იმავე დღეს, როცა ეს ამბავი მოხდა, ორნი მიდიოდნენ იერუსალიმიდან ერთ სოფელში, რომელსაც ემაოსი ერქვა. მიდიოდნენ გზაზე და დაღონებულნი ერთმანეთში საუბრობდნენ იმაზე, რაც იმ დღეებში იერუსალიმში მოხდა.

და ამ საუბარში თვით იესო აემგზავრა მათ, მაგრამ მათი თვალები შეპყრობილი იყო და მათ ვერ იცნეს იგი.

და ჰკითხა მათ: რა მოხდა, რომ ასე დაღონებულნი ლაპარაკობთ?

და ერთმა მათგანმა, კლეოპამ, უპასუხა: უცხოთაგან შენ, ერთადერთმა, არ იცი, რა მოხდა იქ ამ დღეებში?

ჩვენ გზაში ვართ და სხვადასხვა ამბებზე ვსაუბრობთ ერთმანეთში.

თუ გამოვიცნობთ იესოს იმ უცხოში, რომელიც დაგვემგზავრება?

თუ მოვუსმენთ მას, როცა წმინდა წერილის განმარტებას დაიწყებს?

თუ აინთება ჩვენი გულები, როცა ის სიტყვას გვეტყვის?

წინამდებარე ჟურნალში წარმოდგენილი არიან სხვადასხვა ეპოქის, კულტურის, აღმსარებლობის ადამიანები.

ჩვენ გზას ვადგავართ და ვსაუბრობთ იმაზე, რაც მოხდა...

Foreword

Two of them were going that very day to a village named Emmaus, which was about sixty stadia from Jerusalem. And they were conversing with each other about all these things which had taken place.

And while they were conversing and discussing, Jesus Himself approached, and began traveling with them. But their eyes were prevented from recognizing Him.

And He said to them, „What are these words what are you exchanging with one another as you are walking?“ And they stood still, looking sad.

And one of them, named Cleopas, answered and said to Him: „Are you the only stranger in Jerusalem unaware of the things which have happened here in these days?“

We are on our way conversing and discussing different things.

Shall we recognize Him as Jesus when He approaches and begins traveling with us?

Shall we listen when He explains to us the scriptures?

Shall our hearts be burning?

In this journal you can find discussions between Christians of different generations, denominations and cultures. These are the discussions and the dialogue we all need.

On our way we are conversing with one another and discussing things which have happened...

კარლოს ბალესტრემი

თემა, რომლის განხილვასაც ახლა მე ვაპირებ, არ მიეკუთვნება ძალზე შორეულ წარსულს, რომელიც ბევრმა ჩვენგანმა შეგნებულად გადაიტანა, ხოლო ზოგიერთი ჩვენგანი კი აქტიურად უწყობდა ხელს მის ფორმირებას. მე ვგულისხმობ დაახლოებით ოცდაათი წლის წინანდელ დროს, როცა გაცხოველებული დისკუსიები მიმდინარეობდა ეკლესიისა და დემოკრატიის შესახებ. თეოლოგიური კუთხით, ეს უპირველეს ყოვლისა იყო ვატიკანის მეორე კრების იდეები, ხოლო სოციოლოგიური კუთხით - კრიტიკული თეორიის იდეები, რომელმაც გააღვივა ეს დებატები. გერმანელ კათოლიკეთა დიდი ჯგუფი მაშინ იმისაკენ ისწრაფვოდა, რომ დემოკრატია, როგორც ცხოვრების საყოველთაო ფორმა, ეკუთვნის მომავალს და იმისათვის, რომ ეკლესია ყოფილიყო თანამედროვე, ამ ფორმას მისადაგებულიყო. როდესაც ყველა კეთილი, ანუ პროგრესული, ნების ადამიანი დაადგა ამ გზას, რათა ტრადიციის ბალასტით დამძიმებულებმა და არსებული წყობის მყარ ფუნდამენტზე მყოფებს ღუზა აეშვათ და გაეცურათ ემანსიპაციის ღია ზღვაში, ამიტომ მოხეტიალე ღვთის ერი არ უნდა დარჩენილიყო მცნებებისა და აკრძალვების არქაული წყობის ხმელეთზე. როცა საზოგადოების ყველა ნაწილი, - ოჯახიდან, სკოლიდან და უნივერსიტეტიდან დაწყებული, ეკონომიკითა და პოლიტიკით დამთავრებული, - ამგვარი სახით იწყებს მოძრაობას და დემოკრატიული ხდება, მაშინ ეკლესიამაც უნდა მოახდინოს საკუთარი თავის ორგანიზება არა მოძველებული მონარქიითა და თეოკრატიით, არამედ სხვებს უნდა აჩვენოს თუ როგორ გამომდინარეობს ქრისტიანული ძმობის სულისკვეთებიდან თავისუფლების სული.

ჯერ კიდევ მაშინ, თეოლოგები და პოლიტიკის მკვლევარები, უპირველეს ყოვლისა, იოსებ რაცინგერი და ჰანს მაიერი, პროგრესის ენთუზიასტები, ასაბუთებდნენ, რომ ქრისტიანული ეკლესიის არსი, ისევე როგორც დემოკრატიისა, არ არის გაცნობიერებული. თუკი გადავხედავთ ამ უკანასკნელის განვითარების ბოლო ოცდაათ წელს, მაშინ ნათელი გახდება, რომ სამოცდარვაწლის იდეები ამ სფეროში უტოპია აღმოჩნდა, და თუმცა ანტიავტორიტარელი მშობლების, აღმზრდელების, მსაჯულების, მღვდლების შეგნებაში მათ მკაფიო კვალი დატოვეს, მაგრამ რეალობაში მათ მარცხი განიცადეს. რატომ იძენს ეს თემა კვლავ აქტუალობას? საეჭვოა, რომ ეს უბრალო მოგონებების მიზნით ხდებოდეს, ვფიქრობ, ეს უფრო იმიტომ ხდება, რომ ჩვენ გვეკისრება პასუხისმგებლობა კვლავ გავიაზროთ ამ თემის აქტუალურობა. ეკლესია დემოკრატიის პირობებში - ეს არის და კვლავ რჩება თეოლოგიურად ცოცხალ და დისკუსირებად თემად, იგი ეკლესიისა და სამყაროს პრობლემის ნაწილია, რომელიც ასევე განიხილება სოციალური მეცნიერების მიერ. უნდა იქნეს მიღწეული ისეთი რაციონალური კრიტერიუმების შეთანხმება, რომ იგი ყველას აძლევდეს გარანტიას თანაბარუფლებიანობისა, სამართლებრივ დაცვასა და თანამმართველობის უფლებისა.

ეკლესია და დემოკრატიული ეკლესია - ერთმა ცნობილმა ავტორმა უკვე მისცა ამ თემას სამაგალითო განმარტება. მე მხედველობაში მყავს ალექსი დე ტოკვილი, რომლის რელიგიურ-სოციოლოგიური შეხედულებები გამოთქმულია მის უაღრესად საინტერესო ნაშრომში „დემოკრატია ამერიკაში“. მე მსურს დავიწყო ტოკვილით და ამის შემდეგ მყისვე დავსვა კითხვა, თუ როგორ შეიძლება გაგებულ იქნას გერმანიის ეკლესიის დღევანდელი სიტუაცია მისი ანალიზისა და პროგნოზების მეშვეობით. ბოლოს, შევეცდები ზოგად შტრიხებში გადმოვცე კათოლიციზმისა და თანამედროვეობის ურთიერთობების ისტორია და აქედან გამოვიტანო გარკვეული დასკვნები.

1. ეკლესია დემოკრატიის პირობებში - ტოკვილის მიხედვით

დემოკრატია, რომელიც ტოკვილმა ამერიკაში იხილა (მე-19 საუკუნის დასაწყისში) და რომელიც მან აღწერა, ეს არა მხოლოდ მართვის ფორმებია და არც მხოლოდ კანონისა და ინსტიტუციის რეზულტატი, არამედ ასევე ამერიკელთა ზნეობისა და კულტურის შედეგიცაა. იგი შეიძლება განისაზღვროს ორი თვისებით: პირველ რიგში, საუბარია თანასწორუფლებიანობის საყოველთაო კულტურაზე, რომელიც არისტოკრატიული ფასეულობებიდან გადავიდა ცხოვრების ყველა სფეროში; მეორეც, საუბარია მართვის ფორმაზე, რომელიც ძალზედ სერიოზულად ეკიდება ეროვნული სუვერენიტეტის პრინციპს. ამგვარი დემოკრატიის საშიშროება ტოკვილისთვის ნათელია: პირველი ეს არის საშიშროება თავისუფლებისთვის საზოგადოებრივი აზრის ფაბრიკაციით და „უმრავლესობის ტირანიით“; მეორე, ეს არის საშიშროება სტაბილიზაციისა და წესრიგისათვის, თუკი ხელისუფლების წარმომადგენლები და კანონები დამოკიდებული იქნება უმრავლესობის ცვალებად ნებასთან. ის, რაც ტოკვილში აღტაცებას იწვევს ჩრდილოეთ ამერიკაში და ის, რაც ევროპისათვის ტოვებს იმედს, არის ის, რომ იქაური დემოკრატია თავისუფლებისმოყვარეა და სტაბილური. ამის საფუძველს კი, საბოლოო ჯამში, იგი ეძებს არა ადამიანების ზნე-ჩვეულებებში, რომელსაც აღწერს როგორც „გულის ჩვეულებას“, არამედ აგრეთვე, „ერის ზნეობრივი და სულიერი მდგომარეობის“ უფრო ფართო გაგებით. ამ კუთხით იკვლევს იგი ამერიკელთა რელიგიურობას: იგი არსობრივად უწყობს ხელს იმას, რომ მოსახლეობის ყოველდღიური ცხოვრება, მიმდინარეობს მშვიდად და ადამიანურად ღირსეულ ფორმებში.

ტოკვილი, რა თქმა უნდა, გაკვირვებული იყო ამერიკელთა ცოცხალი რწმენით, ვინაიდან იგი მაინც ისეთი ქვეყნიდან იყო მოსული, რომელსაც ახალი გადატანილი ჰქონდა პირველი ძლიერი ტალღა სეკულარიზაციისა და დექრისტიანიზაციისა. რა თქმა უნდა, მან იცოდა განათლების თეორია, რომლის მიხედვითაც რელიგია არის სიღარიბის, უგუნურების და ადამიანების გულუბრყვილობის შედეგი, რომელიც განათლებისა და ემანსიპაციის პროგრესთან ერთად უნდა გაქრეს. მაგრამ მას თვალში მოხვდა ის გარემოება, რომ „ევროპაში არიან ერები, რომელთა ურწმუნოება შეიძლება შევადაროთ მხოლოდ მათ უმეცრებას. ამერიკაში კი ერთ-ერთი ყველაზე თავისუფალი და განათლებული ერი ასრულებს ყველა რელიგიურ წესს“. ამან მისცა სტიმული მას ჩაფიქრებოდა რელიგიას, როგორც ასეთს, რომელიც ყველა ადამიანს შესაბამისი ხარისხით აიძულებს დაფიქრებას, რომ სიცოცხლის აზრი მისი მძებნელთათვის არ წარმოადგენს წვრილმანს: „ყველა ცოცხალ არსებას შორის მხოლოდ ადამიანი გრძნობს ზიზღს სიცოცხლისადმი და ამავე დროს ძალიან სურს სიცოცხლე, იგი გმობს კიდეც სიცოცხლეს და ეშინია კიდეც არაყოფიერების. ამ სხვადასხვა გრძნობის გავლენით ადამიანი მიისწრაფვის სხვა სამყაროს ჭვრეტისკენ, რომლისკენ მიმავალ გზასაც მიუთითებს რელიგია. ამრიგად, რელიგია წარმოადგენს იმედის გარკვეულ ფორმას, იგი ისევე ახასიათებს ადამიანს, როგორც ჩვეულებრივი იმედი. და თუ ადამიანები შორდებიან რწმენას, მხოლოდ გონების ცდომილებით და საკუთარ ბუნებაზე ზნეობრივი ძალადობის შედეგად. მათი მიდრეკილება რელიგიისადმი დაუძლეველია“.

ძალზედ საინტერესოა ის ინტენსივობა, რომლითაც ტოკვილი (თავად აგნოსტიკოსი) საუბრობს რელიგიის მნიშვნელობაზე ცალკეული ადამიანის ცხოვრებისთვის და საზოგადოებრივი წყობისთვის. მისი აზრით, ადამიანთა ქმედებები ძალიან ძლიერად არის დამოკიდებული ღმერთის, სულის და საიქიოს შესახებ მათ წარმოდგენაზე, რომლიდანაც გამომდინარეობს უკვე ყველა ფასეულობა და ვალდებულება ამ სამყაროში. „ნებისმიერი ეჭვი, რომელიც უკავშირდება ამ პირველსაფუძვლებს, ხელს უწყობს ადამიანთა ქმედებების გადაცემას ბრმა შემთხვევისადმი და განწირულია უმწეო, მშფოთვარე მდგომარებისათვის ამ სამყაროში, რომელსაც არ გააჩნია არანაირი საზრისი და წესრიგი“. სამწუხაროდ, ამ სფეროში ადამიანის გონების მონაპოვარი ძალზედ არასაიმედოა, თქვენ აქ უნდა მიენდოთ რელიგიის ავტორიტეტებს. რა თქმა უნდა, არსებობს უგუნური რელიგიები, მაგრამ უმრავლესობა, განსაკუთრებით ქრისტიანობა, გვთავაზობს ნათელ და კეთილისმყოფელ ორიენტირებს გონებისათვის, გრძნობისათვის და ქცევისთვის. „როდესაც რომელიმე ერს ემსხვრევა რელიგია, თავის ტვინის უმაღლეს ქმედებებში იჭრება ეჭვი და ახდენს ინტელექტის დანარჩენი შესაძლებლობების ნაწილობრივ პარალიზებას (...) ასეთი მდგომარეობა აუცილებლად აცარიელებს ადამიანთა სულებს, იგი ასუსტებს ნების ზამბარებს და მოქალაქეებს ამზადებს მონობისთვის“. ამ გაურკვევლობის მასშტაბი, რომელიც ყოველივე ამის შედეგად ისადგურებს, წარმოქმნის იმდენ უიმედობას, რომ „ადამიანებს სურთ, მატერიალურ სფეროში მაინც, დამყარდეს მტკიცე წესრიგი და რამდენადაც მათ უკვე აღარ შეუძლიათ თავისი ძველი შეხედულებებისაკენ მიბრუნება, ისინი საკუთარ თავს გადასცემენ რომელიმე მბრძანებელს“. ამიტომ ტოკვილი საუბრობს მჭიდრო კავშირზე რელიგიასა და პოლიტიკურ თავისუფლებას შორის. „მე მივედი დასკვნამდე, რომ თუკი ადამიანს არ სწამს, იგი იძულებულია დაემორჩილოს რომელიმე ძალაუფლებას, ხოლო თუ თავისუფალია, იგი მორწმუნე უნდა იყოს“. ღვთის მიერ შეყვარებული ადამიანის საკუთარი ღირსების გრძნობა, საზოგადოებრივი აზრისგან აღიარებული თავისუფალი ცოდნა, როგორც ქცევის ნორმა, თვითშეგნება, რომელიც ეკუთვნის მორწმუნე საზოგადოებას, - ყოველივე ეს რელიგიურ ადამიანს აძლევს შინაგან დამოუკიდებლობას, რომელიც მას შემდგომში ანიჭებს იმუნიტეტს როგორც ერთი რომელიმე ადამიანის დესპოტიის, ასევე უმრავლესობის ტირანიის წინააღმდეგ.

რატომ არის საშუალო ამერიკელი ასე რელიგიური? რატომ ვრცელდება იქ ეკლესიები და სექტები ერთმანეთთან ყოველგვარი ბრძოლის გარეშე? ტოკვილი ეყრდნობა ჩრდილოეთ ამერიკის ისტორიას; პროტესტანტთა პირველი კოლონიების დაფუძნების ისტორიას; ადრეული ხანის მკაცრ, რელიგიურად შემკობილი კანონმდებლობას; მზარდი რელიგიური პლურალიზმის ფონზე მზარდ ტოლერანტობას. მან იცის, რომ ამერიკელები საკუთარ ისტორიას რელიგიური კატეგორიებით გადმოსცემენ და საკუთარ საზოგადოებრივ წყობას განმარტავენ როგორც წინასწარ განსაზღვრის ქმედების შედეგს. მაგრამ ამგვარი მოწყობის უმნიშვნელოვანეს საფუძვლად, ფრანგი მოაზროვნე, თვლის ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფას. თითქმის ყველა მისი მოსაუბრე, კათოლიკე სასულიერო პირებიც კი, ამ მიზეზს უსახელებდნენ მას და იგი მრავალგზის პოულობს ამის დამადასტურებელ საბუთებს. იგი ამას ხსნის შემდეგნაირად: რამდენადაც რელიგიის მამოძრავებელი ძალები თვით ადამიანის ბუნებაში დევს, რელიგიას არ სჭირდება საერო ხელისუფლება მხარდასაჭერად. პირიქით, თუკი რელიგია დაკავშირებულია საერო ხელისუფლებასთან, გადასცემს რა მას განკარგულებაში საკუთარ ძალას, მაშინ იგი იმსახურებს სიძულვილს ან უნდობლობას, რადგან იგი ამით ხელისუფლებასთან ერთად, რომელიც მას მხარს უჭერს, დაღუპვის რისკზე მიდის. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია რელიგიისა და პოლიტიკის განცალკევება დემოკრატიის დროს. „იმ ზომით, რა ზომითაც ქვეყნები იმსჭვალებიან დემოკრატიული იდეებით და მიისწრაფვიან საზოგადოების რესპუბლიკური მოწყობისკენ, რელიგიისა და ძალაუფლების კავშირი სულ უფრო საშიში ხდება: რადგან დგება პერიოდები, როცა ძალაუფლება ხან ერთის ხელშია, ხან მეორის. პოლიტიკური თეორიები ერთმანეთს ენაცვლებიან, ადამიანები, კანონები, კონსტიტუციები გაქრება ან ყოველდღე დაექვემდებარება ცვლილებებს. (...) ამერიკელები სახელმწიფოს მთავრობას ყოველ ოთხ წელიწადში ცვლიან, ყოველ ორ წელიწადში ისინი ახალ კანონმდებლებს ირჩევენ და ყოველ ერთ წელიწადში კი ისინი ცვლიან ადგილობრივ მმართველობას. ამერიკაში პოლიტიკური ცხოვრება მუდმივად ექვემდებარება რეფორმატორთა გავლენას და თუ ამერიკელები პოლიტიკისგან რელიგიის გამოყოფისთვის არ იზრუნებენ, მაშინ რა ადგილი შეეძლებოდა მას დაეკავებინა ადამიანთა მუდმივად ცვალებად შეხედულებათა შორის?“ - ამ გზაზე რელიგია საკუთარ თავს იცავს ერისა და პოლიტიკოსთა ფანტაზიებისა და ნებისგან. მხოლოდ ამ შეზღუდვებით შეიძლება იყოს დაცული ერის სუვერენიტეტი. „განა შეძლებს საზოგადოება დაღუპვის თავიდან აცილებას, თუკი პოლიტიკური კავშირების შესუსტებისას მორალური კავშირები არ გამყარდება? როგორ შეიძლება თავისუფალი ადამიანების მართვა, თუ მათ ღვთის ნება არაფრად მიაჩნიათ?“.

რელიგია, როგორც პოლიტიკის საწინააღმდეგო პოლუსი - ეს ერთი მხარეა ტოკვილის მიერ განხორციელებულ ანალიზში. რელიგიის მისადაგება ქვეყნის პოლიტიკურ კულტურასთან კი - მეორე მხარეა. ქრისტიანობა ვერ იქნებოდა წარმატებული შეერთებულ შტატებში, თუკი იგი წინააღმდეგობრივი იქნებოდა დემოკრატიულ ფასეულობებთან. მაშასადამე: „ყოველი რელიგია დაკავშირებულია განსაზღვრულ პოლიტიკურ შეხედულებებთან მასთან თავისი მსგავსების გამო. თუ ადამიანის სული თავისუფლად ვითარდება, იგი პოლიტიკური საზოგადოებისა და რელიგიური ინსტიტუტების შესაბამისობაში მოყვანისკენ მიისწრაფვის; მიისწრაფვის (თუ მე ამგვარად გამოთქმის ნებას მომცემენ) მიწიერი და ზეციერი ცხოვრების ჰარმონიაში მოყვანისაკენ“.

პაპისტური მონარქიის წინააღმდეგ ამბოხების შემდეგ პროტესტანტებმა ამერიკაში მოიტანეს რესპუბლიკური ქრისტიანობა. მაგრამ ასევე თავად კათოლიკეები ამერიკაში, უპირველეს ყოვლისა, ირლანდიელი ემიგრანტები, დემოკრატიულად იყვნენ განწყობილი, თუმცა შეიძლებოდა რაღაც საწინააღმდეგოს აღმოჩენაც. „კათოლიკობა შეიძლება შევადაროთ აბსოლუტურ მონარქიას. თუ გამოვრიცხავთ ხელმწიფეს, პირობების თანასწორობა მოქალაქეთათვის მასში უფრო ღრმა არის, ვიდრე რესპუბლიკაში“. ამიტომ კათოლიკე მღვდელი „მაღლა დგება ყველა მორწმუნეზე, ხოლო ყველა, ვინც მის ქვემოთ დგას, ერთმანეთის მიმართ თანასწორნი არიან“. ამგვარი ინტერპრეტაცია არ არის ძალიან დამაჯერებელი, რადგან, ჯერ ერთი, სასულირო პირის წინაშე - თუკი ამავე დროს იგულისხმება პაპობაც, - ყველა თანასწორი არ არის (იერარქიულად დანაწევრებული სამღვდელოება წარმოადგენს არისტოკრატიულ ელემენტს კათოლიკური ეკლესიის შემადგენლობაში); და მეორეც, სწორედ კოლექტივის ბატონობის დროს ამგვარი თანასწორობა არ არის ტიპიური დემოკრატიისთვის. შესაძლოა თავად ტოკვილი არ იყო ბოლომდე დარწმუნებული ამგვარ განმარტებაში, ამიტომ იგი ყოველი შემთხვევისთვის მაშინვე გამოთქვამს დასაბუთებას, თუ რატომ არიან ამერიკელი კათოლიკეები დემოკრატები: „კათოლიკეთა უმრავლესობა ღარიბია, ამიტომ მათ საზოგადოების მართვაში მონაწილეობა მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეუძლიათ, თუკი ამგვარი შესაძლებლობა ენიჭება ყველა მოქალაქეს“.

ქრისტიანობის წარმატება შეერთებულ შტატებში ტოკვილის მიერ აიხსნება იმით, რომ ქრისტიანულ ეკლესიათა ძირითადი ფასეულობები და ინტერესები არ ეწინააღმდეგება დემოკრატიულ კულტურას, არამედ წარმოადგენენ ამ კულტურის მატარებლებს. თუმცა ამასთანავე უნდა დავამატოთ, რომ ქრისტიანული ეკლესიები საკუთარ განცხადებებით ეწყობიან ამ კულტურას. იგი შენიშნავს, რომ ამერიკელი სასულიერო პირები ყველა ქრისტიანული კონფესიიდან საკუთარი რწმენის ძირითადი შინაარსითა და უმთავრესი მორალური მცნებებით იფარგლებიან, რომლებსაც ისინი უკომპრომისოდ იცავენ (მაგალითად, ცოლქმრული ერთგულების პრინციპს), რომ, მიუხედავად ამისა, დანარჩენში ისინი ცხოვრებისადმი სრულიად გახსნილნი (მაგალითად, ამერიკელთა ვნება ფულის გამომუშავებისადმი) და პრაგმატულად განწყობილნი არიან.

ტოკვილი ყოველივე ამაზე საუბრობს ევროპისკენ მზერით. მას ეშინია, რომ მომავლის ევროპა მერყეობას დაიწყებს დემოკრატიასა და დესპოტიზმს შორის. სწორედ იმიტომ, რომ ევროპაში არ არსებობს ამერიკელთა წეს-ჩვეულებები, რომელიც შესაძლებელს ხდის თავისუფლების სტაბილურობას. ევროპაში რელიგიის დასუსტება, განსაკუთრებით საფრანგეთში, მის მიერ მოთხრობილთან მჭიდრო კავშირი აქვს. როგორ გახდა შესაძლებელი აქამდე მისვლა, თუკი რელიგია თვით ადამიანის ბუნებიდან მომდინარეობს? სპეციფიურ მიზეზად იგი ასახელებს „პოლიტიკისა და რელიგიის მჭიდრო კავშირს (...) ევროპაში ქრისტიანობამ საკუთარ თავს ნება მისცა მჭიდრო კავშირი დაემყარებინა მიწიერი ძალაუფლების მქონეთადმი. დღეს, როდესაც მათი ძალაუფლება ემხობა, ქრისტიანობა თითქოსდა მათი ნამსხვრევების ქვეშ არის მოყოლილი. ეს ცოცხალი ორგანიზმია, რომელიც მკვდრებთან მჭიდრო კავშირში აღმოჩნდა“. საფრანგეთში კათოლიკური ეკლესია, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული ძველი რეჟიმის ინტერესებთან, იზიარებს ამ რეჟიმის მემკვიდრეობის ბედს და დემოკრატიის მტრების მხარეს დგება. მას უნდა ესწავლა, რომ არაფრის არ უნდა ეშინოდეს, თუკი იგი დაადგება დემოკრატიის გზას, რომელსაც, - განგების ნებით, - ეკუთვნის მომავალი. რა თქმა უნდა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მან პროგრესული მთავრობის ნდობა უნდა მოიპოვოს, რათა ისარგებლოს მისი მხარდაჭერით. აქედან კი ის გამომდინარეობს, რომ „სიძულვილს იმსახურებს ყველა ადამიანური ინსტიტუტი, განსაკუთრებით პოლიტიკური რელიგია, რომელიც ემსახურება მთავრობას, რომელიც მას ეხმარება ადამიანების ჩაგვრაში, იმის მაგივრად, რომ თავისუფლებისთვის ამზადებდეს მათ“.

2. ეკლესია და დემოკრატია გერმანიაში

რასაკვირველია, ყოველივე ის, რასაც ტოკვილი 170 წლის წინ წერდა რელიგიისა და პოლიტიკის კავშირზე, ეკლესიისა და დემოკრატიის შესახებ ამერიკაში და საფრანგეთში, არ შეიძლება უშუალოდ გადმოვიტანოთ დღევანდელ გერმანიაზე (ან ევროპაზე). მისი ანალიზი სამაგალითოა იმ აზრით, რომ მან შემოიტანა ცნებები, თეზისები და არგუმენტები, რომლებიც ამძაფრებენ პრობლემატურ ცნობიერებას და შეიძლება მოგვევლინოს ამოსავალ პუნქტად საკითხის აქტუალურად დაყენებისას. კვლავ მინდა შემდეგი ოთხი პუნქტის აღნიშნვა. 1. მისი (ტოკვილის, დ.თ.) ერთდროულად ვრცელი და დიფერენცირებული გაგება დემოკრატიისა: საკმარისად ვრცელი იმისათვის, რომ აღინიშნოს თანასწორობის კულტურის მონაწილეობა მართვის პროცესში და საკმარისად დიფერენცირებული იმისათვის, რომ დავინახოთ განსხვავება თანასწორობასა და თავისუფლებას შორის, ძირითად ლიბერალურ უფლებებსა და უმრავლესობის დემოკრატიულ პრინციპს შორის, კონსტიტუციურ სახელმწიფოსა და ხალხის სუვერენიტეტს შორის, - განსხვავება, რომლის გარეშეც მკაფიოდ არ შეიძლება მსჯელობა არც ეკლესიაში დემოკრატიის შესახებ და არც ეკლესიის შესახებ დემოკრატიულ საზოგადოებაში; 2. გაგება იმისა, რომ თავისუფლებისმოყვარე დემოკრატია იმ პირობებში არსებობს, რომელთა გარანტირებაც თავად მას არ შეუძლია, რომლებიც სწორედაც რომ „გულის ჩვეულებაში“ არსებობს, განსაკუთრებით რელიგიური წარმოდგენის მიხედვით, რომ თავისუფლება და ადამიანთა თანასწორობა ღვთისგან მომდინარეობს; 3. ნიშანდობლივი დაძაბული ურთიერთობები რელიგიასა და პოლიტიკას შორის, რომლებსაც, ერთის მხრივ, აქვთ ტენდენცია საკუთარი თავი მიამსგავსონ ერთმანეთს, მეორეს მხრივ კი კარგად იქცევიან, როცა დისტანციას ინარჩუნებენ ერთმანეთის მიმართ. რელიგია ახდენს გავლენას დემოკრატიულ კულტურაზე, რომელშიც თავად არსებობს და თავის მხრივ, იმყოფება მისი გავლენის ქვეშ. მაგრამ ეკლესიები შეძლებისდაგვარად დამოუკიდებლები უნდა იყვნენ სახელმწიფოსგან და თითოეულ შემთხვევაში ნებისმიერი სხვა ძალაუფლებისაგან; 4. ევროპის დექრისტიანიზაცია მის მიერ განიმარტება როგორც მჭიდრო კავშირის შედეგი ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. ევროპაში თავისუფლებისმოყვარე დემოკრატიის მომავალთან დაკავშირებით კარგს არაფერს უნდა მოველოდეთ.

თუ ჩვენ ამ შეხედულებებს გადმოვიტანთ გერმანიაში (ან ევროპაში) არსებულ აქტუალური სიტუაციის მიმართ, ჩვენი პოზიციის ამოსავალ პუნქტად, მაშინ საინტერესო საკითხები ჩნდება. ვცხოვრობთ თუ არა ჩვენ დემოკრატიულ კულტურაში ტოკვილის გაგებით? ბევრწილად ამ კითხვას ჩვენ შეგვიძლია ვუპასუხოთ დადებითად. ჩვენს საზოგადოებაში თანასწორობის უმაღლესი ფასეულობა, როგორც იგი ნაწილობრივ გამოვლინდება სამართლიანობის იდენტიფიკაციაში თანასწორობასთან (უთანასწორობა ყოველთვის აუცილებლად უნდა იქნას დასაბუთებული), აღზრდაში არისტოკრატიული ფასეულობების არარსებობაში, ყველა შესაძლო ტიპის ელიტისადმი უნდობლობაში (უპირველეს ყოვლისა, ხელისუფლების ელიტისადმი), შეიძლება იყოს ამხსნელი მაგალითი. ასევე შეიძლებოდა აქ დაგვესახელებინა თანა და თვითმმართველობის უმაღლესი ფასეულობაც. თუმცა ტოკვილი მოტყუვდა დემოკრატიის მომავალთან დაკავშირებით. იგი ფიქრობდა, რომ სოციალური დიფერენციაციის გაუქმებით, რომელიც ტიპიურია არისტოკრატიული საზოგადოებისთვის, შემოიჭრება ცხოვრებისეული ურთიერთობებისა და შეხედულებების შორსმიმავალი უნიფიკაცია: საშუალო წოდების ფენა ერთიდაიგივე საბაზო ფასეულობებით და ფართოდ გავრცელებადი საზოგადოებრივი აზრით, ჩამოყალიბდება გაშუალებული მსოფლშეგრძნება. ამის ნაცვლად, ადგილი ჰქონდა განვითარებას, რომელიც შეიძლება განისაზღვროს როგორც ფუნქციონალური დიფერენციაცია საზოგადოებრივი სფეროებისა, ან ქვესისტემებისა, როგორც ცხოვრებისა და შეხედულებათა ფორმების პლურალიზაცია, როგორც ინდივიდუალიზაცია ცხოვრებისეული გეგმებისა და გადაწყვეტილებებისა. ამგვარი განვითარება, რომლის დროსაც საერთო ფასეულობათა ფუნდამენტი დნება, აღქმული იქნება როგორც თავისუფლების მატება..

რას უნდა ნიშნავდეს ეს ქრისტიანული ეკლესიისთვის, რომელმაც უნდა იარსებოს დემოკრატიულ, სოციალურად დიფერენცირებულ, პლურალისტულ და ინდივიდუალისტურ საზოგადოებაში? არჩევანის როგორი შესაძლებლობები აქვს მას? თუკი ვინმეს დაუწყია საუბარი პრობლემის თეოლოგიურ მოცულობაზე, მაშინ მას გაეხსნებოდა ორი ალტერნატივა: ან დემოკრატიული კულტურისადმი მისადაგება (ანუ ამ კულტურის ძირითადი ფასეულობების მიღება), ან სოციალური დიფერენციაციის შესაძლებლობის გამოყენებით ჩამოყალიბდეს გარკვეული ქვესისტემა საკუთარი მტკიცე ფასეულობებით. ეს სავსებით შესაძლებელი იქნებოდა, რათა ეკლესიას სრულიად შეგნებულად ჩამოეყალიბებინა გარკვეული საკრებულო, რომელშიც შესაძლებელი იქნებოდა თანამედროვე სამყაროსა და მისი დემოკრატიული კულტურის დაძაბულობისა და იმედგაცრუებისგან გაქცევა, ერთგვარი ანტისამყაროსგან, რომელიც იმის დემონსტრირებას ახდენს, თუ როგორ გარდაიქმნება მისი სიწმინდე პროფანაციად, საკრალური განჯადოებულად, სასწაულებრივი კი ერთგვარ ზერაციონალურ სამყაროდ, ჩამოეყალიბებინა, ასე ვთქვათ, მოძღვრის თანამდებობა, რომელსაც გამხრწნელი რელატივისტური სამყაროს საპირისპიროდ წმინდად შეინახავდა უცვლელ სიმართლეს, მსწრაფლწარმავალი სამყაროს საწინააღმდეგოდ კი მტკიცე ტრადიცია, ჩამოეყალიბებინა კრებული, რომელიც სუბიექტს შესთავაზებდა ერთგვარ ზრუნვასა და ნავსაყუდელს, ერთგვარ პატერნალისტურ წესრიგს უმამო საზოგადოებაში, გარკვეულ იერარქიულ კუნძულს დემოკრატიული უფერულობის ზღვაში.

როგორც ცნობილია, გერმანიის სინამდვილე სრულიად სხვაგვარად გამოიყურება. დემოკრატიულ კულტურასთან ადაპტაცია მოხდა არა მხოლოდ პროტესტანტებთან, რომლებიც უკვე დიდი ხანია ამ მიმართულებით მოძრაობენ, არამედ ასევე კათოლიკებთან. რომში მოხუცი ბატონის მმართველობა აშკარად მოუხერხებლად შეიგრძნობა და სასულირო პირები, ყოველი ხელსაყრელი შემთხვევისას აღნიშნავენ, რომ ისინი არ არიან უფრო უკეთესნი და უფრო სათნონი, ვიდრე ნებისმიერი სრულწლოვანი ქრისტიანი. ეკლესიაში არსებული მონარქიული და არისტოკრატიული ელემენტებისაგან მკაფიო დისტანცირების ამ ფორმებზე უფრო საინტერესოა ქადაგების დემოკრატიზაცია. დიდი ხანია ვაკვირდები, როგორ ეკიდება მქადაგებელი ღვთის ძალაუფლებას. ძნელია ამ თემას გვერდი აუქციო, რადგან ძველი და ახალი აღთქმის თითქმის ყოველ გვერდზე სწორედ ამაზეა საუბარი. თუმცა ისინი ამას თითქმის ყოველთვის აკეთებენ, გაურბიან ან განმარტავენ რა შესაბამის ადგილებს იმგვარად, რომ შედეგად რჩება მხოლოდ გულმოწყალე და თანამგრძნობი ღმერთი და იესო ქრისტეს წარმოაჩენენ მხოლოდ ძმად და მეგობრად. მთავარი გასაგებია: იმისათვის, რომ არავითარი მრისხანე უწყება არ იქნას გაჟღერებული, ამ უწყებას ყოფენ ორ ნაწილად. რას ფიქრობენ მქადაგებლები ამგვარ წაკითხვაზე, თუ ისინი საერთოდ არ ფიქრობენ? ან ფიქრობენ თუ არა ისინი თუნდაც ნიცშეს შესახებ, რომლის ზარათუსტრაც მიხვდა, რომ თანაგრძნობის ღმერთი მოკვდა? იციან თუ არა მათ რაიმე ფოიერბახის ხაფანგზე, რომელშიც ყველა ებმებოდა? ფოირბახისა, რომელმაც გამოიგონა მიმზიდველი და თავაზიანი ღმერთი? ვისთან დარჩება სრულწლოვანი ქრისტიანი, რომელსაც არავინ არ მოსთხოვს მას პასუხს მისი საქმეებისთვის? როგორ უნდა მოიქცეს იგი, როცა დემოკრატიული პასტორალი შეუძვრელია: შიში ღვთისა მორწმუნეებისგან თითქმის მთლიანად განდევნილია (როგორც ეს გამოკითხვებიდან ჩანს, ასევე სულ უფრო შემცირებადი მრევლის პრაქტიკიდან: თითქმის აღარავინ დადის აღსარებაზე, მაგრამ თითქმის ყველა ეზიარება). მოყვანილი მაგალითი დემოკრატიულ კულტურასა და ნაქადაგებ სწავლებას შორის ნეგატიურ სტრუქტურებულ ანალოგიებს ადასტურებს: ტრადიციის ელემენტები, მონარქიული, არისტოკრატიული, აბსოლუტისტური აზროვნება (მაგ. ღმერთის ყოვლისშემძლეობა) შეძლებისდაგვარად შესუსტებულია. ამის საწინააღმდეგოდ წარმოჩენილია ღვთის ხალხის სახე, ეკლესია როგორც მორწმუნეთა კრებული, ეკლესიის კოლეგიური და სინოდური სტრუქტურები, ასე ხდება ნათელი პოზიტიური სტრუქტურული ანალოგიები.

ტოკვილის შემდგომი შეხედულებები ასევე გვაიძულებს შემდგომ განხილვას. რელიგია განიცდის აყვავებას, თუკი იგი ფესვგადგმულია ადამიანთა ზნეჩვეულებებში; მაგრამ იგი მხოლოდ მაშინ შეიძლება იყოს ფესვგადგმული, თუკი იგი თავს იცავს პოლიტიკური ძალაუფლებისგან მისგან საკუთარი თავის დისტანცირებით. ევროპის დექრისტიანიზაციამ ბევრად შეუწყო ხელი იმას, რომ ეკლესიები სახელმწიფოსთან სიახლოვეს მიესწრაფვოდნენ, რომ მისი დაცვის ქვეშ ყოფილიყო და მისი (სახელმწიფოს) ინსტრუმენტალიზაცია მოეხდინა. ის, რომ ეკლესია ხშირად დგებოდა დემოკრატიის მტრების მხარეს, ნებას გვაძლევს მუქ ფერებში დავინახოთ ევროპაში დემოკრატიის მომავალი. წინასწარმეტყველური სიტყვებია! მაგრამ დადასტურდა კი ეს ყოველივე ემპირიულად?

ალბათ, საფრანგეთი შეიძლება მოყვანილ იქნას როგორც კონტრმაგალითი, - დაახლოებით ასწლიან მეტ-ნაკლებად მკაცრ განყოფას სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არ შეუცვლია ის გარემოება, რომ საფრანგეთი უწინდებურად მიეკუთვნება ევროპის ყველაზე არაქრისტიანულ ქვეყნებს. მაგრამ აქ მაინც საჭიროა სიფრთხილე. პირველ რიგში, უნდა გავიაზროთ, თუ როგორ გამოიყენა კათოლიკურმა ეკლესიამ ის ხანგრძლივი დრო საფრანგეთში, როცა მან მიიღო დემოკრატია ზოგადად და კერძოდ ეკლესიის სახელმწიფოსგან გამოყოფა. მეორე მსოფლიო ომამდე იგი სახელმწიფოსთან მჭიდრო ურთიერთობებისკენ მიისწრაფვოდა, თანახმა იყო რა იმაზეც, რომ მას დამორჩილებოდა (როგორც მეორე იმპერიისა და პეტენეს დროს). მეორე რიგში, საფრანგეთის მაგალითი გვაჩვენებს, რომ საკითხი იმის შესახებ, თუ რამდენად ქრისტიანიზირებულია მოსახლეობა, ყოველთვის რაოდენობრივი პასუხი არ გააჩნია. მაგალითად, თუკი დღეს მხოლოდ 10 % ფრანგი კათოლიკებისა ყოველ კვირას დადის ეკლესიაში, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში კათოლიციზმის სულიერი აღორძინების იდეები და მოძრაობები სწორედ საფრანგეთიდან მოდიოდა (მხედველობაში მაქვს ე.წ. „renouveau catolique“). ამიტომ საფრანგეთის მაგალითი ალბათ არ გამოგვადგება, იმისათვის რომ ტოკვილის თეზისი გავაკრიტიკოთ, არამედ იმისათვის, რომ ვაჩვენოთ ძველი დროიდანვე არაქრისტიანულ საზოგადოებაში და სახელმწიფოში, რომელიც არ იყო ეკლესიის ხელშემწყობი, რელიგიური ჯგუფები მხოლოდ საკუთარი ძალების (და სული წმინდის) იმედზე უნდა იყვნენ. თუმცა ისინი არც ისე ბევრნი არიან, მაგრამ ისინი ქრისტიანობაში შეგნებულად არსებობენ და თავის გარემოცვაში ინტენსიურად მოქმედებენ.

იმისათვის, რომ ტოკვილის თეზისი შევამოწმოთ, აუცილებელი იქნებოდა გამოგვეკვლია ევროპა კომპარატივისტული (შედარებითი, დ.თ.) შესწავლით, არსებობს თუ არა, ერთის მხრივ, რელიგიურ შეხედულებათა განვითარება და საეკლესიო ინტეგრაციის ხარისხი და მეორეს მხრივ, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის ფორმები და გაგვეგრძელებინა ეს მნიშვნელოვანი კორელაციები. ამგვარი კვლევებისათვის მასალა არსებობს, მაგრამ ნაშრომები, რომლებიც ამ ურთიერთობას ნათელს მოჰფენდა, რამდენადაც მე ვხედავ, ჯერჯერობით არ არსებობს. ერთ-ერთ ნიშნად, ტოკვილი ასახელებს იმ გარემოებას, რომ ევროპის სხვა ქვეყნებზე უფრო ადრე საეკლესიო დეზინტეგრაცია მოხდა ჩრდილოეთ ევროპის სახელმწიფოებრივად ორგანიზებულ ეკლესიებში, სადაც ეკლესიებმა თავად დაიწყეს განთავისუფლება სახელმწიფოებრივი წიაღისგან (მაგალითად, შვედეთი). ასევე შემთხვევითი არ არის, რომ გერმანიაში, სადაც დაწყებული სამოციანი წლებიდან, მუდმივად ეცემოდა მოსახლეობის ეკლესიურობა, საეკლესიო-სახელმწიფოებრივი ურთიერთობები კვლავ გადაიქცა სადისკუსიო თემად.

თუ მე აქ, - ტოკვილის მსგავსად, - ვმსჯელობდი იმის შესახებ, თუ რა შესაძლო არჩევანი აქვს ეკლესიას დემოკრატიის პირობებში (ან მიესადაგოს დემოკრატიულ კულტურას, ან ააგოს საკუთარი ქვესისტემა საკუთარი ღირებულებებით, ან ეძებოს სახელმწიფოსთან სიახლოვე, რათა გავლენა ჰქონდეს პოლიტიკაზე), მაშინ ეკლესიის პასუხი ამ საკითხებზე უნდა იყოს თეოლოგიურად დასაბუთებული. თუმცა მე სრულიადაც არ ვარ თეოლოგი, მაგრამ შემიძლია გავიგო თუ რატომ არის ასე რთული ამგვარი ეკლესიოლოგიური პასუხი. ერთის მხრივ, ნათელია, რომ ღვთის ერი, - არა როგორც მთლიანობა, და არა მის რჩეულ წარმომადგენლებში, - არ არის სუვერენული. მან მიიღო თავისი დავალება - აღესრულებინა აღთქმაში ჩაწერილი, შეენარჩუნებინა ტრადიცია. ეს არის „დავალება ზემოდან“ ეკლესიისთვის („თქვენ კი არ ამირჩიეთ მე, არამედ მე ამოგირჩიეთ თქვენ“ - ინ. 15:16), რათა გარკვეულ საზღვრებში მოაქციოს კომპრომისებისა და ადაპტაციის საკუთარი შესაძლებლობები, დატოვებს რა მას ძველმოდურად, მაგრამ მიანიჭებს რა მას ხანგრძლივ ისტორიულ სუნთქვას და ჯანმრთელ სკეპსისს დროის სულის ამჟამინდელი ცვლილებების მიმართ. მეორეს მხრივ, იგი თავისი დამფუძნებლის ნების მიხედვით უნდა იყოს ეკლესია ყველასთვის და არა მხოლოდ რჩეულთა და განდობილთა მცირე ჯგუფისთვის, უნდა იყოს მისიონერული ეკლესია. ამისათვის იგი ყველასთან უნდა მიდიოდეს, უნდა იყოს ყველას მიერ გაგებული, სამყაროსა და დროის ყველა ნაწილში, ასევე თანამედროვე დემოკრატიის ეპოქაში.

მკითხველმა მაპატიოს, თუკი მე აღარ გავაგრძელებ მსჯელობას ამ ჩემთვის უცხო სფეროში. ამის ნაცვლად, დასასრულს მე მინდა ვისაუბრო კათოლიკური ეკლესიის ურთიერთობაზე თანამედროვეობასთან. რა თქმა უნდა, მე ამას მოვახდენ ესკიზურად, ზოგად შტრიხებში. ჩემთვის გასაგებია, რომ ამ ისტორიის გადმოცემა შესაძლებელია უფრო ზუსტად და სხვაგვარად. მიუხედავად ამისა, მე მინდა გადმოვცე საკუთარი გაგება და შეფასება თანამედროვე სამყაროში კათოლიკური ეკლესიის მდგომარეობისა, რათა მკითხველი არგუმენტირებულად შემეკამათოს.

3. კათოლიციზმი და თანამედროვეობა

დასაწყისისთვის მე მინდოდა მოკლედ მეხსენებინა ამ ისტორიის პირველი ეპოქა. ეს ეხება ეკლესიის დისკუსიასა და კამათს განმანათლებლობის იდეასთან, მისი ბედის შესახებ ფრანგული რევოლუციისა და ნაპოლეონის დროს რევოლუციის პრინციპების განკითხვას (მათ შორის ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიისა) პაპების მიერ მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში.

მეორე ეპოქა იწყება პაპი პიუს IX-ით და მთავრდება პიუს XII-ით. ეკლესია კარგავს თავის სახელმწიფოს და მიდის, იმალება ერთგვარ სულიერ ციხესიმაგრეში. ამ თავშესაფრის შინაარსი ეფუძნება მსოფლიოს მოდერნის მიმართ წინააღმდეგობას, თავისი იერარქიული სტრუქტურით თავში უცდომელი პაპით; მოძღვართა ნათელ მითითებებსა და მორჩილ მორწმუნეებს; საკუთარ ფილოსოფიასა და მსოფლაღქმას (ნეოსქოლასტიკას); ყოვლისმომცველ თავშესაფარს, რომლის კედლებიც შემოლაგმული იყო დახურული კათოლიკური წიაღის გარშემო. ამ კედლების შიგნით აყვავებას განიცდიდა ეკლესიის მიერ დიდი რაოდენობით შექმნილი მონასტრები, სკოლები, კათოლიკური გაერთიანებები, საავადმყოფოები. მიუხედავად იმისა, რომ ყოველივე ეს წარმოიშვა როგორც თავდაცვის შედეგი, კათოლიკებს სულაც არ დაუწყიათ ამ კედლებს მიღმა სანგრების თხრა. ისინი აცნობიერებდნენ, რომ მტრებით გარშემორტყმულები ფლობდნენ ჭეშმარიტებას და სწორ გზაზე იდგნენ. ამიტომ მასობრივად გადიოდნენ ხალხში: ეს იყო მსოფლიო მასშტაბების მისიის, თვით კათოლიციზმის მოქცევის დიადი ეპოქა. იქ, სადაც ეკლესიის არსებობა აკრძალული არ იყო, იზრდებოდა კათოლიკური სამრევლოების წევრ ერისკაცთა პოლიტიკური აქტიურობა.

ის, ვინც კათოლიკური წიაღიდანაა წარმოშობილი და რაღაც იცის თავისი წინაპრების ცხოვრების შესახებ, შეუძლია მოგვითხროს ამ სისტემის ძალის შესახებ: მაგალითად, სამღვდელოებაზე, რომელიც ისე მრავალრიცხოვანია, კარგი განათლებისა და მაღალი მორალის მქონეა, როგორიც, შეიძლება ითქვას, ეკლესიის მთელი ისტორიის განმავლობაში არასოდეს ყოფილა; ერისკაცკათოლიკეთა სულიერი და საქველმოქმედო საქმეები, - მაგალითად, აკადემიურ წრეებში, ღარიბ გოგონათა თავშესაფრებსა და წმ. ვინსენტის საზოგადოებებში; იდუმალი ცხოვრების სილამაზეზე მშვიდ მესებში და სადღესასწაულო ლიტურგიებში; საერთოდ დაცულობის, დახურულობის, ეკლესიისადმი სიყვარულის და პაპისადმი ლოიალობის შეგნებაზე. ჩემი თაობა სრულიად შეგნებულ ასაკში მოესწრო ამ ეპოქის უკანასკნელ ამოსუნთქვას. როცა ხმამაღლა გალობენ „დიდებით აღსავსე ტაძარი მთელი ქვეყნიერებისთვისაა ხილული“, ჩვენი ნავსაყუდელის სიმტკიცეს ვგრძნობთ.

მაგრამ მას ასევე გააჩნდა თავისი სისუსტეები. მისთვის დამახასიათებელი იყო კავშირი მცნებებთან, აკრძალვებთან და სანქციებთან ყველა შესაბამის თუ შეუსაბამო სიტუაციაში. სულიერი სივიწროვე შეთავსებული იყო ერთგვარ ქედმაღლობასთან სხვაგვარად მოაზროვნეთა მიმართ. კათოლიკე ინტელექტუალებს არ ჰქონდათ უფლება პუბლიკაციისა და ქადაგებისა, როცა მათ სურდათ მკაცრად დეფინიცირებული სწავლებისგან გადახვევა და სხვა სააზროვნო სისტემების ელემენტების აღქმა.

შემდგომი ეპოქა იწყება მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ. ამის პირველი ნიშნები უკვე აშკარა იყო პიუს XII-ის, იოანე XXIII-ის დროს. ისინი ღიად გამოვიდნენ წინ. მიზეზებს, რომლებმაც აქამდე მიიყვანა სიტუაცია, განეკუთვნება სხვადასხვა მოვლენები, მაგალითად, ტოტალიტარული ეპოქის გამოცდილება, რომელშიც ეკლესიას არ ჰყოფნიდა თავისუფლება სახელმწიფო სამართლის მხრიდან; ასევე ჟაკ მარიტენის გამოკვლევები ამერიკაში (ამ აზრით იგი შეიძლება მივიჩნიოთ მეორე ტოკვილად), რომელიც ლიბერალურ დემოკრატიაში აკვირდებოდა რელიგიის ზრდასა და წარმატებას და რომელმაც დიდი გავლენა მოახდინა ორივე პაპის საეკლესიო კრებაზე. ეს არის ეკლესიის ღიაობის ეპოქა თანამედროვე სამყაროს მიმართ. ხატოვნად რომ ვთქვათ: ციხესიმაგრემ, თავშესაფარმა მხოლოდ რამოდენიმე სარკმელი გააღო, შემოუშვა რა სუფთა ჰაერი, შემდგომ მან თავად დაამსხვრია საკუთარი კედლები; მისი მკვიდრნი კი - პირველ რიგში, ლმობიერი და გულჩვილი პაპი, - გამოდიან და საუბარს იწყებენ ყველა კეთილი ნების ადამიანთან: „მზად ვართ ნამდვილი დიალოგისთვის. ჩვენც შეგვიძლია შეცდომის დაშვება, ჩვენ დამნაშავენი ვიყავით ჩვენს ქედმაღლობაში, მოდით ვისაუბროთ როგორც თანასწორი თანასწორთან. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ თანამედროვე სამყარო არსობრივ დეტალებში მართალია. ადამიანის უფლებები, სწორად გაგებული, წარმოადგენს ღრმად ქრისტიანულ იდეას. აღმსარებლობის თავისუფლება არის ყველა ადამიანის უფლება, კათოლიკური ქვეყნების ჩათვლით. დემოკრატია კარგი ფორმაა მართვისა, საუკეთესო ალტერნატივა ტოტალიტარულ და ავტორიტარულ რეჟიმებთან მიმართებაში. მოდით ერთად ვიბრძოლოთ სამყაროს უბედურებებისა და განსაცდელების წინააღმდეგ, ვიზრუნოთ საყოველთაო სოციალურ თანასწორობაზე...“ (ამ გამოსვლების დეტალები შეგიძლიათ იხ. „Pacem in terris“, „Gaudium et spes“ - „Dignitatis Humanae“).

ასევე თავის შინაგან ბუნებაში ეკლესია ამჩნევს (როგორც ვატიკანის მეორე კრებამდე, ასევე მის შემდგომ) მზადყოფნას რეფორმებისადმი, რომლითაც იგი გაემართა დემოკრატიული კულტურის ძირითად ფასეულობებთან შესახვედრად: პაპი დაეშვა საკუთარი ტახტიდან და გახდა „primus inter pares“ თავის ეპისკოპოსთა გარემოცვაში. სასულიერო პირი ტოვებს თავის საკურთხეველს და მორწმუნეთა შორის დგება; ხალხის ენა ლიტურგიის ენა ხდება; ერისკაცთა საბჭოები ფუძნდება იქ, სადაც კონსულტირებას გადიან მღვდლები და ეპისკოპოსები.

რაღა რჩება იმ იმედიდან, რომლითაც ჩვენ მაშინ ვიკვებებოდით? როდესაც მე ვუყურებ გერმანიას, მესმის, რომ ბევრი იმედი არ არის გამართლებული. ჩვენ გვყვავს კარგი სასულიერო პირები და ასევე ერისკაცები, რომლებიც თავგანწირვით მსახურობენ; გვყავს ქრისტიანი პოლიტიკოსები, რომლებიც ცდილობენ დაიცვან ქრისტიანული ფასეულობები და ეკლესიის ინტერესები. მაგრამ თუკი შესაძლებელია საუბარი კათოლიციზმის გამოცოცხლებაზე, ამის პარალელურად ვერ ვისაუბრებთ საერთოდ საზოგადოების ქრისტიანიზაციაზე. ამის ნაცვლად აშკარაა ფაქტი საზოგადოების დექრისტიანიზაციისა, ფაქტი, რომელიც გამოიხატება ციფრებით საეკლესიო მსახურებებზე დამსწრებთა რაოდენობის შესახებ და რელიგიური შეხედულებების შესახებ შედგენილი ანკეტებიდან. რელიგიის სოციოლოგი, მიქაელ ებერტცი ამბობს, რომ გერმანიაში კათოლიკური ეკლესიის მიერ, რომელიც ყველა თავისი წევრის ცხოვრებას მოიცავდა, საკრებულო გარდაიქმნა იმ საზოგადოებად, რომელსაც სთავაზობდა რიტუალურ და სხვა მომსახურეობას, წმინდა ეკლესიიდან სოციალური ეკლესიისკენ განვითარდა (მისი რწმენა სუსტია, მაგრამ, სახელმწიფოს მხარდაჭერასთან ერთად, მისი სოციალური მსახურება მნიშვნელოვანია).

ამგვარი განვითარება, რომელიც პროტესტანტებთან უფრო ადრე დაიწყო და უფრო რადიკალურად, დემოკრატიის გზაზე ლოგიკურად მიდის იმისკენ, რომ კანონმდებლობაზე ქრისტიანული შეხედულებების გავლენა ქრება. თავის ბოლო წიგნში რენე რემომ ეს გამოიკვლია მთელ ევროპასთან მიმართებაში. მაგალითად, დასჯის შესახებ კანონები 1960 წლამდე დიდწილად იყო დაფუძნებული მორალის შესახებ ეკლესიის სწავლებაზე, მაგრამ ამ დროიდან მოყოლებული ისინი სულ უფრო თავისუფლდებიან მისგან (აბორტის შესახებ კანონების განვითარება მხოლოდ ერთი, მაგრამ მნიშვნელოვანი მოვლენაა). „Moral et legal coincidaient: ils divergent aujourd'hui. C'est probablement l'aspect le plus neuf et le plus radical de la secularisation“. - კანონმდებლობის ამგვარი ემანსიპაცია (განთავისუფლება, დ.თ.) ათი მცნებისგან (კენტერბერიელი არქიეპისკოპოსი, დოქტორი კერი „ათი მცნების პრივატიზაციაზეც“ კი საუბრობდა) პლურალისტულ საზოგადოებაში შეიძლება შეფასდეს არა მხოლოდ როგორც დანაკარგი, არამედ - უპირველეს ყოვლისა, არაქრისტიანთა მიერ, - როგორც პროგრესი თავისუფლებისა. გაიღებენ თუ არა ამ პროგრესის სანაცვლოდ საფასურს, რომლის შედეგადაც საზოგადოების ძირითადი ფასეულობები სულ უფრო სუსტი გახდება?

გამოთქმა „ამის შემდგომ“ ყოველთვის როდი ნიშნავს „ამის შედეგად“. მე არ ვამტკიცებ იმას, რომ ეკლესიის გახსნილობა იყო მიზეზი ევროპის დექრისტიანიზაციისა, ან იმას, რომ თუკი ვატიკანის მეორე კრება სხვაგვარად წარიმართებოდა, ამ დექრისტიანიზაციას თავიდან ავიცილებდით. თუმცა თვალშისაცემი შეიძლება იყოს შეუსაბამობა 1965 წელს წარმოქმნილ განწყობასა და 2000 წელს არსებულ სიტუაციას შორის. შემოვიტანთ რა სხვა შედარებას, ვიტყვით: ფართოდ გაშლილი ხელებით დიალოგისკენ მოისწრაფვის ეკლესია თანამედროვე სამყაროსთან დასაახლოვებლად, მაგრამ ეს სამყარო ზურგს აქცევს მას მეგობრული ღიმილით, აგრძელებს რა თავის საქმეებს; მაგრამ ამასთან ერთად დედაც კარგავს თავისი შვილების დიდ ნაწილს ამ სამყაროში; იმის ნაცვლად, რომ ეკლესიამ ეს ქვეყანა გახადოს ქრისტიანული, თვით ეკლესია სულ უფრო ამქვეყნიური ხდება. ამიტომ მე მესმის რომის პაპის მცდელობა, რაც შეიძლება მკაფიოდ გამოთქვას ეკლესიის სფეციფიკა, რათა მაღლად დაიჭიროს რწმენის სიმდიდრე - მისი ნაკლებად „სამართლიანი“ ასპექტებითაც კი, - ამისათვის უნდა გავიხსენოთ, რომ რწმენის ძირითადი აზრი, მისი ცენტრალური შინაარსი და მისი ზნეობრივი სწავლება არ შეიძლება არსებობდეს კომპრომისის პირობებში. თუმცა მე (როგორც კარდინალი რაცინგერი) ასევე ნაკლებად ვხედავ რაიმე საფუძველს იმ აზრის დასამტკიცებლად, რომ ეკლესიის თანდათანობით ადაპტაციამ თანამედროვე სამყაროსთან შეიძლება მიმართულება შეუცვალოს (მოატრიალოს, დ.თ.) დექრისტიანიზაციის ტენდენციას.

კედლების კვლავ აღმართვა შეუძლებელი იქნებოდა და, მით უმეტეს, არასასურველი. არცერთი გონიერი ადამიანი არ მოისურვებს წარსულის ციხესიმაგრეში დაბრუნებას. დიალოგი უნდა გაგრძელდეს. მაგრამ ვინც სარკმლიდან გადმოვა, უნდა შეეძლოს ორივე ფეხზე დგომა. დღეს ალტერნატივა ჟღერს ამგვარად: მარილი ქვეყნისა, ან სეკულარიზებული ხალხის ეკლესია. თავს ვალდებულად ვგრძნობ მეც მივიღო მონაწილეობა ამ არა გრანდიოზულ, მაგრამ უაღრესად საინტერესო პრობლემის გადაწყვეტაში.

დავით თინიკაშვილი

„მოციქულ პავლეს მსგავსი ფართო
თვალსაწიერის მქონე
წინამძღოლები რომც გამოჩნდნენ,
მილიონობით შეზღუდული
კონსერვატორი რაღას იზამს?“

ანტონ კარტაშევი¹

როგორი იქნება იმ ადამიანთა საუკუნო ხვედრი, რომლებიც ისტორიულად არ იცნობდნენ ქრისტეს, არაფერი გაეგოთ მის შესახებ, მაგრამ რომლებიც ზნეობრივად და უზენაესი ღვთაებრივი ძალის მიმართ მოწიწების გრძნობით ცხოვრობდნენ? რას გვაუწყებენ ამის შესახებ ეკლესიის წმ. მამები?

ზოგიერთის აზრით, წარმართებს, როგორც ეკლესიის გარეთ მყოფ ადამიანებს, არ გააჩნიათ ცხონების არავითარი შანსი, რადგან ისინი არ იცნობენ ლოგოსს (მაცხოვარს)... მაგრამ დავიწყოთ იქიდან, რომ წარმართები ისეთივე ადამიანები არიან, როგორც ისინი, ვინც ეკლესიის საზღვრებში მყოფებად ითვლებიან და როგორც წმ. წერილი გვაუწყებს, ღმერთი სიყვარულია - სიყვარული, რომელსაც არ შეუძლია არ სურდეს ყველა ადამიანის გადარჩენა. ადამიანს, რომელსაც გააჩნია ტრანსცენდენტური ღვთაებრივი არსების რწმენა, იგი ამ რწმენის მიხედვით აცნობიერებს თავის შინაგან ცხოვრებას. რწმენის ქონა იმას ნიშნავს, რომ აღიარებდე შემოქმედის არსებობას და ცხოვრობდე მისი კანონების თანახმად. რწმენა, რომელიც არ აღიარებს ღვთაებრივ საწყისს, არ წარმოადგენს რწმენას. რამდენადაც ცდილობენ ადამიანები მათში ბუნებრივად ჩადებული ღვთაებრივი მცნებების დაცვას, იმდენად არიან ისინი ახლოს შემოქმედთან და იმდენად წარმართავს მათ უფალი. შესაძლოა ზოგიერთი წარმართი ისევე ზნეობრივად ცხოვრობდა, როგორც, მაგალითად, ქრისტიანები, ან გაცილებით უკეთესადაც.² ადამიანები კი ზნეობრივ ცხოვრებას ეწევიან ან უფლის წინაშე, ან მხოლოდ ადამიანთა დასანახად. გარეგნულად პირველი მეორის მსგავსია, მაგრამ შინაგანად ისინი მკვეთრად განსხვავდებიან: პირველი სათნოა ღვთისათვის, მეორე - არა. თუკი ადამიანი იმიტომ არ უკეთებს თავის მოყვასს ბოროტებას, რომ ეს ეწინააღმდეგება ღვთის მცნებას, იგი ბოროტებისაგან თავს იკავებს სულიერი მოტივებით, მაგრამ ვინც უსამართლო ქცევისგან თავს იკავებს მხოლოდ იმის გამო, რომ სხვების თვალში კეთილი ადამიანის სახელი არ დაკარგოს, ან რაიმე პირადი სარგებელი მიიღოს ამ თავშეკავებით, იგი მოქმედებს მიწიერი ინტერესებით და ეს ადამიანი, ეკლესიის მამათა სწავლებით, არც ითვლება უფლის მცნების აღმსრულებლად.

მართალია, წარმართებისთვის პირდაპირი გზით არ ყოფილა გამჟღავნებული ჭეშმარიტი ღვთის რწმენა (ღვთივგამოცხადებული რელიგია), როგორც ეს ებრაელებთან მიმართებაში მოხდა, მაგრამ წარმართები შინაგანად, ინტუიციით ხვდებოდნენ ამგვარი ღმერთის არსებობას (ამის დამადასტურებლად შეიძლება ასევე ჩაითვალოს მათ მიერ აგებული, პავლეს სიტყვით, „უცნობი ღმერთის“ სამსხვერპლო) და ამ უხილავ ღმერთთან ისინი თავისებური ურთიერთობის დამყარებას ცდილობდნენ. ამ ურთიერთობას ძალზედ საინტერესო ანალოგიით გადმოსცემს, მაგალითად, მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორი, ალექსი ოსიპოვი: „თოჯინასთან მოთამაშე გოგონამ არ იცის როგორ იბადება ბავშვი, მაგრამ თქვენ მას ვერაფრით წაართმევთ ამ თოჯინას, ეს იმიტომ, რომ მასში ინტუიციის დონეზე არის ჩადებული დედობის იდეა. ასევეა ყველა ჩვენთაგანში ჩადებული ღმერთთან შეხვედრის ინტუიცია, უნარი იმისა, რომ შეგვიძლია მასთან ურთიერთობა და ეს ინტუიცია ადამიანების მიერ ვლინდება სხვადასხვა წარმოდგენების, ფორმებისა თუ სურათების საშუალებით. წარმართობა - ეს არის თოჯინასთან მოთამაშე გოგონა“.³ ასევე საინტერესოდ მსჯელობს ამ მხრივ მიტროპოლიტი ანტონი ბლუმიც. იგი წერს: „მე ვფიქრობ, რომ ღმერთის გამოგონება არავის არ შეუძლია და ამიტომაც ყველა რელიგია, რომელიც ღმერთზე საუბრობს, საუბრობს ღმერთის უშუალო განცდიდან გამომდინარე. ეს გამოცდილება შეიძლება ძალიან არასრული იყოს, მაგრამ ის რეალურია... ვფიქრობ, დედამიწაზე არ არსებობს ერთი ადამიანიც კი, რომელიც არ დაცემულა მუხლებზე ცოცხალი ღმერთის წინაშე, რომლის სიახლოვეც მან იგრძნო. თუმცა შემდგომ თავის ამ გამოცდილებას როგორ გამოხატავს იგი გონების საშუალებით, როგორ ფორმებს მისცემს მას, როგორ განმარტავს მას, აი, აქ შეიძლება დაიწყოს გადახრები, შეცდომები... მაგრამ საწყისი გამოცდილება ყოველთვის რეალურია“ (Митроп. Антоний Сурожский. О встрече. Клин, 1999, გვ. 85).

მართლაც მრავალფეროვანია რელიგიური ქცევების ის ფორმები, რომლებსაც წარმართები ავლენდნენ თავისი შინაგანი რწმენის გამოსახატავად. ერთ-ერთ ასეთ საინტერესო ფორმაზე მიუთითა, მაგალითად, კათოლიკოს-პატრიარქმა ილია II ერთ-ერთ თავის ქადაგებაში: „...წარმართებს, რამდენადაც მათთვის აღსარება უცნობი იყო, ასეთი წესი ჰქონდათ: გადიოდნენ ზღვის სანაპიროზე, თავიანთ ცოდვებს ზღვის ტალღებს უყვებოდნენ და სწამდათ, რომ ტალღები მათ ცოდვებს წაიღებდა“.⁴

საინტერესოა, არსებობდნენ თუ არა რჩეული ერის გარეთ ღვთისთვის სათნო წარმართები? მათ შესახებ თავად წმ. წერილი საუბრობს. მაგალითად:

1) იობი, რომელიც იყო წარმართი, მაგრამ რომელსაც წმ. წერილი ახასიათებს, როგორც „უბიწოს, სამართლიანსა და ღვთისმოშიშს“ (იობი 1,1). ამიტომ ეკლესია სამართლიანად განუკუთვნებს იობს ძველი აღთქმის მართალთა რიცხვს.

2) მელქისედეკი, რომელიც იყო სალიმის მეფე და ამავე დროს „უზენაესი ღმერთის მღვდელი“ (შეს. 14,18). მოციქული პავლე მელქისედეკს უწოდებს ღვთის ძის მსგავსს და მღვდლად შთენილს სამარადისოდ (ებრ. 7,3). ასევე საყურადღებოა პავლე მოციქულის სიტყვები, რომლის მიხედვითაც ადამიანი შეიძლება საერთოდ არ იყოს ფორმალურად, მემკვიდრეობითი ხელდასხმით დადგენილი მღვდელი და ამ „ჯაჭვისაგან“ სრულიად დამოუკიდებლად იყოს ღვთისაგან მღვდლად კურთხეული: „...სრულყოფა რომ ლევიტელთა მღვდლების მეშვეობით მიიღწეოდეს, რაღა საჭირო იქნებოდა მელქისედეკის წესისამებრ აღმდგარიყო სხვა მღვდელი და არა აარონის წესისამებრ წოდებულიყო?“ (ებრ. 7,11).

3) იათორი, მიდიამელი (ე.ი. არაიუდეველი) მღვდელი, მოსეს სიმამრი (გამოს. 2,16).

4) საბას დედოფალი (3 მეფ. 10,1; 2 ნეშტ. 9,1), რომელიც ცხოვრობდა და მეფობდა ეთიოპიაში. ნეტარი თეოდორიტეს აზრით, იგი ყველა იმ წარმართის განსახიერებას წარმოადგენდა, რომლებიც, იმყოფებოდნენ რა რჯულის გარეთ, ქრისტესკენ მოისწრაფვოდნენ.⁵

5) რაქაბ მეძავი (ისუ ნავე 2,1; 6,25), რომელზეც იაკობ მოციქული შემდეგს ამბობს: „განა რწმენით არ გამართლდა მეძავი რაქაბიც...?“(იაკ. 2,25); მოციქული პავლეც იგივეს მოწმობს: „რწმენით მეძავი რაქაბი არ დაღუპულა...“(ებრ. 11,31).

6) სოლომონის მიერ ტაძრის კურთხევისას წარმოთქმულ ლოცვაში (3 მეფ. 8, 41-42) მოიპოვება ძალზედ ნათელი სიტყვები, საიდანაც ჩანს, რომ ისრაელის გარეთაც არსებობდნენ ჭეშმარიტი ღვთის თაყვანისმცემელნი.

7) ნეემანი, ასურელი მხედართმთავარი, რომელიც მოწიწებით თხოვდა შემწეობას უფლის წინასწარმეტყველს (4 მეფ. 5,1 და შემდ.).

8) წარმართული ქალაქის, ნინევიის მოსახლეობა, რომლებიც დაემორჩილნენ რა იონა წინასწარმეტყველს, ღრმა სინანული გამოავლინეს ღვთის წინაშე, რითაც ღვთისაგან წყალობა მიიღეს (იხ. იონა III თავი).

9) კორნელიოს ასისთავი, რომელიც იყო წარმართი, მაგრამ რომლის ლოცვებიც შესმენილ იქნა უფლისაგან (საქმ. 10,31).

გარდა ამისა, როგორც თავის ცნობილ „დოგმატიკაში“ არქიეპისკოპოსი მაკარი წერს, „მაცხოვარი თავისი ამქვეყნიური მოღვაწეობის დროს წარმართებში ზოგჯერ ისეთ რწმენას ხედავდა, რომელსაც ვერ პოულობდა თავად ებრაელებში (მათ. 8,10), და რომ მოციქულთა ქადაგებით ქრისტეს ეკლესია სწრაფად იქნა დაფუძნებული წარმართული სამყაროს თითქმის ყველა მხარეში“.⁶

სამწუხაროდ, ასევე ხშირად არ ექცევა ხოლმე სათანადო ყურადღება იმ ფაქტსაც, რომ წარმართებისთვის ასევე ხელმისაწვდომი იყო წმ. წერილიც: ქრისტეს მოსვლამდე ორი საუკუნით ადრე ებრაულიდან ბერძნულად განხორციელდა წმ. წერილის თარგმანი (ე.წ. „სეპტუაგინტა“). ასე რომ, ამ დროიდან წარმართებისთვის უკვე ცნობილი ხდება ის ღვთაებრივი სიბრძნე, რომელსაც ღმერთი წმ. წერილით გადმოსცემს. ამას ძველი ეკლესიის მამებიც ამტკიცებდნენ, თვით წარმართთა მოწმობების თანახმად, რომ ბევრი წარმართი სწავლული „იყენებდა და საზრდოობდა მოსესა და წინასწარმეტყველთა წიგნებით“.⁷

ამრიგად, ღვთის რჩეული ერის გარეთ სრულიად საკმარისი საშუალებები (შინაგანი რჯული და წმ. წერილი) არსებობდა იმისათვის, რომ ადამიანს ღვთის ნება აღესრულებინა და ალბათ სწორედ ამის საფუძველზე არის მითითებული მოციქულთა საქმეებში, რომ „ყველა ხალხში მისი მოშიში და სიმართლის მოქმედი სათნოა მისთვის“ (საქ. 10,35).

განსახილველ თემასთან დაკავშირებით განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია პავლე მოციქულის შემდეგი ცნობილი სიტყვები წარმართთა სინდისით გამართლების შესახებ: „დიდებაი და პატივი და მშვიდობაი ყოველსა მოქმედსა კეთილისასა: ჰურიასა პირველად და მერმე წარმართსა, რამეთუ არა არს თუალთ-ღებაი ღმრთისა თანა. რამეთუ რომელთა იგი უსჯულოდ შესცოდეს, უსჯულოდცა წარწყმდენ, და რომელთა სჯულსა შინა შესცოდეს, სჯულითაცა ისაჯნეს. რამეთუ არა მსმენელნი სჯულისანი განმართლდენ წინაშე ღმრთისა, არამედ მყოფელნი სჯულისანი განმართლდენ. რამეთუ წარმართთა, რომელთა სჯული არა აქუნდა, ბუნებითსა მას სჯულსა ჰყოფდეს. ამათ, რამეთუ სჯული არა აქუს, თავისა თვისისა თვითსჯულ არიან: რომელნი გამოაჩინებენ საქმესა სჯულისასა დაწერილსა გულთა შინა მათთა თანამოწამებითა მათდა გონებისა მათისაითა, და შორის ურთიერთას გულისსიტყუანი შეასმენდნენ ანუ სიტყუას-უგებდენ დღესა მას, რომელსა სჯიდეს ღმერთი დაფარულსა მას კაცთასა მსგავსად სახარებისა...“ (რომ. 2, 10-16). (მოციქულის ამ ციტატას შეგნებულად ვიმოწმებ ძველქართულად, ვინაიდან, როგორც ცნობილია, წმ. წერილის თანამედროვე თარგმანი ფუნდამენტალისტური წრეებისთვის არ წარმოადგენს კომპეტენტურ და „მადლმოსილ“ ტექსტს. ამრიგად, მოციქულის სიტყვების არაადეკვატურად გადმოცემასთან დაკავშირებული პრეტენზიები იმთავითვე იქნება აცილებული).

მიუხედავად მოციქულის ზემოთმოყვანილი მსჯელობის სრული სიცხადისა წარმართების ბუნებითი რჯულით (ანუ სინდისით) გამართლების შესაძლებლობის შესახებ, იგი მაინც უცნაური და აშკარად ტენდენციური ინტერპრეტაციების საგანი ხდება ზოგიერთი თანამედროვე საეკლესიო პუბლიცისტის მხრიდან. მაგალითად, არქიმანდრიტი რაფაელი კარელინი წერს: „...პავლე მოციქული ამბობს, რომ წარმართები, რომლებმაც ვერ იცნეს ქრისტე, თავიანთი სინდისის კანონებით განისჯებიანო. მას არ უთქვამს ისინი ცხონდებიანო, სხვა შემთხვევაში რატომ მოვიდოდა ღმერთი ამქვეყნად? სინდისის მიხედვით განსჯა გარკვეულ მისაგებელსაც გულისხმობს“.⁸

მოდით შევეცადოთ იმის გარკვევას, მოეპოვება თუ არა ამგვარ ახსნას რაიმე საფუძველი ეკლესიის მამათა ნააზრევში? მაგრამ სანამ მათ მემკვიდრეობას მივმართავდეთ, ყურადღებით დავუკვირდეთ თავად პავლე მოციქულისა და არქიმ. რაფაელის ძირითად გამოთქმებს. ეს უკანასკნელი წერს: „...მას არ უთქვამს ისინი ცხონდებიანო“. პავლე მოციქული კი ამბობს: „...მყოფელნი სჯულისანი განმართლდენ. რამეთუ წარმართთა, რომელთა სჯული არა აქუნდა, ბუნებითსა მას სჯულსა ჰყოფდეს“ (რომ. 2, 13-14). ე.ი. წარმართები, რომლებიც ბუნებით რჯულს აღასრულებენ ღვთის წინაშე - „განმართლდებიან“. ახლა კი მოვუსმინოთ წმ. მამებს, რომლებიც, არქიმ. რაფაელისაგან განსხვავებით სრულიად საპირისპიროდ განმარტავენ მოციქულის სიტყვებს. უპირველესად დავიმოწმებ წმ. წერილის უშუალოდ ამ ადგილის მამათამიერ განმარტებებს.

წმ. იოანე ოქროპირი: „...მოციქულის მიერ უარიყოფება სხეულის წინადაცვეთა და აშკარად მიუთითებს თვით ცხოვრების აუცილებლობაზე. როდესაც ელინი ამის (წინადაცვეთის წესის, დ.თ.) გარეშე ცხონდება, ხოლო იუდეველი კი ამ წესთან ერთად ისჯება, მაშინ იუდეველობა უსარგებლო ხდება. ელინებში მოციქული გულისხმობს არა კერპთაყვანისმცემლებს, არამედ სათნოებებით მცხოვრებ წარმართებს (იგულ. ერთი ღმერთის თაყვანისმცემელი წარმართები, დ.თ.), რომლებიც თავისუფალნი არიან რჯულის წესებისაგან“.⁹

ნეტარი თეოფილაქტე ბულგარელიც იმეორებს ოქროპირის ამ მოსაზრებას: „...აღიარებს რა (მოციქული, დ.თ.) იმ ფაქტს, რომ წარმართი დასჯილი იქნება ბოროტებისათვის, ამ აზრიდან ასევე გამოჰყავს ის დასკვნაც, რომ წარმართი დაჯილდოვებულიც იქნება სიკეთისათვის. (...) ელინებში გულისხმობს არა კერპთაყვანისმცემლებს, არამედ ღვთისთვის სათნოდ მცხოვრებ ადამიანებს, რომლებსაც არ გააჩნდათ რჯული. ასეთები იყვნენ: მელქისედეკი, იობი, ნინეველები, კორნელიოს ასისთავი და სხვა. (...) თუ საქმეების მიხედვით იუდეველსა და წარმართს შორის არ არის არავითარი განსხვავება, მაშინ არ არსებობს არავითარი დაბრკოლება, რომ ამ უკანასკნელს იგივე ხვედრი ერგოს, რაც პირველს“.¹⁰

ნეტარი თეოდორიტე კვირელი: „რჯული ითხოვს საქმეებს. ამიტომ თუ წინადაცვეთილს საქმეები არა აქვს, ხოლო წინადაუცვეთელს გააჩნია ისინი, მაშინ განა სამართლიანი არ იქნება, რომ შენ გეწოდოს ურჯულო, ხოლო მან კი მიიღოს შენი საპატიო სახელი და მას ეწოდოს არა წინადაუცვეთელი, როგორც შენ მიმართავ მას გასაკიცხად, არამედ წინადაცვეთილი, რომელმაც წინადაიცვითა სულის მანკიერება?“¹¹

სხვა ადგილას, კერძოდ, რომ. 3,1-ის განმარტებაში ნეტარი თეოდორიტე წერს: „...ზოგიერთი უცხოტომელ ხალხთაგან, შემკობილია რა ღვთისმოშიშებითა და სათნოებებით, ქებას იმსახურებენ ღვთისაგან...“¹²

წმ. თეოფანე დაყუდებული: „დავუშვათ წინადაუცვეთელმა აღასრულა რჯულის ყველა მოთხოვნა, ნუთუ იგი არ მიიღებს გამართლებას როგორც წინადაცვეთილი? არა მხოლოდ გამართლდება, უფრო მეტიც, იგი განსჯის კიდეც წინადაცვეთილ ცოდვილს“.¹³

ასევე სხვა ადგილას წმ. თეოფანე წერს: „წარმართი განისჯება, და შემდეგ დაჯილდოვდება, ან დაისჯება... როგორც პირველ, ასევე მეორე შემთხვევაში მათი ხვედრი გადაწყდება იმ კანონის შესრულების, ან არშესრულების მიხედვით, რომელსაც თითოეული მათგანი აუცილებლად მიიჩნევდა საკუთარი თავისთვის. ...იგი (მოციქული, დ.თ.) შეუმჩნევლად მიდის თავის მთავარ აზრამდე - სულიწმინდის მადლის წინაშე იუდეველისა და წარმართის თანასწორობამდე“.¹⁴

ეპისკოპოსი ნიკანორი: „...როგორც იუდეველი შეიძლება წარმართზე უარესი იყოს თავისი ცხოვრებით, ასევე შეიძლება წინადაუცვეთელი წარმართი სჯობდეს იუდეველს თავისი ცხოვრებით და შესაბამისად შესაძლოა მან ღვთისაგან წყალობა მიიღოს, როგორც კარგმა იუდეველმა, რომელიც ამართლებს თავის მოწოდებას. ასეთი წარმართები თავისი ცხოვრებითა და რწმენით წარმოადგენენ ჭეშმარიტ ისრაელიანებს“.¹⁵

არქიმანდრიტი ირინეოსი: „მოციქული ამბობს, რომ თუმცა წარმართებს არ ჰქონიათ დაწერილი რჯული, მაგრამ არც ყოველგვარი რჯულის გარეშე ყოფილან დატოვებულნი. მათ გააჩნდათ ბუნებრივი რჯული, რომლითაც ისინი ხელმძღვანელობდნენ და აღასრულებდნენ ყველაფერს, რისი გაკეთებაც საჭირო იყო დაწერილი რჯულის მიხედვით, რადგან დაწერილი რჯული არაფრით არ განსხვავდება შინაგანი (ბუნებრივი) რჯულისაგან, სხვაგვარად როგორ შეძლებდნენ ისინი იმგვარი სათნოებების აღსრულებას, რომლებიც სრულიად ეთანხმება რჯულის მოთხოვნებს? ვინაიდან ბევრი მათგანი იყო ღვთისმოშიში, სამართლიანი, მოწყალე და ა.შ.“¹⁶

თანამედროვე ბიბლეისტთა კოლექტივის მიერ გამოცემული ნაშრომიდან რომაელთა მეორე თავის შესაბამისი ადგილის კომენტირებისას ნათქვამია შემდეგი: „წარმართებსაც გააჩნიათ რჯული, ამიტომ იუდეველებსა და წარმართებს შორის არ არის ისეთი დიდი სხვაობა, როგორც ეს იუდეველებს ეჩვენებოდათ. წარმართებს არ გააჩნდათ მოსეს რჯული, მაგრამ როდესაც ისინი თავისი ბუნებით რჯულისმიერს აღასრულებდნენ, ანუ უფლის რჯულისაგან იცავდნენ გარკვეულ ნორმებს (თავს იკავებდნენ მკვლელობისაგან, ქურდობისაგან, მრუშობისაგან, პატივს მიაგებდნენ მშობლებს და ა. შ.), ამით ამჟღავნებენ, რომ თავად წარმოადგენენ საკუთარი თავისთვის რჯულს. (...) პავლე მოციქული აქ გამოთქვამს თავის სწავლებას „ბუნებრივი გამოცხადების შესახებ“ (თავი 1) და შეგვახსენებს, რომ თითოეულმა ადამიანმა რაღაც იცის ღვთის ნების შესახებ“.¹⁷ ასევე ცოტა ქვემოთ აღნიშნული მკვლევარები წერენ: „...მოციქული პავლე იმის წარმოჩენას ცდილობდა, რომ იუდეველებს წარმართებთან შედარებით არავითარი უპირატესობა არ გააჩნიათ ღვთის სამსჯავროზე“.¹⁸

ანალოგიური აზრები შეგვიძლია ვიპოვოთ ეკლესიის მამათა არაეგზეგეტურ შრომებშიც (ამ მონაკვეთში ნაწილობრივ ვეყრდნობი ა. ოსიპოვის დასახელებულ ნაშრომს, რომელშიც კარგად არის თავმოყრილი ეკლესიის ზოგიერთი მამის შეხედულება ამ საკითხზე).

წმ. იუსტინე მარტვილი: „ისინი, რომლებიც ლოგოსის თანახმად ცხოვრობდნენ ქრისტიანები არიან, თუმცა ისინი უღმერთოებად მიაჩნდათ. ელინებს შორის ასეთები იყვნენ: სოკრატე, ჰერაკლიტე და მათი მსგავსნი, ხოლო ბარბაროსთა შორის: აბრაამი, ანანია, აზარია, მისაელი, ილია და ბევრი სხვა“.¹⁹ პროფესორი ოსიპოვი იქვე უთითებს, რომ „არცერთ წმ. მამას არ დაუყენებია ეჭვის ქვეშ წმ. იუსტინეს ეს აზრი“.²⁰

ასევე წმ. იუსტინესთან სხვა მსგავსი გამონათქვამიც გვხვდება: „ყველაფერი, რაც კი ოდესმე კარგი უთქვამთ ფილოსოფოსებსა და კანონმდებლებს, ყოველივე ეს მათ მიერ გამოთქმულია ლოგოსის ჭვრეტის შედეგად, რომელიც არის ქრისტე“.²¹

კლიმენტი ალექსანდრიელი: „ელინებისათვის ფილოსოფია ისეთივე მიმყვანებელი იყო ქრისტესთან, როგორც რჯული იუდეველთათვის“.²²

წმ. ირინეოს ლიონელი: „ქრისტე მოვიდა არა მხოლოდ მათთვის, რომლებმაც მისი ირწმუნეს, არამედ ყველა ადამიანისათვის, რომელთაც ქრისტეს ხილვა და მისი ხმის მოსმენა სურდათ“.²³

წმ. მაქსიმე აღმსარებლის თქმით, ხშირად წარმართებსა და ბარბაროსებს კეთილი არჩევანის გაკეთებაში სულიწმინდა ეხმარება, რომელიც მათში სინდისის სახით არის წარმოდგენილი. „...მრავალს აღმოვაჩენთ უკიდურესად ბარბაროსულ და მომთაბარე ადამიანთა შორის, რომლებიც კეთილმშვენიერებას განიკუთვნებენ და ძველთაგანვე მათ შორის გაბატონებულ მხეცურ კანონებს უკუაგდებენ. აი, ამგვარად არის ყველაში სულიწმინდა“.²⁴ შესაძლოა წმ. მაქსიმე ეყრდნობა სახარების სიტყვებს, რომელთა მიხედვითაც ქრისტეს ეწოდება „ნათელი ჭეშმარიტი, რომელიც განანათლებს ყველა კაცს, მომავალს ქვეყნად“ (ინ. 1,9).

არც წმ. კლიმენტი რომაელისთვის იყო, მაგალითად, სადავო წარმართებში სულიწმინდის მოქმედება, რომლის შემწეობითაც, მისი აზრით, წარმართები ქველ და საგმირო საქმეებსაც კი აღასრულებდნენ. თავის ერთ-ერთ ეპისტოლეში წმ. მამა მათ ამგვარ საქმეებზე საუბრობს: „...წარმართებისგანაც მოვიტანოთ მაგალითები: მრავალმა მეფემ და წინამძღოლმა, მინდობილმა მისნის ნათქვამს, უბედურების ჟამს სიკვდილს მისცა თავი, რომ საკუთარი სისხლით გადაერჩინათ სხვები. მრავალი გაშორდა თავის ქალაქს, რათა მეტად აღარ ყოფილიყო იქ მშფოთვარება...“

წმ. ბასილი დიდმა, როგორც ცნობილია, წარმართთა ქველი საქმეების აღწერას მთელი ტრაქტატიც კი მიუძღვნა ამგვარი სათაურით „ახალგაზრდებს იმის შესახებ, თუ როგორ მივიღოთ სარგებლობა წარმართული თხზულებებისგან“.

წმ. იოანე დამასკელის თქმით კი „გარეშე“ (ანუ არაქრისტიანულ) სიბრძნეში მართალია არის რაღაც მიუღებელი, მაგრამ მათგან შესაძლებელია „წმინდა ოქროს“ გამორჩევაც, რომლისგანაც „უდიდესი ძლიერების შეძენას შევძლებთ“.

ასევე წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველიც, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგჯერ წარმართ ფილოსოფოსთა ცდომილებების შესახებ საუბრობდა, საქებარ სიტყვებს არ იშურებს მათ მიმართ. იგი ერთ-ერთი თავისი მოწაფისათვის დაწერილ პოემაში „სათნოების შესახებ“ (რუსულ თარგმანში მას ეწოდება „თავმდაბლობის, უმანკოებისა და თავშეკავების შესახებ“) იმის შესახებ საუბრობს, თუ როგორ შეუძლია ქრისტიანს საკუთარი თავის აღზრდა წარმართ ფილოსოფოსთა ცხოვრებასა და ქცევებში არსებული მაგალითებით. აქვე საინტერესო უნდა იყოს ასევე წმ. იოანე ოქროპირის (რომელსაც ყველაზე ხშირად იმოწმებენ და არც თუ ისე უსამართლოდ, როგორც წარმართთა მძაფრ კრიტიკოსს) შემდეგი სიტყვები: „...თუ წმ. წერილიდან ვერ სწავლობთ, მაშინ იძულებული ვარ წარმართებისგან მოგიყვანოთ მაგალითები...“

თუმცა ობიექტურობისათვის იმასაც ავღნიშნავდი, რომ ეკლესიის ზოგიერთი ძველი მამა წარმართული სიბრძნე დაგმობილია, როგორც ყოვლად უსარგებლო. მაგალითად, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, წმ. იოანე ოქროპირთან (იხ. მისი საუბარი მათეს სახარებაზე 1,4), წმ. მაკარი დიდთან (იხ. მისი 42 საუბარი) და სხვა. მაგრამ ამ ფაქტის შესახებ სიამოვნებით გავიმეორებდი, მაგალითად, არქიმანდრიტ პორფირის შემდეგ სიტყვებს: „...არც იმას ვმალავთ, რომ ზოგიერთი წმ. მამა ძველი ფილოსოფოსების მიმართ საკმაოდ შეურაცხმყოფელ გამოთქმებსაც არ ერიდებოდა. მაგალიტად, წმ. იოანე ოქროპირი პლატონსა და სოკრატეს ზოგიერთი მცდარი აზრისთვის თითქმის შეშლილებს უწოდებს და ამბობს რომ ისინი მხოლოდ ამაო დიდებას ეძიებდნენ და სხვა არაფერი აინტერესებდათ. ცხადია, ეს გადაჭარბებაა. მაგრამ მამების უმეტესობა ქება-დიდებას ასხამს ძველ ფილოსოფოსებს ქრისტიანულ სწავლებასთან მიახლოებული სწავლებისთვის“.

ასევე იგივე მოვლენაზე გასათვალისწინებელ შეფასებას გამოთქვამს პატროლოგი ედიშერ ჭელიძე: „საზოგადოდ უნდა აღინიშნოს, რომ ეკლესიის მამათა დამოკიდებულება ანტიკური აზროვნებისადმი ხშირად მცდარად არის გაგებული. როდესაც ესა თუ ის საეკლესიო პირი უარყოფს, მაგალითად, გარეშე სიბრძნეს, უარყოფს, ჩვეულებრივ, იმ პირთა წინაშე, რომლებიც ხსენებულ სიბრძნეს საბოლოო ჭეშმარიტებად სახავენ“. ამრიგად, როგორც ასევე პატროლოგი ილარიონ ალფეევი სამართლიანად მიუთითებს, სწორედ იმის გამო, რომ ეკლესიის მამათა უმრავლესობა ანტიკურ ფილოსოფიას განიხილავდა როგორც ქრისტიანული ჭეშმარიტებისაკენ მიმავალ გზას, „ძველი ქრისტიანული ტაძრების კარიბჭეებში მოწამეებისა და წმინდანების გვერდით გამოსახული იყო სოკრატე, პლატონი და არისტოტელე...“

ასევე არ შემიძლია არ დავიმოწმო ამ საკითხთან დაკავშირებით ცნობილი ბერძენი თეოლოგის, იოანე კარმირისის ბრწყინვალე სიტყვები. იგი, ეყრდნობა რა აღმოსავლელი მამების ღვთისმეტყველებას, მიუთითებს, რომ ღმერთი ასევე მოქმედებს ხილული ეკლესიის საზღვრებს გარეთაც: „არა მხოლოდ ქრისტიანები, არამედ არაქრისტიანებიც, ურწმუნოებიც და წარმართებიც შეიძლება გახდნენ წევრნი და მემკვიდრენი „ერთი სხეულისა და უფლის აღთქმის თანაზიარნი იესო ქრისტეში“ (ეფ. 3,6) - ეკლესიის მეშვეობით, რომელსაც ასევე წარმართები და არაქრიასტიანები შესაძლოა უხილავად მიეკუთვნებიან საკუთარი რწმენისა და მაცხოვნებელი მადლის მეშვეობით, რომელსაც ღმერთი უანგარო ძღვენის სახით ანიჭებს მათ, რამდენადაც პირველსაც და მეორესაც საეკლესიო ხასიათი აქვს“.

განვაგრძოთ ეკლესიის მამათა ციტირება.

წმ. იოანე ოქროპირის აზრით კი, წარმართები დამნაშავენი არიან იმაში, რომ საკუთარი ფილოსოფოსებისათვის ყურის გდება არ სურდათ და ასევე იმაში, რომ განსაჯეს სოკრატე, ანაქსაგორა, პითაგორელები და სხვები“.

წმ. სერაფიმ საროველთანაც გვხვდება, მაგალითად, ამგვარი გამონათქვამი: „როგორც ებრაელ ერში, ასევე წარმართებშიც შენარჩუნებული იყო ღვთის ცოდნა“.

პროფესორ ოსიპოვის მიერ დამოწმებულ წმ. სერაფიმეს ამ აზრს, ჩვენის მხრივ, დავუმატებდით იგივე მამის შემდეგ მსჯელობასაც: „არა ისეთი ძალით, როგორც საღვთო ერში, მაგრამ საღვთო სულის გამოვლინება წარმართებშიც ხდებოდა, რომლებიც არ იცნობდნენ ჭეშმარიტ ღმერთს, რადგან მათ შორისაც კი პოულობდა ღმერთი თავის რჩეულ ადამიანებს. ასეთები იყვნენ, მაგალითად, ქალწული წინასწარმეტყველები - სიბილები, რომლებმაც თავისი ქალწულობა, მართალია, უცნობ ღმერთს შესწირეს, მაგრამ მაინც ღმერთს, სამყაროს შემოქმედსა და ყოვლისმპყრობელს, სამყაროს განმგებელს, როგორადაც იგი წარმართებს ჰყავდათ წარმოდგენილი. ასევე წარმართი ფილოსოფოსები, რომლებიც, მართალია საღვთო ნათელს მოკლებულნი წყვდიადში დაეხეტებოდნენ, მაგრამ ეძებდნენ რა ჭეშმარიტებას, რომელიც ღვთისათვის დიდად მოსაწონია, შეეძლოთ ღვთისათვის მოსაწონი ამ ძიების გამო არ ყოფილიყვნენ უთანაზიარო საღვთო სულთან, ვინაიდან ნათქვამია: „წარმართები, რომლებიც ღმერთს არ იცნობენ, ბუნებით რჯულს და ღვთისთვის სათნო საქმეებს აღასრულებენ“. წარმართ წინასწარმეტყველ სიბილებთან დაკავშირებით ასევე დავიმოწმებდით მოერე საუკუნის მოღვაწეს, წმ. თეოფილე ანტიოქიელს, რომელსაც, მართალია, უკიდურესად უარყოფითი დამოკიდებულება გააჩნდა ზოგადად ანტიკური სიბრძნის მიმართ, მაგრამ უშუალოდ სიბილინურ ტექსტებს კი ჭეშმარიტ წინასწარმეტყველებებს უწოდებს.

წმ. თეოფანე დაყუდებული: „მიუკერძოებელია ღმერთი და თითოეულს განსჯის იმ კანონის მიხედვით, რომელიც აუცილებლად მიაჩნდა მას საკუთარი თავისთვის“.

წმ. ნექტარიოს ოპტინელი: „უბრალო ინდუსი, რომელსაც სწამს უფლის და აღასრულებს მის ნებას, როგორც შეუძლია, - გადარჩება; ხოლო ის, ვინც იცნობს ქრისტიანობას, მაგრამ მაინც ინდუისტური მისტიკური გზით მიდის, - ვერა“.

გარდა ამისა, აგრეთვე ისიც უნდა აღინიშნოს, თუ რას ასწავლის ეკლესიის ესქატოლოგიური მოძღვრება ამ საკითხის შესახებ, არის თუ არა მასში რაიმე მინიშნება წარმართების სასუფეველში დამკვიდრების შესახებ? ამასთან დაკავშირებით, მაგალითად, ღვთისმეტყველების დოქტორს, სქემარქიმანდრიტ იოანეს (მასლოვი) აპოკალიფსიდან მოჰყავს ერთი საინტერესო ადგილი, რომელსაც იქვე უკეთებს კომენტარს: „...მოციქული იოანე ღვთისმეტყველი წერს: „ვიხილე: და აჰა ერი ფრიადი, რომლისა აღრიცხუვად ვერვინ შემძლებელ იყო, ყოველთაგან წარმართთა და ტომთა და ერთა და ენათა, მდგომარენი წინაშე საყდრისა და წინაშე კრავისა შემოსილნი სამოსლითა სპეტაკითა...“ (აპოკ. 7,9). მაშასადამე, ამ სიტყვებიდან იმ დასკვნის გაკეთება შეიძლება, რომ ყველა ის ადამიანი, რომელიც აღასრულებს ღვთის ნებას, მიიღებს საუკუნო სიცოცხლეს“.

რა საერთოა არქიმანდრიტ რაფაელსა და ეკლესიის მამებს შორის?

სად შეიძლება ვეძებოთ არქიმანდრიტ რაფაელ კარელინისეული სწავლების ფესვები? ის, რომ ამგვარ სწავლებას არავითარი საერთო არა აქვს ეკლესიის მამათა მოძღვრებასთან, ამაში ზემოთ დავრწმუნდით.

პირდაპირ შეიძლებოდა იმის თქმაც, რომ ზემოთგანხილულ საკითხთან მიმართებაშიც არქიმ. რაფაელის პოზიცია ტიპიურ პროტესტანტულ ფუნდამენტალიზმს წარმოადგენს და არა, ვიმეორებთ, ეკლესიის მამათა სწავლების გადმოცემას, ყოველ შემთხვევაში, მათ ნააზრევზე დამყარებულ მსჯელობას. ამის საილუსტრაციოდ ქვემოთ მოკლედ წარმოვადგენთ პროტესტანტი ავტორის, ალან მორისონის აბსოლუტურად ანალოგიურ პოზიციას აღნიშნულ საკითხზე.

ალან მორისონის ამ ნარკვევიდან განვიხილავთ მის მხოლოდ რამდენიმე ძირითად შეხედულებას.

ავტორი კრიტიკულად განიხილავს ზოგიერთი „ფართო შეხედულებების“ მქონე თანამედროვე თეოლოგის მსჯელობას მოცემულ საკითხზე. ერთ-ერთ მათგანს წარმოადგენს კანადელი ანგლიკანი ეპისკოპოსი, მიქაელ ინგჰემი, რომელიც შემდეგს წერს:

„...იესო ქრისტე უნდა იყოს ჭეშმარიტების ერთადერთი კრიტერიუმი... მე მჯერა, რომ ცხონება არ წარმოადგენს მხოლოდ ქრისტიანების კუთვნილებას. პავლე მოციქულს ეს ნათლად სწამდა“. მორისონი ამგვარი მსჯელობის წინააღმდეგობრიობაზე საუბრობს. მისი აზრით, შეუთავსებელია, ერთის მხრივ, გამოთქმა „ქრისტე, როგორც ერთადერთი ჭეშმარიტება“ და მეორეს მხრივ, გამოთქმა „არა მხოლოდ ქრისტიანთა გადარჩენის“ შესახებ. მაგრამ, ჩვენის მხრივ, ავღნიშნავთ, რომ საკითხისადმი ამგვარი მიდგომა ვერ იტევს იმ სისავსეს, რომლის შესახებაც პავლე მოციქული საუბრობს. ქრისტე, მართალია, ერთადერთ ჭეშმარიტებას წარმოადგენს, მაგრამ მისკენ მიმავალი გზები სხვადასხვაგვარია და შესაბამისად ამ გზებზე მხოლოდ ქრისტიანები არ დადიან, სხვა სიტყვებით, როდესაც წარმართები ბუნებით რჯულს იცავენ, ისინი ამით ღვთის ნებას აღასრულებენ...

ა. მორისონი თავისი ნარკვევის ერთ-ერთ ქვეთავში („სამი წინასწარმატყველი წარმართთა გადარჩენის შესახებ“) ასევე იმოწმებს სხვა სამი თეოლოგის მსჯელობას, რომელთაც საკუთარი კომენტარებით გვთავაზობს.

1. უილიამ დევისი: „მადლი და ჭეშმარიტება რომელიც არსებობს სხვა რელიგიებში წარმოადგენს ქრისტეს ნათელს, რომელიც გაანათლებს ყველა კაცს ამ ქვეყნად მოსულს... (ყველა ადამიანში) არსებობს ღვთის მადლი, თუმცა შეუცნობლად“. ჩვენის მხრივ, დავამატებთ, რომ აქ უილიამ დევისი სრულ თანხმობაშია, მაგალითად, წმ. მაქსიმე აღმსარებელთან, რომელიც ანალოგიურ აზრს გამოთქვამდა სულიწმინდის ყველა ადამიანში მყოფობასთან დაკავშირებით (იხ. ზემოთ). თუმცა ა. მორისონი აცხადებს, რომ ამგვარი მიდგომისას „უკვე აღარ არსებობს აუცილებლობა გარედან სახარების მიღებისა, რადგან თითოეულ ადამიანს გააჩნია უკვე ქრისტეს ნათელი, სული ღვთისა“. უნდა აღინიშნოს, რომ ესეც ძალზედ სუსტი არგუმენტია, რადგან თუკი წარმართებს ობიექტური მიზეზით არ შეუძლიათ ქრისტეს სახარების მიღება და თუკი მათ ღმერთმა გადარჩენის სხვა საშუალება მიანიჭა, ეს სრულიად არ ნიშნავს იმას, რომ სახარება აღარ არის აუცილებელი მათთვის, ვისაც მისი მიღების საშუალება აქვს, ანუ, თუ ნეტარი ავგუსტინეს სიტყვებს გავიმეორებთ, ზოგი მიდის მთავარი გზით, ზოგი კი გვერდითა ბილიკით, მაგრამ ორივე ერთი მიმართულებით და შესაბამისად ერთი ადგილისკენ.

2. ჯეი გერი: „ჩვენ უნდა დავუბრუნდეთ იმ მარტივ იდეას, რომ მარადისობის ნაპერწკალი (the spark of eternity) არსებობს თითოეულ ადამიანში...“ ა. მორისონის აზრით, ამგვარი შეხედულება პირდაპირ არის ამოღებული „ოკულტური და ეზოთერული სწავლებიდან“. ამ შემთხვევაში, ვფიქრობთ, კომენტარი ზედმეტია, რადგან შეხედულება, რომლის მიხედვითაც თითოეულ ადამიანში არსებობს „მარადისობის ნაპერწკალი“ (გავიგებთ ამ გამოთქმას როგორც „ღვთის ხატებას“, თუ როგორც „სულის უკვდავებას“, ამას უკვე მნიშვნელობა აღარ აქვს) წითელ ზოლად გასდევს ეკლესიის მამათა მთელს მემკვიდრეობას.

3. ტონი კამპოლო: „არ არსებობს გადარჩენა ქრისტეს გარეშე. ასეთია ჩემი ევანგელური აზროვნება. მაგრამ მე არ ვარ დარწმუნებული, რომ ქრისტე მხოლოდ ქრისტიანებში ცოცხლობს“. მორისონის კომენტარით, ეს იმას ნიშნავს, რომ კამპოლოს „შესაძლებლად მიაჩნია ქრისტეს მყოფობა იმ ადამიანებშიც, რომლებიც სხვათა მიერ იწოდებიან ურწმუნოებად, წარმართებად და ა.შ.“ მაგრამ კამპოლოს არ დაუზუსტებია, რომ ის არაქრისტიანებში ურწმუნოებს გულისხმობდა, რადგან აქ აქცენტი ძირითადად წარმართებზე და იმ მორწმუნეებზე კეთდება, რომლებიც ფორმალურად არ ითვლებიან ქრისტიანებად, თუმცა შესაძლოა უფრო მეტად სათნონიც კი იყვნენ ღვთისათვის, ვიდრე ზოგიერთი ქრისტიანი. დავით თინიკაშვილი აქვთ თუ არა წარმართებს გადარჩენის შანსი?

ნარკვევის სხვა ადგილას იმ შეხედულების განსამტკიცებლად, რომ ადამიანებში აღარ მკვიდრობს ღმერთი, მორისონი უთითებს ფაქტზე, როდესაც „სულიწმინდამ დატოვა ადამი ცოდვით დაცემის შემდეგ“. გარდა ამისა, მორისონი იმოწმებს აგრეთვე „შესაქმის“ იმ სიტყვებსაც, სადაც ღმერთი წარღვნის წინ ამბობს: „არ დარჩება სული ჩემი ამ ადამიანებში საუკუნოდ, რადგან ხორციელნი არიან ისინი“ (შეს. 6,3), რის შემდეგაც აგრძელებს: „ადამიანი იმდენად იყო განძარცვული მადლისგან (ფრომ გრაცე), როგორც დაცემის შედეგი, რომ იგი უბრალოდ „ხორცად“ იწოდება... ამას მოწმობს იუდა მოციქულიც, როდესაც იგი ცოდვილ ადამიანს აღწერს, როგორც „სულის არმქონეს“ (იუდ. 1,19)“.

ამგვარი პოზიცია რამდენიმე მიზეზის გამო არის მცდარი.

პირველი: ნუთუ აქ ის იგულისხმება, რომ ადამის დაცემიდან მოყოლებული დღემდე ადამიანებში აღარ მოქმედებს სულიწმინდა? ბუნებრივია, რომ ამ კითხვაზე მხოლოდ ერთადერთი უარყოფითი პასუხი შეიძლება არსებობდეს.

მეორე: დავუშვათ ძველი აღთქმის განმავლობაში სულიწმინდა არ მოქმედებდა ადამიანებში (რაც აგრეთვე შეუძლებელია ისრაელში და მის გარეთ მყოფი მართალი ადამიანების მაგალითების ფონზე), განა შეიძლება იგივე ვიფიქროთ ქრისტეს მოსვლის შემდგომ პერიოდეზეც, როდესაც მან აღდგომის შემდეგ თავის მოწაფეებს მიმართა: „მიიღეთ სულიწმინდა“ (ინ. 20,22). გარდა ამისა, პავლე მოციქული წარმართ კორინთელებს პირდაპირ და გასაგებად ეუბნებოდა: „ნუთუ არ იცით, რომ ღმერთის ტაძარნი ხართ და სული ღვთისა დამკვიდრებულია თქვენში?“ (1 კორ. 3, 16). ასევე წარმართი გალატელებისადმი ამბობს: „ღმერთმა მოავლინა წარმართებში თავისი ძის სული“ (გალ. 4,6), ხოლო წარმართ რომაელებთან ქადაგებისას კი პავლე წარმოთქვამს უდიადეს და უზენაეს პრინციპს: „ყველა, ვისაც ღვთის სული წარმართავს, ღვთის ძეა“ (რომ. 8,14).

მესამე: ნუთუ სულიწმინდა მხოლოდ ქრისტიანებში მკვიდრობს, ხოლო სხვა ადამიანებში კი მხოლოდ დემონური ძალები მოქმედებენ? როგორც ჩანს, მორისონი ამ უკანასკნელი შეხედულების მომხრე უფროა (როგორც საერთოდ ეს საერთოდ ფუნდამენტალისტებს ახასიათებთ), რადგან იგი, მაგალითად, ერთ ადგილას გასაგებად წერს: „სული წმინდა მხოლოდ მათში მკვიდრობს, ვინც ირიცხება (who are numbered) ქრისტიანთა შორის“, რომლის დასასაბუთებლად იქვე უთითებს შემდეგი სახის ციტატებს მოციქულთა ეპისტოლეებიდან: „ვისაც მე ვუყვარვარ, დაიცავს ჩემს სიტყვას“ (ინ. 14,23); „ვისაც ქრისტეს სული არა აქვს, იგი არც არის მისი“ (რომ. 8,9) და სხვა. მაგრამ მსგავსი ციტატები სრულიადაც არ მიუთითებს იმ ფაქტზე, რომ, ვისაც „ქრისტეს სული“ აქვს, ან ვინც ქრისტეს სიტყვას იცავს, აუცილებლად მხოლოდ ქრისტიანთა შორის ირიცხება. სულიწმინდა მოქმედებს იმ ადამიანში, რომელიც ღვთის ნებას აღასრულებს (დაწერილი თუ დაუწერელი რჯულის მეშვეობით). ამიტომ მთავარია, არა ის, თუ ვინ ატარებს ქრისტიანის სახელს (როგორც ამას ძალზედ გულუბრყვილოდ ამბობს ავტორი „ვინც ირიცხება“ (who are numbered) ქრიასტიანთა შორის), არამედ ის, თუ ვინ ასრულებს ღვთის ნებას. სწორედ ამას გულისხმობს პავლე მოციქული სიტყვებში: „ყველა, ვისაც ღვთის სული წარმართავს, ღვთის ძეა“ (რომ. 8,14), ანუ პირველადი მნიშვნელობა ენიჭება ადამიანის მიერ „ღვთის სულთან“ თანხმობაში ცხოვრებას და არა იმას, თუ ვინ „ირიცხება“ ქრისტიანთა შორის, რადგან პავლე მოციქული იყენებს ზოგად სიტყვას: „ყველა“. იგივე განაცხადა, მაგალითად, პეტრე მოციქულმაც, როდესაც შეიტყო, რომ წარმართი კორნელიოსის ლოცვა ღმერთმა შეისმინა: „ჭეშმარიტად ვრწმუნდები, რომ მიუკერძოებელია ღმერთი, რადგან ყველა ხალხში მისი მოშიში და სიმართლის მოქმედი სათნოა მისთვის“ (საქ. 10,34-35). მანამდე კი პეტრე იგივე ადამიანებს (წარმართ კორნელიოსის თანამოსახლეებს) ამ სიტყვებით მიმართავს: „თქვენ იცით, რომ იუდეველს ეკრძალება უცხოელთან ურთიერთობა და დაახლოება, მაგრამ მე ღმერთმა მიჩვენა, რომ არცერთ ადამიანს არ ვთვლიდე ბილწად და არაწმინდად“ (საქ. 10,28). ხოლო სულიწმინდის მოქმედების სივრცის შემოსაზღვრა, თუ განსაზღვრა რომ შეუძლებელია, ამის შესახებ კი თავად ქრისტე საუბრობდა როდესაც ამბობდა, რომ „სულს სადაც უნდა იქ ქრის“ (ინ. 3,8).

ალან მორისონი ასევე იმოწმებს პავლე მოციქულის კიდევ ერთ ციტატას, რომელსაც, მისი თქმით, ხშირად იყენებენ ყველა ადამიანში ღვთის მყოფობის იდეის მომხრეები. არეოპაგში ქადაგებისას პავლე ამბობს: „ერთი სისხლისგან შექმნა მან კაცთა მთელი მოდგმა, რათა დამკვიდრებულიყვნენ მთელი დედამიწის ზურგზე და დააწესა მათი დამკვიდრების წინასწარდასაზღვრული ჟამნი და ზღვარნი, რათა ეძებნათ ღმერთი, სადმე ხომ არ წავაწყდებით, ან ვპოვებთ მასო, თუმცა შორს როდია თითოეული ჩვენგანისგან, ვინაიდან მისით ვცოცხლობთ და ვმოძრაობთ და ვართ, როგორც ამას ამბობდა ზოგიერთი თქვენი პოეტი: „მისი მოდგმა ვართ“ (საქ. 17,26-28). ვფიქრობ, ნიშანდობლივია ის ფაქტიც, რომ პავლე მოციქული თვით წარმართი ავტორებისგანაც იმოწმებდა ციტატებს.

პავლეს ამ შეხედულების მორისონისეული ინტერპრეტაცია ამგვარია: „მართალია ღმერთი ასაზრდოებს მთელს ქმნილებას, მაგრამ ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი მკვიდრობს ადამიანებში“. მაგრამ „ღმერთის მოქმედება“ და „ღმერთის მკვიდრობა“ ადამიანში ერთიადაიგივე მნიშვნელობის ცნებებია, რადგან თუკი ოდესმე წმ. წერილში, ან მამათა ნაშრომებში თქმულა, რომ „ღმერთი მკვიდრობს ადამიანში“, ამას არავინ იგებდა იმ აზრით, რომ ადამიანში ღმერთი თავისი არსით მკვიდრობს, არამედ მხოლოდ და მხოლოდ ის მოიაზრებოდა, რომ ადამიანურ არსებაში მოქმედებს ღვთაებრივი ენერგიები (იგივე სულიწმინდა), რომელთა საშუალებითაც იგი აღწევს განღმრთობას, თუმცა შენარჩუნებული აქვს ადამიანური ბუნება და სწორედ ამით განსხვავდება იგი ღმერთისგან საკუტარი სულიერი სრულყოფილების ყველა ეტაპზე. შესაბამისად, როგორც ცნობილია, დოგმატურ ღვთისმეტყველებაში არსებობს ორი სხვადასხვა გამოთქმა: „ღმერთი მადლით“ და „ღმერთი ბუნებით“.

და ბოლოს, ვინაიდან ა. მორისონი გვერდს ვერ აუვლიდა ძველი აღთქმის მართალთა გადარჩენის ფაქტს, რომლებიც არ იცნობდნენ ქრისტეს, იგი იძულებულია ამ საკითხსაც შეეხოს: „შეიძლება ვენმემ იკითხოს: „ისეთ ადამიანებს, როგორებიც იყვნენ ნოე, დავითი, ისაია და იერემია, შეიძლებოდა თუ არა, რომ მათ ქრისტე სახელით სცოდნოდათ?“ ისინი არ იცნობდნენ მას, როგორც „იესოს, იოსების ძეს“, მაგრამ მათ იმაზე უფრო მეტი იცოდნენ ქრისტეს შესახებ, ვიდრე ეს ბევრს წარმოუდგენია. ისინი ვერ მოესწრნენ იმ დროს, როცა განხორციელდა აღთქმა მაცხოვრის მოსვლასთან დაკავშირებით, „ყველა ისინი რწმენით მოკვდნენ და ვერ მიიღეს აღთქმული, არამედ შორით ხედავდნენ, სწამდათ და აღიარებდნენ...“ (ებრ. 11, 13). დავითი ქრისტეს ღმერთად აღიარებდა ჯერ კიდევ დიდი ხნით ადრე, სანამ იგი (მაცხოვარი) განხორციელდებოდა (ფს. 110,1; მთ. 22, 41-46). ისაიამ იმდენი რამ თქვა ქრისტეს შესახებ, რომ მის წიგნს ხშირად უწოდებენ „ისაიას სახარებას“ (იხ. 9, 6-7; 52,12; 53,13)! რაც შეეხება იერემიას, იგი იყო პირველი წინასწარმეტყველი, რომელმაც ახალი აღთქმის შესახებ გვაუწყა (იერ. 31,31-34)“.

ეს არგუმენტი მორისონს იმ აზრის განსამტკიცებლად მოჰყავს, რომ ადამიანი მხოლოდ ქრისტეს მეშვეობით გადარჩება და არა ე.წ. შინაგანი რჯულის (სინდისის) მოთხოვნათა დაცვით. ამიტომ იმოწმებს ზემოთნახსენებ ძველი აღთქმის მართლებს (იუდეველებს), რომლებმაც წინაპრების (იუდეველების) გადმოცემებით იცოდნენ ღვთის აღთქმა მესიის მოსვლასთან დაკავშირებით. მაგრამ მორისონი არაფერს ამბობს იობის, იათორის, საბას დედოფლის და სხვათა შესახებ, რომლებიც არ იყვნენ იუდეველნი და შესაბამისად არც ქრისტეს მომავალი მოსვლის შესახებ იცოდნენ წინაპრებისგან რაიმე. ამიტომ მათ სწორედ შინაგანი რჯულის დაცვის გამო უწოდებს ეკლესია ასევე ძველი აღთქმის მართლებს ზემოთდასახელებულ ებრაელებთან ერთად. გარდა ამისა, განა შინაგანი რჯულის დაცვა არ წარმოადგენს ქრისტეს, ანუ ღვთის ნების აღსრულებას?

წინამდებარე სტატიაში განხილულ საკითხთან დაკავშირებით არ შემიძლია ყურადღება არ გავამახვილო არქიმ. რაფაელის კიდევ ერთ შეხედულებაზე, რომელსაც იგი ჩვენს მიერ ზემოთ უკვე ნახსენებ შეურაცხმყოფელი სათაურის მქონე ბროშურაში გამოთქვამს. მსჯელობა ეხება იმ წარმართებს რომლებიც ქრისტეს არ იცნობდნენ: „ბატონი ოსიპოვი ქრისტეს მიმართ რწმენის არქონის ობიექტურ მიზეზებზე მიუთითებს. მაგრამ ყველა ობიექტური მიზეზის უკან ღვთის განგება დგას, რომელიც, ასე ვთქვათ, მოიცავს და მართავს (руководить) მათ. ასე რომ, ყველა ობიექრური მიზეზი დაიყვანება ერთ სუბიექტურ მიზეზამდე - ადამიანების უუნარობამდე (неспосовность) ქრისტეს, როგორც ღვთისა და მაცხოვრის რწმენისა...“

როგორც ცნობილია, არქიმ. რაფაელი უკიდურესად შეურიგებელი პოზიციით გამოირჩევა ყოველგვარი ინოვაციური თეოლოგიური მსჯელობებისადმი, რომელთაც არ გააჩნიათ საფუძველი ეკლესიის მამათა ნააზრევსა და საეკლესიო ტრადიციაში. მაგრამ, როგორც უკვე ალბათ მკითხველიც შეამჩნევდა, ძალიან ხშირად იგი თავად გამოთქვამს ამგვარ თვითნებურ და საკუთარი გონებით შეთხზულ მსჯელობებსა და ვარაუდებს, რომელთაც მართლაც არაფერი აქვთ საერთო ეკლესიის სწავლებასთან. საინტერესოა, რატომ აძლევს საკუთარ თავს პატივცემული არქიმანდრიტი ამგვარი თამამი შეხედულებების გამოთქმის უფლებას დოგმატურ საკითხზე? ნუთუ ღვთისმეტყველება ის სფეროა, სადაც თავისუფლად შეგვიძლია ავაგოთ საღვთისმეტყველო კონცეფციები პირადი სურვილებისა და გემოვნების მიხედვით? იქნებ ჯობდა მამა რაფაელს მიეთითებინა რომელ საეკლესიო კრების ან რომელი წმ. მამის მიერ გამოითქვა შეხედულება რომლის მიხედვითაც ადამიანების ნაწილს (არაქრიასტიანთა საერთო რაოდენობა კი რამდენიმე მილიარდია) არათუ არ სურთ ქრისტეს აღიარება და მიღება, არამედ მათ უბრალოდ ამის უნარი არა აქვთ, თუნდაც რომ ამის შესაძლებლობა მიეცეთ. ე.ი. გამოდის, რომ ღმერთი არის არა ყოვლადმოწყალე და ყოვლადბრძენი არსება, არამედ შეუბრალებელი და უცნაური ახირებების მქონე შემოქმედი, რომელმაც კაცობრიობის ორ მესამედს იმის უნარიც კი არ მისცა, რომ ჭეშმარიტი ღმერთი იწამონ (შესაბამის პირობებში).

მაგრამ ამ შეხედულების გასამყარებლად არქიმ. რაფაელი ვერც შეძლებდა რომელიმე საეკლესიო მამის დამოწმებას იმ უბრალო მიზეზის გამო, რომ ამგვარი კადნიერი და ცალსახა დეფინიციები უცხოა ეკლესიის სწავლებისთვის ასეთი სახის საკითხებზე. აი, საწინააღმდეგო ხასიათის შეხედულებებს კი ნამდვილად ვხვდებით წმ. მამათა ნააზრევში, რომელთა ძირითადი ნაწილი უკვე ჩვენ ზემოთ დავიმოწმეთ.

საბედნიეროდ ქრისტიანულ ეკლესიას დღესაც ჰყავს საეკლესიო მოღვაწეები და თეოლოგები, რომლებიც აღნიშნულ საკითხშიც ერთგულნი არიან ეკლესიის სწავლებისა და განწყობისა. მაგალითად, წმ. ბენიამინ ფედჩენკოვი (+1922) თავის ერთ-ერთ ესქატოლოგიურ ნარკვევში შემდეგს აღნიშნავდა: „...შესაძლოა, ჯერ კიდევ ჩინელებმა, ინდოელებმა და იაპონელებმა უნდა მოგვცენ ახალი პეჩორის ლავრები, ახალი ანტონები და თეოდოსები, მაკარები და სერაფიმები... ვინ იცის?“ როგორი ოპტიმისტური განწყობაა! როგორ ახლოს დგას იგი იმ სინათლესთან და სიხარულთან, რომელიც ქრისტიანობის განუყოფელი ნაწილია, იმ კეთილ უწყებასთან - (სა)ხარებასთან, რომელიც ქრისტემ უბოძა კაცობრიობას, ასევე მოციქულთა იმ სწავლებასთან, რომლის მიხედვითაც „ღმერთი სიყვარულია“ და არა რაღაც გაუგებარი „მისტიური“ კანონზომიერებისა და მისწრაფებების მქონე არსება, რომელმაც მილიარდობით ადამიანში იმის უნარიც კი არ ჩადო, რომ ჭეშმარიტ ღმერთთან შეხვედრისას მისი მიღება შეძლონ (არ ვაჭარბებ, არქიმ. რაფაელი სწორედ ამ შეხედულებას გამოთქვამს: კაცობრიობის ნაწილს იმიტომ არ სმენია არაფერი ქრისტეს შესახებ, რომ ისინი მაინც ვერ შეძლებდნენ მის მიღებას).

ამ წინააღმდეგობაზე მიუთითებდა აგრეთვე მიტროპოლიტი ანტონი ბლუმი +2004): „...გადარჩენა მე წარმომიდგენია შემდეგნაირად: ქრისტეს გარეშე გადარჩენა შეუძლებელია - ეს ერთია; მაგრამ თუკი თქვენ იმის შესაძლებლობაც კი არ ქგონდათ, რომ ქრისტეს შესახებ რაიმე გაგეგოთ, თქვენ ამის გამო არ იქნებით დასჯილი. წინააღმდეგ შემთხვევაში ეს იმაზე უარესი წინასწარგანსაზღვრულობა იქნება, რაც კალვინისტებს აქვთ; ეს იქნებოდა უბრალოდ ღმერთის თვითნებობა: შენ იქ დაიბადე და ამის გამო დაისჯები...“ ამ გეოგრაფიულ მიზეზს კი არქიმ. რაფაელი მეორე მიზეზსაც უმატებს: ამგვარ გეოგრაფიულ გარემოში მცხოვრებ ადამიანებს ღვთის რწმენის უნარი არა აქვთ. თუმცა, აქვე ისიც უნდა ავღნიშნო, რომ არქიმ. რაფაელი თავის სხვა ნაშრომში საწინააღმდეგო აზრს გამოთქვამს, რომლის მიხედვითაც რწმენა ყველა ადამიანშია „პოტენციურად“ ჩადებული: „სარწმუნოება, ერთი მხრივ, ადამიანის სულის ღვაწლია, მასზეა დამიკიდებული, სწამდეს ან არ სწამდეს, განავითაროს ან ჩაახშოს ეს გრძნობა. მაგრამ, მეორე მხრივ, იგი მუდამ ღვთის ნიჭია. ღვთის მადლის გარეშე სარწმუნოება მხოლოდ ადამიანის სულის პოტენციად, შესაძლებლობად დარჩებოდა“.

ამრიგად, თუ ყველა ადამიანში „პოტენციურად“ არის ჩადებული რწმენის უნარი, მაშინ და თუ ყველა ადამიანს შეუძლია „განავითაროს ან ჩაახშოს ეს გრძნობა“, მაშინ რატომ ვამტკიცებტ ასე დაჟინებით, რომ არაქრისტიანები არავითარ შემთხვევაში არ მიიღებდნენ (და არ მიიღებენ) ქრისტეს? (ჩვენ აქ არ ვეხებით იმ არაქრისტიანთა საკითხს, რომლებმაც შეიტყვეს ქრისტეს შესახებ, მაგრამ არ მიიღეს იგი).

სამწუხაროდ, არქიმ. რაფაელის მიერ გამოთქმულ ამ შეხედულებას აქვს არა ვარაუდის, არამედ ცალსახა განაჩენისა და მტკიცების ფორმა. მაგრამ იქნებ ცოტა მეტი სიფრთხილის გამოჩენა და თავის შეკავება ჯობდეს, ვიდრე საეჭვო შეხედულების დაჟინებით ქადაგება, რადგან, როგორც ცნობილი პატროლოგი, დეკანოზი გიორგი ფლოროვსკი წერს, „ერეტიკულია არა მხოლოდ ის, რაც ნამდვილად და პირდაპირ ეწინააღმდეგება დოგმატურ სწავლებას, არამედ აგრეთვე ისიც, რომელიც ყველასათვის სავალდებულო და დოგმატურ მნიშვნელობას ითვისებს, აშკარად არ გააჩნია რა ამგვარი სტატუსი“.

შენიშვნები:

წმ. გრიგოლ დიოლოღოსი

საუბრები იტალიელი მამების ცხოვრებისა და სულის უკვდავების შესახებ

გაგრძელება. დასაწყისი იხ. „ემაოსი“ №7

თავი მესამე

მონაზონი, რომელიც იმავე მონასტერში მებაღე იყო

გრიგოლი: შენთვის ცნობილი ფელიქსი, რომელიც არცთუ დიდი ხნის წინ იმავე მონასტრის ეკონომოსი იყო, მრავალ საკვირველ ამბავს მიამბობდა მონასტრის ძმების შესახებ. მის მონათხრობს სრულად არ გადმოგცემ, რადგან სულ სხვა რამეზე მსურს შენთან საუბარი, მაგრამ არ შემიძლია დავდუმდე ერთი შემთხვევის შესახებ, რომელიც მისგან გავიგე.

ფუნდის მონასტერში ერთი მონაზონი იყო, მებაღედ მსახურობდა და ამაღლებულ ცხოვრებას ეწეოდა. მის ბოსტანს ქურდი შეეჩვია. ის ღობეზე ფარულად გადადიოდა და ბოსტნეულს იპარავდა. მებაღემ შენიშნა, რომ რაც დათესა, იმაზე ბევრად ნაკლები მოიწია, რაც დარჩა - ისიც გათელილი და დაგლეჯილი იყო. მან ბოსტანი შემოიარა და იმ ადგილს მიაგნო, საიდანაც ქურდი იპარებოდა. როდესაც ბოსტანში ბრუნდებოდა, გველი დაინახა და უბრძანა: „გამომყევი“. იმ ადგილზე, საიდანაც ქურდი შედიოდა, ისევ უბრძანა გველს: „იესო ქრისტეს სახელით გიბრძანებ დაიცვა ეს შემოსასვლელი და ქურდს ბოსტანში შემოსვლის ნება არ მისცე“. გველი მაშინვე გზის გარდიგარდმო გაწვა, მონაზონი კი სენაკში დაბრუნდა. შუა დღეს, როდესაც მონასტრის ძმები ისვენებდნენ, ქურდი გამოჩნდა და ღობეზე გადასვლა სცადა. უეცრად მას გველმა გზა გადაუღობა. ქურდი ძლიერ შეშინდა და უკან გადავარდა, მაგრამ ფეხი ღობის წნულში გაეხლართა და მებაღის მოსვლამდე თავდაღმა დაკიდებული დარჩა. როდესაც მებაღე მოვიდა, დაინახა ქურდი ღობეზე ეკიდა; ის გველს მოუბრუნდა და უთხრა: „მადლობა ღმერთს, შენ აღასრულე ნაბრძანები, ახლა წადი“. გველი მიიმალა. მებაღემ ქურდს მიმართა: „ძმაო, ღმერთმა ჩემს ხელში ჩაგაგდო. როგორ გაკადნიერდი, მონაზვნის შრომის ნაყოფი მიგეთვისებინა?“

ამის შემდეგ მებაღემ ქურდს ფეხი გაუთავისუფლა, ღობიდან ჩამოიყვანა, თავის სენაკში მიიწვია და სიხარულით მისცა ბოსტნეული, რომელსაც ის ჩვეულებრივ იპარავდა, შემდეგ ბოსტნის კარებამდე მიაცილა და უთხრა: „წადი და ამიერიდან აღარ იქურდო; როდესაც დაგჭირდება, ჩემთან მოდი, სიხარულით მოგცემ იმას, რასაც აქამდე ცოდვის გზით იძენდი“.

პეტრე: ვხვდები, აქამდე ამაოდ ვფიქრობდი, თითქოს იტალიაში არ იყვნენ სასწაულებით სახელგანთქმული წმინდანები.

თავი მეოთხე

ეკვიცი, რომელიც მონასტრის წინამძღვარი იყო ვალერიის ოლქში

გრიგოლი: ახლა იმას გიამბობ, რაც ფრიად ღირსეულმა ფორტუნატემ მიამბო, რომელიც მონასტერს წინამძღვრობდა პუტეოლში. ვალერიის პროვინციაში ერთი კაცი, სახელად ეკვიცი, ცხოვრობდა, რომელიც უჩვეულოდ წმიდა ცხოვრებას იმარხავდა. მას წინამძღვარი ფორტუნატეც კარგად იცნობდა და მისი სულიერი ღვაწლის მიმართ სხვებიც კრძალვით იყვნენ გამსჭვალულნი. ეკვიცი, როგორც დიდი სიწმინდით მცხოვრები კაცი, იმ ოლქში მრავალ მონასტერს წინამძღვრობდა. სიყრმეში მას ხორციელ გულისთქმებთან ბრძოლა ტანჯავდა, მაგრამ ბრძოლის სიმძიმემ უფრო გულმოდგინე ლოცვისთვის აღძრა. ამგვარად, ეკვიცი დაუცხრომელი ლოცვით ყოვლისშემძლე ღმერთისგან შეწევნას გამოითხოვდა და ბოლოს იგრძნო, რომ ხორციელი გულისთქმები განეშორნენ და თითქოს უსხეულო შეიქნა. როდესაც ღმერთის შეწევნით სათნოებებში განმტკიცდა, ეკვიცი დედათა მონასტრების წინამძღვარიც გახდა, რადგან იქამდე მხოლოდ მამათა მონასტრებს წინამძღვრობდა. თუმცა თავის მოწაფეებს მუდამ ჩააგონებდა, რომ მის მაგალითს განუსჯელად არ აჰყოლოდნენ და არ მოესურვებინათ იმის აღსრულება, რისი ნიჭიც არ ჰქონდათ.

იმ დროს რომში გრძნეულები შეიპყრეს. ვინმე ბასილი, რომელიც ყველაზე დახელოვნებული ჯადოქარი იყო, სამონაზვნო კაბაში გადაცმული ვალერიის ოლქში გაიქცა. ის ამითერნის ეპისკოპოსს, ღირს კასტორს ეახლა და შეევედრა ეკვიცის მონასტერში განეწესებინა, თან ჰპირდებოდა, მონასტერს სამკურნალო ხელოვნებით შევეწევიო. ეპისკოპოსი ცრუ მონაზონ ბასილთან ერთად მაშინვე მონასტრისკენ გაემართა და ღმრთის სათნო ეკვიცის სთხოვა იგი ძმებს შორის მიეღო. წმინდანმა შეხედა ბასილს და ეპისკოპოსს უთხრა: „შენ მიბრძანებ მივიღო არა მონაზონი, არამედ - ეშმაკი“. - „შენ მხოლოდ მიზეზს ეძებ, რომ ჩემი თხოვნა არ შეასრულო“, - უპასუხა ეპისკოპოსმა წინამძღვარს. „ვამბობ იმას, რასაც მასში ვჭვრეტ, - უთხრა ღმრთის მონამ, - მაგრამ შენ რომ არ იფიქრო, თავს ვარიდებ მორჩილებას, აღვასრულებ შენს ნებას“. ბასილი მონასტერში მიიღეს. რამდენიმე დღის შემდეგ ღმრთის მონა ეკვიცი ხანგრძლივი დროით მონასტრიდან წავიდა, რათა სულიერი ნუგეშის მაძიებელნი ჭეშმარიტებაში განესწავლა. წმიდა ეკვიცის წასვლის შემდეგ დედათა მონასტერში, რომელსაც აგრეთვე ის წინამძღვრობდა, ერთი მონაზონი, რომელსაც სილამაზე ჯერ კიდევ ჰქონდა შერჩენილი, დასნეულდა, საშინლად იტანჯებოდა და ყვირილითა და სულთქმით იმეორებდა: „მოვკვდები, თუ მონაზონი ბასილი არ მოვა და თავისი ხელოვნებით ჯანმრთელობას არ დამიბრუნებს“. წინამძღვრის არყოფნის დროს ვერც ერთი მონაზონი დედათა მონასტერში შესვლას ვერ ბედავდა, მით უმეტეს ბასილი, რომელიც ძმობაში ახალი მიღებული იყო და არავინ იცნობდა. ეკვიცისთან მაცნე გაგზავნეს და შეატყობინეს, ესა და ეს მონაზონი ითხოვს, რომ ბასილმა მოინახულოს. ამის გაგონებაზე წმიდა მამამ მწარე ღიმილით თქვა: „არ ვამბობდი, რომ ეს ადამიანი კი არა, დემონია? დაბრუნდით და ის მონასტრიდან გააძევეთ, ხოლო სნეული დის გამო ნუ იღელვებთ; მისი ავადმყოფობა გაივლის და ის ბასილს აღარ მოუხმობს“. გაგზავნილები დაბრუნდნენ და შეიტყვეს, რომ სნეული სწორედ იმ დროს გამოკეთდა, როდესაც ისინი ღმრთის სათნო ეკვიცის მონასტრისგან მოშორებით ესაუბრებოდნენ. ამგვარად, მართალმა სასწაული თავისი მოძღვრისა და უფლის - იესო ქრისტეს მსგავსად აღასრულა; როდესაც უფალი მეფის მოხელემ ძის განსაკურნებლად მოიხმო (იოან. 4, 46), მან ერთი სიტყვით მიანიჭა მას კურნება და სახლში დაბრუნებულმა მამამ შეიტყო, რომ მისი ძე სწორედ იმ დროს განიკურნა, როდესაც ამის შესახებ თავად ჭეშმარიტების ბაგეთაგან გაიგო. მონაზვნებმა წინამძღვრის ბრძანება აღასრულეს და ცრუ მონაზონი ბასილი მონასტრიდან გააძევეს. ამის შემდეგ მან აღიარა, რომ თავისი გრძნეულებით წმიდა ეკვიცის სენაკი ჰაერში აჰქონდა, მაგრამ ვერაფერი ავნო. მალე ეს გრძნეული ხალხის მოშურნეობით რომში კოცონზე დაწვეს.

ერთხელ ერთი მხევალი ღმრთისა იმავე დედათა სავანიდან მონასტრის ბოსტანში შევიდა. ბოსტნეული რომ დაინახა, ხარბად დაიწყო ჭამა, პირჯვრის გამოსახვა კი დაავიწყდა. მას უეცრად არაწმიდა სული ეკვეთა და მიწაზე დასცა. როდესაც ის ამ მდგომარეობაში იხილეს, მამა ეკვიცის სთხოვეს, ლოცვით განეკურნა სნეული. როგორც კი ეკვიცი ბოსტანში შევიდა, არაწმიდა სული დაცემული მხევლის პირით აყვირდა, თითქოს შეწყალებას ითხოვდა: „განა რა ჩავიდინე, განა რა ჩავიდინე? ბოსტნეულში ვიყავ, ამან კი მათთან ერთად თავის წიაღში მიმიღო“. ღმრთის კაცმა არაწმიდა სულს რისხვით უბრძანა, დაეტოვებინა მონაზონი და ყოვლისშემძლე ღმერთის მხევალთან აღარასოდეს დაბრუნებულიყო. ბოროტი სული მყისვე განშორდა მას და ამის შემდეგ მასთან მიახლოებას ვეღარ ბედავდა.

ნურსიის ოლქის წარჩინებულმა დიდებულმა ფელიქსმა, კასტორის მამამ, რომელიც ამჟამად რომში ცხოვრობს, შეიტყო, რომ ღმრთისმოშიშ ეკვიცის სამღვდელო ხარისხი არ ჰქონდა, ამავე დროს მოშურნედ ასწავლიდა სხვებს სიტყვით და ერთხელ მეგობრულად დაეკითხა: „მამაო, როგორ კადნიერდები, რომ ქადაგებ, როდესაც არც სამღვდელო ხარისხი გაქვს და არც რომის მღვდელმთავრის ნებართვა, რომლის დაქვემდებარებაშიც ხარ?“ წმიდა მოსაგრემ უპასუხა: „ამის შესახებ მეც მიფიქრია, მაგრამ ერთხელ ძილში მშვენიერი ჭაბუკი წარმომიდგა, ენაზე ის იარაღი შემახო, რომელსაც ექიმები სისხლის გამოსაშვებად იყენებენ, თან მითხრა: „აჰა, ჩემს სიტყვას დავდებ შენს ბაგეზე, წადი და იქადაგე“. მას შემდეგ, რომც მოვისურვო, ვერ დავდუმდები, რადგან ღმერთის ძალა აღმძრავს“.

პეტრე: მამაო, მსურს ვიცოდე, როგორ მოღვაწეობდა ეს წმიდა კაცი, რომელსაც, როგორც ცნობილია, ღმერთისგან ასეთი ნიჭები მიემადლა. გრიგოლი: ღვაწლი, საყვარელო პეტრე, მადლისმიერ ნიჭზეა დამოკიდებული და არა - მადლი ღვაწლზე; წინააღმდეგ შემთხვევაში, მადლი არ იქნება მადლი. ყოველ ღვაწლს წინ უძღვის მადლისმიერი ნიჭი, თუმცა შემდგომ მადლისმიერი ნიჭები იმდენად მრავლდება, რამდენადაც იზრდება ღვაწლი. თუ გსურს უტყუარი ცნობები შეიტყო ამ ღმრთის სათნო კაცის შესახებ, მიმართე რეათინის ეკლესიის ეპისკოპოსს, ალბინს - ის კარგად იცნობდა წმიდა ეკვიცის. მაგრამ, რად ეძიებ მის უმეტეს ღვაწლს, როდესაც იცი, რომ ეს კაცი უბიწო ცხოვრებას იცავდა და იმავდროულად მოშურნედ ასწავლიდა სხვებს. იგი უდიდესი მოშურნეობით ანთებული იღვწოდა, რამდენიმე მონასტერს ხელმძღვანელობდა და ამავე დროს მიმოდიოდა ყველგან: ტაძრებში, ქალაქებში, სოფლებში, ქრისტიანთა სახლებშიც კი და მსმენელთა გულებში ზეციური მამულისადმი სიყვარულს აღვივებდა. წმიდა მამას სრულიად უბადრუკი სამოსი ეცვა და გარეგნობაც იმდენად თავმდაბლური ჰქონდა, უცნობი ადამიანი რომ შეხვედროდა და იმისთვის თაყვანი ეცა, ის ღირსად არ ჩათვლიდა, სალმითვე ეპასუხა. ზოგან ცხენით მიემგზავრებოდა, რისთვისაც მონასტრის ცხენებს შორის ყველაზე უარესს ირჩევდა და ლაგამის ნაცვლად ყოველთვის ავშარას¹ იყენებდა, უნაგირის ნაცვლად კი - ცხვრის ტყავს. ტყავის აბგით თან ყოველთვის წმიდა წერილის წიგნები მიჰქონდა, რათა განაღებდა რა ღმრთის სიტყვის წყაროს, სულიერ სამკალზე ეწვიმებინა. ხმა მისი ქადაგებების შესახებ რომს მისწვდა. ზოგიერთი მლიქვნელი მოხელე რომის საეპისკოპოსოს სამღვდელო დასიდან (რომლებიც, როგორც წესი, ჯერ ენით მოინადირებენ, შემდეგ კი წარწყმედენ მსმენელის სულს) მყისვე ეახლა მღვდელმთავარს საჩივრით: „წმიდა მამაო, რომელიღაც უსწავლელმა კაცმა ქადაგების უფლება მიითვისა, უმეცარმა მიიტაცა მოვალეობა, რომელიც შენს უწმიდესობას ეკუთვნის. ხომ არ ინებებ მის მოყვანას, რათა შეაგონო საეკლესიო განწესება?“ ჩვეულებრივ, ვინც მოშურნედ აღასრულებს თავის მოვალეობას, ის ადვილად ემონება მლიქვნელობას, თუკი მას გულის კარიდან თავიდანვე არ განიშორებს. რომის ეპისკოპოსი სამღვდელო კრებულის შეგონებას დაჰყვა და დათანხმდა, ჩამოეყვანათ რომში წმიდა ეკვიცი, რათა მისთვის თავისი მოვალეობანი აეხსნათ. თუმცა პაპს არ სურდა, რომ ამ ბრძანებას ღმრთის სათნო მოღვაწე რაიმეთი გაენაწყენებინა და თავის მოციქულს, დეფენსორ² იულიანეს (შემდგომში საბინის ეკლესიის ეპისკოპოსი) დაავალა, წმიდა ეკვიცი რომში სრული ღირსების დაცვით ჩამოეყვანა. სამღვდელო დასის მიერ წაქეზებული იულიანე, ბრძანება სწრაფად რომ აღესრულებინა, წმიდა ეკვიცის მონასტერში აჩქარებით წავიდა. იქ რამდენიმე მონაზონი დახვდა, რომლებიც წიგნების გადაწერით იყვნენ დაკავებულნი და მათ დაეკითხა: „სად არის თქვენი წინამძღვარი?“ „აქვეა, მონასტრის მინდორში ბალახს თიბავს“, - უპასუხეს მონაზვნებმა. იულიანეს თან მსახური ახლდა, რომელიც იმდენად ამპარტავანი და თავხედი იყო, რომ მისი მომწყემსვა თვითონაც უჭირდა. იულიანემ ის გაგზავნა, რომ სწრაფად მოეხმო წინამძღვარი. მსახური ცქვიტად გაემართა, სწრაფად მიუახლოვდა მინდორს და მთიბავებს უტიფრად გასძახა: „სად არის ეკვიცი?“ მას მიუთითეს. როდესაც ჯერ კიდევ შორს მყოფ წინამძღვარს მოჰკრა თვალი, მსახური უჩვეულო შიშმა შეიპყრო: ათრთოლებულმა და აკანკალებულმა გზა ძლივს განაგრძო, ღმრთის კაცს ძრწოლით მიეახლა, დავარდა მის წინაშე, მუხლზე მდაბლად ემთხვია და თავისი ბატონის მოსვლა ამცნო. მისალმების შემდეგ ღმრთის სათნო კაცმა უთხრა: „აჰა, აიღე თივა და თქვენს ცხენებს წაუღე; მე საქმეს დავასრულებ და მალე გეახლებით“. ამასობაში პაპის ელჩს, დეფენსორ იულიანეს, ძალიან უკვირდა, მისი მსახური რომ იგვიანებდა. როდესაც დაინახა, რომ ის მინდვრიდან თივის ზვინით ბრუნდებოდა, განრისხებულმა დაუყვირა: „ეს რას ნიშნავს? მე შენ წინამძღვრის მოსაყვანად გაგგზავნე და არა თივის მოსატანად“. - „ის ახლავე მოვა“, - უპასუხა მსახურმა. ამ დროს ღმრთის კაცი, შემოსილი და მხრებზე თივის კონით, მონასტერში დაბრუნდა. როდესაც ჯერ კიდევ შორს იყო, მსახურმა მიუთითა ბატონს, რომ სწორედ ის იყო, ვის წასაყვანადაც აქ მოვიდნენ. იულიანემ დაინახა თუ არა ეკვიცი, მისი მდაბალი გარეგნობის მხილველმა, მასთან მკაცრად და მბრძანებლურად დააპირა საუბარი, მაგრამ როდესაც ღმრთის სათნო კაცი მიუახლოვდა, იულიანეს გულს უჩვეულო შიში დაეუფლა, სხეული აუკანკალდა და ძლივს გადასცა წმინდანს თავისი ჩამოსვლის მიზეზი, მდაბლად დავარდა მის ფერხთით, მისგან ლოცვა გამოითხოვა და ამცნო, რომ უწმიდეს პაპს მისი ნახვა სურს. წმიდა ეკვიციმ ყოვლისშემძლე ღმერთს მთელი გულით შესწირა მადლობა იმისთვის, რომ უმაღლეს იერარქს მისი მოწოდება ჩააგონა. მან რამდენიმე ძმას უბრძანა, ცხენები სამგზავროდ გაემზადებინათ და დაჟინებით მოითხოვა, დაუყოვნებლივ გამგზავრებულიყვნენ. „ეს შეუძლებელია, წმიდა მამაო, - უთხრა იულიანემ, - შორეული მგზავრობით დავიქანცეთ და დღესვე გამგზავრება არ შეგვიძლია“. „ვწუხვარ, შვილო ჩემო, - უპასუხა წმიდა ეკვიციმ, - თუკი დღესვე არ გავემგზავრებით, ხვალ მით უმეტეს ვერ წავალთ“. ამგვარად, ელჩის დაღლილობის გამო ღმრთის სათნო მოსაგრე იმ ღამით მონასტერში დარჩა. მეორე დღეს, გათენებისთანავე, იულიანესთან სხვა, ახალგაზრდა მოციქული მოვიდა, რომლის ცხენი სიჩქარისგან სულს ღაფავდა. მან იულიანეს პაპის წერილი გადასცა, რომელშიც ის უბრძანებდა, ღმრთის სათნო მოსაგრე მონასტრიდან გამგზავრებით არ შეეწუხებინა. როდესაც იულიანე დაინტერესდა, რამ აიძულა პაპი შეეცვალა ბრძანება, შიკრიკმა მიუგო: სწორედ იმ ღამით, როდესაც იულიანე მონასტერში გამოემგზავრა, პაპს საზარელ ჩვენებაში საყვედურით უთხრეს - როგორ გაკადნიერდა, მონასტრიდან მოეხმო ღმრთის სათნო კაცი. იულიანე მაშინვე წმიდა ეკვიცისთან წავიდა, თავი მის ლოცვას შეჰვედრა და აცნობა, რომ პაპმა ბრძანა არ შეეწუხებინათ ის მონასტრიდან გამგზავრებით. ამის გაგონებაზე ეკვიცი დამწუხრდა და თქვა: „გუშინ ხომ გითხარი, თუ ახლავე არ გავემგზავრებით, შემდეგ საერთოდ ვეღარ წავალთმეთქი“. შემდეგ მოისურვა ახალგაზრდა შიკრიკის მიმართ სიყვარული გამოეხატა, თავის სენაკში წაიყვანა და გაწეული შრომისთვის გვარიანად დააჯილდოვა, თუმცა ყრმა უარზე იყო და ფულის აღება არ სურდა. გულისხმაყავ, საყვარელო პეტრე, უფალი როგორ იფარავს იმათ, ვინც ამ ცხოვრებაში თავს იმდაბლებენ, და ზეცის მოქალაქეთა შორის როგორ აღირაცხებიან ისინი, ვინც ადამიანთაგან უგულებელყოფას არ თაკილობენ; პირიქით, ღმერთის თვალში უგულებელყოფილნი არიან ისინი, ვინც ამაო დიდებას ეძიებენ მოყვასისა და საკუთარი თავის წინაშე. ამიტომ ბრძანებს თავად ჭეშმარიტება: „თქუენ ხართ, რომელნი განიმართლებთ თავთა თვისთა წინაშე კაცთა, ხოლო ღმერთმან იცნის გულნი თქუენნი, რამეთუ კაცთა შორის მაღალი საძაგელ არს წინაშე ღმრთისა“ (ლუკ. 16, 15).

პეტრე: გაკვირვებული ვარ, ასეთ დიდ ადამიანს პაპის წინაშე როგორ დასწამეს ცილი?

გრიგოლი: რა არის საკვირველი, პეტრე? ჩვენ, ყველანი, როგორც ადამიანები, განა ცოდვებს არ ვემონებით? ნუთუ არ იცი, რომ დავითმა, წინასწარმეტყველების სულით აღვსილმა კაცმა, იონათანის ძე მონის ცილისწამების შედეგად დასაჯა? (2 მეფ. 16, 3-4). ჩვენ გვწამს, რომ მეფე დავითის განკარგულება, ჩვენთვის მიუწვდომელი საღმრთო განგებულებით, სამართლიანი იყო, მაგრამ ამავე დროს არ ვიცით, ადამიანური გაგებით როგორ შევუთავსოთ ეს ქმედება სამართლიანობას. განა საკვირველია ამის შემდეგ, რომ ჩვენ, ვინც წინასწარმეტყველნი არა ვართ, ზოგჯერ უფლებას ვაძლევთ ცილისმწამებელთა ენას, ცოდვაში ჩაგვაგდოს? მით უმეტეს არ არის საკვირველი, თუკი ამგვარი ბრძოლა რომელიმე უმაღლეს იერარქს შეემთხვევა, რომელსაც უამრავი საზრუნავი აქვს. როდესაც ყურადღება მრავალ საგანზე იფანტება, ის ერთერთ მათგანზე ნაკლებად ჩერდება და რაც უფრო მრავალ საგანს სწვდება ჩვენი გონება, ერთ-ერთი მათგანით მით უფრო ადვილად ტყუვდება.

პეტრე: მამაო, სრულიად მართებულია შენი სიტყვები. გრიგოლი: არ შემიძლია არ გადმოგცე, თუ რა შევიტყვე ამ წინამძღვრის შესახებ ღირსი ვალენტინისგან. მისი თქმით, წმიდა ეკვიცის სხეული დაკრძალეს წმიდა მოწამე ლავრენტის ტაძარში. ერთხელ მის საფლავზე ერთმა გლეხმა ჭურჭლით პური დადო. მან არ იცოდა, ვინ განისვენებდა იქ, არც გამოუკითხავს და მისთვის არც თაყვანი უცია. უეცრად ძლიერი ქარი ამოვარდა, ტაძარში ყველაფერი უცვლელად იყო თავის ადგილზე, მხოლოდ საფლავზე მოთავსებული ჭურჭელი გადატყორცნა შორს. ამდენად, ყველასთვის ცხადი გახდა, რა დიდი წმინდანი განისვენებდა იმ ადგილზე. აგრეთვე მოგახსენებ იმას, რაც გადმომცა ადრე ხსენებულმა ფორტუნატემ, რომელსაც დიდ პატივს ვცემ როგორც ასაკის, ასევე - სულიერი ღვაწლისა და უბრალოების გამო. ვალერიის ოლქს თავს დაესხნენ ლონგობარდები (ერთ-ერთი გოთური ტომი); მაშინ წმიდა ეკვიცის მონასტრის მონაზვნებმა ხსენებულ მონასტერს შეაფარეს თავი. როდესაც გაშმაგებული ლონგობარდები ტაძარში შეიჭრნენ და მონაზვნები გარეთ გარეკეს, რათა ეწამებინათ და ამოეხოცათ, ერთ-ერთმა ძმამ სულთქმითა და მწუხარებით შესძახა: „ჰოი, წმიდაო ეკვიცი! ნუთუ ინებებ და მტარვალთა ხელში დაგვტოვებ?“ ამ ლოცვის შემდეგ გაცოფებულ ლონგობარდებს არაწმიდა სული ეკვეთა, მიწაზე დასცა და იქამდე აწამებდა, ვიდრე ამის შესახებ ტაძრის გარეთ მყოფი ლონგობარდები შეიტყობდნენ. ამის შემდეგ არც ერთი მათგანი აღარ გაკადნიერებულა ასეთი სიშმაგით დასხმოდა თავს წმიდა ადგილს. ამგვარად დაიცვა წმიდა ეკვიციმ თავისი მოწაფეები და ამის შემდეგაც მრავალთ შეეწეოდა, ვინც მის საფლავს ლოცვა-ვედრებით მიეახლებოდა.

თავი მეხუთე

კონსტანტინე, წმიდა სტეფანეს ტაძრის მნათე

გრიგოლი: ახლა იმას გიამბობ, რაც ერთ ნაცნობ ეპისკოპოსთან საუბრისას შევიტყვე. ის მრავალი წლის მანძილზე მონაზონი იყო ქალაქ ანკონში და ღმრთისმოშიშებით ცხოვრობდა. მის ნაამბობს იმავე ქალაქის სხვა, ხნიერი მოქალაქეებიც ადასტურებენ. ქალაქ ანკონის სიახლოვეს წმიდა მოწამე სტეფანეს ტაძარი მდებარეობდა, სადაც მნათის მოვალეობას პატივსაცემი კაცი, კონსტანტინე ასრულებდა. მისი უბიწო ცხოვრების შესახებ ხმა შორს გავრცელდა, რადგან ამ ადამიანმა ყოველივე ამქვეყნიური სრულიად მოიძულა და სულით მხოლოდ ზეციურს ესწრაფოდა. ერთხელ ტაძარში ზე თი შემოაკლდათ და ღმრთის მონა კონსტანტინეს აღარაფერი ჰქონდა, რომ კანდელები აენთო. მან სრულიად უშფოთველად, კანდელებში წყალი ჩაასხა და პატრუქიც ჩაუშვა. როდესაც პატრუქს ცეცხლი მოუკიდა, წყალი ისე იწვოდა, თითქოს კანდელებში ზეთი ესხა. დაფიქრდი, საყვარელო პეტრე, თუ რა დიდი მოსაგრე იყო კონსტანტინე, რომელსაც გაჭირვებისას სტიქიათა თვისებების შეცვლა შეეძლო.

პეტრე: ჭეშმარიტად, საკვირველია შენი მონათხრობი, მამაო, მაგრამ მსურს ვიცოდე, ეს ადამიანი, ასეთ უჩვეულო გარეგან საქმეებს რომ აღასრულებდა, შინაგანი თავმდაბლობის რომელ საფეხურზე იდგა?

გრიგოლი: კარგია, რომ სასწაულმოქმედებაში ადამიანის სულიერი მდგომარეობის გამოძიებას ცდილობ, რადგან გარეგანი სასწაულმოქმედება სულს ძლიერ განსაცდელში აგდებს. მაგრამ როგორი სიმდაბლით იყო მოსილი წმიდა კონსტანტინე, მაშინვე მიხვდები, როგორც კი მისი ერთ-ერთი საქმის შესახებ გიამბობ.

პეტრე: ასეთი დიდი სასწაულის შემდეგ ისღა დაგრჩენია, მისი სულიერი სიმდაბლის შესახებ მიამბო. გრიგოლი: როდესაც კონსტანტინეს სიწმიდის ამბავი შორს გავრცელდა, უამრავმა ხალხმა იწყო მოსვლა დაუოკებელი სურვილით, რომ ენახათ იგი. ერთხელ შორეული ქვეყნიდან მის სანახავად ერთი გლეხი ჩამოვიდა. იმ დროს წმიდა კონსტანტინე ხის სკამზე იდგა და კანდელებს ასწორებდა. ის ტანდაბალი, გამხდარი და შეუხედავი იყო. მის სანახავად ჩამოსული კაცი ყველას ეკითხებოდა, სად შეიძლებოდა წმინდანის ნახვა და სთხოვდა ეჩვენებინათ იგი. ვინც წმინდანს იცნობდა, მისი წადილი აღასრულეს. უმეცარი ადამიანები ხშირად სულიერ სათნოებებზე გარეგნული სახით მსჯელობენ. ამ კაცმაც, როდესაც ტანდაბალი და შეუხედავი ადამიანი დაინახა, გაიფიქრა, რომ ეს წმინდანი არ იქნებოდა. მას მოეჩვენა, რომ რაც გაეგო წმინდანის შესახებ, თვალით ნანახს არ შეესაბამებოდა. შეუძლებელია, ფიქრობდა ის, ასე სახელგანთქმული ადამიანი ასეთი შეუხედავი იყოს. როდესაც მრავალმა დაუდასტურა, რომ ის სწორედ სახელგანთქმული წმინდანი იყო, მან უპატივცემულოდ და დაცინვით თქვა: „ვფიქრობდი ღირსეულ კაცს ვნახავდი, ეს კი ადამიანსაც არ ჰგავს“. გაიგო თუ არა ეს სიტყვები კონსტანტინემ, მაშინვე მიატოვა საქმე, გლეხს გახარებული მიეჭრა, გულში ჩაიკრა, უჩვეულო სიყვარულით ეამბორა და მთელი გულით მადლობდა, რომ ამგვარად მოიხსენია იგი: „შენ ერთადერთმა თქვი ჩემ შესახებ სიმართლე“, - ამბობდა წმინდანი. აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რა დიდი იყო წმინდანის სიმდაბლე, მის შესახებ უხეირო ნათქვამის მიუხედავად, გლეხის მიმართ ასეთი სიყვარული რომ გამოხატა. ადამიანის სულიერი ხარისხი ყველაზე უკეთ იმით შეიცნობა, თუ როგორ ითმენს სხვებისგან შეურაცხყოფას. რამდენადაც ამპარტავანთ სხვებისგან პატივის მიგება უყვართ, იმდენად თავმდაბალნი მათი დამდაბლებით ხარობენ. ისინი სიმშვიდეს მაშინაც ინარჩუნებენ, როდესაც სხვები შეურაცხყოფენ, რადგან ხედავენ, რომ საკუთარ თავზე მათი შეხედულება სხვათა მიერ დასტურდება.

პეტრე: ვხედავ, რომ ეს წმინდანი დიდი იყო სასწაულმოქმედებით, მაგრამ უფრო დიდი იყო სიმდაბლით.

თავი მეექვსე

ანკონის ეპისკოპოსი მარცელინი

იმავე ქალაქ ანკონში ეპისკოპოსად იყო ვინმე მარცელინი, რომელიც მკაცრად მოღვაწეობდა. მას ფეხები დაუავადდა და სიარული აღარ შეეძლო. ამიტომ, როდესაც სადმე გამგზავრება უხდებოდა, მსახურებს საკაცით მიჰყავდათ. ერთხელ, ვიღაცის დაუდევრობით, ანკონში ხანძარი გაჩნდა. ცეცხლმა სწრაფად იმძლავრა. ყველა ხანძრის ჩაქრობას ცდილობდა, მაგრამ მიუხედავად მათი გულმოდგინე მცდელობისა, ცეცხლი სულ უფრო ძლიერდებოდა და მთელ ქალაქს გადაწვით ემუქრებოდა. როდესაც ცეცხლმა ახლოს მდებარე შენობები მოიცვა, ქალაქის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაიწვა და მის გავრცელებას ვერაფრით ეწინააღმდეგებოდნენ, ამ დროს ეპისკოპოსი გამოიყვანეს. საერთო უბედურებით შეძრულმა მარცელინმა, საკაცის მტვირთველებს უბრძანა საკაცე ცეცხლის წინ დაედგათ. როდესაც მათ ბრძანება შეასრულეს და საკაცე იქ დადგეს, სადაც ცეცხლი განსაკუთრებით მძვინვარებდა, ხანძარმა, ყველას გასაოცრად, იკლო და თითქოს თავადვე ამცნო იქ მყოფთ, რომ ვერ გადალახავს იმ ადგილს, სადაც ეპისკოპოსია. ამგვარად, შეჩერებული ხანძარი თავისით ჩაქრა და სხვა შენობები გადარჩა. გულისხმაყავ, საყვარელო პეტრე, რა სიწმინდით იყო მოსილი ეს უძლური ადამიანი, როდესაც შეძლო ლოცვით ჩაექრო საშინელი ცეცხლი.

პეტრე: ვხვდები და განცვიფრებული ვარ.

თავი მეშვიდე

ნონოზი, სარაქტის მთის მონასტრის ეკონომოსი

გრიგოლი: ახლა გიამბობ რა შევიტყვე ანკონის მეზობლად მდებარე ადგილის შესახებ, შენთვის ცნობილ პირებთან - ღირსეულ ეპისკოპოს მაქსიმინთან და მღვდელ-მონაზონ ლავრიონთან საუბრისას. ისინი ამჟამადაც ცოცხლები არიან. მოხუც ლავრიონს ქალაქ ნემეზის მახლობელ სუპენტონის მონასტერში მზრუნველობას უწევდა ვინმე ანასტასი, რომელიც წმიდა ცხოვრებას ეწეოდა. სუპენტონის მონასტერთან ახლოს, სარაქტის მთაზე, მდებარეობდა სხვა მონასტერი. იქ ერთმა ღირსმა მოსაგრემ, ეკონომოსმა ნონოზმა, ამაღლებული და მკაცრი ცხოვრებით გაითქვა სახელი. ამ მიზეზით და აგრეთვე მონასტერთან სიახლოვის გამო, ანასტასი ნონოზის სანახავად ხშირად მიდიოდა. ნონოზის მონასტრის წინამძღვარს ძალიან ფიცხი ხასიათი ჰქონდა, მაგრამ ნონოზი მის მრისხანებას მუდამ საკვირველი სიმშვიდით ითმენდა. ის სიმშვიდით მთელ საძმოს აღემატებოდა და ხშირად თავისი სიმდაბლით წინამძღვარს ამშვიდებდა. რადგან მონასტერი მთის მწვერვალზე მდებარეობდა, ძმები ბოსტნის გასაშენებლად პატარა ადგილსაც ვერ პოულობდნენ. მთის ფერდზე ერთი ადგილი კი იყო, მაგრამ მას მთიდან გადმოშვერილი კლდე ფარავდა. ერთხელ წმიდა ნონოზმა გაიფიქრა, რომ ბოსტნისთვის ამ ადგილის გამოყენება შეიძლებოდა, მაგრამ კლდე იმდენად დიდი იყო, რომ ორმოცდაათი წყვილი ხარიც ვერ შეძლებდა მის გადაადგილებას, ადამიანური ძალა ამ საქმისთვის ხომ სრულიად უსუსური იყო. წმინდანმა ღმერთს მოუხმო შეწევნისთვის და ღამის სიწყნარეში ლოცვას მიეცა. დილით იქ მისულმა ძმებმა იხილეს, რომ უზარმაზარი ლოდი იმ ადგი ლიდან შორს გადავარდნილიყო და მათ ბოსტნისთვის ფართო სივრცე დარჩენოდათ.

ეს წმინდანი სხვა დროს ტაძრის სტოაში მინის კანდელებს ასუფთავებდა. ერთი კანდელი ხელიდან გაუვარდა და დაიმსხვრა. წინამძღვრის შიშით, ნონოზმა ნამსხვრევები მოაგროვა, საკურთხევლის წინ მოათავსა და სულთქმით ილოცა: ლოცვის შემდეგ წამომდგარმა ნახა, რომ კანდელი, რომლის ნამსხვრევებს შიშით აგროვებდა, გამთელებულიყო. ამგვარად, ამ ორი სასწაულის აღსრულებით, ის ორ წმინდანს მიემსგავსა: კლდის მოწყვეტით - წმიდა გრიგოლს, რომელმაც სიტყვით მთა გადააადგილა, ხოლო კანდელის გამთელებით - წმიდა დონატეს, რომელმაც დამსხვრეული ჭურჭელი აღადგინა. პეტრე: ვხედავ, რომ წინათ აღსრულებული სასწაულები ამჟამადაც მეორდება.

გრიგოლი: თუ გსურს, იმასაც გიამბობ, რა აღასრულა წმიდა ნონოზმა წინასწარმეტყველ ელისეს მიბაძვით.

პეტრე: მოუთმენლად მსურს მოვისმინო.

გრიგოლი: ერთხელ მონასტერში ზეთი შემოაკლდათ. ამ დროს, თუმცა ზეთისხილის მოკრეფის დრო იყო, მონასტრის ბაღში ხეებს არაფერი ესხა. მონასტრის წინამძღვარმა ძმები ახლო მდებარე სოფლებში გაგზავნა, რომ სოფლელებს ზეთისხილის მოკრეფაში დახმარებოდნენ და შრომის საფასურით მონასტრისთვის ცოტაოდენი ზეთი შეეძინათ. ღმრთის კაცი ნონოზი უდიდესი სიმშვიდით წინ აღუდგა ამას, რადგან ეშინოდა, ძმათაგან ვინმეს, მონასტრიდან ზეთის მოსაპოვებლად გასვლის შემდეგ სულიერი ზიანი არ განეცადა. მონასტრის ბაღში ზეთისხილის ხეებს აქა-იქ ესხა ნაყოფი. წმიდა ნონოზმა ბრძანა მოეკრიფათ, გამოეწურათ მათგან ზეთი და მისთვის მიეტანათ. მისი ბრძანება შეასრულეს და ძმებმა გამოწურული ზეთი პატარა ჭურჭლით მიუტანეს წმინდანს. როდესაც ყველანი წავიდ-წამოვიდნენ, წმიდა ნონოზმა ზეთიანი ჭურჭელი საკურთხევლის წინ დადგა და ღმრთის მიმართ ილოცა. როდესაც ძმები დაბრუნდნენ, უბრძანა მონასტრის ყველა ჭურჭელში ცოტ-ცოტა ზეთი ჩაესხათ და ჭურჭლები დაეხურათ. როდესაც გახსნეს, აღმოჩნდა, რომ ისინი ზეთით ავსებულიყო.

პეტრე: ახლა ცხადია, როგორ მოუკლებელად აღესრულება უფლის სიტყვები: „მამაჩემი მოაქამდე იქმს და მეცა ვიქმ“ (იოან. 5, 17).

თავი მერვე

ანასტასი - სუპენტონის მონასტრის წინამძღვარი

გრიგოლი: იმავე ხანებში ღირსი ანასტასი, რომელიც უკვე ვახსენეთ, ნოტარიუსად მსახურობდა რომის ეკლესიაში³, რომელსაც ამჟამად, ღმრთის წყალობით, მე ვემსახურები. მან მოისურვა, ცხოვრება ღმერთისთვის მიეძღვნა, წერილობითი საქმეები მიატოვა და საცხოვრებლად სწორედ ის სუპენტონის მონასტერი აირჩია, რომელიც უკვე ვახსენეთ. ანასტასი, როგორც მზრუნველი მწყემსი, მართავდა მონასტერს და ღვაწლში მრავალი წელი გაატარა. მთის წვერზე უზარმაზარი კლდე იყო გადმოშვებული, მის ქვემოთ კი ფრიალო კალთა ეშვებოდა. როდესაც ყოვლისშემძლე ღმერთის ნებით უკვე მოახლოვდა დრო, მიწიერ ცხოვრებაში აღსრულებული ღვაწლისათვის ანასტასის მისაგებელი მიეღო, ერთ ღამეს ამ მაღალი კლდიდან ხმა გაისმა, რომელსაც დიდი ხმაური ახლდა: „ანასტასი, მოდი!“ ამის შემდეგ სხვა შვიდი ძმაც სახელდებით იქნა მოხმობილი. შემდეგ ხმა ცოტა ხნით მიჩუმდა, მაგრამ მალე კიდევ ერთ ძმას მოუხმო. ეს მთელ საძმოს ესმოდა და არავის ეეჭვებოდა, რომ იმათ აღსასრულს მოასწავებდა, ვისაც ხმამ მიმართა. მართლაც, რამდენიმე დღეში ჯერ ანასტასი აღესრულა, ხოლო შემდეგ დანარჩენებიც იმ თანამიმდევრობით, როგორც ხმამ მოუწოდა. იმ ძმამ, რომელიც ხმამ მცირეოდენი ხნის შემდეგ მიიხმო, დანარჩენ ძმებზე მეტ ხანს იცოცხლა და შემდეგ აღესრულა. აქედან ცხადია, რომ ხმის დუმილი რამდენიმე დღის სიცოცხლეს ნიშნავდა. ამ დროს ამგვარი სასწაული მოხდა: როდესაც წმიდა ანასტასის აღსასრული უახლოვდებოდა, მასთან ერთი ძმა მივიდა, რომელსაც არ სურდა წინამძღვრის გარდაცვალების შემდეგ დიდხანს ეცოცხლა, წმინდანის ფერხთით დავარდა და ცრემლით შეევედრა: „ღმერთის სახელს გაფიცებ, რომელთანაც მიიცვლები, არ დაუშვა, რომ შენი გარდაცვალების შემდეგ შვიდ დღეზე მეტ ხანს ვიცოცხლო“. მართლაც, არ გასულა შვიდი დღე ანასტასის გარდაცვალების შემდეგ, რომ ეს ძმაც აღესრულა, თუმცა იგი სხვებთან ერთად იმ ღამით ხმას არ მოუხმია. ცხადია, რომ მხოლოდ წმიდა ანასტასის ლოცვას შეეძლო მიენიჭებინა მისთვის აღსასრული.

პეტრე: მამაო, თუკი ძმა ამქვეყნიდან მხოლოდ წმიდა ანასტასის ლოცვით გავიდა და მას ხმამ არ მოუწოდა, ხომ არ შეიძლება აქედან გამოვიტანოთ დასკვნა, რომ დიდ წმინდანებს თავიანთი ლოცვით ზოგჯერ შეუძლიათ მიიღონ ის, რაც არ იყო ღმერთის მიერ წინასწარ განსაზღვრული?

გრიგოლი: არა, რაც ღმერთის მიერ წინასწარ განსაზღვრული არ არის, იმას ისინი ვერ მიიღებენ; რასაც თავიანთი ლოცვის პასუხად იღებენ, ის განსაზღვრულია, ანუ ის ლოცვის მეოხებით ისე უნდა აღესრულოს კიდეც. ყოვლისშემძლე ღმერთის მიერ თვით ცათა სასუფევლის დამკვიდრება იმგვარად არის წინასწარ განსაზღვრული, რომ რჩეულნი მას ღვაწლისათვის იღებენ; ისინი ლოცვით მოიპოვებენ ნიჭებს, რომლებიც ყოვლისშემძლე ღმერთის მიერ მათთვის იყო წინასწარგანსაზღვრული უწინარეს ყოველთა საუკუნეთა.

პეტრე: გთხოვ, მამაო, სრულად განმიმარტე: ლოცვა როგორ აღასრულებს წინასწარგანსაზღვრულობას?

გრიგოლი: საყვარელო პეტრე, ჩემ მიერ გამოთქმული მოკლედ ამგვარად შემიძლია განგიმარტო. შენ, უეჭველია, იცი, რა უთხრა ოდესღაც ღმერთმა აბრაამს: „ისაკისაგან გეწოდოს შენ ნათესავად“ (დაბ. 21, 12) და აგრეთვე სხვა ადგილას: „მამად მრავალთა თესლთა დაგდევ შენ“ (დაბ. 17, 5). მას კიდევ ამგვარი აღთქმა მიეცა: „კურთხევით გაკურთხო შენ და განმრავლებით განვამრავლო ნათესავი შენი, ვითარცა ვარსკულავნი ცისანი და ვითარცა ქჴშაჳ ზღჴსკიდისაჳ“ (დაბ. 22, 17). ეს აღთქმანი ცხადად გვიჩვენებს - ყოვლისშემძლე ღმერთმა წინასწარ განსაზღვრა, რომ აბრაამის თესლი ისააკს გაემრავლებინა. ამავე დროს, აი რას ვკითხულობთ სხვა ადგილას: „და ევედრებოდა ისაკ ღმერთსა ცოლისა თჴსისა რებეკასთჴის, რამეთუ ბერწ იყო. და შეისმინა მისი ღმერთმან და მუცლად-იღო ცოლმან მისმან, რებეკა“ (დაბ. 25, 21). თუკი წინასწარგანსაზღვრულობით აბრაამის შთამომავლობა ისააკისგან უნდა გამრავლებულიყო, მაშინ მისი ცოლი ბერწი რატომ იყო? სწორედ აქედან ჩანს, რომ წინასწარგანსაზღვრულობა ლოცვით აღესრულება, რადგან იმას, ვისაც აბრაამის შთამომავლობა უნდა გაემრავლებინა, შვილები მხოლოდ ლოცვით მიეცა.

პეტრე: მამაო, შენი სიტყვებით საიდუმლო გამეხსნა და უკვე არავითარი ეჭვი აღარ მაშფოთებს.

გრიგოლი: თუ გსურს, იმ წმიდა მამათა შესახებ გიამბობ, რომლებიც ტუსციაში ცხოვრობდნენ, რათა იცოდე როგორი მოღვაწეები იყვნენ იქ და თავიანთი შემეცნებით როგორ უახლოვდებოდნენ ღმერთს.

პეტრე: გულითადად გთხოვ, მიამბო მათ შესახებ.

თავი მეცხრე

ბონიფაცი, თერენტის ეპისკოპოსი

ქალაქ თერენტში ეპისკოპოსად იყო ვინმე ბონიფაცი, კეთილმოღვაწე კაცი, რომელიც თავისი ცხოვრებით საეპისკოპოსო კათედრას ამშვენებდა. მის შესახებ პრესვიტერი გავდენცი მიამბობდა, რომელიც ამჟამადაც ცოცხალია. ის ბონიფაცის ხელმძღვანელობით იზრდებოდა და მის მიერ აღსრულებულ საქმეთა მოწმე იყო, ამიტომაც შეეძლო მასზე უტყუარი ცნობების მოწოდება. თერენტის ეკლესია იმ ხანად უკიდურეს შეჭირვებას განიცდიდა (სიღარიბე კეთილი ადამიანებისთვის, როგორც წესი, სიმდაბლის მცველია): მისი საარსებო სახსარი ერთადერთი ვენახი იყო. ერთხელ ისეთი ძლიერი სეტყვა მოვიდა, რომ მტევნები მთელ ვენახში აქა-იქ შემორჩა. როდესაც ამის შემდეგ ხსენებული ღმრთის მონა, ეპისკოპოსი ბონიფაცი, ვენახში შევიდა, ყოვლადძლიერ ღმერთს მადლობა შესწირა იმისთვის, რომ უკიდურესი გაჭირვების ჟამს მწუხარება მოუვლინა. როდესაც ყურძნის დამწიფების დრო დადგა, ეპისკოპოსმა წესისამებრ ბრძანა მცველი დამდგარიყო ვენახში და დაავალა, რაც შეიძლება ფხიზლად ედარაჯა. შემდეგ თავის შვილიშვილს, პრესვიტერ კონსტანტინეს უბრძანა ყველაფერი მოემზადებინა, რაც ღვინისთვის იყო საჭირო, უპირველეს ყოვლისა კი, საეპისკოპოსოში მოემზადებინათ ჭურჭელი და კასრები, რომლებიც წინასწარ გაფისეს. ამგვარმა ბრძანებამ პრესვიტერი შვილიშვილი გააოცა, მას უცნაურად ეჩვენა: რისთვის ბრძანა ეპისკოპოსმა ღვინის ჭურჭლის მომზადება, როდესაც ღვინო (ყურძნის სიმცირის გამო) თითქმის არ უნდა დაწურულიყო? მაგრამ არ გამოუკითხავს, რის გამო გაიცა ამგვარი ბრძანება და ყველაფერი შეასრულა. ამის შემდეგ ღმრთის სათნო ბონიფაცი ვენახში წავიდა, დარჩენილი ყურძნის მტევნები დაკრიფა, საწნახელში ჩააწყო და ყველას უბრძანა წასულიყვნენ, მხოლოდ მცირეწლოვან ყრმასთან ერთად დარჩა და უბრძანა მას ჩასულიყო საწნახელში და მტევნები დაეჭყლიტა. ყურძენი საკმაოდ ცოტა იყო. როდესაც მცირეოდენი წვენი გამოიწურა, ღმრთის კაცმა საკუთარი ხელით პატარა ჭურჭელში ჩაასხა და ლოცვა-კურთხევით ყველა მომზადებულ კასრსა და ჭურჭელში გაანაწილა, ისე, რომ ზოგიერთ მათგანში თითქმის არაფერი ესხა. ამის შემდეგ ეპისკოპოსმა პრესვიტერს უბრძანა გლახაკები მოეხმო. როგორც კი ეს ბრძანება აღსრულდა, საწნახელში იმდენი ღვინო აღმოჩნდა, რომ უპოვართა ყველა ჭურჭელი გაივსო. როდესაც მათი მოთხოვნილება დაკმაყოფილდა, წმინდანმა ყრმას უბრძანა საწნახელიდან ამოსულიყო; ამის შემდეგ მარანი დაკეტა, თავისი ბეჭდით დაბეჭდა და სახლში დაბრუნდა. მესამე დღეს პრესვიტერ კონსტანტინეს უხმო, ლოცვა აღავლინა და მარანი გახსნა. აღმოჩნდა, რომ ყველა ჭურჭელი, რომელშიც ეპისკოპოსმა რამდენიმე წვეთი ყურძნის წვენი ჩაასხა, ღვინით პირამდე ავსებულიყო და ცოტაც რომ დაეგვიანა, მარნის იატაკი ღვინით დაიფარებოდა. მაშინ მან პრესვიტერი მკაცრად გააფრთხილა, ბონიფაცის სიცოცხლეში ამ სასწაულის შესახებ არავისთვის ეთქვა. წმინდანს ეშინოდა, აღსრულებული სასწაულის გამო ადამიანთა მიერ არ განდიდებულიყო, რაც სულისთვის ზიანის მომტანი იქნებოდა. ამგვარად, იგი მოძღვარს ბაძავდა, რომელიც საკუთარი მაგალითით სიმდაბლეს გვასწავლიდა, როდესაც მოწაფეებს ამცნო მისი სასწაულების შესახებ არავისთვის ეთქვათ, ვიდრე „ძე კაცისა მკუდრეთით აღდგეს“ (მათ. 17, 9).

პეტრე: რამდენადაც შესაფერისი შემთხვევა მომეცა, მსურს დაგეკითხო, მამაო, რატომ აუკრძალა ჩვენმა მხსნელმა ორ ბრმას, რომელთაც თვალი აუხილა, გაენდოთ ვინმესთვის ეს სასწაული, მათ კი მთელ ქვეყანას ამცნეს (მათ. 9, 27-31)? ნუთუ მხოლოდშობილმა ძემ, მამისა და სული წმიდის თანასამარადისომ, ის განიზრახა, რაც არ აღსრულდებოდა, ანუ არ ესაუბრათ სასწაულის შესახებ, რომლის დაფარვაც შეუძლებელი იყო?

გრიგოლი: ყოველივეს, რასაც ჩვენი მხსნელი მოკვდავ სხეულში მყოფი აღასრულებდა, იმისთვის აღასრულებდა, რომ ჩვენთვის მისაბაძი მაგალითი მოეცა, რათა ჩვენ, ძალისაებრ გავყოლოდით მის ნაკვალევს და წაბორძიკების გარეშე გაგვევლო ამქვეყნიური ცხოვრების გზა. მან სასწაული აღასრულა და მისი გახმაურება აუკრძალა, თუმცა ეს შეუძლებელი იყო. ამით სურდა ეჩვენებინა, რომ თუკი ღმრთის რჩეულთ სურთ მიბაძონ მის მაგალითს და სწავლებას, როდესაც დიდ სასწაულს აღასრულებენ, გულის სიღრმეში უნდა ისურვონ, რომ ეს საქმე დაფარული დარჩეს, თუნდაც, მათი ნების საწინააღმდეგოდ, ეს საქმე სხვათა სასარგებლოდ გაცხადდეს. რადგან, როგორც სურვილი, რომ უდიდესი საქმეები დარჩეს დაფარულად, ნიშანია უდიდესი სიმდაბლისა, ასევე მათი გახმაურებით სარგებელს ჰპოვებენ სხვები. ამიტომ ღმერთს ენება არა ის, რომ შეუძლებელი რამ აღსრულებულიყო, არამედ მხოლოდ ჩვენი სწავლებისთვის სურდა საკუთარი მაგალითით ეჩვენებინა, რა უნდა სურდეთ მისი (საიდუმლო) სხეულის ასოებს და რა შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს მათ სურვილს.

პეტრე: სრულიად გულსავსე ვარ, მამაო, შენი განმარტებით. გრიგოლი: რამდენადაც წმიდა ბონიფაცის შესახებ დავიწყეთ საუბარი, მის მიერ აღსრულებული კიდევ რამდენიმე სასწაული მსურს გადმოგცე. ერთხელ მოწამე პროკულეს ხსენების დღე ახლოვდებოდა. მაშინ თერენტში ერთი სახელგანთქმული კაცი, სახელად ფორტუნატე, ცხოვრობდა. ის მომეტებულად ევედრებოდა ღირს ბონიფაცის, რომ სადღესასწაულო ღმრთისმსახურების დასრულების შემდეგ, ნეტარი მოწამის პატივად, სახლში სწვეოდა და დაელოცა. ღმრთის სათნო მამამ ფორტუნატეს გულითად თხოვნაზე უარი ვერ უთხრა. ამიტომ სადღესასწაულო ღმრთისმსახურების დასრულების შემდგომ ეწვია კიდეც სახლში ტრაპეზის დროს. მაგრამ ვიდრე ტრაპეზის წინ ლოცვას დაასრულებდა, სახლის კართან ერთი კაცი გამოჩნდა მუსიკალური ინსტრუმენტებით და წინწილა აახმიანა (ზოგიერთებს აქვთ ამგვარი ჩვეულება, საჭმელი მუსიკის თანხლებით მიიღონ). წმინდანი უკმაყოფილოდ უსმენდა მუსიკის ჰანგებს და თქვა: „ჰოი, კვდება, კვდება ეს უბედური! მოვედი ამ სასიამოვნო ტრაპეზზე და უფლის დიდება ვერ მოვასწარი, რომ მან უკვე დაუკრა თავისი სიმღერა“. შემდეგ დაუმატა: „წადით, სიყვარულით შესთავაზეთ საჭმელ-სასმელი, მაგრამ იცოდეთ, რომ ის მკვდარია“. მართლაც, როდესაც ამ საცოდავ კაცს გაუტანეს პური და ღვინო და ის უკან გაბრუნდა, სახლის სახურავიდან უზარმაზარი ქვა გადმოვარდა და თავზე დაეცა. ის ცოცხალმკვდარი აიყვანეს და მეორე დღეს, წმინდანის წინასწარმეტყველების თანახმად, გამოეთხოვა სიცოცხლეს. დაფიქრდი, საყვარელო პეტრე, როგორი კეთილკრძალული შიში გვმართებს წმინდანთა მიმართ, რომელთა სულებშიც ცხადად მკვიდრობს ღმერთი! და როდესაც რისხვით აღივსება წმინდანი, ვისია ეს რისხვა, თუ არა იმისი, ვინც უხილავად მკვიდრობს წმინდანის სულში? ამიტომ მით უფრო უნდა გვეშინოდეს, რომ მართალი კაცი არ განვარისხოთ, რამდენადაც უეჭველია, რომ მის გულში მარად მკვიდრობს ის, რომელსაც თვისი ნებისაებრ ყოველთვის ძალუძს შურისგება. ერთხელ ხსენებულმა პრესვიტერმა კონსტანტინემ, წმიდა ბონიფაცის შვილიშვილმა, თავისი ცხენი თორმეტ დრაჰკანად გაყიდა, ფული ზანდუკში ჩადო და საქმის გამო სადღაც გაემგზავრა. სწორედ ამ დროს ეპისკოპოსს სახლში გლახაკებმა მოაკითხეს და ევედრებოდნენ მათ უპოვარებას შეწეოდა, მაგრამ ღმრთის კაცს არაფერი ჰქონდა მათთვის რომ მიეცა და შეწუხდა, უპოვრებს ხელცარიელს რომ უშვებდა. უცებ გაახსენდა, რომ მისმა შვილიშვილმა ცხენი გაყიდა და ფული ზანდუკში ჩადო. მიუხედავად იმისა, რომ ის სახლში არ იყო, მოძებნა ზანდუკი, წმიდა განზრახვის აღსრულების მიზნით გატეხა საკეტი, ამოიღო თორმეტი დრაჰკანი და თავისი შეხედულებისამებრ გაუყო უპოვართ. როდესაც კონსტანტინე დაბრუნდა, ნახა, რომ ზანდუკი გატეხილი იყო და შიგ ფული აღარ იდო. ძლიერ განრისხებულმა ხმამაღლა იყვირა: „აქ ყველა თავის ნებაზე ცხოვრობს, მარტო მე არა მაქვს ჩემს ნებაზე ცხოვრების უფლება!“ ამის გაგონებაზე ეპისკოპოსი და საეპისკოპოსოს მცხოვრებნი გამოვიდნენ. წმინდანმა პრესვიტერის დამშვიდება სცადა, ის კი ყვირილს განაგრძობდა: „ყველა მშვიდად ცხოვრობს შენს მონასტერში, მარტო მე არ მაძლევ მოსვენებას! დამიბრუნე ფული!“ დამწუხრებული ეპისკოპოსი ყოვლადწმიდა ღმრთისმშობლის ტაძარში შევიდა, შეიმოსა სამღვდელო შესამოსელი, ხელები ზეცად აღაპყრო და ყოვლადწმიდას მიმართ ლოცვა დაიწყო, რომ ის შეწეოდა პრესვიტერის უგუნური მრისხანების დაცხრომაში. ლოცვის დასრულების შემდეგ ეპისკოპოსმა შესამოსლის უბეში თორმეტი დრაჰკანი აღმოაჩინა, რომლებიც ისე ბრწყინავდნენ, თითქოს ახალი მოჭრილი იყო. ის მაშინვე განრისხებულ პრესვიტერთან დაბრუნდა და დაუბრუნა ფული სიტყვებით: „აჰა, შენი ფული, მაგრამ იცოდე, სიძუნწის გამო ჩემი სიკვდილის შემდეგ ეპისკოპოსი ვერ გახდები!“ წმინდანის სიტყვებიდან ჩანს, რომ პრესვიტერი ამ ფულს ეპისკოპოსობის სურვილის გამო აგროვებდა. წმინდანის წინასწარმეტყველება ახდა: კონსტანტინე პრესვიტერის ხარისხში აღესრულა.

ერთხელ წმიდა ბონიფაცის მონასტერში ორი გუთი შემოვიდა, ისინი რავენაში მიიჩქაროდნენ. წმინდანმა მათ პატარა ჭურჭელში ღვინო ჩაუსხა, რათა გზაში ენუგეშათ. ამ პატარა ჭურჭელში გუთებს ღვინო თვით რავენამდე არ გამოლევიათ. მათ რამდენიმე დღე დაჰყვეს იქ, ღვინოს ყოველდღე სვამდნენ და ის არ იკლებდა. ბოლოს იმავე გზით დაბრუნდნენ თერენტში წმინდანთან, ღვინოს ყოველდღიურად სვამდნენ, მაგრამ ჭურჭელს სასმელი არ აკლდებოდა: ღვინო კი არ იმატებდა, არამედ არ აკლდებოდა.

ახლახან იმ მხარიდან ერთი მოხუცი კლერიკოსი (სამღვდელო დასის წევრი) მეწვია. არ შემიძლია არ გადმოგცე მისი მონათხრობი წმიდა ბონიფაცის შესახებ. ერთხელ წმინდანმა მონასტრის ბაღში ნახა, რომ მცენარეებს ჭია შესეოდა, განსაკუთრებით ბოსტნეული იყო განადგურებული. მაშინ მან მიმართა ჭიაღუას: „სახელითა იესო ქრისტესითა, გიბრძანებ, დატოვო ბოსტნეული და აღარ გაანადგურო“. ჭიაღუა მყისვე სადღაც უკვალოდ გაქრა. ეს სასწაულები წმიდა ბონიფაციმ ეპისკოპოსის ხარისხში მყოფმა აღასრულა, როდესაც ხარისხის მადლთან ერთად ზნეობრივადაც წარემატებოდა ღმერთის წინაშე, რაც არ არის იმდენად გასაკვირი, რამდენადაც ის სასწაულები, რომელთაც, როგორც ის მოხუცი კლერიკოსი მოგვითხრობდა, სიყრმეში აღასრულებდა. იმ დროს, როდესაც ის დედასთან ერთად ცხოვრობდა, ხშირად სახლში დაბრუნებულს სამოსი არ ეცვა, რადგან სხვადასხვა სახლში სტუმრობისას, თუკი შიშველ გლახას ნახავდა, იხდიდა და აძლევდა იმ იმედით, რომ თვით ღმერთი, რომლის თვალთა წინაშე აღასრულებდა სიკეთეს, მიაგებდა მას. დედა ხშირად ტუქსავდა და საყვედურობდა, რატომ აძლევდა სხვებს ტანსაცმელს, როდესაც თვითონაც ღარიბი იყო. ერთხელ ის ბეღელში შევიდა, სადაც მთელი წლის სამყოფი ხორბალი ეგულებოდა და ბეღელი ცარიელი დახვდა. მის ვაჟს ხორბალი გლახაკებისთვის მიეცა. დედა სასოწარკვეთილებამ მოიცვა და უნუგეშოდ ატირდა, რომ სარჩო მთელი წელი აღარ ექნებოდა. ბონიფაციმ დედის დამშვიდება სცადა, მაგრამ მისი სიტყვები არაფერს შველოდა. მაშინ მან სთხოვა დედას გასულიყო ბეღლიდან და ღმრთის წინაშე ლოცვას მიეცა. რამდენიმე ხნის შემდეგ დედას მოუხმო. ბეღელში იმაზე მეტი ხორბალი აღმოჩნდა, ვიდრე მას ზამთრისთვის ჰქონდა გადანახული. დედა გაოცდა ამ სასწაულის ხილვისას და ყრმის ლოცვის ძალა რომ შეიცნო, იმ დღიდან ხორბლის გაცემას თვითონ აიძულებდა. დედას ყოველთვის ჰყავდა სახლში რამდენიმე შინაური ფრინველი. მათ მელა შეეჩვია. ერთხელ, როდესაც ყრმა ბონიფაცი შემოღობილში იყო, სადაც ქათმები ჰყავდათ, მელამ მის თვალწინ მოიტაცა ერთი მათგანი. ყრმა მყისვე ეკლესიაში წავიდა და ღმერთს მიმართა: „ღმერთო, ნუთუ შენ გსურს, რომ დედის მიერ მომზადებული საჭმელი ვერც კი გავსინჯო? ის ზრდის ქათმებს, მელა კი გვიჭამს!“ ლოცვის დასრულების შემდეგ ტაძრიდან გამოსული ხედავს: მელა დაბრუნდა და პირით მოტაცებული ქათამი მოიყვანა; ქათამს პირი გაუშვა და ბონიფაცის თვალწინ უსულოდ დაეცა.

პეტრე: საკვირველია, როგორ აღასრულებს ღმერთი მსასოებელთა მისთა ვედრებას, თვით ამგვარ უმნიშვნელო საგნებთან დაკავშირებითაც კი.

გრიგოლი: ეს ყოველივე, საყვარელო პეტრე, ჩვენი ყოვლადბრძენი შემოქმედის განზრახვით აღესრულება, რათა როდესაც მივიღებთ მცირედს, აღვზარდოთ ჩვენში სასოება, რომ მივიღებთ უმეტესსაც. უბრალო და ღმრთისმოსავმა ყრმამ იხილა თავისი გულწრფელი სურვილის აღსრულება და ამით უნდა მიმხვდარიყო, როგორი კადნიერება შეიძლება ჰქონოდა ღმერთის წინაშე, როცა უმეტესს გამოითხოვდა. პეტრე: მართალს ბრძანებ, მამაო.

თავი მეათე

ტუდერტის ეპისკოპოსი ფორტუნატე

გრიგოლი: იმავე ქვეყანაში, ქალაქ ტუდერტში, ეპისკოპოსად იყო ვინმე ფორტუნატე, რომელიც ღმრთის სათნოდ ცხოვრობდა. მან ღმერთისგან უჩვეულო ნიჭი მიიღო - არაწმიდა სულებს განაგდებდა, ზოგჯერ მისი ლოცვის ძალით ეშმაკთა მთელი ლეგიონები ტოვებდნენ მათ მიერ შეპყრობილ ადამიანებს. ასეთივე უმტკიცესი ლოცვის მეოხებით განაგდებდა ის მასზე თავდამსხმელ ეშმაკთა მხედრობას. წმიდა ფორტუნატესთან დაახლოებული იყო ჩვენი ეკლესიის დეფენსორი იულიანე, რომელიც ახლახან რომში აღესრულა. სწორედ მისი მონათხრობი მსურს გადმოგცე. იულიანე, ფორტუნატესთან სიახლოვის გამო, ხშირად მის მიერ აღსრულებულ საქმეთა მოწმე ხდებოდა და ისეთი საამო იყო წმინდანის შესახებ მისი მოგონებების მოსმენა, თითქოს მის ბაგეთაგან თაფლი მოწვეთავდა.

ერთ დიდგვაროვან ქალბატონს ტუსციის მახლობლად ჰყავდა რძალი, რომელიც არცთუ დიდი ხნის წინ გაჰყვა ცოლად მის ვაჟს. ერთხელ დედამთილმა ის ქმართან ერთად მიიწვია, რათა ერთად დასწრებოდნენ წმიდა სებასტიანეს ტაძრის კურთხევას. ღამით რძალმა თავი ვერ შეიკავა ქმართან თანაცხოვრებისაგან. დილით ამ თავშეუკავებლობის გამო სინდისის ძლიერი ქენჯნა იგრძნო, მაგრამ შერცხვა უარი ეთქვა მიწვევაზე. ამგვარად, უფრო ადამიანთა მიმართ პირმოთნეობით, ვიდრე ღმრთისმოშიშებით, დედამთილთან ერთად ტაძრის კურთხევაზე გაემგზავრა. როდესაც ტაძარში წმიდა მოწამე სებასტიანეს წმიდა ნაწილები შეაბრძანეს, რძალს ბოროტი სული ეკვეთა და ყველას თვალწინ ტანჯავდა. ტაძრის ერთ-ერთმა პრესვიტერმა საკურთხევლიდან სინდონი1 გამოიტანა და შეპყრობილს დაადო, მაგრამ არაწმიდა სული მასაც ეკვეთა. ამას მოწმობდა პრესვიტერის დაუცხრომელი შეტევები. დედაკაცი ტაძრიდან სახლში გადაიყვანეს. ძველისძველი კაცის მკვლელი (ეშმაკი) მუდმივად ტანჯავდა მას. შეპყრობილის მშობლებმა მისადმი სიყვარულით (თუმცა არა სულიერი, არამედ ხორციელი სიყვარულით), ყოველგვარ საშუალებას მიმართეს, რათა განეკურნათ, ბოლოს ვიღაც ექიმბაშებს მიჰგვარეს: თითქოსდა სურდათ, რომ ჯადოქრული საშუალებებით ხორციელად გაეჯანსაღებინათ, მაგრამ საბოლოოდ წარეწყმიდათ მისი სული. ექიმბაშებმა ის მდინარესთან მიიყვანეს, წყალში ჩაიყვანეს და ხანგრძლივი შელოცვა დაიწყეს, რომ მისგან არაწმიდა სული განედევნათ. მაგრამ აღსრულდა ყოვლისშემძლე ღმერთის გამოუკვლეველი განგებულება: ისინი ჯადოსნური ხელოვნებით მისგან ერთი დემონის განდევნას ცდილობდნენ, მაგრამ ქალს ეშმაკთა მთელი ლეგიონი დაეუფლა. ამის შემდეგ სნეული ძლიერ იგვემებოდა და ისე გაშმაგებით ყვიროდა, როგორც ეშმაკთა ლეგიონისგან იყო მოსალოდნელი. რაკი იხილეს თავიანთი ცრურწმენის ნაყოფი, სნეულის მშობლებმა ურთიერთშეთანხმებით ის ეპისკოპოს ფორტუნატესთან მიიყვანეს და მას მიანდეს. მას უარი არ უთქვამს სნეულის მიღებაზე და დიდხანს, დღედაღამ ლოცულობდა, გააძლიერა ლოცვები იმის გამო, რომ ცხადი იყო, ერთი ადამიანისგან მთელი ლეგიონი უნდა განედევნა. რამდენიმე დღის შემდეგ ფორტუნატემ ის სრულიად განკურნებული გადასცა მშობლებს, თითქოს მანამდე არაფერი აწუხებდა. 1 სინდონი - სუდარა, არდაგი.

სხვა დროს ამ ღმრთის სათნო მოღვაწემ ასევე განაგდო არაწმიდა სული ერთი ადამიანისგან. დაბინდებისას, როდესაც ქალაქში სრული სიმშვიდე სუფევდა, ეპისკოპოსის მიერ განგდებულმა არაწმიდა სულმა მწირის სახე მიიღო, ქალაქის ქუჩებში მიმოდიოდა და ყვიროდა: „აი, რა მიყო წმიდა ეპისკოპოსმა ფორტუნატემ! თავისი სახლიდან გააგდო მწირი! და აჰა, თავშესაფარს ვეძებ ქალაქში და ვერ მიპოვია!“ ეს ხმა მოესმა ერთ კაცს, რომელიც სახლში იყო და ცოლთან და მცირეწლოვან ვაჟთან ერთად ბუხართან იჯდა. მან გამოჰკითხა მწირს, რა ჩაიდინა ეპისკოპოსმა, თავის სახლში მიიწვია და გვერდით მოისვა. მათ ერთმანეთისთვის რამდენიმე სიტყვის თქმა მოასწრეს და არაწმიდა სული მასპინძლის მცირეწლოვან ვაჟს ეკვეთა, ცეცხლში ჩააგდო და დაახრჩო. უბედური მამა მაშინვე მიხვდა, ვინ გააგდო ეპისკოპოსმა და თავად სახლში ვინ შეიფარა.

პეტრე: როგორ, მამაო, კაცთმოძულეს შეეძლო მკვლელობა ჩაედინა იმის სახლში, ვინც იგი მწირად მიიღო?

გრიგოლი: მრავალი რამ, პეტრე, ჩვენ კარგად გვეჩვენება, მაგრამ სინამდვილეში ეს ასე არ არის იმიტომ, რომ კეთილი მიზნით არ აღესრულება. ამიტომ ბრძანებს უფალი სახარებაში: „უკუეთუ თუალი შენი ბოროტ იყოს, ყოველი გუამი შენი ბნელ იყოს“ (მათ. 6, 23). თუკი მოქმედებას არაწმიდა მიზანი უძღვის წინ, მაშინ იგი უკეთური იქნება, კარგადაც რომ გვეჩვენებოდეს. ასე იყო ამ შემთხვევაშიც: შემდგომმა სასჯელმა ცხადყო, რომ საქმე არაწმიდა მიზნით აღესრულა. ვფიქრობ, ეს ადამიანი, რომელმაც სტუმართმოყვარეობის გამო ვაჟი დაკარგა, დაისაჯა იმიტომ, რომ კეთილი საქმე არა ღმრთისმოშიშებით, არამედ ეპისკოპოსის დაკნინების მიზნით გააკეთა. არსებობენ ადამიანები, რომლებიც ცდილობენ კეთილი საქმე მხოლოდ იმიტომ გააკეთონ, რომ სხვების სიკეთე დაკნინდეს: მათ ახარებთ არა სიკეთის კეთება, არამედ თავიანთი სათნოებით სხვისი დამცირება. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ ადამიანი, რომელმაც არაწმიდა სულს გაუწია მასპინძლობა, უფრო მეტად ამპარტავნებით იყო აღძრული, ვიდრე - სიკეთის ქმნის სურვილით; მას სურდა ყველას გაეგო, რომ ის სათნოებით ეპისკოპოსს აღემატა, რომ მან შეიწყნარა ის, ვინც ღმრთის სათნო ფორტუნატემ გააძევა.

პეტრე: სწორად მსჯელობ. შედეგი ცხადყოფს, რომ საფუძვლად ამ საქმეს არაწმინდა გულისსიტყვა ედო.

გრიგოლი: ერთხელ ამგვარი რამ მოხდა: ერთმა ადამიანმა თვალისჩინის დაკარგვის გამო წმინდანს მიმართა და მიიღო კიდეც შეწევნა. როგორც კი ღმრთის კაცმა ლოცვა აღავლინა და თვალებზე ჯვარი გამოსახა, წყვდიადი მის თვალთაგან მაშინვე გაიფანტა და მხედველობა აღუდგა. ერთი მეომრის ცხენი გაშმაგდა ისე, რომ რამდენიმე ადამიანი ძლივს აკავებდა და ვინც მიუახლოვდებოდა, სასტიკად კბენდა. ბოლოს შეკრეს იგი და წმიდა ფორტუნატეს მიჰგვარეს. როგორც კი მას წმინდანმა ჯვარი გადასახა, მისი სიშმაგე სადღაც გაქრა და ცხენი იმაზე უფრო თვინიერი გახდა, ვიდრე გაშმაგებამდე იყო. მეომარმა ცხენის სასწაულებრივი განკურნება რომ იხილა, გადაწყვიტა ის წმინდანისთვის ეჩუქებინა. წმინდანმა უარი თქვა საჩუქრის მიღებაზე, მაგრამ რადგან მეომარი დაჟინებით სთხოვდა არ უგულვებელეყო მისი საჩუქარი, წმინდანმა ორ უკიდურესობას შორის შუალედური ამოირჩია. მან შეიწყნარა მეომრის თხოვნა, მაგრამ იქამდე არ დათანხმდა ცხენის მიღებაზე, ვიდრე მისი საფასური არ გადაიხადა. წმინდანს არ უნდოდა შემომწირველის უარით შეურაცხყოფა და სიყვარულით აღძრულმა იყიდა მისგან ის, რაც სრულებით არ სჭირდებოდა.

არ შემიძლია არ გიამბო ის, რაც ამ წმინდანის შესახებ შევიტყვე თორმეტიოდე დღის წინ. ჩემთან ერთი ღარიბი მოხუცი მოვიდა. რადგან განსაკუთრებით მიყვარს საუბარი მოხუცებთან, სადაურობა ვკითხე და შევიტყვე, რომ ქალაქ ტუდერტიდან იყო. „მითხარი, ხომ არ იცნობდი ეპისკოპოს ფორტუნატეს?“ - დავეკითხე. „ვიცნობდი და თან ძალიან კარგად“, - მიპასუხა მოხუცმა. „მითხარი, გეთაყვა, - განვაგრძობდი მე, - ხომ არ იცი მის მიერ აღსრულებული რაიმე სასწაული და აღმიწერე ეს წმიდა კაცი“. „ის არ იყო ჩვეულებრივი ადამიანი, - მითხრა მოხუცმა, - რასაც სთხოვდა ყოვლისშემძლე ღმერთს, ყოველთვის უსრულდებოდა. მხოლოდ ერთ სასწაულს გიამბობ, რაც ამწუთას მომაგონდა. ერთხელ რავენაში მიმავალმა გუთებმა ქალაქ ტუდერტში გაიარეს და ქალაქის ახლოს მდებარე სოფლიდან ორი ბიჭუნა გაიტაცეს. როგორც კი ამის შესახებ წმიდა ფორტუნატეს ამცნეს, მან დაუყოვნებლივ უხმო გუთებს. წმინდანმა მშვიდად დაიწყო მათთან საუბარი და ცდილობდა მათი სიფიცხე ალერსით დაეცხრო. შემდეგ დაეკითხა: „რას ისურვებთ გამოსასყიდად იმ ორი ბიჭუნას სანაცვლოდ? მე გამოსასყიდს მოგცემთ, ხოლო თქვენ, ჩემდამი კეთილგანწყობის ნიშნად, დამიბრუნეთ ყრმები“. ამაზე გუთმა, რომელიც პირველობდა დანარჩენებს შორის, უპასუხა: „გვთხოვე რაც გინდა, მზად ვართ შეგისრულოთ თხოვნა, მაგრამ ამ ბიჭებს არანაირი გამოსასყიდის ფასად არ დაგიბრუნებთ“. წმინდანი მშვიდად დაემუქრა: „ამაოდ აურვებ მამას, შვილო ჩემო, ნუ დამამწუხრებ, რათა უსიამოვნო არაფერი შეგემთხვეს“. მაგრამ გუთმა, გულქვაობის გამო, უარი უთხრა წმინდანს და წავიდა. მეორე დღეს, გამგზავრების წინ, იგივე გუთი კვლავ მივიდა წმინდანთან და მან კვლავ გაუმეორა თხოვნა, დაებრუნებინა ყრმები. გუთმა ისევ იუარა. „იცოდე, გზაში უბედურება შეგემთხვევა, რადგან დამამწუხრე“, - უთხრა უკმაყოფილოდ წმინდანმა. გუთმა ეს სიტყვებიც უყურადღებოდ დატოვა, დაბრუნდა სახლში, სადაც გაჩერებული იყო, ბიჭუნები ცხენზე შესვა და ამხანაგებთან ერთად გაამგზავრა, თვითონ კი ცხენით უკან გაჰყვა. როდესაც წმიდა პავლეს ტაძრის სიახლოვეს ჩაიარა, მისმა ცხენმა წაიბორძიკა, მხედარი ჩამოვარდა და ფეხი მოიტეხა. ის აიყვანეს და უკან დააბრუნეს. მან მაშინვე გაგზავნა კაცი ყრმების დასაბრუნებლად და წმიდა ფორტუნატეს სთხოვა თავისი მსახური გამოეგზავნა. როდესაც მსახური მოვიდა, სნეულმა, რომელიც ადრე უარს აცხადებდა ყრმების დაბრუნებაზე, მყისვე გადასცა ისინი მსახურს სიტყვებით: „წადი და უთხარი ჩემს ბატონ ეპისკოპოსს: შენ არ აკურთხე იგი და აჰა, დაშავდა; დაიბრუნე ყრმები, რომელთაც ითხოვდი და შეეწიე მას“. მსახურმა დაუყოვნებლივ მიჰგვარა ეპისკოპოსს ყრმები. ნეტარმა ფორტუნატემ მას ნაკურთხი წყალი მისცა, რათა სნეულისთვის ესხურებინა. მსახური დაბრუნდა გუთთან და ნაკურთხი წყალი აპკურა სხეულზე. საკვირველი და მიუწვდომელი საქმე აღესრულა! როგორც კი წყალი მტკივან ადგილზე ესხურა, სნეულება გაქრა და ძვალი ძველებურად გამთელდა, ისე, რომ გუთი მყისვე წამოდგა სარეცელიდან და გზა განაგრძო, თითქოს არაფერი მოსვლოდა. ამგვარად, გუთი, რომელმაც არ ისურვა წმინდანს დამორჩილებოდა და ყრმები ფულის სანაცვლოდ დაებრუნებინა, საღმრთო სასჯელმა აიძულა დაებრუნებინა ისინი გამოსასყიდის გარეშე“. გარდა ამ შემთხვევისა, მოხუცმა წმიდა ფორტუნატეს სხვა სასწაულებიც მიამბო, მაგრამ რადგან სულიერი რჩევის მისაღებად მელოდნენ და ძალიან გვიან იყო, მას დიდხანს ვერ მოვუსმენდი, თუმცა, როცა შესაძლებლობა მაქვს, მუდამ მზად ვარ სიამოვნებით ვუსმინო მონათხრობს ამ წმინდანის შესახებ.

სხვა სტუმრობის დროს, მოხუცმა წმიდა ფორტუნატეს მიერ აღსრულებული კიდევ უფრო საოცარი სასწაული მიამბო. „ქალაქ ტუდერტში, - მითხრა მან, - ორ ხორციელ დასთან ერთად ვინმე მარკელე ცხოვრობდა, ის პატიოსანი კაცი იყო. მარკელე ავად იყო და აღდგომის წინ, შაბათს საღამოს აღესრულა. რადგან სასაფლაო შორს იყო, ის იმ დღესვე ვერ დაასაფლავეს, მაგრამ როდესაც დაკრძალვის დრო დადგა, მარკელეს დები, დანაკარგით დამწუხრებულნი, წმიდა ფორტუნატესთან მივიდნენ და ცრემლითა და სულთქმით შეევედრნენ: „ვიცით, რომ მოციქულთა მსგავს სასწაულებს ახდენ: კეთროვანთ კურნავ, ბრმებს თვალისჩინს უბრუნებ, - მოდი და აღადგინე მკვდრეთით ჩვენი ძმა“. წმინდანმა მათი ძმის აღსრულების შესახებ რომ გაიგო, ატირდა და დებს უთხრა: „წადით, და ნუ ითხოვთ ამას; ყოველივე ყოვლისშემძლე ღმერთის ნებით ხდება, მისი წინააღდგომა არავის ძალუძს“. ისინი წავიდნენ, მაგრამ ეპისკოპოსი მათი ძმის სიკვდილის გამო კვლავ დამწუხრებული იყო. მომდევნო დღეს, კვირას, გათენებამდე, იგი ორი მსახურის თანხლებით მიცვალებულის სახლისკენ გაემართა. როდესაც მიუახლოვდა სარეცელს, სადაც უსულო გვამი ესვენა, ღმრთის მიმართ ლოცვა დაიწყო. ლოცვის დასრულების შემდეგ მიცვალებულთან ჩამოჯდა და ხმადაბლა მიმართა: „ძმაო, მარკელე!“ მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან ხმადაბლა წარმოთქვა მან ეს სიტყვები, მიცვალებულმა, თითქოს ძილში ჩაესმაო, თვალები გაახილა, ეპისკოპოსს შეხედა და თქვა: „ჰოი, რა დამემართა, რა დამემართა!“ - „რა დაგემართა?“ - დაეკითხა ეპისკოპოსი. „გუშინ ჩემთან ორნი მოვიდნენ და სხეულთან განმაშორეს, ერთ მშვენიერ ადგილზე წამიყვანეს, დღეს კი ერთ-ერთი მათგანი ისევ მოვიდა ჩემთან და თქვა: „დააბრუნეთ ისევ იქ, იმიტომ, რომ ეპისკოპოსი ფორტუნატე ეახლა მას სახლში“. ეს თქვა და მაშინვე წამოდგა და ამის შემდეგ კიდევ დიდხანს იცოცხლა. არ უნდა ვიფიქროთ, რომ მან დაკარგა ის ნეტარება, რომელიც პირველი სიკვდილის შემდეგ მიიღო, რადგან, თუკი ის პირველ სიკვდილამდე სათნოეყოფოდა ყოვლისშემძლე ღმერთს, უეჭველია, წმინდანის ლოცვებით გაძლიერებული, კიდევ უფრო მეტი სათნოებით იცხოვრებდა მკვდრეთით აღდგომის შემდეგ. მაგრამ რად გვინდა ბევრი ლაპარაკი წმიდა ფორტუნატეს ღმრთის სათნო ცხოვრების შესახებ, როდესაც თვალწინ მისი უხრწნელი ნაწილები გვაქვს? როგორც სიცოცხლეში განდევნიდა ის ეშმაკებს, ყოველგვარი სნეულებისგან კურნავდა იმათ, ვინც რწმენით მიმართავდა, იმავეს აღასრულებს სიკვდილის შემდგომ უხრწნელი სხეულით. - თუმცა, საყვარელო პეტრე, უნდა დავასრულო იმ წმინდანთა სასწაულების შესახებ თხრობა, რომლებიც ვალერიის ოლქში ცხოვრობდნენ, რომელთა შესახებაც მომითხრობდა ზემოთ ნახსენები ღირსი ფორტუნატე. ის ამჟამადაც ხშირად სტუმრობს ჩემთან, მიამბობს წმიდა მოღვაწეთა ცხოვრებებს და მუდამ სიხარულს მანიჭებს.

რუსულიდან თარგმნა თამარ ერისთავმა
(გამოყენებულია აგრეთვე წმ. ექვთვიმე ათონელისეული თარგმანი).

___________________

1. ავშარა - ცხენის ულაგამო აღვირი. - მთარგმნ. შენ.

2. დეფენსორი (დამცველი) - რომის ეკლესიაში დეფენსორის ძირითადი მოვალეობა იყო გაჭირვებულებზე ზრუნვა და ეკლესიის უფლებების დაცვა. ზოგჯერ რომის ეპისკოპოსი დეფენსორებს დავალებებით სხვადასხვა მხარეში აგზავნიდა. (ეს შენიშვნები დართული აქვს ამ წიგნის რუსულ გამოცემას).

3. ნოტარიუსი (რომის ეკლესიაში) ეკლესიის წერილობითი საქმეებით იყო დაკავებული.

Charta ecumenica

ჩვენ როგორც ევროპის ეკლესიათა კონფერენცია (CEC) და ევროპის ეპისკოპოსთა საკონფერენციო საბჭო (CCEE) ორი ეკუმენური ასამბლეის (1989 წელს ბაზელში და 1997 წელს გრაცში) მოწოდებათა თანახმად განზრახული გვაქვს შევინარჩუნოთ და განვავითაროთ ჩვენს (ეკლესიებს, დ. თ.) შორის არსებული თანამშრომლობა. მადლობას ვწირავთ ერთარსება და სამება ღმერთს, რომ თავისი მადლით უფრო ღრმა ურთიერთობებისკენ წარმართავს ჩვენს გზებს.

დღეს უკვე ეკუმენური თანამშრომლობის სხვადასხვა ფორმებმა იჩინა თავი. ქრისტეს ლოცვა ამგვარი იყო: „...რაითა ყოველნი ერთ იყვნენ, როგორც შენ, მამაო, ჩემში და მე შენში, რათა ისინიც ერთ იყვნენ ჩვენში და ირწმუნოს ქვეყანამ, რომ შენ მომავლინე“ (ინ. 17:21). თუკი გვსურს ერთგულნი ვიყოთ ამ ლოცვისა, მაშინ ვერ ვიქნებით კმაყოფილი დღევანდელი სიტუაციით. პირიქით, ვაცნობიერებთ რა ჩვენს დანაშაულს და მზად ვართ რა სინანულისთვის, უნდა ვეცადოთ ამ დაყოფების დაძლევას, რომელიც ჯერ კიდევ არსებობს ჩვენს შორის, რათა შეგვეძლოს ყველა ხალხში სახარებისეული უწყების ერთად დამოწმება.

გვესმის რა წმ. წერილში გადმოცემული სიტყვა, ეს უნდა იწვევდეს ჩვენი საერთო რწმენის აღიარებასა და ერთობლივ ქმედებას აღქმული ჭეშმარიტების თანახმად. დაე, ერთად ვატარებდეთ სიყვარულისა და იმედის მოწმობას, რომელიც ყველა ხალხს ეკუთვნის.

ევროპა - ატლანტის ოკეანიდან ურალამდე, ჩრდილოეთ ზღვიდან ხმელთაშუა ზღვამდე - დღეს უფრო მეტად პლურალისტულია, ვიდრე ოდესმე. ჩვენ, ყველა ეკლესიას, ერთად გვსურს სახარებით დავიცვათ ღვთის ხატად შექმნილი ადამიანის ღირსება, რითაც ასევე ხელი შეეწყობა სხვადასხვა ხალხთა და კულტურათა შერიგებასაც.

ამ განწყობით ვამტკიცებთ წინამდებარე ქარტიას, როგორც დიალოგისა და თანამშრომლობის საერთო ვალდებულებას. მასში მოცემულია ძირითადი ეკუმენური ამოცანები, რომელთაგანაც გამომდინარეობს ზოგიერთი პრინციპი და ვალდებულება. იგი შექმნილია დიალოგისა და თანამშრომლობის ეკუმენური კულტურის ხელშეწყობისთვის საეკლესიო ცხოვრების ყველა დონეზე და ასევე ამისთვის საჭირო შეთანხმებული კრიტერიუმების უზრუნველსაყოფად, მაგრამ მას (ამ ქარტიას, დ.თ.) არა აქვს დიდაქტიკური ან დოგმატური ხასიათი, ის არც საეკლესიო სამართალს უკავშირდება. მას მხოლოდ ევროპის ეკლესიებისა და ეკუმენური ორგანიზაციების ნებაყოფლობითი ვალდებულებების მიღების შედეგად ენიჭება ძალა. ამ ძირითადი ტექსტის საფუძველზე მათ შეუძლიათ ჩამოაყალიბონ თავისი საკუთარი დანართები (Addenda), რომელიც თითოეული მათგანისთვის დამახასიათებელი სპეციფიკური გამოწვევებისა და ვალდებულებების შესაბამისი იქნება.

ევროპის ეკლესიათა კონფერენცია მოიცავს თითქმის ყველა მართლმადიდებელ, პროტესტანტულ, ანგლიკანურ, ძველკათოლიკურ და სხვა დამოუკიდებელ ეკლესიებს ევროპაში. ევროპის ეპისკოპოსთა საკონფერენციო საბჭოში კი წარმოდგენილია ევროპაში არსებული ყველა რომის კათოლიკე ეპისკოპოსთა კონფერენცია.

1. გვწამს „ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“.

„ეცადეთ შეინარჩუნოთ სულის ერთობა მშვიდობის საკვრელით. ერთია ხორცი და ერთი სული, ისევე როგორც ხმობილნი ხართ თქვენი ხმობის ერთი სასოებით. ერთია უფალი, ერთია რწმენა, ერთია ნათლისღება. ერთია ღმერთი და მამა ყოველთა, ყველაზე უზენაესი, ყველას მიერ და ყველა ჩვენგანში“ (ეფ. 4:3-6).

1. საერთო მოწოდება რწმენაში ერთიანობისაკენ

ქრისტეს სახარების, წმ. წერილისეული უწყებისა და ნიკეა-კონსტანტინეპოლის მრწამსის თანახმად, ჩვენ გვწამს სამება ღმერთი: მამა, ძე და სული წმინდა. ვინაიდან ჩვენ ვაღიარებთ „ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიას“, ამიტომ ჩვენი უპირველესი ამოცანაა მივაღწიოთ ამ ერთიანობას, რომელიც ყოველთვის ღვთაებრივ ნიჭს წარმოადგენს.

რწმენაში ფუნდამენტური სხვაობები სამწუხაროდ ჯერ კიდევ ქმნიან ბარიერებს ხილული ერთიანობისაკენ. არსებობს სხვადასხვა ხედვა ეკლესიისა, მისი ერთიანობისა, საიდუმლოებებისა და მსახურების შესახებ. ეს კი ძალზედ სამწუხაროა. იესო ქრისტემ თავისი სიყვარულისა და შერიგების საიდუმლო ჯვარზე გაგვიმჟღავნა. ჩვენ, როგორც მის მიმდევრებს, გვსურს ყველა ღონე ვიხმაროთ იმისათვის, რომ გადავლახოთ ყველა ის პრობლემა და დაბრკოლება, რომელთა გამოც ჯერ კიდევ დაყოფილნი არიან ეკლესიები.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა დავიცვათ ეფესელთა მიმართ ეპისტოლეში გადმოცემული მოციქულის მოწოდება და მთელი ძალისხმევით ვეცადოთ გადარჩენასთან დაკავშირებული ქრისტეს უწყების საერთო გაგების მიღწევას.

საჭიროა ვიღვაწოთ, სული წმინდის შემწეობით, ქრისტეს ეკლესიის ხილული ერთობისათვის ერთიან რწმენაში, რომელიც გამოიხატება ნათლობისა და ევქარისტიის ურთიერთაღიარებაში, ისევე როგორც ერთობლივ მოწმობაში და მსახურებაში.

2. ევროპაში ეკლესიათა ხილული გაერთიანების გზაზე

„ამით გიცნობთ ყველა, რომ ჩემი მოწაფეები ხართ, თუ გექნებათ ერთმანეთის სიყვარული“ (ინ. 13:35).

2. სახარების ერთობლივი ქადაგება

ევროპაში ეკლესიათა ყველაზე მნიშვნელოვან ამოცანას წარმოადგენს სახარების ერთობლივი ქადაგება ყველა ადამიანის გადასარჩენად, როგორც სიტყვით, ასევე საქმით. ქრისტიანული ღირებულებებისგან ხალხის საყოველთაო დაშორება ავალდებულებს ქრისტიანებს დაამოწმონ საკუთარი რწმენა, განსაკუთრებით სიცოცხლის საზრისის ძიების პროცესთან დაკავშირებით, რომელმაც დღეს ასეთი მრავალი ფორმა მიიღო. ეს მოწმობა გულისხმობს ქრისტიანული განათლებისათვის ზრუნვას (მაგ. კატეხიზატორული სკოლების შექმნას) და გამუდმებულ პასტორალურ მზრუნველობას ადგილობრივ მრევლში. ასევე მნიშვნელოვანია სახარების ქადაგება მთელს საზოგადოებაში, რაც აგრეთვე გულისხმობს სოციალურ და პოლიტიკურ საკითხებზე პასუხისმგებლობასაც.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა სხვა ეკლესიებთან ერთად ევანგელიზაციასთან დაკავშირებული გეგმების განხილვა და შეთანხმების მიღწევა, რითაც თავიდან ავიცილებთ მავნე კონკურენციასა და ახალი დაყოფების რისკს.

საჭიროა ვაღიაროთ, რომ თითოეულ პიროვნებას აქვს უფლება აირჩიოს რელიგიური თუ საეკლესიო აფილიაცია (კუთვნილება, დ.თ.), როგორც სინდისის თავისუფლების შედეგი, რომელიც არ გულისხმობს ვინმეს წაქეზებას ამა თუ იმ რწმენაზე მოქცევისათვის, მორალური ზეწოლის, ან მატერიალური შეთავაზების საშუალებით, ან ვინმესთვის ხელის შეშლას თავისუფალი ნებით რწმენის შეცვლაში.

3. ერთმანეთთან დაახლოვება

სახარებისეული სულისკვეთებით განმსჭვალულებმა ხელახლა უნდა შევაფასოთ ქრისტიანულ ეკლესიათა ისტორია, რომელიც დადაღულია მრავალი სამწუხარო ფაქტით, სქიზმებითა და შეიარაღებული კონფლიქტებითაც კი. ადამიანთა დანაშაული, სიყვარულის ნაკლებობა და ხშირად პოლიტიკური ინტერესებისათვის ეკლესიის გამოყენება, ზოგჯერ ეჭვის ქვეშ აყენებდა ქრისტიანული მოწმობის სანდოობას.

ამიტომ ქრისტიანთათვის ეკუმენიზმი იწყება მათი გულების განახლებით, სინანულისმიერი გარდაქმნით და ქცევის მეთოდების შეცვლით. ეკუმენურმა მოძრაობამ უკვე შეუწყო ხელი შერიგების პროცესს.

მნიშვნელოვანია სხვადასხვა ქრისტიანულ ტრადიციათა სულიერი სიმდიდრის აღიარება, ერთმანეთისგან სწავლა და ამგვარად სხვადასხვაგვარი გამოცდილების გაზიარება. ამ მოძრაობის განვითარებისთვის განსაკუთრებით აუცილებელია მასში აქტიურად წახალისდეს ახალგაზრდების მონაწილეობა.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა თითოეულ ეკლესიაში დაიძლიოს თვითკმარობის შეგრძნება და ცრურწმენების დამსხვრევა; საჭიროა ორმხრივი შეხვედრებისაკენ სწრაფვა და ერთმანეთისთვის დახმარების ხელის გაწვდომა.

საჭიროა ხელი შევუწყოთ ეკუმენურ გახსნილობასა და თანამშრომლობას ქრისტიანული განათლებითა და თეოლოგიური კვალიფიკაციის ამაღლებით, ასევე შემდგომი მეცნიერული კვლევების ხელშეწყობით.

4. ერთობლივი მოქმედება

ერთობლივი აქტივობების სხვადასხვა ფორმებს უკვე ეკუმენური ხასიათი აქვს. მრავალი ქრისტიანი სხვადასხვა ეკლესიებიდან ერთმანეთის გვერდიგვერდ ცხოვრობს და მეგობრობს, როგორც მეზობლები, თანამშრომლები და ოჯახის წევრები. განსაკუთრებით უნდა იქნეს მხარდაჭერილი ინტერდენომინაციური (ანუ როგორც მას ხშირად უწოდებენ, „შერეული“, დ.თ.) ქორწინების წყვილები, რათა ეკუმენიზმი მათი ყოველდღიური ცხოვრების ნაწილი გახდეს. სასურველია, რომ დაარსდეს ორმხრივი და მრავალმხრივი ეკუმენური ორგანიზაციები და ხელი შეეწყოს მათ თანამშრომლობას ადგილობრივ, რეგიონალურ, ეროვნულ და საერთაშორისო დონეზე. ევროპულ სივრცეში აუცილებელია ევროპის ეკლესიათა კონფერენციასა და ევროპის ეპისკოპოსთა საკონფერენციო საბჭოს შორის თანამშრომლობის გაძლიერება და შემდგომი ევროპული ეკუმენური ასამბლეების ჩატარება.

ეკლესიათა შორის კონფლიქტების დროს აუცილებელია შუამავლობა და ღვაწლი მშვიდობის დამყარებისთვის.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა ერთად მოქმედება საეკლესიო ცხოვრების ყველა დონეზე, სადაც კი ამის პირობები არსებობს, ან რაიმე მნიშვნელოვანი მიზანი დაბრკოლებას არ ქმნის.

საჭიროა დავიცვათ უმცირესობების უფლებები და აღმოვფხვრათ რელიგიურ უმრავლესობასა და უმცირესობებს შორის არსებული გაუგებრობები და სტერეოტიპები ჩვენს ქვეყნებში.

5. საერთო ლოცვა

ეკუმენური მოძრაობა ცოცხლობს ჩვენს მიერ ღვთის სიტყვის მოსმენისა და ჩვენს არსებებში სულიწმინდის მოქმედების მეშვეობით. ამ მადლის შემწეობით, მრავალი სხვადასხვა წამოწყებით, ლოცვითა და ღვთისმსახურებით ვცდილობთ გავაღრმაოთ სულიერი ერთობა ეკლესიათა შორის და მივაღწიოთ ქრისტეს ეკლესიის ხილულ ერთიანობას. ქრისტიანულ ეკლესიათა შორის გათიშულობის განსაკუთრებით მტკივნეულ ნიშანს წარმოადგენს ევქარისტიული კავშირის არარსებობა.

ზოგიერთ ეკლესიაში საერთო ეკუმენური ლოცვასთან დაკავშირებით დაბრკოლებები არსებობს. მაგრამ ჩვენ მრავალი საერთო საეკლესიო გალობა და ლიტურგიკული ლოცვა გაგვაჩნია, განსაკუთრებით უფლის ლოცვა. ეკუმენური მსახურება უკვე ფართოდ გავრცელებულ პრაქტიკად იქცა: ყოველივე ეს წარმოადგენს ჩვენი ქრისტიანული სულიერების დამახასიათებელ ნიშნებს.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა ვილოცოთ ერთმანეთისთვის და ქრისტიანული ერთობისათვის; საჭიროა ვისწავლოთ იმ თაყვანისცემისა და სულიერი ცხოვრების ფორმების დაფასება, რომლებიც სხვადასხვა ეკლესიის პრაქტიკას წარმოადგენს;

ვესწრაფოთ ევქარისტიული კავშირის აღდგენას.

6. დიალოგის გაგრძელება

ჩვენ ყველანი ერთად ქრისტეს ვეკუთვნით (belong) და სწორედ ეს არის ფუნდამენტური ნიშანი ჩვენი განსხვავებული თეოლოგიური და ეთიკური პოზიციების ფონზე. ნაცლად იმისა, რომ მრავალფეროვნებას ღვთის ნიჭად განვიხილავდეთ, რომელიც გვამდიდრებს, დოქტრინის, ეთიკისა და საეკლესიო სამართლის შესახებ განსხვავებულ შეხედულებებს ჩვენ ნება მივეცით გამოეწვიათ დაყოფები ჩვენს შორის სხვადასხვა ისტორიულ და კულტურულ ვითარებებში. ხშირად კი სწორედ ეს ვითარებები ასრულებდნენ გადამწყვეტ როლს.

ეკუმენური თანამშრომლობის უფრო მეტად გაღრმავებისათვის და რწმენაში თანხმობის მიღწევისათვის ყველა შემთხვევაში უნდა გაგრძელდეს დიალოგი. მხოლოდ ამ გზით შეიძლება მიენიჭოს საეკლესიო თანაზიარებას (church communion) თეოლოგიური საფუძველი.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა გავაგრძელოთ კეთილსინდისიერი და ინტენსიური დიალოგი ჩვენს ეკლესიებს შორის სხვადასხვა დონეზე. ასევე საჭიროა განიხილებოდეს საკითხი იმის შესახებ თუ როგორ შეიძლება ოფიციალურმა საეკლესიო ორგანოებმა დიალოგის შედეგად მიღებული გადაწყვეტილებები მიიღონ (ვინაიდან ზოგიერთი ეკლესია არ ღებულობს საღვთისმეტყველო კომისიების მუშაობის შედეგებს, დ.თ.) და განახორციელონ.

უთანხმოებების დროს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა რწმენისა და ეთიკის საკითხებში დაყოფების საფრთხე იქმნება, ერთად უნდა ვეცადოთ ამ საკითხების განხილვას სახარების შუქზე.

3. ჩვენი ერთობლივი პასუხისმგებლობა ევროპაში

„ნეტარ არიან მშვიდობისმყოფელნი, ვინაიდან ისინი ღვთის ძეებად იწოდებიან“ (მათ. 5:9).

7. ევროპის მშენებლობაში მონაწილეობა

საუკუნეთა განმავლობაში რელიგიური და კულტურული თვალსაზრისით ევროპა ძირითადად ქრისტიანულად ვითარდებოდა. მიუხედავად ამისა, ქრისტიანებმა ვერ მოახერხეს იმ უბედურებისა და ნგრევის თავიდან აცილება, რომელიც წარმოიშვა ევროპელთაგან, როგორც ევროპაში, ასევე მის გარეთ. ჩვენ ვაღიარებთ საკუთარ პასუხისმგებლობას ამ დანაშაულისთვის, რის გამოც პატიებას შევთხოვთ უფალს და ჩვენს მოძმეებს.

ჩვენი რწმენა გვეხმარება იმაში, რომ შევძლოთ წარსულისგან სწავლა, ხოლო ქრისტიანული რწმენა და სიყვარული ადამიანებისთვის იმედის წყაროდ დავსახოთ მორალისა და ეთიკის, განათლებისა და კულტურის სფეროში, ასევე პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ცხოვრებაში ევროპასა და მთელს მსოფლიოში.

ეკლესიები მხარს უჭერენ ევროპის კონტინენტის გაერთიანებას. საერთო ღირებულებების გარეშე ერთიანობა ვერ გაძლებს. დარწმუნებულნი ვართ ქრისტიანობის სულიერი მემკვიდრეობა წარმოადგენს ევროპის სიმდიდრესა და შთაგონების ძლიერ წყაროს. ჩვენ ქრისტიანული რწმენის საფუძველზე ვცდილობთ ჰუმანური და სოციალურად სამართლიანი ევროპის ჩამოყალიბებას, რომელშიც დამკვიდრებულია ადამიანის უფლებები, მშვიდობის, სამართლიანობის, თავისუფლების, ტოლერანტობისა და სოლიდარობის ძირითადი ღირებულებები. ჩვენ ასევე დაჟინებით ვითხოვთ (insist) პატივისცემას სიცოცხლისადმი, ქორწინებისა და ოჯახის ღირებულებებისადმი, შეღავათიანი ცხოვრების პირობებს ღარიბთათვის, პატიებისათვის მზადყოფნას და ყოველ საქმეში თანაგრძნობას.

ჩვენ, როგორც ეკლესიებმა და საერთაშორისო საზოგადოებებმა, წინააღმდეგობა უნდა გავუწიოთ ევროპის ჩამოყალიბებას ინტეგრირებული დასავლეთითა და დაქუცმაცებული აღმოსავლეთით, ასევე მხედველობაში უნდა მივიღოთ ევროპის ჩრდილოეთისა და სამხრეთის ერთმანეთისგან დაცალკევება. ამავე დროს თავიდან უნდა ავიცილოთ ევროპის ცენტრალიზება და გავაძლიეროთ პასუხისმგებლობის შეგრძნება მთელს კაცობრიობაზე, განსაკუთრებით ღარიბ მოსახლეობაზე.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა მივაღწიოთ თანხმობას ჩვენი სოციალური პასუხისმგებლობის მიზნებთან და შინაარსთან დაკავშირებით და რამდენადაც შესაძლებელია განვახორციელოთ ისინი ერთიანი ძალისხმევით, ერთობლივად წარვადგინოთ ეკლესიათა ინტერესები და ხედვები ევროპის საერო ინსტიტუტების წინაშე.

საჭიროა დავიცვათ ძირითადი ღირებულებები ნებისმიერი სახის კანონდარღვევისგან;

საჭიროა წინააღმდეგობა გავუწიოთ რელიგიისა და ეკლესიის გამოყენების მცდელობას ეთნიკური და ნაციონალური მიზნებისათვის.

8. ხალხთა და კულტურათა შერიგება

საკუთარ რეგიონალურ, ეროვნულ, კულტურულ და რელიგიური ტრადიციების მრავალფეროვნებას ჩვენ ევროპის სიმდიდრედ განვიხილავთ. მრავალრიცხოვანი კონფლიქტების ფონზე ეკლესიები მოწოდებულნი არიან სხვადასხვა ხალხთა და კულტურათა შორის შერიგების დასამყარებლად. ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ამისთვის ეკლესიათა შორის მშვიდობა წარმოადგენს მნიშვნელოვან წინაპირობას.

ჩვენი ერთობლივი მცდელობები პოლიტიკური და სოციალური საკითხების შეფასებისა და გადაწყვეტისათვის წარიმართება სახარებისეული სულისკვეთებით, რადგან ღვთის ხატად შექმნილი თითოეული ინდივიდის პიროვნებასა და ღირსებას ვაფასებთ, ასევე თანაბრად ვიცავთ ყველა ადამიანის აბსოლუტურ თანაბარუფლებიანობას.

როგორც ეკლესიებს ჩვენ განზრახული გვაქვს გაერთიანებული ძალებით შევუწყოთ ხელი ევროპის დემოკრატიზაციას. ჩვენი ვალია ვიღვაწოთ მშვიდობიანი წყობილების დასამყარებლად, რომელიც დაეფუძნება კონფლიქტების არაძალადობრივი გზით მოგვარებას. ჩვენ ვგმობთ ძალადობის ნებისმიერ ფორმას ადამიანის, განსაკუთრებით ქალებისა და ბავშვების მიმართ.

შერიგებას შედეგად მოაქვს სოციალური სამართლიანობის დამყარება ყველა ხალხს შორის. უპირველეს ყოვლისა ეს გულისხმობს მდიდრებსა და ღარიბებს შორის არსებული უფსკრულის შემცირებას და უმუშევრობის დაძლევას. ყველაფერი უნდა ვიღონოთ ევროპაში ემიგრანტების, ლტოლვილებისა და თავშესაფრის მძებნელთა ჰუმანური დახვედრის უზრუნველსაყოფად.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა წინააღმდეგობა გავუწიოთ ნაციონალიზმის ნებისმიერ ფორმას, რომელიც იწვევს სხვა ხალხთა და ეროვნულ უმცირესობათა ჩაგვრას და მივიღოთ არაძალადობრივი გადაწყვეტილებები;

საჭიროა გავაძლიეროთ ქალთა პოზიცია და მათი თანაბარი უფლებები ცხოვრების ყველა სფეროში, ასევე ხელი შევუწყოთ ეკლესიასა და საზოგადოებაში ქალებსა და მამაკაცებს შორის თანამშრომლობას.

9. ქმნილების დაცვა

გვწამს რა შემოქმედი ღმერთის სიყვარულისა, მადლობას ვუძღვნით მას ბუნების ფასდაუდებელი მშვენიერების მოცემისთვის. მაგრამ ჩვენ შეძრწუნებულნი ვართ ბუნებრივი რესურსების გამოფიტვით მათი შინაგანი ღირებულებისადმი უდიერი მოპყრობით, მისი შესაძლებლობების გაუთვალისწინებლობით და მომავალი თაობის კეთილდღეობისადმი უზრუნველობით.

ჩვენ ერთად გვსურს მყარი სასიცოცხლო პირობების შექმნა მთელი სამყაროსთვის. ჩვენი პასუხისმგებლობა ღვთის წინაშე გვავალდებულებს შევიმუშავოთ საერთო კრიტერიუმები იმის განსამიჯნავად თუ რისი გაკეთება შეუძლია ადამიანს მეცნიერულად და ტექნიკურად და რას არ უნდა აკეთებდეს იგი ეთიკური თვალსაზრისით.

ჩვენ გვსურს ბუნების დაცვისთვის ევროპის ეკლესიებში დავაწესოთ ლოცვის დღე.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა ხელი შევუწყოთ იმგვარი ცხოვრების სტილის დანერგვას, რომელიც თავისუფალი იქნება ეკონომიკური ზეწოლისა და მომხმარებლური სულისკვეთებისაგან და რომლის თვისებებიც პასუხისმგებლობა და მდგრადობა იქნება.

საჭიროა მხარი დავუჭიროთ გარემოს დაცვის საეკლესიო ორგანიზაციებს და ეკუმენურ გაერთიანებებს ამ საქმეში.

10. იუდეველებთან ერთობის გაძლიერება

ჩვენ განსაკუთრებული კავშირი გვაქვს იუდეველ ხალხთან ღმერთმა საუკუნო აღთქმა დადო. ქრისტიანული რწმენა გვასწავლის, რომ ჩვენი იუდეველი და-ძმები „საყვარელნი არიან მათი წინაპრების გამო, რადგან ღმერთის ნიჭი და მოწოდება უცვალებელია“ (რომ. 11:28-29). სწორედ ისინი არიან, „რომელთაც ეკუთვნით ძეობა, დიდება, მცნებანი და რჯულისდება, ღვთისმსახურება და აღთქმანი; მათვე ეკუთვნით პატრიარქნი, რომელთაგან ხორციელად მოვიდა ქრისტე“ (რომ. 9:4-5). ჩვენ ვგმობთ ანტისემიტიზმის ყოველგვარ გამოვლინებას, მათ (ებრაელთა, დ.თ.) დევნასა და სიძულვილს. პატიებას შევთხოვთ უფალს ქრისტიანთა შორის ანტიიუდაური განწყობისთვის და შერიგების ხელს ვუწვდით ჩვენს ებრაელ და-ძმებს. ასევე აუცილებელია იმის გაცნობიერებაც, რომ ჩვენი ეკლესიების სწავლებასა და ღვთისმსახურებაში, დოქტრინასა და ცხოვრებაში არსებობს ღრმა კავშირი ქრისტიანულ რწმენასა და იუდაიზმს შორის. ამიტომ აუცილებელია ქრისტიანთა და იუდეველთა შორის თანამშრომლობისათვის ხელის შეწყობა.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა წინააღმდეგობა გავუწიოთ ანტისემიტიზმისა და ანტიიუდაიზმის ყველა გამოვლინებას ეკლესიასა და საზოგადოებაში.

საჭიროა ვესწრაფვოდეთ ჩვენს იუდეველ და-ძმებთან დიალოგს და ვაძლიერებდეთ მას ყველა დონეზე.

11. ისლამთან ურთიერთობის ჩამოყალიბება

ევროპაში მუსლიმანები საუკუნეების განმავლობაში ცხოვრობდნენ. ზოგიერთ ევროპულ ქვეყანაში ისინი წარმოადგენენ ღრმა უმცირესობას. მიუხედავად იმისა, რომ თბილი და მეზობლური ურთიერთობები მუსლიმანთა და ქრისტიანთა შორის არ იყო იშვიათი მოვლენა, რაც ნაწილობრივ დღესაც ნარჩუნდება, დღესაც არსებობს გარკვეული ცრურწმენები და სტერეოტიპები ორივე მხარეს. ამის ფესვები ისტორიისა და უახლესი წარსულის არაჯანსაღ გამოცდილებაში მოიპოვება.

ჩვენი სურვილია გაძლიერდეს ქრისტიანულ-მუსულმანური შეხვედრები და უფრო მეტად განვითარდეს მათ შორის დიალოგი. სასურველი იქნებოდა ერთმანეთთან საუბრის დროს ხაზგასმული ყოფილიყო ერთი საერთო რწმენა და გარკვეულიყო ადამიანის უფლებების შესახებ შეხედულებები.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა პატივისცემით მოვეპყროთ მუსულმანებს.

საჭიროა მათთან იმ საკითხებზე თანამშრომლობა, რომლებიც ჩვენს საერთო ინტერესებს შეიცავს.

12. სხვა რელიგიებთან და მსოფლმხედველობებთან შეხვედრა

რელიგიურ და არარელიგიურ რწმენათა და ცხოვრების სტილთა პლურალიზმი უკვე ევროპული კულტურის დამახასიათებელ თვისებებს წარმოადგენს. ვრცელდება სხვადასხვა რელიგიები და ახალი რელიგიური საზოგადოებები, რომლებიც ბევრი ქრისტიანის ინტერესს იპყრობს. გარდა ამისა, ადამიანთა მზარდი ნაწილი უარყოფს ქრიატიანულ რწმენას, ინდიფერენტუნი არიან მის მიმართ, ან ცხოვრების სხვა ფილოსოფია გააჩნიათ.

ჩვენ გვსურს სერიოზულად მოვეპყროთ სხვათა კრიტიკულ შეკითხვებს და ერთად შევეცადოთ მათთან პატიოსანი დისკუსიის წარმოებას. მაგრამ უნდა განვასხვავოთ ის საზოგადოებები, რომელთადმი შეხვედრებსა და დიალოგებს უნდა ვესწრაფოთ და ის საზოგადოებები, რომელთა მიმართაც ქრისტიანული თვალთახედვით სიფრთხილე გვმართებს.

ჩვენი ვალდებულებები

საჭიროა ვაღიაროთ ამ ინდივიდების, ჯგუფების რელიგიისა და სინდისის თავისუფლება, დავიცვათ მათი რწმენისა და შეხედულებების პრაქტიკაში გამოყენების უფლება, ინდივიდუალურად იქნება ეს თუ ჯგუფურად, კერძოდ თუ საჯაროდ, ყველასათვის მისაღები უფლებების კონტექსტში.

საჭიროა ვიყოთ გახსნილნი დიალოგისთვის ყველა კეთილი ნების ადამიანთან, მათთან ერთად საერთო ინტერესების შემცველ საკითხთა განხილვისათვის და მათ წინაშე ჩვენი ქრიასტიანული რწმენის დამოწმებისთვის.

იესო ქრისტე, როგორც ერთიანი ეკლესიის ღმერთი, წარმოადგენს ჩვენი შერიგებისა და მშვიდობის უდიდეს იმედს. მისი სახელით გვსურს ჩვენი საერთო ცხოვრების გაგრძელება ევროპაში.

ჩვენ ვლოცულობთ უფლისგან შემწეობის მისაღებად სულიწმინდის მეშვეობით. „სასოების ღმერთმა, დაე, აგავსოთ თქვენ ყოველგვარი სიხარულითა და მშვიდობით რწმენის მიერ, რათა უხვად გქონდეთ სასოება სულიწმინდის ძალით“ (რომ. 15:13).

როგორც ევროპის ეკლესიათა კონფერენციისა და ევროპის ეპისკოპოსთა საკონფერენციო საბჭოს პრეზიდენტები, რეკომენდაციას ვუწევთ ამ ეკუმენურ ქარტიას, როგორც ძირითად ტექსტს ყველა ეკლესიისთვის და ასევე ეპისკოპოსთა კონფერენციებისთვის ევროპაში, რათა შეთვისებულ და ადაპტირებულ იქნეს იგი ადგილობრივი კონტექსტის გათვალისწინებით.

ამ რეკომენდაციით ვაწერთ ხელს ამ ქარტიას ევროპული ეკუმენური შეხვედრის დროს, აღდგომის დღესასწაულის შემდგომ კვირას, 2001 წ.

სტრასბურგი 22 აპრილი, 2001

მიტროპოლიტი იერემია
ევროპის ეკლესიათა კონფერენციის პრეზიდენტი

კარდინალი ვიკი
ევროპის ეპისკოპოსთა საკონფერენციო საბჭოს პრეზიდენტი