თამარ კინწურაშვილი

ბოლო დროს საქართველოში ბევრს საუბრობენ მედია ეთიკაზე, ჟურნალისტურ თვითრეგულირებაზე, თუმცა აშკარაა, რომ ყველაზე ნაკლებად დღეს თავად მედიას ესმის პროფესიული თვითრეგულირების არსი.

ამას მრავალი მიზეზი აქვს, თუმცა ყველაზე მთავარი ჟურნალისტური უფლებებისა და პასუხისმგებლობის ერთმანეთში აღრევაა. ჟურნალისტები დღეს როგორც ხავსს ისე ეჭიდებიან მედია საბჭოს, რადგან ჰგონიათ, რომ არასამთავრობოებისა და მედიის ეს გაერთიანება საკუთარი მფლობელების მიერ ჩახშობილ სატელევიზიო ეთერს დაუბრუნებთ მათ. ცხადია, მედია საბჭო არ იფარგლება მხოლოდ მედიის წინააღმდეგ შესული საჩივრების განხილვით და წარმოადგენს თავად მედიის მიერვე შექმნილ დემოკრატიულ ინსტიტუტს, რომელიც ხელისუფლებასთან ურთიერთობისას მედიის ინტერესების გამხმოვანებელია. იგი ამავე დროს ეხმარება ჟურნალისტებს, თავი პროფესიონალთა ჯგუფის წევრებად იგრძნონ და როგორც მნიშვნელოვანმა სოციალურმა ჯგუფმა საზოგადოების პროგრესისათვის იბრძოლონ. საზოგადოებრივი პროგრესი კი თავად მედიის გაჯანსაღებით უნდა დაიწყოს. ეს პროცესი უშუალოდ არის დამოკიდებული იმაზე, თუ პასუხისმგებლობის რა ხარისხს იტვირთავს მედია საზოგადოების წინაშე და სწორედ აქ იწყება მედია საბჭოს მთავარი ფუნქცია: იყოს ამ პროცესის ხელშემწყობი, ერთგვარი ინდიკატორი, მაგრამ არა ცენზორი ან პროფკავშირი, როგორც ეს მავანთ წარმოუდგენიათ.

მედია საბჭოსადმი, რომ არაადეკვატური მოლოდინები და დაუსაბუთებელი სიფრთხილე არსებობს, ეს მრავალ საჯარო დისკუსიაშიც გამოვლინდა. მაგრამ ყველაზე მძაფრად, ჟურნალისტურ წრეებში, მათ მიმართ პოლიტიკურ ფიგურათა მიერ გამოთქმულ პრეტენზიებზე რეაგირებენ.

აქვს თუ არა პოლიტიკოსს ან ხელისუფლების რომელიმე წარმომადგენელს უფლება, შეაფასოს ჟურნალისტის ესა თუ ის ქმედება? - რა თქმა უნდა, აქვს.

შეიძლება თუ არა მედიის არაპროფესიონალიზმზე საჯარო პირის მიერ გაკეთებული განცხადება ჩაითვალოს მედიაზე ზეწოლად? რა თქმა უნდა, არა.

კრიტიკის უფლებას ვერავის შეუზღუდავ და მედიის კრიტიკასა და მედიის უფლებების ხელყოფას შორის ზღვარის პოვნა არც ისე დიდ სირთულეს წარმოადგენს. დიდი ბრიტანეთის პრემიერი ტონი ბლერი არც თუ იშვიათად მიმართავს დამოუკიდებელი თვითრეგულირების ორგანოს - ბრიტანეთის პრესის საჩივრების კომისიას და ჟურნალისტებისთვის ეთიკის ნორმების დაცვისკენ მოწოდება ბრიტანულ საზოგადოებაში სულაც არ აღიქმება ხელისუფლების მხრიდან მედიის ხელყოფის ტოლფასად. პირიქით, მორალურ სამსჯავროზე საკითხის გამოტანა გაცილებით მართლზომიერად ფასდება, ვიდრე თუნდაც სადავო საკითხის მართლმსაჯულებისთვის მინდობა, რაც, ცხადია, გარედან, ანუ სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან ჩარევას გულისხმობს.

კიდევ ერთი მიზეზი, რის გამოც ჟურნალისტები და საინფორმაციო საშუალებების მფლობელები მედია საბჭოს მათი და ხელისუფლების ურთიერთობის არბიტრად განიხილავენ, არის ის, რომ მედიას საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულება გაცნობიერებული არა აქვს. როგორც წესი, ნებისმიერი პროფესია ანგარიშვალდებულია საკუთარი მომხმარებლის წინაშე. ჩვენს შემთხვევაში მედია გრძნობს პასუხისმგებლობას იმათ წინაშე, ვინც მის სუბსიდირებას ახდენს. ბეჭდვითი მედიის მწირი ტირაჟებით თუ განვსჯით, დღეს იგი დიდწილად არ არის დამოკიდებული საკუთარ მომხმარებელზე, ანუ მკითხველზე (ამაზე როგორც ხელმოწერების მოკრძალებული წილი, ასევე საცალო ვაჭრობის შედეგები მიუთითებს), ხოლო სარეკლამო ბაზარი (დაახლოებით 5 მილიონი დოლარი) არა თუ ბეჭდვითი მედიის, ელექტრონულისთვისაც არ არის საკმარისი. ამ ტიპის გამოცემების დოტაცია ცალკეული ბიზნეს თუ პოლიტიკური ჯგუფების, ზოგ შემთხვევაში სახელმწიფო მოხელეების მხრიდანაც კი ხდება და შესაბამისად, მათ სამიზნე აუდიტორიად არა საზოგადოება, არამედ ის ჯგუფები გვევლინებიან, ვინც მედიაში ფულს აბანდებს. თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ჩვენში სარედაქციო და სარეკლამო სამსახურები ფუნქციონალურად ერთმანეთისგან გამიჯნული არ არიან და სარედაქციო დამოუკიდებლობა ქართული მედიისთვის უცხო ხილია, ცხადი ხდება იმ პროდუქტის ვარგისიანობა, რომელსაც მედია ქმნის.

რაც შეეხება ელექტრონულ მედიას, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სარეკლამო ბაზარი მისთვისაც მწირია, რადგანაც ის ხუთი მილიონი დოლარი, რომელიც ოფიციალური შეფასებებით, ამ სფეროში ტრიალებს, სამ წამყვან ტელეკომპანიას ნამდვილად ვერ გასწვდება. დანაკლისის შევსება ჩრდილოვანი ბაზრის ხარჯზე, ზოგჯერ კი ოფიციალური უწყებებიდან ირიბი დოტაციის გზით ხდება. ელექტრონული მედიის შემთხვევაში, ვითარებას ოლიგარქი მესაკუთრეების ხელისუფლებასთან ,,მჭიდრო“ ურთიერთობები ამწვავებს, რაც სარედაქციოდამოუკიდებლობის ტრადიციის არარსებობის პირობებში, ყბადაღებული თვითცენზურის სახით იჩენს თავს. სწორედ ეს ფაქტორები განაპირობებენ იმას, რომ საბოლოო ჯამში ყველაზე ნაკლებად მედია მომხმარებელზეა ორიენტირებული და ხსნის იმას, თუ რატომ არის საზოგადოებრივი ნდობა მედიისთვის ყველაზე ნაკლებფასეული დივიდენდი. თუმცა ფინანსური არამდგრადობაც არ არის ერთადერთი მიზეზი და ხშირ შემთხვევაში საქმე ღირებულებების სისტემის დეფიციტთან გვაქვს.

თავის მხრივ, ამ ფაქტორებს მივყავართ მეორე სამწუხარო დასკვნამდე, რომ თვითრეგულირება და ჟურნალისტური პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესება არ არის მედიის მოთხოვნილება, რადგან საკუთარი მუშტარის მოზიდვაზე მეტად მედია, დამკვეთის მოთხოვნების დაკმაყოფილებაზე ზრუნავს. ერთადერთი, ვის ინტერესებშიც დღეს, დაბალხარისხიანი ჟურნალისტური პროდუქციის ხარისხის ამაღლება შედის, ეს სამოქალაქო საზოგადოებაა, რომელიც ამ შემთხვევაში მომხმარებლის, ანუ საზოგადოების სახელით საუბრობს და რომელსაც ყველაზე მეტად აქვს გაცნობიერებული დემოკრატიულ საზოგადოებაში მაღალპროფესიული მედიის როლი.

სამოქალაქო საზოგადოების ინტერესი მედიისადმი იმ მხრივაც არის ბუნებრივი, რომ საზოგადოებრივი ინტერესების გახმოვანება და საზოგადოებრივი ღირებულებების გავრცელება სწორედ საინფორმაციო საშუალებების მეშვეობით უნდა ხდებოდეს. საზოგადოებრივი აზრის შექმნა კი პოლიტიკური ნების ჩამოსაყალიბებლადაა საჭირო. საზოგადოებრივ ინტერესში კი, პირველ რიგში, ,,საზოგადოებრივი დარაჯის“ ანუ მედიის მთავარი ფუნქციის შესრულება შედის. ბევრი კველვა ადასტურებს (დენიელ ჰელინი, პაოლო მანჩინი), რომ ქვეყნის დემოკრატიული განვითარება დიდწილად განსაზღვრავს მედიის პროფესიონალიზმის დონეს (იხ. გვ. 7. მედია სისტემების მახასიათებლები). იმ ქვეყნებში, სადაც კარგად არის განვითარებული მედია ინდუსტრია, პოლიტიკური პარალელიზმი¹ დაბალია, უპირატესობა შინაგან პლურალიზმს² ენიჭება, მედია საზოგადოების ინფორმირებაზეა ორიენტირებული, არსებობს სამაუწყებლო მმართველობის პროფესიული მოდელი, სახელმწიფოს ჩარევა მედია სისტემაში მინიმუმამდეა დაყვანილი და დომინირებს ბაზარი... სახეზეა მაღალი პროფესიონალიზმი და არაინსტიტუციონალიზებული თვითრეგულირება (ლიბერალური მოდელი). და პირიქით, იქ, სადაც დაბალგანვითარებული საგაზეთო ინდუსტრიაა, პრესა ელიტარული, პოლიტიკურად ორიენტირებულია, სამაუწყებლო მმართველობის საპარლამენტო ან სამთავრობო მოდელი სამაუწყებლო სისტემაში პოლიტიკის დომინირებას მოასწავებს, არსებობს მაღალი პოლიტიკური პარალელიზმი, გარეგანი პლურალიზმი, ძლიერი სახელმწიფო ინტერვენცია, ხდება პრესის სუბსიდირება, ჟურნალისტიკა ინფორმირების ნაცვლად კომენტარებზეა ორიენტირებული... ასეთ შემთხვევაში სახეზეა მედიის სუსტი პროფესიონალიზაცია (პოლარიზებული პლურალიზმის მოდელი), რაც მისი ინსტრუმენტალიზაციის პირდაპირპროპორციულია. ბუნებრივია, რაც უფრო უვიცია ადამიანი, მით უფრო იოლია მისით მანიპულირება და მისი ბრმა იარაღად გამოყენება. გამონაკლისს ამ წესიდან არც ჟურნალისტები წარმოადგენენ, რომელთა არაპროფესიონალიზმი ხშირ შემთხვევაში ისევ ხელისუფლების წისქვილზე ასხამს წყალს და ეჭვქვეშ აყენებს მეოთხე ხელისუფლების მიერ კონტროლისა და ბალანსის ფუნქციის რეალურად განხორციელებას.

ამ მოსაზრების საილუსტრაციოდ ქართული მედიის უახლესი ისტორიიდან ერთი მაგალითის მოყვანა შეიძლება. 2003 წლის 6 ივნისს საქართველოს პარლამენტმა პირველი მოსმენით მიიღო ცვლილებები სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსებში, რაც ცილისწამების მუხლის გამკაცრებასა და შეურაცხყოფის მუხლის დამატებას ითვალისწინებდა. საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც ახლებურად აყალიბებდა ცილისწამების ცნებას და შემოჰქონდა შეურაცხყოფის დეფინიცია, რეალურად დამძიმებული ფორმით (აღმკვეთი ღონისძიებების შეფარდება) აღადგენდა საბჭოთა დროის ნორმებს და მისი ერთ-ერთი სამიზნე სწორედ ჟურნალისტები და მედია საშუალებები იყვნენ. მიუხედავად იმისა, რომ პარლამენტში აკრედიტაცია გავლილი აქვს ქართველ ჟურნალისტთა თითქმის მთელ გვარდიას, ინფორმაცია ამ საკანონმდებლო ცვლილებების შესახებ საზოგადოებას მედიის მეშვეობით არ შეუტყვია. მედიამ, რომლის უმთავრესი ამოცანა საზოგადოების ინფორმირებაა, ერთი თვის შემდეგ არასამთავრობო სექტორისგან შეიტყო ეს ინფორმაცია და ე.წ. ,,ენჯეოებთან“ ერთად გააცნობიერა ის საფრთხე, რომელიც შესაძლოა, პარლამენტში ჟურნალისტებისთვის ,,შეუმჩნეველი“ საკითხის განხილვას თავად მედიისთვის მოჰყოლოდა.

ამ მაგალითის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ მედიის არაპროფესიონალიზმი ზოგჯერ არანაკლებ აფერხებს ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებას, ვიდრე თუნდაც ხელისუფლების მცდარი ნაბიჯები. ხალხის არაინფორმირებულობა დიდწილად განაპირობებს ხელისუფლების მხრიდან საზოგადოების წინაშე პასუხისმგებლობისგან თავის არიდებას, რადგან მხოლოდ ინფორმირებულ საზოგადოებას შესწევს უნარი, მიაღწიოს რეალურ დემოკრატიას და მეტად გამჭვირვალე და გახსნილი გახადოს არსებული ხელისუფლება. ამდენად, მედია, რომელსაც არ შესწევს უნარი, საზოგადოებას მიაწოდოს მისთვის საჭირბოროტო ინფორმაცია და მედია, რომელიც ნაკლებად კრიტიკულ დამოკიდებულებას იჩენს იმ ინფორმაციისადმი, რომელსაც ცალკეული დაინტერესებული ჯგუფები მას მზა ,,პროდუქტის“ სახით აწოდებენ, ვერ პასუხობს პროფესიონალიზმის მაღალ სტანდარტებს და უეჭველია, მისი ინსტრუმენტალიზაცია დიდ სირთულეს არ უნდა წარმოადგენდეს.

თვითრეგულირება, რომელიც ჟურნალისტური პროდუქციის ხარისხის ამაღლებას ისახავს მიზნად, იმ მხრივაც არის მნიშვნელოვანი, რომ ის ამცირებს პროფესიულ საქმიანობაში გარედან ჩარევის შანსებს. თუკი მედია თავად აწესებს პროფესიული თამაშის წესებს და თავადვე არეგულირებს ამ წესების დაცვას, იგი ცდილობს მინიმუმამდე დაიყვანოს ხელისუფლების მხრიდან (თუნდაც სასამართლო ხელისუფლების) მისი საქმიანობის რეგულირება.

რაც მთავარია, ჟურნალისტური სტანდარტებისა და თვითრეგულირების დამკვიდრება ანგარიშვალდებულების და პატივისცემის გამოვლენაა საზოგადოების მიმართ, რომელიც პატიოსანი და ობიექტური მედიისაგან საზოგადოებრივი ინტერესის დაკმაყოფილებას მოითხოვს.

დასკვნის სახით მინდა მოვუხმო პარიზის უნივერსიტეტის პროფესორის, ჟან კლოდ ბერტრანის სიტყვებს³, რომელიც თვლის, რომ მედია ეთიკა მხოლოდ დემოკრატიის პირობებში შეიძლება არსებობდეს:

,,ვინც ფიქრობს, რომ ადამიანებს არ შეუძლიათ დამოუკიდებლად აზროვნება და საკუთარი ცხოვრების დამოუკიდებლად წარმართვა, ვერ შესძლებს თვითკონტროლის დაშვებას. თვითრეგულირება მხოლოდ იქ შეიძლება განიხილებოდეს სერიოზულად, სადაც გარანტირებულია სიტყვის თავისუფლება, არსებობს შედარებით წარმატებული მედია და არიან კომპეტენტური ჟურნალისტები, რომლებიც თავიანთი საქმით ამაყობენ. ღარიბ ქვეყნებში მომხმარებლის სიმცირე განსაზღვრავს რეკლამის მცირერიცხოვნებას; შესაბამისად, მედია ღატაკი, კორუმპირებული და სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებადია. ეს ნიშნავს, რომ ბევრ ქვეყანაში, იმისდა მიუხედვად, რომ ისინი ოფიციალურად დემოკრატიულად არიან აღიარებული, მედია ეთიკა დიდწილად არარელევანტურია.“

______________________

1. პოლიტიკური პარალელიზმი არის სოციალური პროცესების თეორია, რომელიც ისტორიული მოვლენების სისტემატიზაციას ისახავს მიზნად. შედეგად ჩამოყალიბდა არაერთი თეორია და კლასიფიკატორული სქემა ომებთან, რევოლუციებთან, პოლიტიკურ სისტემებთან და სხვ. მრავალ მოვლენასთან მიმართებით. ამ მიდგომის თანახმად, მსგავსი მოვლენების ახსნა შესაძლებელია მეცნიერული და პროგნოზირებადი სისტემების მეშვეობით.

2. შინაგანი პლურალიზმი გულისხმობს განსხვავებული თვალსაზრისების ერთ საინფორმაციო საშუალებაში წარმოჩენას, როდესაც გარეგანი პლურალიზმისთვის დამახასიათებელია ცალკეული თვალსაზრისის ცალკეულ მედია საშუალებაში გადმოცემას. გარეგანი პლურალიზმი დამახასიათებელია პოლარიზებული პლურალიზმისა და კორპორატიული დემოკრატიის მოდელებისთვის.

3. Claude-Jean Bertrand, Media Ethics and Account ability Systems, 2004

ათასობით მშობელი, რომელთა რელიგიური და ეთნიკური მრავალფეროვნება საქართველოს რელიგიურ მრავალფეროვნებას ასახავს, ყოველდღიურად ანდობს საკუთარ შვილებს საშუალო სკოლას. ბავშვთა აღზრდის ამ ურთულეს პროცესში, რომლის მიზანიც ეკლესიის, სახელმწიფოსა და რიგითი მოქალაქეებისათვის ერთია - ბავშვთა და საზოგადოების კეთილდღეობა - გადამწყვეტი მნიშვნელობა ორ ფაქტორს - ცოდნასა და ნდობას ენიჭება. ყველას, არა მხოლოდ მშობლის, არამედ მთელი საზოგადოების ინტერესშია დარწმუნდეს, რომ სკოლაში ბავშვი დაცულია, არ არის რელიგიურ ნიადაგზე დისკრიმინაციის ან ინდოქტრინაციის მსხვერპლი. ამ პროცესში ჩართულ ყველა მხარეს კარგად უნდა ჰქონდეს გააზრებული, თუ რა ადგილი აქვს რელიგიას სახელმწიფო სკოლაში ან მის კურიკულუმში. ბოლო დროს რწმენის თავისუფლების კონტექსტში მიმდინარე საზოგადოებრივი დებატების მიზეზი სწორედ ეს საკითხებია.

რწმენის თავისუფლება კონსტიტუციითა და ადამიანის უფლებების საერთაშორისო დოკუმენტებით დაცული ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლებაა. თუმცა ამ უფლების სრული რეალიზაცია არც ისე მარტივია, როგორც ერთი შეხედვით, კონსტიტუციებსა და დეკლარაციებში მარტივად ფორმულირებულმა წინადადებებმა შეიძლება გვაფიქრებინოს. რელიგიის თავისუფლება, როგორც უფლება და მისი დაცვა პრობლემათა რთულ კომპლექსს მოიცავს. ერთ-ერთი პრობლემატური საკითხი რელიგიის განათლების სფეროსთან მიმართებაა, განსაკუთრებით კი სახელმწიფო სკოლებში რელიგიის სწავლება და სკოლაში რელიგიის გამოხატვის დასაშვებ და მიუღებელ ფორმებს შორის მკაფიო ზღვარის გავლება.

საკითხი განსაკუთრებულ აქტუალობას საქართველოში მიმიდინარე განათლების რეფორმის ფონზე იძენს. ცხარე საზოგადოებრივი დებატების საგანი გახდა 2005 წლის 22 იანვარს საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსა და მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის გაფორმებული მემორანდუმი, რომლის დეკლარირებული მიზანი საპატრიარქოსა და განათლების სამინისტროს შორის კონსტიტუციური შეთანხმების (კონკორდატის) საფუძველზე განათლების სფეროში ეკლესიისა და საშუალო სკოლების თანამშრომლობის ხელშეწყობა. ამ დოკუმენტის თანახმად, საპატრიარქოსა და განათლების სამინისტროს შორის თანამშრომლობა გულისხმობს:

,,ა) მართლმადიდებლური ქრისტიანული სახელმძღვანელოებისა და სასწავლო პროგრამების შედგენის,

ბ) პედაგოგიური კადრების შერჩევის, მომზადების და დანიშვნა - გათავისუფლების პროცედურის ერთობლივად შემუშავებას;

გ) მართლმადიდებელი სარწმუნოების შემცველი საგნების და შესაბამისი სახელმძღვანელოების განხილვის პროცესში საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელთა მონაწილეობის პროცედურის შემუშავებას;

დ) საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო დაწესებულებების დაფინანსებისა და ქონებრივი საკითხების სამართლებრივ უზრუნველყოფას;

ე) მოსწავლე-ახალგაზრდობის აღზრდის საქმეში სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის თანამშრომლობის ფორმებისა და პირობების დადგენას.“

შეთანხმებაში, რომელსაც, როგორც ჩანს, ხელისუფლებისა და განათლების სამინისტროს მხრიდან ეკლესიასთან მიმართებით კეთილგანწყობის ჟესტის დატვირთვა ჰქონდა, ერთი შეხედვით, საგანგაშო არაფერია, თუმცა აუცილებელია, ყურადღების გამახვილება იმ საშიშროებაზე, რომელსაც ხელმოწერილი დოკუმენტი შეიცავს.

თუ მის შინაარსს ჩავუღრმავდებით, ნათელი ხდება, რომ შეთანხმება წინააღმდეგობაში მოდის რწმენის თავისუფლების, ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის კონსტიტუციურ პრინციპებთან. ეკლესიასა და სამინისტროს შორის გაფორმებული მემორანდუმი აკადემიური თავისუფლების შეზღუდვის საფრთხის მატარებელიცაა, რადგან ეკლესია იტოვებს უფლებას, განსაზღვროს, თუ ვის მიერ და როგორ უნდა ისწავლებოდეს სკოლაში რელიგია. ის ასევე ეწინააღმდეგება მშობლების უფლებას, საკუთარი რელიგიური რწმენის შესაბამისად აღზარდოს შვილი. მემორანდუმი, რომელიც სასწავლო პროცესების დაგეგმვასა და სასწავლო პროგრამების შემუშავებაში მართლმადიდებელი ეკლესიის ჩართვას ითვალისწინებს, ორმხრივი შეთანხმებაა, რაც გამორიცხავს ამ პროცესში სხვა, საქართველოსთვის არატრადიციული რელიგიური მიმდინარეობების მონაწილეობას. შედეგად, იგი მართლმადიდებელ ეკლესიას სხვა კონფესიებთან მიმართებით უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს. იმავე საკითხებზე სხვადასხვა რელიგიური ჯგუფების აზრი სრულიად უგულებელყოფილია.

დასაშვებია თუ არა რელიგიის სწავლება საშუალო სკოლაში?

სახელმწიფო სკოლებში რელიგიის სწავლებაბ და ამ პროცესთან დაკავშირებული წინააღმდეგობრივი საკითხები არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ მთელ მსოფლიოშია აქტუალური. ამ სფეროს მკვლევარები პრობლემის ანალიზის საფუძველზე, სკოლებში რელიგიის სწავლებასთან დაკავშირებით რამდენიმე ძირითად საკითხს გამოჰყოფენ:

● რას ვგულისხმობთ რელიგიის სწავლებაში?

● რა ტიპის ურთიერთმიმართებაა რელიგიას, ადამიანის უფლებებსა და სასკოლო განათლებას შორის ღია, დემოკრატიულ, პლურალისტურ საზოგადოებაში?

● როგორ უნდა ისწავლებოდეს სკოლებში განსხვავებული რელიგიები?

● როგორ მოვაგვაროთ რელიგიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობები ისეთი ვითარებაში, როგორიცაა ლოცვა სახელმწიფო სკოლებში ან რელიგიური სიმბოლიკის ტარება?

რელიგიის სწავლების შესახებ ამ დისპუტში უამრავი განსხვავებული შეხედულება იჩენს თავს, თუმცა ამ პოზიციებს შორის ძირითადად სამი პოზიცია იკვეთება.

რელიგიის სწავლების თაობაზე მსოფლიოში მიმდინარე დებატებში მონაწილეთა ნაწილი სკოლებში ერთი კონკრეტული რელიგიური აღმსარებლობისათვის უპირატესობის მინიჭებას თვლის მიზანშეწონილად. მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ეს მიდგომა არაკონსტიტუციურადაა მიჩნეული, ზოგიერთ სკოლაში სწავლება მაინც ამ მიდგომაზე დაყრდნობით ხორციელდება. ასეთი სახით რელიგიის სწავლება გაუმართლებელია, რადგან იგი წინააღმდეგობაში მოდის ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაციასთან.

სკოლაში რელიგიის სწავლების მეორე მოდელი პირველისგან რადიკალურად განსხვავდება. ამ მოდელის მომხრენი სკოლებში ერთგვარი ,,რელიგიისაგან თავისუფალი ზონის“ დანერგვას უჭერენ მხარს. ამ მოდელის თანახმად, სკოლა რელიგიის სრულ იგნორირებას ახდენს და ეს საგანი საერთოდ არ ფიგურირებს სკოლის კურიკულუმში. მკვლევართა უმრავლესობა ასეთ მოდელსაც არასწორად მიიჩნევს, რადგან, მათი აზრით, ეს სხვა არაფერია, თუ არა სკოლის მხრიდან პრობლემათა მთელი სპექტრისთვის თავის არიდების მცდელობა. მიუხედავად იმისა, რომ სკოლის ხელმძღვანელობა ამ გზით რელიგიის სწავლების პირველ, არაკონსტიტუციურ მოდელს გაურბის, იგი რელიგიის სწავლებაზე უარის თქმით რელიგიის ინფორმაციული და საგანმანათლებლო მნიშვნელობის იგნორირებასაც ახდენს. რელიგია განსაკუთრებულ როლს თამაშობს ისტორიასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. მისი სწავლება არსებითია ერისა და მსოფლიოსუკეთ გასაგებად. სასწავლო კურსიდან რელიგიის ამოგდება მოსწავლეს უქმნის მცდარ შთაბეჭდილებას, რომ რელიგია კაცობრიობისათვის უმნიშვნელოა. სკოლებში რელიგიის, რელიგიის ისტორიისა და მისი ცივილიზაციებთან კავშირის სწავლება სრულყოფილი ცოდნის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია. განსხვავებული რელიგიების გაცნობა მოსწავლეებში განსხვავებული კულტურების, უმცირესობების მიმართ პატივისცემისა და რელიგიური ტოლერანტობის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.

მესამე მოდელი წინა ორ მოდელს შორის ერთგვარ შუალედურ პოზიციას იკავებს. ამ მოდელის თანახმად, რელიგია, როგორც სასკოლო საგანი უნდა ისწავლებოდეს, რადგან ის საშუალო სკოლაში ზოგადი განათლების მისაღებად არის აუცილებელი. თუმცა ამ საგნის სწავლება არავითარ შემთხვევაში არ უნდა გადაიქცეს ერთი კონკრეტული რელიგიის ქადაგებად. სახელმწიფო სკოლის მასწავლებელს არ აქვს უფლება, თავს მოახვიოს მოსწავლეს აზრი იმის თაობაზე, თუ რომელი რელიგიური აღმსარებლობაა ჭეშმარიტი, რადგან ასეთი სწავლება იმთავითვე ლახავს სხვა რელიგიის მიმდევრების, ან ათეისტი მოსწავლეების უფლებებს. რელიგიის შესახებ სწავლება უნდა მოიცავდეს რელიგიის ისტორიის, რელიგიათა შედარებითი დახასიათების, საქართველოსა და სხვა ქვეყნების ისტორიაში რელიგიის როლის სწავლებას. მოსწავლეებს ასევე უნდა მივაწოდოთ ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა გავლენა იქონია რელიგიამ ხელოვნებაზე, მუსიკაზე, ლიტერატურასა და სოციალურ მეცნიერებებზე.

რელიგიური სწავლების ტიპებზე საუბრისას ხშირად ისეთ ტერმინებსაც იყენებენ, როგორიცაა რელიგიის დენომინაციური (კონფესიური) და არადენომინაციური (არაკონფესიური) სწავლება.

დენომინაციური სწავლება ზემოხსენებული პირველი მოდელის ანალოგიაა და ერთი კონკრეტული რელიგიური აღმსარებლობისათვის უპირატესობის მინიჭებას გულისხმობს. მისი მიზანი მოსწავლეებში ერთი კონკრეტული რწმენის დანერგვას ან განმტკიცებას წარმოადგენს. ამ სახის სწავლებისათვის დამახასიათებელი ნიშნები ხშირად გვხვდება ქართულ სკოლებშიც, იქნება ეს საკლასო ოთახში გამოკიდებული ჯვარი და ხატი, თუ გაკვეთილის დაწყებისას და დამთავრებისას აუცილებელი ლოცვა. დენომინაციური სწავლება მიუღებელია ისეთი ქვეყნისათვის, რომელიც თავს დემოკრატიულ ღირებულებებზე ორიენტირებულ სახელმწიფოთა რიცხვში ხედავს. რამდენიც არ უნდა უარყონ სწავლების ასეთი მეთოდის მომხრეებმა, თუ სწავლებისას ერთადერთ ჭეშმარიტ რელიგიად მართლმადიდებლობა განიხილება, უეჭველია, სკოლებში ბავშვებს არამართლმადიდებლების მიმართ მტრული დამოკიდებულება უყალიბდებათ. დღევანდელ რეალობაში ამ ფაქტს არც არავინ უარყოფს. პირიქით, იმასაც კი ამბობენ, რომ ეს არის რელიგიის სწავლების ერთადერთი ჭეშმარიტი გზა. ამ მეთოდის მომხრეები იმასაც ამტკიცებენ, რომ არამართლმადიდებელთან ნებისმიერი სახის კავშირი არასასურველია, იქნება ეს მეგობრობა, თუ სხვა სახის ურთიერთობა. ასეთი მიდგომის შედეგად კი ადვილი წარმოსადგენია იმ ბავშვის მდგომარეობა, რომელიც თანატოლების უმრავლესობის აზრს არ იზიარებს, სხვა კონფესიის მიმდევარი, ან უბრალოდ ათეისტია. სკოლაში ფუნდამენტალისტური მართლმადიდებლური ქადაგების მოსმენის შემდეგ სრულიად ბუნებრივია თანაკლასელების უარყოფითი დამოკიდებულება იმ ბავშვის მიმართ, რომელსაც უბრალოდ გაკვეთილის დაწყების წინ ლოცვის სურვილი არ აქვს და შედეგად თანაკლასელებისაგან გარიყულად გრძნობს თავს, ან უბრალოდ უმრავლესობას ემორჩილება და საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ ლოცულობს.

არადენომინაციური სწავლება კი მესამე მოდელის მსგავს პრინციპებზეა აგებული. ამ მიდგომით სწავლების დროს რელიგია ან ცალკე საგნად ისწავლება, ან ისეთი საგნების შემადგენლობაში შედის, როგორიცაა ისტორია, ფილოსოფია, ხელოვნებათმცოდნეობა და ა.შ. არადენომინაციური მიდგომა რომელიმე კონკრეტულ კონფესიაზე არ არის ორიენტირებული. მისი მიზანია, სხვადასხვა რელიგიების შესახებ ობიექტური ინფორმაცია მიაწოდოს მოსწავლეს და ტოლერანტობის პრინციპების დამკვიდრებას შეუწყოს ხელი. იმ საფრთხის თავიდან აცილების ერთ-ერთი საშუალება, რომელიც დემოკრატიულ ქვეყნებს რელიგიური ფუნდამენტალიზმისა და ექსტრემიზმის სახით ემუქრებათ, სწორედ რელიგიის ასეთი მიდგომით სწავლებაა.

სახელმწიფომ, რომელსაც ამ პრობლემის გადაჭრა პირველ რიგში მოეთხოვება, უნდა გაითვალისწინოს, რომ რელიგიის სწავლება და ამ პროცესის თანმხლები შედეგები შესაბამისობაში უნდა იყოს ადამიანის უფლებების საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებთან. სკოლებმა ზუსტად უნდა განსაზღვრონ რელიგიის სწავლების პოლიტიკა, ამ პროცესში მოსწავლეების, მასწავლებლებისა და მშობლების როლი და ფუნქცია.

კრეაციონიზმის შესახებ

განათლების სამინისტროსა და საპატრიარქოს შორის გაფორმებულმა ხელშეკრულებამ და იმ „სურვილების“ დაკმაყოფილებამ, რომლებიც მართლმადიდებელმა სასულიერო პირებმა შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ გამოხატეს, შესაძლოა, სახელმწიფო სკოლებში ევოლუციონიზმთან ერთად კრეაციონიზმის სწავლებამდეც მიგვიყვანოს.

კრეაციონიზმი არის თეორია, რომელიც იზიარებს ბიბლიურ შეხედულებას სამყაროს ღმერთის მიერ შექმნის თაობაზე. კრეაციონიზმის თანახმად, სამყარო შექმნა ღმერთმა ექვსი ოცდაოთხსაათიანი დღის განმავლობაში, 10 000 წლის წინათ. კრეაციონისტები ბიბლიის პირველი თავის, „დაბადების“ პირდაპირ ინტერპრეტაციას ახდენენ. რწმენის ასეთი სისტემა საკმაოდ პოპულარულია ხალხში, თუმცა მკვლევართა აზრით, ის ვერ აკმაყოფილებს მეცნიერულ სტანდარტებს. ამდენად მსოფლიოში მხოლოდ ის მიიჩნევა იდეოლოგიად, რომელსაც ან აღიარებ, ან არა, რადგანაც ამ იდეოლოგიის არც მეცნიერული დამამტკიცებელი საბუთები მოიპოვება და არც უარმყოფელი.

ევოლუციონიზმს ემყარება ჩარლზ დარვინის თეორია ბუნებრივი გადარჩევის შესახებ. სამყაროს საფუძვლად უდევს ცოცხალი უჯრედი, რომელიც წლების განმავლობაში ევოლუციას განიცდიდა. ევოლუცია ნიშნავს გენეტიკურიცვლილებების არაპროგნოზირებად და ბუნებრივ პროცესს დროთა განმავლობაში, რომელზედაც ძირათად დროთა განმავლობაში ბუნებრივიგადარჩევა (სელექცია) და სასიცოცხლო პირობების შეცვლა ახდენს გავლენას. XIX საუკუნის ბოლომდე სკოლებში ძირითადად კრეაციის ისტორია ისწავლებოდა. ევოლუციის თეორიის განვითარებასთან ერთად სახელმწიფო სკოლებში დაიწყო ევილუციის მეცნიერების სწავლება, რომელიც კრეაციონიზმთან პირდაპირ წინააღმდეგობაში მოდიოდა, რასაც მოჰყვა ხანგრძლივი ბრძოლა, ერთი მხრივ, კრეაციისა და მეორე მხრივ, ევოლუციის სწავლების დაკანონების მომხრეთა შორის.

კრეაციონიზმის ქომაგები ამტკიცებენ, რომ „კრეაციის მეცნიერება“ უნდა ისწავლებოდეს სახელმწიფო სკოლის სამეცნიერო კურსის ფარგლებში ევოლუციის თეორიის პარალელურად. ევოლუციის თეორიის ოპონენტები შესაძლებლად თვლიან, ისწავლებოდეს ევოლუციონიზმის ალტერნატიული თეორიები, მაგალითად, „გონიერი შემოქმედის“ იდეაზე დამყარებული სწავლებები. ეს მიდგომა ცდილობს, შეინარჩუნოს რელიგიური ნეიტრალობა და ამბობს, რომ სიცოცხლე უეჭველად გონიერი შემოქმედის მიერ შეიქმნა, თუმცა ამ შემოქმედის ვინაობის საკითხს უპასუხოდ ტოვებს.

ევოლუციის თეორიის მიმდევრები ამტკიცებენ, რომ კრეაციონიზმი არ არის მეცნირება და ამდენად, არ უნდა ჩართონ სკოლის სასწავლო სამეცნიერო კურსში. მართალია, ისინი დასაშვებად მიიჩნევენ ევოლუციის ტრადიციული თეორიის სამეცნიერო კრიტიკის სწავლებას, მაგრამ ეწინააღმდეგებიან რელიგიურ საფუძველზე შექმნილი თეორიების სწავლებას.

ამასთან დაკავშირებით განსაკუთრებით საინტერესოა აშშ-ს გამოცდილება და უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილებები საქმეში „ეპერსონი არკანზასის წინააღმდეგ“ (1968) და „ედვარდსი აგილარის წინააღმდეგ' (1987). პირველ საქმეში სასამართლომ გადაწყვიტა, რომ შტატის კანონი, რომელიც კრძალავდა ევოლუციის თეორიის სწავლებას არაკონსტიტუციური იყო. მეორე საქმეში კი ლუიზიანას ერთ-ერთი აქტი, რომელიც ევოლუციის თეორიის სწავლების შემთხვევაში კრეაციონიზმის პარალელურ სწავლებას მოითხოვდა, პირველ შესწორებასთან შეუსაბამოდ მიიჩნიეს, რადგანაც იგი რომელიმე რელიგიისთვის სახელმწიფო რელიგიის სტატუსის მინიჭებას კრძალავს. სასამართლომ გამოთქვა მოსაზრება, რომ კრეაციის სწავლება რომელიმე რელიგიისათვის უპირატესობის მინიჭებას ნიშნავს და ამდენად, მისი სწავლება დაუშვებელია. ამ თვალსაზრისით ევოლუციის სწავლება საკანონმდებლო პრობლემებს არ ქმნის - იგი არც ერთ რელიგიას არ ანიჭებს უპირატესობას.

1998 წელს აშშ-ში საბოლოოდ გადაწყდა ევოლუციის თეორიისა და მისი სკოლებში სწავლების საკითხი. სასკოლო პროგრამებში ამ საგნის შეტანა, მისი სამეცნიერო მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ამერიკის მეცნიერებათა ეროვნულმა აკადემიამ სავალდებულოდ მიიჩნია. აკადემიამ ასევე აღნიშნა, რომ ევოლუციის სწავლება ბიბლიური ვერსიის გაბათილებას არ ისახავდა მიზნად, ხოლო თითოეულ მოსწავლეს საკუთარი აზრის ჩამოყალიბებისა და მშობლებისაგან გადაცემული რწმენის შენარჩუნების შესაძლებლობა უნდაჰქონოდა. ამ გადაწყვეტილებაში უმთავრესი და ყველაზე მნიშვნელოვანი იყო ის, რომ მოსწავლეებს მოეთხოვებოდათ კრიტიკული აზროვნება, რაც შეიძლება მეტი ინფორმაციის მიღება და მის საფუძველზე საკუთარი აზრის ჩამოყალიბება. პროფესორი ჯონ სტეივერი ამბობს:

,,მეცნიერება ასწავლის თანამშრომლობას, ინდუქციურ და დედუქციურ ლოგიკურ აზროვნებას, ცდების დაკვირვებულ ჩატარებას, დროის განზომილებაში მსჯელობას მიზეზ-შედეგობრივობის დასადგენად... ბავშვებს სჭირდებათ სკოლაში ასეთი სააზროვნო უნარების გამომუშავება“.

სტეივერს მიაჩნდა, რომ კრეაციონიზმის სწავლების შემთხვევაში, ეს უნარები დაიკარგებოდა.

1999 წელს აშშ-ში საზოგადოებრივი აზრის კვლევის შედეგებმა აჩვენა, რომ საზოგადოებაში არსებობს კონსენსუსი ერთ საკითხზე: სკოლებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ არსებობს ხალხი, რომელსაც კრეაციონისტული რწმენა აქვს და ასწავლის მას, მაგრამ არა როგორც მეცნიერებას. ასევე თანხმობაა ევოლუციის სწავლების მნიშვნელობის თაობაზეც. თუმცა ის, თუ როგორ უნდა მოხდეს ევოლუციისა და კრეაციონისტული რწმენის შეთავსება, უკვე სახელმწიფო პოლიტიკის საკითხია და არა კერძო, რომელსაც თითოეული სკოლა ან შტატი თავისებურად გადაწყვეტს.

სკოლის ვალდებულებები

სკოლაში რელიგიის სწავლება კომპლექსურ მიდგომას მოითხოვს, რათა დაცული იყოს სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნისა და რწმენის თავისუფლების პრინციპები. პლურალისტული, ლიბერალური სახელმწიფო, რომელსაც ჩვენ ვაშენებთ, ღია უნდა იყოს ყველა რელიგიური ჯგუფის, მათ შორის, რელიგიური უმცირესობებისთვისაც. ამისათვის აუცილებელია მკაფიო პოლიტიკის შემუშავება სკოლაში რელიგიის სწავლებასთან დაკავშირებით. ძალზე მნიშვნელოვანია ამ პროცესში მშობლების მონაწილეობა, რადგან მშობლებს აქვთ უფლება, შვილები საკუთარი მრწამსის მიხედვით აღზარდონ. რწმენის თავისუფლებისა და რელიგიის გამოხატვის კონტექსტში შეიძლება ითქვას, რომ მოსწავლეს აქვს უფლება:

● ბიბლიის ან სხვა რელიგიური ტექსტების სკოლაში ტარებისა;

● სკოლის კუთვნილ ტერიტორიაზე მარტო ან გარკვეულ ჯგუფთან ერთად ლოცვისა;

● რელიგიური წრეებისა და კლუბების ჩამოყალიბებისა;

● რელიგიური ტექსტებით და სიმბოლიკით გაფორმებული ტანსაცმლის და რელიგიური სამკაულების, აქსესუარების ტარებისა.

სკოლაში ლოცვის საკითხი ერთ-ერთი ყველაზე პრობლემატური და სადავო თემაა. მოსწავლეებს აქვთ უფლება, ნებისმიერ დროს ილოცონ სკოლაში, ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად, ან თანატოლებთან ერთად იმსჯელონ საკუთარი რელიგიური შეხედულებების თაობაზე, მაგრამ ეს ხელს არ უნდა უშლიდეს სასწავლო პროცესს. მოსწავლეებს არ აქვთ უფლება, აიძულონ სხვები, დაესწრონ მათ ლოცვას ან მონაწილეობა მიიღონ მასში.

თუმცა იგივე უფლებები არ ვრცელდება სკოლის ადმინისტრაციასა და მასწავლებლებზე, რადგან ისინი სკოლაში სახელმწიფოს წარმოადგენენ და მათ რელიგიური ან ანტირელიგიური პროპაგანდის უფლება ეკრძალებათ. დაუშვებელია რომელიმე სახელმწიფოინსტიტუტის (მათ შორის სკოლის) მხრიდან რელიგიური ზეწოლა.

მართალია, სკოლებში რელიგიური რიტუალების ჩატარება დაუშვებელია, მაგრამ მოსწავლეებს აქვთ რელიგიის გამოხატვის უფლება. მათ შეუძლიათ, სკოლაში რელიგიური აქსესუარები ატარონ და ჩამოაყალიბონ რელიგიური წრეები, თუმცა ამგვარი წრეები არ უნდა ფინანსდებოდეს სკოლის ბიუჯეტიდან, რათა არ დაიშვას სახელმწიფოს მხარდაჭერა რომელიმე კონკრეტული რელიგიის მიმართ.

საინტერესოა ასევე სკოლაში საჯარო ლოცვის ტრადიცია, რომელიც სხვადასხვა ქვეყანაში არსებობს. ასე მაგალითად, აშშ-ში ,,ლოცვა დროშასთან“ - საჯარო ლოცვის ყოველწლიური ტრადიციული შეხვედრა, რომელიც კონსერვატორი ქრისტიანი სტუდენტების მიერაა ორგანიზებული, როგორც წესი, შუა სექტემბერში იმართება. ბევრს მიაჩნია, რომ ეს შეხვედრა ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის პრინციპს ეწინააღმდეგება, მაგრამ ეს ასე არ არის. არაკონსტიტუციურია მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ წარმოებული საჯარო ლოცვები, ანუ სკოლის ხელმძღვანელობას და მასწავლებლებს არ აქვთ უფლება, დაგეგმონ და ჩაატარონ მსგავსი ღონისძიებები. მოსწავლეებს კი ამის კონსტიტუციური უფლება აქვთ, თუ რა თქმა უნდა, ეს ღონისძიებები ხელს არ უშლის სასწავლო პროცესს.

მოსწავლეებს აქვთ უფლება, მონაწილეობა მიიღონ რელიგიურ ღონისძიებებში გაკვეთილებამდე ან მათ შემდეგ - მასწავლებლებმა არც უნდა უბიძგონ და არც ხელი შეუშალონ მოსწავლეების მსგავს შეხვედრებში მონაწილეობას. მოსწავლეებს აქვთ უფლება, ესაუბრონ და ეკამათონ თავიანთ თანატოლებს რე ლიგიური საკითხების თაობაზე, პოლიტიკური საკითხების განხილვის მსგავსად, თუმცა მასწავლებლებმა უნდა შეაჩერონ მოსწავლეები, როდესაც მსჯელობა პროზელიტიზმსა და რელიგიურ ზეწოლაში გადაიზრდება. რელიგიური მიზეზების გამო მოსწავლეები შეძლებისდაგვარად თავისუფლდებიან გაკვეთილებიდან, ოღონდ ამის თაობაზე მშობელმა სკოლას წინასწარ უნდა შეატყობინოს.

მასწავლებლების უფლებები და მოვალეობები

სკოლაში რელიგიის სწავლებისა და რელიგიური აქტივობების სტანდარტი, რომელიც სკოლებში მოსწავლეებს რელიგიური იდენტურობის თავისუფლად გამოხატვის საშუალებას აძლევს, იდენტურ უფლებებს მასწავლებლებს არ ანიჭებს. მოსწავლეების რელიგიის თავისუფლების დარღვევა არაკონსტიტუციურია და ხშირ შემთხვევაში მასწავლებლის, ან დირექტორის მიერ კანონის არცოდნითაა გამოწვეული. ასეთი პრობლემა არ წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც სკოლა ინფორმირებულია მოსწავლეთა უფლებების თაობაზე. აღმსარებლობის თავისუფლების პრინციპის თანახმად, სახელმწიფო სკოლების მასწავლებლებმა, დირექტორებმა და საბჭოებმა უნდა შეინარჩუნონ სრული რელიგიური ნეიტრალიტეტი, რაც გულისხმობს, რომ სკოლებს:

● არა აქვთ რომელიმე კონკრეტული რელიგიის პროპაგანდის უფლება;

● არა აქვთ უფლება, ცხოვრების არარელიგიურ წესთან მიმართებაში რელიგიურს რაიმე უპირატესობა მიანიჭონ ან პოპულარიზაცია გაუწიონ;

● არ აქვთ არარელიგიური ცხოვრების წესის პროპაგანდის უფლება;

● მათ განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ უნდა მიანიჭონ, მაგრამ არც უნდა შეუშალონ ხელი მოსწავლეების რელიგიური თუ არარელიგიური ცხოვრების წესს.

მოსწავლეთა ჩაცმულობა

სკოლებში მოსწავლეების ჩაცმულობა და რელიგიური დატვირთვის მქონე სამკაულები ხშირად ხდება მოსწავლეთა, მშობელთა და სკოლის მმართველობის შორის უთანხმოებების მიზეზი.

1999 წლის ივლისში ტეხასის შტატის ერთ-ერთი საჯარო სკოლის დირექციამ შემოიღო ,,ჩაცმის კოდექსი“, რომლის თანახმადაც, მოსწავლეებს სკოლის ტერიტორიაზე პენტაგრამების ტარება ეკრძალებოდათ. ამ გადაწყვეტილებამ მშობლების დიდი უკმაყოფილება გამოიწვია, ხოლო ადგილობრივმა რელიგიურმა ჯგუფმა განაცხადა, რომ ამგვარი მოთხოვნა რელიგიის თავისუფლების მოსწავლეთა კონსტიტუციურ უფლებას არღვევდა. აშშ-ს სკოლებში რელიგიური დატვირთვის სამკაულების ტარების აკრძალვის ერთ-ერთ მიზეზად სკოლების ადმინისტრაციები იმ არგუმენტს ასახელებენ, რომ ხშირ შემთხვევაში, დიდი ზომის რელიგიური სამკაულები ახალგაზრდული კრიმინალური დაჯგუფებების მიერ თავიანთი წევრების გამოსარჩევად გამოიყენება. მიუხედავად ამისა, როგორც პრაქტიკა აჩვენებს, სკოლებში ხშირად ნებადართულია ჯვარცმების და ჯვრების ტარება, ხოლო რელიგიური უმცირესობების სამკაულები განიხილება, როგორც რაიმე დაჯგუფების წევრობის გამომხატველი.

რელიგიურ სამკაულებთან და რელიგიურ ჩაცმულობასთან დაკავშირებით 2004 წელს საფრანგეთშიც მწვავე დებატები მიმდინარეობდა. საფრანგეთის პარლამენტის უმრავლესობამ ხმა მისცა აკრძალვას, რომლის მიხედვითაც, მუსულმანებს სასწავლო დაწესებულებებში თავსაბურავების და რელიგიური სიმბოლიკის, აქსესუარების ტარება აეკრძალათ, რასაც საფრანგეთში მცხოვრები მუსულმანების უკმაყოფილება მოჰყვა. ადამიანის უფლებათა დაცვის ჰელსინკის საერთაშორისო ფედერაციამ საფრანგეთის მთავრობას გაფრთხილება მისცა რელიგიის თავისუფლების შეზღუდვის საფრთხესთან დაკავშირებით, რის საპასუხოდაც ფრანგ პარლამენტარებს შემდეგი არგუმენტი ჰქონდათ, რომ ახალგაზრდა მუსლიმი ქალები თავსაბურავს არა საკუთარი სურვილით, არამედ იძულებით ატარებენ, რაც, იმთავითვე, მათი უფლებების დარღვევაა. ასეთი შეხედულების არსებობის მიუხედავად, ასობით მუსლიმი ქალი გამოვიდა კანონის საწინააღმდეგო დემონსტრაციებზე. თავად მუსლიმი ქალები აცხადებდნენ, რომ თავსაბურავს საკუთარი სურვილით ატარებდნენ და სახელმწიფოს მხრიდან მათთვის რელიგიის გამოხატვის აკრძალვა დისკრიმინაცია იყო. ბევრი მათგანი აცხადებდა, რომ რელიგია მათი იდენტურობის განუყოფელი ნაწილია. თუმცა საფრანგეთის არამუსლიმი მოქალაქეების ნაწილი თავსაბურავს ქალის ჩაგვრის სიმბოლოდ აღიქვამს. ზოგისათვის კი თავსაბურავი ისლამურ ექსტრემიზმთან ასოცირდება.

თავსაბურავის ტარებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს თურქეთშიც ვხვდებით, რაც უკვე 20 წელია ამ ქვეყანაში ცხარე დებატების საგანია.

თურქეთი ხშირად მოჰყავთ ისლამური დემოკრატიის მაგალითად, ისლამურ სახელმწიფოებს შორის ის ყველაზე სეკულარული, თანამედროვე და დასავლურია. მიუხედავად ამისა, თურქი ქალების 65%25 თავსაბურავს ატარებს. თუმცა მათ კანონის საფუძველზე ეკრძალებათ თავსაბურავით სახელმწიფო დაწესებულებებში, სკოლებსა და უნივერსიტეტებში შესვლა. 1997 წლიდან, მას შემდეგ, რაც ეს აკრძალვა შემოიღეს, თურქი ქალების დიდი ნაწილი განათლების მისაღებად და ამ აკრძალვის თავიდან ასაცილებლად საზღვარგარეთ გაემგზავრა. მოსახლეობის გარკვეული ნაწილის უკმაყოფილების მიუხედავად, თურქეთის მთავრობა პოზიციის შეცვლას და სირთულეებისა და მრავალწლიანი შრომის შედეგად მოპოვებული სეკულარულობის დათმობას არ აპირებს. მით უმეტეს მანამ, ვიდრე ამ პრინციპებს თურქეთის შეიარაღებული ძალები იცავს.

სკოლისა და რელიგიური ორგანიზაციების თანამშრომლობა

ორივეს, სკოლასა და რელიგიურ ინსტიტუტებს საზოგადოებაში განსხვავებული მისიები აკისრიათ, თუმცა ისინი ერთსულოვანნი არიან სამოქალაქო და მორალური ღირებულებების თვალსაზრისით - ორივე მათგანი განსაკუთრებულროლს უნდა ასრულებდეს ბავშვების საკეთილდღეოდ.

მანამ, ვიდრე სკოლა ნებისმიერ ინსტიტუტთან თანამშრომლობას დაიწყებს, მაგალითად, რელიგიურ ჯგუფთან, მან აუცილებლად უნდა დააზუსტოს, რომ ახალი პარტნიორი ბავშვებისათვის რაიმე ზიანის მომტანი არ იქნება და ამ თანამშრომლობით რწმენის თავისუფლებას საფრთხე არ დაემუქრება. რელიგიური ინსტიტუტები მიზნად კონკრეტული რელიგიისა და რელიგიური ცნობიერების ჩამოყალიბებას ისახავენ. სკოლა კი ვალდებულია, შეინარჩუნოს ნეიტრალობა რელიგიების მიმართ და განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებს რელიგიურ ინსტიტუტებთან ურთიერთობებში, რადგან ამ ინსტიტუტებს განსხვავებული მიზნები და სწავლებისადმი განსხვავებული მიდგომები აქვთ. სახელმწიფო სკოლასა და რომელიმე რელიგიურ ჯგუფს შორის თანამშრომლობისას სავალდებულოა, ორივე მხარემ ძირითადი პრინციპები გაიაზროს:

1. სკოლა უნდა იყოს ნეიტრალური რელიგიის მიმართ ყველა აქტივობისას - სკოლამ უნდა მიმართოს ყველა ზომას, რათა ეკლესიისა და სკოლის ერთობლივი აქტივობები იყოს მთლიანად სეკულარული.

2. მოსწავლეებს აქვთ უფლება, ჩაერთონ ან უარი თქვან რელიგიურ აქტივობებზე - პროგრამაში მონაწილეობა ნებაყოფლობითია;

3. სკოლებსა და რელიგიურ ინსტიტუტებს შორის თანამშრომლობა დაშვებულია მხოლოდ მაშინ, თუ:

● პროგრამაში რელიგიური ჯგუფების მონაწილეობა არ არის შეზღუდული - სკოლა ღიაა ყველა რელიგიური ჯგუფისათვის;

● მოსწავლის შეფასებაზე გავლენა არ უნდა იქონიოს რელიგიურ აქტივობებში მისმა მონაწილეობამ ან მონაწილეობაზე უარის თქმამ;

● ამგვარ აქტივობაში მოსწავლის მონაწილეობას არ უნდა განსაზღვრავდეს მისი რაიმე ჯგუფის წევრობის ან არაწევრობის საკითხი.

სკოლებში რელიგიის სწავლების ძირითადი პრინციპებია:

1. სკოლის მიდგომა რელიგიის მიმართ უნდა იყოს მხოლოდ აკადემიური და არა აღმზრდელობითი;

2. სკოლა არ უნდა უწევდეს პროპაგანდას რომელიმე რელიგიას - რელიგიის სწავლება უნდა იყოს ინფორმაციული - მისი მიზანია მოსწავლეთა განათლება;

3. სკოლამ უნდა გააცნოს მოსწავლეებს რელიგიები და რელიგიური ტრადიციები, მაგრამ არ აიძულოს ან ხელი არ შეუწყოს იმას, რომ მათ რომელიმე ტრადიცია მიიღონ. სკოლა უნდა აჩვენებდეს მოსწავლეებს რელიგიურ რწმენათა მრავალფეროვნებას და არ უბიძგებდეს მათ რომელიმე კონკრეტული მიმართულებისაკენ;

4. სკოლამ უნდა დააფინანსოს რელიგიის სწავლება და არა მისი პრაქტიკა;

5. მასწავლებლებმა ობიექტურად უნდა წარმართონ სასკოლო დისკუსიები რელიგიის საკითხებზე. მოსწავლეებს უნდა ეძლეოდეთ საშუალება, გამოთქვან თავიანთი შეხედულება რელიგიის შესახებ;

6. მოსწავლეებს აქვთ უფლება, ილოცონ ერთად ან განცალკევებით, წაიკითხონ რელიგიური ლიტერატურა, განიხილონ თავიანთი რწმენის საკითხები და შემოიერთონ დაინტერესებული პირები თავიანთ რელიგიურ წრეებში. მათი ქცევა არ უნდა იყოს იძულებითი ან სხვებისათვის ხელის შემშლელი.

7. მოსწავლეებს ასევე აქვთ უფლება, წერით დავალებებში გამოხატონ თავიანთი დამოკიდებულება რელიგიის მიმართ.

რელიგიის სწავლების დროს მასწავლებლებს შეუძლიათ მოიწვიონ სტუმარი, რომელიც უფრო საინტერესო და სრულყოფილ მოხსენებას გააკეთებს რელიგიურ ტრადიციებზე ან კონკრეტულად რომელიმე რელიგიის შესახებ. სტუმარს უნდა ჰქონდეს აკადემიური განათლება, რათა დისკუსია ობიექტური და შემეცნებითი იყოს.

სახელმწიფო სკოლას და კონკრეტულად მასწავლებლებს მოეთხოვებათ, იყვნენ ნეიტრალურნი რელიგიის და მისი სწავლების მიმართ. მაგრამ, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ისინი ნეიტრალურნი უნდა იყვნენ ასევე სამოქალაქო ღირებულებებისა და ზნეობრივი პრინციპების მიმართ. მასწავლებლებმა ბავშვებს უნდა ასწავლონ და გაუზიარონ პირადი და საზოგადოებაში ფართოდ დამკვიდრებული სამოქალაქო ღირებულებები, ისეთი როგორიცაა: პატივისცემა, ზრუნვა, სამართლიანობა, პატიოსნება, შემწყნარებლობა და ა.შ.

მასწავლებლები ისეთივე სერიოზულობით უნდა მოეკიდონ სკოლაში რელიგიის სწავლებას, როგორც სხვა საგნებისას. მათ სრულყოფილად უნდა უზრუნველყონ მოსწავლეები სასწავლო და დოკუმენტური მასალით. თუ მასწავლებელს მოსწავლეები პირადი რწმენის შესახებ ეკითხებიან, მას აქვს როგორც პასუხისარგაცემის, ასევე პასუხის გაცემის უფლება. ამ უკანასკნელ შემთხვევაში მასწავლებლის პასუხი უნდა იყოს რაც შეიძლება მოკლე და ნათელი, რათა ის პროზელიტიზმის საშუალება არ გახდეს. მაგრამ პასუხის გაცემამდე მასწავლებელმა უნდა გაითვალისწინოს ბავშვების ასაკიც. საშუალო და მაღალი კლასის მოსწავლეებს შეუძლიათ, განასხვავონ მასწავლებლის პირადი რწმენა სკოლის პოზიციისაგან. დამწყები კლასების შემთხვევაში კი შესაძლოა, სირთულეებმა იჩინოს თავი.

თავისუფალ დროს მასწავლებელს სხვა მოქალაქეების მსგავსად შეუძლია, იყოს რელიგიური ან არარელიგიური. თუ მას მთელი კვირასკოლაში ყოფნა უწევს, მაგრამ არ ატარებს გაკვეთილებს, მას სრული უფლება აქვს, გამოხატოს თავისი დამოკიდებულება რელიგიის მიმართ. ყველა მასწავლებელს, რომელიც საჯარო სკოლაში მუშაობს, მოეთხოვება იმოქმედოს სკოლის კონსტიტუციის საფუძველზე. ეს არ ნიშნავს, რომ მასწავლებელმა უნდა დათრგუნოს თავისი რელიგიური რწმენა, უბრალოდ სწავლების პერიოდი მან არ უნდა გამოიყენოს რელიგიური ან ანტირელიგიური პროზელიტიზმისათვის.

მასწავლებლებმა უნდა განასხვავონ რელიგიური დღესასწაულების სწავლება (რაც დაშვებულია) მათი აღნიშვნისაგან (რაც სკოლაში დაუშვებელია). რელიგიური დღესასწაულების სწავლება ორიენტირებული უნდა იყოს მისი წარმოშობის ისტორიის და აღნიშვნის თავისებურებებზე, სხვადასხვა ლეგენდებსა და დღესასწაულთა საზოგადოდ აღიარებულ განმარტებებზე. მასწავლებელმა არ უნდა აღიქვას რელიგიური დღესასწაული თავისი რელიგიის და რელიგიური რწმენის მოსწავლეთათვის განდობის საშუალებად. ხელოვნებაში, დრამატურგიაში, მუსიკასა და ლიტერატურაში რელიგიური თემების განხილვა დაშვებულია, თუ ის გათვალისწინებულია სასწავლო პროგრამით. მშობლები, პირველ რიგში, პასუხს აგებენ თავიანთი შვილების აღზრდასა და განათლებაზე. ამიტომ, მათ სრული უფლება აქვთ, იყვნენ ინფორმირებულნი სკოლის პოლიტიკისა და სასწავლო კურსის შესახებ და სკოლის პოლიტიკაზე რელიგიის მიმართ. მშობლებს აქვთ უფლება, ითანამშრომლონ მასწავლებლებთან სასწავლო კურსის ფორმირებისას, რადგან საკამათო საკითხებს მხოლოდ კანონი ვერ მოაგვარებს. მშობელთა აზრი მოქალაქეთა უფლებებზე და რელიგიის თავისუფლებაზე სკოლისათვის მნიშვნელოვანია. სკოლის ადმინისტრაციამ გადაწყვეტილებების მიღებისას მათი აზრი უნდა გაითვალისწინოს, ვიზედაც ეს ცვლილებები, პირველ რიგში, მოახდენს გავლენას.

მოამზადეს თათია მებაღიშვილმა, მარი დარჩიაშვილმა,
ელენე გავაშელიშვილმა, ნუცა ფრუიძემ და ნატო მაჩაბელმა

დასასრული. დასაწყისი იხ. ,,თავისუფლება“ № 5(41)

მანფრედ სპიკერი

3. სოციალური-სამართლებრივი სახელმწიფო

ქრისტიანობის გავლენა თანამედროვე სოციალური სახელმწიფოს განვითარებაზე თვალშისაცემია. მოყვასის სიყვარულის სახარებისეულმა მცნებამ საზოგადოების დამიანური კლიმატის ,,დამათბობელი“ ენერგია გამოათავისუფლა, რაც ანტიკური საზოგადოებისთვის უცხო იყო. მოხუცების, ქვრივებისა და უქონელთათვის ზრუნვა ქრისტიანული თემის მოვალეობად ითვლებოდა და მას საკუთარ თავზე მონასტრები, ორდენები და სამკურნალო დაწესებულებები იღებდნენ. რეფორმაციის ქვეყნებში ეს ამოცანა განსაკუთრებით მნიშვნელოვნად მიიჩნია პიეტიზმმა, რომელიც ამ ფუნქციას თემებისა და ფონდების მეშვეობით ახორციელებდა. მე-19 საუკუნეში სოციალური სახელმწიფოს აღმოცენებას მრავალი სულიერი მიმდინარეობა და ფაქტორი განსაზღვრავდა: ზემდგომი ხელისუფლების სოციალური პასუხისმგებლობის შესახებ კონსერვატიული შეხედულებანი, საზოგადოების მართვის შესახებ პოლიტიკური პასუხისმგებლობის სოციალისტური კონცეფციები, ამხანაგობათა ლიბერალური მოძრაობანი, პიეტიზმი და კათოლიკური სოციალური მოძღვრება. უნდა აღინიშნოს, რომ ქრისტიანული შთაგონება მხოლოდ ბოლო ორი მიმდინარეობისთვის არ იყო დამახასიათებელი. სახელმწიფო რომ არა მარტო სამართლებრივი, არამედ სოციალური სახელმწიფოც უნდა იყოს; სამართლისა და უსაფრთხოების გარდა იგი ადამიანის ღირსების შესაფერისი საცხოვრებელი და სამუშაო პირობებისთვისაც რომ უნდა ზრუნავდეს; მისი ვალი მოქალაქეთა შემოსავლების დაკარგვისგან დაცვა რომ არის, რაც ავადმყოფობით, ინვალიდობით, მოხუცებულობითა თუ უმუშევრობით შეიძლება იყოს გამოწვეული; ის რომ სოციალური უსაფრთხოების, სოციალური სამართლიანობისა და საზოგადოებრივი ინტეგრაციის გარანტი უნდა იყოს - ეს ყოველივე ჭეშმარიტად ქრისტიანული მემკვიდრეობაა. 1891 წელს ლევ მე-13-ის პირველმა სოციალურმა ensikikam Renum Novarum ხაზი გაუსვა სახელმწიფოს, როგორც ,,ღამის გუშაგის“ იმ დროს ფართოდ გავრცელებული კონცეფციის საპირისპირო, ზემოთაღნიშნულ სახელმწიფოებრივ ამოცანას. მაინცის ეპისკოპოსის კეტლერის ნაშრომები ამ ენციკლიკის დიადი წინამორბედი იყო. პარლამენტის ბადენელი დეპუტატის ფრანც იოზეფ ბუსის ,,საფაბრიკო სიტყვაში“ სოციალურ-სახელმწიფოებრივი ამოცანები უკვე 1837 წელს ერთ-ერთი გერმანული სახელმწიფოს პარლამენტში გამოსვლის დროს განისაზღვრა.

სოციალური სახელმწიფოს განვითარებაში ქრისტიანობის მიერ შეტანილი წვლილი მარტო თეორიას კი არა, პრაქტიკასაც, კერძოდ, კანონმდებლობას და პოლიტიკას ეტყობა. რა თქმა უნდა, ბისმარკის სოციალური კანონმდებლობა მარტო პიეტისტური მოტივებიდან არ აღმოცენებულა. მის პოლიტიკურ მიზანს მუშათა სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების საშუალებით სოციალურ-დემოკრატიული ოპოზიციის დასუსტება წარმოადგენდა. მაგრამ მე-19 საუკუნის 80-იანი წლებიდან დაწყებული დღევანდელ დღემდე სოციალური სახელმწიფოს განვითარებაში გადამწყვეტი სიტყვა ცენტრისტულმა პარტიებმა - ქრისტიანულ-დემოკრატიულმა კავშირმა და ქრისტიანულ-სოციალურმა კავშირმა თქვეს. 1891 წელს მუშათა დაცვის შესახებ კანონში საწარმოს მუშაობაში მუშათა მონაწილეობის პირველი, ჯერ კიდევ ფაკულტატური რეგულირების უფლების შეტანაში აქტიურად მონაწილეობდა ფრანც ჰიტცე, რომელმაც ორი წლის შემდეგ მიუნსტერის უნივერსიტეტში ქრისტიანული სოციალური მეცნიერების პირველი კათედრა ჩაიბარა. საქარხნო საბჭოების შესახებ 1 კანონის შემუშავებაში, რომელმაც მმართველთა მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების საწარმოს მუშებთან შეთანხმების სავალდებულო რეგულირება შემოიტანა, ფრანც ჰიტცე და ჰენრიხ ბრაუნსი მონაწილეობდნენ. გერმანული სოციალური სახელმწიფოს განვითარებაში ჰენრიხ ბრაუნსს უდიდესი წვლილი მიუძღვის. მას, კათოლიკე მღვდელს, 1920-დან 1928 წლამდე თორმეტი კაბინეტის შემადგენლობაში იმპერიის შრომის მინისტრის თანამდებობა ეკავა. მან შემოიღო საფაბრიკო სამართალი, სატარიფო სამართალი, დავების გადაწყვეტის პროცედურები, გაამარტივა და სრულყო სოციალური დაზღვევა და უმუშევართა სუბსიდია უმუშევრობისაგან დაზღვევით შეცვალა. მისი რეფორმებით გამოწვეული იმპულსები სოციალური სახელმწიფოსათვის დღემდე მნიშვნელოვანია. მისი დამსახურებანი პიუს მე-12-მ 1931 წელს თავის ენციკლიკაში Quadra-gesimon Anno აღნიშნა.

4. საერთაშორისო სოლიდარობა

დიდია ქრისტიანობის წვლილი საერთაშორისო სოლიდარობის განვითარებაშიც. თუ მხედველობაში არ მივიღებთ შუასაუკუნეების ევროპულ ქრისტიანულ იმპერიებს, რომელთაც ეროვნული საზღვრები ჯერ კიდევ არ იცოდნენ, მაშინ ცხადი გახდება, რომ ეროვნული შეზღუდულობის მძლეველი საერთაშორისო სოლიდარობა მე-19 და მე-20 საუკუნეების დიდი მწარე და სისხლიანი გამოცდილების გვიანდელი ნაყოფია. ეს მწარე და სისხლიანი გამოცდილება ევროპამ და მსოფლიომ მაშინ შეიძინა, როცა პოლიტიკურ ხელისუფლებას ქრისტიანობასთან დაპირისპირებული ნაციონალისტური, ნაციონალ-სოციალისტური და კომუნისტური იდეოლოგიები განსაზღვრავდნენ. საერთაშორისო სოლიდარობის ინიციატივებს ქრისტიანული კულტურული წრისა და მასთან ერთად ევროპის სულის კვალი ატყვია. ეს თანაბრად ეხება როგორც კონრად ადენაუერის, რობერტ შუმანისა და ალჩიდო დე გასპერის მიერ ინსპირირებულ ევროპის გაერთიანების პროცესს, ასევე ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის კონფლიქტის აღმოფხვრის კონცეფციებსა და ინსტიტუტებს, 1919 წელს დაარსებულ მშრომელთა საერთაშორისო ორგანიზაციას (ი.მ.ო.) და გაეროს 1948 წლის ადამიანის უფლებათა დეკლარაციას.

მესამე ათასწლეულის დასაწყისის საერთაშორისო პოლიტიკის უმნიშვნელოვანეს პრობლე მას ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის კონფლიქტის აღმოფხვრა ან თუნდაც შერბილება წარმოადგენს. ამ საკითხის თეორიულ და პრაქტიკულ რეალიზაციაში ქრისტიანობამ გადამწყვეტი სიტყვა უნდა თქვას. ქრისტიანული სოციალური ეთიკა ძველთაგანვე ხაზს უსვამდა იმას, რომ სოლიდარობის პრინციპი ვრცელდება როგორც საზოგადოების შინაგან წესრიგზე, ასევე საერთაშორისო წესრიგზე. ინდუსტრიული საზოგადოების დამახასიათებელი ნიშანი, როცა მატერიალურად უზრუნველყოფილნი პროგრესული გადასახადების, კარიტასული დახმარებისა და სოციალური დაცვის სოლიდარული სისტემის მეშვეობით ეხმარებიან ნაკლებად უზრუნველყოფილებს, რათა მათ ადამიანური ღირსების შესაბამისად იცხოვრონ, საერთაშორისო დონეზე უნდა აღიარონ. ამიტომაც ქრისტიანული სოციალური მოძღვრება მუდმივად შეაგონებს ინდუსტრიულ ქვეყნებს, რათა მათ მესამე სამყაროს განვითარებისთვის გამოყოფილი დახმარება მნიშვნელოვნად გაზარდონ. იგი ხაზს უსვამს მიწიერი სიკეთეების უნივერსალურ დანიშნულებას, ერების ურთიერთდამოკიდებულებას, მშვიდობის, სამართლიანობისა და მთელი კაცობრიობის ერთიანობის მისაღწევად ყველა ხალხის, კულტურისა და რელიგიის თანამშრომლობის აუცილებლობას. ქრისტიანული სოციალური მოძღვრება მიმართავს განვითარებად ქვეყნებს, რათა მათ გააცნობიერონ, რომ საკუთარ პროგრესს ისინი თავად ქმნიან. განვითარებადი ქვეყნების მზადყოფნა და უნარი - განავითარონ საკუთარი ინიციატივები, მათთვის გაწეული საერთაშორისო დახმარების წარმატების წინაპირობაა. აგეთვე აუცილებელია დიქტატორული პოლიტიკური სისტემების რეფორმირება და მათი გარდაქმნა დემოკრატიულ სისტემებად. სამართლებრივი უსაფრთხოების, ადამიანის უფლებების დაცვისა და პოლიტიკური ნების გამოხატვაში თავისუფალი და თანასწორი მონაწილეობის გარეშე ეკონომიკური და სოციალური პროგრესი წარმოუდგენელია.

ქრისტიანული სოციალური მოძღვრება უარყოფს როგორც მარქსისტული ორიენტაციის ,,დამოკიდებულების თეორიას“, რომელიც განვითარებად ქვეყნებს მთლიანად ინდუსტრიულ სახელმწიფოებზე დამოკიდებულად თვლის და ყველა უბედურებაზე პასუხისმგებლად ამ უკანასკნელთ მიიჩნევს, ასევე ადრეულ ლიბერალურ პოზიციას, რომელსაც გადაჰქონდა რა სახელმწიფოს, როგორც ღამის გუშაგის მოდელი საერთაშორისო დონეზე, განვითარებადი ქვეყნების მხოლოდ საკუთარი თავის ანაბარად მიტოვება სურდა.

5. სოციალური-საბაზრო ეკონომიკა

თავისუფალ კონსტიტუციურ სახელმწიფოს მისი შესაბამისი ეკონომიკური წყობა ესაჭიროება. ასეთ წყობას, საყოველთაოდ გავრცელებული შეხედულებით, დღესდღეობით სოციალური საბაზრო ეკონომიკა წარმოადგენს. ქრისტიანული მემკვიდრეობა მასშიც არის? ეს კითხვა დიფერენცირებულ პასუხს მოითხოვს. სოციალური საბაზრო ეკონომიკა, როგორც ეკონომიკური პრინციპების კონცეფცია, მხოლოდ ნახევარ საუკუნეს ითვლის. მის წინამორბედ ეკონომიკურ წყობებს ან უსაზღვრო კონკურენტული თავისუფლება ან კონკურენციის ელიმინირება და სახელმწიფოს მხრიდან ცენტრალური მართვა ახასიათებდა. სოციალური საბაზრო ეკონომიკა ორივე მოდელს ემიჯნება. იგი კონკურენტული თავისუფლებისა და სოციალური უსაფრთხოების შეთავსებას ცდილობს. ჩარჩო კანონმდებლო ბის მეშვეობით, იგი ესწრაფვის როგორც ბაზრის უპირატესობების, ასევე სოციალური სამართლიანობის გარანტირებას.

ამ კონცეფციის მამები, ლუდვიგ ერჰარდი, ალფრედ მიულერ-არმაკი, ვილჰელმ რიოპკე და სხვა ღვთისმეტყველნი სოციალური ეთიკის სპეციალისტები კი არა, უბრალოდ ევანგელისტი ქრისტიანები არიან. ისინი, როგორც ეკონომისტები, ქრისტიანული მემკვიდრეობის რეპრეზენტაციას ახდენენ. მათგან განსხვავებით, ორივე კონფესიის ქრისტიანულ ეკლესიას 80-იანი წლების ბოლომდე სოციალური საბაზრო ეკონომიკის მიმართ არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება ჰქონდა და ეს სირთულეები ბოლომდე მოხსნილი არ არის. თუმცაღა, ყოველთვის არსებობდნენ სოციალური ფილოსოფოსები, რომელნიც მიუთითებდნენ, რომ სოციალური საბაზრო ეკონომიკა ადამიანის ქრისტიანული ხატიდან და სუბსიდიარიტეტისა და სოლიდარობის პრინციპებიდან გამომდინარეობს (კათოლიკური მხრიდან იოზეფ ჰოფნერი, ვილჰელმ ვებერი, ანტონ რაუშერი, ლოთარ როსი, ვოლფგანგ ოკენფელცი; ევანგელისტური მხრიდან მარტინ ჰონეკერი და ტრუტც რენდტორფი). მაგრამ თავად ეკლესიებში დიდი ხნის მანძილზე დომინირებდა შეხედულება, რომელიც ბაზარსა და კონკურენციას მხოლოდ ადამიანური ეგოიზმისა და არაკონკურენტუნარიანი ადამიანების მიმართ გულგრილობის სარბიელად განიხილავდა.

მხოლოდ 1991 წლიდან კათოლიკურ ეკლესიასა და გერმანიის ევანგელისტურ ეკლესიაში გამოჩნდა სოციალური საბაზრო ეკონომიკის, როგორც ისეთი ეკონომიკური წყობის კონცეფციის რეცეფციები, რომლებიც ქრისტიანული სოციალური მოძღვრების ლოგიკას შეესაბამება და რომელთა მხარდაჭერა მსოფლიოში ქრისტიანობის ამოცანების პერსპექტივიდან გამომდინარეა შესაძლებელი. კათოლიკურმა ეკლესიამ ეს კონცეფცია ისე მიიღო, რომ მისი სახელი არ უხსენებია. 1991 წლის 1 მაისის ენციკლიკაში Centesimus Annus იოანე პავლე მე-2-ის მიერ ბაზრის, მოგების, მეწარმისა და სახელმწიფოს შესახებ გამოთქმული მოსაზრებანი სოციალური საბაზრო ეკონომიკის კონცეფციის შესაბამისია. გერმანიის ევანგელისტურმა ეკლესიამ 1991 წლის სექტემბერში მრევლისადმი მიმართვაში ,,საერთო კეთილდღეობა და პირადი სარგებელი. მომავლის წინაშე პასუხისმგებელი ეკონომიკური ქმედებები“ ასევე მხარი დაუჭირა სოციალური საბაზრო ეკონომიკის კონცეფციას. მაგრამ რაოდენ სასიხარულო და ნიშანდობლივიც არ უნდა იყოს ეს დოკუმენტები, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ შემთხვევაში ეკლესიების მასწავლებელი გერმანიის თავისუფალი კონსტიტუციური წყობა იყო. მათ აღიარეს, რომ ადამიანის ღირსების შესაფერისი საცხოვრებელი პირობები მხოლოდ ინდივიდუალურ ქცევასა და სათნოებაზე კი არა, საზოგადოებრივ სტრუქტურებზეცაა დამოკიდებული. მათ კიდევ უფრო ღრმად გაიაზრეს, რომ ქრისტიანული სოციალური მოძღვრება სტრუქტურების ეთიკასაც უნდა მოიცავდეს. მეორე მხრივ, სოციალური საბაზრო ეკონომიკის კონცეფცია ისეთ წანამძღვრებს ემყარება, რომელთა სიღრმისეული გააზრება მათ ქრისტიანულ მემკვიდრეობას აშკარას ხდის. ეკონომიკური წყობის თითოეული მოდელი ადამიანის შრომაზე, საკუთრებასა და თავად ადამიანზე გარკვეულ წარმოდგენებს ემყარება. ამ თვალსაზრისით შრომა ადამიანის ისეთი მოღვაწეობაა, რომლის მეშვეობით, ერთი მხრივ, იგი გარდაქმნის ბუნებას, აწარმოებს საკუთარი საჭიროების დასაკმაყოფილებელ მატერიალურ სიმდიდრესა და მომსახურებას, ამ უკანასკნელთა მეშვეობით კი, მეორე მხრივ, იგი ახდენს თვითრეალიზებას და გონზე დამყარებულ თავის ბატონობას დედამიწაზე. შრომა სამყაროს პოზიტიურ ხედვას გულისხმობს. თავისუფლების დასაცავად და ცხოვრების პასუხისმგებლური წესის დასამკვიდრებლად გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრებას. იგი ადამიანის რეწვითი აქტივობის შედეგია, სოციალურ პასუხისმგებლობას გულისხმობს და მის მესაკუთრეს საზოგადოების საკეთილდღეოდ გამოყენებას ავალდებულებს. დაბოლოს, სოციალური საბაზრო ეკონომიკის იდეის ცენტრში დგას თავისუფალი, დაინტერესებული, ინიციატივიანი, საკუთრების შემქმნელი, პასუხისმგებლობის გრძნობის მქონე და შრომისათვის მზადმყოფი ადამიანი, რომელიც როგორც წესი, მზადაა და აქვს უნარი, თავად იზრუნოს საკუთარი ცხოვრებისათვის. ამ კონცეფციის ანთროპოლოგიურ წანამძღვრებს მიეკუთვნება იმის აღიარებაც, რომ ადამიანს ორგვარი ნება გააჩნია, მისი ცოდნა ყველგან და ყოველთვის არასრულია, მისი მოქმედება ყოველთვის ბრძნული არაა და ბაზარზე თავისი ინტერესების განხორციელებით მას საერთო კეთილდღეობაში თავისი წვლილის შეტანა ან მისთვის ზიანის მიყენება შეუძლია. ამიტომაც სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს მომწესრიგებლის, მაკონტროლებლისა და კორექტორის ფუნქციები, რომელთა მეშვეობითაც იგი ადამიანის კონსტრუქციულ ქმედებებს ხელს შეუწყობს, დესტრუქციულს კი - შეზღუდავს. ამ წანამძღვრებში ქრისტიანული მემკვიდრეობაა ასახული, რისი არდანახვაც შეუძლებელია.

6. დასკვნა

თავისუფალი კონსტიტუციური წყობის აქ განხილული საფუძვლები გვიჩვენებს, რომ თავისუფალი კონსტიტუციური სახელმწიფოს არსებითი ელემენტები ქრისტიანული კულტურიდანაა ნასესხები. სამართლებრივი დემოკრატია, ადამიანის უფლებები, ხელისუფლების დაყოფა, სამოქალაქო საზოგადოება, სოციალური სახელმწიფო, საერთაშორისო სოლიდარობა და სოციალური საბაზრო ეკონომიკა ქრისტიანობის მიერ გამოკვეთილი ადამიანის პიროვნული ხატის კვალს ატარებენ. ამიტომაც თავისუფალი კონსტიტუციური სახელმწიფო და ქრისტიანობა შეუძლებელია, ურთიერთდაპირისპირებულნი იყვნენ. ქრისტიანობა წარმოადგენს ზნეობის იმ წყაროს, რომელიც თავისუფალი კონსტიტუციური სახელმწიფოს ბაღნარს გულაგის არქიპელაგისა და საკონცენტრაციო ბანაკის უდაბნოდ გადაქცევისაგან დაიცავს. ქრისტეს ჯვარი, რა თქმა უნდა, იყო და არის ტვირთი, მაგრამ არა დამთრგუნველი, არამედ განმათავისუფლებელი.

თარგმნა ზაზა იმერლიშვილმა

დასაწყისი იხ. ,,თავისუფლება“ 5(41)

ფრიდონ საყვარელიძე

წამების დეფინიცია ჩვენ წინა პუბლიკაციაში შემოგთავაზეთ. მაგრამ, როგორც უკვე ითქვა, მე-3 მუხლში წამებასთან ერთად ნახსენებია, აგრეთვე, არაადამიანური, ღირსების დამამცირებელი მოპყრობა და სასჯელი. საინტერესოა, როგორ განმარტავს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლო არაადამიანურ და ღირსების დამამცირებელ მოპყრობას.

,,არაადამიანურია მოპყრობა, რომელიც იწვევს ძლიერ ფიზიკურ და მორალურ ტანჯვას და რომელსაც შეუძლია მწვავე ფსიქიური აშლილობების გამოწვევა. ღირსების დამამცირებელ მოპყრობაში იგულისხმება მოპყრობა, რომელიც იწვევს შიშის, დათრგუნულობისა და არასრულფასოვნების შეგრძნებას, აგრეთვე მოპყრობა, რომელსაც შეუძლია, შეურაცხყოს და დაამციროს ადამიანი, გატეხოს მისი ფიზიკური და მორალური წინააღმდეგობის უნარი¹.“

III. შემთხვევები, როდესაც მოპასუხესა და მოსარჩლეს განსხვავებული შეხედულებები აქვთ წამების, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობის ან სასჯელის ცნების მიმართ

A გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ

სტრასბურგი, 1998 წლის 28 სექტემბერი

მოსარჩლე 1984 წელს დაბადებული დიდი ბრიტანეთის მოქალაქეა. 1990 წლის მაისში ის და მისი ძმა ჯოხით სცემა ბავშვების დედის მეგობარმა კაცმა, რის გამოც პოლიციისაგან გაფრთხილება მიიღო. მოგვიანებით, დედის მეგობარმა კაცმა ბიჭების დედაზე დაქორწინდა და მათი მამინაცვალი გახდა.

1993 წლის თებერვალში, A-ს სკოლის მთავარმა მასწავლებელმა სოციალური სამსახურის ადგილობრივ დეპარტამენტს განუცხადა, რომ ბიჭის ძმის აღიარებით, მამინაცვალი A-ს ჯოხით სცემს. მამინაცვალი 1993 წლის 5 თებერვალს დააკავეს, მაგრამ თავდებით მეორე დღესვე გაათავისუფლეს.

1993 წლის 5 თებერვალს, მოსარჩლე კონსულტანტ-პედიატრმა დაათვალიერა, რომელმაც ბიჭის სხეულზე სხვადასხვა სახის დაზიანებები, კერძოდ კი დაჟეჟილობები აღმოაჩინა. პედიატრმა დაასკვნა, რომ ეს დაჟეჟილობები ჯოხით რამდენჯერმე ძლიერი ცემის შედეგია.

ბავშვზე ფიზიკური ძალადობის გამო მამინაცვალი პასუხისგებაში გადასცეს და 1994 წლის თებერვალში გაასამართლეს. დაცვის მხარე არ უარყოფდა მამინაცვალის მიერ გერის ჯოხით რამდენჯერმე ცემის ფაქტს, თუმცა აღნიშნავდა, რომ ეს მისი მხრიდან აუცილებელი და კეთილგონიერი საქციელი იყო, რადგან A ძნელად აღსაზრდელი ბავშვი იყო და მშობლებისა თუ სკოლის დისციპლინის მოთხოვნებს არ ემორჩილებოდა.

ნაფიც მსაჯულთა უმრავლესობის განაჩენით, მოსარჩლის მამინაცვალი უდანაშაულოდ აღიარეს.

სასამართლომ აღნიშნა: იმისათვის, რომ ცუდი მოპყრობა მე-3 მუხლის ფარგლებში მოთავსდეს, იგი სისასტიკის მინიმალურ ზღვარს უნდა უთანაბრდებოდეს. ამ მინიმუმის შეფასება ფარდობითია - ის საქმის ყველა ვითარებაზეა დამოკიდებული, როგორიცაა მაგალითად, მოპყრობის ბუნება და კონტექსტი, მისი ხანგრძლივობა, მისი ფიზიკური თუ მენტალური შედეგები, ზოგჯერ კი მსხვერპლის სქესი, ასაკი და ჯანმრთელობის მდგომარეობა.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონსულტანტპედიატრის დასკვნით, რომელმაც 9 წლის მოსარჩლე დაათვალიერა, გოგონა არაერთხელ იყო ჯოხით ძლიერად ნაცემი. სასამართლოს აზრით, ასეთი სახის მოპყრობა სისასტიკის იმ დონეს აღწევს, რომელიც მე-3 მუხლითაა აკრძალული. დასადგენია, მე-3 მუხლის მიხედვით, უნდა აგოს თუ არა სახელმწიფომ პასუხი მამინაცვლის მიერ მოსარჩლის ცემის გამო.

სასამართლოს მიაჩნია, რომ კონვენციის I მუხლის საფუძველზე, მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების ვალდებულება - დაიცვან მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ყველა პირის კონვენციით დადგენილი უფლებები და თავისუფლებები, მე-3 მუხლთან ერთად, სახელმწიფოებისაგან ითხოვს ისეთი ზომების მიღებას, რომლებიც მათი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ პირებს წამების ან არაჰუმანური თუ შეურაცხმყოფელი მოპყრობისა თუ სასჯელისაგან დაიცავენ.

ამ მიზეზთა გამო, სასამართლო ერთხმად ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-3 მუხლი;

მოპასუხე ქვეყანა ვალდებულია, მორალური ზარალის გამო, გადაუხადოს მოსარჩლეს 10 000 (ათი ათასი) ფუნტი სტერლინგი, სასამართლო ხარჯების ასანაზღაურებლად კი - 20 000 (ოცი ათასი) ფუნტი სტერლინგი.

ამ საქმიდან შემდეგი დასკვნების გამოტანა შეიძლება:

იმისათვის, რომ მე-3 მუხლის ფარგლებში მოთავსდეს, ცუდი მოპყრობა სისასტიკის მინიმალურ ზღვარს უნდა უთანაბრდებოდეს, ამ მინიმუმის შეფასება დამოკიდებულია საქმის ყველა ვითარებაზე, როგორიცაა, მაგალითად: მოპყრობის ბუნება და კონტექსტი, მისი ხანგრძლივობა, მისი ფიზიკური თუ მენტალური შედეგები, ზოგჯერ კი მსხვერპლის სქესი, ასაკი და ჯანმრთელობის მდგომარეობა. ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ბავშვები განსაკუთრებული დაცვის ქვეშ იმყოფებიან.

ამასთან, სახელმწიფო ვალდებულია, უზრუნველყოს მისი იურისდიქციის ქვეშ მყოფ პირთათვის კონვენციით გარანტირებული უფლებები და თავისუფლებები. სახელმწიფომ გადამჭრელი ზომები უნდა მიიღოს, რათა ამ პირების მიმართ არ ხორციელდებოდეს წამება, ან არაადამიანური და ღირსების დამამცირებელი მოპყრობა და სასჯელი, თუნდაც ამას კერძო პირები ახორციელებდნენ და არა სახელმწიფოს წარმომადგენლები.

ენაფი საფრანგეთის წინააღმდეგ

სტრასბურგი, 2003 წლის 27 ნოემბერი

1925 წელს დაბადებული განმცხადებელი, არაერთხელ ცნეს დამნაშავედ სისხლის სამართლის სხვადასხვა დანაშაულისათვის. კერძოდ, შეიარაღებული ძარცვისა და ციხიდან გაქცევისათვის.

განმცხადებელს ციხეში სამედიცინო შემოწმება ჩაუტარდა, რის შედეგადაც მას ყელის არეში შესიებული გლანდები აღმოაჩნდა. გადაწყდა, რომ განმცხადებელს 2000 წლის 8 ნოემბერს ოპერაცია გაუკეთდებოდა.

2000 წლის 6 ნოემბერს ციხის უფროსმა პრეფექტს შეატყობინა, რომ საჭირო იყო პატიმრის საავადმყოფოში გადაყვანა და მისი ზედამხედველობისა და დაცვის მიზნით, პოლიციის ესკორტი მოითხოვა. რაც შეეხება უსაფრთხოების რისკს, ციხის პერსონალს მიეცა მითითებები, განმცხადებელი ყოფილიყო ჩვეულებრივი და არა გამკაცრებული ზედამხედველობის ქვეშ, რისი განხორციელებაც ესკორტის უფროს ოფიცერს მიენდო და რაც ხელბორკილებისა და სხვა შემზღუდავი საშუალებების მუდმივად ხმარებას არ მოითხოვდა.

2000 წლის 7 ნოემბერს, ოპერაციის წინა დღეს, ხელბორკილდადებული განმცხადებელი ციხის მანქანით ბორდოს ერთ-ერთ საავადმყოფოში გადაიყვანეს. საავადმყოფოსთან მათ ელოდა ორი პოლიციელი, რომელთაც პატიმრის საავადმყოფოში ყოფნისას მისი ზედამხედველობა და დაცვა ევალებოდათ.

განმცხადებლის მიმართ თავისუფლების შემზღუდავ საშუალებად ღამით გამოიყენეს ჯაჭვი, რომლითაც იგი ცალი ფეხით საწოლის ფეხზე მიაბეს. მთავრობა აცხადებს, რომ ჯაჭვი საკმარის თავისუფლებას უტოვებდა მას საწოლში სამოძრაოდ, ხოლო განმცხადებელი ამტკიცებს, რომ დაჭიმული ჯაჭვი ნებისმიერ მის მოძრაობას აძნელებდა ან მტკივნეულს ხდიდა და ძილის საშუალებას არ აძლევდა.

8 ნოემბერს, დილით, პატიმარმა განაცხადა, რომ თუ საავადმყოფოში მისთვის ადამიანური პირობების შექმნა შეუძლებელი იყო, ის ოპერაციის გაკეთებას ციხიდან გათავისუფლების შემდეგ ამჯობინებდა. საავადმყოფოს თანამშრომლებთან გასაუბრების შემდეგ, ის იმავე დღეს ციხეში დაბრუნდა.

2000 წლის 9 ნოემბერს განმცხადებელმა შეიტანა ოფიციალური საჩივარი, რომელშიც უთითებდა, რომ მის მიმართ ადგილი ჰქონდა ,,სერიოზულ ცუდ მოპყრობას“, ,,სიტყვიერ შეურაცხყოფასა და ფიზიკური ძალადობის მუქარას“ და ,,წამებას“. ის აცხადებდა, რომ საავადმყოფოში მისი ყოფნისას თავისუფლების შემზღუდავი საშუალებების გამოყენების გამო, ადგილი ჰქონდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპის კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას.

მთავრობამ აღნიშნა, რომ განმცხადებელს ხელბორკილები მხოლოდ ბადრაგის თანხლებით საავადმყოფოში გადაყვანის დროს დაადეს. ბადრაგის ამოცანას ყელ-ყურ-ცხვირის განყოფილებაში პატიმრის ყოფნისას მისთვის ზედამხედველობისა და დაცვის გაწევა წარმოადგენდა. განმცხადებლის ჯაჭვით დაბმის გადაწყვეტილების მიღება მოხდა ბადრაგის უფროსი ოფიცრის პასუხისმგებლობით, რომელმაც ღამით გადაწყვიტა, პატიმრის მიმართ შემზღუდავი საშუალების გამოყენება. ამ გადაწყვეტილებას კი უსაფრთხოების დაცვის აუცილებლობით ასაბუთებდნენ, რადგანაც ოთახი სათანადოდ დაცული არ იყო და საჭირო იყო პატიმრის მიერ მართლმსაჯულებისაგან გაქცევის ან თვითმკვლელობის ჩადენის რისკის არარსებობის გარანტიის უზრუნველყოფა. ამასთანავე, განმცხადებლისათვის გარკვეული განმარტოების უზრუნველსაყოფად და ღამე პოლიციის ოფიცრების ოთახში გამუდმებული ყოფნის აუცილებლობის მოსახსნელად, ბადრაგმა ოთახი დატოვა, მაგრამ, სამაგიეროდ, პატიმარი ჯაჭვით საწოლზე მიაბა.

მთავრობის აზრით, პატიმრის მიმართ განხორციელებულ ქმედებებში არ იყო კონვენციით გათვალისწინებული სიმკაცრის მინიმალური ხარისხიც კი, რის გამოც მე-3 მუხლის გამოყენება მართებული არ იყო. იმის გათვალისწინებით, რომ განმცხადებელი 1998 წელს ციხიდან გაიქცა, მის მიმართ ხელბორკილების გამოყენება ყველა შემთხვევაში გამართლებული იყო.

განმცხადებელმა აღნიშნა, რომ ის არ ასაჩივრებდა ხელბორკილების გამოყენებას მისი გადაყვანის დროს, რადგანაც ამ დროს ის განიცდიდა უხერხულობას და მხოლოდ მენტალურ და არა რეალურ წამებას. რაც შეეხება საწოლზე მის ჯაჭვით მიბმას, განმცხადებელი მიუთითებდა, რომ თექვსმეტნახევარი წლის განმავლობაში ზედიზედ მოხდილი სასჯელების შემდეგ, მას ციხეში მხოლოდ რამდენიმე კვირა ჰქონდა დარჩენილი. შესაბამისად, არ იყო გაქცევის არავითარი საშიშროება, განსაკუთრებით მისი ასაკისა და ბადრაგის თანხლებით შეზღუდული მოძრაობის უნარის გათვალისწინებით.

განმცხადებელი განმარტავდა, რომ მას შემდეგ, რაც იგი ხელბორკილდადებული პელეგრინის საავადმყოფოში გადაიყვანეს, მათ შორის საავადმყოფოს ტერიტორიაზე ყოფნისას საზოგადოების დასანახად, ის მთელი დღე შემზღუდავი საშუალებების გარეშე საწოლში იწვა. საღამოს პოლიციამ იგი მჭიდრო ჯაჭვით ფეხით საწოლზე მიაბა, რითაც ყოველგვარი მოძრაობისა და ძილის საშუალება შეუზღუდა. მისი აზრით, შედეგად პოლიციის თანამშრომლებს დაძინების საშუალება მიეცათ. საწოლზე ფეხით მისაბმელად უკიდურესად მჭიდრო ჯაჭვის გამოყენება, რომელიც ყოველი განძრევისას ტკივილს იწვევდა, უთუოდ ანომალური ზომა იყო, რასაც გაუსაძლისი ხარისხის წამება ახლდა თან. განმცხადებლის მტკიცებით, მან შემზღუდავი საშუალების გამოყენებისთანავე გამოთქვა წინააღმდეგობა და განაცხადა, რომ ჯაჭვის გამოყენება ტკივილს აყენებდა.

სასამართლომ კიდევ ერთხელ აღნიშნა, რომ საჭიროა ცუდი მოპყრობის სისასტიკის მინიმალურ დონემდე დაყვანა, რათა იგი კონვენციის მე-3 მუხლით დადგენილ ფარგლებში მოექცეს. ის დამოკიდებულია საქმის ყველა ვითარებაზე, როგორიცაა წამების ხანგრძლივობა, მისი ფიზიკური და მენტალური შედეგები და, ზოგ შემთხვევაში, სქესი, ასაკი და მსხვერპლის ჯანმრთელობის მდგომარეობა.

იმისდა მიუხედავად, ითვალისწინებდა თუ არა ასეთი მოპყრობა მსხვერპლის დამცირებასა და სახელის გატეხას, ამგვარი მიზნის არარსებობა გარდაუვალად არ მოასწავებს მე-3 მუხლის დარღვევის არარსებობას.

ჩვეულებრივ ხელბორკილების დადება არ წამოჭრის კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევის საკითხს, როდესაც ის კანონიერი დაპატიმრების შემთხვევაში გამოიყენება და არ მოითხოვს ძალის გამოყენების საჯარო დემონსტრირებას ისე, რომ ეს ზომიერი აუცილებლობის ფარგლებს სცილდებოდეს. ამ მიმართებით მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, მაგალითად, თუ როგორია პირის მიერ სამართლისაგან გაქცევის ან დაზიანებისა და ზარალის მიყენების საშიშროება და სამედიცინო მკურნალობის მიზნით საავადმყოფოში გადაყვანის კონკრეტული პირობები.

მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლო აღნიშნავს, რომ, პირველ რიგში, განმცხადებლის საჩივარი კონვენციის მე-3 მუხლთან მიმართებაში ეხება მხოლოდ იმ ფაქტს, რომ საავადმყოფოში ის ჯაჭვით მიაბეს საწოლს და არა იმას, თუ როგორ მოხდა მისი გადაყვანა ციხიდან საავადმყოფოში.

სასამართლო აღნიშნავს, რომ განმცხადებელი დღისით საწოლში იწვა შემზღუდავი საშუალებების გარეშე, რასაც არ წამოუჭრია უსაფრთხოების საკითხი.

ნებისმიერ შემთხვევაში, საშიშროება, რომელიც თითქოსდა განმცხადებლის მიზეზით წარმოიშვა, ვერ გაამართლებს იმ ფაქტს, რომ მოხდა მისი საწოლზე დაბმა ოპერაციის წინა ღამეს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ორი პოლიციელი მას კვლავაც ოთახის გარეთ დარაჯობდა.

დასადგენი რჩება, ექცევა თუ არა ამგვარი ქმედებები მე-3 მუხლის ფარგლებში და თუ ეს ასეა, სიმკაცრის რა დონეს აღწევს ის.

საბოლოოდ სასამართლო მივიდა აზრამდე, რომ ქვეყნის ხელისუფლების მიერ განმცხადებლისადმი მოპყრობა არ იყო თავსებადი კონვენციის მე-3 მუხლით გათვალისწინებულ მოთხოვნებთან. სასამართლომ დაასკვნა, რომ ზემოაღნიშნულ გარემოებებში შემზღუდავი საშუალებების გამოყენება არაჰუმანურ მოპყრობას უტოლდებოდა.

შესაბამისად, სასამართლომ დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას.

ამ საქმიდან შემდეგი დასკვნების გამოტანა ღირს:

რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია იმის გარკვევა, ისახავდა თუ არა ცუდი მოპყრობა მიზნად მსხვერპლის დამცირებასა და სახელის გატეხას. თუმცა ამგვარი მიზნის არარსებობა გარდაუვალად არ მოასწავებს მე-3 მუხლის დარღვევის არარსებობას.

თავისუფლებაშეზღუდული პირის მიმართ გადაადგილების და მოძრაობის უნარის კიდევ უფრო მეტად შემზღუდავი საშუალებების გამოყენება (ამ შემთხვევაში მისი საწოლზე ჯაჭვით მიბმა), როცა ეს არ არის განპირობებული პირის საქციელიდან გამომდინარე აბსოლუტური აუცილებლობით, ხელყოფს ადამიანის ღირსებას და არღვევს მე-3 მუხლით გარანტირებულ უფლებებს.

IV. ექსტრადიციის შემთხვევები იმ ქვეყნებში, სადაც შესაძლოა, პირი წამების მსხვერპლი აღმოჩნდეს.

კალანტარი გერმანიის წინააღმდეგ

სტრასბურგი, 2001 წლის 11 ოქტომბერი

ეროვნებით ირანელი მოსარჩლე 1971 წელს დაიბადა. იგი გერმანიის ტერიტორიაზე 1997 წლის ოქტომბერში, მას შემდეგ შევიდა, რაც ირანიდან გაიქცა და პოლიტიკური ლტოლვილის სტატუსი მოითხოვა.

მოსარჩლე ამტკიცებდა, რომ მისი ერთ-ერთი და 1982 თუ 1983 წელს ირანში სიკვდილით დასაჯეს, ხოლო მეორე 1983 წელს დააპატიმრეს, 1987 წლიდან კი ის გაუჩინარდა. მოსარჩლე ირანში სხვადასხვა რადიოპროგრამების მეშვეობით თანხების მოპოვებითა და შემდგომში ამ თანხების ბრუნვით იყო დასაქმებული. მან ირანის დატოვება მას შემდეგ გადაწყვიტა, რაც შეიტყო, რომ 1997 წლის 6 სექტემბერს მისი მშობლიური სახლი გაჩხრიკეს. 1998 წლის 31 აგვისტოს გადაწყვეტილებით, გერმანიის ლტოლვილთა ფედერალურმა ოფისმა კალანტარის სარჩელი არასაკმარისი მტკიცებულებების წარდგენის გამო უარყო. კალანტარი ამტკიცებდა, რომ ირანში მისი ექსტრადირების შემთხვევაში, მას საფრთხე ემუქრებოდა.

1999 წლის 2 მარტს მოსარჩლემ პოლიტიკური თავშესაფარის მისაღებად ახალი სარჩელი მოამზადა, რის საფუძვლადაც შემდეგი ფაქტი მიუთითა: 1999 წლის 9 იანვარს, ბონში, ირანის საელჩოს წინ გამართულ დემონსტრაციაზე მან ინტერვიუ მისცა დორტმუნდის ერთ-ერთ ტელეარხს და ხელი მოაწერა ირანის რეჟიმის საწინააღმდეგო რეზოლუციას, რომელიც ირანის ოპოზიციური გაზეთის 1999 წლის 2 თებერვლის ნომერში გამოქვეყნდა.

1999 წლის 28 აპრილს ლტოლვილთა ფედერალურმა ოფისმა სარჩელი უარყო, რადგან მიიჩნია, რომ ახალი გარემოებები არ აღმოჩნდა საკმარისი იმის დასამტკიცებლად, რომ ირანში დაბრუნების შემთხვევაში მოსარჩლეს პოლიტიკური დევნის საფრთხე ემუქრებოდა.

1990 წლის 23 ივნისს მოსარჩლემ გადაწყვეტილება გააპროტესტა და მისი ექსტრადირების შეჩერება მოითხოვა, რის საფუძვლადაც ამ უკანასკნელმა შემდეგი ფაქტი მიუთითა: 1999 წლის 20 ივნისს, ქალაქ კიოლნში, მან ირანის წინააღმდეგ გამართულ დემონსტრაციაში მიიღო მონაწილეობა, ლონდონში მოქმედმა მოჯაჰედთა სახალხო ტელევიზიამ კი იგი ფირზე აღბეჭდა.

პოლიტიკური ლტოლვილის სტატუსით შვეიცარიაში მცხოვრებმა მოსარჩლის დამ, აჯარ იაჰუბინია-კალანტარიმ, რომელიც მოსარჩლეს სასამართლოზე წარმოადგენდა, 1999 წლის 25 ივნისს ჟენევაში გერმანიის საკონსულოს წერილი გაუგზავნა. წერილში აღნიშნული იყო, რომ ის და მისი მეუღლე ირანში პოლიტიკური პატიმრები იყვნენ, რომ მისი და ირანის რეჟიმმა სიკვდილით დასაჯა და რომ ირანის პარლამენტის მიერ გამოცემული კანონის მიხედვით, დამნაშავეა ყველა, ვინც ირანის რეჟიმის წინააღმდეგ საზღვარგარეთ რაიმე პოლიტიკურ აქტივობას ეწევა.

რეგენსბურგის ადმინისტრაციულმა სასამართლომ 1999 წლის 27 ივლისს ექსტრადირების შეჩერების შესახებ მოსარჩლის სარჩელი უარყო და განაცხადა, რომ მოსარჩელემ ვერ უზრუნველყო საკმარისი მტკიცებულება იმის დასადასტურებლად, რომ სამშობლოში დაბრუნების შემთხვევაში მას პოლიტიკური დევნა ემუქრება. კერძოდ, მოსარჩლეს მიერ ირანის რეჟიმის წინააღმდეგ ხელმოწერილი რეზოლუცია და შემდგომში ირანში, 1999 წლის 2 თებერვლის ოპოზიციურ გაზეთში მისი გამოქვეყნება (სადაც მოსარჩლე აცხადებდა, რომ იგი ირანის სახალხო მოძრაობის მოჯაჰედის წევრი იყო), არ არის საკმარისი მიზეზი მისი პოლიტიკური დევნისა, რადგანაც ამ რეზოლუციას, უცხოეთში ლტოლვილმა 1500-მა ირანელმა მოაწერა ხელი. სასამართლომ საკმარის მტკიცებულებად არც 1999 წლის 12 იანვარს კერძო ტელევიზიის არხზე მისი გამოჩენა და ბონში ირანის რეჟიმის წინააღმდეგ გამართულ დემონსტრაციაში მისი მონაწილეობის ფირზე დაფიქსირების, 1999 წლის 20 ივნისს კიოლნში ირანის საელჩოს წინ გამართულ დემონსტრაციაში მონაწილეობის ფაქტები მიიჩნია. ამ უკანასკნელში გერმანიაში პოლიტიკური თავშესაფარის მაძიებელ ირანელთა უმრავლესობა მონაწილეობდა.

1999 წლის 6 აგვისტოს, მას შემდეგ, რაც მოსარჩლემ ოჯახისაგან მიიღო ინფორმაცია, რომ მისი ექსტრადირება გარდაუვალი იყო, გაეროს ადამიანის უფლებების უმაღლესი კომისრის სპეციალურმა მომხსენებელმა წამების საკითხებში სასწრაფოდ მოითხოვა ირანში მისი დეპორტაციის შეჩერება.

იმავე დღეს, მოსარჩლემ კიდევ ერთხელ შეიტანა სარჩელი რეგენსბურგის ადმინისტრაციულ სასამართლოში და სარჩელს თან დაურთო: შვეიცარელ ოფიციალურ პირთა 1989 წლის 16 იანვრის გადაწყვეტილება, რომელიც მოწმობდა ქალბატონ იაჰუბინია-კალანტარისათვის (მოსარჩლის დისათვის) პოლიტიკური თავშესაფარის მიცემას; 1999 წლის 29 ივნისის მოჯაჰედთა გაზეთის ნომერი, რომელშიც გამოქვეყნებული იყო ინფორმაცია მისი მეორე დის, ქალბატონ მასომე კალანტარის სიკვდილით დასჯის შესახებ.

ვინაიდან მოსარჩლე დარწმუნებული იყო, რომ სასამართლო მის საწინააღმდეგო განაჩენს გამოიტანდა, მან თავდაპირველად საფრანგეთში გაქცევა სცადა, იქიდან კი - შვეიცარიაში. იგი საზღვარზე დააკავეს და საფრანგეთში დააბრუნეს.

1999 წლის 24 სექტემბერს მოსარჩლემ თხოვნით მიმართა ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს, სასწრაფოდ მიეღოთ ზომები, რათა თავიდან აეცილებინათ მისი გასახლება ირანში, სადაც მას პატიმრობა და წამება ელოდა.

1999 წლის 13 დეკემბერს მოსარჩლემ კიდევ ერთხელ შეიტანა სარჩელი სასამართლოში. სარჩელში ნათქვამი იყო, რომ მოსარჩლე

,,იძულებული გახდა, დაეტოვებინა სამშობლო, რადგანაც მისი სიცოცხლე საფრთხეში იყო. მოსარჩლის დამ და მისმა მეუღლემ მას შემდეგ, რაც ისინი დააპატიმრეს და აწამეს, ირანის ისლამური რესპუბლიკა რამდენიმე წლის წინ დატოვეს; მისი მეორე და კი არსებულმა რეჟიმმა სიკვდილით დასაჯა“.

2000 წლის 6 იანვარს სასამართლომ მთავრობისაგან მოითხოვა, 2000 წლის 6 აპრილამდე, ანუ მოსარჩლის ოჯახის წევრების დევნის შემდგომი დეტალებისა და მისი მიზეზების დადგენამდე იგი ირანში არ გაესახლებინათ. 2000 წლის 29 იანვარსა და 28 თებერვალს მოსარჩელის და სასამართლოს შემდეგ ინფორმაციას აწვდის:

,,ჩემი და, მინა კალანტარი მისი პოლიტიკური აქტივობის გამო დააპატიმრეს და თვეების მანძილზე წამების შემდეგ სიკვდილით დასაჯეს. მე და ჩემი ქმარიც პოლიტიკური პატიმრები ვიყავით და ირანული რეჟიმის სხვა პატიმარ ოპონენტებთან ერთად გვაწამებდნენ...“

მან ასევე აღწერა მისი ოჯახის სხვა წევრების - დის, ზარას, ძმის, მუჰამედისა და დედის, ეფატ კალანტარის დევნა ირანში.

2001 წლის 18 ივნისის წერილით მთავრობამ ამცნო სასამართლოს, რომ 2001 წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილებით, ლტოლვილთა ფედერალურმა ოფისმა გამოიყენა უცხოელთა შესახებ კანონმდებლობის 53 მუხლის 1 და 4 პუნქტები და შეაჩერა 1998 წლის 31 აგვისტოს გადაწყვეტილება მოსარჩლის ექსტრადირების შესახებ (53-ე მუხლის პირველი პუნქტი უზრუნველყოფს, რომ უცხოელი არ გაასახლონ იმ ქვეყანაში, სადაც მას წამების საფრთხე ემუქრება. 53-ე მუხლის მე-4 პუნქტი უზრუნველყოფს, რომ უცხოელი არ შეიძლება გაასახლონ ქვეყნიდან, თუ მისი ექსტრადირება ადამიანის უფლებათა ევროპის კონვენციით სანქცირებული არ არის).

მოსარჩლე ასაჩივრებდა, რომ კონვენციის მე-3 მუხლის საპირისპიროდ, ირანში ექსტრადირების შემთხვევაში, მას შეურაცხმყოფელი და დამამცირებელი მოპყრობა ემუქრებოდა.

მთავრობამ განაცხადა, რომ რადგანაც ლტოლვილთა ფედერალურმა ოფისიმა თავისი 1998 წლის 31 დეკემბრის გადაწყვეტილება შეაჩერა და დაადგინა, რომ უცხოელების შესახებ კანონის 53 (4)-ე მუხლის მიხედვით, მისარჩლის ექსტრადირების დამაბრკოლებელი გარემოება არსებობს, კონვენციის მე-3 მუხლის თანახმად, ეს უკანასკნელი ირანში გასახლებისაგან უკვე სრულიად დაცულია.

ლტოლვილთა ფედერალური ოფისის 2001 წლის 15 ივნისის გადაწყვეტილების თანახმად, ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ აღარ არის საჭირო სარჩელის შემდგომი შესწავლა, რის გამოც უნდა მოხდეს საქმის სიიდან ამოღება.

სასამართლომ აგრეთვე დაადგინა, რომ მოპასუხე სახელმწიფოს გაწეული სასამართლო ხარჯების სახით, მოსარჩლისათვის 16 000 (თექვსმეტი ათასი) გერმანული მარკა უნდა გადაეცა.

ზემოთ მოყვანილი და სხვა ანალოგიური ტიპის საქმეებიდან შემდეგი საყურადღებო დასკვნების გამოტანა შეიძლება:

სახელმწიფო პასუხს აგებს არა მხოლოდ იმ პირებზე, რომლებიც მისი იურისდიქციის ქვეშ იმყოფებიან, არამედ, ზოგ შემთხვევაში უცხოელ მოქალაქეებზეც, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც პირის ექსტრადირებას ითხოვს გარკვეული სახელმწიფო, რომელშიც იქ არსებული რეჟიმის ბუნების, ან განსაკუთრებული ვითარების გამო, ექსტრადირებული პირის მიმართ შეიძლება უხეშად დაირღვეს კონვენციით გარანტირებული უფლებები.

სახელმწიფო საკუთარ თავზე იღებს პასუხისმგებლობას, როდესაც ახდენს უცხოელის ექსტრადირებას იმ ქვეყანაში, სადაც ის შეიძლება გახდეს წამების, არაადამიანური და ღირსების დამამცირებელი მოპყრობის და სასჯელის მსხვერპლი. რა თქმა უნდა, იგულისხმება, რომ რისკი რეალური უნდა იყოს, მტკიცების მოტივები კი - სერიოზული და დადასტურებული.

ამრიგად, წევრი სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულმა ექსტრადირებამ შეიძლება, გამოიწვიოს მე-3 მუხლის დარღვევა და ამ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა იმ შემთხვევებში, როდესაც არის სერიოზული საფუძველიიმისა, რომ გასახლებული პირის მიმართ მე-3 მუხლის საწინააღმდეგო ქმედებები განხორციელდება.

___________________________

1. Микеле де Сальвина, Прецеденты Европейского Суда по правам Человека, стр. 146, Сант-Петербург, 2004, г.

სერბეთის, საქართველოს, უკრაინის, ბელორუსიის და სხვა ქვეყნების ახალგაზრდული არაძალადობრივი მოძრაობების ლიდერებმა, 5 ივნისს, ალბანეთის ქალაქ კრუიაში, საზეიმო ვითარებაში ხელი მხარდაჭერისა და სოლიდარობის პაქტს მოაწერეს.

,,აქტივიზმის საერთაშორისო ფესტივალში“, რომელიც ალბანეთის დედაქალაქ ტირანაში სამი დღის მანძილზე მიმდინარეობდა, სერბული ,,ოტპორი“, ქართული ,,კმარა“, უკრაინული ,,პორა“, ბელორუსიული ,,ზუბრი“, ალბანური ,,მიაფტი“, ასევე ხორვატიის, მაკედონიის, კოსოვოს, ლიბანის, უზბეკეთის, აზერბაიჯანის, რუსეთის და სხვა ქვეყნების ახალგაზრდული მოძრაობებისა და უფლებადაცვითი ორგანიზაციების წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ. ასეთი ტიპისა და მასშტაბის კონფერენცია ევროპაში პირველად ჩატარდა. ფესტივალის მსვლელობისას შედგა ფოტო გამოფენა, რომელიც ევროპული სამოქალაქო წინააღმდეგობის ყველაზე მნიშვნელოვან და საინტერესო მოვლენებს ასახავდა, ასევე მოეწყო ფილმების და დოკუმენური მასალის ჩვენებაც.

ალბანეთში გამართული აქტივიზმის ფესტივალის ფავორიტებად მაინც სერბი, ქართველი და უკრაინელი ახალგაზრდები ითვლებოდნენ. აზერბაიჯანელი, ბელორუსი და ფესტივალის სხვა მონაწილეები სწორედ სერბული, ქართული და უკრაინული მშვიდობიანი რევოლუციების მაგალითზე ცდილობდნენ საკუთარიგამოცდილების გამდიდრებას და მოქმედების მომავალი სტრატეგიის შემუშავებას. კონფერენციის მსვლელობისას ახალგაზრდა აქტივისტებმა განიხილეს საკუთარ ქვეყნებში არსებული ვითარება, ერთმანეთს გაუზიარეს გამოცდილება და მომავალ თანამშრომლობაზეც შეთანხმდნენ, ხოლო კონფერენციის ბოლოს, თანამშრომლობისა და სოლიდარობის დეკლარაციასაც მოაწერეს ხელი:

,,ჩვენ,

თავისუფლების და დემოკრატიისათვის არაძალადობრივი მეთოდებით მებრძოლი მოძრაობებისა და ორგანიზაციების წარმომადგენლები, ხელს ვაწერთ საზეიმო დეკლარაციას მხარდაჭერისა და სოლიდარობის შესახებ. შესაბამისად ჩვენ ვაღიარებთ, რომ: თავისუფლებისა და დემოკრატიისათვის ნებისმიერი ბრძოლა - ჩვენი ბრძოლაა; ჩვენ ვიღებთ ვალდებულებას, მხარში ამოვუდგეთ ერთმანეთს; ნებისმიერი შეტევა რომელიმე ჩვენგანზე აღქმული იქნება როგორც შეტევა ყველას წინააღმდეგ; და თუ ასეთი შეტევა განხორციელდება, ყოველი ჩვენგანი შესაბამისად იმოქმედებს. ერთი ყველასთვის - ყველა ერთისთვის!

კრუია, 2005 წლის 5 ივნისი.

,,პორა“ - უკრაინა
,,კმარა“ - საქართველო
,,ზუბრი“ - ბელორუსი
,,ოტპორი“ - სერბეთი და ჩერნოგორია
,,მიაფტი“ - ალბანეთი
,,გონგი“ - ხორვატია
,,კანი“ - კოსოვო
,,ლოია“ - მაკედონია
,,თავისუფლების პულსი“ - ლიბანი
,,ახალგაზრდული მოძრაობა ადამიანის უფლებებისთვის“ - რუსეთი
,,ადამიანის უფლებების ახალგაზრდული საერთაშორისო ორგანიზაცია“ - სერბეთი და ჩერნოგორია
,,უნიტასი“ - სერბეთი და ჩერნოგორია
,,იოხი“ - აზერბაიჯანი

ფესტივალის მუშაობაში მოძრაობა ,,კმარას“ წარმომადგენლებიც მონაწილეობდნენ. ხსენებულ ღონისძიებასთან დაკავშირებით ჩვენ კომენტარი ვთხოვეთ მის ერთ-ერთ მონაწილეს აკაკი მინაშვილს:

ტირანაში გამართულ აქტივიზმის საერთაშორისო ფესტივალზე, ერთის მხრივ, შეიკრიბა ის ხალხი, ვისაც თავიანთ ქვეყნებში რევოლუციებისა და აქტიური სამოქალაქო მოძრაობების რეალური გამოცდილება აქვთ და მეორეს მხრივ, ადამიანები, რომელთაც თავიანთ ქვეყნებში დემოკრატიული გარდაქმნების არაძალადობრივი გზებით მიღწევა სურთ. ეს შეხვედრისთვის გაზიარებას ისახავდა მიზნად. გარდა ამისა, ეს იყო შესანიშნავი საშუალება, ერთმანეთისათვის გამოგვეხატა სოლიდარობა.ამის ერთგვარი გამოხატულება იყო კრუიას პაქტზე ხელმოწერა. ხსენებულ დოკუმენტში ყველამ ერთხმად განვაცხადეთ, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, ნებისმიერ ადგილას, სადაც დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებს პრობლემა შეექმნება - ყოველი ჩვენგანი დახმარების ხელს გაუწვდის ერთმანეთს.

ჩვენ ვთანხმდებით, რომ ნებისმიერი აგრესიის შემთხვევაში, შესაბამის ზომებს მივიღებთ ერთმანეთის დასახმარებლად. დახმარება ყველაზე მეტად შეიძლება გამოიხატოს სამოქალაქო დაუმორჩილებლობაში, ხოლო ბრძოლის მეთოდი აუცილებლად არაძალადობრივი იქნება. არსებობს არაძალადობრივი ბრძოლის ისტორიული გამოცდილება, 20-იანი წლების ინდოეთიდან დაწყებული, შეერთებული შტატებით გაგრძელებული... უახლოეს წარსულში კი ასეთი ბრძოლის პირველი და ყველაზე ნათელი მაგალითი სერბეთში მილოშევიჩის რეჟიმის წინააღმდეგ მიმართული სამოქალაქო დაუმორჩილებობის მოძრაობა ოტპორის გამოცდილება იყო. ამ მოძრაობების მთავარი პრინციპი არაძალადობრივი მეთოდებით მოქმედებაა. აღსანიშნავია, რომ სერბეთის შემდეგ ნაკლებად საუბრობდნენ იმაზე, რომ ეს ყველაფერი შესაძლო იყო დომინოს პრინციპით სხვა ქვეყნებშიც გაგრძელებულიყო. საქართველოში მომხდარ რევოლუციას უკვე სხვა დატვირთვა ჰქონდა. ქვეყანაში, რომელიც უშუალოდ საბჭოთა კავშირის ნაწილი იყო, ამ რევოლუციამ სამაგალითო დატვირთვა შეიძინა. საქართველოს შემდეგ დაიწყო საუბარი დემოკრატიზაციის ტალღის ფართოდ გაშლაზე.გარდა წარმატებულად განხორციელებული რევოლუციისა, ჩვენმა ქვეყანამ უნდა აჩვენოს სხვა მიღწევებიც. თუ რევოლუცია შედეგებს არ მოიტანს და დემოკრატია რეალურად არ დამყარდება, ბუნებრივია, ეს ნეგატიური მაგალითი იქნება სხვა ქვეყნებისთვის, რაც ხალხში მსგავსი მოძრაობების და კამპანიების წარმოების სურვილს შეაფერხებს. ალბანეთში ჩატარებული ასეთი ტიპის ფესტივალი, ბუნებრივია, იმის მაჩვენებელია, რომ მოძრაობა დაწყებულია. რევოლუციამდე საკუთარი გამოცდილების გასაზიარებლად საქართველოშიც ჩამოდიოდნენ ,,ოტპორელები“; ვარდების რევოლუციის შემდეგ კი უკვე ქართველები ასწავლიდნენ უკრაინელებს ,,კმარას“ გამოცდილებას და დახმარებას უწევდნენ ,,პორას“ და ა.შ. 2000-დან 2005 წლამდე შუალედში მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში უკვე ბევრი მნიშვნელოვანი შეხვედრა ჩატარდა, სადაც ე.წ. რევოლუციონერები შეიკრიბნენ. დღესდღეობითასეთი მოძრაობები იმდენად პოპულარულია, რომ ის ქვეყნები, ვისაც ,,რევოლუციური საფრთხე“ ემუქრება, მეტისმეტი სიფრთხილით ეკიდებიან ყოველგვარ მსგავსს ახალგაზრდულ მოძრაობებს. თუ 2000 წელს, სერბეთის მოვლენების დროს მსგავსი შიში არ არსებობდა, საქართველოსა და უკრაინაში განვი თარებული მოვლენების შემდეგ სხვადასხვა ქვეყნის ხელისუფალთა შიში უკვე აშკარაა.

როგორც ისტორიამ ცხადყო, დემოკრატიზაციის პროცესი ტალღოვანია, ამას ზვავის პრინციპსაც ეძახიან. მაგალითად, ხალხი, რომელიც ბელორუსში ცხოვრობს - ბუნებრივია, ვარდების რევოლუციამდე გაცილებით ნაკლებად იყო თავდაჯერებული, რომ რაიმეს შეცვლას შეძლებდა. წარმატებული რევოლუციების მაგალითებმა ეს ხალხი რეალურად დააფიქრა საკუთარ ყოფაზე, იმაზე, რომ ბრძოლა შესაძლოა, რეალური გამარჯვებით დასრულდეს. ძალიან საინტერესოა ლიბანის მაგალითი. ხშირად საუბარია იმაზე, რომ არაძალადობრივი აქტივობა კარგია, მაგრამ მან შეიძლება, მაინც შეუქმნას საფრთხე ადამიანების სიცოცხლეს.ლიბანის მაგალითმა ნათლად აჩვენა, რომ ეს ასე არ არის. ლიბანში განთავსებული იყო სხვა ქვეყნის, სირიის ჯარები, მაგრამ ხალხის მობილიზებულმა ზეწოლამ და მძლავრმა სამოქალაქო მოძრაობამ აიძულა უცხო ქვეყნის ჯარები, დაეტოვებინათ ქვეყანა.

ტირანას ფესტივალზე მოხდა შეთანხმება, რომ უახლოეს თვეებში დაიგეგმება ტრენინგების სერია, რომელსაც სხვადასხვა ქვეყანაში ,,ვეტერანი“ რევოლუციონერები წარუძღვებიან. ერთადერთი საშუალება ცალკეული ქვეყნების ახალგაზრდული მოძრაობების დახმარებისა არის გარკვეული ტრენინგებისა და სწავლებების ჩატარება, საჭირო უნარ-ჩვევების განვითარება. ასევე ადგილებზე ჩასვლა, პრობლემების იდენტიფიცირებასა და მათი გადაჭრის გზების მოძიებაში დახმარება. შესაძლოა, ვინმეს დაუჯერებლად მოეჩვენოს, მაგრამ ასეთ ტრენინგებზე მოთხოვნა ტიბეტიდანაც კი არის. თავისთავად ეს უკვე იმის მაჩვენებელია, რომ მსოფლიოში ასეთი ტიპის აქტივობები სულ უფრო და უფრო პოპულარული და აქტუალური ხდება.

მასალა მოამზადა გვანცა ლიპარტელიანმა