საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტის მიხედვით, რომელიც მსოფლიო ბანკმა და გაერო-მ 2008 წლის ოქტომბრის დასაწყისში გამოაქვეყნეს, საჭირო იყო 3.15 მილიარდი აშშ დოლარის დონორთა დახმარება და დამატებით 700 მილიონი აშშ დოლარის დახმარება საბანკო სექტორის მხარდასაჭერად¹.

ფინანსური დახმარების ეს მოთხოვნა მიჩნეულია ეკონომიკის ომისშემდგომი სტიმულირების პაკეტად, რომელიც „დაეხმარება საქართველოს, აღიდგინოს ეკონომიკური ზრდის ომამდელი ტემპი და სოციალური განვითარების ტრაექტორია“. ხარჯების ძალზე მცირე ნაწილი განკუთვნილია ომის შედეგად მიყენებული ფიზიკური ზარალის აღმოსაფხვრელად³. მაგალითად, გზების რეაბილიტაცია მშენებლობაზე მთლიანად გამოყოფილი 969 მილიონი აშშ დოლარიდან (ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხების ჩათვლით) მხოლოდ 18 მილიონი აშშ დოლარია გათვალისწინებული ომის შედეგად დაზიანებული გზების შეკეთებაზე. ასევე, ურბანული და მუნიციპალური სერვისების განვითარება ურბანული განახლების უკვე არსებული პროგრამების გაფართოებაა და არა ომის შედეგებზე რეაგირება.

მსგავსად ამერიკის შეერთებული შტატების ფინანსური სტიმულირების ღონისძიებათა პაკეტისა, ამ დახმარებით სამი მიზნის მიღწევაა ნავარაუდევი. პირველი, უზრუნველყოფა იმისა, რომ კერძო მოთხოვნის შემცირებამ არ გამოიწვიოს სახელმწიფო ხარჯების/საბანკო კრედიტების შემცირება, რაც უარყოფით ფისკალურ სპირალს წარმოქმნის.

მეორე, საჭიროებათა შეფასების ერთობლივ დოკუმენტში შემოთავაზებული პროექტები მიზნად ისახავს ამ გაზრდილი კრედიტების გამოყენებას ძირითადად გრძელვადიანი ინფრასტრუქტურის, და განსაკუთრებით, გზების, საქალაქო და მუნიციპალური ინფრასტრუქტურისა და ელექტროენერგიის წარმოება/გადაცემის გაუმჯობესებისთვის. გზების/მუნიციპალური ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესება მთავრობის გრძელვადიანი სტრატეგიაა, რომლისთვისაც მან უკვე მიიღო მსხვილი დაფინანსება დონორებისაგან, კერძოდ, მსოფლიო ბანკისა და ათასწლეულის გამოწვევის კორპორაციისაგან. ევროობლიგაციების გამოშვებაც ნაწილობრივ განპირობებული იყო გაზის საცავის (საქართველოს ენერგოუსაფრთხოების გასაუმჯობესებლად) და მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზების (ექსპორტის ხელშესაწყობად) აშენების სურვილით.

მესამე, საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი გამიზნულია მოკლევადიანი სიძნელეების შესამსუბუქებლად. იძულებით ადგილნაცვალი პირებისა და ომის შედეგად უშუალოდ დაზარალებულების საცხოვრებლითა და საკვებით უზრუნველყოფის ხარჯების გარდა, საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი ითვალისწინებდა მიზნობრივი სოციალური დახმარებების გაზრდას და ომის შედეგად გაღარიბებული მოსახლეობის სამედიცინო მომსახურების დაფარვას. გარდა ამისა, ინფრასტრუქტურის განვითარების და გზების მშენებლობის პროგრამამ უნდა შექმნას სამუშაო ადგილები.

_____________________

1 გაერო და მსოფლიო ბანკი. (2008 წლის 9 ოქტომბერი) საქართველო: საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი. სრული ვერსია არ არის საჯაროდ ხელმისაწვდომი. ამ დოკუმენტის შემაჯამებელი ვერსია ხელმისაწვდომია, გაერო და მსოფლიო ბანკი. (2008 წლის ოქტომბერი). საქართველო: საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტის შედეგების მიმოხილვა. ხოლო დოკუმენტის მოკლე ანალიზისთვის იხილეთ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო“. (2008 წლის ნოემბერი) საქართველოსთვის განკუთვნილი დახმარება - გამჭვირვალობა, ანგარიშვალდებულება და საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი. თბილისი

2 გაერო და მსოფლიო ბანკი. (2008 წლის ოქტომბერი). საქართველო: საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტის შედეგების მიმოხილვა.

3 იქვე

2008 წლის 22 ოქტომბერს გაიმართა დონორთა კონფრენეცია, რომელზეც ომის-შემდგომი დახმარების დაპირებები გაკეთდა. დონორებმა 4,8 მილიარდი აშშ დოლარის (4.5 მილიარდი აშშ დოლარი იმ დღეს არსებული გაცვლის კურსის მიხედვით) ანუ, მოთხოვნილ თანხაზე 26%25-ით მეტის გამოყოფის პირობა დადეს. „საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველომ“ დონორთა დაპირებული დახმარების ვრცელი მიმოხილვა მოამზადა¹, რომელზეც აქ აღარ შევჩერდებით. საქართველოს მთავრობამაც ფინანსთა სამინისტროს ვებგვერდზე გამოაქვეყნა დაპირებული დახმარების ყველა ძირითადი კომპონენტის და მასთან დაკავშირებული პროექტების და დაგეგმილი ხარჯების სია². მთავრობამ ასევე დაუზარებლად მოგვაწოდა დეტალური ინფორმაცია ამ შეთანხმებების ისეთი ფინანსური პირობების შესახებ, როგორებიც კრედიტების საპროცენტო განაკვეთები და მათი გადახდის ვადებია.

დონორთა კონფერენციაზე გაცემული დაპირებების შეფასების ერთ-ერთი გზა საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტისა და დონორთა კონფერენციის დანაპირების გვერდი-გვერდ შედარებაა.

გრაფიკი 2: საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტით მოთხოვნილი თანხების შედარება დონორთა კონფერენციაზე დაპირებულ თანხებთან

როგორც ამ გრაფიკიდან ჩანს, საბიუჯეტო და სოციალური ხარჯები 20%25-ით ნაკლებია, ხოლო ხარჯები ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე 65%25-ით მეტია იმ თანხებზე, რომლებიც საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტში იყო მოთხოვნილი. ასევე, დაპირებულ თანხაში შეტანილია 338 მილიონი დოლარის პირდაპირი დახმარება ბიზნესისათვის (ძირითადად, უძრავი ქონების სექტორის კომპანიებისათვის) მაშინ, როდესაც საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი ამას არ ითვალსიწინებდა.

____________________

1 „საერთაშორისო გამჭვირვალობა საქართველო“. (2008 წლის ნოემბერი) საქართველოსთვის განკუთვნილი დახმარება - გამჭვირვალობა, ანგარიშვალდებულება და საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი. თბილისი.

2 სრული სია ნახეთ http://www.mof.ge/default.aspx?sec_id=3211&lang=1

3 ეს ციფრები აღებულია საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტიდან, რომელსაც დაემატა საბანკო სექტორისთვის 700 მილიონი აშშ დოლარის დამატებითი დახმარება. გაერო და მსოფლიო ბანკი. (2008 წლის ოქტომბერი). საქართველო: საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტის შედეგების მიმოხილვა.

4 ეს ციფრები მიღებულია დაპირებული ფინანსური დახმარების ჩამონათვალიდან, რომელიც გამოქვეყნებულია ვებგვერდზე http://www.mof.ge/default.aspx?sec_id=3211&lang=1, ხოლო დამატებითი დეტალები უშუალოდ მოგვაწოდა OPIC-მა და საერთაშორისო ფინანსურმა კორპორაციამ.

5 საბიუჯეტო და სოცილური დახმარების ერთობლიობა არ გულისხმობს იმას, რომ მთლიანი ბიუჯეტი სოციალურ სამსახურებზე დაიხარჯა. თუმცა აზრი არა აქვს საბიუჯეტო და სოციალური დახმარებების გაყოფას, ვინაიდან შეუძლებელია იმის გაგება, თუ რა მოცულობის პირდაპირი საბიუჯეტო დახმარება იხარჯება სოციალურ სამსახურებზე.

ღარიბი ქვეყნების დაკრედიტების ეთიკური მხარე და ეფექტიანობა ერთერთი ის საკითხია, რომელზეც ბევრს კამათობენ საერთაშორისო განვითარების დახმარების სფეროში. წინამდებარე ნაშრომის ამ ნაწილში მოკლედ მიმოვიხილავთ სამეცნიერო ლიტერატურაში ამ საკითხის ირგვლივ გამოთქმულ მოსაზრებებს, ხოლო ბოლოს შემოგთავაზებთ იმ არგუმენტებს, რომლებსაც საქართველოსთვის აქვს მნიშვნელობა. ორი ძირითადი მიზეზი არსებობს, თუ რატომ შეიძლება იყოს უკეთესი კრედიტების გაცემა გრანტების გაცემაზე. ჯერ ერთი, კრედიტი ქვეყნას გზას უხსნის ბევრად მეტი ფულისაკენ. ვინაიდან კრედიტები მსესხებელს უკან უბრუნდება, დონორ ქვეყანას უხდება კრედიტის მხოლოდ შეღავათიანი კომპონენტის გადახდა¹. ეს კი მსესხებლის თვალსაზრისით იმას ნიშნავს, რომ ერთი და იმავე ფულით ბევრად მეტი ნაღდი ფული შეიძლება გახდეს ხელმისაწვდომი კრედიტების სახით, ვიდრე გრანტების.

კრედიტების სასარგებლო მეორე მთავარი არგუმენტი, რომელსაც ლიტერატურა გვთავაზობს, არის ის, რომ მთავრობა კრედიტებს ბევრად უფრო ეფექტიანად გამოიყენებს ვიდრე გრანტებს. ეს არგუმენტი ეფუძნება ვარაუდს, რომ ქვეყანა კრედიტებს, რომლებიც უნდა დააბრუნოს, შეხედავს როგორც ინვესტიციას და მათზე პასუხისმგებლობას აიღებს². გრანტებმა კი შესაძლოა უბრალოდ ჩაანაცვლოს საგადასახადო შემოსავლები, როგორც სამთავრობო ხარჯების წყარო და შეამციროს გადასახადების მოკრების სტიმული. 107 ქვეყნის შესწავლის საფუძველზე კლემენტსმა, სხვა მკვლევარებთან ერთად, დაასკვნა, რომ „კრედიტების ზრდა სახელმწიფო შემოსავლების ზრდას იწვევს, ხოლო გრანტების ზრდა შემოსავლების კლებას“³.

ამის საპირისპიროდ გამოყოფენ სამ ძირითად პრობლემას, რომლებიც კრედიტებს უკავშირდება: სესხის გაცემის პრიორიტეტულობა, ვალის ეთიკური მხარე და ვალის ამოღების სირთულე. პირველი პრობლემა, როგორც ბულოუ და როგოფი ამტკიცებენ, არის ის, რომ „დახმარების ძალზე არაპროპორციული წილი შენიღბული საპროცენტო სუბსიდიების სახით საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებში მიდის და არა უღარიბეს ქვეყნებში“⁴. კრედიტები უფრო საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებზეა ორიენტირებული, ვიდრე ძალზე ღარიბ ქვეყნებზე, ვინაიდან განვითარების ბანკების ერთ-ერთი უპირველესი ვალდებულება კრედიტის დაბრუნების უზრუნველყოფაა, ხოლო ღარიბი ქვეყნები, ამ თვალსაზრისით, მაღალი რისკის მქონენი არიან. ასეთი ქვეყნები შესაძლოა კორუმპირებული იყოს ან მათ უბრალოდ არ ჰქონდეთ მართვისა და ზედამხედველობის მექანიზმები, რომლებიც ბანკს დაარწმუნებდა კრედიტის დაბრუნების შესაძლებლობაში. გარდა ამისა, განვითარების ბანკები უმთავრესად „ინვესტიციებს“ ეძებენ, ძალიან ღარიბ ქვეყნებში კი ისეთი ბიზნესი ან სახელმწიფო პროექტი, რომელიც კარგ ფინანსურ უკუგებას მოიტანდა, შეიძლება ძალზე ცოტა იყოს. ამრიგად, თუ საერთაშორისო განვითარების დახმარების ინსტიტუტების მთავარი საქმე სიღარიბის აღმოფხვრაა, მაშინ ფული არც თუ მიზნობრივად იხარჯება.

მეორე პრობლემა, რომელსაც ჩვეულებრივ კრედიტებთან დაკავშირებით ასახელებენ, არის ის, რომ არაეთიკურია ღარიბი ქვეყნებისთვის ვალის მიცემა. ეს პრობლემა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია „მესამე სამყაროს ქვეყნების ვალის“ საკითხის კონტექსტში, რომელიც ბოლო წლების საერთაშორისო განვითარების დახმარების შესახებ დისკუსიების მთავარ თემად იქცა. მესამე სამყაროს ქვეყნების ვალმა მკაფიოდ გამოაჩინა პრობლემა იმისა, რომ არასწორად გამოყენებულმა კრედიტებმა შეიძლება გაცილებით სავალალო გრძელვადიანი შედეგები მოიტანოს, ვიდრე ცუდად გაცემულმა გრანტებმა.

რა თქმა უნდა, ნებისმიერ დახმარებას შეიძლება, ჰქონდეს უარყოფითი თანმდევი ეფექტი, მაგალითად, ადგილობრივი ბაზრის დაზარალება, კორუფციის ხელშეწყობა ანდა ინფლაციის სტიმულირება. თუმცა კრედიტის საწინააღმდეგო არგუმენტის თანახმად, ვალების ეფექტი შეიძლება უარესი იყოს, ვინაიდან ვალის მოცულობა, როგორც წესი, გაცილებით დიდია. გარდა ამისა, ვალების არასწორი ხარჯვის შემთხვევაში, მათი დაბრუნება ძალზე ხანგრძლივ პრობლემად იქცევა. ყველაზე ცუდი სცენარის მიხედვით, არსებული ვალების დასაფარად დამატებითი ვალების აღება ხდება და წარმოიშვება ვალის დაღმავალი სპირალი, რასაც შეიძლება სავალალო შედეგები მოყვეს⁵.

ზემოაღნიშნულ ორ პრობლემას უკავშირდება მესამე პრობლემაც, რომელიც ჩნდება იმ შემთხვევებში, როდესაც განვითარების საკრედიტო ინსტიტუტები საკუთარ თავს უფრო ბანკებად აღიქვამენ, ვიდრე განვითარების ხელშემწყობ ორგანიზაციებად. ბანკებივით მოქმედების შემთხვევაში მათ შესაძლოა პრიორიტეტი ძველი ვალების ამოღებას მიანიჭონ და შეუზღუდონ ახალი კრედიტები ისეთ ღარიბ ქვეყნებს, რომლებსაც კრედიტების დაბრუნების არასახარბიელო ისტორია აქვთ, აქცენტი გააკეთონ უფრო მომგებიან გარიგებებზე (განსაკუთრებით, კერძო სექტორში) და არა ისეთებზე, რომლებიც ყველაზე მეტად შეუწყობს ხელს განვითარებას, და შესაძლოა შიდა საკრედიტო ბაზარი დააზარალონ (ისევ და ისევ კერძო სექტორში) ადგილობრივი ბანკებისთვის არათანაბარი კონკურენციის გაწევის გზით.

სწორედ ამ საპირისპირო არგუმენტების გამო სამეცნიერო ლიტერატურაში გამოთქმულია მოსაზრება, რომ გადაწყვეტილება კრედიტისა თუ გრანტის შესაფერისობაზე მიღებული უნდა იქნეს კონტექსტიდან გამომდინარე. ორი საკითხი, რომელიც ამ გადაწყვეტილების მიღებაზე მოქმედებს, არის კონკრეტული ქვეყნის ხელისუფლების პასუხისმგებლობის ხარისხი და მიმღები ქვეყნის ვალის არსებული დონე. კორდელასა და ულკუს კვლევამ, რომელშიც 62 განვითარებადი ქვეყნის 1976-1995 წლების მონაცემებია შესწავლილი, აჩვენა, რომ უმჯობესია ღარიბ ქვეყნებს, რომლებშიც არასათანადო კანონმდებლობა და განუვითარებელი ინსტიტუტებია, მიეცეს ძალზე შეღავათიანი კრედიტები/გრანტები. აღნიშნულ კვლევაში ასევე წერია, რომ „ქვეყნებს, რომლებსაც უკეთესი საკანონმდებლო გარემო აქვთ ან უბრალოდ, უფრო მდიდრები არიან, ნაკლებად შეღავათიანი (მაგრამ, უფრო დიდი მოცულობის) ფულადი დახმარების უფრო ეფექტიანად ათვისება შეუძლიათ“⁶.

ამ არგუმენტების მნიშვნელობა საქართველოსთვის წინამდებარე ნაშრომის დარჩენილ ნაწილში იქნება განხილული. ასევე მოხდება გაზრდილი საკრედიტო დახმარების გრძელვადიანი ეფექტის დეტალური ანალიზი. თუმცა ერთერთი ზემოხსენებული არგუმენტის სისწორე საქართველოსთან მიმართებაში აშკარაა. კრედიტის ხელმისაწვდომობის მნიშვნელოვანი ზრდა შედეგია იმ უპირატესობისა, რომელსაც განვითარების ბანკები საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებს ანიჭებენ. 2008 წელს დაფინანსების უეცარი და შთამბეჭდავი ზრდა საქართველომ სამი მიზეზის გამო მოიპოვა (გარდა ომისა) - ერთ სულ მოსახლეზე მშპ-ის ზრდის, ეროვნული ვალის დონის შემცირებისა და სამთავრობო რეფორმის, კერძოდ, ფინანსთა სამინისტროში ჩატარებული რეფორმის გამო. საქართველოსთვის კრედიტების ხელმისაწვდომობის გაფართოება უფრო ამ სამი მიზეზის ერთობლიობის შდეგია, ვიდრე ომის. რეკონსტრუქციისა და განვითარებისა საერთაშორისო ბანკმა (მსოფლიო ბანკის ჯგუფის ნაწილი) და იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტომ საქართველოში მუშაობა იმიტომ დაიწყეს, რომ იგი ახლა „საშუალოშემოსავლიანი“ ქვეყანაა კრედიტუნარიანობის კარგი რეიტინგითა და რეფორმირებადი მთავრობით. ასევე, როდესაც «უფრო კერძო სექტორზე ორიენტირებული» ისეთი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები და საინვესტიციო ბანკები, როგორებიც ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი (EBRD), საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია (IFC) (მსოფლიო ბანკის ჯგუფის ნაწილი) ანდა აშშ-ის საერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაციაა (OPIC კარგა ხანია საქართველოში არიან, ქვეყნაში ეკონომიკური სიტუაციის გაუმჯობესება ზრდის მათ შესაძლებლობებს, გააფორმონ გარიგებები.

ზემოთქმული არ გამორიცხავს პოლიტიკის როლს საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების გადაწყვეტილებების მიღებაში. რადგან საქართველო დასავლეთის, განსაკუთრებით კი შეერთებული შტატების, მნიშვნელოვანი მხარდაჭერით სარგებლობს, საერთაშორისო ფინანსური დახმარების მსხვილი ნაკადები სწორედ ამ პოლიტიკურ მხარდაჭერას უკავშირდება. თუმცა, არც აქ არის საქმე ასე მარტივად. საქართველოს დასავლური ორიენტაცია მხოლოდ გეოპოლიტიკით არ შემოიფარგლება. ზოგი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტის თვალსაზრისით, საქართველოს მიმზიდველობას განსაკუთრებით უწყობს ხელს ის, რომ ხელისუფლების კარი მათთვის ყოველთვის ღიაა და ბიზნესმენები და მთავრობის წარმომადგენლები კარგად ფლობენ ინგლისურ ენას. „დასავლური ორიენტაციის“ ყველა ეს კომპონენტი პრაქტიკულად ისეთივე მნიშვნელოვანია, როგორც გეოპოლიტიკა.

გარდა ამისა, ზემოაღნიშნული დებატები შეგვახსენებს, რომ კრედიტების პირობები არ წარმოადგენს ყოველთვის ერთადერთ პრიორიტეტს კრედიტების ეფექტიანობის შეფასებაში. მნიშვნელოვანია, ფუნქციონირებდეს სამთავრობო სტრუქტურები, რომლებიც უზრუნველყოფს ფულის ჭკვიანურად ხარჯვას და გადახდების/ვალის ეფექტიან მომსახურებას.

____________________

1 ეს არ უნდა აგერიოთ „გრანტის კომპონენტში“, რომელიც ქვემოთ არის განხილული.

2 მაგალითად, Klein, M. and T. Harford (March 2005). „Grants or Loans“. Th e World Bank Group: Public Policy for the Private Sector 287.

3 Clements, B., S. Gupta, et al. (September 2004) „Foreign Aid: Grants versus Loans“. Finance and Development გვ.48

4 Bulow, J. and K. Rogoff (May 2005), „Grants versus Loans for development Banks“. AEA Papers and Proceedings. გვ. 393-394

5 არსებული ვალების დასაფარად დამატებითი ვალების აღების საკითხი გამოკვლეულია ნაშრომში: Birdsall, N., S. Claessens, et al. (2003). „Policy Selectivity Forgone: Debt nd Donor Activity in Africa“. World Bank Economic Review 17(3): გვ. 409-435

6 Cordella, T. and H. Ulku (2007). `Grants vs. Loans'. IMF Staff Paper 54(1): გვ. 139-162

განვითარების ბანკების შესახებ წარმოდგენის შექმნის ერთ-ერთი მარტივი გზა მათი ჩვეულებრივ ბანკებთან შედარებაა. მათ შორის ორი ძირითადი განსხვავება არსებობს. პირველი, თუ ჩვეულებრივი ბანკები ინვესტიციებს, კრედიტებსა და მათზე მიღებულ უკუგებას მხოლოდ ფინანსურ გამოსახულებაში აფასებენ, განვითარების ბანკები უფრო ფართო კრიტერიუმებით ხელმძღვანელობენ და ითვალისწინებენ იმას, თუ როგორ შეუწყობს ხელს კრედიტი ქვეყნის განვითარებას. მეორე, განვითარების ბანკები უფრო თვითდაფინანსების უზრუნველყოფაზე ორიენტირებული ბანკებია, ვიდრე მოგებაზე ორინტირებული.

ვინაიდან ამ ბანკებს ხელი ფულის იაფ წყაროებთან მიუწვდებათ, მათ სხვადასხვა სახის „შეღავათიანი“ კრედიტების შეთავაზება შეუძლიათ და კრედიტებს, ჩვეულებრივ, საბაზრო ღირებულებაზე დაბალი განაკვეთებით გასცემენ ანდა აძლევენ ისეთ პროექტებს, რომლებიც კერძო საკრედიტო ინსტიტუტებისათვის საკმაოდ მაღალი რისკის შემცველი ან გრძელვადიანია.

საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებს შორის ყველაზე დიდი განსხვავება ის არის, თუ ვის აძლევენ კრედიტებს - სახელმწიფო სექტორს თუ კერძო კომპანიებს. მსოფლიო ბანკი რეალურად სამი ბანკისგან - საერთაშორისო განვითარების ასოციაციას (IDA), რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკისა და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციისაგან შედგება და ეს ორგანიზაციები ინაწილებენ პასუხისმგებლობას სახელმწიფო/კერძო სექტორების დაკრედიტებაზე. საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია და რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი კრედიტებს სახელმწიფო სექტორს აძლევენ, საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია კი მხოლოდ კერძო კომპანიებს.

საქართველოში მოღვაწე საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების უმრავლესობა სახელწიფო სექტორთანაც მუშაობს და კერძოსთანაც. გამონაკლისია აშშ-ის საერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაცია, რომელიც მხოლოდ კერძო სექტორთან თანამშრომლობს.

სამთავრობო, სახელმწიფო, „სახელმწიფოს გარანტიით“ გაცემული კრედიტები უფრო იაფი და გრძელვადიანია, ვიდრე კერძო სექტორისთვის გაცემული. სახელმწიფო კრედიტები ზოგჯერ შესაძლოა უბრალოდ „ბიუჯეტის დასახმარებლად“ გაიცეს და ასეთ შემთხვევაში მთავრობას შეუძლია თავად განსაზღვროს მათი ხარჯვის პრიორიტეტები (გარკვეული ფართო შეზღუდვების ფარგლებში). უმეტეს შემთხვევაში სახელმწიფო კრედიტები კონკრეტულ პროექტებზე, მაგალითად, ინფრასტრუქტურის განვითარებაზე გაიცემა.

მეორე დიდი განსხვავება განვითარების ბანკების საქმინობაში მათი კომერციალიზაციის დონეს უკავშირდება. ეს არ არის ზუსტი გამყოფი ხაზი, ვინაიდან განვითარების ყველა ბანკი გარკვეულწილად კომერციულია. მაგალითად, ნებისმიერი განვითარების ბანკი ითხოვს კრედიტების დაბრუნებას და აწესებს საპროცენტო განაკვეთებს. თუმცა, ზოგის კომერციალიზაციის დონე სხვებთან შედარებით დაბალია, რაც იმაში გამოიხატება, რომ მეტად არიან ფოკუსირებულები სამთავრობო და სამთავრობოს მსგავსი ტიპის სესხებზე და კრედიტებს სხვადასხვა სახის შეღავათებით გასცემენ. ამ უხეში განსხვავების მიხედვით საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია, აზიის განვითარების ბანკი და იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტო ყველაზე ნაკლებად „კომერციულები“ არიან (ყოველ შემთხვევაში, საქართველოში), ვინაიდან კრედიტების უმეტესობას მთავრობას სთავაზობენ და თან ძალზე შეღავათიანი პირობებით. აზიის განვითარების ბანკი კრედიტებს ისეთ კომერციულ პროექტებს აძლევს, რომლებსაც განვითარების თვალსაზრისით მაღალი უკუგება აქვს და ჩვეულებრივ, ინფრასტრუქტურის განვითარებასა და ბანკების ხელშეწყობას ეხება. ევროპის საინვესტიციო ბანკიც ინფრასტრუქტურის განვითარებაზეა ფოკუსირებული დამოუკიდებლად იმისა სახელმწიფო სექტორშია ეს, თუ კერძოში.

რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკის სესხებიც შეღავათიანად ითვლება, მაგრამ საერთაშორისო განვითარების ასოციაციას, აზიის განვითარების ბანკისა და იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტოს კრედიტებთან შედარებით უფრო ძვირია, ვინაიდან მისი საპროცენტო განაკვეთები საერთაშორისო საკრედიტო განაკვეთებს ეფუძნება¹.

საერთაშორისო საფინანსო ინსიტუტი და აშშ-ის საერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაცია საქართველოში მხოლოდ კერძო კომპანიებთან თანამშრომლობენ, ხოლო ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი უფრო კერძო კრედიტებს გასცემს, ვიდრე სახელმწიფოს. ამ კერძო სესხებზე ეს სამივე ბანკი საერთაშორისო ბაზრის განაკვეთებთან მიახლოებულ საპროცენტო განაკვეთებს აწესებს (რომლებიც მაინც უფრო იაფია, ვიდრე ადგილობრივი ბაზრის განაკვეთები). ამ თვალსაზრისით ეს ინსტიტუტები უფრო აქტიურად არიან „გარიგებებით“ დაკავებულებები და მათი საქმიანობაც უფრო ტრადიციული საინვესტიციო ბანკისას ჰგავს.

ამ ბანკების დაინტერესება საქართველოთი და განსაკუთრებით, მათ მიერ ქვეყნის დაკრედიტების ბოლოდროინდელი შთამბეჭდავი ზრდა რამდენიმე ფაქტორითაა გამოწვეული. პირველი, ბოლო წლებში საქართველოს ეკონომიკურმა ზრდამ ქვეყანა „საშუალოშემოსავლიანი“ ქვეყნების კატეგორიაში გადაიყანა და შესაბამისად, ძალზე მიმზიდველი გახადა განვითარების ისეთი ბანკებისთვის, როგორებიცაა რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი, აზიის განვითარების ბანკი, იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტო, რომლებიც სულ ცოტა ხნის წინ არც კი სთავაზობდნენ კრედიტებს საქართველოს. ამას ხელი შეუწყო ასევე (განსაკუთრებით სახელმწიფო სექტორის დაკრედიტების თვალსაზრისით) სახელმწიფო ფინანსების მართვის გაუმჯობესებამ, სამთავრობო და ეროვნული ვალის შემცირებამ, კორუფციის დონის კლებამ და საჯარო ფინანსების უკეთესმა გამჭვირვალობამ.

განვითარების ბანკებს ასევე იზიდავს საქართველოს, როგორც რეფორმებისადმი ძალზე ღია და ძალზე „ხელმისაწვდომი“ ქვეყნის იმიჯი. განვითარების ბანკის ერთმა მაღალჩინოსანმა ეს ასე ახსნა:

„ბევრი სხვა ქვეყანა, სადაც ისინი [განვითარების სხვა ბანკები] მუშაობენ პრობლემატურია. დეფოლტის რისკი მაღალია და ძალიან ძნელია გადაწყვეტილებების მიღება და შეთანხმებების გაფორმება. ისინი მოდიან საქართველოში და მათთვის კარი ღიაა მინისტრის დონეზე, ფინანსთა სამინისტრომ კი ბანკების საკრედიტო რეგულაციები უკეთ იცის, ვიდრე ჩამოსულმა კონსულტანტებმა. აქ გადაწყვეტილებების მიღება და ფულის გამოყოფა, უბრალოდ, გაცილებით ადვილია².“

და ბოლოს, ბანკებს, რა თქმა უნდა, მთავრობები (უმეტესად, დასავლეთის) აფინანსებენ და დაფინანსების გადაწყვეტილების მიღებაზე გეოპოლიტიკური ფაქტორი მნიშვნელოვნად მოქმედებს. საქართველოს სარეფორმო გეგმების პოპულარობამ და მისმა როლმა, როგორ „დემოკრატიული გარდაქმნის შუქურამ“, რასაკვირველია, ხელი შეუწყო კრედიტების ბოლოდროინდელ დრამატულ ზრდას. მეტიც, თუმცა საქართველო 3 მილიარდი აშშ დოლარის ფინანსური დაპირების უდიდესი ნაწილს ომის გარეშეც მიიღებდა, ომის შემდეგ ქვეყნისადმი თანაგრძნობა მომავალში ამ დაფინანსების გაზრდას გამოიწვევს.

__________________

1 როგორც ამაზე ქვემოთ გვექნება საუბარი, რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკის კრედიტები ამჟამად უფრო იაფია ვიდრე აზიის განვითარების ბანკის კრედიტები, ვინაიდან ამჟამად კრედიტის საერთაშორისო განაკვეთი ძალიან დაბალია. მაგრამ ეს განაკვეთი ასეთ დაბალ ნიშნულზე არ შენარჩუნდება გრძელვადიან პერსპექტივაში.

2 ინტერვიუ საქართველოში აზიის განვითარების ბანკის წარმომადგენლობის კოორდინატორთან გიო კიზირიასთან. 2009 წლის ივნისი.

ბრიუსელის კონფერენციაზე დაპირებული მთლიანი ფინანსური დახმარებიდან თითქმის 3 მილიარდი აშშ დოლარი, ანუ 63%25, კრედიტის სახით არის გამოყოფილი. 3 მილიარდი აშშ დოლარის ნახევარი სახელმწიფო სექტორის კრედიტებია, ხოლო მეორე ნახევარი კერძო კომპანიების. წამყვანი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების თუ ნაციონალური განვითარების ბანკების უმრავლესობის თქმით ომს მნიშვნელოვნად არ გაუზრდია ის თანხა, რომლის დახარჯვასაც ისინი ვარაუდობდნენ; თუმცა ყველამ აღიარა, რომ ომმა შეთანხმებების გაფორმება და ფულის გამოყოფა დააჩქარა.

მსოფლიო ბანკის ყველა ფილიალმა აღიარა, რომ ზომები, რომლებიც მიიღეს, შეესაბამება დაფინანსების იმ პაკეტს, რომელსაც ომამდე ვარაუდობდნენ. აზიის განვითარების ბანკმა დაფინანსება, ომის შედეგად, 90 მილიონი აშშ დოლარით ანუ, 36%25-ით გაზარდა რეგიონის სხვა ნაწილებიდან საკუთარი ფონდების გადმონაწილების გზით, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკმა, ევროპის საინვესტიციო ბანკმა, გერმანიის ტექნიკური თანამშრომლობის სააგენტომ (GTZ), იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტომ და აშშ-ის საერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაციამ დააჩქარეს იმ შეთანხმებების გაფორმება, რომლებიც დამუშავების პროცესში იყო¹

ამრიგად, ომმა დააჩქარა გარკვეული შეთანხმებების დამუშავების პროცესი და ზოგ შემთხვევაში მომავალი წლის ბიუჯეტებიდან დაფინანსების წინასწარ გამოყოფით დასრულდა. მსოფლიო ბანკის საერთაშორისო განვითარების ასოციაციამ წინასწარ გამოყო 40 მილიონი აშშ დოლარის ოდენობის განვითარების კრედიტი საქართველოს ბიუჯეტის დასახმარებლად და დათანხმდა 20 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფაზე აღმოსავლეთ-დასავლეთის საგზაო მაგისტრალის მშენებლობისათვის. ასევე, რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკმა დააჩქარა საგზაო მშენებლობის მსხვილი პროექტების, კერძოდ, ადგილობრივი გზის მშენებლობისათვის 70 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფის და აღმოსავლეთ-დასავლეთის მთავარი საგზაო მაგისტრალის დასაფინანსებლად 210 მილიონ აშშ დოლარის გამოყოფის საკითხების განხილვა. ვინაიდან მომავალი წლების ბიუჯეტებიდან ასეთი დიდი ოდენობის თანხები იქნა წინ გადმოტანილი, სავარაუდოა, მომავალში გაიზარდოს მთლიანი სესხის მოცულობა. მაგალითად, ცოტა ხნის წინ აზიის განვითარების ბანკმა მნიშვნელოვნად გაზარდა თავისი 2010 წლის როგორც შეღავათიანი, ასევე უშეღავათო კრედიტების ბიუჯეტი და სხვა ბანკებიც ამავეს გააკეთებენ. ეს შთამბეჭდავია არსებული საერთაშორისო კონტექსტის გათვალისწინებით, რადგან ფინანსურმა კრიზისმა ძალზე გაზარდა მოთხოვნა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების კრედიტებზე. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი ზრდა ომისშემდგომი საერთაშორისო თანაგრძნობის გამომხატველი იქნება.

კრედიტების გამოყოფის ტემპის დაჩქარების შედეგად 1.2 მილიარდი აშშ დოლარის გამოყოფის ვალდებულება უკვე კონტრაქტით გაფორმდა; 833 მილიონი აშშ დოლარი კერძო კრედიტებისთვის და 352 მილიონი აშშ დოლარი სახელმწიფო კრედიტებისათვის გამოიყო². მართალია, ეს თანხა მთლიანი დაპირების შედარებით მცირე ნაწილია, ბანკების უმეტესობა მოლაპარაკებების პროცესის განრიგს არ ჩამორჩენია და ზოგ შემთხვევაში უსწრებს კიდეც. ეს შეესაბამება მსოფლიო ბანკის მიერ ომისშემდგომი ფინანსური დახმარების დაპირების ბოლო შეფასებას. როგორც მსოფლიო ბანკში ამბობენ:

„აღდგენის და რეკონსტრუქციის პროგრამას იმედისმომცემი დასაწყისი ქონდა და დონორებმა ომისშემდგომი პერიოდის (2008 წლის ოქტომბრიდან 2009 წლის მარტამდე) დასაფინანსებლად იმ ოდენობის თანხები გამოყვეს, რომლებიც მათ მიერ გაცემულ დაპირებას და საჭიროებათა შეფასების ერთობლივ დოკუმენტში გათვალისწინებულ მოთხოვნებს შეესაბამება“³.

მეტიც, შეთანხმება დარჩენილი 2 მილიარდი აშშ დოლარის უდიდესი ნაწილის გამოყოფაზე, როგორც ჩანს, წლის ბოლომდე გაფორმდება⁴.

___________________

1 ყველა ეს განცხადება გაკეთდა სხვადასხვა ბანკის წარმმომადგენლებთან ინტერვიუს დროს.

2 ეს ჯამური მონაცემები ოდნავ განსხვავდება ბანკების შესახებ ქვემოთ მოცემული დეტალური მონაცემებისაგან, რადგან ეს აგრეგირებული მონაცემები ფინანსთა სამინისტრომ ამ პროექტის დასრულებამდე რამდენიმე დღით ადრე მოგვაწოდა.

3 გაერო და მსოფლიო ბანკი. (ივნისი 2009) საქართველოს საჭიროებათა შეფასების ერთობლივი დოკუმენტი: დონორთა დაფინანსება კონფლიქტისშემდგომი რეაბილიტაციისა და რეკონსტრუქციისათვის. პროექტის მიმდინარეობის ანგარიში. გვ.2

4 ეს ციფრები ფინანსთა სამინსიტრომ ივნისის დასაწყისში დაგვიდასტურა. მას შემდეგ თითოეული ინსტიტუტის ზოგიერთ კომპონენტში ცვლილებები შევიდა, რომლებზეც ქვემოთ არის საუბარი. ჯამური ციფრები არ შეუცვლიათ ამ უკანასკნელი ცვლილებების ასასახად, ვინაიდან ეს ცვლილებები შემდგომ პერიოდზე გადადის. მთლიანი ომისშემდგომი დახმარების დაპირების განახლებული მიმოხილვა შეგიძლიათ იხილოთ ზემოაღნიშნულ დოკუმენტში და ფინანსთა სამინისტროს ვებგვერდზე.

კრედიტები სხვადასხვა სექტორებზე ნაწილდება. ქვემოთ მოცემულია ომისშემდგომი დახმარების განაწილების ერთ-ერთი ვარიანტი (ბოლო დროს შეტანილი რამდენიმე ცვლილებით):

გრაფიკი 3: სესხის კომპონენტის განაწილება სექტორების მიხედვით

საბიუჯეტო დახმარება (275 მილიონი აშშ დოლარი)

საერთაშორისო განვითარების ასოციაციასა (IDA) (მსოფლიო ბანკი) და აზიის განვითარების ბანკის მიერ გამოყოფილი საბიუჯეტო დახმარება ძალზე შეღავათიანი პირობებით არის შემოთავაზებული, მაგრამ არ არის გამიზნული რომელიმე კონკრეტული სექტორისათვის. ამის გამო, შეუძლებელია იმის განსაზღვრა, თუ რაზე იქნება ეს თანხები დახარჯული.

მუნიციპალური განვითარების ფონდი (145 მილიონი აშშ დოლარი)

მუნიციპალურ განვითარებაზე გამოყოფილი თანხა ძირითადად „მუნიციპალური განვითარების ფონდის“ გავლით იხარჯება. ეს ფონდი თავდაპირველად იმისათვის შეიქმნა, რომ მუნიციპალიტეტებს ჰქონოდათ საშუალება, მონაწილეობა მიეღოთ ადგილობრივი ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესების პროექტების შერჩევაში და პასუხისმგებლობა აეღოთ მათ დაფინანსებაზე. ამ ამოცანის პირველი ნაწილი შესრულებულია და მუნიციპალური განვითარების ფონდს პროექტები შესარჩევად წარედგინა, მაგრამ ადგილობრივმა მუნიციპალიტეტებმა, ჯერ-ჯერობით, კრედიტებსა თუ კრედიტების დაბრუნებაზე ძალზე მცირე პასუხისმგებლობა იკისრეს, ვინაიდან მათ, უმეტეს შემთხვევაში, არ გააჩნიათ საკმარისი საგადასახადო შემოსავლები, რომ კრედიტები დაფარონ.

ბანკები, ბიზნესი და უძრავი ქონება (1.1 მილიარდი აშშ დოლარი): ბანკების, ბიზნესისა და უძრავი ქონების დაფინანსება კრედიტის ერთ კატეგორიად უნდა განიხილებოდეს, ვინაიდან სამივე ბიზნესისთვის კრედიტის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას ისახავს მიზნად და უძრავი ქონების სექტორის მხარდაჭერაც უშუალოდ ამ მიზანს უკავშირდება. პირდაპირი კრედიტები შეთავაზებული იქნა მსხვილი, ძირითადად უძრავ ქონებაზე ორინეტირებული კომპანიებისათვის. მაგრამ, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები, ჩვეულებრივ, არ გასცემენ 2-3 მილიონ აშშ დოლარზე ნაკლებ კრედიტებს, ვინაიდან ასეთი კრედიტების მომზადებისა და მართვის ხარჯები საკმაოდ მაღალია. ამიტომ, შედარებით მცირე ზომის კომპანიების დასაკრედიტებლად მათ სესხები ბანკებს მისცეს. ზოგ შემთხვევაში ეს თანხა „მიზნობრივია“ და კრედიტის სახით უნდა მიეცეს მცირე და საშუალო ზომის კომპანიებს ანდა გაიცეს, როგორც იპოთეკური სესხი. ზოგ შემთხვევაში კი ბანკები მათ კრედიტების სახით გასცემენ ისე, როგორც საჭიროდ ჩათვლიან.

სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურა (889 მილიონი აშშ დოლარი): სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურის პროექტის უდიდეს კომპონენტს, რომელიც დაპირებული კრედიტებით დაფინანსდება, გზების რეაბილიტაცია წარმოადგენს. ზემოთ მოტანილი სექტორული განაწილების მიხედვით გზების რეაბილიტაციაზე 659 მილიონი აშშ დოლარის კრედიტია გათვალსიწინებული, მაგრამ რეალური ციფრი ალბათ უფრო მაღალია, ვინაიდან მუნიციპალური განვითარების ფონდის საკმაოდ დიდი წილიც გზებზე იხარჯება. ამ 659 მილიონი აშშ დოლარიდან 410 მილიონი აღმოსავლეთ-დასავლეთის საგზაო მაგისტრალის რეაბილიტაციისთვის იქნება კრედიტის სახით გამოყოფილი, 119 მილიონი დაიხარჯება აჭარის შემოვლით გზაზე, 60 მილიონი ვაზიანი-თელავის გზის გაუმჯობესებაზე და 70 მილიონი შიდა გზების რეაბილიტაციაზე.

გზების რეაბილიტაციაზე ხარჯების გაწევა ეკონომიკის სტიმულირებისთვის დამახასიათებელი სტრატეგიაა რამდენიმე მიზეზის გამო. ჯერ ერთი, ეს შეესაბამება საქართველოს მისწრაფებას, გახდეს სატრანსპორტო დერეფანი. მეორე, გზები აადვილებს ბიზნესის წარმოებას, კერძოდ, აუმჯობესებს ბაზრების ხელმისაწვდომობას და ამრიგად, ხელს უწყობს ეკონომიკის გრძელვადიან ზრდას. დაბოლოს, გლობალური ფინანსური კრიზისის პირობებში გზების მშენებლობას პირდაპირი პოზიტიური ეფექტი აქვს დასაქმებაზე უშუალოდ მშენებლობის მიმდინარეობის პერიოდში. მსოფლიო ბანკის ექსპერტების გამოანგარიშებით, 3000 აშშ დოლარის ინვესტიცია ერთ ადამიანს ერთი თვით ასაქმებს. თუმცა, გადასახადების გამოქვითვის შემდეგ ეს ციფრი ოდნავ დაბალია - 100 მილიონის ინვესტიციით შეიქმნება 24,000 კაც-თვე ანუ, ერთწლიანი დასაქმება 2000 ადამიანისთვის. ამრიგად, გზებზე დახარჯული 659 მილიონი აშშ დოლარი შექმნის 13,180 სამუშაო ადგილს ერთი წლით ან 4,390 სამუშაო ადგილს 3 წლით.

სატრანსპორტო ინფრასტრუქტურაზე გაცემული დაპირებიდან 230 მილიონი აშშ დოლარი აეროპორტისა და რკინიგზის შეკეთებისათვის იყო გამიზნული.

ელექტროენერგიის წარმოების და მიწოდების ინფრასტრუქტურა (621 მილიონი აშშ დოლარი)

მეორე მსხვილი „ინფრასტრუქტურის“ სექტორი, რომელიც დაფინანსდება, ელექტროენერგიის წარმოება და განაწილებაა. ამ სექტორისათვის ჯერ-ჯერობით რაიმე კრედიტი არ გაცემულა, მაგრამ ყველაზე პერსპექტიულ გეგმას 288 მილიონი აშშ დოლარის ღირებულების პროექტი წარმოადგენს, რომელსაც გერმანიის რეკონსტრუქციის ბანკი (KfW), ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი და ევროპის საინვესტიციო ბანკი დააფინანსებენ. ეს პროექტი ითვალისწინებს მაღალი ძაბვის ელექტროგადამცემი ხაზის მშენებლობას, რომლითაც საქართველოს ჩრდილოეთში წარმოებული ჰიდროელექტროენერგია თურქეთს მიეწოდება.

ამ პროექტის ლოგიკა მარტივია. საქართველოს ჰიდროელექტროენერგიის წარმოების უდიდესი პოტენციალი გააჩნია. ჰიდროელექტორენერგიის წარმოების ბუნება იმაში მდგომარეობს, რომ ზაფხულში ქვეყანა ახორციელებს მის ექსპორტს, ხოლო ზამთარში იმპორტს. ამ ბოლო წლებში, საქართველო ელექტროენერგიის წმინდა ექსპორტიორი გახდა.

წყარო: ენერგეტიკის სამინისტრო (http://www.minenergy.gov.ge/index.php?m=306 ვებ-გვერდიდან მონაცემები აღებულია 2009 წლის ივნისში)¹

ჰიდროელექტროენერგიის გამომუშავების სიმძლავრის გასაზრდელად ქვეყანას საიმედო გადამცემი ხაზები ესაჭიროება, რათა ელექტროენერგია თურქეთის ბაზარს მიაწოდოს. ფიქრობენ, რომ გადამცემი ხაზების მშენებლობის შემდეგ ჰიდროელექტროენერგიის წარმოებაში ინვესტიციების დაბანდება უფრო მიმზიდველი გახდება. საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები მომავალში ჰიდროელექტროენერგიის წარმოებაში მსხვილი სახელმწიფო/კერძო ინვესტიციების დაბანდებას ვარაუდობენ. ამჟამად, ჰიდროელექტროენერგიის წარმოების განვითარებისათვის მთლიანი ფინანსური დახმარების დაპირება 333 მილიონი აშშ დოლარს შეადგენს, თუმცა ბევრმა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტმა, რომლებსაც ვესაუბრეთ, თქვა, რომ დაფინანსება შესაძლოა გაიზარდოს. გარდა ამისა, თუ გავითვალსიწინებთ პროექტების მასშტაბებს, ეს ერთ-ერთი სფეროა, რომელსაც მეტი ინვესტიციის ათვისება შეუძლია. მაგალითად, ონის კაშხლის მშენებლობა/რეკონსტრუქცია შეიძლება 1 მილიარდი აშშ დოლარი დაჯდეს².

__________________

1 2008 წელს იმპორტის მნიშვნელოვანი ზრდა გამოიწვია იმან, რომ ეს წელი ძალიან ცივი იყო საქართველოში.

2 ინტერვიუ საქართველოში საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის წარმომადგენელთან თეა გიგიბერიასთან. 2009 წლის მაისი.

ყველაზე მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელიც კრედიტის ფასს განსაზღვრავს, საპროცენტო განაკვეთია, საპროცენტო განაკვეთები კი მნიშვნელოვნად განსხვავდება პროექტებისა და სესხის ამღებების მიხედვით. საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები და განვითარების ბანკები სესხის ამღებებს მარტივად ყოფენ სესხის ამღებებად სახელმწიფო სექტორიდან (მთავრობისთვის კრედიტის გაცემა) და კერძო სექტორიდან (კერძო კომპანიებისათვის და ხალხისთვის კრედიტების გაცემა).

არსებობს სხვადასხვა ფორმის „პირობების“ უზარმაზარი სპექტრი, რომლებითაც შეიძლება სესხები გაიცეს. უხეშად მათ „პოლიტიკურ“, „სექტორულ“, „სამთავრობო“ და „ტექნიკურ“ პირობებად დავყოფთ. პოლიტიკური პირობები შეიძლება დაწესდეს გრანტებზე და კრედიტებზე, რომელთა გაცემაც დამოკიდებული იქნება გარკვეული ტიპის დემოკრატიული (და არა ტექნიკური) რეფორმების გატარებაზე. მაგალითად, ნებისმიერ საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტს შეუძლია პრინციპულად მოსთხოვოს საქართველოს მედიის, სასამართლოს ან საარჩევნო სისტემის მაჩვენებლების გაუმჯობესება თანხის გამოყოფამდე. ეს პირობები არც ერთ საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტს გამოუყენებია.

იმას, რასაც „სამთავრობო პირობებს“ ვუწოდებთ, ეხება ადმინისტრაციულ რეფორმებს მთავრობაში, რომელთა გატარებაც შესაძლოა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტმა მოითხოვოს. მსოფლიო ბანკის სიღარიბის დაძლევის დახმარების პროექტმა (PRSO) მოითხოვა სახელმწიფო სექტორში რეფორმების გატარება ოთხი ძირითადი მიმართულებით: სახელმწიფო სექტორის ანგარიშვალდებულების გაძლიერება, ეფექტიანობა და გამჭვირვალობა; ელექტროენერგიისა და გაზის სექტორის გაუმჯობესება; კერძო სექტორის განვითარებისათვის ხელშემწყობი გარემოს შექმნა; და სოციალური დაცვის, განათლებისა და სამედიცინო მომსახურების გაუმჯობესება. ეს მოთხოვნები შემდეგ საპროგნოზო მაჩვენებლებში გამოიხატა, რომელთა მიხედვითაც ფასდება სამთავრობო რეფორმა.

მსოფლიო ბანკმა ამ რეფორმების მიმდინარეობა ზოგადად დადებითად შეაფასა და სწორედ ამ შეფასებამ შეუწყო ხელი სესხების შემდგომ გამოყოფას. მაგრამ გასათვალისწინებელია, რომ რეფორმები ერთობლივად ფასდება და რომელიმე ერთ სფეროში წარუმატებლობა სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ მომავალში არ მოხდება საბიუჯეტი კრედიტის გამოყოფა. მაგალითად, სიღარიბის დაძლევის დახმარების პროექტის 2008 წლის სექტემბრის დამატებაში არ არის აღნიშნული, რომ საჯარო სამსახურის და კონტროლის პალატის რეფორმებმა ისეთი სახე არ მიიღო, როგორც ამას სიღარიბის დაძლევის დახმარების პროექტი ითვალისწინებდა. მიუხედავად ამისა, არავის უთქვამს, რომ ეს წარუმატებლობა გამოყენებული უნდა იქნეს დაფინანსების შეჩერებისკრიტერიუმად¹.

სექტორული პირობების წაყენება შეიძლება იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იქნეს სესხების რომელიმე კონკრეტულ სფეროში დახარჯვა. ცხადია, ყველა დაფინანსება, რომელიც კონკრეტული პროექტისათვის გამოიყოფა, სექტორულია. ბიუჯეტის დახმარება შეიძლება იყოს სექტორული, თუ ფინანსები რომელიმე კონკრეტული სფეროსთვის არის გამოყოფილი. ამრიგად, გრანტების სახით გაცემული თანხის გარკვეული ნაწილი მთავრობას იმ პირობით მიეცა, რომ იგი სოციალურ პროექტებსა ან იძულებით ადგილნაცვალ პირებზე დაიხარჯებოდა.

ამ ტიპის სექტორული პირობები არ იყო დაწესებული განვითარების საერთაშორისო სააგენტოსა (მსოფლიო ბანკი) და აზიის განვითარების ბანკის მიერ გამოყოფილ საბიუჯეტო დახმარებაზე. განვითარების საერთაშორისო სააგენტოს მიერ გაცემულ საბიუჯეტო დახმარებაზე ვრცელდება სიღარიბის დაძლევის დახმარების პროექტის პირობები. ამგვარი პირობების შემუშავებაზე მუშაობს ამჟამად აზიის განვითარების ბანკი. სიღარიბის დაძლევის დახმარების პროექტში ნამდვილად არის ხაზგასმული მნიშვნელოვანი სოციალური სექტორები და მსოფლიო ბანკმა საქართველოს მთავრობა სწორედ ამ სოციალური პირობების შესრულების მიხედვით შეაფასა დადებითად. მაგრამ არც ერთი ბანკი არ აკონკრეტებს ხარჯების მოცულობებს რომელიმე სოციალური სექტორისთვის, ხოლო ამ მოთხოვნების გარეშე ბიუჯეტების დახმარებას სექტორულს ვერ ვუწოდებთ.

თუმცა, ყველა საერთაშორისო საფინანო ინსტიტუტს და განვითარების ბანკს აქვს იმ ხარჯების ჩამონათვალი, რომელთა დასაფინანსებლად მათი კრედიტების გამოყენება არ შეიძლება. ეს ჩამონათვალი ჩვეულებრივ მოიცავს იარაღის შესყიდვას ან წარმოებას, გარემოსთვის ზიანის მომტან გარკვეულ საქმიანობებს, როგორებიცაა ხის ჭრა ან ღია მეთოდით ნედლეულის მოპოვება, ასევე, სოციალური თვალსაზრისით უარყოფითი ტიპის ისეთ საქმიანობებს, როგორიც, მაგალითად, თამბაქოს წარმოებაა, ინვესტიციებს, რომლებიც მკვიდრი მოსახლეობის გადასახლებას მოითხოვს, ბავშვის შრომას და ა.შ.

ყველაზე გავრცელებული სახის მოთხოვნები, რომლებსაც საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები უწესებენ მსესხებლებს როგორც სახელმწიფო, ასევე კერძო სექტორიდან, ტექნიკური მოთხოვნებია. ეს მოიცავს სხვადასხვა მოთხოვნის საკმაოდ გრძელ ჩამონათვალს, რომლებიც პროექტის შემუშავებას, განხორციელებასა და შეფასებას ეხება. ამ ტიპის პირობებს ყველა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტი აწესებს და მიუხედავად იმისა, რომ ეს მოთხოვნები იშვიათად აღიქმება „პირობად“, ამ ცნების ფართო მნიშვნელობით, ისინი ხშირად ყველაზე მაღალ ბარიერს წარმოადგენს საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისაგან კრედიტის მიღებაში.

__________________

1 International Development Association. (September 2008). Supplemental Financing Document for a Proposal Supplemental Credit in the Order of SDR 25.5 million (USD 40 million) to Georgia for the Fourth Poverty Reduction Support Operation. გვ. 8

მსოფლიო ბანკი საკრედიტო ინსტიტუტებს შორის ყველაზე პოპულარული ინსტიტუტია. ცნობილია „მსოფლიო ბანკის“ შემადგენელი სხვადასხვა ორგანიზაციის მიერ გაცემული სესხის ოდენობა. ახლანდელი პაკეტი, რომელიც დონორთა კონფერენციის შემდეგ შემუშავდა, 875 მილიონ დოლარს შეადგენს. მსოფლიო ბანკი, რეალურად, სამი ინსტიტუტისაგან - საერთაშორისო განვითარების ასოციაციის, რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკისა და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციისაგან შემდგარი ჯგუფია.

ამ ბანკებს შორის ორი ძირითადი განსხვავებაა. პირველი, საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია, რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი კრედიტებს მთავრობას აძლევენ და არა კერძო კომპანიებს, საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია კი მხოლოდ კერძო კომპანიებს. მეორე, საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია კრედიტებს ღარიბ ქვეყნებს ძალზე შეღავათიანი პირობებით აძლევს, ხოლო რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი მხოლოდ საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებს, ოდნავ მაღალი საპროცენტო განაკვეთით.

მსოფლიო ბანკი ქვეყანასთან პარტნიორობის სტრატეგიას ყოველ ოთხ წელიწადში ერთხელ ამუშავებს (ამჟამად იგი ამთავრებს ქვეყნის ახალ სტარტეგიას). ქვეყანასთან პარტნიორობის ბოლო სტრატეგიაში გამოყოფილია ელექტროენერგიის, გზების, სასოფლო ინფრასტრუქტურის და მომსახურების, განათლებისა და მუნიციპალური განვითარების სფეროები¹.

ამ სესხების უმეტესობა ზემოაღნიშნულ სტრატეგიას შეესაბამება. საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია სესხების უმეტესობას მთავრობას პირდაპირი საბიუჯეტი დახმარების სახით აძლევს, თუმცა მუნიციპალური განვითარების ფონდის გავლით მუნიციპალური ინფრასტრუქტურის განვითარებასაც უწყობს ხელს. რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი ფულის უდიდეს ნაწილს განსაზღვრულ პრიორიტეტზე, გზებზე ხარჯავს. ვინაიდან უპირველესი ვალდებულება მეორადი და შიდა გზების რეაბილიტაციის დაფინანსებაში დახმარებაა, ეს დახმარება სოფლის განვითარების ვალდებულებადაც შეიძლება ჩაითვალოს. მხოლოდ საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციამ გადაუხვია ამ სტრატეგიას ომისშემდგომი ვალდებულებების ფოკუსირებით საბანკო და უძრავი ქონების სექტორებზე, რომლებიც ქვეყანასთან პარტნიორობის სტრატეგიაში არ არის პრიორიტეტებად განსაზღვრული. ელექტროენერგეტიკის სექტორის დახმარება არ წარმოადგენს მთავარ საკითხს რომელიმე ამჟამად შეთანხმებულ ომისშემდგომ გარიგებაში, მაგრამ საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციამ განაცხადა, რომ ეს სფერო მისი ერთ-ერთი უმთავრესი პრიორიტეტი იქნება მომდევნო ორი წლის განმავლობაში და დახმარება, სავარაუდოდ, ჰიდროელექტროენერგიის სფეროს გაეწევა.

გრაფიკი 8. მსოფლიო ბანკის მიერ გამოყოფილი და დაპირებული ხარჯები 2009 წლის ივნისის მდგომარეობით

წყარო: რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკისა და საერთაშორისო განვითარების ასოციაციის მონაცემები მიღებულია ფინანსთა სამინისტროსგან და დადასტურებული მსოფლიო ბანკის მიერ. საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის მონაცემები მიღებულია უშუალოდ ამ კორპორაციისაგან.

ქვეყანასთან პარტნიორობის სტრატეგიაში განსაზღვრული ის ორი სექტორი, რომლებიც არ ღებულობს მნიშვნელოვან დახმარებას, განათლება და სოფლის მეურნეობაა. მართალია, ბიუჯეტის დახმარება შესაძლოა განათლების სექტო რისთვის დახმარებად განიხილებოდეს, მაგრამ ეს უფრო გაზვიადება იქნებოდა, ვინაიდან სახელმწიფო ხარჯებიდან ამ სექტორისთვის 10%25-ზე ნაკლებია გამოყოფილი. რაც შეეხება სოფლის მეურნეობის განვითარებას, მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანასთან პარტნიორორობის სტრატეგიაში ხაზგასმულია, რომ „საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია აპირებს ინვესტირებას სასოფლოსამეურნეო პროდუქციის გადამუშავების დარგში“³, ამ ინსტიტუტს ძალზე გაუჭირდა ამ ტიპის შეთანხმების დადება⁴.

კიდევ ერთი საკითხი, რომელსაც ქვეყანასთან პარტნიორობის სტრატეგიული დოკუმენტი არ მოიცავს, არის ის, რომ 2005 წელს მსოფლიო ბანკი არ მოელოდა საქართველოში რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკის ფუნქციონირების დაწყებას. 2005 წელს ქვეყანასთან პარტნიორობის სტრატეგიაში ეწერა: „მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ვალის მდგომარეობა უმჯობესდება, ქვეყანა კვლავ დგას გაუარესების გარკვეული რისკის წინაშე, რაც, სავარაუდოდ, გამორიცხავს რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკის მიერ ჩვეულებრივი კრედიტების გამოყოფას ქვეყანასთან თანამშრომლობის ამ სტრატეგიის ვადის განმავლობაში“⁵. თუმცა 2008 წელს რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკმა გადაწყვიტა, რომ საქართველო საკმარისად განვითარდა იმისათვის, რომ კრედიტები მიეცეს და პირველი ასეთი კრედიტი 2009 წელს შეათანხმა.

„ადრე, ვალის მომსახურების საიმედოობის და სხვა მოსაზრებების საფუძველზე, საქართველო მხოლოდ საერთაშორისო განვითარების ასოციაციის შეღავათიანი კრედიტის მიმღების კატეგორიას შეესაბამებოდა... [თუმცა] ეკონომიკური მაჩვენებლების ძალზე სწრაფი ზრდა... მმართველობისა და ბიზნესგარემოს შთამბეჭდავ გაუმჯობესებასთან ერთად, მნიშვნელოვანი ფაქტორები იყო ქვეყნის კრედიტუნარიანობის შეფასებაში და საქართველო რეკონსტრუქციისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკის კრედიტებისათვის შესაფერისი ქვეყანა გახდა“⁶.

მსოფლიო ბანკის წარმომადგენლების თანახმად, ეს გადაწყვეტილება ომამდე იქნა მიღებული და ამიტომ არც ეს უნდა იქნეს დანახული, როგორც ომის შედეგი.

______________________

1 მსოფლიო ბანკი. (2005) საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია: საქართველოსთნა პარტნიორობის სტრატეგია.

2 გამოყოფილი სესხები ის სესხებია, რომლებზეც შეთანხმება უკვე ხელმოწერილია მთავრობისა და მსოფლიო ბანკის მიერ.

3 იქვე.

4 ინტერვიუ საქართველოში საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის წარმომადგენელთან თეა გიგიბერიასთან. 2009 წლის მაისი

5 მსოფლიო ბანკი. (2005) საერთაშორისო განვითარების ასოციაცია და საერთაშორისო საფინანსო კორპორაცია: საქართველოსთნა პარტნიორობის სტრატეგია

6 მსოფლიო ბანკი. (2009), „მსოფლიო ბანკი ამტკიცებს დამატებითი დაფინანსების სესხს მეორადი და შიდა გზების პროექტისათვის - რეკონსტრუქციისა და განვითარების პირველი სესხი საქართველოსთვის“, (განხილულია 2009 წლის მაისში)

აზიის განვითარების ბანკმა თავისი ოფისი საქართველოში 2008 წელს გახსნა მას შემდეგ, რაც 2007 წელს პირველი 25 მილიონი აშშ დოლარის კერძო სესხი საქართველოს ბანკს გამოუყო. მიუხედავად იმისა, რომ აზიის განვითარების ბანკი სახელმწიფო სესხებსაც გასცემს და კერძოსაც, მისი დანაპირები დონორთა კონფერენციაზე მხოლოდ სახელმწიფო სესხები იყო.

აზიის განვითარების ბანკი ერთ-ერთი ის საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტია, რომელმაც ომის შედეგად დაფინანსება მნიშვნელოვნად გაზარდა. თავდაპირველად აზიის განვითარების ბანკი საქართველოსთვის 40 მილიონი აშშ დოლარის სახელმწიფო სესხის გამოყოფას გეგმავდა მუნიციპალური განვითარების ფონდისთვის და ასევე, 149 მილიონი აშშ დოლარის შეღავათიანი კრედიტის გამოყოფას 2009-2010 წლებში. შემდეგ ამ ბანკმა დამატებითი 60 მილიონი აშშ დოლარი ქვერეგიონული ფონდებიდან გადმოანაწილა, რაც ასევე არ ყოფილა ომთან დაკავშირებული. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ 249 მილიონი აშშ დოლარი ომის გარეშეც იქნებოდა ხელმისაწვდომი.

ომის შემდეგ 2009-2010 წლებისათვის გათვალისწინებული თანხების გარკვეული ნაწილი 2008 წელს დაიხარჯა. გამოიყო დამატებითი 60 მილიონი აშშ დოლარი ბიუჯეტის დახმარებისათვის ორი სესხის სახით და კიდევ 30 მილიონი აშშ დოლარი მუნიციპალური განვითარების ფონდისთვის. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოსთვის დაფინანსება 90 მილიონი აშშ დოლარით, ანუ, 36%25-ით გაიზარდა ომის შედეგად. გამოყოფილი ფონდები ქვემოთ არის ნაჩვენები.

გრაფიკი 9. აზიის განვითარების ბანკის მიერ გაცემული კრედიტები

წყარო: ინფორმაცია მიღებულია საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსგან და დადასტურებულია აზიის განვითარების ბანკის მიერ.

მთლიანი თანხიდან 190 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფა უკვე შეთანხმებულია, დანარჩენზე კი შეთანხმება, სავარაუდოდ, ამ წელს იქნება მიღწეული. არსებული ფინანსური სიტუაციის ერთი შედეგი არის ის, რომ აზიის განვითარების ბანკს წინ გადმოაქვს მთავრობისთვის მთელი დაპირებული დახმარების დაფინანსება და მისი ორწლიანი „პაკეტი“ ერთ წელიწადში დაიხარჯება.

შედეგად, აზიის განვითარების ბანკი იმაზე მეტს დახარჯავს, ვიდრე დაპირებული იყო 2008-2010 წლებში. იგი გეგმავს მეტი შეღავათიანი და უშეღავათო კრედიტების შეთავაზებას 2010 წლისთვის¹.

_______________________

1 მიმოწერა ელექტრონული ფოსტით საქართველოში აზიის განვითარების ბანკის წარმომადგენლობის კოორდინატორთან გიო კიზირიასთან. (2009 წლის ივნისი)

ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი და ევროპის საინვესტიციო ბანკი ის ორი საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტია, რომლებიც მთავრობასაც აფინანსებენ და კერძო სექტორსაც. ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და ყველაზე კომპლექსური დაპირება აქვს გაცემული დონორთა კონფერენციაზე. როგორც განვითარების ბანკებს ახასიათებთ, ამ ბანკის დაპირებული დახმარება ძირითადად ნავთობსადენის პროექტებისგან შედგებოდა.

ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის დაფინანსების კლასიფიკაცია და ანალიზი ძნელია, ვინაიდან მისი დაპირებების უმეტესობა, რომლებიც ომისშემდგომ დონორთა კონფერენციას უკავშირდება (მაშინ ნავთობსადენი), კვლავ განხილვის პროცესშია და მათი პირობები ჯერ კიდევ არ არის ნათელი. ამ სესხის მკაფიოდ დაყოფა ძნელია სახელმწიფო/კერძო სექტორების მიხედვითაც, ვინაიდან ამ მომენტისათვის უცნობია, ონისა და ფარავნის ჰიდროელექტროსადგურები როგორც სახელმწიფო ერთეულები დაფინანსდება თუ როგორც კერძო.

ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის 2006 წლის სტრატეგიულ დოკუმენტში განსაზღვრულია ინფრასტრუქტურა (განსაკუთრებით ელექტროენერგიის წარმოება), საწარმოები და ბანკები, როგორც პრიორიტეტული სექტორები და მათთვის გამოყოფილი და შეთავაზებული ინვესტიციები ამ სტრატეგიასთან იქნება შესაბამისობაში.

გრაფიკი 10. ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის დაპირება და გაფორმებული შეთანხმებები

გასულ წლებში ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი მეტწილად კერძო სესხებზე იყო ორიენტირებული. ქვეყანასთან პარტნიორობის ბოლო სტრატეგიის შემუშავების დროს (2006 წლის ოქტომბერი) საქართველოში მისი სესხების პორტფელის 79%25 კერძო იყო, სახელმწიფო კი მხოლოდ 21%25². მას შემდეგ კრედიტები უპირატესად კერძო სექტორს ეძლეოდა. 2007 წელს 269 მილიონი აშშ დოლარი სულ კერძო სესხი იყო, ხოლო 2008 წელს 301 მილიონი აშშ დოლარის სესხიდან მხოლოდ 2%25 იყო სახელმწიფო სესხი. 2009 წელს 81.4 მილიონი აშშ დოლარის დაფინანსება, ჯერ-ჯერობით, მთლიანად კერძო სექტორისთვის არის განსაზღვრული, დანარჩენი გარიგებები კი კვლავ მოსამზადებელ ეტაპებზეა. ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი კიდევ 270 მილიონი აშშ დოლარის გამოყოფას ვარაუდობს მიმდინარე წელს და 350 მილიონი აშშ დოლარისა 2010 წელს³.

ევროპის საინვესტიციო ბანკი უფრო ინფრასტრუქტურის პროექტებზეა ფოკუსირებული, თუმცა იგი კონტრაქტს გააფორმებს როგორც კერძო, ასევე სახელმწიფო ორგანიზაციებთან. მას აქვს ზოგადი ხელშეკრულება აქვს თანადაფინანსებაზე გაფორმებული ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკთან და როდესაც ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკს პროექტის თანადაფინანსება დასჭირდება, იგი ამას პირველად ევროპის საინვესტიციო ბანკს შესთავაზებს და პირიქით.

გრაფიკი 11. ევროპის საინვესტიციო ბანკის დანაპირების კლასიფიკაცია

როგორც ხედავთ, ამ ბანკებს ჯერ-ჯერობით არც ერთ ამ პროექტზე გამოუყვიათ თანხა. შეფასების თვალსაზრისით ყველაზე დამუშავებული პროექტი ელექტროგადამცემი ხაზის მშენებლობის პროექტია, რომელიც, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, მთავრობის ელექტროენერგიის ექსპორტის განვითარების სტრატეგიის საფუძველი იქნება.

______________________

1 „დაპირებული“ სიდიდეები 2008 და 2009 წლების ჯამებია იმ სფეროებში, რომელთა დაფინანსების დაპირებაც იქნა გაცემული.

2 ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი. (2006 წლის 21 ნოემბერი) სტრატეგია საქართველოსთვის. გვ.5

3 ინტერვიუ ლორეტა მარტიკიანთან, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი, 2009 წლის 29 მაისი.

საერთაშორისო საფინანსო ინსიტუტების გარდა რამდენიმე ნაციონალურმა განვითარების ბანკმა და განვითარების სამთავრობო ორგანიზაციამ დონორთა კონფერენციაზე სესხების, და არა გრანტების, გაცემის პირობა დადო. აქედან ყველაზე დიდი თანხა, 190 მილიონი აშშ დოლარი, იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტომ გამოყო, სიდიდით მომდევნო თანხა, 176 მილიონი აშშ დოლარი, აშშ-ის საგარეო ინვესტიციების სააგენტომ და შემდეგ, 140 მილიონი აშშ დოლარი გერმანიის ტექნიკური დახმარების სააგენტომ.

გრაფიკი 12. ნაციონალური განვითარების ბანკების/განვითარების ორგანიზაციების სესხები

როგორც მოსალოდნელი იყო, ცალკეული ქვეყნების მიერ გაცემული სესხების ხასიათი საკმაოდ სპეციფიკურია და არ შეესაბამება რაიმე საერთო სტანდარტს. ისევ გავიმეორებთ, რომ თითქმის მთელი ის ფული, რომელიც დაპირებული იყო, ისედაც უკვე განიხილებოდა აგვისტოს ომამდე და ამიტომ ძნელია მისი ახალ ფულად ჩათვლა. ცალ-ცალკე თუ განვიხილავთ ამ ორგანიზაციების კრედიტებს, იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტოს 180 მილიონი აშშ დოლარის სამთავრობო სესხი აგვისტოს ომამდე იყო დაგეგმვის ფაზაში, მაგრამ ომის შედეგად მისი გამოყოფა დაჩქარდა და საპროცენტო განაკვეთი შემცირდა.

კრედიტის პირობა უფრო შერბილდა საქართველოს „ომისშემდგომი“ სტატუსის გამო. ჩვეულებრივ ვითარებაში საშუალოშემოსავლიან ქვეყნებს 1.4%25-იან განაკვეთს უწესებენ 25 წლიან კრედიტზე, გადახდის დაწყების 7-წლიანი გადავადების პერიოდით. ომის გამო საპროცენტო განაკვეთი 0.65%25-ია 40 წლიან სესხზე, გადახდის დაწყების ათწლიანი გადავადების პერიოდით. იაპონიის საერთაშორისო თანამშრომლობის სააგენტოს თანახმად, ამ სესხის გადმორიცხვა ზაფხულის ბოლოსთვისაა მოსალოდნელი.

აღსანიშნავია აშშ-ის საერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაციის თანხებიც. იმ ბანკთა შორის, რომლებიც საქართველოში ფულს ხარჯავენ, აშშ-ის სა ერთაშორისო საინვესტიციო კორპორაცია ერთადერთი განვითარების ბანკია, რომელიც ნაციონალური საკუთრების პირობას უყენებს თავის კლიენტებს, ანუ, იგი კომპანიას მხოლოდ იმ შემთხვევაში აფინანსებს, თუ მასში მინიმუმ 25%25-ის მფლობელი ამერიკული კომპანია ან ამერიკის მოქალაქეა¹.

_____________________

1 ამ წესიდან, როგორც ჩანს, გამონაკლისებიც დაიშვება, მაგრამ ძალიან იშვიათად.