|
მთავარი - ბიბლიოთეკის შესახებ - ელ.რესურსები |
 |
ინტელექტუალი №6 (2008) |
|
|
| საბიბლიოთეკო ჩანაწერი: |
| ავტორ(ებ)ი: ვარდოშვილი ეკა, მუჯირი სოფიო, ცომაია თეა, მადუაშვილი გიორგი, მურღულია ცოტნე, გაბისონია ზვიად, ყანდაშვილი ირაკლი, გორგაძე ლაშა, გველესიანი ირინე, კაჭარავა ნათია, დოლიძე თათია, გოდერძიშვილი ბელა, ქარცივაძე გიორგი, თხელიძე ნოდარ, ანდღულაძე შალვა |
| თემატური კატალოგი ინტელექტუალი |
| საავტორო უფლებები: © საქართველოს ახალგაზრდა მეცნიერთა საზოგადოებრივი აკადემია |
| თარიღი: 2008 |
| კოლექციის შემქმნელი: სამოქალაქო განათლების განყოფილება |
| აღწერა: საქართველოს ახალგაზრდა მეცნიერთა საზოგადოებრივი აკადემია თბილისი მთავარი რედაქტორი გიორგი მადუაშვილი Главный редактор Гиорги Мадуашвили Editor in Chief GiorgiMaduashvili რედაქტორები – თათია დოლიძე, მაია მადუაშვილი, ნინო კახიანი კორექტორი – მაია მელიქიშვილი კომპიუტერული უზრუნველყოფა – თათა ჯოხაძე მთარგმნელი – რუსუდან ჯინჭარაძე, თეა ცომაია ქაღალდის ზომა 60X84 1/8. პირ. ნაბეჭდი თაბახი 5,25 სააღრიცხვო-საგამომცემლო თაბახი 3,75. ფასი სახელშეკრულებო პოლიგრაფიული ფირმა „ზეონი“, ქ. თბილისი, ლესელიძის ქ.№10 სარედაქციო კოლეგია Editorial Board Редакционная коллегия თამაზ გამყრელიძე Tamaz Gamkrelidze Тамаз Гамкрелидзе არჩილ მოწონელიძე Archil Motsonelidze Арчил Моцонелидзе არჩილ ფრანგიშვილი Archil Prangishvili Арчил Прангишвили ქეთი ქოქრაშვილი Keti Kokrashvili Кети Кокрашвили გელა ყიფიანი Gela Kipiani Гела Кипиани სერგო თოფურია Sergo Topuria Серго Топуриа ნუგზარ წერეთელი Nugzar Tsereteli Нугзар Церетели ვანო ჭიაურელი Vano Chiaureli Вано Чиаурели კარლო ღურწკაია Karlo Gurtskaia Карло Гурцкаиа თემურ ჯაგოდნიშვილი Temur Jagodnishvili Темур Джагоднишвили გოგი ფანცუალაია Gogi Pantsulaia Гоги Панцулаиа ვაჟა პაპასკირი Vaja Papaskiri Важа Папаскири თენგიზ წივწივაძე Tengiz Tsivtsivadze Тенгиз Цивцивадзе რეზო კლდიაშვილი Rezo Kldiashvili Резо Клдиашвили ლევან კლიმიაშვილი Levan klimiashvili Леван Климиашвили ლალი ღოღელიანი Lali Gogeliani Лали Гогелиани ნუგზარ სიხარულიძე Nugzar Sikharulidze Нугзар Сихарулидзе |
|
|
1 წინასიტყვაობა |
▲ზევით დაბრუნება |
წარმოგიდგენთ საერთაშორისო სამეცნიერო ჟურნალ „ინტელექტუალის” მეექვსე ნომერს.
საერთშორისო სამეცნიერო ჟურანალი „ინტელექტუალი” საქართველოს ახალგაზრდა მეცნიერთა საზოგადოებრივი აკადემიის ბეჭვდვით ორგანოს წარმოადგენს.
ჟურნალი 2005 წელს დაარსდა და მიენიჭა საერთაშორისო ნომერი ISSN 1512-2530. საერთაშორისო სამეცნიერო ჟურნალი „ინტელექტუალი” შეყვანილია საქართველოს სწავლულ ექსპერტთა საბჭოს მიერ დამტკიცებულ ჟურნალთა ნუსხაში.
ჟურნალი „ინტელექტუალი” რეფერირებულია როგორც ქართულ (ტექინფორმი), ასევე რუსულ (ВИНИТИ) და საერთაშორისო ელექტრონულ რეფერატულ გამოცემებსა და მონაცემთა ბაზებში, რაც ხელმისაწვდომს ხდის მას საერთაშორისო საზოგადოებისთვისაც.
ჟურნალი „ინტელექტუალი” მიზნად ისახავს ქართველი ახალგაზრდა თუ ცნობილი მეცნიერების სამეცნიერო ნაშრომების გაცნობას ფართო საზოგადოებისთვის.
ჟურნალ „ინტელექტუალის” კიდევ ერთი უპირატესობა იმაში მდგომარეობს, რომ იგი აერთიანებს როგორც ქართველი ახალგაზრდა, ისე ცნობილი მეცნიერების სამეცნიერო ნაშრომებს მეცნიერების ყველა სფეროს მიმართულებით (საბუნებისმეტყველო, ტექნიკური, ჰუმანიტარული, სოციალური და ა.შ.)
|
|
2 ჰუმანიტარული და სოციალური მეცნიერებები |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
2.1 ქრისტიანული ანთროპოლოგიური პარადიგმები ილია ჭავჭავაძის შემოქმედებაში |
▲ზევით დაბრუნება |
ეკა ვარდოშვილი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი, ქართული ფილოლოგიის დოქტორი
თავისი მოღვაწეობის დასაწყისში ილია ჭავჭავაძემ ორი საპროგრამო ნაწარმოები დაწერა. „მგზავრის წერილები“ ილია ჭავჭავაძის ცხოვრების დევიზად იქცა. ნაწარმოებში ჩანს ილიას, როგორც საზოგადო მოღვაწის სახე და „ორიოდე სიტყვა თავად რევაზ შალვას ძის ერისთავის კოზლოვიდგან „შეშლილის“ თარგმანზედა“, სადაც გამოკვეთილია ილიას როგორც ლიტერატორის, ქართული ენის რეფორმატორის მისია. თუმცა, აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ რელიგიური თვალთახედვით ორივე ნაწარმოები საკმაოდ საინტერესო და მნიშვნელოვანია. „მგზავრის წერილებში“, სადაც ძირითადად გამოიყოფა ოთხი საკითხი შემდეგი პირობითი სახელდებით: ოთხი წელიწადი, შედარებანი, საუბარი რუსის ოფიცერთან და საუბარი ლელთ ღუნიასთან, ბიბლიურ-ქრისტიანული სახისმეტყველების არაერთ საინტერესო სახესა და პარადიგმას ვხვდებით.
„მგზავრის წერილებში“ ილია ამბობს: „არა, წარიღეთ ეს ბნელი და მშვიდობიანი ღამე თავისი ძილითა და სიზმრებითა და მომეცით მე ნათელი და მოუსვენარი დღე თავისი ტანჯვითა, წვალებითა, ბრძოლითა და ვია-ვაგლახითა. ჰოი, ბნელო ღამევ, მეჯავრები შენ მე!.. ჰოი, ბოროტო, წარვედ ჩემგან, დღეო ნათელო, მოვედ შენ“ (1, 25).
ბიბლიაში წერია: „ღმერთმან თქვა: „იქმნენ ნათელი!“ და გამოჩნდა ნათელი, ღმერთმან განჰყო ნათელი ბნელისაგან, ნათელს დაარქვა დღე, ბნელს - ღამე და იყო დღე ერთი“ (შესაქმე I, 4,5).
სახარებაში ვკითხულობთ: „და ესე არს საშჯელი, რამეთუ ნათელი მოივლინა სოფლად, და შეიყუარეს კაცთა ბნელი, ვიდრე ნათელი, რამეთუ იყვნეს საქმენი მათნი ბოროტ. რამეთუ ყოველი რომელი ბოროტსა იქმს, სძულს მას ნათელი და არა მოვიდის ნათელსა რაითა არა ემხილონ საქმენი მისნი“ (იოანე, 3,19.20).
დავით წინასწარმეტყველის ფსალმუნებში ნათქვამია: „დასდევ ბნელი და იქმნა ღამე“ (ფსალმუნნი, 103,20). ნათლისა და ბნელის, ანუ დღისა და ღამის დაპირისპირება ხაზად გასდევს ილიას შემოქმედებას. ნათლის ესთეტიკა ანუ სულიერი ნათლის შემოტანა საქართველოში ნინოს შემოსვლასა და ჭეშმარიტი სარწმუნოების აღიარებას უკავშირდება.
მზის დაბნელების დროს მირიან მეფე თავდაპირველად დახმარებისთვის უხმობს არმაზსა და ზადენს, მაგრამ უშედეგოდ. შემდეგ იგი შველას ნინოს ღმერთს შესთხოვს: „ღმერთო ნინოისი, რომელი ხარ ღმერთი ჭეშმარიტი, განმინათლე სიბნელე ესე ჩემ ზედა მდებარე და გამომიბრწყინე მე ნათელი, რაითა აღვიარო სახელი შენი წმიდაი და გადიდებდე შენ... მყის მოიფინა ნათელი და განანათლა ბნელი“ (2, 67).
წერილში „წმინდა ნინო“ ილია აღნიშნავს:
„მას აქეთ ხუთმეტი საუკუნეა და მთელი ეს ხუთმეტი საუკუნე გულში ჯვარით და ხელში ხმალით იბრძოდა, იღწვოდა, სისხლსა ჰღვრიდა ქართველი კაცი და ნათელი ბნელზედ ვერავინ შეაცვლევინა“ (3).
პეტერბურგიდან სამშობლოში დაბრუნებული ილია მოწოდებულია „დავრდომილი აღადგინოს, უნუგეშოს ნუგეში მოჰფინოს, მტირალს ცრემლი მოსწმინდოს, მუშაკს შრომა გაუადვილოს და ის თვითოეული ნაპერწკალი, რომელიც არ შეიძლება ყოველს კაცში არ ჟოლავდეს, ერთ დიდ-ცეცხლად შეაგროვოს თავისი ქვეყნის გაციებულის გულის გასათბობლად“ (1, 14). ამ შემთხვევაში ილია უშუალოდ ეხმიანება სახარებას: „სული უფლისაი ჩემზედა, რომლისათვის მცხო მე მახარებლად გლახაკთა, მომავლინა მე განკურნებად შემუსვრილთა გულითა. ქადაგებად ტყვეთა განტევებისა და ბრმათა ახილვად, განვლინებად მომსრვალთა განტევებითა (ლუკა 4,18,19).
აქვე უნდა გავიხსენოთ ილიას ლექსი „პოეტი”
„მაშინ ციდან ნაპერწკალი
თუ აღმიფეთქს გულში ცეცხლსა
მაშინ ვიმღერ, მხოლოდ მაშინ
მოვსწმენდ ერსაც ტანჯვის ცრემლსა“ (4, 61).
შეცდომა არ იქნება, თუ რელიგიური თვალსაზრისით ილიას შემოქმედებაში საპროგრამო ნაწარმოებად მივიჩნევთ ილიას წერილს „წმინდა ნინო“, რომელიც 1988 წელს გაზეთ „ივერიაში“ დაისტამბა, სადაც ჩამოყალიბებულია ილიას ქრისტიანული მსოფლმხედველობა, განსაზღვრულია ქრისტიანობის ადგილი და მნიშვნელობა ქართველი ხალხისათვის. წერილში ილია ეხება ქართლის ქრისტიანიზაციის ყველა ძირითად ეტაპს. აღნიშნავს, რომ უდიდესია მცნებათა შორის „გიყვარდეს მოყვასი შენი, ვითარცა თავი შენი“. ყოველივე ეს შემდეგ განზოგადებულია, როგორც მის მხატვრულ ლიტერატურაში, ასევე პუბლიცისტიკაში.
საპროგრამო სტატიაში „ორიოდე სიტყვა თავად რევაზ შალვას ძის ერისთავის კოზლოვიდგან „შეშლილის“ თარგმანზედა“ (1861 წ.) ილია წერდა: „სამი ღვთაებრივი საუნჯე დაგვრჩა ჩვენ მამა-პაპათაგან: მამული, ენა, სარწმუნოება. თუ ამათაც არ ვუპატრონეთ, რა ვიქნებით, რა პასუხს გავსცემთ შთამომავლობას“ (5,27).
ამავე აზრს ანვითარებს ილია წერილში „წმინდა ნინო“. „ქართველმა ამ რჯულს, ამ ახალს აღთქმას შეუერთა ძველისაგან ყოველივე ის, რაც კი რამ ძვირფასია ადამიანისათვის და რაც თავის დღეში არ დაძველდება, მანამ ადამიანი ადამიანობს.: შეუერთა მამული და ეროვნება. ეს სამი ერთმანეთის ღირსი საგანი ისე ჩაიწნენ, ისე ჩაქსოვდნენ ერთმანეთში, რომ რჯულის დაცვა საქართველოს მიწა-წყლის დაცვად გარდაიქმნა და მიწა-წყლის დაცვა - რჯულის დაცვად..
ქრისტიანობა, ქრისტეს მოძღვრების გარდა ჩვენში ჰნიშნავდა მთელს საქართველოს მიწა-წყალს, ჰნიშნავდა ქართველობას“ (3).
თუ კვლავ გავიხსენებთ „მგზავრის წერილებს“, ვნახავთ, რომ თერგისა და მყინვარის შედარებისას ილია უპირატესობას თერგს ანიჭებს. თუმცა, მას, როგორც შემოქმედს, მყინვარი არანაკლებ უნდა ხიბლავდეს. „ნეტავი შენ თერგო, იმითა ხარ კარგი, რომ მოუსვენარი ხარ. აბა, პატარა ხანს დადეგ, თუ მყრალ გუბედ არ გარდაიქცე და ეგ საშიშარი ხმაურობა ბაყაყების ყიყინზედ არ შეგეცვალოს. მოძრაობა და მარტო მოძრაობა არის, ჩემო თერგო, ქვეყნის ღონისა და სიცოცხლის მიმცემი“... (1, 23).
ეპისკოპოს ალექსანდრესადმი მიმართულ სიტყვაში ილია აღნიშნავს: „ორნაირი სათნოებაა ქვეყანაზე ადამიანის ღირსების აღმნიშვნელი: ერთი უქმი, რომელსაც მოსდევს არა ქმნა ბოროტისა, მეორე მოქმედი, რომელსაც მოსდევს ქმნა კეთილისა“ (6).
სწორედ ქმედით სათნოებამდე ვერ მაღლდება განდეგილი. ამიტომაც შეუძლებელია, იგი წმინდანობამდე ამაღლდეს.
ილიას რელიგიური გააზრებანი პატრიოტიზმს, ქვეყნის სამსახურს უკავშირდება. ილიას მიაჩნია, რომ პიროვნება, საერო იქნება იგი თუ სასულიერო, ორ რაიმეს უნდა ემსახუროს, ღმერთსა და ქვეყანას, რადგან „კაცთათვის მსახურება მსახურებაა ღვთისა“ (7, 253). სწორედ ესაა ღრმად გამეცნიერებული სარწმუნოების დედააზრი.
ქრისტიანულ ეგზეგეტიკას ემყარება ილია ჭავჭავაძის შემდეგი გააზრება: „ადამიანი ხატებაა ღვთაებისა განა ხორცითა? ადამიანს ხორცის გარდა, ერთი სხვა რამ მოჰმადლებია, რომლითაც იგი ადამიანობს ვით კერძო ღვთისა, ის ერთი - სული და გულია, უჭკნობლობის ნიჭით და ღონით დალოცვილი“ (8, 373). ეს ეხმიანება „შესაქმის“ წიგნს (I,26), სადაც ნათქვამია, რომ ღმერთმა ადამიანი შექმნა „სახედ და ხატად ღვთისა“ ეგზეგეტიკა ასე განმარტავს ადამიანის ღვთის „ხატად და მსგავსებად“ შექმნას: „ადამიანი ღვთის ხატია, მისი სულის გამოხატულება; რაც შეეხება „მსგავსებას“ - ეს არის ლტოლვა უფლისაკენ, მისი მსგავსებისაკენ მარადიული სწრაფვა!“ (9, 150).
ის ტრადიციები, ქრისტიანული სახისმეტყველების ის ფორმები, რაც დამკვიდრდა ძველ ქართულ ლიტერატურაში, ასახვას პოვებს როგორც ქართველ რომანტიკოსთა, ასევე XIX საუკუნის სხვა ქართველ კლასიკოსთა შემოქმედებაში.
ბიბლიური პირველსახეები XIX საუკუნის ქართველი მწერლების არა მხოლოდ პროზაულ ნაწარმოებებსა და პუბლიცისტიკაშია საძიებელი, არამედ, პოეზიაშიც.
1898 წელს დაწერილ წერილში „საახალწლოდ“ ილია აღნიშნავს:
„ჩვენ გვესმის, და ადვილად გამოსაცნობიც არის, რისთვის გვიხარიან იესო ქრისტეს შობის დღე, გვესმის ეს დიდი დღე რისთვის არის დიდი, რისთვის არის ყოველ-წლივ სიხარულით და მილოცვით მისაგებელი, რისთვის არის სადღესასწაულო დიდისა და პატარისათვის, ამ დღეს დაიბადა სიკვდილითა სიკვდილის დამთრგუნველი და ცხოვრების მომნიჭებელი მაცხოვარი ქვეყნისა, ღმერთი ყოვლად მოწყალებისა და ყოვლად მხსნელის სიყვარულისა. ღმერთი ნუგეშისმცემელი უძლურისა და უღონოსი, დავრდომილთა აღმადგენელი, სნეულთა მაურვებელი, ცოდვილთა შემწყნარებელი, მაშვრალთა და ტვირთმძიმეთა მეოხ-პატრონი და მწყალობელი. მან აღამაღლა ღირსება და პატივი ადამიანისა იქამდე, სადამდინაც მისდა მოსვლამდე ვერ მიმწვდარიყო ადამიანის შეშინებული გონება და გაუღვიძებელი გრძნობა. „ვით მამა ზეცის იყავნ შენც სრულიო“, უმოძღვრა კაცს და ამით გვამცნო, რომ კაცი შემძლებელ არის აღსვლად ღვთაების სისრულემდე. რაოდენი დიდებაა და პატივი კაცის ბუნებისა ამ ექვს სიტყვაში, ღვთის ბაგეთაგან წარმოთქმულში!.. იღვაწე და ღვთის სისრულემდე შენც შეგიძლიან ახვიდე და მიაღწიო“ (5, 376).
ეს ვრცელი ნაწყვეტი სახარებისეული სახებითაა აღსავსე. ილიას ადამიანური სრულყოფილების სიმბოლოდ ზეციური მამა ჰყავს მიჩნეული. ქრისტე მთაზე ქადაგებისას მოუწოდებდა ხალხს: „იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაი თქვენი ზეცათაი სრულ არს“ (მათე, 5, 48).
ილიას ზემოაღნიშნული გააზრებანი დიდად გვეხმარება მის ლირიკაში ადამიანის ქრისტიანული იდეალის შესასწავლად, იმის წარმოსაჩენად, თუ როგორ უნდა გვესმოდეს სახარების სიტყვები: „ვითა მამა ზეცის, იყავნ შენც სრული“. აქ უპირველესად მოვიხმობთ ილიას ლექსს „როდემდის“, რომლის დასასრული ასეთია.
„ნუთუ არ იცი რას გამცნებდა ღმერთი ჯვარცმული,
როს ბძანა: „ვითა მამა ზეცის, იყავნ შენც სრული“! (4, 24)
ამ ლექსის დედააზრი შეგვიძლია განვმარტოთ თვით ილიას სიტყვებით მისივე სტატიიდან „შინაური მიმოხილვა“: „ვითა მამა ზეცის, იყავნ შენ სრული“ - აი, თავი და ბოლო ადამიანის ცხოვრებისა. ვის რა მანძილი გაუვლია, ცალკე ადამიანია, თუ მთელი ერი, - ამ სისრულის გზაზე, ვინ რაოდენად წინ წამდგარა, ვის რაოდენად აღფრთოვანებული აქვს სულთა სწრაფვა ამ გზაზე დაუღალავად სიარულისთვის, - აი საწყაო, როგორც ცალკე ადამიანის ღირსებისა, ისეც მთელი ერისა“ (10, 342).
„ადამიანის პრინციპული მიმსგავსება ღმერთთან ადამიანის სრულყოფილების აღიარებაა, რასაც მხოლოდ ქრისტიანობა უშვებს. ღმერთის ხორცშესხმის (განკაცების) აქტით ადამიანი ხდება ხორციელ არსებათა შორის ყველაზე ახლობელ ქმნილებად“ (11, 28).
აქვე კონკრეტულად უნდა გაეცეს პასუხი იმას, თუ როგორი უნდა იყოს გზა ადამიანის სრულყოფისა ყოფით ცხოვრებაში, ე.ი. როგორ უნდა უახლოვდებოდეს ადამიანი სიკეთეს, თვითსრულყოფას, როგორ უნდა შეემსგავსოს ღმერთს?
„ადამიანი არ არის შექმნილი მხოლოდ ბიოლოგიური არსებობისათვის; ადამიანი არც მხოლოდ ჭვრეტისათვის არის შექმნილი, - იგი შექმნილია იმისათვის, რომ იმოქმედოს!“ (12, 264) - წერდა გრ. კიკნაძე.
ამის წარმოსაჩენად უნდა მოვიხმოთ ილიას ცნობილი მოსაზრებანი იმის თაობაზე, რომ მოქმედება და მოძრაობაა ქვეყნისათვის სიცოცხლისა და ღონის მიმცემი. უმოქმედობა ეს იგივე დანაშაულია ღვთისა და კაცის წინაშე.
ილიას პოზიტიური თვალთახედვა ხშირად ჩანს ადამიანური უკეთურების დაგმობით. ლუარსაბი და დარეჯანი არიან სიკეთის ანტიპოდები.
„რა იცოდნენ ამათ, - ამბობს ილია „კაცია-ადამიანის“ პერსონაჟებზე, რომ თავისის ქცევით, თავისის ცხოვრებით არისხებდნენ ღმერთსა, რომელსაც თავისი სული ამათთვის შთაუბერია.
მართალი ხარ, ჩემო ლუარსაბ, შენ კაცი არ მოგიკლავს, კაცისათვის არ მოგიპარავს, ერთის სიტყვით - რაც არ უნდა გექნა არ გიქნია, - ესეც კარგია: უარარაობას ეგა სჯობია, მაგრამ ეხლა ეს უნდა გკითხო: რაც უნდა გექნა ის კი გიქნია?
- დიაღ, მეტყვი შენ, მისვამს და მიჭამია, არც ერთი დღე მშიერი არა ვყოფილვარ, მითამ პასუხი ეგ არის? წირვა-ლოცვას არ ვაკლებდიო, რა გამომივიდა? იქ ყოველთვის გსმენია ჩვენთვის ჯვარცმელის ქრისტეს სიტყვა: „ვითა მამა ზეცის, იყავ შენც სრულიო“. აბა, ან ერთს წამს შენს სიცოცხლეში მაგისთვის სცდილხარ? არა, შენ მაგისთვის არა სცხოვრობ: - რომ სვა და სჭამო, და არა იმისთვის სჭამ და სვამ რომ - იცხოვრო, ესე იგი ეცადო - რომ „ვითა მამა ზეცის, იყო შენც სრული“ (1, 75).
ნიშანდობლივია, „ღმერთმა რომ შემოქმედება ადამიანის შექმნით დაამთავრა, ამაშიც მნიშვნელოვანი აზრია, ღმერთმა შემოქმედება შეწყვიტა, როცა შექმნა შემოქმედი. ამიერიდან შემოქმედება ადამიანმა უნდა განაგრძოსო. ამით კი ადამიანის ყველაზე მაღალ მოწოდებად შემოქმედება ცხადდება“ (13, 58).
რადგან „შემოქმედებითი აქტი, ყოველთვის არის გათავისუფლებისა და სიძნელეების გადალახვის პროცესი, შემოქმედებით დაძლეულ უნდა იქნეს შიში, ტკივილი, მოდუნება, კვდომა, შემოქმედება თავისი არსით არის გამოსავალი, შედეგი, გამარჯვება“ (14, 9).
ერთ-ერთ პოლემიკურ წერილში ილია აღნიშნავს: „მთელი ეგრეთწოდებული სიტყვაკაზმული ლიტერატურაც ამ საფუძველზეა აშენებული: მოგონილს ამბათ ცხადჰყოს მართალი. იგიც ამ სათავიდამ მოდის. ამიტომაც, ამგვარს ლიტერატურაში არ არის არც ერთი მოთხრობილი ამბავი, რომ მართლა მართალი იყოს, მართლა ნამდვილი იყოს... შოთამ მის მიერ მოგონილ ამბავს ისეთი სული ჩაატანა, რომ ამ ჭეშმარიტ სულისაგან თვით არაჭეშმარიტი მართალი გვგონია. აი ეს საოცარი გარდაქმნა, ან უკეთ ვთქვათ, ქმნა არ-ყოფილისა ყოფილად, მარტო შემოქმედს შეუძლიან და ამოტიმაც ამ ღვთიურს ძალ-ღონეს ქმნისას შემოქმედებას ეძახიან“ (15, 282).
ადამიანი თავისი ქმედებით იხსნის სულს ხორცის ტყვეობისაგან და როგორც შემოქმედი ემსგავსება მამა ღმერთს. ეს არის სრულყოფილებისაკენ მიმავალი გზა.
საყურადღებოა, რომ ქრისტიანული ანთროპოლოგიის ანუ ქრისტიანული ადამიანთმცოდნეობის მიხედვით გაიაზრებს ილია არა მხოლოდ ადამიანის, არამედ ერის დანიშნულებასაც, მის სულიერ რაობას. იგი წერს: „ადამიანი და ნამეტნავად ერი არა მარტო „პურითა ერთითა ცოცხალ არს“, მართალია, მშიერი დიდ მანძილს ვერ გაივლის, მაგრამ უმადლოთაც, როგორც ხორცი უსულოდ, არაფრის მაქნისია. ცხოვრება ერთიანი მდინარეა ორის დიდის ტოტისა: ერთს რომ ხორცისათვის მოაქვს საზრდო, მეორეს - სულისათვის“ (9, 342).
ილიას შემოქმედებაში საპროგრამო ნაწარმოებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ პროზიდან - „მგზავრის წერილები“, ლირიკიდან - „პოეტი“, პუბლიცისტიკიდან - „რაოდენიმე სიტყვა თავად რევაზ შალვას ძის ერისთავის კოზლოვიდგან „შეშლილის“ თარგმანზედა“, ეპოსიდან - „განდეგილი“, ხოლო ილიას ქრისტიანული მსოფლმხედველობა ჩამოყალიბებულია ილიას წერილში - „წმინდა ნინო“.
ქრისტიანული ადამიანთმცოდნეობითი პარადიგმები ილიას შემოქმედებაში მოხმობილია იმისთვის, რათა ადამიანმა თავისი ქმედებით იხსნას სული ხორცის ტყვეობისაგან და შეემსგავსოს მამა ღმერთს.
ადამიანური სრულყოფილების სიმბოლოდ ილიას ზეციური მამა ჰყავს წარმოდგენილი, ამის საფუძველია მაცხოვრის მოწოდება, რომ დავემსგავსოთ მამა ღმერთს, სრულყოფილების უმაღლეს ნიმუშს. ქრისტე მთაზე ქადაგებისას მოუწოდებდა ხალხს: „იყვენით თქუენ სრულ, ვითარცა მამაი თქუენი ზეცათაი სრულ არს“ (მათე, 5,48).
ეს მოწოდება მრავალმხრივაა ხორცშესხმული ილიას მხატვრულ შემოქმედებაში.
ლიტერატურა
Literature
Литература
ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ. II, თბ., 1988.
„ცხორებაი და მოქალაქეობაი ღირსისა და მოციქულთა სწორისა ნეტარისა ნინოისი“, ძეგლები, წიგნი III, 1971.
ილია ჭავჭავაძე, „წმინდა ნინო”, გაზეთი „ივერია“, 1888, №9.
ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ. I, თბ., 1951.
ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ. III, თბ., 1953.
ილია ჭავჭავაძე, სიტყვა მიმართული ეპისკოპოსს ალექსანდრესადმი, გაზ. “ცნობის ფურცელი”, 1898, №537.
ილია ჭავჭავაძე, სიტყვა თქმული გელათის მოანსტერში გაბრიელ ეპისკოპოსის დასაფლავების დღეს, ტ. IV, თბ., 1954.
ილია ჭავჭავაძე, ღმერთმა ნუ დაგაბეროთ, ტ. VIII, თბ., 1957.
გრიგოლ ნოსელი, კაცისა აგებულებისათვის, X-XIII სს. ხელნაწერთა მიხედვით გამოსცა ილია აბულაძემ, თბ., 1964.
ილია ჭავჭავაძე, თხზულებანი, ტ. V, 1955.
გ.ფარულავა, მხატვრული სახის ბუნებისათვის ძვ. ქართულ პროზაში, 1982.
გრ. კიკნაძე, ლიტერატურის თეორიისა და ისტორიის საკითხები, თბ., 1978.
რ. სირაძე, სახისმეტყველება, თბ., 1982.
Н. Бердяев «Смысл Творчества“, М., 1916
ილია ჭავჭავაძე, ღმერთმა ნუ დაგაბეროთ, ტ. VIII, თბ., 1957.
რეზიუმე
ქრისტიანული ანთროპოლოგიური პარადიგმები ილია ჭავჭავაძის შემოქმედებაში
ეკა ვარდოშვილი
როდესაც ილია ჭავჭავაძის რელიგიურ ნააზრევზე ვსაუბრობთ, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იგი რეალისტი მწერალია და მისი აზროვნება და მხატვრული შემოქმედება მჭიდროდ უკავშირდება რეალურ სინამდვილეს.
ქრისტიანული ანთროპოლოგიის ანუ ქრისტიანული ადამიანთმცოდნეობის მიხედვით გაიაზრებს ილია არა მხოლოდ ადამიანის, არამედ ერის დანიშნულებასაც, მის სულიერ რაობას.
ამ თვალთახედვით ილიას შემოქმედებაში საპროგრამო ნაწარმოებებად შეგვიძლია მივიჩნიოთ პროზიდან - „მგზავრის წერილები“, ლირიკიდან - „პოეტი“, პუბლიცისტიკიდან - „ორიოდე სიტყვა თავად რევაზ შალვას ძის ერისთავის კოზლოვიდგან „შეშლილის“ თარგმანზედა“, ეპოსიდან - „განდეგილი“, ხოლო ილიას ქრისტიანული მსოფლმხედველობა ჩამოყალიბებულია მის წერილში „წმინდა ნინო“.
ქრისტიანული ანთროპოლოგიური პარადიგმები ილიას შემოქმედებაში მოხმობილია იმისათვის, რომ დავემსგავსოთ მამა ღმერთს, სრულყოფილების უმაღლეს ნიმუშს.
SUMMARY
Christian anthropologic paradigms in the works of Ilia Chavchavadze
Eka Vardoshvili
When talking about religious thoughts of Ilia Chavchavadze we should not forget that he was a realist writer and his thinking and works are in close touch with a reality.
According to the Christian anthropology, i.e. Christian human studies Ilia think about the function of a person as well as that of the nation, their spiritual essence.
From this point of view the following may be considered as a basic works of Ilia: from the prose - „Letters of a Traveler“, from the lyrics - „The Poet“, from publicist works - „Some words upon the translation of Kozlov's „Insane“ by the Prince Revaz Eristavi son of Shalva, from epos - „The Hermit“. Ilia's religious outlook is formulated in his letter „Saint Nino“.
Christian anthropologic paradigms have been presented in Ilia's works in order that we become similar to the Lord, the highest sample of perfection.
РЕЗЮМЕ
Христианские антропологические парадигмы в творчестве Ильи Чавчавадзе
Эка Вардошвили
Говоря о религиозном раздумье Ильи Чавчавадзе, не нужно забывать, что он является писателем-реалистом, и его мышление и художественное творчество тесно связаны с реальной действительностью.
В соответствии с христианской антропологией, т.е. христианским человековедением, Илья размышляет о назначении не только человека, но и народа, его душевной сущности.
С этой точки зрения, программными произведениями в творчестве Ильи можно считать, из прозы - «Письма проезжего», из лирики - «Поэт», из публицистики - «Несколько слов о переводе князя Реваза Шалвовича Эристави произведения Козлова - «Помешанный», из эпоса - «Отшельник», а христианское мировоззрение Ильи сформулировано в его письме «Святая Нино».
Христианские антропологические парадигмы представлены в творчестве Ильи для того, чтобы мы уподобились Отцу нашему Господу, наивысшему примеру совершенства.
|
|
2.2 ზეპირი და წერილობითი ტექსტები კომუნიკაციური დინამიზმის კვლევის თვალსაზრისით |
▲ზევით დაბრუნება |
სოფიო მუჯირი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
გერმანისტიკის მიმართულების პროფესორი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი
ზეპირი მეტყველება წარმოადგენს კომუნიკაციის ბუნებრივ, პირველად, ფორმას. იგი უშუალოდაა დაკავშირებული ადამიანის არტიკულატორულ მექანიზმთან, რის გამოც ზეპირი მეტყველების ფონეტიკური მახასიათებლები ფიზიოლოგიურად არიან დეტერმინირებული. ზეპირი მეტყველების დროს მოსაუბრესთან მყარდება უშუალო კონტაქტი, რაც მეტყველ პირს საშუალებას აძლევს შეარჩიოს ენის ლექსიკურ-გრამატიკული და ფონეტიკური ინვენტარი ადრესატის პიროვნების და თეზაურუსის გათვალისწინებით.
ზეპირი სპონტანურად პროდუცირებული ტექსტი წინასწარ მოუმზადებელი ტექსტია. მეტყველების დაგეგმვა და წარმოქმნა ასეთ ტექსტში ერთდროულად ხდება. მორფოლოგიური და სინტაქსური საშუალებების ამორჩევას და გამოყენებას დროის სიმცირის გამო სათანადო ყურადღება ვერ ეთმობა, რაც ზრდის პროსოდიული საშუალებების მნიშვნელობას. ზეპირი ტექსტის დისკრეტული აკუსტიკური სიგნალები, მისი რითმულ-ინტონაციური სტრუქტურა ძლიერად გამოხატავენ მეტყველი პირის კომუნიკაციურ და პრაგმატიკულ მიზანდასახულობას, რაც „მსმენელს მნიშვნელოვნად უადვილებს გამონათქვამში კომუნიკაციურ-ინფორმაციული ცენტრების გამოყოფას“, ავტორის კომუნიკაციური განზრახვის დეკოდირებას და აქტუალიზებას (Крушельницкая, 1969, 62, 101, 148; Лаптева, 1972, 44). წერილობით ტექსტში პუნქტუაცია და გრაფიკული ნიშნები ზეპირი ტექსტის პროსოდიული მარკერების ფუნქციურ სინონიმებს წარმოადგენენ. გამოკვლეულია, რომ პაუზის ხანგრძლივობა პუნქტუაციის სხვადასხვა ნიშანს შეესაბამება და შემდეგი თანმიმდევრობით მცირდება: ორი წერტილი, წერტილი, ძახილის და კითხვის ნიშნები, წერტილ-მძიმე, ტირე, ფრჩხილები. პროგრედიენტული მელოდია გრაფიკულად გამოიხატება ტირეთი, ინტეროგატიული მელოდია კი - კითხვის ნიშნით. ძლიერი აქცენტი შესაძლებელია წერილობით ტექსტში დიდი ასოებით ან დახრილი შრიფტით გამოისახოს (Wegener, 1885, 104, 106, 113; Lyons, 1992, 24; Brinker, 1988, a, 47).
მაგრამ შესაძლებელია აღვიქვათ და გავიგოთ ტექსტი სასვენი ნიშნების გარეშეც. უფრო მეტიც, ასეთი სახის ტექსტებს სპეციალურად ქმნიან მკითხველზე განსაკუთრებული კოგნიტიურ-ემოციური ზემოქმედების მოსახდენად. საკმარისია გავიხსენოთ ე.წ. „კონკრეტული პოეზიის“ ცნობილი ნიმუშები. მაგრამ, სრულიად შეუძლებელია ზეპირი ტექსტის სწორი აღქმა და გაგება მისი შესაბამისი ინტონაციური გაფორმების გარეშე.
ზეპირი ტექსტის წარმოთქმამდე ადრესანტი (მეტყველი პირი) არჩევს და გეგმავს საუბრის თემას, ენობრივ საშუალებებს და გრამატიკულ სტრუქტურებს, ფიქრობს, თუ როგორი თანმიმდევრობით გადასცეს აზრი, რა ინფორმაცია მიაწოდოს მსმენელს როგორც ძველი ან ახალი, როგორ მიუსადაგოს წინადადების პროპოზიციური შინაარსი ტექსტის კომუნიკაციურ მიზანდასახულობას და სამეტყველო სიტუაციას. იგეგმება ტექსტის პროსოდიული სტრუქტურაც - წინადადების სეგმენტთა საზღვრები, სიგრძე, ინტონაციური გაფორმება. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა პაუზათა განლაგებას და ხანგრძლივობას, მახვილის სიძლიერეს, მელოდიურ და რითმულ ფაქტორს, რომლებიც გადამწყვეტ როლს თამაშობენ ტექსტის ინტონაციურ სეგმენტაციაში (Sowinski, 1983, 92-101; Sprachkommunikation, 1975, 136). ნათქვამიდან გამომდინარეობს, რომ ტექსტის შინაარსი და ფორმა, მისი სეგმენტაცია, კომუნიკაციურად დინამიკური ინფორმაციის პროსოდიული მანიფესტაცია, წინასწარ განსაზღვრულია მეტყველი პირის ინტენციით. „მოლაპარაკე გეგმავს თავის მეტყველებას მაკრო-სტრუქტურის, წინადადების და მისი კონსტიტუენტების დონეზე“, (Grimm/Engelkamp, 1981; 132-134).
წერილობით ტექსტში ადგილი აქვს ინფორმაციის ნაწილ-ნაწილ მიწოდებას, უმეტეს შემთხვევაში ინფორმაციულად გაჯერებული სინტაგმის მეშვეობით. ვითვალისწინებთ რა ზეპირი, სპონტანურად წარმოქმნილი ტექსტის სპეციფიკას, რომელიც ხასიათდება არასრული სინტაგმებით, ვფიქრობთ, რომ კომუნიკაციურად მნიშვნელოვანი ელემენტი ზეპირ სპონტანურ ტექსტში გამოყოფილია ინტონაციური საშუალებებით (პაუზის ხანგრძლივობით, მახვილის სიძლიერით და მელოდიური მწვერვალით). ასეთი აზრობრივ-ინტონაციური ერთეული შეიძლება დაემთხვას რომელიმე ფონეტიკურ ერთეულს (ფონეტიკურ სიტყვას, მეტყველების ტაქტს თუ ფრაზას) ან თემისა და რემის საზღვრებს.
ინტონაციური საშუალებები წარმოადგენენ ზეპირი, სპონტანურად წარმოქმნილი ტექსტის კომუნიკაციურად მეტად თუ ნაკლებად დინამიკური სეგმენტების დიფერენციაციის და გამოყოფის საშუალებას, რაც განაპირობებს ტექსტის კომუნიკაციური დინამიზმის გამოკვლევისათვის საანალიზო მასალად ზეპირი, სპრონტანურად პროდუცირებული ტექსტის არჩევას.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Крушельницкая, К. Г. 1969 - О синтаксической природе «актуального членения» предложения. В.: Инвариантные синтаксические значения и структура предложения. «Наука», М.
Лаптева, О. А. . 1972 - Нерешенные вопросы теории актуального членения. В.: Вопросы языкознания. №2, март-апрель, «Наука», М.
Brinker, K. 1988 - Grundlagen der Germanistik. «Linguistische Ge-sprächsanalyse». Eine Einführung in Grundbegriffe und Methoden. Erich Schmidt Verlag. Berlin.
Lyons, J. 1992 -Die Sprache. Verlag C. H. Beek. Auflage 4, München.
Wegener, Ph. 1885 -Untersuchungen über die Grundfragen des Sprachlebens. VIII. Max Niemeyer. Halle.
Sowinski, B. 1983 -Textlinguistik. Urban-Taschenbücher. Bd. 325, Verlag W. Kohlhammer. Stuttgart - Berlin - Köln - Mainz.
Sprachkommunikation, 1975 - 8. Auflage. Verlag: Die Wirtschaft. Berlin.
Grimm, H. Engelkamp, J. 1981 -Sprachpsychologie. Handbuch und Lexikon der Psycholinguistik. (Handbücher zur Sprachwissenschaft und Sprachdidaktik. Bd. 1.) Erich Schmidt Verlag. Berlin.
Bräunlich, M./Neuber, B./Rues, B, 2001: Gesprochene Sprache-transdisziplinär. Allgemeine Linguistik. Jena.
რეზიუმე
ზეპირი და წერილობითი ტექსტები კომუნიკაციური დინამიზმის კვლევის
თვალსაზრისით
სოფიო მუჯირი
სტატიაში შეპირისპირებულია ზეპირი და წერილობითი ტექსტების მახასიათებლები. აღნიშნულია, რომ ზეპირი მეტყველება კომუნიკაციის პრიმარული ფორმაა. იგი უშუალოდაა დაკავშირებული ადამიანის არტიკულატორულ მექანიზმთან, რის გამოც ზეპირი მეტყველების ფონეტიკური მახასიათებლები ფიზიოლოგიურად არიან დეტერმინირებული. წერილობით ტექსტში პუნქტუაცია და გრაფიკული ნიშნები ზეპირი ტექსტის პროსოდიული მარკერების ფუნქციურ სინონიმებს წარმოადგენენ, მაგრამ მხოლოდ ზეპირი ტექსტის პროსოდიული სტრუქტურა და სეგმენტაცია, რომელიც მეტყველი პირის ინტენციითაა წინასწარ განსაზღვრული, იძლევა საფუძველს კომუნიკაციურად მეტად თუ ნაკლებად დინამიკური სეგმენტების დიფერენციაციისა და კვლევისათვის.
SUMMARY
Oral and written texts by point of view of communicational dynamic research
Sofio Mujiri
In this article are compared signs of oral and written texts. There is mentioned, that oral speech is the prime form of communication. It is directly connected with the human articulated mechanism, because of what, the phonetic signs of oral speech are physiologic determined. In the written text, punctuation and graphic signs are functional synonyms of oral text prosodial markers, but only oral text prosodial structure and segmentation, which are forethought defined by a speaker, gives basis for differentiation and research of more or less dynamic segments.
РЕЗЮМЕ
Устные и письменные тексты с точки зрения исследования комуникационного
динамизма
Софио Муджири
В статье сопоставлены характерные показатели устных и письменных текстов. Отмечено, что устная речь является примарной формой коммуникации. Она непосредственно связана с артикуляторным механизмом человека, ввиду чего фонетические характеристики устной речи физиологически детерминированны. В письменном тексте пунктуация и графические знаки представляются функционными синонимами просодийных маркеров устного текста. Но только просодийная структура и сегментация устного текста, которая наперед определена интенцией выразительного лица, дает основание для исследования дифференциации более или менее коммуникационных динамических сегментов.
|
|
2.3 მელოდიის დეიქტური ფუნქცია ზეპირ სპონტანურ ტექსტში |
▲ზევით დაბრუნება |
სოფიო მუჯირი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
გერმანისტიკის მიმართულების პროფესორი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათო დოქტორი
მოცემულ ნაშრომში ვცდილობთ აღვწეროთ, მეტყველების ტაქტებს შორის არსებული სემანტიკური კავშირი, რომელიც რეფლექტირებულია პროსოდიული ინფორმაციით. კერძოდ, საუბარია ინტონაციის დეიქტურ ხასიათზე, მეტყველების ტაქტებს შორის არსებულ ცალმხრივ (მარჯვნივ მიმართულ) ან ორმხრივ (მარჯვნივ და მარცხნივ მიმართული) პროსოდიულ ურთიერთდამოკიდებულებაზე.
ფონეტიკურ ლიტერატურაში ცნობილია, რომ ადამიანის სმენითი აპარატი სწრაფად რეაგირებს ძლიერად შეცვლილი პროსოდიული პარამეტრების აღქმის დროს, უპირველეს ყოვლისა, ძირითადი ტონის სიხშირის ისეთი ცვლილებების დროს, როგორიცაა: ძირითადი ტონის სიხშირის მიმართულება, დონე და ტონალური დიაპაზონი. კომუნიკაციის პროცესში ძირითადი ტონის სიხშირის სწორედ ეს მოდიფიკაციებია დაკავშირებული მეტყველების კონტინუუმის ინფორმაციულ სეგმენტებთან. მეტყველების ინფორმაციულ სეგმენტებს წარმოადგენენ მეტყველების ტაქტები, რომლებშიც პერციპიენტთა შეფასებით მელოდიური კონტური გამონათქვამის პირველიდან ბოლო მეტყველების ტაქტამდე სულ უფრო და უფრო აღმავალ მიმართულებას და დონეს იძენს. გამონათქვამის ბოლო ფოკუსურ მეტყველების ტაქტში კი მელოდია სპეციფიკური კონტურითაა წარმოდგენილი.
ამგვარად, მეტყველების ტაქტთა თანმიმდევრობაში ინფორმაციული დატვირთვის ზრდას ყოველთვის ასახავს მელოდიის თანდათან აღმავალი კონტური, რომელსაც მარჯვნივ მიმართული დეიქტური ხასიათი აქვს.
მეტყველების ტაქტში მელოდიის ძლიერი აღმასვლა კომუნიკაციის პარტნიორებისათვის ან მნიშვნელოვანი ინფორმაციის კუმულაციის სიგნალია ან იგი მიანიშნებს აქტუალური მოდალურ-ემოციური კონოტაციის არსებობაზე.
მელოდიის საგრძნობი ცვლილება თითქმის ყველა მეტყველების ტაქტში იწყება ბოლო მახვილიანი მარცვლის შემდეგ. ტონის ეს ცვლილება ემსახურება მომდევნო, მარჯვნივ მდგომი მეტყველების ტაქტის შინაარსის წინასწარ „გახსნას“, მსმენელის მოლოდინის შემზადებას მომდევნო ინფორმაციის აღქმისათვის.
ქვემოთ მოყვანილ ტექსტში (რადიოინტერვიუ) გვხვდება მარჯვნივ მიმართული კატაფორული ხასიათის მელოდია, რომელსაც შეიძლება სხვადასხვა დონის აღმავალი კონტური ჰქონდეს. მარცხნივ მიმართულ, ანაფორულ მელოდიურ ტონებად შეიძლება ჩავთვალოთ გამონათქვამთა ბოლო მეტყველების ტაქტებში რეალიზებული დამავალი ტონები, რომლებიც მიგვანიშნებენ გამონათქვამის შინაარსის დასრულებაზე.
ზემოთქმულიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ პროსოდიული პარამეტრებიდან, პირველ რიგში, მელოდია ასრულებს სემანტიკური მარკერის ფუნქციას. იგი აფიქსირებს ტექსტის მეტყველების ტაქტებს შორის არსებულ ორმხრივ (მარჯვნივ და მარცხნივ მიმართულ) სემანტიკურ კავშირებს და ამასთან ძირითადი ტონის სიხშირის მიმართულების განსაზღვრული კონფიგურაციებით ზუსტად ასახავს ასეთი კავშირის ხარისხს. მელოდია ერთი მხრივ გვაძლევს წინამავალი ინფორმაციის აღქმისა და გააზრების საშუალებას, მეორე მხრივ კი იგი მსმენელში იწვევს მომდევნო ინფორმაციის მოლოდინს და ამით ამზადებს ნიადაგს ყოველი მომდევნო მეტყველების ტაქტის ინფორმაციის სრულფასოვანი გაგებისათვის.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Цибуля, Н. Б. 1982 - Роль интонации в структурировании текста. Диссертация на соиск. степ. кандидата филолог. наук, М.
Raich, I. 2003 - Frage, Antwort und Fokus.Akademie Verlag. Berlin.
რეზიუმე
მელოდიის დეიქტური ფუნქცია ზეპირ სპონტანურ ტექსტში
სოფიო მუჯირი
ნაშრომში აღწერილია ზეპირი ტექსტის სეგმენტებს (მეტყველების ტაქტებს) შორის არსებული სემანტიკური კავშირი, რომელიც რეფლექტირებულია პროსოდიული ინფორმაციით. კერძოდ საუბარია მელოდიის დეიქტურ ხასიათზე. კატაფორული ხასიათის მელოდიას შეიძლება სხვადასვა დონის აღმავალი კონტური ჰქონდეს ტექსტის სეგმენტის ინფორმაციული დატვირთვის შესაბამისად. მელოდიის ძლიერი აღმასვლა ტექსტის სეგმენტში იწყება ბოლო მახვილიანი მარცვლის შემდეგ. მელოდიის აღმასვლა მნიშვნელოვანი ინფორმაციის ან აქტუალური მოდალურ-ემოციური კონოტაციის არსებობის სიგნალია, რომელიც ემსახურება მარჯვნივ მდგომი სეგმენტის შინაარსის წინასწარ „გახსნას“, მსმენელის მოლოდინის შემზადებას მომდევნო ინფორმაციის აღქმისათვის. ანაფორულ მელოდიურ ტონებად ითვლებიან გამონათქვამთა ბოლო სეგმენტების დამავალი ტონები, რომლებიც მიგვანიშნებენ წინამავალ სეგმენტთა შინაარსის ამოწურვაზე, დასრულებაზე.
SUMMARY
The deictic function of melody in the oral spontaneous text
Sofio Mujiri
In this article is described semantic connection between the oral text segments, which are represented by prosodial information. Privately, there is talk about deictic character of melody. Universal /kataforial/ melody may have raising outline of various levels according the text's informative segment. Raising of melody begins from the text's segment, after the last accentuated syllable. Raising of melody is the signal of existing important information or actual emotional connotation, which serves to reveal preliminarily the content from the right segment, to prepare the listener for perceiving another information. Tuneful tones may consider the last segments' top-down tone, which note about ending of previous segments' content.
|
|
2.4 კონვერსივები როგორც დაპირისპირების გამოხატვის ერთ-ერთი მეთოდი ინგლისურ ანდაზებში |
▲ზევით დაბრუნება |
Теа Цомая
конверсивы как способ выражения противопоставления в пословицах и роговорках
Докторант Гуманитарно-Социалогического Факультета
Грузийнского Технического Университета
Современные лингвистические исследования, направленные на систематизацию лексического состава языка, позволили выделить новую группу лексических единиц получившего название слов-конверсивов.
Под конверсивами понимаются слова, которые вступая в одну и ту же ситуацию, выступают как различные партиципанты одного и того же действия, отношения и т.п., обратные с точки зрения противопоставленных участников ситуации.
Например: win - lose, buy - sell, give - take
В конверсивные отношения вступают слова различных частей речи. Конверсивные отношения наиболее характерны для глагольной лексики.
Сравнение: buy - sell
inherit - bequest
give - take
Глагол даже выработал специальную грамматическую форму выражения конверсивных отношений-форму действительного и страдательного залогов. Конверсивные существительрые, как правило, являются отглагольными именами действия или состояния. Например: inheritance - bequest, sale - purchase. Конверсивные отношения характерны также для прилагательных и наречий. Например: interesting - interested.
Пары кореферентных глагольных фразеологических единиц выражающие двусторонние отношения разываются конверсивми. Они являются кореферентными, так как относятся к одному референту и могут взаимозаменятся.
Конверсвы, наряду с антонимами, являются одним из способом выражения противопоставлений в английском языке. Они отличаются друг от друга по двум основным признакам.
Первым признаком их различия является наличие или отсутствие элементов отрицания. Конверсивы взаимно мплицируют, а не отрицают существование друг друга.
Вторым признаком отличия антонимов от конверсивов является регулярность их противопоставления в речи. Совместное употребление антонимов в одном контексте, как правило, семантически значимо и призвано выразить противоположность антонимических значений, в то время как, совместное употребление конверсивов в одном контексте - это одно из средств распределения смысловых акцентов, в зависимости от того, являются ли действия участников ситуации одновременными или одно действие предшествует другому, конверсивные пары могут сооветственно обозначены как симультанные и сукцессивные.
Конверсивы первой группы названы симультанными (или единоврменными), поскольку они обозначают отношение, участники которого действуют одновременно: buy - sell, give - take.
Конверсивы второй группы обозначают отнощение, в котором существуют определённая последоватеность действий участников и поэтому названы сукцессивные (или последовательными во времени). Например: ask - answer, attack - defend, command -obey.
Семантический анализ английских пословиц и поговорок, проведенный в данной работе, позволяет разделить симультанные конверсивы на следующие группы:
Конверсивы со значением:
„Подчинения - повелевания“
The one who draws (a cart) is urged on
„Причины - следствия“
As is the workman, so is the work
Desperate diseases must have desperate remedies
Diligence is the mother of success
Caution is the parent of safety
The dog that fetches will carry
There is no smoke without fire
He sits too near the fire that burns
He that deceives is ever suspected
„Давания - получения“
Advice when most needed is least heeded
Neither a borrower nor a lender be
Do as you would be done
Give and take
„Эмоциональных состояний“
He that does not respect others is not respected
5. „Предшествования - следования“
All is well that ends well
Be slow to promise, quick to perform
Between promising and performing a man may marry his daughter
Danger foreseen is half avoided
The dog that trots about finds a bone
He that mischief hatches, mischief catches
«Соовщение информации - получение информации»
He that speaks lavishly hears as knavishly
Give every man thin ear, but few thin voices
„Победы - поражения“
He who excuses himself accesses himself
A good name is sooner lost than won
Сукцессивные конверсивы могут быть классифицированы на следующие семантические группы:
„Действие - результат“
As man sows, so must he reap
As you sow, you shall mow
Nothing venture, nothing have
No song, no supper
No pains, no gains
As you brew, so must you drink
As you make your bed, so must you lie on it
As the tree falls, so shall it lie
Nothing seek, nothing find
„Вопрос - ответ“
Ask no questions and you will be told no lies
As the call, so the echo
„Нападение - защита“
Best defense is offence (attack)
Сукцессивные конверсивы бывают контекстуальными:
After dinner comes the reckoning
First deserve and then desire
Learn to say before you sing
Before you make a friend eat a bushel of salt with him
After dinner sit (sleep) a while, after supper walk (a mile)
First think, then speak
ლიტერატურა
Literature
Литература
Амосова Н.. Основы английской фразеологии. - Л., 1980.
Конецкая В.П. Лексико-семантические характеристики языковых реалий
//Великобритания. Лингвострановедческий словарь. - М., 1978
Куринин А.В. Фразеология современного английского языка - М. 1972
Смирницкий А.И. Лексикология английского языка - М. 1990
Соссюр Ф. Де. Курс общей лингвистики. / Пер. с фр. А.М. Сухотина - М. 1983
Antushina G.B./ English lexicology - M., 1999
Кузьмин С.С., Щадрин Н.Л. Русско-английский словарь пословиц и
поговорок. - М., 1989.
Кунин А.В. Англо-русский фразеологический словарь. - М., 2000
РЕЗЮМЕ
конверсивы как способ выражения противопоставления в пословицах и роговорках
Теа Цомая
В данной работе в результате семантического анализа английских пословиц и поговорок были выявлны конверсивные отношения с 10-ю разными значениями, Которые в последствии подразделены на симультанные и сукцессивные конверсивные пары. Также в результате исследования английских пословиц и поговорок на уравне конверсивов был выявлен тот факт, что сукцессивные конверсивы бывают контекстуальными.
SUMMARY
Converses as a Method of Contradictory Expression In English Proverbs and Sayings
Teya Tsomaia
In the given article as the result of semantic analyze of English proverbs and sayings there were revealed converses relations with 10 different meanings, which in consistency were subdivided into simulative and successive converses pairs. Also as the result of examination of English proverbs and sayings at the level of converses was ascertained the fact, that successive converses can be contextual.
რეზიუმე
კონვერსივები როგორც დაპირისპირების გამოხატვის ერთ-ერთი მეთოდი ინგლისურ ანდაზებში
თეა ცომაია
მოცემულ ნაშრომში ინგლისური ანდაზების სემანტიკური ანალიზის შედეგად გამოვლენილი იქნა კონვერსიული ურთიერთობები 10 სხვადასხვა მნიშველობით, რომლებიც შემდგომში დაყოფილი იქნა სიმულტატიურ და სუქცესიურ კონვერსიულ წყვილებად. ასევე ინგლისური ანდაზების გარჩევის შედეგად კონვერსივების დონეზე იყო გამოვლენილი ის ფაქტი, რომ სუქცესიური კონვერსივები შეიძლება იყოს კონტექსტუალური.
|
|
2.5 საქართველოს მრავალეთნიკური საზოგადოება |
▲ზევით დაბრუნება |
გიორგი მადუაშვილი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის დოქტორანტი
თანამედროვე მსოფლიოში არ მოიძებნება ქვეყანა, სადაც ყველა ადამიანი ერთ ენაზე ლაპარაკობდეს, ეკუთვნოდეს ერთ რასას, ჰქონდეს ერთნაირი კულტურა, რწმენა და ტრადიციები. ნებისმიერ სახელმწიფოში სხვადასხვა ეროვნული, ეთნიკური, ენობრივი თუ რელიგიური ჯგუფების მშვიდობიანი ცხოვრება წარმოადგენს დადებით ფაქტორს, რომელიც სოციალური და კულტურული რენესანსის წყაროა.
მსგავსად სხვა ქვეყნებისა, საქართველო პოლიეთნიკურ, პოლილინგვისტურ, პოლიკონფესიონალურ გაერთიანებას წარმოადგენს.
ქვეყნის მოსახლეობის მრავალეთნიკური შემადგენლობა საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებულმა ისტორიულმა პირობებმა და აგრეთვე XIX-XX საუკუნეების მიგრაციულმა პროცესებმა განსაზღვრა. ქართველების გარდა, საქართველოში სომხები (საერთო მოსახლეობის 9%25), რუსები (7,4%25), აზერბაიჯანელები (5,1%25), ოსები (3,2%25), ბერძნები (1,9%25), აფხაზები (1,7%25), უკრაინელები (0,9%25), ებრაელები (0,6%25), ქურთები (0,5%25) და ა.შ. ცხოვრობენ. აღნიშნული ხალხებიდან მკვიდრ მოსახლეობას ქართველები და აფხაზები წარმოადგენენ, ყველა დანარჩენი კი საქართველოში სხვადასხვა პერიოდში დასახლდა.
ამგავრად, ქართველების გარდა საქართველოში დასახლებულნი არიან სხვა ეთნო-ნაციონალური ჯგუფები, ეს კი ქმნის მრავალშემადგენლობიან საზოგადოებას ქვეყნის შიგნით.
ლიფსეტის განმარტებით, მრავალშემადგენლობიანია საზოგადოება, რომელშიც ადგილი აქვს მრავალსეგმენტალურ დაყოფებს ეთნიკური, კონფესიონალური, ლინგვისტური და სხვა ნიშნებით.
მაღალი დონის მრავალშემადგენლობიან საზოგადოებებში უმცირესობანი არსებობენ ყველა მის შემადგენელში, ყველა სეგმენტში. ასე მაგალითად, საქართველოში უმცირესობაში შეიძლება აღმოჩნდეს სომეხი მცხოვრები ქუთაისში, ქართველი მცხოვრები ახალქალაქში, ებრაელი მცხოვრები ცხინვალში. ამიტომ ცნება „უმცირესობათა უფლებების დაცვა“ თავის ფუძეში უპირველეს ყოვლისა უნდა გულისხმობდეს ყველა ცალკეული ადამიანის უფლებების დაცვას და არა ცალკეულ ეთნიკურ, რელიგიურ და სხვა ჯგუფებს.
სხვადასხვა ეთნოსი საქართველოში როგორც დისპერსიულად, ასევე კომპაქტურად არის დასახლებული. კომპაქტურად მცხოვრებთა შორის შეიძლება გამოვყოთ აზრბაიჯანელთა, სომეხთა, ოსთა, ასირიელთა, ბერძენთა, რუსთა (დუხობორები ცხოვრობენ სამცხე-ჯავახეთში, ხოლო სტაროვერები - შავი ზღვის სანაპიროზე) და სხვა დასახლებანი.
ზოგიერთი სომხური, აზერბაიჯანული, ოსური და აგრეთვე, ქისტების კომპაქტური დასახლება ესაზღვრება სახელმწიფოებრივ წარმონაქმნებს, შესაბამისად, სომხეთს, აზერბაიჯანს, ჩრდილოეთ ოსეთ-ალანიის რესპუბლიკას (რფ) და ჩეჩნეთ-იჩკერიას (რფ).
თავად ქართველები მრავალი ეთნო-ლინგვისტური ჯგუფისაგან შედგებიან, ესენია: ქართლელები, კახელები, ინგილოები (ერელები), ქიზიყელები, თუშები, ფშავები, ხევსურები, მთიულები, მოხევეები, იმერლები, მეგრელები, სვანები, რაჭველები, ლეჩხუმელები, აჭარლები, გურულები, მესხები, ჯავახელები და სხვ.
რეგიონში მიმდინარე პოლიტიკური და ეკონომიკური პროცესებიდან გამომდინარე, ასევე, მეზობელი იმპერიული სახელმწიფოების მიგრაციული პოლიტიკის შედეგად, საქართველოს ეთნიკური შემადგენლობა სხვადასხვა პერიოდში იცვლებოდა. ზოგიერთი ეთნიკური ჯგუფი საკუთარ საცხოვრებელ ადგილას განცდილი რეპრესიების შედეგად იძულებული გახდა საქართველოსათვის შეეფარებინა თავი და შემოსევებისაგან გაუკაცრიელებულ საქართველოს ტერიტორიებზე დასახლდა. XVIII საუკუნის მიწურულიდან XIX საუკუნის განმავლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა საქართველოს მოსახლების ეროვნულ სტრუქტურაში. ეს ცვლილებები გამოიწვია სომხების, რუსების, ბერძნებისა და გერმანელების ჩამოსახლებამ საზღვარგარეთის ქვეყნებიდან და რუსეთის იმპერიის შიდა პროვინციებიდან. ამის შედეგად საქართველოს ტერიტორიაზე გაიზარდა სხვადასხვაეთნიკური ჯგუფების რაოდენობა. XIX საუკუნეში რუსეთის იმპერიის მიგრაციული და ეროვნული პოლიტიკის შესაბამისად, ინტენსიურად მიმდინარეობდა არაქართული მოსახლეობის ჩამოსახლება. ზოგიერთ შემთხვევაში რუსეთის იმპერია ძალით ასახლებდა საქართველოს ტერიტორიაზე მცხოვრებ ერებს. მაგალითად, XIX საუკუნის 60-70-იან წლებში იძულებითი ემიგრაციის შედეგად აფხაზური სოფლების თითქმის ნახევარი მთლიანად დაიცალა.
საქართველოს მოსახლეობის ეთნიკურ შემადგენლობაში მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოხდა 1990-იან წლებში განვითარებული პროცესების შედეგად, როდესაც სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიებზე კონფლიქტები განვითარდა. თუ 1989 წლის აღწერის მონაცემებით, ეროვნული უმცირესობები ქვეყნის მოსახლეობის 30%25-ს შეადგენდნენ, 2002 წლის აღწერის შედეგებით, საქართველოში (აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკისა და სამხრეთ ოსეთის ყოფილი ავტონომიური ოლქის ტერიტორიების გამოკლებით) მათი ხვედრითი წილი 16%25-მდე შემცირდა.
ამ პერიოდში ეროვნული უმცირესობების რაოდენობის შემცირების უმთავრესი მიზეზი ემიგრაციაა. ემიგრაციის პირველ ტალღას ბიძგი მისცა 1990-იან წლებში საბჭოთა კავშირის ყოფილ რესპუბლიკებში სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და პოლიტიკური ვითარების მკვეთრმა გაუარესებამ. ემიგრაციაში მიდიოდნენ საქართველოს მოქალაქეები, განურჩევლად მათი ეთნიკური კუთვნილებისა.
1990-იანი წლების დასაწყისში ეროვნული უმცირესობების ემიგრაციის გამომწვევი ერთ-ერთი ფაქტორი საქართველოს ხელისუფლებაში მოსული პოლიტიკური ჯგუფების ნაციონალისტური რიტორიკაც იყო.
1992 წლის დასაწყისში ქვეყნის სათავეში მოსულმა ახალმა ხელმძღვანელობამ უარი თქვა ნაციონალისტურ პოლიტიკაზე, თუმცა ამას ეროვნულ უმცირესობებს შორის ემიგრაციული აქტიურობის შემცირება არ გამოუწვევია. ამის შემდეგ ემიგრაციის მთავარ ფაქტორად უმუშევრობა, ცხოვრების დონის გაუარესება და საკუთარი შესაძლებლობის რეალიზაციისაათვის პირობების არარსებობა იქცა. ამ ფაქტორის გამო ეროვნული უმცირესობების წარმომადგენლებთან ერთად ემიგრაციაში ეთნიკური ქართველების წავიდნენ.
ეროვნული უმცირესობების სოციალურ-ეკონომიკურ პრობლემებს ამძიმებს საინფორმაციო იზოლაცია. საბჭოთა კავშირში რუსული ენა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის კომუნიკაციის ძირითადი ენა იყო, საქართველოს მიერ დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ქართული გახდა სახელმწიფო ენა, რომელმაც თითქმის მთლიანად ჩაანაცვლა რუსული მასმედიაში. ქართული ენის ცოდნა საბჭოთა პერიოდში არ იყო პრიორიტეტული ეროვნული უმცირესობებისათვის. შედეგად, საქართველოს მოქალაქეების მნიშვნელოვანმა ნაწილმა (ეროვნულმა უმცირესობებმა) არ იცოდა ქართული ენა, რაც მათი იზოლაციის მნიშვნელოვანი ხელშემწყობი ფაქტორი გახდა.
რაც შეეხება უახლოეს წარსულს, შეიძლება ითქვას, რომ ეროვნული უმცირესობების დაცვის თვალსაზრისით 1999 წელს მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა, როდესაც საქართველო ევროპის საბჭოს წევრი გახდა. საქართველომ ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩო კონვენციის ხელმოწერისა და რატიფიკაციის ვალდებულება აიღო. საქართველომ 2000 წლის იანვარში ხელი მოაწერა კონვენციას, ხოლო პარლამენტმა მისი რატიფიკაცია 2005 წელს მოახდინა. ამ ეტაპზე კი მიმდინარეობს საქართველოს მთავრობის მიერ შემუშავებული სამოქალაქო ინტეგრაციის სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის ეტაპობრივი განხორციელება, რომელიც სავარაუდოდ ძალზე წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება ეროვნული უმცირესობების უფლებების დაცვისა და მათი ინტეგრაციის თვალსაზრისით.
ლიტერატურა
Literature
Литература
А. Русецкий, От этноцентризма к общенациональной идее, Тбилиси, 2000.
ადამიანის უფლებები საქართველოში, საქართველოს სახალხო დამცველის საანგარიშო მოხსენება, თბილისი, 2006 წელი;
საქართველოს სახალხო დამცველის ანგარიში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, თბილისი, 2005 წელი;
ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისის ანგარიში, 2003 წელი;
ჰააგის რეკომენდაციები ერევნულ უმცირესობათა უფლებებთან დაკავშირებით, ინტერ-ეთნიკურ ურთიერთობათა ფონდი, 1996 წელი;
ეუთოს ეროვნულ უმცირესობათა საკითხების უმაღლესი კომისარისრეკომენდაციები მართლწესრიგის დაცვის თაობაზე მრავალეროვან საზოგადოებაში, ISNB-10: 907598909-1; ISNB-13: 978-90-75989-09-0, 2006 წელი;
საქართველოს მთავრობის პირველი ანგარიში ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩო კონვენციის 25-ე მუხლის პირველი პარაგრაფის შესაბამისად, 2007 წელი;
ა. სონღულაშვილი, ეროვნულ უმცირესობათა კულტურა საქართველოში, თბილისი, 2002 წელი;
ახალგაზრდული ალტერნატივა, ბიულეტენი №2 (ეთნიკური უმცირესობების პრობლემების შესახებ), 2007 წელი;
დეკლარაცია ეროვნულ, ეთნიკურ, რელიგიურ და ენობრივ უმცირესობათა უფლებების შესახებ (მიღებულია გაეროს გენერალური ასამბლეის რეზოლუციით 47/137), 1992 წელი.
რეზიუმე
საქართველოს მრავალეთნიკური საზოგადოება
გიორგი მადუაშვილი
ნაშრომში საუბარია საქართველოს მოსახლეობის მრავალეთნიკური შემადგენლობის განმაპირობებელ ფაქტორებსა და მიზეზებზე. მიმოხილულია საქართველოში ეთნიკური უმცირესობების მდგომარეობის საკითხი XVIII საუკუნიდან დღემდე.
SUMMARY
Georgian Multiethnic Society
Giorgi Maduashvili
There in this article is spoken about definition of factors and causes of Georgian multiethnic inhabitants' membership. There is reviewed the conditions of ethnic minority since XVIII century, till now.
РЕЗЮМЕ
Грузинское многоэтническое общество
Гиорги Мадуашвили
В статье говорится о причинах и факторах определяющих многоэтнический состав населения Грузии. Рассмотрены условия этнических меньшинств с XVIII столетия до настоящего времени.
|
|
2.6 რატომ საპარლამენტო ?! |
▲ზევით დაბრუნება |
ცოტნე მურღულია
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
იურიდიული ფაკულტეტის II კურსის სტუდენტი
სახელმწიფო - ეს ხელოვნური ადამიანია, ადამიანი, შექმნილი საკუთარი მოქალაქეების კეთილდღეობისა და უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად. ეს უდავოა. სახელმწიფოს სოციალურ-ორგანიზაციული ფუნქცია მოცემული თვალსაზრისით ჯერ კიდევ მე-17 საუკუნეში ცნობილმა ინგლისელმა ფილოსოფოსმა თომას ჰობსმა წამოაყენა.
სამართლებრივად სახელმწიფო განიხილება საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად, რომელიც ფლობს კანონმდებლობით განსაზღვრულ საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებებს, რაც მიმართულია კონკრეტული მიზნების განხორციელებისაკენ. სხვანაირად რომ ვთქვათ, სახელმწიფო ხელისუფლება არის საშუალება იმ მიზნების რეალიზაციისთვის, რა მიზნებიც ადამიანებმა სახელმწიფოს შექმნის საფუძველში ჩადეს.
საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად „საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი... ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით”. ამით საქართველოს კონსტიტუცია განამტკიცებს პრინციპს, რომ სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხალხის მიერ და ხალხისთვის. ამიტომაც ქვეყნის უზენასი საკანონმდებლო აქტი კანონგარეშედ აცხადებს ხელისუფლების მითვისების ან ხელისუფლების უკანონოდ მოპოვების ფაქტს.
ხელისუფლების მითვისება - როგორც არაკონსტიტუციური ქმედება კაცობრიობის განვითარების ყველა ეტაპზე საკმაოდ აქტუალურ პრობლემად რჩება, ვინაიდან საყოველთაოდ ცნობილია, რომ ხელისუფლება ყოველთვის ისწრაფვის თვითგაფართოებისკენ, ძალაუფლების მონოპოლიზაციისკენ; ხელისუფალთ ყოველთვის უჭირთ მათთვის დროებით გადაცემული სახელმწიფო ხელისუფლების სხვისთვის დათმობა. მაშასადამე ხელისუფლების მხრიდან ავტორიტარული ზრახვების შეჩერებისათვის აუცილებელი გახდა ხელისუფლების დანაწილება.ხელისუფლების დანაწილების თეორიის ჩანასახი ანტიკურ ეპოქაში გაჩნდა, თუმცა მისი თანამედროვე ფორმით ჩამოყალიბება დაკავშირებულია ფრანგი განმანათლებლის შარლ ლუი მონტესკიეს სახელთან. „მოქალაქისათვის პოლიტიკური თავისუფლება-წერს იგი, - ის სულიერი სიმშვიდეა, რომელიც თითოეულის უსაფრთხოების შეგნებიდან გამომდინარეობს; იმისათვის რომ გვქონდეს ეს თავისუფლება, საჭიროა ისეთი მმართველობა, როცა ერთ მოქალაქეს მეორის შიში არ ექნება. როდესაც ერთ პიროვნებაში ან ერთ მაგისტრატურაში გაერთიანებულია კანონმდებელი და აღმასრულებელი ხელისუფლება, თავისუფლებას ადგილი არა აქვს... თავისუფლება ასევე არა გვაქვს იმ შემთხვევაში, როცა სასამართლო ხელისუფლება განცალკავებული არაა კანონმდებელი და აღმასრულებელი ხელისუფლებისაგან... ყველაფერი წახდება, თუ ერთი ადამიანი ან მთავართა და კეთილშობილთა ერთი კორპუსი განახორციელებს სამსავე ხელისუფლებას: კანონების შექმნას, სახალხო გადაწყვეტილებათა განხორციელებას, დანაშაულთა და კერძო პირთა უთანხმოების გასამართლებას“.
ხელისუფლების დანაწილება ხელისუფლების სამ განშტოებად-საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად უნდა ყოფილიყო ის ეფეტური მექანიზმი, რასაც უნდა გამოერიცხა ხელისუფლების უზურპაცია ერთი ადამიანის ან ადამიანთა ჯგუფის მიერ. დემოკრატიის, როგორც სახელმწიფო მმართველობის ყველაზე პროგრესული ფორმის უპირატესობა სწორედ ამ პრინციპის უზრუნველყოფაში მდგომარეობს. თუმცა ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ აჩვენა, რომ ყველა ქვეყანაში, მითუმეტეს როცა საუბარი ეხება გარდამავალ, ე.წ. ტრანზისტული დემოკრატიის ქვეყნებს, ხელისუფლების დანაწილება სამ განშტოებად, ჯეროვნად ვერ ასრულებს თავის ფუნქციებს. იგულისხმება ის ფაქტი, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების მითვისების შესაძლებლობა მყიფე დემოკრატიის მქონე ქვეყნებისთვის საკმაოდ აქტუალური პრობლემა გახდა. მართებულადაა აღნიშნული, რომ დემოკრატიზაციის მესამე ტალღას,რომელიც XX საუკუნის 70-იანი წლებიდან დაიწყო და სსრკ-ს დაშლითა და მის შემადგენლობაში შემავალი ქვეყნების დამოუკიდებლობის აღდგენით დამთავრდა, შეიძლება მოჰყვეს უკუტალღა, უკუქცევა და შესაბამისად, ამ ქვეყნების ნაწილი შეიძლება დაუბრუნდეს ავტორიტარულ რეჟიმებს.
ბოლო ხანებში საქართველოში განვითარებულმა მოვლენებმა დღის წესრიგში დააყენა მმართველობის ფორმის არჩევის დილემა. რომელი უკეთესია ჩვენი ქვეყნის სრულფასოვანი განვითარებისთვის- საპრეზიდენტო თუ საპარლამენტო რესპუბლიკა? რომელი ფორმა უკეთ შეესაბამება ჩვენი ქვეყნის ისტორიას, კულტურას, ტრადიციას? იქნებ ორივე მათგანს სულაც ისტორიული სამართლიანობის აღდგენა ანუ კონსტიტუციური მონარქია ჯობია? თითოეულ მათგანს გააჩნია როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები; თითოეული მათგანი თავისებურად უზრუნველყოფს სახელმწიფო ხელისუფლების კონსტიტუციურ ჩარჩოებში განხორციელებას, ხელისუფლების სამ შტოს შორის ბალანსის შენარჩუნებას, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას და ა.შ., მაგრამ ჩვენ ქვემოთ მოკლედ შევეცდებით დავასბუთოთ საპარლამენტო რესპუბლიკის უპირატესობა საპრეზიდენტო რესპუბლიკასთან შედარებით და ვაჩვენოთ, თუ როგორაა უზრუნველყოფილი საპარლამენტო მმართველობის პირობებში ხელისუფლების რეალური დანაწილება და აქიდან გამომდინარე,სახელმწიფო ძალაუფლების მონოპოლიზაციის შესაძლებლობა მინიმუმამდეა დაყვანილი.
სანამ უშუალოდ გადავალთ საპარლამენტო რესპუბლიკის, როგორც მმართველობის განხილვაზე, მანამ უნდა ითქვას, თუ რა იგულისხმება სახელმწიფო მმართველობის ცნების ქვეშ.
როგორც სამეცნიერო ლიტერატურაშია აღნიშნული, მმართველობის ფორმა გულისხმობს იმ შინაგანი ნიშნების ერთობლიობას, რომელიც აჩვენებს, თუ როგორაა მოცემულ სახელმწიფოში ორგანიზებული სახელმწიფო ხელისუფლება, ვის ეკუთვნის იგი, როგორ, რომელი ორგანოებით და რა მეთოდების გამოყენებით ხორციელდება სახელმწიფო ხელისუფლება, როგორია ხელისუფლების სხვადასხვა განშტოებათა ურთიერთდამოკიდებულება, როგორია მოსახლეობისა და ხელისუფლების ურთიერთმიმართება, მოსახლეობის მიერ ხელისუფლების განხორციელების რა ფორმები არსებობს.
საპარლამენტო რესპუბლიკისთვის დამახასიათებელია პარლამენტის უმაღლესობა სახელისუფლებო სისტემაში და, ეს როგორც წესი, კონსტიტუციის მიერვეა აღიარებული უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოდ (სლოვაკეთი, უნგრეთი, შვეიცარია). უმაღლესობა გამოიხატება საპარლამენტო რესპუბლიკის ისეთ მთავარ თავისებურებაში, როგორიცაა მთავრობის ფორმირების საპარლამენტო წესი და მის წინაშე მთავრობის პოლიტიკური პასუხისმგებლიბა. პარლამენტი მთავრობის საქმიანობაზე კონტროლის ფართო უფლებამოსილებით არის აღჭურვილი. მოცემული მოდელის პირობებში სწორედ მთავრობაზე კონტროლის ბერკეტების სიმრავლეა პარლამენტის ზემოქმედების მაჩვენებელი. როგორც წესი, მთავრობის ფორმირებაში პრეზიდენტი არ მონაწილეობს ან თუ მონაწილეობს მისი უფლებები ნომინალურია. საპარლამენტო რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოთა სისტემაში ცენტრალური ადგილი უკავია მთავრობის მეთაურს: კანცლერს თუ პრემიერ-მინისტრს. მთავრობის ფორმირება ხდება იმ პარტიათა მიერ, რომლებმაც მოიპოვეს საპარლამენტო მანდატების უმრავლესობა. ამასთან, პრემიერ-მინისტრად უმრავლეს შემთხვევაში სწორედ გამარჯვებული პარტიის ლიდერი გვევლინება.
პრეზიდენტს ირჩევს ან პარლამენტი ან საარჩევნო კოლეგია, რეგიონების წარმომადგენელთა განსაზღვრული რაოდენობის მონაწილეობით.შესაბამისად, პრეზიდენტი პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე. ის ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვერბაში უნიშვნელო ფუნქციას ასრულებს. შეიძლება ითქვას, რომ თვით პრეზიდენტის ინსტიტუტი ერთობ ფორმალიზებულია. პრეზიდენტი პოლიტიკურ არენაზე განსაკუთრებულ შემთხვევებში გამოდის, მაგალითად, როგორიცაა საგანგებო თუ საომარი სიტუაციები.
პრეზიდენტს პარლამენტი ირჩევს ჩეხეთში, საბერძნეთში, ისრაელში, თურქეთში, ლატვიაში, უნგრეთში, ალბანეთში და სხვა მრავალ ქვეყანაში, ხოლო საარჩევნო კოლეგიის მიერ პრეზიდენტის არჩევა ხდება გერმანიაში, ინდოეთში, იტალიაში და ა.შ. პოლიტიკურ თუ იურიდიულ მეცნიერებებში გამოყოფენ იმ ძირითად ღირსებებს, რაც საპარლამენტო რესპუბლიკას აქვს:
პრეზიდენტად ირჩევენ პროფესიონალს, რომელსაც იცნობენ და არა არაპროფესიონალ-დემაგოგს, რომელსაც ხალხის მოტყუება შეუძლია.უნდა ითქვას, რომ ეს საფრთხე მართლაც რეალურია, ისეთ ქვეყნებში, სადაც დაბალი პოლიტიკურ-სამართლებრივი კულტურა არსებობს. ამ ტიპის საზოგადოებეში დიდია ალბათობა იმისა, რომ ქარიზმატული ლიდერი შეძლებს ხალხით მანიპულირებას, მათ გრძნობებზე ზემოქმედებას, რაც ცხადია, ქვეყანას კარგს არაფერს უქადის. ამის თვალსაჩინო მაგალითია 1934 წელს გერმანელების მიერ ა.ჰიტლერის არჩევა პრეზიდენტად.
პრეზიდენტს ირჩევენ პროფესიანალები ანუ ადამიანები (დეპუტატები) რომლებმაც პოლიტიკა თავიანთ პროფესიად გაიხადეს. მათ უკეთ იციან პრეზიდენტის მუშაობის სპეციფიკა, უკეთ ესმით დროის მოთხოვნა, პირადად იცნობენ ადამიანს რომელსაც ირჩევან, მის საქმიან და პიროვნულ თვისებებს; მათ შეუძლიათ წინასწარ განსაჯონ, შეძლებს თუ არა იგი თავი გაართვას პრეზიდენტის საპასუხისმგებლო მოვალეობას.
პარლამენტის მიერ პრეზიდენტის არჩევას არ სჭირდება ის დიდი მატერიალური დანახარჯები, რაც დაკავშირებულია საერთო-სახალხო არჩევნებით პრეზიდენტის არჩევასთან.
პრეზიდენტი რეალურად ლეგიტიმურობის მაღალი ხარისით სარგებლობს, ვინაიდან მას ირჩევს ქვეყნის წარმომადგენლობითი ორგანო. პარლამენტი არის ხელისუფლების ის ორგანო, სადაც ყველას, ყველა დაინტერესებულ ჯგუფს ჰყავს თავის ინტერესების დამცველი. სწორედ ეს ფაქტი ანიჭებს პრეზიდენტს ლეგიტიმაციის მაღალ ხარისხს. ხოლო პრეზიდენტის არჩევა საერთო-სახალხო არჩევნებით მითია. იგულისხმება ის, რომ სინმდვილეში პრეზიდენტის არჩევა შეუძლია ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობის დაახლოებით 25%25. ასეთი დასკვნის გაკეთების საშუალებას გვაძლევს ბევრ ქვეყანაში მოქმედი კანონმდებლობა, რომლის თანახმადაც არჩევნები ჩატარებულად ითვლება, თუ მასში მონაწილეობა მიიღო ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობის ნახევარზე მეტმა ანუ 50%25+1, ხოლო არჩევნებში გამარჯვებულად ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელიც არჩევნებში მონაწილე ამომრჩეველთა ხმათა უმრავლესობას მიიღებს. ამდენად, შესაძლებელია, რომ პრეზიდენტი ამომრჩეველთა კორპუსის მეოთხედის მიერ იყოს არჩეული, ხოლო დანარჩენი სამი მეოთხედის ნება კი იგნორირებული იყოს. Aამ თვალსაზრისით, ვფიქრობთ, მიზანშეწონილი იქნებოდა კანონმდებლობაში შესაბამისი ცვლილებების შეტანა და ელექტორატის მონაწილეობის უფრო მაღალი ზღვრის დაწესება არჩევნების ჩატარებულად გამოცხადებისთვის.
საერთო-სახალხო არჩევნების გზით არჩეული პრეზიდენტი, რომელიც დარწმუნებულია რა იმაში, რომ მას საყოველთაო-სახალხო მანდატი აქვს შეიძლება ძალზე ამაღლდეს ხელისუფლების სხვა ორგანოებზე, ხოლო ქვეყანა თანდათანობით აღმოჩნდეს ერთი პიროვნების ავტორიტარული მმართველობის პირობებში, ხოლო თავის მხრივ საზოგადოებას მწირი შესაძლებლობები ჰკონდეს პრეზიდენტის გასაკონტროლებლად. ეს საფრთხე მართლაც რეალურად არსებობს ისეთ ქვეყნებში, სადაც არ არსებობს დემოკრატიული ცხოვრების დიდი ხნის გამოცდილება და აქიდან გამომდინარე, სახელისუფლებო ორგანოების მიერ ურთიერთკონტროლისა და გაწონასწორების დიდი ხნის გამოცდილება.
საპარლამენტო რესპუბლიკის ძირითადი ღირსება იმაში მდგომარეობს, რომ მის პირობებში, სადაც მთავრობა და მისი მეთაური პარლამენტის წინაშეა პასუხისმგებელი, პრაქტიკულად გამორიცხულია მოხდეს სახელმწიფო ხელისუფლების უზურპაცია მთავრობის ან მისი მეთაურის მიერ. საპრეზიდენტო რესპუბლიკაში კი ამ თვალსაზრისით საპირისპირო მდგომარეობა გვაქვს: პრეზიდენტის პასუხისმგებლობა პარლამენტის წინაშე შეზღუდულია. პრეზიდენტი „მიუწვდომელი“ ხდება, ხოლო მისი ქმედებები კი უკონტროლო. უმრავლეს შემთხვევაში საკანონმდებლო ორგანოს პრეზიდენტის გასაკონტროლებლად რჩება მისი იმპიჩმენტის წესით თანამდებობიდან გადაყენების შესაძლებლობა, მაგრამ თუ არ ჩავთვლით, განვითარებული დემოკრატიის მქონე ქვეყნებს, ძნელია მოიძიო ისეთი სახელმწიფო, სადაც პარლამენტმა თავისი საკონსტიტუციო უფლებამოსილება გამოიყენა და პრეზიდენტი იმპიჩმენტის წესით გადააყენა თანამდებობიდან, მითუმეტეს როცა პოსტსოციალისტური ბლოკის ქვეყნებზე ვსაუბრობთ. ამას აქვს როგორც სუბიექტური, ისე ობიექტური მიზეზები. სუბიექტურ მიზეზებს შორის ძირითადია დემოკრატიული ცხოვრების დაბალი დონე, ჭირს იმის გაცნობიერება, რომ ხელისუფლება ხალხის მსახურია და არა პირიქით, კანონის უზენაესობისა და მის წინაშე თანასწორობის პრაქტიკაში განხორციელება. ობიექტური მიზეზებიდან აღსანიშნავია თვითონ იმპიჩმენტის გართულებული პროცედურა. მაგალითის სახით შეგვიძლია მოვიყვანოთ საქართველოს შემთხვევა, სადაც იმპიჩმენტის განხორციელების შესაძლებლობა საკმაოდ გართულებულია. კონკრეტულად, 1997 წლის საქართველოს ორგანული კანონოით „იმპიჩმენტის შესახებ“, პრეზიდენტის იმპიჩმენტის წესით თანამდებობიდან გადაყენების საკითხის აღძვრის უფლება აქვს პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ერთ მესამედს. იმის მიხედვით, თუ რაში ედება პრეზიდენტს ბრალი კონსტიტუციის დარღვევასა თუ სისხლის სამართლებრივ დანაშაულში, საკითხს განიხილავვს და დასკვნას წარადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო ან საქართველოს უზენაესი სასამართლო. თუ სასამართლომ დაადასტურა პრეზიდენტის ქმედებაში დანაშაულის შემადგენლობის ნიშნების არსებობა, პარლამენტი იწყებს დასკვნის განხილვას. იმპიჩმენტის წესით საქართველოს პრეზიდენტის თანამდებობოდან გადაყენების საკითხი კენჭისყრაზე დაისმება, თუ გადაწყვეტილებას მხარი დაუჭირა პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობამ. ხოლო პრეზიდენტი ჩაითვლება იმპიჩმენტის წესით თანამდებობიდან გადაყენებულად, თუ ამ გადაწყვეტილებას მხარი დაუჭირა პარლამენტის სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორმა მესამედმა.
შეიძლება ითქვას, იმპიჩმენტის ასეთი გართულებული წესი პრაქტიკულად შეუძლებელს ხდის პარლამენტის მიერ მის გამოყენებას და იმავდრულად ხელს უწყობს პრეზიდენტის ინსტიტუტის მეტისმეტ გაძლიერებას, რამაც შეიძლება არასასურველ შედაგებამდე მიგვიყვანოს. უფრო მეტიც: საქართველოს კანონმდებლობით საკმაოდ შეზღუდულია პარლამენტის მიერ მთავრობის კონტროლი. კერძოდ, პრეზიდენტს შეუძლია პარლამენტი დაითხოვოს, თუ ეს უკანასკნელი აღმასრულებელი ხელისუფლების ფორმირებისას მთავრობას ნდობას არ გამოუცხადებს ზედიზედ სამჯერ. მართალია პარლამენტის უფლებამოსილება მთავრობის კონტროლის თვალსაზრისით მხოლოდ მთავრობისთვის ნდობის გამოცხადებით არ ამოიწურება, მაგრამ მის ხელთ არსებული სხვა ბერკეტებითაც საკამაოდ შეზღუდულია პარლამენტი მთავრობის გაკონტროლების პროცესში. იგულისხმება, რომ პარლამენტს შეუძლია უკვე ნდობაგამოცხადებულ მთავრობის შემადგენლობასაც გამოუცხადოს უნდობლობა ან უპირობო უნდობლობა კონსტიტუციით გათვალისწინებული შემადგენლობით. პარლამენტის მიერ მთავრობისთვის უნდობლობის გამოცხადების შემდეგ, პრეზიდენტი გადააყენებს მთავრობას ან არ იზიარებს პარლამენტის გადაწყვეტილებას, ხოლო თუ პარლამენტი კონსტიტუციით განსაზღვრულ ვადებში კვლავ გამოუცხადებს მთავრობას უნდობლობას, საქართველოს პრეზიდენტი გადააყენებს მთავრობას ან დაითხოვს პარლამენტს და დანიშნავს რიგგარეშე არჩევნებს. ერთადერთი შემთხვევა, როცა პრეზიდენტს ალტერნატივა არა აქვს და ვალდებულია გადააყენოს მთავრობა, მდგომარეობს პარლამენტის მიერ მთავრობისთვის უპირობო უნდობლობის გამოცხადება დადგენილებით.
როგორც ვხედავთ, საქართველოს კანონმდებლობით პრეზიდენტის ხელში საკმაოდ დიდი ძალაუფლებაა თავმოყრილი, რაც ეჭქვეშ აყენებს სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებას ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით იმდენად, რამდენადაც დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუძემდებლური პრინციპი სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოთა ურთიერთკონტროლისა და გაწონასწორების პრინციპი დარღვეულია. უნდა აღვნიშნოთ, რომ ბოლო ხანებში თვითონ სახელმწიფო მეთაურის მხრიდან მხრიდან იქნა ინიცირებული წინადადება პრეზიდენტის უფლებამოსილების შეზღუდვისა პარლამენტთან მიმართებაში და შესაბამისად პარლამენტის უფლებამოსილების გაზრდის შესახებ.
როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, საპარლამენტო რესპუბლიკაში პრეზიდენტს პარლამენტი ირჩევს, ხოლო პარლამნეტის მიერ არჩეული პრეზიდენტი, როგორც წესი პასუხისმგებელია პარლამენტის წინაშე და მკაცრ კონსტიტუციერ ჩარჩოებშია მოქცეული. ამ თვალსაზრისით გამორიცხულია ადგილი ჰქონდეს იმ საფრთხეს, რაც საპრეზიდენტო მმართველობის პირობებში არსებობს.
საპარლამენტო რესპუბლიკა იმითაცაა მიმზიდველი, რომ უმრავლეს შემთხვევაში მთავრობა არაა დაკომპლექტებული მხოლოდ ერთი პარტიის წევრებით ანუ არსებოსბს კოალიციური მთავრობა. ასეთი მიდგომა საკითხისადმი უზრუნველყოფს მთავრობის ფორმირებას კომპეტენტური კადრებით, ჯანსაღ კონკურენციას მთავრობის წევრებს შორის, მეტ პასუხისმგებლობას იმ კუთხით, რომ მათი არაკანონიერი ქმედებით საფრთხე არ შეუქმნას საკუთარ პარტიის სახელს, ხოლო კოლიციურ მთავრობის სხვა პარტიას „ხელსაყრელი“ პირობები კრიტიკისთვის. მთავრობის თითოელ წევრს კარგად აქვს გაცნობიერებული, რომ ვალდებულების არაჯეროვანი შესრულება იქნება პირდაპირი საფუძველი მისი დაკავებული თანამდებობიდან დაუყონებლივ გათავისუფლებისა. თავის მხრივ საპრეზიდენტო რესპუბლიკაში ამის საპირისპირო მდგომარეობა გვაქვს. იგულისხმება, რომ თანაგუნდელის, თანაპარტიელის „გაწირვის“ ნაკლები ალბათობა არსებობს. ვფიქრობ, შეჯიბრობითობის პრინციპზე აგებული მთავრობა გაცილებით ეფექტური იქნება, ვიდრე მთავრობა, რომელიც ასეთი კონკურენციის პირობებს მოკლებულია.
ღირსებების გარდა, საპარლამენტო რესპუბლიკას აქვს თავისი ნაკლოვანებები. ნაკლოვანებებს შორის მიუთითებენ ისეთ საშიშროებებზე, როგორიცაა სამთავრობო კრიზისი ანუ პოლიტიკურმა პარტიებმა ვერ მიაღწიონ კონსესუს მთავრობის ფორმირებაში; მიუთითებენ პარლამენტის მიერ ხალხისთვის სრულიად უცნობი კანდიდატის პრეზიდენტად არჩევის შესაძლებლობაზე; პარლამენტი ორიენტირებული იქნება აირჩიოს ისეთი კანდიდატი, რომელისგანაც დათმობების მიღწევა ძნელი არ იქნება; პარლამენტის მიერ არჩეული პრეზიდენტი მეტისმეტად დამოკიდებული შეიძლება აღმოჩნდეს პარლამენტზე და მან დაიცვას არა საერთო სახალსო ინტერესები, არამედ პარტიული, კორპორაციული ინტერესები და ა.შ.
ზემოჩამოთვლილი დადებითი და უარყოფითი მხარეები გახლავთ ის ძირითადი თვისებები, რაც მმართველობის ამ ფორმას ახასიათებს.საბოლოო გადაწყვეტილება ქართველმა ხალხმა უნდა მიიღოს თითოეული მმართველობის ფორმის სასარგებლო თუ უარყოფითი ასპექტების შეჯერებით. ამასთანავე საქართველოს მმართველობის ფორმა რაც შეიძლება მეტ შესაბამისობაში უნდა იყოს ქართველი ერის ტრადიციებთან, კულტურასთან, ისტორიასთან და რაც მთავარია, არჩეულმა მმართველობის ფორმამ უნდა უზრუნველყოს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით სახალხო ხელისუფლების განხორციელება, ხალხიხ მიერ და ხალხისთვის და განახორციელოს ის მიზნები, რისთვისაც ადამიანებმა სახელმწიფო შექმნეს, რამეთუ სახელმწიფო ეს საზოგადოებრივი ხელშეკრულების შედეგია. მხედველობაში უნდა მივიღოთ ის ფაქტი, რომ 1918-1921 წლებში დემოკრატიული საქართველოს მმართველობის ფორმა საპარლამენტო რესპუბლიკა იყო, რაც თავისთავად დიდი პოლიტიკურ-სამართლებრივი მნიშვნელობის მატარებელია.
ბოლოს, დასკვნის სახით გვინდა რომ დავამატოთ: ხშირად საუბრობენ ხოლმე „ძლიერი ხელის“ აუცილებლობასა და მის მიზანშეწონილობაზე გარდამავალი ტიპის საზოგადოებისათვის, თუმცა ოდესმე ხომ უნდა მივიდეს „გადასვლის“ პროცესი თავის ლოგიკურ დასასრულამდე? ეს პროცესი ვინ უნდა დაასრულოს თუ არა ჩვენ? ერთი „ძლიერი ხელი“, ჩვენი მოკრძალებული აზრით, ვერასდროს გააკეთებს დანარჩენი ორის საქმეს!
ლიტერატურა
Literature
Литература
საქართველოს კონსტიტუცია, თბ., 2007წ.
მ. მაცაბერიძე, არჩევნები და საზოგადოება, „მეცნიერება“, თბ., 2003წ.
შარლ-ლუი მონტესკიე, კანონთა გონი, თბ., 1994წ.
კონსტიტუციური სამართალი, ავტ. კოლიქტივი, თბ., 2005წ.
1997 წლის 11 ნოემბრის საქართველოს ორგანული კანონი „იმპიჩმენტის შესახებ“.
პ. ცნობილაძე, საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი, თბ., 2005წ.
ვ. მეტრეველი, გ.დავითაშვილი, პოლიტიკურ და სამართლებრივ მოძღვრებათა ისტორია, თბ.,1999წ.
ზ. რუხაძე, საქართველოს კონსტიტუციური სამართალი, ბათუმი, 1999წ.
ო. მელქაძე, კონსტიტუციონალიზმი, თბ., 2005წ.
რეზიუმე
რატომ საპარლამენტო?
ცოტნე მურღულია
მოცემული ნაშრომი ეხება ერთ-ერთ მნიშვნელოვან თემას - საქართველოსთვის მმართველობის საუკეთესო ფორმის არჩევის პრობლემატიკას და დასაბუთებულია საპარლამენტო რესპუბლიკის უპირატესობა საპრეზიდენტო რესპუბლიკასთან შედარებით.
ავტორი მოკლედ მიუთითებს იმ ნაკლოვანებათა თუ ღირსებათა შესახებ, რის გამოც არჩევანი სწორედ საპარლამენტო რესპუბლიკაზე უნდა შეჩერდეს.
SUMMARY
Why parliamentary?
Tsotne murghulia
The following issue concerns one of the most important problems for Georgia-which forms of governing system must be chosen for it and which one would be best-parliamentary or presidential republic. The author tries to show advantages of parliamentary republic to presidential one, its positive and negative sides, for which, from his point of view, parliamentary republic is the most suitable governing system for Georgia.
РЕЗЮМЕ
Почему парламентский?
Цотне Мургулия
Данная тема касается одной из актуальной темы для Грузии - какая форма правления должна избирать Грузия. Это очень актуальная проблема для нашей страны. В данной теме рассказано о парламентской республике и доказано аргументами почему эта форма правления лучше других. Автор указывает о недостатках и привилегиях парламентской республики и почему Грузия должна выбирать именно эту форму правления.
|
|
2.7 მხარეთა ნების ავტონომიის არსი თანამედროვე საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში |
▲ზევით დაბრუნება |
ზვიად გაბისონია
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
ეკონომიკისა და სამართლის გერმანულენოვანი ინსტიტუტის
სამოქალაქო, ევროპული და საერთაშორისო
კერძო სამართლის მიმართულების ხელმძღვანელი,
სრული პროფესორი
1. მხარეთა ნების ავტონომიის ცნება
მხარეთა ნების ავტონომია ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტია თანამედროვე საერთაშორისო კერძო სამართლისთვის (შემდგომში - სკს-ი). კერძოდ, სკს-ის ერთ-ერთი ქვედარგი, საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალი „მხარეთა ნების ავტონომიის“ (Parteiautonomie) ცნებაში გულისხმობს კერძო სამართლებრივი ხელშეკრულების მონაწილე მხარეთა მიერ არჩეულ რომელიმე ქვეყნის სამართალს, რომელსაც ისინი უქვემდებარებენ წინამდებარე ხელშეკრულებას. მატერიალურ სამართალში კი „მხარეთა ნების ავტონომიას” უკავშირებენ ისეთ სამართლებრივ ინსტიტუტს, როგორიცაა „მხარეთა კერძო ნების ავტონომია“ (Privatautonomie). სამოქალაქო სამართალში ამ უკანასკნელში იგულისხმება მხარეთა ნების გამოვლენის თავისუფლება ხელშეკრულების დადებისას.
მიუხედავად ამგვარი კავშირისა, ნათელია, რომ „მხარეთა ნების ავტონომიის“ (Parteiautonomie) ცნება საერთაშორისო სახელშეკრულებოს სამართალში რადიკალურად განსხვავედება მატერიალურ სახელშეკრულებო სამართალში ცნობილი „მხარეთა კერძო ნების ავტონომიისაგან“ (Privatautonomie), რადგან პირველი გულისხმობს საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ხელშეკრულების დადებისას მხარეთა მიერ რომელიმე ქვეყნის სამართლის არჩევას, ხოლო მეორე მხარეთა მიერ ნების თავისუფლების გამოვლენის შესაძლებლობას კონკრეტული ხელშეკრულების დადების დროს.
იმის გამო, რომ წინამდებარე სტატიის თემას წარმოადგენს საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში მოქმედი „მხარეთა ნების ავტონომიის“ ინსტიტუტი, უფრო დაწვრილებით ამ უკანასკნელს განვიხილავ.
2. „მხარეთა ნების ავტონომიის“ ინსტიტუტის განვითარება
ისტორიულ ჭრილში თუ განვიხილავთ, მხარეთა ნების ავტონომიის ინსტიტუტის განვითარება უშუალოდაა დაკავშირებული სკს-ის, როგორც სამართლის დარგის წარმოშობასა და განვითარებასთან.
მხარეთა ნების ავტონომიის შესახებ პირველი მნიშვნელოვანი მოსაზრებები განავითარა ცნობილმა გერმანელმა მეცნიერმა ფრიდრიჰ კარლ ფონ სავინიმ XIX საუკუნეში.
სავინის მოძღვრების პოპულარობას ხელი შეუწყო საუკუნეების მანძილზე ევროპაში გაბატონებული ე.წ. „სტატუტთა თეორიის“ მოძველებული დოქტრინის მსხვრევის აუცილებლობამ. ერთადერთი ქვეყანა, რომლის დოქტრინამაც შეძლო სტატუტთა თეორიის უარყოფა, გერმანია აღმოჩნდა.
1841 წელს გერმანელმა იურისტმა ვეხტერმა პირველმა უარყო სტატუტთა თეორია და განავითარა მოსაზრება, რომლის მიხედვითაც კოლიზიური ნორმა ატარებს ნაციონალურ და არა საერთაშორისო ხასიათს. იმ შემთხვევაში, თუ ეროვნულ კანონმდებლობაში მოსამართლე ვერ მოძებნის უცხო ქვეყნის კანონზე პირდაპირ მითითებას, მაშინ მან უნდა გამოიყენოს თავისი ქვეყნის სამართალი. ვეხტერი მხარს უჭერდა სასამართლო კანონის (lex fori) პრინციპის გამოყენებას.
ვეხტერისაგან განსხვავებით, სავინიმ, თავის ცნობილ ნაშრომში „თანამედროვე რომის სამართლის სისტემა“, განავითარა კოლიზიური სწავლება, რომელიც ეფუძნებოდა „საერთაშორისო-სამართლებრივ პრინციპებს“ სავინის აზრით, თვითოეული სამართლებრივი ურთიერთობის გარკვევისას უნდა მომხდარიყო მისი დაკავშირება კონკრეტული სახელმწიფოს ტერიტორიასთან, აღნიშნული ურთიერთობის „წარმოშობის ადგილთან“ (Sitz des Rechtsverhältnisses). ამასთან, ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვან როლი უნდა ეთამაშა „მხარეთა ნების ავტონომიის“ (Parteiautonomie) პრინციპის გამოყენებას, რომლითაც შესაძლებელი იქნებოდა სამართლებრივი ურთიერთობის საკუთარი ან უცხო ქვეყნის კანონმდებლობისადმი დაქვემდებარება. აღნიშნული პრინციპის შეზღუდვად სავინი ასახელებდა „საჯარო წესრიგის“ (ordre Public) და მისი მსგავსი პრინციპების გამოყენებას.
სავინის თეორიამ დიდი გავლენა იქონია არამარტო იმდროინდელი გერმანიის, არამედ საფრანგეთის, ინგლისის და სხვა ევროპის ქვეყნების სასამართლო პრაქტიკაზე.
მაგრამ მიუხედავად ამისა, სავინის მოძღვრებამ ასახვა ვერ ჰპოვა გერმანიის სამოქალაქო კოდექსზე (1896 წ.), რადგანაც გერმანია იმ პერიოდისათვის უკვე ესწრაფვოდა თავისი კაპიტალის მონოპოლიზაციისაკენ. ამას მოგვიანებით დაემატა გერმანიის პირველ მსოფლიო ომში განცდილი მარცხი, რასაც მოჰყვა არჩევნებში ჰიტლერის „ნაციონალ-სოციალისტური მუშათა პარტიის“ გამარჯვება. ამან კი გერმანია ფაშიზმამდე და მეორე მსოფლიო ომამდე მიიყვანა, რამაც საბოლოო ჯამში დაღი დაასვა „მხარეთა ნების ავტონომიის“ ინსტიტუტის შემდგომ განვითარებას.
მხოლოდ გერმანიის მეორე მსოფლიო ომში მარცხისა და გერმანიის ორ სახელმწიფოდ გაყოფის შემდეგ იწყება „მხარეთა ნების ავტონომიის“ შემდგომი განვითარება. კაპიტალიზმის რელსებზე დამდგარმა გერმანიის ფედერაციულმა რესპუბლიკამ ეკონომიკის სწრაფი განვითარებისა და ევროპის სხვა სახელმწიფოებთან ერთად ევროკავშირის შექმნით მოახერხა თანამედროვე „მხარეთა ნების ავტონომიის“ ინსტიტუტის განმტკიცება, რამაც საბოლოო ჯამში ასახვა ჰპოვა 1980 წლის 19 ივნისის „სახელშეკრულებო ურთიერთობებში გამოსაყენებელი სამართლის შესახებ“ კონვენციაში.
3. მხარეთა ნების ავტონომია კოლიზიურ სამართალში
როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, „მხარეთა ნების ავტონომია“ წარმოადგენს სკს-ის უმნიშვნელოვანეს ინსტიტუტს. აღნიშნულ პრინციპს ეყრდნობა საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალი.
იდეა „მხარეთა ნების ავტონომიის“ პრინციპის უდიდესი მნიშვნელობისა ის არის, რომ სწორედ აქედან იწყებს გამოვლენას მხარეთა ნება. მათ ყველაზე უკეთ იციან, ხელშეკრულების დადებისას თუ რომელი სამართალი იქნება მათთვის ყველაზე უფრო მისაღები.
როგორც მიუთითებენ, მხარეთა მიერ სამართლის არჩევა წარმოადგენს ერთგვარ „სამართლით ვაჭრობას“. ამ პრინციპმა საკანონმდებლო განმტკიცება ჰპოვა „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის პირველი ნაწილში, რომლის მიხედვითაც, „სახელშეკრულებო ურთიერთობებიდან გამომდინარე უფლება-მოვალეობების განსაზღვრა, კერძოდ, ხელშეკრულებათა განმარტება, შესრულება, შეწყვეტა, აგრეთვე ბათილობის შედეგები, ვალდებულებათა დარღვევა, წინასახელშეკრულებო და ხელშეკრულების შემდგომი ვალდებულებების დარღვევის ჩათვლით, წესრიგდება მხარეების მიერ არჩეული ქვეყნის სამართლით“. ანალოგიურ პრინციპს ითვალისწინებს გერმანული ეგბგბ-ს 27-ე მუხლის პირველი ნაწილი და შვეიცარიის „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლის პირველი ნაწილი.
ანალოგიურ, მაგრამ ოდნავ განსხვავებულ ნორმას შეიცავს ჩინეთის „საგარეო ეკონომიკური ხელშეკრულებების შესახებ” კანონის მე-5 მუხლი, რომლის მიხედვითაც „ხელშეკრულების მხარეებს შეუძლიათ თავად განსაზღვრონ, თუ დავის წარმოშობის შემთხვევაში რომელ სამართალს გამოიყენებენ”. აღნიშნული ნორმა მომდინარეობს ჩინეთის სკს-ის დოქტრინიდან, რომელიც ძირითადად დავის წარმოშობაზეა ორიენტირებული და სახელმწიფოს მხრიდან კერძო სამართლებრივ ურთიერთობებში მაქსიმალურ ჩარევას ითვალისწინებს. ამის ნათელი მაგალითია დათქმა, რომელსაც აღნიშნული ნორმა ითვალისწინებს: «მხარეებმა სამართლის არჩევისას უნდა გაითვალისწინონ, რომ ეს სამართალი არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის საზოგადოებრივ და საჯარო ინტერესებს”.
ძირითადი მოთხოვნა, რითიც, მხარეები ხელშეკრულებაში გამოსაყენებელი სამართლის არჩევისას უნდა ხელმძღვანელობდნენ, არის ის, რომ სამართლის არჩევა წარმოდგენილი უნდა იყოს ნათლად გამოხატული ფორმით. აღნიშნულზე პირდაპირ მიუთითებს გერმანული ეგბგბ-ს 27-ე მუხლი და ესპანეთის 1974 წლის სამოქალაქო კოდექსის მე-10 მუხლის პირველი ნაწილი, რომლის მიხედვითაც, „სამართლის არჩევა უნდა მოხდეს ნათლად გამოხატული ფორმით და კავშირში უნდა იყოს ხელშეკრულების ძირითად არსთან”.
საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში მხარეთა მიერ გამოსაყენებელი სამართლის არჩევის თავისუფლება საკმაოდ ფართოა და მოიცავს მესამე ქვეყნის სამართლის არჩევის შესაძლებლობასაც. აღნიშნულ პრინციპს მხარეები პრაქტიკაში ხშირად მიმართავენ. ამის ძირითადი მიზეზი ის არის, რომ მხარეებს მეტი თანასწორობისა და ობიექტურობის გამო ურჩევნიათ მიმართონ მესამე, „ნეიტრალური” ქვეყნის სამართალს. მაგრამ ამ შემთხვევაში მხარეებმა უნდა გაითვალისწინონ, სრულად და ობიექტურად არეგულირებს თუ არა არჩეული მესამე ქვეყნის სამართალი შესაბამის სამართლებრივ ურთიერთობებს და ხომ არ შეიძლება რომ მომავალში, რომელიმე მხარემ სადაოდ გახადოს ესა თუ ის ნორმა საკუთარი ქვეყნის საჯარო წესრიგისა და იმპერატიულ ნორმებზე მითითებით.
საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში მხარეთა მიერ სამართლის არჩევის თავისუფლება იმდენად ფართოა, რომ ხელშემკვრელ მხარეებს შეუძლიათ კონტრაქტის ესა თუ ის მუხლები სხვადასხვა სამართალს დაუქვემდებაროს. ეს იმას ნიშნავს, რომ მაგალითად, ნასყიდობის ხელშეკრულებაში, შესაძლებელია ხელშეკრულების ფორმა ექვემდებარებოდეს გერმანულ სამართალს, ხელშეკრულების ფასი და ანგარიშსწორების წესები განისაზღვროს ფრანგული სამართლის მოთხოვნათა დაცვით, ხოლო ნივთის შემთხვევით დაღუპვის ან განადგურების რისკი ექვემდებარებოდეს ავსტრიულ სამართალს. რასაკვირველია, აღნიშნულ „ნების ავტონომიას“ მხოლოდ სიმბოლური დატვირთვა აქვს, რადგან თანამედროვე საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალი პირიქით, მიისწრაფვის ხელშეკრულების პირობათა მაქსიმალური გამარტივებისათვის, მაგრამ საკანონმდებლო დონეზე აღნიშნული პრინციპი ბევრი ევროპული ქვეყნის კანონმდებლობითაა განმტკიცებული. ასე, მაგალითად, გერმანიის ეგბგბ-ს 27-ე მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადებაში მითითებულია, რომ „მხარეებს შეუძლიათ გამოსაყენებელი სამართალი აირჩიონ მთელი ხელშეკრულების ან მისი ნაწილისთვის“.
გარდა ზემოაღნიშნულისა, მხარეთა ნების ავტონომია გულისხმობს იმასაც, რომ ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგაც შეუძლიათ მხარეებს ურთიერთშეთანხმებით შეცვალონ უკვე არჩეული ქვეყნის სამართალი. სწორედ ამგვარ დათქმას ითვალისწინებს „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, რომლის მიხედვითაც, „არჩეული ქვეყნის სამართალი მხარეთა შეთანხმებით შეიძლება შეიცვალოს სხვა ქვეყნის სამართლით ხელშეკრულების დადების შემდეგაც“. მსგავს ნორმას შეიცავს შვეიცარიის „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ კანონის 116-ე მუხლის მე-2 ნაწილიც, რომელშიც პირდაპირაა მითითებული, რომ “მხარეთა შეთანხმებით არჩეული სამართლის შეცვლა შეიძლება ნებისმიერ დროს“.
მიუხედავად იმისა, რომ მხარეებს საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალში სამართლის არჩევის ფართო უფლებები ენიჭებათ, ეს თავისუფლება არ არის შეუზღუდავი. ზოგიერთ შემთხვევაში შესაძლებელია სასამართლომ არ სცნოს მხარეთა მიერ არჩეული სამართალი გამოსაყენებლად. ეს ძირითადად იმ შემთხვევაში ხდება, თუ მხარეთა მიერ არჩეული სამართალი ეწინააღმდეგება ქვეყნის საჯარო წესრიგსა და ძირითად სამართლებრივ პრინციპებს, მის იმპერატიულ ნორმებს. ამ შემთხვევაში მხარეებს უარი ეთქმებათ აღნიშნული სამართლის არჩევაზე. სწორედ აღნიშნულს ითვალისწინებს „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის 35-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, რომლის მიხედვითაც „სამართლის არჩევა ჩაითვლება ბათილად, თუ იგი უგულებელყოფს ხელშეკრულებასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართლის იმპერატიულ ნორმებს“.
მაგრამ გარდა ზემოაღნიშნულისა, სკს-ის ევროპული დოქტრინა დამატებით ითვალისწინებს რამდენიმე შემთხვევას, რომლის დროსაც გარკვეულწილად იზღუდება მხარეთა ნების ავტონომიის სრული მოქმედება.
4. მხარეთა ნების ავტონომიის მოქმედების საზღვრები
როგორც ზემოთაც აღვნიშნე, მხარეთა ნების ავტონომიის მოქმედებას, გარკვეული ფარგლები გააჩნია. გერმანული სკს-ი, იმპერატიული ნორმების შემზღუდველ მექანიზმთან ერთად, გამოყოფს ორ შემთხვევას, რომლის დროსაც არ შეიძლება მხარეებმა გამოიყენონ სამართლის თავისუფალი არჩევის პრინციპი.
ა) არასახელმწიფო სამართლის არჩევა (Wahl nichtstaatlichen Rechts), რომელშიც იგულისხმება, მხარეთა მიერ ისეთი სამართალის არჩევის აკრძალვა, რომელიც არ არის მიღებული არც ერთი სახელმწიფოს საკანონმდებლო ან სხვა კომპეტენტური ორგანოების მიერ. მასში ძირითადად იგულისხმება, სხვადასხვა ორგანიზაციებისა თუ კვლევითი ინსტიტუტების მიერ მიღებული მოდელური კანონები ან ხელშეკრულების ფორმები, რომლებიც მხოლოდ სარეკომენდაციო ხასიათს ატარებს. ამის ნათელ მაგალითად შეიძლება ჩაითვალოს „უნიდრუას” (UNIDROIT) პრინციპები საერთაშორისო კომერციული კონტრაქტების შესახებ, ე.წ. „ლექს მერკატორია” (Lex Mercatoria) და ა.შ. მათი პირდაპირი არჩევა გამოსაყენებელ სამართლად სკს-ის დოქტრინის მიხედვით დაუშვებელია.
ბ) ხელშეკრულების შინაარსიდან გამომდინარე სამართლის არჩევა შეუძლებელია (Binnensachverhalt). მასში იგულისხმება, რომ მხარეებს არ შეუძლიათ მიმართონ სხვა ქვეყნის არჩევას, თუ თავად ხელშეკრულება და მხარეები ისე არიან შინაარსობრივად მჭიდროდ დაკავშირებული ერთ კონკრეტულ სახელმწიფოსთან, რომ სხვა სამართლის არჩევა ყოველგვარ აზრს მოკლებულია.
აღნიშნული საკითხის სიცხადისათვის მოვიხმობ მაგალითს. ორ ქართულ კომპანიას შორის, მაგალითად, შპს „ცენტრ პოინტსა” და შპს „აგურის ქარხანას” შორის ფორმდება ხელშეკრულება, რუსთავის აგურის ქარხნიდან 1 მილიონი ცალი საამშენებლო აგურის მიწოდების შესახებ. მხარეებმა ხელშეკრულებაში ჩაწერეს, რომ ხელშეკრულების მიმართ ისინი გამოიყენებენ შვეიცარიულ სამართალს.
იმის, გამო, რომ ხელშეკრულების ორივე მხარე ქართული რეზიდენტი კომპანიაა (რომელთაც იურიდიული მისამართები საქართველოში აქვთ), ამასთან, თავად ხელშეკრულების საგანი საქართველოში იმყოფება, იგულისხმება რომ ეს ხელშეკრულება იმდენად მჭიდროდაა ქართულ სამართალთან დაკავშირებული, რომ შვეიცარიული სამართლის არჩევა ყოველგვარ აზრს მოკლებულია.
5. სამართლის გამოყენება, როდესაც არ მომხდარა „მხარეთა ნების ავტონომიის“ პრინციპის გამოყენება
საერთაშორისო სახელშეკრულებო ურთიერთობებში შესაძლებელია რომ მხარეებს ან გამორჩეთ, ან შეგნებულად არ აირჩიონ ხელშეკრულების მიმართ გამოსაყენებელი სამართალი. ამ შემთხვევაში, როგორც წესი, გამოიყენება იმ ქვეყნების საერთაშორისო კერძო სამართლის ნორმები, რომლებსაც მიეკუთვნებიან ხელშეკრულების მხარეები.
ევროპის ქვეყნების აბსოლუტური უმრავლესობა, იმ შემთხვევაში, თუ მხარეები ხელშეკრულებით არ განსაზღვრავენ გამოსაყენებელ სამართალს, მაშინ ითვალისწინებს აღნიშნულ სახელშეკრულებო ურთიერთობებთან ყველაზე უფრო მჭიდროდ დაკავშირებული სამართლის პრინციპს და მოცემულ შემთხვევაში გამორიცხავს კოლიზიური ნორმის უკუდა შემდგომი მითითების (Renvoi) პრინციპის გამოყენებას.
სამართლებრივ ურთიერთობასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალი (The proper law oh the contract) წარმოადგენს თანამედროვე სკს-ში ერთ-ერთ ყველაზე გავრცელებულ მიმაგრების ფორმულას. მსგავს მიდგომას ითვალისწინებს „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება, რომლის მიხედვითაც, „თუ მხარეებს არ აურჩევიათ რომელიმე ქვეყნის სამართალი, ხელშეკრულება დაექვემდებარება მასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალს“.
მაგრამ თავისთავად „სამართლებრივ ურთიერთობასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალი“ არის ბუნდოვანი ცნება, რადგან შესაძლებელია, რომ ყოველ კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობებში მხარეები სხვადასხვაგვარად მიიჩნევდნენ ხელშეკრულებასთან მჭიდროდ დაკავშირებულ სამართალს. ამიტომაც, აღნიშნული მიმაგრების ფორმულა მოითხოვს შემდგომ დაკონკრეტებას და ყოველი კონკრეტული სახელშეკრულებო ურთიერთობისათვის შესაბამისი კრიტერიუმების მოძებნას.
ამიტომაც არის, რომ სხვადასხვა სამართლებრივი ურთიერთობებისას სამართლებრივ ურთიერთობასთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართლად მიიჩნევა სხვადასხვა მიმაგრების ფორმულები. ასე, მაგალითად ჩინური სკს-ის მიხედვით, საერთაშორისო ნასყიდობის ხელშეკრულებაში ყველაზე უფრო მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართლად მიიჩნევა ხელშეკრულების დადების დროს („hetong dingli“) გამყიდველი მხარის საწარმოს ადგილსამყოფელი ქვეყნის სამართალი („iingiesuo“). იმ შემთხვევაში, თუ ხელშეკრულების დადება მოხდა მყიდველის საწარმოს ადგილსამყოფელში, ანდა თუ ხელშეკრულებიდან ნათლად სჩანს, გამყიდველი მის ნივთის შემთხვევით დაღუპვის ან განადგურების პასუხისმგებლობას იხსნის მყიდველის საწარმოს ადილსამყოფელიდან, მაშინ მჭიდროდ დაკავშირებულ სამართლად მიიჩნევა მყიდველის საწარმოს ადგილსამყოფელი. საბანკო კრედიტთან დაკავშირებული ხელშეკრულების დროს კი ამ ურთიერთობებთან ყველაზე უფრო მჭიდროდ დაკავშირებულ სამართლად მიიჩნება კომერციული ბანკის ადგილსამყოფელი, საიდანაც მოხდა საბანკო კრედიტის გაცემა.
მსგავსი სხვადასხვაგვარი მიდგომებით ხასიათდება ქართული სკს-იც. „საერთაშორისო კერძო სამართლის შესახებ“ საქართველოს კანონის 36-ე მუხლის პირველი ნაწილის ბოლო წინადადების მიხედვით „ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება ყველაზე უფრო მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ ქვეყანასთან, სადაც მხარეს, რომელსაც დამახასიათებელი სახელშეკრულებო ვალდებულება უნდა შეესრულებინა, ხელშეკრულების დადებისას ჰქონდა ჩვეულებრივი ადგილსამყოფელი ან ადმინისტრაციის რეზიდენცია“.
მიუხედავად აღნიშნულისა, საქართველოს კანონმდებლობა ცალკე გამოყოფს მიწის ნაკვეთის უფლებაზე ამ მის სარგებლობის უფლებასთან დაკავშირებულ სახელშეკრულებო ურთიერთობებს და უპირატესობას ნივთის ადგილსამყოფელი ქვეყნის სამართალს (lex rei sitae) ანიჭებს. კერძოდ, კანონის 36-ე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით, „თუ ხელშეკრულების საგანია მიწის ნაკვეთზე უფლება ან მიწის ნაკვეთით სარგებლობის უფლება, ივარაუდება, რომ ხელშეკრულება ყველაზე მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ ქვეყანასთან, სადაც არის მიწის ნაკვეთი“.
გარდა ამისა, კანონი ცალკე გამოყოფს ტვირთის გადაზიდვის და დაზღვევის ხელშეკრულებებს. ტვირთის გადაზიდვის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით უპირატესობა ენიჭება გადამზიდველის ადმინისტრაციის ძირითად ადგილსამყოფელი ქვეყნის სამართალს (მმართველი ადმინისტრაციის ადგილსამყოფელის კანონი (lex loci delegationis). კერძოდ, კანონის 36-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, „ტვირთის გადაზიდვის ხელშეკრულებისას ივარაუდება, რომ იგი ყველაზე მჭიდროდაა დაკავშირებული იმ ქვეყანასთან, სადაც ხელშეკრულების დადებისას გადამზიდველს აქვს ადმინისტრაციის ძირითადი ადგილსამყოფელი, თუ ამავე ქვეყანაშია დატვირთვის, გადმოტვირთვის ან გამგზავნის ძირითადი ადგილსამყოფელი. სხვა შემთხვევაში მოქმედებს ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული პირობები“.
რაც შეეხება დაზღვევის ხელშეკრულებას, მის მიმართ კანონი ყველაზე უფრო მჭიდროდ დაკავშირებულ ქვეყნის სამართლად მიიჩნევს იმ ქვეყანას, „სადაც დასაზღვევი რისკის ძირითადი ნაწილი არსებობს“ (მუხ. 36, ნაწ. 4.).
როგორც ცნობილია, რომ თანამედროვე სკს-ი არ შემოიფარგლება მხოლოდ სპეციალური შიდასახელმწიფოებრივი კოლიზიური სამართლის არსებობით. უკანასკნელ პერიოდში სულ უფრო იზრდება საერთაშორისო ხელშეკრულებების (კონვენციების) და შეთანხმებების როლი სკს-ის დოქტრინასა და პრაქტიკაში. ხდება სხვადასხვა სახის კოლიზიური ნორმების ჰარმონიზება ერთიან საერთაშორისო ხასიათის კონვენციებში. ამის ერთ-ერთ ნათელ მაგალითს წარმოადგენს საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართალის სფეროში მიღებული მატერიალური თუ კოლიზიური ხასიათის საერთაშორისო ხელშეკრულებები. ამ უკანასკნელის მაგალითად შეიძლება ჩაითვალოს ევროპის კავშირის რომის 1980 წლის 19 ივნისის კონვენცია „სახელშეკრულებო ურთიერთობებში გამოსაყენებელი სამართლის შესახებ”, რომლის რატიფიცირებაც ბევრმა ევროპის ქვეყანამ უკვე მოახდინა.
აღნიშნული კონვენციის მე-3 მუხლი ითვალისწინებს მხარეთა მიერ გამოსაყენებელი სამართლის არჩევის შესაძლებლობას. მთავარი მოთხოვნა არის ის, რომ სამართლის არჩევის შესახებ მხარეებმა ნათლად უნდა გამოხატონ. ამასთან, მათ შეუძლიათ ხელშეკრულება ან მისი ცალკეული ნაწილები დაუქვემდებარონ ამა თუ იმ ქვეყნის სამართალს (მუხ. 3., ნაწ.1), ასევე ნებისმიერ დროს ურთიერთშეთანხმებით შეცვალონ უკვე არჩეული სამართალი (მუხ. 3, ნაწ.2). იმ შემთხვევაში, თუ მხარეებმა თვითონ არ აირჩიეს გამოსაყენებელი სამართალი, მაშინ გამოიყენება მოცემულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან ყველაზე უფრო მჭიდროდ დაკავშირებული ქვეყნის სამართალი (მუხ. 4, ნაწ.1).
როგორც ამ მუხლებიდანაც თვალნათლივ სჩანს, აღნიშნული კონვენცია სრულ ჰარმონიაშია ევროპის ქვეყნების შიდასახელმწიფოებრივ კოლიზიურ სამართალთან. ვფიქრობ, წარმოდგენილმა სტატიამ ნათლად დაგვანახა, თუ რაოდენ საინტერესო, ხშირად მომგებიანი და ამავე დროს საფრთხილოცაა „მხარეთა ნების ავტონომიის“ პრინციპის გამოყენება საერთაშორისო კერძო სამართლებრივი ხელშეკრულებების დადებისას.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Celina Nappenbach. Parteiautonomie im Internationalen Gesellschaftsrecht, Berlin, 2002, S. 91.
Otto Sandrock. Handbuch der internationalen Vertragsgestaltung I, Heidelberg, 1980, S.3.
Joachim Püls. Parteiautonomie. Berlin, 1995, S. 43.
Carl Georg von Wächter. Über die Kollision der Privatrechtgesetze, im Archiv für Zivilistische Praxis, 24, 1841, S.236.
Fridrich Carl von Savigny. System des heutigen römischen Rechts. Band 8, S. 28.
Spiros Simitis. Aufgaben und Grenzen der Parteiautonomie im internationalen Vertragsrechts. „Juristische Schulung“ (JuS), 1966, S. 209-210.
Dorothee Einsele. Rechtswahlfreiheit im Internationalen Privatrecht. „Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht“ (RabelsZ 60), 1996, S. 417.
Kurt Siehr. Internationales Privatrecht. Deutsches und europäisches Kollisionsrecht für Studium und Praxis, Heidelberg, 2001, S.119.
Kommentar zum schweizerischen Privatrecht. Internationales Privatrecht (Hrsg. H. Honsell, N.P.Vogt, A.K. Schnyder), Basel, Frankfurt a.M., S. 787.
Harro von Seuger. Xu Guojian. Internationales Privat- und Zivilverfahrensrecht der Volksrepublik China, 1. Teil, Zürich, 1994, S. 284.
Werner Bauer. Renvoi im internationalen Schuld- und Sachenrecht, Pfaffenweiler, 1985, S. 59.
T. Konstantin Abicht. Parteiautonomie im Schatten der Unterwerfungsklauseln - Die Unterwerfung unter fremdes Aussenhandelsrecht in Schuldverträgen, Frankfurt a.M., 1991.
Kurt Siehr. Internationales Privatrecht. Deutsches und europäisches Kollisionsrecht für Studium und Praxis, Heidelberg, 2001, S.122.
Kommentar zum schweizerischen Privatrecht. Internationales Privatrecht (Hrsg. H. Honsell, N.P.Vogt, A.K. Schnyder), Basel, Frankfurt a.M., S. 787.
Martiny Kommentar zum Art 30 EGBGB. Münchener Kommentar zum Bürgerlichen Gesetzbuch, BGB, Art 27, EGBGB, Band 10 und 11, 3. Aufl., München, 1998, Rn. 26-37.
Bernd von Hoffmann. Internationales Privatrecht, 7 Aufl, München, 2002, S. 397.
Werner Bauer. Renvoi im internationalen Schuld- und Sachenrecht, Pfaffenweiler, 1985, S.61-17.
ზვიად გაბისონია. ქართული საერთაშორისო კერძო სამართალი., თბ., 2006, გვ. 97-106.
Harro von Seuger. Xu Guojian. Internationales Privat- und Zivilverfahrensrecht der Volksrepublik China, 1. Teil, Zürich, 1994, S. 286.
First National Bank v. Curroway Enterprises (First Chicago), Hongkong Courts Rejecht PRC Stay Applications, in: Asia Law and Practice, Hongkong, Vol. 2 Nr.2, March, 12. 1990, S.6.
Dietmar Czernich. Helmut Heiss. EVÜ-Kommentar zum Römischen Übereinkommen über das auf Schuldverhältlisse anzuwendende Recht, Wien, 2001.
Tomislav Boric. Internationales Privatrecht und Zivilverfahrensrecht. Stand. 12.01.1999, Wien, 1999, S. 140-141.
რეზიუმე
მხარეთა ნების ავტონომიის არსი თანამედროვე საერთაშორისო სახელშეკრულებო
სამართალში
ზვიად გაბისონია
ნაშრომი შეეხება საერთაშორისო სახელშეკრულებო სამართლის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემას - მხარეთა ნების ავტონომიას. ავტორი კომპარატივისტიკის მეთოდის გამოყენებით იხილავს სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობისა, დოქტრინისა და სასამართლო პრაქტიკის მიღწევებს აღნიშნულ სამართლებრივ ინსტიტუტთან დაკავშირებით. გარდა ამისა, ავტორი ნაშრომში იხილავს მხარეთა ნების ავტონომიის ინსტიტუტის კოლიზიურ-სამართლებრივ პრობლემებს.
SUMMARY
Essence of the autonomy of the sides will in contemporary international contract law
Zviad Gabisonia
This work studies one of the most important problems of the international contract law - the autonomy of the sides will. The author, using the method of comparetivistics, in regard with the above mentioned legal institution, studies the experience of different countries in the field of legislation, doctrine and court praxis. Author, studies as well the problems of collision of laws in perspective of the autonomy of the sides will as an institution.
РЕЗЮМЕ
Сутъ автономии воли сторон в современном международном договорном праве.
Звиад Габисония
Данный труд рассматривает важнейшую проблему международного договорного права - автономии воли сторон. Автор - основываясь на методе компаративистики рассматривает достижения законодательства, доктрины и судебной практики разных государств по отношению к данному правовому институту. Кроме указанного в данном труде автор также рассматривает колизионно-правовую проблематику автономии воли сторон.
|
|
2.8 ცვლილებები საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში |
▲ზევით დაბრუნება |
ირაკლი ყანდაშვილი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
იურიდიული ფაკულტეტის ასისტენტ-პროფესორი
განვითარებადი სამართლებრივი სივრცის მქონე სახელმწიფოში, ისეთის როგორიცაა საქართველო ხშირი და ნორმალური პროცესია კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანის ფაქტები, თუმცა მთავარი და მნიშვნელოვანი ამ ყველაფრის ფონზე უნდა იყოს ის ორიენტირი თუ რისკენაა მსგავსი ცვლილებები მიმართული, როდესაც ეს ყოველივე ადამიანის უფლებების კიდევ უფრო მეტად დაცვისა და უზრუნველყოფისაკენ არის მიმართული მაშინ ეს მხოლოდ მისასალმებელი და მისაღებია.
საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მაგალითზე უნდა აღინიშნოს, რომ ნებისმიერი ცვლილება ამ კოდექსში შეტანილი მიმართული უნდა იყოს მართლმსაჯულების კიდევ უფრო ეფექტურობისკენ, სასამართლოს ხელმისაწვდომობისკენ და იმ სახის ცვლილებებისკენ, რაც ადამიანს დაუტოვებს განცდას იმისა, რომ მისი დარღვეული უფლების დასაცავად მის წინაშე მოქნილი, ეფექტური და დროული სასამართლოს სისტემაა, რომელიც მისი უფლებების სადარაჯოზე იმყოფება.
2007 წლის 28 დეკემბერს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში განხორციელდა ცვლილებები, რამაც ძირეულად შეცვალა მრავალი საკითხი, მათ შორის საქმის წარმოების წესები.
ნოვაცია საპროცესო კანონმდებლობაში: სასარჩელო განცხადების ფორმები
საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 177-ე მუხლის თანახმად განისაზღვრა, რომ სარჩელი შედგენილი უნდა იყოს წერილობითი ფორმით, როგორც წესი ნაბეჭდი სახით და უნდა პასუხობდეს, როგორც კოდექსით დადგენილ მოთხოვნებს, ასევე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ დამტკიცებული ფორმის ნიმუშს; შემუშავდა სპეციალური სარჩელის ფორმები, სადაც სპეციალური გრაფებია გამოყოფილი, რომელიც მხარემ თუ არ შეავსო ეს გახდება მისი სარჩელისთვის ხარვეზის დადგენის საფუძველი. აღნიშნული ცვლილება მისასალმებელია იმ კუთხით, რომ სარჩელის ფორმებში ნათლადაა მოცემული ის გრაფები, რომელთა შევსებაც მხარეს იმპერატიულად მოეთხოვება, რათა სასამართლოს წარუდგინოს სრულყოფილად შევსებული ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა სამართლებრივ და ფაქტობრივ გარემოებებს ეყრდნობა მისი მოთხოვნა, რა სახის შუამდგომლობებს აყენებს იგი, ვინმეს მოწმის სახით დაბარება თუ სურს, სახელმწიფო ბაჟს იხდის თუ არა მხარე, თუ არ იხდის რა მიზეზით და ა.შ.
მსგავსი სარჩელის ფორმები გამოიყენება ასევე მეორე და მესამე ინსტანციების სასამართლოებშიც და ასევე მოპასუხეებისთვისაც შემუშავდა შესაგებლის წარდგენის ფორმები, რაც ასევე დეტალური პასუხის გაცემისთვის იდეალური ფორმებია, რათა მხარეს არ გამორჩეს რაიმე მომენტზე ყურადღების გამახვილება, მეორეს მხრივ, აღნიშნული ფორმების გამოყენებით სასამართლოს უადვილდება საქმის ფაქტობრივი და სამართლებრივი ნიუანსების წვდომა გამომდინარე იქიდან, რომ არაერთხელ ყოფილა, რომ მხარეს შეჰქონდა სარჩელი, ისე რომ არც სამართლებრივ და ხშირად არც ფაქტობრივ გარემოებებზე არ ამახვილებდა ყურადღებას, რაც საერთო ჯამში პროცესის გაჭიანურებისა და მართლმსაჯულების განხორციელებისთვის ხელისშემშლელ გარემოებად გვევლინებოდა.
საქმის მომზადების ვადები სასამართლოს მთავარი სხდომისთვის
საქმის მომზადებას სასამართლოს მთავარი სხდომისთვის დიდი მნიშვნელობა ენიჭებოდა, როგორც ზემოაღნიშნული ცვლილებების გატარებამდე, ასევე ენიჭება მათი განხორციელების შემდგომაც, გამომდინარე იქიდან, რომ საქმის მომზადების ვადები ერთგვარად ჩარჩოებში თუ არ მოექცა ეს შეიძლება გამოყენებულ იქნეს საქმის უმიზეზოდ გაჭიანურებისთვის.
2007 წლის 28 დეკემბრის ცვლილებების საფუძველზე სასამართლოს მიეცა უფლება დაუნიშნოს მოპასუხეს ვადა იმისთვის, რომ მან წერილობით შეადგინოს თავისი პასუხი (შესაგებელი) სარჩელსა და მასში დასმულ საკითხებზე, აგრეთვე თავისი მოსაზრებები სარჩელისათვის დართული დოკუმენტების შესახებ და წარუდგინოს ისინი სასამართლოს. ცვლილებების შედეგად დანიშნული ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 14 დღეს, ხოლო რთული კატეგორიის საქმეებზე 21 დღეს, რისი გაგრძელებაც დაუშვებელია, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს საპატიო მიზეზი;
აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ თუ მოპასუხე მხარემ არასაპატიო მიზეზით გაუშვა მისთვის კანონით დადგენილი ვადა შესაგებლის წარდგენისა, სასამართლოს აქვს უფლება გამოიტანოს საქმეზე დაუსწრებელი გადაწყვეტილება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XXVI თავით დადგენილი წესების დაცვით.
ზემოაღნიშნული ნოვაცია, ერთის მხრივ, მისასალმებელია გამომდინარე იქიდან, რომ ვადების დადგენით ერთგვარად სასამართლო საქმის მომზადების პროცესის მსვლელობის ხანგრძლივობას აკონტროლებს, ხოლო მეორეს მხრივ, ამ ნოვაციამ უნდა გაზარდოს კვალიფიციური შესაგებლების წარდგენის ფაქტები გამომდინარე იქიდან, რომ მოპასუხეებს მოუწევთ „თვითშემოქმედების“ ნაცვლად, რასაც ხშირ შემთხვევაში ჰქონდა ადგილი, მიმართონ ადვოკატს, რომელიც დადგენილ ვადაში მათ დახმარებას შეძლებს.
როდესაც საქმის მომზადების ვადებზე ვსაუბრობთ, აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ის გარემოებაც, რომ მას შემდგომ, რაც მხარეები სასამართლოს წარუდგენენ წერილობით მასალებს, სასამართლო მათი მიღებიდან 5 დღის განმავლობაში უფლებამოსილია დანიშნოს საქმეზე მოსამზადებელი სასამართლო სხდომა, ხოლო ასეთი განჩინების მიღებიდან 3 დღის ვადაში ამის შესახებ უნდა ეცნობოთ მხარეებს.
სახელმწიფო ბაჟი:
სახელმწიფო ბაჟის განაკვეთები უშუალო კავშირშია სასამართლოსათვის მიმართვის უფლების ხელმისაწვდომობასთან; აღნიშნული საკითხზე მუშაობისას სასიცოცხლო მნიშვნელობა აქვს საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობისა და პირობების შესწავლას და გათვალისწინებას, რადგან საგრძნობლად მაღალი სახელმწიფო ბაჟის განაკვეთები სასამართლოს ხელმიუწვდომელს გახდის, რაც კიდევ უფრო დაამძიმებს ისედაც მძიმე სოციალურ ყოფას ქართული საზოგადოებისა.
სახელმწიფო ბაჟის განაკვეთები უკანასკნელი სამი წლის განმავლობაში საგრძნობლად ხშირად იცვლება, ჯერ კიდევ 2006 წელს სახელმწიფო ბაჟის მაქსიმალური ოდენობა 5 000 ლარს წარმოადგენდა, ხოლო ინსტანციების მიხედვით პროცენტული განაკვეთები 2,5%25, 3%25 და 4%25-ს, 2006 წელს მაქსიმალური სახელმწიფო ბაჟის ოდენობამ 50 000 ლარს მიაღწია, ხოლო საპროცენტო განაკვეთებმა შემდეგი ნიხრები შეადგინა (რაც დღესაც ძალაშია) 3%25, 4%25, 5%25. 2007 წელს სახელმწიფო ბაჟის მაქსიმალური განაკვეთი ისევ შეიცვალა, საგრძნობლად შემცირდა და შეადგინა: ფიზიკური პირისათვის ერთი სასამართლო წარმოების ყველა ინსტანციისათვის 10 000 ლარი, ხოლო იურიდიული პირისათვის 15 000 ლარი, თუმცა საგრძნობლად შემცირებული სახელმწიფო ბაჟის განაკვეთი 2007 წლის 28 დეკემბერს კვლავ შეიცვალა და ამჯერად, ისევე როგორც 2006 წელს მოიმატა, კერძოდ, დღეს იგი შეადგენს: ფიზიკური პირისთვის 14 000 ლარს, რომელიც ინსტანციების მიხედვით შემდეგნაირად ნაწილდება: პირველ ინსტანციაში 3 000 ლარი, მეორე ინსტანციაში 5 000 ლარი და მესამე ინსტანციაში 6 000ლარი; ხოლო იურიდიული პირებისათვის მაქსიმალური სახელმწიფო ბაჟის ოდენობამ შეადგინა 20 000 ლარი, რომელიც ინსტანციების მიხედვით შემდეგნაირად გადანაწილდა: პირველი ინსტანციისათვის 5 000 ლარი, მეორე ინსტანციისათვის 7 000 ლარი ხოლო მესამე ინსტანციისათვის 8 000 ლარი;
ზემოაღნიშნული ცვლილების განხილვით ცალსახად ნათელი ხდება, რომ სახელმწიფო ბაჟის მაქსიმალურმა ოდენობამ ისევ მოიმატა, რაც საზოგადოებისათვის ნამდვილად არ არის მისაღები და საერთო ჯამში შესაძლოა უარყოფითად აისახოს ქვეყნის საერთო სოციალურ ფონზე.
სხვა სიახლეები:
2007 წლის 28 დეკემბრის ცვლილებების საფუძველზე შესაძლებელი გახდა დისტანციური ახსნა-განმარტებისა და ჩვენების მიღება მოწმისაგან; კერძოდ სსსკ-ის 127-ე მუხლის მე-3 ნაწილმა შემდეგი სახე მიიღო:
„მოსამართლის გადაწყვეტილებით, მხარისაგან დისტანციური ახსნა-განმარტების მიღება შეიძლება ტელეფონის, ვიდეო ან სხვა ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით სხვა სასამართლოდან, ადმინისტრაციული ორგანოდან ან საზღვარგარეთ საქართველოს დიპლომატიური წარმომადგენლობებისა და საკონსულოების მეშვეობით, თუ შესაძლებელია პირის იდენტიფიცირება დაკითხვის ადგილას შესაბამისი ორგანოს მიერ.“
მსგავსი შინაარსის დათქმა გაკეთდა ასევე მოწმის დაკითხვის მუხლში, კერძოდ სსსკ-ს 148-ე მუხლის მე-6 ნაწილში, რომელიც შემდეგი სახით ჩამოყალიბდა:
„მხარის შუამდგომლობით და მოსამართლის გადაწყვეტილებით, შესაძლებელია მოწმის დისტანციური დაკითხვა ამ კოდექსის 127-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილი წესით, რის შესახებაც წინასწარ ეცნობება მხარეებს“.
აუცილებლად აღნიშვნას საჭიროებს ასევე საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 391-ე მუხლში განხორციელებული ცვლილება, რომლის თანახმადაც ამოღებულ იქნა მისი მეორე ნაწილი, რაც ითვალისწინებდა იმ წესს, რომ მხარე საკასაციო საჩივრით სასამართლოს ვერ მიმართავდა თუ დავის საგნის ღირებულება მინიმუმ 50 000 ლარს არ წარმოადგენდა.
ზემოაღნიშნული გახლდათ ის ძირითადი ცვლილებები, რისი განხილვაც გვინდოდა წინამდებარე სტატიაში. ამდენად, შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ 2007 წლის 28 დეკემბერს განხორციელებული მრავალი ცვლილებიდან ნამდვილად არის ისეთე ცვლილებები, რომლებიც მიმართული არიან მოქალაქეების უფლებების დაცვისა და უზრუნველყოფისაკენ, თუმცა ის ცვლილებები, რომელიც სახელმწიფო ბაჟის საკითხებს ეხება კიდევ მოითხოვს კანონმდებლის მხრიდან გადახედვასა და გაანალიზებას, რათა ნებსით თუ უნებლიედ არ გამოიწვიოს მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლების - სასამართლოსათვის მიმართვის ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა.
ლიტერატურა
Literature
Литература
1. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი
რეზიუმე
ცვლილებები საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში
ირაკლი ყანდაშვილი
საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში 2007 წლის 28 დეკემბერს შესულმა ცვლილებებმა ძირეულად შეცვალა მრავალი საპროცესო წესი, ახლებურად მოწესრიგდა სახელმწიფო ბაჟის საკითხები, სასამართლოსათვის მიმართვის ვადები, ფორმები და მრავალი სხვა.
ცალსახად შეიძლება ითქვას, რომ ნებისმიერი იმ ტიპის ცვლილება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში, რომელიც მიმართული იქნება ადამიანის უფლებების კიდევ უფრო დაცვისაკენ და კიდევ უფრო ხელმისაწვდომს გახდის მართლმსაჯულებას ეს მხოლოდ მისასალმებელი და მისაღები ცვლილება იქნება საზოგადოებსიათვის.
РЕЗЮМЕ
Изменения в грузинском гражданском процесуальном кодексе
Иракли Кандашвили
Вошедшие изменения в гражданском процесуальном кодексе Грузии в 28 декабря 2007 года, в корне изменили многие процесуальные правила. Изменились правила касающиеся государственной пошлине, формы и сроки обращения в суд и многое другое.
Одназначно можно сказать, что все изменения в Гражданском процесуальном кодексе обращенные к защите прав человека, сделает правасудие еще больше достижимым.
SUMMARY
Legal changes in the code of civil procedure
Irakli Kandashvili
On 28 December 2007 the Civil Procedure Code of Georgia was amended and procedural rules of applying to court, amount of court fees and many other issues are now differently regulated.
Any amendment in legislation or new law that is oriented on even more protection of civil rights and is simplifying the procedures of access to court will be considered as positive changes in Georgian legislature by the society of Georgia.
|
|
2.9 „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში 2008 წლის 14 მარტს გატარებულ ცვლილებათა ზოგადი მიმოხილვა |
▲ზევით დაბრუნება |
ირაკლი ყანდაშვილი
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
იურიდიული ფაკულტეტის ასისტენტ-პროფესორი
2008 წლის 14 მარტს საქართველოს კანონში „მეწარმეთა შესახებ“ შესული ცვლილებებით ძირეულად შეიცვალა მეწარმე სუბიექტების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების მომწესრიგებელი ნორმატიული ბაზა.
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონი ის ნორმატიული აქტია, რომელიც უშუალო კავშირშია სამეწარმეო სუბიექტების ყოველდღიურ ცხოვრებასთან, მათი საქმიანობის ფორმებთან და რეგისტრაციის მომენტიდან შესაძლო ლიკვიდაციის განხორციელებამდე ყოველ ეტაპზე, რომ აწესრიგებს საწარმოთა საქმიანობის პროცედურებს, და შესაბამისად სახელმწიფოში მატერიალური დოვლათის დიდი ნაწილის შექმნას, მეწარმე სუბიექტების მეშვეობით, მკაცრად აკონტროლებს.
წინამდებარე სტატია მცდელობაა იმისა, რომ ფართო საზოგადოებას გაეცნოს ის ძირითადი ნოვაციები და თავისებურებანი, რაც თამამად შეიძლება ითქვას, რომ ცვლილებების შედეგად მიღებულ ახალ „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონს ნამდვილად ახასიათებს.
ახალი მეწარმე სუბიექტი
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის პირველი ნაწილი ისევე როგორც ცვლილებებამდე პერიოდში იძლევა ჩამონათვალს მეწარმე სუბიექტებისა, თუმცა დღეის მდგომარეობით, განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, ექვსი სუბიექტის ნაცვლად არსებობს და ფუნქციონირებს შვიდი მეწარმე სუბიექტი, კერძოდ, შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებას, სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოებას, სააქციო საზოგადოებას, კომანდიტურ საზოგადოებას, კოოპერატივსა და ინდივიდუალურ მეწარმეს დაემატა სამეწარმეო ამხანაგობა, როგორც მეწარმე სუბიექტი.
ამ კანონით განსაზღვრული სამეწარმეო ამხანაგობა, ისევე როგორც ინდივიდუალური მეწარმე არ წარმოადგენს იურიდიულ პირს. მეწარმეთა შესახებ კანონის მე-19 მუხლი საუბრობს და იძლევა სამეწარმეო ამხანაგობის დეფინიციას, კერძოდ, სამეწარმეო ამხანაგობა ეს იმ ტიპის ამხანაგობაა, რომელიც იქმნება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით შექმნილი ამხანაგობის საფუძველზე, რომელიც გადაწყვეტს რეგისტრაციას და რეგისტრირდება სამეწარმეო ამხანაგობის სახით, ანუ რეგისტრირდება საგადასახადო ორგანოში ერთ-ერთი იმ პირის მისამართის მიხედვით, რომლის სახელიც მითითებულია სამეწარმეო ამხანაგობის სახელწოდებაში.
სამეწარმეო ამხანაგობის მონაწილეები სამეწარმეო ამხანაგობის საქმიანობიდან წარმოშობილი ვალდებულებებისათვის კრედიტორების წინაშე პასუხს აგებენ სოლიდარულად, მთელი თავიანთი ქონებით, პირდაპირ და უშუალოდ, ხოლო ერთმანეთის მიმართ პასუხისმგებლობის მოცულობა განისაზღვრება მონაწილეთა შეთანხმებით.
სამოქალაქო კოდექსის გათვალისწინებული ამხანაგობისგან განსხვავებით სამეწარმეო ამხანაგობა აუცილებლად უნდა შეიქმნას სამეწარმეო ამხანაგობის მონაწილეთა მიერ დადებული წერილობითი ხელშეკრულების საფუძველზე, რომელიც უნდა შეიცავდეს :
ა) მონაწილეთა სახელს, საცხოვრებელი ადგილის მისამართს, პირად ნომერს და ხელმოწერას, თუ მონაწილე იურიდიული პირია - მის საფირმო სახელწოდებას და რეგისტრაციის მონაცემებს, იურიდიულ მისამართს, იმ ორგანოს დასახელებას, რომელმაც რეგისტრაციაში გაატარა იურიდიული პირი, რეგისტრაციის თარიღს და საიდენტიფიკაციო კოდს, მონაცემებს მისი წარმომადგენლების შესახებ;
ბ) საქმიანობის ხანგრძლივობას;
გ) ყველა იმ საკითხს, რაზედაც შეთანხმდებიან მონაწილენი;
სამეწარმეო ამხანაგობის მონაწილე შეიძლება იყოს, როგორც ფიზიკური ისევე იურიდიული პირი და მათ შორის უცხო ქვეყნის იურიდიული პირიც, რომლის არსებობის შემთხვევაშიც, რეგისტრაციის სტადიაზე, მან უნდა წარადგინოს აპოსტილით დამოწმებული ან ლეგალიზებული იურიდიულ პირად რეგისტრაციის დამადასტურებელი დოკუმენტი.
ისიც აღსანიშნავია, რომ სამეწარმეო ამხანაგობის მონაწილე ფიზიკური პირები, რომლებიც არ არიან მეწარმედ რეგისტრირებული, ვალდებული არიან, სამეწარმეო ამხანაგობის სარეგისტრაციო განაცხადთან ერთად წარადგინონ განცხადება, რომლის საფუძველზეც ეს პირები იმავდროულად რეგისტრირდებიან ინდივიდუალურ მეწარმეებად.
შესაბამისად, სამეწარმეო ამხანაგობის მონაწილე შეიძლება იყვნენ მხოლოდ მეწარმე სუბიექტები, მათ შორის ფიზიკური პირის სტატუსით მოსარგებლე ინდივიდუალური მეწარმეები და სხვა იურიდიული პირები და არცერთ შემთხვევაში არამეწარმე ფიზიკური პირები.
სამეწარმეო ამხანაგობის სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაცია ხორციელდება სარეგისტრაციო განცხადების წარდგენისთანავე ყოველგვარი სახელმწიფო ბაჟის, მოსაკრებლისა ან/და სხვა რაიმე გადასახადის გადახდევინების გარეშე.
სამეწარმეო ამხანაგობას, გარდა ზემოთაღნიშნული მე-19 მუხლისა ეთმობა ასევე 191 და 192, რომელთა მიხედვით სამეწარმეო ამხანაგობაში წილი არ შეიძლება გადაეცეს მესამე პირს სამეწარმეო ამხანაგობის სხვა მონაწილეთა თანხმობის გარეშე, თუ ხელშეკრულებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული და სამეწარმეო ამხანაგობის დაშლის შემთხვევაში ამხანაგობის მონაწილენი ვალდებულნი არიან ამის შესახებ შეატყობინონ მარეგისტრირებელ ორგანოს, ხოლო მარეგისტრირებელი ორგანო ვალდებულია, შეტყობინებისთანავე ამოშალოს სამეწარმეო ამხანაგობა სამეწარმეო რეესტრიდან.
ამდენად, სამეწარმეო ამხანაგობა კანონში გატარებული ცვლილებების შედეგად მოგვევლინა ახალ მეწარმე სუბიექტად, რომელიც მისთვის დამახასიათებელი ნიშან-თვისებებით ხასიათდება და ნამდვილად საინტერესო იქნება ერთის მხრივ, თუ რა დატვირთვა მიეცემა მას პრაქტიკაში რეალიზაციის ეტაპზე, და მეორეს მხრივ, რამდენად გაამართლებს მისი, როგორც მეწარმე სუბიექტის შექმნა და ხომ არ იქნება ისე, რომ მისი შექმნით მხოლოდ ქაღალდზე შეიქმნა ახალი მეწარმე სუბიექტი, ამას მხოლოდ დრო გასცემს პასუხს.
საწარმოს რედომიცილება
საქართველოს კანონს „მეწარმეთა შესახებ“ დაემატა 57 მუხლი, რომელიც 2008 წლის 10 მაისიდან ექვემდებარება ამოქმედებას და აწესრიგებს საწარმოს რედომიცილების საკითხს, კერძოდ, საუბარია ისეთ შემთხვევაზე, როდესაც ხდება უცხო ქვეყნის საწარმოს რეგისტრაციის საქართველოში გადმოტანა საწარმოს საქმიანობის უწყვეტობის დაურღვევლად, როდესაც რედომიცილებული საწარმო რეგისტრირდება საქართველოში მხოლოდ ქართული კანონმდებლობით გათვალისწინებული სამართლებრივი ფორმით.
ისიც აღსანიშნავია, რომ საქართველოში რეგისტრირებულ საწარმოს ასევე აქვს უფლება გადაიტანოს რეგისტრაცია უცხო ქვეყანაში საწარმოს საქმიანობის უწყვეტობის დაურღვევლად, მხოლოდ შემდეგი პირობების არსებობისას:
ამ ქვეყანასთან დადებული საერთაშორისო ხელშეკრულებით არ არის აკრძალული საწარმოს რედომიცილება;
საწარმოს წინააღმდეგ საქართველოში არ მიმდინარეობს სასამართლო დავა ან გადახდისუუნარობის საქმის წარმოება ან სისხლის სამართლის საქმის წარმოება;
საწარმოს რედომიცილების დროისათვის საქართველოს საგადასახადო ორგანოების მიმართ არ გააჩნია საგადასახადო დავალიანება.
საქართველოში რეგისტრირებული საწარმოების რედომიცილებასთან დაკავშირებით ისიც გასათვალისწინებელია, რომ საწარმოს რედომიცილება უტოლდება საწარმოს რეორგანიზაციას და მასზე ვრცელდება კანონით გათვალისწინებული საწარმოს რეორგანიზაციის მარეგულირებელი ნორმები, თუმცა ზემოაღნიშნული საკითხების მოსაწესრიგებლად გასათვალისწინებელია კიდევ ერთი მომენტი, კერძოდ, ის გარემოება, რომ ამავე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად უცხო ქვეყნის საწარმოს საქართველოში რედომიცილებისა და საქართველოში რეგისტრირებული საწარმოს უცხო ქვეყანაში რედომიცილების წესი და პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის სპეციალური დადგენილებით.
მოკლედ სხვა სიახლეების შესახებ:
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში 2008 წლის 14 მარტს განხორციელებული ცვლილებათაგან აღსანიშნავია ასევე შემდეგი ნოვაციები:
- აღსანიშნავია, რომ კანონის მე-5 მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად მეწარმე სუბიექტის წარმომადგენლობასა და ხელმძღვანელობაზე უფლებამოსილი პირის ხელმოწერის ნიმუში გარდა ნოტარიუსთან დამოწმებისა შეიძლება შესრულდეს მარეგისტრირებელ ორგანოში, რეგისტრაციაზე უფლებამოსილი პირის თანდასწრებით.
- მეტად მნიშვნელოვანი ცვლილება გატარდა იმავე მუხლის მე-8 ნაწილში, რომლის თანახმად დადგინდა, რომ საწარმოს რეგისტრაციის მიზნებისათვის საწარმოს წესდების წარდგენა არ არის სავალდებულო. საწარმოს მოქმედი წესდება უნდა ინახებოდეს თავად საწარმოში, ხოლო თუ პარტნიორთა წილობრივი მონაწილეობის რეესტრის მწარმოებელი პირი დამოუკიდებელი რეგისტრატორია, ასევე მასთან, ხოლო რეგისტრაციის მიზნებისათვის კაპიტალის არსებობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენა არ მოითხოვება; და თუ საწარმოს პარტნიორთა წილობრივი მონაწილეობის მონაცემებში შევიდა ცვლილება იგი არ მოითხოვს სამეწარმეო რეესტრში სავალდებულო რეგისტრაციას, რადგან საწარმოს პარტნიორთა წილობრივი მონაწილეობის ცვლილებების რეგისტრაციას ახორციელებს თავად საწარმო ნოტარიალურად დამოწმებული გარიგების საფუძველზე ან/და დამოუკიდებელი რეგისტრატორის მეშვეობით;
- კომანდიტური საზოგადოების პარტნიორები, კერძოდ, კომპლემენტარები და კომანდიტები შეიძლება სინონიმური მნიშვნელობის სახელწოდებებითაც მოვიხსენიოთ, კომპლემენტარის შემთხვევაში სრული პარტნიორი, ხოლო კომანდიტის შემთხევვაში შეზღუდული პარტნიორის სახელით.
- თუ ადრინდელი მდგომარეობით კომანდიტური საზოგადოების კომპლემენტარი შეიძლებოდა ყოფილიყო მხოლოდ ფიზიკური პირი, დღეის მდგომარეობით მსგავსი შეზღუდვა აღარ არსებობს, კერძოდ, 34-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად კომანდიტური საზოგადოების პარტნიორებად შეიძლება იყვნენ როგორც ფიზიკური ისე იურიდიული პირები.
- აუცილებელ აღნიშვნას საჭიროებს ასევე ის გარემოება, რომ შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების კაპიტალი შეიძლება განისაზღვროს ნებისმიერი ოდენობით და რომ მისი კაპიტალი დაყოფილია წილებად, რომელიც წარმოადგენს მიმოქცევად უფლებას.
ამდენად, სტატიაში წარმოდგენილი ნოვაციების საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში შესული ცვლილებების საფუძველზე მრავალი საკითხი, რომელიც წლების მანძილზე ერთგვაროვნად წესრიგდებოდა აწი უკვე დაექვემდებარება ახლებურ მოწესრიგებას.
ლიტერატურა
Literature
Литература
1. საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ“
რეზიუმე
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში 2008 წლის 14 მარტს გატარებულ ცვლილებათა ზოგადი მიმოხილვა
ირაკლი ყანდაშვილი
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ბოლოდროინდელი ცვლილებების ფონზე შეიქმნა ახალი მეწარმე სუბიექტი, სამეწარმეო ამხანაგობა, ასევე მრავალი საკითხი მეწარმე სუბიექტების შესახებ ახლებურად მოწესრიგდა, და შესაბამისად საინტერესო იქნება თუ ეს ყველაფერი პრაქტიკაში რა დატვირთვის მატარებელი შეიძლება აღმოჩნდეს.
РЕЗЮМЕ
Общий обзор изменений „О предпринимателях“, которые имели место 14.03.2008 в
праве предприятия Грузии
Иракли Кандашвили
Изменения внесенные за последнее время в Закон о Предпринимателей Грузии, определили новые решения многих вопросов. В частности, были созданы новый предпринимательский субъэкт, предпринимательское товарищество и т.д. Соответственно, вызывает интерес, как эти изменения отразятся в практической деятельности.
SUMMARY
The general review of variations „About businessmen“ which took place at 14.03.2008 in the
right of the enterprise of Georgia
Irakli Kandashvili
Based on changes in Entrepreneur Law of Georgia was created a new entrepreneur, namely, entrepreneur partnership, and many other issues are regulated differently from now on, than it was before. It should be interesting what kind of practical impact all it can have on business development in Georgia.
|
|
2.10 სამეწარმეო სუბიექტთა რეგისტრაციის რეალური პრობლემატიკა |
▲ზევით დაბრუნება |
ლაშა გორგაძე
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ბაკალავრი, იურისტი
საქართველოში განხორციელებულ სამართლებრივ და ეკონომიკურ რეფორმათა დიდი ნაწილი კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა სრულყოფასა და უნიფიცირებას ეხება. ქვეყანაში მიმდინარეობს ქართული სამართლის მსოფლიო სამართლებრივ სისტემაში ინტეგრაციის პროცესი. ამავდროულად, ნებისმიერი რეფორმის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია ქართული სინამდვილისა და ეროვნული თავისებურებების გათვალისწინება, რაც მეტად მნიშვნელოვანია რეფორმის შედეგების სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებისთვის. უახლესი ისტორიის გათვალისწინებით, არა ერთმა ფორმალურად განხორციელებულმა რეფორმამ განიცადა კრახი და ბოლო წლებში მიღებული არა ერთი ნორმატიული აქტი იქცა მკვდრად შობილ იდეად იმ მიზეზით, რომ მათი განხორციელება და მიღება მოხდა მხოლოდ უცხოეთის ქვეყნების გამოცდილების პირდაპირი „კალკირების“ გზით. ამასთან, არ იქნა სათანადოდ გააზრებული ქვეყნაში არსებული ეკონომიკური და სოციალური მდგომარეობა, არ იქნა გათვალისწინებული საზოგადოების თანამედროვე მოთხოვნილებები, რამაც ფაქტობრივად გამოიწვია სიახლეთა დაშორება რეალურად დასახული მიზნებისაგან.
საქართველოში მიმდინარე კერძო სამართლებრივი რეფომის ძირითადი მიზნებია:
სამეწარმეო ურთიერთობათა მოწესრიგება თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად
სამეწარმეო ურთიერთობათა მაქსიმალური დერეგულირება სამართლებრივი თვალსაზრისით
საწარმოთა რეგისტრაციის პროცედურათა გამარტივება
აღნიშნულის მისაღწევად საქართველოს „სამოქალაქო კოდექსში“, „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში და სხვა ნორმატიულ აქტებში ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში განხორციელდა არა ერთი ცვლილება და დამატება. თითოეული მათგანი დადებითად აისახა პრაქტიკაზე, თუმცა აღსანიშნავია, რომ შიდაკორპორაციულ ურთიერთობათა რეგულირების სრულყოფის საკითხი ჯერ კიდევ დღის წესრიგშია.
„მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონში 2005 წელს განხორციელებულ ცვლილებათა დიდი ნაწილი ეხება საწარმოთა რეგისტრაციის პროცედურას, რამაც ფაქტობრივად დაამკვიდრა „ერთი სარკმლის“ პრინციპი და უზრუნველყო მეწარმეთა დროისა და ფინანსების ეკონომია. მიუხედავად ამისა, რეგისტრაციასთან მიმართებაში მაინც რჩება ჭარბი სამართლებრივი რეგულირების ელემენტები, კერძოდ ეს ეხება საწარმოს რეგისტრაციის დროს მოთხოვნილ ინფორმაციათა სიუხვეს, რეგისტრაციის ვადას, რეგისტრაციაზე უარის თქმის საფუძვლებს, პრაქტიკულ პრობლემებს უცხოელ პირთა სარეგისტრაციო მონაცემების დაფიქსირებისას და სხვა პროცედურულ საკითხებს.
ვფიქრობ, ცვლილებას საჭიროებს კანონით დადგენილი სარეგისტრაციოდ წარსადგენ დოკუმენტთა ნუსხა. მათში უნდა აისახოს მხოლოდ ის მონაცემები, რომელიც აუცილებელი და საკმარისია სახელმწიფოს ინფორმირებისთვის, კერძოდ, საგადასახდო მიზნებისათვის. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საწარმოს რეგისრაციისთვის საკმარისია რეგისტრაციის მსურველმა პირმა წარადგინოს განცხადება. რაც შეეხება წესდების წარდგენას, ეს სავალდებულობა უნდა მოიხსნას და დამოკიდებული უნდა იყოს თავად პარტნიორთა ნებაზე. «მეწარმეთა შესახებ” მოქმედი კანონით დაშვებულია პარტნიორთა შორის ხელშეკრულების არსებობა, რომელიც არ რეგისტრირდება სამეწარმეო რეესტრში და რომლის შინაარსის საჯაროობა დამოკიდებულია მხოლოდ პარტნიორთა ნებაზე, ეს კორპორაციულ ურთიერთობებში დამკვიდრებული პრაქტიკაა, წესდება კი თავისი შინაარსითა და დანიშნულებით სხვა არაფერია, თუ არა პარტნიორთა შორის მიღწეული შეთანხმება, ანუ ხელშეკრულება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, წესდების სარეგისტრაციო სავალდებულო წარდგენა აუცილებლობას არ უნდა წარმოადგენდეს.
რაც შეეხება სარეგისტრაციო განცხადების მონაცემებს, ვფიქრობ, რომ იგი საკმარისია შეიცავდეს:
საწარმოს ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას;
საწარმოს საფირმო სახელწოდებას;
საწარმოს იურიდიულ მისამართს;
ყველა პარტნიორის სამოქალაქო სახელს, საცხოვრებელი ადგილის მისამართს, პირად ნომერს და ხელმოწერას; თუ პარტნიორი იურიდიული პირია, მის საფირმო სახელწოდებას, იურიდიულ მისამართს, რეგისტრაციის ნომერს, ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის (პირების) სამოქალაქო სახელს, საცხოვრებელი ადგილის მისამართს, პირად ნომერს და ხელმოწერას;
საწარმოს ხელმძღვანელობასა და წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირის (პირების) სამოქალაქო სახელს, საცხოვრებელი ადგილის მისამართს, პირადი ნომერს და ხელმოწერას;
განცხადების შევსების თარიღსა და დამფუძნებელ პარტნიორთა ხელმოწერას.
სარეგისტრაციოდ წარდგენილ განცხადებას უნდა დაერთოს სარეგისტრაციო მოსაკრებლის გადახდის დამადასტურებელ დოკუმენტი.
რაც შეეხება კაპიტალური ტიპის საწარმოებისადმი მოქმედი კანონმდებლობით წარდგენილ მოთხოვნას საწესდებო კაპიტალის სავალდებულო ოდენობის შესახებ, ეს მოთხოვნა აბსოლუტურად სიმბოლური და პრაქტიკულად არაფრის მომცემია, განსაკუთრებით შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებასთან მიმართებაში. უკეთესი იქნება, თუ საკანონმდებლო იმპერატივი საწესდებო კაპიტალის მინიმალური ოდენობის განსაზღვრის შესახებ მოიხსნება და თავად პარტნიორების გადასაწყვეტი იქნება თუ რომელმა პარტნიორმა როდის უნდა შეიტანოს შესატანი, რა სახითა და რა მოცულობით, მით უმეტეს რომ საწესდებო კაპიტალი მრავალი წელია აღარ ასრულებს კრედიტორთათვის გარანტირებულობის ფუნქციას.
გარდა ამისა, რადგან სარეგისტრაციო განცხადება ბლანკური ფორმისაა, ანუ არსებობს ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადგენილი ფორმა და ამასთან დასრულებულია რეგისტრაციაზე უფლებამოსილ საგადასახადო ორგანოთა კომპიუტერიზაცია და საინფორმაციო ბაზის შექმნა, მისი მონაცემების შემოწმებისთვის 3 დღე ნამდვილად დიდი დროა, საუკეთესო შემთხვევაში ეს შეიძლება განხორციელდეს განცხადების წარდგენისთანავე, ან უარეს შემთხვევაში, დოკუმენტაციის წარდგენიდან ერთ დღეში.
დღეს საქართველოში უამრავი უცხოელი ფიზიკური თუ იურიდიული პირია დაინტერესებული სხვადასხვა სახის ინვესტიციის განხორციელებით, რა მიზნითაც უცხოელები საქართველოში რეგისტრირდებიან როგორც საწარმოს პარტნიორები (იშვიათად ინდივიდუალურ მეწარმედ), თუმცა მათი მონაცემების სრული იდენტიფიცირება არსებული განცხადების ფორმით ფაქტობრივად არასრულყოფილია. მართალია, ყველა ქვეყნის კანონმდებლობა ცნობს ფიზიკური პირის სამოქალაქო სახელსა და საცხოვრებელ ადგილს, როგორც მისი იდენტიფიკაციის კრიტერიუმებს, თუმცა ეგრეთ წოდებული პირადი ნომრის ქონას ყველა ქვეყნის კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირის სრული იდენტიფიცირების საკითხი შესაძლოა ეჭვის ქვეშ დადგეს. ვფიქრობ, უპრიანი იქნება, თუ უცხოელი პარტნიორებისათვის (ინდივიდუალური მეწარმისათვის) დამტკიცდება განცხადების მცირეოდენ განსხვავებული ფორმა, სადაც პირადი ნომრის მოთხოვნის ნაცვლად დაფიქსირდება პასპორტის ნომრის მონაცემი, რაც ცალსახად გამორიცხავს მონაცემთა არასრულყოფილებას. გარდა ამისა, ხშირია უცხოელთა მიერ სარეგისტრაციო დოკუმენტების შევსების პრობლემები, რაც პირდაპირ უკავშირდება ენის ბარიერს. თუ საქართველოს კანონმდებლობით განისაზღვრება უცხოელი პირებისათვის ცალკე განცხადების ფორმის არსებობა, ასეთ შემთხვევაში, ვფიქრობ, უმჯობესი იქნება, თუ ეს ფორმა იქნება ინგლისურენოვანი, რაც გამორიცხავს ფორმალური ხასიათის ცდომილებებს.
რეზიუმე
სამეწარმეო სუბიექტთა რეგისტრაციის რეალური პრობლემატიკა
ლაშა გორგაძე
საქართველოში განხორციელებულ სამართლებრივ და ეკონომიკურ რეფორმათა დიდი ნაწილი კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა სრულყოფასა და უნიფიცირებას ეხება. ქვეყანაში მიმდინარეობს ქართული სამართლის მსოფლიო სამართლებრივ სისტემაში ინტეგრაციის პროცესი. ამავდროულად, ნებისმიერი რეფორმის ერთ-ერთი ძირითადი მიზანია ქართული სინამდვილისა და ეროვნული თავისებურებების გათვალისწინება, რაც მეტად მნიშვნელოვანია რეფორმის შედეგების სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნებისთვის.
საქართველოში მიმდინარე კერძო სამართლებრივი რეფომის ძირითადი მიზნებია:
სამეწარმეო ურთიერთობათა მოწესრიგება თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისად
სამეწარმეო ურთიერთობათა მაქსიმალური დერეგულირება სამართლებრივი თვალსაზრისით
საწარმოთა რეგისტრაციის პროცედურათა გამარტივება.
SUMMARY
Real Problems of Registration of Individual Entrepreneur
Lasha Gorgadze
The most part of law and economic reforms carried out in Georgia is concerned to improvement of private law relations' unification. There is observed the process in the country according to which Georgian law is transferred to world law system. At the same time, one of the main objects of any reforms is the fore sighting of Georgian reality and national peculiarities, what is very important for keeping the viability of reform results.
Main objects of carrying out reforms of private law in Georgia:
Regulation of entrepreneur relations according to modern requirements?
Top regulation of entrepreneur relations from the point of view of law
Simplification of entrepreneur registration procedure
РЕЗЮМЕ
Реальная Проблематика Регистрации Производственных
Горгадзе Лаша
Большая часть правовых и экономических реформ проведенных в Грузии касается усоверщенствования унификации частных правовых отношении. В стране протекает процесс, по которому происходит интеграция Грузийнского правосудия в мировую правовую сиситему. В тоже время, один из основных целей любой реформы является предусмотрение Грузийнской реальности и национальных особенностей, что крайне важно для сохранения жизнеспособности результатов реформ.
Основные цели текущей реформы частного правосудия в Грузии:
Урегулирование производственных отношении в соответствии с современными требованиями
Максимальное регулирование производственных отношении с точки зрения правосудия
Упрощение процедур производственной регистрации
|
|
2.11 „ბენეფიციარი“, როგორც მემკვიდრეობის სამართლის სუბიექტი („მონტანა კოდექსის“ მიხედვით) |
▲ზევით დაბრუნება |
ირინე გველესიანი
ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი
მონტანას კოდექსი მემკვიდრეობის სამართლებრივ ურთიერთობათა სუბიექტად ასახელებს „მემკვიდრეს“ (heir). გამოიყოფა მემკვიდრეთა ორი კატეგორია: „კანონისმიერი მემკვიდრეები“ (heirs of an intestate) და „ბენეფიციარები“ (beneficiaries).
ბენეფიციარი ეწოდება პირს, რომელიც იღებს ქონებას ძირითადი დოკუმენტის ე.წ. სათავო დოკუმენტის (governing instrument) საშუალებით. ტერმინი governing instrument გულისხმობს: ანდერძს (will), ნდობითი გარიგების საბუთს (trust), საანაბრე განკარგულებას (account with POD designation), სააქციო განკარგულებას (security registered in beneficiary form(TOD)) და სხვა. შესაბამისად, ბენეფიციართა კატეგორიას მიეკუთვნებიან: devisees (ანდერძისმიერი მემკვიდრეები), trust beneficiaries (ნდობითი გარიგებისმიერი მემკვიდრეები), POD beneficiaries (ანგარიშის მემკვიდრეები), TOD beneficiaries (აქციის მემკვიდრეები) და სხვა.
ბენეფიციართა ქვეკატეგორიებს შორის გამოვყოფთ „devisee“-ს. ტერმინი devisee, თავის მხრივ, წარმოსდგება სიტყვიდან devise (devise - ნიშნავს უძრავი და მოძრავი ქონების საანდერძო განაწილებას).
მონტანას კოდექსის 72-1-103 მუხლის თანახმად, devisee ნიშნავს ანდერძში მითითებულ პირს (person), რომელიც იღებს უძრავ და მოძრავ ქონებას საანდერძო განკარგულების მიხედვით. ამასთანავე, ტერმინით person აღინიშნება: individ- ual (ფიზიკური პირი), corporation (კორპორაცია), organization (ორგანიზაცია) or other legal entity (ან სხვა იურიდიული პირი). შესაბამისად, მონტანას კოდექსი ანდერძისმიერ მემკვიდრეებად ასახელებს როგორც ფიზიკურ, ასევე იურიდიულ პირებს.
როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დევისე არის საანდერძო განკარგულება. თუმცა, არის შემთხვევები, როდესაც მოანდერძე ძირითადი საანდერძო განკარგულების გარდა, აკეთებს ე.წ. “alternative devise”-ს. Alternative devise ნიშნავს - ანდერძში მოცემულ საანდერძო განკარგულებას, რომელიც ანდერძში მითითებული პირობების თანახმად, მოქმედებს სხვა საანდერძო განკარგულების ნაცვლად, გარკვეული მოვლენების განვითარების გამო. ამასთანავე, შესაძლებელია, საანდერძო განკარგულების გაკეთება ე.წ. ჯგუფური საჩუქრის (a devise in the form of a classgift) სახით. შესაბამისად, მონტანას კოდექსის 72-2-613-ე მუხლის თანახმად, დევისეე ნიშნავს:
(I) ჯგუფის წევრს, თუ საანდერძო განკარგულება კეთდება ჯგუფური საჩუქრის სახით;
(II) პიროვნებას ან ჯგუფის წევრს, რომელიც გარდაცვლილი იყო მოანდერძის მიერ ანდერძის შედგენის მომენტში, ისევე, როგორც პიროვნებას ან ჯგუფის წევრს, რომელიც შემდეგ ცოცხლობდა, მაგრამ ვერ იცოცხლა მოანდერძეზე მეტ ხანს;
(III) დანიშნულ პირს (appointee), რომელიც დაინიშნა მოანდერძის მიერ ანდერძში გაკეთებული მითითების მიხედვით.
მოცემული განმარტების (II) პუნქტში ვკითხულობთ, რომ დევისეე ნიშნავს პიროვნებას, რომელმაც ვერ იცოცხლა მოანდერძეზე მეტ ხანს. ასეთ შემთხვევაში, კანონი ადგენს შემდეგს: თუ ანდერძისმიერი მემკვიდრე (მოანდერძის ბებია, ბაბუა, ბებიის ან ბაბუის შთამომავალი ან გერი) ვერ იცოცხლებს მოანდერძეზე მეტ ხანს, მაშინ:
თუ საანდერძო განკარგულება არ არის გაკეთებული ჯგუფური საჩუქრის ფორმით და გარდაცვლილი ანდერძისმიერი მემკვიდრე ტოვებს ცოცხალ შთამომავლებს, substitute gift (სანაცვლო საჩუქარი) იქმნება ანდერძისმიერი მემკვიდრის ცოცხალი შთამომავლებისათვის. ისინი იღებენ წარმომადგენლობის უფლებით იმ ქონებას, რომლის მიღების უფლებაც ექნებოდა ანდერძისმიერ მემკვიდრეს, მოანდერძეზე მეტ ხანს რომ ეცოცხლა. მაშასადამე, ქვეკატეგორია დევისეეს-ს მიეკუთვნებიან ე.წ. მემკვიდრეები წარმომადგენლობის უფლებით.
ანდერძისმიერი მემკვიდრეობის წესით მოხმობილ მემკვიდრეთა შორის განსაკუთრებული ადგილი უჭირავს ე.წ. specific devisee (პრივილეგირებულ მემკვიდრე) -ს. მას აქვს უფლება ანდერძით სპეციფიკურად დატოვებულ ქონებაზე მოანდერძის სამკვიდროდან. გარდა ამისა, იგი იღებს სადაზღვევო თანხებს ხანძრისა და უბედური შემთხვევებისათვის, მამკვიდრებლის კუთვნილ თანხას, რომელიც მყიდველს უნდა მიეცა მისთვის, გარდაცვლილის ქონებას, რომელიც შეძენილ იქნა ქონების ჩამორთმევის გზით და სხვა.
არასრულწლოვანი მემკვიდრის არსებობისას შესაძლებელია ანდერძში მითითებული ტრანსფერის (transfer authorized by will) განხორციელება.
Transfer (სამეურვეო გარიგება - ტრანსფერი) - სამეურვეო ქონების (custodial property) განმსაზღვრელი გარიგებაა. სამეურვეო ქონება გადაეცემა მოანდერძის (testator) მიერ დანიშნულ მეურვეს (custodian): თუ მოანდერძემ ან ანდერძის დამდებმა დაასახელა სამეურვეო ქონების მიმღები მეურვე, მაშინ ტრანსფერი უნდა გაკეთდეს დასახელებული პირის სასარგებლოდ. მაგრამ, თუ ანდერძში მითითებულ მეურვეს არ შეუძლია დაკისრებული მოვალეობის შესრულება ან მოანდერძეს არ დაუსახელებია იგი, მაშინ მეურვე შეიძლება დაინიშნოს ანდერძის აღმსრულებლის მიერ. სამეურვეო ქონებას მართავს მეურვე მანამ, სანამ მემკვიდრეს არ შეუსრულდება 21 წელი. შემდეგ ქონება გადადის მისი კანონიერი მფლობელის (მემკვიდრის) ხელში.
მეურვეობის ინსტიტუტს ვხვდებით არასრულწლოვანი (minor) და არაქმედუნარიანი (incapacitated person) პირების ანდერძისმიერ მემკვიდრეებად დასახელების შემთხვევაშიც. ასეთ დროს ანდერძისმიერი მემკვიდრისათვის განკუთვნილი სამკვიდრო წილი გადაეცემა guardian (მეურვე)-ს, რომელიც ანდერძის ან სასამართლოს მიერ არის დანიშნული.
ანდერძისმიერ მემკვიდრეთა შორის სახელდება მემკვიდრის მემკვიდრეც (ე.წ. სათადარიგო მემკვიდრე). მონტანას კოდექსის 72-3-101-ე მუხლის მიხედვით:
პიროვნების გარდაცვალებისას მისი უძრავი (real property) და მოძრავი ქონება (personal property) გადადის იმ პირებზე, რომლებსაც გადაეცემათ ის უკანასკნელი ანდერძის მიხედვით, ან იმ პირებზე, რომლებიც მითითებულნი არიან, როგორც მათი შემცვლელები ისეთი შემთხვევებისათვის, როდესაც უფლების დაკარგვა, უარის თქმა ან სხვა გარემოებები ზეგავლენას ახდენენ ანდერძით დატოვებული სამკვიდროს განაწილებაზე.
მაშასადამე, შეიძლება ითქვას, რომ მონტანას კოდექსი ანდერძისმიერ მემკვიდრეთა ქვეკატეგორიაში აერთიანებს მემკვიდრეთა რამდენიმე ჯგუფს. ესენია: პრივილეგირებული მემკვიდრეები, სათადარიგო მემკვიდრეები და მემკვიდრეები წარმომადგენლობის უფლებით.
ბენეფიციართა კატეგორიის მეორე ჯგუფს წარმოადგენენ ე.წ. POD beneficiaries.
მამკვიდრებლის გარდაცვალებისას ისინი იღებენ მის ანგარიშზე არსებულ თანხას სპეციალური ფორმის ე.წ. აცცოუნტ ფორმ-ის (საანაბრე განკარგულება) საშუალებით.
არსებობს ხუთი სახის ანგარიში. ესენია: single-party account, single-party account with POD (pay on death) designation, multiple-party account with right of survivorship, multiple-party account with right of survivorship and POD (pay on death) designation da multiple-party account without right of survivorship. განვიხილოთ თითოეული ცალ-ცალკე:
1) Single-party account - ასეთ ანგარიშს ჰყავს ერთი მფლობელი, რომლის გარდაცვალების შემთხვევაში, საკუთრება (იგულისხმება ანგარიშზე არსებული თანხა) ხდება მისი სამკვიდროს ნაწილი.
2) Single-party account with POD designation - ასეთ ანგარიშს ჰყავს ერთი მფლობელი, ერთი ან ერთზე მეტი მემკვიდრე და მფლობელის გარდაცვალების შემთხვევაში, ანგარიშზე არსებული თანხა გადაეცემა ანგარიშის მემკვიდრეებს. შესაბამისად, იგი არ ხდება მფლობელის სამკვიდროს ნაწილი.
3) Multiple-party account with right of survivorship - ასეთ ანგარიშს ჰყავს რამდენიმე მფლობელი და ერთ-ერთი მფლობელის გარდაცვალების შემთხვევაში, საკუთრება (ანგარიშზე არსებული თანხა) გადაეცემა ცოცხლად დარჩენილ მფლობელებს.
4) Multiple-party account with right of survivorship and POD (pay on death) designation - ამ ანგარიშს ჰყავს რამდენიმე მფლობელი, ერთი ან ერთზე მეტი მემკვიდრე და უკანასკნელი ცოცხლად დარჩენილი მფლობელის გარდაცვალებისას, საკუთრება გადაეცემა ანგარიშის მემკვიდრეებს. შესაბამისად, იგი არ ხდება სამკვიდროს ნაწილი.
5) Multiple-party account without right of survivorship - ასეთ ანგარიშს ჰყავს რამდენიმე მფლობელი და ერთ-ერთი მფლობელის გარდაცვალების შემთხვევაში, გარდაცვლილის საკუთრება ხდება მისი სამკვიდროს ნაწილი.
განხილული მასალა საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ, რომ ანგარიშზე არსებული თანხა გადადის POD beneficiaries (ანგარიშის მემკვიდრეების) ხელში მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საანაბრე განკარგულებაში კეთდება სპეციალური მითითება ამასთან დაკავშირებით. დანარჩენ შემთხვევებში თანხა ხდება გარდაცვლილის სამკვიდროს ნაწილი და, შესაბამისად, ნაწილდება მამკვიდრებლის მემკვიდრეებს შორის საყოველთაოდ მიღებული წესების მიხედვით, ან გადაეცემა მის ცოცხლად დარჩენილ თანამფლობელებს.
ანგარიშის მემკვიდრეთა ჯგუფისაგან უნდა განვასხვავოთ ე.წ. TOD (transfer on death) beneficiaries (აქციის მემკვიდრეები)-ს ჯგუფი. ისინი მემკვიდრეობით იღებენ მამკვიდრებლის აქციებს, სპეციალური ფორმის ე.წ. საანაბრე განკარგულების (beneficiary form) საშუალებით. მონტანას კოდექსის 72-6-301-ე მუხლის თანახმად:
Beneficiary form - ნიშნავს აქციის რეგისტრაციას, რომელიც მიუთითებს აქციის ახლანდელ მფლობელს და ამ მფლობელის გადაწყვეტილებას იმ პირთან დაკავშირებით, რომელიც გახდება აქციის მფლობელი მისი გარდაცვალების შემთხვევაში.
თუმცა, აქციას შეიძლება ჰყავდეს ერთი (sole owner) ან რამდენიმე (multiple owners) მფლობელი. ასეთ შემთხვევაში, საანაბრე განკარგულების ფორმით რეგისტრირებულ აქციას ბენეფიციარები იღებენ, მხოლოდ მისი მფლობელის ან უკანასკნელი მფლობელის (თუ აქცია ეკუთვნის რამდენსამე პირს) გარდაცვალების შემთხვევაში. თუ აქციის მფლობელის ან უკანასკნელი მფლობელის გარდაცვალებისას არ იქნება ცოცხალი არც ერთი ბენეფიციარი, მაშინ იგი გახდება მამკვიდრებლის სამკვიდროს ნაწილი და საყოველთაოდ დადგენილი წესების მიხედვით განაწილდება მემკვიდრეებს შორის.
ბენეფიციართა კატეგორიის განხილვისას, გამოვყოფთ კიდევ ერთ ჯგუფს ე.წ. trust beneficiaries (ნდობითი გარიგებისმიერი მემკვიდრეები). მონტანას კოდექსის 72-1-103-ე მუხლის თანახმად:
„ნდობითი გარიგებისმიერი მემკვიდრე ნიშნავს პირს, რომელსაც აქვს აწმყო ან მომავალი წილი, შეძენილი ან პირობითი, აგრეთვე, იგი აღნიშნავს იმ წილის მფლობელს, რომელიც გადაცემულ იქნა სამართლებრივი გზით ან სხვა ტრანსფერის საშუალებით“.
საქველმოქმედო ნდობითი გარიგების (charitable trust) შემთხვევაში, trust beneficiary არის ნებისმიერი პირი, რომელსაც მინიჭებული აქვს ნდობითი გარიგების აღსრულების უფლება. აქვე, აღვნიშნავთ, რომ charitable trust არის ისეთი „ნდობითი გარიგება, რომელსაც სარგებლობა მოაქვს საზოგადოებისათვის, ხელს უწყობს განათლებას ან რელიგიას, ან რომელიც ეხმარება გაჭირვებულებს ან სხვა სასარგებლო საქმეს აკეთებს“ (პ. ქოლინი). შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ ნდობითი გარიგებისმიერი მემკვიდრე არის ისეთი პირი, რომლის სასარგებლოდაც წესდება ნდობითი გარიგება.
და ბოლოს, შეიძლება ითქვას, რომ ამერიკულ სამართალში „ბენეფიციართა“ კატეგორია იყოფა ოთხ ძირითად ქვეკატეგორიად. ესენია: „devisees“, „POD beneficiaries“, „TOD beneficiaries“, „trust beneficiaries“.
ლიტერატურა
Literature
Литература
ა. კობახიძე, სამოქალაქო სამართალი, ზოგადი ნაწილი, შპს გაზეთ „საქართველოს მაცნე“-ს სტამბა, თბილისი, 2001.
პ. ქოლინი - ინგლისურ-ქართული იურიდიული განმარტებითი ლექსიკონი, გამომცემლობა „იბერთედ-პრესი“, თბილისი, 2004.
Montana Code Annotated, Montana Code 2003 იხ. http://data.opi.state.mt.us/BILLS/2003/mca-toc/72.htm).
რეზიუმე
„ბენეფიციარი“, როგორც მემკვიდრეობის სამართლის სუბიექტი („მონტანას
კოდექსის“ მიხედვით)
ირინე გველესიანი
ამერიკულ სამართალში მემკვიდრეობის სამართლებრივ ურთიერთობათა სუბიექტად სახელდება „heir” (მემკვიდრე).გამოიყოფა მემკვიდრეთა ორი ძირითადი კატეგორია: „heirs of an intestate” (kanonismieri memkvidreebi) da „beneficiaries“ (ბენეფიციარები). ბენეფიციარები იღებენ ქონებას ე.წ. „სათავო დოკუმენტის“ საშუალებით. შესაბამისად, ბენეფიციართა კატეგორიას მიეკუთვნებიან: devisees (ანდერძისმიერი მემკვიდრეები), POD beneficiaries (მემკვიდრეები საანაბრე განკარგულების ძალით), TOD beneficiaries (მემკვიდრეები სააქციო განკარგულების ძალით), trust beneficiaries (ნდობითი გარიგებისმიერი მემკვიდრეები).
SUMMARY
„Beneficiary“ as the subject of the Law of Succession (According to “Montana Code”)
Irine Gvelesiani
The „heir“ is a subject of the law of succession. Montana Code differentiates two main categories of heirs: „heirs of an intestate“ and „beneficiaries“. Beneficiaries inherit the property by means of a special document (so-called „governing instrument“). Therefore, the category of „beneficiaries“ comprises the following subcategories: „devisees“, „POD beneficiaries“, „TOD beneficiaries“ and „trust beneficiaries“.
РЕЗЮМЕ
«Beneficiary», как cубъект наследственного права (по Кодексу Монтана)
Ирина Гвелесиани
В Американском праве субъектом наследственных отношении является „heir“ (наследник). Выделяются две основные категории наследников: „heirs of an intestate“ и „beneficiaries“. К „beneficiaries“ относятся те лица, которые наследуют имущество с помощью специального документа (т.н. „governing instrument“). Следовательно, категория „beneficiaries“ представлена следующими субкатегориями: „devisees“. „POD beneficiaries“, „TOD beneficiaries“, „trust beneficiaries“.
|
|
2.12 აღვკეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტის კონცეპტუალური საკითხები |
▲ზევით დაბრუნება |
ნათია კაჭარავა
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის დოქტორანტი
უკანასკნელ წლებში ქვეყანაში განხორციელებულმა სამართლებრივმა რეფორმებმა თავისი ასახვა ჰპოვა სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობაში. ამასთანავე, შეიძლება დაისვას ლოგიკური კითხვა, საპროცესო კოდექსში შეტანილი ცვლილების და ნოვაციების ფონზე მყარად დამკვიდრებულია თუ არა საპროცესო საქმიანობის სუბიექტთა უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვის გარანტიები, რაც უპირველეს ყოვლისა გულისხმობს იმას, რომ წინასწარი გამოძიება და საქმის სასამართლოში განხილვა უნდა წარმოებდეს საპროცესო კანონმდებლობის სრული დაცვით, ყოველმხრივ სრულად, ობიექტურად და განუხრელად შესრულდეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ამოცანები. ამასთანავე, როგორც სამართლიანადაა მითითებული იურიდიულ ლიტერატურაში ცვლილებები და ნოვაციები „უნდა შეესაბამებოდეს სისხლის სამართლის პროცესის ფუძემდებლურ პრინციპებს (სსსკ. მე-7, 21-ე მუხლები) და მისგან უნდა გამომდინარეობდეს“.
ჩვენ არ შევუდგებით იმის დეტალურ განხილვას უკანასკნელ წლებში საპროცესო კანონმდებლობაში შეტანილი ყველა ცვლილება და დამატება შეესაბამება თუ არა სისხლის სამართლის პროცესის პრინციპებს. მსურს, მხოლოდ ყურადღება გავამახვილო იმ ცვლილებებზე, რომელიც უკანასკნელ ხანს მოხდა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 284-ე მუხლში და ავხსნა რამდენად შეესაბამება ის სისხლის სამართლის პროცესის პრინციპებს.
ერთ-ერთი მნიშვნელოვან საგამოძიებო მოქმედაბას, როგორც ცნობილია, წარმოადგენს პირის, ბრალდებულის სახით სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა და ბარალდების წაყენება, რომელიც საქართველოს სსსკ. 281-ე 284-ე მუხლებითაა გათვალისწინებული.
მოქმედი საპროცესო კოდექსის ამოქმედებიდან დღემდე სისხხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 284-ე მუხლმა, რომელიც ბრალდების წაყენებას შეეხება მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა. უპირველეს ყოვლისა 29-ე მუხლიდან ამოღებული იქნა სისხლის სამართლებრივი დევნის შეჩერების ისეთი საფუძვლები, როგორიცააა თუ კი ბრალდებული დაიმალა, ან ცნობილი არ არის მისი ადგილსამყოფელი, ან თუ დაუდგენელია ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მისაცემი პირი, ამასთანავე საპროცესო კოდექსის პირველი ნაწილის თანახმად თუ პროკურორი, ან პროკურორის თანხმობით გამომძიებელი გამოიტანდა დადგენილებას პირის ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, პირს უნდა წაყენებოდა ბრალდება და დაკითხულიყო ბრალდებულის სახით. უკანასკნელ ხანს შეცვლილი ცვლილებებით ბრალდების წაყენების შემდეგ ბრალდებულის დაკითხვა სავალდებულოდ არ არის მიჩნეული, რადგანაც როგორც ეს სსსკ 283-ე მუხლის პირველ ნაწილშია მითითებული, „დაკავების შესახებ ოქმის შედგენიდან არა უგვიანეს 48 საათისა გამოტანილი უნდა იქნეს დადგენილება პირის ბრალდებულად პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, წაეყენოს ბრალდება და პროცესის მწარმოებელი ორგანოს (თანამდებობის პირის) გადაწყვეტილებით შესაძლებელია დაიკითხოს ბრალდებულის სახით“. ბუნებრივია ეს პროცესუალური წესი არ ვრცელდება იმ შემთხვევაზე, როდესაც პირი თავს არიდებს საგამოძიებო ორგანოში გამოცხადებას, ამასთანავე თუ კი პირი დაუდგენელია. ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მისაცემი პირი როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ წინასწარი გამოძიება არ ჩატარდება და წარმოებს ჩვეულებრისამებრ.
ცვლილებები განიცადა ასევე საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-5 ნაწილმაც, კერძოდ თუკი საპროცესო კოდექსის ამოქმედებისთანავე ბრალდების მხარე ბრალდებულისათვის აღმკვეთი ღონისძიების შეფარდბის მიზნით ვალდებული იყო სასამართლოსთვის წარედგინა სისხლის სამართლის ყველა მასალა ამჟამად აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადასაწყვეტად ბრალდების მხარეს უფლება აქვს სასამართლოს წარუდგინოს მხოლოდ საჭირო მასალა, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვქთ სასამართლოს წარედგინება არა საქმის ყველა მასალა, არამედ მხოლოდ საქმის ის მასალები, რომლებიც ასაბუთებენ აღკვეთი ღონისზიების შეფარდების საკითხს.
ამ უკანასკნელ ცვლილებებთან დაკავშირებით წარმოიშვა ლოგიკური შეკითხვა, თუ კი პროკურორი ბრალდებულისათვის აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადასაწყვეტად სასამართლოში წარადგენს მისთვის სასურველ საჭირო მასალებს, უარყოფითად ხომ არ აისახება ეს სასამართლოს მიერ აღკვეთი ღონისძიების გადაწყვეტის ობიექტურობაზე.
საპროცესო კანონმდებლობაში შესულ ხსენებულ ცვლილებებს უარყოფითად აფასებს ადვოკატი გ. ნიკოლაიშვილი და თვლის, რომ თუ კი პროკურორმა აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადასაწყვეტად, სასამართლოს არ წარედგინება სისხლის სამართლის ყველა მასალა, შესაბამისად სასამართლოს მსჯელობის საგანი ვერ გახდება საქმის ის მასალა (მტკიცებულებები) რომლებიც ბრალდებულის უდანაშაულობას და ნაკლებ ბრალეულობაზე, მისი პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ გარემოებებსა და აღკვეთი ღონისძიებების გამოყენების შესახებ ბრალდების მხარის მოთხოვნის უსაფუძვლობაზე მიუთითებდნენ. ამავე დროს ავტორი ფიქრობს, რომ ასეთ შემთხვევაში იგნორერებულია სისხლის სამართლის პროცესის ისეთი ფუძემდებლური პრინციპი როგორიცაა, შეჯიბრებითობა და თანასწორობა.
ერთი შეხედვით საფუძველმოკლებული არ არის აღნიშნული მოსაზრება, მაგრამ მაინც ვფიქრობთ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში შეტანილი ეს ცვლილებები საპროცესო კანონმდებლობიდან გამომდინარეობს, რადგანაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 140-ე მუხლის თანახმად მართალია პროკურორია უფლებამოსილი ბრალდებულისათვის აღკვეთი ღონისძიების შესაფარდებლად შუამდგომლობით მიმართოს სასამართლოს, მაგრამ ბრალდებულს შეეფარდოს თუ არა არკვეთი ღონისძიება და რა სახის - წყვეტს სასამართლო. კერძოდ იმავე მუხლის მე-8 ნაწილში მითითებულია, რომ მოსამართლეს უფლება აქვს (აღკვეთი ღონისძიების გადაწყვეტისას - ხაზგასმა ჩემია ნ.კ) გამოიძახოს და დაკითხო პირი რომლის ჩვენება (ცნობები) ასაბუთებს შუამდგომლობას. შუამდგომლობის დასაბუთებულობის შემოწმებისათვის საჭირო დოკუმენტები და ნივთიერი მტკიცებულებანი. ამასთან, მოსამართლე არ განიხილავს პირის ბრალეულობის საკითხს და არკვევს მხოლოდ იმას, დაცული იყო თუ არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი მოთხოვნები მტკიცებულებათა მოპოვებისა და საპროცესო დამაგრების დროს.
როგორც ვხედავთ მხოლოდ სასამართლოს პრეროგატივაში შედის აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტა და ამიტომაცაა, რომ შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპის სრული დაცვით ვალდებულია ერთნაირი გულმოდგინებით განიხილოს ყველა ის გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც ასაბუთებენ ან უარყოფენ აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საფუძვლიანობას და უსაფუძვლობას. ამის მყარი გარანტი ისიცაა, რომ აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების პროცესში მონაწილეობის უფლება აქვს ბრალდებულს, მის დამცველს რომლებსაც უფლება აქვთ მისცენ განმარტებები და ჩამოაყალიბონ თავიანთი საწინაარმდეგო მოსაზრებანი. კიდევ მეტი მოსამართლე რომელიც იხილავს აღკვეთი ღონისძიების საკითხს სრული უფლება აქვს პროკურორს მოსთხოვოს საქმის ის მასალებიც, რომელიც მან სასამართლოში არ წარადგინა, ამასთანავე პროცესში მონაწილე დაცვის მხარესაც აქვს უფლება გამოთქვას საწინააღმდეგო მოსაზრება და მტკიცებულებებიც კი წარუდგინოს სასამართლოს, მათთვის სასურველი აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების მიზნით.
სეპტიკოსების ვარაუდი, რომ პირისთვის აღკვეთი ღონისძიების საკითხის გადაწყვეტისას იგნორირებულია სისხლის სამართლის პროცესის ისეთი ფუძემდებლური პრინციპი როგორიცაა შეჯიბრებითობა და თანასწორობ, სინამდვილეს არ შეესაბამება, რადგანაც როგორც ზემოდ დავინახეთ აღკვეთი ღონისძიების საკითხის გადაწყვეტისას შეჯიბრებითობის პრინციპი შესაძლებლობას იძლევა გაიმიჯნოს ერთმანეთისგან სასამართლოსა და მხარეთა პროცესუალური ფუნქციები. მხარეებად გვევლინებიან: ერთის მხრივ ბრალდების მხარე რომელსაც წარმოადგენენ: სახელმწიფო მბრალდებელი (პროკურორი), დაზარალებული, სამოქალაქო მოსარჩელე და მათი წარმომადგენლები და მეორე მხრივ, დაცვის მხარე რომლებსაც წარმოადგენენ: დამცველი, ბრალდებული, განსასჯელი პირი რომლის მიმართაც გამოიყენება სამედიცინო ხასიათის იძულებითი ღონისძიება და მისი წარმომადგენელი.
„სასამართლო განხილვის სტადიაში შეჯიბრებითობა როგორც სწორად შენიშნავს პროფესორი რ. გოგშელიძე, - პირველ რიგში გულისხმობს, ბრალდებისა და დაცვის მხარის პოლემიკა (პაექრობა), რომლებიც თანაბარი უფლებით სარგებლობენ“.
ამდენად აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტისას სრულიად არის დაცული როგორც შეჯიბრებითობის, ასევე თანასწორობის პრინციპები.
ლიტერატურა
Literature
Литература
გ. ნიკოლაიშვილი. დღეს საქართველოში თემიდა გაბრაზებული ან გაბრაიზებული კი არ არის, ის უბრალოდ, გაუპატიურებულია, გაზეთი ასავალ-დასავალი 2007წ. 29 ოქტომბერი, 4 ნოემბერი №44 (686)
რ. გოგშელიძე. ზოგადი დებულებანი სასამართლოს განხილვის შესახებ, წიგნი სისხლის სამართლის პროცესი, ა. ფალიაშვილის რედაქციით, გამომც. მერიდიანი, თბილისი 2002, გვ. 417-418
რეზიუმე
აღვკეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტის კონცეპტუალური
საკითხები
ნათია კაჭარავა
მოსამართლე იხილავს რა პროკურორის შუამდგომლობას ბრალდებულისათვის აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების შესახებ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 140-ე მუხლის თანახმად ვალდებულია ერთნაირი გულმოდგინებით შეამოწმოს ორივე მხარის მიერ წარმოდგენილი ის მტკიცებულებები, რომელიც აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების დასაბუთებულობას შეეხება. პროკურორის მიერ წარდგენილი საჭირო მასალებთან ერთად სასამართლოს სრული უფლება აქვს მოითხოვოს დაცვის მიერ წარდგენილი სხვა მტკიცებულებები, რომელიც ბრალდებულის უფრო ნაკლებ აღკვეთ ღონისძიების შეფარდებას ასაბუთებს. აქედან გამომდინარე, აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების საკითხის ფუძემდებლური პრინციპი, როგორიცაა შეჯიბრებითობა და თანასწორობა, რომელიც მხოლოდ სასამართლო ფუნქციაში შედის სრულყოფილადაა დაცული. ამასთანავე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 283-ე მუხლში შესული ცვლილება იმის შესახებ, რომ ბრალდების წაყენების შემდეგ გამომძიებელს უფლება აქვს დაკითხოს ბრალდებული, სავსებით პასუხობს მართლმსაჯულების დაჩქარებას და გამარტივებას და იმ დადებით ტენდენციებს რომელიც უკანასკნელ წლებში შეიმჩნევა ქართულ საპროცესო კანონმდებლობაში.
SUMMARY
Conceptual questions about decision of a suppression measure.
Natia Kacharava
After discussing the public prosecutor's suppression measure of the accused, by criminal law code 140 paragraphs, the judge is obliged to check, the assertion which is represented by both sides about confirmation of suppression measure. With those important materials which are represented by the public prosecutor, the court has the right to order other materials, which approves opposite, a smaller measure suppression of the accused person. With all following, the main principle of a measure of suppression as competition and equality which enters into functions of court, it is completely protected.
Thus, changes in the paragraph of the code 283 criminal laws in which it is spoken, that after the prephenomenon of charge, the inspector has the right to ask the accused person, completely answers, on that to accelerate and simplify justice and on those positive tendencies which are remarkable in the Georgian legislation, last years.
РЕЗЮМЕ
Концептуальные вопросы решения вопроса соотношения меры пресечения
Натия Качарава
Судья, рассматривая ходотатайство прокурора о соотношении обвиняемому меры пресечения, в соответствии с 140-ой статьей процессуального кодекса уголовного права обьязан с одинаковым усердием проверить те доказательства обеих сторон, которые касаются обоснования избранной меры пресечения. Вместе с необходимыми материалами представленными прокурором, суд имеет полное право потребовать от защиты представление других доказательств, подтверждающих обоснованность назначения обвиняемому меньшей меры пресечения. Исходя из этого, такие основополагающие принципы вопроса избрания меры пресечения как соревновательность и равноправие, которые входят только в функцию суда, соблюдаются в совершенстве.
Вместе с тем, изменение внесенное в 283-ью статью процессуального кодекса уголовного права о том, что после предьявления обвинения следователь имеет право допросить обвиняемого, вполне отвечает ускорению и упрощению правосудия и тем положительным тенденциям, которые в последние годы наблюдаются в грузинском процессуальном законодательстве.
|
|
2.13 მოწმის სამართლებრივი მდგომარეობა და დაკითხვის წესი სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიებისას |
▲ზევით დაბრუნება |
თათია დოლიძე
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის მაგისტრანტი
სასამართლოს განაჩენი უნდა ემყარებოდეს უტყუარ მტკიცებულებათა ერთობლიობას. ამ მტკიცებულებათაგან კი წამყვანი ადგილი უკავია მოწმის ჩვენებას. მოწმის უტყუარი და ჭეშმარიტი ჩვენება არის ის ერთ-ერთი პირობა, რომელიც უზრუნველყოფს სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელებას და შესაბამისად სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობის მიზნების ჯეროვნად რეალიზებას.
საერთო წესის თანამხად, მოწმე ჩვენებას იძლევა წინასწარი გამოძიებისა და საქმის სასამართლოში განხილვის დროს.
დაკითხვა მიმდინარეობს სამართალწარმოების ენაზე და თუ მოწმემ არ იცის ქართული ენა იგი უზრუნველყოფილი იქნება თარჯიმნის მოსმახურებით. ანალოგიურად წყდება საკითხი ყრუ-მუნჯი მოწმის შემთხვევაშიც. ამ მხრივ აღსანიშნავია საფრანგეთის კანონმდებლობით განმტკიცებული დებულება, რომელიც საშუალებას აძლევს მოსამართლეს, კომუნიკაციების სხვადასხვა გზებით, უშუალოდ ჰქონდეს ურთიერთობა ყრუ-მუნჯ მოწმესთან ჩვენების მიცემის განმავლობაში.
დაკითხვის დაწყებამდე გამომძიებელი ადგენს მოწმის ვინაობას და მის პირად მონაცემებს. ამ კონტექსტში, აღნიშვნის ღირსია საფრანგეთისათვის დამახასიათებელი წესი კერძოდ, ამ ქვეყნის კანონმდებლობა განამტკიცებს ე.წ. „კვაზი-მისამართის პრინციპს.“ საფრანგეთში მოწმე უფლებამოსილია პოლიციის თანამშრომლისათვის ჩვენების მიცემისას არ მიუთითოს მისი საცხოვრებელი ადგილი და მის მაგივრად აღნიშნოს იმ კომისარიატის მისამართი, სადაც იძლევა ჩვენებას. თუმცა ისიც არ უნდა გამოგვრჩეს მხედველობიდან, რომ ეს ხდება წინასწარ გამოძიებამდე და სასამართლოში, პირის ანონიმურად ან შეცვლილი მონაცემებით დაკითხვა, დაუშვებელია.
საქართველოს კანონმდებლობა სავალდებულო წესით ითვალისიწნებს მოწმის დაკითხვის ოქმს, რომელიც შედგენილი უნდა იქნას საპროცესო კოდექსის ნორმებით დადგენილი წესით. ოქმს ხელს აწერს გამომძიებელი, მოწმე და დაკითხვაში მონაწილე ყველა პირი. ამ მხრივ რადიკალურად განხვავებული რეგულირება გვხვდება საერთო სამართლის ქვეყნების შემთხვევაში, სადაც არავითარი მნიშვნელობა არ ენიჭება ოქმს. ეს კი განპირობებულია იმით, რომ დაკითხვის ოქმი არ წარმოადგენს მტკიცებულებას. საერთო სამართლის ქვეყნებში დაკითხვის მწარმოებელი თანამდებობის პირიც მოწმის მსაგავსად იკითხება და ამით სამართალწარმოება გაცილებით უფრო უშუალო და ობიექტური ხდება. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 110-ე მუხლი „თ“ ქვეპუნქტის თანახმად კი, მტკიცებულების ერთ-ერთ სახე, სწორედ საგამოძიებო მოქმედების ოქმია.
დაკითხვა მიმდინარეობს კითხვა-პასუხისა და თავისუფალი თხრობის რეჟიმში. საპროცესო კანონმდებლობა პირდაპირ კრძალავს მისახვედრი კითხვების დასმას და განამტკიცებს დაკითხვის დროს შესაბამისი ტექნიკური საშუალების გამოყენების (ვიდეო/აუდიო და სხვა) შესაძლებლობას, რაც ასევე ფართოდ გავრცელებული აკრძალვაა როგორც კონტინენტური ევროპის, ისე საერთო სამართლის ქვეყნებში კანონმდებლობების შემთხვევებშიც.
სასამართლოში, ჩვენების მიცემის წინ, მოწმე დებს ფიცს იმის თაობაზე, რომ იტყვის მხოლოდ სიმართლეს. ეს ინსტიტუტი განმტკიცებულია როგორც საფრანგეთის, ისე აშშ-ისა და ინგლისის კანონმდებლობით. ფიცის ამერიკული ვარიანტი, თავის თავში ორგვარ დაფიცებას მოიაზრებს: საეროსა და რელიგიურს. საქართველოში ფიცს არ დებენ მხოლოდ არასრულწლოვნები. ამგავრი გამონაკლისიც ცნობილია ევროპის ცივილიზებული ქვეყნების კანონმდებლობებისთვის.
მოწმეთა დაკითხვა ხდება ცალ-ცალკე, სხვა მოწმეთა დაუსწრებლად. მხარის შუამდგომლობით გამოძახებულ მოწმეს ჯერ დაკითხავს ამ შუამდგომლობის აღმძვრელი მხარე, შემდეგ ამ მხარის წარმომადგენელი სხვა პირები, ბოლოს კი მოწინააღმდეგე მხარის წარმომადგენელები და სასამართლო. ამის შემდეგ მას კითხვებს უსვამს მომწვევი პირი. საერთო სამართლის ქვეყნებში მოქმედებს ე.წ. სამ ფაზიანი დაკითხვა, სადაც კითხვების დასმას იწყებს მოწმის მომწვევი მხარე და კითხვებს ბოლოს სვამს საპირისპირო მხარე. ხოლო რაც შეეხება საფრანგეთს, ამ შემთხვევაში დაკითვას იწყებს მოსამართლე, რომელიც საერთო სამართლის ქვეყნებისაგან განსხვავებით საკმაოდ აქტიურად არის ჩართული დაკითხვის პროცესში და ამ მხრივ უფრო ახლოს დგას ქართველ მოსამართლესთან. რამეთუ ფრანგულს სამართალწარმოებაში, მოსამართლე ხელმძღვანელობს სასამართლოზე მოწმის დაკითხვის პროცესს და საჭიროების შემთხვევაში თავად ეკითხება მოწმეს სისხლის სამართლის საქმისათვის მნიშვნელოვან ცალკეულ საკითხებს. სულ სხვა მდგომარეობაა ამ მხრივ დიდ ბრიტანეთში. ინგლისში მოწმის დაკითხვას ახდენენ ბრალდებისა და დაცვის ადვოკატები, ხოლო მოსამართლე შეკითხვებს სვამს მოწმის ჩვენებაში ბუნდოვანი საკითხების გარკვევის მიზნით. ამდენად, ინგლისური კანონმდებლობის მიხედვით, მოწმის დაკითვის დროს მოსამართლე საკმაოდ პასიურია და ამასაც აქვს თავისი ლოგიკური ახსნა: „მოსამართლე, რომელიც თავად დაკითხავს მოწმეებს, თავისი კვარცხლბეგიდან ჩამოქვეითდება, მის მზერას დაბინდავს კონფლიქტის მტვერი. შეუგნებლად იგი თავის თავს აკლებს დამშვიდებას და ობიექტური განხილვის საშუალებას.“ (ლორდი გრინი)
არანაკლებ საინტერესო და ღირსეული როლი აქვს მოსამართლეს ამერიკის შეერთებულ შტატებში. მას საკმაოდ ნეიტრალური და უშფოთველი პოზიცია უკავია და იგი ერევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუ:
ა) საჭიროა რაიმე ფაქტის დაზუსტება, დაკონკრეტება, გარკვევა;
ბ) ჯვარედინი დაკითხვა მხარის მიერ ბოროტად არის გამოყენებული და ზიანს აყენებს მოწმეს.
სასამართლო ახორციელებს მოწმის დაკითხვის მთლიანი პროცესის მიზანშეწონილ კონტროლს და ამ მიზნის მისაღწევად ახორციელებს შემდეგ ღონისძიებებს:
ა) უზრუნველყოფს, რომ თხრობისა და შეკითხვების დასმის პროცესი იყოს მაქსიმალურად მიმართული სისხლის სამართლის საქმეზე ჭეშმარიტების დასადგენად;
ბ) იღებს ზომებს იმისათვის, რომ არ დაუშვას დროის ფუჭი დაკარგვა;
გ) ცდილობს თავიდან აიცილოს მოწმის შეწუხება ან მისი დამცირება.
საერთო სამართლის ქვეყნებისათვის დამახასიათებელია მოწმის ჩვენების დაუშვებლად ცნობის ცალკეული საფუძველი, რომლის გამოც ამ ქვეყნებში მოწმე ჩვენების მიცემისას, არ ეხება მესამე პირის სიტყვებს (hearsay). ხმებზე დამყარებული მტკიცებულების აკრძალვა არც ქართული კანონმდებლობისათვის არის უცნობი. მართალია, ჩვენი ქვეყნის საპროცესო კოდექსში არ არის ზუსტად იდენტური ფორმულირება, მაგ-რამ ვფიქრობთ, რომ დაახლოებით იგივე მიზანს ემსახურება საპროცესო კოდექსის 117-ე მუხლი „მოწმის შეტყობინება მტკიცებულება ვერ იქნება თუ იგი მოწოდებული ფაქტის წყაროს ვერ მიუთითებს.“ სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მოწმის ჩვენება დაუშვებელია თუ პირი ვერ მიუთითებს იმას, თუ საიდან იცის ეს ინფორმაცია. მაგალითად თუ მოწმე „ა“ აღნიშნავს, რომ მას უთხრეს მომხდარი მკვლელობის შესახებ და არ აკონკრეტებს პირს, რომელმაც უთხრა ამ მკვლელობის შესახებ, მაშინ პირის ჩვნება ჩაითვლება საფუძველმოკლებულად და შესაბამისად დაუშვებლად, მაგრამ თუ „ა“ დააკონკრეტებს ამ სიტყვების ავტორს, მაშინ გამოძიება მოიძიებს მას და დაკითხავს, რითაც მეტნაკლებად შესაძლებელი გახდება „ა“-ს ჩვენების შემოწმება.
საქართველოს კანონმდებლობა ითვალისწინებს მოწმის მიერ წინასწარი გამოძიების დროს მიცემული ჩვენების საჯაროდ წაკითხვას იმ შემთხვევაში, თუ ვერ ხერხდება მოწმის სასამართლო სხდომაზე წარმოდგენა შემდეგი მიზეზების გამო:
ა) პირი გარდაიცვალა;
ბ) იმყოფება საქართველოს ფარგლებს გარეთ ან მისი ადგილსამყოფელი უცნობია;
გ) ამოწურულია მისი სასამართლოში წარმოდგენის ყველა შესაძლებლობა.
ანალოგიურ დებულებას ითვალისიწნებს ინგლისის კანონმდებლობა და მტკიცებულებად, მოწმის დაკითხვის ოქმის გამოყენების საფუძვლად მიიჩნევს მისი სასამართლო სხდომაზე გამოუცხადებლობის ობიექტურ საფუძვლებს, მათ შორის გარდაცვალებას, შეურაცხადობასა და სხვ.
ამდენად, მოწმის დაკითხვის პროცედურა პრინციპულად განსხვავებულია ზემოთ განხილულ ქვეყნებში, რაც სავსებით არ გამორიცხავს მთელი რიგი საკითხების ერთგვაროვნად გადაწყვეტას.
წინამდებარე კვლევის შეჯამების შედეგად გვსურს წარმოვადგინოთ ის რეკომენდაციები, რომელთა საკანონმდებლო გადაწყვეტა ხელს შეუწყობს მოწმის დაკითხვის ეფექტურ წარმართვასა და შეამცირებს სასამართლო შეცდომის რისკს, მოსამართლის მიერ მოწმის ჩვენების შინაგანი რწმენით შეფასებისას:
მოწმის მიერ ჩვენების მიცემის წინ ფიცის დადება, გარკვეულწილად ატარებს რიტუალურ ხასიათს და ამ პროცედურის მიზანს წარმაოდგენს მოწმეზე იმგვარი ფისქოლოგიური ზემოქმედება, რომ მისმა სინდისმა არ მისცეს მოწმეს ცრუ ჩვენების მიცემის შესაძლებლობა. სწორედ ამ გარემოების გათვალისიწნებით, ამერიკის შეერთებული შტატების კანონმდებლობა ითვალისიწნებს მოწმის ფიცის რამოდენიმე სახეს.
მოწმის ინდივიდის გათვალისიწნებით, ფიცის ფორმულირება საკმაოდ მისაღებად მიგვაჩნია. მოქმედი საპროცესო კოდექსის 479-ე მუხლის პირველი ნაწილით ჩამოყალიბებულია მოწმის ფიცი, რომელიც გულისხმობს სასამართლოს წინაშე პირის დაპირებას მხოლოდ სიმართლის თქმის შესახებ. ვფიქრობთ, რომ უფრო სწორი იქნება სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისიწნებულ იქნას ფიცის საერო და რელიგიური სახე, რადგან ღმერთის წინაშე დაფიცებამ, შესაძლებელია, მეტწილად განაპირობოს მოწმის მიერ ჭეშმარიტი ჩვენების მიცემა და შესაბამისად ფიცის დადების ფსიქოლოგიური მიზნების უზრუნველყოფა. რელიგიური ფიცის დიდი უპირატესობა იმაშიც მდგომარეობს, რომ როგორც წესი, ამ ტიპის ფიცის ტექსტი ძალზე უნივერსალურია და შეესაბამება აბსოლუტურად ყველა მორწმუნე ადამიანს განურჩევლად რელიგიური აღმსარებლობისა, რაც არანაკლებ გასათვალისიწნებელია გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველო გამოირჩევა რელიგიურ უმცირესობათა პლურალიზმით. თავის მხრივ არ უნდა დაგვავიწყდეს ათეისტი ან იმ მოწმეთა უფლებების პატივისცემა, რომელთაც არ სურთ ღმერთის დაფიცება ჩვენების მიცემამდე. სწორედ ამიტომ, საპროცესო კანონმდებლობა უნდა ითვალისწნებდეს საერო ფიცსაც, რომლის შინაარსი განსხვავებით რელიგიური ფიცისაგან, არ იქნება დაკავშორებული ღმერთთან და ასახავს მხოლოდ სიმართლის თქმის მტკიცებას;
2. მოწმის უტყუარი ჩვენების მიღების მიზნით, თავიდან უნდა ავიცილოთ ნებისმიერი ტიპის ზემოქმედება მოწმეზე. ზემოქმედება შეიძლება გამოიხატებოდეს არა მხოლოდ მოწმეზე პირდაპირი ზეწოლის (მოტყუების, იძულების, დაშინების, შანტაჟის) ფორმით, არამედ მასზე ზემოქმედებით მისახვედრი კითხვების დასმის გზით. ეს საკითხი საკმაოდ კარგად არის განმარტებული დიდი ბრიტანეთის კანონმდებლობით და კარგი იქნება საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობამაც უფრო კონკრეტიზირებული იყოს ხსენებულ საკითხთან დაკავშირებით. უმჯობესი იქნება მისახვედრი კითხვების საკანონმდებლო განმარტებაში აღინიშნოს არა მხოლოდ პირდაპირ ან არაპირდაპირ შესაძლო პასუხზე მითითება, არამედ იმგვარი კითხვაც, რომელიც თავის თავში მოიცავს იმ ფაქტს, რომელიც მოწმის მიერ არ ყოფილა ხაზგასმული. მაგალითად პირმა, რომელმაც დაკითხვას აწარმოებს არ უნდა ჰკითხოს მოწმეს, როდის გაიტაცა განსასჯელმა მისი მეგობრის მანქანა მანამ, სანამ არ კითხავს საერთოდ გაიტაცა თუ არა განსასნჯელმა ავტომანქანა.
3. როგორც დავინახეთ, მოწმის მიერ ჩვენების მიცემა ნებაყოფლობითია ინგლისსა და ამერიკაში, ხოლო საფრანგეთში მოწმე ვალებულია მისცეს ჩვენება მხოლოდ სასამართლოს (მოსამართლის) წინაშე. ვფიქრობთ, რომ ამ მხრივ საქართველოც საფრანგეთის ტრადიციას უნდა დაეყრდნოს და მოწმე ვალდებული უნდა იყოს მისცეს ჩვენება მხოლოდ სასამართლოში. ამით პირდაპირ იქნება რეალიზებული ჩვენების ნებაყოფლობითობის პრინციპი და ხაზი გაესმება იმ პასუხისმგებლობას, რომელიც მოწმეს წარმოეშვება არა წინასწარი გამოძიების დროს, არამედ სასამართლოში კანონით დადგენილი წესით, ფიცის დადების შემდეგ.
როდესაც ვსაუბრობთ მოწმის ვალდებულებაზე მისცეს ჩვენება, შესაძლებელია არსებობდეს ისეთი აზრიც, რომ მოწმე სრულიად უნდა გათავისუფლდეს ჩვენების მიცემის ვალდებულებისაგან, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში საკითხის ამგვარი ლიბერალიზაცია ძალზე გაართულებს სისხლის სამართლის საქმეთა წარმოებას. საქართველოც, ისევე როგორც ყველა სხვა პოსტ-საბჭოთა ქვეყანა, საზოგადოების არცთუ ისე მაღალი მართლშეგნებით გამოირჩევა, რაც გამოიხატება იმაშიც, რომ ადამიანებს არა აქვთ გაცნობიერებული ჩვენების მიცემის როლი, დანაშაულის გახსნასა და თავიდან აცილებაში და ამ უკანასკნელი მიზნების განხორციელება საზოგადოების ნორმალური განვითარებისათვის. ამას თან ერთვის პოსტ-საბჭოთა საზოგადოების უნდობლობა სამართალდამცავი ორგანოების მიმართ, რასაც საბოლოოდ მივყავართ იმ აზრამდე, რომ ჩვენების მიცემა ჩვენს ქვეყანაში არ შეიძლება იყოს მხოლოდ პირის უფლება. საქმე იმაშია, რომ უფრო ხშირ შემთხვევაში ადამიანები მხოლოდ იმიტომ აძლევენ ჩვენებას, რომ ეს არის ვალდებულება კანონის წინაშე. მას შემდეგ, რაც მოხდება ხსენებული ვალებულების უფლებად ტრანსფორმირება, ვფიქრობთ, რომ ძნელი გახდება მოწმისაგან ჩვენების მიღება და ხელი შეეშლება ეფექტური და მოქნილი მართლმსაჯულების განორციელებას.
4. ძალზე მნიშვნელოვანია მოსამართლის როლი მოწმის დაკითხვის პროცესში. მოქმედი კანონმდებლობით მოსამართლე ხელმძღვანელობს მოწმის დაკითხვის პროცესს და თავადაც უსვამს მოწმეს კითხვებს. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ მოქმედი კანონმდებლობის პირობებში, ქართველ მოსამართლეს, სწორედაც რომ „დაბინდული აქვს თვალები კონფლიქტის მტვერით.“ ამიტომაც, ჯობია მოსამართლე კითხვებს სვამდეს მხოლოდ ცალკეულ შემთხვევებში, დასაზუსტებელი საკითხების გარკვევის მიზნით. ხოლო უშუალოდ დაკითხვას კი უნდა აწარმობდნენ მხარეები, რადგან საერთო სამარ-თლის ქვეყნებისათვის დამახასიათებელი „უშფოთველი მოსამართლე“ პირდაპირ უწყობს ხელს შეჯიბრებითობის პრინციპის რეალიზებას. ამ შემთხვევაში, მოსამართლე გამოდის როგორც ერთგვარი არბიტრი, რომელიც შესაბამის პირობებს უქმნის მხარეებს მტკიცებულებათა ყოველმხრივი და ობიექტური გამოკვლევისთვის, თავად კი პასიურ მდგომარეობაში, ნეიტრალური პირის თვალით, აკვირდება ამ პროცესს, რის შედეგადაც იყალიბებს შინაგან რწმენას, რომელიც შემდგომ უკვე ასახვას ჰპოვებს მის მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში;
5. სასურველია საქართველოს კანონმდებლობაც დაეყრდნოს საერთო სამართლის ქვეყნების პრაქტიკას და უფრო დიდი მნიშვნელობა მიანიჭოს ალიბის მოწმეებს. ვფიქრობთ, საპროცესო კანონმდებლობა ცალკე რეგულირებას უნდა ითვალისიწნებდეს ალიბის მოწმეებთან დაკავშირებით, რაც უზრუნველყოფს სისხლის სამართლის საქმეთა უფრო ობიექტურ გამოძიებასა და შეამცირებს სასამართლო შეცდომების დაშვების შესაძლებლობას;
6. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არაფერს ამბობს იმის თაობაზე თუ რა მოყვება მოწმის მიერ ჩვენების მიცემას, ანუ რამდენად უნდა ჰქონდეს მოწმეს უფლება დარჩეს სასამართლო სხდომის დარბაზში და დაესწროს საქმის განხილვას. ვფიქრობთ, რომ ეს საკითხი უფრო დეტალურ რეგულირებას მოითხოვს. საერთო წესის თანახმად სასამართლოში ჩვენების მიცემის შემდეგ მოწმის დასწრება სასამართლო განხილვაზე არ უნდა წარმოადგენდეს პრობლემას, რადგან ამ შემთხვე-ვაში მას ჩვენება უკვე მიცემული აქვს და საქმის განხილვისათვის თვალყურის დევნება ვერ მოახდენს ზეგავლენას მისი ჩვენების შინაარსზე. თუმცაღა, ჩვენი აზრით აღნიშნული უფლება შესაძლებელია შეიზღუდოს იმ შემთხვევაში თუ მოწმე არღვევს სასამართლო განაწესს ან მოსამართლე, სხვადასხვა ობიექტური მიზეზების გამო, დაუშვებლად მიიჩნევს მის დასწრებას.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Code of Criminal procedure. (France);
Criminal Justice Act 2003;
Criminal Evidence Act 1997;
Federal Rules of Criminal Procedure, 2004;
Federal Rules of Evidence, 2004;
J Cedras ,,Criminal justice in the USA”, 1990;
J Spencer, ,,Child witness, video-technology and the law of evidence”, Criminal law review, 1987;
საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, თბილისი, 2007;
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, თბილისი, 2007.
რეზიუმე
მოწმის სამართლებრივი მდგომარეობა და დაკითხვის წესი სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიებისას
თათია დოლიძე,
ნაშრომში განხილულია მოწმის სტატუსი, საქართველოს კანონმდებლობისა და სხვა ქვეყნების კანონმდებლობის მხიედვით და წარმოდგენილია ცალკეული რეკომენდაციები მოწმის დაკითხვის პროცედურასთან დაკავშირებით.
SUMMARY
legal status of witness and the procedure of examination
Tatia Dolidze
In the work there is discussed the status of the witness according to legislation of Georgian and other countries. There is also presented separate advices and recommendations about the interrogation procedure of witness
РЕЗЮМЕ
Правовой статус свидетеля и процедуры экспертизы
Татия Долидзе
В работе обсужден статус свидетеля согласно законодательству грузинских и других стран. Там также представлен отдельные советы и рекомендации о процедуре допроса свидетеля.
|
|
2.14 საგადასახადო დაგეგმვა |
▲ზევით დაბრუნება |
თამარ ბერიძე, ტექნიკის მეცნიერებათა დოქტორი
ბელა გოდერძიშვილი, სტუ-ს დოქტორანტი
გიორგი ქარცივაძე, სტუ-ს დოქტორანტი
გადასახადების გადამხდელს გააჩნია უფლება მიიღოს ზომები, რომლებიც მიმართულია თავისი საგადასახადო ვალდებულებების კანონიერი შემცირებისაკენ. აღნიშნული ეფუძნება ყველა სუბიექტის უფლებას - დაიცვას თავისი კანონიერი უფლებები (პირველ რიგში, საკუთრების უფლება) ნებისმიერი მეთოდებით, რომლებიც კანონით არ არის აკრძალული.
რამდენადაც გადასახადი - ეს არის გადამხდელის საკუთრების გარკვეული ნაწილი, რომელსაც კანონიერი გზით იღებს სახელმწიფო, ბუნებრივია, რომ გადასახადის გადამხდელი უფლებამოსილია, იმგვარად დაგეგმოს თავისი საქმიანობა, რომელიც საშუალებას მისცემს მას შეამციროს გადასახადის ამოღებისას მიყენებული „ზარალი“ და ამ მიზნით გამოიყენოს კანონით დაშვებული ყველა მეთოდი. საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობა ითვალისწინებს იმას, რომ გადასახადის გადამხდელს უფლება აქვს გამოიყენოს კანონმდებლობით დადგენილი საგადასახადო შეღავათები, გამოიყენოს გადასახადის გაანგარიშების არსებული შესაძლებლობები დასაბეგრი შემოსავლის კანონიერი შემცირების მიზნით (მაგ. ამორტიზაციის დაჩქარებული ნორმა, ძირითადი საშუალებების შეძენის ღირებულების სრულად ასახვა ხარჯებში და ა.შ.).
გადასახადის გადახდისგან თავის შეკავება - საგადასახადო ვალდებულებების შემცირების არალეგალური გზაა, რომელსაც საფუძვლად უდევს კანონით დასჯადი, გამიზნული მეთოდების გამოყენება შემოსავლების და ქონების აღრიცხვის დასაფარად საგადასახადო ორგანოებისაგან, ასევე ბუღალტრული და საგადასახადო აღრიცხვის დამახინჯება და შეგნებულად არასწორად წარმოდგენა, არასწორი საგადასახადო დეკლარირება.
საგადასახადო დაგეგმვა მდგომარეობს სხვადასხვა საკანონმდებლო სქემების შემუშავებაში და ის საწარმოს ერთიანი სტრატეგიული საფინანსო-სამეურნეო გეგმის შემადგენელი ნაწილია. საგადასახადო დაგეგმვა არსებული საკანონმდებლო გარემოს პირობებში, საგადასახადო თვალსაზრისით „ოპტიმალური“ გადაწყვეტილებების მიღებას გულისხმობს.
საწარმომ ისე უნდა დაგეგმოს საქმიანობისა და აქტივების განთავსების სფერო, რომ უზრუნველყოფილი იქნას საგადასახადო ვალდებულებების ყველაზე დაბალი დონე.
საგადასახადო დაგეგმვის აუცილებლობა და მისი მასშტაბი უშუალოდ არის დამოკიდებული ქვეყანაში არსებულ საგადასახადო წნეხზე. ლიბერალური საგადასახადო კანონმდებლობის პირობებში საგადასახადო დაგეგმვის მასშტაბები შედარებით მოკრძალებულია.
თუ მაკროდონეზე „საგადასახადო ტვირთი“ არის ქვეყნის მასშტაბით ამოღებული გადასახადების ხვედრითი წილი მ.შ.პ.-ში, მიკროდენეზე აღნიშნული განისაზღვრება შემდეგი ფორმულით:
ს/ტ=დ.გ./რ.მ.*100%25,
სადაც: ს.ტ. (საგადასახადო ტვირთია);
დ.გ. (დარიცხული გადასახადები საანგარიშო პერიოდში);
რ.მ. (რეალიზიის მოცულობა საანგარიშო პერიოდში).
სხვადასხვა „საგადასახადო ტვირთის“ პირობებში გასატარებელი დაგეგმვის ღონისძიებები შესაძლებელია წარმოდგენილი იქნას ცხრილის სახით:
საგადასახადო ტვირთი |
საგადასახადო დაგეგმვის დონე
|
საგადასახადო დაგეგმვის აუცილებლობა |
10 - 15 %25 |
ბუღალტრული აღრიცხვის ზუსტი წარმოება, საგადასახადო შეღავათების გამოყენება;
|
მინიმალური, |
20 - 40 %25 |
საგადასახადო დაგეგმვა ხდება საერთო საფინანსო მართვისა და კონტროლის სისტემის განუყოფელი ნაწილი.
საჭიროა სპეციალურად მომზადებული პერსონალის არსებობა, რომელიც
|
აუცილებელი, |
45 - 60%25
|
|
სიცოცხლისათვის
|
60%25 და მეტი
|
საქმიანობის სფეროს ან საგადასახადო იურისდიქციის შეცვლა |
კომენტარის |
მიმდინარე შიდა საგადასახადო კონტროლი
ღონისძიებები:
საკანონმდებლო-ნორმატიული ბაზის ყოველდღიური მონიტორინგი.
ორგანიზაციის საგადასახადო ვალდებულებათა პროგნოზის შედგენა
საგადასახადო ვალდებულებათა შესრულებაზე კონტროლი
ორგანიზაციის მუშაობის საშუალო სტატისტიკური მაჩვენებლებიდან სწრაფი გადახრების მიზეზების გამოკვლევა
ინსტრუმენტები
საკანონმდებლო ბაზა;
საგადასახადო კანონმდებლობასთან დაკავშირებული ოფიციალური განმარტებები და წერილები;
სპეციალური ლიტერატურა
აუდიტორის (იურისტის) ახსნა-განმარტება
მიმდინარე საგადასახადო დაგეგმვა
ღონისძიებები:
ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზისა და სპეციალისტთა კომენტარების განხილვა;
ორგანიზაციის საგადასახადო ვალდებულებათა პროგნოზირება;
ორგანიზაციის საგადასახადო ვალდებულებების შესრულებისა და ფინანსური რესურსების ცვალებადობის ურთიერთდამოკიდებულების გრაფიკის შედგენა;
ორგანიზაციის საქმიანობის საშუალო სტატისტიკური მაჩვენებლიდან მკვეთრი გადახრის მიზეზების გამოკვლევა და განხორციელებული პროექტების საგადასახადო შედეგები.
ინსტრუმენტები:
ექსპერტიზის სამართლებრივი სისტემები, მონაცემთა ბაზა საგადასახადო თემატიკით;
მოთხოვნების ფორმირება საგადასახადო ადმინისტრაციისადმი;
სპეციალიზირებული ლიტერატურა;
საერთო სამოქალაქო სასამართლო პრაქტიკა;
სპეციალიზირებული საკონსულტაციო კომპანიების განმარტებები.
სტრატეგიული საგადასახადო დაგეგმვა
(ვარიაციული-შედარებითი ანალიზი)
ღონისძიებები:
სასამართლო პრაქტიკის, სამართლებრივ-ნორმატიული ბაზის განხილვა და მათი ცვლილებები დაგეგმილ პერიოდში;
ორგანიზაციის საგადასახადო ვალდებულებათა პროგნოზის შედგენა. მათ შორის, ფორსმაჟორული სიტუაციის შემთხვევებში;
ორგანიზაციის საგადასახადო, საფინანსო და კომერციულ ვალდებულებათა შესრულების გრაფიკის შედგენა;
საგადასახადო კუთხით ე.წ. „სუსტი წერტილების“ წერილობითი დასაბუთება;
ორგანიზაციის საანგარიშო მაჩვენებლებიდან სწრაფი გადახრების შესაძლო მიზეზების სხვადასხვა ვარიანტები. გამოყენებული საშუალებების ეფექტურობის პროგნოზი, სხვადასხვა სამოქმედო პროგრამების შეფასება.
ინსტრუმენტები:
სამართლებრივ ექსპერტული სისტემები, საგადასახადო თემატიკის მონაცემთა ბაზა;
საგადასახადო ადმინისტრაციისადმი მოთხოვნების ფორმირება;
სპეციალიზირებული ლიტერატურა;
საერთო სამოქალაქო პრაქტიკა;
სპეციალიზირებული საკონსულტაციო კომპანიების ახსანა-განმარტებები.
საგადასახადო დაგეგმვა, როგორც აღინიშნა ფინანსური დაგეგმვის პროცესის ერთ-ერთი მთავარი შემადგენელი ნაწილია. ამ პროცესის ძირითადი ამოცანაა პირდაპირი და არაპირდაპირი გადასახადების თანხების წინასწარი გაანგარიშება.
საგადასახადო ოპტიმიზაცია - არის არსებული კანონმდებლობის პირობებში, საქმიანობის იმგვარად დაგეგმვა, რომ მიღწეული იქნას ორგანიზაციის მინიმალური საგადასახადო ვალდებულებები.
საგადასახადო ოპტიმიზაციის მიზანია, მაქსიმალურად სამართლიანად შემციროს გადასახადები. ამ შემთხვევაში მას ხშირად უწოდებენ საგადასახადო მინიმიზაციას.
საგადასახადო დაგეგმვა საკმაოდ რთულად ემყარებოდა სრულ ფორმალურ აღწერას, იმის გამო, რომ ყოველი ორგანიზაციის საგადასახადო მუშაობის სქემა ბევრ საკითხში უნიკალურია და პრაქტიკული რჩევები შეიძლება გაიცეს ისევე, როგორც ექიმის დიაგნოზი, მხოლოდ კონკრეტულ შემთხვევაში წინასწარი ექსპერტიზის შემდეგ.
საგადასახადო დაგეგმვა სხვადასხვა სპეციალობის თანამშრომელთა ერთობლივი მუშაობის შედეგია. როგორია მასში თითოეული მონაწილის როლი?
მენეჯერი - იძლევა გარიგების ფაქტიური პირობებისა და შედეგების შესახებ ინფორმაციას, რომლის მიღებაც დაგეგმილია გარიგების დასრულების შემდეგ;
ბუღალტერი - აღრიცხავს გარიგებასთან დაკავშირებული სამეურნეო ოპერაციებს, იყენებს არსებულ საგადასახადო კანონმდებლობას, ბუღალტრული და ფინანსური აღრიცხვის ნორმებსა და წესებს. ახდენს დეკლარირებასა და ბიუჯტთან ანგარიშგებას.
იურისტი - ახდენს საქმიანობის სამართლებრივ ანალიზს. ეხმარება ბუღალტერს საგადასახადო კანონმდებლობის სწორად გაგებასა და გამოყენებაში.
საგადასახადო დაგეგმვა რამოდენიმე ეტაპისაგან შედგება:
საქმიანობის (რეგისტრაციის) ადგილის შერჩევა - საგადასახადო იურისდიქციის შერჩევისას არ უნდა გამახვილდეს ყურადღება მხოლოდ საგადასახადო განაკვეთებზე. ხშირ შემთხვევებში 10-15%25 საგადასახადო განაკვეთების პირობებში კანონმდებლობა ადგენს საკმაოდ ფართო დასაბეგრ ბაზას, რასაც იგივე მაღალ საგადასახადო დაბეგვრამდე მივყავართ. საგადასახადო დაგეგმვა არ გამოიყენება ისეთი გადასახადების მიმართ, რომელიც დგინდება დასაბეგრი რაოდენობიდან გამომდინარე (მაგ. აქციზის გადასახადი);
სამართლებრივ-ორგანიზაციული ფორმის შერჩევა - საქართველოს კანონმდებლობიდან გამომდინარე მეწარმე ფიზიკურ პირთა შემოსავლები და საწარმოთა შემოსავლები განსხვავებული განაკვეთებით იბეგრება. განსხვავებებია ასევე აღრიცხვის წესებშიც და საგადასახადო პასუხისმგებლობაც არაერთგვაროვანია;
საქმიანობის მიმართულების განსაზღვრა - შესაძლებელია კანონმდებლობა ითვალისწინებდეს საგადასახადო შეღავათებს ცალკეული სფეროს საქმიანობაზე. (მაგ. საქართველოში ასეთია სასოფლო-სამეურნეო სფერო);
საწარმოს განვითარების სტრატეგიის განსაზღვრა - საგადასახადო კანონმდებლობა შესაძლებელია ითვალისწინებდეს საგადასახადო შეღავათებს თანამშრომელთა რაოდენობის, ბრუნვის მოცულობის ან სხვა მაჩვენებლების მიხედვით. აღნიშნულ შემთხვევაში შესაძლებელია მიზანშეწონილად ჩაითვალოს სხვადასხვა ქალაქში არა ფილიალების შექმნა, რომლებიც არ მოქმედებენ დამოუკიდებლად და წარმოადგენენ ძირითადი საწარმოს სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს, არამედ შვილობილი კომპანიების დაფუძნება, რომლებიც დამოუკიდებელ სუბიექტებად ითვლებიან;
სააღრიცხვო პოლიტიკის შერჩევა - ცალკეულ შემთხვევებში საგადასახადო კანონმდებლობა ითვალისწინებს დასაბეგრი თანხის გაანგარისებისას განსხვავებული მიდგომების შესაძლებლობას, რომელიც შესაძლებელია მისაღები აღმოჩნდეს კონკრეტული საწარმოსათვის კონკრეტულ სიტუაციაში;
პარტნიორების შერჩევა - მაგალითად თუ საწარმო სარგებლობს არარეზიდენტის მომსახურებით, უმჯობესია კონტრაქტი გააფორმოს იმ ქვეყნის რეზიდენტთან, რომელთანაც მის ქვეყანას გაფორმებული აქვს შეთანხმება ორმაგი დაბეგვრის თავიდან აცილების შესახებ;
საგადასახადო შეღავათები - საგადასახადო შეღავათები მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია ცალკეული სფეროს ბიზნესის სტიმულირებისათვის. როგორც წესი საგადასახადო შეღავათები დადგენილია ცალსახად, ორაზროვნების გარეშე, მაგრამ როგორც პრაქტიკა ცხადყოფს, ცალკეულ შემთხვევებში შესაძლებელია შეღავათი უშუალოდ არ ეხებოდეს საწარმოს, მაგრამ ცალკეული წმინდა ფორმალური, დოკუმენტალური ცვლილებებისა და საწარმოს საქმიანობის ინტერპრეტაციის შეცვლის გზით შეღავათების სიაში მოხვედრა.
ამრიგად, საგადასახადო დაგეგმვა საწარმოს სტრატეგიული გეგმის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია. საგადასახადო დაგეგმვა განსაკუთრებით აქტუალურია მაღალი საგადასახადო წნეხის პირობებში. საგადასახადო დაგეგმვა ასევე მოიცავს საგადასახადო ოპტიმიზაციას, რომელიც გულისხმობს არსებული საგადასახადო კანონმდებლობის იმგვარად გამოყენებას, რომ მიღწეული იქნას საგადასახადო ვალდებულებების მინიმიზაცია კანონმდებლობის სრული დაცვით. საგადასახადო დაგეგმვა იწყება საწარმოს რეგისტრაციამდე, საქმიანობის დაწყებამდე და ადგილი აქვს საწარმოს ყოველდღიურ საქმიანობაში. სწორი საგადასახადო დაგეგმვა უზრუნველყოფს საწარმოს რესურსების ეფექტიან გამოყენებას, სწრაფ განვითარებას, მაღალ კონკურენტუნარიანობასა და რენტაბელობას.
ლიტერატურა
Literature
Литература
ხმალაძე ვ. შავიშვილი ი. ხატიაშვილი დ. - საქართველოს საგადასახადო კოდექსის კომენტარები, ბაფ-ი, 2006;
როგავა ზ. - საგადასახადო სამართლის საფუძვლები. - თბილისი, 2000
მაღლაკელიძე თ. - გადასახადები და მიკროეკონომიკური რეგულირება. - თბილისი, „სიახლე“, 1999;
მესხია ი., ნიკოლაიშვილი ო - გადასახადები და მოსაკრებლები. - თბილისი, 2002.
რეზიუმე
საგადასახადო დაგეგმვა
თამარ ბერიძე, ბელა გოდერძიშვილი, გიორგი ქარცივაძე
საგადასახადო დაგეგმვის აუცილებლობა თავიდანვე განსაზღვრულია თანამედროვე საგადასახადო კანონმდებლობით, რომელიც მოიცავს სხვადასხვა საგადასახადო ნიუანსებს და მათი ეფექტური გამოყენება შესაძლებელია მიმართული იყოს გადამხდელისათვის სასარგებლოდ.
საგადასახადო დაგეგმვა უნდა ეფუძნებოდეს არა მარტო მოქმედ საგადასახადო კანონებსა და ინსტრუქციებს, არამედ საგადასახადო ორგანოების პოზიციებს სხვადასხვა პრინციპულ საკითხებთან დაკავშირებით, ასევე საგადასახადო კანონმდებლობის პროექტებს, მოსალოდნელ საგადასახადო რეფორმებს, საგადასახადო პოლიტიკის პერსპექტიულ მიმართულებებს, რომელიც მომავალში გატარებული იქნება სახელმწიფოს მხრიდან.
SUMMARY
Tax planning
Tamar Beridze, Bela Goderdzishvili, Giorgi Kartsivadze
Necessity of fax planning is defined by Modern taxation law, comprising various niuances. Their effective implementation may be directed to tax payers' benefit.
Tax planning should be based not only on active tax regulations and instructions, but on the positions of taxation bodies on various basic issues. The taxation low projects expacting taxation reforms, prospective trends in tax policy pursued by the government in the future.
РЕЗЮМЕ
Налоговое планирование
Тамар Беридзе, Бела Годердзишвили, Гиорги Карцивадзе
Необходимость налогового планирования изначально определена современным налоговым законодательством, изначально предусматривающее различные налоговые режимы, в зависимости от статуса налогоплательщика, направлений и результатов его финансово-хозяйственной деятельности, места регистрации и организационной структуры организации налогоплательщика.
Поэтому налоговое планирование должно основываться не только на изучении текстов действующих налоговых законов и инструкций, но и на общей принципиальной позиции, занимаемой налоговыми органами по тем или иным вопросам, проектах налоговых законов, направлениях и содержании готовящихся налоговых реформ, а также на анализе направлений налоговой политики, проводимой правительством.
|
|
2.15 „რა არის საქმიანი წინადადება? როგორ დავაფინანსოთ იგი? |
▲ზევით დაბრუნება |
Eka Rusieshvili
„What is the Proposal? How it funds?“
Master of Languages and Translation
A proposal is a written request for support to a foundation, corporation, business, governmental or intergovernmental body, or individual. For the purposes of this book, a proposal is a carefully and well-written document, no longer than 10 to 15 pages, designed to persuade the funding source to give money for a project. A project addresses a topic or need, such as a need in a community or a need for policy reform. It serves the following functions:
Funding sources don't give money without a good reason. Therefore, the applicant must make a good case for why the project needs to be done. The proposal should carefully describe the problem that the project will address, demonstrate what work has been done on the topic in that geographic area in the other parts of the world.
Since the problem has been thoroughly investigated prior to the submission of the proposal, the applicant should also be knowledge about the range of solutions that have been tried in the community and elsewhere. The proposal should describe the potential solution which the project will attempt to implement and why the solution is likely to work.
A proposal is a step-by-step plan of action describing what, exactly, the applicant plans to do during every stage of the project period. The plan that the applicant creates will be followed exactly as written unless the applicant and the funding source agree otherwise.
A proposal should be a well-planned request for funds or technical assistance, equipment, books, etc. The applicant should never plead for funds in a panicked rush before the anticipated start of a project. Such proposals are unprofessional and unlikely to receive sympathy.
A proposal is a tool that is used to convince funding source to think as the applicant does about the problem, to set the project as a high priority, to fund the project and to feel confident in the applicant's ability to use the funds wisely and to complete the project.
In constructing the proposal, the applicant promises to address the problem, and he makes a commitment to stay with the proposed plan. With funding, the applicant's promise and commitment become a legal obligation.
Some foundations and governmental and intergovernmental funding sources have detailed
forms for applicants to complete. In such cases, applicants need not submit proposals of their own design. All funding sources have different guidelines, priorities, deadlines and purposes, so it is extremely important to know as much as possible about what each funding source will want and to give exactly the information that is requested.
To receive a grant for this proposal, it must be well-planned, well-written and addressed to the appropriate funding sources. Especially, the proposal must be better than the competitions'. It also has some following points:
Do preparatory research. You must be able to prove to the funding sources that you are an expert on your topic, and therefore you could effectively carry out the project.
Be clear on what, exactly, you plan to do. What problem will you solve? What population groups will benefit from your activity”? How will they benefit? Be specific. Funding sources are not interested in giving money for vague ideas.
Recognize that grants are not normally given to individuals. They are normally given to organizations, particularly non-profit organizations and academic organizations.
Carefully research the organizations to which you are considering applying. Newsletters, yearly reports, publications and also web sites are good source of information.
Do not apply to any and every grant-giving organization. Match the needs of your organization with the mission of the funding source. If your project involves primary school education, do not apply to organizations that focus on higher education in hopes that they will stretch their interests or recognize that the two topics are distantly related.
Find at least five to ten potential funders who have interest in your activities. Do not count on receiving money from every organization to which apply. Have back-up plans.
Consider working with partner organizations. Not only can the collaboration pull expertise from all of the partners for the benefit of the project and participants, it can also open opportunities for different funding sources.
If you have been funded by an organization twice before in a particular subject area, recognize that some funding sources prefer to fund a single organization only a few times. If so, search for a new funding source which may provide new ideas, higher funding, longer term funding, etc.
Be certain to apply to funding organizations which are active in your country or region.
Do not apply for more money than the funding source will give. Doing so is a sure way to get rejected. Funding organizations do not bargain in these situations, they rejected.
Grant-giving institutions need high-quality, dependable organizations to help them carry out their missions. They look to smaller, emerging organizations for new ideas, energy and projects. Applicants who can demonstrate their professionalism, who apply to the appropriate sources and who have good, solid, achievable plans have a good chance of receiving funds.
Each funding organization has different priorities and interests. Successful applicants should not submit identical proposals to several organizations; rather, they should tailor their applicants to each funding source, highlighting how the proposed project matches the specific mission of each organization.
Yet representatives of grant-giving institutions do have much in common in terms of what they look for in a proposal and an applicant. They want project that further their mission or cause. They want professional organizations and high-quality projects which will make their organization look good. They want projects into which a great deal of forethought and planning has been invested. This topic includes some characteristics:
Projects that will have a significant, lasting impact. Funds which contribute to a sustainable or replicable project have a much greater impact than short-term projects which will make a big splash and then quickly fade in significance.
Projects that disseminate a successful project, idea and study. Just as grant-giving organizations prefer their funded projects to last through time, they also like to have their projects spread through space, i.e. through larger geographic areas.
A large impact to cost ratio. In other words, they prefer projects that have as large an impact as possible for the money. All else being equal, a project that helps fifty thousand people for ten thousand dollars would be much preferred to a project that helps one hundred people for the same amount of money.
Projects that spur growth. Again, funding sources prefer to give money to sustainable projects. If a small initial investment can create, for example, economic growth or an increase in number of people dedicated to a cause, then the small investment will have a large pay-off in terms of contributing to the mission.
Funding organizations also have a number of characteristics that they do not want to see in the projects they fund:
They do not want unprofessional grantees who are unable to complete the project or abide by the contract;
They do not want dishonest grantees who misuse funds or violate laws;
They do not want adverse publicity about controversial grantees or projects;
They do not want grantees who do not acknowledge the grant-giving organization's support in the projects outputs;
They do not want the proposals that fail to state clearly what the applicant intends to do;
They do not want applicants who beg for funds, who insist that the decision and contracting period are taking too long, or who ask constant and unprofessional questions.
A convenient way to think about the grant reviewing process is as follows: After the proposal-submission deadline, an individual or group of individuals from the funding organization will quickly skim through all of the proposals and place each of them into one of the three piles: a “yes” pile, a “maybe” pile and a “no” pile.
A point that is extremely important to remember is that the first and possibly only time that a proposal is reviewed, it is skimmed through very rapidly and placed into one of those piles. If it is placed in the “no” pile, the chances are high that it will never be reviewed again and the reviewer believes that the project is not appropriate or of too poor a quality to get funded. If it is placed in the “yes” pile it means that from the first reading the reviewer recommends funding the project and if it is placed in the “maybe” pile it means that the reviewer recommends further review to determine whether the project is appropriate for funding.
The general principles and procedures in this topic are applicable to all fund seekers; however, the specific focus here is on local government and public administration as funding areas. For grants in those areas, applicants should remember that most organizations that support those activities want to bring about change in values and attitudes and to teach new skills.
Essentially, applicants should be able to prove in their proposals why they in particular are special and why their projects deserve funding. Each applicant is in competition against the other applicants, so each should try to differentiate himself from the others and try to prove that his project is more worthy than the others.
ლიტერატურა
Literature
Литература
1. „Projects and Grants“ published by „Oxford University“ (1998).
SUMMARY
„What is the Proposal? How it funds?“
Eka Rusieshvili
An applicant who has followed all of these rules and has not received funding might ask for advice from a representative of the funding organization. The impression that funding sources develop of applicants comes directly from the applicants and their writing. Applicants who do extensive works for their proposal, it will be far better prepared to compete for grants and represent them for appropriate funding sources.
რეზიუმე
„რა არის საქმიანი წინადადება? როგორ დავაფინანსოთ იგი?
ეკა რუსიეშვილი
კანდიდატმა, რომელმაც დაიცვა ყველა წესი და ვერ მიიღო დაფინანსება თავისი საქმიანი წინადადებისათვის, აუცილებლად უნდა მიმართოს დამფინანსებელ ორგანიზაციებს, რადგან დამფინანსებელზე დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს კანდიდატი და მისი შეთავაზება. კანდიდატი მუდმივად უნდა იყოს ჩართული მუშაობაში და მოამზადოს თავისი პროექტი, რათა წარუდგინოს შესაბამის ორგანოებს, რომ მონაწილეობა მიიღოს გრანტის მოსაპოვებლად.
РЕЗЮМЕ
Что такое деловое предложение? Как получить финансирование?
Эка Русиешвили
Претендент, кто следовал за всеми этими правилами и не получил финансирование, мог бы просить о совете от представителя организации финансирования. Впечатление, что финансирование источников развивается претендентов, прибывает непосредственно от претендентов и их письма. Претенденты, кто делают обширные работы для их предложения, это будут гораздо лучше подготовлены, чтобы конкурировать за предоставления и представлять их для соотвствующих источников финансирования.
|
|
3 ტექნიკური და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები |
▲ზევით დაბრუნება |
|
|
3.1 სანაპირო ზონის რესურსები, მისი გამოყენება და პრობლემები, მათი მოგვარებისკენ მიმართული პროგრამა, სანაპირო ზოლის ინტეგრირებული მენეჯმენტი |
▲ზევით დაბრუნება |
ნოდარ თხელიძე
ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ზუსტ და საბუნებისმეტყველო ფაკულტეტის გეოგრფიის მიმართულების
IV კურსის სტუდენტი
რა არის სანაპირო ზონა - ჯერჯერობით არ არსებობს საერთო ან ზუსტი შეფასება იმისა თუ რას ნიშნავს „სანაპირო ზონა“, მაგრამ მთავარი სამუშაო განმარტება არის:
ხმელეთის ნაწილი, რომელზეც გავლენა აქვს ზღვას მასთან სიახლოვით და ზღვა გავლენას ახდენს ამ სიახლოვით მიწაზე როგორც ტერიტორიაზე რომელსაც ადამიანის მიწაზე დაფუძნებული მოქმედებები აქვს გაზომვადი გავლენდა წყლის ქიმიაზე და ზღვის ეკოლოგიაზე.” ა.შ.შ. საზღვაო რესურსების, დაგეგმვისა და კვლევის კომისია. 1969წ.
სანაპირო ტერიტორია არის გარდამავალი ტერიტორია მოქცეული ხმელეთსა და ზღვას შორის, იგი შეიძლება გაგრძელდეს როგორც ხმელეთზე ასევე ზღვის სიღრმეში, ცვლად მანძილზე, დამოკიდებულია მიზნებზე, საჭიროებს განსაკუთრებულ დაწვრილებით პროგრამას. მისი საზღვრები დამოკიდებულია პოლიტიკურ, ადმინისტრაციულ, საკანონმდებლო, ეკოლოგიურ და სხვა სახის ფაქტორებზე. სანაპირო ზონაში გვხვდება სანაპირო დაბლობები, მიმოქცევის ტერიტორიები, ჭაობები, პლაჟებს, მარჯნის რიფები და კუნძულები. ეს ზონა გამოირჩევა რესურსების მრავალფეროვნებით, სიმდიდრით და გარკვეული რესურსების შედარებით ხელმისაწვდომობით ვიდრე ხმელეთზე, ამ რესურსებიდან უპირველეს ყოვლისა აღსანიშნავი საკვები რესურსები თევზეულის, კიბოსნაირების და ვეშაპების სახით, მარჯნის რიფები, სანაპიროს ჭალის ტყეები რომლის ექსპლუატაციაც ხდება ძირთადად მერქნის წარმოების მიზნით, პლაჟები - რომლის ათვისებაც ხდება ტურისტული და რეკრეაციული მიზნებისთვის, ასევე ხდება სამშენებლო ქვიშის მოპოვება. მაგრამ უმთავრესი რესურსი რომელიც სანაპირო ზონაში არსებობს და იზიდავს ადამიანს არის ბუნებრივი წიაღისეულის საბადოები, რომლის გამოყენებაც ენერგეტიკული თუ საწაროო მიზნებისთვის ხდება. მას შემდეგ რაც გაიზარდა მსოფლიოში მოსახლეობის რაოდენობა, გაიზარდა მოთხოვნა ყველა სახის რესურსებზე რომელიც საჭიროა თანამედროვე ადამიანის არსებობისათვის, ამრიგად სანაპირო ზონა არის ზღვის მნიშვნელოვანი ნაწილი რომელიც უზრუნველყოფილია საზღვაო რესურსების სპექტრით და ცოცხალი სამყაროთი, სანაპირო ზონას აქვს უფრო მეტი შესაძლებლობა ვიდრე ღია ზღვას, მისი ლაგუნები, ესტუარები, წყალმარჩხი ყურეები, მარჯნის რიფები, წყალმცენარეების მინდვრები, წარმოადგენენ ინკუბატორს სანაპიროს და ოკეანის სხვა მრავალი სახეობისათვის, ამ ზონებს გააჩნიათ ბევრად მეტი მრავალფეროვნება ვიდრე ზღვის სხვა ნაწილებს.
ყოველივე ამის შედეგად გაიზარდა ადამიანის ინტერესი სანაპირო ზოლის და მისი რესურსების მიმართ და დაიწყო მისი დაჩქრებული და გაძლიერებული ათვისება ენერგეტიკული,სამრეწველო,ტურისტული და სხვა მიზნებისათვის, ამის შედეგად კი მოვლენები განვითარდა შემდეგი პრინციპით, ქმედება იწვევს უკუქმედებას. ამ პრობლემების განვითარებას ხელს ისიც უწყობდა ხელს, რომ ცოდნა სანაპირო ზოლისა და საერთოდ გარემოს შესახებ ძალიან დაბალი იყო იმ პერიოდში. სანაპირო ზონაში დაჩქარებული ტემპით მიმდინარე რესურსების ათვისებამ გააუარესა სანაპირო ზონის რესურსების როგორც ეკოლოგიური ასევე ფიზიკური მდგომარეობა. პირველი ოფიციალური მოხსენება ბუნებრივი რესურსების სასრულობის, გარემოს დეგრადაციის და აქედან გამომდინარე კაცობრიობის წინაშე არსებული თუ შემდგომი პრობლემების შესახებ გაკეთდა 1972 წელს, როდესაც „რომის კლუბმა“ გაავრცელა სახელმძღვანელო „ზრდის საზღვრები“ და ოდნავ მოგვიანებით „საზღვრების გარეშე“ ამის პასუხად კი ითვლება მსოფლიო კომისიის მიერ გარემოზე და მის განვითარებაზე ფორმულირებული 1987 წ. ე.წ. ბრუნდსტადის მოხსენება „ჩვენი საერთო მომავალი“. საბოლოოდ ჩამოყალიბდა, რომ სანაპირო ზონის განვითარება დაფუძნებული უნდა იყოს სანაპირო პროცესების სწორ გაგებაზე, შესაბამის ტექნიკურ აღჭურვილობაზე, სოციალურ-ეკონომიკურ უნარზე, გრძელპერიოდიან შემოსავალს და მოკლე პერიოდიან მოგებას შორის ბალანსზე. ყოველივე ამასთან ერთად გასათვალისწინებელია, ის ფაქტიც, რომ მოსახლეობის რაოდენობის, სიმჭიდროვის და შესაბამისად დედამიწის რესურსების ზრდასთან ერთად, არსებული პრობლემები გაიზრდება მასშტაბებში და ზომებში, ასევე მოსალოდნელია კონფლიქტი სანაპირო ზოლში არსებულ სხვადასხვა მომხმარებლებს შორის. ამ პრობლემების გადასაწყვეტად საჭიროა საერთო მეთოდოლოგიის შექმნა რომელიც შეიძლება გამოყენებული იქნეს რესურსების სისტემასა და პოტენციურ მომხმარებელთა შორის კომპლექსური მიდგომისათვის, ამ პროცესის დაგეგმვისა და კონტროლის სისტემატურ და მდგრად გზას სანაპირო ზოლის ინტეგრირებული მენეჯმენტი (სზიმ) ეწოდება.
ევროკომისიის მიერ სზიმ განისაზღვრა, როგორც: „უწყვეტი პროცესი, რომელიც ჩართული არის სანაპირო ზონის დაცვაში, პრაქტიკულ მდგრად განვითარებაში და მის ბიომრავალფეროვნების დაცვაში, საბოლოოდ სზიმ-ს მიზნად აქვს ეფექტური მენეჯმენტის დაწესება, გარემოს მდგრადი დონეების შენარჩუნება და მისი უკეთესი გამოყენება, მოქმედება სანაპირო ზონაში და მისი გარემოს ფიზიკური სტატუსის გაუმჯობესება.“ ხედვა სანაპირო ზონის ინტეგრირებული მენეჯმენტის შესახებ ევროპასა და ა.შ.შ-ს შორის განსხვავებულია, შეერთებულ შტატებში ძირითადი აქცენტი დაგეგმვაზე გადატანილი ევროპაში კი მომხმარებელთა ფუნქციების ინტეგრირებაზე. სზიმ-ის კვლევისა და მოქმედების ტერიტორია არის სანაპირო ზონა, რომელიც არის რთული ტერიტორია სადაც ფიზიკური და არა-ფიზიკური ობიექტები არსებობენ და ავსებენ ერთმანეთს. სანაპირო ზონაში გამოიყოფა 3 მთავარი ქვესისტემა.
ბუნებრივი - რომელიც აკომპენსირებს არა ადამიანურ სამფლობელოებს ატმოსფერო, ლითოსფერო, ჰიდროსფერო საკუთარი დინამიკით და ორმხრივი მოქმედებებით. ბიოტურ, აბიოტურ და ქიმიურ პროცესებს შორის.
მომხმარებელთა - წარმოადგენს მთლიან კომპლექტს, ადამიანური ინტერესებისა, ტერმინ „გამოყენების“ გაძლიერებული გრძნობით, რომელიც არის ან შეიძლება იყოს ბუნებრივი რესურსების მიმართ.
ინფრასტრუქტურა - შეიცავს ტექნიკურ და ორგანიზაციულ ინფრასტრუქტურას, რომელიც არის საჭირო, აუცილებლად შესაქმნელი და ამგვარად მატერიალიზება მომხმარებელთა ფუნქციებისა. ხშირ შემთხვევაში ინფრასტრუქტურას აქვს არაგანზრახული ეფექტი ბუნებრივ სისტემაზე და ასევე პირდაპირი ან არაპირდაპირი გავლენა სხვა მომხმარებელთა ფუნქციებზე.
ევროკომისიის მიერ სანაპირო ზონის ინტეგრირებული მენეჯმენტის ხელშეწყობილი პრინციპები:
გრძელ პერიოდიანი პერსპექტივის მიღება
ადაპტირებული მენეჯმენტის უზრუნველყოფა ახალი მდგომარეობის და ინფორმაციის შესაბამისად.
მუშაობა ბუნებრივ პროცესებთან
გამოყენება მონაწილეობრივი დაგეგმვის
უზრუნველყოფა ადგილობრივი სპეციფიკისათვის
პროცესებში ყველა სათანადო ადმინისტრაციული პირის ჩართვა და მხარდაჭერა
გამოყენება ხელსაწყოთა შეხამებისა
ამასთანავე, სანაპირო ზონის მენეჯმენტის პროგრამების მიზანია არსებული პრობლემების მოსაგვარებლა, მოახდინოს სამთავრობო და არასამთავრობო ორგანიზაციების, ინვესტორების, ადგილობრივი მოსახლეობის მოქმედებების კოორდინირება, შექმნას პრეცენდენტი ადამიანის და ბუნების თანაარსებობის და ბუნების რესურსების გონივრულ ფარგლებში გამოყენების.
სანაპირო ტერიტორიების ბუნებრივი რესურსები ძალიან განსხვავდებიან ხმელეთის სღრმეში არსებული რესურსებისგან ისინი მოითხოვენ მენეჯმენტის განსხვავებულ და განსაკუთრებულ ფორმებს, რადგან მარჯნის რიფებს, პლაჟებს,ზღვის მცენარეების მინდვრებს,სანაპირო ლაგუნებს და მიმოქცევის ზონის ჭალის ტყეებს არ გააჩნიათ ანალოგი ხმელეთის სიღრმეში, თვითოეულ ამ ბუნებრივი რესურსების სისტემას გააჩნია განსაზღვრული როლი და ადგილი სანაპირო ზონაში. განვიხილოთ რამდენიმე ბუნებრივი რესურს-სისტემის ტიპი, მათი შესაძლებლობა და პრობლემები:
ჭალის ტყეები - წარმოადგენს იმ მცენარეთა ერთობლიობას, ძირითადად ხეების სახეებით, რომელთაც უნარი აქვთ იცოცხლონ მლაშე წყლის და ნიადაგის პირობებში, ეს ტყეები ტროპიკული და სუბ-ტროპიკული ქვეყნების სანაპირო ტერიტორიების დაახლოებით 24 მლნ. ჰექტარს მოიცავს, ვრცელდება იმ ზონაში სადაც ტალღების მოქმედება მინიმუმამდეა მცირდება მისი ფუნქციები საკმაოდ მრავალფეროვანია, ძირითადად იმ ნარჩენების ათვისება და გადამუშავება რომელიც არის გატანილი ლაგუნებიდან და ნაპირთან ახლოს მდებარე სანაპირო ზონის გარემოში, ეს ტყეები ასევე უზრუნველყოფენ სხვა სახეობებს საკვები ორგანული პროდუქტებით. მალაიზიის თევზჭერის 30%25 დაახლოებით 200000ტ. მოდის ამ ტყეების მიმდებარე წყლებში. მას ასევე გააჩნია სათბობი და სამშენებლო რესურსი მერქნის სახით, მის პროდუქტიულობაზე და საერთოდ არსებობაზე მძიმე გავლენას ახდენს გადარეცხვა, დანალექები, ზრვის დონის ზრდა, მტკნარი წყლის შემოსავლის შემცირების შედეგად,რომელსაც კაშხლების და წყალსაცავების მშენებლობა იწვევს, მარილიანობის ზრდა. უმთავრესი ტერიტორია რომელიც გავლენას ახდენს ჭალის ტყის სახეობებზე და არსებებზე, არის ადამიანი ჩარევა, საცხოვრებელი, საწარმოო,კომერციული და სასოფლო სამეურნეო მოქმედებებით.
ზღვის მცენარეები (ბალახი) - ეს არის მაღალ პროდუქტიული და ძვირფასი რესურსი, რომელიც ამდიდრებს ზღვას და უზრუნველყოფს საკვებით, მეტად ღირებულ და მნიშვნელოვან თევზის, კიბორჩხალის სახეობეს, ის კარგად ხარობს ლაგუნების და ესტუარების წყნარ, დაცულ წყლებში, ასევე ისეთ მეჩხერ წყლებში სადაც კარგად აღწევს სინათლე და არის ფოტოსინთეზისთვის ხელშემწყობი პირობები, მასზე მძიმედ მოქმედებს წყლის ტურბულენტობა, ფსკერის ტრალები რომელიც გლიჯავენ და აზიანებენ მცენარეებს, წყლის დაბინძურება, წყალქვეშა გათხრები.
მარჯნის რიფები - ისინი გავრცელებულნი არიან მეჩხერ წყლებში, ტროპიკული სანაპირო ხაზის გასწრივ, სადაც ზღვის წყალი არის თბილი და სუფთა, ისინი არიან ერთ-ერთი ყველაზე პროდუქტიული ეკოსისტემა მსოფლიოში, ამ პროდუქტიულობის საფუძველი არის კომბინაცია რიფების პროდუქტიულობის და მის გარშემო არსებული გარემოსი. ძირითადად მარჯნის რიფებით მეთევზეები სარგებლობენ რადგან მარჯნის რიფები თავისი პროდუქტიულობით ბევრი თევზის სახეობისათვის მიმზიდველია, დაახლოებით მსოფლიოს თევზის სახეობების 1/3 მარჯნის რიფებთან ან მის მიმდებარე ტერიტორიებზეა გავრცელებული. ინდონეზიის თევჭერის 90%25-ს რიფებზე მიმდინარე თევზჭერა შეადგენს, მარჯნის რიფები ტურისტული ბიზნესის განუყოფელ ნაწილად იქცა ტროპიკულ ქვეყნებში. მას ასევე ერთგვარი დაცვის ფუნქციაც აკისრია, იგი ქმნის ბუნებრივი დაცვის ბარიერს, ამცირებს პლაჟების ეროზიას. მასზე უარყოფით გავლენას ახდენს ყველა ის მოვლენა რომელიც ხელს უწყობს ნიადაგის ეროზიას სამშენებლო მოქმედებები, რესურსების ამ სისტემაზე მძიმე გავლენას ახდენს დაბინძურება, ნავთობის ჩაღვრები, სამრეწველო დაბინძურებული წყლები, შტორმები, „ველური” თევზაობა დინამიტის და მსგავსი საშუალებების გამოყენებით, ტურისტთა ვიზიტები რომლის შედეგადაც ზიანდება რიფის კონსტრუქცია.
ამ უნიკალური რესურსების პროდუქტიულობა დამოკიდებულია მრეწველობის განვითარებისა და მის მიერ გამოწვეულ მოვლენებზე, რიფების ბურღვა, პლაჟების გადათხრა, ზღვაში მშენებარე კონსტუქციები,ნავთობმომპოვებელი პლატფორმების სახით, ლაგუნების დაბინძურება ჩამდინარე წყლებით და ნავთობის ჩაღვრებით. სანაპირო ზონის განვითარების დამპროექტებლებმა უნდა გაითვალისწინონ და კარგად უნდა გააცნობიერონ, რომ მცირე მიწების მოდიფიცირებას აქვს მაღალი პოტენციალი შეუქმნას საპირისპირო, არახელსაყრელი ეფექტები სანაპირო რესურსების სისტემებს, ხმელეთის ზედაპირის გადარეცხვა, დაბინძურება სასოფლო სამეურნეო მოქმედებების შედეგად,დამბების მშენებლობა მთავარ მდინარეებზე და ამით პლაჟწარმომქმნელი მყარი ნატანის ტრანსპორტირების შეფერხება და რაოდენობის შემცირება, მშენებლობები, რეკრეაცია და ა.შ.
ქვემოთ მოცემულ ცხრილში ნაჩვენებია ის ურთიერთკავშირი, რომელიც არსებობს ადამიანის მოქმედებებსა და სანაპირო ზონის პრობლემებს შორის.
ადამიანის მოქმედებები |
მნიშვნელობა |
სანაპირო ზონის დეგრადაციის პრობლემა |
ურბანიზაცია და |
მიწის გამოყენების ცვლილება, საგზაო |
სახეობების მრავალფეროვნების |
სოფლის მეურნეობა |
მიწის რეკლამაცია, |
სახეობების მრავალფეროვნების შემცირება და კარგვა,წყლის დაბინძურება, მტკნარი წყლის შემოსავლის შემცირება სანაპირო წყლებში |
ტურიზმი,რეკრეაცია |
განვითარება და მიწის გამოყენების ცვლილება, საგზაო სარკინიგზო და საჰაერო გადაადგილებისათვის, წყლის გაბნევა, წყლის დაბინძურება და |
სახეობების მრავალფეროვნების შემცირება და კარგვა, |
მეთევზეობა და აკვა |
პორტების მშენებლობა, თევზის წარმოების ქარხნები, თევზაობის საშუალებები, თევზის მოპოვების გავლენა, |
გადაჭარბებული თევზაობა, |
მრეწველობა |
ელექტრო სადგურები, ბუნებრივი რესურსების ამოღება, წყალი |
სახეობების მრავალფეროვნების შემცირება და მკვიდრი არსებების კარგვა, |
სზიმ-ს კარგად წარმოაჩენს ის ფაქტი, რომ ის აკომბინირებს განვითარების მენეჯმენტს რესურსების მენეჯმენტთან, გარემოს დაცვა არის სზიმ-ის მთავარი კომპონენტი, ის ისახავს ისეთ ძალიან მნიშვნელოვან მიზნებს როგორიცაა: ბუნების დაცვა და ბიომრავალფეროვნების კონსერვაცია, ამ პროცესების რაოდენობის დოზირება, ამ მიზნების განხორციელება მოითხოვს ხანგრძლივ მუშაობას რათა განისზღვროს პრიორიტეტები, შეფასდეს თუ რა შეუძლია სახელმწიფოს რა ხარჯებთან, მოგებასთან, ეკონომიკურ პროცესებთან და პრობლემებთან იქნება დაკავშირებული ამ პროცესის განხორციელება.
რომელიმე ერთი განსაკუთრებული სანაპირო ბუნებრივი რესურსის მართვა ან განსაზღვრა ერთი ეკონომიკური სექტორისათვის დაკავშირებულია სხვადასხვა პრობლემებთან, ინტეგრირებული, ამომწურავი სამუშაო ჩარჩო პოლიტიკის დაგეგმვის და მენეჯმენტის არ ქონიდან გამომდინარეობს უფრო მეტი პრობლემა, მიზანი ინტეგრირებული მართვისა არის, რომ მომხმარებელი იყოს უზრუნველყოფილი სანაპირო რესურსებით გრძელ პერიოდიანი და მდგრადი გამოყენებისათვის, სანაპირო ზონის მენეჯმენტი აერთიანებს დაგეგმვისა და რესურსების მენეჯმენტის თანამედროვე პრინციპებს, მსოფლიოს უმრავლეს ნაწილში სანაპირო ზონის რესურსებს მიდრეკილება აქვთ იყვნენ შეზღუდულები, დროის გარკვეული პერიოდის შემდეგ მოცემულ რესურსებზე მოთხოვნა აღემატება მიწოდებას, სასოფლო - სამეურნეო სავარგულები, სასმელი წყალი, ხე-ტყე, თევზი, სწორად დაგეგმილი მენეჯმენტის გამოყენება ეხმარება მათ დაზღვევასა და დაცვაში და რომ ისინი დარჩნენ მომავალი თაობებისთვისაც, მდგრადი ექსპლოატაცია გულისხმობს ინდივიდუალური სახეობების და საზოგადოებების გონიერ მოხმარებას, გამოყენებას და ფრთხილ მენეჯმენტს, მკვიდრ არსებებთან და ეკოსისტემებთან ერთად რომლებზე დამოკიდებულებიც ისინი არიან.
ინტეგრირებული მენეჯმენტი გარდა ეკოლოგიური და ეკონომიკურის სფეროს გარდა ასევე ორიენტირებულია, სანაპირო ზოლის ფიზიკური სახის შენარჩუნებაზე და იმ პრობლემების მოგვარებაზე რომელიც ამ მხრივ არსებობს, რადგან სანაპირო ზოლის სიგანეზე ბევრად არის დამოკიდებული ის მოქმედებები რომელსაც ადამიანი ამ ტერიტორიაზე ანხორციელებს, წარმოების, ტურსტული ინფრასტრუქტურის, საქალაქო დასახლებების განვითარება, ეს პროცესი საქრთველოს ტერიტორიაზეც მიმდინარეობს, ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია სოფ. ადლია რომლის ტერიტორიებიდან რამდენიმე ასეული მეტრი უკვე ზღვამ მიიტაცა და სოფლის ტერიტორიაზე შეიჭრა, საქართველოს არცთუ ისე გრძელი სანაპირო ხაზისათვის მძიმე დარტყმაა, მითუმეტეს იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს სანაპირო ზონა დასახლებისათვის ხელსაყრელი ტერიტორიების სიმრავლით ნამდვილად არ გამოირჩევა, ამავე დროს შემაშფოთებელია ის, რომ ეს ტერიტორია საკმაოდ ახლოს მდებარეობს ბათუმთან, ამ პროცესის კიდევ უფრო გაძლიერებით საფრთხე შეექმნება ბათუმის, როგორც ტურისტული ქალაქის და სატრანსპორტო კვანძის ფუნქციონირებას.
სანაპირო დაცვა მსოფლიოში ბევრი განსხვავებული მიზნისთვის არის გამოყენებული, მაგრამ ძირითადად სანაპირო ეროზიისა და წყალდიდობების შესამცირებლად, სანაპირო ხაზის და დიუნების ეროზია გამოწვეულია ოკეანის დინებების, მიქცევა უკუქცევის ტალღების,შტორმების და ქარის შედეგად, ეროზიის შედეგია ნატანის კარგვა და გადააგილება. ამ დროისათვის მსოფლიოს ქვიშიანი სანაპიროების დაახლოებით 70%25 ეროზიას განიცდის. ამ პრობლემების მოსაგვარებლად რამდენიმე ტიპის ხედვა არს ჩამოყალიბებული.
არსებობს სანაპირო მენეჯმენტის განხორციელების ტექნოლოგია „რბილი“ და „მყარი“ კონსტრუქციებით, „მყარი“ კონსტრუქციები ჯებირები, ზვირთსაჭრელები, გაბიონები არის მეტად ტრადიციული პასუხი ეროზიაზე,რომელიც აჩერებს ტალღების ენერგიას, აირეკლავს ან შთანთქვს მას, მაგრამ, გარდა იმისა, რომ იგი ჯდება ძალიან ძვირი, ასევე მას ახასიათებს დამოუკიდებლად გამოწვეული პრობლემები მაგ. სხვა ადგილებზე გაზრდილი ეროზია, საექსპლუატაციო ვადის ამოწურვა, ძლიერი შტორმების შედეგად შესაძლო ნგრევა და ა.შ. „რბილი“ კონსტრუქციები იმის გამო გახდა უფრო პოპულარული, რომ იგი დაცვის სისტემაში რთავს დამხმარედ ისეთ ბუნებრივ სისტემებს, როგორიცაა პლაჟები, მლაშე ჭაობები, ჭალის ტყეები და სხვა მსგავსი ტიპის, რომელიც უფრო ეფექტურად იცავს ნაპირს, არის იაფად შესაქმნელი და მას უქნარი მოახდინოს თვით აღდგენა მყარი კონსტრუქციებისგან განსხვავებით. გარდა ეროზიისა სანაპირო ზონას დიდ ზარალს აყენებს წყალდიდობები. ყოველივე ამ პროცესების ფონზე განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ნაპირის დაცვა, რადგან ზღვის დონე იზრდება, სანაპიროს ეროზია და წყალდიდობები კი პირდაპირ არის დაკავშირებული მის ცვალებადობასთან.
საბოლოოდ შეგვიძლია ჩამოვაყალიბოთ, რომ სანაპირო ზონის ინტეგრირებული მენეჯმენტის პროგრამის არსებობა აუცილებელია ყველა საზღვაო ქვეყნისათვი, რადგან მის არსებობაზე და სწორად განხორციელებაზე დამოკიდებულია თითოეული ამ ქვეყნის შემდგომი განვითარება, მისი ეკონომიკური და ამასთანავე ეკოლოგიური მდგომარეობა. ამ ტიპის პროგრამის შექმნა და მითუმეტეს განხორციელება საკმაოდ დიდ პრობლემებთან არის დაკავშირებული, როგორც ფინანსური, ასევე მართვის რადგან მსგავსი პრობლემების ასე კომპლექსურად მოგვარების პირველი მცდელობაა, რომელიც საჭიროებს გამოცდას და დასაბუთებას, ამიტომ პირველ რიგში უნდა მოხდეს იმის შეფასება თუ რა შედეგი იქნება მისი განხორციელების შემთხვევაში? რა პრობლემები იქნება განხორციელების დროს? ეს არის კომპლექსური პროგრამა რომელიც საჭიროებს ბევრი სხვადასხა და განსხვავებული პროფესიის თუ სამეცნიერო მიმართულების დახმარების, ზემოთ მოყვანილი სიტუაციის გამოსწორებას მხოლოდ ეკოლოგები და ჰიდროლოგები რომელთაც წყლის სფერო ეკუთვნით ვერ შეძლებენ, საჭიროა ეკონომიკის და ბიზნესის სფეროს ჩართვ რათა მათი მონაწილეობით მოხდეს ამ სიტუაციის ისე დარეგულირება, რომ დამყარდეს ბალანსი ადამიანის მოქმედებასა და ბუნების შესაძლებლობას შორის, ბუნებრივი რესურსების მოპოვება და გამოყენება ხდებოდეს მინიმალური რისკების და დანაკარგების ფონზე.
ლიტერატურა
Literature
Литература
ა.შ.შ-ის საკვებისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO) მეთევზეობისა და საზღვაო მეურნეობის დეპარტამენტის მოხსენება „integrated coastal zone management“ სანაპირო ზოლის ინტეგრირებული მენეჯმენტი.
ვებ-გვერდი: www.FAO.org/DOCREP/003/T0708E06.HTM
ონლაინ ენციკლოპედია „ვიკიპედია“, „WIKIPEDIA“ სანპირო ზონის მენეჯმენტის განყოფილება. ვებ-გვერდი: www.wikipedia.com
ევროკავშირის ვებ-გვერდი: www.europa.eu სანაპირო ზონის მენეჯმენტი.
რეზიუმე
სანაპირო ზონის რესურსები, მისი გამოყენება და პრობლემები,მათი მოგვარებისკენ
მიმართული პროგრამა, სანაპირო ზოლის ინტეგრირებული მენეჯმენტი
ნოდარ თხელიძე
ამ სტატიით შევეცადე ზოგადად მეჩვნებინა ის რესურსები, რომელიც თავმოყრილია სანაპირო ზონაში, ასევე მათი გამოყენება ადამიანის მიერ,ის მოქმედებები რომელიც ხორციელდება სანაპირო ზოლში და ასევე ის პრობლემები რომელიც შედეგად მოყვბა ამ მოქმედებებს და ამ პრობლემების მოგვარებისკენ მიმართული ქმედებები და ახალი ტიპის პროგრამა რომელიც ევროპაში „სანაპირო ზონის ინტეგრირებული მენეჯმენტი“-ს სახელით არის ცნობილი. რა კეთდება ევროპაში სანაპირო ზონაში არსებული პრობლემების მოსაგვარებლად და რისი გათვალისწინება შეუძლია საქართველოს ამ მხრივ.
SUMMARY
Coastal zone, its natural resources, their use and problems, program addressed to
arrangement these problems, Inegrated Coastal zone management
Nodar Tkhelidze
With this staty I tried to show, resources which gathered in coastal zone, their use with humanity and that problems which is related with different kind of human activities, herewith activities which addressed to arrange this problems and new type of program, which is named in Europe “Integrated coastal zone management”, what is doing in Europe for arrangement of these problems and what can Georgia foreseen with contact coastal zone.
РЕЗЮМЕ
Берегавоя зона, его природние ресурси их ползование и проблеми, програма
напровлено наладит ети проблеми, „Интегрировани менеджмент береговои зоны“
Нодар Тхелидзе
С етим статии я постаралас показатъ то ресурси каторие концентрировани в береговом зоне,их исползование для интересов человека, также те проблеми которие соединается с етым интересов и деиствием человека, показатъ чего достигли европеиские страни с етим направленыи и чего можна исползоватъ грузя.
|
|
3.2 მადნეულის სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატის მჟავე კარიერული წყლების გაწმენდის ტექნოლოგიის დამუშავება |
▲ზევით დაბრუნება |
შალვა ანდღულაძე
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის სრული პროფესორი
ანა ბერეჟიანი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის I კურსის მაგისტრანტი
საწარმოო სიმძლავრეთა მუდმივი ზრდა და სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვების ინტენსიფიკაცია ზრდადი ტემპით აძლიერებს გარემოს დეგრადაციის ხარისხს.
ზედაპირული, გრუნტული და მიწისქვეშა წყლების რეჟიმსა და მდგომარეობაზე არსებით გავლენას ახდენენ ნაყარები და სამთო მრეწველობის ჰიდროტექნიკური შეიარაღება (ჰიდრონაყარები, კუდ და შლამსაცავები, წყალსაცავები და ა.შ.). ჩასაწყობებული ფუჭი ქანების და ღარიბი მადნების მოედანზე მოსული ატმ. ნალექების გავლენით ინტენსიურად მიმდინარეობს გამოტუტვის და განიავების პროცესები. ამ მონაკვეთებზე წარმოქმნილ დროებით ზედაპირულ ნაკადებს გააჩნია მომატებული მინერალიზაცია და მჟავა გარემო. ეს წყლები, ხვდებიან რა შესაბამის წყლის ნაკადებში, ნიადაგის საფარში, გრუნტულ წყლებში, აბინძურებენ გეოლოგიურ გარემოს.
სპილენძის და პოლიმეტალური მადნების საბადოების ვრცელი გეოგრაფია (სტილუოტერი, არიზონას და იუტას საბადოები ა.შ.შ.-ში, სადბერი კანადაში, ჩუკიკამატა ჩილეში, ცენტრ. აფრიკული სპილენძის სარტყელი, რიო-ტინტო ესპანეთში, კუროკო და ა.შ.) განაპირობებს მოცემული პრობლემის გლობალურ ხასიათს. ბუნებრივია, რომ კონკრეტული საბადოსათვის ამ პრობლემის გადაწყვეტასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ახალი ტექნოლოგიური გადაწყვეტა და დამუშავება იქონიებს გარკვეულ ინტერესის საგანს სხვებისთვის.
განსაკუთრებით მკვეთრად დგას მძიმე მეტალების იონებით გარემოს დაბინძურების პრობლემა მადნეულის სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატის (მსგკ) წინაშე. მსგკ წარმოადგენს საქართველოს უმსხვილეს სამთომრეწველობით წარმოებას. იგი განლაგებულია თბილისიდან 90კმ-ზე სამხრეთ-დასავლეთით. მსგკ-ის თვისობრივ განსხვავებას, რომელიც განაპირობებს მსოფლიო ბაზარზე მისი პროდუქციისადმი გაზრდილ მოთხოვნილებას, წარმოადგენს მის მიერ წარმოებულ სპილენძის კონცენტრატში დარიშხანის ფაქტიური არარსებობა.
თბილისიდან სამხრეთ-დასავლეთით 80-90 კმ-ზე ბოლნისი-მადნეულის საბადოს რაიონში იმყოფება საბადოს გამოვლინებები მჭიდროდ განლაგებული მადნების სახით. 30 კმ2 ფართობზე ადგილი აქვს მადნის 67 გამოვლინებას. წარმოშობით ისინი მიეკუთვნება საბადოების ვულკანოგენურ ჰიდროთერმულ ჯგუფს (პოსტვულკანური წარმოშობის მასიური საბადოები წარმოადგენს სპილენძის, ტყვიის, თუთიის, ოქროს და ვერცხლის ძირითად წყაროს).
ბოლნისი-მადნეულის საბადოს რაიონის არანაკლებ გავრცელებულ მეტალურ მინერალებს წარმოადგენს: ბარიტი, პირიტი, ქალკოპირიტი, ქალკოზინი, კოველინი, სფალერიტი, გალენიტი, ოქრო და ვერცხლი. გარდა ამისა, მადნების ზოგიერთ ტიპში არსებობს კომერციული მნიშვნელობის რაოდენობის ინდიუმი, გალიუმი, სელენი, ტელური და გერმანიუმი.
საბადოს ლოკალიზაციისას არსებით როლს თამაშობს სტრუქტურა. დამუშავებაში მყოფი ბოლნის-მადეულის საბადო წარმოადგენს ბოლნის-მადნეულის რაიონის ტიპიურ წარმომადგენელს. მადნეულის საბადო ექსპლოატაციაშია 1975 წლიდან. სააქციო საზოგადოება „მადნეულის“ სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატი წელიწადში გადაამუშავებს 1.5 მლნ. ტონა მადანს (70 000 ტონა სპილენძის კონცენტრატი). დამუშავებადი საბადოს საექსპლოატაციო ხანგრძლივობა შეფასებული 17-18 წლით. მსგკ-ს მთელი პროდუქცია ესქპორტირებულია. მადნეულის მადნის დამუშავება ხდება ღია მეთოდით.
მადნეულის საბადოს ბარიტოპოლიმეტალური საბადოს ამოღებისა და გადამუშავების დროს ატმოსფერული ნალექებისა და გრუნტის წყლების ზემოქმედებით წარმოიქმნება კარიერული წყლები. ამ უკანასკნელთა კონტაქტისას მთის ქანებთან ხდება იონური მიმოცვლა. მადანში პირიტის, ქალკოპირიტის არსებობის და ჰაერის ჟანგბადის და თიონურ ბაქტერიების ზემოქმედების გამო საბადოზე წარმოიქმნება მჟავე კარიერული წყლები (მკწ). მათი შედგენილობა და დებიტი მერყეობს ფართო ზღვრებში კლიმატურ პირობებსა და წელიწადის დროზე დამოკიდებულებით. თავისი შედგენილობით მკწ მიეკუთვნება სულფატური კლასის მლაშე წყლებს. საშუალო წლიური მკწ დებიტი შეადგენს 1 მლნ. მ3.
მკწ-ში იონების საშ. შემცველობა (მგ/ლ): Cu 450-1200; Zn 250-1100; Fe 500-1000
Pb 0.20-0.70; Co 0.5-1.2; Cd 0.9-2.85; pH მკწ 2.5-2.6
ასეთი წყლები დამაბინძურებელ ნივთიერებათა შემცველობით (საერთო რაოდენობა 2-5 გ/ლ) მიეკუთვნება საშუალოდკონცენტრირებულს, აგრესიულობის მიხედვით კი აგრესიულ ხსნარებს.
ტექნოგენური წყლების შედგენილობის და თვისებების დიდ მრავალფეროვნებასთან კავშირში მათი გადამუშავება ხორციელდება რამდენიმე მეთოდით:
ჰიდროქსიდების და სხვა უხსნადი ან მცირედ ხსნადი მეტალების შენაერთების ქიმიური დალექვა
უფრო ელექტროუარყოფითი მეტალებით (Fe, Al, Zn) უფრო ფასეული მეტალების იონების (Cu, Au, Ag) ელექტროქიმიური დალექვა (ცემენტაცია), გარე ელექტრული პოტენციალის დადებით ელექტროლიტური დალექვა, გალვანოქიმიური- გალვანური წყვილების შიდა ელექტროლიზის ხარჯზე, რომლებიც წარმოქმნის კათოდურ და ანოდურ უბნებს და სხვა ჟანგვა-აღდგენითი პროცესები, მიკროორგანიზმების გამოყენების ჩათვლით
სორბციული ტექნოლოგიების გამოყენება, სადაც სორბენტების რანგში გამოიყენება სინთეტიკური ბოჭკოები, აქტივირებული ნახშირი, ბუნებრივი მინერალები-ცეოლითები, თიხები, პირიტები და სხვ., ბიოსორბენტები თხევადი ექსტრაქცია თხევად ორგანული ექსტრაგენტების გამოყენებით, რომლის დროსაც მეტალები და სხვა ელემენტები გადადის თხევადი ფაზიდან ორგანულში.
ხსნარებიდან იონების ფლოტაციური ამოღება
მკწ-ს რთული და ცვლადი შედგენილობა, დახასიათებული დიდი მოცულობებით, მეტად ართულებს ისეთი ფართოდ გავრცელებული გაწმენდის მეთოდების გამოყენებას, როგორიცაა: მემბრანული ტექნოლოგია, იონიტების გამოყენება, ელექტროქიმიური მეთოდები.
მსგკ-ს მიერ გამოყენებული მკწ გაწმენდის არსებული ტექნოლოგია ითვალისწინებს დამლექ რეაგენტად კირის გამოყენებას და მოიცავს გაწმენდის შემდეგ სტადიებს: მკწ გადაქაჩვა, ნაყარქვეშ ლოკალიზაცია. დამწდომში დაწდომა (მოც. 5000მ3), ცემენტაცია აქტიური რკინის ფხვნილით, ფილტრაცია, ჩაუმქრალი კირის ნეიტრალიზაცია და ნალექების ჩაყრა კუდსანახში.
ასეთი გაწმენდის ნაკლს წარმოადგენს დიდი რაოდენობით ძნელად გაუწყლოებადი და დაყოფისადმი დაუქვემდებარებადი შლამის წარმოქმნა. შესაბამისად, მისი სამრეწველო გამოყენება გაძნელებულია და არ ხორციელდება. გაწმენდის სქემაში გამოიყენება რეაგენტები (აქტივირებული რკინის ფხვნილი და ა.შ.) რომლებიც ქვეყანაში არ იწარმოება და რომელთა ტრანსპორტირება ქმნის დამატებით ტექნოლოგიურ პრობლემებს. გაწმენდილი წყალი შეიცავს დიდი რაოდენობით კალციუმის მარილებს და მისი გამოყენება ხელახალ წყლის მომარაგებაში რთულია.
ტუტე რეაგენტებით მკწ დამუშავება საშუალებას იძლევა იონ-მეტალების შემცველობა მიყვანილ იქნას მხოლოდ ზდკ-სთან მიახლოებულ სიდიდემდე. ამასთანავე, კუდსანახებში ლოკალიზაციის სტადიებზე ხდება მკწ ნაწილობრივი მოხვედრა მდინარე მაშავერაში. სასოფლო-სამეურნეო და საყოფაცხოვრებო საჭიროებებისათვის ამ წყლების გამოყენებამ მიგვიყვანა ნიადაგის მძიმე ლითონების იონებით დაბინძურებამდე.
უფრო ღრმა გაწმენდა მიიღწევა მკწ-ს სულფიდებით (Bas, Na2S, H2S) დამუშავებით. ეს დაკავშირებულია იმასთან, რომ მძიმე მეტალების სულფიდების ხსნადობა მნიშვნელოვნად მცირეა ვიდრე ნებისმიერი სხვა რთულადხსნადი ნაერთებისა (ჰიდროქსიდები, კარბონატები).
მკწ გაწმენდის შემოთავაზებული ტექნოლოგია ითვალისწინებს რეაგენტად დამლექი ნატრიუმის სულფიდის (Na2S) გამოყენებას, რომლის მიღებაც ხორციელდება ბარიტის საბადოში ჩასაწყობებული ნედლეულის გადამუშავებით. ამ მარაგის რაოდენობა შეადგენს 1.8-2 მლნ. ტონას, რომლის გადამუშავება სრულად უზრუნველჰყოფს მკწ გაწმენდას მთელი მსგკ-ის ფუნქციონირების მანძილზე.
შემოთავაზებული მკწ გაწმენდის ტექნოლოგიური სქემა, დაფუძნებული ბარიტის საბადოს გადამუშავებაზე, შედგება შემდეგი ძირითადი სტადიებისგან:
I- ბარიტის აღდგენა
II- სველი დაფქვა და აღდგენილი მასის გამოტუტვა (ნალღობი)
III- დამლექი რეაგენტის და ბლანფიქსის მიღება
IV- მკწ გაწმენდა მიღებული ნატრიუმის სულფიდის ხსნარით
მოცემული სქემის მესამე სტადიაზე მიმოცვლითი რეაქციის შედეგად მიღებული თანაპროდუქტი- ნატრიუმის სულფიდი შემოთავაზებული ტექნოლოგიისამებრ ასრულებს დამლექი რეაგენტის ფუნქციას. pH 4.0-5.0 მნიშვნელობისას ის უზრუნველჰყოფს მძიმე მეტალების პრაქტიკულად სრულ დალექვას შემდეგი რეაქციით: Me2++S2→MeS
წინასწარმა მონაცემებმა აჩვენა, რომ ნაჩვენები მიმოცვლის რეაქცია მიმდინარეობს სტექიომეტრული კანონზომიერებებით, ხოლო პროცესის კინეტიკა აიწერება თავად მიმოცვლის რეაქციით.
pH 4.0-5.0 მნიშვნელობა მიიღწევა ნატრიუმის სულფიდის დამატებით, რომელიც ერთდროულად ასრულებს დამლექი რეაგენტის და pH რეგულატორის ფუნქციას. ხსნარში არსებული მძიმე ლითონების იონები ილექება სულფიდების სახით, ამასთან თუთიის საკმაოდ სრული დალექვა მიიღწევა უკვე pH 1.5-ze, ნიკელის და კობალტისა pH 1.3, ხოლო სპილენძის, რკინის და კადმიუმის - pH 4.0-4.3-ზე. მითითებული pH მნიშვნელობების მიღება უზრუნველყოფილია დამლექი რეაგენტი ნატრიუმის სულფიდით, რომლის საკუთარი pH 11-12-ს უტოლდება.
ჩატარებულმა ლაბორატორიულმა ექსპერიმენტებმა აჩვენა, რომ მძიმე მეტალების დალექვა მიმდინარეობს 15-20 წუთში, ხოლო მკწ გაწმენდის ხარისხი აღწევს ზდკ-ზე გაცილებით დაბალ მნიშვნელობებს.
გაწმენდის სქემების შედარებისას ადვილია მათ შორის განსხვავების დანახვა. არსებულ სქემაში გამოყენებული რეაგენტი - დამლექი კირი იხარჯება მკწ გაწმენდასა და ნეიტრალიზაციაზე. მიღებული ნალექი,-ჰიდროჟანგების და კალციუმის სულფატის ნარევი არ ექვემდებარება დაყოფას და მისი სამრეწველო გამოყენება არ ხორციელდება. გაწმენდის შემოთავაზებული სქემა არსებულზე მარტივია (აკლდება მკწ გაწმენდის სტადია კუდსანახში). ამ სქემის მიხ. გამოყენებული დამლექი რეაგენტი (ნატრიუმის სულფიდი) გარდა ღრმა გაწმენდისა, საშუალებას იძლევა მივიღოთ მძიმე მეტალები სულფიდების სახით, რომლებიც ადვილად ექვემდებარებიან დაყოფას და ამით უზრუნველჰყოფენ დამატებითი სასაქონლო პროდუქციის წარმოქმნას.
ვინაიდან მძიმე მეტალები გამოილექება სულფიდების სახით (მსგკ სასაქონლო პროდუქტი სპილენძის კონცენტრატი ასევე შეიცავს მითითებულ მეტალებს სულფიდების სახით), ამიტომ შემოთავაზებული ტექნოლოგიის რეალიზაცია მსგკ-ს საშუალებას მისცემს დამატებით მიიღოს 4-9%25 სპილენძის კონცეტრატი წლიურად.
საჭიროა განსაკუთრებით აღინიშნოს, რომ შემოთავაზებული ტექნოლოგია გარდა მკწ გაწმენდისა, ასევე ითვალისწინებს მადანში არსებული ბარიტის გამოყენებას ძვირფასი სასაქონლო პროდუქტის ბლანფიქსის მისაღებად. რომელსაც აქვს გამოყენების ფართო სპექტრი.
გაწმენდილი მკწ ძირითადი მასა გამოყენებულ იქნება ტექნოლოგიური მიზნებისთვის მსგკ-ს წყალსაბრუნავ სისტემაში.
საბოლოო ჯამში მინიმუმამდე იქნება დაყვანილი გარემოს დაბინძურების საფრთხე ნეიტრალიზებული მკწ ნიადაგსა და წყალსაცავებში მოხვედრის შემთხვევაში, ვინაიდან მძიმე ლითონები იქნებიან პრაქტიკულად უხსნადი ნაერთების სახით.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Воробьев Б.М., Бурчаков А.С. Основы технологии горного производства. - М.: Недра, 1973. - 338 с.
Горное дело и окружающая среда: Учебник/Сластунов С.В., Королева В.Н., Коликов К.С. и др.: - Логос, 2001 - 272 с.
Климентов П.П. Сыроватко М.В. Гидрогеология месторождения твердых полезных ископаемых. М.: Недра, 1966. Ч. I. - 198 c.
Посохов Е.В. Формирование химического состава подземных вод. - Л.: Гидрометеорологическое изд-во, 1969. - 333 с.
Рыльникова М.В. и др. Совершенствование процесса извлечения меди из медьсодержащих промишленных растворов//ГИАБ.-М.:2001.-№2.-С.75-77.
რეზიუმე
მადნეულის სამთო-გამამდიდრებელი კომბინატის მჟავე კარიერული წყლების
გაწმენდის ტექნოლოგიის დამუშავება
შალვა ანღულაძე, ანა ბერეჟიანი
განხილულია სამთო მრეწველობის ქმედების შედეგად კარიერული წყლების ფორმირების პირობები და მათი ზეგავლენა გარემოს ობიექტებზე. წარმოდგენილია მჟავე კარიერული წყლების გაწმენდის ტექნოლოგიებს შორის მეტად ხელსაყრელი რეაგენტული მეთოდის სქემა დამლექი ნატრიუმის სულფიდის გამოყენებით, რომლის მიღებაც ხორციელდება ბარიტის საბადოში ჩასაწყობებული ნედლეულის გადამუშავებით, ნაჩვენებია ამ მეთოდის ეფექტურობა და მისი გამოყენების აქტუალურობა.
SUMMARY
Development of Madneuli Ore Mining and Processing Enterprise's acid open-cut mine water
treatment technology
Shalva Andguladze, Ana Berejiani
There are considered conditions of open-cut mine water forming subsequently of mineral resource industry's activity and its effects on the environmental objects. It's showed up reagent method as the most convenient technology scheme of acid open-cut mine water treatment using precipator sodium sulfide, which can be received with processing of barite ore's stored primary goods and is indicated effectivity of this method and topicality of its using.
РЕЗЮМЕ
Выработка технологии очистки кислых карьерных вод Маднеулского горно
обоготительного комбината
Шалва Андгуладзе, Ана Бережиани
Обсуждены условии формирования карьерных вод впоследствии деятельности горного производства и их влияние на обьекты окружающей среды. Выявлена самая удобная схема технологии реагентного метода очистки кислых карьерных вод с применением осадителя - сульфида натрия, получаемого переработкой сырья, складированного в баритном месторождении. Указаны эффективность и актуальность предложенного метода.
|
|
3.3 წარმოების ფინანსური სტაბილობის ანალიზი; მარაგის უზრუნველყოფის ანალიზი მათი ფორმირების წყაროების საშუალებით. |
▲ზევით დაბრუნება |
Нино Цомая
Анализ финансовой устойчивости предприятия; Анализ обеспеченности запасов
источниками их формирования
магистрантка II курса Грузинского Тнхнического Унивнрситета
Соотношение стоимости запасов и величин собственных и заемных источников их формирования является одним из важнейших факторов устойчивости финансового состояния предприятия. Степень обеспеченности запасов источниками формирования выступает в качестве причины той или иной степени текущей ликвидности (неликвидности) предприятия.
Рассмотрим обоснование данного принципа, с помощью которого строится методика анализа финансовой устойчивости предприятия. Для обоснования используем модель бухгалтерского баланса предприятия:
F + Z + ra + d = ИС + KT + Kt + RP, (1.1)
гдеF - внеоборотные активы (по остаточной стоимости) и долгосрочная дебиторская задолженность;
Z - запасы (включая несписанный НДС по приобретенным ценностям);
ra - краткосрочная дебиторская задолженность (прочие оборотные активы в зависимости от их роли в кругообороте присоединяются либо к запасам, либо к дебиторам) за вычетом задолженности участников (учредителей) по взносам в уставный капитал.
d - денежные средства и краткосрочные финансовые вложения (за вычетом собственных акций, выкупленных у акционеров, если таковы имеются);
ИС - реальный собственный капитал предприятия;
KT - долгосрочные кредиты и займы и прочие долгосрочные обязательства (включая целевые финансирование и поступления долгосрочного характера);
Kt - краткосрочные кредиты и займы и целевые финансирование и поступления краткосрочного характера;
RP - краткосрочная кредиторская задолженность и прочие краткосрочные обязательства и пассивы.
Условие нормальной текущей ликвидности предприятия выглядит следующим образом:
d + ra ≥ Kt + RP
(1.2)
Условие (1.3) означает, что финансово устойчивое предприятие в состоянии погасить краткосрочные обязательства за счет денежных средств и ожидаемых в краткосрочной перспективе поступлений от дебиторов.
Для выяснения причин финансовой устойчивости предприятия используется абсолютный показатель ликвидности:
L = (d + ra) - (Kt + RP ),
(1.3)
представляющий собой разницу наиболее ликвидных активов (денежных средств, краткосрочных финансовых вложений и краткосрочной дебиторской задолженности) и краткосрочных обязательств.
С помощью показателя (1.3) условие нормальной текущей ликвидности предприятия (9.2.2) записывается следующим образом:
L ≥ 0
(1.4)
Из модели бухгалтерского баланса (1.1) вытекает тождество:
(d + ra) - (Kt + RP ) = (ИС + KT) - (F + Z)
(1.5)
Левая часть тождества (1.5) представляет собой абсолютный показатель ликвидности (1.3), поэтому имеет место соотношение:
L = (ИС + KT) - (F + Z)
(1.6)
Следовательно, при выполнении условия нормальной текущей ликвидности предприятия соблюдается дополняющее его соотношение:
(ИС + KT) - (F + Z) ≥ 0,
(1.7)
преобразовав которое, получаем необходимое для финансовой устойчивости предприятия ограничение общей величины запасов долгосрочными источниками их формирования:
Z ≤ (ИС - F) + KT
(1.8)
Из соотношения (1.6) следует также условие неухудшения финансовой устойчивости предприятия.
Чтобы текущая ликвидность предприятия по крайней мере не снизилась, необходимо следующее:
L1 = L0 + ∆L ≥ Lo,
(1.9)
т. е. ∆L ≥ 0,
(1.10)
где L0 - абсолютный показатель ликвидности на начало отчетного периода;
L1 - абсолютный показатель ликвидности на конец отчетного периода;
∆L - изменение текущей ликвидности за отчетный период.
Если раскрыть условие (1.10), используя соотношение (1.6):
∆L = (∆ИС + ∆KT) - (∆F + ∆Z) ≥ 0
(1.11)
Условие (1.11) означает, в частности, что текущая ликвидность предприятия не будет снижаться, если увеличение остатков внеоборотных средств, долгосрочной дебиторской задолженности и запасов будет осуществляться предприятием в пределах суммы прироста реального собственного капитала и прироста долгосрочных обязательств.
Причинами изменения реального собственного капитала предприятия могут быть изменения уставного, добавочного, резервного капиталов, фонда социальной сферы, нераспределенной прибыли (непокрытого убытка), доходов будущих периодов, собственных акций (если таковы имеются, т.е если речь идёт об акционерном обществе), выкупленных у акционеров, задолженности участников (учредителей) по взносам в уставный капитал.
Уставный капитал меняется по решению учредителей (участников) предприятия. Добавочный капитал отражает результаты переоценки внеоборотных активов или эмиссионный доход, полученный в процессе формирования уставного капитала. Изменения уставного и добавочного капиталов не связаны непосредственно с результатами основной деятельности предприятия в отчетном периоде. То же верно и в отношении изменения собственных акций, выкупленных у акционеров, и задолженности участников (учредителей) по взносам в уставный капитал. Резервный капитал и фонд социальной сферы формируются за счет чистой прибыли предприятия.
Изменение общей величины нераспределенной прибыли (непокрытого убытка) также обусловлено полученной предприятием в отчетном периоде чистой прибылью (убытком). Изменения доходов будущих периодов могут быть обусловлены доходами, полученными в отчетном периоде в счет будущих периодов, безвозмездными поступлениями, предстоящими поступлениями задолженности по недостачам, выявленным в отчетном периоде за прошлые годы, разницей между суммой, подлежащей взысканию с виновных лиц, и балансовой стоимостью по недостачам ценностей и т.п.
Таким образом, изменение реального собственного капитала в результате основной (обычной) деятельности предприятия определяется преимущественно полученной им в отчетном периоде чистой прибылью (убытком). Поэтому при отсутствии влияния прочих факторов на изменения реального собственного капитала условие (1.11) можно интерпретировать следующим образом: текущая ликвидность (финансовая устойчивость) предприятия не будет снижаться, если увеличение остатков внеоборотных активов, долгосрочной дебиторской задолженности и запасов будет осуществляться предприятием в пределах суммы чистой прибыли, полученной в текущем периоде, и прироста долгосрочных обязательств.
Условие (1.8) задает необходимое для финансовой устойчивости преприятия ограничение величины запасов долгосрочными источниками их формирования. На основе этого ограничения строится методика анализа финансовой устойчивости предприятия, которая в этом случае сводится к анализу обеспеченности запасов источниками формирования.
Обобщающим показателем финансовой устойчивости является излишек или недостаток источников средств для формирования запасов, определяемый как разница величины источников средств и величины запасов. При это имеется в виду обеспеченность определенными видами источников (собственными, кредитными и другими заемными), поскольку достаточность суммы всех возможных видов источников (включая кредиторскую задолженность и прочие краткосрочные обязательства и пассивы) гарантирована тождественностью итогов актива и пассива баланса.
Общая величина запасов предприятия равна сумме величин по статьям запасов раздела II «Оборотные активы» бухгалтерского баланса (включая налог на добавленную стоимость по приобретенным ценностям, поскольку до принятия его к возмещению по расчетам с бюджетом он должен финансироваться за счет источников формирования запасов). Ниже в формулах для обозначения запасов используется символ Z.
Для характеристики источников формирования запасов используется несколько показателей, отражающих различную степень охвата разных видов источников:
Наличие оборотных средств, равное разнице величины реального собственного капитала и суммы величин внеоборотных активов и долгосрочной дебиторской задолженности :
ЕС = ИС - F,
(1.12)
где ИС - реальный собственный капитал;
F - внеоборотные активы (по остаточной стоимости) и долгосрочная дебиторская задолженность;
Наличие долгосрочных источников формирования запасов, получаемое из предыдущего показателя увеличением на сумму долгосрочных обязательств. Если целевые финансирование и поступления носят долгосрочный характер, то их величина включается в состав долгосрочных обязательств при расчете данного показателя:
ET = EC + KT,
(1.13)
где EC - наличие собственных оборотных средств;
KT - долгосрочные обязательства и целевые финансирование и поступления долгосрочного характера;
Общая величина основных источников формирования запасов, равная сумме долгосрочных источников и краткосрочных кредитов и займов. Если целевые финансирование и поступления носят краткосрочный характер, то их величина прибавляется к величине краткосрочных кредитов и займов при расчете данного показателя:
E∑ = ET + Kt,
(1.14)
где ET - наличие долгосрочных источников формирования запасов;
Kt - краткосрочные кредиты и займы и целевые финансирование и поступления краткосрочного характера.
Трем показателям наличия источников формирования запасов соответствуют три показателя обеспеченности запасов источниками их формирования:
Излишек или недостаток собственных оборотных средств, равный разнице величины собственных оборотных средств и величины запасов:
δ EC = EC - Z ;
(1.15)
Излишек или недостаток долгосрочных источников формирования запасов, равный разнице величины долгосрочных источников формирования запасов и величины запасов:
δ ET = ET - Z ;
(1.16)
Излишек или недостаток общей величины основных источников формирования запасов, равный разнице величины основных источников формирования запасов и величины запасов:
δ E∑ = E∑ - Z.
(1.17)
Вычисление трех показателей обеспеченности запасов источниками их формирования позволяет классифицировать финансовые ситуации по степени их устойчивости.
При идентификации типа финансовой ситуации используется трехкомпонентный показатель
S = {S (δ EC), S (δ ET), S (δ E∑)},
(1.18)
Где функция S (x) определяется так:
S (x) = 1, если x ≥ 0
S (x) = 0, если х ≤ 0
(1.19)
Возможно выделение четырех типов финансовых ситуаций:
1) абсолютная устойчивость финансового состояния, встречающаяся крайне редко и представляющая собой крайний тип финансовой устойчивости. Она задается условием:
а) Излишек собственных средств или равенство величин собственных оборотных средств и запасов (δ EC ≥ 0).
Из условия (а) вытекает система ограничений для показателей (1.15) - (1.17):
δ EC ≥ 0,
δ ET ≥ 0,
δ E∑ ≥ 0,
(1.20)
которая идентифицируется следующим значением трехкомпонентного показателя (1.18):
S = {1, 1, 1};
(1.21)
2) нормальная устойчивость финансового состояния, гарантирующая его платежеспособность:
а) Недостаток собственных оборотных средств (δ EC < 0);
б) Излишек долгосрочных источников формирования запасов или равенство величин долгосрочных источников и запасов (δ ET ≥ 0).
Из условий (а)-(б) вытекает система ограничений для показателей (1.15) - (1.17):
δ EC < 0,
δ ET ≥ 0,
δ E∑ ≥ 0,
(1.22)
которая идентифицируется следующим значением трехкомпонентного показателя (1.18):
S = {0, 1, 1};
(1.23)
3) неустойчивое финансовое состояние, сопряженное с нарушением условия ликвидности (1.2), при котором, тем не менее, сохраняется возможность восстановления равновесия за счет пополнения реального собственного капитала и увеличении собственных оборотных средств, а также за счет дополнительного привлечения долгосрочных кредитов и заемных средств:
а) Недостаток собственных оборотных средств (δ EC < 0);
б) Недостаток долгосрочных источников формирования запасов (δ ET < 0);
в) Излишек общей величины основных источников формирования запасов или равенство величин основных источников и запасов (δ E∑ ≥ 0).
Условия (а) - (в) задают систему ограничений для показателей (1.15) - (1.17):
δ EC < 0,
δ ET < 0,
δ E∑ ≥ 0,
(1.24)
которая идентифицируется следующим значением показателя (1.18):
S = (0, 0, 1);
(1.25)
4) кризисное финансовое состояние, при котором предприятие находится на грани банкротства, поскольку в данной ситуации денежные средства, краткосрочные финансовые вложения (за вычетом задолженности учредителей (участников) по взносам в уставный капитал) и прочие оборотные активы не покрывают даже его кредиторскую задолженность (включая резервы предстоящих расходов и платежей) и прочие краткосрочные пассивы:
а) Недостаток собственных оборотных средств (δ EC < 0);
б) Недостаток долгосрочных источников формирования запасов (δ ET < 0);
в) Недостаток общей величины основных источников формирования запасов
(δ E∑ < 0).
Условия (а) - (в) задают систему ограничений для показателей (1.15) - (1.17):
δ EC < 0,
δ ET < 0,
δ E∑ < 0,
(1.26)
которая идентифицируется следующим значением показателя (1.18):
S = (0, 0, 0);
(1.27)
На основе изложенной классификации финансовых ситуаций производится оценка тенденций изменения финансовой устойчивости предприятия. Согласно классификации (1.20) - (1.27) кризисное финансовое состояние наступает на предприятии при условии:
δ У∑ = (ИС - А) + ЛЕ + Ле - Я Б 0б
(1.28)
из которого вытекают остальные ограничения системы (1.26). Условие (1.28) означает недостаток общей величины основных источников формирования запасов. Перегруппировав слагаемые, условие (1.28) можно записать следующим образом:
δ E∑ = (ИС + KT + Kt) + (F - Z) < 0,
(1.29)
в результате чего его можно интерпретировать как недостаток собственного капитала предприятия, банковских кредитов и займов, полученных для финансирования внеоборотных активов и запасов.
Предположим, что на конец отчетного периода у предприятия отсутствуют признаки кризисного состояния:
δ У∑ = (ИС + ЛЕ + Ле) + (А - Я) Ю 0б
(1.30)
Пусть при этом за отчетный период имело место отрицательное изменение показателя δ E∑, т.е.
∆δ E∑ = (∆ИС + ∆KT + ∆Kt) + (∆F - ∆Z) < 0,
(1.31)
Соотношение (1.32) свидетельствует о существовании тенденции ухудшения финансовой устойчивости. Если произвести линейную экстраполяцию показателя δ E∑ за пределы отчетного периода, т.е. предположим, что δ E∑ изменяется линейно и, соответственно, в следующих периодах показатель будет меняться (уменьшаться) со скоростью
V(δ E∑) = ∆δ E∑/∆t,
(1.32)
где ∆t - продолжительность отчетного периода (в днях или месяцах).
При неизменной V(δ E∑) в следующих за отчетным периодах предприятие достигнет границы кризисного финансового состояния через временной промежуток.
Показатель tкр - это грубая оценка времени приближения к банкротству, но она дает ориентир для подготовки плана оздоровления финансового состояния предприятия. В течение установленного времени предприятие должно получить высокие финансовые результаты, которые позволят ему удалиться от границы кризисного состояния.
В реальных ситуациях изменения показателей финансовой устойчивости могут быть нелинейными, что продемонстрировано. Для того, чтобы изобразить динамику финансовой устойчивости во взаимосвязи с динамикой запасов и источников их формирования, графики изменения во времени показателей Z, EC, ET, E∑ строят в единой системе координат. Точки пересечения кривой запасов Z (τ) с кривыми источников их формирования EC(τ), ET(τ), E∑(τ) позволяют наглядно определить моменты, в которые происходит переход от одного типа финансовой ситуации к другому.
Поскольку положительным фактором финансовой устойчивости является наличие источников формирования запасов, а отрицательным - величина запасов, то основными способами выхода из неустойчивого и кризисного финансовых состояний будут пополнение источников формирования запасов и оптимизация их структуры, а также обоснованное снижение уровня запасов.
Наименее рисковым способом пополнения источников формирования запасов следует признать увеличение собственного реального капитала за счет накопления нераспределенной прибыли при условии роста части прибыли и резервного капитала, не вложенной во внеоборотные активы. Снижение уровня запасов происходит путем постановки системы планирования остатков запасов, а также в результате реализации неиспользованных товарно-материальных ценностей.
Итоговый алгоритм идентификации типа финансовой ситуации, в которой находится предприятие согласно изложенной классификации представлен на рис. 1.
Рис. 1. Схема алгоритма идентификации типа финансовой ситуации
ლიტერატურა
Literature
Литература
Бланк И. А. Основы финансового менеджмента. - М.: Ника-Центр, 2004.
Банк В. Р., Тараскина А. В. Финансовый анализ. - М.: Издательство Проспект, 2005.
Ковалев В. В. Анализ финансовой отчетности (основы балансоведения). - М.: Издательство Проспект, 2004.
Ковалев Вит. В. Финансы предприятий. - М.: Издательство Проспект, 2004.
Лиференко Г.Н. Финансовый анализ предприятий. - М.: Экзамен, 2005.
Финансовая устойчивость предприятия: оценка и принятие решений.//Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент. 2001. № 2.
Шеремет А. Д., Негашев Е. В. Методика финансового анализа деятельности коммерческих организаций. - М.: ИНФРА-М, 2005.
Резюме
Анализ обеспеченности запасов источниками их формирования
Цомая Нино
В данной статье рассмотрен анализ финансовой устойчивости предприятия. Определяются причины финансовой устойчивости предприятия, путём использования абсолютного показателя ликвидности. Рассматриваются и анализируются несколько показателей, отражающих различную степень охвата разных видов источников, для характеристики источников формирования запасов. И на основе этого анализа выделяются и описываются четыре типа финансовой ситуации: абсолютная устойчивость финансового состояния; нормальная устойчивость финансового состояния; неустойчивое финансовое состояние; кризисное финансовое состояние. Также в завершении статьи проводится основанная на выше упамянутом анализе схема алгоритма идентификации типа финансовой ситуации.
რეზიუმე
წარმოების ფინანსური სტაბილობის ანალიზი; მარაგის უზრუნველყოფის ანალიზი
მათი ფორმირების წყაროების საშუალებით.
ნინო ცომაია
მოცემულ ნაშრომში განხილულია წარმოების ფინანსური სტაბილობის ანალიზი. განისაზღვრება წარმოების ფინანსური სტაბილობის ანალიზის მიზეზები აბსოლუტური ლიკვიდური მაჩვენებლის გამოყენების გზით. განიხილება და გამოიკვლევა რამოდენიმე მაჩვენებელი, მარაგის ფორმირების წყაროების ასაღწერად. და ამ ანალიზის საფუძველზე გამოირჩევა და განიხილება ფინანსური სიტუაციის ოთხი სახეობა: ფინანსური მდგომარეობის აბსოლუტური სტაბილობა, ფინანსური მდგომარეობის ნორმალური სტაბილობა, არასტაბილური ფინანსური მდგომარეობა, კრიზისული ფინანსური მდგომარეობა. ასევე ნაშრომის ბოლოში წარმოდგენილია ფინანსური მდგომარეობის სახეობის იდენტიფიკაციის ალგორითმის სქემა, რომელიც აგებული იქნა ზემოხსენებული ანალიზის საფუძველზე.
SUMMARY
The analysis of financial stability of the enterprise; The analysis of security of stocks sources
of their formation.
Nino Tsomaia
In given clause the analysis of financial stability of the enterprise is considered. The reasons of financial stability of the enterprise, by use of an absolute parameter of liquidity are defined. Some parameters reflecting a various degree of scope of different kinds of sources, for the characteristic of sources of formation of stocks are considered and analyzed. And on the basis of this analysis four types of a financial situation are allocated and described: absolute stability of a financial condition; normal stability of a financial condition; an unstable financial condition; a crisis financial condition. Also in end of clause the scheme of algorithm of identification of type of a financial situation is spent based on above упамянутом the analysis.
|
|
3.4 კვების პროდუქტების კონვეიერული საშრობი აპარატისუჯრედული მათემატიკური მოდელი |
▲ზევით დაბრუნება |
Ячеистая математическая модель конвейерного сушильного аппарата
для пищевых продуктов
АВТАНДИЛ БАРДАВЕЛИДЗЕ
Доктор технических наук,
профессор Кутаисского Государственного Университета им. Акакия Церетели
ХАТУНА БАРДАВЕЛИДЗЕ
Доктор технических наук
Математическое описание конвейерной сушки, как и других сушильных процессов, представляет собой систему уравнений материального и теплового баланса, записываемую для всех её тепло-и массоаккумулирующих емкостей, с учетом связей между ними [1]. Для составления этих уравнений введем линейную координату x вдоль рабочей поверхности лент конвейера, принимая за начало отчета точку входа сушимого материала и, продолжая отсчет, координаты x в точках перехода материала с одного конвейера на другой в направлении движения материала.
Разобъем рабочий объем сушильной камеры на равные ячейки (число ячеек равно числу конвейеров), занумерованные в направлении движения материала индексом где - общее число ячеек. Схема ячейки конвейерной сушилки представлена на рис. 1.
Рис. 1. Схема ячейки конвейерной сушилки
Пусть Gm(τ) - масса материала в момент τ в ячейке m, кг; gm(τ) - масса 1 погонного метра (1п.м) материала, покидающего в момент τ в ячейкe m, кг/м;wm(τ)Tm(τ) - влагосодержание (%25) и температура (0C) материала в момент τ в ячейке m; Xm(τ),Tm(τ) - влагосодержание (%25) и температура (0C) агента сушки (влажного воздуха) в момент τ в ячейке m; Tm - температура (0C) калориферов в ячейке m ф1 ф2; - удельная поверхность массообмена и поверхность теплообмена материала, приходящая на единицу массы сухого вещества, м2/кг; α2; - коэффициент теплопередачи между материалом и влажным воздухом, кв/(м2 0C) F3; -поверхность теплообмена калориферов, в пересчете на одну ячейку, м2 α3; - коэффициент теплоотдачи между воздухом и поверхностью калориферов, кв/(м2 0C); ∆H - удельная теплота испарения воды, кдж/кг Сm; - теплоемкость влажного материала в ячейке m, C1=C1+wmCH2o(C1, -теплоемкость сухого материала, CH2o - теплоемкость воды), кдж/(кг0C); CH2o - теплоемкость водяного пара, кдж/(кг0C); Vm - объем воздуха в ячейке m, м3.
С учетом допущении [1], уравнение материального баланса по влаге и сухому веществу, уравнение теплового баланса ячейки и агента сушки, можно записать следующим образом:
(1)
где - зависящее от линейной скорости конвейера Um время пребывания материала в ячейке m (k-1ε - коэффициент пропорциональности между Gm Um и количеством материала, покидающего ячейку в момент τ); τA - время пребывания воздуха в ячейке, определяемое как отклонение объема воздуха в ячейке к объемному расходу воздуха через ячейку
где KVMax- коэффициент пропускной способности в пересчете на одну ячейку, - переход давления воздуха на одной ячейке.
В формулах (1) N(Wm,Tm,Xm,Tam) - скорость сушки в первом (при Wm>WCR) и втором периоде (при Wm≤WCR) имеет вид:
(2)
Кроме уравнения динамики ячеек (1) в математическом описание входят уравнения связи между ячейками, которые имеют вид:
(3)
при очевидных «краевых» условиях на входе сырого материала в первую ячейку сушилки с параметрами G0, W0,T0
и внешнего воздуха с параметрами X0, Ta0 для всех ячеек из нижнего ряда
Таким образом, при моделировании эта система должна решаться с начальными условиями
(4)
представляющими распределение переменных состояния в ячейках в начальный момент времени τ=0.
Конкретно, рассмотрим составление модели на примере сушилки 4Г-КСК-90, рабочее разбиение сушильной камеры на ячейки по числу конвейеров (5 штук).
Таким образом, математическое описание конвейерной сушилки представляет собой систему из 25 обыкновенных дифференциальных уравнений, правые части которых зависят всего от четырех неопределенных коэффициентов:
Параметров уравнения скорости сушки KI KII, от которых зависит критическое влагосодержание;
Коэффициентов теплообмена a1 ф1 , a3 ф3.
Остальные коэффициенты уравнений (1) нетрудно определить по справочникам и литературным данным. Цель заключается в оценке значений KI,KII и, a2 ф2 , a3 ф3.
Установка современных датчиков в различных точках сушильной камеры позволяет надежно контролировать температуру и относительную влажность воздуха при проведении экспериментов по оценке параметров модели сушилки.
Результаты экспериментов обрабатывались с использованием пакета прикладных программ - MatLab [2] с целью определения перечисленных выше неизвестных коэффициентов (1) для ряда сушимых материалов, см.таб.1.
Таблица 1. Параметры математической модели конвейерной сушилки
для некоторых продуктов.
Продукт |
Коэффициенты скорости сушки, Кг(м2 *сек*0С) |
Коэффициенты теплообмена, Квт/(кг*0С) |
Критическое влагосодержания, %25 |
|||
|
KI 10-4 |
KII 10-4 |
a2 ф2 |
a3 ф3 |
WCR |
|
Вишня |
0,9587 |
0,4201 |
0,0873 |
0,0412 |
66 |
|
Абрикос |
0,7710 |
0,2639 |
0,0651 |
0,0390 |
74 |
|
Груш |
0,7952 |
0,2822 |
0,0685 |
0,0280 |
72 |
|
Алгоритм обработки данных сводится к решению задачи минимизации отклонения расчетной и фактической реакции объекта на произведенное возмущение его работы:
(5)
Здесь τµ, τv, суть, соответственно, моменты измерения состояния (температуры и влагосодержания) воздуха в точках установки датчиков в ячейке номера k и влагосодержания материала на выходе из сушилки (в 25-ой ячейке), 
- влагосодержание воздуха в ячейке k в момент τµ, соответственно, расчетное и измеренное прибором; 
- расчетная и экспериментальная температура воздуха там же; 
- влагосодержание высушенного материала в момент τv. Введеные в (5) весовые коэффициенты 
отражают относительную значимость различных данных при решении задачи оценки параметров модели (1).
Задача на минимум (5) решалась методом прямого поиска Нелдера-Мида [3].
Для сравнения фактических и расчетных переходных функций объекта на рис.2, 3 представлены кривые расчетного и фактического изменения температуры и относительной влажности воздуха в различных зонах. На рис. 4 представлена соответствующая расчетная кривая изменения конечной влажности высушенного материала в начале и конце (т.е. на выходе) нижней ленты.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Баумштейн И.П., Корпин Е.Б. и др. «Автоматизация технологических процессов пищевых производств». Москва: Агропромиздат, 1985.-536 с.
Ануфриев И.Е. Самоучитель MatLab 5.3/6.х. - СПб.: БХВ-Петербург, 2003. - 736 с.
Бейко И.В. Методы и алгоритмы решения задач оптимизации. - Москва: Наука.- 1987. - 363с.
Резюме
Ячеистая математическая модель конвейерного сушильного аппарата для пищевых
продуктов
Автандил Бардавелидзе, Хатуна Бардавелидзе
Конвейерный сушильный аппарат для пищевых продуктов представлен в виде ячеек и в соответствии с лентами каждого конвейера. С учетом определенных допущений для каждой ячейки разработан материальный и тепловой баланс высушиваемого материала, а также дифференциальное уравнение сушильного агента с учётам связей между ячейками. Для примера рассмотрен сушильный аппарат типа 4Г-КСК-90, у которого число конвейеров равно пяти. Модель состоит из 25-ти линеаризованных обыкновенных дифференциальных уравнений, содержащих в правой части четыре неопределённых коэффициента. Экспериментальные данные были обработаны методом динамического программирования Нелдера-Мида с помощью пакета прикладной программы MatLab.
Расчетные значение определенных коэффициентов для некоторых пищевых продуктов представлены в виде таблицы. С помощью решения системы дифференциального уравнения построены переходные характеристики и сравнены с фактическими переходными характеристиками.
რეზიუმე
კვების პროდუქტების კონვეიერული საშრობი აპარატისუჯრედული მათემატიკური მოდელი
ავთანდილ ბარდაველიძე, ხათუნა ბარდაველიძე
კვების პროდუქტების კონვეიერული საშრობი აპარატაი წარმოდგენილია უჯრედების სახით, თითოეული კონვეიერის ლენტის მიხედვით. გარკვეული დაშვებების გათვალისწინებით თითოეული უჯრედისათვის შემუშავებულია გამოსაშრობი მასალის მატერიალური და თბური ბალანსის, აგრეთვე, საშრობი აგენტის დიფერენციალური განტოლება, უჯრედთა შორის კავშირის გათვალისწინებით. მაგალითისათვის განხილულია 4Г-КСК-90 ტიპის საშრობი აპარატი, რომლის კონვეიერთა რიცხი ხუთია. მოდელი შედგება 25 გაწრფივებული ჩვეულებრივი დიფერენციალური განტოლებისაგან, რომელთა მარჯვენა ნაწილში ოთხი განუსაზღვრელი კოეფიციენტია. ექსპერიმენტული მონაცემები დამუშავებულ იქნა დინამიკური პროგრამირების ნელდერ-მიდის მეთოდით MatLab გამოყენებითი პროგრამული პაკეტით.
ცხრილის სახით წარმოდგენილია ანგარიშის შედეგად განსაზღვრული კოეფიციენტების მნიშვნელობები რამდენიმე სახის კვების პროდუქტისათვის. დიფერენციალური განტოლების სისტემის ამოხსნის საშუალებით აგებულია გარდამავალი მახასიათებლები და შედარებულია ფაქტიურ გარდამავალ მახასიათებლებს.
SUMMARY
The cellular mathematical model of conveyer dryer's for food products
Avtandil Bardavelidze, Khatuna Bardavelidze
The conveyer dryer of food products is presented as a type of cells accordingly the belts of each conveyer. The material and thermal balance of dryable material is worked out with consideration of definite assumption for each cell and also differential equation of drying agent is developed with the taking into account of connections between the cells. For example there is considered the dryer of a type 4Г-КСК-90, where the number of conveyer is five. The model contains 25 linear ordinary differential equations which includes on the right side four uncertain coefficients. The experimental data bases were developed by Nelder-Mid dynamic programming method with use of application program package - MatLab.
The calculated values of determined coefficients for several food products are presented as a type of table. The transient characteristics are design with use of solution of the differential equation system and they are compared with the factual transient characteristics.
|
|
3.5 ბოცვერის ორმუცელა, ფრთისებური, საფეთქლის, დიდი საღეჭი კუნთების ინერვაციის საკითხისათვის |
▲ზევით დაბრუნება |
ნ. მილაშვილი
საქართველოს სახელმწიფო სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის
ასოცირებული პროფესორი
ვ. ქვაჭრელიშვილი
საქართველოს სახელმწიფო სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის
ასოცირებული პროფესორი
ბოცვერის ოთხი ლეშის მასალაზე ვ.პ.ვორობიოვის მაკრო-მიკროპრეპარირების ცნობილი მეთოდით შესწავლილია ბოცვერის ორმუცელა, ფრთისებური, საფეთქლის და დიდი საღეჭი კუნთების ინერვაციის წყაროები და აღნიშნულ კუნთებში შემავალი ნერვების სვლისა და დატოტიანების კანონზომიერებანი. კვლევის საფუძველზე დადგინდა, რომ ორმუცელა კუნთი ნერვირდება ორი წყაროდან. ერთ-ერთს წარმოადგენს VII წყვილი - სახის ნერვიდან გამოსული ე.წ. ორმუცელა კუნთის ნერვი, ხოლო მეორე წყაროს წარმოადგენს V წყვილი - სამწვერა ნერვიდან გამოსული ყბათაშუა ნერვი, ხოლო რაც შეეხება ფრთისებურ, საფეთქლის და დიდ საღეჭ კუნთებს მათ გააჩნიათ ინერვაციის ერთი წყარო, V წყვილი ნერვიდან გამოსული ფრთისებური ნერვი და საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღერო.
თანამედროვე პრაქტიკული ვეტერინარია დღესაც საჭიროებს ანატომიური ფაქტების დაზუსტებას და სრულყოფილ ცოდნას. პროდუქტიული ცხოველების სახის ნერვის ქალას შიგნითა და გარეთა ნაწილების აგებულების ესა თუ ის ვარიანტი დაავადების ან ტრამვული დაზიანების შემთხვევაში განსაკუთრებულ მიმდინარეობას გვაძლევს. ანტომიურმა გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ყბაყურა ჯირკვლის მიდამოში ოპერაციული ჩარევის მეთოდების ამორჩევის დროს ქირურგმა მხედველობაში უნდა მიიღოს სახის ნერვის ამ მონაკვეთის მდებარეობა. რადიალური განაჭრები არ ეხებიან სახის ნერვს იმ შემთხვევაში, როცა ნერვის ეს მონაკვეთი გრძელია და ტოტების რაოდენობა ნაკლები, ტოტებს შორის კავშირები კი შედარებით იშვიათი. როდესაც ნერვის ძირითადი ღერო მოკლეა და ტოტების რაოდენობა კი - მეტი, მაშინ, სახის ნერვის ასეთი აგებულების დროს, ქირურგმა უნდა გამოიკვლიოს ნერვის ძირითადი ტოტების მიმართულება, რადგან ერთ-ერთი მათგანის გადაჭრის დროს ნაწილობრივ ან სრულად წყდება ინერვაცია საღეჭ კუნთებში (2).
კვლევის მასალად გამოყენებული იყო ბოცვერის ოთხი ლეშის თავი. პრეპარატს წინასწარ ვაფიქსირებდით ფორმალინის 5%25-იან ხსნარში. შესწავლას ვაწარმოებდით ქალას ორივე მხარეზე. ნერვული სისტემის ჩვეულებრივი ანატომიური პრაპარატებით და აკადემიკოს ვ.პ.ვორობიოვის საყოველთაოდ ცნობილი მეთოდით - წვეთოვანი წყლის ქვეშ მჟავეებისა და ბინოკულარული ლუპის გამოყენებით.
საღეჭი კუნთები განაგებს ქვედა ყბის მოძრაობას. ზოგი მათგანი კეტავს პირს. ესენია დიდი საღეჭი კუნთი, ფრთისებური და საფეთქლის კუნთები. მეორენი აღებენ პირს. ეს არის ორმუცელა კუნთი, რომელსაც ეხმარება მკერდ-თავის კუნთი. ბოცვერის საფეთქლის კუნთი სუსტად განვითარებულ კუნთს წარმოადგენს, რაც შეეხება დიდ საღეჭ კუნთს ის მძლავრად განვითარებული კუნთია. აღნიშნული კუნთების ინერვაციაში მონაწილეობას ღებულობს თავის ტვინის V წყვილი - სამწვერა და VII წყვილი - სახის ნერვის ტოტები, ამიტომ მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ნაწილობრივ აღვწეროთ ეს ორი ნერვი, რომლის მონაცემები საშუალებას მისცემს კლინიცისტებს აღნიშნულ მიდამოებში სხვადასხვა მანიპულაციების ჩასატარებლად.
სამწვერა ნერვი თავის ტვინის თორმეტ წყვილ ნერვებს შორის ყველზე რთული და კომპლექსური, შერეული ხასიათის ნერვია, იგი გამოდის ტვინოვანი ხიდის ზედაპირიდან ორი ფესვით: უფრო მსხვილი დორსალური - მგრძნობიარე და შედარებით უფრო წვრილი ვენტრალური მგრძნობიარე - მამოძრავებელი. ნერვის დორსალურ ფესვზე მდებარეობს ნახევარმთვარისებური კვანძი. კვანძის დორსალური ფესვი უერთდება ვენტრალურ ფესვს და ჩამოყალიბდება სამწვერა ნერვის საერთო ღერო. ჯერ კიდევ ქალას ღრუშივე სამწვერა ნერვის ღერო იყოფა თვალბუდის, ზედაყბის და ქვედაყბის ნერვებად. სამწვერა ნერვი, როგორც მგრძნობიარე ტოტები მიემართება თავის კანის, პირისა და ცხვირის ღრუს ლორწოვან გარსებში, ხოლო, მამოძრავებელი - საღეჭ კუნთებში.
სახის ნერვი დასაწყისს იღებს მოგრძო ტვინის ტრაპეციული სხეულის გვერდითი ზედაპირიდან. სახის ნერვის სვლისა და დატოტიანების ზონები დაწყებული გამოსვლის ადგილიდან ნერვის საბოლოო დატოტიანებამდე, სამ მოზრდილ მონაკვეთად იყოფა: 1. სახის ნერვის პირველადი, ანუ საწყისი ნაწილი. 2. სახის ნერვის ყბაყურა ჯირკვლის ნაწილი. 3. სახის ნერვის სახის, ანუ პერიფერიული ნაწილი.
სახის ნერვის ყბაყურა ჯირკვლის ნაწილი წვება ლოყის კუნთზე და მთლიანად დაფარულია ყბაყურა ჯირკვლით და ყურის ახლო ლიმფური კვანძით. ბოცვერის სახის პერიფერიული ნაწილი დასაწყისს იღებს სახის ნერვის ყბაყურა ჯირკვლის ნაწილიდან და გრძელდება ქალას სახის ნაწილზე ნერვის საბოლოო დატოტიანებამდე. სახის ნერვის სახის, ანუ პერიფერიული ნაწილი წვება საღეჭ კუნთზე და მიემართება ორალური მიმართულებით. დასაწყისში დაფარულია ყბაყურა ჯირკვლის წინა ნაწილით და ყურის ახლო ლიმფური კვანძით, ხოლო შემდეგ სახის კანქვეშა კუნთით და კანით. ბოცვერის სახის ნერვის პერიფერიული ნაწილიდან გამოდის ყურის კაუდალური, ყურის შიგნითა, ორმუცელა, ყურ-ქუთუთოს, ლოყის დორსალური, ლოყის ვენტრალური ნერვები და კისტრის ტოტი.
ზოგიერთი ცხოველებისაგან განსხვავებით (ცხვარი, თხა) ბოცვერის ორმუცელა კუნთი ერთი გამობერილობით, ანუ მუცლით არის წარმოდგენილი და ნერვირდება თავის ტვინის V და VII წყვილი ნერვების ტოტებით. ერთ-ერთ წყაროს წარმოადგენს ე.წ. ორმუცელა კუნთის ნერვი. ეს უკანასკნელი გამოდის VII წყვილი, ანუ სახის ნერვის ვენტრალური კიდიდან, რომელიც დაწყებიდან 1 -1,4 სმ-ის გავლის შემდეგ შეიჭრება მასში და ტოტიანდება. ორმუცელა კუნთის მეორე საინერვაციო წყარო წარმოდგენილია სამწვერა ნერვის საკმაოდ მსხვილი ტოტით - ყბათაშუა ნერვით, რომელსაც გამოეყოფა ორი ან სამი ტოტი ორმუცელა კუნთისათვის. თითოეული მათგანი განიცდის გაორკაპებას, შედის ორმუცელა კუნთის მუცელში და ტოტიანდება.
ფრთისებური კუნთის ინერვაცია ხორციელდება ფრთისებური ნერვით, რომელიც იწყება ქვედაყბის ნერვიდან. გამოსვლის ადგილიდან 1,6 - 2,3 სმ-ის გავლის შემდეგ იყოფა კრანიალურ და კაუდალურ ტოტებად და შედიან კუნთში მედიალური ზედაპირიდან.
საფეთქლისა და დიდი საღეჭი კუნთები ნერვირდებიან საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღეროთი. ეს უკანასკნელი გამოდის სამწვერა ნერვის ქვედაყბის ნერვიდან. საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღეროდან ერთი ტოტი მიემართება და შედის საფეთქლის კუნთში. ამ ნერვის ძირითადი ღერო უახლოვდება დიდ საღეჭ კუნთს და იყოფა ოთხ-ხუთ ტოტად, რომლებიც შეიჭრებიან და ტოტიანდებიან აღნიშნულ კუნთში.
დ ა ს კ ვ ნ ე ბ ი
კურდღლის საღეჭ კუნთებს ეკუთვნის: ორმუცელა კუნთი, ფრთისებრი, საფეთქლის და დიდი საღეჭი კუნთები.
კურდღლის ორმუცელა კუნთი ერთი მუცლით არის წარმოდგენილი და ნერვირდება თავის ტვინის V და VII წყვილი ნერვების ტოტებით. ერთ-ერთ წყაროს წარმოადგენს სამწვერა ნერვის ტოტი ყბათაშუა ტოტი, ხოლო მეორე საინერვაციო წყაროს წარმოადგენს ე.წ. ორმუცელა კუნთის ნერვი, რომელიც გამოდის სახის ნერვის ვენტრალური კიდიდან.
ფრთისებური კუნთის ინერვაცია ხორციელდება ფრთისებრი ნერვით, რომელიც გამოდის სამწვერა ნერვის ქვედაყბის ნერვიდან.
საფეთქლის კუნთი ნერვირდება საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღეროთი. ეს უკანასკნელი გამოდის სამწვერა ნერვის ქვედაყბის ნერვიდან. საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღეროდან ერთი ტოტი მიემართება და შედის საფეთქლის კუნთში.
დიდი საღეჭი კუნთი ნერვირდება საფეთქელ-საღეჭი კუნთის საერთო ღეროთი. ამ ნერვის საერთო ღერო უახლოვდება დიდ საღეჭ კუნთს და იყოფა ოთხ-ხუთ ტოტად, რომლებიც შეიჭრებიან და ტოტიანდებიან აღნიშნულ კუნთში.
ლიტერატურა
Literature
Литература
Квачрелишвили В.М. К вопросу взаимосвязи лицевого и тройничного нервов. Республиканская вторая научная конференция молодих учённых биологов и аспирантов. Груз. СССР Тбилиси 1976.
Милашвили Н.Г. Сравнительная анатомия лицевого нерва овцы и козы. Диссертация канд. наук. Тбилиси 2002.
Пентешина И.А. Особенности строения и топографии тройничного нерва и связанных с ним парасимпатических узлов головы. Диссертация докт. наук. Ленинград 1961.
Рамишвили Г. Анатомические особенности тройничного нерва кролика. Рес. научн. конф. мол. уч. и аспирантов. Тбилиси-1985.
Рамишвили Г. Морфология нижнечелюстного нерва кролика и нутрии. Мат. науч. конф. Груз. зоовет ин-та.Тбилиси-1988.
Рамишвили Г. Анатомические осовенности тройничного нерва кролика. Рес. научн. конф. мол. уч. и аспирантов. Твилиси-1985.
SAMMARY
For the question of the Rabbit Muscles enervation of the M. digastrcus, M. pterigoideus, M.
temporalis, M. maseter
N. Milashvili, V. Kvachrelishvili
Rabbit Muscles enervation source of the M. digastrcus, M. pterigoideus, M. temporalis, M. maseter is studied on the rabbit four corpse according to the academician V.P. Vorobiov's well-known macro-micro method and in this sources existing nerves movement and branching principles. On the research basis is stated that n.digastricus is nerved from the two sources: one of the nerve is so called m.digastricus nerve coming from VII pair nerve, while the second source n.mylohyoideus nerve coming from the trigmenus nerve and M. pterigoideus, M. temporalis, M. maseter have one enervation source that is M. temporalis, M. maseter common stem coming from the V pair nerve.
РЕЗЮМЕ
К вопросу иннервации двубрюшной, крыловидной, височной и жевательной мышц
кролика
Н. Милашвили, В. Квачрелишвили
На четырех трупах кролика известным методом макро-микропрепарирования академика В.П. Воробьева изучены источники иннервации большой жевательной, височной, крыловидной и двубрюшной мышцы, и закономерности хода и разветвления указанных нерв.
На основе исследования установлено, что двубрюшная мыщца иннервируется из двух источников, один из них из VII пары лицевого нерва, отходящего от т.н. нерва двубрюшной мышцы, а второй источник - из V пары тройничного нерва выходящей межчелюстного нерва. Что же касается крыловидной, височной и большой жевательной мышц, то они имеют один источник иннервации - это выходящий из V пары тройничного нерва, крыловидный нерв и общий ствол височно-жевательного нерва.
რეზიუმე
კურდღლის ორმუცლიანი, ფრთისმაგვარი საფეთქლის და საღეჭი კუნთების ინერვაციის საკითხისადმი
ნ. მილაშვილი, ვ. ქვაჭრელიშვილი
აკადემიკოს ვორობიოვის მაკრო-მიკროპრეპარირების ცნობილი მეთოდით კურდღლის ოთხ გვამზე შესწავლილია დიდი საღეჭი საფეთქლის ფრთისმაგვარი და ორმუცლიანი კუნთების ინერვაციის წყაროები, აღნიშნული ნერვების სვლის და განშტოების კანონზომიერებანი.
კვლევის საფუძველზე დადგენილია, რომ ორმუცლიანი კუნთი დაინერვირდება ორი წყაროდან, მათ შორის სახის ნერვის VII წყვილიდან, რომელიც გამოდის ეგრეთწოდებული ორმუცლიანი კუნთის ნერვიდან. მეორე წყარო - ყბათაშორისი ნერვიდან გამომდინარე სამმაგი ნერვის V წყვილიდან.
რაც შეეხება ფრთისმაგვარი საფეთქლის და დიდ საღეჭ კუნთებს, მათ ინერვაციის ერთი წყარო აქვთ - სამმაგი ნერვის V წყვილიდან გამომავალი ფრთისებრი ნერვი და საფეთქელ-საღეჭი ნერვის საერთო ტანი.
