სამუელ პ. ჰანტინგტონი

კორუფცია არის საჯარო მოხელეთა ისეთი ქმედება, როდესაც ხდება მიღებული ნორმებიდან გადახვევა პირადი გამორჩენის მიზნით. ცხადია, რომ კორუფცია ყველა საზოგადოებაში არსებობს, მაგრამ ისიც აშკარაა, რომ არსებობენ საზოგადოებები, სადაც ის მეტადაა გავრცელებული და ისეთებიც, სადაც კორუფცია ნაკლებია. როგორც წესი, კორუფცია საზოგადოების ევოლუციის პერიოდში მეტად იჩენს თავს, ვიდრე ნებისმიერ სხვა დროს. იმპრესიონისტული სინამდვილე ცხადყოფს, რომ მისი მასშტაბი ურთიერთკავშირშია სწრაფ სოციალურ და ეკონომიკურ მოდერნიზაციასთან. მე-18 და მე-20 საუკუნეების ამერიკის პოლიტიკური ცხოვრებისთვის კორუფცია ნაკლებად იყო დამახასიათებელი, ვიდრე მე-19 საუკუნისათვის. იგივე შეიძლება ითქვას მე-17 და მე-19 საუკუნეების ბოლო პერიოდის ბრიტანეთზე. ნუთუ უბრალო დამთხვევაა, რომ ინგლისისა და ამერიკის საზოგადო ცხოვრებაში კორუფციის მაღალი დონე ემთხვევა სამრეწველო რევოლუციის გავლენას, სიმდიდრისა და ძალაუფლების ახალი წყაროს განვითარებას და ახალი კლასის გამოჩენას, რომელიც მთავრობას ახალ მოთხოვნებს უყენებს? ორივე შემთხვევაში პოლიტიკური ინსტიტუტები განიცდიან გარკვეულ დაკნინებას. ცხადია, კორუფცია არის ეფექტური პოლიტიკური ინსტიტუციონალიზმის დეფიციტის შედეგი. საჯარო მოხელეები დამოუკიდებლობის და თანმიმდევრულობის ნაკლებობას განიცდიან და თავიანთ ინსტიტუციონალურ დანიშნულებას შინაგან მოთხოვნებს უქვემდებარებენ. სხვადასხვა კულტურებში კორუფცია მეტნაკლებადაა გავრცელებული, მაგრამ ის ყველაზე მასშტაბური მოდერნიზაციის ყველაზე მძაფრ ფაზაში ხდება. კორუფციის დონეებში შესაძლო სხვაობა, რომელიც მოდერნიზებულ და პოლიტიკურად განვითარებულ ატლანტიკურ სამყაროსა და ლათინური ამერიკის, აფრიკის და აზიის ქვეყნებს შორის იჩენს თავს, სწორედ პოლიტიკური მოდერნიზაციისა და პოლიტიკური განვითარების დონეებს შორის არსებული განსხვავების ასახვაა. როცა სამხედრო ხუნტისა და რევოლუციური მოძრაობის ლიდერები ამხელენ ,,კორუფციას“ მათ საზოგადოებებში, ისინი რეალურად ამხელენ საკუთარ საზოგადოებათა ჩამორჩენილობას.

რატომ შობს მოდერნიზაცია კორუფციას? იკვეთება სამი კავშირი. პირველი, მოდერნიზაცია საზოგადოების ძირეულ ღირებულებებს ცვლის. ეს ნიშნავს საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფების მიერ უნივერსალურ და წარმატებაზე ორიენტირებულ ნორმათა თანდათანობით მიღებას, ასევე ლოიალურობის აუცილებლობას, ინდივიდებისა და ჯგუფების ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი იდენტიფიკაციას და ასევე სახელმწიფოსთან მიმართებაში ყველა მოქალაქის თანასწორი უფლებებისა და ვალდებულებების გავრცელებას. როგორც წესი, ამ ნორმათა მიღება პირველად ხდება სტუდენტების, სამხედრო პირების ან სხვათა მიერ, რომლებიც უცხოეთში ბედის ანაბარა აღმოჩენილან. ასეთი ჯგუფები შემდგომში იწყებენ საკუთარი საზოგადოებების ახალი და უცხო ქვეყნისთვის დამახასიათებელი ნორმებით განსჯას. საქციელი, რომელიც ტრადიციული ნორმების მიხედვით მისაღები და ლეგიტიმური იყო, თანამედროვე შეხედულებებით მიუღებელი და კორუმპირებული ჩანს. ამგვარად, კორუფცია განვითარებად საზოგადოებაში ნაწილობრივ არის არა იმდენად მიღებული ნორმებიდან გადახრის შედეგი, არამედ სტანდარტი და კრიტერიუმი, თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს მართებულად და რა არასწორად, რასაც სულ მცირე ზოგიერთი ტრადიციული წესის კორუფციად მიჩნევამდე მივყავართ.

,,ის, რაც ბრიტანელებისათვის - უზნეობად და ჰაუსელებისათვის ტირანულად აღიქმება, ფულანელებისათვის შესაძლოა, საჭიროც და ტრადიციულიც აღმოჩნდეს“,

- აღნიშნა ჩრდილოეთ ნიგერიაში მოღვაწე მეცნიერმა. ძველი სტანდარტების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება, კიდევ უფრო მეტად უთხრის ძირს ყველა სტანდარტის ლეგიტიმურობას. კონფლიქტი თანამედროვე და ტრადიციულ ნორმებს შორის საშუალებას აძლევს ინდივიდებს, იმოქმედონ მეთოდით, რომელიც არც ერთ ნორმაში არ ჯდება.

კორუფცია საზოგადოებრივი ფუნქციის კერძო ინტერესებისაგან გამიჯვნის გააზრებას გულისხმობს. თუ საზოგადოების კულტურა არ მიჯნავს ერთმანეთისაგან მეფის, როგორც კერძო პირის და მეფის, როგორც მეფის ფუნქციას, შეუძლებელია, დავადანაშაულოთ მეფე კორუფციაში, როდესაც ის საზოგადოებრივ ფულს იყენებს. კერძო ყულაბისა და საზოგადო ხარჯების ერთმანეთისგან გამიჯვნამ მხოლოდ ეტაპობრივად იჩინა თავი თანამედროვე პერიოდის დასაწყისის დასავლეთ ევროპაში. ამ გამიჯვნაზე წარმოდგენის არსებობა აუცილებელია იმის დასადგენად, თუ რა შემთხვევაშია მეფის საქციელი მართებული და რა შემთხვევაში - კორუმპირებული. ამასთანავე, ბევრ საზოგადოებაში დამკვიდრებული წესების თანახმად, ოფიციალურ პირებს ჰქონდათ პასუხისმგებლობა და ვალდებულება, დაესაქმებინათ თავიანთი ოჯახის წევრები. არავითარი განსხვავება არ არსებობდა სახელმწიფოს წინაშე არსებულ ვალდებულებასა და ოჯახის წინაშე აღებულ ვალდებულებას შორის. ამგვარი საქციელი მხოლოდ მაშინ შეიძლება შევაფასოთ ნეპოტიზმად და ჩვენს შემთხვევაში კორუფციად, როცა ასეთი კატეგორიებით მსჯელობა საზოგადოების უმეტესი ნაწილისათვის გახდება მისაღები. და მართლაც, მიღწევათა სტანდარტის წარმოდგენამ შესაძლოა, გამოიწვიოს უმაღლესი ოჯახის იდენტიფიკაციის სტიმულირება და მათ მეტად იგრძნონ ოჯახის ინტერესების დაცვის საჭიროება იმ საშიშროებისგან, რომელიც უცხო მიდგომებს მოაქვს. ამგვარად, კორუფცია არის საზოგადო კეთილდღეობასა და კერძო ინტერესების ერთმანეთისგან დაცილების პროდუქტი, რომელიც მოდერნიზაციას ახლავს თან. მოდერნიზაცია ასევე ხელს უწყობს კორუფციას ახალი სიმდიდრისა და ძალაუფლების შექმნის გზით, რომლის ურთიერთდამოკიდებულებას პოლიტიკასთან არ განსაზღვრავს საზოგადოებაში დამკვიდრებული ტრადიციული ნორმები, ხოლო თანამედროვე ნორმები საზოგადოების უმეტეს ნაწილს ჯერ არა აქვს მიღებული. ამ თვალსაზრისით კორუფცია არის ახალი მზარდი ჯგუფების პირდაპირი პროდუქტი, რომლებიც ახალი რესურსებით ცდილობენ საკუთარი თავის დამკვიდრებას პოლიტიკის სფეროში. კორუფცია შესაძლოა, იყოს პოლიტიკურ სისტემაში ახალი ჯგუფების არაკანონიერი მეთოდებით ასიმილაციის საშუალება, რადგანაც სისტემა უძლური აღმოჩნდა, დროულად მოეხდინა ადაპტირება იმისათვის, რომ მიზნის მისაღწევად უზრუნველეყო ლეგიტიმური და მისაღები საშუალებები. აფრიკაში კორუფცია

,,გახდა დამაკავშირებელი ხიდი იმათ შორის, ვისაც, პოლიტიკური ძალაუფლება უპყრია და ვინც სიმდიდარეს აკონტროლებს. ამით კი ასიმილირების შესაძლებლობა მისცა ორ კლასს, რომელიც თვალშისაცემად იყო გამიჯნული ერთმანეთისგან აფრიკული ეროვნული მთავრობის საწყისს ეტაპზე“.

ახალი მილიონერები ყიდულობენ თავიანთთვის ადგილებს სენატსა თუ ლორდთა პალატაში და ამ გზით პოლიტიკურ სისტემასთან დაპირისპირების ნაცვლად, ხდებიან მისი ნაწილი. ასევე, ახლახანს მონობიდან გათავისუფლებულმა მასებმა ან ახლადჩამოსულმა ემიგრანტებმა გამოიყენეს ახალი საარჩევნო უფლება ადგილობრივი პოლიტიკური მანქანისგან სამუშაოსა და კეთილგანწყობის მოსაპოვებლად. ამგვარად არსებობს ღარიბთა და მდიდართა კორუფცია. ერთი პოლიტიკურ ძალაუფლებას ფულისათვის ცვლის, ხოლო მეორე ფულს - პოლიტიკური ძალაუფლებისათვის. მაგრამ ორთავე შემთხვევაში რაღაც საზოგადო (საარჩევნო ხმა, სამსახური ან გადაწყვეტილება) იყიდება პირადი სარგებლისათვის.

მესამეც, მოდერნიზაცია ხელს უწყობს კორუფციას იმ ცვლილებებით, რომელსაც იგი პოლიტიკურ სისტემაში ახორციელებს. მოდერნიზაცია, განსაკუთრებით იმ ქვეყნებში, სადაც განახლების პროცესი დაგვიანებით მიმდინარეობს, ითვალისწინებს მთავრობის ძალაუფლებისა და სამთავრობო რეგულირებასთან დაკავშირებული აქტივობების გაფართოებას. ჩრდილოეთ ნიგერიაში

,,ჩაგვრა და კორუფცია მიმართული იყო ჰაუსათა შორის პოლიტიკური ცენტრალიზაციის გაძლიერებისა და სამთავრობო ამოცანების ზრდისაკენ“.

როგორც მაკმულანი აღნიშნავს, ყველა კანონი რომელიმე ჯგუფს არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს და შედეგად ეს ჯგუფი კორუფციის პოტენციური წყარო ხდება. კანონთა სიმრავლე შესაბამისად ზრდის კორუფციის შესაძლებლობებს. თუ რა მასშტაბი აქვს ამ შესაძლებლობას პრაქტიკაში, დიდად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად უჭერს მოსახლეობა მხარს კანონებს; რამდენად იოლია დაარღვიო კანონი ისე, რომ არ დაისაჯო და რა სარგებელი შეიძლება მიიღო კანონის დარღვევისგან. კანონები, რომელიც ვრცელდება ვაჭრობაზე, საბაჟოზე, გადასახადებსა და ისეთ პოპულარულ და მომგებიან საქმიანობებზე, როგორიცაა აზარტული თამაშები, პროსტიტუცია და სპირტიანი სასმელები, ახდენს კორუფციის მნიშვნელოვან სტიმულირებას. აქედან გამომდინარე, საზოგადოებაში, სადაც კორუფცია ფართოდაა გავრცელებული, კორუფციის წინააღმდეგ მკაცრი კანონების მიღება მხოლოდ კორუფციის შესაძლებლობების ზრდას ემსახურება.

გარდამავალ პერიოდში მყოფ ქვეყანაში თანამედროვე ღირებულებების დამკვიდრება საწყის ეტაპზე ხშირად უკიდურეს ფორმას იღებს. პატიოსნების, მოუსყიდველობის, უნივერსალიზმის და ღირსების იდეალები ხშირად იმდენად მნიშვნელოვანი ხდება, რომ ცალკეული ინდივიდები და ჯგუფები კორუფციად მიიჩნევენ ისეთ ქმედებებს, რომლებიც ნორმალურად და ლეგიტიმურადაც კი ითვლება გაცილებით თანამედროვე საზოგადოებებში. მოდერნიზმისკენ სწრაფვის საწყისი ეტაპი ხშირ შემთხვევაში ავითარებს არაკეთილგონივრულ პურიტანულ სტანდარტებს ისევე, როგორც ეს თავად პურიტანელებში ხორციელდება. ღირებულებათა ამ ესკალაციას მივყავართ გარიგებების და კომპრომისების უარყოფამდე, რაც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია პოლიტიკისათვის და ხელს უწყობს პოლიტიკის გაიგივებას კორუფციასთან. ამგვარი მოდერნიზაციის დროს პოლიტიკოსის დანაპირები, რომ მისი არჩევის შემთხვევაში, სოფელში ააშენებს საირიგაციო არხებს ფერმებისთვის, ისეთივე კორუფციული ხასიათისაა, როგორც არჩევნებამდე თითოეული სოფლის მცხოვრებისათვის საარჩევნო ხმის სანაცვლოდ ფულის დარიგება. მოდერნიზაციის ფაზაში მყოფი ელიტები გამოირჩევიან ნაციონალიზმით და კონცენტრირებას ახდენენ მთლიანობაში საზოგადოების საერთო კეთილდღეობის სასიცოცხლო უპირატესობაზე. ისეთ ქვეყანაში, როგორიცაა ბრაზილია

,,კერძო ინტერესების გავლენა საზოგადო პოლიტიკაზე მიიჩნევა ძირეულ ,,კორუფციად“.

იმავე ნიშნით მთავრობის ქმედება, რომელიც საზოგადოების მოთხოვნასა და ზეწოლას არ პასუხობს, მიიჩნევა ,,დემაგოგიად“. ბრაზილიის მსგავსს საზოგადოებაში მოდერნიზაციის ფაზაში მყოფი ელემენტები კორუფციად მიიჩნევენ მეგობართა ელჩად დანიშვნას ან კრიტიკის მიჩუმათებას ანდა, სამთავრობო ისტებლიშმენტის გარჯას ინტერესთა ჯგუფის მხარდასაჭერად. უკიდურეს შემთხვევაში, კორუფციისადმი ანტაგონიზმმა შესაძლოა, მიიღოს გამოკვეთილი ფანატიკური პურიტანიზმის ფორმა, რაც დამახასიათებელია რევოლუციური და სამხედრო რეჟიმების უმეტესობისთვის სულ მცირე საწყის ფაზაში. პარადოქსულია, რომ ამ ფანატიკურად ანტიკორუფციულ მენტალიტეტს ისეთივე საბოლოო ეფექტი აქვს, როგორც თავად კორუფციას. ორთავე ეჭვქვეშ აყენებს პოლიტიკის ავტონომიურობას: ერთი კერძო მიზნებს საზოგადო მიზნებით ანაცვლებს, მეორე კი - პოლიტიკურ ღირებულებებს ტექნიკური ღირებულებებით. განვითარებად საზოგადოებაში სტანდარტთა ესკალაცია, თანმდევი დევალვაცია და პოლიტიკის უგულებელყოფა წარმოადგენს საზოგადოების საჭიროებებზე თანამედროვე ღირებულებების გამარჯვებას.

ამგვარად, საზოგადოებაში კორუფციის შემცირება ხშირად განაპირობებს საჯარო მოხელეთა ჩვეული ქცევის ნორმების მასშტაბების შემცირებას და ამავდროულად ამგვარ მოხელეთა ქმედებების ძირეულ ცვლილებას ამ ნორმათა მიმართულებით. შედეგი არის დამკვიდრებულ ნორმებსა და მიღებული ქცევის წესებს შორის თანხვედრა, რაც ორივე მხრიდან გარკვეულ არათანმიმდევრულობას მოითხოვს. ზოგიერთი ქმედება ერთ შემთხვევაში აღიქმება როგორც პოლიტიკური პროცესის ჩვეული ნაწილი, როგორც ,,წესიერი“ და არა ,,უწესო საქმე“, როცა სხვა შემთხვევაში ანალოგიურ ქმედებას საერთოდ გმობენ და ემიჯნებიან. ეს პროცესი გაიარა როგორც ინგლისმა, ასევე შეერთებულმა შტატებმაც: ერთ შემთხვევაში პირველი ყიდდა არა ელჩობას, არამედ პერის წოდებას, როცა მეორემ დაუშვა ელჩობის, მაგრამ არა მოსამართლეობის გაყიდვა. როგორც ერთმა დამკვირვებელმა აღნიშნა

,,აშშ-ში შედეგი არის ნაზავი: პოლიტიკური პატრონაჟის მასშტაბები მნიშვნელოვნად შემცირდა და მაღალი რანგის საჯარო მოხელეთა შორის მექრთამეობა აღმოიფხვრა. ამავე დროს, საზოგადოებრივი ცხოვრების დიდ ნაწილზე რეფორმები მეტ ნაკლებად გავრცელდა, ერთ სფეროში კორუფციად მიჩნეული ქმედება მეორეში სრულიად მისაღები აღმოჩნდა“.

საზოგადოებაში ასეთი დისკრიმინაციული მიდგომის უნარის განვითარება არის მოდერნიზაციიდან თანამედროვეობაში გადასვლის ნიშანი.

კორუფციის ფუნქციები, ისევე როგორც საფუძვლები, ძალადობის ანალოგიურია. ორთავე გამოწვეულია მოდერნიზაციით. ორივესთვის სიმპტომატურია პოლიტიკური ინსტიტუტების სისუსტე; ორივე ხასიათდება, რასაც ჩვენ შესაძლოა ვუწოდოთ, პრეტორიანულ¹ საზოგადოებად; ორთავე არის საშუალება, რომლითაც ინდივიდები და ჯგუფები ურთიერთობენ პოლიტიკურ სისტემასთან და რა თქმა უნდა, მოქმედებენ იმ მეთოდებით, რომლებიც არღვევენ სისტემის ორალს/ზნეობრივ

ნორმებს. აქედან გამომდინარე, საზოგადოებაში, სადაც მაღალია კორუფციის შესაძლებლობა, მაღალია ძალადობის პოტენციალიც. რაღაც დონემდე, არამართებული ქცევის ერთი ფორმა შესაძლოა, ჩაანაცვლოს სხვა ფორმამ, მაგრამ მეტწილად სხვადასხვა სოციალური ძალები თითოეულისათვის ერთდროულად სხვადასხვა შესაძლებლობებს მიმართავენ. თუმცა ძალადობის დამკვიდრება სისტემის ფუნქციონირებას უფრო უქმნის საფრთხეს, ვიდრე კორუფციის გავრცელება. საზოგადო მიზნებზე თანხმობის არარსებობის პირობებში, კორუფცია მის ჩანაცვლებას კერძო მიზნებით ახდენს. ორივე, კორუფციაც და ძალადობაც არის სისტემაზე მოთხოვნების წაყენების არალეგიტიმური საშუალება, მაგრამ კორუფცია ამასთანავე არის ამ მოთხოვნათა დაკმაყოფილების არალეგიტიმური საშუალება. ძალადობა უფრო ხშირად არის სიმბოლური საპროტესტო ჟესტი, რომელიც ხორციელდება უსასყიდლოდ და სარგებლის ნახვას მიზნად არც ისახავს. ძალადობა არის უკიდურესი გაუცხოების სიმპტომი. ის, ვინც ქრთამავს პოლიციელებს, უფრო მისაღებია სისტემისათვის, ვიდრე ის, ვისაც მასზე იერიში მიაქვს. როგორც პოლიტიკურ აპარატს, კორუფციას მოაქვს სწრაფი, სპეციფიური და კონკრეტული სარგებელი ჯგუფებისთვის, რომლებიც წინააღმდეგ შემთხვევაში შესაძლოა, სრულიად გაუცხოებულნი აღმოჩნდნენ საზოგადოებისგან. ამდენად კორუფციამ შესაძლოა, პოლიტიკური სისტემის მხარდაჭერის ფუნქცია შეიძინოს იმავე სახით, როგორც ამას რეფორმა ახორციელებს. კორუფციამ შესაძლოა, ჩაანაცვლოს რეფორმა და ორთავემ - კორუფციამ და რეფორმამ გამოიწვიოს რევოლუცია. კორუფცია ამცირებს ჯგუფების ზეწოლას პოლიტიკურ ცვლილებებზე, ისევე როგორც რეფორმა ამცირებს კლასობრივ ზეწოლას სტრუქტურულ ცვლილებებზე. მაგალითად, ბრაზილიაში სამთავრობო სესხის პროფკავშირული ასოციაციის ლიდერებზე გაცემის შემდეგ, მათ შეწყვიტეს მთავრობისადმი ასოციაციის საერთო პრეტენზიების წაყენება. ამგვარი ღალატი მნიშვნელოვანი ფაქტორი აღმოჩნდა მთავრობაზე კლასის ან პროფკავშირული ასოციაციის ზეწოლის შესამცირებლად.

კორუფციის მდგომარეობა, რომელსაც საზოგადოებაში მოდერნიზაცია წარმოშობს, ცხადია, არის ტრადიციული საზოგადოებისათვის, ისევე, როგორც მოდერნიზაციის პროცესისათვის დამახასიათებელი ფუნქცია. ტრადიციულ საზოგადოებაში კონკურენტულ ღირებულებათა რამოდენიმე სისტემის ან კულტურის არსებობა ხელს უწყობს კორუფციას ამ საზოგადოებაში. შედარებით ჰომოგენურ საზოგადოებაში, კორუფციის მასშტაბი, მოდერნიზაციის პროცესში იზრდება, ტრადიციულ საზოგადოებაში კი პირიქით, სოციალური სტრატიფიკაციის დონეს უკავშირდება. მჭიდროდ შეკავშირებული კლასის ან კასტის სტრუქტურა ნიშნავს მაღალგანვითარებული წესების სისტემას, რომელიც არეგულირებს ურთიერთობებს სხვადასხვა სტატუსის მქონე ინდივიდთა შორის. ამ ნორმებს აძლიერებს ინდივიდთა საკუთარ ჯგუფში სოციალიზაცია და სხვა ჯგუფთა დასჯის მოლოდინი. ამგვარ საზოგადოებაში შიდა ჯგუფურ ურთიერთობაში მართებულ ნორმათა დაუცველობამ შესაძლოა, გამოიწვიოს აშკარა პერსონალური დეზორგანიზაცია და უბედურება.

შედეგად, უმჯობესია, კორუფცია ნაკლებად იყოს გავრცელებული ფეოდალური საზოგადოების მოდერნიზაციის პროცესში, ვიდრე ცენტრალიზებული ბიუროკრატიული საზოგადოების მოდერნიზაციის დროს. უმჯობესი იქნებოდა, კორუფცია ნაკლები ყოფილიყო იაპონიაში, ვიდრე ჩინეთში; ინდუსურ კულტურაში, ვიდრე ისლამურში. იმპრესიონისტული სინამდვილე გვიჩვენებს, რომ ეს შესაძლოა, მართლაც არსებითი აღმოჩნდეს. დასავლური საზოგადოების ერთი შედარებითი ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ავსტრალიას და დიდ ბრიტანეთს აშშ-სა და კანადასთან შედარებით, ,,კლასობრივი არჩევნების სამართლიანად მაღალი დონე“ გააჩნია. თუმცა პოლიტიკური კორუფცია უფრო გავრცელებულია უკანასკნელ ორ ქვეყანაში, ვიდრე პირველ ორში, კვებეკი კი ამ ოთხი ქვეყნიდან, ალბათ, ყველაზე კორუმპირებული ადგილია. ასე რომ, ,,კლასობრივად მეტად პოლარიზებული ქვეყნებისთვის დამახასიათებელია ნაკლები პოლიტიკური კორუფცია“. ანალოგიურად, ლათინური ამერიკის ,,მულატ“ ქვეყნებში (პანამა, კუბა, ვენესუელა, ბრაზილია, დომინიკის რესპუბლიკა და ჰაიტი) ,,არის ბევრად მაღალი სოციალური თანასწორობა და ბევრად ნაკლები სიმტკიცე სოციალურ სტრუქტურებში, ვიდრე ,,ინდიელურ“ ქვეყნებში (მექსიკა, ეკვადორი, გვატემალა, პერუ, ბოლივია) ან ,,მეტისურში“ (ჩილე, კოლუმბია, სალვადორი, ჰონდურასი, ნიკარაგუა, პერუ). შესაბამისად, შედარებით დამკვიდრებული ზედა კლასის არარსებობა ნიშნავს მმართველი კლასის ეთიკის დეფიციტს, მისი მდგომარეობა-ვალდებულების მნიშვნელობით. აქედან გამომდინარე

,,ჩნდება პატარა ეჭვი, რომ ეს ამ სოციო-რასისტული კატეგორიის ის ქვეყნებია, სადაც პოლიტიკური მექრთამეობა ყველაზე შემაშფოთებელ დონეს აღწევს“.

პერეზ ხიმენესი ვენესუელაში, ბატისტა კუბაში, ტრუხილიო დომინიკანთა რესპუბლიკაში - ყველა მათგანს დაბალი სოციალური წარმომავლობა აქვს და თითოეული მათგანი ულტრამილიონერი საჯარო სამსახურში ყოფნის დროს გახდა. ასევე, ,,ბრაზილია და პანამა ცნობილი არიან მეტად ,,დემოკრატიული“, ფართოდ გავრცელებული მექრთამეობით“. კორუფციის გავრცელება აფრიკულ სახელმწიფოებში გამოწვეულია მკაცრი კლასობრივი დაყოფის არარსებობით. როგორც აფრიკის ერთ-ერთმა დამკვირვებელმა აღნიშნა,

,,სწრაფმა ცვლილებამ, სიღარიბიდან სიმდიდრისკენ და ერთი მდგომარეობიდან მეორისაკენ, ხელი შეუშალა კლასის ფენომენის განვითარებას, იქნება ეს მემკვიდრეობითი სტატუსი თუ კლასის თვითშეგნება“.

თუმცა იგივე მობილურობა ზრდის კორუფციის შესაძლებლობებს. ანალოგიურად, ფილიპინებისა და ტაილანდისთვის, სადაც გონივრულად ცვალებადი და ღია საზოგადოებები არსებობს, სოციალური მობილურობის მაღალი ხარისხით, დამახასიათებელია ფართოდგავრცელებული პოლიტიკური კორუფცია.

კორუფციის უმეტესი ფორმებისთვის დამახასიათებელია პოლიტიკური საქმიანობის ეკონომიკურ კეთილდღეობაზე გაცვლა. საზოგადოებაში, სადაც სიმდიდრის დაგროვების მრავალი შესაძლებლობა და მცირე პოლიტიკური ძალაუფლება არსებობს, გაბატონებული მოდელია პირველის გამოყენება მეორის მისაღწევად. შეერთებულ შტატებში, სიმდიდრე უფროა ასპარეზი პოლიტიკური ძალაუფლების მოსაპოვებლად, ვიდრე პოლიტიკური თანამდებობა - სიმდიდრისა. საჯარო თანამდებობის გამოყენება პირადი გამორჩენის მიზნით ბევრად უფრო მკაცრად იკრძალება და ეს წესი მეტად არის დაცული, ვიდრე პირადი სიმდიდრის თანამდებობის მოსაპოვებლად გამოყენება. მსოფლიოს უმეტეს ნაწილში დღესაც გაოცებას და სკეპტიციზმს იწვევს ამერიკული პოლიტიკის გამაოგნებელი ფენომენი, რომლის მიხედვითაც, მინისტრს ან პრეზიდენტის თანაშემწეს უწევს სამსახურიდან წასვლა, რათა სათანადოდ უზრუნველყოს ოჯახი. მოდერნიზაციის პროცესში მყოფ ქვეყნებში, როგორც წესი, საპირისპირო სიტუაციას აქვს ადგილი. კერძო საქმიანობის შედეგად სიმდიდრის დაგროვების შესაძლებლობები შეზღუდულია ტრადიციული ნორმებით, ეკონომიკური როლის მონოპოლია ეთნიკური უმცირესობების მიერ ან უცხოური კომპანიებისა და ინვესტორების დომინირება ეკონომიკაზე. ამგვარ საზოგადოებაში პოლიტიკა ხდება გზა სიმდიდრისაკენ. ბევრ განვითარებად ქვეყანაში უნარიანი და ამბიციური ახალგაზრდა კაცი უფრო ადვილად გახდება მინისტრთა კაბინეტის წევრი პოლიტიკური გზით, ვიდრე მილიონერი - ბიზნესის გზით. ამგვარად, ამერიკული პრაქტიკისგან განსხვავებით, მოდერნიზაციის პროცესში მყოფ ქვეყნებში შესაძლოა, ნორმალურად ჩაითვალოს სახელმწიფო თანამდებობის გამოყენება პირადი სარგებლისათვის და ამავდროულად მკაცრად შეფასდეს პირადი სიმდიდრის გამოყენება სახელმწიფო თანამდებობის მოსაპოვებლად. კორუფციის, ისევე როგორც ძალადობის შედეგები თავს იჩენს, როცა პოლიტიკის გარეშე წინსვლა შეუძლებელია და სახეზეა სუსტი და მოუქნელი პოლიტიკური ინსტიტუტები და მათი ენერგია მიმართულია პოლიტიკურად არამართლზომიერი ქმედებებისკენ.

უცხოური ბიზნესის ფართოდ გავრცელება ქვეყანაში განსაკუთრებით უწყობს ხელს კორუფციის აღზევებას, რადგანაც უცხოელებს ნაკლებ უხერხულობას უქმნის არსებულ საზოგადოებრივ ნორმათა დარღვევა და იმიტომაც, რომ ისინი ეკონომიკური კეთილდღეობის მნიშვნელოვან წყაროებს აკონტროლებენ, რაც აიძულებს ადგილობრივ პოტენციურ მეწარმეებს, წარმატებას პოლიტიკის მეშვეობით მიაღწიონ. ტეილორის მიერ ფილიპინების დახასიათებამ უდაოდ ფართო გამოხმაურება ჰპოვა განვითარებად ქვეყნებში:

,,ფილიპინებისათვის პოლიტიკა მთავარი ინდუსტრიაა: ის არის ცხოვრების გზა. პოლიტიკა არის მაგისტრალური გზა ძალაუფლებისაკენ, რაც თავის მხრივ, არის მთავარი გზა სიმდიდრისკენ... მცირე დროში ბევრი ფული შესაძლოა, გაკეთდეს პოლიტიკური გავლენის მეშვეობით, ვიდრე სხვა რაიმე საშუალებით“.

საჯარო თანამდებობის, როგორც სიმდიდრის მოხვეჭის საშუალების, გამოყენება, ნიშნავს პოლიტიკური ღირებულებებისა და ინსტიტუტების დაქვემდებარებას ეკონომიკური ღირებულებებისა და ინსტიტუტებისათვის. პოლიტიკის მთავარი დანიშნულება ხდება არა საზოგადოებრივი მიზნების მიღწევა, არამედ ინდივიდუალური ინტერესების ხელშეწყობა.

ყველა საზოგადოებაში კორუფციის მასშტაბი (ე.ი. კორუფციულ გარიგებებში ჩართული საზოგადოებრივი სერვისისა და კერძო საქონლის საშუალო ღირებულება) იზრდება, როცა პირი წინაურდება ბიუროკრატიულ იერარქიაში. თუმცა კორუფციის მოცულობა (ე.ი. სიხშირე, რომლითაც მოსახლეობის ჯგუფი ერთვება კორუფციულ ქმედებებში) პოლიტიკური თუ ბიუროკრატიული სტრუქტურის მოცემულ დონეზე, სხვადასხვა საზოგადოებებში შესაძლოა, მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან. პოლიტიკურ სისტემათა უმეტესობაში კორუფციის ხვედრითი წილი მაღალია ბიუროკრატიული და პოლიტიკური ხელისუფლების ქვედა რგოლებში. ზოგიერთ საზოგადოებაში კორუფციის მასშტაბი უცვლელი რჩება ან იზრდება, თუკი ვინმე წინაურდება პოლიტიკურ იერარქიაში. როგორც ინტენსიურობის, ასევე მასშტაბის თვალსაზრისით პარლამენტარები უფრო კორუმპირებულნი არიან, ვიდრე ადგილობრივი სახელმწიფო მოხელეები; ასევე, მაღალი რანგის ბიუროკრატები უფრო კორუმპირებულნი არიან, ვიდრე დაბალი რანგისანი. ყველაზე კორუმპირებული მაინც მინისტრთა კაბინეტის წევრები არიან, ხოლო მათ შორის ყველაზე კორუმპირებული პრეზიდენტი ან უმაღლესი ხელმძღვანელი. ამგვარ საზოგადოებაში უმაღლეს ხელმძღვანელებს - ნკრუმაჰი, სარიტი, სან მარტინი, პერეზ ხიმენეზი, ტრუხილიო - შეუძლიათ, გააკეთონ ათობით და ასობით მილიონი დოლარი. ამგვარ სისტემაში კორუფცია ხაზს უსვამს საზოგადოებაში არსებულ უთანასწორობას. მათ, ვინც მოიხვეჭა პოლიტიკური ძალაუფლება, მეტი შანსი ეძლევა, მოიპოვოს მეტი ქონება. კორუფციის ამგვარი მოდელი პოლიტიკური ინსტიტუციონალიზაციის ძალიან დაბალი დონის მანიშნებელია, როდესაც საზოგადოების უმაღლესი პოლიტიკური ინსტიტუტები, რომლებიც ყველაზე უფრო ნაკლებად უნდა განიცდიდნენ გარე გავლენას, ფაქტიურად ყველაზე მეტად ექვემდებარებიან ამგვარ ზემოქმედებებს. კორუფციის ეს მოდელი შეუთავსებადია პოლიტიკურ სტაბილიზაციასთან, რადგან პოლიტიკური აპარატის ან ბიუროკრატიის მეშვეობით წინსვლის შესაძლებლობა ღია რჩება. ცხადია, თუ ახალგაზრდა პოლიტიკოსების თაობა არ ჩაეზიარება ძველ ლიდერებს სარგებელში, ან თუ ჯარში პოლკოვნიკს თითქმის არ აქვს გენერლობის იმედი, სისტემა ხდება მიდრეკილი ძალადობრივი დამხობისკენ. ამგვარ საზოგადოებაში პოლიტიკური კორუფციაც და პოლიტიკური სტაბილურობაც ვერტიკალურ ცვლილებებზეა დამოკიდებული.

ზოგიერთ საზოგადოებაში კი პირიქით ხდება, ანუ კორუფციის მოცულობა იზრდება, როგორც კი ვინმე ქვეითდება პოლიტიკურ ან ბიუროკრატიულ იერარქიაში. დაბალი რანგის ბიუროკრატიული მოხელე უფრო კორუმპირებულია, ვიდრე მაღალი რანგის. შტატისა და ადგილობრივი მოხელეები უფრო ავლენენ კორუფციისადმი მიდრეკილებას, ვიდრე სახელმწიფო მოხელენი. უმაღლესი ეროვნული ხელმძღვანელობა და საერთოეროვნული კაბინეტი შედარებით თავისუფალია კორუფციისაგან, როცა ქალაქის საბჭო და რეგიონული ხელმძღვანელობა ღრმადაა ჩაფლული მასში. ასეთი მოდელი რეალობაა ისეთი განვითარებული თანამედროვე საზოგადოებისათვის, როგორიცაა მაგალითად შეერთებული შტატები და ასევე სულ მცირე ზოგიერთი ისეთი განვითარებადი საზოგადოებისათვის, როგორიცაა ინდოეთი. ხსენებული მოდელი ალბათ ასევე დამკვიდრებულია კომუნისტურ ქვეყნებში. ამ ტიპის საზოგადოებაში უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი სამართლიანად ძლიერი, ეროვნული პოლიტიკური ინსტიტუტების არსებობაა, რომლებიც ახდენენ მზარდი პოლიტიკური ლიდერების სოციალიზაციას ღირებულებათა კოდექსში და ყურადღებას ამახვილებენ პოლიტიკური ხელმძღვანელობის საზოგადოებრივ პასუხისმგებლობაზე. სახელმწიფო პოლიტიკური ინსტიტუტები არიან საკმაოდ ავტონომიური და დიფერენცირებული, როცა დაბალი რანგის რეგიონალური პოლიტიკური ჩინოვნიკები და ორგანიზაციები უფრო მჭიდრო კავშირში არიან სხვა სოციალურ ძალებთან და ჯგუფებთან. კორუფციის ამ მოდელმა შესაძლოა, განამტკიცოს პოლიტიკური სისტემის სტაბილურობა. საზოგადოების მაღალი რანგის ლიდერები მართალნი არიან პოლიტიკური კულტურის მიერ დადგენილ ნორმებთან მიმართებაში და ღებულობენ პოლიტიკურ ძალაუფლებასა და მორალურ ძალას, როგორც ეკონომიკური სარგებლის სუროგატს. სამაგიეროდ დაბალი რანგის მოხელეები პოლიტიკური მდგომარეობის ნაკლებობის კომპენსირებას კორუფციაში მონაწილეობის გზით ახდენენ. შურისძიების გრძნობას ლიდერთა ძალაუფლებაზე მათი წვრილმანი ქრთამები ანეიტრალებს.

ისევე როგორც პოლიტიკურ პარტნიორთა არეალის გაფართოებით გამოწვეული კორუფცია უწყობს ხელს პოლიტიკურ სისტემაში ახალ ჯგუფთა ინტეგრირებას, ასევე სამთავრობო რეგულაციის გაფართოების შედეგად წარმოქმნილი კორუფცია ახდენს გავლენას ეკონომიკურ განვითარებაზე. კორუფცია შესაძლოა, იყოს ტრადიციული კანონებისა და ბიუროკრატიული წესების გადალახვის ერთერთი მეთოდი, რომელიც აფერხებს ეკონომიკურ ექსპანსიას. 1870-80-იან წლების შეერთებულ შტატებში შტატის საკანონმდებლო ორგანოებისა და ქალაქის საბჭოების კორუფციამ, რომელიც თავს იჩენდა რკინიგზის, კომუნალური კეთილმოწყობის და სამრეწველო კორპორაციებში, უეჭველად დააჩქარა ამერიკული ეკონომიკის განვითარება. ვეინერის აზრით, რომელიც იკვლევდა ინდოეთს,

,,ბევრი ეკონომიკური საქმიანობა იქნებოდა პარალიზებული, თუ არ იარსებებდა მოქნილობა, რომელიც „მაღარიჩის“ პრაქტიკამ შეიტანა კომპლექსურ და მკაცრ ადმინისტრაციულ სისტემაში“.

ანალოგიურად, ბრაზილიაში კუბიჩეკის ხანის დროს ეკონომიკური განვითარების მაღალი დონე შეესაბამებოდა პარლამენტის კარუფციის დონეს, ინდუსტრიული მეწარმე ფულს იხდიდა პროტექციასა და კონსერვატორი სოფლელი საკანონმდებლო დახმარებაში. არსებობს მოსაზრება, რომ ეგვიპტის საზოგადოებაში კორუფციის შეზღუდვის სამთავრობო მცდელობის ერთ-ერთი შედეგი არის ეკონომიკური განვითარებისათვის დამატებითი დაბრკოლებების შექმნა. ეკონომიკური ზრდის პირობებში საზოგადოებაში მკაცრ, ცენტრალიზებულ, არაპატიოსან ბიუროკრატიაზე უარესი ერთადერთი რამ არის - მკაცრი, ცენტრალიზებული, პატიოსანი ბიუროკრატია. შედარებით არაკორუმპირებულ საზოგადოებაში - მაგალითად, ტრადიციულ საზოგადოებაში, სადაც ტრადიციული ნორმები კვლავ ძლიერია - კორუფცია გარკვეული მოცულობით შესაძლოა, სასურველ საპოხ მასალად ამოდგეს,

რომელიც გააადვილებს გზას მოდერნიზაციისკენ. განვითარებული ტრადიციული საზოგადოება შესაძლოა, გამოსწორდეს ან სულ მცირე გათანამედროვდეს - მცირე კორუფციის მეშვეობით, თუმცა საზოგადოება, სადაც კორუფცია ყველგან აღწევს, ვითარებას მეტი კორუფცია ვერ გამოასწორებს.

კორუფცია ბუნებით მიმართულია, სამთავრობო ბიუროკრატიის სისუსტეების კიდევ უფრო შესასუსტებლად ან პირიქით, უკვდავსაყოფად. ამ თვალსაზრისით, ის შეუთავსებელია პოლიტიკურ განვითარებასთან. თუმცა, დროდადრო კორუფციის გარკვეული ფორმები ხელს უწყობს პოლიტიკურ განვითარებას პოლიტიკური პარტიების გაძლიერების გზით. ჰარინგტონის აზრით,

,,ერთი მთავრობის კორუფცია არის მეორის განვითარების საფეხური“.

ასევე ერთი სამთავრობო ორგანოს კორუფციამ შესაძლოა, ხელი შეუწყოს მეორის ინსტიტუციონალიზაციას. მოდერნიზაციის პროცესში მყოფ უმეტეს ქვეყნებში, ბიუროკრატია იმ ინსტიტუტებზე მეტადაა განვითარებული, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ინტერესთა გაერთიანებასა და პოლიტიკური სისტემის შიდა მართვაზე. იმდენად, რამდენადაც სამთავრობო ბიუროკრატია კორუმპირებულია პოლიტიკური პარტიების ინტერესების სასარგებლოდ, ამ მოვლენამ შესაძლოა, ხელის შეშლის ნაცვლად, ხელი შეუწყოს პოლიტიკური განვითარების პროცესს. პარტიის პატრონაჟი არის მხოლოდ მსუბუქი კორუფციის ფორმა, თუ, რა თქმა უნდა, საერთოდ უპრიანია ამ შეფასების აღნიშნულ კონტექსტში გამოყენება. საჯარო თანამდებობის მისაღებად სახელმწიფო მოხელისათვის ფულის გადახდა აშკარაა, არის კერძო ინტერესის საზოგადო ინტერესზე მაღლა დაყენება. საჯარო თანამდებობის მიღება პარტიისათვის გაწეული მუშაობის სანაცვლოდ ან პარტიისთვის გაღებული ფულის სანაცვლოდ არის ერთი საზოგადო ინტერესის დაქვემდებარება მეორე, უფრო საჭირო საზოგადო ინტერესისათვის.

ისტორიული გამოცდილება ცხადყოფს, რომ ძლიერი პარტიული ორგანიზაცია იქმნება ან ქვემოდან რევოლუციის გზით ან ზემოდან მფარველობით. მე-19 საუკუნის ინგლისის და შეერთებული შტატების გამოცდილება წარმოადგენს ერთ ვრცელ გაკვეთილს, თუ როგორ გამოიყენო საჯარო ფონდები და საჯარო სამსახური პარტიული ორგანიზაციის შესაქმნელად. დღევანდელ განვითარებად ქვეყნებში ამ მოდელის გამოყენებამ ხელი შეუწყო ყველაზე ეფექტური პოლიტიკური პარტიებისა და ყველაზე სტაბილური პოლიტიკური სისტემების შექმნას. გვიანი მოდერნიზაციის პროცესში მყოფ ქვეყნებში კერძო სიმდიდრის წყარო ძალზედ მცირეა იმისათვის, რომ განსაკუთრებული წვლილი შეიტანოს პარტიის მშენებლობაში. ამ ტიპის ქვეყნების მთავრობებმა ასევე უფრო მნიშვნელოვანი როლი უნდა ითამაშონ ეკონომიკური განვითარების პროცესში, ვიდრე ეს ინგლისისა და შეერთებული შტატების მთავრობებმა გააკეთეს, ამასთანავე მათ მეტად მნიშვნელოვანი როლი უნდა შეასრულონ პოლიტიკური განვითარების პროცესში. 1920-30-იან წლებში ათათურქმა გამოიყენა თურქეთის მთავრობის რესურსები სახალხო რესპუბლიკური პარტიის გასაძლიერებლად. 1929 წელს მექსიკის რევოლუციური პარტიაც ანალოგიურად სამთავრობო კორუფციითა და პატრონაჯით სარგებლობდა. 1960-იანი წლების დასაწყისში კორეაში რესპუბლიკურ-დემოკრატიული პარტიის ფორმირება სამთავრობო სახსრებისა და მთავრობის წევრთა დახმარებით განხორციელდა. ისრაელსა და ინდოეთში, მთავრობის პატრონაჟი მაფიის და კონგრესის სიძლიერის უმთავრესს საფუძველს წარმოადგენდა. დასავლეთ აფრიკაში კორუფცია ნაწილობრივ პოლიტიკური პარტიების მოთხოვნილებების გამო წარმოიქმნა. რა თქმა უნდა, ყველაზე აშკარა და თვალშისაცემი მაგალითი კომუნისტური პარტიებია, რომელთაც ძალაუფლება სამთავრობო ბიუროკრატიისა და სამთავრობო რესურსების საკუთარი მიზნებისთვის დაქვემდებარების გზით მოიპოვეს.

პარტიის სასარგებლოდ ბიუროკრატიის კორუმპირებულობის მიზეზი არ არის უბრალოდ ერთი ორგანიზაციისთვის, მეორის საპირისპიროდ უპირატესობის მინიჭება. კორუფცია, როგორც ვნახეთ, არის მოდერნიზაციის და განსაკუთრებით პოლიტიკური შეგნებისა და პროცესებში პოლიტიკური ჩართულობის გაფართოების პროდუქტი. კორუფციის აღმოფხვრა ბოლოს და ბოლოს მოითხოვს ორგანიზებას და მონაწილეთა სტრუქტურიზაციას. თანამედროვე პოლიტიკაში პოლიტიკური პარტია არის ძირითადი ინსტიტუტი, რომელსაც შეუძლია, იკისროს ამ ფუნქციის შესრულება. კორუფცია ჰყვავის იქ, სადაც არის დეზორგანიზაციაა, არ არსებობს სტაბილური ურთიერთობა ჯგუფებსა და ხელისუფლების აღიარებულ მოდელებს შორის. პოლიტიკურ ორგანიზაციათა განვითარება, რომელიც აყალიბებს ეფექტურ ხელისუფლებას და რომელიც აკმაყოფილებს ორგანიზებულ ჯგუფთა ინტერესებს - ,,მანქანა“, ,,ორგანიზაცია“, ,,პარტია“ - ამცირებს კორუფციის შესაძლებლობებს. კორუფცია პოლიტიკური ორგანიზაციის პირდაპირპროპორციულად იცვლება და რამდენადაც უწყობს ხელს კორუფცია პარტიების მშენებლობის პროცესს, იმდენად უთხრის ძირს ის საკუთარ არსებობას. კორუფცია ყველაზე უფრო გავრცელებულია ქვეყნებში, სადაც ეფექტური პოლიტიკური პარტიების ნაკლებობაა; საზოგადოებებში, სადაც პიროვნების, ოჯახის ან კლანის ინტერესები დომინანტურია. მოდერნიზაციის პროცესში მყოფ ქვეყნებში, რაც უფრო სუსტი და ნაკლებია პოლიტიკური პარტიები, მით უფრო მეტია კორუფციის ალბათობა. ისეთ ქვეყნებში, როგორც ტაილანდი და ირანია, სადაც, უკეთეს შემთხვევაში, პოლიტიკურ პარტიებს ნახევრადლეგალური სტატუსი გააჩნიათ, ფართოდაა გავრცელებული ინდივიდუალური და ოჯახური ინტერესების კორუფცია. ფილიპინებში, სადაც პოლიტიკური პარტიები სუსტია, კორუფცია ისევ და ისევ ფართოდაა გავრცელებული. ასევე ბრაზილიაში, სადაც პოლიტიკურ პარტიათა სისუსტე აისახა ,,კლიენტური“ პოლიტიკის მოდელში, კორუფცია მნიშვნელოვან ფაქტორს წარმოადგენს. საპირისპიროდ, კორუფციის სიხშირე მთლიანობაში ნაკლებია იმ ქვეყნებში, სადაც სამთავრობო რესურსები მოხმარდა პარტიის მშენებლობას, ვიდრე იმ ქვეყნებში, სადაც პარტიები სუსტები დარჩნენ. ეს მოდელი ასახა დასავლეთის ისტორიულმა გამოცდილებამ. პარტიები, რომლებიც თავდაპირველად ბიუროკრატიის წურბელებად გვევლინებიან, საბოლოოდ გარდაიქმნებიან მის გარსად, რომელიც მას კლანისა და ოჯახის გამანადგურებელი კალიებისაგან იცავს. როგორც ჰენრი ჯონ ფორდი ამტკიცებს,

,,პარტიზანობა და კორუფცია მართლაც ანტაგონისტური პრინციპებია. პარტიზანობა მიზნად ისახავს საყოველთაოდ აღიარებული, საზოგადო ვალდებულებებზე დაფუძნებული კავშირის ჩამოყალიბებას, როცა კორუფცია ანგარიშს უწევს კერძო და ინდივიდუალურ ინტერესებს, რომლებიც დაფარულია და თავისუფალია ყოველგვარი ანგარიშვალდებულებისგან. პარტიის ორგანიზაციული სისუსტე არის კორუფციის ხელსაყრელი პირობა“.

თარგმნა თამუნა ტაბატაძემ

_______________________

1. პრეტორიანელები (ლათ. praetoriani) - 1. ძველ რომში: იმპერატორის გვარდია, რომელიც დიდ როლს თამაშობდა სასახლეში გადატრიალებათა მოწყობაში. 2. იტყვიან დაქირავებულ ჯარზე, რომელიც ემსახურება ძალმომრეობაზე დამყარებულ ხელისუფლებას.

მოამზადა ირაკლი კოტეტიშვილმა

სხვადასხვა ეპოქაში სხვადასხვა ქვეყნის მთავრობები ხშირად მიმართავდნენ საგადასახადო ამნისტიას, როგორც თავიანთი ფისკალური პროგრამის ნაწილს. ამნისტია, როგორც წესი, ნებას რთავს ინდივიდებსა და კერძო ფირმებს, გადაიხადონ სახელმწიფოსაგან ადრე დაფარული ანარიცხები ისე, რომ არ გახდნენ იმ ფინანსური და კრიმინალური სანქციების ობიექტები, რაც ჩვეულებრივ მოჰყვება ხოლმე გადასახადების დამალვას. უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში აშშ-ს თითქმის 40 შტატმა გამოაცხადა სხვადასხვა ფორმის ამნისტია და ზოგიერთ შემთხვევაში ერთსა და იმავე შტატში ის რამდენჯერმეც კი განხორციელდა.

საგადასახადო ამნისტია წარმოადგენს საკმაოდ წინააღმდეგობრივ ფისკალურ მექანიზმს. საგადასახადო ამნისტიის პირველადი დანიშნულებაა გადასახადების ამოღების სწრაფი გაუმჯობესება. ამან შესაძლოა, ან გაამართლოს, ან არა, რადგან გადასახადების გადამხდელებს შეექმნებათ ილუზია მომავალი საგადასახადო ამნისტიების შესახებ, რაც მათი პასუხისმგებლობის ხარისხს შეამცირებს.

საგადასახადო ამნისტიების ძირითადი მიზანია მთავრობის შემოსავლების გაზრდა. იგი სთავაზობს ურჩ გადამხდელებს შესაძლებლობას, ბიუჯეტში დააბრუნონ დამალული გადასახადები იმ პირობით, რომ მათ არ დაეკისრებათ სანქციები და ჯარიმები. ამასთან ერთად, ამნისტიას განიხილავენ არა როგორც ერთჯერადი შემოსავლების აკუმულირების შესაძლებლობას, არამედ მექანიზმს, რათა ურჩი გადამხდელები მომავალში პატიოსნად მოიქცნენ და აღარ გააგრძელონ წარსული დაუმორჩილებლობა.

საგადასახადო ამნისტიების წარმოშობის ისტორია

საგადასახადო ამნისტიები, როგორც ფისკალური პროგრამა, უკვე განხორციელდა მრავალ ქვეყანაში და მათ საკმაოდ ძველი ისტორია აქვთ.

როზეტის სტელა ,,გადასახადებზე“ ორიენტირებული პირველი დოკუმენტია, რომელიც მოგვითხრობს ეგვიპტეში განხორციელებული საგადასახადო ამნისტიის შესახებ, როდესაც გადასახადების დამალვის გამო გასამართლებული პიროვნებები ციხიდან გამოუშვეს. საგადასახადო ამნისტიებს ასევე იყენებდნენ სამოქალაქო დაპირისპირების დონის შესამოწმებლად. საგადასახადო ამნისტიები ასევე განხორციელდა რომის იმპერიაში ჩვ. წ. აღ. 401, 411, 434, 450, 458 წლებში. უკანასკნელი 30 წლის განმავლობაში ამნისტიები გამოიყენებოდა მთელ მსოფლიოში: ბელგია (1984), საფრანგეთი (1982), ირლანდია (1988, 1933), იტალია (1982, 1984, 2002), ესპანეთი (1977), ავსტრია (1982, 1993), არგენტინა (1987, 1995), კოლუმბია (1987), ინდოეთი (1981, 1997), ვენესუელა (1996), პანამა (1974), კანადა (1993), პუერტო-რიკო (1988, 1991), ფინეთი (1982, 1984), ახალი ზელანდია (1988), პორტუგალია (1981, 1982, 1986, 1988), რუსეთი (1993, 1996, 1997).

საგადასახადო ამნისტიის ამოქმედება

საგადასახადო ამნისტიის შემოღების შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ხელისუფლების წარმომადგენლებმა უნდა შეაფასონ, თუ რამდენად ნაბაყოფლობით ხდება გადასახადების გადახდა, მათ შორის გადასახადების იძულებით ამოღების არსებული მექანიზმი და წინასწარ უნდა განსაზღვრონ საგადასახადო ამნისტიის შემდეგ მოსალოდნელი შედეგები. მთავრობამ განსაკუთრებით უნდა გაამახვილოს ყურადღება იმაზე, ქმნის თუ არა პრობლემებს მოქმედი საგადასახადო სისტემა. ამ საკითხების განხილვის გარეშე, სავარაუდოა, საგადასახადო ამნისტია სარგებლის ნაცვლად, უფრო მეტ ზიანს მოიტანს. გადასახადების გადამხდელები ჩათვლიან, რომ საგადასახადო სისტემის პრობლემები ვერ გადაწყდა და შესაბამისად, საჭირო გახდა საგადასახადო ამნისტიის განხორციელება, ასე რომ, მის განხორციელებას სხვა დროსაც წინ არაფერი დაუდგება. მაგალითად, რუსეთში, ზოგიერთი გამოთვლებით, დიდი კორპორაციების გადარიცხვების 80%25 განხორციელებულია ბარტერის პრინციპით, რაც იმას ნიშნავს, რომ არ არსებობს რეალური ნაღდი ფული, რომელზედაც შესაძლოა, განხორციელდეს ანარიცხი. საგადასახადო ამნისტია ვერ გადაჭრის ამ პრობლემას და პირიქით, შესაძლოა, კიდევ უფრო წაახალისოს ბარტერული გაცვლები.

საგადასახადო ამნისტიის განხორციელების შემთხვევაში, უნდა მოხდეს რამდენიმე ასპექტის დაზუსტება. ეს არის: უფლებამოსილება, მოქმედების სფერო, მიზანი, მოქმედების ხანგრძლივობა.

უფლებამოსილება: საგადასახადო ამნისტიამ უნდა განსაზღვროს, ვინ არიან ამნისტიის სუბიექტები, ანუ ვისზე ვრცელდება ამნისტია.

როგორც წესი, გავრცელებული პრაქტიკაა, რომ ამნისტიის სუბიექტია გადასახადის ნებისმიერი გადამხდელი, რომლის დაფარული დავალიანების შესახებ ფისკალურმა სამსახურებმა არც კი უწყიან. ამ კატეგორიაში შედიან ისინი, ვინც საგადასახადო აღრიცხვაზე დგანან და ისინიც, ვინც თავს არიდებენ აღრიცხვას. გადასახადების გადამხდელების მიმართ, ვის წინააღმდეგაც ამნისტიის პერიოდში გამოძიება მიმდინარეობს (,,ურჩი გადამხდელები“), დამოკიდებულება სხვადასხვაგვარია. ზოგიერთი ამნისტია იმ პირებზეც ვრცელდება, რომელთა შემოსავლების დაფარვის შესახებ წინასწარი ინფორმაცია არსებობს. როგორც წესი, როგორც მუდმივი, ისე დროებითი საცხოვრებელი ადგილის მქონე მოქალაქეები, უფლებამოსილნი არიან, მონაწილეობა მიიღონ ამნისტიის პროგრამაში. იგივეს თქმა შეიძლება ბიზნეს კორპორაციებზეც.

დაფარვის არე: ამნისტიამ უნდა დააკონკრეტოს, თუ რა სახის გადასახადებზე ვრცელდება იგი. ბევრი ამნისტია ეხება მხოლოდ ერთი ტიპის გადასახადს, მაგალითად, ინდივიდუალური საშემოსავლო გადასახადი, სამეწარმეო საქმიანობის გადასახადი, სესხის გადასახადი, ან საკუთრების გადასახადი. გადასახადის სახესთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება ავტომატურად ზღუდავს ამნისტიის მონაწილე გადასახადის გადამხდელის ტიპს.

მიზანი: ,,ამნისტია“ ნიშნავს ,,პატიებას“. მან უნდა განსაზღვროს გადაუხდელი გადასახადების ოდენობა, ინტერესი, და ის სანქციები, რომელთა გამოყენებასაც არ აპირებენ ფისკალური სამსახურები. თითქმის უნივერსალური გამოცდილებაა, რომ ამნისტიები ამცირებენ ან საერთოდ აუქმებენ სამოქალაქო ან/და სისხლის სამართლებრივ სანქციებს გადასახადების გადაუხდელობის გამო. თუმცა, როგორც გადაუხდელ გადასახადებთან, ისე მათ ინტერესებთან დამოკიდებულება არ არის ერთგვაროვანი.

თითქმის ყველა ამნისტია ინდივიდის ან ფირმისაგან მოითხოვს ყველა წინა გადასახადის გადახდას; თუმცა, ზოგიერთი ამნისტია უფლებას იძლევა, გადაუხდელ გადასახადებზე გავრცელდეს ის ფორმულა, რომელიც ამნისტიის დროს მოქმედებს. მაგალითად, ცოტა ხნის წინ ინდოეთში გამოცხადებული ამნისტიის დროს ინდივიდებს მოსთხოვეს, დაეფარათ დამალული საშემოსავლო გადასახადის მაქსიმუმ 30%25, რადგან 1997 წლის თებერვალში მოხდა გადასახადების ლიბერალიზაცია.

მოქმედება დროში: ამნისტია შესაძლოა, მოქმედებდეს წინასწარ განსაზღვრული დროის შუალედში, ჩვეულებრივ ეს გრძელდება ორი თვიდან ერთ წლამდე. საინფორმაციო კამპანია, რომელიც თან ახლავს დროებით ამნისტიებს, როგორც წესი, ყოველთვის ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ გადასახადების გადამხდელებს აქვთ მხოლოდ ერთჯერადი შესაძლებლობა, განაცხადონ უწინ გადაუხდელი ყველა გადასახადის შესახებ. თუმცა, ზოგიერთ ქვეყნებში მიღებული პრაქტიკაა მრავალჯერადი ამნისტიების მოქმედება იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც ხელისუფლება წინასწარ საუბრობდა ერთჯერად ამნისტიაზე. მაგალითად, ინდოეთმა გამოაცხადა 6 ამნისტია 1970-იანი წლების ბოლოს. იგივე განმეორდა არგენტინაში, ბელგიაში და ფილიპინებშიც.

კლასიფიკაცია

შესაძლოა, მოხდეს ფინანსური ამნისტიების ზომების კლასიფიკაცია იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის (სახის) სარგებლობა მოაქვთ მათ. ქვემოთ მოყვანილი კლასიფიკაცია მოცემულია მხოლოდ საშემოსავლო გადასახადისაგან თავის არიდებასთან დაკავშირებით. არსებობს ფინანსური ამნისტიის რამდენიმე სახე:

1. საშემოსავლო დეკლარაციების ამნისტია: ეს არის გადასახადების გადამხდელებისათვის მიცემული შესაძლებლობა, გადახედონ (გადაამოწმონ) საგადასახადო დეკლარაციას და მათ დაეკისრებათ შემცირებული ჯარიმა. ამნისტია საშუალებას აძლევს გადასახადების გადამხდელებს, მოახდინონ მათი საშემოსავლო დეკლარაციების კორექტირება. გადასახადების გადამხდელები, რომლებიც ეთანხმებიან ამნისტიას, არ თავისუფლდებიან გადასახადების გადახდის საგამოძიებო და აუდიტური შემოწმებისაგან.

2. საგამოძიებო ამნისტია: ეს არის გადასახადების გადამხდელებისათვის მიცემული შესაძლებლობა, ფინანსური ამნისტიის საფასურის დაფარვის შედეგად, გათავისუფლდნენ აუდიტური შემოწმებისაგან. პრინციპში, ეს არის შეთავაზება, არ გამოიძიონ გადასახადების გადამხდელების დასაბეგრი დაფარული საშემოსავლო თანხის ოდენობა და წარმომავლობა.

3. სადამსჯელო ამნისტია: გადასახადებისაგან თავის არიდების გამო გასამართლებული ინდივიდებისათვის სასჯელის შემსუბუქება.

პირველი ტიპის ამნისტია აქტიურად გამოიყენებოდა შეერთებულ შტატებში, მაშინ როდესაც მეორე სახის ამნისტია გამოიყენებოდა იტალიაში (ხუთი ამნისტია 1973 და 1984 წლებში), ფილიპინებში (შვიდი ამნისტრია 1973 და 1986 წლებში), ბოლივიაში (თითქმის ყოველ 2 წელიწადში ერთხელ), კოლუმბიაში (1987) და არგენტინაში (4 ამნისტია 1970 და 1984 წლებში).

მესამე ტიპის ამნისტიას მუდმივად მიმართავენ სამართალდამცავი სტრუქტურები და ის ითვლება სისხლის სამართლის საქმეებში გარიგებითი მართლმსაჯულების ეკვივალენტად.

სარგებელი და ხარჯები

საგადასახადო ამნისტიის სარგებელი და ხარჯები შესაძლოა, დაიყოს შემდეგნაირად:

სარგებელი: ამნისტია ახდენს საშემოსავლო გადასახადების სწრაფ გენერაციას; ამცირებს ადმინისტრირების ხარჯებს; პოსტამნისტიურ პერიოდში აუმჯობესებს გადასახადების ნებაყოფლობით გადახდის დონეს, რადგან უკვე არსებობს მონაცემები და შესაბამისად ხდება მონიტორინგი იმ ინდივიდებისა, ვინც უწინ არ იდგა საგადასახადო აღრიცხვაზე; პოსტამნისტიურ პერიოდში აუმჯობესებს გადასახადების ნებაყოფლობით გადახდის დონეს, თუ ამნისტია წარმოადგენს საგადასახადო სისტემის რეფორმის ნაწილს, რომელსაც გააჩნია გადასახადების ამოღების უკეთესი მექანიზმი, გონივრული და სამართლიანი სამოქალაქო და სისხლის სამართლებრივი სასჯელები, და უფრო უკეთესი და უფრო ინტენსიური გადასახადების გადამხდელების სერვისი და მათი ტრეინინგი.

ამნისტიის ხარჯები: ამნისტია წარმოქმნის მცირე და გაზვიადებულ ,,ამნისტიურ“ შემოსავლებს; ამცირებს პოსტამნისტიურ პერიოდში გადასახადების გადახდას იმ პატიოსანი გადამხდელებისაგან, რომლებიც ამნისტიას მიიჩნევენ უსამართლოდ, იმ ინდივიდებისაგან რომლებიც არიან ნაკლებად მოტივირებულნი, რათა გადაიხადონ თავიანთი გადასახადები; იმ ინდივიდებისაგან, რომელთაც ახლა უკვე იციან გადასახადების გადახდისაგან თავის არიდების შედეგები (ამნისტია - ,,პატიება“); იმ გადამხდელებისაგან, ვინც აცნობირებს, რომ მთავრობას არ ძალუძს საგადასახადო კანონების აღსრულება, და იმ გადამხდელებისაგან, რომლებიც იმედოვნებენ, რომ მომავალში კვლავ გამოცხადდება საგადასახადო ამნისტია.

ზოგიერთი ქვეყნის გამოცდილება

არგენტინა

არგენტინაში საგადასახადო ამნისტია გამოცხადდა 1987 წელს, რათა ხელი შეეწყო იმ კაპიტალის უკან დაბრუნებისათვის, რომელმაც უკანონოდ დატოვა ქვეყანა. საგადასახადო ამნისტია ეხებოდა ყველა გადაუხდელ გადასახადს, რომლის ამოღება უნდა მომხდარიყო საინვესტიციო მიზნების გამო არადეკლარირებული შემოსავლებიდან და ღია იყო როგორც უცხოური, ისე ადგილობრივი ინვესტორებისათვის. კერძოდ, ინვესტიციაში დაბანდებული თითოეული დოლარისათვის ინვესტორი ვალდებული იყო, გადაეხადა დამატებით ერთი დოლარი სახელმწიფო ბიუჯეტში. ეს თანხა გამოიყენებოდა ახალი აღჭურვილობის შესაძენად ან/და ახალი ფაბრიკა-ქარხნების ასაშენებლად ან არსებულის გასაუმჯობესებლად. მთავრობამ ურჩი ინვესტორები გაათავისუფლა ყველა საგადასახადო დავალიანებისაგან და შეჰპირდა ასევე მათ საგამოძიებო და სადამსჯელო ზომებისაგან დაცვას.

ამნისტიამ ვერ შეძლო ვერავითარი შემოსავლის მობილიზება და შესაბამისად, იგი შეფასდა, როგორც წარუმატებელი მცდელობა. უფრო მეტიც, არგენტინის მიერ უწინ განხორციელებულ ამნისტიებთან შედარებით, 1987 წლის ამნისტიას თან არ ახლდა გადასახადების ამოღებაში რაიმე მნიშვნელოვანი წინსვლა ან დადებითი ცვლილება არსებულ ფისკალურ სისტემაში. არგენტინის გამოცდილება ცხადყოფს, რომ საგადასახადო ამნისტია, რომელსაც თან არ ახლავს სრტუქტურული ცვლილებები, განწირულია წარუმატებლობისათვის.

ინდოეთი

ინდოეთში საგადასახადო ამნისტია გამოცხადდა 1997 წელს, რომლის დროსაც შეგროვდა 100 მილიარდი რუპია (2,5 მილიარდი დოლარი) 350,000 ინდივიდისაგან, რაც თავისთავად წარმოადგენდა სამჯერ მეტს, ვიდრე უწინ განხორციელებული ყველა სხვა ამნისტიის შედეგი. თანხის დიდი ნაწილი შეგროვდა უკანასკნელ დღეებში. მხოლოდ დელიში, 12 000 მოქალაქე გაეშურა ამნისტიის უკანასკნელ დღეს დამალული შემოსავლების გასაცხადებლად.

ინდოეთში ამნისტია გრძელდებოდა 214 დღე, 1997 წლის ივლისიდან დეკემბრამდე. ინდივიდებს მიეცათ უფლება, გადაეხადათ უწინ არადეკლარირებული შემოსავლებიდან შესაბამისი ანარიცხი, გადასახადი ამნისტიის დღეს არსებული განაკვეთით და არა იმ კურსით, რაც არსებობდა მათი წარმოშობის დროს. დღეს მოქმედი კანონმდებლობით, საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი არ აღემატება 30 %25-ს; თუ მას შევადარებთ გადასახადების დაფარვის დროს არსებულ 97,75 %25-იან განაკვეთს, ამნისტია მართლაც წარმოადგენდა მნიშვნელოვანი ,,პატიების აქტს“ ურჩი გადამხდელების მიმართ. ამნისტიამ ასევე გაითვალისწინა უწინ დაფარული დასაბეგრი უძრავი ქონების დეკლარირება და მასზე დააწესა არა იმ გადასახადის გადახდა, რაც ამნისტიის დროს არსებობდა, არამედ მისი თავდაპირველი ღირებულება.

ამნისტიას თან ახლდა მედია კამპანია რადიოში, ტელევიზიაში, ბილბორდებზე, გაზეთებში. ამ კამპანიაში მონაწილეობდნენ კინოვარსკვლავები, სპორტსმენები და სხვა ცნობილი სახეები. ეს კამპანია თავდაპირველად დაიწყო შემოსავლების დაფარვის ტრადიციული მენტალიტეტის შერყევით და გაგრძელდა იმ სარგებელზე მითითებით, რასაც ინდივიდები მიიღებდნენ გადასახადის გადახდის გზით. ამნისტიის მედიაკამპანიის ბოლო აკორდი იყო მკაცრი სასჯელების შემოღების აუცილებლობის ხაზგასმა. მთლიანობაში შეიძლება ითქვას, რომ საგადასახადო ამნისტია ინდოეთში განხორციელდა დიდი წარმატებით.

ირლანდია

1988 წლის იანვარში ირლანდიის მთავრობამ გამოაცხადა ამნისტია, რომელიც ნებას რთავდა გადამხდელებს, დაეფარათ დაგვიანებული გადასახადები და ამით ისინი თავიდან აიცილებდნენ ნებისმიერი სახის სამოქალაქო თუ სისხლის სამართლებრივ დევნას. იმავდროულად, მთავრობამ გაზარდა საგადასახადო აუდიტორების რაოდენობა და დაიწყო ურჩი გადამხდელების სახელების გამოქვეყნება ნაციონალურ გაზეთებში. ამნისტიის დასკვნით ეტაპზე მთავრობამ შემოიღო ასევე ახალი საგადასახადო სისტემა გაზრდილი სასჯელებით და ფისკალური ორგანოებისათვის ყადაღის უფლებამოსილების მინიჭებით.

მთავრობა ელოდა ამნისტიური შემოსავლების მიღებას 50 მილიონი დოლარის ოდენობით, მაგრამ რეალურმა შემოსავლებმა შეადგინა 750 მილიონი. ასეთი შედეგი განაპირობა რამდენიმე ფაქტორმა:

1) ირლანდიის მთავრობას უწინ არასოდეს გამოუცხადებია საგადასახადო ამნისტია;

2) მთავრობამ ხაზი გაუსვა, რომ ეს იყო ურჩი გადამხდელებისათვის მიცემული პირველი და უკანასკნელი შესაძლებლობა.

პოსტამნისტიურ პერიოდში გადასახადების ამოღების გაუმჯობესება ასევე ითვლება ამნისტიის წარმატებულ მხარედ, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ პროგრამის დამთავრების შემდეგ მთავრობას არ გაუზრდია აუდიტორების რაოდენობა და სასჯელების სიმკაცრე.

კოლუმბია

კოლუმბიის 1987 წლის ამნისტია საშუალებას აძლევდა ინდივიდებს, მოეწესრიგებინათ ის საგადასახადო დეკლარაციები, რომლებშიც სრულად არ იყო ასახული დასაბეგრი ქონება ან საერთოდ არ იყო ნაჩვენები იგი. იმისათვის, რათა პირი გამხდარიყო უფლებამოსილი, მონაწილეობა მიეღო ამნისტიაში, მას უნდა მოეხდინა შემოსავლების დეკლარირება სულ მცირე წინა წლის მაჩვენებლით; მონაწილეობის მიღების უფლება ასევე მიეცათ ურჩ გადამხდელებს. კოლუმბიის მთავრობამ შეცვალა ასევე საგადასახადო სისტემის ზოგიერთი მახასიათებელი: მან შეამცირა საშემოსავლო გადასახადი, გააორმაგა დივიდენდების განაკვეთი და საშემოსავლო გადასახადის გადაუხდელობისათვის გათვალისწინებული საურავები. ამით მთავრობამ მნიშვნელოვნად გაზარდა ასევე გადასახადების ამოღების საერთო მაჩვენებელი. ამნისტიის შედეგად შეგროვდა დაახლოებით 100 მილიონი დოლარი, ანუ მთლიანი შიდა პროდუქტის 0,3 %25.

საფრანგეთი

1986 წლის საფრანგეთის ამნისტია მიზნად ისახავდა უცხოეთში გადაქაჩული უკანონო შემოსავლების დაბრუნებას.

ამნისტიის პერიოდში მთავრობამ მნიშვნელოვნად შეამცირა რეპატრირებულ კაპიტალზე დასარიცხი საგადასახადო განაკვეთი და გააუქმა სიმდიდრის გადასახადი.

1982 წლის ამნისტიას მოჰყვა კიდევ ერთი ანალოგიური პროგრამა, რომელიც გამიზნული იყო უცხოეთში არსებული კაპიტალის მოსაზიდად. პროგრამას არ მოჰყვა გადასახადების ამოღების დონის გაუმჯობესება ან ჯარიმების გაზრდა. ამნისტიის შედეგად აკუმულირებული თანხის ზუსტი ოდენობა არ დადგენილა, თუმცა არადამაკმაყოფილებლად ჩაითვალა.

იტალია

2002 წელს იტალიის სახელმწიფო ბიუჯეტში აისახა Scudo Fiscale (საგადასახადო ამნისტია) უცხოური ინვესტიციების ,,რეგულარიზება/რეპატრიაციის“ საკითხი.

ამნისტია მიზნად ისახავდა იტალიის მოქალაქეთა მიერ უცხოეთში დაბანდებული კაპიტალის უკან დაბრუნებას და იტალიის მთავრობის მიერ მათზე მონიტორინგის განხორციელებას. ამ ზომამ გაამართლა და შედეგად იტალიის ბანკებსა და ფონდებს უცხოეთის ტერიტორიიდან (განსაკუთრებით შვეიცარიიდან) დაუბრუნდათ მნიშვნელოვანი ფინანსები. ბიუჯეტი ითვალისწინებდა, რომ რეპატრირებული კაპიტალის საფასური გაიზრდებოდა 2,5%25-იდან 4%25-მდე. პროგრამის განმავლობაში ინდივიდებს მიეცათ საშუალება, ესარგებლათ ორი ტიპის ამნისტიით:

დამატებითი დეკლარაცია საშუალებას აძლევდა გადასახადის გადამხდელებს, შეევსოთ დამატებითი საგადასახადო დეკლარაციები 1996 წლიდან დამალული ყველა სახის შემოსავლების გათვალისწინებით.

Condono Tambale (საერთო ამნისტია): საერთო ამნისტია გადასახადის გადამხდელს საშუალებას აძლევდა, დაეფარა 1996 წლიდან მოყოლებული ყველა სახის დავალიანება.

ყაზახეთი

ყაზახეთში ამნისტიის შესახებ კანონი ამოქმედდა 2001 წლის 6 აპრილს, ხოლო 17 მაისს რესპუბლიკის პრეზიდენტმა ხელი მოაწერა ბრძანებულებას ,,ფინანსური სახსრების ლეგალიზაციის პერიოდის დაწყების შესახებ“, რითაც განისაზღვრა ამნისტიის მოქმედების პერიოდი - 14 ივნისიდან 4 ივლისამდე, თუმცა ეს ვადა შემდგომში გაგრძელდა დამატებითი 10 დღით.

ამ პერიოდის განმავლობაში მთავრობამ აწარმოვა სარეკლამო კამპანია ამ პროცესის მხარდასაჭერად. ამნისტია ითვალისწინებდა 1995-2000 წლებში დამალული ნებისმიერი შემოსავლისა თუ ქონების ლეგალიზაციას.

ყაზახეთში ჩატარებულ ამნისტიას არაერთი კრიტიკა მოჰყვა, კერძოდ:

● ეჭვქვეშ დადგა ამ პროცესის იურიდიული მხარე. არსებობს მოსაზრება, რომ ზოგადად ნებისმიერი ტიპის ამნისტია წარმოადგენს სასჯელის გარდაუვალობის პრინციპისადმი გვერდის ავლას. ამ შემთხვევაში ჩანს, რომ სახელმწიფოს არ შეუძლია, რაიმე მოუხერხოს ჩრდილოვან ეკონომიკას და უკანონო კაპიტალს. თუმცა, სახელმწიფოს არ შეუძლია, დაეყრდნოს არაკანონიერ მეთოდებს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ირღვევა კანონის უზენაესობის პრინციპი.

ამნისტიის იურიდიული მხარის კიდევ ერთ ასპექტს წარმოადგენს კერძო სამართლის პრინციპების დარღვევა. კანონის დამრღვევი პირების საქმიანობის შედეგების ლეგალიზებით, მათ შორის კორპორაციულ სფეროში, სახელმწიფოს კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა სფეროში შეაქვს არაკანონიერი გზით მოპოვებული ქონება. ამავდროულად, სამოქალაქო სამართლის მიხედვით, ნებისმიერი მფლობელობა, რომელიც მოპოვებულია არაკანონიერი მოქმედებით, არ შეიძლება ჩაითვალოს მართლზომიერ საკუთრებად.

კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა სფეროში საჯარო სამართლის პირდაპირი ჩარევა წარმოადგენს ტოტალიტარული სახელმწიფოს დამახასიათებელ ნიშანს.

● ამნისტია შეუთავსებელია კერძო ბიზნესის ინტერესებთან.

● სახელმწიფო თანამდებობის პირები ამნისტიას იყენებენ თავიანთი კერძო ინტერესებისათვის, ანუ ადგილი აქვს კორუფციას.

● ამნისტია ეკონომიკური ეფექტიანობის თვალსაზრისით გაუმართლებელია.

● ამნისტია წარმოადგენს მართლზომიერი მესაკუთრის ინტერესების შელახვას, რადგან სახელმწიფო არღვევს კანონის წინაშე ყველა ადამიანის უფლებათა თანასწორობის პრინციპს.

ამნისტიის საბოლო შედეგები შეჯამდა 2001 წლის 18 ივლისს. ყაზახეთის ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის განცხადებით, ლეგალიზებული თანხების ოდენობამ შეადგინა 70 მილიარდ 448 მილიონი ტენგი, ანუ დაახლოებით 480 მილიონი დოლარი. შემოსული თანხის 82%25-ზე ოდნავ მეტი სახელმწიფო ხაზინაში ნაღდი ფულის სახით შევიდა (cash money), 11,4%25 გადაირიცხა საბანკო ანგარიშებიდან, 6,5%25 კი დეპოზიტზე შეიტანეს. მთლიანობაში ამნისტიის პერიოდში ხელახლა შეივსო 20928 საკორესპონდენტო დეკლარაცია.

ბელგია

ბელგიური კანონი ,,(პასუხისმგებლობისგან) ერთიანად გათავისუფლების დეკლარაცია“ ძალაში შევიდა 2004 წლის 16 იანვარს. კანონი აწესებს უცხოეთში არსებული და ბელგიის საგადასახადო ორგანოების წინაშე არადეკლარირებული ბელგიური კაპიტალის დაბრუნების სპეციალურ რეჟიმს. კანონის თანახმად, ფიზიკურ პირებს მიეცათ უფლება, 2004 წლის 1 იანვრიდან 31 დეკემბრამდე წარედგინათ ერთიანად გათავისუფლების დეკლარაცია იმ თანხებთან, კაპიტალთან და მოძრავ ქონებასთან დაკავშირებით, რომლებიც საკრედიტო დაწესებულებებსა და ბირჟებზე 2003 წლის 1 ივნისამდე ჰქონდათ განთავსებული.

კანონით გათვალისწინებული ამნისტია არ ვრცელდება თანხებზე, კაპიტალსა და მოძრავ ქონებაზე, რომელიც ფულის გათეთრების ოპერაციის შედეგად არის მიღებული. ასევე იმ შემთხვევებზე, როცა დეკლარაციის წარდგენამდე დეკლარანტი ინფორმირებული იყო იმის შესახებ, რომ მის წინააღმდეგ მიმდინარეობს საგადასახადო მოკვლევა ან ბელგიის სოციალური სამსახურები აწარმოებენ გამოძიებას.

კანონის შესაბამისად დეკლარირებული კაპიტალი და მოძრავი ქონება მათზე ერთიანი საგადასახადო მოსაკრებლის (გადასახადის განაკვეთი არის 9%25, ხოლო ავუარებზე¹ , რომლებიც ფასიან ქაღალდებში არ არის გამოხატული - 6%25) გადახდის შემდეგ, საბოლოოდ და მთლიანად იბეგრება ბელგიაში. პირები, რომლებიც წარადგენენ დეკლარაციას და არ აღერიცხებათ საგადასახადო კოდექსის სხვა მუხლების დარღვევა, თავისუფლდებიან სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობისგან.

ოფშორული საბანკო ანგარიშების საგადასახადო ამნისტია

გადასახადების გადამხდელთა მიერ, ოფშორული ფინანსური ინსტიტუტების გამოყენებით, აშშ-ის გადასახადებისგან თავის არიდების პრობლემის მოგვარების, ოფშორული საბანკო ანგარიშების გაკონტროლების მიზნით, IRS-ი გამოვიდა ინიციატივით, განხორციელებულიყო ოფშორულ ზონაში მოქმედ ბანკებში ანგარიშის მქონე, მათ შორის საკრედიტო, დებიტორული და, ოფშორული ბანკების მიერ გაცემული, სხვა საგადამხდელო ბარათების მფლობელ გადასახადების გადამხდელთა ამნისტია.

აღნიშნული საგადასახადო ამნისტიის შინაარსი მდგომარეობდა იმაში, რომ ამნისტია შეეხებოდა მხოლოდ მათ, ვინც IRS-ს მიაწვდიდა ინფორმაციას გადასახადების გადახდისგან თავის არიდების ოფშორული საბანკო მექანიზმების შესახებ და სააშკარაოზე გამოიტანდა დამალულ შემოსავლებს. ამ ორი მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაში მოხდებოდა გადასახადების გადამხდელთა რეგისტრაცია საგადასახადო ამნისტიის პროგრამაში, ხოლო რეგისტრაციიდან 150 დღის განმავლობაში პროგრამის მონაწილეებს უნდა შეევსოთ განახლებული საგადასახადო დეკლარაცია. ამნისტიის სანაცვლოდ ისინი ვალდებულებას იღებდნენ, სრულად გადაეხადათ გადასახადები, დარიცხული პროცენტები და საურავი (გადასახდელი გადასახადის 25%25), დაკავშირებული დამალულ შემოსავალთან. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ოფშორულ ზონაში მოღვაწე გადასახადების გადამხდელთა საერთო რაოდენობის მცირე პროცენტი მაინც გამოეხმაურებოდა ინიციატივას და დათანხმდებოდა თანამშრომლობას, IRS-ი შეძლებდა საკმარისი ინფორმაციის მოპოვებას, რაც გაიყვანდა მას სხვა, თანამშრომლობაზე უარის მთქმელ, გადასახადების არგადამხდელებზე.

ინიციატივას გამოეხმაურა 1253 გადასახადის გადამხდელი, მაშინ როცა IRS - გაანგარიშებით, მილიონზე მეტ გადასახადების გადამხდელს გააჩნია საბანკო ანგარიში ოფშორულ ზონაში. რეალურად, გადასახადების არგადამხდელთა უმრავლესობა საგადასახადო ორგანოებთან თანამშრომლობის საკითხის გადაწყვეტისას ფიქრობს იმაზე, თუ რამდენად ძვირი დაუჯდება მას ეს თანამშრომლობა. IRS-ის შეცდომა ამნისტიის სანაცვლოდ საურავების დაწესებასა და დარიცხული პროცენტების გადახდის მოთხოვნის წაყენებაში მდგომარეობდა, რადგანაც დამატებითი გადასახდელის დაკისრების საშიშროებამ სავარაუდოდ ამნისტიის პროგრამის მრავალ პოტენციურ მონაწილეს გადააფიქრებინა თანამშრომლობის სურვილი. გარდა ამისა, პროგრამის ეფექტურად განხორციელებისათვის უნდა შემუშავებულიყო ანაზღაურების სისტემა ინფორმაციის მომწოდებელთათვის. ასეთ შემთხვევაში პირებს, რომლებიც ფლობდნენ ინფორმაციას, მაგრამ უშუალოდ არ მონაწილეობდნენ შემოსავლების დამალვაში, მათ შორის სამუშაო კოლექტივს, ან სხვა პირებს, რომელთათვისაც ცნობილი იყო შემოსავლების დამალვის ოფშორული მექანიზმების შესახებ (კომპიუტერული მომსახურების პერსონალი და ა.შ.), ასევე პოტენციურ კლიენტებს, რომელთაც შეისწავლეს აღნიშნული მექანიზმები, მაგრამ გადაწყვიტეს, მონაწილეობა არ მიეღოთ მათში, ექნებოდათ ინფორმაციის IRS-ისთვის მიწოდების ფინანსური სტიმული.

მიუხედავად ამნისტიის პროგრამის მიმართ დაბალი გამოხმაურებისა, შემოსული ინფორმაციის საფუძველზე, გამოვლინდა 50 მილიონი დოლარის ოდენობის გადაუხდელი გადასახადი და 80-მდე დღემდე უცნობი ოფშორული ზონის პრომოუტერი გამოვლინდა. აღნიშნული შედეგი ვერ იძლევა გადასახადების გადახდისგან თავის არიდების ოფშორული საბანკო სქემების სრულად აღმოფხვრის საშუალებას, თუმცაღა მოპოვებული ინფორმაციის საფუძველზე, IRS-ისთვის ცნობილი გახდა ასობით თაღლითური მექანიზმი და ათასობით ურჩი გადასახადების არგადამხდელის ვინაობა.

__________________________

1. ავუარი (ფრანგ. avoir ქონება) - (ფინანს.) ცალკე პიროვნების ან დაწესებულების ანაბარი საზღვარგარეთის ბანკში.

პროექტი

საგადასახადო ამნისტიის გამოცხადების ინიციატივა საქართველოს ხელისუფლებამაც გამოთქვა. მთავრობის პარალელურად საგადასახადო ამნისტიის ალტერნატიული კანონპროექტი ,,თავისუფლების ინსტიტუტმაც“ მოამზადა, რომელსაც ქვემოთ გთავაზობთ.

მუხლი 1. კანონის მიზანი

ეს კანონი, დამალული საგადასახადო ვალდებულებების გამოვლენისა და დეკლარირების მიზნით, ერთჯერადი ხასიათის განსაკუთრებული და დროებითი ღონისძიების სახით, აწესრიგებს დამალული საგადასახადო ვალდებულებების დეკლარირებისა და შესრულების პირობებსა და წესს, ადგენს საგადასახადო ვალდებულებების დამალვისათვის პირის სამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების ზოგად საფუძვლებს.

მუხლი 2. კანონის მოქმედების სფერო

ამ კანონის მოქმედება ვრცელდება საქართველოს საგადასახადო კოდექსით განსაზღვრულ პირზე, ასევე საგადასახადო აგენტზე, რომელთაც კანონმდებლობით გათვალისწინებული გადასახადების გადახდევინების ხანდაზმულობის ვადის განმავლობაში, მაგრამ არა უგვიანეს ამ კანონის ძალაში შესვლისა, წარმოეშვათ საგადასახადო გადასახადებისა და საბაჟო გადასახდელების გადახდის ვალდებულება და კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში და წესით არ მოახდინეს ამ ვალდებულებების დეკლარირება.

მუხლი 3. დამალული საგადასახადო ვალდებულება

ამ კანონის მიზნებისათვის დამალულია საგადასახადო ვალდებულება, რომელიც საგადასახადო და საბაჟო კანონმდებლობით დადგენილ ვადებში და დადგენილი წესით არ არის დეკლარირებული, აგრეთვე უკანონო ოპერაციების შედეგად შემცირებულია ან/და წარმოქმნილია ბიუჯეტში ზედმეტად გადახდილ თანხად.

მუხლი 4. დამალული საგადასახადო ვალდებულების დეკლარირება

1. ამ კანონის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული პირი წარადგენს საგადასახადო ორგანოში დამალული საგადასახადო ვალდებულების კორექტირებულ დეკლარაციას. საგადასახადო ორგანო დეკლარაციის წარდგენისთანავე ატარებს მას რეგისტრაციაში და რეგისტრაციიდან 3 დღის ვადაში გასცემს შესაბამისს ცნობას.

2. სავალდებულოა დეკლარაციასთან ერთად საგადასახადო ვალდებულების წარმოშობის წყაროსა და კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა მონაცემების მითითება.

3. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ცნობა წარმოადგენს დამალული გადასახადის დეკლარირების დამადასტურებელ საბუთს.

4. დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნის, ადმინისტრაციული ან კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის სამართალწარმოების დაწყება ამ მუხლის შესაბამისად დეკლარირებულ საგადასახადო ვალდებულებებთან დაკავშირებით, მათ შორის საგადასახადო კოდექსის 253-ე და 254-ე მუხლებით გათვალისწინებული საურავებისა და ჯარიმების დარიცხვა.

5. ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული დეკლარაციის წარდგენა შესაძლებელია ამ კანონის მიღებიდან 1 თვის განმავლობაში.

6. საგადასახადო დეკლარაციაში მითითებული გადაუხდელი გადასახადების ნამდვილობის შემოწმების მიზნით, გადამხდელსა და საგადასახადო ორგანოს დეკლარაციის წარდგენის დღიდან ეძლევათ 150 დღიანი ვადა, რომლის გაგრძელება დაუშვებელია.

7. ამ ვადის გასვლის შემდეგ დაუშვებელია დამატებით საგადასახადო დეკლარაციაში მითითებული მონაცემის თაობაზე რაიმე პრეტენზიის წაყენება როგორც გადამხდელის, ისე საგადასახადო ორგანოს მხრიდან.

8. 150 დღიანი ვადის გასვლის შემდეგ 1 თვის განმავლობაში საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო გადამხდელთან დებს შეთანხმებას. სახელმწიფოს მხრიდან შეთანხმებას ხელს აწერს ფინანსთა მინისტრის მიერ დანიშნული ამნისტიის პროგრამის განხორციელებაზე პასუხისმგებელი პირი.

9. შეთანმხმების გაფორმებამდე საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგადასახადო დეპარტამენტი არკვევს, აღძრულია თუ არა სისხლის სამართლის საქმე ან მიმდინარეობს თუ არა ადმინისტრაციული სამართალწარმოება აღიარებული გადასახადების თაობაზე.

მუხლი 5. შეთანხმება

1. შეთანხმებით განისაზღვრება:

1) საგადასახადო დავალიანების ოდენობა;

2) საგადასახადო დავალიანების დაფარვის ვადა;

2.2. შეთანხმების დადებით პირი იღებს ვალდებულებას:

ა) სადაო არ გახადოს აღიარებული გადასახადების ნამდვილობა.

ბ) შეთანხმების დადების საფუძველზე დაფაროს საგადასახადო დავალიანება იმ პერიოდის თანაბარ დროში, რომლის განმავლობაშიც დაგროვდა აღნიშნული დავალიანება.

მუხლი 6. შეთანხმების დადების დაუშვებლობა

შეთანხმება არ შეიძლება დაიდოს იმ გადასახადებზე, რომელთა გადაუხდელობის თაობაზე ცნობილია კომპეტენტური ორგანოებისათვის ან/და აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე ან/და მიმდინარეობს ადმინისტრაციული სამართალწარმოება.

მუხლი 7. საურავების დარიცხვის დაუშვებლობა

1. აღიარების შემდეგ პირი ვალდებულია, გადაიხადოს მხოლოდ ის თანხა რაც გადასახადის გადახდის შემთხვევაში უნდა შეეტანა სახელმწიფი ბიუჯეტში.

2. გადამხდელის მიერ აღიარებულ გადასახადზე აკრძალულია ნებისმიერი საურავის ან ჯარიმის დარიცხვა.

3. თუ პირი აღიარებს გადაუხდელი გადასახადის მხოლოდ ნაწილს, ამნისტია გავრცელდება აღიარებულ გადასახადებზე, ხოლო დანარჩენი გადასახადების მიმართ მოქმედებს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესები.

მუხლი 8. გადასახადების გამოთვლის წესი

თუ შეთანხმების დადების შემდეგ შემცირდება აღიარებულ გადასახადზე არსებული საგადასახადო განაკვეთი, პირი უფლებამოსილია, გადაიხადოს გადასახადი მხოლოდ ამ შემცირებული განაკვეთის გათვალისწინებით.

მუხლი 9. მონაცემთა კონფიდენციალობა

დეკლარაციაში ფიზიკური პირების მიერ შეტანილი მონაცემები წარმოადგენს კონფიდენციალურ ინფორმაციას და მასზე ვრცელდება გადასახადის გადამხდელთა შესახებ მონაცემთა საიდუმლოების დაცვის შესახებ საქართველოს საგადასახადო კოდექსით დადგენილი მოთხოვნები, ხოლო იურიდიული პირების მიერ სამეწარმეო საქმიანობასთან დაკავშირებით წარმოშობილი საგადასახადო დავალიანებების შესახებ შეტანილი მონაცემები წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციას, თუ ისინი არ შეიცავენ კომერციულ საიდუმლოებას.

მუხლი 10. პასუხისმგებლობა შეთანხმების პირობების დარღვევისათვის

შეთანხმებით გათვალისწინებულ ვადაში აღიარებული გადასახადის გადაუხდელობის შემთხვევაში, გადამხდელს ეკისრება პასუხისმგებლობა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული წესით.

მუხლი 11. დამალული საგადასახადო ვალდებულების შესრულება

1. პირი, რომელმაც მოახდინა დამალული საგადასახადო ვალდებულების დეკლარირება, გადასახადების არანაკლებ 10%25-ისა იხდის ამ კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ცნობის გაცემიდან ოთხი თვის ვადაში.

3. დეკლარირებული გადასახადების სრულად გადახდის შემთხვევაში საგადასახადო და საბაჟო ვალდებულებები ჩაითვლება შესრულებულად.

4. გადასახადის გადახდის შემდგომ ამ კანონის მე-4 მუხლის შესაბამისად დეკლარირებულ გადასახადებთან დაკავშირებით დაუშვებელია პირის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნის, ადმინისტრაციული ან კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის სამართალწარმოების დაწყება;

5. დამალული საგადასახადო ვალდებულებების შესახებ დეკლარაციის წარუდგენლობის, აგრეთვე დეკლარირებული გადასახადების გადაუხდელობის ან არასრული გადახდის შემთხვევაში, პირს შესაბამისად დაეკისრება კანონმდებლობით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა.

მუხლი 12. კანონის ამოქმედება

ეს კანონი ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე.

ევროპის საბჭო

მინისტრთა კომიტეტი

(მიღებულია 2004 წლის 12 თებერვალს, მინისტრთა კომიტეტის მიერ, მინისტრთა მოადგილეების 872-ე სხდომაზე)

50 წელზე მეტია, რაც ადამიანის უფლებათა და ფუნდამენტურ თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია, აქ და შემდგომში „კონვენცია“, ღიაა ხელმოსაწერად წევრი სახელმწიფოებისათვის და იგი მთელს ევროპაში ამ დოკუმენტით განმტკიცებულ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის საუკეთესო საშუალებად იქცა;

ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტი

ითვალიწინებს ევროპის საბჭოს მიზანს, მიაღწიოს წევრი ქვეყნების ერთიანობას, რათა დაცული და რეალიზებული იყოს ის იდეალები და პრინციპები, რომლებიც მათ საერთო მემკვიდრეობას წარმოადგენს;

შეახსენებს წევრ ქვეყნებს პლურალისტური დემოკრატიის ფუნდამენტური პრინციპებისადმი ერთგულებას, ადამიანის უფლებათა და კანონის უზენაესობისადმი პატივისცემას, რაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა სტრასბურგში, სახელმწიფოთა და მთავრობათა მეთაურების 1997 წლის 11 ოქტომბრის მეორე სამიტზე; კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ კონვენციის მე-10 მუხლით გარანტირებული აზრის გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების ფუნდამენტური უფლება წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესს საფუძველს და ძირითად პირობას მისი და თითოეული ინდივიდის პროგრესისა და განვითარებისათვის, როგორც ეს 1982 წლის აზრის გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების დეკლარაციაშია ასახული;

ეყრდნობა დეკლარაციას მედიის სამომავლო პოლიტიკის შესახებ, რომელიც მასმედიის პოლიტიკის შესახებ 2000 წლის 15-16 ივნისს კრაკოვში ევროპის ქვეყნების მე-6 სამთავრობოკონფერენციაზეა მიღებული;

შეახსენებს მის რეზოლუციას (74) 26 პასუხის უფლების შესახებ (ინდივიდის პოზიცია პრესასთან მიმართებაში) და რეკომენდაციას No.R (99) 15, მედიაში საარჩევნო კამპანიების გაშუქებასთან დაკავშირებით;

შეახსენებს ასევე მის რეკომენდაციას No.R (97) 20 „სიძულვილის გამოხატვის“ თაობაზე და ხაზს უსვამს, რომ პოლიტიკური დებატების თავისუფლება არ გულისხმობს რასისტული, ქსენოფობიური, ანტისემიტური ან ნებისმიერი არატოლერანტული ფორმის თვალსაზრისის გამოხატვას, რომელიც შუღლის გაღვივებისკენ არის მიმართული;

აცნობიერებს საპარლამენტო ასამბლეის 1165-ე რეზოლუციას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების თაობაზე;

კიდევ ერთხელ ადასტურებს აზრის გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების უდიდეს მნიშვნელობას, განსაკუთრებით დამოუკიდებელ და თავისუფალ მედიაში, რათა გარანტირებული იყოს საზოგადოების უფლება, ფლობდეს ინფორმაციას საზოგადოებრივი ინტერესის საკითხებზე და განხორციელდეს საზოგადოებრივი კონტროლი საზოგადო და პოლიტიკურ პროცესებზე, ისევე როგორც პოლიტიკური უწყებებისა და საჯარო დაწესებულებების ანგარიშვალდებულებისა და გამჭვირვალეობის უზრუნველყოფა, რაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებლობას წარმოადგენს, საჯარო მოხელეთა სტატუსისა და ვალდებულების შესახებ წევრ ქვეყნებში არსებული წესებისადმი მიუკერძოებლობის გარეშე.

შეახსენებს, რომ აზრის გამოხატვის თავისუფლების დამკვიდრებას თან ახლავს მედიის მხრიდან გარკვეული ვალდებულებებისა და პასუხისმგებლობის აღება. მედიაპროფესიონალებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ შესაძლებელია აღნიშნული პასუხისმგებლობის გამკაცრება ლეგიტიმური გზით, რათა შენარჩუნდეს ბალანსი აზრის გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებასა და კონვენციით დაცულ სხვა ფუნდამენტურ უფლებებს, თავისუფლებებსა და ინტერესებს შორის;

აცნობიერებს, რომ ფიზიკური პირები, რომლებიც წარმოადგენენ კანდიდატებს, ან არჩეულ თუ პოლიტიკური თანამდებობებიდან გადამდგარ პირებს, რომელთაც გააჩნიათ პოლიტიკური ფუნქციები, როგორც ადგილობრივ, ისე რეგიონულ, საერთო ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე, ან ეწევიან პოლიტიკურ საქმიანობას, აქაც და შემდგომშიც იწოდებიან „პოლიტიკურ ფიგურებად“, ისევე როგორც ფიზიკური პირები,რომელთაც უკავიათ საჯარო პოსტები და ახორციელებენ საჯარო ხელისუფლებას ზემოთ აღნიშნულ დონეებზე, აქაც და შემდგომში იწოდებიან „საჯარო მოხელეებად“, სარგებლობენ ფუნდამენტური უფლებებით, რომლებიც შესაძლოა, შეილახოს მედიაში მათ შესახებ გავრცელებული ინფორმაციების ან მოსაზრებების შედეგად;

აცნობიერებს, რომ ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობა ჯერ კიდევ ანიჭებს პოლიტიკურ ფიგურებსა და საჯარო მოხელეებს გარკვეულ პრივილეგიებს, მედიაში მათ შესახებ ინფორმაციისა და თვალსაზრისის გავრცელების საწინააღმდეგოდ, რაც ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-10 მუხლით გარანტირებულ აზრის გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლების უფლებას;

აცნობიერებს, რომ საჯარო საკითხებზე საზოგადოებრივი ზედამხედველობის განხორციელებამ შესაძლოა, მოიცვას ინფორმაციისა და მოსაზრებების გავრცელება იმ პირთა შესახებაც, რომლებიც არ წარმოადგენენ პოლიტიკურ ფიგურებსა და საჯარო მოხელეებს;

მოუწოდებს წევრ სახელმწიფოებს, ფართოდ გაავრცელონ დეკლარაცია სათანადო თარგმანით, ძირითადად პოლიტიკური უწყებების, სახელმწიფო ორგანოების და სასამართლო ხელისუფლების, ისევე როგორც, ჟურნალისტების, მედიისა და სხვა პროფესიული ორგანიზაციების საყურადღებოდ.

განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებს მედიაში პოლიტიკური ფიგურებისა და საჯარო პირების შესახებ ინფორმაციისა და მოსაზრებების გავრცელების შემდეგ პრინციპებზე:

I. მედიაში აზრის გამოხატვისა და ინფორმაციის თავისუფლება

პლურალისტური დემოკრატია და პოლიტიკური დებატების თავისუფლება მოითხოვს, რომ საზოგადოება ინფორმირებული იყოს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხებზე, რაც მოიცავს მედიის უფლებას, გაავრცელოს ნეგატიური ინფორმაცია და კრიტიკული თვალსაზრისი პოლიტიკური ფიგურებისა და საჯარო მოხელეების შესახებ, ისევე როგორც საზოგადოების უფლებას, მიიღოს აღნიშნული ინფორმაცია.

II. სახელმწიფო და საჯარო ინსტიტუტების კრიტიკის თავისუფლება

როგორც აღმასრულებელი, ისე საკანონმდებლო და სასამართლო ხელისუფლების სახელმწიფო, სამთავრობო თუ ნებისმიერი სხვა ინსტიტუტი შეიძლება აღმოჩნდეს მედიის კრიტიკის ობიექტი. აღნიშნული ინსტიტუტების უპირატესი პოზიციიდან გამომდინარე, ცილისმწამებლური და შეურაცხმყოფელი განცხადებებისგან მათი დაცვა არ უნდა განხორციელდეს სისხლის სამართლის კანონით. იქ, სადაც ამ ინსტიტუტების დაცვა ხორციელდება სისხლის სამართლებრივი წესით, სისხლის სამართლებრივი კანონების გამოყენება მკაცრად განსაზღვრულ ფარგლებში უნდა განხორციელდეს, რათა ნებისმიერ შემთხვევაში თავიდან იქნეს აცილებული კრიტიკის თავისუფლების შეზღუდვა. ზემოთ აღნიშნული ინსტიტუტების წარმომადგენელთა სამართლებრივი დაცვა განხორციელდება როგორც ინდივიდების და არა როგორც ინსტიტუტების.

III. საჯარო დებატები და კონტროლი პოლიტიკურ ფიგურებზე

პოლიტიკური ფიგურები, რომლებიც ეყრდნობიან საზოგადოების ნდობას და ნებაყოფლობით გახდნენ საჯარო პოლიტიკური დებატების ობიექტები, თავიანთი უფლებამოსილების განხორციელების გამო, მედიის მეშვეობით ზედმიწევნითი საზოგადოებრივი კონტროლისა და პოტენციურად მკაცრი კრიტიკის ობიექტები ხდებიან.

VI. საზოგადოებრივი კონტროლი საჯარო მოხელეებზე

საჯარო მოხელეები უნდა შეეგუონ საზოგადოებრივ კონტროლსა და კრიტიკას, განსაკუთრებით მედიის საშუალებებით, იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ ახორციელებენ თუ ახორციელებდნენ საკუთარ უფლებამოსილებას, იმ ფარგლებში, რაც აუცილებელია გამჭვირვალობისა და საკუთარი უფლებამოსილების პასუხისმგებლობით განსახორციელებლად.

V. სატირის თავისუფლება

იუმორისტული და სატირული ჟანრი დაცულია კონვენციის მე-10 მუხლით და ჰიპერბოლიზაციისა და თუნდაც პროვოკაციის ფართო საშუალებას იძლევა, თუმცა არ გულისხმობს ამ გზით საზოგადოების შეცდომაში შეყვანას.

VI. პოლიტიკური ფიგურებისა და საჯარო მოხელეების რეპუტაცია

დაუშვებელია პოლიტიკური ფიგურების და საჯარო მოხელეების რეპუტაცია და სხვა უფლებები მეტად იყოს დაცული, ვიდრე სხვა ინდივიდების, შესაბამისად დაუშვებელია, ეროვნული კანონმდებლობით მედიის მხრიდან პოლიტიკური ფიგურების კრიტიკაზე უფრო მკაცრი სანქციები დაწესდეს. სამართლებრივი დაცვის შემცირება დასაშვებია მხოლოდ განსაკუთრებული აუცილებლობის არსებობისას, რათა საჯარო მოხელეებმა სათანადოდ შესძლონ თავიანთი ფუნქციების განხორციელება.

VII. პოლიტიკური ფიგურებისა და საჯარო მოხელეების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა

კონვენციის მე-8 მუხლი იცავს პოლიტიკური ფიგურებისა და საჯარო მოხელეების პირად და ოჯახურ ცხოვრებას მედიის მხრიდან გაშუქებისაგან. თუმცა ინფორმაცია მათი პირადი ცხოვრების შესახებ შეიძლება გავრცელდეს, თუ ის პირდაპირ კავშირშია საზოგადოებრივ ინტერესთან, სახელდობრ მათი სამსახურებრივი უფლებამოსილების განხორციელებასთან, რათა თავიდან იქნას აცილებული მესამე პირებისათვის გაუმართლებელი ზიანის მიყენება. მაშინ, როცა პოლიტიკური ფიგურები და საჯარო მოხელეები თავად ამახვილებენ საზოგადოების ყურადღებას მათი პირადი ცხოვრების გარკვეულ დეტალებზე, ამ შემთხვევაში მედიას აქვს უფლება, გამოიტანოს აღნიშნული ფაქტები საზოგადოების სამსჯავროზე.

VIII. მედიის მხრიდან დარღვევების საწინააღმდეგო დაცვის სამართლებრივი საშუალებები

პოლიტიკურ ფიგურებსა და საჯარო მოხელეებს მედიის წინააღმდეგ იმავე სამართლებრივი საშუალებების გამოყენების უფლება უნდა ჰქონდეთ, რაც კერძო პირებს მედიის მიერ მათი უფლებების დარღვევის შემთხვევაში აქვთ. ცილისწამებით ან შეურაცხყოფით გამოწვეული ზიანისათვის გამოყენებული პასუხისმგებლობის ზომა გონივრული და პროპორციული უნდა იყოს სხვათა უფლებების და რეპუტაციის დარღვევისა, მხედველობაში უნდა იქნას მიღებული მედიის მიერ ზიანის ანაზღაურების ის ნებაყოფლობით შეთავაზებული, ეფექტური და ადეკვატური საშუალებები, რაც მისაღებია დაზარალებული მხარისათვის. დაუშვებელია თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება მედიის მხრიდან შეურაცხყოფისა და ცილისწამებისთვის, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა მისი გამოყენება განსაკუთრებულ აუცილებლობას წარმოადგენს და ადეკვატურია სხვათა რეპუტაციისა და უფლებების დარღვევისა, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, როდესაც ცილისმწამებლური თუ შეურაცხმყოფელი განცხადებების გზით, მათ შორის „სიძულვილის გამომხატველი“ გამონათქვამებით, ირღვეევა სხვა ფუნდამენტური უფლებები.

მოამზადეს მაიკო ოქრუაშვილმა, ირაკლი მეგრელიძემ

ორი რამ არის მთავარი პოლიტიკაში, პირველი ფული, ხოლო მეორეს ვეღარ იხსენებ.

მარკუს ალანცო ჰანნა

რა უფრო მნიშვნელოვანია არჩევნებზე - ფული თუ იდეები? უახლოესი ქართული გამოცდილება უპირატესობას უკანასკნელს, ანუ იდეებს ანიჭებს. თუმცა, იმისათვის, რომ იდეები ხალხამდე მიიტანო, არც უფულობა იქნება, რადგან წინაასარჩევნო კამპანიის ჩატარება კომუნიკაციის გარეშე წარმოუდგენელია.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჩატარებული კვლევის თანახმად, უკანასკნელ არჩევნებზე (2002 წელს) პოლიტიკურმა ძალებმა საარჩევნო კამპანიაზე 2 მილიარდ აშშ დოლარზე მეტი დახარჯეს, რაც ორჯერ აღემატება წინა არჩევნებზე დახარჯულ ანალოგიურ თანხებს. ეჭვგარეშეა, რომ წინასაარჩევნო კამპანიის საფასურის კატასტროფული ზრდა განპირობებულია სატელევიზიო რეკლამების ფასების ზრდით, რაშიც პოლიტიკოსები თავიანთი საარჩევნო ბიუჯეტის 60-70%25-ს ხარჯავენ. მაგალითად, რესპუბლიკური პარტიის წევრმა, კონგრესმენმა ჯო სკარბორფმა, 2000 წლის საარჩევნო კამპანიის დროს, ფლორიდის შტატში გასამარჯვებლად რამდენიმე ასეული ათასი დოლარი დახარჯა, მიუხედავად იმისა, რომ წინასწარი გამოკითხვებით, მას მოსახლეობის 77%25 უჭერდა მხარს. მოგვიანებით კონგრესმენი სინანულით იხსენებდა დახარჯულ თანხებს, თუმცა, თავს იმით იმშვიდებდა, რომ სატელევიზიო რეკლამების გაკეთება და საზოგადოებასთან ურთიერთობა ოცდაათწამიანი ტელე-შოუებით გაცილებით იოლია, ვიდრე კარდაკარ სიარულითა და შესაბამისად, მხარდაჭერის ამ გზით მოპოვებით.

წინაასარჩევნო პერიოდში შემოსავლების ზრდით არის დაინტერესებული, თავის მხრივ, მედიაც. იმისათვის, რომ, ერთის მხრივ, ფინანსური შესაძლებლობისა და მეორეს მხრივ, ფინანსური ინტერესის გამო არ დაზარალდეს რომელიმე კანდიდატი და შედეგად, არ მოტყუვდეს ამომრჩეველი, დემოკრატიული ქვეყნების კანონმდებლობებში ჩადებულია რეგულირების მექანიზმები, რომლებიც შესაძლო პრობლემების დაძლევას ისახავს მიზნად.

დასავლური გამოცდილების შესწავლის საფუძველზე ჩვენ შემოგთავაზებთ იმ ძირითად პრინციპებს, რაც საფუძვლად უდევს ცივილიზებულ სამყაროში წინასაარჩევნო პერიოდში კანდიდატებსა და მაუწყებლებს შორის ურთიერთობას.

ძირითადი პრინციპები

შესაძლოა, გამოიყოს ოთხი ძირითადი პრინციპი, რომელიც საფუძვლად უნდა დაედოს წინაასარჩევნო პერიოდში მედიისგან საეთერო დროის შესყიდვას:

1. გონივრული დაშვების წესი: კანდიდატებს ნებისმიერ დროს უნდა ჰქონდეთ გონივრული შესაძლებლობა, შეიძინონ საეთერო დრო ტელე და რადიო მაუყებლებისაგან. გონივრული დაშვების წესი მოქმედებას იწყებს კანდიდატის საარჩევნო კამპანიის დაწყებისთანავე. ამ პერიოდიდან კანდიდატს აქვს უფლება, შეიძინოს საეთერო დრო ნებისმიერი ხანგრძლივობით. მაუწყებელს კი არა აქვს უფლება, უარი უთხრას კანდიდატს საეთერო დროის შეძენაზე, გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა.

2. თანაბარი შესაძლებლობების/დროის წესი: კანდიდატებს უნდა გააჩნდეთ თანაბარი შესაძლებლობა, შეიძინონ იგივე საეთერო დრო, რომელიც მათმა ოპონენტებმა შეიძინეს და გამოიყენეს. თანაბარი შესაძლებლობების/ დროის წესი მოქმედებას იწყებს კანდიდატის მიერ სამაუწყებლო სისტემის გამოყენების მომენტიდან. გამოყენებად ითვლება კანდიდატის ხმის ან გამოსახულების გამოჩენა ნებისმიერ პროგრამაში, რომელსაც მაუწყებელი გადასცემს. ამ წესის თანახმად, მაუწყებლებს ეკისრებათ ვალდებულება, მიჰყიდონ კანდიდატს იგივე საეთერო დრო და იმავე ფასად, როგორ მათ სხვა კანდიდატს მიჰყიდეს. თანაბარი შესაძლებლობების წესი ვრცელდება უფასოდ გამოყენებულ საეთერო დროზეც, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც ხდება კანდიდატის გამოჩენა ე.წ. bona fide ახალი ამბების დროს.

3. უმდაბლესი ფასის წესი: მაუწყებლებმა კანდიდატებს უნდა შესთავაზონ საეთერო დრო იმავე ტარიფით, რომელსაც ისინი სთავაზობენ მათ საუკეთესო კომერციულ მომხმარებლებს წინასაარჩევნო პერიოდში. უმდაბლესი ფასის წესი არის ყველაზე დაბალი ფასის გავრცელება ,,ერთი და იმავე რანგისა და ერთი და იმავე ხანგრძლივობის საეთერო დროისათვის“. ამ წესით სარგებლობენ მხოლოდ და მხოლოდ საარჩევნო სუბიექტები და არა სხვა პირები, რომლებიც შესაძლოა, ეწეოდნენ აგიტაციას რომელიმე პირის სასარგებლოდ.

4. ცენზურის აკრძალვა: მაუწყებლებს არ უნდა ჰქონდეთ უფლება, შეცვალონ კანდიდატის წინასაარჩევნო რეკლამის ან პროგრამის შინაარსი. მაუწყებლებს ეკრძალებათ რაიმე ცვლილების შეტანა კანდიდატის წინაასაარჩევნო სარეკლამო რგოლში ან მასზე ცენზურის გავრცელება. ეს აკრძალვა აბსოლუტურია და მოქმედებს მაშინაც, როდესაც ნათელია, რომ სარეკლამო რგოლი მცდარ ინფორმაციას შეიცავს ან არღვევს საავტორო უფლებას. შესაბამისად, მაუწყებელს არა აქვს უფლება, წინასწარი ნებართვა გასცეს ამა თუ იმ სარეკლამორგოლზე, ასევე წინასწარ მოთხოვოს სარეკლამო რგოლები კანდიდატებს.

ამ ოთხი ფუძემდებლური პრინციპის სისრულეში მოსაყვანად, საჭიროა, შემდეგი წესების გამოყენება:

● მაუწყებლებმა პოლიტიკური საარჩევნო რეკლამების შესახებ დოკუმენტაცია საზოგადოებისათვის ღია და ხელმისაწვდომი უნდა გახადონ; ყველა მაუწყებელი ვალდებულია, აწარმოოს დოკუმენტაცია, სადაც მითეთებული იქნება კანდიდატის მიერ შეძენელი დრო, საეთერო დროის ხანგრძლივობა, ფასი და საეთერო დროის მონაკვეთი. ამ დოკუმენტში ასევე მითითებული უნდა იყოს ის უფასო საეთერო დრო, რომელიც კანდიდატს დაეთმო. აღნიშნული დოკუმენტაცია მაუწყებელმა სარეკლამო რგოლის გასვლიდან ორი წლის განმავლობაში უნდა შეინახოს. ამგვარი დოკუმენტაცია დაეხმარება კანდიდატებს, გადაამოწმონ უმდაბლესი ფასი, რომელიც საუკეთესო მომხმარებლისათვის გამოიყენა მაუწყებელმა, მონიტორინგი გაუწიოს მისი ოპონენტების მიერ შეძენელი დროის ფასსა და შეადაროს საეთერო დროის ფასები კანდიდატების მიხედვით.

● თანაბარი შესაძლებლობის/დროის წესიდან გამონაკლისს უნდა წარმოადგენდეს კანდიდატის გამოჩენა bona fide ახალი ამბების პროგრამებსა და დოკუმენტურ ფილმებში; ბონა ფიდე გულისხმობს კანდიდატის წარმოჩენას ახალი ამბების პროგრამაში, რომელიც კეთილსინდისიერად და ბუნებრივად არის შექმნილი. მაგალითად, კანდიდატის ინტერვიუ ახალი ამბების პროგრამაში განიხილება არა მის პოლიტიკურ რეკლამად, არამედ ახალი ამბების ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილად.

● პოლიტიკურ რეკლამაში იდენტიფიცირებული ნდა იყოს სპონსორი, რაც ასახული უნდა იყოს რეკლამის თანმხლებ წარწერაში;

● მაუწყებლები დაცული უნდა იყვნენ ცილისწამების სარჩელებისაგან, როდესაც ისინი გადასცემენ ცილისმწამებლურ პოლიტიკურ რეკლამებს;

ვაუჩერების სისტემა

კანდიდატების მიერ საეთერო დროის შესყიდვის ერთ-ერთი შესაძლებლობა შესაძლოა, იყოს ვაუჩერების სისტემაც, რომელიც ბოლო წლებში შეერთებულ შტატებში დაინერგა. ეს აქტი სენატში არიზონას შტატის წარმომადგენლის, სენატორ მაკკეინის საკანონმდებლო ინიციატივა იყო, სახელწოდებით ,,ჩვენი დემოკრატია, ჩვენი სიხშირეები“. ვაუჩერების სისტემით კანდიდატებს უფლება აქვთ, შეიძინონ საეთერო დროის ვაუჩერები. 2004 წლის არჩევნებისათვის ვაუჩერების პროგრამის ფასი შეადგენს 750 მილიონ აშშ დოლარს, რომელიც ინფლაციის შესაბამისად შეიცვლება. ვაუჩერები ფინანსდება მაუწყებლობის ლიცენზიის მქონე პირთა მიერ, რომლებიც გაიღებენ წლიური შემოსავლის მინიმუმ 0,5%25-სა და არაუმეტეს 1%25. ვაუჩერების შესახებ აქტი ავალდებულებს ტელე და რადიო მაუწყებლებს, არჩევნებამდე ექვსი კვირით ადრე გადასცენ ორ საათიანი გადაცემები. გადაცემები შეიძლება იყოს ორი სახის: თავად კანდიდატებსა და კონკრეტულ საკითხებზე ფოკუსირებული.

მაჟორიტარი კანდიდატები: მაჟორიტარ კანდიდატებს სამაუწყებლო ვაუჩერების მიღების უფლება წარმოეშობათ მას შემდეგ, რაც ისინი ინდივუდუალური კონტრიბუციის სახით 10 000 დოლარს შეაგროვებენ, ამასთან თითოეული კონტრიბუციის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 100 დოლარს. ვაუჩერის მისაღებად ერთ-ერთი მოთხოვნა ასევე არის კანდიდატის თანხმობა, რომ იგი არ გამოიყენებს 20 000 დოლარზე მეტს მისი პირადი ან ოჯახის წევრების თანხებიდან.

პოლიტიკური პარტიები: პოლიტიკური პარტიების მიერ სამაუწყებლო ვაუჩერების მიღებაც შესაძლოა, იგივე წესით დარეგულირდეს, როგორც ეს დამოუკიდებელი კანდიდატების შემთხვევაში ხდება. ამასთან ერთად საინტერესოა, პოლიტიკური პარტიების მიერ ვაუჩერების მიღების ამერიკული გამოცდილება. ორი ძირითადი პარტია ავტომატურად კვალიფიცირებულია ვაუჩერების მისაღებად. რაც შეეხება ე.წ. ,,მესამე პარტიებს“, ისინი ვაუჩერებს იღებენ იმის მიხედვით, თუ რამდენ ოლქში წარადგინეს კანდიდატები, მაგალითად ე.წ. ,,მესამე პარტიები“ პროპორციული ოდენობის ვაუჩერებს იღებენ, თუ ისინი წარმომადგენელთა პალატის 22 და სენატის 5 ოლქში წარადგენენ კანდიდატებს. ამ პარტიებს ვაუჩერების მიღების სრული უფლება წარმოექმნებათ მას შემდეგ, რაც ისინი წარმომადგენლობითი პალატის 218 და შეერთებული შტატების სენატის 17 ოლქში წარადგენენ კანდიდატებს. ამ შემთხვევაში ე.წ. ,,მესამე პარტიები“ იმ ოდენობის ვაუჩერებს იღებენ, რამდენსაც რესპუბლიკური და დემოკრატიული პარტიები.

ვაუჩერების ფასი და ოდენობა

მაჟორიტარი კანდიდატები, მიიღებენ 3 დოლარის ოდენობის ვაუჩერს, თითოეული ერთი დოლარისათვის, რომელიც მათ მიიღეს ინდივუდუალური კონტრიბუციების სახით (აქედან თითოეული ინდივიდუალური კონტრიბუციის ოდენობა, რომელიც 100 დოლარს აღემატება, ამ თანხაში არ ჩაითვლება). მაჟორიტარი კანდიდატების ვაუჩერები უქმდება არჩევნების დღეს, რაც შეეხება პარტიების ვაუჩერებს, მათი გამოყენება შესაძლებელია არჩევნების დღიდან ერთი წლის განმავლობაში.

ქართული კანონმდებლობა

საქართველოში საარჩევნო სუბიექტებსა და მაუწყებლებს შორის წინასაარჩევნო ურთიერთობებს არეგულირებს საქართველოს საარჩევნო კოდექსი, ამასთანავე კოდექსი განსაზღვრავს როგორც სახელმწიფო ტელე-რადიო მაუწყებლების მიერ საარჩევნო სუბიექტებისთვის საეთერო დროის გამოყოფის საკითხებს, ასევე ცალკე არეგულირებს კერძო მაუწყებლების მიერ კანდიდატებისათვის საეთერო დროის გამოყოფის საკითხებსაც. საარჩევნო კოდექსის 73-ე მუხლში აღნიშნულია, რომ საარჩევნო სუბიექტები სარგებლობენ თანასწორი უფლებებით. თანასწორობის პრინციპი ასევე დაცულია 73-ე მუხლის მე-14 პუნქტით, რომელიც კერძო მაუწყებლებს ავალდებულებს, დღიური ფასიანი საეთერო დრო თანაბრად გაანაწილონ საარჩევნო სუბიეტებს შორის და ყველა კანდიდატის მიმართ ერთნაირი ტარიფი დააწესონ.

მოამზადეს შოთა უტიაშვილმა, ქეთი კობიაშვილმა

ბოლო თვეების მანძილზე ამერიკული პრესა აჭრელებულია ინფორმაციით შტატებში მიმდინარე პირველადი არჩევნების, ანუ პრიმერიზების შესახებ: ,,კერიმ მოიგო ოჰაიო”, ,,სუპერსამშაბათი გადაწყვეტს დემოკრატი კანდიდატის ბედს”, ,,კერი 40 პროცენტით უსწრებს მეტოქეებს ნიუ-იორკის შტატში”. მაშინ, როდესაც საპრეზიდენტო არჩევნებამდე რვა თვეა დარჩენილი, ამერიკელები უკვე აძლევენ ხმას, იმ საარჩევნო სისტემით, რომლის არსიც არა მხოლოდ უცხოელებისთვის, ბევრი მათგანისთვისაც რთულად გასაგებია.

ამერიკაში მიმდინარე ცხარე წინასაარჩევნო კამპანიის ფონზე ურიგო არ იქნება კიდევ ერთხელ გადავავლოთ თვალი პროცესს, რომლის გავლითაც ხდება მსოფლიოს უმნიშვნელოვანესი პოლიტიკური თანამდებობის დაკავება.

26-29 ივლისს ბოსტონში დემოკრატიული პარტიის ეროვნული ყრილობა გაიმართება. 30 აგვისტოდან 2 სექტემბრამდე კი ნიუ-იორკში რესპუბლიკელები შეიკრიბებიან. ამ ყრილობებზე პარტიები საპრეზიდენტო კანდიდატებს წარადგენენ. რესპუბლიკელების კანდიდატის ბედი უკვე გადაწყვეტილია - პარტიის კანდიდატი პრეზიდენტი ბუში იქნება. დემოკრატებს კი კანდიდატის გამოსავლენად ცხარე დებატები ელით.

ბოსტონში ყრილობაზე 4317 დელეგატს ელიან. პრეზიდენტის პოსტზე ნომინირებისათვის, კანდიდატს 2159 ხმა ესაჭიროება. გამარჯვებულის ვინაობა, როგორც წესი, ყრილობამდე დიდი ხნით ადრე ხდება ცნობილი. დელეგატების უმრავლესობას, 3520 კაცს, წინასწარ აქვს გამოცხადებული, ვის აძლევს ხმას. 797 სუპერდელეგატს კი უფლება აქვს, ვისაც უნდა იმას დაუჭიროს მხარი. სუპერდელეგატები, როგორც წესი, პარტიის ლიდერები ან არჩევითი თანამდებობის პირები არიან.

პარტიის კანდიდატის ვინაობა, ფაქტობრივად, ეროვნული ყრილობის დელეგატების არჩევისთანავე ხდება ცნობილი. ამჟამად ამერიკაში სწორედ დელეგატების არჩევნები მიმდინარეობს. ეს პროცესი 19 იანვარს, აიოვაში დაიწყო და 8 ივნისს, ნიუ ჯერსიში და მონტანაში დასრულდება.

შტატები ყრილობაზე დელეგატების განსხვავებულ რაოდენობას აგზავნიან. რაც მეტია შტატის მოსახლეობა, მით უფრო მეტია დელეგატი. კალიფორნია ბოსტონში 370 დელეგატს გააგზავნის, ნიუ იორკი - 236, ვერმონტი კი - მხოლოდ 15-ს.

აღსანიშნავია, რომ შტატის მნიშვნელობა არა მხოლოდ დელეგატების რაოდენობაზეა დამოკიდებული, არამედ იმაზეც, თუ როდის ტარდება პრაიმერიზები. მიუხედავად იმისა, რომ აიოვა და ნიუ-ჰემპშირი არცთუ ისე ბევრ დელეგატს ირჩევენ, მათ ორთავეს უზარმაზარი მნიშვნელობა აქვთ, იმიტომ, რომ პირველად არჩევნები სწორედ ამ შტატებში ტარდება. ამ არჩევნებამდე, კალიფორნიის პრაიმერიზს პრაქტიკულად არავითარი მნიშვნელობა არ ჰქონდა, რადგან ბოლოს ტარდებოდა, მაშინ, როდესაც პარტიის კანდიდატის ვინაობა პრაქტიკულად უკვე ცნობილი იყო. ამიტომ, პრეზიდენტობის კანდიდატები კალიფორნიაში არა პოლიტიკური აგიტაციისათვის, არამედ მხოლოდ ფულის შესაგროვებლად ჩამოდიოდნენ. კალიფორნიელებმა თავი დაჩაგრულად იგრძნეს და არჩევნები უფრო ადრე, 2 მარტისთვის გადაიტანეს.

წელს წინასწარი არჩევნები შემდეგი თანმიმდევრობით იმართება:

19 იანვარი - აიოვა

27 იანვარი - ნიუ ჰემპშირი

3 თებერვალი - არიზონა, დელავერი, მისური, ოკლაჰომა, სამხრეთ კაროლინა, ნიუ-მექსიკო, ჩრდილოეთ დაკოტა

7 თებერვალი - მიჩიგანი, ვაშინგტონი

8 თებერვალი - მეინი

10 თებერვალი - ტენესი, ვირჯინია, კოლუმბიის ფედერალური ოლქი (რესპ)

14 თებერვალი - კოლუმბიის ოლქი (დემ), ნევადა (დემ)

17 თებერვალი - ვისკონსინი

24 თებერვალი - იუტა (დემ), ჰავაი, აიდაჰო

2 მარტი “სუპერსამშაბათი” - კალიფორნია, კონექტიკუტი, ჯორჯია, მერილენდი, მასაჩუსეტსი, ნიუ-იორკი, ოჰაიო, როუდ აილენდი, ვერმონტი, ვაშინგტონი, მინესოტა

9 მარტი - ფლორიდა, ლუიზიანა, მისისიპი, ტეხასი

13 მარტი - კანზასი (დემ)

16 მარტი - ილინოისი

20 მარტი - ალასკა (დემ), ვაიომინგი (დემ)

13 აპრილი - კოლორადო (დემ)

27 აპრილი - პენსილვანია

4 მაისი - ინდიანა, ჩრდ. კაროლინა

6-8 მაისი - ვაიომინგი (რესპ)

11 მაისი - ნებრასკა, დას. ვირჯინია

18 მაისი - არკანზასი, კენტუკი, ორეგონი

25 მაისი - აიდაჰო

1 ივნისი - ალაბამა, ნიუ-მექსიკო, სამხ. დაკოტა

8 ივნისი - მონტანა, ნიუ ჯერსი

არსებობს ორი სახის პირველადი არჩევნები. შტატების დიდ უმრავლესობაში, 36 შტატში ე.წ. პრაიმერიზი ტარდება. 14 შტატი და კოლუმბიის ოლქი კი ე.წ. კოკუსს ამჯობინებს.

პრაიმერიზი არის შტატის დონეზე გამართული არჩევნები, როდესაც შტატის მცხოვრებნი ირჩევენ დელეგატებს, რომლებიც ღიად უჭერენ მხარს პრეზიდენტობის ერთ-ერთ კანდიდატს. პრაიმერიზი შეიძლება იყოს ღია ან დახურული. ღიაა, თუ შტატში რეგისტრირებულ ნებისმიერ ამომრჩეველს უფლება აქვს, ხმა მისცეს რომელიმე პარტიის კანდიდატს. დახურულია, თუ ხმის მიცემის უფლება მხოლოდ პარტიის რეგისტრირებულ წევრებს აქვთ. მაგალითად, ნიუ-იორკში დახურული პრაიმერიზი ტარდება, რაც იმას ნიშნავს, რომ 2 მარტს მხოლოდ დემოკრატიული პარტიის რეგისტრირებულ წევრებს აქვთ ხმის მიცემის უფლება. ვირჯინიაში ღია პრაიმერიზია, ანუ როგორც დემოკრატებს, ისე რესპუბლიკელებს შეუძლიათ, დემოკრატების საპრეზიდენტო კანდიდატის შერჩევაში მიიღონ მონაწილეობა. ზოგიერთი შტატი, მაგალითად, ჩრდილოეთ კაროლინა, საერთოდ არ აწარმოებს ამომრჩეველთა რეგისტრაციას პარტიული კუთვნილების მიხედვით, სხვაგან კი, მაგალითად, ტეხასში პარტიის პრაიმერიზზე მისვლა იმას ნიშნავს, რომ ამ პარტიის წევრი ხდები.

კოკუსი წარმოადგენს კანდიდატებისა და ამომრჩევლების არაფორმალურ შეხვედრას, რომლის დროსაც ღიად ხდება სხვადასხვა კანდიდატურების განხილვა და შემდეგ კენჭისყრის გზით დელეგატების არჩევა, რომელთა პოლიტიკური სიმპათიებიც წინასწარაა ცნობილი. მაგალითად, აიოვაში, კანდიდატმა ხმების 15%25 მაინც უნდა მიიღოს იმისათვის, რომ მისი დელეგატები ეროვნულ ყრილობაზე მოხვდნენ. იმ კანდიდატის მხარდამჭერები, რომლებიც 15%25-ს ვერ მიიღებენ, ვალდებული არიან, სხვა კანდიდატს დაუჭირონ მხარი.

კოკუსი დელეგატების შერჩევის ყველაზე ძველი, თუმცა ნაკლებპოპულარული ფორმაა. კოკუსის დროს ამომრჩევლები ცხადდებიან ხმის მისაცემ ადგილებში, სადაც მათ რამდენიმე საათის განმავლობაში უწევთ პოლიტიკური დებატების მოსმენა. პრაიმერიზის დროს კი ამომრჩეველი მიდის საარჩევნო უბანზე და ბიულეტენებს ურნაში ყრის.

წინასწარი არჩევნების სეზონი აიოვას საყოველთაოდ ცნობილი კოკუსით იწყება. რაკი ეს პირველი არჩევნებია, კანდიდატების უმეტესობა და მედია ამ შტატს უზარმაზარ ყურადღებას უთმობს.

კოკუსში მონაწილეობა პრაიმერიზში ხმის მიცემაზე რამდენიმე საათით უფრო მეტ დროს მოითხოვს. აიოველი ამომრჩევლები იკრიბებიან სკოლებში, მუნიციპალიტეტებში და უსმენენ მოქალაქეებს, რომლებიც კანდიდატების სახელით სიტყვებს წარმოთქვამენ. ამის შემდეგ იწყება ხმების დათვლის პროცესი, რომელიც არაფორმალურ გარემოში მიმდინარეობს.

შემდეგ კი პროცესი უკვე შტატის დონეზე გრძელდება. შტატის ყრილობაზე ირჩევენ ეროვნულ ყრილობაზე გასაგზავნ დელეგატებს.

დროში გაჭიანურება კოკუსების მთავარი პრობლემაა. კოკუსებში, როგორც წესი, ბევრად ნაკლები ხალხი მონაწილეობს, ვიდრე პრაიმერიზში. აიოვას კოკუსში, როგორც წესი, 100 ათასზე მეტი ამომრჩეველი არასოდეს მიდის. მეორე მხრივ, კოკუსი ხელს უწყობს ამომრჩეველთა უფრო აქტიურ მონაწილეობას საარჩევნო პროცესში.

ისტორიულად, კოკუსების ერთ-ერთ მთავარ ნაკლად ითვლებოდა ის გარემოება, რომ ისინი იოლად მანიპულირებადი იყო ,,პოლიტიკური ბოსების” მხრიდან, რომელთაც შეეძლოთ მათ მიერ კონტროლირებადი არცთუ ისე მრავალრიცხოვანი საარჩევნო ხმების მეშვეობით არაპროპორციულად დიდი გავლენა მოეხდინათ მთელ საარჩევნო პროცესზე. ეს პრობლემა მეტნაკლებად მოგვარდა საკანონმდებლო ჩარევის შედეგად, თუმცა კოკუსებზე მანიპულირების პრობლემა მაინც იჩენს ხოლმე თავს.

პირველი პრაიმერიზი 1904 წელს, ფლორიდაში ჩატარდა. რამდენიმე წელიწადში მას რამდენიმე სხვა შტატმაც მიბაძა. 1969 წელს მოხდა საარჩევნო სისტემის გადახედვა, რის შემდეგაც შტატების უმრავლესობამ პრაიმერიზის ჩატარება არჩია, რადგან ეს ფორმა ფართო ამომრჩევლის ნების გამოხატვის უკეთესს საშუალებად მიიჩნია. პრაიმერიზის პროცესი ბევრად წააგავს საყოველთაო არჩევნებს და ამომრჩევლისაგან დიდ დროს არ მოითხოვს. ნიუ ჰემპშირის პრაიმერიზში ტრადიციულად 300 ათასამდე ადამიანი მონაწილეობს.

წელს, დემოკრატიული პარტიის ნომინაციისათვის თავიდან ათი კანდიდატი იბრძოდა. აღსანიშნავია, რომ კანდიდატებს შეუძლიათ, უარი თქვან რომელიმე შტატში წინასაარჩევნო კამპანიის წარმოებაზე. ასე მოიქცნენ აიოვას კოკუსის დროს უესლი კლარკი და ჯო ლიბერმანი, თუმცა ეს მათთვის კარგად არ დამთავრებულა. 3 თებერვლის პრაიმერიზების (7 შტატი) შემდეგ, ერთი ან ორი ლიდერი იკვეთება და დანარჩენები, როგორც წესი, ბრძოლას ან ეთიშებიან, ან მხოლოდ ფორმალურად მიჰყავთ ბოლომდე. 2 მარტის ,,სუპერსამშაბათისათვის” როგორც წესი, ორი რეალური კანდიდატი რჩება. ტრადიცია არც წელს დარღვეულა და ბრძოლას ორი სენატორი: მასაჩუსეტსიდან ჯონ კერი და ჩრდილოეთ კაროლინიდან ჯონ ედვარდსი შემორჩნენ.

2 მარტს პრაიმერიზი ერთდროულად 11 შტატში ტარდება (მათ შორის ორ უდიდესში: კალიფორნიასა და ნიუ-იორკში. ორივე ეს შტატი დემოკრატიული პარტიის უმთავრეს დასაყრდენს წარმოადგენს) და სასწორზე 1151 დელეგატის ბედი დევს. როგორც წესი, ამ დღის შემდეგ, უკვე შეიძლება გამარჯვებულის დასახელება.

უნდა აღინიშნოს ერთი გარემოებაც, მართალია, ხშირად ხდება, რომ სამხრეთელი ამომრჩეველი ხმას აძლევს სამხრეთელ კანდიდატს, არ არის აუცილებელი, რომ კანდიდატმა თავის მშობლიურ შტატში გაიმარჯვოს.

და კიდევ ერთი საინტერესო რამ, გარდა იმ შტატებისა, რომელსაც ყველაზე მრავალრიცხოვანი მოსახლეობა ჰყავთ და იმათი, სადაც პრაიმერიზები ყველაზე ადრე ტარდება, ყოველთვის დიდ ინტერესს იწვევს ე.წ. ,,წინასწარმეტყველ შტატებში” გამართული წინასწარი არჩევნები. მეოცე საუკუნეში გამართულ 26 პრაიმერიზიდან 24 შემთხვევაში, პარტიის ნომინაცია მოიგო იმან, ვინც ოჰაიოში მიაღწია წარმატებას. 1912-დან (როდესაც იგი შტატად ჩამოყალიბდა) 1976-მდე ნიუ-მექსიკომ ყველა არჩევნებზე ზუსტად გამოიცნო გამარჯვებულის ვინაობა. ისტორიულად, ყველაზე მეტი ,,ზუსტი პროგნოზი” დელავერის შტატს აქვს გაკეთებული.

სტატიის ბოლოს, მოკლედ აღვწერთ ზოგიერთი შტატის პირველადი არჩევნების სისტემას:

ალაბამა
ღია პრაიმერიზი

ღია და პირდაპირ პრაიმერიზზე ამომრჩეველს შეუძლია, აირჩიოს რესპუბლიკური ან დემოკრატიული პარტიის საპრეზიდენტო კანდიდატი (მაგრამ არა ორივე), მიუხედევად პარტიული კუთვნილებისა.

ალიასკა
ფარული კოკუსი

2004 წელს, დემოკრატიული პარტიის რეგისტრირებულ კანდიდატს შეუძლია, ხმა მისცეს შტატის საზღვრებში არსებულ როგორც ერთი ასევე რამდენიმე ადმინისტრაციულ ოლქში ან საარჩევნო უბანში.

არიზონა
ფარული პრაიმერიზი

არიზონაში, პრაიმერიზში, პარტიის ამა თუ იმ პრეზიდენტობის კანდიდატისათვის ხმის მიცემის უფლება მხოლოდ მოცემული პარტიის რეგისტრირებულ ამომრჩეველს აქვს.

არკანზასი
ღია პრაიმერიზი

მოქალაქე ირჩევს, თუ რომელი პარტიის პრაიმერიზში მიიღოს მონაწილეობა, მიუხედავად მისი პარტიული კუთვნილებისა. გადაწყვეტილება იწერება ამომრჩევლის მუდმივ ჩანაწერებში, მაგრამ ეს გავლენას არ ახდენს მის პარტიულ კუთვნილებაზე.

კალიფორნია
მოდიფიცირებული ფარული პრაიმერიზი

მას შემდეგ, რაც ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ ღია პრაიმერიზის სისტემა არაკონსტიტუციურად აღიარა, კალიფორნიაში დამკვიდრდა მოდიფიცირებული პრაიმერიზის სისტემა. ამომრჩეველს შეუძლია, შემოხაზოს ნებისმიერი პარტია, მაგრამ მხოლოდ პარტიის რეგისტრირებული წევრების ხმა ითვლება ოფიციალურად ჩათვლილად.

კოლორადო
დახურული პრაიმერიზი

კოლორადომ, ისევე როგორც რამდენიმე სხვა შტატმა, მიიღო კანონი, რომელიც კრძალავს 2004 წლის პრაიმერიზს, რითაც ეკონომიას უკეთებს 2.2 მილიონ დოლარს. შტატის დემოკრატიული პარტია ჩაატარებს დახურულ ყრილობას, სადაც მხოლოდ წინასწარ დარეგისტრირებულ დემოკრატ ამომრჩეველს შეეძლება კენჭისყრაში მონაწილეობის მიღება. (წარსულში, პარტიის წინასწარ არჩევნებში მონაწილეობის მიღება შეეძლოთ როგორც დამოუკიდებელ მოქალაქეებს, ასევე პარტიის რეგისტრირებულ წევრებს).

კონექტიკუტი
დახურული პრაიმერიზი

კონექტიკუტის დახურულ პრაიმერიზში მხოლოდ ის პირი იღებს მონაწილეობას, ვინც კონკრეტული პარტიის წევრია.

დელავერი
დახურული პრაიმერიზი

მხოლოდ დემოკრატიული ან რესპუბლიკური პარტიის წევრს შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პარტიის პრაიმერიზში. ყველა სხვა პარტიამ პრეზიდენტობის კანდიდატი შტატის (ან ნაციონალურ) დონეზე უნდა აირჩიოს.

ფლორიდა
დახურული პრაიმერიზი

ამ დახურულ პრაიმერიზში ამომრჩეველმა წინასწარი რეგისტრაცია უნდა გაიაროს კონკრეტული პარტიის საპრეზიდენტო პრაიმერიზზე, რათა ხმა მისცეს მისთვის სასურველ პრეზიდენტობის კანდიდატს. ფლორიდამ განსაკუთრებული ყურადღება მიიქცია 2000 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზე, ამიტომ მას შემდეგ აქ საარჩევნო რეფორმები გატარდა.

ჯორჯია
ღია პრაიმერიზი

შტატის საარჩევნო სამსახურის თანახმად, ამომრჩეველს არ მოეთხოვება რომელიმე პარტიის წევრობა და ნებისმიერი პარტიის პრაიმერიზში შეუძლია, მონაწილეობა. აქედან გამომდინარე რესპუბლიკური პარტიის ამომრჩეველს შეუძლია შეიცვალოს პოლიტიკური ორიენტაცია და მონაწილეობა მიიღოს დემოკრატიული პარტიის პრაიმერიზში და პირიქით.

ჰავაი
დახურული პრაიმერიზი

ჰავაიზე დახურული პრაიმერიზია. მხოლოდ პარტიის წევრებს შეუძლიათ, შეიკრიბონ ადგილობრივ დონეზე და ხმა მისცენ სასურველი პრეზიდენტობის კანდიდატს.

ილინოისი
ღია პრაიმერიზი

შტატის ამომრჩეველს კონკრეტულ პარტიაში არ სჭირდება წინასწარი რეგისტრაცია, რათა მონაწილეობა მიიღოს საპრეზიდენტო პრაიმერიზში.

ინდიანა
ღია პრაიმერიზი

რეგისტრირებულ ამომრჩეველს შეუძლია, მივიდეს პირდაპირ საარჩევნო უბანში და მონაწილეობა მიიღოს სასურველი პარტიის პრეზიდენტობის კანდიდატის პრაიმერიზში (არაუმეტეს ერთისა). შემდეგ პარტია იღებს ყველა იმ ამომრჩევლის სიას, რომელიც მონაწილეობდა მის პრაიმერიზში.

აიოვა
ღია პრაიმერიზი

მიუხედევად იმისა, რომ პარტიის საპრეზიდენტო ყრილობაში მონაწილეობის მიღება ტექნიკურად შეზღუდულია პარტიის წევრებისათვის, აიოვას ამომრჩეველს შეუძლია, შეიცვალოს პარტიული რეგისტრაცია საარჩევნო უბანში. აქედან გამომდინარე ყრილობა ღიაა ყველა ამომრჩევლისათვის, ვისაც სურს მონაწილეობა მიიღოს პარტიის კანდიდატის არჩევაში.

კანზასი
მოდიფიცირებული დახურული ყრილობა

შტატმა მიიღო კანონი, რომელიც კრძალავს 2004 წლის პრაიმერიზს, რითაც დაზოგა 1.75 მილიონი დოლარი. დემოკრატების მიერ შექმნილი წინასწარი გეგმის შესაბამისად, რეგისტრირებულ ამომრჩეველს შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პრეზიდენტობის კანდიდატის ასარჩევ ადგილობრივ ყრილობაში, თუ იგი მანამდე მონაწილეობდა პრაიმერიზში. შტატის კანონის შესაბამისად, კანზასში არის დახურული პრაიმერიზის სისტემა, ამომრჩეველს მონაწილეობის მიღება შეუძლია მხოლოდ იმ პარტიის პრაიმერიზში, რომლის ოფიცილური წევრიცაა.

კენტუკი
დახურული პრაიმერიზი

შტატის დახურული პრაიმერიზის სისტემის მიხედვით, ამომრჩეველს შეუძლია მონაწილეობის მიღება მხოლოდ იმ პარტიის პრაიმერიზში, რომლის ოფიცილური წევრიცაა.

ლუიზიანა
დახურული პრაიმერიზი

მხოლოდ და მხოლოდ ის ამომრჩეველი მონაწილეობს პარტიის პრაიმერიზში, რომელიც რეგისტრირებულია კონკრეტულ პარტიაში.

მერილენდი
დახურული პრაიმერიზი

ამ სისტემით მხოლოდ იმ ამომრჩეველს შეუძლია პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობის მიღება, რომელიც ოფიცილურად პარტიის წევრია.

მასაჩუსეტსი
მოდიფიცირებული დახურული პრაიმერიზი

პარტიის პრაიმერიზში არაწევრ ამომრჩეველს მხოლოდ პარტიის წევრის თანხლებით შეუძლია მონაწილეობა. მაგრამ სხვა პარტიაში რეგისტრირებულ ამომრჩეველს ამ პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობა ეკრძალება.

მიჩიგანი
დახურული პრაიმერიზი

რესპუბლიკური პარტიის მიერ კონტროლირებადმა შტატის საკანონმდებლო ორგანომ მიიღო კანონი, რომელმაც ანულირება გაუკეთა 2004 წლის პრაიმერიზს, რითაც შტატმა 7 მილიონი დოლარის ეკონომია გააკეთა. სამაგიეროდ, რეგისტრირებულ დემოკრატებს შეუძლით, მონაწილეობა მიიღონ დახურულ ყრილობაში შტატის 400-ზე მეტ პუნქტში, წერილობით ან ინტერნეტით.

მინესოტა
ღია პრაიმერიზი

მინესოტაში რეგისტრაცია ხდება არჩევნების დღეს და აქ არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს პარტიულობას. ასე რომ, პარტიის საპრეზიდენტო ყრილობა ღიაა ყველა ამომრჩევლისათვის.

მისისიპი
ღია პრაიმერიზი

ამომრჩეველს შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პარტიის პრაიმერიზში, პოლიტიკური პარტიის კუთვნილებისდა მიუხედევად.

მისური
ღია პრაიმერიზი

ამომრჩეველი არ რეგისტრირდება როგორც ამა თუ იმ პარტიის წევრი. აქედან გამომდინარე, პარტიების საპრეზიდენტო თუ სხვა პრაიმერიზები ღიაა ყველა ამომრჩევლისათვის.

მონტანა
ღია პრაიმერიზი

მონტანას დემოკრატიული პარტიის წესების თანახმად, ყველა რეგისტრირებულ ამომრჩეველს შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პარტიის პრაიმერიზში. ამომრჩეველი პარტიის პრაიმერიზზე საჯაროდ აცხადებს პარტიული კუთვნილების შესახებ.

ნებრასკა
დახურული პრაიმერიზი

შტატის კანონის შესაბამისად, ამომრჩეველი ვალდებულია, ოფიციალურად განაცხადოს პარტიული წევრობის შესახებ, თუ სურს, რომ მონაწილეობა მიიღოს საპრეზიდენტო პრაიმერიზში.

ნევადა
დახურული პრაიმერიზი

ნებრასკას სამ ეტაპიანი საპრეზიდენტო ყრილობის სისტემა გააჩნია. 2004 წელს დემოკრატებისათვის ეს პროცესი იწყება 13 თებერვალს ადმინისტრაციული ოლქების

ყრილობით, ამას მოსდევს 14 მარტის ყრილობა და ეს პროცესი მთავრდება აპრილში შტატის ყრილობით. მხოლოდ კონკრეტული პარტიის რეგისტრირებულ წევრს შეუძლია მონაწილეობის მიღება ამ პარტიის საპრეზიდენტო ყრილობაში.

ნიუ ჰემპშირი
მოდიფიცირებული დახურული პრაიმერიზი

არარეგისტრირებულ, დამოუკიდებელ ამომრჩეველს და მას, ვინც დარეგისტრირდა მოცემულ პარტიაში შეუძლია, ამ პარტიის საპრეზიდენტო პრაიმერიზში მონაწილეობა. ნიუ ჰემპშირის პრაიმერიზი ტრადიციულად ერთ-ერთი პირველია (აიოვას კოკუსთან ერთად) საპრეზიდენტო არჩევნების პროცესში. ნიუ ჰემპშირი მკაცრად იცავს თავის პირველობას, რომელიც 1920 წლიდან იღებს სათავეს და რომელიც კანონით დამტკიცდა 1952 წელს, როცა დუაიტ ეიზენჰაუერმა მოიგო შტატის პრაიმერიზი. მას შემდეგ, რაც ბილ კლინტონმა მეორე ადგილი აიღო შტატის პრაიმერიზში 1992 წელს, არც ერთ პრეზიდენტობის კანდიდატს არ მოუგია საპრეზიდენტო არჩევნები, ნიუ ჰემპშირში გამარჯვების გარეშე.

ნიუ ჯერსი
დახურული პრაიმერიზი

მხოლოდ კონკრეტულ პარტიაში წინასწარ დარეგისტრირებულ ამომრჩეველს აქვს უფლება, მონაწილეობა მიიღოს საპრეზიდენტო პრაიმერიზის კენჭისყრაში. პრაიმერიზი ტარდება 2 მარტს, ერთ-ერთ ყველაზე დატვირთულ დღეს.

ნიუ მექსიკო
დახურული ყრილობა

შტატის დემოკრატიული პარტიის წესების მიხედვით, პარტიის საპრეზიდენტო ყრილობაში მონაწილეობა ღიაა მხოლოდ მათთვის, ვინც წინასწარ გაიარა რეგისტრაცია დემოკრატებში.

ნიუ იორკი
დახურული პრაიმერიზი

მხოლოდ წინასწარ კონკრეტულ პარტიაში რეგისტრირებულ ამომრჩეველს აქვს საპრეზიდენტო პრაიმერიზში მონაწილეობის უფლება. პრაიმერიზი ტარდება 2 მარტს.

ჩრდილოეთ კაროლინა
მოდიფიცირებული დახურული პრაიმერიზი

ჩრდილოეთ კაროლინას კანონის მიხედვით, დამოუკიდებელ ამომრჩეველს და მას, ვინც უკვე რეგისტრირებულია გარკვეულ პარტიაში, შეუძლია პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობა.

ჩრდილოეთ დაკოტა
ღია პრაიმერიზი

ჩრდილოეთ დაკოტა ამაყობს იმით, რომ ერთადერთი შტატია, სადაც არ ხდებაამომრჩეველთა რეგისტრაცია. აქედან გამომდინარე, მიუხედევად პარტიული კუთვნილების არარსებობისა, მოქალაქეს შეუძლია, პარტიის საპრეზიდენტო კოკუსში მონაწილეობა.

ოკლაჰომა
დახურული პრაიმერიზი

ოკლაჰომაში პარტიის პრაიმერიზში მხოლოდ წინასწარ რეგისტრირებული ამომრჩეველი მონაწილეობს. 2004 წელს ოკლაჰომას პრაიმერიზი გაიმართება ნიუ ჰემპშირის პრაიმერიზიდან ერთი კვირის შემდეგ.

ორეგონი
დახურული პრაიმერიზი

კონკრეტული პარტიის პრაიმერიზში მხოლოდ წინასწარ რეგისტრირებული ამომრჩეველი იღებს მონაწილეობას. 2004 წელს პირმა ოფიციალურად უნდა გაიაროს რეგისტრაცია 24 აპრილამდე, რათა 18 მაისს მონაწილეობა მიიღოს პარტიის პრაიმერიზში.

პენსილვანია
დახურული პრაიმერიზი

პარტიის პრაიმერიზში მხოლოდ წინასწარ რეგისტრირებული ამომრჩეველი იღებს მონაწილეობას. პრაიმერიზი ტარდება 2 მარტს.

სამხრეთ დაკოტა
დახურული პრაიმერიზი

დახურული პრაიმერიზის სისტემით, კონკრეტული პარტიის პრაიმერიზში მხოლოდ წინასწარ რეგისტრირებული ამომრჩეველი მონაწილეობს. სამხრეთ დაკოტას პრაიმერიზი სარჩევნო პროცესის გვიანი ციკლია მას შემდეგ, რაც აიოვას ყრილობა, ნიუ ჰემპშირის პრაიმერიზი და დამოკრატიული პარტიის ნაციონალური ყრილობა ჩატარებულია.

ტეხასი
ღია პრაიმერიზი

ტეხასელი ამომრჩეველი არ გადის რეგისტრაციას პარტიის მიხედვით, მიუხედევად იმისა, რომ იგი ხდება პარტიის წევრი პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობის ან ფიცის დადების გზით. სხვა პარტიის წევრს ტექნიკურად არ შეუძლია პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობის მიღება.

ვერმონტი
ღია პრაიმერიზი

თითოეულ რეგისტრირებულ ამომრჩეველს, მიუხედევად მისი პარტიული კუთვნილებისა, შეუძლია, მონაწილეობა მიიღოს პარტიის საპრეზიდენტო პრაიმერიზში.

ვირჯინია
ღია პრაიმერიზი

შტატის კანონმდებლობის თანახმად, პარტიის საპრეზიდენტო პრაიმერიზი ღიაა თანამეგობრობის თითოეული ამომრჩევლისათვის, მიუხედევად მისი პარტიული კუთვნილებისა.

ვაშინგტონი
ღია პრაიმერიზი

ვაშინგტონის უნიკალურ ,,საერთო პრაიმერიზში” რეგისტრირებულ ამომრჩეველს შეუძლია, აირჩიოს მისთვის სასურველი კანდიდატი, მიუხედევად მისი პარტიული კუთვნილებისა. 2003 წლის სექტემბერში, 9 საოლქო სააპელაციო სასამართლომ საერთო პრაიმერიზი არაკონსტიტუციურად გამოაცხადა. შტატის განცხადების შემდეგ, რომ საქმეს უზენაესს სასამართლოში წაიღებდა, 2004 წლის საპრეზიდენტო პრაიმერიზის საკითხი გაურკვეველი რჩება.

დასავლეთ ვირჯინია
დახურული პრაიმერიზი

ამ სისტემით, მხოლოდ მოცემული პარტიის წევრს შეუძლია პარტიის პრაიმერიზში მონაწილეობა.

ვისკონსინი
ღია პრაიმერიზი

ნებისმიერ რეგისტრირებულ ამომრჩეველს - დამოუკიდებელ ამომრჩეველს, დემოკრატიული, თუ სხვა პარტიის წევრს შეუძლია, ნებისმიერ საპრეზიდენტო პრაიმერიზში მონაწილეობის მიღება.

,,ცივილიზებულმა ქვეყნებმა თვითრეგულირების პრინციპების შექმნასა და დახვეწას ათწლეულები მოანდომეს. საქართველო უკვე მეორე წელია ეცნობა ამ მხრივ ტრადიციული დემოკრატიისა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში არსებულ გამოცდილებას და პირველ ნაბიჯებს დგამს მედიასაბჭოს ჩამოყალიბებისა და ანგარიშვალდებულების სისტემის ამოქმედების მიმართულებით. ქართულმა მედიამ დღესვე უნდა გასცეს პასუხი კითხვას - შეუძლია თუ არა მას სამოქალაქო საზოგადოების პრინციპების სრულად გააზრება და რაც მთავარია, ამ პრინციპებით ხელმძღვანელობა.“ - ეს არის ფრაგმენტი ,,თავისუფლების ინსტიტუტის“ ახალი გამოცემიდან - ,,მედიის თვითრეგულირების ქრესტომათია“, რომლის პრეზენტაცია 19 თებერვალს სასტუმრო ,,მერიოტში“ გამართულ საერთაშორისო სემინარზე მოეწყო.

სემინარი სახელწოდებით, ,,მედიის საბჭო - პირველი ნაბიჯი“ ,,თავისუფლების ინსტიტუტისა“ და დემოკრატიულ ინოვაციათა ცენტრის მიერ იყო ორგანიზებული, ევროკომისიისა და ევროპის საბჭოს ერთობლივი პროგრამის ფარგლებში, საერთაშორისო კვლევისა და გაცვლების საბჭოსთან (IREX) და ბრიტანეთის საბჭოსთან თანამშრომლობით. სემინარში მონაწილეობას იღებდა ქართული მედიის საკმაოდ ფართო სპექტრი.

ევროპის საბჭოს ექსპერტმა იან ბილსმა სემინარის დამსწრეებს ბრიტანეთის პრესის საჩივრების კომისიის გამოცდილება გააცნო, ხოლო ურმას ლოიტმა ესტონეთის პრესის საბჭოს გამოცდილებაზე ისაუბრა.

ამავე დროს მოხდა ქართული მედიასაბჭოს პროექტის პრეზენტაციაც. უახლოეს მომავალში იგეგმება ქართული მედიასაბჭოს ჩამოყალიბება და ამოქმედება.

გვანცა ლიპარტელიანის ფოტოები