კათოლიკე მღვდელი აღსარების შემდეგ და ეს მიტევება წმინდანის რანგში აყვანა კი არ არის, არამედ ანალიზის წინადადებაა, საკუთარი ცხოვრების ქრისტესათვის მინდობისა და მორწმუნის საკუთარ თავზე გამოდმებული მუშაობის მიზეზია.

დასავლეთის ეკლესიაშიც ყველას როდი ესმოდა ცხონების პიროვნული მნიშვნელობა, ბევრი დღემდე დარჩა კოლექტიური ცნობიერების ტყვეობაში, მაგრამ პირადი ღმერთის მიმღებნიც საკმაოდ აღმოჩნდნენ. სწორედ მათ გააკეთეს ყველაფერი. ნებისმიერი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი სულიერ, მატერიალურ თუ სოციალურ სფეროში არის ვიღაცის განხორციელებული ოცნება, გამოგონება, რომლის მიღწევასაც მიეძღვნა კონკრეტული ადამიანის ცხოვრება. ეკლესიის შესახებ,არა მრავალთა, არამედ სწორედ ამ საუკეთესოთა მიხედვით უნდა ვიმსჯელოთ. XI საუკუნის შემდეგ დაიწყო ინდივიდუალური ქრისტიანული გმირობების ათასწლეული, რომელთაც ცხოვრება აბსოლუტურად შეცვალეს.

სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან ვერ გაიგებთ, თუ რატომ მოხდა უდიდესი გეოგრაფიული აღმოჩენები. იქ არ წერენ, რომ პორტუგალიელმა მეომარმა და მეცნიერმა პრინცმა ანრი მეზღვაურმა, მავრებთან საბრძოლველად დააარსა რელიგიური ორდენი და საზღვაო აკადემია. ის ერთმანეთის მიყოლებით გზავნიდა ხომალდებს აფრიკის გარშემო, სანამ ინდოეთს არ მიაღწიეს (უკვე მისი სიკვდილის შემდეგ). მისი ერთ-ერთი კაპიტნის ქალიშვილზე იქორწინა კოლუმბმა და ოჯახიდან გაითავისა ქრისტეს საფლავამდე მიღწევის და და ინდოეთში მყოფი ქრისტიანების განთავისუფლების იდეა, მაგრამ წასვლა დასავლეთით არჩია. კოლუმბი თვლიდა, რომ ღმერთმა იგი უბადლო ნავიგატორული ტალანტით დააჯილდოვა და სწორედ მისი მოვალეობა იყო განეხორციელებინა ესაიას წინასწარმეტყველება - ხელი შეეწყო მთელი მსოფლიოს გაქრისტიანებისათვის. სწორედ რელიგიური იდეებით შთაგონებულმა შეძლო კოლუმბმა დედოფალ იზაბელას დაინტერესება და თავისი ოთხივე მოგზაურობის დროს არაადამიანური სიძნელეების გადალახვა. ჩვენთან კი ვრცელდება მარქსისტული ცილისწამება, რომ ის (და არა ისინი, ვინც მის შემდეგ იყვნენ) მიდიოდა ოქროსა და ძვირფასი სუნელების მოსაპოვებლად. ასეთია მთელი ჩვენი ანტიქრისტიანული ისტორიოგრაფია!

პაპის რევოლუციამ და ცხონებისაკენ გულწრფელმა სწრაფვამ შემდეგი შედეგები გამოიღო:

პიროვნების ჩამოყალიბება და გააზრება. გაჩნდა პირველი ავტობიოგრაფიები, წერილები, ლიტერატურა, უდიდესი მეგობრობა და ახალი სიყვარული (ელოიზა და აბელიარი - ევროპის დიდი მასწავლებელი, ახალი სქოლასტიკისა და დიალექტიკის შემქმნელი). დაიწყო ნოტების ჩაწერა, რომელმაც შექმნა პიროვნული ავტორობა მუსიკაში, აღიმართა ბრწყინვალე არქიტექტურული ძეგლები, გაჩნდა შედევრები ფერწერაში. ჯოტომ გამოიგონა პერსპექტივა - სამყაროს პირადი ხედვა მხატვრის მიერ. ქრისტესათვის მიბაძვა (თომა კემპიელის გამოთქმა) უპირველეს ყოვლისა არის სამყაროს საკუთარ ხედვაზე პასუხისმგებლობის აღება; ადამიანი ისტორიის ავანსცენაზე გამოვიდა.

ქალაქები, ასობით ქალაქები, რომელთაც ერთი საუკუნის განმავლობაში მთლიანად შეცვალეს სოფლებით მოფენილი ევროპა. ქალაქიც ასევე გამოგონილი იქნა: ისინი ყალიბდებოდნენ, როგორც საეკლესიო თემები, სამრევლოთა კრებულები, მუნიციპალური კომუნები და არა, სხვა ქვეყნების მსგავსად, როგორც რომელიმე თავადის კარი. ქალაქი როგორც სულიერი ორგანიზმი, გახდა მომავალი დემოკრატიის ფორპოსტი. ყველა ევროპულ ქალაქს ჰქონდა თავისუფლებისათვის, თვითმმართველობისათვის ბრძოლის ისტორია, რომელიც ახალგაზრდა თაობას გადაეცემოდა, როგორც მათი წინაპრების გმირობის ამბავი, უფლებების დამადასტურებელი შესაბამისი სიგელი, მაგალითად მაგდენბურგის სამართალის მიხედვით, მონარქების მიერ გარანტირებული ქარტიით. ჩვენთან კი, მხოლოდ დასავლეთით მდებარე ქალაებში იქმნებოდა მსგავსი საძმოები: ლუცკში, მინსკში. რატომ არის ლვოვი ასეთი განვითარებული ქალაქი? იმიტომ, რომ აქ ყოველთვის არსებობდა ძლიერი ქრისტიანული მოქალაეთა საძმო. მოსკოვის ეკლესიის ფანატიკოსების მიერ გამოძევებული ივან ფედოროვი სწორედ აქ გამოიქცა თავისი წიგნების: ბავშვებისათვის ,,ანბანისა“ და სხვ. დასაბეჭდად. საძმო პირველ რიგში სკოლების დაარსებაზე და მათ განვითარებაზე ზრუნავდა;

მეცნიერება და მისი საფუძველი - უნივერსიტეტები, დაწყებული ბოლონიის უნივერსიტეტიდან (1088), სადაც უპურველესი და უმთავრესი ფაკულტეტი იურიდიული იყო. შემდეგ მას თეოლოგიური და სამედიცინო ფაკულტეტები დაემატნენ. დღემდე, სწორედ ეს სამი ფაკულტეტი ქმნის უნივერსიტეტის ბირთვს და სამყაროს უმთავრეს რეალობაზე - ღმერთზე და ადამიანზე - იძლევა ცოდნას. ფიზიკური, ტექნიკური და სხვა ფაკულტეტები იძლევიან არა უმაღლეს, არამედ სპეციალურ განათლებას. როგორც საერო, ასევე საეკლესიო სკოლებში, ჩვენ გვიმალავენ იმას, რომ სწორედ ეკლესიამ შექმნა ორგანიზაციულად, და რაც მთავარია იდეურად თანამედროვე ევროპული მეცნიერება, რომელმაც მსოფლიო მნიშვნელობა შეიძინა. ჩვენთან არც ერთ უნივერსიტეტში არასოდეს არსებობდა საღვთისმეტყველო ფაკულტეტი, სამართლისმცოდნეობა კი საბჭოთა პერიოდში ,,უსარგებლო საგნების ფაკულტეტად,, ითვლებოდა. მხოლოდ მეცნიერების დახმარებით შეძლო კათოლიკურმა ეკლესიამ ცხოვრებაში დაენერგა სამართალი და ამით რეალურად შეეცვალა იგი. კანონიკური სამართლის გარდა ძალიან სწრაფად ჩამოყალიბდნენ ადმინისტრაციული, სისხლის სამართლის, სამოაქალაქო, ფეოდალური, საზღვაო სამართლები. რომის სამართლის პროცედურების მიხედვით, იურიდიული ხელშეკრულება და სამართლიანი სასამართლო - გახდნენ ისეთი პატივცემული ინსტიტუტები, რომლებიც საოჯახოდან საერთაშორისომდე, ყველა სფეროს არეგულირებდნენ. შეიქმნა ინსტიტუტები, სადაც მხოლოდ განათლებულ ადამიანებს შეეძლოთ მუშაობა: საქალაქო საბჭოები, ადვოკატურა, ნოტარიატი, დიპლომატია, საეპისკოპოსო საბჭოები, სასამრთლოები. იმდროინდელი ისტორიკოსები უკმაყოფილებას გამოთქვამენ ,,ახალი ადამიანების“ მოძალებაზე. სათანადოდ ორგანიზებულმა წარმოებამ გამოიწვია ეკონომიკის მკვეთრი განვითარება. ევროპა ძალიან სწრაფად გახდა ყველაზე ძლიერი მთელს მსოფლიოში და მას შემდეგ ლიდერობს;

მოსახლეობის გამრავლება. დაიწყო პირადი ცხოვრების გარდაქმნა, ეკლესიამ თავისი გავლენის ქვეშ მოაქცია საქორწინო-საოჯახო სფერო. მან ქორწინება საეკლესიო საიდუმლოდ გამოაცხადა და აღამაღლა ქალის როლი საზოგადოებაში. ეკლესიაში პირველად ეკითხებიან ქალს საჯაროდ სურს თუ არა გათხოვება. მღვდლები აიძულებენ მშობლებს მაშინვე მონათლონ ჩვილი ბავშვები და არა 2-3 წლის შემდეგ, რამაც ნელ-ნელა აღმოფხვრა იმ დროს ყოფაში გავრცელებული ბავშვების მკვლელობა. გაძლიერდა შვილების სიყვარული, ბებიები და ბაბუები თავიანთ სიციცხლეში მოესწრენენ შვილიშვილების დაბადებას. განუწყვეტელი ომების მიუხედავად, ასი წლის განმავლობაში მოსახლეობა ორნახევარჯერ საგრძნობლად გაიზარდა, რაც ყელა სფეროში მნიშვნელოვანი პროგრესის მაჩვენებელია;

ბატონყმობის გაუქმება. კლესია ცუდი თვალით უყურებდა არ წაუქეზებია ქრისტიანების მიერ მონების ფლობას. პაპის სახელმწიფომ პირველმა გააუქმა მონობა და ნელ-ნელა ფეოდალური ურთიერთობებიც მოიშალა.

ისტორიის ახალი იდეოლოგია. ყველა რეალურად ჩაერთო საღვთო ისტორიაშ და მოიპოვა ისტორიული სულიერი სამშობლო - პალესტინა. გაჩნდა ჯვაროსნული ლაშქრობების იდეა. იდეალურ ვარიანტში იგი სულიერ სათავეებთან დაბრუნებას ნიშნავდა, პრაქტიკულად კი ევროპის მიერ თავდაცვიდან შეტევაზე გადასვლას. მანამდე სარკინოზები ასწლეულობით ანადგურებდნენ მის სანაპიროებს.

მართალია, ღვთის მიუწვდომელი განგებით, XIV საუკუნეში დაიწყო შავი ჭირის არნახული ეპიდემია, ხოლო ინდულგენციებისა და ინკვიზიციის დაწყების გამო საეკლესიო იერარქია მარაზმში აღმოჩნდა. მოხდა რეფორმაცია, მაგრამ მან კი არ გააუქმა რწმენის პიროვნულობა, არამედ უფრო განავითარა.

პაპის რევოლუციამ განვითარების გენი ჩადო ადამიანთა მანამდე შავბნელ, ეთნიკურ ისტორიაში. გაჩნდა კაცობრიობა, რომლის აღმოცენებაც ეთნოსებიდან უბრალოდ შეუძლებელი იყო. და შემდეგ ვერც რენესანსმა, ვერც განმანათლებლობის პერიოდმა და ვერც სეკულარიზაციამ ვერ განაშორე დასავლეთის კულტურა მის ქრისტიანულ, საეკლესიო წყაროებს. შუა საუკუნეებში გულწრფელად ელტვოდნენ ,,სასუფეველსა ღვთისასა” და უცბად ,,სხვა ყოველი შეეძინათ მათ”. მიწიერი კეთილდღეობის მოპოვების გზა ზეციურ ჭეშმარიტებაზე გადის. სულიერების ძიებისა და მოღვაწეობის თანმდევი ფენომენი გახდა ევროპული ცივილიზაცია. სხვა ცივილიზაციები არ არსებობენ, ეს მხოლოდ არნოლდ ტოინბის სულგრძელი გამონაგონია. არსებობენ მხოლოდ ეთნიკური და სახელმწიფოებრივი კულტურები, პრიმიტიული ტაბუებიდან დაწყებული, არაჩვეულებრივად განვითარებულ და ესეთეტიკურად გაფორმებულებამდე, მაგალითად როგორიც იაპონური კულტურაა. ცივილიზაციის ელემენეტები გააჩნია ყველა კულტურას, მაგრამ ცივილიზაცია, თავისი ზუსტი მნიშვნელობით, არის მხოლოდ იქ, სადაც არსებობენ პროფესიონალური მეცნიერებები: სამართალი, თეოლოგია და მათი საზოგადოებათმცოდნეობრივი განშტოებები. მეცნიერება ამკვიდრებს განათლებას, რომელიც თავის მხრივ არბილებს არსებულ რეჟიმებს და ზნე-ჩვეულებებს. ჩვენთან რეტროგრადი მოაზროვნეები რუსული, სლავური, მართლმადიდებლური ცივილიზაციის სახელით გამოდიან. მათი მიბაძვით, სხვებიც ბოროტად იყენებენ ტერმინ ,,ცივილიზაციას” და წერენ თურქულ, კავკასიურ, ალანურ ცივილიზაციებზე. თურმე ბარბაროსებმა კი არ გაანადგურეს რომი და ბიზანტია, არამედ, მოხდა ,,ცივილიზაციების შეხვედრა“. აბა, როგორ არ უნდა განვადიდებდეთ ჩვენს ჩინგიზებს და ინგვარებს!

ჩვეულებრივ ფიქრობენ, რომ ევროპა მახოლოდ ტექნკაშია ლიდერი. სინამდვილეში მას ამგვარად მხოლოდ გარედან აღიქვამდნენ. მისგან იღებდნენ (მაგ. როგორც რუსეთი და იაპონია XVIII საუკუნის დასაწყისში) უპირველეს ყოვლისა სიახლეებს სამხედრო მრეწველობაში, მათემატიკასა და ბუნებისმეტყველებაში, და მხოლოდ ამ საკითხებთში ხედავდნენ პროგრესის მნიშვნელობას. ევროპელების ყველა ტექნიკური მიღწევის მიზეზი სულიერი და სამოქალაქო თავისუფლებ, ცხოვრების ჰუმანიზაცია იყო. საუკეთესო ტექნიკა არის განვითარების შედეგი და არა მიზეზი. ევროპელები იტანჯნენ ჭეშმარიტებისათვის, განიცადეს იგი. ყველაზე ნაყოფიერი რევოლუციები - ჰოლანდიის და ინგლისის - სწორედ რელიგიურმა ძიებებმა განაპირობა.

ბენედიქტინურმა მონასტრებში 13 საუკუნის განმავლობაში 15 ათასი სასულიერო მწერალი მოგვცეს. ეს არის გიგანტური ჰუმანიტარული მემკვიდრეობა, აზროვნების ფუნდამენტი. მხოლოდ ევროპაში იყო ბერ-მონაზონთა ისეთი ორდენები, რომლებიც მხოლოდ სამეცნიერო მუშაობით იყვნენ დაკავებული, რომ აღარაფერი ვთქვათ საქველმოქმედო და მისიონერულ ორდენებზე. მათი სარწმუნოება საქმეებში ჩანდა. ევროპა ყოველთვის გრძნობდა თავის მისიას, ის აცნობიერებს აფრიკაზე, ინდოეთში ავადმყოფებზე ზრუნვის მოვალეობას. (დედა ტერეზამ კალკუტაში დააარსა თავისი ორდენი). არც ერთი რუსი ქალი არ წავა მიგდებულ და გაპარტახებულ ბანაკებში ტიბეტელი ბავშვების გადასარჩენად, ინგლისელები ქალები კი რატომღაც მიდიან და განურჩევლად ყველას ეხმარებიან.

სად არიან რუსული ეკლესიის ბერ-მონაზონთა ორდენები? სად არიან სწავლული ბერები? რუსული ეკლესიის რომელ საგმირო საქმეებზე შეიძლება მოვუთხროთ მოზარდ თაობას? პერესვეტი და ოსლაბია გავიხსენოთ? Gგანა ომის კურთხევა ეკლესიის საქმეა? მისი საქმე ბრძოლების დამთავრების შემდეგ იწყება. ჰასტინგსთან ბრძოლის შემდეგ ვილჰელმ დამპყრობელის ყველა გადარჩენილმა მებრძოლმა ეპისკოპოსთან აღსარება თქვა. მღვდელმთავარი სათითაოდ, დაწვრილად ეკითხებოდა მათ დასახიჩრებულებისა და მოკლულების რაოდენობას, თითოეული ცოდვის გამო ურჩევდა მონანიებას და სულიერ სასჯელს, უწესებდა. ასე იყო XI საუკუნის ინგლისში. XX საუკუნეშიში კი ჩვენს ეკლესიას ცოტა უკლია, რომ ომში მამაცობისათვის ორდენები ჩამოარიგოს. ეკლესია გმობს საყოფაცხოვრებო მკვლელობებს, მაგრამ განადიდებს მთავრობის მიერ ორგანიზებულ მკვლელობებს.

3. რატომ ცხოვრობდა ევროპა ისტორიული ცხოვრებით, ხოლო დანარჩენები უბრალოდ ცოცხლობდნენ?

როგორი ცხოვრებაა ისტორიული და როგორი არა? ჩაადაევი წერდა: ისტორიის მსვლელობისას უნდა მოხდეს ღვთის სიტყვის, უფლის მცნებათა რეალიზება. სხვაგვარად საუკუნეები ამაოდ მიედინებიან. ისტორია ჯერ არ დამთავრებულა, განაცხადა ფუკუიამამ. ევროპაშიც კი ქრისტიანული მცნებების, ერთობისა და მარადიული მშვიდობის განხორციელებამდე ჯერ კიდევ შორია. გავიხსენოთ ფაშიზმი - ეთნიკური ცნობიერების უმაღლესი გამოხატულება, თუმცა ჰიტლერმა მაინც ვერ შეძლო, რომ გერმანული ეკლესია მთლიანად ეთნიკური გაეხადა. ომების და სხვა უამრავი დანაშაულის მიუხედავად, ვერავინ უარყოფს რომ, ქრისტიანულ ქვეყნებს შორის, ებროპელები ყველაზე წინ წავიდნენ ,,ძველი” ადამიანის გარდაქმნის საკითხში.

ჩვენს საყოველთაო პლურალიზმის ეპოქაში ყველა ჭეშმარიტება გამოცხადებულია შეფარდებითად. მაგრამ რელიგიურ სფეროში ამასთან შეგუება არ შეიძლება. ყველა მოძღვრება არ არის ერთნაირად სასარგებლო და გამოსადეგი. შეფასება მაღალფარდოვანი განცხადებებით და მოხდენილი თხზულებების მიხედვით კი არ უნდა მოხდეს, არამედ რელიგიურ ღირებულებათა გათავისების დონით, იმით თუ რამდენად ცივილიზებული და ჰუმანური გახდნენ ადამიანები. ისტორია გვეუბნება, რომ მეთოდისტების რთული მოძღვრება უკეთესადაა შეთვისებული მრევლის მიერ, ვიდრე კოპტების და მართლმადიდებელი ბულგარელების იდეები, შესაბამისად მათი მრევლის მიერ. ეს ნიშნავს, რომ მეთოდისტების მოძღვრება უფრო სწორია. ცხადია, ეს სარისკო მოსაზრებაა: რელიგიების შედარებებით, ჭეშმარიტებების იერარქიიდან ცუდი დასკვნების გაკეთება შეიძლება. მაგრამ პლურალიზმიდან კიდევ უფრო უარესი დასკვნები კეთდება. რაც არ უნდა მკაცრად ჟღერდეს, ჭეშმარიტება ერთია, და გაგება იმის გაგება, თუ რა არის მასთან ახლოს და რა არის მისი დამახინჯება, საკმაოდ ძნელია.

ახლა, ამ თვალსაწიერიდან თუ შევხედავთ რუსულ ეკლესიას, რომელმაც თავის დროზე ვერ მოახდინა ასეთი რევოლუცია და ბიზანტიურ დონეზე დარჩა, დავინახავთ, რომ არც ერთი ამოცანა, რაზედაც მუშაობდა XI საუკუნიდან კათოლიკური ეკლესია, მას არ დაუყენებია და არც განუხორციელებია. რუსული ეკლესია თითქოს ცდილობდა ქვეყნის გაქრისტიანებას, საჭირო კი ადამიანის გაქრისტიანება იყო. ახლა ნათელი გახდა, რომ პირველი მიზანი უტოპიურია, მეორე სავსებით რეალური და ნაყოფიერი.

ჩვენი ეკლესია დაემორჩილა ტომების ბელადებს, რომლებიც ჩვენთან მთავრები გახდნენ და ამით თავიდანვე ფაქტობრივად თავი შეიზღუდა და გაინადგურა. დღეს ეკლესიაში არავის ესმის და არც არის ვინმე, რომ გააცნობიეროს, თუ რაშია საქმე, რატომ არაფერი გამოუვიდა ეკლესიას? შემთხვევითი არაა, რომ ეკლესია ებღაუჭება პატრიოტიზმს, ეძებს ისეთ დამსახურებას სახელმწიფოს წინაშე, რაც ღმერთის წინაშე საკადრისი დამსახურება არ არის. ეკლესიაში მსჯელობას თავისი ისტორიის შესახებ ახშობს საკუთარი თავის, მთავრობის და ერის განდიდება. მოდით დავსვათ უბრალო კითხვა: შეასრულა კი ეკლესიამ თუნდაც ერთი ჭეშმარიტი, მაცხოვრის მიერ დასმული ამოცანა?

ათასი წლის განმავლობაში ეკლესიამ:

ვერ ასწავლა მრევლს ზნეობრივი მცნებების აღსრულება,თავმდაბლობა, პატიოსნება, სიწრფელე და შრომისმოყვარეობა. ვერ გადააჩვია უხეშობას, ლოთობას და ბილწსიტყვაობას. ამ მიმართულებით ყველა ძალისხმევა სრულებით ფუჭი და უბრალოდ ტრაგიკული აღმოჩნდა;

ვერ ასწავლა მორწმუნეებს მოყვასის სიყვარული.არ იზრუნანა არც ცოლ-ქმრისა და არც მშობლებსა და შვილებს შორის არსებულ სიყვარულზე ზრუნავდა. ეს კი დედამიწაზე ყველაზე მთავარი, მნიშვნელოვანი ინსტიტუტია. დღემდე ჩვენთან ხშირად არა, მაგრამ მაინც ფიქსირდება, სხვა ქვეყნებში ოდესღაც არსებული, საყოფაცხოვრებო მიზეზებით გამოწვეული, ბავშვთა მკვლელობები. ევროპაში, კარგა ხანია უკვე არსად აღარ არსებობენ უპატრონოდ მიგდებული, მოუვლელი ბავშვები. ცხადია, ეს მარტო ეკლესიის ბრალი არ არის: ქმრების ფრონტებზე, მშენებლობებზე და ბანაკებში გაგზავნით, საბჭოთა ხელისუფლებამ ბოლო მოუღო ოჯახს. მივიღეთ ქვრივთა ქვეყანა, სრული ოჯახები მხოლოდ პარტიალ ხელმძრვანელებსა და მაღალი რანგის სამხედროებს ჰქონდათ;

ვერ გადააჩვია სამწყსო სხვა, საზიანო სიყვარულს. ვერ მოწყვიტა ადამიანი გვარს-ტომობრივ ურთიერთობებს, რასაც კატეგორიულად მოითხოვდა ქრისტე. ეს არის მისისწავლების უმთავრესი აზრი, რამდენადაც გვარ-ტომობრივი ურთიერთობები დამთრგუნველი ზნეობის წყაროა, - როგორც წერს ანრი ბერგსონი. სახარების უმნიშვნელოვანესი მცნება, შეიძლება ითქვას მწარე სიმართლე მომავალზე, ის ხალხისათვის ღიად არ არის გამოცხადებული, რადგან მას მოწაფეების გარდა მაინც ვერავინ გაიგებს: ,,ნუ ჰგონებთ ვითარმედ მოვედ მე მიფენად მშვიდობისა, არამედ მახვილისა. რამეთუ მოვედ განყოფად კაცისა მამისაგან თვისისა, და ასული დედისაგან თვისისა, და სძალი დედამთილისაგან თვისისა. და მტერ-იყუნენ კაცისა სახლეულნი თვისნი”(მათე 10:34-36). რუსულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ ვერ დასძლია გვარ-ტომობრივი კრიმინალური თანაცხოვრების წესები. სოფლებში მინახავს ადამიანები, რომლებსაც ორმოც სულიანი ოჯახებიც კი ახსოვდათ. რა არის ეს, თუ არა მაიმუნთა თანაცხოვრების წესი, სადაც მეთაურობს პატრიარქი, რომელიც საკუთარი ვაჟების ცოლებთან მრუშობს? გვარ-ტომობროვი ურთიერთობების ლიკვიდაციის გარეშე ვერანაირი თავისუფლება ვერ მიიღწევა. ჩვენი ეკლესია ვერ გაერკვა ძნელად გასაგებ მცნებებში (რატომ უნდა შეუერთდე ცოლს და რატომ უნდა დატოვო დედ-მამა?), რომლებიც ახალი, ზებუნებრივი, ე. ი. ღვთიური მორალის საფუძველს წარმოადგენენ;

აქედან პირდაპირ გამომდინარეობს, ხელს არ უწყობდა ღვთის ერთგული შვილის, ინდივიდუალური პიროვნების ჩამოყალიბებას. რუსი ადამიანი თავის თავს თვლიდა და დღესაც თვლის ,,პოლკის შვილობილად,,, ეთნიკური, სახელმწიფოებრივი ან უარესი შემთხვევაში სამხედრო კოლექტივის წევრად, ყველა თანმხვედრი ,,დადებითი” თვისებებით: კოლექტიური ცნობიერებით, უფროსობის ერთგულებით, საყოველთაო ფარისევლობით, მითომანიითა და კოლექტიური უპასუხისმგებლობით, თავდაცვითი ფსიქოლოგიით, დაპირისპირებით: ,,ჩვენ კარგები ვართ, ისინი - არა;“ (რასაც აღწერდა ლევ გუმილიოვი, როგორც ნეგატიურ უსასრულობაში ტომების მოძრაობას, რომელიც ხდება ისტორიის მიღმა. ის ეთნოგენეზისს საბუნებისმეტყველო მეცნიერებად თვლიდა!). ჩვენს ეკლესიას აზრადაც არ მოსდის, რომ საჭიროა მორწმუნე კოლექტიური პიროვნებიდან ინდივიდუალურზე გადავიდეს, არ ჩანს ამ მიმართულებით ძალისხმევები და საჯარო განცხადებები. მხოლოდ პიროვნებებს შეუძლიათ ნაციის, როგორც მოქალაქეთა ერთობის შექმნა და გეოგრაფიულ გარემოში ცხოვრებიდან ისტორიულ დროში გადასვლა; ეთნიკურობაზე შეუძლებელია სახელმწიფოს აშენება, ეს გამორიცხულია, ასე შეიძლება შეიქმნას მხოლოდ ძალადობაზე დაფიძნებული გვარ-ტომთა ერთობიანობა (მაგალითად ტეიპები);

ვერ შეიტანა ხალხში განათლება. ქრისტიანი ვერ გახდები, თუ წერა-კითხვა არ იცი, თუ პირადად ვერ აღიქვამ სწავლებას, არ გესმის ის. ქრისტიანობა ხომ მარტივი არ არის. იგი წარმოიშვა იუდეველთა ურთულესი წერილობითი მოძღვრების ბაზაზე (სინაგოგებში კითხვას მოსეს ხუთწიგნეულით ასწავლიდნენ, იქ განისწავლა იესოც), თანაც არა მარტო წარმოიშვა, არამედ გააუმჯობესა და გაართულა კიდევაც ის; როგორ შეიძლება ასეთი ამაღლებული და დიადი მოძღვრება აუხსნა და განუმარტო წერა-კითხვის უცოდინარ, გაუნათლებელ ადამიანს. ის გაუგებარია სასაუბრო ენაზეც.

ქრისტიანობა, ხომ ვიღაც ვოგულებზე მითი არ არის. კირილესა და მეთოდეს მიერ ქრისტიანული ღვთისმეტყველების სლავურად ენაზე თარგმნის შემდეგ იგი უფრო გამარტივდა და გაუბრალოვდა. ღვთისმეტყველება ბერძნულ ენაზე უნდა დარჩენილიყო, უნდა გამოყოფოდა პროფანულ ცოდნას, როგორც ეს მოხდა ლათინურ სამყაროში. მაშინ შეიძლება ჩვენი ეკლესია მოახერხებდა პლატონისა და არისტოტელესთან აღქმას, შექმნიდა წიგნიერ ფილოსოფიასა და სწავლული ადამიანების სოციალურ ფენას. მაგრამ მთელი ბერძნული ანტიკური ხანის ფილოსოფიური საგანძური დასავლეთში მოხვდა, ჩვენთან კი უმრავლესობას მასზე გაგონილიც არა აქვს. მართლმადიდებლობა დაუმოყვრდა გაუნათლებლობას, დაიწყო თავმდაბლობისა და პრიმიტიულობის ერთმანეთში აღრევა. მღვდლები ცოდნის, განათლებისაკენ სწრაფვას უბრალოდ ამპარტავნებას და უფრო მეტიც, მწვალებლობას უწოდებდნენ. როდესაც პერეისლავის რადის შემდეგ კიევო - მოგილიანსკის აკადემიის პროფესორები მოიწვიეს დედაქალაქსი უმაღლესი სასწავლებლის შესაქმნელად, მოსკოველმა ფუნდამენტალისტებმა მათი ცხოვრება გაუსაძლისი გახადეს და გააძევეს. მხოლოდ წლებისა და დიდი შრომის შემდეგ დაარსდა სლავურ- ბერძნულ - ლათინური აკადემია, რომლისთვისაც სტუდენტები ვერა და ვერ შეკრიბეს. შედეგად კი ჩვენი ეკლესია დამყაყდა და ცოდნის ნათელს ვეღარ უძლებს, რადგან უბრალო ლოგიკა მკაფიოდ აჩვენებს მის შინაგან წინააღმდეგობებს, უფსკრულს სიტყვასა და საქმეს შორის. ხალხის განათლების საქმე კი, პეტრე დიდიდან მოყოლებული, ეკლესიის გვერდის ავლით, საერო ხელისუფლებამ იტვირთა.

საბოლოოდ კი იმის კონსტანტირებსა გვიწევს, რომ ჩვენს მართლმადიდებლურ ეკლესიას, სამწუხაროდ, მხოლოდ ფორმალურად შეიძლება ვუწოდოთ ქრისტიანული.. მან ვერ შეძლო ქრისტიანულ სწავლებაში ჩადებული მორალური, სულიერი და სამოღვაწეო პოტენციალის რეალიზაცია. საშინლად მწყდება გული, მაგრამ ასეთია ისტორიული რეალობა. ცხადია გონივრული არ იქნებოდა სწავლების სრულად განხორციელების მოთხოვნა, ეს აზრი მშვენიერი, მაგრამ უტოპიური და არაპრაქტიკულია. უბრალოდ სასურველია სწორი მიმართულებით ოდნავი წინსვლა მაინც. აი, დიაკონი ანდრეი კურაევი ამაყობს იმით, რომ ჩვენი ეკლესია III საუკუნიდან უცვლელია. რა არის აქ საამაყო? ის, რომ ეკლესია არ ვითარდებიდა, თუ ის რომ ქრისტეს ნების საწინააღმდეგოოდ რუსული ეწოდება?

შეუძლებელია ჩვენი მოდუნებული, უსიცოცხლო და უმოქმედო რწმენის შედარება ევროპელების მძაფრ რელიგიურ რწმენასთან. მკაცრი კალვინისტური თემების იდეური მხნეობითა და ენერგიული ქმედებებით შექმნილია თვითმმართველობაზე დამყარებული, ყველაზე თავისუფალი ქვეყნები: ჰოლანდია, შვეიცარია, შოტლანდია, აშშ. პატარა ჰოლანდიაში, უკვე VII საუკუნეში 2000-ზე მეტი მქადაგებელი მოღვაწეობდა და ისინი ასწლეულების განმავლობაში, ყოველ კვირა დღეს, ერთსა და იმავე დროს ადიოდნენ კათედრებზე და სიკეთეს ასწავლიდნენ, იმ ტაძრებში სადაც არ იყო არც ერთი ხატი. იყო მხოლოდ ცარიელი, თეთრი კედლები, რათა კარგად მოესმინათ და მრავალფერი ხატებისათვის არ ეცქირათ. ნახეთ მათი სინოდების გადაწყვეტილებები, თუ როგორ ცდილობენ ისინი გადააჩვიონ ხალხი ლოთობას, ნაყროვანებას და გვარ - ტომობრივ დღესასწაულებს, ხომ გადააჩვიეს კიდეც. ეს ისეთივე მიზანმიმართული და ვაჟკაცური საქმე იყო, როგორც ჰოლანდიური პოლდერები - ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სამიწათმოქმედო საქმიანობაკაცობრიობის ისტორიაში. რატომ მისცა მსოფლიოს ციცქნა შოტლანდიამ უზომოდ ბევრი, საქვეყნოდ ცნობილი მეცნიერი? იმიტომ რომ იქ გაიმარჯვა უაღრესად პიროვნულმა პრესვიტერიანულმა სწავლებამ, - სხვა მიზეზს ვერ ვხედავ.

ყველა ხედავს ჩრდილოეთის ქვეყნებში პროტესტანტული შრომითი ეთიკის ნაყოფს, რომელმაც ჩამოყალიბა პატიოსნება, სიფხიზლე, მომჭირნეობა და ზომიერება. აუცილებელი, მაგრამ ფრიად საპასუხისმგებლო ეკონომიკური თავისუფლება - ასეთი ადამიანური თვისებების გარეშე შეუძლებელია. შუასაუკუნოებრივი, მხოლოდ მაშინ შეცვალა თავისუფალმა შრომამ, როცა ქრისტიანულმა რელიგიამ გამოასწორა ადამიანები. ბანკები ფულს კი არა, ნდობას ემყარებიან. კომერსანტის კეთილი სახელი უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე მოგება. აი, ევროპამ პირველმა რატომ მოსპო სიღარიბე. XIX საუკუნის ბოლოს დასავლეთის ქვეყნების მოქალაქეთა 80 პროცენტი ღარიბი იყო, XX საუკუნის ბოლოს კი - მხოლოდ 20 პროცენტი. ეს, შეუპოვარი, პატიოსანი, წესიერი შრომის, მხოლოდ ინდივიდთა და თავისუფალ პიროვნებათა ინოვაციების რეალიზაციის შედეგია. სიახლის დანერგვაზე გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ ერთი ადამიანი, პასუხსაც ის აგებს ღმერთის წინაშე.

4. როგორ ვუბრუნდებით ჩვენს სათავეებს?

რომელიღაც რუსი ფილოსოფოსი, მგონი ვალერიან მურავიოვი წერდა, რომ დასავლური რწმენა არის სალი კლდე, საყრდენი, მართლმადიდებლობა კი - მსუბუქი, ტალღა, რომელსაც მიაქვს ადამიანი.. რა თქმა უნდა მშვენიერი ნათქვამია. მაგრამ კლდეზე გასმაგრებლად ძალაა საჭირო, ტალღას კი პასიურად უნდა მიენდო, თავდავიწყებას მიეცე. მართალია, მართლმადიდებლობაშიც შეიძლება შეიმსუბუქო ცხოვრების სიძნელეები, იპოვო ნუგეში, გქონდეს ურთიერთობა ღმერთთან და ცხონდე. მრავალი მიდიოდა მართლმადიდებელ ეკლესიაში, როგორც მონასტერში. თუ ყურადღებით დავუკვირდებით, დავინახავთ, რომ ჩვენი ეკლესია ბერ-მონაზვნების გაერთიანებაა, საერო ადამიანები კი მისთვის ზედმეტი დანამატია. ყველაფერი, რასაც მამაო ჩააგონებს მრევლს მონასტრული იდეალებიდან გამომდინარეობს: სიღარიბე, სიმდიდრისა და კაპიტალის დაგმობა, სექსისაგან თავშეკავება, მკაცრი მარხვა. არაფერი ცუდი იმაში არ არის, რომ განერიდო უგუნურ, შეშლილ ქვეყანას, ძალადობას, ცდუნებას, აერიდო ცოდვის ჩადენას, დაიწყო ასკეტური, ლოცვითი ცხოვრება. მაგრამ ლოცვა და ლიტურგია გზის ბოლო კი არა, დასაწყისია, მზადებაა საქმის კეთებისათვის. როგორ ვაშენოთ რეალურად ღმერთთან ერთად? ყველას არ შეუძლია მონასტერში წასვლა. რამ მისცა ეკლესიამ ამა სოფელს?

გახდა ჩვენი ეკლესია ადამიანის ცხოვრების წამმართველი? აიღო თავის თავზე ასეთი მისია? არა, ეკლესიამ ვერ გაიაზრა თავისი უდიდესი როლი. ჯერ კიდევ XV საუკუნეში მტავალმთავრიანობის დროს, ის ცდილობდა საკუთარი ადგილის პოვნას საზოგადოებაში.. ეს იყო საუკეთესო საუკუნე მართლმადიდებლობისათვის, მაგრამ ცენტრალიზაციის მოსვლასთან ერთად ხელისუფლებამ ეკლესია გადათელა და მიწასთან გაასწორა: მალიუტამ დაახრჩო მიტროპოლიტი ფილიპე, რომელიც მეფეს სიბილწეში ამხელდა. ეკლესიამ მიაბეს სახელმწიფო მანქანას და ისიც მორჩილად გაჰყვა ,,ამა სოფლის თავადს“. ერთადერთი პატრიარქი ნიკონი იყო, რომელმაც დაინახა უდიდესი საშიშროება. ფაქტიურად მან პაპ გრიგოლ VII გმირობის გამეორება სცადა და საჯაროდ განაცხადა: ,,საეკლესიო ხელისუფლება საეროზე ამაღლებულია!“ მაგრამ მას არ ჰქონდა ძალა, არც საშუალება, ვერც თანამოაზრეთა შემოკრება მოახერხა, შვიდი წლის მერე იგი გადააყენეს. ნიკონის თეოკრატია დაგვიანებული იყო.

ჩვენს ეკლესიას მხოლოდ გარეგნულად უყვარდა ღმერთი და თაყვანს სცემდამას. ადამიანებს კი არ ემსახურებოდა, ის მხოლოდ ,,მწყსიდა” მათ, ანუ ასრულებდა ბავშვის დაბადებასთან, ქორწინებასთან, გარდაცვალებასთან და სხვა ცხოვრებისეულ მოვლენებთან დაკავშირებულ რიტუალებს, რასაც ნებისმიერი შამანებიც აკეთებენ. ეკლესიას დღემდე არა აქვს მქადაგებელთა ინსტიტუტი, უცოდინარობის გამო მას არ შეუძლია ახსნა, პასუხის გაცემა ცხოვრებისეულ რთულ შეკითხვებზე, გამოსავალი კი უბრალოდ აკრძალვაა, ეს უფრო ეადვილება. მათი საუბრები კი, ვისაც ქადაგება აქვს დავალებული, საერთოდ აბსტრაქტულია, ეხება ისევ საიქიოს, იმქვეყნიურ ცხივრებას, რომელზეც თვლიან რომ ყველაფერი იციან, მაგრამ აქ რეალურად როგორ უნდა იცხოვროს ადამიანმა არ იციან, რადგან თვითონ არ ცხოვრობენ სწავლების მიხედვით. ჩვენი ეკლესია უიმედოდ არადემოკრატიულია. მოძღვრების მიხედვით ღმერთის წინაშე ყველა თანასწორია, მაგრამ ეკლესიაში არიან უფრო თანასწორნიც - მოოქროვილი შესამოსელით სხვებისგან მაშინვე გამოარჩევ და მიხვდები ვინ არის აქ ,,გლავნი”.

ბერ-მონაზვნების და მღვდლების უმრავლესობა ბატონყმობას არასოდეს ეწინააღმდეგებოდა. ატომყმობა ხომ თავიდან არ ყოფილა რუსეთში, არამედ ეტაპობრივად ძლიერდებოდა. რითი უპასუხა ეკლესიამ იურევის დღის გაუქმებას (ამ დღეს გლეხს შეეძლო ბატონისაგან წასვლა)? არაფრით, იმიტომ რომ მონასტრებს თავადაც ჰყავდათ ყმა-გლეხები. ეკლესიის იერარქია სახელმწიფოს მექანიზმის ნაწილი იყო და რამდენჯერაც სახელმწიფომ მასხრად აიგდო, შეურაცხყო რუსი ადამიანი, ეკლესიას პროტესტი ერთხელაც არ გამოუთქვამს.

მივიღეთ საშინელი ისტორიული შედეგი. მიხვდა კი ჩვენმა ეკლესია, რა მოუვიდა საბჭოთა ხელისუფლების დროს? ისტორიაში ასეთი მოწამეობა ნამდვილად არ ყოფილა. მაგრამ მტრები ხომ არ მოსულან და ხომ არ დაუნგრევიათ ეკლესიები. იმ ხალხმა, ვინც ჯერ კიდევ გუშინ ეკლესიურად ცხოვრობდა, დალეწა და დაანგრია ჯვრები, სამრეკლოები და გუმბათები. სიხარულით დაამსხვრია კანკელები და ამბიონები, მღვდლები კი ტაძრების კარიბჭეებთან ან ჯურღმულებში დახვრიტა. რატომ? რატომ არ აიღო ტყვიამფრქვევები და არ დადგა მამა-პაპათა რწმენის დასაცავად? წინააღმდეგობის ცალკეული შემთხვევები რა თქმა უნდა არ იგულისხმება. იმიტომ, რომ ეკლესიას ხალხი ყოველთვის თვლიდა, არც თუ უმიზეზოდ, ხელისუფლების მსახურად, რომელიც მჩაგვრელების მხარეს იყო. ეკლესია საუკუნეების განმავლობაში ასწავლიდა ხალხს მორჩილებას, თვინიერებას და არ უკრძალავდა აჯანყებას. რელურმა ისტორიამ უარყო ასეთი პოზიცია. ეკლესიას თვინიერება მმართველებისათვის უნდა ესწავლებინა, რადგანაც ისინი ტირანები იყვნენ. შედეგად კი ხალხი ისე აჯანყდა, რომ თავად მასწავლებლებიც კი ვერ გადარჩნენ. უკეთესი ხომ არ არის ბოლშევიკური, სატანჯველი სასჯელად მივიჩნიოთ? ღმერთი გევრისტიკულად გვასწავლის ამბობდნენ ძველები, ის არ ღიად არგვიმჟღავნებს ჭეშმარიტებას, ამიტომ მისი გამოკვლევა გვიწევს.

გავიმეორებ, რომ ეკლესია რუსეთში ვერ გახდა ადამიანების სულიერი ლიდერი, ვერ პასუხობდა მის კითხვებს, ვერ შემოიტანა ცხოვრებაში ვერანაირი სულიერი სიმძაფრე, ვერ შეასრულა თავისი ისტორიული მისია. ეკლესიამ ვერ შეცვალა ცხოვრება, მხოლოდ ოდნავ შეეხო და აი შედეგიც. ათასი წელი ადამიანებს აიძულებდნენ ეკლესიაში სიარულს და რაღაც ათ წელიწადში, 1917-1927, ხალხის მთელი რელიგიურობა განქარდა. მთავრობამ თქვა ღმერთი არ არისო და ხალხმაც უმალვე მხარი დაუჭირა, მხოლოდ თავგამოდებული ერთეულები წავიდნენ იატაკქვეშეთში, ზუსტად ისე, როგორც III საუკუნეში. განა ეს გაკვეთილი არ არის? ვინ უნდა გაითვალისწინოს იგი?

პირველი მსოფლიო ომის წინ, ერთი ინგლისელმა მწერალმა რუსული ენის შესწავლა დაიწყო და რუსეთში ჩამოვიდა. გაიცნო პომორები და აღფრთოვანებული დარჩა მათით. აი, ქრისტიანი ხალხი! წმინდა რუსეთი! ყველას ხატები აქვს სახლებში, ყველა მშვიდი, წყნარი და ღვთისმოსავია, ეკლესიის დანახვაზე ყველა პირჯვარს იწერს. 1909 წელს მან მათთან ერთად მოილოცა პალესტინა, დაწერა წიგნები, დაჟინებით არწმუნებდა ინგლისელებს, რომ უკეთეს მოკავშირეს ისინი ვერ იპოვიდნენ. ეს ადამიანები ბრძოლაში სიხარულით დაიხოცებიან თავისი რწმენისათვის. რამდენიმე თვეში კი ყველამ მიატოვა ფრონტი, გადაწვეს თავადაზნაურთა სახლები, გაანადგურეს 50 წლის განმავლობაში შექმნილი ადგილობრივი კულტურული ინფრასტრუქტურა. ღარიბები ბოლშევიკებს შეუერთდნე, რომლებიც ამ თარეშსა და რბევას სამართლიანს უწოდებდნენ. მთავარი რევოლუცია ოქტომბერში და პეტერბურგში კი არა, არამედ 1917 წლის ზაფხულში, სოფელში მოხდა, როგორც პროტესტი საბაზრო, საერო სტოლიპინური მოდერნიზაციის, კერძო საკუთრების, პასუხისმგებლობისა და პირადი ცხოვრების წინააღმდეგ. მოიგლიჯეს ორსაუკუნოვანი კულტურული ფენა და ქვეყანა სოციალურად პეტრე დიდამდე არსებულ მდგომარეობაში დაბრუნდა.

დასასრულ, ხალხმა დაანგრია ყველა ეკლესია. აი, ესეც წმინდა რუსეთი! 1664 წელს ნიკოლაას ვიტსენმაც ვერაფრით ვერ გაიგო, როგორ ხდება ისე, რომ გარეგნულად (მასაც აკვირვებდა ხატები სახლებში) ქრისტიანი ხალხი სრულიად არაქრისტიანულად წარმართავს თავის ცხოვრებას. საყოველთაო ლოთობა და მკვლელობები საეკლესიო დღესასწაულებზე უკვე აღარავის უკვირდა მოსკოვში.

დღეს ეკლესიის აღორძინებაზე საუბრობენ. მაგრამ რამდენად არის ეს აღორძინება ქრისტიანული? ეკლესიაში არ ჩანს მონანიება და საკუთარი ისტორიის გაანალიზების მცდელობა. არც ცხოველმყოფელ სათავეებთან დაბრუნების სურვილი ჩანს. რელიგია, როგორც იყო, ისევე დარჩა ცხოვრების ხელოვნურ, რიტუალურ, დამატებით მოსართავად და ვერ იქცა თავით ცხოვრებად, მის სულიერ არსად. ასეთივე გარეგნული რელიგიურობის აღორძინება ხდება. სწორედ ძველებურად არ ხდებააღიარებს პიროვნული რწმენის აღიარებას და ეს ხელსაყრელია იერარქებისათვის, რადგან კოლექტიური რწმენის შემთხვევაში, სწორედ ისინი ხდებიან უფროსები და ზედამხედველები, რაც გაცილებით ადვილია ვიდრე მოძღვრობა. ცხადია არიან მოაზროვნე მღვდლები, მაგრამ მათ ეკუმენისტებად თვლიან და აბუჩად იგდებენ. მორწმუნეები, როგორც სომნამბულები გაუთავებლად ალამაზებენ, რთავენ ტაძრებს და მათ შიგა მოწყობაზეც ზრუნავენ. ღებავენ და ათეთრებენ როგორც საფლავებს სააღდგომოდ, მაგრამ რა ეცვლებათ მათ შინაგანად? ეს ყალბი თავგამოდებაა.

პროვინციაში უკვე შეიქმნა გარკვეული მართლმადიდებლური საყოფაცხოვრებო კულტურა: ტანისამოსი, საკვები, ჭურჭელი, საცხოვრებლის დიზაინი, წიგნები, მუსიკა-ყველაფერი ხდება რუსულ - ფოლკლორული. მართლმადიდებლური ბაზრობები აღაფრთოვანებენ მრავალფეროვნებითა და სიუხვით. მონასტრებში გულმოდგინედ მუშაობენ მორჩილები, ქარგავენ სამოსელს და გარდამოხსნებს, შექმნილია უდიდესი მართლმადიდებლური ინდუსტრია. შიტუაცია ივანე შმელიოვის ნაწარმოებეს ჰგავს, სადაც აღწერილია ,,მორწმუნე” მოსკოვი. მაგრამ ,,ეს ყველაფერი იყო საუკუნეების წინ, ჩვენამდე,, და იმას ნიშნავს, რომ ახალ ძვრებთან ერთად ასეთი რელიგია ისევ განქარდება.

ისტორიაში საეკლესიო რეფორმები ყოველთვის ერთი და იგივე სცენარით მიმდინარეობდა. არსებობდნენ გაბედული, მტკიცე მოღვაწეები, რომლებიც ცდილობდნენ საუკუნეების განმავლობაში დამყაყებული, მავნე ტრადიციებისაგან განდგომას. იმ ტრადიციებისაგან, რომლებიც სინამდვილეში ხალხურ სისულელეს, ცრუმორწმუნეობას და ყოფის ენტროპიეს წარმოადგენენ. ისინი მოუწოდებდნენ ადამიანებს დაბრუნებოდნენ დაუშრეტელ წყაროს - ქრისტეს მოძღვრებას სამყაროსა და ადამიანზე, მიენდოთ ცხოვრებას მხოლოდ ქრისტესთვის და არა ე.წ წინაპრების სიბრძნისათვის. მხოლოდ ქრისტეს მოძღვრების გამოდმებული შესწავლითაა შესაძლებელი გამო ხდებოდა რწმენის განახლება და გაღრმავება. ეს იდეალები საშუალებას გვაძლევენ დავინახოთ, რამდენად გადაიხარა ჩვენი ეკლესია თავისი ჭეშმარიტი დანიშნულებიდან - მთელი ძალებით განასახიეროს და განახორციელოს ცხოვრებაში ქრისტიანული მცნებები. მის წარსულში, რა თქმა უნდა, იყო ასეთი მკაფიო, ნათელი მცდელობები, მაგრამ სამწუხაროდ, ჯანმრთელი ყლორტებმა ვერ გაიხარეს. ვინმეს კიდევ მოუწევს მათ გამოზრდაზე ზრუნვა.

ჟურნალი ,,Отечественные записки“, № 3, 2005

ალექსანდრე ბოჟენოვი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

სტატიის სათაურში დასმული კითხვა უკანასკნელ ხანს ძალიან აქტუალური გახდა. ინტერნეტ-ფორუმებში ქვეყნდება ქალების შეკითხვები მღვდელმსახურებისადმი, მათ აინტერესებთ, არსებობს თუ არა რაიმე საღვთისმეტყველო საფუძველი კრიტიკულ პერიოდში ეკლესიაში სიარულის აკრძალვისა და ზიარებისაგან დაყენებისათვის.

საილუსტრაციოდ მოვიტანოთ რამდენიმე ასეთი შეკითხვა: ნატალიას კითხვა (შემოკლებით) საიტიდან ortorus.ru: პატივცემულო მამაო ანდრეი! გთხოვთ, მე და მრავალ სხვა ქალს განგვიმარტოთ საკითხი კრიტიკული დღეებისა და მასთან დაკავშირებული უწმინდურების შესახებ. მომიტევეთ ვრცელი წერილის მოწერისათვის, მაგრამ მსურს ამ თემასთან დაკავშირებით ჩემი მოსაზრებები გაგიზიაროთ. მაინტერესებს შემდეგი საკითხების გარკვევა:

ვინ და როდის დაადგინა ზემოთ მოტანილი უწმინდურობის ცნება. ჩვეულებრივ, მღვდლები მიუთითებენ ლევიტელთა წიგნის მე-15 თავზე. თუმცა შეუძლებელია არ დაეთანხმოთ იმას, რომ ნებისმიერი კანონი მხოლოდ მაშინაა კანონი, როდესაც მას ზუსტად და სრულად იცავენ. არ დავიწყებ იმის ჩამოთვლას, რასაც ძველი იუდეველების კანონი ითხოვს, ეს ტექსტი თქვენც მშვენივრად იცით, მაგრამ რატომაა, რომ მხოლოდ ქალებს ხვდათ წილად კანონის მთელი სიმძიმე, რომელიც მათ დღემდე აიძულებს განწმენდის 7 დღის დაცვას. მაშინ რატომ არ მოითხოვთ, რომ კანონი მთლიანად იყოს შესრულებული, ანუ საუბარია განწმენდის მსხვერპლზე. კანონი ხომ ან სრულდება, ან არა. ბევრი მოიხმობს ქრისტეს სიტყვებს იმის შესახებ, რომ ის მოვიდა არა იმისათვის, რომ დაარღვიოს, არამედ იმისათვის, რომ აღასრულოს კანონი. ,,სახარების განმარტების” შემდგენელ გლადკოვის აზრით, აქ იგულისხმება საღმრთო და არა ადამიანური კანონი. სჯულის კანონში ამ თემასთან დაკავშირებული მხოლოდ დიონისე ალექსანდრიელის ეპისტოლე ვნახე. კრიტიკულ დღეებში ქალის ზიარების შესახებ მას არგუმენტად მოტანილი აქვს სახარებისეული ამბავი სისხლმდინარე ქალის შესახებ, რომელიც მე სრულიად სხვაგვარად მესმის. დიონისე ალექსანდრიელის აზრით, თითქოსდა სისხლმდინარე ქალმა ვერ გაბედა თვით ქრისტესთან მიკარება და მხოლოდ მის ტანსაცმელს შეეხო, ამიტომ ქალი კრიტიკულ დღეებში არ უნდა ეზიაროს. მაგრამ აქ ხომ სწორედ იმაზეა საუბარი, რომ ქრისტემ კი არ უკუაგდო ქალი, არამედ მიიღო და განკურნა კიდეც. მაშ, რის საფუძველზე უკრძალავს მღვდელი ქალს სრულყოფილ საეკლესიო ცხოვრებაში მონაწილეობას მისთვის საკმაოდ რთულ პერიოდში. მამაო ანდრია, არ ვიცი ბერი ხართ თუ მეუღლე გყავთ, მაგრამ თუ ოდესმე გისაუბრიათ თქვენს მეუღლესთან იმის შესახებ, რას განიცდის ის თავისი ცხოვრების ამ პერიოდში, თქვენთვის გასაგები გახდებოდა მისი სწრაფვა ღმერთის დახმარებისა და თანადგომის მიღებისაკენ განსაკუთრებით ამ დღეებში.

მაინც რისი გაკეთების უფლება აქვს მართლმადიდებელ ქალს კრიტიკულ დღეებში (და კვლავ, სად და ვინ დაადგინა ეს?). ამის შესახებ მრავალი განსხვავებული მოსაზრება მომისმენია, რომ ამ დროს არ შეიძლება ზიარება, ხატების მთხვევა, სანთლის დანთება. რატომ? გასაგებად ამიხსენით, რადგან ეს საკითხი ძალიან ბევრ ქალს აწუხებს? განა შეუძლია რაიმე უწმინდურებას ხატის შებილწვა? მართლმადიდებელი მღვდლისაგან იმგვარი მოსაზრებაც მომისმენია, რომ ხატების გადაადგილება, სანთლის ხელში დაჭერა შეიძლება, მაგრამ არ შეიძლება ხატებზე მთხვევა და სანთლის დანთება. ეს კი უკვე წმინდა წყლის ბოდვაა.

გთხოვთ, ასევე მიპასუხოთ, შეიძლება თუ არა ამ დღეებში წმ. ზეთის ცხება, ვთქვათ თავზე, თუ ის გაუსაძლისად მტკივა და მჯერა, რომ სწორედ ზეთი და არა ეფერალგანი მომიტანს შვებას? შეიძლება თუ არა ნაკურთხი წყლის დალევა, თუ მაღალი სიცხე მაქვს? თუ ქალს ბავშვები ჰყავს და ის ყოველდღე მათ უზმოზე ერთ ყლუპ ნაკურთხ წყალს ასმევს და სეფისკვერის ნატეხს აძლევს, გააკეთოს მან ეს ამ დღეებში თუ არა? შეიძლება თუ არა სახარების კითხვა? საერთოდაც, მგონია გაიგეთ ჩემი საწუხარი. პირადად მე არ გამომდის სრულყოფილი მართლმადიდებლური ცხოვრება თვეში მხოლოდ 21 დღის განმავლობაში და ვფიქრობ, ასეთი მდგომარეობა არალოგიკურია. ვიცი საიდან იღებს სათავეს მართლმადიდებლობაში ცნება ქალის უწმინდურების შესახებ. რამდენადაც ქრისტიანობა საცდური იყო იუდეველებისათვის, რომლებიც კანონს იცავდნენ, ხომ უნდა დაეტოვებინათ მათთვის იმ კანონებიდან თუნდაც რაიმე. ყველაფერი კი ისევ უტყვ და მოკრძალებულ ქალზე გადატყდა. პავლე მოციქული კი, რომლის სიტყვების ციტირება ასე უყვართ, როდესაც ქალებზეა საუბარი, წერდა: ,,რამეთუ უკუეთუ შჯულისაგან არს სიმართლე, ქრისტე სამე ცუდად მოკუდა?” (გალ. 2:21, და საერთოდ, მე-16 და 21-ე მუხლები მთლიანად). პატივცემულო მამაო ანდრეი! დიდად მადლობელი ვიქნები, თუ, ბოლოს და ბოლოს, ამ საკითხზე სრულ და გააზრებულ პასუხს გამცემთ. ჩემთან ერთად მრავალი ქალიც იქნება თქვენი მადლობელი. ნატალია.”

მოვიტანოთ კიდევ ერთი ქალის წერილი იმავე საიტიდან, რომელშიც უკვე ირიბად გამოსჭვივის მღვდლების პასუხებით უკმაყოფილება:

,,არ მჯერა, რომ იესო ქრისტეს მოსვლის შემდეგ შეიძლება ვისაუბროთ საერთოდ რაიმე სახის შეზღუდვებზე ქალისათვის კრიტიკულ დღეებში ლოცვასა და ტაძარში მისვლასთან დაკავშირებით. სისხლმდინარე ქალის სახარებისეულ ისტორიაში, როდესაც ქალი ეხებოდა (არა ხატს, არა ნაკურთხ წყალს) თვით მაცხოვარს, უზარმაზარ ცოდვას სჩადიოდა და ის ყველამ უპირობოდ განიკითხა. მხოლოდ ქრისტემ არ ჰკრა მას მრისხანედ ხელი, პირიქით, გაამხნევა, განკურნა და უთხრა, რომ ყველას ასე მიეგება თავისი რწმენისამებრ. სხვაგვარად ვერც იქნებოდა, რადგან ღმერთი სიყვარულია ყველასათვის, გამონაკლისის გარეშე. ახლაც რომ გამოჩნდეს ქრისტე, ქალს, რომელსაც იმედი და რწმენა აქვს და მასთან შეხება სურს, ასევე უპირობოდ განიკითხავდნენ, პირველ რიგში, მღვდლები.იესომ ხომ ყველაფერ ამის შესახებ ჯერ კიდევ 2000 წლის წინათ გვითხრა.

ასევე მოვიტანოთ შეკითხვები საიტიდან dobroeslovo.ru:

ანა: ,,რატომ არ შეიძლება კრიტიკულ დღეებში აღსარების თქმა? გოგონებო, სხვადასხვა საიტზე, ქალების საკითხთან დაკავშირებული მრავალი შეკითხვა ვნახე მღვდლისადმი დასმული. კარგით, დავუშვათ ზიარება, ხატებთან მიკარება, ტრაპეზზე მდებარე საგნებთან შეხება არ შეიძლება, მაგრამ თუ მინდა აღსარებაში ცოდვის მონანიება, რომელიც მამძიმებს, რატომ უნდა ვიცადო ამდენი დღის განმავლობაში? ამგვარი შეკითხვით მღვდელთან ვერ მივალ, რადგან მეუხერხულება საუბრის იმით დაწყება, რომ ,,მე ახლა დედათა წესი მაქვს”. ,,მამაო პავლე, შეიძლება თუ არა ამ დღეებში შევეხოთ საგნებს, რომლებიც ტრაპეზზე იდო? თუ ეს იმაზეა დამოკიდებული, რა დონის მოწიწება მაქვს მათ მიმართ? საერთოდ, ვინ დაადგინა, რომ ხატებთან მიკარება შეიძლება, ხოლო ტრაპეზზე მყოფ საგნებთან კი - არა? ის თუ შეიძლება, რომ საიდუმლოებების წინაშე შინაგანი მოწიწება მქონდეს და ისე მივიღო მათში მონაწილეობა? რატომ უნდა გამოვხატო მოწიწება მაინცდამაინც ასეთი სახით?”

ევგენია: ,,გოგონებო... ახალი დაწყებული მაქვს ეკლესიური ცხოვრება, ბევრი რამ ჯერ არ ვიცი. დღეს აღსარება ვთქვი, ვეზიარე, ჯვარსა და ხატებს ვემთხვიე... კრიტიკულ დღეებში არ შეიძლება? უბრალოდ, კარგად არ მესმის, უფალმა ხომ უწმინდური განწმინდა, როგორც პეტრე მოციქულს აჩვენა ხილვაში... სისხლმდინარე ქალი კი, რომელიც მის სამოსელს შეეხო, განკურნა... არ შეიძლება? იქნებ მე რაღაც ბოლომდე არ მესმის? იმედი მაქვს, უფალი შემინდობს... როდესაც საზიარებლად მივდიოდი, ვფიქრობდი, შეიძლებოდა თუ არა.”

სამწუხაროდ, ამ საკითხის შესახებ არსებული პასუხები იშვიათად თუ დააკმაყოფილებს რომელიმე დაინტერესებულ ქალს. მაგალითისათვის მოვიტანოთ რამდენიმე მათგანი:

ტატიანა (www.pravmir.ru): ,,რატომ არა აქვთ ქალებს კრიტიკულ დღეებში ტაძარში შესვლის უფლება?”

მღვდელი ალექსანდრე: ,,ძვირფასო ტატიანა! ტაძარში სიარული, სანთლის დანთება, ხატებზე მთხვევა შეიძლება, არ შეიძლება მხოლოდ საიდუმლოებებში მონაწილეობა - აღსარება, ზიარება, სახარებასა და ჯვარზე მთხვევა. ეს შეიძლება ასე ავხსნათ: 8 წლის ბიჭები და გოგონები ერთნაირად ცელქები არიან. წარმოვიდგინოთ, რომ ქალები და კაცები ერთნაირები არიან, მაშინ ჩვენი ცხოვრება აუტანელი გახდებოდა. უფალმა ქალი გასაოცარი ნიჭით - მორჩილებით - დააჯილდოვა და ამაში მდგომარეობს მისი სიღრმისეული განსხვავება კაცისაგან. სწორედ მორჩილების განსამტკიცებლადაა ეკლესიაში ასეთი დადგენილება. პატივისცემით, მღვდელი ალექსანდრე.

მღვდელი ანდრეი: ,,პატივცემულო ნატალია! თქვენს შეკითხვაზე ამომწურავი პასუხის გაცემას ვერ შევძლებ. სისხლდენის დროს უწმინდურობის გამო აკრძალვების წარმომავლობა ძველი აღთქმის ეპოქიდან მოდის და მართლმადიდებლობაში არავის შემოუტანია, ისინი უბრალოდ არ გაუქმებულა. უფრო მეტიც, მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონებში მათ თავიანთი დადასტურება მიიღეს, თუმცა საღვთისმეტყველო განმარტება და დასაბუთება მათთვის არავის მიუცია. ალბათ იმიტომ, რომ ამ საკითხით არავინ დაინტერესებულა. თუმცა აკრძალვები შეეხება არა მხოლოდ ქალებს, არამედ კაცებსაც. მაგრამ აკრძალვები კაცების უწმინდურობის მიმართ ნაკლებად მკაცრია. ჩემი პირადი მოსაზრება საეჭვოა ვინმეს აწყობდეს, რადგან არ პასუხობს მთავარ შეკითხვას, რომელიც ბევრ ქალს ტანჯავს - რისი გაკეთება შეიძლება და რისი არა კრიტიკულ დღეებში? ჩემი მსჯელობა შეეხება მხოლოდ ყოველთვიური სისხლდენის უწმინდურების საღვთისმეტყველო ახსნას. ჩვენთვისაც და თქვენთვისაც, ისევე როგორც მოსე წინასწარმეტყველის წინაპრებისათვის, ხომ ცხადია, რომ ყოველთვიური სისხლდენა არშემდგარი ფეხმძიმობის შედეგია. ქალი, რომელსაც ბავშვი არ ჩაესახა, ნებსით თუ უნებლიეთ, პასუხისმგებელია ღმერთის წინაშე. მის სხეულში ყველაფერი ჩასახვისთვისაა მომართული, ის კი არ ხდება. მაშასადამე, ძალიან ღრმად თუ განვიხილავთ, ქალის ცხოვრება მის ბუნებას არ შეესაბამება, რაც მთავრდება ,,სიცოცხლის უჯრედების” (კვერცხუჯრედების) სიკვდილით. ამას მოსდევს საშვილოსნოში ახალი სიცოცხლის მთელი ფენის სიკვდილი. თუ ეს ასეა, მაშინ სიცოცხლის ამ ფენის სისხლთან ერთად საშვილოსნოდან გამოსვლა იმ მკვდარი ქსოვილისაგან განწმენდაა, რომელიც ნაყოფის გარეშე ვერ ცოცხლობს. როგორც ექიმები ამბობენ, გაუნაყოფიერებელი კვერცხუჯრედი ერთ დღეზე მეტხანს ვერ ცოცხლობს. ამგვარად, ყოველთვიური სისხლდენა მკვდრადქცეული ქსოვილისაგან საშვილოსნოს გაწმენდაა, მისი გაწმენდაა ახალი ცხოვრების იმედის, მოლოდინისა და ჩასახვისათვის. სისხლის ყოველგვარი დაღვრა სიკვდილის აჩრდილია, რადგან სისხლში სიცოცხლეა (ძველ აღთქმაში უფრო მეტიცაა ნათქვამი - ,,ადამიანის სული მის სისხლშია”). მენსტრუალური სისხლი კი ორმაგი სიკვდილია, რადგან ის არა მხოლოდ სისხლია, არამედ საშვილოსნოს მკვდარი ქსოვილიცაა. როდესაც ქალი მისგან თავისუფლდება, ის განიწმინდება. ამგვარად მესმის საკითხი ქალის ყოველთვიური სისხლდენის უწმინდურების შესახებ. გასაგებია, რომ ეს ცოდვა პირადად ქალს კი არა, მთელ კაცობრიობას აწევს. დანარჩენი ტრადიციის, კანონებისა და წესების საკითხია”.

საერთო სურათის სრულყოფისათვის მოვიტანოთ ამ საკითხთან დაკავშირებით გაჩაღებული დისკუსიის ფრაგმენტები:

ნატალია: ,,პატივცემულო მამაო ანდრეი! მადლობას გიხდით, რომ გამონახეთ დრო ჩემს შეკითხვაზე საპასუხოდ, თუმცა მომეჩვენა, რომ არ თქვით ის, რაც მნიშვნელოვანია: როგორ წყვეტთ ამ პრობლემას თქვენს სამრევლოში? გაქვთ თუ არა ერთგვაროვნება მოთხოვნებში? ეს მართლაც ძალიან საინტერესოა, რადგან თუ რაღაც დონეზე მაინც ვერ შევძლებთ ამ საკითხებში გარკვევას, ათი ათასობით ქალი თვიდან თვემდე შფოთსა და ცრუ თვითდამდაბლებაში იქნება და მათ დაამცირებენ კიდეც ის ადამიანები, რომლებიც ამ საკითხზე სათანადოდ არც ერთხელ არ დაფიქრებულან. თუ არსებობს რაღაც მოთხოვნები, მაშინ ისინი ვინმეს მიერ დასაბუთებული, ჩამოყალიბებული და გააზრებული უნდა იყოს. ყველაფერი გაუნათლებელი ბებიების გადაჩურჩულებაზე ხომ არ უნდა იყოს დამოკიდებული, რომლებიც ასე იოლად აყენებენ უხერხულ მდგომარეობაში ნებისმიერ ადამიანს? თუ არსებობს მოთხოვნები, ისინი არავის უნდა აბნევდეს: ეკლესიის მოთხოვნებში ხომ არ შეიძლება რაიმე ეშმაკობა იყოს, თუნდაც (როგორც კაცებს შეიძლება მოეჩვენოთ) ასეთ წვრილმან საკითხში.

მამაო ანდრეი, როდესაც ქალის ორგანიზმის მოწყობაზე საუბრობთ, ინდუსების შეხედულებისაკენ იხრებით, რომლებიც თვლიან, რომ დაეწყება თუ არა გოგონას მენსტრუაცია, უნდა გაათხოვონ (ეს კი ხშირად 10 წლის ასაკში ხდება), წინააღმდეგ შემთხვევაში მთელი ,,ცოდვა”, რომ ის შვილს არ შობს, მამას აწვება. ჩემი აზრით, ქრისტიანული პოზიცია ამისგან სრულიად განსხვავებულია: ქორწინება სიყვარულით ხდება და არა იმის გამო, რომ ათი-თხუთმეტი წლის განმავლობაში კვერცხუჯრედები არ უნდა დაიკარგოს. ვფიქრობ, ყოველთვე განაყოფიერება უფალს არ დაუდგენია. რაც შეეხება იუდეური კანონების აბსოლუტურ უმრავლესობას, სავსებით ცხადია, რომ მათი მიზანი დედამიწაზე საღმრთო ერის გამრავლება იყო. რატომ არ შეიძლება ქალთან სქესობრივი ურთიერთობა მისი ყოველთვიური სისხლდენის დროს? იმიტომ რომ, ამას შედეგად მოჰყვება გინეკოლოგიური დაავადება და ხანგრძლივი დროით შობადობის უნარის დაკარგვა. რატომ იყო საჭირო ღმერთთან აღთქმის დადება წინადაცვეთის სახით? ცნობილია, რომ წინადაცვეთილ კაცს ნაკლებად ემართება სქესობრივი დაავადებები, შედეგად კი შეუძლია ქალთან ურთიერთობა და შთამომავლობის მოცემა. რატომ ხდება კაცი გამონადენის შემდეგ უწმინდური? იმიტომ რომ, თესლი უქმად იკარგება. ასე რომ იუდეური კანონი ერთადერთ და, შესაძლებელია, წმინდა მიზანს ისახავდა - ისრაელში ხალხის გამრავლებას. რა თქმა უნდა, ხალხის გამრავლება ჩვენთვის ახლაც აქტუალურია, მაგრამ ძველი აღთქმის კანონი ხომ არ არის აქტუალური?

თქვენ ძალიან მხატვრულად საუბრობთ ,,კვერცხუჯრედის სიკვდილზე”. თუმცა ემბრიონოლოგიის სფეროში უკანასკნელმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ქალს მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გამოუმუშავდება საშუალოდ მხოლოდ 20 კვერცხუჯრედი, რომლებსაც ზიგოტას წარმოქმნის უნარი აქვს. დანარჩენი ყოველთვიურად გამომუშავებული კვერცხუჯრედები კი არასიცოცხლისუნარიანია. ეს მეცნიერული ფაქტია. ღმერთმაც ისე დაგეგმა, რომ ქალს შთამომავლობა მეტ-ნაკლებად ზომიერების ფარგლებში ჰყავდეს.

დაბოლოს, რაც შეეხება ტკივილებს მშობიარობისა და მენსტრუალური ციკლის დროს. ჩემთვის ცნობილია, რომ მენსტრუაციისა და მშობიარობის დროს ტკივილებს ერთმანეთთან საერთო არა აქვთ. პირადად მე ვიცი ბევრი ქალი, რომელთაც მენსტრუალური ციკლი უმტკივნეულოდ გადააქვთ (ჩვეულებრივ ესენი არიან ჯანმრთელი, მშვიდი, უემოციო და გაწონასწორებული ბუნების ადამიანები), და სულ მცირე სამი ქალი, რომელთაც ისე იმშობიარეს, რომ პრაქტიკულად არაფერი უგრძვნიათ. ესენი არიან დედაჩემი, ჩემი მეგობრის დედა და მისი ქალიშვილი. ამას გარდა მოსკოვში, ერთ-ერთ სამშობიაროში, სადაც ქალებს მშობიარობისათვის ამზადებენ, ისინი ტკივილის გარეშე მშობიარობენ (არა წამლების დამსახურებით), რადგან წინასამშობიარო სპორტულ მომზადებას გადიან. ბევრი პრიმიტიული ხალხის ქალებმაც იციან როგორ იმშობიარონ უმტკივნეულოდ, აკუპუნქტურული წერტილების მართვის საშუალებით, წყალში, მდგომარედ, მჯდომარედ, და ა.შ. ეს ყველაფერი ჩვენს დროშიც ხდება. განა ეს ქალები ევას შვილები არ არიან? ველი თქვენს მსჯელობას ამ საკითხის შესახებ (მათ შორის რუბრიკის სტუმრებისაც). პატივისცემით, ნატალია”.

მღვდელი ანდრეი: ,,პატივცემულო ნატალია! არავითარი განსაკუთრებული გამოცდილება არა მაქვს ,,ამ” პრობლემის გადასაჭრელად. პრინციპში, აქ პრობლემასაც ვერ ვხედავ. არსებობს ეკლესიის კანონები, რომელთა შესრულებასაც ქალები უჩემოდაც ცდილობენ. არავითარი განსაკუთრებული მოთხოვნები მე არა მაქვს, ისინი აქვს ეკლესიას. რაც გუშინ მოგწერეთ, საეკლესიო მოთხოვნების გააზრების მცდელობაა, მაგრამ ვფიქრობ, თქვენ ბოლომდე სწორად ვერ გამიგეთ. საქმე არა აკრძალვების პრაგმატულ განმარტებაში, ხალხის ნაყოფიერებასა და ბიოლოგიური მასალის რაციონალურ გამოყენებაშია, არამედ ადამიანის დამახინჯებულ ბუნებაში. ყველა ქალი, ისევე როგორც კაცი, მემკვიდრეობით იღებს ამგვარ დამახინჯებულ ბუნებას, რაც ცოდვით დაცემის შედეგია. დამახინჯების ,,ჯვარს” კი ყველა სუბიექტურად ატარებს. ისე მოეწყო, რომ თუმცა ქალი პირადად არ არის დამნაშავე ასობით კვერცხუჯრედის სიკვდილში (ისევე როგორც კაცი თავისი ასობით ათასი სპერმატოზოიდის სიკვდილში), ეს მისტიკურად და სულიერად ცალსახად ქალს აწვება ტვირთად. ღმერთს ადამიანის შექმნისას ისე არ მოუწყვია ჩასახვის მექანიზმი, როგორიც ის შემდეგ გახდა. საეკლესიო მოთხოვნების არსი მარტივია: მენსტრუალური ციკლის პერიოდში მართლმადიდებელ ქალს არა აქვს უფლება შევიდეს ეკლესიაში, მონაწილეობა მიიღოს საიდუმლოებებში და შეეხოს სიწმინდეებს (ხატები, წმ. ნაწილები, ჯვრები). იმ შემთხვევაში, თუ მას სიკვდილი ემუქრება, შეიძლება მისი ზიარება, ზეთის ცხება და ა.შ.

თქვენ მართალი ხართ, ქრისტიანული ქორწინება სიყვარულსა და ორმხრივ არჩევანზეა დაფუძნებული და არა დემოგრაფიულ შინაარსზე, მაგრამ ღვთაებრივი ჩანაფიქრი ხომ არ მოიცავს ჩვენი კულტურების, მორალისა და სხვათა ტრადიციებს, რომლებიც ხელს უშლიან ქორწინებას. ასე რომ მრავალი ქალის დაუქორწინებლობა მათი პირადი ცოდვაა.

სქესობრივი ურთიერთობის აკრძალვა ქალის უწმინდურ მდგომარეობაში ყოფნის პერიოდში ასევე მისტიკურ გაგებას ეფუძნება და არა გინეკოლოგიურ მოსაზრებებს. მოსეს სჯული ხალხს ავადმყოფობისაგან კი არა სულიერი სიკვდილისაგან იცავდა. ასევეა კაცის უწმინდურებასა და მის წინადაცვეთასთან დაკავშირებითაც. საქმე იმაში კი არაა, რომ ავადმყოფობა შემცირდეს, თუმცა ესეც მნიშვნელოვანია, არამედ იმაში, რომ ეს ორგანო ყველაზე მნიშვნელოვანია ღმერთის რჩეული ხალხის გამრავლებისათვის. შობადობის მეშვეობით რჩეულობასთან ზიარება, აი, რა არის ისრაელისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი ძველ აღთქმაში. არასწორია, რომ ამ კანონებში, უპირველეს ყოვლისა, დემოგრაფიულ ფაქტორებს ხედავთ. ყველა ამ კანონში უღრმესი ზრუნვაა ხალხის სულიერ სიწმინდეზე. ამავე დროს, მართალია, რომ ყველაფერ ამას ჩვენთან პირდაპირი კავშირი არა აქვს. ეკლესიისათვის არ არის მთავარი გაზარდოს ადამიანების რაოდენობა თავისი სულიერი შვილების შობადობის გაზრდით, ეს მისი საქმე არ არის.

რაც შეეხება ჯანმრთელ კვერცხუჯრედებს, რომლებიც შედარებით ჯანმრთელ ქალებს გამოუმუშავდებათ, ისინი გაცილებით მეტია, ვიდრე თქვენ გგონიათ. როგორც წესი, ერთი კვერცხუჯრედი მოდის ერთ ციკლზე და ისინი ქალის ცხოვრების განმავლობაში შეიძლება რამდენიმე ასეული იყოს. ყველა შემთხვევაში იმაზე ბევრად მეტი, რამდენი შვილის შობაც ქალს შეუძლია. გაითვალისწინეთ, რომ თქვენ დღევანდელობიდან გამომდინარე მსჯელობთ, საუბარი კი ცოდვით დაცემულ ადამიანზეა, ღმერთს კი არ მოუწყვია ასე, არამედ ადამიანმა დაარღვია ის, რაც ღმერთმა შექმნა.

მშობიარობის ტკივილებზე შეიძლება ვისაუბროთ როგორც ფარდობით მოვლენაზე, მაგრამ განა თვითონ უფალი არ საუბრობს მათ შესახებ? ასე რომ ჩვენ ვერ შევცვლით მათ, მხოლოდ მათი შემცირება შეგვიძლია. რა თქმა უნდა, ტკივილები, როგორც ასეთი, არ არის ადამიანურობის საზომი (ევას შვილები). მღვდელი ანდრეი”.

ვიქტორი: ,,ყურადღებით წავიკითხე ქალის უწმინდურების საკითხის განხილვა და როდესაც მამა ანდრეის პოზიციას დავუფიქრდი, მასში მთელი რიგი წინააღმდეგობები დავინახე. ვფიქრობ, ასეთი წინააღმდეგობები საერთოდ დამახასიათებელია ადამიანური ბუნებისათვის (სულერთია ერისკაცი იქნება თუ მღვდელი, კაცი თუ ქალი) და ისინი შემდეგში მდგომარეობს:

რწმენასა და საღ აზრს შორის წინააღმდეგობა. თანამედროვე განათლებული ადამიანისათვის აუცილებელია, რომ მის მიერ არჩეული რწმენის საფუძველი, კანონები და წეს-ჩვეულებები არ ეწინააღმდეგებოდეს თავიანთ თავს, ლოგიკასა და საღ აზრს. მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის ბევრად იოლია დაეყრდნოს ეკლესიისა და წმ. მამების სულიერ გამოცდილებას, რომლებიც ყველა კითხვას ბრძნულად და ლოგიკურად პასუხობენ, ვიდრე რომელიმე ახლადგამომცხვარი სექტის წევრს. თუ მართლმადიდებელ ქრისტიანს ვერც ეკლესია, ვერც წმინდა მამები და ვერც მოქმედი მღვდლები ვერ აძლევენ ლოგიკურ პასუხს (რომელიმე კანონის ან წესის შესახებ), რომელიც მართლმადიდებლური რწმენის საფუძვლებს არ ეწინააღმდეგება, მაშინ კითხვის დამსმელი აუცილებლად დაეჭვდება ამგვარი კანონის ან წესის სისწორეში.

სინდისსა და პოლიტიკას შორის წინააღმდეგობა. ეკლესიას არსებობის ხანგრძლივი ისტორია აქვს და მას ადამიანების უზარმაზარი რაოდენობა აყალიბებდა. ჭეშმარიტ, მართლმადიდებლურ რელიგიაშიც კი გარდაუვალია ისეთი საკითხების არსებობა, რომელთაც ამა თუ იმ მიზეზის გამო ყურადღება არ ექცევა, მეორეხარისხოვანია და ა.შ. თუ მდგომარეობა მოითხოვს მათ გადაწყვეტას, მაშინ მათ საეკლესიო კრებებსა და სხდომებზე განიხილავენ. ქალის უწმინდურების პრობლემა საკმაოდ საჩოთირო თემაა მამაკაცი მღვდლებისათვის, მით უმეტეს ბერებისათვის. თუ უსამართლობა, რომელიც ცხადია ქალებისათვის, მამაკაცი მღვდლებისათვისაც ცხადი გახდება, საეჭვოა, რომ მათ მოინდომონ ამ საკითხზე შეთანხმების მიღწევა და მდგომარეობის შეცვლა. მათ გარშემო მყოფი კოლეგები ,,ვერ დაინახავენ ამაში პრობლემას” და ამ საკითხის დასმის ინიციატორი უხერხულ მდგომარეობაში აღმოჩნდება.

ზემოთქმულთან ერთად მინდა თქვენი ყურადღება მივაპყრო მამკაცი მღვდლების ,,მოწყალე” დამოკიდებულებას ქალების, როგორც ,,ისტორიულად და ფიზიოლოგიურად” ცოდვილების მიმართ. მართლმადიდებლური ოჯახის მთელი ისტორია პატრიარქალურია და ქალს მასში ყოველთვის მეორეხარისხოვანი და დამოკიდებული მდგომარეობა ეკავა, რაც გულახდილად რომ ვაღიაროთ, ძალიან ხელსაყრელი იყო ჩვენთვის, მამაკაცებისათვის. შესაძლოა, დაქვემდებარების სურვილი მართლაც ჩადებულია ქალის ბუნებაში, მაგრამ სხვისი, საკუთარი თავისადმი და მოძველებული კანონებისადმი დაქვემდებარების სურვილი საძაგელი უნდა იყოს მართლმადიდებელი მამაკაცისათვის.”

მღვდელი ანდრეი: ,,პატივცემულო ვიქტორ! წინააღმდეგი არა ვარ კრიტიკის თქვენეული მიმართულებისა, მხოლოდ მხედველობაში გქონდეთ, რომ:

1. საღი აზრი ხშირად ეწინააღმდეგება რწმენას;

2. თანამედროვე მორწმუნე ვერ შეძლებს რწმენის საფუძვლისა და საღი აზრის წინააღმდეგობის გარეშე ერთმანეთთან შესაბამებას;

3. სამწუხაროდ, ყველა კითხვაზე ლოგიკური პასუხის გაცემა შეუძლებელია;

4. გეთანხმებით, ქალის, რომელიც ბუნებით კაცისადმია დაქვემდებარებული, მდგომარეობით სარგებლობა არაქრისტიანულია. მღვდელი ანდრეი”.

როგორც ვხედავთ, ,,ქალური” პრობლემა ძალიან აქტუალურია და მის ირგვლივ დასმულ კითხვებზე გაცემული პასუხები ყოველთვის ვერ ფანტავენ კითხვის დამსმელების ეჭვებს. ასე რომ შევეცადოთ ამ საკითხში გარკვევას.

ჯერ ვცადოთ ამ პრობლემის განხილვა შემდეგ ჭრილში: ,,მართლაც არსებობს არსებითი მიზეზი ქალისათვის მენსტრუაციის პერიოდში საეკლესიო საიდუმლოებებში ,,მონაწილეობის” აკრძალვისა?” ამ კითხვაზე შეგვიძლია გავცეთ ცალსახა და ყველასათვის მისაღები პასუხი: ,,არა, რადგან მძიმე ავადმყოფობის ან სიკვდილის საფრთხის ქვეშ მყოფ ქალებს ეკლესია მენსტრუაციის პერიოდში საეკლესიო საიდუმლოებებში მონაწილეობის ნებას რთავს.” თუ ქალი მძიმედ დაავადებულია, კვდება და ამ დროს თავის ,,ქალურ” მდგომარეობაში იმყოფება, მღვდელს სრული უფლება აქვს აზიაროს ის ქრისტეს წმ. საიდუმლოებებს. ასევე აუცილებელია მშობიარეს ზიარება, თუ ის კვდება.

ამგვარად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ არ არსებობს მენსტრუაციის პერიოდში ქალების ზიარებისათვის არსებითი ან დოგმატური დაბრკოლება.

ახლა ვნახოთ არსებობს თუ არა ამ სფეროში კანონიკური აკრძალვები. პასუხი ამ კითხვაზეც უარყოფითია. მსოფლიო კრებები არასოდეს შეხებია ამ თემას, ამიტომ კანონიკური დაბრკოლებებიც არ არსებობს. თუმცა გვაქვს კანონიკური თვალსაზრისით ავტორიტეტული წყაროები, რომლებიც დაადასტურა ტრულის მსოფლიო კრებამ. ესენია წმ. ათანასე დიდისა და დიონისე ალექსანდრიელის, ასევე ეპისკოპოს ტიმოთე ალექსანდრიელის კანონები. უნდა აღინიშნოს, რომ მათი შეხედულებები ერთმანეთს ეწინააღმდეგება. ასევე ისიც, რომ სამივე ალექსანდრიის კათედრის წარმომადგენელია.

წმ. დიონისეს აზრით (წმ. დიონისე ალექსანდრიელის კანონი 2): ,,ხოლო დედობრივითა წესითა სისხლმცენარეთა დედათათვის, უკუეთუ უღირს მათ, ესრეთ რაი იყვნენ, შესვლაი სახლსა ღმრთისასა, ნამეტავ ვჰგონებ კითხვასაცა, რამეთუ არცა მათგან ვირწმუნებ, განკრძალულნი თუ იყვნენ და მორწმუნენი, ვითარმცა კადნიერ იქმნნეს, ბუნებითსა მას შინა რაი იყვნეს ვნებასა, ანუ წმიდისა ტრაპეზისა თანა მოსვლად, ანუ ხორცისა და სისხლისა ქრისტესისა შეხებად, რამეთუ არცა ათორმეტისა წლისა სისხლმდინარემან მან კურნებად მოიზიდა იგი, არამედ მხოლოდ ფესვი ოდენ. ხოლო, ლოცვად, ვითარცა ვინ იყოს და ვითარისაცა ვნებისაგან უფლებულ იყოს, მოხსენებად მეუფისა და თხოვად მისმიერისა შეწევნისა აროდეს დაიყენების, ხოლო წმიდათა მიმართ და წმიდათა წმიდათასა შესვლად, არათუ ყოვლითურთ წმიდა იყოს სულით და ხორცით, არა ფლობილ იქმნების.”

იმავე აზრს იმეორებს ეპისკოპოსი ტიმოთე ალექსანდრიელი (კითხვა მე-7): ,,უკუეთუ დედაკაცი მოსრულ იყოს წესსა დედათასა, უხმსა ზიარებაი საიდუმლოთა ანუ არა? მიგება: დროებაი სათანადო არს, ვიდრემდის განწმდეს.”

როგორც ვხედავთ, სამწუხაროდ, ამ კანონებში აკრძალვის პრაქტიკის სერიოზული დასაბუთება არ არის მოტანილი. განსხვავებულია წმ. ათანასე დიდის შეხედულება, რომელიც ამ სფეროში რაიმე სახის აკრძალვის წინააღმდეგია:

წმ. ათანასე ალექსანდრიელის 1 კანონი: ,,ყოველნივე უკუე კეთილ და წმიდა არიან დაბადებულნი ღმრთისანი, რამეთუ არარაი უხმარი ანუ არაწმიდაი შეუქმნიეს სიტყუასა ღმრთისასა, ,,რამეთუ ქრისტეს სულნელებანი ვართ ცხოვნებულთა მათ შორის” (2 კორ. 2:15) მოციქულისა პავლესებრ. ხოლო ვინაითგან თითოფერ და მრავალსახე არიან ისარნი ეშმაკისანი და უმარტივესთა ცნობითა ისწრაფის აღშფოთებასა და მაყენებელ ექმნების ჩუეულებისაებრსა მოღუაწებასა ძმათასა შთათესვითა მათდა გულისსიტყუათა შეგინებისა და არაწმიდებისათა, მოვედ და მცირედთა სიტყუათა მიერ საცთური ბოროტისაი გამოვაცხადოთ მადლითა მაცხოვრისა ჩუენისაითა და მარტივნი ცნობითა განვაკრძალნეთ. ,,ყოველნივე უკუე წმიდა არიან წმიდათათვის, ხოლო არაწმიდათა სვინდისიცა და ყოველნივე შეგინებულ არიან” (ტიტე 1:5). და მრავალღონე ეშმაკისა მანქანებანი, რამეთუ ხრწნილებისა და წარწყმედისა მიზეზთა გულისსიტყუათა დასთესავს, რომელნი რეცა სიწმიდისად საგონებელ იყვნენ და ამას ჰყოფს შეტყუვილით უფროის, ვიდრე პირისპირ კუეთებით, რამეთუ რაითა მოსწყვიდნეს და განაყენნეს მოღუაწენი, ვითარ-იგი პირველცა ვიტყოდეთ სათანადოისა და საცხორებელისა წურთისაგან, ესევითართა რათმე აღსძრავს ძიებათა მათ შორის, რომელნი ვერარას შემოიღებენ სახმარსა ცხორებისასა, არამედ ცუდთა რათმე და ურგებთა ცილობათა და მოზრახვათა, რომელთა ჯერ-არს თანაწარხდაი და უგულებელსყოფაი, რამეთუ მითხარ, ჰოი საყვარელო და განკრძალულო, რაი ცოდვაი ანუ არაწმიდებაი აქუს ბუნებითსა რასმე განხუმევასა, ვითარ-იგი ინეის თუ ვინმე ბრალად სახელისდებაი ცხვირთაგან გამომავალისაცა ნვიკრისაი და პირისამიერთა ნერწყუათაი? ამას თანა და მუცლითთაცა განხუმევათაი, რომელნი სიცოცხლისა მიმართ საჭიროდ ეხმარებიან ცხოველსა. მერმეცა უკუეთუ საღმრთოთა ხელთა საქმედ გურწამს კაცი წმიდისა წერილისაებრ, ვითარ შესაძლებელ იყო წმიდათა ხელთაგან ქმნაი საქმისა რაისმე ბიწიანისაი. და უკუეთუ ნათესავ ღმრთისა ვართ წიგნისაებრ სამოციქულოთა საქმეთაისა (17:28), არარაი გუაქუს თავთა შორის თვისთა არაწმიდაი, რამეთუ მხოლოდ მაშინ ოდენ შევიგინებით, რაჟამს სულსაძნაურსა ვმოქმედებდეთ ცოდვასა. ხოლო ოდეს ბუნებითი რაიმე და უნებელი განხუმევაი იქმნეს, მაშინ საჭიროობად ბუნებისად სხუათა მათ პირველმოხსენებულთა თანა შევჰრაცხოთ იგიცა. გარნა ვინაითგან წადიერნი ვინმე მხოლოდ წინააღმდგომად ოდენ მართლიად თქუმულთა, უფროისღა ღმრთისა მიერ ქმნილთა, შემოიღებენ სიტყუასაცა სახარებისასა, ვითარმედ ,,არა შემავალნი შეაგინებენ კაცსა, არამედ გამომავალნი. საჭირო არს, რაითა ესეცა მათი პირუტყუებაი, რამეთუ არა ვთქუა, ვითარმედ ძიებაი, მხილებულ ვყოთ” (ეპისტოლე წმიდისა ათანასესი ამონის მიმართ მონაზონისა, დაახლოებით 356 წ.).

ეპისკოპოს ათანასე ალექსანდრიელის არგუმენტაცია, რომელმაც კაცების მიერ თესლის უნებლიე გამონადენის მაგალითზე ადამიანის ბუნებრივი გამონადენის საკითხი განიხილა, შეუდარებლად სოლიდურად გამოიყურება. თუმცა უნდა ვაღიაროთ, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტორიტეტულ კანონებში ამ საკითხის შესახებ აზრთა სხვადასხვაობაა.

ახლა დაგვრჩა გავარკვიოთ, თუ როგორია ამ საკითხთან დაკავშირებით ეკლესიის ისტორიული პრაქტიკა. ამისათვის განვიხილოთ ერთ-ერთი ყველაზე ადრექრისტიანული დოკუმენტი ე.წ. მოციქულთა დადგენილებები. VI წიგნში (ერესების შესახებ, 27-30) წერია:

,,თუ ვინმე იცავს და ასრულებს იუდეურ წეს-ჩვეულებებს თესლის გამონადენთან, ძილში თესლის დენასთან, ... (ლევიტ. 15: 1-30) დაკავშირებით, დაე მათ გვითხრან, წყვეტენ თუ არა ამ დღეებში ლოცვას, წიგნებთან მიკარებას ან ზიარების მიღებას? თუ იტყვიან, რომ წყვეტენ, მაშინ ცხადია, თვლიან, რომ მათში ამ დროს არ არის სულიწმინდა, რომელიც ყოველთვის მყოფობს მორწმუნეებთან. სოლომონი მართლების შესახებ ამბობს, ყველამ ისე უნდა იცხოვროს, რომ სულიწმინდამ ისინი ძილშიც დაიფაროს, ხოლო როდესაც ძილისაგან ადგებიან, ესაუბროს მათ (იგავთა 6: 22).

თუ შენ, დედაკაცო, მართლაც ფიქრობ, რომ იმ შვიდი დღის განმავლობაში, როდესაც მენსტრუაცია გაქვს, შენში სულიწმინდა არ მოქმედებს, მაშინ გამოდის, რომ თუ ამ დროს მოულოდნელად გარდაიცვლები, სულიწმინდის გარეშე გახვალ ამ ქვეყნიდან და არ გექნება ღმერთის მიმართ კადნიერება და სასოება. მაგრამ სულიწმინდა, ვისი მყოფობაც შემოუსაზღვრელია, მარადიულად შენთანაა, შენ კი საჭიროებ ლოცვას, ევქარისტიაში მონაწილეობასა და სულიწმინდის შენზე მოსვლას, რამდენადაც შენი მდგომარეობა შენი ბრალი არ არის. ვერც კანონიერი ცოლ-ქმრული ურთიერთობა, ვერც მშობიარობა, ვერც სისხლის დენა ან ძილში თესლის გამოყოფა ვერ წაბილწავს ადამიანის ბუნებას და განაშორებს მას სულიწმინდას, გარდა უპატიოსნო და უსჯულო ქმედებისა.

სულიწმინდა ყოველთვის მყოფობს იმათში, ვინც მას იხვეჭს, მყოფობს მანამ, სანამ ისინი ამას იმსახურებენ, ხოლო ვისგანაც ის განეშორება, მათ ბოროტი სული ეპატრონება. დიახ, ადამიანების ერთი ნაწილი წმინდა სულითაა აღვსილი, დანარჩენები კი - უწმინდურით, ექვემდებარებიან ან ერთს, ან მეორეს, რადგან ნუგეშინისმცემელი ვერ ეგუება ტყუილს, ხოლო ბოროტი კი - ჭეშმარიტებას. ჭეშმარიტებაში მყოფნი განშორებული არიან სატანურ სულს და მათში სულიწმინდაა. ვინც სიკეთეს აკეთებს, მასში სულიწმიდა მყოფობს, სიბრძნითა და გონიერებით აღავსებს მას და ბოროტ სულს მასთან მიახლოების ნებას არ აძლევს.

ასე რომ, თუ შენ დედაკაცო, ამბობ, რომ ყოველთვიური სისხლდენისას შენში სულიწმინდა არ არის, მაშინ უწმინდური სულით უნდა იყო აღვსილი, რადგან როდესაც არ ლოცულობ და ბიბლიას არ კითხულობ, უნებლიედ მოუხმობ მას, ვისაც უყვარს უმადურები, მანკიერები, დაუდევრები და მცონარები. თვითონაც ხომ უმადურობის გამო დაავადდა ბოროტი აზრებით და გადაწყვიტა მთავარანგელოზის მაგიერ სატანა გამხდარიყო, ღმერთმა კი ის ღირსებისაგან განძარცვა.

ამიტომ, დედაკაცო, თავი შეიკავე ამაო საუბრებისაგან, ყოველთვის გახსოვდეს შემოქმედი და ილოცე მის მიმართ, რადგან ის უფალია შენი, ყველასი და ყველაფრის. ისწავლე კანონები და არ მიაქციო ყურადღება აკრძალვებს ბუნებრივ განწმენდასთან, კანონიერ ცოლ-ქმრულ შეერთებასთან, მშობიარობასთან ან ნაყოფის მოშლასთან და სხეულის ნაკლთან დაკავშირებით. ასეთი რამეებისათვის ყურადღების მიქცევა უაზრობა და ბრიყვი ადამიანების გამოგონებაა. ვერც ადამიანის დამარხვა, ვერც გარდაცვლილის ძვლები, ვერც კუბო ან ესა თუ ის საჭმელი, ვერც ძილში თესლის გამოყოფა ვერ წაბილწავენ ადამიანის სულს, გარდა ღმერთისადმი უპატივცემულო დამოკიდებულებისა და მოყვასისადმი ჩადენილი უკანონობისა და უსამართლობისა. ვგულისხმობ მხეცურ მოპყრობას ან ძალადობას, ან ნებისმიერ ისეთ რაიმეს, რაც საღმრთო სიმართლის საწინააღმდეგოა, მრუშობასა და სიძვას.

ამიტომ ერიდეთ მათ, ვინც ასეთ რაღაცეებს ყურადღებას აქცევს, რადგან ჩვენ გარდაცვლილებს არ ვთაკილობთ, იმედი გვაქვს, რომ ისინი მკვდრეთით აღდგებიან, არც კანონიერ ცოლ-ქმრულ ურთიერთობას შევურაცხვყოფთ, მაგრამ ისინი მიეჩვივნენ ამ ყველაფრისათვის ცუდი ინტერპრეტაციის მიცემას. ქმრის ცოლთან კანონიერი შეერთება ღმერთის განგებით ხდება, რადგან შემოქმედმა დასაბამიდან შექმნა მამრობითი და მდედრობითი სქესი, აკურთხა ისინი და თქვა: ,,ინაყოფიერეთ და გამრავლდით და აღავსეთ ქვეყანა”. ასე რომ, თუ სქესთა განსხვავება ღმერთის ნებით შეიქმნა კაცობრიობის გამრავლებისათვის, მაშინ აქედან გამომდინარეობს, რომ ქმრის ცოლთან შეერთებაც მისი ჩანაფიქრის თანახმად ხდება...

ამიტომ ქორწინება პატიოსანია და ბავშვების დაბადებაც წმინდა, რადგან კეთილში არაფერია ცუდი. ბუნებრივი განწმენდაც არ არის საძაგელი ღმერთის წინაშე, ვინც ბრძნულად მოაწყო, რომ ქალებს ეს ჰქონოდათ ყოველ ოცდაათ დღეში მათივე ჯანმრთელობისათვის. სახარებაშიც, როდესაც სისხლმდინარე ქალი მაცხოვრის სამოსელს შეეხო რომ გამოჯანმრთელებულიყო, უფალმა კი არ გაკიცხა და დაადანაშაულა ის, არამედ განკურნა და უთხრა: ,,სარწმუნოებამან შენმან გაცხოვნა შენ”.

სხვათა შორის, როდესაც ქალს ბუნებრივი სისხლდენა აქვს, ქმარი არ უნდა შეუერთდეს მას, რადგან უნდა იზრუნოს მის ჯანმრთელობაზე, მასზე ვინც შვილები უნდა შვას; ეს აკრძალულია კანონით (ლევიტ. 18:19 და იეზ. 18:6). ფეხმძიმე ცოლებთანაც არ უნდა ჰქონდეთ ცოლ-ქმრული ურთიერთობა, რადგან მათ უერთდებიან არა შვილების ჩასახვისათვის, არამედ სიამოვნებისათვის. ღმერთისმოყვარე კი ტკბობისმოყვარე არ უნდა იყოს.

ასე რომ, იმის შიშით, რომ წაიბილწებით, ნუ დაიცავთ იუდეველთა სჯულით დაწესებულ აკრძალვებს იმაში, რაც ბუნებრივია ადამიანისათვის, ნუ დაიცავთ იუდეურ გამუდმებულ განბანვებს და განწმედის წესებს მიცვალებულთან შეხების შემდეგ. ამ წესების დაცვის გარეშე შეიკრიბეთ საძვალეებში, იკითხეთ იქ წმინდა წიგნები და ფსალმუნები იმ ქვეყნად გასული მოწამეებისათვის და ყველა წმინდანისათვის, თქვენი ძმებისათვის, რომლებიც უფალთან განისვენებენ”.

როგორც ვხედავთ, ამ დოკუმენტში მშობიარობის შემდგომ პერიოდში და მენსტრუაციის დროს ქალისათვის ზიარების აკრძალვა განხილული და განმარტებულია როგორც სხვადასხვა იუდეური წეს-ჩვეულებების შესრულება, მსგავსად უწმინდური კუბოების, მკვდრების ძვლებისა და ა.შ. შეხების შემდეგ წესების დაცვისა. 27-ე პარაგრაფში ამ აკრძალვას საკმაოდ მკაცრად ეწოდება: ,,ბრიყვი ხალხის ცარიელი და უაზრო გამოგონება”.

ამასთან დაკავშირებით დგება საკითხი, თუ რა კავშირშია ქრისტიანობა ძველი აღთქმის უწმინდურებასთან. საყოველთაოდ ცნობილია ძველი აღთქმის მრავალრიცხოვანი და საკმაოდ რთული წესები მშობიარობის ფიზიოლოგიური პროცესის უწმინდურების შესახებ (ლევიტ. 15:19,25). აგრეთვე გარკვეული სახის საკვების, გარდაცვლილთა სხეულებისა და ზოგიერთი ავადმყოფობის უწმინდურების შესახებ განწესებანი (გამოსვლათა 10: 10-15; ლევიტელთა 11: 24-38 და სხვ.). ეს აკრძალვები გამომდინარეობს იქიდან, რომ მშობიარობა ფიზიოლოგიურად უწმინდურად ითვლება.

ძველ ქრისტიანულ მწერლობაში ვხვდებით ცოლ-ქმრული ცხოვრების უწმინდურების შესახებ განწესებების განმარტებებს. საკმაოდ ხშირად ქრისტიანი მწერლები ამგვარ განწესებებს მორალური ან საგანმანათლებლო მიზნებით ხსნიან (მაგ. კლიმენტი ალექსანდრიელი გამოთქვამს აზრს, რომ ძველი აღთქმა იმიტომ კი არ ითხოვს ცნობილი პროცესების შემდეგ განბანას, რომ ეთაკილება ისინი, არამედ იმიტომ, რომ ის მოასწავებს ნათლისღების დროს განბანას).

მეორე მხრივ, ხშირად გვხვდება ასეთი განწესებების ჰიგიენური მოტივებით ახსნაც. მაგალითად, ზემოთ მოტანილი მოციქულთა დადგენილება თვლის, რომ ძველი აღთქმა ქალებს ცნობილ პერიოდებში უწმინდურად იმიტომ აცხადებს, რომ ხელი შეუშალოს მათ სქესობრივ ურთიერთობას ქმრებთან, რადგან ამ დროს ჩასახული შთამომავლობა ავადმყოფი გამოდის. ასეთივე ახსნას ვხვდებით დიდასკალიაშიც, თეოდორე კვირელთან, ისიდორესა და დიოდორესთან. ნეტარი თეოდორიტე წერს, რომ ,,საჭიროა კანონის განზრახვაში წვდომა, რადგან ხშირად ერთის მაგიერ ის სხვა რამეს ასწავლის. რადგან, თუ მშობიარე უწმინდურია, მაშინ გამოდის ფეხმძიმეც უწმინდურია. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ კანონი უბრძანებს ქალს დაისვენოს დიდი შრომისა და საშინელი ტკივილების გადატანის შემდეგ. მაგრამ უბრალოდ რომ ებრძანებინა ასეთი რამ, მაშინ ქმრები ვერ შეიკავებდნენ თავიანთ სურვილებს. ახლა კი, როდესაც იციან, რომ ნამშობიარები უწმინდურია, გაურბიან ცოლ-ქმრულ ურთიერთობას, რათა უწმინდურება მათზეც არ გადმოვიდეს. ამგვარად, კანონი სიტყვა ,,უწმინდურებით ხორციელ სურვილებს აქრობს”.

თუმცა მოცემულ შემთხვევაში ჩვენთვის მნიშვნელოვანია მშობიარობის უწმინდურობის შესახებ არა ძველი აღთქმისეული განწესების წარმომავლობა, არამედ ორი საკითხის დადგენა: პირველი ის, რომ ძველ აღთქმაში უწმინდურობა პიროვნულ ცოდვილობასთან არ არის დაკავშირებული და მეორე, რომ ძველი ქრისტიანული მწერლობისათვის, რომელიც ძველი აღთქმისეულ განწესებებს განმარტავს, უცხოა აზრი რაიმე სახის არსობრივი ანუ სუბსტანციური უწმინდურების შესახებ.

ქრისტიანობა ასწავლის, რომ სიკვდილი დამარცხებულია და უარყოფს ძველ აღთქმისეულ გაგებას ადამიანის ბუნებრივი გამონადენების არსობრივად უწმინდურების შესახებ. იგი უარყოფს უწმინდურების შესახებ ძველ აღთქმისეულ სწავლებასაც. ქრისტე ყველა ამ განწესებას ადამიანის გამოგონილად აცხადებს, თვითონაც არღვევს მათ და მოციქულებსაც აძლევს მათი დარღვევის ნებას (მათე 15:1-2-; მარკ. 7:2-5; ლუკა 11:38-41; იოანე 3:25 და სხვა). პავლე მოციქული ქრისტეს იმოწმებს და კატეგორიულად უარყოფს სუბსტანციური, ობიექტური უწმინდურობის საერთოდ არსებობის შესაძლებლობასაც კი: ,,ვიცი და მრწამს უფლის იესუს მიერ, რამეთუ არარაი შეგინებულ არს თავით თვისით,,, - წერს ის რომაელებს (14:14; საქმე 10:14-15). უწმინდურების შესახებ სწავლების წყარო სუბიექტური, წმინდად ადამიანური შეხედულება და წარმოდგენაა, რომელიც ჩვენთვის სულერთი ვერ იქნება და ანგარიში უნდა გავუწიოთ: ,,გარნა თუ რომელი-იგი შე-ვინმე-ჰრაცხოს შეგინებულად, იგი არს შეგინებულ”(იქვე).

ამიტომ მოციქულები, ერთი მხრივ, მხედველობაში იღებენ უწმინდურობის შესახებ ცრურწმენას და რადგან ეშინიათ ვინმე არ აცდუნონ (რომ. 14:20), ხანდახან თვითონაც ასრულებენ განწმენდის ზოგიერთ წესს (საქმე 21:24-26), ხოლო, მეორე მხრივ, ზომებს იღებენ ამ ცრურწმენის აღმოსაფხვრელად, როგორც თავიანთ ეპისტოლეებში მოცემული შეგონებების სახით (რომ.14:14-20; 1კორ. 6:13; კოლ. 2:20-22 და სხვა), ასევე კრებების დადგენილებების ფორმითაც (საქმე 15: 29; 21:25).

თუმცა ახალი აღთქმა საერთოდ უარყოფს უწმინდურობის ამგვარ გაგებას და მეტად აღარ ეხება მშობიარეების უწმინდურობის შესახებ საკითხს. ასე რომ ეს საკითხი მოციქულების შემდგომი პერიოდის ნაწერებში გადაწყვეტილია ზოგადიდან კერძოს გამოყვანის მეთოდით: თუ ქრისტიანული სწავლება ყოველგვარ ფიზიოლოგიურ უწმინდურებას უარყოფს, მაშინ მშობიარობაშიც არ არის არავითარი უწმინდურობა. ირიბად ამის დადასტურება ისაა, რომ იყო რა ძველ დროში ამგვარი შეხედულება, ეკლესიაში ქალები ისევე თავისუფლად დაიშვებოდნენ საკურთხეველში, როგორც კაცები.

საჭიროა ასევე მოვიტანოთ წმ. იოანე ოქროპირის სიტყვები ქალების პერიოდული უწმინდურების შესახებ, რომ ,,ეს ჭეშმარიტად არც ცოდვაა და არც უწმინდურება:, რადგან წმ. თეოდორიტე კვირელის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ყველაფერი ის, რაც ბუნებრივად ხდება, უწმინდური არ არის, უწმინდურია მხოლოდ ცოდვის ნებელობა: ,,საიდანაც ჩანს, რომ არაფერია ბუნებრივად უწმინდური. ღმერთმა ხომ დაარქვა ერთს უწმინდური, მეორეს კი წმინდა რაღაც განსაკუთრებული მიზეზის გამო... ჩვენ კი აქედან შევიცნობთ იმასაც, თუ როგორი ბოროტებაა ცოდვა, რადგან მისგანაა ნამდვილი წაბილწვა”.

ღირსი ეფრემ ასურიც მოციქულთა დადგენილების სულისკვეთებით განიხილავს სახარების ეპიზოდს ,,სისხლმდინარე ქალის შესახებ”:

,,ვინც მოდიოდა მასთან, როგორც ადამიანთან, შეიგრძნობდა მისი ადამიანური ბუნების შეხებას, ხოლო ვინც მასთან მიდიოდა როგორც ღმერთთან, იღებდა მისგან თავისი მწუხარების განკურნებას... მისგან გამოსული ძალა შეეხო შებილწულ საშოს, რადგან თვითონ ქალი არ იყო შებილწული. ზუსტად ასევე, უფლის ღვთაებრიობა არ შებილწულა კურთხეულ საშოში ყოფნით, რადგან ქალწული კანონითაც და კანონის გარეშეც უფრო წმინდაა, ვიდრე ის ქალი, რომელიც თავისი ჭარბი სისხლით ზიზღს იწვევდა გარშემომყოფებში... უფლის მტრებს სურდათ ეს შემთხვევა ლოდად საცდურებისად გადაექციათ და ამბობდნენ: არ იცის კანონი, რადგან კანონით უწმინდური ქალი შეეხო მას, მან კი არ განაგდო იგი... არ არსებობს რაიმე უწმინდური გარდა იმისა, რაც ჩირქს სცხებს ცხოვრებას თავისუფლებაში”.

თუ კანონიკური დოკუმენტებიდან და წმ. მამათა ნაწერებიდან უფრო თანამედროვეობისაკენ (XVI-XVIII საუკუნეები) გადავინაცვლებთ, ვნახავთ, რომ აქ მეტია კეთილგანწყობა მშობიარობის შესახებ ძველი აღთქმისეული შეხედულებებისადმი, ვიდრე ახალი აღთქმისეულისადმი. მაგალითად, რუსულ დიდ კურთხევანში არის მთელი რიგი ლოცვებისა მშობიარობის ბიწისაგან გასათავისუფლებლად. ასეთებია ,,ლოცვები ქალისათვის მშობიარობის პირველ დღეს”, ,,ჩვილის სახელდების ლოცვა მერვე დღეს“, „მეორმოცე დღის ლოცვა მშობიარე ქალისათვის“, ,,ლოცვა ქალისათვის მშობიარობის შემდეგ”, ,,ლოცვა ძილში დაცემისათვის”. წიგნი თითქოს უბრუნდება უწმინდურობის ძველ აღთქმისეულ გაგებას. ლოცვების ავტორები უწმინდურად მიიჩნევენ არა მხოლოდ მშობიარეს, არამედ იმასაც, ვინც მას შეეხება. მშობიარე ქალი კი ორმოცი დღის განმავლობაში ზიარებაზე არ დაიშვება. წიგნში არის მთელი რიგი ლოცვებისა იმ ცხოველებისაგან წაბილწულთათვის, რომლებიც ძველ აღთქმაში უწმინდურებად ითვლებოდნენ, წყლის, ღვინის, ზეთის, ხორბლის, ჭურჭლისა და თვით ადამიანისაც, რომელიც უწმინდურ ცხოველს შეჭამს.

ათასგვარი დამხმარე სახელმძღვანელოების ავტორები ამგვარი ძველი აღთქმისეული პოზიციიდან გამომდინარე, მომავალ მღვდელმსახურებს უცხადებენ, რომ მენსტრუალური ციკლისა და მშობიარობის შემდგომ პერიოდში ქალი არსობრივად უწმინდურია და ამიტომ მას აკრძალული აქვს საიდუმლოებებში მონაწილეობა, ხატების მთხვევა და ტაძარში შესვლაც კი: ,,ქალი, რომელიც მშობიარობის შემდგომი განწმენდის პერიოდში იმყოფება და მას არ წაკითხვია ,,მეორმოცე დღის” ლოცვები, არა მხოლოდ წმ. საიდუმლოებებში ვერ მიიღებს მონაწილეობას, არამედ ტაძარშიც ვერ შევა. იგივე ეხება ქალებს, რომლებიც ფიზიოლოგიურად უწმინდურ მდგომარეობაში იმყოფებიან. თუმცა, ზოგიერთის აზრით, გამონაკლის შემთხვევაში მღვდლის გადაწყვეტილებაზეა დამოკიდებული შეასრულოს ასეთ დროს ქორწინების წესი თუ გადადოს ის”.

თანამედროვე საეკლესიო პრაქტიკა ცოტა სხვაგვარ სურათს ხატავს. ქალებს, რომლებიც საეპარქიო სამმართველოში და სამრევლოში მუშაობენ, არავინ უდგენს სამუშაოზე გამოცხადების ისეთ გრაფიკს, რომელიც მათ ფიზიოლოგიურ ციკლზეა დამოკიდებული. სემინარიების სალოტბარო და ხატწერის განყოფილებებზეც ,,კრიტიკული დღეების” დადგომა არ ითვლება საპატიო მიზეზად მეცადინეობების, რეპეტიციების ან მსახურების გაცდენისათვის. დიაკონი ანდრეი კურაევი ამას თანამედროვე ჰიგიენური საშუალებების დამსახურებად მიიჩნევს: ,,მოხდა ჰიგიენური რევოლუცია. გასულ საუკუნეებში არც შხაპი იყო და არც ქვედა საცვლები. სისხლის ლაქების ადგილი კი ტაძარში ნამდვილად არ არის. ამას დავუმატოთ, ბოდიში და სუნი (მეოთხე საუკუნეში ღირსი მაკარი ეგვიპტელი ასე გადმოგვცემდა ისაია წინასწარმეტყველის სიტყვებს: ,,მთელი თქვენი სიმართლე არის როგორც ქალის ჩვრები მენსტრუაციის დროს”.

სერბეთის პატრიარქი პავლეც საუბრობს ამის შესახებ: ,,ბოლოს იმ აზრამდე მივიდნენ, რომ ასეთ მდგომარეობაში მყოფი ქალები ეკლესიაში არ უნდა შევიდნენ... შესაძლებელია იმ სუნის გამოც, რომელსაც ორგანიზმის გაწმენდის დროს ხრწნადი მატერია გამოსცემს”. პატრიარქი პავლე ასკვნის, რომ ,,ქალის ყოველთვიური განწმენდა არ ხდის მას რიტუალურად, ლოცვითად უწმინდურს. ეს უწმინდურება მხოლოდ ფიზიკური, სხეულებრივია, ისეთივეა, როგორც სხეულის სხვა ორგანოებიდან გამონადენი. გარდა ამისა, რამდენადაც თანამედროვე ჰიგიენურ საშუალებებს შეუძლიათ ეფექტურად წინაღუდგნენ იმას, რომ სისხლის შემთხვევით დაწვეთებით ტაძარი წაიბილწოს და შეუძლიათ გამონადენი სისხლის სუნის განეიტრალებაც, მიგვაჩნია, რომ ყოველთვიური განწმენდის დროს, აუცილებელი სიფრთხილის დაცვითა და ჰიგიენური ზომების მიღებით, ქალს შეუძლია ეკლესიაში მოსვლა, ხატების მთხვევა, ანტიდორისა და ნაკურთხი წყლის მიღება, ისევე როგორც გალობა”. მიუხედავად ასეთი საღვთისმეტყველო დასკვნისა, პატრიარქი პავლე ზიარებასთან დაკავშირებით რიგორისტულ აზრს გამოთქვამს: ,,ასეთ მდგომარეობაში მყოფი ქალისათვის ზიარება არ შეიძლება და თუ ის მოუნათლავია, ამ პერიოდში ვერ მოინათლება. მაგრამ თუ სასიკვდილოდაა ავად, შეუძლია ეზიაროს და მოინათლოს კიდეც.”

დასკვნა

თუ შევაჯამებთ ჩვენს მიმოხილვას, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მენსტრუაციის დროსა და მშობიარობის შემდგომ პერიოდში ქალის ზიარებისათვის არავითარი არსობრივი, დოგმატური ან კანონიკური დაბრკოლება არ არსებობს. მითუმეტეს შეიძლება ეს ითქვას ტაძარში მისვლის, ხატების მთხვევისა და ანტიდორის მიღების შესახებ. ამ სფეროში აკრძალვები მოდის იუდეური სჯულის აღსრულების ძველი აღთქმისეული ტრადიციიდან, რასაც ქრისტიანობასთან არავითარი კავშირი არა აქვს. მოციქულების პირველმა კრებამ დაადგინა: ,,რამეთუ ჯერ-უჩნდა სულსა წმინდასა და ჩუენცა, რაითა არარაი უმეტესი ტვირთი დავდვათ თქუენ ზედა, გარნა რომელნი ესე სასწრაფო არიან. განშორებად თქუენდა ნაკერპავისაგან და სისხლისა, დამშთვარისა და სიძვისა და რაოდენი არა გნებავს რაითა გეყოს თქუენ, სხუასა ნუ უყოფთ, რომელთაგან დაიმარხენით თავნი თვისნი, კეთილსა იქმოდეთ და ცოცხლებით იყვენით“ (საქმე 15: 28-29). სამწუხაროდ, მრავალი საეკლესიო მოღვაწის აკრძალვით პოლიტიკაზე სათანადო ჰიგიენური საშუალებების არარსებობამაც მოახდინა ზეგავლენა. დღეს კი ქალებს შეუძლიათ თვითონ გადაწყვიტონ ამ დღეებში ზიარების საკითხი, როგორც დიდი წმინდანი, რომის პაპი გრიგოლ დიოლოგოსი გვირჩევს, როდესაც პასუხობს ანგლების მთავარეპისკოპოს ავგუსტინეს შეკითხვას (ეს რჩევა იქნება ჩვენი პატარა ნაშრომის ეპილოგი):

,,ავგუსტინეს შეკითხვა: შეიძლება თუ არა ფეხმძიმე ქალის მონათვლა და ბავშვის შეძენის შემდეგ რამდენ ხანში შეეძლება მას ეკლესიაში შესვლა? დაბადებიდან რამდენი ხნის შემდეგ შეიძლება ბავშვი მოინათლოს...? ქალის მშობიარობიდან რამდენი ხნის შემდეგ შეუძლია ქმარს ცოლთან სქესობრივი ურთიერთობა? შეუძლია თუ არა ქალს ეკლესიაში შესვლა ან ზიარების მიღება მენსტრუალური ციკლის დროს? შეუძლია თუ არა კაცს, რომელსაც სქესობრივი ურთიერთობა ჰქონდა ცოლთან, შევიდეს ეკლესიაში ან მიიღოს ზიარება მანამ, სანამ განიბანება? ყველაფერ ამის ცოდნა აუცილებელია გაუნათლებელი ანგლი (ინგლისელი-მთარგმ.) ხალხისათვის.

გრიგოლ დიდი პასუხობს: ძმაო, დარწმუნებული ვიყავი, რომ ამ კითხვებს დამისვამდი და უკვე მოვამზადე მათზე პასუხი. ეჭვი არ მეპარება, რომ შენ უბრალოდ გსურს ჩემმა პასუხმა დაგიდასტუროს შენი აზრები და წინათგრძნობები. მართლაც, რატომ არ შეიძლება ფეხმძიმე ქალის მონათვლა, მისი ფეხმძიმობა ხომ ცოდვა არ არის ყოვლისშემძლე ღმერთის წინაშე? როდესაც ჩვენმა წინაპრებმა შესცოდეს სამოთხეში, მათ დაკარგეს ღმერთისაგან მათთვის მინიჭებული უკვდავება, მაგრამ ღმერთს ხომ არ უნებებია ამ ცოდვის გამო მთელი კაცთა მოდგმის განადგურება. მან კაცს უკვდავება წაართვა მისი საქციელის გამო, მაგრამ დაუტოვა მამაკაცური უნარი შთამომავლობის გასაგრძელებლად. მაშ იმან, რაც ადამიანს თვით ღმერთისაგან მიენიჭა, რატომ უნდა შეუშალოს მას ხელი წმ. ნათლობის მადლის მიღებაში? უკიდურესად არაგონიერი იქნებოდა ეს საიდუმლო, რომელიც ადამიანის ყოველგვარ ბრალს წარხოცავს, ასეთ მიზეზზე დამოკიდებული გაგვეხადა.

მშობიარობიდან რამდენი დღის გასვლის შემდეგ შეუძლია ქალს ეკლესიაში შესვლა? ძველი აღთქმიდან შენთვის ცნობილია, რომ ასეთ დროს ქალმა ეკლესიაში შესვლისაგან თავი უნდა შეიკავოს ოცდაცამეტი დღის განმავლობაში, თუ მას ვაჟი ეყოლება და სამოცდაექვსი დღის განმავლობაში, თუ გოგონა ეყოლება (ლევიტ. 12: 4-5). თუმცა ეს სხვაგვარად უნდა გავიგოთ. ქალი რომ ეკლესიაში შევიდეს მშობიარობიდან თუნდაც ერთი საათის შემდეგ იმისათვის, რომ ღმერთს მადლობა უთხრას, ამით ის არ შესცოდავს; ცოდვა ხომ სხეულებრივი სიამოვნებაა და არა ტანჯვა. ცოლ-ქმრული ურთიერთობა სიამოვნებაა, ხოლო მშობიარობა ტანჯვა, ამიტომ უთხრა ღმერთმა პირველ დედას: ,,ტკივილებით შობ”. თუ ავუკრძალავთ ნამშობიარებ ქალს ეკლესიაში შესვლას, ეს ნიშნავს, რომ მშობიარობა ცოდვისათვის სასჯელად მიგვაჩნია.

ასევე არაფერმა უნდა დაგაბრკოლოს ნამშობიარები ქალის ან მისი ბავშვის მონათვლისაგან თუ მათ სიკვდილი ემუქრება, თუნდაც რომ ეს იყოს სწორედ მშობიარობის დროს და ბავშვის დაბადებისთანავე. რადგან თუ წმ. საიდუმლოს წყალობა თანაბრად ეძლევა ყველა ცოცხალსა და ჯანმრთელს, მით უმეტეს დაუყოვნებლივ უნდა მივანიჭოთ ის მათ, რომელთაც სიკვდილი ემუქრებათ, რადგან აღდგომის საიდუმლოსათვის მომზადების უფრო შესაფერისი დროის ლოდინში შეიძლება საერთოდ მკვდრეთით აღდგომის გარეშე დავტოვოთ მათი სულები.

არ უნდა ავუკრძალოთ ქალებს მენსტრუალური ციკლის დროს ეკლესიაში შესვლა, რადგან მისი დანაშაული არ არის იმაში, რაც მას ბუნებრივად, თავისი ნებისაგან დამოუკიდებლად აქვს. ჩვენ ხომ ვიცით, რომ ქალი, რომელიც სისხლდენით იტანჯებოდა, მიუახლოვდა უფალს, შეეხო მის სამოსელს და ის მყისვე განიკურნა (მათე 9:20). თუ ამ ქალს, რომელსაც სისხლდენა ჰქონდა, შეეძლო შეხებოდა უფლის სამოსელს, მაშინ რატომ არ შეიძლება მენსტრუაციის პერიოდში ქალი უფლის ტაძარში შევიდეს?.. თუ იმ ქალის კადნიერება, რომელიც უფლის ტანსაცმელს შეეხო, გამართლებული იყო, მაშინ რატომ არა აქვს ნება ყველა ასეთ მდგომარეობაში მყოფ ქალს იგივე გააკეთოს?

არ შეიძლება ასეთ დროს ქალს ავუკრძალოთ მიიღოს წმ. ზიარება. თუ ის ვერ გაბედავს მის მიღებას უდიდესი მოწიწების გამო, ეს საქებარია, მაგრამ თუ მიიღებს, ამით ცოდვას არ ჩაიდენს... ქალის მენსტრუაცია ცოდვა არ არის, რადგან მისი ბუნება ასეა მოწყობილი... მიანდეთ ეს თვით ქალის საკუთარ გადაწყვეტილებას და თუ ის მენსტრუაციის დროს არ გაკადნიერდება მიეახლოს უფლის წმ. სისხლისა და ხორცის საიდუმლოს, მაშინ ის შექების ღირსია. მაგრამ თუ ღვთისმოსავ ცხოვრებას მიჩვეული ქალი მოინდომებს ზიარების მიღებას, მაშინ, როგორც უკვე ვთქვით, ხელი არ უნდა შევუშალოთ. თუ ძველ აღთქმაში განხილულია გარეგნული გარემოებები, ახალ აღთქმაში მთავარი ყურადღება ეთმობა არა გარეგნულს, არამედ შინაგანს და სასჯელის დადებაც უდიდესი სიფრთხილით ხდება... თუ ვერავითარი საჭმელი ვერ წაბილწავს იმას, ვისი სულიც ხრწნას არ დაქვემდებარებია, მაშინ რატომ უნდა ჩაითვალოს უწმინდურებად ის, რაც სუფთა სულის მქონე ქალის ბუნებიდან გამომდინარეობს?”

მღვდელი გიორგი ჩისტიაკოვი
მოსკოვის საპატრიარქო
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

,,თუ საბჭოთა ხელისუფლების მიერ შეწყნარებულ და აღიარებულ ეკლესიაში ამ ხელისუფლების მიერ აღზრდილი ახალი კადრები მოვლენ ... თავიდან ისინი ხარბად დაეწაფებიან და შეისწავლიან სხვადასხვა თვალსაზრისს, გაიაზრებენ პრობლემებს, დაესწრებიან ღვთისმსახურებებს და ა.შ. რაღაც მომენტში კი, როდესაც თავს ნამდვილ ეკლესიურ ადამიანებად იგრძნობენ, ანტინომიური აზროვნებისათვის სრულიად მოუმზადებლები, იტყვიან: მოცემული საკითხის შესახებ რამდენიმე შეხედულება არსებობს, რომელია მათგან ჭეშმარიტი? რადგან ერთდროულად რამდენიმე აზრი ჭეშმარიტი ვერ იქნება და თუ რომელიღაც მათგანი ჭეშმარიტია, მაშინ დანარჩენები უნდა ამოიძირკვოს, როგორც ცრუ აზრები. თავიდან ისინი შეეკითხებიან ეკლესიას, რადგან მიაწერენ მას მათთვის ჩვეულ უცდომელობას, მაგრამ მალე თვითონ დაიწყებენ საუბარს ეკლესიის სახელით, რადგან უკვე თვითონ არიან ეკლესიის უცდომელობის განსახიერება. თუ ისინი გულისგამაწვრილებელი და განუსაზღვრელი მარქსისტული მსოფლმხედველობის სფეროში ერესომანიის ვნებით იყვნენ შეპყრობილი და მოწინააღმდეგეებს ანადგურებდნენ, მართლმადიდებლური სწავლების სფეროში უფრო გაძლიერებულად დაიწყებენ ერესების ამოძირკვას და უფრო მეტად გახდებიან ორთოდოქსულობის დამცველები. ანუ, ხუმრობით რომ ვთქვათ, პირჯვრის არასწორად გამოსახვისათვის დაგვაჯარიმებენ, ცოდვების აღსარებაზე უარის თქმისათვის სოლოვკების ბანაკებში გადაგვასახლებენ, ხოლო თავისუფალი აზრისათვის კი სიკვდილს მოგვისჯიან. აქ ვერავითარი ილუზია ვერ გვექნება. რუსეთში სახელმწიფოს მიერ ეკლესიის აღიარებისა და მისი შინაგანი წარმატების ზრდის შემთხვევაში მას არ უნდა ჰქონდეს იმედი, რომ ეყოლება სხვა კადრები, გარდა უკრიტიკო, ავტორიტეტის დოგმატური გაგების სულისკვეთებით აღზრდილი ადამიანებისა. ეს კი ნიშნავს, რომ თავისუფლება მრავალი წლის განმავლობაში ჩაკვდება და იქნება ახალი სოლოვკები, ციხეები და ტყვეთა ბანაკები მათთვის, რომლებიც ეკლესიაში თავისუფალი აზრის მომხრე არიან. ეს კი ნიშნავს, რომ იქნება ახალი დევნა და იქნებიან ახალი მოწამეები და აღმსარებლები.

ასეთი პერსპექტივა შეიძლებოდა სრული სასოწარკვეთილების მიზეზი გამხდარიყო, თუ მის პარალელურად არ გვწამს, რომ ნამდვილი, ქრისტესმიერი ჭეშმარიტება ყოველთვის თავისუფლებასთანაა კავშირში, რომ საშინელ სამსჯავრომდე თავისუფლება ბოლომდე არ გაქრება ეკლესიაში და რომ ამქვეყნად ჩვენს ყოფნას ამ არნახულ თავისუფლებაში, პროვიდენციალური ხასიათი აქვს და გვამზადებს განსაცდელში მედგრად დგომისა და ღვაწლისათვის”...

მონაზონი მარიამი. ეკლესიის აწმყო და მომავალი. მოხსენება წაკითხულია პარიზში 1936 წელს.

გატეხილი ტელევიზორი

ცოტა ხნის წინ ასეთი შემთხვევა მიამბეს. ერთი ხანშიშესული, ავადმყოფი და ცხოვრებისაგან ძალიან გადაღლილი ქალის სახლში, რომელსაც ერთადერთი, ფსიქიკურად ძალიან მგრძნობიარე 15 წლის ვაჟი ჰყავდა, სტუმარი მივიდა. ეს იყო მოსკოვის ერთ-ერთი ტაძრის სტიქაროსანი თუ მედავითნე, აგრეთვე რომელიღაც მონასტრის თითქმის მორჩილი, არა უმეტეს 22 წლისა. მივიდა, დაინახა ტელევიზორი (ის სწორედ ჩემ მიერ აღწერილ ამბამდე რამდენიმე დღით ადრე თავისი ნაგროვები პენსიით იყიდა დიასახლისმა) და განაცხადა: ,,ეს ტელევიზორი სასწრაფოდ უნდა მოაშოროთ აქედან. სწორედ იმიტომაც ავადმყოფობთ, რომ ეს სატანური მოწყობილობა გიდგათ სახლშიო”. თქვეს და გააკეთეს. სტუმარმა და დიასახლისის ვაჟმა ხელი სტაცეს ტელევიზორს, ქუჩაში გაიტანეს საეკლესიო გალობის მიმსგავსებული სიმღერის თანხლებით და რკინის ჯოხებით დაამტვრიეს სწორედ ისე, როგორც ფსალმუნშია ,,ნეტარ არს, რომელმან შეიპყრნეს ჩვილნი შენნი და შეახეთქნეს კლდესა!” (ფს. 136:9). ავადმყოფი, ღარიბი, ცხოვრებისაგან დაბეჩავებული და საშინლად ნევროზიანი მასწავლებელი კი ტელევიზორის გარეშე დარჩა. მისი ვაჟი თავზარდაცემული იღვიძებს მეორე დილით, რადგან მიხვდა, რომ წინა დღეს ქრისტიანიდან სასტიკ და უზნეო წარმართად გადაიქცა.

ამ ამბავს არ მოვყვებოდი, მასში ზუსტად რომ არ იყოს ასახული, თუ რა როლს თამაშობს ეკლესია ჩვენს ცხოვრებაში. ამას წინათ მოსკოვის ერთ-ერთი ტაძრის ეზოში წიგნებს წვავდნენ. არა აქვს მნიშვნელობა კონკრეტულად ვის წიგნებს და ის მიზეზი, რომ წიგნები თეოსოფიური შინაარსისა იყო, ამ ფაქტს უფრო მისაღებს არ ხდის. ადამიანების, წიგნების, ტელევიზორის და ა.შ განადგურება, ყოველთვის განადგურება იქნება. მისი დახმარებით შეუძლებელია რაიმე კარგის მიღწევა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ წიგნებში დადებითი არაფერი წერია და ტელევიზორში კი წესიერს არაფერს აჩვენებენ. განადგურებას არა მხოლოდ აგრესია ახლავს თან, არამედ მასში ზეობს აგრესია, ხოლო იქ კი, სადაც აგრესიაა, არ არის და ვერც იქნება ადგილი ქრისტიანობისათვის. იესო გვაძლევს მშვიდობას, ამიტომ ქრისტიანს არ შეუძლია არ იყოს მშვიდობისმყოფელი, ჩვენი სარწმუნოება გვთავაზობს ყველაზე რთული საკითხებისა და პრობლემების მშვიდობიანი და არაძალადობრივი გადაწყვეტის გზას, ისეთ შემთხვევებშიც კი, როდესაც თითქოს მშვიდობიანი გზის მოძებნა შეუძლებელია.

415 წელს ალექსანდრიაში ბრბომ ხომ ნაწილ-ნაწილ დაგლიჯა იპათია, ქალი ფილოსოფოსი, მათემატიკოსი და პედაგოგი, ანტიკური მეცნიერებისა და კულტურის უკანასკნელი წარმომადგენელი? კონსტანტინოპოლში კი ასეთივე ბრბო სიცილით, ყიჟინითა და ლიტურგიკული ჰიმნების გალობით წვავდა ანტიკური ავტორების გრაგნილებსა და კოდექსებს? იქნებ სწორედ ასე მოქცევაა საჭირო? არ გასულა ამის შემდეგ ხუთი ასწლეულიც კი და იმავე კონსტანტინოპოლში ფოტიმ, თუმცა ის არ იყო ბრბოს უსაქმური წარმომადგენელი, არამედ პატრიარქი და წმინდანი, შექმნა თავისი მირიობიბლიონი (ათასწიგნეული), ხოლო სწავლულმა ბერებმა კი სწორედ იმავე ალექსანდრიიდან, სადაც ფსევდოქრისტიანების გამხეცებულმა ბრბომ იპათია მოკლა, დაიწყეს ელინური კულტურისა და ალექსანდრიის ბიბლიოთეკის შესწავლა.

20 წლის წინათ, როდესაც ვმუშაობდი დისერტაციაზე პავსანიუსისა და მისი ,,ელადის აღწერილობის” შესახებ, ყურადღება მივაქციე, რომ ნაშრომის ერთ-ერთი ყველაზე სანდო ხელნაწერი კუნძულ კრეტაზე იყო გადაწერილი ვინმე მღვდელ იოანეს მიერ, რომელიღაც ჩვენამდე მოუღწეველი ორიგინალიდან. Pპავსანიუსის ნაშრომი თანამედროვე გამოცემით ორ სქელტანიან ტომს შეადგენს და ასეთი მოცულობის ტექსტის ხელით გადაწერას დროც სჭირდებოდა და უზარმაზარი შინაგანი მოთხოვნილებაც. რადგან მამა იოანემ ასეთი სამუშაო შეასრულა, ესე იგი, არ ფიქრობდა, რომ წიგნი, რომელიც წარმართული ცივილიზაციის შესახებ მოგვითხრობს, მხოლოდ და მხოლოდ დაწვას იმსახურებდა.

სხვისი ტელევიზორი მხოლოდ ერთმა ბიჭმა დაამტვრია, ხოლო ათასობით ახალგაზრდა კი დღეს მის შეხედულებებს იზიარებს: მათ იპათიას მკვლელობაში მონაწილეობა არ მიუღიათ, მაგრამ უფრო ამართლებენ მის მკვლელებს, ვიდრე უარყოფენ მათ გზას. ისინი არ დადიან კონსერვატორიაში, არ უსმენენ ბახს, რადგან ის პროტესტანტი იყო, არ კითხულობენ ლევ ტოლსტოის, რადგან სინოდმა ის ანათემას გადასცა, ჩეხოვი კი უღმერთო იყო, არ კითხულობენ არც ლექსებს, არც პროზას, არამედ მხოლოდ სირიელი მამების ასკეტურ ნაშრომებსა და ოპტინის უდაბნოს გამოცემებს. აბბა დოროთეს ნაშრომებში ცუდი არაფერია, მაგრამ მათი კითხვისას ასკეტური ნაწერების სიყვარულთან ერთად რაღაცნაირად ითვისებენ კულტურის მიმართ სიძულვილს, რადგან კულტურა, როგორც მათ ეჩვენებათ, მართლმადიდებლობის ჩარჩოებში არ ჯდება. რატომ? მონაზონმა მარიამმა, რომელიც 1945 წლის 31 მარტს ნაცისტურ საკონცენტრაციო ბანაკ რავენსბრიუკში მოწამეობრივად აღესრულა, ძირითადად უკვე გასცა პასუხი ამ შეკითხვას. ჩვენ თავისუფლების არარსებობის პირობებში გაზრდილები, გარდავიქმენით: თავისუფლების უქონლობა ჩვენი არსებობის ჩვეული გარემო გახდა და ამიტომ თავიუსფლების პირობებშიც კი ხელოვნურად ვქმნით გარემოს, რომელშიც არ არის თავისუფლება.

მტრების ძიება

ალექსანდრიაში 415 წელს არსებული სიტუაცია ძალიან ჰგავს დღევანდელობას. აკრძალული და დევნილი, ყოველ შემთხვევაში, ხელისუფლების მიერ არარეკომენდებული ქრისტიანობა უცბად გადაიქცა უმრავლესობის რელიგიად, რომელსაც ხელისუფლება ელოლიავება. გუშინდელი წარმართები სხვადასხვა მიზეზით ქრისტიანები ხდებიან (ზოგიერთი გაუცნობიერებელი კონფორმიზმის, ზოგი კი კარიერისტული მოსაზრებების გამო რაღაც შინაგანი იმპულსების გამოისობით), მაგრამ, მართალია, მათ გარეგნულად მიიღეს ქრისტიანობა, უპირველესად, როგორც ქცევის სტილი და გარკვეული წესებისა და კანონების კომპლექტი, თუმცა ჯერ არ ძალუძთ ღმერთს გული გაუხსნან და მისკენ იარონ. მათ მიიღეს ქრისტიანობა არა როგორც რწმენა, არამედ სწორედ როგორც იდეოლოგია, რაღაც ახალი მსოფლმხედველობა, ცხოვრების ახალი სტილი და მორალი. ქრისტიანობის ,,პროპაგანდისათვის” ისინი მექანიკურად იმავე ,,მეთოდებს” იყენებენ, რომლებსაც ჯერ კიდევ გუშინ ხელისუფლება ეკლესიასთან საბრძოლველად იყენებდა. ამ მეთოდებს იმიტომ კი არ იყენებენ, რომ ეკლესიისათვის ბოროტის გაკეთება უნდათ, არამედ მხოლოდ იმიტომ, რომ არც კი იციან სხვა მეთოდების არსებობის შესახებ.

პირველ რიგში, ისინი ქრისტიანობას ერთადერთ სწორ მსოფლმხედველობად აცხადებენ ანუ მას, როგორც იდეოლოგიას, აღიქვამენ. არა მართლმადიდებლობას, რომლის შესახებაც ჯერ არაფერი იციან, არამედ მისი მრავალი ფორმიდან მხოლოდ იმას, რომელიც არცთუ დიდი ხნის წინ საკმაოდ ზედაპირულად აითვისეს. ჩვენს შემთხვევაში ხდება მარქსიზმისა და მეცნიერული ათეიზმის, ხოლო გვიანდელ ანტიკურ ხანაში კი - რომის იმპერატორის კულტის მექანიკური ჩანაცვლება მართლმადიდებლობით.

მეორე, ისინი ყველას, ვინც მათ თუნდაც რაღაც წვრილმანებში არ ეთანხმება, მაშინვე ერეტიკოსად შერაცხავენ. ამასთან, როგორც ადრე ვწერდი, წეს-ჩვეულებებსა და ადგილობრივ ტრადიციას იღებენ როგორც დოგმატებს დ ამიტომ ყველაფერს, რაც ამ ტრადიციის ჩარჩოებში არ თავსდება, არამართლმადიდებლობად აცხადებენ. ერეტიკოსების რიცხვში თითქმის მექანიკურად ხვდებიან პატრიარქებიც კი კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის, ბულგარეთისა და სხვა, რადგან ისინი ახალი კალენდრით სარგებლობენ.

ამგვარად, მართლმადიდებლობა იესოს ჩვენს შორის მადლისმიერი მყოფობის რწმენიდან გადაიქცევა შეხედულებების ხისტ სისტემად. ამიტომ დღეს ჩვენი ამოცანა უპირველესად იმაში მდგომარეობს, რომ მართლმადიდებლობა ჩვენთვის იდეოლოგია კი არ იყოს, არამედ გულით აღქმული სიმართლე გახდეს. ეს იქნება ნამდვილი მართლმადიდებლობა გაბოროტების, სიძულვილისა და ძალადობის გარეშე, რომელიც არ ეცდება თავისი შეხედულებების სხვებისათვის თავს მოხვევას, არ დაიწყებს მტრების ძიებას, ტოტალიტარიზმის ეპოქაში ჩამოყალიბებული ნებისმიერი იდეოლოგიის მსგავსად.

მტრების ძებნა, მხილება და გაუვნებელყოფა დამახასიათებელია ისეთი საზოგადოებისათვის, რომელშიც გამეფებულია ან არცთუ დიდი ხნის წინ იყო გამეფებული ტოტალიტარული რეჟიმი. ამგვარი მტერი შეიძლება გახდეს ნებისმიერი, ვინც რაიმეთი მაინც განსხვავდება სხვებისაგან: სხვა ეროვნების ან სარწმუნოების ადამიანი, წითური, ,,სათვალეებიანი”, მორწმუნე ან პირიქით, ურწმუნო, ვინც იღიმება ან პირიქით, რატომღაც გაღიმება არ უნდა და ა.შ. მტრის ძიება, მასთან ბრძოლა ყოველთვის ერთ მუშტად კრავს, აერთიანებს ბრბოს, აერთიანებს მას ყველასათვის და თითოეულისათვის გასაგებ საფუძველზე: ,,დასცხეთ მაგას!”

როცა ტოტალიტარული ხელისუფლება მიდის და საზოგადოება თითქოსდა თავისუფლდება ათასგვარი ტიპის იდეოლოგიური უწყებების მეურვეობისაგან, ტოტალიტარულ რეჟიმში აღზრდილი ხალხის ქცევაში ეს რეფლექსი (,,დასცხეთ მაგას!”) რჩება. ისინი იწყებენ მტრების ძიებას უკვე არა ზევიდან მითითებით, არამედ საკუთარი სურვილით, რისთვისაც ჯგუფებად, ნებაყოფლობით საზოგადოებებად, რაზმებად, საძმოებად და ა.შ. ერთიანდებიან. ძირითადად ტოტალიტარული რეჟიმის დროსაც საზოგადოება ყოველთვის არ ეძებდა მტრებს ჯგუფურად, ბევრ შემთხვევაში ასეთი ძებნა იწყებოდა სტიქიურად, უბრალოდ იმ მიზეზით, რომ ხალხი უკვე ორიენტირებული იყო ამგვარ ძებნაზე.

ჩვენი აზრით, ქრისტიანობაც ორიენტირებულია მტერთან ბრძოლაზე, მაგრამ მტერთან, რომელიც თვით ჩემშია ჩაბუდებული. საკუთარ სიზარმაცესთან, უმოქმედობასა და პასიურობასთან, ჩემს გაბოროტებასთან, ეგოიზმსა და გულგატეხილობასთან. ასკეტური ლიტერატურა ქრისტიანობას განმარტავს სწორედ როგორც ბრძოლას ვნებებთან. შესაძლებელია, სწორედ ამგვარი ორიენტაციის გამო იჭრება მასში ადვილად მტრების, ერეტიკოსებისა და ა.შ. ძიების იდეოლოგია.

საქმე იმაშია, რომ ვნებებთან ბრძოლის მითითება ბიბლიაში არ არის. ახალი აღთქმაში წმინდა მოციქულები მოგვიწოდებენ არ ვებრძოლოთ მრისხანებას, გააფთრებას, გაბოროტებას და ა.შ. (იხ. კოლ. 3:8), არამედ ,,განვიშოროთ” (apotithemi) ანუ განვიძარცვოთ ისე, როგორც იხდიან ძველ ტანსაცმელს ანუ ,,თავიდან მოვიშოროთ“ (apekduomai) ყველა ეს მანკიერება. სწორედ ეს ორი სიტყვაა წმ. წერილში ძალიან ხშირად გამოყენებული, როდესაც საუბარია ვნებებსა და მანკიერებებზე, მაგრამ ვნებებთან ბრძოლის შესახებ მასში არაფერია ნათქვამი. უნდა ვიფიქროთ, რომ ქრისტიანულ ლიტერატურაში ყველაფერი, რაც შეეხება ჩვენში ჩაბუდებულ და გაბატონებულ ვნებებთან ბრძოლას, სტოიკური ლიტერატურიდან და უფრო გვიანდელი ხანის ანტიკური ფილოსოფიიდან მოხვდა.

წმ. მამები ქრისტიანის გზას ხედავენ არა ვნებებთან ბრძოლაში, არამედ სწორედ როგორც ძველი, დაპატარავებული ტანსაცმლის მოცილებაში. ქრისტიანიც ისევე უნდა გაიზარდოს თავის ცოდვებზე, სიზარმაცეზე, გაბოროტებაზე, ეგოიზმსა და ბოღმაზე, როგორც ბავშვი, რომელიც იზრდება და ტანსაცმელი უპატარავდება. ასეთი გაგება პრინციპულად მნიშვნელოვანია, რადგან თუ მიგვაჩნია, რომ ბოროტება ტანსაცმლის მსგავსია, რომელიც შეიძლება გავიხადოთ, ე. ი. გვესმის, რომ ის რაღაც გარეგანია და არაორგანულია ჩვენი ,,მეს” სიღრმეებისათვის. ის არ ეხება პიროვნების სიღრმეებს, ისევე როგორც არ ეხება ჩვენს გულს ტანსაცმელი, რომელიც ალაქავებს არა სულს, არამედ კანს. ჭუჭყიანი კაბა აუცილებლად უნდა გავიხადოთ, ხოლო შინაგანი ორგანოების ავადმყოფობას უნდა ვებრძოლოთ, მის არსში ჩავწვდეთ, ჩავუფიქრდეთ, შევისწავლოთ, გავაანალიზოთ მისი განსაკუთრებულობები და მიმდინარეობა და ა.შ.

მოციქულები გვირჩევენ, რომ ცოდვა მოვიშოროთ, როგორც ტანსაცმელი ისე, რომ არ ჩავუღრმავდეთ მას და არ გავაანალიზოთ, უბრალოდ უარვყოთ ის და მორჩა. თვით იესოც ამასვე ამბობს: ,,უკუეთუ თუალი შენი მარჯუენე გაცდუნებდეს შენ, აღმოიღე და განაგდე იგი” (მათე 6: 29). რა თქმა უნდა, მთაზე ქადაგებაში საუბარია არა სხეულის ნაწილების დაზიანებაზე, არამედ სწორედ იმაზე, რომ კი არ უნდა შევაყოვნოთ და განვიხილოთ ჩვენს გონებაში მოსული ცუდი აზრები, არამედ სასწრაფოდ განვაგდოთ ისინი. კი არ ვებრძოლოთ მათ, არამედ მომენტალურად, მკვეთრად და შეუქცევადად მოვიშოროთ.

თუ ჩვენ დავიწყებთ ცოდვის დაწვრილებით განხილვასა და გაანალიზებას, მაშინ გარდაუვლად ჩაგვითრევს და დაგვიპყრობს თვით ბრძოლის პროცესი. ჩვენ გადავიქცევით მებრძოლებად და ჩვენი ქრისტიანობაც უბრალოდ აქ დასრულდება. ცნობიერების სიღრმეებიდან ბრძოლას გადავიტანთ გარე სამყაროში და დავიწყებთ ბრძოლას ყველასთან, ვინც მოგვეჩვენება, რომ ისე არ ფიქრობს და არ მოქმედებს, როგორც საჭიროა.

უკულტურობის ზეიმი

როდესაც ქრისტიანები იპათიას კლავდნენ ან კონსტანტინოპოლში წიგნებს წვავდნენ, ეს იყო არა ეკლესიის ბრძოლა წარმართობის წინააღმდეგ, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ უკულტურობის გამარჯვება კულტურაზე. ბრბოსათვის ქრისტიანობა მხოლოდ საბაბი და გარეგნული მიზეზი იყო. მისი სიძულვილი მიმართული იყო მხოლოდ კულტურის, კულტურულობისა და მეცნიერების წინააღმდეგ, გარეგნულად შემოსილი იყო ქრისტიანული ღვთისმოსაობის შესამოსელით, მაგრამ ამით ის ქრისტიანული არ გამხდარა.

იმ მომენტში, როდესაც ცოდვის განგდება, ძველი ტანსაცმლის მსგავსად თავიდან მოშორება, იცვლება ცოდვასთან ბრძოლით, თავიდან ყველაფერი შესანიშნავად, სწრაფად და ეფექტურად გამოგვდის: ასკეტური მოღვაწეობის მეშვეობით ვიწყებთ საკუთარი თავის გარდაქმნას და დროის საკმაოდ მცირე პერიოდში ძალიან ბევრს ვაღწევთ. შემდეგ ვიღლებით და აქ შეუმჩნევლად ხდება ჩანაცვლება - უკვე ვიწყებთ ბრძოლას არა იმ მტრის წინააღმდეგ, რომელიც ჩვენშია, არამედ იმასთან, რომელიც გარეთაა. აი, რატომ არ აკურთხეს ბრძოლის გზა მოციქულებმა, ის ქრისტიანისათვის ჩიხია. სწორედ ამ ჩიხში მოექცა ალექსანდრიის ბრბო. ის ბაძავდა დიდ თებაიდელ ასკეტებს და ბრძოლის გზით წავიდა, მაგრამ მტრების ძიებაში მალევე ასცდა გზას. მდიდრებთან ბრძოლა ყოველთვის ცოტათი სახიფათოა, რადგან მათ ხელში ძალაუფლებაა და ამასთან ბრბოს სიმდიდრის მიმართ, ჩვეულებრივ, პატივისცემის თითქმის ბიოლოგიური გრძნობა აქვს, რადგან მდიდარი ხალხისაგან ყოველთვის არის რაღაც გამორჩენის მიღების იმედი. აი, მეცნიერები კი, სულ სხვა საქმეა. ბრბოს ისინი ყოველთვის სძულდა. II საუკუნის ელინისტური ალექსანდრიის წარმართული ბრბო მეცნიერების მიმართ არა ნაკლებ მტრულად იყო განწყობილი, ვიდრე ის ვითომდა ქრისტიანი ბრბო, რომელმაც იპათია დაგლიჯა. მისი სიკვდილი უკულტურობის ზეიმი იყო. უკულტურობის ასეთივე ზეიმი იყო კოცონი, რომელზეც სულიერი შინაარსის წიგნებს წვავდნენ და რომლებიც XX საუკუნის 20-იან წლებში მთელი რუსეთის მასშტაბით, დახურული სემინარიებისა და სასულიერო სასწავლებლების ეზოებში გიზგიზებდა. ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გაგება და დამახსოვრება, რომ ამ აუტოდაფეების ორგანიზატორები შეპყრობილნი იყვნენ არა იმდენად რელიგიასთან ბრძოლის იდეით, არამედ ამით გამოხატავდნენ თავიანთ სიძულვილს კულტურისადმი, განათლებისადმი და განათლებული ადამიანებისადმი. მტკივნეულია, როდესაც ასეთი სიძულვილით შეპყრობილი არიან წარმართები, როგორებიც იყვნენ ბოლშევიკები 20-იან წლებში ან ევრიპიდეზე მოხითხითე, წითელლოყება ათენელი ყმაწვილკაცები (გახსოვთ გუმილოვი?) ჩვენს წელთაღრიცხვამდე V საუკუნეში. მაგრამ ათასჯერ უფრო მტკივნეულია, როდესაც ასეთივე სიძულვილით ვართ ანთებულნი ჩვენ, ქრისტიანები. ვამტვრევთ ტელევიზორს, ვწვავთ ნიკოლოზ რერიხის წიგნებს, ვგმობთ მათ, რომლებიც უკრავენ ბახს და შოპენს, ვაცხადებთ, რომ არ გვჭირდება მხატვრული ლიტერატურა და ა.შ.

* * *

მთავარია გვახსოვდეს, რომ იმ მოწამეებს, რომელთაც, როგორც წმინდანებს ჩვენ ახლა მოწიწებით თაყვანს ვცემთ, სახელმწიფო, მისი თვალსაზრისით, სრულიად კანონიერ საფუძველზე და სასამართლოს გადაწყვეტილებით სიცოცხლეს უსწრაფებდა. ღასაკვირველია, ეს სახელმწიფო წარმართული იყო და ქრისტიანებს როგორც მტრებს ებრძოდა, მაგრამ ეს ბრძოლა მაინც კანონების შესაბამისად მიმდინარეობდა. ხალხი კი ამ დროს ან უბრალოდ დუმდა, ან (და სწორედ ასე ხდებოდა უმეტეს შემთხვევაში) მოწამეების მხარეზე იყო. საერთოდ ხალხი ყოველთვის იმის მხარეზეა, ვისაც სახელმწიფო დევნის და ციხეში სვამს (გამონაკლისია საბჭოთა კავშირი, სადაც ხალხი ყოველთვის იმათ წინააღმდეგ იყო, რომლებიც ციხეში ისხდნენ და ოპოზიციაში უდგებოდნენ სახელმწიფოს, როდესაც ის ამნისტიას გამოაცხადებდა).

მაგრამ იპათია სწორედ ხალხმა დაგლიჯა! არა ქრისტიანულმა სახელმწიფომ, არამედ ხალხმა, რომელიც თავის თავს ეკლესიად მიიჩნევდა. აქ ჩვენ კვლავ ვეჯახებით ფენომენს, რომლის შესახებაც მონაზონი მარიამი საუბრობდა: გუშინდელი წარმართი, რომელიც საკუთარ თავს, მეგობრებსა და თანამოაზრეებს ეკლესიად თვლის, არა ეკლესიის ნაწილად, არამედ მთლიანად ეკლესიად, გადაწყვეტს იმოქმედოს და იყენებს იმ მეთოდებს, პრინციპებსა და საშუალებებს, რომლებიც სახელმწიფო ხელისუფლებისთვისაა დამახასიათებელი. ეს, ალბათ, იმიტომ ხდება, რომ ადამიანს, რომელიც გაზრდილია ისეთ პირობებში, როგორშიც სახელმწიფო იყო გაღმერთებული (გაღმერთებული იყო სწორედ სსრკ და რომის იმპერია!), უჩნდება ეკლესიისადმი ისეთივე დამოკიდებულება, როგორიც სახელმწიფოს მიმართ ჰქონდა.

* * *

საშინელი სიტყვებია ,,ნეტარ არს, რომელმან...” ისინი შემთხვევით არ გამოგვიტანია სტატიის სათაურად. აი, უკვე ორი ათასი წელია, რაც საეკლესიო მწერლები ცდილობენ ხალხს მათი მნიშვნელობა აუხსნან და, როგორც წესი, აღნიშნავენ, რომ აქ საუბარია არა ბაბილონის ჩვილებზე, რომელთა ციცქნა თავებსაც წყევლის 136-ე ფსალმუნი, არამედ ბოროტ აზრებზე, რომლებიც ჩანასახშივე უნდა მოვსპოთ და არ დაველოდოთ, სანამ გაძლიერდებიან. ვფიქრობთ, რომ ეს კეთილსათნო განმარტება, სავარაუდოდ შთაგონებული პრინციპით ,,Opprime, dum nova sunt” (,,მოგუდე ისინი, სანამ გაძლიერდებიან” ოვიდისიუსის ცნობილი ლექსიდან, რომელშიც მართლაც აზრებზეა საუბარი), მთლად ზუსტი არ არის. აქ მართლაც ბავშვებზეა საუბარი და ბიბლიური წიგნი ,,ესთერიც” მოგვითხრობს რეალურ ხოცვა-ჟლეტაზე, რომელიც მორდექაიმ მოაწყო, როდესაც ხელისუფლებაში მოვიდა. ჯერ კიდევ გუშინ დევნილი, რომელსაც თანავუგრძნობდით, დღეს მოულოდნელად თვითონ ხდება მდევნელი - ეს გაფრთხილებაა ყველა ჩვენგანისათვის. ასე არ უნდა იყოს, თუმცა ასე მოხდა მორდექაის შემთხვევაში. ნუმც იქნება ასე. ამაზე ოცნებობდა 136-ე ფსალმუნის ავტორი. ღმერთი სწორედ ამას გვეუბნება ამ ტექსტებით და ჩვენც ყური უნდა მივუგდოთ უფლის გაფრთხილებას.

გაზეთი ,,Русская мысль”, ¹4119, 1996

ვიქტორ ელენსკი
უკრაინის რელიგიური თავისუფლების
საერთაშორისო ასოციაციის პრეზიდენტი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

1

ჟურნალ ,,Foreign Policy“-ს მარტი-აპრილის ნომერში უკვე მეოთხეჯერ გამოქვეყნდა გლობალიზაციის მსოფლიო ინდექსი (A.T.Kearny/Foreign Policy Globalization Index). მასში მოყვანილია პლანეტის შემდგომი შემჭიდროვების პროცესების ანალიზის საექსპერტო რეზულტატები, იმ პროცესებისა, რომლებიც მას გლობალურ პატარა სოფლად გადააქცევს, სადაც ყველამ ყველას შესახებ ყველაფერი იცის და ყველას ყველაფერი ეხება. გლობალიზებული ქვეყნების სიაში მოხვდა 62 სახელმწიფო, რომლებშიც ცხოვრობს მსოფლიოს მოსახლეობის 84 პროცენტი და რომლებიც აწარმოებენ მსოფლიო პროდუქციის 96 პროცენტს. გლობალიზაციის ინდექსი გამოითვლება 14 მაჩვენებლით, რომლებიც 4 ნაწილად იყოფა.. პირველი - ეს არის მსოფლიო ეკონომიკაში ეკონომიკური ინტეგრაციის დონე, სადაც მხედველობაში მიიღება ვაჭრობის, ინვესტიციების განვითარება, კაპიტალის მოძრაობა და ა.შ. მეორე - პერსონალური კონტაქტები, საერთაშორისო ტურიზმი, სატელეფონო კავშირის ხარისხი, ფულადი გაცვლები, სხვადასხვა სახის არასახელმწიფოებრივი ტრანსაქციები. მესამე - ინტერნეტის განვითარება და მეოთხე - საერთაშორისო ურთიერთობებში პოლიტიკური თანამონაწილეობა, ანუ მონაწილეობა საერთაშორისო ორგანიზაციებსა და საერთაშორისო ხელშეკრულებების რატიფიკაციაში, წვლილი გაეროს მშვიდობისმყოფელი ძალების საქმიანობაში (იხ. ,,Measuring Globalization“ In, Foreign Policy, March-April 2004, pp.54-69).

გლობალიზაციის ინდექსი უდავოდ სერიოზულ მასალას იძლევა განხილვისათვის. მაგალითად, ირკვევა, რომ უფრო მეტად გლობალიზებულ ქვეყნებში მოსახლეობა უფრო დიდხანს ცოცხლობს, ვიდრე ნაკლებად გლობალიზებულ ქვეყნებში, რომ გლობალიზაციისგან მოგებული რჩება არა სახელმწიფო-გიგანტები, არამედ მცირერიცხოვანი ერები და გლობალიზაცია და ამერიკანიზაცია - სულაც არ არის ერთი და იგივე.

საერთოდ, გლობალური განვითარების ზოგიერთი ტენდენციის ცოდნა გვაიძულებს სხვაგვარად შევხედოთ მისი მიმართულებების შესახებ ზოგიერთ აქსიომატურ დასკვნას. ირკვევა, რომ მსხვილი კომპანიების შემოსავლების ხვედრითი წილი კი არ იზრდება, არამედ მცირდება, რომ მთავრობას არ დაუკარგავს გავლენა გიგანტურ კორპორაციებზე და საკმაოდ ხშირადაც აიძულებს მათ შეცვალოს გეგმები და საკუთარი მადა ზომიერების ფარგლებში მოაქციონ; რომ უკანასკნელ წლებში სწორედ ტრანსნაციონალური კორპორაციები უფრო მეტ ყურსდღებას აქცევს ეკოლოგიურ საკითხებს (განსაკუთრებით ,,ადგილობრივ” ბიზნესთან შედარებით). აგრეთვე ეკონომისტთა გამოკვლევები მოწმობენ, რომ გეოგრაფიულ საზღვრებსადა პოლიტიკურ ბარიერებს ჯერ კიდევ არ დაუკარგათ მნიშვნელობა და გლობალიზაციის პროცესი არც ისე შეუქცევადია (Micklethwait John, Wooldridge Adrian. The Globalization Backlash public opinion, (reality and myths) // Foreign Policy, Sept, 2001).

თუმცა მოცემულ კონტექსტში ჩვენ გვაინტერესებს რელიგიის კავშირი გლობალიზაციასთან - კავშირი, რომელსაც ინტენსიურად იკვლევენ რელიგიის სოციოლოგები (განსაკუთრებით აღსანიშნავია პ. ბეიერისა და რ. რობერტსონის ნაშრომები), მაგრამ მრავალი საკითხი ჯერ კიდევ გაურკვეველი დარჩა. ერთი მხრივ, მიზეზი, რა თქმა უნდა, რელიგიაშია, რომლის განვითარებაც მუდმივად აიძულებს მკვლევარებს საკუთარი შეხედულებების გადახედვას (ამის ნათელი მაგალითია რელიგიის სოციოლოგიის თანამედროვე კლასიკოსი პ. ლ. ბერგერი, რომელმაც განაცხადა, რომ მისი ადრეული, კლასიკურად აღიარებული ნაშრომები არსობრივად მცდარია- Berger, Peter `The Desecularization of the World: A Global Overview', in Peter L. Berger (ed.), The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics. Washington, DC: Ethic and Public Policy Center, 1999, p.2.). არანაკლები ,,პასუხისმგებლობა” ეკისრება თვით გლობალიზაციასაც, რომელიც პროცესს, უფრო ზუსტად, წინააღმდეგობრივად და ხშირად არაპროგნოზირებადად განვითარებულ პროცესთა ერთობლიობას წარმოადგენს.

საყურადღებოა, რომ მსოფლიოში ყველაზე გლობალიზებული სახელმწიფო A.T.Kearny/Foreighn Policy Globalization Index-ის თანახმად - არის ირლანდია. ეს ქვეყანა ზედიზედ მესამეჯერ არის პირველ ადგილზე ამ ინდექსში როგორც მსოფლიოსთან მჭიდრო ეკონომიკური და პერსონალური კავშირების, ასევე საკუთარ ეკონომიკაში კოლოსალური ინვესტიციების წყალობით. იმავდროულად, ამ ქვეყნის მოსახლეობა ევროპაში (პოლონელებთან ერთად) ყველაზე უფრო თანმიმდევრული რელიგიურობის დემონსტრირებას ახდენს (1990 წელს ღვთისმსახურებას ყოველკვირეულად ესწრებოდა ირლანდიელთა 80 პროცენტი, შედარებისთვის: იტალიელთა 40 პროცენტი, ესპანელთა მესამედი, ყოველი მეხუთე ჰოლანდიელი და ყოველი მეათე შვედი- Sheena Ashford and Noel Timms, What Europe Thinks: A Study Western European Values. - Aldershot: Darmouth, 1992, p. 46.).

ინდექსში მეორე ადგილი დაიკავა სინგაპურმა, სადაც ქრისტიანობისადმი ინტერესის ზრდა (განსაკუთრებით ჩინელ მოსახლეობას შორის) უთავსდება ბუდიზმის, ტაოიზმის, ისლამისა და ინდუიზმის საკმაოდ მაღალ სიცოცხლისუნარიანობას. ყველაზე მეტად გლობალიზებული ქვეყნების პირველ ათეულში მოხვდა კიდევ ორი ქვეყანა, რომლებიც საკმაოდ აქტიურად უმკლავდება სეკულარიზაციის ტალღებს: ავსტრია და ტრადიციულად რელიგიური ამერიკის შეერთებული შტატები. ეს არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავს იმას, რომ რაც უფრო გლობალიზებულია ქვეყანა, მით უფრო მაღალია მასში რელიგიურობის დონე და რელიგიური კულტურები მტკიცე. მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ეს არც საწინააღმდეგოს ნიშნავს - ქვეყნის ინტენსიური მონაწილეობა გლობალურ გაცვლებში არ იწვევს რელიგიური და კულტურული იდენტობის ავტომატურ განადგურებას, ეროვნული ეთოსის დესაკრალიზაციას და რელიგიურობის დაცემას.

ბოლოს: 62 ყველაზე მეტად გლობალიზებული ქვეყნიდან, ოთხის კულტურული სახე ყალიბდებოდა მართლმადიდებლობის მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი გავლენით: საბერძნეთი - 28-ე ადგილი, რუმინეთი 39-ე, უკრაინა 43-ე და რუსეთი 44-ე.

2

გამოკვლევები, რომლებშიც გაანალიზებულია გლობალიზაციის სხვადასხვა ასპექტები, იმდენად მრავალრიცხოვანია და მათ სპეციალიზაციის ისეთ დონეს მიაღწია, რომ ედუარდო მენდიეტა გლობალიზაციის უკვე არსებული თეორიების ტიპოლოგიის აუცილებლობაზე წერს (Eduardo Mendieta. Society's Religion: The Rise of Social Theory, Globalization, and the Invention of Religion // Religions/Globalizations. Theories and Cases. - Durham and London: Duke University Press, 2001. P. 47.).

დღეს მიმდინარეობს გლობალიზაციის დემონიზება, მისი შემკობა კოსმიური თვისებებით და ზოგჯერ რელიგიასთან გათანაბრებაც კი. დ. ჰოლკინსი, რომელიც გლობალიზაციას რელიგიად თვლის, წერს, რომ ამ ახალი რელიგიის ღმერთი არის ფინანსური კაპიტალის კონცენტრაცია. ამ ღმერთის სახელია მამონა, მისი ქურუმები კი მცირე ჯგუფია, რომელიც მამონას მიერ დადგენილი კანონების ცოდნას ფლობს და ყველასგან მოითხოვს ამ კანონების მორჩილებას. ეს ჯგუფი განსაზღვრავს, თუ ვინ არის ნამდვილი მორწმუნე და ვინ არა, ვინ იცოცხლოს და ვინ მოკვდეს. ისინი იღებენ გადაწყვეტილებებს, აყალიბებენ საზოგადოებრივ აზრს და ბოლოს, ისინი წყვეტენ, თუ ვინ უნდა მიიღონ ამ ქურუმთა კორპუსში. სხვა კვაზი-რელიგიურ ინსტიტუტებს შორის სამი მათგანი შეადგენს გლობალიზაციის რელიგიის ერთგვარ სამებას: საერთაშორისო სავაჭრო ორგანიზაცია (WTO), საერთაშორისო ბანკები (მსოფლიო ბანკისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ჩათვლით) და ტრანსნაციონალური მონოპოლიები (Dwight N.Hopkins. The Religion of Globalization // Religions/Globalizations. Theories and Cases. - P.7-29).

თუ ვისაუბრებთ უფრო ნაკლებად ეგზოტიკური და მეცნიერული მიდგომის შესაბამის განსაზღვრებებზე, მაშინ ნათელია, რომ თითქმის ყველაზე მეტად დახვეწილი და გამოყენებადი დეფინიცია, როგორც ჩანს, ეკუთვნის ინგლისელ სოციოლოგ მ. უოტერსს. მას გლობალიზაცია ესმის ,,როგორც სოციალური პროცესი, რომელშიც სოციალური და კულტურული მოწყობის გეოგრაფიული შეზღუდვები სუსტდება და ადამიანები ამ შესუსტებას სულ უფრო და უფრო აცნობიერებენ” (Waters, M. Globalization. London: Routledge, 1995, p. 3). რ. რობერტსონი თვლის, რომ ,,გლობალიზაციის კონცეფცია ეხება როგორც მსოფლიოს შემჭიდროვებას, ასევე ამ მსოფლიოს, როგორც ერთი მთლიანობის გაცნობიერების ინტენსიფიკაციას... ეხება როგორც კონკრეტულ გლობალურ დამოკიდებულებას, ასევე XX საუკუნეში გლობალური მთლიანობის გაცნობიერებას” (Robertson, R., Globalization: Social Theory and Global Culture, 1992, p. 8). თ. ფრიდმანი თავის ბრწყინვალე წიგნში ,,ლექსუსი და ზეთისხილის ხე” გლობალიზაციას განმარტავს როგორც „ბაზრების, ეროვნული სახელმწიფოებისა და ტექნოლოგიების შეუქცევად და არნახულ ინტეგრაციას, რომელიც ინდივიდს, კორპორაციას ან სახელმწიფოს შესაძლებლობას აძლევს უფრო სწრაფად და იაფად, ვიდრე ოდესმე, მიაღწიოს მსოფლიოს ნებისმიერ წერტილს... ფრიდმანის მიხედვით, საბოლოო ჯამში გლობალიზაცია ეს არის საბაზრო კაპიტალიზმის გავრცელება მსოფლიოს ყველა ქვეყანაზე” (Friedman, Thomas. The Lexus and the Olive Tree, 1999, pp. 7-8).

3

ასე რომ, გლობალიზაცია მსოფლიოს ერთ მთლიანობად აქცევს და თუ იგი არ ახდენს გლობალურ-კულტურულ და რელიგიურ კონვერგენციას, ყოველ შემთხვევაში, რელიგიებისა და კულტურების ურთიერთშეხვედრას გარდაუვლად ხდის. საინტერესოა, რომ ადამიანთა უზარმაზარი მასები, რომლებიც გლობალურ სოფელში ცხოვრობენ და გლობალურ ბაზარზე ყიდულობენ საქონელს, არ გამოთქვამენ მხურვალე მისწრაფებას საკუთარი რელიგიური კუთვნილების ცვლილებისადმი. როგორც აღნიშნავს ხ. კაზანოვა, ადამიანები ამ შემთხვევაში არ იქცევიან ისე, როგორც ბაზარზე - ისინი ხან ,,ყიდულობენ” იმ საქონელს, რომელიც არ აკმაყოფილებთ, სხვა შემთხვევაში კი, არ ,,ყიდულობენ” ამგვარ საქონელს და არც მის შემცვლელს ეძებენ. მონოპოლიზაციის მაღალი დონე, რომელიც ბაზრისათვის დამანგრეველია, არ ანადგურებს ,,რელიგიური სუპერმარკეტის” მაღალ აქტივობას და რელიგიურობის დონე მსოფლიოს მიმართ გახსნილ ირლანდიასა და პოლონეთში (31-ე ადგილი გლობალიზაციის ინდექსში), სადაც კათოლიკური ეკლესიის მონოპოლიზმი ძალიან ძლიერია, ევროპაში ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია. ეს სიტუაცია პარადოქსულადაც ჩანს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ეკონომიკური ბაზრის კატეგორიებით მივუდგებით, მაგრამ ყველაფერი თავის ადგილას დადგება, თუ მის ანალიზს კულტურული სისტემების ფარგლებში მოვახდენთ.

პლანეტის ზოგიერთ კუთხეში ადამიანები ამჟღავნებენ მტკიცე ერთგულებას თავის ჩვეული, ,,გლობალიზაციამდელი” რელიგიური იდენტობისადმი, ხოლო სხვაგან, გრეის დევის თქმით, რელიგიურობა იძენს ერთგვარ იმპლიციტურ ან ,,ჩამანაცვლებელ” ფორმებს. ნებისმიერ შემთხვევაში ჩვენ ვერ ვხედავთ რელიგიური ალტერნატივების ძიებისკენ მსოფლიო მასშტაბის ძვრებს, მით უმეტეს, მსოფლიოსთვის ერთგვარი საერთო ,,გლობალური რელიგიის” წარმოქმნას. ახალი (ან შედარებით ახალი) გლობალური რელიგიური კულტურები ძველების გვერდით წარმოიქმნება, მაგრამ ბოლომდე მათ ჩანაცვლებას არ ახდენს. ახალი რელიგიები ყოველთვის როდი ანიჭებენ საკუთარ მიმდევრებს ,,გლობალური პოლისის” მოქალაქის ცნობიერებას, როგორც ამას ამტკიცებენ წიგნის ,,ახალი რელიგიები, როგორც გლობალური კულტურები” ავტორები. (იხ. Hexham, Irving, Poewe Karla. New Religions as Global Cultures: Making the Human Sacred.:. Boulder, CO: Westview Press, 1997. р.167). ერთიან მსოფლიოში ერთიანი რელიგიის წარმოშობის ნაცვლად ჩვენი პლანეტა მოწმე ხდება რელიგიების თითქმის საყოველთაო ,,აჯანყებისა”, რომლებიც სხვადასხვა ხარისხის შეუწყნარებლობას ამჟღავნებს სხვა რელიგიებისადმი. რელიგიის სოციოლოგიაში ერთგვარ ბანალურობად იქცა საუბარი რელიგიის ,,დიდი რევანშის” შესახებ, ,,დევნილობიდან მსოფლიო არენაზე მისი დაბრუნების შეასახებ”, ასპარეზზე მეომრული განწყობებით მისი გამოსვლის შესახებ, რომელმაც შეუწყნარებლობის ახალი ქარიშხალი გამოიწვია ,,ალჟირიდან აიდაჰომდე”, რომლის მსხერპლიც გახდნენ ინდირა განდი, იცხაკ რაბინი და მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციების ,,ტყუპი” კოშკები.

პ. ბეიერმა თავის ნაშრომში აჩვენა, რომ გლობალიზაცია ახალ იმპულსის აძლევს რელიგიას და აძლიერებს მის გავლენას საჯარო დისკურსში (Beyer, Peter. Religion and Globalization. London, 1994). ან, როგორც ამის შესახებ ამერიკელი რელიგიის სოციოლოგები საუბრობენ, ,,გლობალიზაცია არღვევს პოლიტიკისა და კულტურის ბარიერებს, მაგრამ იგი აგრეთვე აძლევს ბიძგს მოძრაობას, რომელიც მიმართულია იდენტობისა და თვითმყოფადობის განმტკიცებისაკენ”. სხვა სიტყვებით, გლობალური რელიგიების აჯანყება ნიშნავს გლობალურ ბრძოლას ავთენტურობისთვის, ,,საბოლოო მნიშვნელობების” გლობალურ ძიებებს და ასევე, როგორც აღნიშნავს ს. ტომასი, განვითარებადი ქვეყნების გლობალურ მისწრაფებას ,,გაიშინაურონ” მოდერნი, ვიდრე მოდერნიზება გაუკეთონ ტრადიციულ საზოგადოებებს (Thomas, Scott M. Taking Religious and Cultural Pluralism Seriously//Fabio Petito and Pavlos Hatzopoulos (eds.), Religion in International Relations: The Return from Exile. New York: Palgrave Macmillan, 2003, p.22).

4

ჩვენ არ შევდივართ გლობალიზაციის პროცესის პერიოდიზაციის შესახებ დისკუსიაში და ვიზიარებთ, რომ მისი თანამედროვე ეტაპი (ან სუბეტაპი) იწყება 1960-იანი წლებიდან. აღვნიშნავთ, რომ ამ პერიოდში უმნიშვნელოვანესი მოვლენა იყო რკინის ფარდის მოხსნა და პოსტკომუნისტური ქვეყნების გლობალურ კაპიტალისტურ სისტემასთან შეერთება. კომუნიზმის დამხობაში გლობალიზაციას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი წვლილი მიუძღვის. სწორედ გლობალიზაციამ დააყენა ,,რეალური კომუნიზმი” რეალურ კაპიტალიზმთან რეალური კონკურენციის სიტუაციაში, რომელსაც კომუნიზმმა ვერ გაუძლო. ამის შესახებ მღვდელი ვლადიმირ ზელინსკი წერს: ,,რითი დაემხო ჩვენ თვალწინ კომუნიზმი, თუ არა ინფორმაციის ყოვლისმომცველი ძალაუფლებით, რომელიც ნებისმიერ საზღვრებს არღვევდა? თითქოს უძლეველი და მარადიული, რომელსაც მთელი დედამიწა უნდა მოეცვა, ნარნარად და თითქმის უხმაუროდ ჩამოიშალა, როდესაც საკუთარი თავის გარდაქმნა დააპირა. მას უკვე დიდი ხანი შიგნიდან ანგრევდა ხმები იმის შესახებ, რომ სადღაც, ,,ფარდის” იქით არის ნორმალური, თავისუფალი, აყვავებული სამყარო. საქმე იმაში როდია, რომ ეს ხმები შემდგომ გაზვიადებული აღმოჩნდა, არამედ იმაში, რომ კომუნიზმი თავისი არსით წარმოადგენს პირველ გლობალისტურ პროექტს, რომელიც დაამსხვრია სხვა ამგვარმა პროექტმა, უფრო მძლავრმა, ცბიერმა და შემპარავმა” (Священник Владимир Зелинский. Православие и глобализация: взгляд с Запада).

ბერლინის კედლის დაცემის, საბჭოთა კავშირის, იუგოსლავიისა და ჩეხოსლოვაკიის დაშლის შემდგომ პოსტკომუნისტურმა ქვეყნებმა შესაძლებლობა მიიღეს საკუთარი თავი გამოეცადათ მსოფლიო გლობალურ პროექტში.

რელიგიის სოციოლოგთა შორის ერთ-ერთმა ყველაზე ცნობილმა და პროდუქტიულმა მეცნიერმა ხოსე კაზანოვამ 2000 წელს აკადემიური საზოგადოებრიობის ყურადღება მიაქცია გლობალიზაციის მთელ რიგ დამახასიათებელ ნიშნებს, რომლებიც სასარგებლო იქნება შემდგომი მსჯელობისას. ხოსე კაზანოვა ამბობდა, რომ მოდერნთან ერთად განვითარებისას გლობალიზაცია კავშირს წყვეტს დიდ ნარატივებსა და ისტორიის ფილოსოფიებთან, ძირს უთხრის დასავლეთის ჰეგემონისტურ პროექტს და მსოფლიოს მოწყობის დეცენტრალიზაციას ახდენს. ამ აზრით გლობალიზაცია პოსტმოდერნული, პოსტკოლონიური და პოსტდასავლური ფენომენია. გლობალიზაცია ხელს უწყობს ძველი ცივილიზაციებისა და მსოფლიო რელიგიების დაბრუნებას არა მხოლოდ ანალიტიკური ერთეულების, არამედ მნიშვნელოვანი კულტურული სისტემებისა და წარმოსახვითი საზოგადოებების სახით. ამასთან ეს ახალი წარმოსახვითი საზოგადოებები ურთიერთს გადაკვეთს, ზოგჯერ კი იმ ძველ წარმოსახვით საზოგადოებებს, რომლებზედაც წერდა ბენედიქტ ანდერსონი, ანუ ერებს, ეჯიბრება. ერები გააგრძელებენ თავიანთ არსებობას, - ამტკიცებს ხ. კაზანოვა, როგორც ქმედითი წარმოსახვითი საზოგადოებები და გლობალურ სივრცეში კოლექტიური იდენტობის მატარებლები, მაგრამ ლოკალური და ტრანსნაციონალური იდენტობები, განსაკუთრებით რელიგიური, შესაძლოა უფრო მნიშვნელოვანიც კი აღმოჩნდეს. როდესაც ახალი ტრანსნაციონალური იდენტობები გამოჩნდება, არსებობს დიდი ალბათობა, რომ ისინი ისევ ძველ ცივილიზაციებსა და მსოფლიო რელიგიებს დაუკავშირდება. მსოფლიო მასშტაბით კულტურული სისტემებისა და ცივილიზაციების მზარდი მნიშვნელობის გაცნობიერებაში კაზანოვა ,,ცივილიზაციების შეჯახების” ს. ჰანტინგტონისეული თეზისის დამსახურებას ხედავს (Casanova J. Religion, the New Millennium, and Globalization // Sociology of Religion, 2001, vol.62. №4, p.430).

5

თეორიული მსჯელობა ამ მიმართულებით ნებას გვაძლევს ასეთი დასკვნები გამოვიტანოთ. ძველი საზღვრების, კოლექტივებისა და თვითშეგნების მნიშვნელობის შემამცირებელი გლობალიზაციის გავლენით, ახალი იდენტობები შეიძლება ძველი, ხშირად რელიგიური საფუძვლების მქონე ცივილიზაციების ბაზაზე აღმოცენდეს. მათი წარმოშობა თეორიულად უფრო ადვილად მოხდება იქ, სადაც ახალი იდენტობების გასაფორმებლად განსაზღვრული წინაპირობები არსებობს - ეს შეიძლება იყოს სოლიდარობის გრძნობა ახალი ერთობის წევრებს შორის, რომელიც თავისი ძალით აღემატება ,,ძველი ერთობის” წევრებისადმი მიმართულ გრძნობებს; საერთო წარმოშობის, ე. გელნერის სიტყვებით რომ ვთქვათ, საერთო ,,ჭიპლარის” შესახებ იდეა; უწყვეტი ან ახლად შეძენილი კოლექტიური მეხსიერება საერთო წარსულის შესახებ; ტრანსნაციონალური ორგანიზაცია და მიზიდულობის საკმაოდ ძლიერი ცენტრი; აგრეთვე შესაძლოა საერთო მტერი და საერთო საფრთხე, რომელიც ახალი საზოგადოების კონსოლიდაციას ახდენს.

ყველაზე რთულად ამგვარი ერთობა შეიძლება ჩამოყალიბდეს იმ რელიგიების საფუძველზე, რომლებიც განუყრელად არის დაკავშირებული მიწასა და ძველ ,,წარმოსახვით საზოგადოებებთან”. ამ შემთხვევაში საუბარია მართლმადიდებლობაზე. ავტოკეფალურობა, როგორც მსოფლიო მართლმადიდებლური ორგანიზაციის ძირითადი ეკლეზიალური პრინციპი, საყოველთაოდ აღიარებული ცენტრის არარსებობა, ასევე მტკიცე ფესვგადგმულობა გლობალიზაციამდელ იდენტობებში - აი, უპირველეს ყოვლისა, რა საკითხები დგება ჩვენი პრობლემის კუთხით მართლმადიდებლობის შესახებ მსჯელობის დროს. საკმაოდ რთულ ამოცანას წარმოადგენს სოლიდარობის აუცილებელ გრძნობაზე მსჯელობაც, რასაკვირველია, მართლმადიდებლობაზე საუბარს ვაგრძელებთ, როგორც კულტურულ სისტემაზე და არა როგორც ინსტიტუციონალურ ქსელზე, სადაც ,,ქსელთაშორისი დაპირისპირებები” აშკარად საფრთხეს უქმნის თავად ამ ქსელის სიცოცხლისუნარიანობას. ცხადია, კონსტანტინოპოლსა და მოსკოვს, მოსკოვსა და ბუქარესტს, კონსტანტინოპოლსა და ათენს ან იერუსალიმს შორის იურისდიქციული წინააღმდეგობების სიუხვე ხელს არ უწყობს განვითარებას. მაგრამ ეს არის იერარქიული ბრძოლა, რომელიც მართლმადიდებლობის კულტურულ რესურსებს არ ეხება და არ ზღუდავს მის უნარს თავისი წვლილი შეიტანოს გლობალიზაციისათვის, პიტერ ბეიერის განსაზღვრებით, ,,ნარჩენი” პრობლემების გადაჭრაში - პერსონალურიდან დაწყებული ეკოლოგიურით დამთავრებული. მართლმადიდებლობას, როგორც კულტურულ სისტემას, აქვს ,,სოლიდარობის მობილიზების” უნარი, ბუნებრივია, საუბარია არა საჭეთმპყრობლების ერთობლოვ აქციებზე ,,კათოლიკურ” ან ,,სექტანტურ” საფრთხეებთან დაკავშირებით, ან მათ ერთსულოვნებაზე წმინდა საყდრის მიერ უკრაინაში ბერძნულ-კათოლიკური ეკლესიის საპატრიარქოს დაარსების მცდელობის წინააღმდეგ. ამ სისტემის მტკივნეული რეაქცია 1999 წელს ნატოს მიერ იუგოსლავიაში ჩატარებულ სამხედრო ოპერაციაზე, მოცემული თემის ერთ-ერთ ილუსტრაციას წარმოადგენს. თუმცა საერთო მართლმადიდებლური სოლიდარობა არასოდეს ყოფილა მართლმადიდებელი ერების საკუთარ წარმოსახვით საზოგადოებებზე კონცენტრირებულ კერძო ინტერესებზე ძლიერი. ბალკანურ კრიზისში დასავლეთის ჩარევასთან დაკავშირებით განსხვავებები არა მხოლოდ სახელმწიფოთა პოზიციებშია, არამედ ტრადიციულად მართლმადიდებლური კულტურის მქონე ქვეყნების მოსახლეობის საზოგადოებრივ აზრებში. მოცემულ შემთხვევაში ეს არანაკლებად ნიშანდობლივ ილუსტრაციას წარმოადგენს.

6

თუმცა უფრო მნიშვნელოვანია შემდეგი: გლობალიზაციამ, რომელსაც დღეს ადიდებენ ან გმობენ ეროვნული განსხვავებების გაუქმებისათვის, სინამდვილეში უშუალო მონაწილეობა მიიღო თანამედროვე ერების წარმოქმნაში. მსოფლიოს ,,შემჭიდროვება” ხორციელდებოდა დიდი გეოგრაფიული აღმოჩენების საბეჭდი დაზგის გამოგონების, დროის სწორხაზოვანი აღქმისა და გაზეთების გავრცელების მეშვეობით (გაზეთისა და რომანის მაგალითზე ბ. ანდერსონი გვიჩვენებს, თუ როგორ ქმნიან ისინი ტექნიკურ ინსტრუმენტებს იმ წარმოსახვითი საზოგადოების ,,რეპრეზენტაციისათვის”, რომლადაც გარდაიქმნება ერი). ბოლოს და ბოლოს, სწორედ გლობალიზაციამ მისცა ადამიანს თანაზიარების, საერთო წარმოშობისა და ბედის, იმ ადამიანთა ერთობასთან ნათესაობის შეგრძნება, რომელთა აბსოლუტური უმრავლესობა მას არასოდეს უნახავს და ვერც ვერასოდეს შეხვდება. მაგრამ გლობალიზაცია პროცესია, რომელიც განსაკუთრებით თავის ადრეულ სტადიაში, სივრცეში არათანაბრად ვრცელდება; მსგავსი არათანაბრობით ხასიათდება აგრეთვე ერთა ფორმირების პროცესი. განსაკუთრებული მტკიცებულებები არ სჭირდება იმ შეხედულებას, რომლის მიხედვითაც, მართლმადიდებლური კულტურის ქვეყნების უმრავლესობაში ერები ,,დაგვიანებით” (დასავლეთ ევროპასთან შედარებით) ჩამოყალიბდა. ბევრმა მათგანმა სულ ახლახან დაამთავრა თავისი აღმავლობა თუ დაღმავლობა - ეს დამოკიდებულია დამკვირვებლის პოზიციაზე - ბუნდოვანი ეროვნული იდენტობიდან, რომელშიც მართლმადიდებლობა თვითიდენტიფიკაციის მთავარ საფუძველს წარმოადგენდა, მეტ-ნაკლებად ჩამოყალიბებულ ეროვნულ განსაზღვრულობამდე. ეს განსაზღვრულობა ზოგჯერ გამოყოფდა მართლმადიდებლებს სხვა ეროვნების მქონე ერთმორწმუნეთაგან და იშვიათ შემთხვევებში წარმოსახვითი საზოგადოების ფარგლებში, აერთიანებდა კიდეც მათ ,,მათივე ეროვნების” არამართლმადიდებლებთან. ბევრი მათგანისთვის ღიად რჩება საკითხი ნაციონალურ პროექტში საბოლოო მიზნის შესახებ.

დიდი საზოგადოებების წინაშე გლობალიზაცია გარდაუვლად სვამს კითხვას იმ ხარისხის შესახებ, რომლითაც ისინი, ანუ საზოგადოებები აპირებენ მონაწილეობის მიღებას გლობალიზებული მსოფლიოს პროცესებში. ამიტომ აშკარად გამოხატული ან იმპლიციტურად არსებული ეროვნული იდენტურობის მქონე ამა თუ იმ კოლექტივის მისწრაფება დამოუკიდებლობისაკენ, აგრეთვე წარმოადგენს მისწრაფებას ,,გლობალურ მეგაპროექტში” პირდაპირი და არა ვინმეს მეშვეობით მონაწილეობისადმი. და მაინც, გაზვიადებული იქნებოდა იმის მტკიცება, რომ საკითხი ,,დამოუკიდებლად თუ რუმინეთთან ერთად?“ საბოლოოდ გადაწყვეტილია მოლდაველებისთვის, ან იგივე საკითხი უკრაინელებისთვის რუსეთთან მიმართებაში.

დამოუკიდებლად თუ ,,ლიბერალური იმპერიის” შემადგენლობაში მონაწილეობის საკითხი უკრაინისათვის სუვერენიტეტის გამოცხადებიდან 13 წლის შემდგომაც საბოლოოდ არ არის გადაწყვეტილი. ნიშანდობლივია, რომ მართლმადიდებლურ წიაღში ყველა მსჯელობა გლობალიზაციის შესახებ მოულოდნელად აღმოჩნდება თითქმის პირდაპირ კავშირში ამ საკითხთან. მათთვის, რომლებმაც ეს საკითხი გადაწყვიტეს უშუალო მონაწილეობის სასარგებლოდ, ტერმინ ,,გლობალიზაციას” სრულიად განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე იმათთვის, რომლებმაც საწინააღმდეგო გადაწყვეტილება მიიღეს.

მაგალითად, უკრაინის ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის ხარკოვისა და პოლტავის მთავარეპისკოპოს იგორ ისიჩენკოს აზრით, გლობალიზაცია ქრისტიანული მისიისთვის შესანიშნავ შესაძლებლობებს ქმნის, რადგან ,,ინფორმაციის ახალი საშუალებებისათვის საზღვრების გახსნა, საერთაშორისო ურთიერთობების განმტკიცება, პოლიტიკური კონფლიქტებისა და ჩაკეტილი საზოგადოებების დაძლევა - ხელს შეუწყობს მსოფლიოს ახალ ევანგელიზაციას”. თუმცა გლობალიზაცია საკუთარ თავში მოიცავს კულტურული თავისებურებების ნიველირების საფრთხეს და არსებობს ასევე საშიშროება გლობალიზაციის გადაქცევისა ახალ ტოტალიტარიზმად. გლობალიზაციას ეკლესიისთვის დიდი შესაძლებლობები მოაქვს და აძლიერებს მის მნიშვნელობას, როგორც ერების კულტურული იდენტურობების მატარებლისა სულ უფრო უნიფიცირებულ მსოფლიოში (Ігор Ісіченко, архиєпископ. Глобалізація // Наша віра. - 2002. - Квітень, № 4 (168). - С. 7).

მართლმადიდებელი იერარქები, რომლებიც უარყოფენ გლობალურ პროექტში უკრაინის დამოუკიდებელი მონაწილეობის შესაძლებლობას, გლობალიზაციას განიხილავენ, უპირველეს ყოვლისა, როგორც ვესტერნიზაციას და საერთოსლავური და საერთომართლმადიდებლური ერთობის დამსხვრევის მცდელობას. ამ კუთხით დამახასიათებელი იყო ოდესისა და იზმაილის მიტროპოლიტ აგათანგელ სავინის (მოსკოვის საპატრიარქოს დაქვემდებარებაში მყოფი უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესია - მთარგმნ.) გამოსვლა რუსი ხალხის მერვე მსოფლიო კრებაზე. გლობალიზაციაში, რომელიც, მიტროპოლიტის აზრით, გამოიწვევს ანტიქრისტეს გამეფებასა და სამყაროს აღსასრულს, კონცენტრირებულია მთელი მსოფლიო სიცრუე და ამ სიცრუის მხილება არის მართლმადიდებლობის მთავარი თანამედროვე ამოცანა. ანტიქრისტეს სამეფოს მშენებლებმა კარგად იციან, რომ მხოლოდ რუსეთი, რომელიც წარმოადგენს მესამე რომს, ძლიერ მართლმადიდებლურ ,,დერჟავას”, ჭეშმარიტი რწმენისა და ნამდვილი სახელმწიფოებრიობის სამართალმემკვიდრეს, შეიძლება აღმოჩნდეს მათთვის ხელისშემშლელი ფაქტორი. რუსეთისთვის და სხვა მართლმადიდებლური ქვეყნებისთვის გადარჩენის ერთადერთი გზა უნდა იყოს გლობალური სისტემიდან გამოსვლა, ავთარკია ანუ მაქსიმალურად შესაძლებელი თვითკმარობა და თვითიზოლაცია გარეგანი გავლენებისგან. ამ სტრატეგიაში განსაკუთრებულ ადგილს იკავებს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია, ერთადერთი სტრუქტურა, რომელიც დღეს აერთიანებს რუსეთის თითქმის მთელ ყოფილ გეოპოლიტიკურ სივრცეს (უკრაინის, ბელორუსიის, შუა აზიის, ბალტიისპირეთის ჩათვლით). სწორედ ეკლესია უნდა იყოს სულიერი წინამძღოლი და ხელი შეუწყოს მართლმადიდებელი ქვეყნების კონსოლიდაციას: ,,უპირველეს ყოვლისა, აუცილებელია რუსეთს შეუერთდნენ უკრაინა, ბელორუსია, შუააზიელი და კავკასიელი ხალხები, რომლებიც ადრე რუსეთის სამეფოს შემადგენლობაში იყვნენ. შემდგომ კი ამ სახელმწიფოების ბლოკში შეიძლება შევიდნენ ბალკანეთის ქვეყნები და საბერძნეთი” (Россия - Дом Пресвятой Богородицы. Выступление Митр. Агафангела на VIII Всемирном Русском Народном Соборе).

ნათელია, რომ ამგვარი დისკურსი სრულიად მიესადაგება უკრაინელ კომუნისტთა გეგმებს, რომელთაც საბჭოთა სივრცის რეინტეგრაცია სურთ. უკრაინელი კომუნისტების ლიდერ პეტრე სიმონენკოსთვის გლობალიზაცია ,,ნიშნავს ჩვენს პლანეტაზე არსებული ცივილიზაციებისა და კულტურების მთელი მრავალფეროვნების ფაქტობრივად ძალადობრივ უნიფიკაციას, მის დაქვემდებარებას დასავლური სტანდარტებისადმი, მათ დაყვანას ერთ საერთო საზომამდე, რომლის პარამეტრებსაც მხოლოდ დასავლეთი დაადგენს... არც ის განსაკუთრებით აქტიური ძალისხმევებია შემთხვევითი, რომლებსაც დასავლეთი მიმართავს სწორედ მართლმადიდებლობის გავლენის შესასუსტებლად, რამდენადაც კანონიკური მართლმადიდებლობისა და მისი აღმსაარებელი ერების ბევრი იდეური და სულიერი საფუძველი შეუთავსებელია დასავლურ ფასეულობებთან, უფრო მეტიც, მათთან შეურიგებელ წინააღმდეგობაში იმყოფება”. (Петр Cимоненко, народный депутат Украины, лидер КПУ. Крестовый поход против Украины). პ. სიმონენკოსათვის უკრაინული ნაციონალიზმის ხსენებაც კი სირცხვილია, ხოლო ამ ნაციონალიზმთან ასოცირებული მართლმადიდებელი ეკლესიები (კიევის საპატრიარქო და უკრაინის ავტოკეფალური ეკლესია - მთარგმნ.), როგორც ,,ძმური ერთობის” შემარყევლები, აბსოლუტურად მიუღებელი. საუბარი არ არის უკრაინელი კომუნისტების ლიდერის შემოქმედებით წვლილზე მარქსიზმ-ლენინიზმის თეორიის განვითარებაში (თუმცა საინტერესოა, როგორ რეაგირებას მოახდენდა ვ. ლენინი პ. სიმონენკოს უკომპრომისო ბრძოლაზე უკრაინის მართლმადიდებელი ეკლესიის (მოსკოვის საპატრიარქო) ,,ტრადიციულ და დომინანტურ კონფესიად” აღიარებისათვის და რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიასთან ,,ლოცვითი კავშირის გაწყვეტის” წინააღმდეგ ან ,,წმინდა მართლმადიდებლობის წინააღმდეგ მორიგი შეტევების” მხილებებსა და, საერთოდ, ამგვარ ლექსიკაზე). საუბარი არც იმაზეა, თუ რამდენად პასუხობს კომუნისტურ პრინციპებს უკრაინელ კომუნისტთა რუსეთთან შეერთებაზე მიმართული პოლიტიკური კურსი, რადგან რუსეთი უფრო დაწინაურებულია ,,კაპიტალისტური მშენებლობის” გზაზე, უფრო მეტად მტკიცე ბურჟუაზია ჰყავს და ზოგიერთი მაჩვენებლით უფრო მეტადაა გლობალიზებული, ვიდრე უკრაინა (მართალია, გლობალიზაციის საერთო დონით რუსეთი ჩამორჩება უკრაინას, მაგრამ საერთაშორისო ორგანიზაციებში მონაწილეობის თვალსაზრისით უსწრებს, მაგალითად, რუსეთი დგას მე-15 ადგილზე მსოფლიოში, ხოლო უკრაინა მხოლოდ 48-ე ადგილზე). ასევე გასაგებია, რომ ერთი ნაციონალიზმის უარყოფასა და მის მსხვერპლად შეწირვას სხვა ნაციონალიზმისადმი, გააჩნია საკმაოდ შორეული დამოკიდებულება ,,პროლეტარულ” ან რომელიმე სხვა ინტერნაციონალიზმთან.

გვსურს, ისევ და ისევ ყურადღება მივაქციოთ არა სრულიად პროდუცირებულ, მაგრამ უდავოდ იმავე გლობალიზაციით შთაგონებული იდენტობების საყოველთაო აჯანყებას, მისწრაფებას წარმოსახვითი საზოგადოებების აღდგენის, შექმნის ან ამა თუ იმ საფუძველზე მათი გადაკეთებისადმი. ამ აჯანყების შედეგები შეიძლება აღმოჩნდეს სრულიად მოულოდნელი და არაპროგნოზირებადი. მათ, რომლებიც თვლიან, რომ ნაციონალური საზღვრებისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ამჟამინდელი კონფიგურაცია, დიდი კოლექტივების განწყობები, რომლებსაც ერებს ვუწოდებთ და თავად ამ ერთა შიგნით ურთიერთობები მარადიულია, უნდა შევახსენოთ, თუ რამდენად ურყევი ჩანდა სპეციალისტებისთვისაც კი ომისშემდგომი იალტური სისტემა დაშლის წინ. ყოველივე, რაც ეხება იდენტურობას, ლ. გრინფელდის განსაზღვრებით, ,,წარმოშობად ფენომენებს” განეკუთვნება. იმ ფენომენებს, რომელთა განვითარების ბუნება და შესაძლებლობები დამოკიდებულია არა მათი კომპონენტების თვისებაზე, არამედ განსაზღვრულ ორგანიზაციულ პრინციპებზე, რომლებიც ამ კომპონენტებს აერთიანებს და ანიჭებს მათ შესაბამის მნიშვნელობას (Greenfeld, Liah. Five Roads to Modernity. Cambridge, 1992, p.7). ამ პრინციპთა თვისებების განსაზღვრისას ძალიან ბევრია დამოკიდებული სრულიად კონკრეტული ადამიანების მისწრაფებებზე, გრძნობებსა და ნებაზე.

ბიულეტენი ,,Религия и общество“ №3, 2004

საუბარი ბრაზილიის ყველაზე ღარიბი ეპარქიის ეპისკოპოსსა და განთავისუფლების თეოლოგიის წარმომადგენელ პედრო კასალდალიგასთან

დეკანოზ ბასილ კობახიძის თარგმანი

ეპისკოპოსი პედრო კასალდალიგა

გაჭირვებულებზე მზრუნველი და განთავისუფლების თეოლოგიის მნიშვნელოვანი წარმომადგენელი, წარმოშობით კატალონიელი ეპისკოპოსი სულ ცოტა ხნის წინ გავიდა პენსიაში. პარკინსონით დაავადებულმა ეს ნაბიჯი გადადგა ბრაზილიის ერთ-ერთ ყველაზე უღარიბეს რეგიონში 35 წლის თავდადებული მოღვაწეობის შემდეგ. ის არ დაბრუნდება ესპანეთში. მისი მსახურება, როგორც თვითონ ამბობს, მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გაგრძელდება. მეგობრები უბრალოდ პედროს ეძახიან, მისი ეპარქიის გლეხები კი - დომ პედროს. პედრო კასალდალიგას, კატალონიელს, კლარეტენების ორდენის წევრს, სან-ფელიქს დე არაგუაიას პრელატურის ეპისკოპოსს არ უყვარს, როდესაც მეუფეს, მონსინიორს ან ეპისკოპოსს უწოდებენ. 35 წლის განმავლობაში იგი პასუხისმგებელი იყო ბრაზილიის ერთ-ერთი ყველაზე ღარიბი ეპარქიისა, რომელიც მატო ბროსოს შტატშია ჩაკარგული. 1968 წელს, სან-ფელიქსში მისი ჩამოსვლის დღიდან, პედრო კასალდალიგა მტკიცედ დადგა ღარიბების მხარეს და დაუპირისპირდა მსხვილ მიწათმფლობელებსა და სამხედრო დიქტატურას. ამიტომაც მისი მოკვლა მრავალჯერ სცადეს.

1992 წელს იგი ნობელის მშვიდობის პრემიაზე იყო წარდგენილი. 75 წლის ასაკში, კანონიკური სამართლის მიხედვით, მან პაპს პენსიაში გაშვება სთხოვა. პაპმა მისი თხოვნა დააკმაყოფილა, მაგრამ შემცვლელის დანიშვნამდე მსახურების გაგრძელება სთხოვა. იგი უკვე ორი თვეა ელოდება მემკვიდრეს. მეგობრები ეხუმრებიან, რომ ცდა დიდხან მოუწევს, რადგან მისი ეპარქია უღარიბესია და კარიერულ წინსვლაში გამოუსადეგარი.

საეპისკოპოსო სასახლის მაგივრად კატალონიელი უბრალო სახლში ცხოვრობს, ზუსტად ისეთში, როგორშიც მისი რეგიონის გლეხები. კასალდალიგა უკიდურეს სიღარიბეში ცხოვრობს. მის ოთახში ორი საწოლია: ერთი მისთვის, მეორე კი მგზავრისთვის, რომელსაც ღამის გასათევი დასჭირდება. მისი სახლის კარი ყოველთვის ღიაა.

როგორც განთავისუფლების თეოლოგიის სხვა წარმომადგენლები, 1986 წელს ისიც დაიბარეს რომში, სარწმუნოების გავრცელების კონგრეგაციაში. კასალდალიგა კარდინალებმა რატცინგერმა და განტინმა დაჰკითხეს. შემდეგ მას 15- წუთიანი შეხვედრა ჰქონდა პაპ იოანე-პავლე II-თან. კასალდალიგას სასჯელი არ დაადეს. ,,ხომ ხედავთ, რომ არც ისეთი ბოროტი ვარ,” - უთხრა მას პაპმა.

ჩვენი საუბარი ბრაზილიის შიდა რეგიონში მდებარე ქალაქ გუაანიაში შედგა, რომელიც გოიასის შტატში მდებარეობს. აქ ეპისკოპოსი ხანდახან აფარებს თავს, რათა წეროს და მედიტაციით დაკავდეს. იგი თავისი მეგობრების სახლის კართან მელოდებოდა და მისი ნათელი ღიმილის შემხედვარე ვერავინ იფიქრებ, რომ პარკინსონის ავადმყოფობითა და ჰიპერტონიით იტანჯება და მალარიაც მრავალჯერ აქვს გადატანილი. კასალდალიგა ყოველთვის ავტობუსით მოგზაურობს. ,,ჩემი მეგობრები მეხუმრებიან, რომ პარკინსონის დაავადება მხოლოდ ძლიერ პიროვნებებს ემართებათ, მაგალითად, რომის პაპს, არაფატს ან რეიგანს,”- იცინის ის.

- თქვენი ცხოვრების მნიშვნელოვანი ეტაპი დასრულდა, შემცვლელს ელოდებით, რა გრძნობებით ტოვებთ ეპარქიას?

- დონ კიხოტის სიტყვებით გიპასუხებთ: „დიახ, თავი გავიტეხე და ამისათვის ბოდიშს გიხდით”. ჩემი ცხოვრება სან-ფელიქსში, რომლის ტერიტორიაც ესპანეთის მესამედის ტოლია, ხოლო მოსახლეობა მხოლოდ 100 000, მართლაც რომ ნამდვილი თავგადასავალი იყო. ძვირფასი თავგადასავალი, რადგან ამ ხნის განმავლობაში ავირჩიე ლათინური ამერიკის ღარიბებთან ყოფნა. აქ ჩემი ცხოვრება სიურპრიზებით იყო სავსე. ხშირად იყო დაპირისპირებები ეკლესიასა და ჩემ წინააღმდეგ, ხანდახან აგრესიაც, მაშინ როცა მე, ბუნებრივია, სრულიადაც არ გახლავართ აგრესიული. ჩემი დევიზი იყო ერთი კოლუმბიელი პოეტის სიტყვები: „თუ არ შეგიძლია ყველას სიყვარული, მაშინ შეძელი თანაუგრძნო ყველას”, ხშირად აღმოვჩენილვარ ძალიან დაძაბულ სიტუაციაში, მაგრამ არასოდეს განმიცდია სიძულვილი, თუმცა ხანდახან განრისხებული ვყოფილვარ ზოგიერთ რამეზე.

- რას ნანობთ თქვენს მოღვაწეობაში?

- არაფერს. როგორ ვგრძნობ თავს? თვითრეალიზებულად? დიახ. ამაყად? არა. კმაყოფილად? არა. მშვიდად? დიახ. ლათინური ამერიკა ჩემი დიდი სამშობლოა. მან საეკლესიო საიდუმლოების მსგავსად გაუხსნა ჩემი სული ღმერთსა და კაცობრიობას.

- როდის დაიწყო თქვენი მოღვაწეობა ღარიბებისა და დაჩაგრულების დასაცავად?

- მე გავიზარდე მემარჯვენე პოლიტიკური შეხედულებების, ფრანკიზმისა და ნაციონალ-კათოლიციზმის დომინირების ეპოქაში. შეიძლება ითქვას, ეს იყო ჯვაროსნული ლაშქრობების სულისკვეთებით გამსჭვალული ესპანეთი. მაგრამ ბავშვობიდანვე ვოცნებობდი მისიონერობაზე და ეს ოცნება ლათინურ ამერიკაში ავისრულე. მისი ურთიერთშერეული სამყაროებით, განთავისუფლების თეოლოგიით, მოწამეებითა და ადგილობრივი სამრევლოებით. ჩემი თავი სრულიად მივუძღვენი ამ რევოლუციას, მილიონობით დამონებულ ადამიანს, როგორც პიროვნებამ, ქრისტიანმა და მოძღვარმა.

- შეიძლება ითქვას, როგორც ეპისკოპოსმა.

- არ მიყვარს, როდესაც ასე მომმართავენ.

- ახლა რის გაკეთებას აპირებთ?

- არ ვიცი. მრავალი ადგილიდან მივიღე მოწვევა. გადაწყვეტილება უნდა მივიღო. როგორც მაჩადოს ერთ ლექსშია ნათქვამი: ,,იმ მრავალ ხმათაგან რომელიც გეძახის, აირჩიე ერთი”. დაველოდები ჩემს მემკვიდრეს, ვნახავ, როგორი პიროვნება იქნება. თუ ღარიბებს დაიცავს, მაშინ შევძლებ სან-ფელიქსში დავრჩე და მასთან ერთად ვიმუშაო, თუ არადა, უფრო ჭკვიანური იქნება, სხვაგან წავიდე.

- მართლა არ ანიჭებთ უპირატესობას რომელიმე ადგილს?

- ჯანმრთელობა რომ მიწყობდს ხელს, ვისურვებდი ჩემი მოღვაწეობა და სიცოცხლეც აფრიკაში დამესრულებინა, რომელიც აქამდე ვერ შევძელი. ეს არის კონტინენტი, რომლის მიმართაც კაცობრიობას უზარმაზარი ვალი აქვს. იქ ცხოვრობენ ყველაზე მივიწყებული ღარიბები. ყველა უბედურებასთან ერთდ აფრიკას ნავთობი არა აქვს. ყოველ შემთხვევაში, სადაც არ უნდა წავიდე, ყოველთვის ღარიბების გვერდზე დავდგები. მსურს გავაგრძელო წერა და უფრო მეტი დრო დავუთმო მედიტაციასა და მდუმარებას. მე ბევრს ვსაუბრობ მდუმარებაში. ერთხელ ლექსიც კი დავწერე, როდესაც ფიჭვის ქვეშ ვმედიტირებდი.

საღამოს მდუმარება
ფიჭვის ქვეშ იმდენად წყნარი იყო,
რომ ამ შეუმჩნეველ მდუმარებას
არ შეეძლო გაჩუმებულიყო.

ჩვენ ხმაურიან საზოგადოებაში ვცხოვრობთ. როგორც არასდროს ისე გვჭირდება სიჩუმე. ახალგაზრდები ხმაურით აღსავსე სივრცეში ცხოვრობენ. ჩვენ საკმაოზე მეტს განვიცდით გამაყრუებელ დეციბელებს! მდუმარება გვჭირდება, რათა მოვუსმინოთ საკუთარ თავს, სხვა ადამიანებს, ბუნებას. რათა მოვუსმინოთ ღმერთს.

- როგორი იყო სან-ფელიქსი როდესაც თქვენ, როგორც ახალგაზრდა ეპისკოპოსი, პირველად ჩამოხვედით?

- როდესაც მრავალი თავგადასავლის შემდეგ, როგორც იქნა, სან-ფელიქს მივაღწიე, პირველი, რამაც ჩემი ყურადღება მიიქცია, ეს იყო მანძილები. Gგეორაფიული, სოციოლოგიური და სულიერი მანძილები. აბსოლუტურად განსხვავებულ სამყაროში მოვხვდი. ვნახე მიწათმფლობელები, რომლებიც ერთ მილიონ ჰექტარზე მეტ მიწას ფლობდნენ! შემაძრწუნებელი იყო სამხედროების მიერ დაფინანსებული კაპიტალიზმი. უბრალო ადმიანისათვის ამ მიწაზე დაბადება და სიკვდილი ადვილი იყო, მაგრამ ცხოვრება კი თითქმის შეუძლებელი, ხოლო მფლობელთა კლასისათვის ეს მიწები ფანტასტიკური გამდიდრების წყაროს წარმოადგენენ.

- ეს იყო 1968 წლის საფრანგეთში.

- დიახ. ეს პარიზის რევოლუციის პერიოდია, მაგრამ აგრეთვე სამხედრო დიქტატურის ყველაზე ცუდი პერიოდი ამ სახელმწიფოში. ეს იყო მედელინისა და მეხიკოში უნივერსიტეტის სტუდენტების დახვრეტის წელი. სან-ფელიქსში სიტუაცია კი ნამდვილ Far West-ს ჰგავდა. მართლაც შემაძრწუნებელი იყო.

- რომელი იყო თქვენთვის ყველაზე ცუდი მომენტი? იქნებ ის, როდესაც თქვენს მოკვლას აპირებდნენ, მამა ჟოაო ბოსკო თქვენ მიგამსგავსეს და მოკლეს?

- რაც ყოველთვის მაშინებდა და მაშინებს, ეს არის უძლურება. უძლურება მიწათმფლობელების უსამართლობის, ინდიელებისა და გლეხების გენოციდის, მთავრობების ინერტულობის წინაშე. თავს ვგრძნობდი უძლურებისაგან დევნილად. მეშინოდა დეპრესიაში არ ჩავძირულიყავი. მაგრამ სიკვდილის არასოდეს მშინებია. ჩვენ იდეალისტები ვიყავით, გვწამდა, რომ ჩვენი მიზანი სამართლიანი იყო და მკვლელების არ გვეშინოდა. მე და ჩემს მეგობრებს (რომელთაგან ორი მოწამეობრივად აღესრულა) თუკი რამის გვეშინოდა, ეს საშინელი უძლურება იყო. ყოველთვის ვაცნობიერებდი, რომ იმ მიზნის მიღწევა, რომელსაც ვემსახურებოდი, ღირდა საკუთარ სიცოცხლედ. ემსახურო ადამიანებს, ეს იყო იესოს მიზანი და ე.ი. ჩემიც. განა ღმერთის სურვილი არ არის, ადამიანები ერთმანეთს ემსახურებოდნენ?

- განა სიკვდილი თქვენთვის პრობლემა არ არის?

- აჰ, არა! ხშირად სიკვდილი ახლოს მოდიოდა ჩემთან, ფაქტობრივად მთელი ჩემი ცხოვრების თანამგზავრი იყო. ბავშვობიდანვე ვხედავდი მკვლელობებსა და სიკვდილს. თვალწინ მომიკლეს 33 წლის ბიძა ლუის პლა, რომელიც კათოლიკე მღვდელი იყო. ის კომუნისტებმა დახვრიტეს. ჩვენ, რომლებიც ლათინურ ამერიკაში სოციალური სამართლიანობისა და დაჩაგრულთა დასაცავად ვმუშობთ, შეჩვეული ვართ მოწამეობრივ სიკვდილს. მრავალი ეწამა და არა მარტო მღვდლები. სწორედ ამიტომ სან-ფელიქსიდან 300 კილომეტრის მოშორებით, რიბერაო კასკალჰეირაში ავაშენეთ მოწამეთა საყდარი. იქაურ სამრევლოს კი ,,სიცოცხლე სიცოხლისათვის” ეწოდება. ამ საყდარში მოვათავსეთ მოწამეების სურათები და ფოტოები მათი რელიგიური კუთვნილების მიუხედავად. მაგალითად, იქ არის ებრაელი ჟურნალისტ ვლადიმირ ჰერცოგის სურათი, რომელიც მხეცური წამებით მოკლეს. მოწამეობრივი აღსასრული არ არის ცხოვრების უბედური დასასრული. ამ ადამიანებმა შეძლეს მიეძღვნათ თავიანთი სიკვდილი იმიტომ, რომ პირველად მათ ჰქონდათ უნარი მიეძღვნათ საკუთარი სიცოცხლე. ჩემთვის სიკვდილი მხოლოდ აღდგომაა. როგორ შეიძლება სიკვდილის მეშინოდეს?

- თქვენი ბრძოლა სიღარიბის წინააღმდეგ გმირული და ყველასათვის თვალსაჩინო იყო, ეს ძვირად დაგიჯდათ?

- სინამდვილეში არა. არასოდეს დამვიწყებია, რომ ღარიბ ოჯახში დავიბადე. დარწმუნებული ვარ, რომ შეუძლებელია გქონდეს რევოლუციური და წინასწარმეტყველური მგრძნობიარობა და არ იყო ღარიბი. ყოველთვის გული მეგლიჯება, როდესაც სიღარიბესთან მაქვს შეხება. არა, სიღარიბეში ცხოვრება სულაც არ იყო ძნელი. ბურჟუაზიულ გარემოცვაში თავს უხერხულად ვგრძნობ. ყოველთვის ვეკითხები ჩემს თავს, თუკი შემიძლია ვიკმარო სამი პერანგი, რატომ უნდა მქონდეს კარადაში ათი? ჩემს ეპარქიაში ღარიბებს მხოლოდ ორი პერანგი აქვთ: ერთი ზედ აცვიათ, მეორეს კი რეცხავენ. გარდა ამისა ვფიქრობ, რომ თავისუფლება მძლავრად უკავშირდება სიღარიბეს. მდიდარს არ შეუძლია იყოს ჭეშმარიტად თავისუფალი. ჩემი დევიზია: ,,იყო თავისუფალი, რათა იყო ღარიბი და იყო ღარიბი, რათა შეგეძლოს იყო თავისუფალი.” სხვანაირად გული თითქოს ხაფანგშია მოქცეული. ყველაზე საშინელი არის ის, რომ უსამართლობამ კაცობრიობის დიდ ნაწილს სიღარიბე მიუსაჯა. მთელი ცხოვრება ვებრძოდი ამ უსამართლობას და ჩემი ბრძოლა ჭეშმარიტი რომ ყოფილიყო, ვიგრძენი, თვითონ უნდა ვყოფილიყავი ღარიბი. მრავალი მეკითხება, ასეთ ასაკში რატომ ვმოგზაურობ ავტობუსით იმის მაგივრად, რომ თვითმფრინავით გადავაადგილდე. სწორედ იმიტომ, რომ ღარიბებს, რომელთაც იესო ქრისტეს სახარებას ვუქადაგებ, თვითმფრინავის ბილეთის ფული არა აქვთ. ბედნიერი ვარ, რომ მათსავით და მათთან ერთად ვმოგზაურობ.

- უქორწინებლობის აღთქმაზე რას იტყვით, ძნელი იყო უარი გეთქვათ ცხოვრების თანამგზავრ ქალზე, რომელსაც შეეძლო გაეზიარებინა თქვენი ბრძოლა, უარი გეთქვათ შვილების ყოლაზე?

- რა თქმა უნდა! როდესაც მეკითხებიან მაქვს თუ არა ბრძოლა უბიწოების წინააღმდეგ, ვპასუხობ: ,,ჯერ ხომ კიდევ ცოცხალი ვარ”. ყოველთვის ვფიქრობდი და ახლაც ვთვლი, რომ კათოლიკე მღვდლებისათვის სავალდებულო უქორწინებლობა (ცელიბატი) აბსურდული და უსამართლოა. ჩემი სურვილია, მომავალმა პაპმა ეს გააუქმოს. რადგან ამ არჩევანს ფასი აქვს და სარწმუნოა მხოლოდ მაშინ, თუ ის თავისუფალია. ცელიბატი ყოველთვის ძალადობაა, მაშინაც კი, თუ ის ნებაყოფლობითია. თვით იესოც, როცა ცელიბატზე საუბრობს, ახსენებს ,,საჭურისებს სასუფევლისადმი სიყვარულის გამო”. ეს კი გულისხმობს კასტრაციას, ძალადობას, ეს ზეიმი არ არის.

- ეკლესია კი ჯერჯერობით თავს იკავებს.

- თუკი ცელიბატის არჩევა თავისუფალი იქნება, მაშინ დაოჯახებულ მამაკაცებს შეეძლებათ მღვდლად კურთხევა და აღარ გვექნება პედოფილიის საშინელი შემთხვევები. კარგად მესმის, რომ უარი ვთქვი ქალისადმი სიყვარულზე, რომ მთლიანად ვერ განვხორციელდი როგორც მამაკაცი, რადგანაც არ მყავს შვილები, თუმცა მყავს მრავალი სულიერი შვილი. იმის თქმა, რომ უქორწინებლობა უფრო ამაღლებულია ქორწინებაზე (არ დაგვავიწყდეს რომ ჯვრისწერა საეკლესიო საიდუმლოებას წარმოადგენს), არის ბუნების კანონებსა და თვით ღვთისმეტყველებასთან დაპირისპირება. მე მივიღე ცელიბატი და ვიცხოვრე მასში სიყვარულით, თუმცა ყოველთვის ვაცნობიერებდი, რომ ეს ეწინააღმდეგება ბუნების კანონს. ცელიბატს მაშინ აქვს ფასი, თუ მისი მიღება ხდება უმაღლესი მიზნისათვის, დავსძენ, რომ მარტო ცხოვრება ძალიან ძნელია, თუ არ გეხმარებიან ქრისტიანული თემის წევრები, თუ არ არის თანამებრძოლების მხარდაჭერა. მაგრამ თუ ვინმე მეტყვის, რომ ვარღვევ ცელიბატს, თუკი ვაკოცებ ქალს ან ხელში ავიყვან ბავშვს, მაშინ ეს შეკითხვა უბრალოდ ეწინააღმდეგება ადამიანურ ბუნებას. ცელიბატი არ უარყოფს ადამიანურ სიყვარულს.

- თქვენ ხშირად აფარებთ თავს პოეზიას. რას ნიშნავს თქვენთვის ლექსების წერა?

- ეს მაძლევს სუნთქვის საშუალებასა და სიცოცხლის სიყვარულს. პოეზია არის ჩემი ყოველდღიური მუშაობის მუსიკა. ის მეხმარება ცხოვრების სინთეზის უკეთესად განხორციელებაში, როგორც ამბობს ჩემი დიდი მეგობარი და განთავისუფლების თეოლოგიის გამოჩენილი წარმომადგენელი ლეონარდო ბოფი: ,,ჩვენ ერთი ალტერნატივა გვაქვს - ვიყოთ ცოცხლები ან მკვდრეთით ამღდგარნი”. სიკვდილს ადგილი არა აქვს ჩვენს ცხოვრებაში. ამ იდეას უკეთესად პოეზიაში გამოვხატავ.

- როგორ ფიქრობთ, განიცადა მარცხი განთავისუფლების თეოლოგიამ? რა დარჩა მისგან?

- დარჩა ღმერთი და ღარიბები. განა ეს ცოტაა? არა, განთვისუფლების თეოლოგია არ დამარცხებულა, უბრალოდ, იგი მოდაში აღარ არის, აღარ ხდება მისი რეკლამირება. მაგრამ იმ ადამიანებისათვის, რომლებმაც მიიღეს ბიბლია, ერთი რამ უდავოა - აბრაამისა და იესოს ღმერთი ღარიბებისა და დაჩაგრულების მხარესაა. ამის უარყოფა თვით პაპმა იოანე-პავლე II-მაც ვერასოდეს გაბედა.

- ამბობენ, რომ განთავისუფლების თეოლოგია მარქსიზმით იყო მოწამლული, რომ მასში მრავალი შეცდომა იყო.

- საღვთისმეტყველო შეცდომები? არა. შესაძლებელია ცალკეულ თეოლოგებს ჰქონდათ შეცდომები, მაგრამ მარქსმა თქვა ისეთი რამეებიც, რაც დღემდე ძალაშია. თვით პაპი ეთანხმება მარქსის შეხედულებას, რომ მდიდრები ყოველთვის უფრო მდიდრდებიან, ხოლო ღარიბები ყოველთვის უფრო ღარიბდებიან. განთავისუფლების თეოლოგია ასწავლის, რომ ადამიანი ფულზე პრიორიტეტულია. ეს თეოლოგია იყო და დღესაც არის იმედისა და დადებითი ცვლილებების წყარო იმ ქვეყნებში, რომლებიც განადგურებულია უსამართლობითა და ველური კაპიტალიზმით. ამ თეოლოგიას თავისი მოწამეები ჰყავს.

- გიოცნებიათ ოდესმე, რომ ბრაზილიაში მემარცხენეები ლულას (ხოსე იგნასიო ლულა და სილვა-ბრაზილიის პრეზიდენტი-მთრგმნ.) ხელმძღვანელობით ხელისუფლებაში მოვიდოდნენ?

- ჩვენ ყოველთვის ვიბრძოდით იმისათვის რომ ხელისუფლებში მოსულიყო რომელიმე სახალხო პარტია, თუმცა მემარცხენეების გამარჯვება მოულოდნელი იყო. საკითხავია, რამდენ ხანს გაგრძელდება ეს სიხარული, რადგან ამ მთავრობის მუშობის პირველ თვეებში გამოჩნდა, რომ სოციალური საკითხებით დაკავებული სამინისტროები, რომელთათვისაც პრიორიტეტი უნდა მიენიჭებინათ, მეორე პლანზე რჩებიან. ჩვენ გვესმის, რომ მთავრობამ უნდა დაამშვიდოს მულტინაციონალური კომპანიები და მოაწესრიგოს ეკონომიკა, მაგრამ უფრო საჩქარო იყო მწვავე სოციალური პროგრამების მოგვარება, აგრარული რეფორმა და ახალი სამუშაო ადგილების დაარსება. მთავრობას არ უნდა მიექცია ყურადღება საერთაშორისო სავალუტო ფონდის მოთხოვნებისათვის. ამიტომაც გლეხები, რომელთაც კიდევ სჯერათ ლულას მთავრობისა, საუბრობენ ,,დაღლილ იმედებზე”. მართალია, ეს იმედები დაღლილია, მაგრამ ჯერ კიდევ მტკიცეა.

- იოანე-პავლე II უკვე ასაკოვანია და ავად არის. თქვენი აზრით, როგორი უნდა იყოს მისი მემკვიდრე?

- მისი მემკვიდრე უნდა იყოს ისეთი პაპი, რომელიც თავის მოღვაწეობას ძალიან განსხვავებულად განახორციელებს. ის უნდა იყოს ღარიბი, გულმოწყალე და ნამდვილად ეკუმენური პაპი, რომელიც აღიარებს, რომ არავისა აქვს მონოპოლია აბსოლუტურ ჭეშმარიტებაზე. ის უნდა იყოს პაპი, რომელიც ბაძავს ქრისტეს, რომელიც ესაუბრება ყველას. ვისურვებდი, რომ ინტრონიზაციის შემდეგ, რამდენიმე თვის განმავლობაში გაიაროს კონსულტაციები ეკლესიისა და მსოფლიო საზოგადოებრიობის წარმომადგენლებთან, რათა შეიტყოს, თუ როგორი პაპი სურთ მორწმუნებსა და ურწმუნოებს. ის არ უნდა იყოს სახელმწიფოს მეთაური.

- გული გწყდებათ, რომ არ გადაგიყვანეს უფრო მნიშვნელოვან ეპარქიაში, მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ეპისკოპოსი ხართ, არ დაგნიშნეს კარდინალად?

- სრულიადაც არა. კარგად ვაცნობიერებ ჩემს მოკრძალებულ წარმოშობას. მე ხომ ღარიბი ოჯახის შვილი ვარ. მამაჩემი მერძევე იყო და მის ერთადერთ სიმდიდრეს ექვსი ჰოლანდიური ძროხა წარმოადგენდა. კარდინალი? ვფიქრობ, რომ ეს უკვე დრომოჭმული ინსტიტუციაა. პაპს სულ სხვანაირი მრჩევლები სჭირდება, უპირველეს ყოვლისა, მათ შორის ყველა არ უნდა იყოს სასულიერო პირი.

- იოანე-პავლე II-ის პონტიფიკატის პერიოდში მრავალი პრობლემა უპასუხოდა დარჩა: სასულიერო პირთა სავალდებულო უქორწინებლობა, ქალების ხელდასხმა, ოჯახის წიაღში ეთიკური პრობლემები, ბიოეთიკის საკითხები. ეპისკოპოსთა კონფერენციებისა და სინოდების კომპეტენციის საზღვრები და ა.შ. როგორ ფიქრობთ, მომავალი პაპი შეეხება ამ პრობლემებს?

- მათი გადაჭრა ადვილია, საკმარისი იქნება ერისკაცთა რეალური ინტეგრაცია ეკლესიაში. პაპი უფრო ყურადღებით უნდა უსმენდეს ქრისტიანებს და მრავალ სიურპრიზს აღმოაჩენს! ავიღოთ თუნდაც ქალის პრობლემა. ეს დაუჯერებელია! ქალი ყოველდღიურად უფრო ძლიერდება, უფრო კარგად არის მომზადებული ეკლესიაში სამუშაოდ. მიუხედავად ამისა, მისი ხელდასხმა აკრძალულია. როგორ შეუძლია ეკლესიას ისაუბროს ადამიანის უფლებებზე, როდესაც ის არის ერთადერთი ინსტიტუცია, რომელიც აგრძელებს ქალების დისკრიმინაციას. ეკლესიას ავიწყდება იესოს მიდგომა ამ საკითხისადმი. თანაც ქრისტე ცხოვრობდა იმ ეპოქაში, როდესაც საზოგადოება საკმაოდ მტრულად იყო განწყობილი ქალისადმი! ვშიშობ რომ, თუ მომავალმა პაპმა არ გადაწყვიტა ეს პრობლემა, ეკლესია ისევ დაკარგავს ქალებს, როგორც დაკარგა მუშათა კლასი, რომელიც კომუნისტების ხელში ჩავარდა. მეორე მხრივ, პრობლემაა ეკლესიის პოზიცია სოციალური უსამართლობის მიმართ. მართალია, მან დაარსა ათასობით საქველმოქმედო ორგანიზაცია, იგი გულწრფელად უთანაგრძნობს ღარიბებს, მაგრამ ვერასოდეს გაბედა იერიში მიეტანა ველური კაპიტალიზმის სტრუქტურებზე. ეპისკოპოსი ჰელდერ კამარა ამბობდა: ,,როდესაც ღარიბებს ვეხმარები, მეუბნებიან, რომ წმინდანი ვარ, ხოლო როდესაც ვაკრიტიკებ კაპიტალიზმს, მეუბნებიან, რომ კომუნისტი ვარ” და ის მართალი იყო.

- რას მიაწერთ ევანგელური პროტესტანტების რაოდენობის ზრდას ლათინურ ამერიკაში, ხოლო კათოლიკეების შემცირებას?

- ჩემთვის სულერთია, ვისი რაოდენობა იზრდება და ვისი კლებულობს. მე მაინტერესებს, რატომ დადის ყველაზე ღარიბთა უმრავლესობა პროტესტანტულ ეკლესიებში და არა ჩვენთან? ვფიქრობ, რომ პროტესტანტულ ტაძრებში მორწმუნეები უფრო მძაფრად გრძნობენ თანამონაწილეობას ღვთისმსახურებაში, ისინი თითქმის პასტორის თანამსახურები არიან. მათ შეუძლიათ იმღერონ, იცეკვონ, ხმამაღლა და ჟესტიკულაციით გამოხატონ ემოციები. ისინი იქ უფრო გრძნობენ თავიანთ თავს ქრისტიანული თემის, მრევლის წევრებად. იქ საკუთარი თავის გამოხატვა უფრო კარგად შეუძლიათ.

- პროტესტანტული ეკლესიების მიმართ ისმის კრიტიკა იმის თაობაზე, რომ მათ ყველაფერი ფინანსებამდე დაჰყავთ და ამით მსხვილ მულტინაციონალურ კომპანიებს ემსგავსებიან, ისინი თითქმის ყოველ ქუჩაზე ხსნიან ტაძრებს.

- რა თქმა უნდა, ამ საფრთხის წინაშე დგანან, ისევე როგორც კათოლიკური ეკლესია დგას მკაცრი ცენტრალიზაციის საფრთხის წინაშე. მაგრამ მრავალი ჩვენი ეკლესია უფრო ,,გონიერი” გახდა, იქ მღვდლები ძალიან დაშორდნენ ჩვეულებრივ ადამიანებს. არსებობს ინფორმაცია, რომ ახლო მომავალში ვატიკანი გამოსცემს დეკრეტს, რითაც მორწმუნეებს აუკრძალავს ცეკვას მესის დროს. წარმოიდგინეთ ასეთი სიტუაცია აქ, ბრაზილიაში ან აფრიკაში, სადაც ადამიანები თავიანთი სხეულით გამოხატავენ თაყვანისცემას ღვთისადმი.

- რა მოხდება, თუ ასეთი დეკრეტი მართლაც გამოიცემა?

- ჩვენ ვუპასუხებთ ,,აჯანყებული ერთგულებით”.

- ე.ი. არ დაემორჩილებით.

- დიახ. მაგრამ ხმამაღალი პროტესტებისა და გაღიზიანების გარეშე. Qქრისტიანები უკვე ეჩვევიან მხოლოდ საკუთარი სინდიდის მიხედვით, ჩუმად მოქმედებას.

- თქვენ ფიქრობთ, რომ ფაქტობრივად ორი ეკლესია არსებობს - ოფიციალური რომის ეკლესია და მესამე სამყაროს ქრისტიანული თემებისაგან შემდგარი ეკლესია?

- არა, არსებობს ორი განსხვავებული ღვთისმეტყველება, სახარების განმარტებისა და ღვთისმსახურების ორი განსხვავებული მანერა. მაგალითად, დღეს აქ, გუაანიაში მე აღვასრულე ლიტურგია სახლის სახურავზე, მხოლოდ პერანგი მეცვა და პური და ღვინო მქონდა. ეს არ შეესაბამება ოფიციალურ ნორმებს, მაგრამ ჩვენ მაინც აღვასრულებთ იესოს მცნებას. რომს სურს ყველა კულტურას თავს მოახვიოს ერთნაირი რიტუალი, მაგრამ არც ბრაზილიური და არც აფრიკული კულტურები ლათინური არ არის. ისინი მრავალი განსხვავებული ელემენტებისგან შედგება, ეკლესიას კი ეშინია, რომ ეშინოდეს. მას არა აქვს სრული ნდობა სულიწმინდისადმი. ეკლესია ვალდებულია ხელს უწყობდეს ცვლილებებს, იმის მაგივრად, რომ ყოველთვის გმობდეს მათ. ყველაფერი შეფარდებითია ღმერთისა და ადამიანის გარდა.

- ,,ღარიბებზე” საუბრისას ხშირად ჩანს ზედმეტი რომანტიზმი. რას იტყოდით იმ ღარიბების შესახებ, რომლებთან ერთადაც თითქმის ორმოცი წელია ცხოვრობთ?

- ღარიბები უნდა გვიყვარდეს იმიტომ კი არა, რომ ისინი კეთილები არიან, არამედ იმიტომ, რომ ღარიბები არიან. არ უნდა დაგვავიწყდეს, სიღარიბეს ყოველთვის თან ახლავს დანაშაული და ძალადობა. ჯერ კიდევ აბატი პიერი ამბობდა, რომ არის ყველაზე უღარიბეს ადამიანებთან დაკავშირებული სიტუაციები, რომელთა დროსაც შეუძლებელია ათი მცნების დაცვა. მაგრამ დროთა განმავლობაში მხოლოდ მას, ვინც ღარიბებთან ერთად ცხოვრობს, შეუძლია დაინახოს მათი უდიდესი უნარი - გაგიყონ უკანასკნელი ლუკმაპური. მართლაც საოცარია მათი უნარი, მიუხედავად დიდი უბედურებისა, იყვნენ მხიარულნი. ასევე საოცარია მათი პატიების უნარი. ორტიცმა, სალვადორელმა გლეხმა, რომელსაც ხუთი ვაჟი მოუკლეს, ერთხელ მითხრა: ,, ჩვენ, ღარიბებს, ყოველთვის დაგვრჩება პატიების უნარი და სასოება”. ისინი ყველაფრისაგან განძარცულები, მაინც ინარჩუნებენ პირადი ღირსების ძლიერ გრძნობას. ჩვენ დავაარსეთ ,,Credito Solidario Popular” (სახალხო სოლიდარობის კრედიტი - პორტ.), რომელიც მცირე კრედიტებს გასცემს. ღარიბები ყოველთვის დროულად და პატიოსნად ანაზღაურებენ. ლულამ ძალიან კარგად თქვა, რომ ღარიბები პატიოსნად იხდიან, რადგან ,,მათი ერთადერთი სიმდიდრე მათი სახელი და ღირსებაა”.

- თქვენ არასოდეს დაბრუნებულხართ ესპანეთში, მაშინაც კი, როდესაც დედა თქვენი გარდაიცვალა. ახლა ხომ არ აპირებთ დაბრუნებას?

- არა, მე უარი ვთქვი ,,Premio Principe de Asturias”-სა (ესპანეთის ტახტის მემკვიდრე ასტურიის პრინცის პრემია) და სხვა პრემიებზე, რადგან მათ მისაღებად ბრაზილია უნდა დამეტოვებინა. არავის ვასწავლი ჭკუას, მაგრამ ჩემი არჩევანი რადიკალური იყო. ბრაზილიაში ჩამოსვლით უკან დასაბრუნებელი გზები მოვიჭერი. ყველაზე ღარიბ ემიგრანტებს ხომ არა აქვთ საშუალება დაბრუნდნენ თავიანთ სამშობლოში, როდესაც ეს მათ სურთ. დავრჩები ლათინურ ამერიკაში, რომელიც უსაზღვროდ მიყვარს და ისიც ასეთივე სიყვარულით მპასუხობს.

ესაუბრა ხუან არიასი

მადრიდის ჟურნალი „El Pai“-ს
29 ოქტომბერი, 2003.

ვიქტორ ვიტიუკი
ინესა დანილევიჩი

ლია გოგავას თარგმანი

სამოქალაქო საზოგადოების ინსტიტუტების სისტემაში ეკლესიას არა უბრალოდ განსაკუთრებული, არამედ უნიკალური ადგილი უკავია. მიმართავს რა უშუალოდ ადამიანს, იყენებს რა დარწმუნებისა და ემოციური ზემოქმედების მეთოდებს პირდაპირი ძალადობის გვერდის ავლით (ყოველ შემთხვევაში, თანამედროვე პერიოდში) - ამგვარად, ეკლესია წარმოგვიდგება როგორც სამოქალაქო საზოგადოების ელემენტი. მაგრამ იგი არ შეიძლება მივაკუთვნოთ ეკონომიკურ, სოციალურ ან პოლიტიკურ ასოციაციებს, არც ლოკალურ ან სექტორულ, არც თვით წმინდა სოციოკულტურულ ორგანიზაციებს, თუმცა ის ამა თუ იმ ზომით მოისაზრებს მათ თავისი ინტერესების სფეროში, ურთიერთმოქმედებს მათთან და ბევრ მათგანზე ახდენს ზემოქმედებას. ეკლესია თითქოს აღემატება მათ, რამეთუ წარმოადგენს ორგანიზაციას, რომელსაც ყოვლისმომცველ გავლენაზე აქვს პრეტენზია და სინთეტურ იდეოლოგიას ეყრდნობა. მისი, როგორც ორგანიზაციის, წყობა სხვა სამოქალაქო ინსტიტუტებისგან განსხვავებით ბევრ რამეში ჰგავს სახელმწიფოს სტრუქტურებს.

მართალია, ადამიანის ცხოვრებაზე ეკლესიის რეალური ზემოქმედება ისტორიულ წარსულთან შედარებით შემცირებულია, მაგრამ მაინც სახელმწიფოს გავლენის თანაზომიერი რჩება და უმეტეს შემთხვევაში აღემატება კიდეც სხვა, ცალკე აღებული სამოქალაქო ინსტიტუტების გავლენას. ამავე დროს საკუთრივ მისი დამოკიდებულება სახელმწიფოსთან რთული და მრავალპლანიანია. იგი გულისხმობს როგორც სახელმწიფოსაგან დამოუკიდებლობის შესაძლებლობას, ასევე ეკლესიის, როგორც სახელმწიფოსადმი დაქვემდებარებული ან ფაქტობრივად სახელმწიფო მექანიზმში ჩართული სტრუქტურის ფუნქციონირებას. წარსულში ეკლესიას შეეძლო სახელმწიფოს სტატუსიც ჰქონოდა.

გენერალი ფარნკო

ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობაში ცენტრალური პრობლემაა მისი სახელმწიფოზე დამოკიდებულება ან დამოუკიდებლობა. ამ პრობლემის გადაჭრა კი, თავის მხრივ, განისაზღვრება ,,ეკლესიისა და პოლიტიკის” საკითხის პრაქტიკული მოგვარებით. თავისი მსოფლმხედველობრივი მიდგომებისა და ძირითადი მიზნების შესაბამისად, პრინციპში, ეკლესია აპოლიტიკური უნდა იყოს. მაგრამ პოლიტიკა (ყველაზე უფრო ხშირად სახელმწიფოს სახით) გამუდმებით ახორციელებს ზეწოლას მასზე. თავის მხრივ, ეკლესია ხშირად ცდილობს გავლენა მოახდინოს პოლიტიკურ ცხოვრებაზე და ფლობს კიდეც ამისათვის საკუთარ, სახელმწიფოსთვის მიუწვდომელ შესაძლებლობებს. ,,ეკლესიას მრევლთან ურთიერთობის ინტიმურობის წყალობით შეუძლია დაადგინოს ესა თუ ის კრიტერიუმები, განსაზღვროს პრიორიტეტები და პოლიტიკურ არენაზე პირდაპირი როლის თამაშის გარეშე თქვას თავისი სიტყვა პოლიტიკური ხასიათის ორიენტაციებზე”.

ზემოთქმულის გათვალისწინებით გაკვირვებას იწვევს ის თვალშისაცემი ფაქტი, რომ ჩვენი მკვლევარები მრავალრიცხოვან ნაშრომებში, რომლებიც ეხება სამოქალაქო საზოგადოების პრობლემებს, პრაქტიკულად გვერდს უვლიან ეკლესიის პრობლემას.… ეს მით უფრო უცნაურია, რომ ეკლესიის საკითხმა, მისმა ადგილმა საზოგადოებაში, რომელიც ცვლილებას განიცდის, და სახელმწიფოსთან ურთიერთობამ ჩვენთან მეტად სერიოზული მნიშვნელობა შეიძინა უკანასკნელ ათწლეულში. არსებობს ამ სიტუაციის სამი შესაძლო ახსნა. ჯერ ერთი, ჩვეული უყურადღებობა და ამ თემატიკის პროფესიონალური ანალიზისთვის მზადყოფნის დეფიციტი, რასაც ათეისტური ფესვები აქვს. მეორე, ეკლესიისადმი მიდგომა წმინდა პოლიტიკური პოზიციებიდან. მესამეც, გარკვეული დაბნეულობა ან ანტიპატია, რომელსაც განიცდის საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი (მათ შორის მეცნიერებიც) რელიგიისა და ეკლესიისადმი ჩვენი პოლიტიკური ელიტის წრეგადასული მისწრაფების გამო.

რა თქმა უნდა, ეკლესიის დევნა და იმავდროულად მისით მანიპულაცია ტოტალიტარული და ავტორიტარული რეჟიმების პირობებში გარდაუვალი იყო. სავსებით გასაგებია ასევე საწინააღმდეგო პროცესები გარდამავალ ეპოქაში. მაგრამ ცუდია, რომ ეს მოძრაობა მიდის იმ საზღვრამდე, როდესაც ეკლესიისა და ხელისუფლების მაღალჩინოსნების ახალი ურთიერთობა პირმოთნეობის ფორმას იძენს. ქვეყნის ცხოვრებაში ეკლესიის რეალური მნიშვნელობის, სახელმწიფოსა და სამოქალაქო ინსტიტუტებში მისი ადგილის სერიოზული და დასაბუთებული ანალიზის მაგიერ ისმის დეკლარაციები მართლმადიდებლური ეკლესიის სიდიადეზე, რომლებიც ერწყმიან იმპერიულობისა და ნაციონალური სულის განდიდებას,

ამასობაში ,,სინდისის თავისუფლების შესახებ” კანონთან დაკავშირებული დისკუსიები ხაზს უსვამენ ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის მთელი სისრულით შესწავლის უპირველეს აუცილებლობას ჩვენს არშემდგარ საზოგადოებაში. ამ თვალსაზრისით დიდი დახმარება შეუძლია გაგვიწიოს ეკლესიების მდგომარეობის ანალიზმა თანამედროვე დასავლეთის რიგ ქვეყნებში, ჯერ ავტორიტარული რეჟიმების ჩარჩოებში და შემდგომ დემოკრატიზაციის პერიოდში. კერძოდ (შეიძლება უპირველესად) საინტერესოა ესპანეთის მაგალითის განხილვა.

მრავალი საუკუნის განმავლობაში ეკლესია თითქმის მთლიანად განსაზღვრავდა ესპანელთა მსოფლმხედველობას და სოციალურ ქცევას, გავლენას ახდენდა ეროვნული კულტურისა და მენტალიტეტის განვითარებაზე. ესპანურ ეკლესიას არ განუცდია განხეთქილებები, მას არ შეხებია რეფორმაცია, რომელმაც ძირეულად შეცვალა ეკლესიის მდგომარეობა ევროპის სხვა ქვეყნებში, სადაც რელიგიური ომების თანხლებით ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფა გამოიწვია. აქ განსაკუთრებული როლი ითამაშა რეკონკისტამ, როგორც ესპანელთა დამრაზმველმა, რწმენის ერთიანობის განმამტკიცებელმა ფაქტორმა, რომელმაც ხელი შეუწყო კათოლიციზმის გადაქცევას ნამდვილი ესპანელობის უპირველეს ნიშნად. სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის ჩამოყალიბდა მჭიდრო ურთიერთობა. ფაქტობრივად ეკლესია წარმოადგენდა ერთ-ერთ ძირითად სახელმწიფო სტრუქტურას: მას მარტო ქვეყნის მატერიალურ სიმდიდრესთან კი არ მიუწვდებოდა ხელი, არამედ მართვის სისტემაშიც ერეოდა, აკონტროლებდა განათლების სფეროს, ოჯახურ ურთიერთობებს და სხვ.

მხოლოდ XIX საუკუნეში რევოლუციებისა და განმათავისუფლებელი ომების გავლენით ევროპის, ჩრდილოეთ და სამხრეთ ამერიკის, საზოგადოების განათლებულ ფენებში მწიფდება ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის მოდერნიზაციის აუცილებლობის იდეა. კონსერვატიულ-ოლიგარქიული წრეების დასუსტების, პოლიტიკური ლიბერალიზმის განვითარების, საეკლესიო ქონების სეკულარიზაციის კვალდაკვალ ეკლესია თანდათან კარგავდა ეკონომიკური სიძლიერეს და სულ უფრო დამოკიდებული ხდებოდა სახელმწიფოს მხარდაჭერაზე. მისი გავლენისგან თავისუფლდებოდა საერო ცხოვრების მრავალი სფერო. მთელი XIX საუკუნის განმავლობაში, და განსაკუთრებით ესპანეთში ხუთი ,,დაუმთავრებელი რევოლუციისას”, ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობის, ეკლესიის პრივილეგიებისა და პრეროგატივის საკითხები საზოგადოებრივი ყურადღების ცენტრში იმყოფებოდა.

ამ პრობლემამ პრინციპულად ახალი გადაწყვეტა პოვა II რესპუბლიკის ეპოქაში: 1931 წლის კონსტიტუციის თანახმად, ეკლესია გამოეყო სახელმწიფოს. მაგრამ ამ აქტის შესაძლო პოზიტიური მნიშვნელობა დამახინჯდა ,,კათოლიკური რელიგიის” წინააღმდეგ ბრძოლისას ბარბაროსული და ულმობელი ექსტრემისტული გადახრებით. საქმე იქამდე მივიდა, რომ ეკლესიამ გადალახა მღვდლებსა და იერარქებს შორის დაწყებული უთანხმოება და მხარი დაუჭირა ფრანკისტულ ამბოხს 1937 წელს. მან მოუწოდა ხალხს ,,კრუსადის” ,,მატერიალიზმისა და კომუნიზმის წინააღმდეგ ჯვაროსნული ომისკენ”. ფრანკოს გამარჯვების შემდეგ კი ეკლესია მას ყოველმხრივ მხარდაჭერას უცხადებდა, ამართლებდა დიქტატორულ რეჟიმს იმით, რომ ის წარმოადგენდა სოციალური ქაოსის გადალახვისა და ქრისტიანული ფასეულობების აღორძინების ინსტრუმენტს.

ფრანკომ, თავის მხრივ, გააუქმა ყველა დემოკრატიული დადგენილება ეკლესიის შესახებ და კათოლიციზმი ლოზუნგით: ,,ერთი სამშობლო, ერთი უნივერსალური ეკლესია” ესპანელების ოფიციალურ რელიგიად გამოაცხადა. ამგვარად, ეკლესია ფაქტობრივად სახელმწიფო ინსტიტუტი ხდებოდა, სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში გამოდიოდა არა როგორც დაქვემდებარებული, არამედ როგორც თანასწორუფლებიანი სტრუქტურა. სახელმწიფოს ეკლესიასთან ალიანსი გულისხმობდა მათ წარმოდგენას ,,ურთიერთშემავსებელ ორ სრულყოფილ სტრუქტურად, რომელთა მატერიალურ ელემენტებს წარმოადგენს მოსახლეობა და ტერიტორია”. ამ ,,სრულყოფილი” ინსტიტუტების მჭიდრო კავშირი გამოიხატებოდა ერთიანი სოციალურ-პოლიტიკური ხაზის გატარებაში, რომლის მიმართაც ეკლესია იდეოლოგიური ორიენტირის ფუნქციას ახორციელებდა.

თანდათან, 40-50-იანი წლების განმავლობაში, სახელმწიფო და საეკლესიო აპარატების შერწყმის საფუძველზე ხდებოდა ეკლესიისა და სახელმწიფოს კავშირის განმამტკიცებელი კანონმდებლობის შექმნა. 1942 წლის კანონში კორტესების (პარლამენტი) შესახებ იყო შენიშვნა მათ სხდომებზე საეკლესიო იერარქიის წევრების დასწრებაზე. ეკლესიის ხელში თავს იყრიდა კონტროლი მთელ ბეჭდურ და კინოპროდუქციაზე, თეატრებზე და ა.შ. მაგრამ ტოტალიტარული რეჟიმის დამყარებისადმი მისწრაფებით ფრანკო საფრთხეს უქმნიდა ეკლესიის შედარებით დამოუკიდებლობას, ავიწროებდა მისი დამოუკიდებელი მოქმედებების არეს. აცხადებდა რა პრეტენზიას ,,ფუნდამენტური ქრისტიანული ფასეულობების” დაცვაზე, ამავდროულად რეჟიმი ფეხქვეშ თელავდა მათ, რასაც ეკლესია ზოგ შემთხვევაში ეწინააღმდეგებოდა. ამგვარად ეყრებოდა საფუძვლი უთანხმოებას ფრანკისტულ რეჟიმსა და მისდამი სოლიდარულ ეკლესიას შორის.

ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის მნიშვნელოვანი ეტაპის დასაწყისი გახდა 1953 წელს დადებული კონკორდატი ვატიკანსა და ფრანკისტულ სახელმწიფოს შორის, რომელიც საყოველთაო შეხედულებით, არა მარტო სანქციას აძლევდა ,,საერო და საეკლესიო ხელისუფლებების სიმბიოზს”, არამედ გარკვეულწილად ამკვიდრებდა უკანასკნელის პრიორიტეტს.

კონკორდატმა დაადგინა სახელმწიფოს მიერ ეკლესიის შინაგან საქმეებში ჩაურევლობის პრინციპი, რომელმაც შესაძლებელი გახადა კათოლიკურ წრეებში პოლიტიკურ-იდეოლოგიური პლურალიზმი (ინტეგრისტებიდან მემარცხენე ქრისტიან-დემოკრატებამდე), რამაც შემდგომ ხელი შეუწყო ისეთი პროგრესული კათოლიკური ორგანიზაციების ჩამოყალიბებას, როგორიცაა: ,,სამართლიანობა და მშვიდობა”, ,,კათოლიკეები სოციალიზმისთვის”, ,,კათოლიკეები ამნისტიისათვის” და ა.შ. მომდევნო ეტაპზე ამ იდეოლოგიურმა პლურალიზმმა იოლი გახადა კათოლიციზმში განმაახლებელი მიმართულების აზრების შეთვისება, შემდგომ კი მრავალი კათოლიკეს ჩაბმა ოპოზიციურ მოძრაობაში. ეკლესიისთვის მიცემულმა ნებართვამ - შეექმნათ ერისკაცთა კათოლიკური ორგანიზაციები და თვით მათმა ჩამოყალიბებამ - საერო სამოქალაქო საზოგადოების ფორმირების პროცესის სხვადასხვა დონეზე გააქტიურება გამოიწვია.

ღერძი, რომლის ირგვლივაც შენდებოდა ურთიერთობა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის 1940 - 50-იანი წლების პირველ ნახევარში, იყო ორმხრივი მისწრაფება ქვეყნისთვის ერთიანი და ორივე სტრუქტურისთვის საერთო ეროვნული იდეის დამკვიდრებისკენ. ასეთ იდეას წარმოადგენდა კათოლიციზმისა და ესპანური ნაციონალიზმის შერწყმა ნაციონალ-კათოლიციზმის კონცეფციის ჩარჩოებში (თავისთავად იდეა ახალი არ არის: XIX საუკუნის დასაწყისიდან მის პროპაგანდას აქტიურად ეწეოდნენ ესპანელი კონსერვატორები). ნაციონალ-კათოლიციზმის პრინციპებს, ფრანკოს აზრით, უნდა გაეერთიანებინა ესპანეთის ოფიციალური ხელმძღვანელი წრეები, საზოგადოების კონფორმისტულად განწყობილი ფენები და პერსპექტივაში თავისკენ მოეზიდა ან დაემორჩილებინა მთელი მოსახლეობა.

ეს ვარაუდი არ გამართლდა. ნაციონალ-კათოლიციზმის ძირითადი დებულებები მხოლოდ მართვის სათავეში მდგომთა, სამღვდელოებისა და საზოგადოების ელიტარული ფენების მონაპოვრად დარჩა. კათოლიკეთა მასა კი, რომელიც კათოლიკური ეკლესიისადმი თავის ერთგულებას ამტკიცებდა, შორს იყო ნაციონალ-კათოლიციზმის იდეებისაგან. თვით სასულიერო პირთა რიგებშიც არ იყო ერთსულოვნება: მრავალი მღვდელი მას ფორმალურად აღიქვამდა ან საერთოდ არ უწევდა ანგარიშს.

1950-იანი წლების ბოლოსა და 60-იან წლებში მოხდა გარკვეული ძვრები ფრანკოს რეჟიმისგან ეკლესიის დისტანცირებისა და თვით ეკლესიის წიაღში ცვლილებებისათვის. ეს პროცესები განუყრელადაა დაკავშირებული სამოქალაქო საზოგადოების რეჟიმის წინააღმდეგ მზარდ მოძრაობასთან. იმ პერიოდში ფეხქვეშ ითელებოდა ადამიანის უფლებები, ქვეყანა, რომელშიც უძრაობა იყო, სულ უფრო მეტად ჩამორჩებოდა დანარჩენ ევროპას. სერიოზული სოციალურ-ეკონომიკური სიძნელეების პირისპირ მდგომი ფრანკო იძულებული გახდა გარკვეულ მოდერნიზაციაზე წასულიყო. მან დაუშვა და წაახალისა კიდეც ზოგიერთი ტიპის სამოქალაქო საზოგადოებები (ტერიტორიული, კულტურული, სამეცნიერო და ა.შ.). მას ესმოდა, რომ მოსახლეობის საკმაოდ ფართო მასების აქტიური მონაწილეობის გარეშე მიზნად დასახული სოციალურ-ეკონომიკური ძვრების განხორციელება შეუძლებელია, ისევე როგორც რეჟიმის არსებობის შენარჩუნება. მაგრამ ვერ გაითვალისწინა, რომ არსებობის დასაწყისში აპოლიტიკური სამოქალაქო ორგანიზაციების სწრაფი პოლიტიზება მოხდებოდა და ისინი 1970-იან წლებში ოპოზიციური იდეურ-პოლიტიკური სტრუქტურების პირამიდის მძლავრ საძირკველს შექმნიდნენ.

საზოგადოებრივ ინსტიტუტებს შორის, რომელთაც 60-იან წლებში ყველაზე დიდი როლი ითამაშეს ქვეყანაში მომავალი სოციალურ-პოლიტიკური ცვლილებების მომზადებაში, გამორჩეული ადგილი უკავია ორ განსხვავებულ პოლუსზე მდგომ ორგანიზაციას. პირველი მათგანი, ,,ოპუს დეი” - ერთდროულად რელიგიურ და საერო არასახელმწიფოებრივ ორგანიზაციას წარმოადგენდა, რომლის შემადგენლობაშიც იყვნენ საზოგადოების სხვადასხვა ფენის წარმომადგენლები - კათოლიციზმთან შესაბამისობაში მყოფი ტექნოკრატიული განვითარების მოდელის მომხრეები. 50-იანი წლებიდან ოპუსდეისტები საკვანძო პოზიციებს ფლობდნენ იმ სამინისტროებში, რომლებიც პასუხს აგებდნენ მრეწველობაზე, ვაჭრობაზე, ფინანსებზე. ქვეყნის ეკონომიკური მოდერნიზაცია ძირითადად მათ მიერ იყო განხორციელებული. გამოდიოდნენ რა თავისუფალი ბაზრის, მოწინავე ტექნოლოგიის ათვისებისა და განვითარებული ქვეყნების აგრარული გამოცდილების გაზიარების მოთხოვნით, ოპუსდეისტები ხშირად საკუთარი სურვილის გარეშე რეჟიმის სოციალურ-ეკონომიკურ საფუძვლებს არყევდნენ და ამით ამზადებდნენ მომავალ ცვლილებებს. (არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჩვენი პუბლიცისტების მხედველობის არეში იშვიათად მოხვედრილი ,,opus dei~ მხოლოდ ,,მხილების” საგანს წარმოადგენდა. მისი არსი და ისტორიული როლი კი გაუანალიზებელი დარჩა ჩვენს ლიტერატურაში.)

არანაკლებ შედეგიანად ითამაშეს ,,მიწისქვეშა თხუნელის” როლი 1960-იან წლებში ეკონომიკის სფეროში თავისი სურვილით დამკვიდრებულმა მუშათა კომისიებმა. ისინი სახელმწიფო პროფკავშირების ვერტიკალური სტრუქტურის საწინააღმდეგოდ, მუშათა ინტერესების დაცვის მიზნით შეიქმნა და სწრაფად გახდა შრომისა და კაპიტალის ურთიერთობის განახლებისა და სრულყოფის არსებითი ფაქტორი. აქ მნიშვნელოვანი მომენტია ის, რომ სამრეწველო ორგანიზაციებმა ცნეს ისინი და ხშირ შემთხვევაში მათთან და არა ვერტიკალურ პროფკავშირებთან ამჯობინებდნენ ურთიერთობას. ამიტომ, ხელისუფლების მხრიდან დევნის მიუხედავად, მუშათა პროფკავშირები სიცოცხლისუნარიანი ინსტიტუტები აღმოჩნდნენ და მათი გავლენა სულ უფრო იზრდებოდა.

ამ პროცესების ფონზე მატულობდა ეკლესიის კრიტიკა ქვემოდან, რასაც ხელს უწყობდა როგორც ბზარების გაფართოება ავტორიტარიზმის მონოლითში და მასების სოციალური აქტივობის ზრდა, ასევე ესპანელთათვის დამახასიათებელი ცნობიერების გაორება: ღრმა რწმენის შერწყმა ეკლესიის მიმართ სკეპტიციზმსა და ირონიასთან. ხდებოდა ეკლესიისადმი სულ უფრო მეტად დაუფარავი უნდობლობის გადაზრდა ღია უკმაყოფილებაში. ეკლესიას უწოდებდნენ ინსტიტუტს, რომელიც ფუნდამენტურ ქრისტიანულ ფასეულობებზე აპელირებით ემსახურებოდა არაადამიანურ რეჟიმს. მრევლის ამ პროტესტით ხდებოდა სასულიერო პირთა, განსაკუთრებით სამრევლო მღვდლების, უკმაყოფილებისა და კრიტიკული განწყობილების სტიმულირება.

ამ თემის განხილვისას სპეციალურად უნდა გაესვას ხაზი სამრევლოების როლს და მნიშვნელობას, რომლებიც, ერთი მხრივ, თავისი არსით, მოქალაქეთა ნებაყოფლობით გაერთიანებებს წარმოადგენდა, არჩევითი თანამდებობები ჰქონდა და ამ თანამდებობებზე მუშაობა საზოგადო საწყისებზე ხორციელდებოდა, ხოლო, მეორე მხრივ, ეს ერთობები წარმოადგენდა იერარქიული საეკლესიო სტრუქტურის უმდაბლეს რგოლებს. იმ პირობებში, როდესაც ეკლესია უშუალოდ ემსახურება სახელმწიფოს, სახელმწიფო პირდაპირ რომც არ ერეოდეს ამ სტრუქტურის უმდაბლესი რგოლების საქმიანობაში, ის ზემოქმედებას მაინც ახდენს მათზე ეკლესიის საერთო პოლიტიკისა და მისი იერარქიული სტრუქტურის უმაღლესი რგოლების გამოყენებით. მაგრამ სამრევლოებსა და ეკლესიის უმაღლეს ინსტანციებს შორის არსებული დისტანცია და უშუალო კონტაქტის დეფიციტი სამრევლოებს დამოუკიდებლობის გარკვეული ხარისხით შენარჩუნების საშუალებას უტოვებდა ხელისუფლების შესუსტების და მზარდი კრიზისული მოვლენების პირობებში.

განსაკუთრებით პატარა ქალაქებისა და სოფლების სამრევლოებში ხდებოდა ცვლილებებისთვის სასარგებლო განწყობილებების აკუმულირება, რაც გავლენას ახდენდა მღვდლების პოზიციებსა და ქცევაზე. ხშირად ისინი თვითონ იყვნენ ინტერესის მიხედვით ჯგუფებისა და მოძრაობების შექმნის ინიციატორები და ოპოზიციური გაერთიანებების წევრები. მღვდლები ამ ორგანიზაციებს კრების ჩასატარებლად ადგილს, ხოლო მათ დევნილ ლიდერებს თავშესაფარს სთავაზობდნენ, აჯანყებული მუშებისთვის ფულს აგროვებდნენ, ერთი სიტყვით, ,,მხოლოდ სულიერი მოძღვრები აღარ იყვნენ, არამედ ლიდერები გახდნენ”. ამ ნიადაგზე განვითარდა ორი ურთიერთდაკავშირებული პროცესი: სასულიერო პირთა ქვედა ფენის რადიკალიზაცია, მზარდი უთანხმოება მასსა და უმაღლეს იერარქიას შორის, რის შედეგადაც გაჩნდა გარკვეული ძვრები ეკლესიის იერარქების შეგნებაში (იერარქების შეგნებაში? ძვრები? ღმერთო, ღმერთო, არ მჯერა... - რედ.) და საგრძნობი დისტანცია ინტეგრისტებსა და სახელმწიფოსაგან ეკლესიის გამოყოფის მომხრეებს შორის.

1960-იან წლებში ეკლესიის მრავალი წარმომადგენლისთვის სულ უფრო ნათელი ხდება სოციალური ორიენტირების შეცვლის აუცილებლობა. სულ უფრო ხშირად გაისმოდა მოწოდებები - ესწავლათ პასუხის გაცემა არა მარტო ტრანსცენდენტური ხასიათის კითხვებზე, არამედ ყოველდღიური ცხოვრების პირდაპირ გამოწვევებზეც, რაც ნიშნავდა არა უბრალოდ ზეციური სფეროებიდან ცოდვილ მიწაზე ჩამოსვლას, არამედ ეკლესიის მიერ საკუთარი რეალური პოლიტიკური ორიენტაციის პრაქტიკულ კორექტირებას. ფორმალურად ეს კორექტირება წარმოჩინდებოდა როგორც პოლიტიკისაგან ეკლესიის ჩამოშორება, სინამდვილეში კი ასახავდა ეკლესიის კონკრეტულად ფრანკისტული სახელმწიფოსგან განცალკევებისკენ მისწრაფებას.

ზემოთ აღნიშნული ცვლილებები დროში დაემთხვა კათოლიკურ სამყაროში მიმდინარე ცვლილებებს, რომელთა ძირითადი არსი მდგომარეობდა ეკლესიის მობრუნებაში თანამედროვეობის რთული პრობლემებისკენ. ამასთან დაკავშირებით ესპანეთისთვის ძალიან მნიშვნელოვანი აღმოჩნდა ვატიკანის II კრების მიერ 1965 წლის დეკემბერში მიღებული სამოძღვრო კონსტიტუცია. ამ დოკუმენტის ბევრი დებულება არ შეესაბამებოდა ფრანკისტული სახელმწიფოს ინტერესებს, რადგან მისი ყურადღების ცენტრში იდგა ადამიანის პრობლემა, ადამიანისა ,,როგორც მთლიანობის, სხეულით და სულით, გულით და ცნობიერებით, გონებით და ნებით”. სამოძღვრო კონსტიტუციაში წამოყენებული იყო დებულებები ათეიზმისადმი შემწყნარებლობის, მორწმუნეებსა და ათეისტებს შორის თანამშრომლობის სურვილის, მათ შორის გულწრფელი და მუდმივი დიალოგის შესახებ. კონსტიტუციამ სრულიად ცალსახად მოიწონა სოციალური მიღწევები დასავლური დემოკრატიის ქვეყნებში, ხაზი გაუსვა დაჩაგრული ხალხების დაცვისა და ადამიანის უფლებებისათვის, აგრეთვე რასობრივი, სქესობრივი და ასაკობრივი დისკრიმინაციის წინააღმდეგ ბრძოლის აუცილებლობას.

მსგავსი დოკუმენტების გავლენა ესპანეთის ეკლესიაზე ძლიერი იყო, მაგრამ არა ერთმნიშვნელოვანი. ერთი მხრივ, ეკლესიის იერარქები ვალდებულები იყვნენ დაეცვათ ახალი დადგენილებები, მაგრამ მეორე მხრივ - მათი მიღება დაარღვევდა ფრანკისტულ რეჟიმთან დამყარებულ ურთიერთობას, რადგან ეს ნიშნავდა ეკლესიის სახელმწიფოსგან აშკარა დისტანცირებას და საზოგადოებისკენ მიბრუნებას, ძირს უთხრიდა ნაციონალ-კათოლიციზმის საფუძვლებს, მოითხოვდა მუშათა მოძრაობასთან, პოლიტიკურ პარტიებთან, არაკათოლიკურ კონფესიებთან ურთიერთობის გადახედვას. ამისთვის ეკლესია ჯერ არ იყო მზად. მაგრამ მის რიგებში დაიწყო გამიჯვნა ახალ დონეზე - ამჯერად არა მხოლოდ მის იერარქიულ უმდაბლეს და უმაღლეს ფენებს შორის, არამედ ეპისკოპატის წიაღშიც, სადაც ჯერ კიდევ რჩებოდა ნაციონალ-კათოლიციზმის, და შესაბამისად, ეკლესიისა და სახელმწიფოს მჭიდრო კავშირის ბევრი მიმდევარი. მაგრამ სულ უფრო იზრდებოდა მათი ,,ცივილიზებული გაყრის” მომხრეთა რიცხვი.

განახლების სულისკვეთებამ შეაღწია ოფიციალური კათოლიკური პრესის ფურცლებზეც. ის ნაკლებ აგრესიული ხდება ათეიზმისა და მატერიალიზმის მიმართ, მისი ფურცლებიდან ქრება ისეთი ცნება, როგორიცაა ,,კრუსადა” და მყარდება თეზისი იმის შესახებ, რომ ესპანეთს, რომლის მოსახლეობის უმრავლესობაც კათოლიკეა, ,,არ შეუძლია ამოვარდეს ვატიკანის II კრების დასახული სქემიდან”, ესპანური ეკლესია კი უნდა გახდეს კრების დებულებების სრული განხორციელების ნიმუში. კუენკა ტორიბიო ამასთან დაკავშირებით ხაზს უსვამს, რომ 70-იან წლებში ესპანეთში გაჩნდა ,,ახალი რელიგიური შეგნება”, რომელიც წარმოადგენს ქვეყანაში სერიოზული სოციალური ცვლილებებისა და ,,ვატიკანის კრების გაკვეთილების” შეთვისების შედეგს.

1970-იანი წლების დასაწყისისთვის მორწმუნეებმა შექმნეს რეჟიმისადმი აშკარად ოპოზიციური ზოგიერთი ფორმირებები. ასე მაგალითად, ორგანიზაცია ,,სამართლიანობა და მშვიდობა”, რომელშიც შედიოდა ბევრი გამოჩენილი კათოლიკე ინტელექტუალი და სამღვდელოების ზოგიერთი წარმომადგენელი, საჯაროდ ამხელდა ,,ყალბ მშვიდობას, გამეფებულს ესპანეთში მას შემდეგ, რაც ზარბაზნების გრუხუნი დადუმდა”. ორგანიზაციის ცალკეული წევრები, კერძოდ მისი გენერალური მდივანი ხუან-ხოსე უგარტე როდრიგესი, ნახევრად ლეგალურ ცხოვრებას ეწეოდა და რამდენჯერმე დააპატიმრეს. ამ ორგანიზაციის ეროვნული კომისიის წევრ სასულიერო პირებს ფრანკო დაპატიმრებით კი ემუქრებოდა, მაგრამ მუქარის შესრულება ვერ გაბედა.

შედეგად, 1970-იანი წლების შუა პერიოდში, წარსულში სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის უმჭიდროესი კავშირი აღიქმებოდა, როგორც ეკლესიისთვის მაკომპრომეტირებელი, სამარცხვინო მოვლენა, სამღვდელოების ნაწილისგან საერო ოპოზიციური ორგანიზაციების მხარდაჭერა კი - როგორც ეკლესიის პოზიციების გაძლიერება და მისი პრესტიჟის ამაღლება. პოლიტიკურ არენაზე, იატაკქვეშ და ემიგრაციაში ჩამოყალიბებული მემარცხენე პოლიტიკური პარტიების გამოჩენა და მათში კათოლიკეების მონაწილეობა კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსების გარკვეულ შეშფოთებას იწვევდა. მაგრამ ამ პროცესისადმი თავისი დამოკიდებულების განსაზღვრისას ეკლესიის იერარქებს იმავდროულად უნდა გაეთვალისწინებინათ საზოგადოებაში, მორწმუნეთა რიგებში მომხდარი ცვლილებები. მემარცხენე პარტიებში აშკარა გულწრფელობით უწვდიდნენ ხელს კათოლიკეებს. ამან გამოიწვია ეკლესიის ფაქტობრივი თანხმობა პოლიტიკური პლურალიზმის პრინციპებზე, რაც მოცემულ შემთხვევაში არა იმდენად ღია თანაარსებობასა და ეკლესიის წიაღში სხვადასხვა პოლიტიკური ორიენტაციის პირდაპირ ბრძოლაში გამოიხატებოდა, რამდენადაც პოლიტიკურ დაჯგუფებებში კათოლიკეების გაწევრიანების მათ პირად უფლებად აღიარებაში. კათოლიკეებისთვის სხვადასხვა ოპოზიციურ დაჯგუფებაში გაერთიანების ნებართვით ეკლესია ცდილობდა პოლიტიკურ პარტიებზე მაღლა დამდგარიყო და თითოეულ მათგანზე შეენარჩუნებინა შიგნიდან გავლენის შესაძლებლობა.

როდესაც ცხადი გახდა, რომ რეჟიმის შეცვლის მომენტი ახლოვდებოდა, ეკლესია, მთელ რიგ თავის ოფიციალურ დოკუმენტებში, არა მარტო ღიად დისტანცირდა სახელმწიფოსაგან, არამედ დააფიქსირა კიდეც სახელმწოფოსა და საზოგადოებას შორის კონფლიქტი. ასე მაგალითად, ეეკ-ის (ესპანეთის ეპისკოპოსთა კონფერენცია) მიერ 1971 წელს მიღებულ რეზოლუციაში იყო მითითება სახელმწიფო აპარატში ეპისკოპოსების მიერ მაღალი თანამდებობების დაკავების პრაქტიკის აღკვეთის აუცილებლობაზე, უფრო მეტიც, ეკლესიამ უარი თქვა სახელმწიფოსაგან სუბსიდიების მიღებაზე. მაგრამ რაიმე მტკიცე პრაქტიკული ინიციატივა კონფლიქტის მოგვარების მიმართულებით ეკლესიას არ გამოუჩენია. მან, როგორც ბევრმა საზოგადო ინსტიტუტმა და სოციალურმა ფენამ, მოლოდინის პოზიცია დაიკავა, დაუკავშირა რა ცვლილებების დაწყება მიხრწნილი დიქტატორის მოახლოებულ გარდაცვალებას.

ფრანკოს სიკვდილის შემდეგ ქვეყანამ რადიკალური ცვლილებების ეპოქაში შეაბიჯა. ამ პროცესის დასაწყისს ეკლესია რეფორმებით და მათ განხორციელებაში თავისი როლის შესახებ მეტნაკლებად ერთიანი პოზიციით შეხვდა. საერთო პოზიციის მთავარი გამომხატველი გახდა ეეკ-ი, რომელმაც ამ პერიოდში ეკლესიასა და საზოგადოების შორის დამაკავშირებელი როლი ითამაშა. მისმა თავმჯდომარემ, ,,გარდაქმნის კარდინალმა” ენრიკე-ი-ტარანკონმა, განაცხადა: ,,საკითხი ეხება არჩევანს XIX და XXI საუკუნეებს შორის. მე ვირჩევ XXI საუკუნეს”. გუშინდელი დღიდან ხვალინდელში ნახტომის გააზრება შეიცავდა იმის რწმენას, რომ ეს ნახტომი უნდა იყოს ევოლუციური, მშვიდობიანი, ეროვნული თანხმობის საფუძველზე განხორციელებული. აქედან გამომდინარე, ეკლესია გამოდიოდა ,,მტრის ხატის დოქტრინის” წინააღმდეგ, რომელიც ჯერ კიდევ ინკვიზიციის პერიოდიდან ესპანეთის ეკლესიის ერთ-ერთ მთავარ საფუძველს წარმოადგენდა.

ეკლესია მორწმუნეებს რეფორმების მხარდაჭერისა და რეფერენდუმებსა და არჩევნებში მონაწილეობის მიღებისაკენ მოუწოდებდა, ხაზს უსვამდა, რომ ეს მათი მოქალაქეობრივი ვალია. ამით ის უმსუბუქებდა მორწმუნეებს შინაგან გარდაქმნას და იმავდროულად თვითონ ირაზმებოდა ამ ამოცანის ირგვლივ. ეკლესიის ოფიციალურ დოკუმენტებსა და მისი გამოჩენილი მოღვაწეების გამოსვლებში გამოკვეთილი იყო დემოკრატიული თავისუფლებებისა და პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის ხელშემწყობი პოლიტიკური, დემოკრატიული სტრუქტურების შექმნის მოთხოვნები. ეკლესიის წარმომადგენლები აქტიურად მონაწილეობდნენ ყველა მოლაპარაკებაში, რომლებიც იმ პერიოდში ხელისუფლებასა და საზოგადოების სხვადასხვა ძალას შორის მიმდინარეობდა. რეჟიმის რეფორმირების საქმეში ეკლესიის როლს ზოგი კათოლიკე პუბლიცისტი და პოლიტიკოსი უფრო მნიშვნელოვნადაც კი თვლიდა, ვიდრე აღორძინებული და იატაკქვეშეთიდან გამოსული მემარცხენე პარტიებისას (თუ ეს გადაჭარბებული იყო, ეკლესიის მოღვაწეობის დიდი მნიშვნელობა ტრანსფორმაციის პროცესში უეჭველია. ამავე დროს ჩვენს სამეცნიერო ლიტერატურაში ეს როლი პრაქტიკულად არ გაშუქებულა).

არსებითად ეკლესიას ამ პერიოდში თავისთვის უნდა გადაეწყვიტა სამი მთავარი საკითხი: ჯერ ერთი, ეკლესიის ურთიერთობა საზოგადოებასთან, სამოქალაქო ინსტიტუტებთან, რომელთა შორის მოცემულ ისტორიულ პირობებში პირველ ადგილზე პოლიტიკური დაჯგუფებები და პარტიები იყვნენ; მეორე, თვით კათოლიკური ეკლესიისა და სხვა კონფესიების ადგილი დემოკრატიულ საზოგადოებაში; მესამე, უნდა არსებობდეს თუ არა ქვეყანაში სახელმწიფო რელიგია.

ამ საკითხების გადაჭრა ესპანურმა ეკლესიამ სერიოზული შინაგანი ბრძოლით შეძლო. ისე ჩანდა, თითქოს ესპანელი ეპისკოპოსების უმრავლესობა უკვე 1976 წელს გამოთქვამდა აზრს ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფის, სინდისის თავისუფლების, ეკლესიის საქმიანობის მხოლოდ პასორალური მისიით განსაზღვრული კომპეტენციით შეზღუდვის შესახებ და მოითხოვდა სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის ახალი რეგლამენტის შემუშავებას. მაგრამ ამ ურთიერთობის მარეგულირებელი დადგენილებების პრაქტიკული შემუშავება საკმაოდ სერიოზულ წინააღმდეგობას წააწყდა, რომელიც განსაკუთრებით მძაფრად გამოიკვეთა კონსტიტუციის პროექტების განხილვისას. ასე მაგალითად, იერარქების ჯგუფი მოითხოვდა კონსტიტუციაში კათოლიკური ეკლესიის პრივილეგიების განმტკიცებას და მასში ისეთი აუცილებელი ცნებების ჩართვასაც კი, როგორიცაა ,,ღმერთი“, მაგრამ ამ მოთხოვნებმა ვერ მოიპოვა უმაღლეს იერარქთა საერთო მხარდაჭერა.

ეკლესიის პოზიციაში მთავარი იყო წარსულის ხელახალი გააზრება, გარკვევა და ზუსტი განსაზღვრა იმისა, თუ გუშინდელი პრეროგატივებიდან რომელზე უნდა ითქვას უარი და რომელი უფლებების, ეკონომიკური და სოციალური პოზიციების დათმობა არ შეიძლება.

ეკლესიას ხელახლა უნდა გადაეწყვიტა პოლიტიკასთან ურთიერთობის მარადიული პრობლემა. ამ საკითხის გადაჭრას უკანასკნელ წლებში იგი ცდილობდა მშრომელთა უფლებებისა და ფუნდამენტური ქრისტიანული ფასეულობების დაცვაზე ზრუნვის, პოლიტიკურ კონიუნქტურასთან დაკავშირებული სოციალური აქტივობასთან დაპირისპირების გზით. ცნობილი კონსერვატორი მოღვაწე მ. არეილსის სიტყვებით, კარდინალი ტარანკონი ,,დაკავებული იყო ეკლესიის პოლიტიკის მღვრიე წყლებიდან ამოთრევით». ახალ ხელისუფლებასა და სხვადასხვა პოლიტიკურ მოძრაობასთან თანამშრომლობის მეშვეობით ეკლესია კვლავ ჩაითრიეს ადრინდელთან შედარებით სხვა ყაიდის პოლიტიკაში.

ეკლესიის ლიდერებმა აქ სწრაფად დაინახეს პრობლემა, რომელიც სპეციალურ გააზრებას მოითხოვდა. უკვე 1977 წლის თებერვალში ეეკ-მ გამოაქვეყნა ნოტა, რომელშიც სცადა დაედგინა კათოლიკეების პოლიტიკურ ცხოვრებაში მონაწილეობის კრიტერიუმი. ნოტაში ხაზგასმული იყო ნებისმიერი პოლიტიკური მიმდინარეობის მიმართ მიუკერძოებლობის და მათგან ეკლესიის, როგორც ინსტიტუტის, დამოუკიდებლობის შენარჩუნების აუცილებლობა. ეკლესიის მისია უნდა მდგომარეობდეს ადამიანის უფლებების დაცვაში, ღარიბებისა და დაუცველების მხარდაჭერაში, მან ხელი უნდა შეუწყოს მორწმუნეთა ქრისტიანული შეგნებისა და ადამიანის პიროვნების განვითარებას, იყოს საზოგადოების კრიტიკული სინდისი და ა.შ. მაგრამ რეალური სოციალური პრაქტიკა და ახალი სახელმწიფოებრივი სისტემის ფორმირების პროცესი ეკლესიისგან პოლიტიკური პოზიციის დაფიქსირებას მოითხოვდა. ის კი მიისწრაფოდა ისეთი პოზიციისაკენ, რომელიც მაქსიმალურად გამორიცხავდა ანგაჟირების საშიშროებას.

ეკლესია პრინციპულად ემხრობოდა მრავალპარტიულ სისტემას და წინააღმდეგი იყო იმისა, რომ ძალაუფლებას ერთი პარტიიის ან დაჯგუფების ხელში მოეყარა თავი, რამეთუ ეს შეიცავს დიქტატურის აღორძინების საშიშროებას. სწორედ ამიტომ ეკლესიამ უარყო თითქოს მოსალოდნელი იდეა ქვეყანაში ეკლესიის ეგიდის ქვეშ მყოფი ქრისტიანულ-დემოკრატიული პარტიის ან კათოლიკური პოლიტიკური ბლოკის ჩამოყალიბებისა. კარდინალმა ტარანკონმა განაცხადა, რომ ის ამგვარი პარტიის შექმნის წინააღმდეგია იმიტომ, რომ ეკლესია არ შეიძლება დაექვემდებაროს რომელიმე პოლიტიკურ იდეას და იერარქები არ უნდა მიისწრაფოდნენ ძალაუფლებისკენ ქრისტიანული მსოფლმხედველობის გამარჯვების მიზეზითაც კი.

როგორც ერთ-ერთი გამოჩენილი ესპანელი პოლიტიკოსი ფ. ორდონესი აღნიშნავს, ეკლესია ,,თავისი არსით კონსერვატული დაწესებულებაა”. თითქოს ესპანური ეკლესიისათვის ახლობელი უდა იყოს კონსერვატული პოზიციების პოლიტიკური დაჯგუფებები. მაგრამ ეკლესიის კონსერვატიულობა სულაც არ არის პოლიტიკური კონსერვატიულობის ტოლფასი. ამიტომ ეთანხმებოდა რა კონსერვატორებს ოჯახთან, ქორწინებასა და სხვა კონკრეტულ სოციალურ საკითხებთან დაკავშირებით, ეკლესია გაემიჯნა იმ პოლიტიკურ კონსერვატიზმს, რომელიც ცდილობდა შეენარჩუნებინა ძველი რეჟიმი, ოდნავ მოდერნიზებული და რეტუშირებული.

ხელისუფლებისა და საზოგადოების გარდაქმნის საწყის ეტაპზე, როდესაც მისი განვითარების მიმართულებას ცენტრისტული მთავრობა განსაზღვრავდა, ეკლესიისათვის უახლოეს პოლიტიკურ პარტნიორებს სწორედ ცენტრისტული ძალები წარმოადგენდნენ - გადემოკრატებული გუშინდელი კონსერვატორებიდან ლიბერალ-დემოკრატებამდე. ეკლესიის კონსერვატიულ განწყობილებას ტრადიციული ზნე-ჩვეულებების, ადათების დაცვისა და თანამედროვე სოციალური პრობლემების გადაჭრის გზების მიმართ მისთვის ხელი არ შეუშლია მხარი დაეჭირა ლიბერალ-დემოკრტიული იდეების რეალიზაციისათვის, თუმცა ყველა მათგანი როდი შედიოდა ქრისტიანულ სათნოებათა რიცხვში. კერძოდ, მიაჩნდათ რა კერძო საკუთრებაზე უფლება ბუნებრივად და ხელშეუხებლადაც კი, ესპანური ეკლესიის იერარქები უარყოფდნენ ლიბერალური ცნობიერებისათვის დამახასიათებელი პროგრესის პრიორიტეტულ მნიშვნელობას საზოგადოების ცხოვრებაში და მით უმეტეს, - ფინანსური წარმატების კულტს.

ტრანსფორმაციის პროცესის დასაწყისში, ქვეყანაში არსებული ,,სოციალისტური ეიფორიის“ ატმოსფეროში, მემარცხენე პარტიების სულ უფრო მზარდი ავტორიტეტის ფონზე ეკლესიის წინაშე დადგა ამ პარტიებთან ურთიერთობის საკითხი. ეს ურთიერთობა არ შეიძლებოდა ორმაგი არ ყოფილიყო. ერთი მხრივ, ეკლესია აცხადებდა, რომ მისთვის მარქსისტული სოციალიზმი მიუღებელია, რადგან მიდრეკილია ძალადობისადმი. ამ ზღვარზე შეეჯახნენ ,,სოციალიზმის კულტუროლოგიური მემკვიდრეობა და კათოლიკური ეკლესიის ტრადიციული მემკვიდრეობა“. უფრო მეტად მწვავე იყო ეკლესიის კონფლიქტი ესპანეთის სოციალისტურ და კომუნისტურ პარტიებთან პირადული და ოჯახური მორალის საკითხებში. მეორე მხრივ, ეკლესია ითვალისწინებდა მათ ისტორიულ დამსახურებას ავტორიტარიზმთან ბრძოლაში, მათ სოციალურ წონას და დადებით როლს ესპანეთის საზოგადოების დემოკრატიზაციის განხორციელებაში. ეკლესიამ მოიწონა კომუნისტებისა და სოციალისტების მიერ ქვეყნის მომავალ სოციალურ-ეკონომიკურ გარდაქმნასთან დაკავშირებული მთელი რიგი პრინციპული დებულებების უარყოფა. ამიტომ სოციალისტებისა და კომუნისტების პროგრამის ძირითადი მიმართულება ეკლესიის იერარქების ნაწილში გარკვეულ მხარდაჭერას პოულობდა. ეს ყველაფერი ეკლესიისა და მემარცხენე პარტიების პოზიციებს შორის შეხების წერტილებს აჩენდა.

ეკლესიისთვის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ბრძოლის ველი იყო, პირველ რიგში, სამოქალაქო ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც ოდითგან მის კომპეტენციაში შედიოდა და, იერარქების აზრით, მომავალშიც მათ გამგებლობაში უნდა დარჩენილიყო ყოველგვარი ცვლილებების გარეშე. ეკლესიის მდგომარეობის სირთულე გამოიხატებოდა იმაში, რომ პარალელურად მას არ შეეძლო ანგარიში არ გაეწია დროის სულისკვეთებისთვის, დემოკრატიული უფლებებისა და პიროვნების თავისუფლებისთვის. ამიტომ მის ლიდერებს უხდებოდათ დათმობებზე წასვლა, ზოგიერთ საკითხში დამარცხებასთან შეგუება და პირიქით, სადაც შესაძლებელი იყო, უდრეკობის გამოჩენა.

რამდენიმე თვის განმავლობაში მიმდინარეობდა ე.წ. ,,სასკოლო ომი” განათლებაზე სახელმწიფოს მონოპოლიისა და კერძო სკოლების მომხრეთა შორის. უკანასკნელთა რიგებში მთავარ როლს თამაშობდა ეკლესია, რომელსაც წამყვანი ადგილი ეკავა კერძო განათლების სფეროში. ეეკ-ი გამოდიოდა აგრეთვე ოჯახის დაგეგმვის, განქორწინებისა და აბორტების შესახებ კანონების წინააღმდეგ ქრისტიანულ ეთიკასთან შეუთავსებლობის გამო. ეკლესია მოუწოდებდა მორწმუნეებს დაეგმოთ კონსტიტუციის ის პროექტი, რომელიც ზემოთ აღნიშნულ დებულებებს შეიცავდა.

ურთიერთდათმობების მეშვეობით კონსტიტუციის პროექტიდან ამოიღეს დებულებები, რომლებთან დაკავშირებითაც მხარეებმა თანხმობას ვერ მიაღწიეს, ძირითადი დებულებები ჩამოყალიბდა უკიდურესად დიპლომატიურად. ამ საკითხების კონკრეტული გადაწყვეტა კი გადაიდო, რათა არ დამუხრუჭებულიყო ძირითადი კანონის მიღება.

ეკლესიისთვის მთავარ პრობლემად რჩებოდა მისი ადგილი ახალ საზოგადოებაში და ურთიერთობა სახელმწიფოსთან. ვატიკანსა და ესპანეთის მთავრობას შორის დადებული 1976 წლის ხელშეკრულებით, 1953 წლის კონკორდატიდან ამოიღეს დებულებები ესპანეთის სახელმწიფოს კონფესიურობისა და სახელმწიფოს მხრიდან კათოლიკური ეკლესიის განსაკუთრებული მფარველობის შესახებ. ამავე დროს იმ პერიოდში არ განხილულა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის პოზიტიური მოდელი. ეს ტოვებდა სივრცეს კონსტიტუციის პროექტზე მუშაობისათვის და გზას უხსნიდა ეკლესიის უფლებების, პრეროგატივების, კომპეტენციის საზღვრების საკითხის შემდგომი კონკრეტიზაციის შესაძლებლობას ცალკეული შეთანხმებებისა და სპეციალური კანონების მიღების საფუძველზე.

მიღებული კონსტიტუციის მე-16 მუხლის საბოლოო რედაქცია გვიჩვენებს, რამდენად მოახერხა ეკლესიამ სასურველის მიღწევა. მუხლი შეიცავდა პუნქტს, რომელიც ამბობდა: ,,ხელისუფლება ანგარიშს გაუწევს ესპანელი საზოგადოების რწმენას და ითანამშრომლებს კათოლიკურ ეკლესიასა და სხვა კონფესიებთან”. გამოკვეთილია ცნება ,,ეკლესია”, კათოლიკური ეკლესია გამოყოფილია, მაგრამ რაიმე სპეციალური უპირატესობა არა აქვს მინიჭებული. ეს კომპრომისი, როგორც წერს ა. მოტილიე დე ლა კალიე წიგნში ,,შეთანხმებები სახელმწიფოსა და რელიგიურ კონფესიებს შორის ესპანურ სამართალში”, პირველად ესპანეთის ისტორიაში თავისი იურიდიული სტატუსის განმტკიცების საშუალებას აძლევდა ყველა კონფესიას სახელმწიფოსთან შეთანხმების საფუძველზე.

სერიოზული უთანხმოებები გამოიწვია სახელმწიფოს არაკონფესიურობის ცნების შინაარსმა. აქ განსაკუთრებული ყურადღება მიიპყრო ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფის პრობლემამ, რასაც დაჟინებით მოითხოვდნენ მემარცხენე პარტიები. ლიბერალ-დემოკრატიული და მოგვიანებით სოციალისტურ ტრადიციებში ,,სახელმწიფო ეკლესიას,” როგორც წესი, უპირისპირდებოდა მისი სახელმწიფოსგან გამოყოფის პრინციპი. მაგრამ II რესპუბლიკისა და სამოქალაქო ომის ექსცესებმა აჩვენა, რომ ეკლესიისგან სახელმწიფოს გამოყოფა ყოველთვის არ არის პროგრესული აქტი და საზოგადოების კეთილდღეობის საფუძველი, ხშირად იგი სოციალურ ბოროტებად და ეროვნულ უბედურებად იქცევა. რესპუბლიკურ ესპანეთში ეს გამოყოფა აღმოჩნდა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის არა ნეიტრალური, არამედ მტრული დამოკიდებულების საფუძველი.

ამის გათვალისწინებით, პრინციპში დემოკრატიული სახელმწიფოს არაკონფესიურობის მხარდამჭერი ესპანური ეკლესია სახელმწიფოსგან ეკლესიის გამოყოფის მოთხოვნაში სერიოზულ საშიშროებას ხედავდა თავისთვისაც და საზოგადოებისთვისაც და მას ,,აგრესიულ სეკულარულობად” აფასებდა. ,,პირადად მე”, - ამბობდა კარდინალი ტარანკონი, - ვშიშობ, რომ ჩვენი სახელმწიფო როდესაც კონფესიური აღარ იქნება, განსაკუთრებულად ანტიკონფესიურ ხასიათს მიიღებს”.

ეკლესიასა და სხვადასხვა პოლიტიკურ ძალას შორის დისკუსიებისა და მოლაპარაკებების შედეგად საბოლოო პროექტში არ შეიტანა თეზისები სახელმწიფოსგან ეკლესიის გამოყოფისა და ესპანეთის საერო სახელმწიფოდ გახდომის შესახებ. თვით დებულება ესპანური სახელმწიფოს ,,არაკონფესიურობის” შესახებ (ამ ტერმინის გამოყენების გარეშე) ფორმულირებული იყო ზოგადი და არაპირდაპირი ფორმით: ,,არანაირ ეკლესიას არ ექნება სახელმწიფო ხასიათი”.

1979 წლის დასაწყისში კორტესებმა მოიწონეს და დაამტკიცეს ოთხი შეთანხმება მთავრობასა და წმინდა საყდარს შორის, რომლებიც განსაზღვრავდა ესპანეთის ეკლესიის უფლებებს, სახელმწიფოსთან მისი ურთიერთობის ხასიათსა და მექანიზმს. ეს არის შეთანხმებები იურიდიულ ასპექტებზე, ეკონომიკურ საკითხებზე, განათლებასა და კულტურაზე, ღვთისმსახურების აღსრულებაზე შეიარაღებულ ძალებში. შედეგად, ესპანური სახელმწიფოს არაკონფესიურობის იდეამ მიიღო კონკრეტული შინაარსი და აკონფესიური სახელმწიფოს ცნებით ნაგულისხმევი ფორმა.

ეს განსაზღვრება მოიცავს ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ისეთ ურთიერთობას, რომლის დროსაც პირველის დამოუკიდებლობა მეორისაგან თანმიმდევრულ ხასიათს ატარებს, ე.ი. გულისხმობს ღვთისმსახურებისა და რელიგიური წესების აღსრულების სრულ თავისუფლებას, ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას, დაფუძნებულს ეკლესიის საკუთრების ხელშეუხებლობაზე, სახელმწიფოს ჩაურევლობაზე ეკლესიის შიდა ცხოვრებაში. ესპანეთის მეფემ უარი თქვა მისთვის საეპისკოპოსო კანდიდატების წარდგენის უძველეს უფლებაზე, სახელმწიფო ადმინისტრაციამ - სამრევლოების საზღვრების დამტკიცების უფლებაზე. ამგვარი ჩაურევლობის მიუხედავად, საერთო ეროვნული მიზნებისათვის სახელმწიფო და ეკლესია თანამშომლობენ სხვადასხვა საკითხებში, მაგ. სახელმწიფოს მიერ ეკლესიის საკუთრებაში მყოფი ისტორიული და კულტურის ძეგლების დაცვის, კონსერვაციისა და რესტავრაციის, ასევე შესაბამისი დაწესებულებების: მედიცინისა და განათლების სფეროში საქმიანობისა და სუბსიდირების საკითხებში.

სუბსიდიებისთვის აუცილებელ თანხებს სახელმწიფო საეკლესიო (ან რელიგიური) გადასახადების ხარჯზე იღებს, რაც სრულიად არ ნიშნავს სახელმწიფოს კონფესიურობას, მაგრამ არც ეწინააღმდეგება მის არაკონფესიურობას. ეს გვაჩვენებს, რომ არაკონფესიურობა უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე ეკლესიის გამოყოფა სახელმწიფოსგან და გულისხმობს ფორმათა მრავალფეროვნებას, გარდამავალი ფორმების ჩათვლით. ზემოთ ხსენებული მ. დე ლა კალიე თვლის, რომ ესპანეთში წარმოქმნილი არაკონფესიური სახელმწიფოს ტიპი ხასიათდება როგორც ,,შენიღბული სეკულარობა” ან ,,სოციალური კონფესიურობა”.

შეიქმნა ისეთი საინტერესო სიტუაცია, რომელიც სრულად არავის აკმაყოფილებდა, ამავე დროს ხელს აძლევდა ხელისუფლებასაც და ეკლესიასაც იმით, რომ ქმნიდა კონკრეტული გარემოებებისთვის ოპტიმალურ შესაძლებლობებს ურთიერთსასარგებლო თანაარსებობისთვის. ჟურნალი ,,rason i fe“ (გონება და რწმენა) აკრიტიკებდა კონსტიტუციისადმი მაქსიმალისტების პრეტენზიებს და წერდა: ,,კონსტიტუცია არ არის პროგრამა და არც ფილოსოფიური ან რელიგიური ფორმულების კრებული. ეს არის ხალხის, პარტიებისა და სოციალური ჯგუფების რაც შეიძლება დიდი რაოდენობისთვის მისაღები ნორმების კრებული. ამიტომ ის ვერ დააკმაყოფილებს ყველას ყველაფერში. ეს არის კანონები მთლიანობაში ერის ცხოვრებისათვის და საფუძველი კონკრეტული კანონების შემუშავებისთვის”.

დროთა განმავლობაში პრინციპული ურთიერთობები სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის სტაბილური გახდა, მიუხედავად ზოგიერთი სოციალური მოვლენის, მოსამზადებელი და მისაღები კანონების გამო წამოჭრილი აზრთა სხვაობისა. 1980-იანი წლების დასაწყისში აზრთა დიდი ჭიდილით მიიღეს კანონები განქორწინების, უფლებრივად ქალთა მამაკაცებთან გათანაბრების (კონსტიტუცია ამის წინაპირობას უკვე შეიცავდა) და სამედიცინო მონაცემების შესაბამისად აბორტების დაშვების შესახებ. სახელმწიფოსთან კომპრომისების შედეგად ეკლესიის წარმატება და წარუმატებლობა განისაზღვრებოდა ეპოქის პირობებითა და შესაძლებლობებით და არა რაღაც ტაქტიკური მიღწევებით ან შეცდომებით. ეკლესიის იერარქები რიგ კომპრომისებზე წასვლით ავლენდნენ ისტორიულ სიბრძნეს, თვით ეკლესიამ კი შეძლო ადგილის დამკვიდრება თანამედროვე სინამდვილეში. ეკლესიამ იპოვა მნიშვნელოვანი ადგილი დემოკრატიული საზოგადოების სისტემაში, მოახდინა ახალი სტატუსის ლეგიტიმაცია. მან გადალახა ფრანკისტული დიქტატურის წლებში მისდამი დაგროვილი უნდობლობის ინერცია, შეინარჩუნა ეკონომიკური პოზიციები, მორწმუნეთა ფართო ფენებზე ზემოქმედების მექანიზმები, საკუთარი სამოქალაქო ორგანიზაციების შექმნის და მხარდაჭერის, საერო საზოგადოებრივი სტრუქტურების საქმიანობაში მონაწილეობის უნარი. ეკლესიამ შეინარჩუნა სახელმწიფოსთან პოლემიკის გამართვის საშუალება თავისი ინტერესების დასაცავად, იმ სოციალური ნორმატივებითა და პრაქტიკული მიდგომებით, რომლებიც ეკლესიის პოზიციებს შეესაბამებოდა. ამავე დროს ეკლესია სახელმწიფოსთან შეურიგებელ კონფლიქტებში არ შესულა.

ქვეყნის დემოკრატიზაციის პროცესში ეკლესიას თანამედროვე სტატუსის შეძენისთვის საზოგადოებაში თავისი პოზიციების ნაწილობრივი დათმობა მოუხდა. ევროპული ცხოვრების სტილში ჩართვამ, იმ კანონების მიღებამ, რომლებმაც საზოგადოებასა და ოჯახში ქალების მდგომარეობა შეცვალა, მათ მამაკაცებთან თანაბარი უფლებები მიანიჭა, უნივერსიტეტებში რელიგიის სავალდებულო სწავლების გაუქმებამ, აგრეთვე ახალი სოციალური ფასეულობების ფართოდ გავრცელებამ ნიადაგი მოამზადა მოსახლეობაზე ეკლესიის გავლენის დიაპაზონის შესამჩნევი შეზღუდვისა და შემცირებისათვის.

1976-დან 1983 წლის ჩათვლით ეკლესიური კათოლიკეების რიცხვი 56-დან 31 პროცენტამდე შემცირდა, თუმცა ესპანელების 83 პროცენტი თავს კათოლიკედ თვლიდა. კათოლიციზმის ძირითადი დოგმატების (ქრისტეს ღვთაებრიობა, სულის უკვდავება, მკვდრეთით აღდგომა, ჯოჯოხეთის არსებობა) გამზიარებელთა რაოდენობა იმავე პერიოდში 90-80 პროცენტიდან 50-40 პროცენტამდე დაეცა. სქესობრივ ცხოვრებასთან, შობადობასთან, აბორტთან მიმართებაში ჩატარებული გამოკითხვის მიხედვით, კათოლიკური მორალის მომხრეთა რიცხვი (1976 წელს 90-80 პროცენტი) 1983 წელს 45 პროცენტამდე შემცირდა, ხოლო საკვირაო წირვაზე დამსწრე ახალგაზრდობის რიცხვი - (62 პროცენტი 1976 წელს) 1983 წელს 31 პროცენტამდე.

ამავე დროს დაკარგა რა რიგი პრეროგატივებისა და ფუნქციებისა, რომლებითაც ის ფრანკისტულ სახელმწიფოში სარგებლობდა, ეკლესია პირიქით მოგებაში დარჩა, განიწმინდა მისთვის უცხო ნალექისაგან და დაუბრუნდა ბუნებრივ მდგომარეობას. როგორც ჟურნალი ,,ეკლესია” აღნიშნავდა, ,,მას ჩამოშორდა რეჟიმის მხარდაჭერის ამოცანა და დარჩა რწმენის განმტკიცების ამოცანა ხელმისაწვდომ სფეროებში: ოჯახი, სკოლა, სამრევლო, სხვადასხვა კონფესიური ორგანიზაცია”.

არაკონფესიურ დემოკრატიულ სახელმწიფოში ეკლესია რჩება კონსერვატულ ძალად, რასაც შეუძლებელია ხელისუფლებამ ანგარიში არ გაუწიოს და ეს, ორივე მხარისათვის მიღებული თამაშის წესის ფარგლებში, არ შეიძლება შეფასდეს მხოლოდ (ან ძირითადად) უარყოფით მოვლენად. საზოგადოებისთვის სასარგებლო აღმოჩნდა ის გარემოებაც, რომ ეკლესია თავისი მორალური ავტორიტეტით მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ჭეშმარიტად დემოკრატიული რეჟიმისთვის დამახასიათებელი შეკავებებისა და საპირწონეების სისტემაში. ეს შეგნებული ჰქონდა ეკლესიასაც და სახელმწიფოსაც, რომლებიც ყველგან, სადაც კი ეს შესაძლებელი იყო, ხელს უწყობდნენ ერთმანეთს. მათ შორის წამოჭრილი უთანხმოების მოგვარებისათვის ან შერბილებისათვის დემოკრატიულმა ხელისუფლებამ შექმნა ეკლესიის საქმეთა გენერალური სამმართველო, რომელიც გახდა შეხვედრის ადგილი და ინსტრუმენტი. მისი საშუალებით ხელისუფლების, პარტიების, ეკლესიისა და სამოქალაქო ორგანიზაციების წარმომადგენლებს შეუძლიათ ურთიერთმისაღები გადაწყვეტილების გამომუშავება. ამის წყალობით სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის შესაძლებელი ხდებოდა წამოჭრილი უთანხმოებების გარკვეულ ჩარჩოებში მოქცევა. აღნიშნული ჩარჩოებიდან გამოსვლას შეეძლო სასტიკი კონფრონტაციის გაღვივება და ძალთა თანაფარდობისათვის საფრთხის შექმნა.

ეს მით უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის მიღწეულ კომპრომისს უფრო ფართო აზრი და მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე უბრალოდ მათ შორის ურთიერთობის დარეგულირების შესაძლებლობაა. მისი განხორციელებით პრინციპში ბოლო მოეღო ქვეყნისთვის ტრადიციულ შეურიგებელ კონფლიქტს კლერიკალიზმსა და ანტიკლერიკალიზმს შორის, რაც ხელს უწყობს კონსენსუსის სულისკვეთებისა და პრინციპის შენარჩუნებას საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვა სფეროებშიც, მთლიანად საზოგადოებაში სოციალური მშვიდობის შენარჩუნებას.

იბადება კითხვა: რამდენად შეიძლება ეკლესიის გარდაქმნის რუსული და ესპანური გამოცდილებისა და გარდამავალ პერიოდში სახელმწიფოსთან მათი დამოკიდებულებების შედარება, თუ გავითვალისწინებთ, რომ კომუნისტური რუსეთი მსოფლმხედველობრივი და სოციალურ-ეკონომიკური საფუძვლებით პრინციპულად განსხვავდებოდა ფრანკისტული ესპანეთისგან, ესპანეთის კათოლიკური და რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიების მდგომარეობა კი თავიანთი სახელმწიფოს ფარგლებში დიამეტრულად საწინააღმდეგო იყო, მაშინ სრულიად აშკარაა, რომ მათ შორის პარალელების გავლება დიდ სიფრთხილეს საჭიროებს ყველა არსებული განსხვავების გათვალისწინებით. ცხადია, ესპანეთის გამოცდილების პირდაპირი გადატანა რუსულ სინამდვილეში შეუძლებელია, მით უმეტეს, რომ ესპანეთში დემოკრატიაზე გადასვლა ძალიან მოკლე ვადაში დასრულდა, ჩვენ კი უკვე ათწლეულებია ვიმყოფებით იმ გზაზე, რომელსაც დასასრული არ უჩანს.

ამავე დროს საუბარია ქრისტიანული რელიგიის მონათესავე ფორმებზე, წარსულში ორივე ეკლესიის ურთიერთობაზე სასტიკ ავტორიტარულ სახელმწიფოსთან, მათ შემდგომ ცვლილებებზე ხელისუფლებასთან ახალი ურთიერთობის ძიებაში ძირეული სოციალურ-პოლიტიკური რეფორმების ეპოქაში. მათი ევოლუციისა და მისი შედეგების შედარებითი გაანალიზება ამ თვალსაზრისით სავსებით მართლზომიერია და შეუძლია ჩვენთვის საინტერესო შედეგების მოტანა. ეს განსაკუთრებით ეხება რელიგიისა და პოლიტიკის, სახელმწიფოს არაკონფესიურობის, მისგან ეკლესიის დამოუკიდებლობის, მასსა და ეკლესიას შორის ურთიერთობის საკითხებს, რომლებზეც ჩვენს ქვეყანაში, ბოლოს და ბოლოს, დაიწყო დისკუსია.

ჟან-ფრანსუა მეიერი
ფრიბურგის უნივერსიტეტი
მაია ქაცანაშვილის თარგმანი

საერთაშორისო ურთიერთობათა ანალიზისას, უკვე რამდენიმე ხანია, კვლავ გაჩნდა წლების განმავლობაში მივიწყებული რელიგიური ფაქტორები, იმის მიუხედავადაც, თუ ხშირ შემთხვევაში ინტერესი მიმართულია მასმედიის საშუალებებისთვის საინტერესო თემებისკენ: რელიგიები და ცივილიზაციათა შეჯახება, სარწმუნოებათა როლი კონფლიქტების მოგვარებაში, ისლამის ადგილი. თუმცა ეს საკითხები მხოლოდ ნაწილია იმისა, რაც ჩვენ გვაინტერესებს.

ევროპის მომავალი კონსტიტუციის პრეამბულაში რელიგიური მემკვიდრეობის მოხსენიების საკითხზე კამათმა გამოაშკარავა როგორც სეკულარიზაციის პროცესი კონტინენტზე, რომელზედაც ყველაზე მეტად აისახა ამ პროცესის განვითარება, ასევე რელიგიური ფაქტორების ურყეობა. ერთი მხრივ, არც ერთი სახელმწიფო არ მისულა ევროპის კონსტიტუციის უარყოფამდე მის ტექსტში ღმერთისა და ევროპის ქრისტიანული ფესვების მოუხსენებლობის მიზეზით; თუკი ამ საკითხებზე კამათი მიმდინარეობდა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ დისკუსიის ცენტრში იყო; მაშინაც კი, თუ ამან გავლენა იქონია ნიდერლანდებსა და საფრანგეთში ევროპის კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ ზოგიერთი ხმების მიცემაზე, ეს არ ყოფილა უმთავრესი მიზეზი. მეორე მხრივ, ტექსტში invocatio Dei-სა და ქრისტიანობის მოხსენიების აშკარა უარყოფის მიუხედავად, კონსტიტუციამ წარმოშვა ,,ღია, გამჭვირვალე და რეგულარული დიალოგი“ ეკლესიებთან (ასევე ფილოსოფიურ და არაკონფესიურ ორგანიზაციებთან, ე.ი. ლაიკურ და მასონურ დაჯგუფებებთან). ორგანიზაციების არც ერთ სხვა ტიპთან არ იყო ამგვარი მიდგომა. ეს გვიჩვენებს, რომ რელიგიური ფაქტორები ჯერ კიდევ არაა დავიწყებას მიცემული და ეკლესიას შეუძლია ისეთი ადგილი დაიჭიროს, რომელიც მკვეთრად აჭარბებს მის წვლილს დიდი მღელვარებების პერიოდში.

დღეს სარწმუნოებების როლის აღიარება სხვადასხვა დონეზე ვლინდება. ბოლო წლების განმავლობაში, ჩვეულებრივ მორწმუნე ავტორთა ინიციატივით, გამოქვეყნდა რამდენიმე ნაშრომი, რომელშიც საუბარია სარწმუნოებების შესაძლო წვლილის შესახებ კონფლიქტების მოგვარების საქმეში, ეს ნაბიჯი რამდენიმე კონკრეტული მაგალითითაა დასაბუთებული, როგორიცაა კათოლიკური ორგანიზაცია Sant'Egidio-ს როლი მოზამბიკში მშვიდობის დამყარების პროცესში.

თუმცა სხვა მოულოდნელმა მოქმედმა პირებმაც მიიღეს მხედველობაში რელიგიების როლი: ყველაზე განსაცვიფრებელია მსოფლიო ბანკის მაგალითი, რომელიც ჯიმ უოლფენსონის (ბანკის პრეზიდენტი 1995-2005 წლებში) ინიციატივით 1990-იანი წლების ბოლოს დიალოგს აწარმოებდა რელიგიურ გაერთიანებებსა და სარწმუნოებრივ სისტემებთან. ეს ნაბიჯი იყო შედეგი იმის აღიარებისა, რომ შეუძლებელია რელიგიების ადგილისა და გავლენის უარყოფა განვითარების სფეროში. როგორც მსოფლიო ბანკის წარმომადგენელმა კატრინ მარშალმა აღნიშნა, ამ ყველაფერს არ ჩაუვლია კამათის გარეშე: კოლეგების ნაწილი რელიგიებს მიიჩნევს უთანხმოებების მიზეზად, რომლებიც საშიშროებას უქმნის პროგრესს და მიმართულია დაკნინებისაკენ.

უფრო და უფრო ხშირია ე.წ. ,,სეკულარული» დოკუმენტები, რომლებიც სერიოზულად უდგება რელიგიურ ფაქტორებს: პროგნოსტიკურ მოხსენებაში, რომლის მიზანია განსაზღვროს მსოფლიოს შესაძლო ევოლუცია 2020 წლისთვის, ამერიკულმა National Intelligence Council-მა დაასკვნა, რომ ,,მომდევნო თხუთმეტი წლის განმავლობაში რელიგიური იდენტობა გახდება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი თვითდეფინიციის პროცესში.“ ამერიკული მოხსენება მხოლოდ ისლამს არ მიაკუთვნებს ამ პერსპექტივებს: ის მიანიშნებს ქრისტიანობის მოსალოდნელ გავრცელებაზე ჩინეთში, აგრეთვე მიუთითებს არადასავლური ქრისტიანული სამყაროს მნიშვნელობასა და რელიგიური აქტიურობის ზრდაზე სხვადასხვა ტრადიციის წიაღში.

გეოპოლიტიკიდან თეოსტრატეგიამდე

ზოგიერთმა ავტორმა შემოგვთავაზა რელიგიის საკითხისადმი გეოპოლიტიკური მიდგომა. საერთაშორისო ურთიერთობების ყოველ მხრივ განხილვისას სივრცითი რეალიები მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს. გეოპოლიტიკური მიდგომა გვახსენებს, რომ რელიგიები იჭრებიან ამ სივრცეში და მათ შორის საზღვრების გადანაცვლება აისახება საერთაშორისო ბალანსზე. ეს კარგად დავინახეთ იუგოსლავიის კონფლიქტის მაგალითზე, რომელიც, ცხადია, მხოლოდ რელიგიური ფაქტორებით არ შემოისაზღვრება, მაგრამ კრაინიდან სერბი მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის განდევნამ - მხოლოდ ეს მაგალითიც კმარა - გამოიწვია დე რომის კათოლიციზმსა და მართლმადიდებლობას შორის არსებული საზღვრის გადანაცვლება. XX საუკუნეში, საკმაოდ დიდი ხნის განმავლობაში, აფრიკის კონტინენტზე ხდებოდა ტრადიციული აღმსარებლობების მნიშვნელოვანი შემცირება და ქრისტიანობისა და ისლამის ფართო გავრცელება: სტატისტიკა რეალობის მხოლოდ ნაწილს წარმოგვიჩენს, მაგრამ ციფრები საკმაოდ თვალშისაცემია, თუკი 1900-იან წლებში ტრადიციული აღმსარებლობები აფრიკის მოსახლეობის 58,1 პროცენტს მოიცავდა, 1980 წლისთვის ეს პროცენტული მაჩვენებელი 13,9-მდე შემცირდა. იმავე დროს, ქრისტიანთა რიცხვი 9,2 პროცენტიდან 44,2 პროცენტამდე გაიზარდა, ხოლო ისლამის მიმდევართა - 32 პროცენტიდან 41,2 პროცენტამდე. ამ რელიგიათა გავრცელების არეალის ზრდა დღესაც გრძელდება და დღითიდღე ერთმანეთის პირისპირ უფრო მეტ ქრისტიანსა და მუსლიმანს აყენებს.

თუმცა რელიგიის მიერ მოცემული ტერიტორიის კონტროლი ხშირად იძენს სიმბოლურ ასპექტს, რასაც საერთო არა აქვს ამ ტერიტორიის სტრატეგიულ მნიშვნელობასთან. ამის საუკეთესო მაგალითია იერუსალიმი, მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე სასურველი წმინდა ადგილი! წმინდა ადგილებზე კონტროლი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკური სივრცით, ის უფრო სხვა მნიშვნელობებს იძენს.

რელიგიური ფაქტებისადმი გეოპოლიტიკური მიდგომის სრულყოფისათვის თითქმის ათი წელია, რაც ახალი ტერმინი შემოვიღეთ, რომლის კვლევის ცენტრში მოვაქციეთ რელიგიისა და პოლიტიკის ურთიერთგავლენა: ,,თეოპოლიტიკა“ - ამ ნეოლოგიზმის შემოტანის მიზანი უფრო შორს წასვლა იყო, ვიდრე რელიგიათა სივრცეში მოქმედების ანალიზი. სიმართლე რომ ვთქვათ, უკეთესი იქნებოდა გვესაუბრა თეოსტრატეგიაზე, თუკი ,,სტრატეგიას“ არ განვიხილავთ მხოლოდ სუფთა სამხედრო მნიშვნელობით, არამედ როგორც სხვადასხვა საშუალებისა და რესურსის ამოქმედებას გლობალური მიზნების მისაღწევად.

რელიგიურ დაჯგუფებას შეუძლია განახორციელოს განსაზღვრული სტრატეგიები, ანდა შეიმუშაოს იმგვარი სტრატეგია, რომელიც პასუხს გასცემს მის წინაშე მდგარ პრობლემებს. თავის მხრივ, სახელმწიფომ მხედველობაში უნდა მიიღოს რელიგიების ფაქტორი საკუთარი სტრატეგიის შემუშავებისას, უფრო იმიტომაც, რომ რელიგიური გაერთიანებები ისწრაფვის შექმნას პოლუსები სამოქალაქო საზოგადოებაში, რომლებიც ყოველთვის ადვილად არ ემორჩილება სახელმწიფო ხელისუფლებას იმ კონტექსტში, რაშიც ეს უკანასკნელი მთლიანი საზოგადოების კონტროლს ცდილობს. ზოგიერთი რელიგიური ორგანიზაცია შესაძლებელია, პირიქით, ხელისუფლების მოკავშირედ იქცეს. ხშირად წარმოჩინდა მეჩეთების შესაძლო როლი, ერთი მხრივ, როგორც უთანხმოებების კერებისა, ხილო მეორე მხრივ - პოლიტიკური ძალაუფლების დასაყრდენისა.

სახელმწიფოს შეუძლია ერთი ან ორი რელიგიური დაჯგუფება გამოიყენოს თავისი სტრატეგიული მიზნებისთვის. ცივი ომის პერიოდში აღმოსავლეთის ქვეყნების ქრისტიანული გაერთიანებების შესვლა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში საბჭოთა ხელისუფლების სურვილით მოხდა, საკუთარი პროპაგანდის მიზნით. სხვა მხრივ, ყველასთვის კარგადაა ცნობილი ჰიპოთეზა იოანე-პავლე II-სა და რონალდ რეიგანს შორის კომუნიზმის დაცემის მიზნით შექმნილი მიზნობრივი ალიანსის როლის შესახებ. უნდა აღინიშნოს, რომ პარტნიორებს - სახელმწიფოსა და ეკლესიას - ნაწილობრივ განსხვავებული მიზნები აქვთ, მაშინაც კი თუ ძალთა თანაფარდობა განსხვავებულია.

თეოპოლიტიკური ფენომენი შეგვიძლია განვიხილოთ სამი კუთხით:

1. გლობალური თუ რეგიონალური ბალანსი რელიგიურ გაერთიანებებსა და რელიგიურ სისტემებს შორის, ასევე მათი პოლიტიკური შედეგები;

2. რელიგიური დაჯგუფებებისა თუ ორგანიზაციების გლობალური თუ ადგილობრივი საქმიანობის პოლიტიკური შედეგები მათი ინტერესისა და გავრცელების არეალის გაზრდის მიზნით, ასევე კონკურენცია რელიგიურ მიმდინარეობებს შორის;

3. გავლენა, რომლის მოპოვებასაც ცდილობენ რელიგიები თუ რელიგიური ჯგუფებები პოლიტიკაში, და პირიქით - სახელმწიფოების თუ პოლიტიკური ჯგუფების მცდელობა რელიგიური ორგანიზაციების თუ რელიგიური სისტემების ინსტრუმენტალიზაციისათვის.

ჩვენ ყურადღებას მივაპყრობთ საერთაშორისო მასშტაბებს. როგორც ერთი უახლესი ნაშრომი აღნიშნავს, რელიგია არის ერთ-ერთი უძველესი ტრანსნაციონალური ფენომენი (თავად ,,ნაციის“ კონცეფციის შექმნამდე). რელიგიათა ეს მცდელობა გასცდეს საზღვრებს, იწვევს ისეთი რეჟიმების რყევას, რომელთაც სურს მოსახლეობაზე იდეოლოგიური კონტროლის განხორციელება (სურვილი, რომლის ხორცშესხმაც სულ უფრო და უფრო რთულდება კომუნიკაციის ისეთი საშუალებების განვითარებასთან ერთად, როგორიცაა ინტერნეტი).

გლობალურ კუთვნილებასა და ადგილობრივ ფესვგადგმულობას შორის

არც ერთი რელიგია არ წარმოგვიდგება მონოლითური სახით. განსხვავებები რელიგიური ტრადიციების წიაღში ხანდახან ისეთივე მწვავე პრობლემებს წარმოაჩენს, როგორსაც მათი ურთიერთობა სხვა ტრადიციებთან: ამგვარად, ისლამის მომავალი ევროპაში ისევე იქნება განსაზღვრული მუსლიმთა შორის უთანხმოებებით, როგორც ევროპის არამუსლიმურ საზოგადოებებთან ურთიერთქმედებით. უფრო მეტიც, თითოეული ჩვენგანი გრძნობს იმ ფაქტორების ერთობლივ ზემოქმედებას, რომელთა რელიგიურ კუთვნილებას განსაზღვრავენ. უნდა ითქვას, რომ საერთო კონფესიურმა კუთვნილებამ შესაძლებელია წარმოშვას ინსტინქტური სოლიდარობის შეგრძნება, რაც უყურადღებოდ არ უნდა დარჩეს ეპოქაში, რომელშიც ინფორმაცია ასეთი სისწრაფით ვრცელდება.

,,ჩრდილოეთ ნიგერიაში მცხოვრებ ჰაუზას ტომს ანდა სამხრეთ სუდანისნუერის ტომს არ უნდა ჰქონდეს ფართო საერთაშორისო კეთილგანწყობის იმედი მათი ტომობრივი თუ ეთნიკური კუთვნილების გამო. მაგრამ თუკი ისინი წარმოჩნდებიან, როგორც მუსლიმები ან ქრისტიანები, მაშინვე მნიშვნელოვნად გაიზრდება მათ მიმართ პოტენციურად კეთილგანწყობილი დამოკიდებულება. უფრო მეტიც, საქმე ეხება უკრიტიკო დამოკიდებულებას, როდესაც კეთილგანწყობა სრულიად დამოუკიდებლად მიიღწევა, მიუხედავად სიტუაციისა და მისი გამომწვევი მიზეზებისა“

ვინც კითხულობს სპეციალური სააგენტოების დეპეშებს რთულ რეგიონებში ქრისტიანული გაერთიანებების მხარდასაჭერად, მიხვდება, რისი თქმა სურს ჩვენ მიერ მოყვანილი ტექსტის ავტორს. ასევე მათ, რომლებიც ყურადღებით ადევნებდნენ თვალს მუსლიმთა აჯანყებების განვითარებას პერიფერიულ რეგიონებში (მაგალითად, ფილიპინების სამხრეთში ანდა სამხრეთ ტაილანდში) კარგად მოეხსენებათ, რომ მათი ისლამურ-რელიგიური ფაქტორი 1970 წლიდან საკმაოდ გაძლიერდა, რასაც ამ ორგანიზაციათა დენომინაციებიც ადასტურებენ. უკმაყოფილებებსა და წამოყენებულ მოთხოვნებს სრულიად შესაძლებელია მხოლოდ ნაწილობრივ ჰქონდეს რელიგიური მიზეზები, მაგრამ მათი მხარდამჭერი დისკურსი ცდილობს დაეყრდნოს გლობალურ არტიკულაციებს.

თუმცა არსებობს შემთხვევები, როდესაც ეროვნული თუ ეთნიკური კუთვნილება ჯაბნის საერთო რელიგიურ იდენტობას: სლოვაკ და უნგრელ კათოლიკეებს შორის ურთიერთობების ანალიზისას (სლოვაკეთში მრავალი უნგრელი ცხოვრობს) ტიმოთი ბერნსი ადგენს, რომ უნგრულ და სლოვაკურ ეკლესიებს აქვს საერთო მიზნები და საზრუნავები, მაგრამ ისინი ,,გაჟღენთილია ეროვნული კუთვნილებებით, რომლებზეც ღრმად არიან მიჯაჭვულნ”. 1997 წელს ბერნსის მიერ გამოკითხული უნგრელ ეპისკოპოსთა კონფერენციის წარმომადგენელი აცხადებს: ,,სლოვაკი ეპისკოპოსები, პირველ რიგში, სლოვაკები არიან, შემდეგ ქრისტიანები და მხოლოდ ამის მერე - ეპისკოპოსები.“ ამერიკელ მკვლევარს აქვს შეგრძნება, რომ სლოვაკი ეპისკოპოსებისთვის არანაირ პრობლემას არ წარმოადგენს მათ ქვეყანაში უნგრული უმცირესობის აღიარება იმ პირობით, რომ ეს უკანასკნელი დაკმაყოფილდება სლოვაკეთის კათოლიკური ეკლესიის შემადგენლობაში ყოფნით: კათოლიკური იდენტობა ვერ ახერხებს ეროვნული განსხვავებების გადალახვას. რომის კათოლიციზმის გლობალური სტრატეგიების გვერდით არსებობს ეროვნული და ადგილობრივი ადათებით წარმოქმნილი წინააღმდეგობები.

ცვალებადი საზღვრები

რელიგიურ მოსაზრებებს თავისი წვლილი შეაქვს პოლიტიკური ნაბიჯების განსაზღვრაში, თუმცა ამის აღიარება ყოველთვის არ ხდება. ამჟამინდელი დებატები ევროკავშირში თურქეთის შესაძლო გაწევრიანების შესახებ ამის საინტერესო ილუსტრაციას გვთავაზობს. თურქეთის მიღების შესახებ კამათი კი წარმოშობს ადამიანის უფლებებთან თუ ეკონომიკურ შედეგებთან დაკავშირებულ პრობლემებს, მაგრამ თითოეულმა კარგად იცის, რომ მუსლიმური სახელმწიფოს ევროკავშირში მიღების საკითხი მწვავე პრობლემებს მოიცავს, მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკოსები ბრიუსელში ამაზე ხმამაღლა არ საუბრობენ. სიტუაციას ის ართულებს, რომ ქრისტიანული რწმენა სულაც არ უკავშირდება ავტომატურად თურქეთის გაწევრიანებისადმი წინააღმდეგობას: შანტ'ეგიდიო-ს ორგანიზაციის დამაარსებელი ანდრეა რიკარდი აცხადებს, რომ ,,თურქეთი ჩვენი ევროპის ნაწილია“ და იგი ევროპას სჭირდება ბალკანეთის პრობლემების გადასაჭრელად, კერძოდ, ,,აღმოსავლეთ ევროპას ორი პოლუსი, ორი სული აქვს: ოტომანური და სლავური.“

რამდენიმე რელიგიური ტრადიციის გასაყარზე არსებულ ზონებში მოსახლეობის მოძრაობა და შედეგად მიღებული რელიგიური რუკის ტრანსფორმაცია ბევრ საზრუნავს აჩენს. ამგვარად, ინდოეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთში, ბანდლადეშის საზღვარზე, ინდოეთის ხელისუფლება აშენებს ბარიერს, რომელსაც უკვე ამ საზღვრის მესამედი, 4.800 კმ-ზე მეტი უჭირავს. ინდოეთის ნახევარკუნძულის მიღმა ამაზე ცოტა ადამიანი თუ საუბრობს, რადგან ეს ბარიერი იგება ისეთ რეგიონში, სადაც ტურისტები ნაკლებად მოძრაობენ; მიზანი კი ექსტრემისტების ფარული გასასვლელების ჩაკეტვაა - ამ ზონაში მეამბოხეებისა და ემიგრანტების რიცხვი საკმაოდ მაღალია - უამრავი ბანგლადეშელი მოისწრაფვის აქ უკეთესი ცხოვრების საძებნელად. მაგრამ კიდევ ჩნდება მესამე მიზეზი: ინდოელთა უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელთა შიში ქვეყნისჩრდილო-აღმოსავლეთში მუსლიმური მოსახლეობის რაოდენობის ზრდის წინაშე (კერძოდ, ასამში), რაც აუცილებლად დაარღვევს პოლიტიკურ ბალანსს.

წინა თუ უკანა პლანზე რელიგია იმაზე უფრო ხშირად წარმოჩნდება, ვიდრე წარმოგვიდგენია. ის შესაძლებელია გამოიყენონ პოლიტიკური მიზნით ძალთა თანაფარდობის შეცვლის პროცესში. ამის ახალი მაგალითია ნიქსონის ცენტრის (Nixon Center) თანამშრომლების მიერ შემოთავაზებული წინადადებები ამერიკული ნეოკონსერვატორული think tank-ი მართლმადიდებელი ეკლესიის მომავალზე. ,,აღმოსავლურმა ეკლესიებმა კავშირი უნდა გაწყვიტონ მოსკოვთან“, - აცხადებენ ზეინო ბარანი და ემეტ ტუოჰი. მათი ანალიზის მიხედვით, რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ნაციონალისტურ შტრიხებს ამჟღავნებს და ძლიერადაა გადაჯაჭვული სახელმწიფოზე, რომელიც ცდილობს კვლავ მოიპოვოს გავლენა ოდესღაც კუთვნილ ტერიტორიებზე. ,,სამაგიეროდ, სტამბულში მყოფი მსოფლიო პატრიარქი ბართოლომეოს I გვევლინება მართლმადიდებლურ სამყაროში თავისუფლებისა და დემოკრატიის მთავარ დამცველად.“

მოსკოვთან ურთიერთობის გაწყვეტასთან დაკავშირებით წარმოქმნილი შეხედულებები უნდა ჩაიწეროს ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებში მიმდინარე უახლესი პოლიტიკური მოვლენების კონტექსტში. განსაკუთრებით აღსანიშნავია უკრაინა, სადაც კომუნისტური რეჟიმის ნგრევის შემდგომ წლებში მოხდა მართლმადიდებლების გაყოფა სამ იურისდიქციად: უკრაინის ავტონომიური მართლმადიდებლური ეკლესია, რომელიც მოსკოვის საპატრიარქოსთანაა დაკავშირებული, კიევის საპატრიარქო და უკრაინის ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესია (ეს ბოლო ორი შესაძლებელია, ადრე თუ გვიან, გაერთიანდეს). ბოლო ორი ჯგუფი ცდილობს, მოიპოვოს აღიარება კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მხრიდან, რომლის იურისდიქციაც XVII საუკუნემდე ვრცელდებოდა უკრაინაში. 2004 წლის დეკემბრის არჩევნების დროს კიევის საპატრიარქომ - რომელიც დღეს არც ერთი სხვა მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ არაა აღიარებული - დროულად დაუჭირა მხარი ვიქტორ იუშჩენკოს, ისევე როგორც ბერძენ-კათოლიკეებმა, მაშინ როცა მოსკოვის საპატრიარქოსთან დაკავშირებული ავტონომიური ეკლესია არ მალავდა თავის არჩევანს მისი კონკურენტის, ვიქტორ იანუკოვიჩის მიმართ. 2005 წლის 8 ივნისს უკრაინაში მართლმადიდებლობის პრობლემების განხილვის მიზნით მსოფლიო საპატრიარქოში ვიზიტისას პრეზიდენტმა ღიად განაცხადა, რომ ,,სურვილი აქვს საპატრიარქოსა და უკრაინას შორის უფრო მჭიდრო ურთიერთობები განვითარდეს.“

თუ ამ სიტუაციას მოკლედ შევაჯამებთ, უნდა ვთქვათ, რომ იგი წარმოადგენს მნიშვნელოვან მაგალითს, რომელიც თეოსტრატეგიულ ანალიზს იმსახურებს. პირველ ყოვლისა, უთანხმოება მოსკოვისა და კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოებს შორის, რომელსაც ,,ცივმა ომმა” ახალი მასშტაბები შესძინა, რადგანაც პირველი, ნებსით თუ უნებლიეთ, საბჭოთა ხელისუფლების სამსახურში იმყოფებოდა, ხოლო მეორე სხვა ბანაკში მოქმედებდა. დღეს ორივე საპატრიარქო ერთმანეთს გავლენის სფეროებს ეცილება, მიუხედავად უთანასწორო სტარტისა, რადგანაც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ტერიტორიული ბაზა ძალზე მწირია (თანამედროვე თურქეთში ბერძენი მოსახლეობის თითქმის სრული გაქრობის გამო), მაშინ როცა მოსკოვის საპატრიარქო აკონტროლებს მსოფლიოში ყველაზე მნიშვნელოვან მართლმადიდებლურ ეკლესიას, როგორც ტერიტორიით, ასევე მოსახლეობითაც (მაშინაც, თუკი რუსების უმრავლესობა დღეს არაა მგზნებარე მართლმადიდებელი).

კონსტანტინოპოლი ტერიტორიალური სიმცირის კომპენსირებას ახდენს მართლმადიდებლურ დიასპორაში თავისი როლის გაზრდით. ყოფილი საბჭოთა სივრცის ხელახალი მოწყობა ახალ შესაძლებლობებს აძლევს იმ ქვეყნებს, რომლებიც კონსტანტინოპოლთან დაახლოებაში სასარგებლო პერსპექტივებს ხედავს.

ამ ორი საპატრიარქოს გვერდით ნაკლებად გავლენიანი, თუმცა რეგიონალური მასშტაბით მნიშვნელოვანი რელიგიური ორგანიზაციების თამაშსაც ვადევნებთ თვალს: კიევის საპატრიარქო და უკრაინის სხვა ავტოკეფალიები ცდილობენ გამორჩენა ნახონ მოსკოვსა და კონსტანტინოპოლს შორის არსებულ დაპირისპირებაში, ნაციონალური ეკლესიის გეგმის განსახორციელებლად. ისინი იმდენად შეუპოვრად ცდილობენ ამ მიზნების მიღწევას, რომ ახალი მთავრობა, რომელსაც საარჩევნო კამპანიის დროს მოსკოვთან კავშირში მყოფი ავტონომიური ეკლესია ოპოზიციაში ედგა, ჩანს, ამას ანგარიშს უწევს.

ამას გარდა, გარკვეული პოზიციის განსაზღვრის მიღმა, როგორიც ნიქსონის ცენტრის თანამშრომლების მაგალითია, ჩვენ ვხედავთ არასამთავრობო და სეკულარულ მოქმედ პირებს, რომლებსაც აქვთ გარკვეული პოლიტიკური მიზნები ყოფილი საბჭოთა იმპერიის ქვეყნებში - ყველას კარგად მოეხსენება, თუ რა როლი ითამაშეს დასავლეთის არასამთავრობო ორგანიზაციებმა უკრაინასა და საქართველოში სულ ახლახან მომხდარ რევოლუციებში: ესაა ასპარეზზე გამოსვლა და მცდელობა გავლენა მოახდინონ საეკლესიო არჩევანზე ამ ქვეყნების რეორგანიზაციისათვის განსაზღვრული სარგებლის პირობით და - უფრო მეტიც - ძალთა ახალ თანაფარდობაზე ამერიკის შეერთებული შტატების სასარგებლოდ იმ სივრცეში, რომელიც სულ ცოტა ხნის წინ რუსეთის იმპერიის ძალაუფლების ქვეშ იმყოფებოდა.

უნდა ველოდოთ, რომ არა მხოლოდ მოსკოვის საპატრიარქო, არამედ რუსეთის ხელისუფლებაც ეჭვის თვალით შეხედავს მოვლენების ამგვარ განვითარებას. იშვიათი არაა, როცა ქვეყნები რელიგიურ გავლენაში პოლიტიკური მნიშვნელობის საფრთხეს ხედავენ. ამგვარად, ჩინეთის ხელისუფლება ეჭვით უყურებს მის ტერიტორიაზე უცხოელთა შემოსვლას; დღეს ისინი მზად არიან ცნონ კათოლიკური თუ პროტესტანტული ეკლესიები, მაგრამ ყოველთვის ფხიზლად ხვდებიან რელიგიურობის ,,უკონტროლო“ გამოვლინებებს (Falun Gong-ი ამის ერთ-ერთი მაგალითია); სამაგიეროდ, გამორიცხულია უცხოური ცენტრის გავლენის დაშვება, სწორედ აქედან გამომდინარეობს რომის დაქვემდებარებაში მყოფი კათოლიკური ეკლესიის აკრძალვა.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ჩინეთი გახდება ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გამოწვევა მსოფლიო რელიგიური რუკის მოდიფიკაციაში უახლესი ათწლეულების მანძილზე: კათოლიკეები, სხვადასხვა პროტესტანტები და მართლმადიდებლები - მხოლოდ ამ უდიდესი ქრისტიანული კონფესიების ჩამოთვლაც კმარა - ცდილობენ იქ ჩამოაყალიბონ შესაბამისი სტრუქტურები თავიანთი სწავლების გასავრცელებლად.

პროზელიტიზმით გამოწვეული კონფლიქტები

მისიონერული გეგმები ხშირად იწვევს მწვავე რეაქციებს: პროზელიტიზით გამოწვეული კონფლიქტები წარმოადგენს რეალობას, რომელიც წლების განმავლობაში კვლავ ინარჩუნებს თავის სიმწვავეს მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში. როგორც ამერიკელი ისტორიკოსი მარტინ მერტი აღნიშნავდა, ,,როდესაც ადამიანები ახორციელებენ პროზელიტიზმს, ისინი აღარ წარმოადგენენ მხოლოდ რაიმე იმპულსს თუ ემოციას, არამედ მთელ სამყაროს. მათი შუამავლობით ერთი სამყარო წინ მიიწევს და თავს ესხმის მეორეს.“

ამგვარად, ბევრი რუსი მართლმადიდებელი დასავლეთის მისიონერების გამოჩენას აღიქვამს, როგორც უხეშ შეჭრას მათ ,,კანონიკურ ტერიტორიაზე“ და ხშირ შემთხვევაში მათ დაზვერვის ცენტრალური ბიუროს (CIA) ანდა სხვა აგენტებად მიჩნევენ, რადგან მისიონერულ საქმიანობას მხოლოდ რელიგიურ ასპექტში არ განიხილავენ. 2004 წლის სექტემბერში თურქეთის პარტია საადეტის შტაბ-ბინაში მისმა ერთ-ერთმა ვიცე-პრეზიდენტმა ჩვენთან კამათისას განაცხადა:

,,ჩვენ ვართ მისიონერების წინააღმდეგი, რადგან მათ თანამედროვე იმპერიალისტური სახელმწიფოები თავიანთი მიზნებისთვის, კაპიტალისტური თუ ინდუსტრიული ექსპლუატაციის განსახორციელებლად იყენებენ. არავისა აქვს უფლება შემოვიდეს ამ ქვეყანაში, როგორც იმპერიალისტური თუ კაპიტალისტური იდეების აგენტი. ეს ორმაგ თამაშად მიიჩნევა. [...]

,,ისლამი საკმაოდ ძლიერია ამ ქვეყანასა და რეგიონში. [...] ჩვენ შინაგანად არანაირ ანტაგონიზმს არ განვიცდით ქრისტიანობის მიმართ [...]. მაგრამ თუკი ჩვენთან ადამიანთა ჯგუფი ჩამოვა გარკვეული წრეების მიზნების განსახორციელებლად, ეს მოსაწონი არ იქნება. თურქეთში მისიონერები ჩვენი რელიგიისთვის საფრთხეს არ წარმოადგენენ, მაგრამ ისინი საფრთხეს უქმნიან თურქეთის რესპუბლიკის ერთიანობასა და მის ეკონომიკურ და ინდუსტრიულ დამოუკიდებლობას [...]“.

მისიონერული საფრთხის იდეა ვრცელდება ზოგიერთ ბუდისტურ რეგიონში, კერძოდ, შრი-ლანკაზე, სადაც დღეს პოლიტიკური ჯგუფების მიერ ხდება კანონპროექტის შეთავაზება რელიგიის შეცვლისათვის ბარიერის შესაქმნელად. ასევეა ინდოეთში. ინდუისტი აქტივისტები დიდი ხანია ეწინააღმდეგებიან ქრისტიან მისიონერებს. რამდენიმე წლის წინათ ვიშნა ჰინდუ პარიშადის (VHP) შტაბ-ბინაში ვიზიტისას ორი ბროშურა გადმოგვცეს: Church Conspiracy in Guise of Servise და Ban Proselytisation and Avert Desintegration. პირველ მათგანში მოყვანილია ევანგელისტური ტექსტები ინგლისურ ენაზე, რათა გვიჩვენონ, Arunashal Pradesh-ისგან უმოკლეს დროში ისეთი შტატის შექმნის გეგმა, რომლის მოსახლეობის უმრავლესობა ქრისტიანი იქნება. ანალოგიური მტკიცებულებები იყო წარმოდგენილი ინდოეთის სხვა შტატების მიმართაც, ისევ და ისევ ევანგელისტურ ლიტერატურაზე დაყრდნობით, რომელიც ეფექტურად ადგენს გეგმებს, მაგალითა ამგვარს: ,,2010 წლისთვის ბიჰარში 10000-ზე მეტი ეკლესია უნდა არსებობდეს“. რაც შეეხება მეორე ბროშურას, იგი ქრისტიანულთან ერთად მუსლიმური პროზელიტიზმის პრობლემასაც აყენებს და აღნიშნავს, რომ თვით ინდუსი ერის არსებობას უქმნის საფრთხეს ,,უცხო რელიგიების შემოტევა”. ,,ქრისტიანული თუ მუსლიმური პრობლემების გადაჭრა შესაძლებელია ყველა მუსლიმისა და ქრისტიანის გარდაქმნით, ინდუიზმზე მოქცევით და ბჰარატისგან აბსოლუტურად ინდუისტური ქვეყნის ხელახლა შექმნით».

მისიონერთა მოწინააღმდეგე აქტივისტები იშვიათად უპირისპირდებიან პროზელიტიზმს რელიგიური დოგმების სახელით: დაპირისპირების ასახსნელად მათ სხვა არგუმენტები მოჰყავთ და ამ მისიებში ხედავენ საფრთხეს ნაციონალური იდენტობისა და ერთიანობისათვის. სარწმუნოების შეცვლის მიღმა, მოსალოდნელია ცივილიზაციათა საზღვრების შეცვლაც და ფაქტი, რომ ზოგჯერ ეს საზღვრები მკაფიოდ არაა განსაზღვრული, არანაირად არ უწყობს ხელს შიშის შემცირებას - პირიქით, შესაძლებელია, სწორედ ორიენტირების დაკარგვა აძლიერებს მას. დაძაბულ სიტუაციებში მისიონერული მოღვაწეობის შედეგები ადამიანთა გარკვეული რიცხვის მოცემულ სარწმუნოებაზე მოქცევით არ შემოიფარგლება: თავად მისიების არსებობა აღრმავებს ,,ცივილიზაციათა შეჯახების“ განცდას. ხანდახან ამას უცნაურ ხელშეკრულებებამდეც მივყავართ, როგორიცაა 1997 წლის დეკემბერში რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიისა და ირანის ისლამური რესპუბლიკის მიერ შექმნილი შერეული კომისიის მიერ ხელმოწერილი ერთობლივი დეკლარაცია, რომელიც გმობს ,,პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული დომინირების სამსახურში მყოფ ფსევდომისიონერულ საქმიანობას“.

არსებობს რელიგიური აღმსარებლობების გავლენა ამერიკის საგარეო პოლიტიკაზე?

დასავლეთში სხვაგვარად აფასებენ მისიონერული საქმიანობით გამოწვეულ რეაქციებს, როგორც სარწმუნოებრივი პროპაგანდის თავისუფლების შეზღუდვას. ამგვარად, ასპარეზზე გამოდის რელიგიური თავისუფლების თემა, რომელიც საერთაშორისო ურთიერთობებში მნიშვნელოვანი საკითხი ხდება. ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციამ (OSCE) მას რამდენიმე კონფერენცია მიუძღვნა. 1999 წლიდან აშშ-ში ქვეყნდება Annual Report on International Religios Freedom. ეს 1998 წელს კლინტონის მიერ ხელმოწერილი ,,რელიგიური თავისუფლების საერთაშორისო აქტის ,,International Religious Freedom AAct (IRFA) შედეგია. ეს აქტი იყო რეზულტატი იმ რელიგიური ჯგუფების ლობირებისა, რომლებიც პოლიტიკური მხარდაჭერით სარგებლობდნენ. პირველწყაროს წარმოადგენდა 1997 წლის მაისში რესპუბლიკელი პარლამენტარების მიერ წამოყენებული პროექტი Freedom from Religious Persecution Act-ის შესახებ. მიუხედავად პარლამენტარების დიდი მხარდაჭერისა, პირველ პროექტს მოწინააღმდეგეებიც გამოუჩნდნენ, რადგან ავტომატურ სანქციებს შეეძლო რელიგიური დევნის გარემოებებზე ემოქმედა, რაც იმას ნიშნავდა, რომ პრეზიდენტსა და ამერიკულ დიპლომატიას მოქმედების შეზღუდული სივრცე რჩებოდა; ამას შესაძლოა მოჰყოლოდა მნიშვნელოვანი შედეგები კომერციული ოპერაციების სფეროში. IRFA კი, პირიქით, კომპრომისის ტექსტია, რომელსაც Freedom from Religious Persecution Act-ის მოწინააღმდეგეებმაც დაუჭირეს მხარი: IRFA ერთხმად მიიღო სენატმა 1998 წლის 9 ოქტომბერს. მან დააკმაყოფილა რელიგიური თავისუფლებისთვის მებრძოლები და არ დააზიანა ამერიკის კომერციული ინტერესები. ეკონომიკური სანქციები ავტომატური არ არის, არამედ წარმოადგენს ერთ-ერთს რამდენიმე საშუალებიდან.

მოხსენება ყოველწლიურად ქვეყნდება და მიმოიხილავს რელიგიური თავისუფლების თვალსაზრისით მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში არსებულ სიტუაციას, გარდა ამერიკის შეერთებული შტატებისა. ეს დოკუმენტები აღწერენ რელიგიური თავისუფლების მდგომარეობას როგორც ,,აშშ-ის საგარეო პოლიტიკის უმთავრეს ელემენტს“ (2003), ,,არსებით ზომას სტაბილური პოლიტიკური სისტემის შექმნისა და შენარჩუნებისთვის“ (2004). ამგვარად, რელიგიური თავისუფლების დაცვა სახელმწიფოს დიპლომატიური იარაღი ხდება.

ეს ნაბიჯი, ნაწილობრივ, ზოგიერთი რელიგიური ჯგუფის საქმიანობის ნაყოფია. ამერიკელი კონსერვატორების რელიგიური წრეების ქმედებები ნამდვილად ახდენს გავლენას აშშ-ის საგარეო პოლიტიკაზე, დღეს, შესაძლებელია, უფრო მეტადაც: ,,ისინი აქტიურად და მზარდი სახით არიან ჩართული ამერიკის პოლიტიკის ფართო პალიტრაზე გავლენის მოსახდენად, ამაში იგულისხმება ისრაელის მხარდაჭერაც, შეიარაღების კონტროლი და თავდაცვა, ისევე როგორც საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა და გაეროს დაფინანსება“. აქტივისტების ეს უმცირესობა ეყრდნობა ამერიკული მოსახლეობის არცთუ უმნიშვნელო რაოდენობას და მასმედიის ქსელს, რომელიც მათ შეხედულებებს ავრცელებს.

რელიგიები ამგვარად ახერხებენ სახელმწიფო პოლიტიკაზე გავლენის მოპოვებას. თუ კვლავ ჩრდილოეთ ამერიკას მივუბრუნდებით, ყველაზე საინტერესო მაგალითი არის ზოგიერთ ევანგელისტურ მიმდინარეობებში ისრაელის ამჟამინდელი სახელმწიფოს მიმართ არსებული სიმპათია, რადგანაც ის ინტერპრეტირებულია, როგორც მეორედ მოსვლის წინმსწრები ბიბლიური წინასწარმეტყველებების აღსრულება. თუკი ეს ფაქტორი არ კმარა ახლო აღმოსავლეთში ამერიკის პოლიტიკის განსასაზღვრავად, ამის მხედველობაში მიუღებლობა მაინც შეუძლებლია.

საქმე არ ეხება იმის მტკიცებას, რომ ამერიკის პოლიტიკა, პირველ რიგში, ორიენტირებულია ამგვარი შეხედულებებით: ეს მხოლოდ კარიკატურა იქნებოდა, ანდა გამარტივების მცდელობა, რაც დღეს ხშირად ხდება ამ საკითხთან დაკავშირებით. თუმცა ეს ელემენტები უცხო არაა იმ პოლიტიკოსთა აზროვნებისათვის, რომლებიც ,,ებრაელთა დაბრუნების“, როგორც დროების ნიშნის, შესახებ სპეკულაციების გავლენის ქვეშ იმყოფებიან, სპეკულაციებისა, რომლებსაც უკვე გრძელი ისტორია აქვს ანგლო-საქსონურ ქრისტიანობაში.

საინტერესოა, აქვე აღინიშნოს, რომ ამერიკული პოლიტიკური სისტემა იურიდიულად წარმოადგენს რელიგიისა და სახელმწიფოს მკაცრ გამიჯვნას, ბევრად უფრო მკაცრს, ვიდრე ევროპის ქვეყნებში, თუმცა ეს სულაც არ უშლის ხელს რელიგიების გავლენას.

რელიგიური ორგანიზაციების საერთაშორისო პოლიტიკა

რელიგიურ ჯგუფებს შეუძლიათ საკუთარი გლობალური პოლიტიკის გატარება, ამაში იგულისხმება საერთაშორისო ურთიერთობათა სფეროც თავისი კლასიკური მნიშვნელობით, თუ წმინდა საყდრის (ვატიკანი) მაგალითზე ვიმსჯელებთ. რომის კათოლიკურ ეკლესიას წმინდა პოლიტიკურ პლანზე ფასდაუდებლი უპირატესობა აქვს. იგი ფლობს სახელმწიფოს, რაც არ უნდა მცირე იყოს ეს უკანასკნელი. ვატიკანი მსოფლიოს ყველაზე პატარა სახელმწიფოა თავისი 44 ჰექტარითა (მონაკოს სამთავროს მესამედზე ნაკლები) და ქვეშევრდომებით, რომელთა მოქალაქეობა ექსკლუზიურად დაკავშირებულია წმინდა საყდრის სამსახურში მათი თანამდებობრივი მოვალეობის აღსრულებასთან. წმინდა საყდარი წარმოდგენილია საერთაშორისო ორგანიზაციებში და დიპლომატიური ურთიერთობები აქვს მსოფლიოს ქვეყნების უმრავლესობასთან ნუნციატურებისა თუ ვატიკანში აკრედიტებული საელჩოების საშუალებით.

დღეს ვატიკანს დიპლომატიური ურთიერთობა აქვს 174 ქვეყანასთან, მაშინ როცა 1978 წელს მათი რიცხვი 92 იყო. ასეთი განვითარება მიანიშნებს ინტერესზე, რომელსაც სახელმწიფოები იჩენენ რელიგიების შესაძლო როლის მიმართ საერთაშორისო დონეზე. ამ რიცხვში თვალშისაცემია რამდენიმე ქვეყნის არყოფნა, განსაკუთრებით კი ჩინეთის, ვიეტნამისა და საუდის არაბეთისა. ბენედიქტ XVI-ის ერთ-ერთი ამოცანაა სწორედ ამ სახელმწიფოებთან დიპლომატიური ურთიერთობების ჩამოყალიბება. საკითხი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ჩინეთის შემთხვევაში: წმინდა საყდარს დიპლომატიური ურთიერთობები აქვს ტაივანთან და იოანე-პავლე II-ის დაკრძალვის ცერემონია ამ ქვეყნის სახელმწიფო მეთაურისთვის წარმოადგენდა ოფიციალური ვიზიტის უიშვიათეს საშუალებას ისეთ ადგილას, სადაც თავს იყრის უამრავი სახელმწიფოს მეთაური. ტაივანი ფხიზლად ადევნებს თვალყურს წმინდა საყდრის დიპლომატიურ მცდელობებს ჩინეთის მიმართ. ეს უკანასკნელი ვატიკანისგან მოითხოვს ტაივანთან დიპლომატიური ურთიერთობის გაწყვეტას. ეს, ალბათ, ძვირი არ დაუჯდებოდა რომს: სულ სხვაგვარადაა საქმე ჩინელთა მოთხოვნებთან დაკავშირებით ჩინეთის ტერიტორიაზე კათოლიკეთა საქმეებში ჩაურევლობის შესახებ, რაც მიუღებელია რომის კათოლიკური ეკლესიის სტრუქტურის თვალსაზრისით. საინტერესო პარტია თამაშდება ამ ორ სრულიად განსხვავებულ სახელმწიფოს შორის, რომლებიც განხვავდებიან როგორც არსით, ასევე სიდიდით, მაგრამ ერთსაც და მეორესაც ხანგრძლივი პერსპექტივების კარგი ხედვა გააჩნია....

წმინდა საყდარი თავს კარგად გრძნობს გლობალიზაციის კონტექსტში, რადგან მას ყოველთვის გააჩნია ის პერსპექტივა, რომელიც სცდება სახელმწიფოებრივ საზღვრებს. რომის ეკლესიის პოლიტიკას სამიზნედ აქვს მთელს მსოფლიოში არსებული სიტუაცია და ცდილობს შეაფასოს თავისი საქმიანობის თუნდაც შორეული შედეგები: ,,პაპი უნდა ფლობდეს უნივერსალურ გეოგრაფიას», - განუცხადა იოანე-პავლე II-მ ჟურნალისტებს. სახელმწიფოებთან პირდაპირ ურთიერთობებთან ერთად წმინდა საყდარი საკმაოდ დიდ ყურადღებას იჩენს საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ შემოთავაზებული შესაძლებლობების მიმართ: ეს საშუალებას აძლევდა რომს განეხორციელებინა თავისი პოლიტიკა მისთვის საინტერესო საკითხთან დაკავშირებით. საქმე მხოლოდ რელიგიურ თავისუფლებას არ ეხება: პაპის ტახტი ინტერესდება ისეთი საკითხებითაც, როგორიცაა შეიარაღებაზე კონტროლი. წმინდა საყდარი აკრედიტებულია საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, რომელთა რიცხვი საკმაოდ შთამბეჭდავია. სხვა მხრივ, ადგილობრივი წესების მიხედვით, ცალკეული სახელმწიფოების ეპისკოპატებს შეუძლიათ საკუთარი პოლიტიკური როლი ითამაშონ და გავლენა იქონიონ საერთაშორისო მოვლენებზე.

რელიგიური საკითხების ცნობილი მკვლევარი, ფრანგი სოციოლოგი ემილ პულა შთამბეჭდავად საუბრობს ,,ეკლესიოსფეროს”-ის შესახებ: ეს არის რომის კათოლიკური ეკლესიის გავლენისა და მოქმედების სფერო, რომელიც ,,აიძულებს სახელმწიფოებს ანგარიში გაუწიონ მას”. ეს სფერო არ შემოიფარგლება რელიგიური საკითხებით; და ის არ ისწრაფვის შეერიოს დიდ იდეოლოგებს, როგორებიცაა სოციალიზმი ანდა ლიბერალიზმი. მაშინაც, თუკი ის ხდება მთავარი მოქმედი პირების მიზნობრივი მოკავშირე რომელიმე საგანგებო სიტუაციასთან მიმართებაში, წმინდა საყდრის სტრატეგია სხვა კრიტერიუმებით განისაზღვრება.

თუკი არც ერთ სხვა რელიგიას არა აქვს წმინდა საყდრის მსგავსი სტრუქტურა, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ არა კათოლიკეები გულგრილნი არიან იმის მიმართ, რაც ხდება საერთაშორისო პოლიტიკაში და არ ცდილობენ იქ თავიანთი ხმის მიწვდენას. ევროპას თუ არ გავცდებით, ის ეკლესიებიც კმარა, რომლებმაც ბრიუსელში თავიანთი წარმომადგენლობითი ბიუროები განათავსეს. შეუძლებელია აქ იმის აღწერა, თუ რა საქმიანობას ეწევა პროტესტანტული და მართლმადიდებლური ეკლესიები ევროპის კონტინენტზე თუ მის გარეთ. მოსკოვის საპატრიარქოს საერთაშორისო ურთიერთობათა განყოფილების საქმიანობის შესწავლა ძალიან საინტერესო იქნებოდა.

აგრეთვე ეკუმენურ ინსტიტუციებს შეუძლიათ განახორციელონ საკუთარი დიპლომატია. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ერთი დოკუმენტი წარმოგვიდგენს მოქმედების სხვადასხვა გზას, რომლებსაც ეს ორგანიზაცია იყენებდა საერთაშორისო ურთიერთობებში: მსოფლიოში მოვლენათა განვითარების ინტერპრეტაცია და ანალიზი (იმ ფარგლებში, რაც ეკლესიებს ეხება), ეკლესიების მიერ წარგზავნილი დელეგაციები და ეპისკოპოსთა ვიზიტები კრიტიკულ სიტუაციებში; სიტუაციების ადგილზე შესასწავლად წარგზავნილი ეკუმენური ჯგუფები; მთავრობებისათვის კონფიდენციალური მიმართვები; არასამთავრობო ორგანიზაციებთან არსებული წარმომადგენლობები; მოქმედი ჯგუფების მხარდაჭერა ადამიანთა უფლებების დაცვასა და კონფლიქტების მშვიდობიანად მოგვარების საკითხში. დიდი ხანია, რაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო აქტიურად მონაწილეობს გაეროს საქმიანობაში და მრჩევლის სტატუსით სარგებლობს გაერთიანებული ერების სპეციალიზებულ სააგენტოებთან; 1948 წელს მან საერთაშორისო ურთიერთობების შემსწავლელი კომისიაც კი შექმნა. ემს-ს საქმიანობა შეზღუდულია იმით, რომ იგი არის ეკლესიების წარმომადგენლებისგან შექმნილი ასოციაცია: კონკრეტულ სიტუაციაში მისთვის რთულია მხარი დაუჭიროს მისი წევრი ნაციონალური ეკლესიის გეგმებს - დღეს მას ხშირად საყვედურობენ უყურადღებობას საბჭოთა რეჟიმის დროს მორწმუნეთა დევნის მიმართ, რათა არ შეწინაღმდეგებოდა რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიისა და მაშინდელი სხვა კომუნისტური ქვეყნების ეკლესიათა ოფიციალურ პოზიციებს. წევრი ეკლესიის მხარდასაჭერად საჭიროა სხვა წევრი ეკლესიების კონსენსუსი, რაც ზოგჯერ ხდება კიდეც, მაგალითად, რუანდას შემთხვევაში.

ქრისტიანულის გარდა არსებობენ სხვა მოწოდებით საერთაშორისო ორგანიზაციები, მაგრამ ისინი იმავე შეზღუდვებს განიცდიან, რასაც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო.

მუსლიმურ სამყაროში არ არსებობს მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ორგანიზაცია. მართალია, არის ისლამური კონფერენცია, რომელიც 1969 წელს დაარსდა, მაგრამ იგი აერთიანებს სახელმწიფოებს და არა რელიგიურ ინსტიტუციებს; ის ხელს უწყობს ამ სახელმწიფოთა შორის ურთიერთობებს და კულტურულ თუ ეკონომიკურ კავშირებს. სამაგიეროდ, არსებობს სხვა საერთაშორისო ისლამური ორგანიზაციები: მუსლიმთა მსოფლიო კონგრესი (მუ'თამარ ალ-ალამ ალ-ისლამი), რომელიც შეიქმნა პაკისტანის ინიციატივით 1950-იან წლებში; მუსლიმთა მსოფლიო ლიგა (რაბითათ ალ-ალამ ალ-ისლამი) ასპარეზზე გამოვიდა 1962 წელს და მას მხარს უჭერს საუდის არაბეთი; Iსლამიც ჩალლ შოციეტყ ლიბიის პატრონაჟის ქვეშაა და დღეს განსაკუთრებულ მონაწილეობას იღებს აფრიკაში მიმდინარე მოვლენებში. ამ ორგანიზაციათა უმრავლესობას მჭიდრო კავშირი აქვს სახელმწიფოებთან (ფინანსური დამოკიდებულება), რაც აშკარად განსაზღვრავს სტრატეგიებს. არაა საჭირო ამ სურათის ძალიან გამარტივება, რადგან რაიჰარდ შულცის მიერ მუსლიმთა მსოფლიო ლიგის დეტალურმა შესწავლამ გვიჩვენა, რომ ამ უკანასკნელმა რამდენიმე მიმდინარეობა გააერთიანა და მიუხედავად იმისა, რომ მატერიალურად დამოკიდებულია საუდის არაბეთის გულუხვობაზე, არა მხოლოდ ისარგებლა ამ ქვეყნის მხარდაჭერით, არამედ სხვა მუსლიმურ გაერთიანებებს თავიანთი გავლენის გაზრდის საშუალებაც მისცა.

შეინიშნება ინდუისტური და ბუდისტური საერთაშორისო ორგანიზაციების მცდელობებიც, რომლებიც ქრისტიანული მისიონერული საქმიანობის საპასუხოდ წარმოიშვნენ; ისინი წარმოადგენენ საკონსულტაციო და საკონტაქტო სტრუქტურებს, რომლებსაც, რა თქმა უნდა, არ აქვს იმხელა ძალაუფლება, რაც გააჩნია ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს თავის წევრებზე. World Fellowship of Buddists-ის პირველი კონგრესი შრი-ლანკაში შედგა 1950 წელს, მისი ძირითადი შტაბ-ბინა 1963 წლიდან ტაილანდშია განთავსებული, იგი იღწვის ,,დედამიწაზე ბედნიერების, ჰარმონიისა და მშვიდობისათვის», მაგრამ პრაქტიკაში წარმოადგენს შეხვედრებისა და გაცვლების ფორუმს. ინდუისტთა VHP (ვიშნა ჰინდუ პარიშადი) კი, თავის მხრივ, მჭიდროდაა დაკავშირებული ინდუსთა ნაციონალურ მოძრაობასთან და წარმოადგენს, ასე ვთქვათ, მის რელიგიურ განშტოებას, გავლენა აქვს როგორც ინდოეთში, ასევე დიასპორების ინდუისტურ გაერთიანებებში, სადაც მისი ფილიალებიც არსებობენ. სამაგიეროდ, არ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მას რეალური გავლენა აქვს საერთაშორისო ურთიერთობებზე. რაც შეეხება ინდუისტთა მსოფლიო ფედერაციას (WHF), აქ საქმე გვაქვს ნეპალის მთავრობასთან მჭიდროდ ასოცირებულ ინიციატივასთან.

დასკვნა: რელიგიათა სტრატეგიები და მათი სპეციფიკა

რელიგიური ფაქტორები არ შემოიფარგლება მხოლოდ პირდაპირი გავლენით გადაწყვეტილებების მიღებასა თუ საერთაშორისო მოვლენების განვითარებაზე: ისინი პარალელურად ახდენენ უფრო სტრუქტურირებულ გავლენას და ეს გავლენა მით უფრო მნიშვნელოვანია, რამდენადაც უფრო მყარია მათი ბუნება, ვიდრე ცვალებადი საზოგადოებრივი აზრის ევოლუცია. ეს ფაქტორები მოქმედებენ მენტალიტეტზე და დღითი დღე უფრო იშვიათად განიცდიან ცვლილებას. შესაძლოა, რელიგიები მოკვდავნი არიან, მაგრამ მათი არსებობა უფრო ხანგრძლივია, ვიდრე სახელმწიფოებისა: რეჟიმებმა, რომლებსაც ჯერ კიდევ გუშინ სურდათ რელიგიური აღმსარებლობების განადგურება, XX საუკუნეში ამის ნათელი დემონსტრირება მოახდინეს...

თავიანთი ბუნებით რელიგიები ისწრაფვიან ტრანსნაციონალური მიზნებისა და საერთაშორისო სტრატეგიების განვითარებისკენ. მათ შეუძლიათ გასცდნენ საზღვრებს, რასაც ვერ ახერხებს ვერც ერთი პოლიტიკურ-სახელმწიფოებრივი სტრუქტურა. მაგრამ რელიგიის მიმდევრები არ ფლობენ იმ იძულების საშუალებებს, რაც ესოდენ დამახასიათებელია სახელმწიფოსთვის, რელიგიათა სტრატეგიებს გარკვეული საზღვრები აქვს. მათ არ შეუძლიათ სამხედრო ქვედანაყოფებით მანევრირება ისე, როგორც ამას სამხედრო სტრატეგი აკეთებს.

დაბოლოს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ რელიგიათა სტრატეგიები არ ეყრდნობა მხოლოდ მკაცრად რაციონალურ მიდგომას: ეს სტრატეგია აგრეთვე გულისხმობს რელიგიური პრინციპების დაცვას, თუნდაც მათი დაცვა რაიმე საშიშროებას უქმნიდეს ან უმოკლეს დროში შედეგის მიღების იმედი არ ჰქონდეს, რადგანაც რელიგიური განსჯის უნარი არ შემოიფარგლება მატერიალური სივრცით: ამ მხრივ რელიგიათა სტრატეგიები განსხვავდება სხვა სტრატეგიებისგან.

უმბერტო ეკო

ელენე ლადარიას თარგმანი

იმდენად მედიის გაუთლელობის ბრალი არ უნდა იყოს, რამდენადაც იმისა, რომ ადამიანები ლაპარაკისას მხოლოდ იმაზე ფიქრობენ, თუ როგორ გააშუქებს ამას მედია, მაგრამ ნამდვილად იქმნება შტაბეჭდილება, რომ დღეს გარკვეული დებატები (იმ ადამიანებს შორისაც, რომელთათვისაც ფილოსოფია უცხო ხილი არაა) …ლამის კომბლის ცემით მიმდინარეობს, იმდენადაა მოკლებული ყოველგვარ დახვეწილობას და დელიკატურ ტერმინებსაც სასროლ ქვებად იყენებს. ნიშანდობლივი მაგალითია დებატები, სადაც ერთმანეთს უპირისპირდებიან, ერთი მხრივ, ე. წ. ეკლესიურები, რომლებიც საერო აზროვნებას ,,რელატივიზმში” ადანაშაულებენ, მეორე მხრივ კი, საერო აზროვნების ზოგიერთი წარმომადგენელი, რომელიც თავის მოწინააღმდეგესთან დაკავშირებით ,,ფუნდამენტალიზმზე” ლაპარაკობს.

რას ნიშნავს ,,რელატივიზმი” ფილოსოფიაში? იმას, რომ სამყაროს ჩვენეული წარმოდგენები ვერ ამოწურავს მის მრავალფეროვნებას, არამედ ყოველთვის რჩება მის პერსპექტიულ ხედვებად, რომელთაგან თითოეული შეიცავს ჭეშმარიტების მარცვალს? - ადრეც იყვნენ და ახლაც არიან ამ თეზისის გამზიარებელი ქრისტიანი ფილოსოფოსები.

იმას, რომ ეს წარმოდგენები ფასდება არა ჭეშმარიტების, არამედ ისტორიულ-კულტურული მოთხოვნილებების თვალსაზრისიდან? - ამას ,,პრაგმატიზმის” საკუთარ ვერსიაში ამტკიცებს ისეთი ფილოსოფოსი, როგორიცაა რორტი.

იმას, რომ რასაც კი შევიმეცნებთ რელატიურია იმდენად, რამდენადაც მას სუბიექტი შეიმეცნებს? - ესეც თქვენ ბებერი და კეთილი კანტი.

იმას, რომ ყოველი მტკიცება ჭეშმარიტია მხოლოდ მოცემული პარადიგმის ფარგლებში? - ამას უკვე ,,ჰოლიზმი” ქვია.

იმას, რომ ეთიკური ღირებულებები განსხვავებულია სხვადასხვა კულტურაში? - ამის აღმოჩენა XVII საუკუნეში დაიწყეს.

იმას, რომ არ არსებობს ფაქტები, არამედ მხოლოდ ინტერპრეტაციები? - ამას ნიცშე ამბობდა.

იქნებ გულისხმობენ იმ იდეას, რომ თუ არ არის ღმერთი, მაშინ ყველაფერი დაშვებულია? - ეს კი დოსტოევსკის ნიჰილიზმია.

იქნებ გულისხმობენ ფარდობითობის თეორიას? - თუ ღმერთი გწამთ, ხუმრობას მოვეშვათ.

მაგრამ ცხადია, რომ თუ ვინმე კანტიანური აზრით რელატივისტია, მაშინ არაა დოსტოევსკის მსგავსად (ღმერთისა და მოვალეობისა კეთილ კანტს სჯეროდა). ნიცშეანურ რელატივიზმს არაფერი ესაქმება კულტურული ანთროპოლოგიის რელატივიზმთან, რადგან პირველს ფაქტებისა არ სჯერა, მეორე კი მათ ეჭვქვეშ არ აყენებს. ქუაინის ყაიდაზე აწყობილი ჰოლიზმი მტკიცედ ემყარება ჯანსაღ ემპირიზმს, რომელიც ენდობა გარემოდან მიღებულ სტიმულებს. და ა. შ.

ერთი სიტყვით, როგორც ეტყობა, ტერმინი ,,რელატივიზმი” ხშირად მიუთითებს თანამედროვე აზროვნების ერთმანეთის საწინააღმდეგო ფორმებზე. ხანდახან ის მოაზროვნეები მიიჩნევიან რელატივისტებად, რომლებიც ღრმა რეალიზმს ემყარებიან, ხოლო სიტყვა ,,რელატივიზმი” ისეთი სიფიცხით წარმოითქმება, როგორც XIX საუკუნის იეზუიტები ლაპარაკობდნენ ,,კანტიანური საწამლავის” შესახებ.

მაგრამ თუ ეს ყველაფერი რელატივიზმია, მაშინ მხოლოდ ორი ფილოსოფია ახერხებს ამ ბრალდებისგან თავის სრულად არიდებას და ეს არის რადიკალური ნეოთომიზმი და შემეცნების თეორია ლენინის ,,მატერიალიზმისა და ემპირიოკრიტიციზმის” მიხედვით.

უცნაური ალიანსია.

ჟურნალი ,,l'espreso“, 2005 წლის ივლისი