ლალი თავაძე
(საქართველო)

როგორ ავხსნათ, სად მდებარეობს საგანი? როგორ აღვწერთ კერძო საგნების სივრცით ნიშნებს? მათ განზომილებებს სივრცეში და მათ ფორმას? ეს ის საკითხებია, რომელთა განხილვასაც ჩვენ შევეცდებით.

პიროვნების სამყაროში - იმ სამყაროში, რომელსაც ადამიანი აღიქვამს და აღწერს ენის საშუალებით - ის, პირდაპირი გაგებით, ყველაფრის საზომად შეიძლება ჩაითვალოს. ანთროპოცენტრიზმი მისი ენის სტრუქტურის ძირითად შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს (Козлова, 1997).

თუ ჩვენ გვსურს ავუხსნათ ვინმეს საგნის ადგილმდებარეობა, უნდა დავადგინოთ მიმართულების მაჩვენებელი ისეთი ხერხები, რომლებიც გვიჩვენებენ სივრცეში ერთი ადგილიდან მეორისაკენ მიმართებას. უფრო მეტიც, მოსახერხებელია, თუ აუცილებელი არა, საზომი ერთეულების შემოღება. აქ შეიძლება ორ მნიშვნელოვან საკითხზე გავამახვილოთ ყურადღება. პირველი საკითხი იმაში მდგომარეობს, რომ x და y-ის შორის არსებული მანძილი შეიძლება ორნაირად განვსაზღვროთ: 1) იმ დროის საშუალებით, რომელიც x-დან y-ისკენ მსვლელობის დროს განსაზღვრული ან დადგენილი სიჩქარიდან გამომდინარეობს; და 2) რაიმე საზომის საშუალებით. პირველი მეთოდის გამოყენებით, შეიძლება ითქვას - x ერთი საათის მანძილითაა დაშორებული y -სგან, რომლის კონტექსტიც შეიძლება ფეხით, ცხენით, მანქანით და ა.შ. მგზავრობას გულისხმობდეს, ხოლო მეორე მეთოდის გამოყენებისას კი - x რამდენიმე ინჩით, ფუტით, იარდით თუ მილითაა დაშორებული y-სგან. რაც შეეხება მეორე საკითხს, უნდა აღინიშნოს, რომ მანძილი - x-დან y-მდე შეიძლება ზუსტად არ დაემთხვას y -დან x -მდე მანძილს. ეს, ცხადია, ასე იქნება, თუ მანძილი პირველი მეთოდის საშუალებითაა დადგენილი, მაგრამ მეორე მეთოდის გამოყენების შემთხვევაშიც შეიძლება იგივე მოხდეს; მუდამ გვექნება საქმე ვარაუდთან. ყოველ შემთხვევაში, ჩვეულებრივი გზა x-დან y-მდე შეიძლება უფრო მოკლე ან გრძელი დარჩეს, ვიდრე იგივე გზა y-დან x-მდე. ეს მნიშვნელოვანი საკითხია. ამიტომ უკეთესია შემდეგი კითხვა დავსვათ „How far is it from x to y?“, ვიდრე „what is the distance between x and y?“ (Levinson, 1996).

უნდა აღინიშნოს, რომ ადგილი არ არის საგანი და მათ შორის განსხვავებას განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა. რადგანაც ადგილი არ არის საგანი, რაიმე მთლიანობა, ე.ი. არც საგანი მიიჩნევა ადგილად. მაგრამ იმდენად, რამდენადაც ისინი ადგილს იკავებენ, ხელს გვიწყობენ იმ ადგილის დადგენაში, რომელიც უკავიათ. მაგალითად:

I'll meet you at the car.

„the car“ ადგილის არაპირდაპირ მსაზღვრელად შეიძლება მივიჩნიოთ, ე.ი. ის ადგილი, სივრცე, რომელსაც მანქანა იკავებს. მაშასადამე, მივდივართ დასკვნამდე, რომ ზემოთ მოყვანილი მაგალითი შემდეგს გულისხმობს: „მე შეგხვდები იქ, სადაც მანქანაა გაჩერებული“. იგივე შეიძლება ითქვას შემდეგ მაგალითზეც: John is with Peter - ე.ი. ჯონი არის იქ, სადაც პიტერი იმყოფება (ibid. 1996).

ამ ანალიზით შორს ვერ წავალთ. აღსანიშნავია მხოლოდ, რომ ეს წინადადებები სემანტიკურად შესაბამისი იქნებოდა ისეთ შეკითხვებზე პასუხის გასაცემად, როგორებიცაა - where will you meet me? და where is John? ის, რაზეც უნდა გავამახვილოთ ყურადღება, არის მათი ადგილებთან დაკავშირების ფაქტი.

ისეთი ტერმინების, როგორებიცაა north, south, east და west გამოყენება წარმოადგენს საგანთა ზუსტი ადგილმდებარეობის განსაზღვრის ერთ-ერთ მეთოდს. ასევე შესაძლებელია საგანთა განლაგება მოვახდინოთ მზის ამოსვლისა და ჩასვლის მიხედვით, ვარსკვლავების, წელიწადის რომელიმე დროს ქარის სიმძლავრის ან ხმელეთის ცნობილი ორიენტირის მიხედვით (ზღვა, მდინარე, მთის ზღვარი და ა.შ.). საინტერესო იქნებოდა აღგვენიშნა, რომ ძველ ირლანდიურში სიტყვები - front, back, right, left გამოიყენება შემდეგი სიტყვების east, west, south და north-ის თარგმნისას (Thurneyson, 1946:305).

ბევრ ენაში ასეთი სახის ორიენტაციული სხვაობები არა მარტო ლექსიკალიზებული, არამედ გრამატიკალიზირებულია, მაგრამ აქ ჩვენ ყურადღებას ვამახვილებთ საგანთა ადგილმდებარეობის ან მათი მოძრაობის მიმართულების დადგენის უფრო ჩვეულებრივ გზაზე საპირისპირო მნიშვნელობის მქონე სიტყვების საშუალებით: up/down, front/back, right/left. ინგლისურისა და სხვა ენებისათვის ასეთი სახის განმასხვავებელი ნიშნები, დეიქსურ ნიშნებთან here/there ერთად, უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ის სხვაობები, რომლებიც მიუთითებენ ხმელეთის კონკრეტულ ორიენტირს ან რაიმე ბუნებრივ ფენომენს (Lyons, 1995)

მაგალითად, ინგლისურში შეუძლებელია ისეთი წინდებულების მნიშვნელობის დადგენა, როგორებიცაა: above, below, behind, beside, in front of da at the side of - შემდეგი ოპოზიციის გათვალისწინების გარეშე: up/down, front/back (Bennett, 1975).

ის პრინციპები, რომლებიც შემდეგი სიტყვების - top, bottom, front, back და side გამოყენებას განსაზღვრავენ, საკმაოდ რთულია ინგლისურში, მაგალითად:

„There are some nails in the top of the cupboard.“

„top of the cupboard“ - სამი შესაძლო ინტერპრეტაცია შეიძლება მოეძებნოს, თუმცა რომელი ინტერპრეტაცია იქნება შესაფერისი, ეს ჩვეულებრივ გაირკვევა იმ წინდებულიდან გამომდინარე, რომელთანაც ის იქნება გამოყენებული (მაგალითად: on/in), ან კიდევ, კონტექსტის დამატებითი ინფორმაციის საშუალებით (Leech, 1969; Teller, 1969).

განვიხილოთ კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი: როდესაც ორი ადამიანი საუბრობს, ისინი, ჩვეულებრივ, ერთმანეთის პირისპირ დგანან. აქედან გამომდინარე, ყველაფერი, რაც x-სა და y-ის შორისაა მათი ერთმანეთთან პირისპირ დგომის დროს, ორივე მათგანის წინ იქნება მოთავსებული; მაგრამ ის, რაც x-ის მარჯვნივ მდებარეობს, y-ის მარცხნივ აღმოჩნდება და რაც x-ის უკანაა, y-ის წინ იქნება მოთავსებული, მაგალითად:

The church is behind the town-hall - ეს წინადადება შესაძლოა შემდეგნაირად აიხსნას: ერთი ინტერპრეტაციით მოსაუბრე ეკლესიას მუნიციპალიტეტის უკანა ნაწილთან ახლომდებარე ადგილზე ათავსებს, ხოლო მეორე ინტერპრეტაციის მიხედვით, ის უგულებელყოფს კანონიკურ ორიენტაციას და მუნიციპალიტეტს ისევე უდგება, როგორადაც ის მიუდგებოდა ხეს ან რაიმე სხვა საგანს, რაც თვით მოსაუბრესა და ეკლესიას შორის მდებარეობს (Leech, 1969:168). რა თქმა უნდა, ეს ორი ინტერპრეტაცია ერთმანეთს დაემთხვევა, თუ მუნიციპალიტეტის რეალური ორიენტაცია, მოსაუბრის გათვალისწინებით, კანონიკურ ორიენტაციას დაემთხვევა.

მეორე საკითხი, რომელზეც ყურადღება უნდა გავამახვილოთ, იმაში მდგომარეობს, რომ თითქმის ყველა ლოკატიური გამოთქმა, რომელიც მოიცავს განზომილებასა და ორიენტულობას, იმპლიციტურად თუ არაპირდაპირად მიმართულების მქონედ აღიქმება, ე.ი. აღიქმება, როგორც დინამიკური და არა სტატიკური. განვიხილოთ შემდეგი მაგალითი - Gwyneth walked through the kitchen.

ბევრი მოსაზრება გამოითქვა ანალოგიურ წინადადებებთან დაკავშირებით. იმისათვის, რომ მოხდეს მიმართულების მქონე მსგავსი წინადადების ინტერპრეტაცია, ყურადღება უნდა მივაქციოთ იმ გამოთქმებს, რომლებიც ბილიკზე (თუ გზაზე) მისათითებლად გამოიყენება (Bennett, 1975:18).

ეს საკითხი ბევრად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს. ზემოთ უკვე აღვნიშნეთ, რომ დინამიკური კონსტრუქცია - How far is it from x to y? შეიძლება უფრო მნიშვნელოვნად ჩავთვალოთ, ვიდრე სტატიკური კონსტრუქცია - What is the distance between x and y? დისტანცია ყოველთვის მითითების პუნქტიდან იზომება. თუ ვამბობთ, რომ x სამი მილით არის დაშორებული y-საგან, ვგულისხმობთ, რომ პიროვნებამ სამი მილი უნდა გაიაროს მითითების პუნქტიდან. ამ შემთხვევაში იგულისხმება y-ის ადგილმდებარეობა, იმისათვის, რომ იმ ადგილს მიაღწიოს, სადაც X იმყოფება. თუკი არ მოგვეპოვება მითითების ადგილი, არც ექსპლიციტურად და არც იმპლიციტურად, როგორც ეს შემდეგ გამონათქვამში გვაქვს - The church is three miles away - მაშინ, ჩვეულებრივ, მოსაუბრის ადგილმდებარეობა უნდა ჩაითვალოს რეალური თუ შესაძლებელი მგზავრობის დაწყების წერტილად. ორიენტაციის მქონე ლოკატიური გამოთქმები, up/down, front/back ისეთი გამოთქმის მსგავსია, როგორიცაა - three miles away, რადგან მათ შემცველ გამონათქვამებში ექსპლიციტურად თუ იმპლიციტურად, მაინც მოიპოვება მითითების პუნქტი (ადგილი).

ინგლისურ ენაში საგნებისა და ადგილების ფორმას, განზომილებასა და ორიენტაციას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ისეთი პოზიციური და რაოდენობრივი ზედსართავი სახელების ანალიზისას, როგორებიცაა: long, short, far, near, high, low, deep, shallow, wide, narrow, thick, thin. პოზიციური ზედსართავები, სემანტიკური თვალსაზრისით მაინც შეიძლება მივიჩნიოთ პრედიკატულ ლოკატიური სტრუქტურიდან ნაწარმოებ ზედსართავ სახელებად. მაგალითად, a distant building, გულისხმობს იმ შენობას, რომელიც გარკვეულწილად დაშორებულია მითითების წერტილიდან; a long building, მეორე მხრივ, ის შენობაა, რომელიც გარკვეულ სივრცობრივ განზომილებაშია გადაჭიმული და მისი სიგრძე შეიძლება ჩაითვალოს ერთერთ თვისებად, რომელიც სივრცეში მის ადგილმდებარეობაზე არაა დამოკიდებული.

ტერმინი „ადგილობრივი გამოთქმა“ (localism) აქ იმ ვარაუდს გამოხატავს, რომ სივრცითი გამოთქმები გრამატიკულად და სემანტიკურად უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე სხვადასხვა სახის არასივრცითი გამოთქმები (Anderson, 1979, 1973a).

სივრცით გამოთქმებს დიდი ლინგვისტური მნიშვნელობა აქვთ; ფსიქოლოგებიც ამ აზრს უჭერენ მხარს, რადგან მიაჩნიათ, რომ სივრცით ორგანიზაციას ცენტრალური მნიშვნელობა აქვს ადამიანთა ცნობიერებასა და აღქმაში (Miller G, 1976).

ადგილობრივი გამოთქმების ძლიერი და სუსტი ვარიანტების გარჩევა შესაძლებელია იმ გრამატიკული კატეგორიებისა და კონსტრუქციების მიხედვით, რომ ლებიც ამ სფეროში შედიან. აღნიშნავენ, რომ ბევრ ენაში ხდება ტემპორალური გამოთქმების ლოკატიური გამოთქმებიდან წარმოება. მაგალითად, თითქმის ყველა წინდებული თუ ნაწილაკი, რომელიც ლოკატიურია ინგლისურში, აგრეთვე ტემპორალურიც არის (Traugott, 1975). წინდებულები for, since და till, რომლებიც თანამედროვე ინგლისურში უფრო ტემპორალურად ითვლებიან, ვიდრე ლოკატიურად, ისტორიულად ლოკატივებისაგან მომდინარეობენ და იმ წინდებულებმა, რომლებიც გამოიყენებიან, როგორც სივრცითი, ასევე ტემპორალური თვალსაზრისით, მოგვიანებით, ყველა შემთხვევისათვის ტემპორალური მნიშვნელობა გამოამჟღავნეს (Traugott, 1975).

ის, რაც დამახასიათებელია და რაც შეიძლება ითქვას წინდებულებისა და ნაწილაკების შესახებ, ასევე ახასიათებს ძალიან ბევრ ზმნას, ზმნიზედას, ზედსართავსა და კავშირს, არა მხოლოდ ინგლისურში, არამედ სხვა ენებშიც.

რაც შეეხება ადგილობრივ გამოთქმებს, გასათვალისწინებელია დროისა და ასპექტის გრამატიკული კატეგორიები. როგორც ვიცით, დრო დეიქსურ კატეგორიას წარმოადგენს; და აშკარა პარალელიც არსებობს სივრცით და ტემპორალურ დეიქსისს შორის. იმდენად, რამდენადაც here და there შეიძლება შემდეგნაირად განვმარტოთ - at this place და at that place, ასევე შესაძლებელია now და then განისაზღვროს, როგორც at this time და at that time. გასაკვირი არ უნდა იყოს, რომ სხვადასხვა ენის დროის სისტემებში უნდა მოხდეს ლოკატიური, უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, დეიქსური ფორმებისა და გამოთქმების გამოყენება იმისათვის, რომ ერთმანეთისაგან განვასხვაოთ წარსული და არაწარსული. მოგვიანებით ვნახავთ, რომ ის, რაც წარსულ დროდაა მიჩნეული, სულ ცოტა, ზოგიერთ ენაში მაინც განიხილება, როგორც მოდალური სიშორის ცნება.

ასპექტური სხვაობებიც დროსთან და სივრცესთან მიმართებაში, უფრო სივრცით სხვაობებს უკავშირდება. მოვლენა ხდება დროის განსაზღვრულ მომენტში მაშინ, როდესაც მდგომარეობა და პროცესი გრძელდება დროის განსაზღვრული პერიოდის მანძილზე. თუკი რაიმე მომენტი (წერტილი) შეიძლება მოთავსდეს ხაზზე, ასევე მოვლენაც შეიძლება განთავსდეს მდგომარეობის ან პროცესის ხანგრძლივობაში, მაგალითად:

Our first child was born (at a time) when we were very hard up; He was run over (at a time) when he was crossing the road.

ბევრ ენაში პროგრესულობისა და სტატიკურობის ასპექტური ცნებები გამოხატულია ისეთი კონსტრუქციებით, რომლებიც წარმოშობით ლოკატიურია (Anderson, 1973b; Comrie,1976).

ბევრ ენაში პროგრესულობისა და სტატიკურობის ასპექტური ცნებები გამოხატულია ისეთი კონსტრუქციებით, რომლებიც წარმოშობით ლოკატიურია (Anderson, 1973b; Comrie,1976).

რა თქმა უნდა, პროგრესული დრო ინგლისურ ენაში, დიაქრონულად (ისტორიულად) ლოკატიური კონსტრუქციიდან მომდინარეობს. მაგალითად: I've been acourting Mary Jane, სადაც დიალექტური, ახლა უფრო არქაული ფორმა a-courting, შესაძლოა აიხსნას, როგორც შემდეგიდან ნაწარმოები: at (on, in) courting.

ზოგიერთი ენათმეცნიერი ტემპორალურ განლაგებას სივრცით განლაგებასთან შედარებით ნაკლებად კონკრეტულად მიიჩნევს, მაგრამ მას სხვადასხვა სახის ეგრეთ წოდებულ აბსტრაქტულ განლაგებაზე წინ აყენებს (Anderson, 1971; Pottier, 1974). მაგალითად, თუ ამ შემთხვევას განვიხილავთ, მაშინ შემდეგი გამონათქვამი - in despair, ნაკლებად კონკრეტულად შეიძლება ჩავთვალოთ, ვიდრე გამონათქვამი - in London.

მაშასადამე, საკამათოა ის მოსაზრება, რომ არსებობა სხვა არაფერია, თუ არა ადგილმდებარეობის (ლოკაციის) შეზღუდული სახე აბსტრაქტულ, დეიქსურად ნეიტრალურ სივრცეში (Lyons, 1995), და რომ ის არის დეიქსურად ნეიტრალური სახე ზმნიზედისა there, რაც განსაზღვრულ არტიკლში ზედსართავის ფუნქციას იძენს. მიუხედავად იმისა, ამ შეხედულებას მნიშვნელობას მივანიჭებთ თუ არა, ეგზისტენციალური კონსტრუქციების ლოკატიური ფუძე უმრავლეს ენაში ეჭვს არ იწვევს და საკმაოდ ფართოდაცაა აღიარებული.

ლიტერატურა:

1. Козлова Н.Н. Социальная философия. Москва, 1997.

2. Levinson S C. in preparation Space in Language and Cognition: Explorations in Linguistic Diversity. Cambridge University Press, Cambridge. 1996.

3. Lyons, J. Linguistic Semantics. Cambridge: Cambridge University Press. 1995;

4. Miller G, Johnson-Laird P. Language and Perception. Cambridge University Press, Cambridge. 1976.

Lali Tavadze
LSpace And Deixis. Localisms.
Summary

The article deals with the linguo-cultural problem and the ways to connect it with the time and space deixis. The purpose of the article is to show the means of the proximity and distance, to set the deictic centre that depends on the context of the utterance.

XІ century linguistics thoroughly investigates the cases where language is seen as not only the means of communication but as cultural code as well. That is why there is no use of studying culture without linguistics.

The article shows different ways to define local and spatial dimensions with the connection of culture, state deictic centre and its great importance in the communication.

The importance of locational specifications in general can be shown from the fact that there seem to be two basic ways of referring to objects - by describing or naming them on the one hand, and by locating them on the other.

Our observation on deixis made it clear that in „time-space“ structural complex time is dominant, that eventually implies temporalization of space .

Лали Тавадзе
Пространство и Деиксис. Локальные Измерения.
Резюме

Статья касается языково-культурной проблемы и способов соединения ее с деиксисом времени и пространства. Цель статьи состоит в том, чтобы показать средства близости и расстояния, установить дейктический центр, который зависит от контекста произнесения.

Лингвистика XXІ столетия полностью исследует случаи, где язык представляет собой не только средство коммуникации, но и культурный код. Именно поэтому нет смысла изучать культуру без лингвистики.

Статья указывает на различные способы определения местных и пространственных измерений в связи с культурой, на дейктический центр и на его большую важность в коммуникации.

Важность локальной спецификации в общем можно показать исходя из факта, что, есть два основных пути отношения к объектам - описание или название их, с одной стороны, и определение их местонахождения, с другой.

Наше наблюдение относительно с деиксисом показало, что структурное сложное время во «времени-пространстве» является доминирующим, которое, в конечном счете, подразумевает темпорализацию пространства.

ნათია ქათამაძე
(საქართველო)

პრესუპოზიციის კონსტრუქციული ორგანიზაცია ენაში ძალზე მრავალფეროვანია, თუმცა საკუთრივ ფუნქციიდან გამომდინარე, ერთიანია, რამდენადაც ის მიმართულია მხოლოდ ტექსტის სწორი გაგებისაკენ და იყენებს იმ ენობრივ ერთეულებს, რომლებიც თავიანთ მომხმარებელს ერთი აზრის ნათლად გამოხატვის საშუალებას აძლევს, მეორე მხრივ, ხელს უწყობს მსმენელს, მთლიანი აზრობრივი დატვირთვითა და სიცხადით გაიგოს ტექსტი.

მაგალითად, წინადადების „Martha doesn't regret drinking wine“ პრესუპოზიცია მსმენელს აწვდის ინფორმაციას, რომ Martha drank wine.

უფრო ფართოდაა გავრცელებული პრესუპოზიციები, რომლებიც იმ ტექსტის აზრობრივ ელემენტთა ჯაჭვზეა აგებული, რომლის საფუძველი ჩვენებითი ნაცვალსახელებია.

პრესუპოზიციის შედარებით რთულ სახეობას ქმნის წინადადებათა ჯაჭვი, სადაც ლოგიკური წყობიდან გამომდინარე, წინა წინადადებების მნიშვნელობა განაპირობებს მომდევნო წინადადების გაგებას (Leech, 1985:89). ამგვარად, პრესუპოზიციურ გამონათქვამთა ჯაჭვი საკმაოდ მკაცრ ერთიანობას ქმნის. მაგალითად, „ციოდა, ჩვენ უნდა გვეჩქარა“. გამონათქვამი „ჩვენ უნდა გვეჩქარა“ მნიშვნელობას იძენს იმ პრესუპოზიციის საფუძველზე, რომელიც გულისხმობს, რომ სიტყვა „დაგვიანებამ“, შეიძლება სავალალო შედეგები გამოიწვიოს. მოცემული პრესუპოზიცია გამორიცხავს ზემოთ მოყვანილი გამონათქვამის სხვაგვარ გაგებას.

ენობრივი კომუნიკაცია, რომელიც კონკრეტულ პირობებში კონკრეტულ პირებს შორის მყარდება, რომლებიც, თავის მხრივ, თანამდებობრივი და ასაკობრივი კატეგორიების მიხედვით, განსაზღვრულ სოციალურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან, ასევე ქმნის საფუძველს პრესუპოზიციისათვის.

მაგალითად, ენობრივი ფორმა, რომელსაც ხელმძღვანელი თავისი დაქვემდებარებული პირის მიმართ იყენებს, შეიცავს ბრძანების ან მითითების პრესუპოზიციას. პრესუპოზიციის ყველაზე გავრცელებული ის ტიპია, რომელიც კომუნიკანტთა ცოდნას ანუ ფონურ ცოდნას ემყარება და რომელიც ხელს უწყობს გამონათქვამის სწორ გაგებას (Levinson, 1983:56). ქვემოთ, პრესუპოზიციის საფუძველზე, უფრო დაწვრილებით განვიხილავთ ტექსტის კონტექსტუალური ანალიზის ძირითად გზებს.

პრესუპოზიცია, რომელიც მოცემულია არა წინადადების, არამედ უფრო ფართო კონტექსტში, მეტად საინტერესო მოვლენაა. ამ შემთხვევაში რომელიმე ფრაგმენტის გაგება ხდება სიტყვის ან გრამატიკული ფორმის შინაარსის გაშიფვრით, რომელიც კომუნიკაციური აქტის წინა მონაკვეთშია მოცემული.

აღნიშნული სახის პრესუპოზიცია რეალობაში ძალზე ხშირად გვხვდება, რადგან მასზე იგება ზეპირი თუ წერილობითი სახის ყოველდღიური კომუნიკაცია.

აღნიშნული პრესუპოზიციის სახესხვაობაა ჩვენებით ნაცვალსახელთა გამოყენება, რომელთა მნიშვნელობის გაგებაც ტექსტის წინა ფრაგმენტში სიტყვათა კავშირის შედეგადაა შესაძლებელი. იმავდროულად, აღნიშნული კავშირი მხოლოდ პრესუპოზიციურ ხასიათს ატარებს და არა გრამატიკულს, რამდენადაც სიტყვასა და მის შემცვლელ სახელს შორის პირდაპირი კავშირი არ არის. აღნიშნული კავშირი შეიძლება წარმოვიდგინოთ მხოლოდ სიტუაციის ცოდნის შემთხვევაში. მაგალითად: შეიძლება ითქვას, რომ ნებისმიერი სახის კომუნიკაცია შედგება სიტუაციათა მთელი ჯაჭვისაგან, რომელთა სიტყვიერი გამოხატულება კომუნიკაციის მონაწილეებისათვის გასაგები მხოლოდ პრესუპოზიციის საფუძველზე ხდება. პრესუპოზიცია სინამდვილეში ლინგვისტური კომპეტენციის მოდელსა და კომუნიკაციური კომპეტენციის მოდელს შორის შუალედური რგოლია.

პრესუპოზიციის მეორე ტიპი გარკვეულ ცოდნაზეა დამყარებული. აღნიშნულ შემთხვევაში გამონათქვამის მნიშვნელობის გაგება უკვე შეუძლებელია ამ გამონათქვამის წინა ფრაგმენტიდან. ეს შესაძლებელია კომუნიკანტთა შორის დაგროვილი ცოდნის საფუძველზე (Strowson, 1991:78).

აქვე ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ კონტექსტის ცნების განმარტება სხვადასხვა ავტორთან სხვადასახვაგვარია. ზოგი მას უფრო ვიწრო, ხოლო ზოგი პირიქით, უფრო ფართო ასპექტში განიხილავს. მაგალითად, რ. ლაკოფი თვლის, რომ კონტექსტის ზოგიერთი ასპექტი უნივერსალური ლინგვისტური მნიშვნელობისაა და ყველა ენისთვისაა მისაღები, თუმცა არსებობს კონტექსტუალური პირობებიც, რომლებიც მხოლოდ კონკრეტულ სამეტყველო სიტუაციაში მჟღავნდება (Lakoff, 1970:102). მაგალითის სახით, ის ინგლისური ენის მასალაზე განიხილავს მოსაუბრის მიერ თავაზიანობისა და პატივისცემის გაგებას, კონტექსტუალური გამოხატულების საკითხს. სხვადასხვა პრესუპოზიციის საფუძველზე (ასაკი, თანამდებობა, საზოგადოებრივი მდგომარეობა) შესაძლებელ სიტუაციათა ვარიანტები მან სამ გამონათქვამში განიხილა:

You must have some of this cake.
You should have some of this cake.
You may have some of this cake.

ყველა ზემოთ მოცემულ გამონათქვამს ძალუძს ამა თუ იმ პიროვნებისადმი ამა თუ იმ სიტუაციაში სხვადასხვა ხარისხის თავაზიანობა და პატივისცემა გამოხატოს (Ibid,120). მსგავსი ენობრივი მოვლენა მოცემულია შემდეგ გამონათქვამშიც: Come in, won't you? Please come in. come in. come in, will you?

ავტორმა, ზემოთ მოყვანილი კონკრეტული მაგალითების საფუძველზე, უდავოდ სწორად განსაზღვრა კონტექსტის დიდი როლი გამონათქვამის აგების პროცესში. გამონათქვამი სხვადასხვა კომუნიკაციურ მნიშვნელობას შესაბამისი პრესუპოზიციების საფუძველზე იძენს. მოცემული მაგალითებიდან ცხადად ჩანს, რომ კონტექსტი უბრალოდ კი არ ასრულებს თავის ფუნქციას, არამედ იგი ნებისმიერი სამეტყველო აქტის ძირითად ბირთვს წარმოადგენს და მჭიდროდაა დაკავშირებული გამონათქვამის ლექსიკურ და გრამატიკულ მნიშვნელობასთან.

მკითხველი ზოგჯერ ვერ აცნობიერებს, რომ ნებისმიერი ფრაზის გაგება, ფაქტობრივად, დამოკიდებულია პრესუპოზიციზე, რომელსაც მკითხველის თეზაურუსი ქმნის.

ლინგვისტურად რთული სტრუქტურა შეიცავს მთელ რიგ დეტალებს, რომელთა უმეტესობასაც მსმენელი კონკრეტულ სიტუაციაში შეიძლება არც შეეხოს, თუმცა, ის დეტალები, რომლებსაც ის ეხება, უნდა შეესაბამებოდეს სტრუქტურას, სხვაგვარად მსმენელი ვერ გაიგებს წინადადებას. მაგ.:

„ჯონმა თავისთვის გაიფიქრა: მერი ეს წუთია შევიდა სამზარეულოში“. იმ შემთხვევაში, თუ მსმენელს აინტერესებს, სად იმყოფება მერი, ის იგნორირებას გაუკეთებს პრესუპოზიციას „შევიდა“, რადგან შესაძლებელია ჯონიც იმყოფებოდეს სამზარეულოში. ამ შემთხვევაში „შევიდას“ უფრო „გადაადგილების“ მნიშვნელობა აქვს.

ხოლო თუ მსმენელი დაინტერესებულია ჯონის ადგილმდებარეობით, მაშინ ის, ბუნებრივია, იგნორირებას ვერ გაუკეთებს აღნიშნულ პრესუპოზიციას. მის წარმოდგენაში, ზმნა „შევიდა“ ასოცირდება „გადაადგილებასთან“ და მას ემატება პრესუპოზიცია.

საგულისხმოა, რომ მსმენელმა როგორადაც არ უნდა გამოავლინოს ზმნა „შესვლის“ პრესუპოზიცია, ის ყოველთვის მის შეთანხმებას შეძლებს მისივე კონტექსტთან. აკადემიკოს პ. ლიხაჩევის ცნობილი გამოთქმა „აღმოვაჩინეთ ლიტერატურა ლიტერატურაში“ ზუსტად შეესაბამება იმ ნიშნის კონტექსტუალური განმარტების ფართო შესაძლებლობებს, რომელიც აგებულია ლიტერატურის ფართო პრესუპოზიციაზე. აღნიშნული პრესუპოზიციის საფუძველზე, ლიტერატურათმცოდნეებმა ამა თუ იმ ლიტერატურული ნაწარმოების არსი მკითხველისათვის უნდა გახსნან.

აღნიშნული ტიპის კონტექსტს, პირველ რიგში, რეალიათა ცოდნა მიეკუთვნება. პრესუპოზიციის ეს ტიპი საჭიროებს კომუნიკანტთა სათანადო კულტურულ დონეს, განსაკუთრებით იგი დიდ როლს წერილობითი ურთიერთობისას და მთარგმნელობით საქმიანობაში თამაშობს. მაგალითად, წინადადებაში - The proposed plan is a Metrical Program for Latin America - ვერც ერთი მკითხველი ვერ ჩაწვდება, ამერიკელი კონგრესმენის მიერ წარმოთქმული სიტყვის აღნიშნული ფრაგმენტის აზრს, თუ აღნიშნული ტექსტის საზღვრებს გარეთ არსებულ ინფორმაციას არ ფლობს. ეს შესაძლებელია მხოლოდ პრესუპოზიციის საშუალებით, ე.ი. აუცილებელია იმის ცოდნა, რომ სიტყვა metrical აღნიშნავს აბებს, რომელსაც იღებენ შიმშილობის დიეტის დროს. ეს გაუადვილებს მკითხველს, მოცემული ფრაზის მთავარი აზრის გაგებას, („შიმშილობის“ ამერიკული გეგმა ამერიკისათვის).

ამრიგად, რეალურ კომუნიკაციაში ნებისმიერი ტექსტის გაგება მჭიდროდაა დაკავშირებული პრესუპოზიციის გრძელ ჯაჭვთან, რომლის ერთი რგოლის დარღვევაც, პრაქტიკულად, არღვევს კომუნიკაციის აქტს, რომელშიც აკუმულირებულია მთელი გამოცდილება, ლინგვისტური და ადამიანის ცოდნის ჩათვლით.

ლიტერატურა:

1. Lakoff P. Linguistic and natural logic. - University of Michigan, 1970.

2. Levinson, S.C. Pragmatics. Cambridge University Press. 1983.

3. Leech G. Semantics-London, 1985.

4. Strowson T. Intension and Convention in speech acts - New-York, 1991.

Natia Katamadze
The role of presupposition in communication
Summary

The paper deals with the study of semantic and pragmatic peculiarities of the theory presupposition . Nowadays the term presupposition is a problematic category because it seems to lie somewhere between the pragmatics and semantics. In fact, there are two rival theoretical approaches to presupposition - a logical theory which treats presupposition as a relation between propositions, defined in terms of their truth and falsehood; and a pragmatic theory which treats presupposition as a question of the status of a speech act in relation to the speaker's or hearer's beliefs. Pragmatic theories of presupposition consider two basic concepts in particular: appropriateness and mutual knowledge. An utterance A pragmatically presupposes a proposition B, A is appropriate only if B is mutually known by participants. We conduct a detailed analysis to discover different types of presuppositions. It must be said that it is difficult to think of any language which does not contain the different types of presupposition.

Натия Катамадзе
Роль прессупозиции в коммуникации
Резюме

На сегодняшний день категория прессупозиции изучается двумя разными теориями: логической (семантической) теорией, которая изучает предположение по отношению к теореме с точки зрения «правды-неправды», и прагматической теорией, которая объясняет предположение с точки зрения статуса. В частности, она исследует акт речи, который основывается на вере говорящего или слушателя. Существует и иной подход, который рассматривает прессупозицию, как синтез логического и прагматического.

По прагматическим теориям прессупозиции рассматриваются две основные концепции: уместность и взаимное знание. Например: выражение «А» прагматически предполагает выражение «B». «А» является подходящим только в том случае, когда «B» хорошо знакомо для участников коммуникации.

Исходя из вышесказанного, прессупозиция не что иное, как способ семантического анализа текста, который объясняет связь между выражениями и основывается на предполагаемом значении входящих в текст слов, словосочетаний и предложений. Надо отметить, что не существует языков, в которых не встречаются разные типы прессупозиций.

Сонаханым Садик
(Азербайджан)

О НЕКОТОРЫХ СЕМАНТИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЯХ В
ХУДОЖЕСТВЕННОМ ТЕКСТЕ
(на материале английского и азербайджанского языков)

В работе мы будем понимать под текстом, согласно определению И.Р.Гальперина, такую упорядоченную и письменно зафиксированную совокупность языковых знаков, которая вместе с заголовком образует законченное литературно-обработанное речевое произведение (Гальпeрин, 1981:18). Это определение содержит в сжатом виде все основные характерные особенности текста, а именно: выраженность, структурность и связность.

Текст осуществляется в определенных рамках, для того, чтобы постичь «максимально-эффективную передачу информации» (Абдуллаев, 1984:275) по определенной конкретной теме. Этим обусловливается его цельность. Но чтобы быть цельным, текст должен быть связным. Связность текста в первую очередь осуществляется повторными компонентами разного уровня. Для азербайджанского литературского языка характерны такие виды повтора, как лексический, в художественных стилизованных текстах имеет место также синтаксический повтор. В английском языке связность, в основном, осуществляется через дейктические элементы, каторые функционируют вместо разных лексических (полных, неполных) видов повтора.

В рамках текста наблюдаются различные формальные и семантические связи между его компонентами. Следует отметить, что эти связи, которые в лингвистической литературе именуются соответственно как когезия и когерентность, находятся в очень тесных отношениях и могут функционировать совместно (Halliday, 1976:374; Rudolph, 1989:175-180). Наконец, они представляют собой сложную систему семантических отношений между компонентами текста. Семантические отношения и их эксплицитные формальные показатели необходимы с точки зрения пояснения связи между компонентами текста. Многие исследователи в области лингвистики текста (Г.Я.Солганик, М.А. К. Халлидей, Э.Рудольф, К.М.Абдуллаев и др.) рассматривали данную проблематику на материале русского, английского, азербайджанского и других языков (Солганик, 1973:213; Halliday, 1976:374; Абдуллаев, 1984:275). Конечно же, обычно передаваемая в тексте мысль изменяется в соответствии с контекстуально обусловленным смыслом текста и коммуникативными установками автора. В общем смысле семантические отношения в тексте диктуются так называемым пресуппозиционным фондом.

В рассматриваемом материале в качестве важных семантических отношений в тексте чаше всего выделяются причинно-следственные, аддитивные и адверсативные связи. Причиной нашего обращения к данным связям заключается в том, что именно они очень тесно переплетены между компонентами художественного текста и вместе с эксплицитными средствами когезии, а также имплицитными ассоциациями формируют дискурсивное пространство (Enkvist, 1989:369-382). Рассмотрим следующие примеры:

1) Major said Hazan was buried with full military honours in that section of the military cemetery reserved for Air Force officers who had died in the service of the Syrian Arab Republic. There was a large turnout of dignitaries and senior ranking officers. The cause of death, as announced in the Damascus morning newspapers, was given as heart failure brought on by the ravages of an old war wound, bravely borne. Amongst those who carried the coffin to the deep cut grave was Fawzi. He wore a new uniform for the occasion, and the uniform carried the insignia of a captain, and the brigadier who headed Air Force Intelligence and who was the pallbearer immediately ahead of Fawzi, had told the young man that in the circumstances he was right to have shot the Jew. And no doubt the brave major had been so severely injured in his throat that the Jew's very first assault was fatal (Seymour, 1993:505) 2) Kelly had never been in a jungle. In preparation for this trip, she had scanned books and articles, but the first sight of the rain forest was not what she had expected. As she followed the four Rangers in the lead, she craned around in wonder. Contrary to old movies, the understory of the Amazon rain forest was hit a clothed mess of clinging vines and overgrows vegetation. Instead it was more like they were marching through a green cathedral. A dense company of woven tree branches arched overhead absorbing most of the sunlight and casting everything in a greenish low. Kelly had read that less than 10 percent of the sun's light pierced through the unbroken green tent to read the jungle floor. Because of this, the lowest level of the forest, where they walked now, was surprisingly clear of vegetation. Here the jungle was a world of shadow and decomposition, the domains of insects, fungi, ad roots. (Rollins, 2007:50-51).

Не отрицая возможности приема различными компонентами художественного текста дополнительных композиционных и экспрессивно-смысловых нагрузок, тем не менее, полагаем, что смысл всего текста не присутствует лишь на уровне речи, а создается также посредством взаимоотношений между значениями эксплицитных языковых единиц, которые объединены в его составе.

В английских текстах к этим языковым единицам относятся „cause“, „and“, „contrary“, „as“, „because of“, которые являются носителями причинно-следственных, адверсативных и аддитивных отношений. В азербайджанском тексте мы наблюдаем более насыщенное употребление различных грамматических (частицы «бир дя», «ися» и т.д.) и лексических (элемент «ондан») средств для указания на целый набор аддитивных, адверсативных и причинно-следственных отношений.

Таким образом, отправитель выбирает определенные модели и средства языковой системы для выражения соответствующих значений, что отражается в рамках текста. Именно благодаря семантическим отношениям текст формируется не толькос помощью структурной составляющей части, но и различного типа сложной содержательно-смысловой полноты.

Наряду с эксплицитными показателями различного рода семантических связей, существуют также и имплицитные связи которые четко характеризуют смысловые и логические ассоциации в тексте.

Имплицитные связи между компонентами текста требуют более глубокого проникновения в ткань всего дискурса.

1) The aircraft was late.

The aircraft was at the end of its flying life. At very stopover it required comprehensive maintenance testing. The aircraft was elderly because that way the premiums paid to Lloyds of London by Middle East Airlines for comprehensive insurance cover could be kept to a reasonable figure.

The aircraft landed from Paris in the middle of the afternoon. It had come in over the sea, the view of Beirut had been minimal in the heat haze. (Seymour, 1993:398)

В данном отрезке когерентность обеспечивается путем извлечения имплицитных значений с помощью пресуппозиционного фонда участников этих художественных дискурсов.

Таким образом, в рассматриваемом материале связь между компонентами текста художественного дискурса может быть либо эксплицитной, либо имплицитной. Эксплицитная связь в тексте реализовывается, как правило, с помощью грамматических и лексических средств, а имплицитная связь присутствует в нем не при помощи отдельных языковых средств, а через ассоциации, возникающие у партнера коммуникации, на основании сообщенного и сообщаемого. Именно такая связь в первую очередь, делает текст художественным дискурсом.

Так выглядит наша попытка описания некоторых семантических отношений в тексте через осмысление, ориентированное в дискурсивную информацию. Материалы английского и азербайджанского языков позволяют эффективное представление рассматриваемых отношений.

Литература:

1. Абдуллаев К.М. Теоретические проблемы синтаксиса азербайджанского языка. Дисс... доктора филологических наук. Баку, 1984.

2. Гальперин И.Т. Текст как объект лингвистического исследования. Москва, Наука, 1981.

3. Солганик Г.Я. Синтаксическая стилистика (сложное синтаксическое целое). Москва, Наука, 1973. 4. Enkvist N.E. From Text to Interpretability: A Contribution to the Discussion of Basic Terms in Text Linguistics//Convexity and Coherence; Reserved in theory/Ed. by W.Heydrich - Berlin - New York, 1989.

5. Halliday M.A.K., Hasa R. Cohesion in English. London,1976.

6. Rudolph E. The role of conjunction and Particles for Text Convexity. Text and Discourse Connectedness. John Benjamins, 1989.

7. Seymour G. A song in the morning. At close quarters. Homerew. London, Harper, 1993, 768p. Rollins J. Amazonia. New York, Harper, 2007.

8. Яфяндийев И. Ц. роман. Бакы, Эянълик, 1987.

9. Шыхлы И. Мяни итирмяйин. Бакы, Эянълик, 1984.

სონახანიმ სადიკ
ზოგიერთი სემანტიკური ურთიერთობის შესახებ მხატვრულ ტექსტში
რეზიუმე

სტატიაში განხილულია მიზეზ-შედეგობრივი, ადეტიური და ადვერსატიური კავშირები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ტექსტის კოგერენტულობას და ამით დისკურსიულ სივრცეს აყალიბებენ. განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ტექსტის კომპონენტებს შორის ექსპლიციტურ და იმპლიციტურ კავშირებს. ფაქტობრივ ენობრივ მასალად გამოყენებულია ინგლისელი, ამერიკელი და აზერბაიჯანელი ავტორების მხატვრული ნაწარმოებები.

Sonakhanim Sadik
On Some Semantic Relations in Artistic Text (based on content in English and Azerbaijani)
Summary

The article considers the role of cause-effect, additive and adversative relations that ensure coherency of text and thus form discursive space. Particular attention is given to explicit and implicit relations between components of text. Artworks of English, American and Azerbaijani are used as factual linguistic content.

მერი მახარაძე
(საქართველო)

პრემოდალების ანალიზში ყველაზე მნიშვნელოვანი, ლაითფუტის მიხედვით, არის სემანტიკურად ერთი და იგივე, მაგრამ სინტაქსურად სრულმნიშვნელოვანი ზმნების განვითარება. ლაითფუტი ამ ზმნებს „კვაზიმოდალებს“, ანუ ნახევარ-მოდალებს უწოდებს (Lightfoot, 1979:112).

ინგლისურში კვაზიმოდალების განვითარება გრამატიკალიზაციის მიმდინარე პროცესის ნაწილია, რომელშიც სრულმნიშვნელოვანი ზმნების კონსტრუქცია ვერბალურ პერიფრაზად ვითარდება. ენის ნებისმიერ სინქრონულ მდგომარეობაში შესაძლებელია ვერბალური პერიფრაზის პოვნა განვითარების სხვადასხვა საფეხურზე. Have to კონსტრუქციის განვითარება ამ პროცესის ნათელი მაგალითია, რადგან თანამედროვე ინგლისურის ადრეულ ეტაპზე თავდაპირველი კონსტრუქცია, როგორც ჩანს, გაიყო ორ ცალკეულ კონსტრუქციად, რომლებიც ვერბალურ პერიფრაზამდე სხვადასხვა გზით მივიდნენ. Have to-ს განვითარების აქ წარმოდგენილი მოსაზრება არის მცდელობა იმისა, რომ დაიძლიოს ტრადიციული შეხედულების ზოგიერთი პრობლემა.

Have-ის კუთვნილების მნიშვნელობის დაკარგვა ტრადიციულად მიიჩნევა როგორც მისი გრამატიკალიზაციის განუყოფელი ნაწილი. როგორც ბაიბი და პაგლიუკა დამაჯერებლად ირწმუნებიან, „ლექსიკური შინაარსის დაცარიელება არის გრამატიკალიზაციის პრერეკვიზიტი, რადგან გრამატიკული ფუნქციები მათში აუცილებლად აბსტრაქტულია“ (Bybee and Pagliuca, 1985:71-74). არსებობს ლექსიკური განვითარების პერიოდი, როგორც ისინი თვლიან, რომელშიც ზმნა გარდაიქმნება „საკმარისად აბსტრაქტულად და განზოგადებულად“ იმისათვის, რომ გრამატიკალიზებისთვის შესაფერისი იყოს (Ibid,1985). ისინი ამ განვითარებას ფიზიკური, კონკრეტული მნიშვნელობის დაკარგვით ხსნიან: „to hold in one's hand“ შეიცვალა შემდეგი მნიშვნელობით „to have physically present“ შემდეგ, როგორც „to have or own (not physically present)“ და ბოლოს „to have abstract possession (e.g. time, idea)“. მნიშვნელობის ასეთი განზოგადება გვხვდება უკვე ძველ ინგლისურში ისეთ კონტექსტში, სადაც have-ს ახლავს ინფინიტივი და ისეთშიც, სადაც მას ახლავს მარტივი არსებითი სახელი.

Have-ის კუთვნილების მნიშვნელობის დაკარგვა ასევე ტრადიციულად მიჩნეულია დესემანტიზაციის მაგალითად, რომელსაც ლეჰმანი „კლებას“ უწოდებს (Lehmann 1985:307-309). მიუხედავად ამისა, უფრო აბსტრაქტული მნიშვნელობის შეძენა გაიგება როგორც მნიშვნელობაში ცვლილება.

განზოგადებული have-ის გამოჩენა ვერბალურ კომპლიმენტთან ერთად ქმნის კუთვნილების სტრუქტურისაგან სრულიად განსხვავებულ სტრუქტურას. ამ სტრუქტურაში ინფინიტივი ფუნქციონირებს როგორც ობიექტური კომპლიმენტი და არა როგორც ადიუნქტი და ის აუცილებლია, რადგან, თუ მას ამოვიღებთ, შეიცვლება კონსტუქციის მნიშვნელობა. Have და ინფინიტივი არ ირჩევენ ცალკეულ თეტა როლებს. არგუმენტული სტრუქტურა განსაზღვრულია ინფინიტივით და არა have-ით. ინფინიტივით გამოხატული მოქმედების მიმართ დამატება ლოიალურია, ხოლო have-ის სუბიექტი თანარეფერენტულია ინფინიტივის სუბიექტთან. ვიზერის ინტუიცია, იმასთან დაკავშირებით, რომ „კონსტრუქციის დანარჩენი წევრი სემანტიკურად უფრო მნიშვნელოვანია“, ვიდრე have, როგორც ჩანს, მართლდება. კონსტრუქციის მნიშვნელობა მხოლოდ have-ის მნიშვნელობას კი არ ეყრდნობა, როგორც ეს კუთვნილებით კონსტრუქციაშია, არამედ განზოგადებული have-ის კომბინაციას ინფინიტური ფორმის მნიშვნელობასთან ერთად: კოპულასა და კუთვნილების მარკერის როლი იმაში მდგომარეობს, რომ ინფინიტური პრედიკაცია მიაკუთვნოს შემსრულებელს (ადრესანტს). ეს კი მოვალეობის მნიშვნელობას სძენს მას (Bybee and Pagliuca, 1985:111). მაშინ, როდესაც have-ს დამატებული ნამყოს მიმღეობა ქმნის დასრულებული მოქმედების (ე.ი. პერფექტის) მნიშვნელობას, have-ს დამატებული ნფინიტივი ქმნის „არადასრულებულ“ მოქმედებას: „პიროვნებას „აქვს“ დაუსრულებელი მოქმედება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მას ეს მოქმედება ჯერ კიდევ შესასრულებელი აქვს ან როგორც აუცილებლობა (შინაგანი წყარო), ან როგორც ვალდებულება (გარეგანი, საზოგადო წყარო)“ (Ibid, 1985:73). აქ ჩვენ ვხედავთ ტრადიციულ წყაროს იმის შესახებ, რომ ეს კონსტრუქციები გამოხატავენ კუთვნილებას (ყველაზე აბსტრაქტულ და კავშირებით მნიშვნელობას) და მოვალეობის ერთობლიობას. ბრინტონს მიაჩნია, რომ მხოლოდ პრედიკატული სტრუქტურა და არა სრულმნიშვნელოვანი ზმნის სტრუქტურა მიდრეკილია გრამატიკალიზაციისადმი და მასში მოვალეობისა და აუცილებლობის მნიშვნელობები დომინირებს (Brinton, 1991).

მიუხედავად იმისა, რომ პრედიკატული სტრუქტურა მთლიანად გრამატიკალიზებული არ არის როგორც ვერბალური პერიფრაზი, ის ადიუნქტისგან განსხვავებით, მზადაა შემდგომი გრამატიკალიზაციისათვის.

ვერბალური პერიფრაზი ვითარდება პრედიკატული სტრუქტურისგან რამდენიმე თანდათანობითი ცვლილებების გავლით, რომელიც შუა საუკუნეების ინგლისურის პერიოდში გვხვდება. ამ მოვლენათა თანამიმდევრობის დადგენა რთულია, მაგრამ ის კულმინაციას აღწევს პრედიკატული და პერიფრაზული სტრუქტურების სინტაქსურ და სემანტიკურ დიფერენციაციაში თანამედროვე ინგლისურის ადრეულ ეტაპზე.

შუა საუკუნეების ინგლისურის პერიოდში ჩნდება გარდაუვალი ინფინიტივი. ლეჰმანი (Lehmann, 1985:308-309) ამ ცვლილებას „კონდენსაციას“ უწოდებს. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი მეცნიერი გარდაუვალ ინფინიტივს გვიანი პერიოდით ათარიღებს, მთელი შუა საუკუნეების ინგლისურის პერიოდში არსებობს გარდაუვალი ინფინიტივის მაგალითები, თუმცა, მთლიანობაში ისინი მაინც ცოტაა. გარდაუვალი ინფინიტივის შემოსვლა სხვადასხვა გზით გაგრძელდა: ინფინიტივს ახლავს ადვერბიული ფრაზა, მაგ.: He hade ferrest to fare ან წინდებულიანი დამატება To yow have I to speke of o matere („To you have I to speak of one matter“), ან ელიპტიკური სტრუქტურა განუსაზღვრელი დამატებით, როგორიცაა something an enough, მაგ.: for þe sculleð habben to drinken („for you shall have (something) to drink“).

have to კონსტრუქციის შემდგომი გაფართოება მდგომარეობს იმ ფაქტში, რომ გაჩნდა უსულო ქვემდებარე. რადგან ეს ძალიან იშვიათია, როგორც შუა საუკუნეების ინგლისურში, ისე თანამედროვე ინგლისურში, დასაშვებია ის ფაქტი, რომ ვალდებულების დეონტიკურ მნიშვნელობას ჩაენაცვლა ლოგიკური აუცილებლობის ეპისტემიკური მნიშვნელობა.

ეპისტემიკური მნიშვნელობის განვითარება have to კონსტრუქციაში სრულიად შეესაბამება მოდალურ ოგზილარებში და სხვა ფორმებში დეონტიკურიდან ეპისტემიკურ მნიშვნელობაზე გადასვლის პროგრესს. ბაიბი და პაგლიუკა მნიშვნელობაში ასეთ ცვლილებას ხსნიან, როგორც მეტაფორული მნიშვნელობის განვითარების პროცესს (Bybee and Pagliuca, 1985:73), მაშინ როდესაც ტრაუგოტი მას მიიჩნევს პრაგმატული მსჯელობის საგნად (Traugot, 1990:509).

მოგვიანებით იკლებს პარადიგმული ცვალებადობა, რასაც ლეჰმანი „ობლიგატორიფიკაციას“ უწოდებს (Lehmann, 1985:509).

მიუხედავად ამისა, ობლიგატორიფიკაცია არ არის დასრულებული შუა სს-ის ინგლისურში, სადაც, მაგალითად „ought to“-ს რამდენიმე სინონიმი არსებობს შუა სს-ის ინგლისურში, რომლებიც ვალდებულებას გამოხატავენ, როგორიცაა agan (need) þearfe, gabyreþ, behoove ð, ben due to, been bounde to, და ა.შ. +infinitive, ხოლო „must“-ის სინონიმები, რომლებიც აუცილებლობას გამოხატავენ არის: ben bound(en), compelled, forced და ა.შ., ან haven-ს +infinitive. მიუხედავად ამ ცვლილებისა, რომლებსაც have-ის შემდგომ გრამატიკალიზაციამდა მივყავართ, ის ვერ აღწევს სრულ ოგზილარულ სტატუსს შუა სს-ის ინგლისურში.

თანამედროვე ინგლისურის ადრეულ ეტაპზე ვერბალური პერიფრაზის ჩამოყალიბების სამი საფეხური ჩნდება, ესენია: „პარადიგმატიზაცია“ „კოალიცია“ და „ფიქსაცია“ (Lehmann, 1985, 307:309).

პარადიგმატიზაციის პროცესი, რომელიც შუა სს-ის ინგლისურში დაიწყო, გრძელდება თანამედროვე ინგლისურის ადრეულ ეტაპზეც, რადგან have to მოდალურ პარადიგმაში ერთიანდება და იძენს ეპისტემიკურ მნიშვნელობას.

კოალიცია თავს იჩენს მაშინ, როდესაც have შემოკლდება to-სთან შემდეგ კონსტრუქციაში have to V (+object) ან სუბიექტურ ნაცვალსახელთან შემდეგ კონსტრუქციაში have+object+to V.

ფიქსაცია have to კონსტრუქციის უფრო რთული პროცესია, რომელიც შეიცავს არა მარტო სინტაგმატურ ცვალებადობას, არამედ ამ ორი კონსტრუქციის სინტაქსური და სემანტიკური სხვაობის დადგენას, პრედიკატული have+object+to V და სრულად გრამატიკალიზებული have to V (+object) ორივე გამოხატავს მოვალეობას. აღსანიშნავია, რომ კუთვნილებითი სტრუქტურა have+object+to V დაცულია გრამატიკალიზაციისაგან.

თანამედროვე ინგლისურის ადრეულ ეტაპზე ეს ორი სიტყვათწყობა, რომლებსაც აქამდე ერთმანეთისაგან ვერ ასხვავებდნენ, დამკვიდრდა სხვადასხვა მნიშვნელობით, ერთი გამოხატავს შედეგის მიღწევის ვალდებულებას, ხოლო მეორე - მოქმედების შესრულების ვალდებულებას. სემანტიკური სხვაობა ამ ორ სიტყვათწყობას შორის შეიძლება შევადაროთ პერფექტს (I have written a paper) და „დასრულებულ პერფექტს“ (I have a paper written) შორის დიფერენციაციას (Brinton, 1991). მაშინ, როდესაც პერფექტი ყურადღებას ამახვილებს წერილის დაწერის წარსულ მოქმედებაზე, „დასრულებული პერფექტი“ კონცენტრირებას ახდენს შედეგად მიღებულ მდგომარეობაზე (წერილი დაიწერა). აგრეთვე, ინფინიტური სტრუქტურა, რომელშიც ინფინიტივი შუა პოზიციაზეა (I have to write a paper), როგორც ჩანს, ხაზს უსვამს მოქმედებას და მოქმედების შესრულების მოვალეობას, ამ შემთხვევაში წერილის დაწერას. ამის საწინააღმდეგოდ, სტრუქტურა, რომელშიც ინფინიტივი ბოლო ადგილზეა (I have a paper to write), ხაზს უსვამს მოქმედების შედეგს და შედეგის მიღწევის ვალდებულებას. ბრინტონის აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ეს უკანასკნელი სიტყვათწყობა დომინირებს კაუზატიური ან ჯერ არარეალიზებული დამატებით. ვიზერის აზრით, თანამედროვე ინგლისურის მაგალითებში, რომლებიც ვალდებულებას გამოხატავენ, დამატება წინასწარ კი არ არსებობს, არამედ შემოდის როგორც ინფინიტივით გამოხატული მოქმედების შედეგი, მაგ.: letters to write, visits to make, favours to request, this thing to deside, something further to say, dinner to get, a long story to tell, some work to clear up, an a little proposition to put, ასევე თანამედროვე ინგლისურის მაგალითებში, რომლებიც ვალდებულებასაც და კუთვნილებასაც გამოხატავენ, დამატება, უმეტეს შემთხვევაში, არარეალიზებულია: secret to disclose, request to make, an affair of consequence to communicate, some questions to ask, many interesting particulars to tell, some message to deliver. ამისგან განსხვავებით, როდესაც ინფინიტივი წინ უსწრებს დამატებას, მაშინ დამატება რეალიზებულია: to open this letter, to obey orders, to entertain these gentlemen and their ladies, to see you, to instruct the people an to force himself (Visser, 1969: 1479).

ამ ორი სიტყვათწყობის დამკვიდრებას თან ახლავს სინტაქსური დაჯგუფება, კერძოდ:

I [have to write] [a paper]
I [have] [a paper to write]

პირველ მაგალითში უშუალო შემადგენელთა სტრუქტურას ქმნის have+infinitive, ხოლო მეორე მაგალითში nominal object+infinitive. პირველში have, რომელიც პერიფრაზული ფორმიდან მომდინარეობს, გვევლინება როგორც ინფინიტივის განმსაზღვრელი, „ოპერეტორი“ ან როგორც მოდალური მარკერი; ის ვალდებულების მნიშვნელობაში სემანტიკურად შეზღუდულია. ხოლო მეორე მაგალითში have, რომელიც პრედიკატული ფორმიდან წარმოიქმნება, ნაკლებად ოგზილირებულია, თუმცა, არც სრულმნიშვნელოვანი ზმნისთვის დამახასიათებელი თვითმმართველობის უფლება გააჩნია (მაგალითად, ის სხვა ზმნებთან ურთიერთშენაცვლებადი არ არის); მისი მნიშვნელობა ნაკლებად შეზღუდულია, ის შეიცავს კუთვნილების, ისევე როგორც ვალდებულების მნიშვნელობას. ამ ორი სტრუქტურის უარყოფითი ფორმა ხაზს უსვამს მათ მნიშვნელობებს შორის სხვაობას: I don't have to write a paper = „not obliged to perform the action of writing a paper“, ხოლო I don't have a paper to write = „not obliged to produce a written paper“. ორივე შემთხვევაში მოდალობაა უარყოფილი და არა პრედიკაცია. როდესაც უარყოფილია პრედიკაცია, მაშინ მხოლოდ მეორე წყობაა დასაშვები; I have no paper to write. აღსანიშნავია, რომ შემდეგ წყობაში: I have to write no paper მოდალობა და პრედიკაცია კი არ არის უარყოფილი, არამედ დამატება, ვალდებულება თავისთავად დადებითია.

ბოლოს უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ორ სიტყვათწყობას შორის განსხვავება have-ის სხვადასხვა მნიშვნელობით არ განისაზღვრება, have ორივე სტრუქტურაში ვალდებულებას და აუცილებლობას გამოხატავს. სხვადასხვა სინტაქსური ჯგუფები პირველ შემთხვევაში ვალდებულებას უკავშირებს ინფინიტივით გამოხატულ მოქმედებას, ხოლო მეორე შემთხვევაში მოქმედების შედეგს, რომელიც დამატებითაა გამოხატული. სუბიექტი ვალდებულია, მოქმედება შეასრულოს ან შედეგს მიაღწიოს.

როგორც ვხედავთ, კვაზიმოდალების განვითარება გრამატიკალიზაციის მიმდინარე პროცესის ნაწილია, რომელშიც გრამატიკალიზირებული ფორმები თანდათან ვითარდება, შემდეგ სუსტდება ან ფართოვდება, განიცდის ფონეტიკურ რედუქციას ან საერთოდ იკარგება და საჭიროებს განახლებასა და ჩანაცვლებას.

ლიტერატურა:

1. Brinton Laurel J. - „The Origin and Development of Verbal Periphrases“, 10^th International Conference on Historical Linguistics (ICHL 10) Amsterdam, August 16, 1991.

2. Bybee, Joan L. and William Pagliuca. - „Cross-linguistic comparison and the development of grammatical meaning“, 1985.

3. Lehmann Christian - :Grammaticalization: synchronic variation and diachronic change:,1985.

4. Lightfoot David W. - „Principles of diachronic syntax“. Cambridge University Press, 1979.

5. Traugot Elizabeth Closs - „From less to more situated in language: The unidirectionality of semantic change“, 1990.

6. Visser, F.Th. „An historical syntax of the English language“ (1969).

Mary Makharadze
New view of the development of Quasimodal have to in English
Summary

According to Lightfoot, what is perhaps „most remarkable“ about the reanalysis of the premodals is the subsequent development of a set of semantically identical but syntactically full verbs to fill the vacuum created. Lightfoot terms these verbs „quasimodals“.

The development of quasimodals in English is part of an ongoing process of grammaticalization in which full verb constructions are developing into verbal periphrases. At any synchronic state of the language, then, one would expect to find verbal periphrases in various stages of development. The development of the have to construction is a particularly rich example of this process, because in Early Modern English the original construction seems to have split into two separate constructions, which have traveled different distances down the road towards verbal periphrasis. Of the two constructions with modal meaning, have to (+ object) is now almost fully grammaticalized, while have + object + infinitive is only partially grammaticalized. And the source for both of these constructions, the possessive have + object + infinitive construction, exists besides these grammaticalized forms in its original full verb state.

Мери Махарадзе
Новый взгляд на развитие квазимодального глаголa
Have to в английском языке
Резюме

Согласно Лаитфуту, то, что является, возможно, самым важным в переoсмыслении премодальных глаголов, является последующим развитием ряда семантически идентичных, но синтаксически знаменательных глаголов, чтобы заполнить созданный вакуум. Лаитфут называет эти глаголы «квазимодальными».

Развитие квазимодальных глаголов в английском языке - часть текущего процесса грамматикализации, в котором конструкции знаменательного глагола развиваются в словесные перифразы. В любом синхроническом состоянии языка можно найти словесные перифразы в различных стадиях развития. Развитие конструкции Have to - особенно богатый пример этого процесса, потому что в современном английском языке оригинальная конструкция, кажется, раскололась на две отдельные конструкции, которые различными путями пришли к словесной перифразе. Из этих двух конструкций с модальным значением, have to (+ object, теперь почти полностью грамматизировался, в то время как have + object + infinitive только частично. И источник для обоих из этих конструкций, притяжательное have + object + infinitive, существует помимо этих форм в его оригинальном состоянии знаменательного глагола.

Zhanna Tolyzbayeva

ABOUT ONE BEHAVIORAL STRATEGY OF THE TEXT
(from the text-dictator to the text-democrat)

… The thing opens, when
Loses the materiality …
(Abdullaev, 2003:138)

The text (V.Toporov) the periods of development the literatures bearing change of all types of consciousness changes the strategy of behavior in „central“. The randomness and entropy the designated intervals of time marks a text hysteria. On a culture surface in a large quantity surplus of the information is thrown out, and turns the Author-reader (both deep and superficial) into flight: from the logical-despotic Text to the Text which aesthetic focus is made by not Expressed information. On a boundary II-III millennia pressure from „textsreasonable“ amplifies in the quantitative and qualitative relation. And the maintenance is more aggressive, the resistance of an art material, i.e. a poetic diction which is leading up graphicinformative possibilities of the text to is absolute-inexpressible edge is stronger, from It is possible to It is impossible-comprehension. Probably, during such periods of bridling of the expressed despotism of the text, its reasonable-committing excesses maintenance it is restored the lost balance between conceivable and expressing there is no time.

The nature of the logical-read out authoritative text is reduced, from our point of view, to following positions:

1. Any distinct text is authoritative: art and inartistic, literary and nonliterary, oral and written (for ontologically any and furthermore, the literary text is authoritative (first, it is informative as a whole, secondly, carries out will of the author)). On this axiom all keeps and develops today advertising and a PR campaign: the information which is read out from texts of billboards, prospectuses, from screens of TVs, radio texts subordinate to itself unconditionally millions-strong audiences of recipients.

2. Unlike mass media texts, the art text suppresses only when on that is will of the perceiving subject (). Here again the literature, as though it strange sounded, it appears in dual lose-advantageous position before modern mass media: 1) to Get under unequivocal information hypnosis very easily since requirements „monoplane“/is horizontal the readable / literature are minimum. 2) At the same time: to get under unequivocal information hypnosis difficult since any reading demands from the reader not banal philological erudition, but readiness to find for the Text time. The elite fiction - so thin material, that the people who are able and wishing to understand something in the Text-interlocutor, becomes ever less. Guessing it, the mechanical popular literature left on such level of inventions of is formallogistical shifts, that as a result the Reader greedy for a fascinating plot and „brilliant“ style becomes very legible in fiction temptations. He the/reader / still asks Abdullaev-Marinin's book counters, but addresses with their texts as with readily available individuals.

The conclusion is interesting and strange: if rare there are attempts to get a grasp of the Text (read: the recipient gives the chance to the Text to operate itself less often) education of masochistic readiness to accept humiliation with the text as materialized another „I“, too is reduced to a minimum. And the „new“ Reader starts to put counter „conditions“ which cardinally break „behavior“ of the text (such is the mechanism of reread). And nevertheless:

3. The art text aspires to express the authoritativeness on all structure form levels. Categories of an art method, a sort, the author-demiurge, system of images and motives, space and time, the associative organization, the genre nature of the text are aimed at expression of the extremely categorical true embodied in this or that picture of the world and homogeneous system of values. Cannot withdraw from this dictatorial nature of the text interpretive variants of its perusal (for each variation is an impact of one and only one idea), „ideological polyphony“ (for also it serves expression concrete and imposed of a position of the author). Probably, such behavior of the text its reaction to centuries-old violence from the authorcreator (Here we will make a reservation: the problem „the author - the Text“ is sufficient scale and within the limits of this report does not rise). Energy of suppression was fixed in the theory imitate, legalized the special right of art/literature to display so, and to influence a society life.

Habitual literature terminology also easily exposes the claim of the text for authoritarianism: if a plot - that „grasping“, if the author - that the „Demiurge“ allocated with „will“, if heroes - that with obligatory differentiation on „main“ and „minor“ if the structure it is obligatory taking into account a principle of hierarchical submission (each new text subordinates to itself earlier created, trying to rise over them in categories of „transformation of traditions“, „canon transformation“, „interpretation“, „reminiscence“ etc.)

4. Does not leave feeling of depression artistic perfect text for it, subordinating itself(himself) resignedly and entirely (the plot of such product always „grasps“, and the reader with pleasure gives itself „to a captivity“), leaves sensation of the taken place dialogue at the recipient. Certainly, here it is necessary to return to point 2 on correlation of intelligence of the reader and the text chosen by it.

5. The text can enter arrangement to other „representatives“ of authoritative consciousness, such, as will of the reader-interpreter, an art method, the national attitude, dominating ideology. Totalitarian in itself, the text in such cases turns to a toy in hands skilful (and can and not so) the manipulator. Also becomes how much free, so and very dangerous for filled with the information unusual for it, it can „take in hostages“ in what not the guilty recipient and for ever to convince the last that the Idea-true is final and demonstrable. Terror of such text is more dangerous nothing than literal terror.

6. Only sometimes the text loses the monarch force: in a situation time internal misbalance. The revolutionary agiotage in such situations is read out from a disorientation of all components of the text. Familiar „bottoms do not want, and tops cannot“ are shown at level of principles suddenly declaring, unirerahy simultaneous promotion in the centre of the text before secondary elements of poetics, decline of influence of the centre (the title, an author's position, presence of genre definition etc.).

But these times pass also the text again undertakes for old. Thus, I focus attention on it once again, that Text which applies for understanding-suggestion of logically comprehended information aspires to the absolute power over someone's consciousness only.

7. Post structure game with prefixes has given the chance to the Text to experience different the apostasy - behind-Теxt, over-Text, above-Text, super-Text, in-Text, inter-Text, implied sense. All designated categories try to steal up to the main idea of the Text. All. Except incomprehensible For-text. In relations „the Text - behind Text“ apriority remains a distance stands ones ground between Knowledge and Inexpressible True. Texts with expressing appeared behind-text recently becomes more. And this signs enough phenomenons. Such texts are rather democratic, i.e. do not press the force and will in-out of. The Text poetics in which the accent is exposed not on informatively-verbal, keeps that was imperceptible earlier, and now on the importance has increased repeatedly (a sound, a syllable, a sign, and intonation).

What mechanism of action so-called „irracio» the-text? And whether there is such text? After all at present absolutely any text became „speaking“. We so have learnt to interpret, structure, and then destructive, that and poly informative punctuation marks became distinct even. In aspiration to dump from itself verbally-graphic dictatorship and to get out in space of absolute positively emptiness the modern Text rushes from an extreme measure to an extreme measure. Also accumulates the archive of receptions and methods of work with Inexpressible. We name some of them.

1. Actual there is an appeal of many poets to poetics of the children's-naive letter recreating an alogism and a paradoxicality, honesty and depth of children's thinking. It is interesting, that „the anti periodic anti commercial edition of newspaper type“ «Ышшоодын» (Ышшоодын, 2009) founders have devoted the first release to a theme of the childhood and have proved the choice as follows: „At first sight, the reference to the childhood seems banal … the Childhood It does not disappear completely … remains with us for ever … the first collisions with the structured world of adults classified (sometimes very dishonestly), and comprehension of that fact, that once you will for ever pass in this world“ (Ышшоодын 2009:1). Therefore at the first (and while the only thing) number of this scandalous edition there is an experiment with the text, trying to escape from the mentor-reason:

Образы взахлёб словами насквозь путаются не стихами.
совсем не. просто. вопрос. притаился. замер. босиком.
между строк. глазками просвечивает. (бирюзовыми) улыбается предвкушением.
чуда из-за кулис.
я тишина тишиною. глубже по самое горло пустотой (Салангин, 2009:2)

Images greedily words are through confused not by verses.
At all. Simply. A question. Has hidden. Gauging. Barefoot.
Between lines. Eyes appears through. (Turquoise) smiles an anticipation.
Miracle because of side scenes.
I silence of silence. More deeply on the throat emptiness

/here and so on translation is our)

2. The idea of the text can be subcontracted its musical-poetic beginning. Over „the new poetic alphabet“ such Kazakhstan authors, as D.Nakipov, M.Isenov, E.Zhumagulov, K.Omar, A.Tazhi, I.Beketov, E.Zejfert work.

Does not give in to the simplified perusal (that is called, at first sight) D.Nakipov's poetic text „Time Re“ in which the hypertrophied isometric of a sound does not allow to the text to sprout the information:

РЕ

…рекорды радостных «ре» на фоне релаксации революций регенерируют в нас темных предтеч, едва достигших прогресса нечленораздельных реплик, и ныне - чрезмерно уверенные в себе пребудущие предки - революционеры риска и рынка, веруя в прямую реинкарнацию… (Накипов, 2009:5)

…racord's joyful „ре“ against a relaxation of revolutions recycle in us of the dark forerunners who have hardly reached of progress of inarticulate remarks, and nowadays - excessively self-assured future ancestors - revolutionaries of risk and the market, believing in direct reincarnation …

In a poem „Juniper Life during a rain“ M.Isenov has moved to the centre of poetic speech earlier secondary signs of the text - melodic intonation and phonetic parities in the statement:

…попробуй срежиссируй этот бред…
…все тридцать лет…все двадцать тысяч лье…
…в дожде…в нужде…нестиранном белье…
…его портрет… и получи патент…
...на эту жизнь… на смерть…из кинолент…
…на все семь бед… и всех его зверей…
…но не зверей…на тени на стене…
…на песни осени…оплёски «Каберне»…
…в таверне… в кружке…плещется на дне…(Исенов, 2000:56).

… Try director this delirium …
… All thirty years … leagues all twenty thousand …
… In a rain … in need … not wash laundry …
… Its portrait … also receive the patent …
... For this life … on death … from films …
… On all seven troubles … and all its animals …
… But do not fly into a rage … on a shade on a wall …
… on a song of autumn … „Cabernet“ …
… in a tavern … in a mug … laps at the bottom …

But even such poetics of the text bears the information, and the reader gets in sound dependence, a captivity set once and someone of values. Perusal of the vertical information „nulls“ any attempt of the text to unequivocal suppression of the recipient: the idea of the text fluctuates from trouble ascertaining at semantic-graphic level („delirium“, „need“, „not wash laundry“, „death“,) to high poetic declarations of love by a life as a whole:

…попробуй срежиссируй этот бред…
…все тридцать лет…все двадцать тысяч лье…
…в дожде…в нужде…нестиранном белье…
…его портрет… и получи патент…

… try director this delirium …
… all thirty years … leagues all twenty thousand …
… in a rain … in need … not wash laundry …
… its portrait … also receive the patent …

3. The text can limit separate the graphic letter from sense, i.e. keeping visible and volume enough case of letter-words to give up to the last in the right to traditional logistical development of thought. So „removes“ an information overabundance of the text Paul Bannikov, working, at first sight, with known categories of „strong places of a verse“, and as a matter of fact comparing variants of reading of texts the inhabitant and the researcherphilologist (last slowly finds product through repetitions, „circle“ on one place, comes back to read before idea-sense finding). The position „simply reading“ was perceived earlier lower, and in P.Bannikov's poem it is reading gives possibility to experience „other“ any statement:

ПОЛУВЕРТЕНЬ
ний бум с рабочих мест вечер
ает ближе к окраинам затих
небом в пятнах между домами под
ет ни или не с печальной улыбкой бред
лась на остановке далеко позади оста
ются капли полосами над горизонтом
спуск
кается тьма с небес опус
ется сердце в ритме полнолуния забь (Банников, 2004:28)

4. „Confuse“ mind of the text high concentration of neologisms can also. And again paradox: as it is strange, but invented „from a head“ word form supersede more adult and pretentious „parent“ - the same head Idea of the text. For example:

«Цык-цык, тихо», - бегают в ухе
Шепоты из круга циферного.
Оскупилось время
Придуманными часами:
«Цык-цык, цыц!» - укапывает на дверь,
Китает из пластмассового куба,
Вынаряживает в цыпочки.
Затушу багрово голос неостановимый (Банников, 2004:30)

5. The above-stated examples not once illustrated also such reception of bridling of authoritarianism of the text, as use in one artistic touch of mutually exclusive concepts. Meeting in one art space, they it is very active (if not aggressively) block counter semantic fields. Only in one line of P.Bannikov consisting of 4 words („I Will extinguish redly a voice not stop“), it is possible to find 4 steams opposition the phenomena:

I will extinguish - redly (do not correspond action - colour of action),
I will extinguish - a voice (do not correspond action - object of action),
Redly - a voice (do not correspond a sign - object),
I will extinguish - not stop (a combination)

At the moment of collision of opposite senses the Text gives rise to space of „zero pressure“ as the major condition anigulation any hierarchical system of values. But the reached purpose - Emptiness - in such cases turns around only the beginning of a way-search of incomprehensible idea of the text. Collision of paradigms of perception interferes with formation of a logic chain between poetic reception and an art picture of the world. Some time the recipient of such text is in a prostration zone, and the longer not achieve communication between separate recognition symbols of intentionally scattered art system, the longer the consciousness is kept in a condition „weightlessness-anybody empower“.

So, we name the separate receptions allowing the Text to apply for the right to be free from every possible imposing from-out of. But no combination and stratification of these and other receptions can give to the Text serious (not game!) claims for heterogeneity if the author-demiurge does not seize Other Ethos.

Within the limits of the problem put in the given report, I wish to pay attention to creativity of the modern poet Shamshada Abdullaev recognized as the head of the Fergana school of poetry - essentially new phenomenon in the Russian-speaking literature of end ХХ - beginnings ХХI of century. By A.Skidan's recognition, „except language as that a little that unites S.Abdullaeva's poetry with Russian poetry, Russian cultural consciousness in general …“ (Скидан 2003:6). And the critic is absolutely right. S.Abdullaeva's creativity is put outside the brackets national and historical bindings to themes, social ideas, geopolitical realities, literary traditions. It iridologist and is absolutely illogical. As once stay in Fergana has allocated the poet sharp with perception of space and time so now throwing away abroad Reason does S.Abdullaeva's Russian-speaking poetry alien. What the creative system of coordinates of poetry of the named author, allowing it to leave from the text-reasonable power?

1. Post apocalyptic anything - the main Space, the Hero and the main Theme of all creativity of the poet. Probably, it also is the Starting point of other outlook S.Abdullaeva demanding „… hardness and and belief in other art ethos“, „… much more fair system of coordinates, though, possibly, the extremely unacceptable for the majority of people“ (Abdullaev 2003:21).

2. Intellectual dumb in S.Abdullaeva's Text brings tracks inequality (not an oxymoron, but substantial inequality concepts) where one unknown is compared to another:

…на улочке, обитой грубостью мальчиков (Абдуллаев, 2003:27),
… on a small street upholstered with roughness of boys,

В зале перед гобеленом закрыто окно,
в котором виден бесконный луг, отражающийся то
в чайном фильтре на столе,
то в металлическом полумесяце над затравевшими
останками во сне (Абдуллаев, 2003:39),

In a hall before a gobelin the window is closed,
In which it is visible бесконный a meadow, reflected that
In the tea filter on a table,
That in a metal half moon over grassing
remains in a dream,

…Я знаю это чувство длящейся неподвижности… (Абдуллаев, 2003:41),

… I know this feeling of a lasting immovability …,

Или вот что: оно
Щекочет закрытые веки снаружи,
Как тёмный бриллиант в пустом июле…(Абдуллаев, 2003:63).
Or here that: it
Tickles the closed eyelids outside,?As a dark brilliant in empty July …

It is result of the certain purposeful work, which purpose „to expose immediately appearing metaphor“, to force a metaphor „to enter the marriage union with silence“ (Abdullaev 2003:14).

The sensual-authentic perception of an image coincides with its simultaneous embodiment: the image ceases to bear any certain sense, becomes irreal. By a recognition of the poet,

…наступает время, в котором
Не в плоти, не в удачной суетности видимых и
Правомочных препятствий, а только
В названиях находишь предназначенное лишь для тебя
Странное величие… (Абдуллаев, 2003:25).

… there comes time, in which
Not in a flesh, not in a successful vanity visible and
Competent obstacles, but only
In names you find intended only for you
Strange greatness ….

Through things, their designations in S.Abdullaeva's art world „are sprouted by weariness“ (Abdullaev, 2003:14). The image in space of its Text-creativity is always homeless and lonely:

…ящерицы в пустую пятницу на
черном сюзане в углу глинобитного зала,
иди к своему мёртвому богу …(Абдуллаев, 2003:21),

… lizards on empty Friday on
Black сюзане in a corner of a pise-walled hall,
Go to the dead god …

…меловой берег, тигр, женщина, дерево
и пустота, подкрепленная за краем ландшафта
теплым, синевато-серым мерцанием…(Абдуллаев, 2003:34),

… cretaceous coast, a tiger, the woman, a tree
And the emptiness supported behind edge of a landscape
Warm, livid blinking …

…городская река в зеркале и нигде…(Абдуллаев, 2003:121).
… the city river in a mirror and anywhere …

S.Abdullaeva's poetic letter almost always impersonal. The author does not apply for the status of the Demiurge.His point of view is dissolved in passers anigulation find out - not find out streams: „the Poet absorbed by something, feels, that it as if is erased, depersonalized by this powerful aspiration to return to an imperceptible and at the same time close reality, more true, than he“ (Abdullaev, 2003:12). Behind transfer of subjects, „hollow“ events, the facts the proof understanding of disappears that this matter - a bluff, all a known deceit, the scenery, stirring to understand the unique essence of things:

…тощие блики

Плескались на твоём мозжечке, на земле,
На полированной крышке настенных часов,
Темных, как засыхающий ил… (Абдуллаев, 2003:85).

… lean patches of light

Lapped on your cerebellum, on the earth,
On the polished cover of wall hours,
Dark, as drying up silt ….

Whether not therefore so it is marked S.Abdullaeva's many texts - from uncertain words, pronouns with semantics of negation open?

Что-то отпущено. Конец… (Абдуллаев, 2003:24),
Something is released. The end …

Никакой идеи…(Абдуллаев, 2003:54),
Any idea …

Скворцы голосят:
Нигде, никогда…(Абдуллаев, 2003:55),
Starlings wail:
Anywhere, never …

Они говорят, ничего (Абдуллаев, 2003:80).
They speak, anything.

Whether not therefore accurate, almost the film exposition with arrange „in the places“ in one text develops heroes into a plot-action, a plot-sense? S.Abdullaeva's all texts are at war in due course, drop out of necessity of conformity to a certain logic course of events and coherence of things with each other. But as the existing way of a visually-graphic tracing of the text forces to recognize time domination in за Text each poem of this poet the basic character is only the space.

Other space - cinema photographic clearly and accurately showing senselessness of claims of Time:

…Время течет

медленнее, чем… Даже
слышно, как мы дышим в интервалах между
хлопаньем дверей и петушиных крыльев. Исчезнуть, прыгнуть,
чья-то обувь гниёт на краю Этны. (Абдуллаев, 2003:41)

… Time flows

More slowly, than … Even
It is audible, as we breathe in intervals between
Clap of doors and cock wings. To disappear, jump,
Someone's footwear decays on the brink of Etna.

Syntax of verses of S.Abdullaeva is illogical: it also develops the text in two planes of perception simultaneously - metaphorical and household:

Они говорят, ничего
(красный мяч по наклонному берегу мнёт
Глазастую поросль, но жар
Веет с востока сквозь щели костистых колонн, и дверные лохмотья
Плавно бьются, как жабры. Тутовник
Заперт в земной против солнца столбняк, словно чёрный кастрат,
…
Мы не видим ни здесь, ни.
Мир, идущий от них, вовремя зреет вовне (Абдуллаев, 2003:80).

They speak, anything
(The red ball on inclined coast rumples
Big-eyed young growth, but heat
Blows from the east through cracks of bony columns, and a door tatter
Smoothly fight, as gills. A mulberry

It is locked in a terrestrial tetanus against the sun, as if the black eunuch,
…
We do not see here.
The world going from them, ripens in time outside.

The rhythm of the Text of S.Abdullaeva also is nonconventional: it keeps not on the account of syllables, and on vibrations between clearness, availability of expressive means - and darkness, tightness of the maintenance, between emotional definiteness - and logic unsolved images.

As we see, during an epoch of finding by culture other axiology paradigms once again the text changes behavioral strategy, preferring senses not cleared and essentially in cognizable. „In poetry should be only a ring“ - confirmed Trediakovsky at the beginning of development of literary Russian. It is „recollected“ by the literature during especially responsible times what beginning ХХ Century is, - to lift on a text surface the sacral text (behind-Text) as is frank-triumphing, but idea of eternal love not read out up to the end, as self-revival pledge, as secret of creativity.

Литература:

1. Абдуллаев Ш. Неподвижная поверхность. М., 2003.

2. Банников П. Полувертень. Ж.: Аполлинарий. №3(24), 2004.

3. Исенов М. Житие можжевельника в дождь. Ж.: Аполлинарий. №8, 2000.

4. Накипов Д. Время РЕ. Алматы, 2009.

5. Салангин 2009: Ышшоодын. Алматы. №1, 2009.

6. Скидан 2003: Абдуллаев Ш. Неподвижная поверхность. М., 2003.

7. Ышшоодын 2009: Ышшоодын. Алматы. №1, 2009

ჟანა ტოლისბაევა
ტექსტის მოქმედებითი სტრატეგიის ერთი საკითხისათვის
(ტექსტი დიქტატორიდან ტექსტი დემოკრატისაკენ)
რეზიუმე

ტექსტის დიქტატურას, რომელიც, როგორც წესი, თავს იჩენს სიტყვიერების განვითარების „საკვანძო“ პერიოდებში (ვ. ტოპოროვი), ცვლილებები შეაქვს შემეცნების ყველა ტიპში. ტექსტის ისტერიულობა განპირობებულია მიმდინარე დროის ქაოსითა და ენტროპიით. II-III ათასწლეულების ზღვარზე ასეთი ტექსტების მხრიდან ზეგავლენა უფრო ინტენსიური ხდება რაოდენობრივადაც და ხარისხობრივადაც. შესაბამისად, ტექსტების უმეტესი ნაწილი ცდილობს ინფორმაცია გადმოსცეს უფრო აგრესიულად, ვერბალური გამოხატვის „ჰორიზონტალურად“. სულ უფრო ხშირად ასეთი ტექსტების პოეტური ენა ცხადყოფს ტექსტის ზეიდეის სიტყვებით გამოხატვის შეუძლებლობას, იმდენად რამდენადაც, აზრი გადადის ტექსტს უკან. ტექსტს უკან კი, როგორც წესი, მივყავართ ტექსტის მუსიკას.

Жанна Толысбаева
Об одной поведенческой стратегии текста
(от текста-диктатора к тексту-демократу)
Резюме

Диктатура текста, проявляющаяся, как правило, в «узловые» периоды (В.Топоров) развития словесности, вносит изменения во все типы сознания. Хаос и энтропия текущего времени мотивирует истеричность текста. На границе II-III тысячелетия давление со стороны таких текстов становится интенсивней и количественно, и качественно. Соответственно, большое число текстов пытается выразить информацию всё более агрессивно, «по горизонтали» вербального выражения. И всё чаще поэтический язык таких текстов свидетельствует о невозможности выразить сверхидею текста в словах, так как смысл уходит в затекст. К затексту, как правило, выводит музыка текста.

მარინე ტურავა
(საქართველო)

(ბესიკ ხარანაულის პოეზია)

ქართულ პოეზიაში თავისუფალი, არაკონვერციული ლექსის აღორძინება სხვა რამდენიმე სახელთან ერთად, პირველ რიგში, ბესიკ ხარანაულს უკავშირდება. თუმცა პოეტს იმთავითვე მძიმე, ორჭოფული გზით მოუხდა სიარული, რადგან მისი პოეზიის მისამართით არაერთხელ დასმულა კითხვა - არის თუ არა ეს ნამდვილი პოეზია? საქართველო ტრადიციული ქვეყანაა და რუსთაველისა და გალაკტიონის სამშობლოში ლამის მოთხოვნად არის ქცეული კლასიკური ლექსი, თითქოს მიღებული საზომის დაუცველად, კლასიკური ვერსიფიკაციულობის გარეშე შეუძლებელი იყოს „მშვენიერებისა და ვნების ქინძისთავზე დატევა“ (უილიამ ფოლკნერი). „ბესიკ ხარანაულმა მეტრული სპეციფიკაც ზედმეტად ჩათვალა. ლექსი გარეგნულად პროზას გაუთანაბრა“ (სოსო სიგუა) და მაინც პოეტად დარჩა.

გალაკტიონის მერე, ქართულ პოეზიაში ბუნებრივად გაჩნდა საფრთხე, ყველა პოეტს რაღაც აეღო, გაემოერებინა მისგან. ლექსის კონვერტირება გ. ტაბიძის პოეზიის ერთი რომელიმე შტოს, მიმართულების განმეორების საშიშროებას შეიცავდა, ამიტომაც აირჩია ხარანაულმა ეს გზა, თუმცა იგი ცალსახა და მარტივი არ ყოფილა. პოეტმა კონკრეტულად თავისი, საკუთარი ნიშა დაიკავა. ვიღაცას მოსწონს, ვიღაცას არა, მაგრამ ეს გზა მხოლოდ მისია, ერთადერთია. ამ გზის განმეორების საფრთხეც თითქმის არ არსებობს, რადგან პირველდამწყების სიფრთხილით ბეწვის ხიდზე გავლის დამღა არასოდეს ჩამოშორდება.

ამ ბოლო დროს ხარანაულის პოეზია აქტიურად ითარგმნება უცხო ენებზე. ფრანგულად ითარგმნა და გამოიცა პოემა „ამბა ბესარიონი“. წიგნის პრეზენტაცია კი გაიმართა სტრასბურგსა და პარიზში. ფრანგული კრიტიკაც აქტიურად გამოეხმაურა მათთვის უცნობი ქართველი პოეტის შემოქმედებას. „გასული საუკუნის 50-იან წლებში ხარანაულმა ახალი დინება შეიტანა პოეზიაში თავისუფალი ლექსების სახით, უარი თქვა რა იმ პერიოდის პოეზიაში გამეფებულ მანერიზმსა და პათეტიზმზე. ეს არის ფაბულაზე აგებული „მიუმხრობელი პოეზია“, რომელიც მიუღებელი იყო როგორც საბჭოთა, ისე ანტისაბჭოთა პოეზიის მიმდევრებისათვის. სხვებმა თავისი საწინააღმდეგო დამოკიდებულება ხელისუფლების მიმართ სტრიქონებს შორის გამოხატეს, და მოახერხეს იმდენად შორს წასულიყვნენ, რომ ხოტბა შეესხათ დამოუკიდებლობისათვის“ (ვენერანდა პალადინო, „ბესიკ ხარანაულის გზავნილი“).

და მაინც ბესიკ ხარანაულის ფორმისმიერი ძიებები უფრო ეპიკურ ჟანრშია თვალში საცემი, აქ აშკარაა „პროზასთან გათანაბრება“, მისი პოეზია, განსაკუთრებით ადრეული ლექსები, კი მხატვრული სიტყვიერების ჭეშმარიტი „ნესტარითაა ნაჩხვლეტი“.

„სიყვარულის აღმართზე შეყვარებულები მომავალზე ლაპარაკობენ, დაღმართზე კი საუბრის თემა წარსული ხდება“ (ანდრე მორუა). ამ საკმაოდ ტრივიალური და გაცვეთილი პოეტური თემის ინტერპრეტაციას ხარანაული ასე გვთავაზობს:

„ჯერ ჩვენ გვაკლია ბევრი წვიმა და ბევრი ქარი,
ბევრი წყევლა და ბევრი კრულვა, ბევრი გინება,
მასხრად აგდება, მოხურული ყველასგან კარი
და მოთმინება -
იმის, რაც არ მოითმინება.
ჯერ ჩვენ გვაკლია სიყვარულის დროით შემოსვა,
როცა წარსული უკვე ვეღარ გაგვაგულისებს,
დავკარგავთ წლებსაც და ხსოვნასაც, წყალსაც, გემოსაც,
როგორ ელოდა პენელოპე თავის ულისეს...
განა ბევრია ეს ყოველი სიყვარულისთვის“.

პოეტებს განსხავებულად, „გარდარეულად“ უყვართ, ეს საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტია, ამ განსხვავებულებში ხარანაული მაინც ინარჩუნებს საკუთარ ხმას, საკუთარ „გარდარეულობას“ -

„ვინა თქვა, რომ
„ერთ ცის ქვეშ ვცხოვრობთ“.
მე აქა ვარ და შენ იქა ხარ - გადაკარგული.
განა შორი-შორ იწერება სიკვდილ-სიცოცხლე?
„ერთ ცის ქვეშ ვცხოვრობთ
- ასე ვრცელი საბანი ჩვენ არ გვჭირდება“.

შესაძლებელია პოეტი აქ ყოფნა-არყოფნის საიდუმლოსა და სიკვდილ-სიცოცხლის სამანებს შორის გავლებულ უჩინარ საზღვარსაც გულისხმობდეს. მის პოეზიაში ხომ ურთულეს ფილოსოფიაზე საუბარი უბრალოდ, მარტივად ხდება.

ხანმოკლე სიყვარული პოეტისათვის ცხადში დასიზმრებული, ახდენილი ზმანებაა, წარსული კი რეალობა, რადგან „აწმყო სიზმარს ემსგავსება“. „თუნდა წვიმა თუნდა სიყვარული“ მისთვის სულერთია, რადგან მხოლოდ გაზაფხულის შხაპუნა წვიმასავით თავსდამტყდარი და მოულოდნელი გრძნობაა ღვთის წყალობა.

სიყვარული რომ ყოველდღიური შრომაა და აგურ-აგურ შენდება, ამასაც ორიგინალურად გვეტყვის პოეტი:

„სიყვარული
არის ის კარი,
რომელიც ყოველდღე პირველად იღება.
აქ არ არსებობს ჩვევა - მშველელი.
რადგან სიყვარული არის ის კარი,
რომელიც ყოველდღე სხვადასხვანაირად იღება
და არ არსებობს არავითარი იმედი -
გუშინდელიდან გამოყოლილი“.

„ადამიანთა სევდა საერთოა, სიკვდილ-სიცოცხლის სევდა. რა არის სიკვდილი, რა არის სიცოცხლე? ორი კითხვა და ორი პასუხი. მე მგონი, სევდაა ადამიანად ყოფნა, მეორე სევდა კი - არყოფნა“ (გოდერძი ჩოხელი).

ხარანაულის პოეზიაში უჩინარი, ინტიმური სევდით გაჯერებული სიკვდილი ყოველ ფეხის ნაბიჯზე გვხვდება:

„ელოს მოგროვილი ვაშლი
ჯერაც ისევ ეზოში ეყარა,
თვითონ კი უკვე კუბოში იწვა.
ვინღა ჩაიყრის ხელისგულით
უკბილო პირში
მაგიდაზე მოქუჩებულ პურის ნამცეცებს!“

ჩვეულებრივი სცენაა, ცოტა ყოფითიც, ცოტა ნატურალისტურიც, უმეტაფოროც, მაგრამ მაინც პოეტურად ინტიმური, სევდისმომგვრელიც...

„სიზმარში გნახე, გეძინა
ჩვენს აივანზე ტკბილადა,
თუ კიდევ გნახავ, სიცოცხლე
გადამქცეოდეს ძილადა...“
ასე მღეროდა ოდესღაც
გოგონა ჩემი კლასელი,
ახლა კი მკვდარი წინ მიწევს,
ღამეს ვათენებ თვალსველი,
არც ძილი მომეკიდება,
არც მომერევა სასმელი!“

პოეტის პიროვნული სევდა იმდენად გადამდებია და იმდენად გულწრფელი, რომ ნამდვილი პოეზიის ლამის მთავარ მოთხოვნად იქცეს. რაც მთავარია, ასე არავინ გამოხატავს საკუთარ სათქმელს, ეს ხმა ერთადერთია და სხვაში არ აგერევა.

„მას ახასიათებდა/ ლამაზად გაკვირვება/ და აი,/ მისი დაკრძალვის დღეს ასეც მოხდა:/ მთელი დღე ქარი უბერავდა,/ თებერვლის ქარი,/ ხოლო ღამით თოვლი მოვიდა./ თოვლი იდო ახალ საფლავზე,/ ლამაზი თოვლი,/ თან საბედნიეროდ/ ეს საფლავი მას ეკუთვნოდა./ სიმშვიდე იყო/ და ეს იყო იმის თვისებაც:/ მოვლენების დაშორიშორება/ ქარით და თოვლით“ („დილიკო“). პოეტი ჩვეულებრივად გვიყვება სიკვდილის ამბავს, თითქოს ლექსის აქტორი სასეირნოდ წასულიყოს და არა სამუდამო განსასვენებელში. ასოციაციებით ბორის პასტერნაკთან მივდივართ - „არ არის ქვეყნად სევდა ისეთი, რომელსაც თოვლი ვერ განკურნავდეს“, ბესიკ ხარანაული არა მხოლოდ ცხოვრებას გვიხატავს, არამედ საკუთარ დამოკიდებულებას ცხოვრებისადმი. სიკვდილ-სიცოცხლის მარადიულობა, ყოფნა-არყოფნის გარდაუვალობა მისთვის თოვლის მოსვლასავით ბუნებრივი და კანონზომიერია.

„მარტოდენ სიკვდილმა იცის ჩემს შესახებ და ისიც გზაშია... განა ჩემთვის, თქვენთვის მოიჩქარის“. ბესიკ ხარანაულის ლექსები იმდენად ბუნებრივი და ერთი შეხედვით, იმდენად ადვილად დასაწერია, რომ თითქოს იკარგება საკრალურობის შეგრძნება. თხზვა „მისტიკური ექსტაზის მომენტში სრულდება, როცა ავტორი თავის თავს აღარ ეკუთვნის“ (მარსელ პრუსტი). მაგრამ წერა ყოველთვის ძნელია, მით უფრო ასე ბუნებრივად, ასე გულწრფელად.

ხარანაულისათვის „პოეზიაა მოგონებაა იმისა, რაც იყო“, იქნებ იმისაც, რაც უნდოდა რომ ყოფილიყო, აქ აპოლინერი გვაგონდება - „ნაზი ვითარცა მოგონება“. პოეტი ხელახლა აღმოაჩენს დაჟანგებულსა და მივიწყებულს, მას ახალ სიცოცხლეს ჩუქნის. პოეზია არის ერთგვარი გამოსავალიც - „ჩემი რომ არ ხარ, ლექსებით გჩემულობ“. პოეზია ხომ თავისუფალი ზონაა, აქ ყველაფერი ნებადართულია, მით უფრო, თუ იგი „მოგონებაა იმისა, რაც იყო“. როგორც გინდა მოიგონებ, რამდენსაც გინდა მოიგონებ... ლექსში ჩააჭედებ იმას სამარადჟამოდ, ვინც შენ გვერდით „ერთი სიცოცხლე“ არ გაატარა. საინტერესი ანტითეზაა: მარადჟამი და ერთი სიცოცხლე, კოსმიური და კონკრეტული დრო, მარადიულობა და წამერთი, რომლის მოხელთებაც მხოლოდ პოეტებს შეუძლიათ.

ეს პოეზია იმარხავს ხარანაულის - როგორც პოეტის და როგორც ადამიანის ავტოპორტრეტსაც, დაუნდობელს, თვითკრიტიკულს, შინაგანი გვემითა და ტანჯვით აღსავსეს -

„მე ვერაფერი მოვუხერხე
ჩემს თავს - ცოფიანს,
სულ - ცოტა არის,
სულ - უღირსი, მარად ნაკლული,
ისე, ვით ჩიტი, თავის ფრთების ჯვარზე გაკრული...“
მაგრამ რომელ ერთს ვითამაშებ,
რომელს გავწვდები,
მე ხომ ის არ ვარ,
მე ხომ ეს ვარ,
მე ხომ კაცი ვარ,
როგორც ყველა ქარს ვერ გასწვდება
პეპელას ფრთები,
ჩემი ნაფლეთიც, სწორედ ისე, მიწას დაცვივა“ (სიმღერა).

„ბესიკ ხარანაული - პოეტი, ვინც ისე დაიწყო თავისი მონოლოგი, თითქოს სცენაზე არავინ დახვედრია (გურამ ასათიანი) და რომლის შემოქმედებაშიც სამშობლოს მოტივს მანამდე ერთობ მოკრძალებული ადგილი ეჭირა, მეტიც, ვისაც გასული საუკუნის სამოცდათიან წლებში, - ქართული პატრიოტული ლექსის ახალი ზეობის ხანაში, ნათქვამი ჰქონდა, „საიქიოში აღარ მინდა მე ქართველობა, რომელიმე დიდი ერის შვილი მსურს ვიყო, რომ ერთი სიტყვით გავაგებინო ყველას, ვინცა ვარო“ („ხეიბარი თოჯინა“), (თეიმურაზ დოიაშვილი, „საქართველო ქარია“), ოთხოცდაათიან წლებში პატრიტულ თემაზე იწყებს წერას.

ბესიკ ხარანაული ისეთი პოეტია სამშობლოს სიყვარულზე ჩვეულებრივად რომ ვერ დაწერს, საქართველოს ხსენებასაც რომ მოერიდება და თავისი გრძნობის გაშიშვლებასაც, მაგრამ შეფარვით, უჩინრად, სტრიქონებს შორის მაინც რომ ვერ დამალავს ნამდვილ გრძნობას, „ადგილის დედის“ მიზიდულობას, ფუძის ანგელოზის ერთგულებას. „და სიარული თიანური, დედაჩემური,/ როგორც ხურჯინი, ისევ ზურგზე მკიდია“ („სიმღერა“), „თიანეთი დაავიწყდათო! - იტყოდა ხოლმე,/ რადიო რომ მორჩებოდა ამინდის პროგნოზს,/ ათას მხარეს რომ ჩამოთვლიდნენ.../ ხუმრობით კი იყო ნათქვამი,/ მაგრამ რაღაც სევდაც ერია,/ რაღაც ნატვრაც... თიანეთი რომ დაავიწყდათ“ („თიანეთი დაავიწყდათ!“...), მხოლოდ თიანეთის ხსენებაც კი სამშობლოს შეგრძნებას იწვევს, პოეტს გამუდმებით სტკივა თავისი მშობლიური მხარე, მამულ-დედული.

ხარანაულს აქვს ბევრი სიუჟეტიანი ლექსი, თავისი შინაარით ბალადურობის მატარებელი. ამ ლექსებს შორის გამოირჩევა „ვაჟა-ფშაველა ცხენით მიდის ჩარგლიდან თბილისში და გზად თავის ცოლს ებაასება“. ტექსტის მიხედვით, მოქმედება 1913 წელს ვითარდება, ვაჟას განვლილი აქვს ცხოვრების უდიდესი ნაწილი, დაწერილია მისი ყველა მთავარი ნაწარმოები, პოეტი თითქოს მეორე ცოლს ესაუბრება, მაგრამ ეს არის საკუთარ თავთან საუბარი, შინაგანი მონოლოგი, პოეტური და ცხოვრებისეული გზის ერთგვარი ანალიზი. როგორც როსტომ ჩხეიძე თვლის: ხარანაული „ვაჟას მიაწერს თავის განცდებს, ვაჟას ათქმევინებს: „მე სხვანაირად არ შემეძლო ლექსების წერა! მომავალში, როცა ვინმე დაუკვირდება, აღმოაჩენს თუ გულს როგორ მიჭამდა ეჭვი, როგორ ვცდილობდი, მეც მეწერა სხვათა კილოზე, სხვა საზომებით სხვა ძვირფასი მგოსნების მსგავსად. მაგრამ რომ არ გამომდიოდა!“ პოეტს ესმის, რომ გაკვალული გზებით სიარული უფრო ადვილია, ნაკლებად რისკიანი და საბედისწერო, მაგრამ აქა დგას და სხვაგვარად არ ძალუძს. მისთვის ეს ფორმა ყველანაირი შინაარსის გამოთქმის, საკუთარი პოზიციის გამოხატვის ყველაზე მიღებული საშუალებაა. თვითგამოხატვის გარდა ამ ლექსში ჩანს მეორე პოეტის ტკივილის გაცნობიერებისა და გათავისების უნარი, ახლობელი სულების იდენტურობა. იმის სურვილიც, რომ ვაჟას დაწუნებული ენის მსგავსად, დრომ წაიღოს ეჭვი ხარანაულის პოეზიის ნამდვილობაზე, ქარსა და წვიმას გადაურჩეს მისი ლექსი, მისი სულის ამოძახილი.

პოეზია ხარანაულის ცხოვრებაა, ანი და ჰოე, ამიტომაც მისთვის პოეტის სახელის დესაკრალიზაცია ძალიან მტკივნეულია, თუმცა ამ ტკივილსაც სხვაგვარად გამოხატავს. პოეტობა ჯვარია, რომელიც ცხოვრების ბოლომდე უნდა ზიდო და მთის მწვერვალზე თუ არ აიტანე, შუა გზაში გაჩერებულს არავინ მოგიგონებს, მაგრამ „ბაირონი უკვე აღარ გაიღვიძებს!“ და აიტან თუ არა, ზიდავ თუ არა აღარა აქვს დიდი მნიშვნელობა. ერთ მშვენიერ დილას ცნობილ პოეტად დაბადების შესაძლებლობა გაქრა, მითოსად იქცა. „ბაირონი უკვე აღარ გაიღვიძებს!“ - რამდენ რამეს იტევს ეს ფრაზა, რამდენ იმედგაცრუებას, რამდენ სევდას. ახლა მოდაში „ყაზბობაშეყრილი ფირმა-მამაკაცები“ არიან, სნობისტური ჟანრებით - კინოთი და რომანით. მათ

„სული ამოართვეს ელიტარულობას და
საშუალო მომხმარებლის მაამებლად იქცნენ“.

პოეტი აღარავის სჭირდება უკვე და ეს არა მარტო მისი, მთელი სამყაროს განსაცდელია, რადგან იდეალიზმშიც არის წვეთი ჭეშმარიტების და რილკეს მკითხველი, ემილი დიკინსონის მკითხველი, ნოვალისის მკითხველი, ოდენის მკითხველი, გალაკტიონის მკითხველი რომ სჯობია უვიც სნობსა და საშუალო მომხმარებელს, ცოტათი მაინც რომ სჯობია, ეს ყველამ იცის (ჯერ XVIII საუკუნეში მოითხოვდა ნოვალისი სამყაროს გარომანტიულებას - „სამყარო უნდა გარომანტიულდეს, ამგვარად ვიპოვით ხელახლა მის თავდაპირველ არსს“, უკვე XX საუკუნეში ბროდსკი წერდა - „ჩვენს ხელისუფალთ იმის გათვალისწინებით რომ ვირჩევდეთ, თუ რა წაიკითხეს, და არა იმის მიხედვით, ვინ როგორი პოლიტიკური პროგრამა შემოგვთავაზა, ქვეყნად ნაკლები სადარდელი იქნებოდა“).

„ქალისა და მამაკაცის სიყვარულის ისტორია ტრამვაის ბილეთებივით იყო. ბაირონმა შეცვალა ლიტერატურის ისტორია. ჩაილდ ჰაროლდი კაცია და მთავარი ის არის» (აკა მორჩილაძე). ხარანაულის ლექსის ლირიკული გმირი ამ მხრივ ზღვარს აღწევს, ის, მისი განცდები, მისი ცნობიერი და ქვეცნობიერი არის მთავარი, იმდენად მთავარი, რომ ამის გადმოსაცემად პოეტი ვერ შეეგუება ვერანაირ ჩარჩოს, შეზღუდვას, საზომს. ეს პოზიცია კაცურია, რადგან ეჭვების მიუხედავად, გაუკვალავი გზებით, ბეწვის ხიდზე მიდის, რაც მხოლოდ ძლიერთა ხვედრია.

ბესიკ ხარანაული თვითკმარი პოეტია, საკუთარ თავში და წიაღში რომ ეძებს თემებსა და შთაგონებას:

„მიყვარს ძებნა ისეთი რამის,
რასაც, ვიცი, რომ ვერ ვიპოვნი.
ეს ახირება როდი არის,
არც სიგიჟეა.
მაგრამ ეს მშველის,
რომ ვიპოვნო ისეთი რამე,
რაც დიდხანს, დიდხანს იდო ჩემში
და დაჟანგდა ლამის კიდევაც“.

რაინერ მარია რილკე წერდა თავის ფრანგულ წერილებში: „ლექსების წერისას გარეგანი საგნების რიტმი გეხმარება და ჩაგითრევს ხოლმე, რადგან ლირიული საზომი ბუნებიდან მოდის. ეს არის წყლების, ქარის, ღამის რიტმი. პროზის რიტმის მოსაძებნად კი საკუთარ თავში უნდა ჩაღრმავდე და აღმოაჩინო სისხლის უცნობი და მრავალფეროვანი რიტმი. პროზა ტაძარივით უნდა აიგოს. იქ მართლაც უსახელო ხარ, ამბიციებისა და დახმარების გარეშე, ხარაჩოებზე, მხოლოდ საკუთარი ცნობიერების ამარა“. ბესიკ ხარანაულის პოეზიისათვის წყლების, ქარის, ღამის რიტმიც ბუნებრივია და თვითჩაღრმავებაც, სისხლის უცნობი და ჯერაც აღმოუჩენელი რიტმიც.

Marine Turava
We Live Under the Same Sky
(Besik Kharanauli's Poetry)
Summary

New life of verslibris, non-conventional verse is connected with the name of Besik Kharanauli in Georgian poetry (together with some other names).

But the way of the poet was not easy of course, because it was questioned a lot of times: Is it true art, true poetry or is not it?

Georgia is a traditional country and in the native cultural space of Rustaveli and Galaktion Tabidze classical verse is too respected as it is impossible to reflect absolute beauty without classical versification.

Besik Kharanauli thought that it was not necessary metrical specific form for the verse and made it like prosical composition (Soso Sigua) and he is the real poet.

In Georgian poetry after Galaktion the real danger appeared: all the poets repeated something - some of the images or directions of the greatest thinker.

Because of that B. Kharanauli chose this way but it was not easy of course.

Besik Kharanauli has his own place in Georgian poetry. This way is his own way - some of the readers like it, some - do not.

There is no danger of repeating, because he is the real pioneer of this kind of the verses.

Марине Турава
Под одним небом живем
(Поэзия Бесика Харанаули)
Резюме

В грузинской поэзии возрождение свободного неконверциального стиха вместе с другими лицами, в первую очередь, связано с Бесиком Харанаули. Поэтому поэту изначально пришлось идти сложным путем, так как по отношению к его поэзии не раз становился вопрос - настоящая ли это поэзия.

Грузия - традиционная страна и на родине Руставели и Галактиона стал как бы требованием классический стих, как будто без сохранения принятого размера, без классической версификации невозможно «поместить на булавке красоту и страсть» (Уильям Фолкнер). «Бесик Харанаули счел излишним метрическую специфику. Внешне он сравнял стих с прозой» (Сосо Сигуа) и все же остался поэтом.

После Галактиона в грузинской поэзии, естественно, появилась опасность для каждого поэта что-то перенять у него. Конвертация стиха поэзии Табидзе имело опасность повторения направления, Харанаули выбрал другой путь - сложный и неоднозначный. Поэт занял свою конкретную, собственную нишу. Кому-то нравится, кому - нет, но это его путь, единственно верный. Опасности же повторения этого пути нет, так как первооткрыватель всегда осторожничает при прохождении над пропастью.

Marina Sioridze
(Georgia)

THE OlD FRENCH „CHANSONS DE GESTE“

The chansons de geste, Old French for „songs of heroic deeds“, are the epic poems that appear at the dawn of French literature. The earliest known examples date from the late eleventh and early twelfth centuries, nearly a hundred years before the emergence of the lyric poetry of the trouvиres (troubadours) and the earliest verse romances. The French chanson gave rise to the Old Spanish tradition of the cantar de gesta.

Major medieval French narrative genre, with a distinctive verse form and broadly historical content: geste means „history“ as well as „deed“; it can also mean „lineage“. Chansons de geste are often also referred to as „epic poems“, because they are substantial works running to many thousands of lines whose major subject-matter is heroic action; the term „epic“ also serves to underline the opposition between them and medieval „romance“, the other major narrative genre of the period. The best-known examples of chansons de geste are those celebrating the heroic careers of Roland and William of Orange, both of whom appear to have been real historical figures from Carolingian times. Chanson de geste texts are difficult to date, but the genre flourished from at least the late 11^th until the early 14^th c., and longer if one includes the recasting in prose (or mise en prose) of earlier verse texts throughout the 14^th and?15th c.; these mises en prose continued to be printed in the 16^th c. There are over 100 surviving chansons de geste, not all of which have yet been edited. Nearly all are anonymous. The earliest named author is Bertrand de Bar-sur-Aube (12^th c.).

Composed in Old French and apparently intended for oral performance by jongleurs, the chansons de geste narrate legendary incidents (sometimes based on real events) in the history of France during the eighth and ninth centuries, the age of Charles Martel, Charlemagne and Louis the Pious, with emphasis on their conflicts with the Moors and Saracens. To these historical legends, fantasy is gradually added; giants, magic, and monsters increasingly appear among the foes along with Muslims. There is also an increasing dose of Eastern adventure, drawing on contemporary experiences in the Crusades; in addition, one series of chansons retells the events of the First Crusade and the first years of the Kingdom of Jerusalem. Finally, in chansons of the thirteenth and fourteenth centuries, the historical and military aspects wane, and the fantastic elements in the stories dominate.

The traditional subject matter of the chansons de geste became known as the Matter of France. This distinguished them from romances concerned with the Matter of Britain, that is, King Arthur and his knights; and with the so-called Matter of Rome, covering the Trojan War, the conquests of Alexander the Great, the life of Julius Cжsar and some of his Imperial successors, who were given medieval makeovers as exemplars of chivalry.

The poems contain a small and unvarying assortment of character types; the repertoire of valiant hero, brave traitor, shifty or cowardly traitor, Saracen giant, beautiful Saracen princess, and so forth is one that is easily exhausted. As the genre matured, fantasy elements were introduced. Some of the characters that were devised by the poets in this manner include the fairy Oberon, who made his literary debut in Huon de Bordeaux; and the magic horse Bayard, who first appears in Renaud de Montauban. Quite soon an element of self-parody appears; even the august Charlemagne was not above gentle mockery in the Pиlerinage de Charlemagne.

The origin of the chanson de geste as a form is much debated. The nineteenth century medievalist Gaston Paris, recognising that they drew on an oral epic tradition, identified this with narrative songs (sometimes called cantilenae) that are occasionally mentioned by contemporary authors in other genres.

Such songs about important events were sometimes being sung very soon after the military events described. As a first example, a contemporary historian records that the names of those who fell at the very minor ambush at Roncesvalles were on everyone's lips sixty years after the event, indicating the growth of a legend quite out of proportion to the original incident - a legend that would result, long afterwards, in the various versions of the Song of Roland that are now known. As a second example, there are references to contemporary songs on the subject of the First Crusade in two historical sources on that Crusade, supporting the statement by Graindor of Brie, composer of the surviving Chanson d'Antioche, that he had drawn on the original work of the jongleur and participant Richard le Pиlerin. The Spanish Cantar de Mio Cid shows that a comparable narrative tradition existed in Spain at the same period.

Unlike romances, which share the same metre as many other medieval French genres, chansons de geste are immediately recognizable because their metrical form is virtually unique to them. (It is also found in some saints' lives.) They are composed in strophes of varying length called laisses; all the lines of each laisse share the same assonance or rhyme. Laisses may be as short as three or four lines, or as long as several hundreds. In some early poems there is a close correspondence between narrative shape and laisse division; the story develops in a manner similar to the English ballad, with an episode being recounted in each strophe. Another ballad-like feature of these early poems is their use of repetition. Similarities of phrasing from one laisse to another impart a lyrical quality to the poems, and by the same token diminish their narrative impetus. It is sometimes unclear whether the same events are being re-narrated from different points of view, or whether different events are being described with a disconcerting similarity. The lyricism of the chansons de geste was probably also manifested in performance, since it appears that they were sung or intoned, and not, as were romances, simply read aloud.

Chansons de geste are usually monometric, i.e. all the lines are of uniform length, the decasyllabic line predominating but coming under increasing competition from the alexandrine from the late 12^th c. onwards. A very few texts - including the early Gormont et Isembart - are in octosyllables. Whatever its length, the line is divided into two by a regularly placed caesura, which cuts the decasyllable 4-6 (exceptionally 6-4), and the alexandrine 6-6. Just as the laisse tends to correspond to a unit of narrative, so these 4 or 6 syllable hemistichs are often syntactically self-contained; and as there is repetition between laisses, so there is a tendency for hemistichs to recur, both within a given poem, and from poem to poem. This feature has led to the chansons de geste being described as „formulaic“, the repeated hemistichs being termed „formulae“.

Gaston Paris also believed that the early singers followed the courts of kings and military leaders, as did Norse skalds (lyric poets) and some Celtic bards, but the evidence on this is less conclusive.

Another school of thought, championed by Joseph Bйdier, holds that the poems were the invention of the poets who wrote them. Bйdier further suggests that some of the stories were first invented by monks, who used them to advertise pilgrimage sites by connecting them not only with saints but also by legendary heroes of folklore. Magical relics frequently appear in the tales. This point of view has fewer proponents since the development of Oral theory; it is additionally problematic because monks were specifically forbidden to dabble in the literature of the jongleurs.

Early chansons de geste are composed in ten-syllable lines grouped in assonanced stanzas (meaning that the last stressed vowel is the same in each line throughout the stanza, but the last consonant differs from line to line). These stanzas are typically called laisses. Stanzas are of variable length. An example from the Chanson de Roland illustrates the technique. The assonance in this stanza is on e:

Desuz un pin, delez un eglanter
Un faldestoed i unt, fait tout d'or mer:
La siet li reis ki dulce France tient.
Blanche ad la barbe et tut flurit le chef,
Gent ad le cors et le cuntenant fier.
S'est kil demandet, ne l'estoet enseigner.

Under a pine tree, by a rosebush,
there is a throne made entirely of gold.
There sits the king who rules sweet France;
his beard is white, with a full head of hair.
He is noble in carriage, and proud of bearing.
If anyone is looking for the King, he doesn't need to be pointed out.

Later chansons are composed in monorhyme stanzas, in which the last syllable of each line rhymes fully throughout the stanza. A second change is that each line now contains twelve syllables instead of ten. The following example is from the opening lines of Les Chйtifs, a chanson in the Crusade cycle. The rhyme is on ie:

Or s'en fuit Corbarans tos les plains de Surie,
N'enmaine que .ii. rois ens en sa conpaignie.
S'enporte Brohadas, fis Soudan de Persie;
En l'estor l'avoit mort a l'espee forbie
Li bons dus Godefrois a le chiere hardie
Tres devant Anthioce ens en la prairie.

So Corbaran escaped across the plains of Syria;
He took only two kings in his company.
He carried away Brohadas, son of the Sultan of Persia,
Who had been killed in the battle by the clean sword
Of the brave-spirited good duke Godfrey
Right in front of Antioch, down in the meadow.

The songs were recited (sometimes to casual audiences, sometimes possibly in a more formal setting) by jongleurs, who would sometimes accompany themselves, or be accompanied, on the vielle, a mediжval fiddle played with a bow. Several manuscript texts include lines in which the jongleur demands attention, threatens to stop singing, promises to continue the next day, and asks for money or gifts. Since paper was extremely expensive and not all poets could read, it seems likely that even after the chansons had begun to be written down, many performances continued to depend on oral transmission. As an indication of the role played by orality in the tradition of the chanson de geste, lines and sometimes whole stanzas (especially in the earlier examples) are noticeably formulaic in nature, making it possible both for the poet to construct a poem in performance and for the audience to grasp a new theme with ease.

Approximately eighty chansons de geste survive, in manuscripts that date from the 12^th to the 15th century. Several popular chansons were written down more than once in varying forms. The earliest chansons are all (more or less) anonymous; many later ones have named authors.

About 1215 Bertrand de Bar-sur-Aube, in the introductory lines to his Girart de Vienne, subdivided the Matter of France, the usual subject area of the chansons de geste, into three cycles, which revolved around three main characters (see quotation at Matter of France). There are several other less formal lists of chansons, or of the legends they incorporate. One can be found in the fabliau entitled Des Deux Bordeors Ribauz, a humorous tale of the second half of the 13th century, in which a jongleur lists the stories he knows. Another is included by the Catalan troubadour Guiraut de Cabrera in his humorous poem Ensenhamen, better known from its first words as „Cabra juglar“: this is addressed to a juglar (jongleur) and purports to instruct him on the poems he ought to know but doesn't.

The chansons de geste created a body of mythology that lived on well after the creative force of the genre itself was spent. The Italian epics of Torquato Tasso (Rinaldo), Orlando innamorato (1495) by Matteo Boiardo, and Orlando furioso by Ludovico Ariosto are all founded on the legends of the paladins of Charlemagne that first appeared in the chansons de geste. As such, their incidents and plot devices later became central to works of English literature such as Edmund Spenser's The Faerie Queene; Spenser attempted to adapt the form devised to tell the tale of the triumph of Christianity over Islam to tell instead of the triumph of Protestantism over Roman Catholicism. The German poet Wolfram von Eschenbach based his (incomplete) 13th century epic Willehalm, consisting of seventy-eight manuscripts, on the life of William of Orange. The chansons were also recorded in the Icelandic saga, Karlamagnъs .

The respective roles of orality and writing in the production of the chansons de geste are, however, a matter of controversy. Even though the poems were performed orally, they may not have been performed entirely from memory, or with a high degree of improvization. In cases where the same chanson de geste survives in several manuscript copies, variations between the copies may result from rival oral versions, but they may equally arise from editorial decisions or from the vagaries of medieval scribal practice. „Formula“ might be a romantic term for „clichй“, and certainly there could be reasons other than oral improvization for cultivating patterns of repetition. Given the disagreement on these issues, it is difficult to give a straightforward account of the form of the chansons de geste.

There are analogous problems when we address their content. Here the major puzzle is that most chansons de geste have some kind of anchorage in historical fact, usually from the Carolingian era. How did 8^th- and 9^th-c. material find its way into 12^th-c. poems? Were they composed in the manner of historical novels, using chronicle sources for information? The main weakness of this solution is the poems' wild inaccuracies: they seem as eager to misrepresent historical incidents as to dramatize them. Alternatively, was there a continuous tradition of oral narrative, stretching back to contemporary celebrations of historical events, but eventually distorting them through its constant retelling and embroidering upon them? The major problem with this hypothesis is that such evidence as survives for this alleged 300-year period of activity is insufficient to prove that there was a continuous literary tradition, as opposed to a tradition of family or local legends with no fixed form. The question of sources and origins is complex and, it would appear, irresolvable. There is no doubt, however, that the chanson de geste texts we now have show traces of reworking, or remaniement; how far back in time such remaniements extend, and whether they were predominantly oral or written, remains unknown.

An interesting testimony to the character of the chansons de geste is that of Jehan Bodel. In the prologue to his chanson de geste, Les Saisnes, he characterizes them as „true“ in contrast with Arthurian romances („empty and entertaining“) and adaptations of the classics („learned“). The „truth“ of the chansons de geste may not be informed by learning, and certainly not by the accuracy sought by modern historians, but they do capture perceptions about historical reality. These poems are concerned with lived experience, which they construct as a curious amalgam of present moral and political preoccupations and past circumstances. France's heroic age - the Carolingian empire - becomes a fictional setting for heroic figures onto whom contemporary dilemmas can be displaced and through whom they can be investigated.

In the prologue to his Girart de Vienne, Bertrand de Bar-sur-Aube classifies chansons de geste into three gestes: those of the emperor Charlemagne; those dealing with William of Orange and his family; and those that deal with rebels or traitors. This analysis is far from satisfactory for categorizing texts (Girart de Vienne itself could be said to belong to all three), but it does suggest three ways of envisaging the roles of king and aristocracy in the chansons de geste, and thus of categorizing their political content. In the geste du roi, barons collaborate with the king, usually in a context of holy war or crusade; in the William poems a weak king Louis, son of Charlemagne, is only kept in power by the selfless service of his vassals; and in the poems featuring rebel barons, the social fabric is represented in various stages of disintegration as powerful factions within France war with each other, and the king is either under attack himself (as in Renaut de Montauban) or powerless to end the fighting (as in Raoul de Cambrai). The historical struggles represented in the chansons de geste are a powerful lens through which to view broader political and moral issues: the value and cohesion of social bonds such as feudalism, friendship, lineage, or the emergent concept of „the nation“; the validity of different means of settling disputes or enforcing authority, such as violence, coercion, litigation, or negotiation; the acceptability of social difference created by factors such as race, religion, legitimacy, gender; the threat to political stability posed by ambition or duplicity.

Indeed, until the 19^th century, the tales of Roland and Charlemagne were as important as the tales of King Arthur and the Holy Grail, and the Italian epics on these themes were still accounted major works of literature.

Literature:

1. Боура С.М. Героическая поэзия = Heroic Poetry. - М.: Новое литературное обозрение, 2002.

2. Поль Зюмтор. Опыт построения средневековой поэтики. СП, 2002.

3. François Suard, Guillaume d'Orange. Йtude du roman en prose 1979.

4. D.J.A.Ross, „The Old French chansons de geste», in A. T. Hatto (ed), Traditions of Heroic and Epic Poetry“ 1980.

5. Jean-Pierre Martin, Les Motifs dans la chanson de geste. Dйfinition et utilisation (Discours de l'йpopйe mйdiйvale, I), Centre d'йtudes mйdiйvales et dialectales de l'Universitй de Lille III, 1992.

6. Jean-Pierre Martin, Orson de Beauvais, chanson de geste du XIIe siиcle, Paris, Honorй Champion, „Classiques Franзais du Moyen Age“, n° 140, 2002.

7. Dominique Boutet, „Chevalerie et chanson de geste au XIIe : essai d'une définition sociale“, dans Revue des langues romanes, 110:1, 2006.

მარინა სიორიძე
ძველფრანგული საგმირო ეპოსი
რეზიუმე

„საგმირო ეპოსი“ შინაგანად ძალიან მრავალგვარი ჩანს: ის შეიცავს ტონითა და სტილისტიკით განსხვავებულ ეპიზოდებს, მის დეტალებში მრავალი გარდაქმნა, გადახვევა და წინააღმდეგობაა. როგორც ჩანს, ამგვარი ფაქტები იმით აიხსნება, რომ თითქმის მე-12 საუკუნის შუახანებამდე ამ ჟანრს ჰქონდა მხოლოდ ზეპირმტყველების ხასიათი. იმ დროს საგმირო სიმღერებს მოხეტიალე მომღერლები, ჟონგლიორები ასრულებდნენ. ყველა სიმღერა საგმირო საქმეებზე, „გორმონა და იზამბრას“ გამოკლებით, დაწერილია ათმარცვლიანი ლექსით.

დამტკიცებულია, რომ მე-13 საუკუნემდე სიმღერებს საგმირო საქმეებზე მუსიკის თანხლებით ასრულებდნენ. ცხადია, მომღერალს თავის განკარგულებაში ჰქონდა სამი მელოდიური ფრაზა (თითოეული ერთი ლექსის სიგრძის) და თავისუფლად ცვლიდა მათ მთელი ლესის (laisse) განმავლობაში, აძლევდა რა განსაკუთრებულ მელოდიურ ხასიათს. გარდა ამისა, ზოგიერთ სიმღერაში ლესის ბოლოს არის ან ლაკონური რეფრენი, ან შემოკლებული, ე.წ. „მარტოხელა“ ლექსი (vers orphelin).

Марина Сиоридзе
Старофранцузский героический эпос
Резюме

«Песнь о деяниях» кажется внешне разнородной: она совмещает в себе разные по тону или стилистике эпизоды, в ней множество отступлений, повторов, противоречий в деталях. Подобные факты объясняются тем, что, по-видимому, вплоть до середины XII века этот жанр имел исключительно устный характер. В то время песни о деяниях исполняли особые странствующие певцы, жонглеры. Все песни о деяниях, за исключением «Гормона и Изамбара», написаны десятисложным стихом.

Доказано, что вплоть до XIII века песни о деяниях исполнялись в музыкальном сопровождении. Вероятно, певец имел в своём распоряжении три мелодических фразы (каждая длиной в один стих) и свободно чередовал их на протяжении лессы (laisse), придавая ей особый мелодический характер. Кроме того, в некоторых песнях в конце лессы имеется либо лаконичный рефрен, либо укороченный, так называемый «одиночный» стих (vers orphelin).

ციალა მესხია
(საქართველო)

ქართველთა და აფხაზთა გმირულ წარსულსა და თანამედროვე ცხოვრებას, სულიერ სიქველესა და დახვეწილ ინტელიგენტურობას, ძმობასა და მეგობრობას, თავდადებულ ბრძოლას სოციალური და ეროვნული თავისუფლებისათვის, საერთო სასიცოცხლო ინტერესების დაცვას, ლიტერატურულ და საზოგადოებრივ ურთიერთობას, ჩვენი ერთიანი დედასამშობლოს ჯადოსნურ სიდიადეს არაერთი თაობის ქართველმა და აფხაზმა მწერლებმა უკმიეს გუნდრუკი. მათი ჩამოთვლა ერთ წერილში შეუძლებელია, რამეთუ მეტად ჭაღარა წარსულიდან მოედინება ძმობისა და მეგობრობის, სიცოცხლისა და ნათელი მომავლის ეს ჭეშმარიტი საგალობელი. ამ რაზმის ერთ-ერთი უსაჩინოესი წარმომადგენელია მეცნიერი და პოლიტიკოსი ნინო (ნუცა) არდაშელია.

თითქოს ძმობის ცისარტყელა აენთო და გულიდან გულში გადადის „შენი საქმე და ღვაწლია საყურადღებო სათქმელი“. ეგრისის გულთან ჩაკონებული ენგური კარგა ხანია ლოცულობს ძმობის ნერგების გახარებაზე. მარად მზეჭაბუკი ენგურჰესი უხვად გვირიგებს ლიმონისფერ შუქს დასტურ იმისა, რომ:

„ერთად ჟღერდეთ, როგორც არსად
ფანდურო და აფხიარცა,
ერთ არწივის ორი ფრთა ვართ
ერთი დედის გულისთქმაცა“.
(გიორგი ლეონიძე).

და ახლა, როდესაც ნუცა არდაშელიას წიგნზე „ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან“ ვფიქრობ, ბაგეებს უნებლიეთ მოწყდა წყვილი ცრემლით დაცვარული სტრიქონები: „მესიზმრა ცეცხლი ეკიდა, სადღაც ვიღაცის კერიას, ვფიქრობდი ცისქვეშ ქვეყანა, ერთია, განა ორია, ვაჰ, თუ იქ ჩემიც ერია! სულ მტრისას ჯაქვა-ბორიას, სამშობლოვ, ჯვარი გწერია“ (ვაჟა ეგრისელი).

დღეს, ალბათ, ქალბატონ ნუცას მშობლიურ თაგილონში ცარიელი ოდა ტოკავს. მას სუსხმა დაჰკრა და დასუსხა ადგილის დედა, თალხისფერმა ცამ ცხარე ცრემლების წვიმა დაუშვა, მწუხარება, რომელსაც გაზაფხულის ცაც ვერ გამოიტირებს.

ვაზის ფოთოლივით დაძარღულ საოცნებო ხელებს უფათურებდა ცაში ლოცვად ავარდნილი ზნეკეთილი დედ-მამა, რომელთა მადლსა და ღონიერ კერას მუდამ წელგამართული უტარებია ცხოვრების გზაზე და ჩვეული სიდარბაისლით ლოცავდა მთელი სამურზაყანო და ვარდებივით ღიმილს აყრიდა მზიური აფხაზეთი, არზაყანის წილხვედრი კოპწია გალი.

რა ნათელი, რა დიდებულია ნინო (ნუცა) არდაშელიას მიერ განვლილი ცხოვრების გზა. რა უცაბედი გაელვება და ასეთი მწვერვალი. მის მიერ გადადგმული ყოველი ნაბიჯი ღვთიურია, მის მიერ დათესილი სიკეთე კი ჩვენი ქართლის მთებივით სპეტაკი და ბუმბერაზი, ბუნებასავით მწვანე და მარადიულია, ჩვენი ხალხის ხასიათივით მგზნებარე და ცეცხლოვანი... მრავალი ქალის სიცოცხლე არ ეყოფა იმას, რასაც ნინო (ნუცა) არდაშელიას დიდი ცხოვრება იტევს, მისი დაუშრეტელი მეხსიერება დიდი ნიჭიერების ტოლფასია, დრომ გვაჩვენა, რომ მისი სახით გამორჩეული მეცნიერი და დიდი საზოგადო მოღვაწე გვყავს.

და შემთხვევით არაფერი ხდება. ხშირად მიფიქრია ნინო (ნუცა) არდაშელიას ფენომენზე. ის ხომ ზედმიწევნით ზუსტად გრძნობს დროის დინებას და მას უსადაგებს თავის ცხოვრებას, ეს არც თუ ისე იოლია. უკვე მესამე კურსის სტუდენტი გოგონა დიდი სამამულო ომის ბობოქარი დღეების მონაწილეა, ჩამოაყალიბა ფიზკულტურის ფაკულტეტის ბაზა, სადაც ხდებოდა დაჭრილ ჯარისკაცთა სამედიცინო დახმარება და მკურნალობა. ამ პერიოდში მიიღო პირველი საბრძოლო მედალიც კავკასიის დაცვისათვის.

ძვირფასო მასწავლებელო, ღვთის განგებამ მომანიჭა ეს მისია და მქონდა იღბალი სტუდენტობის პირველი დღიდანვე თქვენ გვერდით ვყოფილიყავი. ჩვენ ერთმანეთისათვის უსაზღვრო სიყვარული მიგვიგია და ეს სიყვარული მე არასოდეს დამიკარგავს. თქვენი საქმიანი მითითებები და შენიშვნები, მშობლიური სითბო და გამამხნევებელი წინასწარმეტყველება დღესაც ორი ვაჟიშვილის დედას ფასდაუდებელ სამსახურს მიწევს, რათა ვისწავლო სიძნელეების პირისპირ დგომა და ლტოლვილობის ძნელბედობის გაიოლება. სწავლასა და ძიებში, ფიქრსა და ოცნებაში გამეპარა ჩემი სტუდენტობის ლამაზი წლები. წლები წლებს აბიჯებენ, თმებს ემატება ნათელი, მაგრამ თქვენ ჩემთვის მარად ახლობელი დარჩით, „თანამდევი“, ალბათ, იმიტომ, რომ ბედნიერ წუთებს, საყვარელ ადამიანებს, ასე ადვილად არ ივიწყებენ. ჩვენი ურთიერთობა მეგობრობასა და სიყვარულში გადაზრდილი კოლეგიალობის უიშვიათესი მაგალითია. ეს განსაკუთრებულად ღირებულია დღეს, როცა უფლებააყრილი, ტკივილით შეძრული, მაგრამ მოვალეობის ზნეობრივი იმპერატივით დაღდასმული გათითოკაცებული ადამიანები ვართ. აკი სრულყოფილი ბედნიერება ახლობლების კეთილდღეობასა და საზოგადოებრივ სიკეთეს დამატებული სამსახურებრივი წარმატებაა. ამ მხრივ თბილად მოსაგონარი და სულის მისადრეკი ნამდვილად ბევრი გვაქვს და ამაზე აქ არ შევჩერდებით...

გარჯამ და მაღალმა პროფესიონალიზმმა თავისი გაიტანა, ნუცა არდაშელიას თანამდებობები არასოდეს უძებნია, მაგრამ უფალმა მას სიყვარულის მადლი უბოძა. ადამიანთა შემდგომი ცხოვრების გზის მკვლევი და წამშველებელი ყოფილიყო. აკი სიკეთის ქმნა ის ნათელი სხივია, წინაპრის ხსოვნას გულში რომ აგიციალებს და შთამომავლობასაც დაგილოცავს. მართლაც, რომ იშვიათია ნიჭი ასე ლაღად და თავდაჯერებით გაზიაროს მოკრძალებით მიახლოების ზეაღმტაც სიხარულს, წარუვალ ადამიანურ ღირებულებებსა და ფასეულობებს. რიგითი ლექტორიდან უნივერსიტეტის რექტორამდე მუხლჩაუხრელი გარჯითა და რუდუნებით, მეცნიერებისა და კულტურის უსაჩინოესი მოღვაწის ტიტულს დაეუფლა.

ნუცა არდაშელიას გამოქვეყნებული აქვს 4 სოლიდური წიგნი-მონოგრაფია, 4 ბროშურა, 200-ზე მეტი საგაზეთო და საჟურნალო პუბლიკაცია, ერთი მხატვრული ნაწარმოები. არის აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო დოქტორი და კავკასიის ხალხთა მეცნიერებათა აკადემიის უმაღლესი ჯილდოს „ოქროს მარჯვენის“ მფლობელი, ღირსების ორდენის კავალერი, სამოქალაქო დიპლომატიის კომიტეტის წევრი, განათლების დამსახურებული მუშაკი, რუსეთის განათლების წარჩინებულის მედლის მფლობელი, დაჭრილ მეომართა დედათა სოხუმის კომიტეტის თავმჯდომარე. ამჟამად არჩეულია საქართველოს მწერალთა, მეცნიერთა და საზოგადო მოღვაწეთა აკადემია „ქალდეას“ აკადემიკოსად.

ვფიქრობ, ამ რეგალიების აღნუსხვა არაფერს განსაკუთრებულს შემატებს მის სახელს, იარლიყებსა და რეგალიებს ნამდვილ მეცნიერთან, მოძღვართან და საზოგადო მოღვაწესთან არაფერი ესაქმებათ. ქალბატონი ნუცა თავადაა რეგალია სასიქადულო მამულიშვილისა, რაინდული სულის ქალბატონისა, სიბრძნისა, ჭმუნვისა და გრძნეულებისა, რითაც ასე წელგამართულად და წარბშეუხრელად, ლამაზად მოაბიჯებს წუთისოფლის მზიან-ჩრდილიან გზაზე. მადლობა უფალს, ამგვარ ადამიანთან ურთიერთობის სიხარული რომ არ მომაკლო...

ქალბატონმა ნუცამ მეცნიერებაში, პოლიტიკასა და საზოგადოებრივ მოღვაწეობაში პოვა ქართველი ქალის ბუნების სილამაზე და სიმყარე. გმირობის ტოლფასია მისი ღვაწლი იმაში, რომ მან ამ გაუსაძლის დროს აღადგინა და საფუძველი ჩაუყარა აკაკი ჩხარტიშვილის სახელობის სოხუმის ჰუმანიტარულ ინსტიტუტს. პრინციპულობა, სამართლიანობა, ქველმოქმედება მისი დამახასიათებელი თვისებებია. მას სოხუმელ დედა ტერეზას ეძახიან.

სწორედ ამიტომაც სარგებლობს მისი უნივერსიტეტი უდიდესი სიყვარულით, რომელიც ერთ-ერთი გამორჩეული აკრედიტებული სასწავლებელია. ურთიერთპატივისცემის, მაღალი მორალური ღირებულებების დამკვიდრებაში, სტუდენტთა, სამშობლოს ერთიანობის, მისი მთლიანობის აღდგენისათვის ბრძოლაში ძალას არ იშურებს მისი რექტორი.

ქართულ-აფხაზური კონფლიქტი მისი დაუცხრომელი ტკივილი და ცხოვრების ნაწილი გახდა. ამიტომაც ის მრავალი ორგანიზაციის წევრი და თავმჯდომარეა, ქველმოქმედია და როგორც შეუძლია უმსუბუქებს ჭრილობებს ომში დაზარალებულთ.

და მაინც, ნინო (ნუცა) არდაშელიას წიგნი „ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან“, რომელშიც სულის მაქსიმალური კონცენტრაციით, ნების ტრაგიკული აღვსებითა და ცივი ფილოსოფიური მზერითაა განჭვრეტილი საკუთარი შინაგანი სამყაროცა და მისგან განუშორებელი ბედისწერა... რამეთუ „ბედისწერაა არა ის, რაც ადამიანს შეემთხვევა, არამედ იგია ბედისწერა, რასაც ადამიანი საკუთარ სულში ატარებს თავად“ (კონსტანტინე გამსახურდია).

ამ წიგნშია ომის ჯოჯოხეთური ხმაური, ცეცხლმოკიდებული სოხუმი, ჩვენი უსაზღვრო სიყვარულის ასპარეზი შავი ზღვისპირი. სულში დაწყებული გარდატეხა ისეთი ძალის აფეთქებაა, რომელიც ნებისყოფით მარადიულობის ტოლფასია. ეს შინაგანი აფეთქება თითოეული პარაგრაფიდან ჩანს. ტკივილის მრისხანებით, სიძულვილის შერწყმამ აზრის, გრძნობის, მოქმედების ჯაჭვური რეაქცია გამოიწვია და ჩვენს წინაშე დგას ქალი - მეცნიერი, საზოგადო მოღვაწე და მეომარი, რომელსაც მეყვსეულად შეენაცვლა მრისხანებით გაფოლადებული, ზღაპრულად ძალამიცემული მებრძოლი სული ქართველობის გადასარჩენად. თითქოსდა ავტორის შინაგანი განცდებია, მაგრამ ამავე დროს დახვეწილი სინატიფეა სტრიქონებში, თუ ბუნებით კეთილ ხალხს რატომ აქვს უნარი ამოქმედდეს სიძულვილის გრძნობით და იქცეს ძლევამოსილ შურისმაძიებლად.

ქალბატონი ნუცა კარგად გრძნობს იმას, რომ მეცნიერს მარტო ლექციების წაკითხვა და წიგნების წერა არ შვენის, არამედ მებრძოლი სული, აარსებს დაჭრილ მეომართა დედათა კომიტეტს, თუმცა შეეძლო მეუღლესთან ერთად, უსაფრთხოდ, სხვების მსგავსად, განრიდებოდა ამ ჯოჯოხეთურ ყოფას. ნინო (ნუცა) არდაშელია ჯიქურ მიიკვლევდა გზას მეცნიერებასა და პოლიტიკაში, აინუნშიაც არ აგდებდა ზოგიერთ შემთხვევაში შექმნილ არახელსაყრელ ვითარებას, არ ეპუებოდა ისეთ ადამიანებს, რომლებიც არა მარტო გულგრილად ექცეოდნენ, ზოგჯერ გზასაც უღობავდნენ კიდეც... იგი რწმენითა და გზნებით ცხოვრობს პოლიტიკაში, მეცნიერებაში. მე კი რატომღაც მგონია, მას სულაც არ ეიოლება პოლიტიკაში ცხოვრება, რომ მისი კეთილი ღიმილის, ნატიფი თავაზიანობისა და თავმდაბლობის მიღმა იმალება სულიერი ტანჯვა, პიროვნული თვითკრიტიკა, მწვავე იჭვები, აფხაზეთის ძმათამკვლელი ომის შედეგებით დათრგუნული სულის მძაფრი ტკივი ლები, მეცნიერისა და მეომრის ჯაფა აწევს ნაზ მხრებზე, პოლიტიკაში ჩახედვა, პოლიტიკური პათოსი მისთვის თვითგანხორციელების ერთ-ერთი გზაა, საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვის ერთ-ერთი საშუალებაა ცხოვრებისადმი და საერთოდ, ყოველივე იმისადმი, რაც მის გარშემო ხდება.

წიგნის ერთ-ერთი ძირითადი თავისებურებაა ის, რომ მეცნიერისა და პოლიტიკოსის თვალსაწიერიდანაა დანახული და გაანალიზებული აფხაზეთის დაკარგვით გამოწვეული ტრაგიკული შეგრძნება. ეს წიგნი ერთგვარი სინთეზია იმისა, რაც განიცადა ქალბატონმა და მისმა ოჯახმა, ათასობით ქართველმა. აფხაზეთის ომი ხომ ქართველობის, ვაჟკაცობის, კაცურკაცობის უდიდესი გამოცდა იყო. ამ წიგნის ავტორს ომი მშობლიურ სოხუმში ეწვია. ათწლეულების მანძილზე შრომითა და ოფლით შექმნილი სახლ-კარის მიტოვება, შიში, შიმშილი, გაჭირვება, სოხუმში გადატანილი საშინელებების გოლგოთის გზით დამთავრება და დევნილის სტატუსით ჯერ თბილისში, შემდეგ კი იმერეთში, ქალაქ ზესტაფონში საცხოვრებლად დამკვიდრება.

ჩემი ღრმა რწმენით, ნუცა არდაშელია განსაკუთრებული ფენომენია მეცნიერებასა და ქართულ პოლიტიკაში. ალბათ, აქ განუსაზღვრა მას უფალმა უდიდესი ეროვნული მისიის შესრულება.

წიგნში ფაქტები და მოვლენები კეთილსინდისიერადაა გადმოცემული, სათუთი ადამიანური გრძნობებია გამოხატული, არსებული სინამდვილე დაფუძნებულია ღრმა, დახვეწილ ფანტაზიაზე, რომელიც თითოეულ აზრს მხატვრული ელფერით ტვირთავს. მკითხველს ავტორის სულის ლაბირინთებში მიმოატარებს. ამ წიგნში არის ზოგადსაკაცობრიო იდეალებზე ფიქრი, წინა პლანზეა წამოწეული ეთიკურზნეობრივი პრობლემატიკა, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია პროგრესი, თანამედროვე ეპოქის ადამიანი.

ავტორი შეუპოვარი, ულმობელია, მან ძალიან კარგად უწყის, სულ ცოტა ყოფნის ადამიანს ბედნიერებისათვის, ეს ცოტა კი მშობლიური საბუდარია, ჩვენი სანუკვარი აფხაზეთია; ენგურსგაღმა დარჩენილი საქართველოს დაბრუნებისათვის დაუცხრომელი ბრძოლაა, სადაც „ბუნებას დაუბერტყავს სილამაზის ჯადოსნური კალთა, ლურჯი მოციმციმე ზღვა ნაპირს ლოკავს, ცადაწვდილი კიპარისები მორცხვად იმზირებიან შენობის ფანჯრებში. თოლიები თვალისმომჭრელად უვლიან ნაპირს. თავბრუდამხვევ წრეს აკეთებენ და ჰორიზონტში იკარგებიან, ბუნების საკვირველებათა ეს შერწყმა თითქოს ცდილობს შეარიგოს ორი მოძმე ხალხი, რომელთა შორის ურთიერთობა, ასე შემაშფოთებლად იძაბება ყოველ საათს, ყოველ დღე“ („ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან“).

ნუცა არდაშელიას წიგნმა აფხაზეთის ომის ჯოჯოხეთური დღეები თავიდან განმაცდევინა. ტკივილები გამახსენა. ჩვენს საუკუნეს ზნეობის უკმარისობაში ადანაშაულებენ, თუმცა ამ ეპოქაში მრავლადაა თავგანწირული, გმირული სიყვარული, გულანთებული ადამიანები, რომელთა ღვაწლი გამორჩეულია. ამ წიგნში რეალური ფაქტები და მოვლენებია. დოკუმენტური მასალებით ავტორი საოცარი სიმახვილითა და ექსპრესიულობით გადაგვიშლის ომის პანორამას.

მეცნიერი სპეციფიკური და ზუსტი სამხედრო ტერმინოლოგიის ღრმა ცოდნით, საოცარი ფანტაზიითა და ღრმა ადამიანური, ამაღლებული, ჰეროიკული განწყობილებით გადმოგვცემს ომის მძიმე სურათებს, ჩვეულებრივ ადამიანთა უძირო სევდასა და ტრაგედიას. ამ მხრივ, საკმარისია მოვიგონოთ წიგნის თავები: „აფხაზი სეპატარისტები არ ცხრებიან“, „მტრის ბანაკში უთანხმოებაა“, თუნდაც კამანის ტრაგედია და სხვა ეპიზოდები.

ქველმოქმედება ნინო არდაშელიას შემოქმედებითი ღვაწლის წარმოჩენის მშვენიერი შესაძლებლობა გახლდათ. დიახ, სახელმწიფო და საზოგადო მოღვაწე ებთან (ავთანდილ ჯორბენაძესთან, თენგიზ გაზდელიანთან, ირაკლი მენაღარიშვილთან, თემურ შაშიაშვილთან, ბაკურ გულუასთან, ვახტანგ ყოლბაიასთან, ოთარ ფაცაციასთან, გუჯარ ბუბუტეიშვილთან და სხვებთან) შეხვედრებისას გამოკვეთილი საერთო ინტერესები და სამომავლო გზების ერთად ძიების წუთები ქველმოქმედების პერიოდში დაბადებული საინტერესო იდეები, რომლებსაც ნუცა არდაშელია დღემდე დიდი სიფრთხილით ეკიდება, გახლდათ მომავალი ცხოვრების ნათელი ნიშანსვეტი. აკი ზოგჯერ დაუდევრობა, გაუგებრობა აფუჭებს ადამიანთა შორის არსებულ ურთიერთობებს და ქალბატონი ნუცა ეძებს გამოსავალს, ძიებას კი ისევ ურთიერთდანდობის, სიყვარულისა და თანადგომის აუცილებლობისაკენ მივყავართ.

ის, რაც აფხაზეთის მთავრობამ ვერ მოახერხა, ნინო არდაშელიამ დიდი ბრძოლისა და რუდუნების შემდეგ შეძლო, შექმნა დაჭრილ მეომართა სარეაბილიტაციო ცენტრი (რომლის შექმნაში დიდი წვლილი გაიღეს თენგიზ გაზდელიანმა და ირაკლი მენაღარიშვილმა). ეს ცენტრი დღესაც ფუნქციონირებს.

უნდა იყო კეთილი და ქველმოქმედებაც იქ ჩნდება - წითელი ზოლივით გასდევს ამ წიგნს.

წიგნი დამუხტულია დიდი და მღელვარე განცდებით, ღრმა ტრაგიზმით, გამძაფრებული ეროვნული გრძნობით, მშობლიური აფხაზეთის ღრმა სიყვარულით. აქ იმდენად მკაფიოდ გამოჩნდა მეცნიერის ინტერესების სფერო და რაც მთავარია, შთაგონების წყაროც, რომ პირველი გაცნობისთანავე შეუმცდარად აგრძნობინოს მკითხველს, რომ ავტორის მიზანი ომის ხასიათისა და თავისებურებების წარმოჩენაა. მთელ ნაწარმოებს ქართველებისა და აფხაზების საომარი ქმედებისა და შედეგების მხატვრულ ანალიზს უძღვნის.

ვინც ომის პერიოდში სოხუმში იმყოფებოდა უსაზღვროდ ემახსოვრება დაჭრილ მეომართა დაცვის დედათა სოხუმის კომიტეტის საქმიანობა. ორ სექტემბერს ეს კომიტეტი იურიდიულად გაფორმდა და დაიწყო ტანჯვის, გენოციდის, გულმოწყალების მომქანცველი, მაგრამ საღვთო და მადლიანი გზა დაჭრილთა დასახმარებლად, ჯვარცმული ქალაქის მოსახლეობის მხარდასაჭერად. დიახ, ამ უსახურ ომში, სადაც არ არსებობდა წამალი, პირველადი დახმარების არავითარი საშუალება, არ ყოფნიდათ პური, თეთრეული, საავადმყოფოები თითქმის დაცლილი იყო ყველა სამედიცინო დახმარებისათვის საჭირო საშუალებისაგან, ამ კომიტეტს უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა. და ეს ყველაფერი შთამბეჭდავადაა ასახული წიგნში ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან“.

„გვაკვირვებდა ექიმების თავდადება, ზოგჯერ ისინი 24 საათი იდგნენ საოპერაციო მაგიდებთან. ჩვენც გვერდში ვედექით მათ და ერთმანეთს ვამხნევებდით, ხშირად ისინი ნახევრად მშივრები იყვნენ, ჩვენმა ხალხმა არ უნდა დაივიწყოს მათი სახელები - ანტონ ბაგათელია, ნაპო მესხია, ცნობილი ნეიროქირურგი, ბორის ბერულავა, ბორის ჩიქოვანი და მრავალი სხვა.

აქვე მინდა ერთ გარემოებას გავუსვა ხაზი, რომ ავტორი არ მალავს აფხაზ სეპარატისტთა ნამდვილ ბუნებას, აქაა რთული, მაგრამ დახვეწილი, დაბრძენებული ქალბატონის დასკვნები და არგუმენტები, თითქოს აღარ ჩანს არც ნაკერი და არც გვირისტი, სრული შერწყმაა პერსონაჟების ხასიათთან, სინამდვილესთან. გულისშემძვრელი ტრაგიზმითაა განცდილი ომისდროინდელ ადამიანთა მწარე ხვედრი. საკენ-ჭუბერის უღელტეხილი დაუსრულებლად გრძელდება, მიდიხარ, ვარდები, მიაბიჯებ, მაგრამ არ ჩანს დასასრული, იმედი და ნუგეში, ვინ კვდება, ვინ თავს იკლავს, ვინ კიდევ ცალ ხელში გაყინული ბავშვის ცხედარს მიათრევს ჩემოდნით, როგორც საგანძურს, მეორე არარსებულში მთელი სამყაროს კაეშანია, ყველაფერი ომიდან იწყება, ომშივე მთავრდება, აღარ განირჩევა ბედნიერება და უბედურება, წარსული და მომავალი.

და მაინც ყველაფერს სჭირდება პირობები, მომავალი ცხოვრების სივრცე ღიაა, მაგრამ გზად შიშველი ეკალი ყრია ადამიანის სულის დასაკაწრავად. მაგრამ უნდა გაიარო ამაყად, წელგამართულად, ადამიანურად. ხშირად გამარჯვების შემდეგ იწყება ბრძოლა. ცხოვრება ურთულესი მათემატიკური ფორმულაა, თუ ამოხსნი კარგია, თუ ვერ ამოხსნი, ეცადე შიგ არ ჩავარდე...

მთელი 1993 წელი აღინიშნა სეპარატისტთა მხრიდან ქართველების გაუგონარი გენოციდით, სისასტიკით, ინკვიზიციის დროისათვის უცხო მეთოდებით, შოვინისტური კაცთმოძულე ფსიქოლოგიით დაბანგული აფხაზი ახალგაზრდობა გაუგონარ სისასტიკეს ჩადიოდა. ბევრ მათგანს სამკლავზე ეწერა: „სიკვდილი საქართველოს“. აფხაზების მიერ ოკუპირებული გაგრის, ბიჭვინთის რაიონებში ხდებოდა მასობრივი დახვრეტები, სადისტური ქმედებები. 1992 წლის შემოდგომაზე დაწყებული სოხუმის დაბობვა მთელი 1993 წელს გრძელდებოდა. თვეების მანძილზე ულმობლად ნადგურდებოდა სოხუმი და ოჩამჩირე სეპარატისტებისაგან.

ყოველივე ამის თვითმხილველი და მომსწრე გახლდათ ქალბატონი ნუცა და მისი კომიტეტის წევრები 14 თვის მანძილზე. ძნელია აღწერო და გადმოსცე თუნდაც ერთი რომელიმე ეპიზოდი ამ ულმობელი, დაუნდობელი ნგრევისა, რომლის მოწმეებიც გახდნენ კომიტეტის წევრები. აი, ისინიც: ნათელა ბურსულაია, ლეილა ხელაია-ხუციძე, ნუნუ ჯალაღონია-კილასონია, დომნა გოგიტიშვილი, ლიანა მიქაშავიძე, მაიკო თოფურიძე, ნელი ლაგვილავა, ლიანა დუდუჩავა, ხათუნა კუპრეიშვილი, მაყვალა ჭინჭარაული, ბრიგიტა შიუკაშვილი - მადლობა მათ, ვინც საკუთარი სიცოცხლის ფასად სხვის სიცოცხლეს დარაჯობდა და რომ არა ქალბატონი ნუცა, ეს სახელები ჩვენთვის უცნობი იქნებოდა.

ბრიგიტა შიუკაშვილი და მაიკო თოფურიძე ომის ყველაზე ცხელ წერტილებში ჟურნალისტის წმიდათაწმიდა მოვალეობას პირნათლად ასრულებდნენ. არაერთი ეპიზოდი და ფოტომასალა იქნა მათ მიერ შემონახული, რომელთაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება სეპარატისთა მიზნებისა და ომის მძიმე შედეგების განსჯა-გაანალიზებისათვის.

ქალბატონო ნინო! მიუხედავად აფხაზეთის ულმობელი ტრაგედიისა, რამაც „არ შემდგარის“ სტატუსიც მოგაკერათ, მადლობა უფალს, თქვენი წილი ცის ნაჭერი არასოდეს დაგიკარგავთ, უსამართლობას, კონფლიქტურობას თქვენს ბუნებას არ აკარებდით, ტაძრისაკენ მიმავალ გზასაც სწორად ჭვრეტდით და ჰაუს შეუძახებლად აგნებდით. თქვენი ცხოვრება ერთი მშვენიერი მაგალითია იმისა, თუ როგორ უნდა სძლიო დროს, არ შეეპუო თავს დატეხილ უბედურებას, არ შედრკე და კვლავაც მთელი შემართებით იღვაწო, არ დააჭკნო ის უმშვენიერესი ყვავილი, რომელსაც საკუთარ სულში ასე სათუთად ელოლიავები...

ეს წიგნი ერთი რამით განსაკუთრებულად შემორჩება ისტორიას, კერძოდ, აღწერილია ბართლომეს ღამე სოხუმში, როცა მტერმა მასობრივი დაბომბვა დაიწყო. „ქალაქის დაბობვა ჩვეულებრივ მოვლენად იქცა, მოდიოდა ჭურვები განუკითხავად... იყო სირენების გამაფრთხილებელი განგაში, მაგრამ რა, სულის მოთქმას არავინ გვაცლიდა. განგაშს, განგაში მოყვებოდა, ნგრევას და სიკვდილს, ნგრევა და სიკვდილი“... (არდაშელია, 2001:69).

ვინ არის ამ ტრაგედიის ავტორი? - სვამს კითხვას ავტორი და თავადვე გვაძლევს პასუხს, „ვინა არის დამნაშავე? - ამბიციური პოლიტიკანი? თუ უფრო ღრმად უნდა ვეძიოთ ფესვები იმ გაუგონარი ვითარებისა, ვინ გამაუბედურა, ვინ მაქცია დამცირებულ, შეურაცხყოფილ დევნილად? შეიძლებოდა თუ არა აფხაზეთის ქართველობას, რომელიც მოსახლეობის 47%25-ს შეადგენდა, გასჩენოდა შუღლის, შურის გრძნობა აფხაზებისადმი, რომლებიც ასე „ხელისგულზე“ გვყავდა? რასაკვირველია, არ შეიძლებოდა, მაგრამ არსებობდა სხვა დაუწერელი კანონები, რომლებიც ასე მკაცრად არეგულირებდა ამ ვითარებას და არ უშვებდა დაპირისპირების პრეცენდენტს ქართველთა მხრივ. დიახ, ისტორია მკაცრი მსაჯულია და დრო თავისას იტყვის“... (არდაშელია, 2001:69,75).

ნინო არდაშელიას ჰქონდა საშუალება თავისი თვალით ეხილა ქართველებისათვის სიძულვილით დაავადებული აფხაზების საქმიანობა აფხაზეთის წერილს რომ ჯღაბნიდნენ და მთელი ღამე სინათლე ენთოთ მწერალთა კავშირის (ყოფილი მინისტრთა საბჭო) შენობაში. ქალბატონი შეძრწუნებული წერს: „ჩემი აფხაზი მეგობრები მთხოვდნენ მიგვეღო ზომები და შეგვეჩერებინა ეს უსახური ჩანაფიქრი. ეს ორივე მხრისათვის დამღუპველია, იმოქმედეთ, ხომ არის ორგანოები, შეაჩერონ ეს საშინელება. აი, საიდან მოდიოდა ის, რაც თავს დაგვატყდა. კი, ბატონო, მივიღეთ ყველა ზომა მე და ჩემმა მეგობარმა აფხაზებმა, მაგრამ რა გამოვიდა? ქართველი მინისტრი იჯდა იმ ორგანოებში, რომელსაც ევალებოდა აღეკვეთა ძმათა შორის უფსკრულის გათხრის ყველა ცდა. ქართველმა მინისტრმა ასეთი ზომები „აფხაზთა დაჩაგვრის“ ცდად აღიქვა და არჩია წაყრუება. წაყრუების პოლიტიკამ, პირმოთნეობის პოლიტიკამ ხომ გადაგვჩეხა აფხაზიც და ქართველიც უფსკრულში, ოღონდ რა დააშავა გულთბილმა და პატიოსანმა ქართველმა და აფხაზმა. რატომ წაგვართვეს ერთმანეთის სიყვარულის, საკუთარ მიწა-წყალზე ერთად ცხოვრების უფლება? ქალბატონი დაურიდებლად ლაპარაკობს საქართველოს ერთ უდიდეს შეცდომაზე, როდესაც აფხაზეთში, სოხუმში, ამ ცხელ წერტილში მინისტრის თანამდებობა მოიგონეს და მას სათავეში ჩაუყენეს პოლიტიკისაგან შორს მდგომი, კინორეჟისორი გოგა ხაინდრავა. რა იქნებოდა, რომ სწორედ 1992 წლის შემოდგომისა და 1993 წლის ზამთარში გააზირებული პოლიტიკა განხორციელებულიყო და იქ ბატონი ჟიული შარტავას მსგავსი შორსმჭვრეტელი და გამოცდილი პიროვნება ყოფილიყო. ახლა იოლია სათქმელად, მაგრამ მჯერა, რომ მოვლენები სხვანაირად წავიდოდა. არც ის ვაკხანალია, მარადიორობა, მოსახლეობის აწიოკება, რომელიც ამ პერიოდში სოხუმმა და აფხაზეთმა გადაიტანა, არ იქნებოდა. არადა, ვინც სოხუმში იმყოფებოდა იმ პერიოდში, სულით ხორცამდე შეძრწუნებული იტანდა იმ უმსგავსოებას, რომელიც ორივე მხარის ე.წ. სამხედროებს ახასიათებდათ“ (არდაშელია, 2001:70,85).

კითხულობ წიგნს და გჯერა, რომ ავტორის ფიქრი სრულიად საქართველოს დასტრიალებს თავს, არ შეიძლება არ თანაუგრძნო, გაექცე მისი სიტყვების სიმართლეს: „დავუბრუნდეთ განწირულ სოხუმს, რომელიც ასე დაუნდობლად, შეუბრალებლად იბომბებოდა, იწვოდა, ადამიანები განურჩევლად იხოცებოდნენ, იტანჯებოდნენ. ქალაქი მაინც ცოცხლობდა და რჩებოდა ულამაზეს, კეთილშობილ ქალაქად“.

ავტორის რწმენით, ქართველების, არამარტო ქართველების, არამედ კეთილი ნების აფხაზების მხარეზეა ზნეობრივი უპირატესობა, ხალხის კეთილდღეობისათვის პატიოსანი და სამართლიანი ბრძოლის ბრძნული გამოცდილება.

თავისუფლად შეიძლებოდა ამ საბედისწერო ქმედების თავიდან აცილება, რომ ნამდვილი საქართველო ყოფილიყო, ცივი გონებით გააზრებული პოლიტიკა და პოლიტიკოსები მდგარიყვნენ საქართველოს სათავეში. განა ერთხელ ჰქონია ადგილი აფხაზი სეპარატისტების ქმედებას მოეწყვიტათ აფხაზეთი საქარველოსაგან. განა „ძლიერი ყოვლისშემძლე საბჭოთა კავშირი არ აზანზარებდა მაშინ მსოფლიოს თავისი უძლეველი შეიარაღებით“ (არდაშელია, 2001:69, 72), მაგრამ ან ობივატელი უნდა იყო, ან სრულიად გულუბრყვილო, რომ დაიჯერო აფხაზი სე პარატისტების ხელით მესამე ძალა დაიწყებდა ომს უსაბაბოდ. საბაბი კი ხელში ჩავუგდეთ...

ცხოვრება საკუთარ სტრატეგიას გვთავაზობს და ყოველდღიურობა ფოკუსში გვითრევს, რათა ძლიერმა ტკივილებმა არ დაგვთრგუნოს, ტრადიციული ორიენტირები, რამაც დღემდე მოგვაღწევინა, არ დაგვაკარგვინოს. ამ თვალსაზრისით, წიგნში კარგი მიგნებები, ზუსტი აქცენტებია დასმული და ის სასიცოცხლო ველია მონიშნული, კაცს ამ ცოდვილ მიწაზე რომ აძლებინებს.

ომის ამბები, კონფლიქტები, შეხვედრები, ქველმოქმედების 14 წელი, ტკივილით, სიხარულით აღვსილი დღეები, ქალბატონ ნინოს სულში დღესაც სთვლემს ისე, როგორც წარსული არსებობს თითოეულ ჩვენგანში. ერთია იყო მონაწილე ჯოჯოხეთური ომისა და სულ სხვაა ამ მოვლენების ქაღალდზე გადატანის შესაშური ნიჭი და ნებისყოფა. ეს მხოლოდ ძლიერი სულის პიროვნებებს, ღვთისაგან მოვლენილთ ხელეწიფებათ, რამეთუ თუ პატიოსანი პიროვნებაა მემუარისტი, მაშინ მის მიერ გადმოცემული ფაქტები ისტორიულ სიმართლეს იცავენ იმდენად, რამდენადაც მას ამის საშუალებას მეხსიერება და ამ ფაქტების საკუთარი ინტერპრეტაცია აძლევს.

ქალბატონ ნინო არდაშელიას დავა და შეხვედრები აფხაზ სეპარატისტებთან, თუნდაც ერთი შეხვედრის დღე არძინბასთან და გაეროს ელჩის რწმუნებულთან იქნებ მოგეჩვენოთ ექსცენტრიკულ დეტალად, მაგრამ სრულებითაც არა, პროფესორი ქალბატონი მთავრობის მეთაურს სათანადო არგუმენტებით უმტკიცებს, რომ „ჩვენ ის ხალხი ვართ, ვისაც განგებამ გვარგუნა ამ სულის ქვეყანაში, მის ლაჟვარდოვან ცის ქვეშ ერთად ცხოვრება. იმის ნაცვლად, რომ საინტერესო და სასურველი გავხადოთ აქ ცხოვრება, მას ძირს ვუთხრით, დასანგრევად ვწირავთ, ჯოჯოხეთური ომის თეატრად ვამზადებთ და ვინ აკეთებს ამას - ისევ ჩვენი და თქვენი ელიტარული ზედაფენები და არა ქართველი და აფხაზი ადამიანები. დროა გონს მოვეგოთ, ჩვენ თქვენთან იმიტომ მოვედით, რომ ყველა ის ძალა, რომელსაც სურს აამღვრიოს წყალი და იქ თევზი დაიჭიროს, თქვენთან იყრის თავს. მათი შეჩერებაა საჭირო“ (არდაშელია, 2001:190, 200).

მისთვის, როგორც მეცნიერისა და საზოგადო მოღვაწისათვის, ამ „რაუნდს“ აქვს ზნეობრივი მნიშვნელობა და ჩემი აზრით, ესაა მთავარი. იგი ერთგვარი არგუმენტია მისი, როგორც პიროვნების უფლებამოსილებისა მონაწილეობდეს საერთო საქმეში, ესაა ჩვენი ქართველობის, მოწინავე ინტელიგენციის მეობის დადასტურება.

და მაინც, დღევანდელ კონტექსტში, როდესაც მოგვეცა საშუალება გავიაზროთ ომის მძიმე შედეგები, მაგრამ კვლავ გვიჭირს მართებული ორიენტირება და შეფასებები, ნინო არდაშელიას წიგნი ახლებურ მნიშვნელობას იძენს არა მხოლოდ ჯოჯოხეთური ომის ეპიზოდების წარმოჩენით, არამედ როგორც ნიმუში აფხაზეთის პრობლემატიკასთან მიმართებაში, როგორც საეტაპო მოვლენა ქართულაფხაზური ურთიერთობის, თანაცხოვრების აღდგენისათვის ბრძოლაში. ამ წიგნში მკაფიოდ გამოიკვეთა აფხაზეთის ომის მიზეზ-შედეგების, მისი გააზრების მეთოდური წანამძღვრები.

ასე მგონია, ეს ნაშრომი ის წიგნთაგანია, როდესაც გაიჭრა სარკმელი ქართული ცნობიერებისათვის იდუმალებით შემოსილი ომის მწარე შედეგების ჭეშმარიტი გააზრებისათვის. მეცნიერი წარმოაჩენს დაჭრილ მეომართა დაცვის დედათა კომიტეტის საქმიანობას, ქველმოქმედების წლებს, რაც მონათხრობს მეტ ექსპრესიულობას მატებს. საოცარია იმ ქალთა გმირობა, ისინი ვაჟკაცების გვერდით იდგნენ. დაჭრილებისათვის ხან თეთრეულს კერავენ, ხან საჭმელ-სასმელითა და სანოვაგით დატვირთულნი დადიან საავადმყოფოების პალატებში, მაგრამ არსად შიში და ძრწოლა, არსად ქალური ისტერია, სისუსტე, არამედ თავგანწირვა, გმირული სული და მსხვერპლი დაუნანებელი გაღებული საქართველოს ერთიანობის გადასარჩენად.

აქვე მინდა მოვიტანო ერთი მაგალითი, სანამ „ლიტარატურნაია გაზეტას“ შენობასთან ჩამოდგებოდა გემი (27 სექტემბერს, იმ ავადსახსენებელ დღეს), ქალბატონი ნინო და მისი კომიტეტის წევრები ყანაში გადაეშვებიან, ჭურვების გრიალსა და გამაყრუებელ ხმაურში სიმინდს ტეხენ და მინდორში ხარშავენ, რათა დაჭრილ მეომრებს ცოტათი მაინც წაეხმარონ შიმშილის დაძლევაში. ასევე საკმარისია მოვიგონოთ ეპიზოდი, ომით შეშინებული, დაღლილი, დაქანცული, მოწყურებული ადამიანების ურთიერთობა რუს ქალბატონთან ვერა პავლოვნასთან.

ქალბატონ ნინოს დიალოგი ვერა პავლოვნასთან დამაფიქრებელი და მრავლისმეტყველიცაა. ეს ეპიზოდი მკითხველში ფიქრებს წამოშლის და საინტერესო განსჯისაკენ უბიძგებს. ქართველს რუსი და რუსს ქართველი ყოველთვის სჭირდება. რუსი და ქართველი ხალხის მეგობრობის ფესვები შორეულ წარსულში უნდა ვეძიოთ, მაგრამ როგორც არასდროს, დღეს უფრო ვჭირდებით ერთმანეთს. ორივე ხალხის თავკაცებმა ქართველ და რუს ხალხთან ერთად, ბრძნულად, მეგობრულად, თავთავისი ისტორიებისა და კულტურულ-ლიტერატურული ურთიერთობების გათვალისწინებით უნდა გამონახონ ახალი გზა, ახალი ფორმა და მეთოდი ერთმანეთის გადასარჩენად. ამ მხრივ, დიდი როლი აკისრია კულტურას, ლიტერატურას, ხელოვნებას ბარიერების დაძლევაში.

„არა ჩემი და ჩემისთანა ნაჯაფ-ნატანჯი და საამაყო ოჯახები დაინგრა და ვეღარ აღდგება მოკლე დროში, არ არსებობს დამამშვიდებელი სიტყვები, ვიმეორებ, რა გვეშველება? ყველა მეთოდით ბრძოლის სინდრომი ამოიწურა, არა საქართველოს გადარჩენა, არამედ ჩემი გადარჩენა შენს ხარჯზე, და ეს მოხდა ერთ დღეში, მას შემდეგ, რაც უპატრონოდ მიყრილი ჭიანჭველებივით მოვრბოდით ვითომ სამშვიდობოს, ზოგი მთით, ზოგი ზღვით. ჩემი გაყინული სულიერი სამყარო მხოლოდ ტანკებისაგან გადათელილ ასფალტს ჩაკირკიტებდა. ჩემს გონებაში კი ერთი რამ უბედურების მომასწავებელი აზრი ტრიალებდა - ჩვენ დავმარცხდით, საკუთარი ბუდიდან გაყრის საშიშროება, მომავალში ნუთუ ვეღარასოდეს გავივლი ამ გზაზე ბედნიერი და მხიარული“ (არდაშელია, 2001:100-120).

გონების პათეტიკა გულის სიღრმეში ეძიებდა ხსნას: „რა არის ადამიანის ცხოვრება, ჩვენ ხომ ყველაფერი დავკარგეთ, ძლივს გადავრჩით და მომავლის იმედით თვალი გავახილეთ - გაუმარჯოს, ჩემო კარგებო, სიცოცხლეს, რომელიც გრძელდება, ბედმა და ღმერთმა გვარგუნა აფხაზებთან ერთად გვეცხოვრა ერთი ცის ქვეშ მშვიდობიანად, მეგობრულად და სიყვარულით. დარწმუნებული ვარ ხალხის სამსჯავრო, ღვთის რისხვა განსჯის და დასჯის დანაშაულისათვის ყველას, ვინც აფხაზეთის ტრაგედიამდე მიგვიყვანა» (არდაშელია, 2001:111-120).

ნინო არდაშელიას რწმენით, სწორედ სიყვარული დააბრუნებს ტანჯულ კაცობრიობას უფალთან და მოუტანს უსაზღვრო ბედნიერებას.

აფხაზეთის ომი საშინელია და დაუნდობელი... თუ გსურთ ბოლომდე ჩაწვდეთ ქალბატონ ნინოს სულიერ ცხოვრებას, მის ოჯახურ იდილიას, რომელიც აწ გარდაცვლილ მეუღლესთან, საქართველოსა და აფხაზეთის სახალხო არტისტთან ბორის თოფურიძესთან და ერთადერთ ქალიშვილთან, ამჟამად შორეულ ჰოლანდიაში მოღვაწე ჟურნალისტ მაიკო თოფურიძესთან აქვს, უთუოდ უნდა გადავიკითხოთ ამ წიგნის ყველა თავი.

ქალბატონმა ნინომ 1999 წლის 26 მარტს ნაქირავები ბინიდან გააცილა 40 წლის მეგობარი, ძვირფასი მეუღლე ბორის თოფურიძე, რომელსაც აფხაზეთის ტრაგედიამ მოუღო ბოლო. „მისი გულისთვის რომ მოგესმინათ, ყურს წვდებოდა მკერდში დაგუბებული ცრემლების ბუყბუყი“. ბორის თოფურიძე გახლდათ ათლეტური აღნაგობისა და ინტელიგენტურობით აღსავსე პიროვნება. პიროვნება საოცარი შინაგანი კულტურით. ადამის ძის მოდგმის დაუშრეტელი ნიჭი ამშვენებდა ამ დიდებულ ადამიანს. იგი იყო ჭეშმარიტი ხელოვანი, არტისტული ნიჭიერებით აღსავსე, უფალი ასე მხოლოდ ერთეულებს აჯილდოებს. მის ბიოგრაფიას 200-მდე როლი ამშვენებს. ქალბატონი ნუცასა და ბატონი ბორისის ოჯახი გახლდათ სალონი კულტურისა, თავისებური ეშხითა და უშურველი სტუმარ-მასპინძლობით გამორჩეული, რაც მთავარია, სულიერ-ადამიანური ღირებულებების ფასდაუდებელი კერა. მეც ამ ოჯახის ერთ-ერთი მოკრძალებული სტუმარი გახლდით. ამ ძვირფასი ინტელექტუალური ოჯახიდან წამოღებული სულიერი საგანძური ჩემი ცხოვრების გზის მუდმივ თანამგზავრად იქცა.

აქვე მიზანშეწონილად მიმაჩნია ქალბატონი ნუცასა და ბატონი ბორისის ქალიშვილის მაიკო თოფურიძის გენერალ კამკამიძესთან შეხვედრის ეპიზოდის გადმოცემა. მაიკო თოფურიძე აფხაზეთში მიმდინარე ომის დროს საგანგებოდ შექმნილი ინფორმაციის შეგროვებისა და გავრცელების სამსახურის პრესცენტრში მუშაობდა. მაიკო თოფურიძემ 8 წლის შემდეგ საიდუმლო გასცა: „ეტყობოდა სინანული გულს უღრნიდა ამ კეთილ კაცს. მან ყველაფერი ნახა, გაანალიზა ომობანა და ახალგაზრდობის უაზრო ხოცვა-ჟლეტა დანაშაულად ჩათვალა და თავისი გზა ნახა“.

მსგავსი ეპიზოდების გადმოცემით ნუცა არდაშელია ყოფიერების ჭეშმარიტ თვისებებს წინ წამოსწევს და შემთხვევითსა და წარმავალს მუდმივი განახლების თვისებად მოიაზრებს. ამ წიგნში აღწერილი ამბებით მკითხველი აფხაზეთის ქართველობასთან ერთად იმ ზნეკეთილ აფხაზების ყოფასაც გაითავისებს ბედისწერამ გამანადგურებელ ომში რომ ჩაითრია და ეროვნული თვითიდენტიფიცირების საკითხი, როგორც არსებობის საზრისი, საფრთხის ქვეშ დააყენა.

სეპარატისტთა ბინძურმა პოლიტიკამ, ამბიციებმა ეროვნულობის გრძნობა დააკარგვინა ადამიანებს და სახელმწიფოებრივად მნიშვნელოვანი პრობლემები ყოველდღიური ლუკმა-პურის შოვნაში ჩააკარგვინა.

ეს წიგნი გულისშემძვრელი და მტკივნეულია ყველა ლტოლვილისათვის, ბოლოსდაბოლოს ლტოლვილნი აფხაზეთის ომიდან დევნილნი კი არ არიან. ვიდრე სოხუმი და ცხინვალი დაკარგულია, ჩვენ ყველანი ლტოლვილებად უნდა ვგრძნობდეთ თავს, ვფიქრობ, ეს ჩვენი, ქართველობის ზნეობრივი თვისება და ღირსებაა.

ომის ტრაგიკული შედეგების ფონზე ცარიელი სიტყვები და გულში მუშტის ბრაგუნი ვერ გვიშველის. გულნატკენი მეცნიერი გადამწყვეტ ნაბიჯებს მთავრობისაგან ელის, ვისაც ვითარების განმუხტვა შეეძლო, მაგრამ ამაოდ. აკი ისტორია მშვენიერი ნოველაა, რომლითაც ავტორი მძიმე გარემოებასთან გვაახლოებს, რომელსაც უთუოდ დიდი ძალისხმევა სჭირდება. და მაინც, ზნეკეთილი ადამიანები - ჟიული შარტავა, გენო ადამია, გურამ გაბისკირია, გია გულუა, ბატონი ლორიკ მარშანია, ეს უკანასკნელი კი დღესაც ერთგულ მეციხოვნედ დგას აფხაზებისა და ქართველების მეგობრობის ხიდზე, რომელთაც ძვალრბილში გასჯდომოდათ ის აზრი, რომ წინაპრები ავალდებულებენ მეტი შემართებით ბრძოლას, რამეთუ წარსულის გარეშე არ არსებობს აწმყო და ჩვენ მხოლოდ ჩვენი წარსულის მემკვიდრენი ვართ, ეს აფხაზეთის ომმაც დაადასტურა და ამიტომაც თითოეული მათგანის გმირული ეპიზოდების შემონახვა მომავალი თაობებისათვის უკეთილშობილესი მისიაა.

ნინო არდაშელიას პიროვნული და შემოქმედებითი ბიოგრაფია ცოცხალი ილუსტრაციაა სულის უცნაური და საოცრად უკეთილშობილესი თავგადასავლები სა... გონით გასხივოსნებული რეფლექსებით იმგვარი არგუმენტების, დებულებებისა და ღრმა ანალიტიკური დასკვნებისა, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია ჩვენი სინამდვილე, მიმდინარე პოლიტიკური პროცესები...

დღეს, ასე თუ ისე, გონს მოსული ყველა პროგრესულად მოაზროვნე ადამიანი ფიქრობს აფხაზეთის დაბრუნებას მხოლოდ მშვიდობიანი, დემოკრატიული, ცივილიზებული გზით, რაც განპირობებულია დაპირისპირებულ მხარეთა ნდობის აღდგენის ფაქტით. ქართულ-აფხაზური თანაცხოვრების აღდგენასთან მიმართებაში უმნიშვნელოვანესი როლი ენიჭება ახალგაზრდობას. ამიტომ ჩვენი ადამიანური მოვალეობაა ხალხს, ახალგაზრდობას შევახსენოთ აფხაზეთში დატრიალებული ტრაგედიის მწარე შედეგების სიღრმისეული განსჯა-ანალიზი, დიდი მეცნიერი ქალბატონის ნაღვაწ-ნაამაგარი, რათა მის კვალდაკვალ გაადვილდეს ურთიერთობა დაპირისპირებულ მხარეთა შორის, რაც უეჭველად მიგვიყვანს ბრძნულ გადაწყეტილებამდე. ყოველივე ეს კი ქმნის და აყალიბებს პიროვნებას, რომელიც ეროვნულ წიაღშივე განემზადება დასაბრუნებლად, როგორც ის მარცვალი სიკეთისა, სულის ნოყიერ წიაღში რომ უნდა მოიდრიკოს.

ყველა სურათი, ყველა მოვლენა, ფაქტები და დეტალები, ისევე როგორც მთელი ფილოსოფია, ფსიქოლოგია აქ მთლიანობაშია წარმოდგენილი. წიგნში თითქოს თავი მოიყარა და დიალექტიკურად გადაიკვანძა ის ზოგადიც, რაც დამახასიათებელია ადამიანისათვის და ის განსაკუთრებულიც, რაც განასხვავებს აფხაზი ხალხის ზნეკეთილ ბუნებას სეპარატისტებისა და ოკუპანტებისაგან.

დღეს პოლიტიკოსები, მეცნიერები სხვადასხვაგვარად აფასებენ საქართველოში მიმდინარე პროცესებს, ძმათამკვლელ ომზეც სხვადასხვაგვარი მოსაზრებებია, მაგრამ ქალბატონი ნინო ის მეცნიერ-პოლიტიკოსია, რომელსაც აქვს თავისი ესთეტიკა, მოვლენების შეფასების თავისებური კრიტერიუმები, მოვლენების მისეული ხედვა, გამყარებული მეცნიერული დებულებებითა და არგუმენტებით. არ გამოვრიცხავ, რომ თაობათა დამოკიდებულება გარდასული ისტორიული პროცესების მიმართ იქნება სრულიად განსხვავებული.

ნინო არდაშელიას ეს წიგნი ბევრს გვავალებს ჩვენც და მომავალ თაობებს. ხალხურმა დიპლომატიამ, ლიტერატურამ, ისტორიამ და კულტურამ უნდა შექმნას ახალი სიტუაცია, თანამედროვე დიპლომატიური ენა დიალოგისა.

ვფიქრობ, თუ დიალოგზეა საუბარი, მაშინ როგორც დიდი მწერლის კონსტანტინე გამსახურდიას „მთვარის მოტაცების“ გმირები თარაშ ემხვარი და არზაყან ზვამბაია ერთად მივიდნენ ზუგდიდის დოღზე ფინიშამდე, ასე ერთად უნდა იარონ აფხაზებმმა და ქართველებმმა მომავალ ათასწლეულებში, რამეთუ დადგა დრო დაკარგულის პოვნისა და სიყვარულის დაბრუნებისა.

„უფალო, შენ ხომ იცი ჩემი ფესვები სადაცაა, ჰოდა, ერთს გთხოვ, ჩემი ნაყოფიც ჩემს ფეხებთან დაეცეს“ (ფსალმუნი).

დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ეს წიგნი არის ადამიანებზე, რომლებიც იმარჯვებენ ყოფიერების სამკვდრო-სასიცოხლო ომებში.

რა თქმა უნდა, ერთ პატარა წერილს არ შეუძლია მოიცვას ნუცა არდაშელიას წიგნით მიღებული შთაბეჭდილებების, გრძნობების და განცდების ანალიზი. თუმცა, ერთი რამ ცხადია, ნუცა არდაშელია ამ წიგნით წარმოგვიდგა როგორც ნიჭიერი მეცნიერი, პოლიტიკოსი და საზოგადო მოღვაწე, დიდი ქველმოქმედი, რომელიც საგანგაშო ზარებს არისხებს და მიძინების, ყველაფრისა და ყოველივესადმი შეგუების უფლებას არ გვაძლევს და ღრმად სწამს, რომ ღვთის ნებით, აფხაზეთში დავბრუნდებით და კვლავ იქნება სისხლი და ხორცი აფხაზი და ქართველი. საქართველო კი ორივესათვის ერთი დედასამშობლოა. სიყვარული და თავგანწირვა ამ ნაწარმოებში გააზრებულია როგორც ადამიანთა ყოფის ფუნდამენტური საწყისი, კონცეფცია, ლტოლვა, რომელიც უპირისპირდება ომით გამოწვეულ ქაოსს, ნგრევას, ადამიანთა გათიშულობას. ომის დროს ინგრევა არა მარტო ქალაქები და სოფლები, არამედ ოჯახები, ადამიანთა შინაგანი სამყარო და ურთიერთობის ფორმები. ასეთ ატმოსფეროში სიყვარული და ურთიერთგატანა არის ძალა, რომელიც ადუღაბებს და მთლიანობაში კრავს დაშლისა და ქაოსის მოქადულ ყოფას. ავტორს მუდამ, ყოველთვის აინტერესებს ერთგულების პრობლემა, რაც შეეხება სოლიდარობის მომენტს სიყვარულში მოქიშპეთა შორის, ამის საფუძველს ეძებს ყოფიერების ზღვრულ სიტუაციებში...

„ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან“ ადამიანისა და სიცოცხლის, სიყვარულის ფლუიდები მოჩქეფს და ურთიერთმიტევებისა და შემწყნარებლობის კეთილშობილ გრძნობებს აღვივებს, რაც თვით ავტორის ძლიერ ხასიათსა და მაღალ ზნეობრიობაზე მიგვანიშნებს. ამ წიგნში მეცნიერი ქალბატონის პორტრეტიც გამოიკვეთა, პორტრეტი კოლხი ქალისა, რომელსაც მეცნიერება და პოლიტიკა პროფესიად უქცევია, თუმცაღა მშობლიურ აფხაზეთზე ზრუნვას ვერ შელევია. კოლხეთის ულამაზეს სოფელ თაგილონიდან წამოღებული სასიცოხლო ენერგია მისი სულიერი წყაროს სათავეა, ის უმაგრებს საძირკველს ცნობიერებაში წინაპართა მიერ მოტანილ იმ სულიერ ფასეულობებსა და ღირებულებებს, მისი კალმის მონასმით იკვეთება წინაპართა ბრძნული გამოცდილებისა და ნაანდერძევის ძალა და ხიბლი.

მთელი წიგნი გამსჭვალულია შეუნელებელი ნოსტალგიით აფხაზეთზე, გარდასულ დროზე, დაკარგულ ადამიანებზე, ხატავს ცოცხალ ხასიათებს და ეს კიდევ ერთი ღირსებაა ამ ტკივილიანი, ცრემლიანი და მღელვარე წიგნისა.

ნინო არდაშელიამ აფხაზეთის ქართველობის ტკივილი მთელი საქართველოს სისხლმდინარე ჭრილობად წარმოაჩინა და კიდევ ერთხელ შეგვახსენა უდიდესი მოვალეობა - ერთად ყოფნის, ურთიერთსიყვარულის, ერთგულებისა და ერთმანეთის გატანისა...

P.S. წერილი დასაბეჭდად მზად იყო, როცა გლოვის ზარმა ჩამოკრა საქართველო ში. მოხდა გაუგონარი ტრაგედია. ავიაკატასტროფაში დაიღუპა ევროპის გამორჩეული პოლიტიკოსი, პოლონეთის პრეზიდენტი ლეხ კაჩინსკი და მისი მთავრობის წარმომადგენლები.

ქალბატონმა ნინო არდაშელიამ მთელ ქართველობასთან ერთად გამოხატა ღრმა მწუხარება და გულისტკივილი პოლონეთის პრეზიდენტის დაღუპვის გამო და სოხუმის აკაკი ჩხარტიშვილის სახელობის უნივერსიტეტის სტუდენტი-ახალგაზრდობის, პროფესორ-მასწავლებელთა და რექტორის სახელით სამძიმარის წერილი გაუგზავნა პოლონეთის საელჩოს საქართველოში.

ლიტერატურა:

1. არდაშელია ნინო (ნუცა), ფურცლები ცრემლით ნაწერი დღიურებიდან, თბ., 2001 წელი.

2. მესხია ციალა, კვლავ ლოცვად დგას სოხუმი და გაგრა, წიგნიდან: სასწაული და ფანტაზია, თბ., 2009.

Tsiala Meskhia
Thoughts about Abkhazia
(Book of Professor Nutsa Ardashelia „Pages of Diary Written by Tears“)
Summary

The article reflects a very interesting and versatile image of well-know Georgian scientist and outstanding person, Nutsa Ardashelia, her great deal in Georgian science and politics, in struggle for strengthening of Georgian - Abkhazian Friendship.

The book „Pages of Diary Written by Tears“ is full of great and exciting and thrilling feelings, deep tensity and dramatic nature, great love to native Abkhazia.

Every phrase in the book shows that the main aim of the scientist is to make readers feel the real contours of the fratricidal war.

The author dedicates her book to the great reason - she wants to analyse the war process and its cruel results. Nutsa Ardashelia underlines ethical problems. The book reflects thoughts of common to all mankind ideals. Without that it is impossible to imagine progress and life of contemporary world.

Maybe passages of meeting of the scientists to Abkhazian separatists leader or UN ambassador Brunner seems as an eccentric details but well-know scientist contends that just Georgian and Abkhazian «cream of society» created conditions for beginning of war (not Abkhazian or Georgian people, of course). It is time to stop tragedy.

Nutsa Ardashelia thought and thinks that this period is too important, it has great ethical meaning. Her own personal responsibility forces her to participate in this important work. She represents the best part of Georgian Society.

The book is «some window» to realise the real results of cruel war.

Scientist knows war details, she participates in wounded warriors mothers committee work in charity events. This fact makes book narrative, more expressive.

Nutsa Ardashelia has her own aesthetic criterion of appraisal of events, scientific arguments and reasons.

The book is important for future generations as well - literature, culture, history, art have to create a new situation, people diplomacy must participate in legitimation of conflict results.

Book is too important for refugees not only from Abkhazia and Tskhinvali region, but for all the Georgian people as well.

It is ethical principle for Georgian people nowadays.

Циала Месхия
Думы об Абхазии
(Книгa профессора Нино (Нуцы) Ардашелия
«Страницы из дневника, написанные слезами» )
Резюме

В статье показано интересное и разнообразное лицо известного грузинского ученого и общественного деятеля Нуцы Ардашелия, ее роль в грузинской науке и политике, в укреплении абхазско- грузинской дружбы.

Книга «Страницы из дневника, написанные слезами» написана с большим переживанием, глубоким драматизмом, пропитана национальным чувством, глубокой любовью к родной Абхазии. Здесь очень четко проявляются сферы интересов ученого и чувствуется цель автора - выявление своеобразия и свойства братоубийственной войны. Все произведение посвящено анализу абхазо-грузинским военным действиям и результатам.

Споры и встречи госпожи Нино Ардашелия с абхазскими сепаратистами, хотя бы один день с Ардзинба и уполномоченным посла ООН господином Брунером, могут показаться эксцентричной деталью, но это не так. Профессор Ардашелия аргументированно доказывает, что «именно наши и ваши элитарные слои, а не абхазы и грузины готовят театр адской войны. Пора прийти в себя и остановить эту адскую трагедию».

Для нее, как для ученого и общественного деятеля, этот «раунд» имел нравственное значение и это главное. В своей книге автор показывает также деятельность комитета матерей раненных воинов, что придает большую экспрессивность рассказам. Госпожа Нуца - тот ученый-политик, у которой есть своя эстетика, своеобразные критерии, ее видения подкреплены научными обоснованиями и аргументами.

Эта книга многому обязывает нас и будущее поколение. Народной дипломатии, литературе, истории и культуре надо создавать новую ситуацию, современный дипломатический язык диалога.

Эта книга близка и волнует всех беженцев, так как беженцами сегодня являются не только жители Абхазии и Южной Осетии. Все жители Грузии должны чувствовать себя беженцами, думаю, это вопрос нравственного достоинства грузин.

Ann Agranat, Marina Sioridze
(Israel), (Georgia)

ALAIN ROBBE-GRILLET'S „CHOSISME“

The French novelist Alain Robbe-Grillet achieved fame for his innovative techniques in writing fiction. Influential in avant-garde Paris intellectual circles, his controversial critical theories regarding the concept of the modern novel were fulfilled in his own narratives.

In the mid-1950s the name „Nouveau Roman“ was given to the work of a group of writers who saw themselves as challenging the traditional conception of the novel, particularly the conventions governing plot and characterization. Opinions differed somewhat as to who counted as a nouveau romancier, but the central figures - at first - were Alain Robbe-Grillet, Nathalie Sarraute, Michel Butor, Claude Simon, and Robert Pinget (Marguerite Duras was also often associated with them, but she was never interested in belonging to a group). All these novelists wanted to create a „new realism“ that would more adequately convey contemporary reality, but each of them interpreted the task in a different way. For Robbe-Grillet it meant asserting the separateness of external reality from man's anthropocentric projections; for Sarraute, the deconstruction of „character“ to reveal a hitherto unformulated level of psychological interaction; for Butor, an awareness of the historical and cultural basis of our vision of reality, and so on.

Robbe-Grillet and his coterie - a select literary group composed of Nathalie Sarraute, Michel Butor, Bruce Morrissette, and Claude Simon - opposed the bourgeois, or Balzacian, novel of humanist tradition, preferring the geometrical precision and clinical exactitude of a scientific-literary approach. Robbe-Grillet, in particular, demonstrates a post-Sartrean sense of the alienated character and claims as the inspiration for his novels „the first fifty pages of Camus's The Stranger and the works of Raymond Rousset“ (the latter is a little-known author who died in the 1930s). Critical analysis has also recognized the profound impact of the novels of Franz Kafka and Graham Greene on his work.

Despite these differences, however, they were further united by a common emphasis on the seriousness of fiction, considered as a means of enlightenment rather than mere entertainment. This was also Sartre's view; but the nouveaux romanciers disagreed with his conception of writing as an act of political commitment. Several vehement exchanges between him and Robbe-Grillet, Sarraute, and Simon (Butor, on the other hand, remained close to Sartre) gave the Nouveau Roman additional publicity. Indeed, one of the group's main characteristics from the beginning was the importance they attached to the theory, as well as the practice, of fiction. Sarraute's L'Иre du soupзon and Robbe-Grillet's Pour un nouveau roman played as great a role as the novels themselves in establishing the identity of the Nouveau Roman. Their status as intellectual, avant-garde writers - associated with Barthes, for instance, who wrote articles praising Robbe-Grillet and Butor - has persisted; as the initial controversial impact of their novels wore off, they have figured on many university syllabuses, and most of the authors have lectured extensively at universities throughout Europe and America.

To some extent, the collective existence of the group was a creation of the media. After an initially hostile response, they were promoted by L'Express and by the Minuit publishing house, where Robbe-Grillet's position as editor ensured that he, Butor (until 1960), Simon, and Pinget were all „Minuit writers“. Moreover, they began to be seen as the most significant writers of the period; 1957, which saw the publication of Robbe-Grillet's La Jalousie, Butor's La Modification, Simon's Le Vent, and the re-edition, by Minuit, of Sarraute's Tropismes, established a dominance which lasted for at least the next decade. In 1964, for instance, the three novelists selected by the European Community of Writers to represent France at a conference in Leningrad were Robbe-Grillet, Sarraute, and Butor (although illness prevented him from attending).

But their public success led to increasing tensions within the corporate identity of the Nouveau Roman, as the differences between individual members became more difficult to overlook. This process was greatly exacerbated by Jean Ricardou who, along with Claude Ollier, was a slightly later recruit to the group. Ricardou was on the editorial board of the journal Tel Quel, whose promotion of Structuralist- Marxist literary theory both influenced and threatened the work of the Nouveau Roman. His attempt to define the collective project of the latter more rigorously than hitherto, and the dogmatic fervour with which he imposed his definition on the group, in fact precipitated its partial break-up. The argument centred on realism, which Ricardou, following Tel Quel, saw as complicitous with bourgeois ideology. Therefore, he argued the Nouveau Roman should not attempt to represent or express the real in any way at all; it was no longer a question of renewing realism but eliminating it altogether in favour of a subversive free play of language. Butor and Sarraute were unable to accept this. This conflict came to a head at a conference at Cerisy which Ricardou organized in 1971: here he consolidated his dominance over the remaining nouveaux romanciers, going on to organize further conferences on Simon and Robbe-Grillet. But while Robbe-Grillet's fiction had always had a provocative, playfully anti-realist dimension, Simon's acceptance of the new line necessitated a major reorientation in his work in the 1970s until, finally and dramatically, he rebelled against Ricardou with the publication of Les Gйorgiques in 1981. At a conference held in New York in 1982, Simon, Sarraute, Pinget, and Robbe-Grillet himself asserted their collective rejection of Ricardou, and the futility of any attempt to prescribe what their individual novels should be like.

In the 1960s and 1970s, Robbe-Grillet was one of the most prominent and controversial of French avant-garde writers. He launched and publicized the Nouveau Roman, through his novels and critical journalism and as editor at the Minuit publishing house. His work is based on a rejection of realism - the traditional 19th-c. novel, and also Sartre's politically committed realism. Pour un nouveau roman vigorously states Robbe-Grillet's position: the novelist must not accept any external constraints - whether literary conventions, political or moral concerns, or representational accuracy - but must let the text proceed freely, propelled only by its own formal logic. Humanist values must be replaced by a non-anthropocentric refusal of complicity between man and his environment.

There is thus a sense in which the nouveaux romanciers outlived the Nouveau Roman. They all continued to be productive throughout the 1980s, and much of their work in this period was characterized by a revalorization of real-life individual experience, e.g. the autobiographical texts of Sarraute, Robbe-Grillet, and Simon. But this was the only remaining common feature. The emphasis on clarifying and theorizing collective aims had entirely disappeared. Ricardou continued to develop his theories under the new title of „textique“; Butor's work had for some time ceased to be fictional in any conventional sense; Robbe-Grillet was almost exclusively concerned with the textual and filmic representation of his sexual fantasies; and the others had remained remarkably faithful to their original individual concerns. They now looked back on the earlier phases of the Nouveau Roman with some scepticism and disillusionment.

But while it is true that the collective project eventually proved unrealizable, the contribution it made to the evolution of the novel is still extremely important. The significance of the Nouveau Roman is, in the first place, that of a group of writers theorizing their own fictional practice, engaging actively with wider contemporary intellectual movements (Marxism, Structuralism, psychoanalysis), and in the process generating a debate which, if at times confused or acrimonious, was always lively, demystifying, and insightful. Equally, they have produced some of the major French novels of the 20^th c.

Known as the first „cubist“ novelist and a „chosist“, for his obsessive focus on inanimate objects, Robbe-Grillet initially described the nouveau roman and became the leading exponent of the New Wave in contemporary French literature. His revolutionary theories are based on the premise that man's perception of his milieu is distorted by his bourgeois background and its resulting emotionalism. Condemning the metaphorical phrasing of many existentialists, Robbe-Grillet attempts to illustrate in his fiction that all illusionary language falsely indicates a possible relationship between man and the material universe. The world is not man's domain, the novelist's essays and narratives insist, and objects exist independently of the transitory emotional content of human life. Characterized by an objective accuracy in its detailed descriptions, his writing is bare of intangible, inferential adjectives.

The Erasers, Robbe-Grillet's first novel, appears to be a conventional detective thriller but thematically reworks Sophocles's Oedipus Rex. Intended as a comic parody, the narrative illustrates the chosist technique in its intense focus on the India rubber of the title as an antisymbol. Le Voyeur explores, without either conversation or interior monologue, the psychology of a rapist. The exaggerated realism of the physical descriptions imposes a dreamlike air of surrealism on this work.

The past, present, and future are juxtaposed in Jealousy, an experiment with time and space elements, and humanity is characterized by mere behavior patterns, the identity of individuals being refined out of existence. The potential lushness of its tropical setting, based on Robbe-Grillet's equatorial travels, is deliberately reduced to a monochrome of color, measured distance, and tone and shape, with photographic precision. The antisymbol appears again, this time in the form of a centipede that to the nameless hero represents the image of jealousy itself. All indications of the subjective eye of the author are removed, resulting in a new literary mode. In the Labyrinth emphasizes the cinematic play of light and shadow over an endless expanse of snow. The Antonioni-like monotony of the landscape is reflected in the rhythm of language, and an unconventional attempt is made to suggest inner reality through the external vision.

Alain Robbe-Grillet at age 40 embarked on a parallel career as screen-writer and director. Robbe-Grillet's finest effort may be the film scenario Last Year at Marienbad, which reads like a novel and is written in the «continuous present». The film, directed by Alain Resnais, created considerable critical controversy and captured the Golden Lion Award at the Venice Film Festival. In this scenario, the most objectively pictorial of Robbe-Grillet's fiction, space has been created as a function of psychological time, and the internal conscious reality exists in terms of external objects with endless repetitions of long, empty corridors, baroque ceilings, mirrored walls, and formal gardens. The surprising commercial success of the film permitted its author to undertake other cinema efforts, notably The Immortal, the first film he both wrote and directed and and winner of the Louis Delluc prize and Trans-Europe Express.

Robbe-Grillet is a theorist and teacher as well as a producer of fiction and film. His work has been provocative, confrontational, and often opportunist, but has always posed radical questions about the relation between cultural stereotypes, fantasy, and anti-representational structure.

Literature:

1. Anthony N. Fragola, C. Smith Roch: The Erotic Dream Machine: Interviews With Alain Robbe-Grillet on His Films. Southern Illinois University Press, 1992.

2. Bernal O., Alain Robbe-Grillet: le roman de l'absence, 1994.

3. Jefferson A., The Nouveau Roman and the Poetics of Fiction, 1989.

4. Heath S., The Nouveau Roman: A Study in the Practice of Writing, 1999.

5. Nathalie GroЯ: Autopoiesis. Theorie und Praxis autobiographischen Schreibens bei Alain Robbe-Grillet. Berlin 2008.

6. Ricardou J., Le Nouveau Roman: hier, aujourd'hui, 2002.

7. Roger-Michel Allemand, Alain Robbe-Grillet, йd. du Seuil, 2002.

8. Roger-Michel Allemand, Le Nouveau Roman, йd. Ellipses, 1996.

9. Scarlett Winter: Robbe-Grillet, Resnais und der neue Blick. Heidelberg: Winter, 2007.

ანა აგრანატი, მარინა სიორიძე
ალენ რობ-გრიეს „შოზიზმი“
რეზიუმე

რობ-გრიეს პირველი რომანების სტილი შეიძლება დავახასიათოთ როგორც „შოზიზმი“. თხრობა გამიზნულად უპიროვნოა და პირდაპირი. მთავარ მოტივად ხდება ნივთების, უსულო საგნების, რაღაც შემთხვევითი ყოფითი დეტალების აკვიატებული და უსასრულო აღწერა, რომლებიც, თითქოს, სრულიად ზედმეტია და უკანა პლანზე გადააქვთ თხრობა მოვლენებსა და პერსონაჟთა სახეებზე. თუმცა, თანდათანობით ნათელი ხდება, რომ არავითარ მოვლნას არა აქვს ადგილი, ხოლო საგნების აღწერა აიძულებს მკითხველს დასვას კითხვა იმის შესახებ, თუ რა არის ყოფა.

ალენ რობენ-გრიეს პროზის წყობას ხშირად გამოუცნობს და გაუგებარს ეძახიან, მიუხედავად შინაგანი სიმარტივისა და უპიროვნობისა და შემთხვევითი არ არის, რომ წარმოიშვა მყარი გამოთქმა „რობ-გრიეს რომანები - ლაბირინთებ“.

Анна Агранат, Марина Сиоридзе
«Вещизм» Роб-Грийе
Резюме

Стиль Роб-Грийе в его первых романах можно охарактеризовать как «вещизм». Повествование нарочито обезличенное и плоскостное. Главным мотивом становится навязчивая и повторяющаяся опись предметов, неживых вещей, каких-то случайных бытовых деталей, казалось бы, совершенно излишних и оттесняющих рассказ о событиях и образы персонажей. Однако постепенно становится ясно, что никакого события и не происходит, а опись предметов заставляет поставить вопрос о том, что такое бытие.

Строй прозы Роб-Грийе часто называют загадочным и непонятным, несмотря на внешнюю упрощенность и обезличенность, и не случайно появилось устойчивое выражение «романы-лабиринты Роб-Грийе».

ამბროსი ფაილოძე
(საქართველო)

მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის მქონე ქართველ ერს ადრეკლასობრივი ხანის პერიოდიდან ჰქონდა ცივილიზაცია, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა თვითმყოფადი ქართული კულტურა.

ცივილიზებულმა ქართველმა ერმა უდიდესი წვლილი შეიტანა მსოფლიო კულტურის საგანძურში. ამის ნათელ ილუსტრაციას წარმოადგენს მსოფლიოს მოწინავე ცივილიზებულ ქვეყნებთან თანამედროვე ურთიერთობანი მეცნიერების, განათლების, კულტურის, ხელოვნებისა და ეკონომიკის სფეროში.

ქართულმა სულიერმა კულტურამ, რომელიც თავისი არსით თვითმყოფადი კულტურაა, როგორც ამას სამართლიანად აღნიშნავენ პროფესორები - ნოდარ ასათიანი, ვიქტორ გუჩუა, მარიამ ლორთქიფანიძე და შოთა მესხია, ყველაფერი საუკეთესო შეითვისა იმ კულტურათაგან, რომლებიც მეზობელ ქვეყნებში იქმნებოდა.

ქართულმა ქრისტიანულმა კულტურამ და ქართულმა მწერლობამ შორს გაუთქვეს სახელი ჩვენს ერს. აკადემიკოსი ივანე ჯავახიშვილი აღნიშნავს: „ჩვენ ყველამ ვიცით, რომ ქრისტიანობის ნიადაგზე აღმოცენებული ქართული მწერლობის ენა ქართულია, ხოლო ქართველი ხალხის უძველესი ხანის კულტურის შესწავლა უეჭველყჰოფს, რომ ქართველებს ქრისტეს წინათაც მრავალი საუკუნის განმავლობაში მწერლობა უნდა ჰქონოდათ, მაგრამ შესაძლებელია შემდეგ გამოირკვეს, რომ ამ ხანის მწერლობის ენა ქართულ შტოს კი არ ეუთვნის, არამედ მეგრულ-ლაზურს, ან სვანურ შტოს. ამის გამო ქართული ენა-კილოკავების შესწავლას ჩვენი ერის უძველესი წარსულის შესწავლისათვის მეტად დიდი მნიშვნელობა აქვს და ექნება კიდეც ყოველთვის“.

პროფესორ სერგი მაკალათიას აზრით, კოლხეთით იწყება საქართველოს ისტორია.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით ძირითად ავთენტურ წყაროებს წარმოადგენენ შორეული ეპოქის მოღვაწეთა მიერ გამოთქმული მეტად საინტერესო მოსაზრებები. აი, ისინიც: ისტორიის მამა - ჰეროდოტე, აპოლონიოს როდოსელი, „გეორგიკა“, „ქართლის ცხოვრება“, გამოჩენილი ქართველი მეცნიერების - ივ. ჯავახიშვილის, აკაკი შანიძის, თამაზ გამყრელიძის, კორნელი დანელიას, რამაზ პატარიძის, გრანი ქავთარაძის, იგორ კვესელავას, მაია ხეცურიანის, მამანტი ძაძამიას, გივი ელიავას, ომარ ხუხუას, გია კვაშილავას და სხვა გამოჩენილ მეცნიერ-მკვლევართა მიერ გამოთქმული მოსაზრებები ქართული ცივილიზაციის კვლევის საკითხებთან დაკავშირებით.

ქართული ცივილიზაციის აკვანს კი კოლხეთი წარმოადგენდა. აკადემიკოსი თ. გამყრელიძე აღნიშნავს, რომ სწორედ ძველი კოლხეთით, კოლხური სახელმწიფოებრიობით თარიღდება უძველესი ქართული სახელმწიფოებრიობა. შემთხევითი არაა, რომ ქართული სახელმწიფოებრიბის ჩასახვის თარიღად სხვადასხვა მეცნიე რულ თვალსაზრის შორის საქართველოს ხელისუფლება სწორედ „კოლხურ ვარიანტზე“ შეჩერდა.

ქართული კულტურისა და აზროვნების საწყისები, წერს პროფესორი იგორ კვესელავა, შორეულ პრეისტორიულ ხანაშია საძიებელი და ქართული ისტორიოგრაფია სამართლიანად ასაბუთებს ქართველური ტომების არსებობას ევროაზიურ და აღმოსავლური სივრცეში.

ქართული კულტურა და აზროვნება საკაცობრიო ცივილიზაციის ნაწილად უნდა მივიჩნიოთ და, ბუნებრივია, მას გავლენა უნდა მოეხდინა სხვა ხალხების ცხოვრებასა და კულტურაზეც. ქართული სახელმწიოფოებრიობის სამი ათასი წლისთავი, რომელიც ქართველმა ხალხმა 2000 წელს აღნიშნა, სწორედ კოლხეთის ქართველურ სახელმწიფოდ მიჩნევამ განსაზღვრა.

ქართული ცივილიზაციის სათავეს კოლხეთი რომ წარმოადგენდა, ამის ნათელი დადასტურებაა მე-5 საუკუნის ბერძენი ისტორიკოსის, ისტორიის მამად ცნობილი მოღვაწის ჰეროდოტეს მიერ წარმოთქმული ფრაზა: „ოდესღაც კოლხებს დამწერლობა ჰქონდათ“.

ისტორიის მამის - ჰეროდოტეს ცნობის მიხედვით წერს მკვლევარი მამანტი ძაძამია: „ოდესღაც კოლხებს დამწერლობა ჰქონდათ, მაგრამ არაფერია ნათქვამი იმის შესახებ, ჰქონდათ თუ არა მათ დამწერლობა თვით ჰეროდოტეს დროს, ე.ი. Vს-ში ჩვ.წ.აღ.-მდე“.

აპოლონიოს როდოსელის „არგონავტიკის“ მიხედვითაც, ფართოდ დომინირებს აზრი იმის შესახებ, რომ «კოლხებს აქვთ მამათაგან ნაწერი კვირბები, რომლებზედაც ირგვლივ მოგზაურთათვის ნაჩვენებია ზღვისა და ხმელეთის ყველა გზა და საზღვარი“.

კოლხეთის, როგორც სახელმწიფოს ცივილიზებულობაზე მეტყველებს თუნდაც ის ფაქტი, რომ კოლხებს ჰქონდათ სახელმწიფო ენა. აკად. თ. გამყრელიძეს თუ დავესესხებით, „ზანური ენა“ - დღევანდელი მეგრულ-ლაზურის წინაპარი ენა - იყო სწორედ კოლხური სახელმწიფოს ენა, რომელზეც, როგორც ივარაუდება, მეტყველებდა აია - ქვეყნის, ე.ი. კოლხეთის მეფე აიეტი. ამ ენას აკად. აკაკი შანიძე „კოლხურს“ უწოდებს.

როგორც ქართული ეროვნული სახელმწიფოებრიობის, ასევე ეროვნული ცნობიერებისა და ეროვნული მოძრაობის საწყისები იმ მხრივ არის საინტერესო, რომ თვითმყოფადი ქართული სახელმწიფოს შექმნის იდეამ სწორედ კოლხეთში დაიდო სათავე. აი, რას წერს აღნიშნულთან დაკავშირებით პროფ. ი. კვესელავა: „ქართული ეროვნული ცნობიერებისა და ეროვნული მოძრაობის საწყისები შორეულ საუკუნეებში დევს. ამაზე მეტყველებს ფაზისის მაღალი დონის რიტორიკულ-ფილოსოფიური აკადემიის მხილველთა თუ მხსნელთა, აიეტის და ფარტაზის პაექრობა VI საუკუნის საქართველოს ეროვნულ-პოლიტიკური მოძრაობის პრობლემებზე. განა ეროვნული მოძრაობისადმი დამოკიდებულების დადასტურებად არ ჟღერს აიეტის სიტყვები: „მე ვინატრიდი კოლხეთის სახელმწიფოს ჰქონდეს მისი ძველი ძლიერება, რომ მას არ დასჭირვებოდეს უცხო და გარეშე დახმარება ამგვარ საქმიანობაში, როგორც ომიანობის, ისევე მშვიდობის დროს, მხოლოდ თავს ეყრდნობოდეს“.

ისტორიული წყაროებიდან ცნობილია, რომ IV-VIII საუკუნეების საქართველოში მაღალ დონეს მიაღწია ცივილიზაციამ. როგორც აკადემიკოსი მ. ლორთქიფანიძე აღნიშნავს, „ამ დროის საქართველოში ფართოდ იყო გავრცელებული ანტიკური ფილოსოფია, რიტორიკული ხელოვნება. IV საუკუნის კოლხეთი იმითაც არის საინტერესო, რომ აქ ქალაქ ფაზისის (ფოთის) მახლობლად არსებობდა ფილოსოფიურ-რიტორიკული აკადემია, სადაც განათლება მიუღიათ ცნობილ ბერძენ მჭერმეტყველებს - ევგენიოსს და მის შვილს თემისტიოსს“.

განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს V საუკუნის პირველი ნახევრის ქართველი მეფისწულის - მურვანოსის, იგივე პეტრე იბერის, მოღვაწეობა კონსტანტინეპოლში, რომელიც იქ ტყვედ იყო წაყვანილი. სახელგანთქმულ ფილოსოფოსს - პეტრე იბერს საქართველოსთან კავშირი არ გაუწყვეტია. უშუალოდ მის სახელთან არის დაკაშირებული არაერთი ქართული მონასტრის დაარსება პალესტინაში.

კოლხეთის აკადემიაში სწავლა-განათლება მიუღიათ საბერძნეთის იმპერატორთა შვილებს. ძველ კოლხეთში საკუთარი აკადემიის არსებობა ნათლად მეტყველებს იმაზე, რომ, როგორც ზემოთ არაერთგზის აღვნიშნეთ, ქართული ცივილიზაცია, ე.ი. ერის თვითმყოფადი კულტურის საწყისები სწორედ რომ კოლხეთში უნდა ვეძებოთ.

კოლხებმა, შექმნეს რა თავიანთი სახელმწიფო, ამით მათ შეძლეს შექმნა ისტორიისა. ისტორია კი, თუ გერმანული კლასიკური ფილოსოფიის მწვერვალს გეორგ ვილჰელმ ჰეგელს მოვუხმობთ, „მხოლოდ ის არის, რაც თავისი გონების განვითარებით არსებითად მნიშვნელოვან ეპოქას ქმნის“.

მეცნიერების სხვადასხვა დარგის განვითარებამ კიდევ უფრო აქტუალური გახადა ძველი კოლხეთის ისტორია. ცნობილი მწერალი, მეცნიერი და კოლხური კულტურის მკვლევარი ვლადიმერ ალფენიძე წერს: „კარტოგრაფიისა და გეოგრაფიის (კოლხური კვირბები) პირველი საწყისი უძველეს დროში სწორედ კოლხებმა შექმნეს, ბერძნული და ლათინური მითები ეგვიპტელების მასწავლებლებად ასახელებენ

კოლხებს. ეგვიპტეში ჰელიოპოლისის დაარსება იყო კოლხი აქციუსის პირველი გმირობა - სასწაული“. ეს ფაქტი მიუთითებს კოლხური ცივილიზაციის დიდ როლზე მსოფლიო ცივილიზაციის განვითარებაში.

კოლხური კულტურის საკითხებს არაერთი მნიშვნელოვანი ნაშრომი მიუძღვნა ისტორიის მეცნიერებათა კანდიდატმა, ბ-ნმა გივი ელიავამ. მან, ღრმა მეცნიერული პრინციპებიდან გამომდინარე, სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით, შეისწავლა და დღის სინათლეზე გამოამზეურა :კოლხეთის ისტორიის გარიჟრაჟიდან მომდინარე ცივილიზაცია“. ბატონ გივის მოღვაწეობას კოლხური კულტურის კვლევა-ძიებასთან დაკავშირებით მაღალ შეფასებას აძლევდა მკვლევარი ვლადიმერ ალფენიძე. მარტვილის ეროვნული მუზეუმის ფონდები, წერს ვლადიმერ ალფენიძე, „შეიცავს ენოლითური ხანის და ბრინჯაოს ეპოქის მეტად მნიშვნელოვანი ღირებულებების უნიკალურ ნივთებს, რომელთაც აქვთ მითოლოგიური ხასიათის მონაცემები, რაც ჩვენი ერის ისტორიული წარსულის მაღალკულტურული, კარტოგრაფიული და იდეოგრამული დამწერლობის უნიკალურ მოწმეებს წარმოადგენენ. მათ შორის დიდი მნათობების - მზისა და მთვარის - ხატ-სალოცავებია, რაც უძველეს დროშია შექმნილი და გამოყენებული. ისინი ისტორიული, ეთნიკური, ეთნოკულტურული თვალსაზრისით, უდავოდ, მეტად ღირებულ დანაშრეებს წარმოადგენენ. ორივე მნათობი ღვთის მიერ სამყაროს შექმნის მესამე დღესაა შექმნილი და ღვთიური მადლი და დანიშნულება აქვთ მიღებული“.

ოთხი ათასი წლის წინანდელი კოლხური კულტურის კვლევას წარმატებით განაგრძობს პროფესიით მათემატიკოსი გია კვაშილავა. ის 1990 წლიდან მუშაობდა კუნძულ კრეტაზე აღმოჩენილ, მსოფლიოში პირველი ბეჭდვითი დოკუმენტის „ფესტოსის დისკოს“ დეშიფრირებაზე, რომელიც უკვე დაასრულა. ფესტოსის დისკო - კოლხური ოქროდამწერლობა გამოჩენილ მეცნიერთა თვალსაწიერშია. ამ აღმოჩენას საზღვარგარეთელი მეცნიერებიც გამოეხმაურნენ.

გაშიფრა რა „ფესტოსის დისკო“, გია კვაშილავა მივიდა შემდეგ დასკვნამდე: 1. კოლხი კორიბანტების მიერ შექმნილი „კირიბიშის“ ანუ წერილფირფიტის - „ფესტოსის დისკოს“ წარწერის ენა პროტოქართულია, ე.ი. კოლხურია. 2. დისკოზე დაბეჭილი ნახატ-ნიშნები „კოლხური ოქროდამწერლობაა“. 3. დისკოს ტექსტი წარმოადგენს საგალობელს - „ნენანას“, რომელიც ეძღვნება აია-ნეშკარის მფარველ, პელაზგურ-კოლხურ ნაყოფიერების დიდ დედა-ღვთაებას ნანას - რეა-კიბელეს.

კუნძულ კრეტაზე ცხოვრობდნენ ქურუმები, რომელთაც კორიბანტები ერქვათ, აღნიშნავს მეცნიერი გია კვაშილავა. იგი ეყრდნობა სტრაბონის მოსაზრებას და მიიჩნევს, რომ კორიბანტები იქ კოლხეთიდან იყვნენ ჩასული. ამ დიდი აღმოჩენის არარეალურობასთან დაკავშირებული ეჭვების გასაფანტავად უნდა ჩატარდეს მსოფლიოს გამოჩენილ მეცნიერ-ლინგვისტთა სიმპოზიუმი.

ფართო იყო კოლხეთის, როგორც სახელმწიფოს გავრცელების არეალი. გარდა ფაზისის აკადემიისა, აკადემია შუა საუკუნეების პერიოდში, კერძოდკი, XII საუკუნეში, არსებობდა გელათშიც, რომელიც დააარსეს მეფეთ-მეფე დავით აღმაშენებელმა და გიორგი ჭყონდიდელმა. გელათის აკადემიის დაარსებასთან დაკავშირებით პროფ. მიხეილ ნიკოლაიშვილი წერს: „აკადემია ისევე აუცილებელი ატრიბუტი იყო სამეფო ხელისუფლებისათვის, როგორც საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ორგანოები, რომლებიც, ფაქტობრივად, აკადემიას ეყრდნობოდნენ გადაწყვეტილების მიღების დროს. დავით აღმაშენებელმა, უწინარეს ყოვლისა, სულიერი სფეროს გარდაქმნას მიაპყრო განსაკუთრებული ყურადღება. შემთხვევით არ უწოდებია მისთვის ანტონ კათალიკოსს „მეფე ფილოსოფოსი“. დავით აღმაშენებელმა ისიც კარგად იცოდა, რომ სულიერი ცხოვრების გარდაქმნის გარეშე შეუძლებელი იყო გონივრული და სრული პოლიტკური კურსის განხორციელება.

შუა საუკუნეების ეპოქაში გელათი კულტურის დიდ ცენტრს წარმოადგენდა. XII-XIII საუკუნეებში მონასტერთან ერთად არსებულ აკადემიაში, დიდ მეცნიერულ მუშაობას ეწეოდნენ იმ დროის ცნობილი ფილოსოსფოსები და მწერლები. აქ წლების განმავლობაში მოღვაწეობდა გამოჩენილი ქართველი ფილოსოფოსი იოანე პეტრიწი. აკადემიაში ფართოდ იყო გაშლილი მთარგმნელობითი მუშაობა, თარგმნიდნენ ფილოსოფიურ და ლიტერატურულ თხზულებებს. იქმნებოდა ორიგინალური ნაწარმოებები. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ახალგაზრდები აკადემიაში იღებდნენ სრულყოფილ განათლებას.

დავით აღმაშენებლის ეპოქაში კულტურის ახალ ცენტრს წარმოადგენდა იყალთოს აკადემია თელავთან, რომლის დამაარსებელი გახლდათ ცნობილი ფილოსოფოსი არსენ იყალთოელი. იმ დროისათვის შიომღვიმის მონასტერიც კულტურის მნიშვნელოვანი კერა იყო. მას მფარველობდა დავით აღმაშენებელი. აქ გაუტარებია სიცოცხლის ბოლო წლები ფილოსოფოსს არსენ იყალთოელს.

შუა საუკუნეების პერიოდში ქართველი ხალხის კულტურულ ცხოვრებაში დიდ როლს ასრულებდნენ ქართული კულტურის საზღვარგარეთული ცენტრები. მათ შორის ყველაზე მნიშვნელოვან იყო ათონის ქართველთა მონასტერი და პეტრიწონის მონასტერი. უმაღლესი ტიპის სასწავლებლებთან, მონასტრებთან არსებობდა დაწყებითი სკოლებიც.

თანამედროვე ეტაპზე მსოფლიო ქვეყნების ცივილიზაციებთან ერთად განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს მთლიანობაში საქართველოს, პოეტის სიტყვებით რომ ვთაქვათ, ამ პატარა „ნატვრისთვალის“ ცივილიზაციის კვლევას. ამ საკითხთან დაკავშირებით მეტად საინტერესო წიგნს წარმოადგენს საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის პროფესორის, ქ-ნ მაია ხეცურიანის ნაშრომი „ცივილიზაციის ისტორია“. მასში დიდი ადგილი აქვს დათმობილი საქართველოს, როგორც ცივილიზაციის უდიდეს კერას.

ამრიგად, წინამდებარე ნაშრომში შევეცადეთ მოკლედ წარმოგვედგინა ქართული ცივილიზაციის საკითხები, თუ საიდან იღებს სათავეს ქართული ცივილი ზაცია. შემოვიფარგლეთ კოლხური კულტურით, რომელიც სრულიად საქართველოს კუთვნილებაა.

Amvrosi Pailodze
Colchis-Georgian civilization
Summary

The article deals with the aspects of Georgian civilization, with the dawn of Georgian civilization in particular.

Georgian people, who have several-century-old history, possessed the civilization that was nothing but original Georgian culture. We consider Georgian history and thinking to be the part of the human civilization and, of course, it should have an impact on the lives and culture of people.

The cradle of Georgian civilization is Colchis. Many researchers study the Colchis culture which is four thousand years old. At this stage, together with the civilizations of the world, special attention should be given to the study of the civilization of Georgia.

Амвросий Пайлодзе
Колхско-грузинская цивилизация
Резюме

В данной работе речь идет о вопросах грузинской цивилизации, в частности, о начале грузинской цивилизации.

У грузинского народа, имеющего многовековую историю, еще в раннем периоде существовала цивилизация, которая ничто иное как грузинская самобытная культура. Мы считаем грузинскую культуру и мышление частью человеческой цивилизации и, естественно, она должна иметь влияние на жизнь и культуру людей.

Колыбелью же грузинской цивилизации является Колхида. Многие ученые исследуют Колхскую культуру четырехтысячелетней давности. На данном этапе вместе с цивилизациями стран мира особое внимание должно уделяться исследованию цивилизации Грузии.

გივი ელიავა
(საქართველო)

ადამიანთა საზოგადოება თავისი სიყმაწვილის პირველ პერიოდში, იმ დროს, როდესაც იგი თავს აღწევს ველურობას, წელში იმართება, ვერტიკალურ მდგომარეობას ღებულობს და მარჯვენა ხელს თავისი არსებობის ძირითად ორგანოდ ცნობს, როცა ამ ხელით იმარჯვებს ტლანქი ქვის ნატეხს და მით ცდილობს მოიპოვოს საზრდო და დაიცვას თავი - აკეთებს პირველ გრანდიოზულ ნაბიჯს წინ, ადამიანთა საზოგადოების შემდგომი უფრო სრულყოფილი ფორმირებისაკენ. ეს ნაბიჯი ტექნიკაში ის ბიძგია ადამიანთა საზოგადოებისათვის, რომელმაც აღმავალი ხაზით აამოძრავა ველური, გაუჩინა საზრუნავი, საფიქრალი, საშრომი და საბრძოლი; ხელი შეუწყო ადამიანის ეკონომიურ და კულტურულ წინსვლას. ამ ბიძგით ამოძრავებული საზოგადოება არასოდეს შეჩერებულა, უკან არასოდეს დაუხევია, ტექნიკა ერთ დონეზე არასოდეს გაყინულა, პირიქით, მრავალი ათეული ათასი წლის განმავლობაში ადამიანი წინ მიდიოდა, ახალ-ახალ წარმატებებს აღწევდა ტექნიკაში, ეკონომიკაში, წინაურდებოდა კულტურულადაც; იხვეწებოდა მისი მორალური მხარე, ყალიბდებოდა მტკიცედ შეკრული მორალური საფუძვლები. საწარმოო იარაღების ცვლილებასთან ერთად იცვლებოდნენ და ვითარდებოდნენ ადამიანები. ვითარდებოდა მათი საწარმოო გამოცდილება, შრომის ჩვევები, წარმოების იარაღის გამოყენების უნარი.

ტექნიკაში ადამიანთა საზოგადოების პირველ ნაბიჯებზე მდიდარ წარმოდგენას გვიქმნის არქეოლოგიური ძიების გზით ნაპოვნი რელიკვიები - პრეისტორიული ხანის ტექნიკა. ქვის იარაღი პირველყოფილ ადამიანის ტექნიკა იყო, მაგრამ იქამდე მისვლა, შემდგომ მისი განვითარება, სრულყოფა ხანგრძლივ დროს, გამოცდილებას და შრომას მოითხოვდა მისგან. პალეოლითმა (ძველი ქვის ხანა) აამოძრავა ადამიანთა საზოგადოება შემდგომი ეკონომიკური პროგრესისაკენ. ამ დროის ადამიანი ნელ-ნელა, მაგრამ დაბეჯითებით იკვლევდა გზას, აუმჯობესებდა ქვის იარაღს. მრავალი ასეული წელი დასჭირდა ამ საფეხურიდან უფრო მაღალი საფეხურისაკენ - ნეოლითისაკენ (ახალი ქვის ხანა) გზის გაკაფვას. ორივე საფეხურზე ადამიანი მხოლოდ ქვისგან ამზადებს იარაღს, მაგრამ აუმჯობესებს მას, სრულყოფს და კეთილ სახმარს ხდის. ამასთან, იფართოებს გონებრივ ჰორიზონტს, მრავალფეროვანს ხდის თავის საქმინობასა და ცხოვრებას. ამ წინსვლაზე, ადამიანის პირველ ნაბიჯებზე ტექნიკაში ერთგვარ შთაბეჭდილებას გვიქმნის სოფ. ნახუნაოში, ადგილ „ნაცაცხვერაში“ ნაპოვნი ქვისა და კაჟის იარაღები და ამ ეპოქის სხვა რელიკვიები. აღნიშნული ადგილი ზედა პალეოლითის ხანის ადამიანის ნამოსახლარი უნდა იყოს. ეს ის ეპოქაა, როდესაც ადამიანი ტოვებს ბნელსა და ნესტიან გამოქვაბულებს და გაშლილ ადგილზე იკეთებს პირველყოფილ საცხოვრებელ ქოხს, ამზადებს კაჟის მჭრელ პირებს, იყენებს ცეცხლს და ეწევა კერამიკულ წარმოებას. მსგავსი მასალები ნაპოვნია მარტვილის ფერდობებზედაც.

კაჟის იარაღი ნაკლებად გამძლე და ძნელად გამოსაყენებელია, ადამიანი მიაგნებს ლითონს - სპილენძს, ცივად ჭედვით აძლევს სასურველ ფორმას და იყენებს მას. ცივად ნაჭედი სპილენძი, მართალია, ფორმას ადვილად ღებულობს, იგი ადვილად ჰყვება ხელოსნის ხელს, მაგრამ ადვილად ჩლუნგებადიცაა, ამიტომ ადამიანი მას გაადნობს და გამდნარი ლითონის ყალიბებში ჩამოსხმას იწყებს. სპილენძის წარმობის საინტერესო მასალა აღმოჩენილია დგომში, ადგილ „ჩეჩონაში“. სამეგრლოში სპილენძის წარმოების უხსოვარი დროიდან მომდინარეობაზე მიუთითებს შემორჩენილი ტერმინები - „ლინჯი“, „ინჯრობა“ და „საინჯრო“, რომლებსაც ერთმანეთთან მჭიდრო კავშირი აქვთ.

სპილენძის წარმოებას ცვლის ბრინჯაოს კულტურა. სპილენძი, ასე მაგარ ქვასთან შედარებით, ადამიანთა ტექნიკის მზარდ მოთხოვნილებას მაინც ვერ აკმაყოფილებს, იგი მაინც ნაკლებად მყარია, ნაკლებად მტკიცეა. პრაქტიკამ დაადასტურა, რომ მარტო სპილენძი ძალზე რბილია, საჭიროა მისი გამტკიცება მინარევით. ამ მინარევით გამოდნობილი ლითონი უფრო მტკიცე აღმოჩნდა. სწორედ ეს გაითვალისწინა ადამიანმა, როცა ასეთი ნადნობის - ბრინჯაოს - მასიურ გამოყენებას მოჰკიდა ხელი. იგი სწრაფად გაბატონდა ადამიანთა ყოფა-ცხოვრებაში. ბრინჯაოს კულტურის რელიკვიებს უხვად პოულობენ საქართველოს ყველა კუთხეში. ამ მხრივ, საინტერესოა სოფელ კურზუში აღმოჩენილი მასალები. აქ ორი საფლავი გაითხარა - ერთი შედარებით მდიდარი და მეორე - გაცილებით ღარიბი. მათში აღმოჩნდა საყოფაცხოვრებო და სასოფლო-სამეურნეო იარაღები, საკულტო ნიშნები. მსგავსი მასალები იქნა ნაპოვნი სოფელ სალხინოში, ადგილ „ქუთუს ნაკარუში“, გურძემში, სოფელ ნალეფსაოში, ნახუნაოში, დოშაყეში, კიწიაში. კურზუში ხშირად გვხვდება ბრინჯაოს ზოდების დიდი განძი და ერთეული ეგზემპლარებიც, ასევე ხშირად გვხვდება მეტალურგიული წარმოების კერებთან ბრინჯაოს წვრილმანი ნამცეცები და წიდებიც კი.

ბრინჯაო შეცვალა რკინამ. „რკინამ ხელოსანს ისეთი მტკიცე და მჭრელი იარაღი მისცა, რომელსაც ვერ უძლებდა ვერც ერთი ქვა, ვერც ერთი იმ დროს ცნობილი ლითონი. ყოველივე ეს ერთბაშად როდი მომხდარა. პირველი რკინა ხშირად ბრინჯაოზე უფრო რბილი იყო, ამიტომ ქვის იარაღი მხოლოდ ნელ-ნელა ქრებოდა“. რკინის გამოდნობა, ჩვენი აზრით, დაფუძნებული უნდა ყოფილიყო უძველეს მეტალურგიულ გამოცდილებზე. ბრინჯაოს დნობა მეტალურგიულ ქურას მოითხოვდა. სპილენძის და ბრინჯაოს სადნობი ქურები თავისებური იყო - ორმო ქვაბები. პირდაპირ მიწაში ჩაჭრილ თხრილში ჩადგამდნენ წინდაწინ გამომწვარ ქოთნებს, ქვაბებს ან კიდევ ამოლესავდნენ თიხის სპეციალურად გამზდებული სქელი ფენით და გამოწვავდნენ. ხდებოდა ისეც, რომ ჯერ თხრილს ქვებით ამოყორავდნენ და შემდეგ ამოლესავდნენ თიხის განსაკუთრებული მასით, რომელსაც ამოწვავდნენ ხოლმე. უტოვებდნენ ხელოვნურ საქშენებს, სადაც უყრიდნენ მილაკებს და მისი საშუალებით უბერავდნენ. ჯერ პირდაპირ ფილტვის მეშვეობით, შემდეგ საბერველით. ასეთი ორმოქურების კვალი მრავლად არის მიკვლეული დოშაყეში, კურზუში, ნახუნაოში, ნალეპსაოში, სალხინოში. აქ უხვადაა ასეთი წარმოების მდიდარი რელიკვიები: ქურის კედლის ნამსხვრევები, მილაკები, წიდები, ნადნობის ნამსხვრევები და სხვა. უაღრესად საინტერესოა სოფელი ნახუნაო, სადაც ერთმანეთის მიყოლებით ათ ადგილას არის მიკვლეული მეტალურგიული წარმოების უძველესი ნაშთები. ყურადღებას იპყრობს კაჟი ცანავას ეზოში აღმოჩენილი მეტალურგიული კერა.

ამავე სოფელში, ადგილ „ნაცაცხვერაზე“ პრეისტორიული ხანის ნამოსახლარს ზემოთ, უხვადაა მიმობნეული მეტალურგიული წარმოების ნაშთები, რაც გვაფიქრებინებს, რომ მეტალურგიულ წარმოებას აქ გაცილებით ადრეული ფესვები უნდა ჰქონდეს.

სამეგრელოში მეტალურგიული წარმოების უხსოვარი დროიდან არსებობაზე მიუთითებს რაიონის ტერიტორიაზე მრავლად შემორჩენილი ადგილთა სახელწოდებანიც: „ნაჭკადური“, „ჭკადურობუ“, „ნოჭადენი“, „ჭკადუერი“, „ჭკადუერ-ფერდი“, რომელთა მეცნიერული გაშიფრვა, ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანია.

დასკვნები: 1. სამეგრელოს აღმოსავლეთ ნაწილში მცხოვრებნი უძველესი დროიან მისდევდნენ მეტალურგიულ წარმოებას, ლითონის დნობასა და გამოყენებას იარაღის დასამზადებლად. ლითონის სადნობი ორმო-ქვაბები და თიხის ქოთანქვაბები ერთ ადგილას რამდენიმე იყო ერთმანეთის გვერდით მოწყობილი. ერთბაშად ყველა ქოთანში ახდენდნენ ლითონის დნობას, რითაც აგროვებდნენ საკმაო რაოდენობის ლითონს. აქვე ხდებოდა კრიცების ჭედვით საბოლოო წრთობა და დამუშავება. აქ მზადდებოდა იმ დროისათვის უმაღლესი ხარისხის ლითონი.

ჩვენ ვფიქრობთ, რომ მეტალურგიული წარმოება დამოკიდებული იყო საკუთარ ნედლეულზე, რომელიც მოიპოვებოდა ტეხურის ხეობის ორივე მხარეს და ნახუნაოს მთებში.

2. მეტალურგიულ წარმოებას, ლითონის დნობას ეწეოდნენ მსხვილი გვაროვნული ოჯახები. სოფ. ნახუნაოში ნაპოვნი წარმოების კერების ასეთი სიუხვე იმაზე მიუთითებს, რომ ერთ სოფელში რამდენიმე ოჯახი, ან რამდენიმე ხელოსანი ერთდროულად ეწეოდა მას. რასაკვირველია, ასეთი წარმოების გაძღოლა მაშინდელ პირობებში ერთ ოჯახს ან ერთ კაცს არ შეეძლო. იგი, ალბათ, მთელი გვარის გვაროვნულ საქმიანობასა და საკუთრებას წარმოადგენდა.

სამეგრელოს ეს მხარე, სადაც მეტალურგიული წარმოების ასეთ სიუხვესთან გვაქვს საქმე, ცხადია, მარტო თავისთვის არ ამზადებდა ლითონს. იგი საქრთველოს სხვა მხარეებისათვის ლითონის მიმწოდებელიც უნდა ყოფილიყო.

Givi Eliava
For the history of the oldest metallurgical industry in the eastern part of Samegrelo
Summary

From the ancient times the population of the eastern part of Samegrelo was engaged in the metallurgical industry, in the production of metal alloys and its usage for the arms manufacture.

We think that metallurgical manufacture depended on its raw materials, that was found on the both sides of Tekhuri Gorge and Nakhunao Mountains.

Nobel classes were engaged in the metallurgical and metal alloys manufacture. These were the family properties.

The eastern part of Samegrelo, where we meet such a great diversity of metallurgical industry didn't produce the metal only for its own benefit. It used to provide the metal for other parts of Georgia.

Гиви Элиава
К истории производства древнейшей металлургии в Восточной части Самегрело
Резюме

В восточной части Самегрело жители с древнейших времен занимались производством металлургии, плавлением металла для оружия. Мы считаем, что производство металлургии зависело от собственного сырья, которое добывалось по обе стороны Техурского ущелья и в горах Нахунао. Производством металлургии, плавлением металла занимались крупные семьи, что, наверняка, было деятельностью всей семьи и представляло их собственность. Эта сторона Самегрело, конечно же, готовила металл не только для себя. Она являлась поставщиком металла и для остальной части Грузии.

იგორ კეკელია
(საქართველო)

ბობოთი - სოფელი აბაშისა და ისკიის ხეობებში, ზ.დ. 200მ. მარტვილს 2კმ.-ითაა დაშორებული და სერგიეთის თემში შედის. ადგილობრივი არაოფიციალური ვარიანტია ბომბოთი. სოფელი მოიხსენიება XVIIს. ისტორიულ წყაროში, კერძოდ, გიორგი ლიპარტიანის შეწირულობის წიგნში, „ბონბოთის“ ფორმით: „ჩვენცვა-ფარვათა შენთა მონდობილმან და მსასოებელმან სიწმინდისა შენისამან ჩუენ ბატონიშვილმან ლიპარტიანმან ბატონმან გი(ორ)გი და თანამეცხედრემან ჩუენმან ჭილაძის ქალმან ბატონმან დარეჯან შემოგწირე ერთი კუამლი კაცი ბონბოთს, ნაჭყეპია მახარებელი მისი სახლკარითა და მამულითა“ (კაკაბაძე, 1921:172). ბონბოთი სალიპარტიანოში შემავალი სოფელი ყოფილა (ბერაძე, 1964:128). ამავე სოფელში, აბაშის მარჯვენა ნაპირზე, ჯიხაჭაეს გაგრძელებაზე მდებარე ვრცელ ჭალას ბობოთჭაე ეწოდება (ელიავა, 1977:98).

ბობოთი დუბლეტური ოიკონიმია. ამ სახელწოდებით ცნობილია სოფელი ოკრიბაში, გურნის თემში (აფრიდონიძე, 1980:214, 249).

ბობო და ბომბო მეგრული პირსახელებია. მაშასადამე, ბო(მ)ბოთი „ბობოს ან ბომბოს დიდი ოჯახის სამოსახლო; ოდესღაც მისი ნადგომი, კუთვნილება“ (კეკელია, 2009:418).

გოდოგანი - სოფელი კურზუს თემში, ლებერულეს გასწვრივ, შებესა და ოჩხომურს შუა, ზ.დ. 210 მ. 1904 წლის აღწერის მასალების მიხედვით, გოდოგანში მამულებს ფლობდნენ აზნაური ალშიბაიები (ადგ. ვარიანტი - ალიშბაია), გუგუნავები, დგებუაძეები (დგებიები), კეშელავები (ადგ. ვარიანტი - კეშილა) და ფიჩხაიები. სოფელში მთაზე შემორჩენილია გვიანი შუა საუკუნეების ციხის ნაშთი.

მხარეთმცოდნე გ. ელიავას მიერ ჩაწერილი გადმოცემა სოფლის სახელწოდებას პირველმოსახლე გოდოს სახელს უკავშირებს, რომელიც ამ ტერიტორიის მფლობელი ყოფილა, ე.ი. გოდოშ განი „გოდოს კუთვნილი“ (ელიავა, 1977:144). ართ(ი) განი დიხა ნიშნავს „საკმაოდ ბევრ მიწას“. ო. ქაჯაია ართგანის განმარტებისას გვთავაზობს საილუსტრაციო მასალას ხალხური პოეზიიდან: მინი ქიანას უღურუ დო ართგან-ხვალე მუშიანც „ზოგი ქვეყანას უკვდავება და ზოგიერთი (ერთი წყება)-თავისიანს“ (ქაჯაია, 2009:36). ართგანიშე იმავე ლექსიკონში განმარტებულია როგორც „ერთი მხრიდან“ (ქაჯაია, 2009:36). განი მეგრულში იგივეა, რაც „გვერდი, გვერდითი (ნაწილი); ერთი წყება; მხარე“. შდრ. დოროგანი „დოროს განი, წილი, საკუთრება“ - ტყიანი გორა მიქეიაშ გას აღმოსავლეთ კალთაზე (აბედათი, წინაკვერკვე); პეტრეშ საგანო-მიკროუბანი ენგურის ნაპირას, რაც ეკუთვნოდა პეტრე ანჩიბაიას (მეორე ოტობაია). საგანო აქ აღნიშნავს „მხარეს, კუთხეს“ (ცხადაია, ჯოჯუა, 2003:140); შენგელიეფიშ საგანო//საშენგელიო-შენგელიების უბნები ენგურის მარჯვენა მხარეს, ზარწუფასა და თხინაშკარში (ცხადაია, ჯოჯუა, 2003:167).

ლეხაინდრავო - ადგილობრივი არაოფიციალური ვარიანტია (ლ)ეხაინდრე. თემის საკრებულოში სამი სოფელი შედის - ლეხაინდრავო, ნოჯიხევი და სტეფასდაბალი. სოფელი მდებარეობს ზ.დ. 114 მ., ნოღელისა და ცხენისწყლის ხეობებში. რუსეთის იმპერიის მიერ 1886 წელს ჩატარებულ საკომლო აღწერის ცნობარზე დაყრდნობით შეიძლება ითქვას, რომ ლეხაინდრავო-ონოღიის სოფლის საზოგადოება ერთ-ერთი მოზრდილი დასახლება იყო ნოქალაქევის საპოლიციო უბანში, სადაც შედიოდა ოთხი სოფელი-ლეხაინდრავო, ნაგიბეროვო, ნაჯახოვო და ონოღია (სულ 696 კომლითა და 4669 სულით). საბჭოთა წყობილების დამყარების შემდეგ შეიქმნა ლეხაინდრაო-ონოღიის სასოფლო საბჭო, რომელიც აერთიანებდა ოთხ სოფელს - ლეხაინდრაოს, ნაგიბეროვოს, ნაჯახოვოს, ნოჯიხევს და ონოღიას. ამ სახით სასოფლო საბჭო სენაკის მაზრის მარტვილის რაიონში შედიოდა.

XVIII საუკუნის ისტორიკოსისა და გეოგრაფის - ვახუშტი ბაგრატიონის მიერ შედგენილ რუკაზე, ცხენისწყლის პირას აღნიშნულია პუნქტი ლეხაინა-ს სახელწოდებით. ვახუშტისეული „ლეხაინა“ ფორმითაც და რუკაზე მოცემული ადგილმდებარეობითაც დღევანდელ ლეხაინდრეს შეესაბამება.

XVII საუკუნის მოგზაური არქანჯელო ლამბერტი რუკაზე ცხენისწყლის ნაპირას აღნიშნავს პუნქტს ლეხორის ფორმით. მკვლევარი შ. ჯღარკავა მიიჩნევდა, რომ „ლეხორი დღევანდელი ლეხაინდრაოა“ (ჯღარკავა, 1970:230. ხელნაბეჭდი). სენაკის მაზრის უფროსი კორნელი ბოროზდინი წერს: „ცხენისწყლის პირას მდებარე, ფაღავების საყმო სოფლები-ლეხაინდრო და ნაგვაზუ ადამიანს გააოცებდა. აქ არაფერსა სთესდნენ: არც პურს, არც სიმინდს და სოფლელებს კი არაფერი აკლდათ...“ (ბოროზდინი, 1934:250).

ხაინდრავების მიერ 1770 წელს ხონის მთავარეპისკოპოს მაქსიმესადმი მიცემულ პირობის წიგნში დასტურდება „მოწმე სულ ერთობით სახაინდრაო“ (კაკაბაძე, 1921:175).

სოფლის სახელწოდებისა და თვით სოფლის შესახებ საინტერესო გადმოცემა ჩაგვაწერინა მკვლევარმა შალვა ჯღარკავამ, რომელიც გასული საუკუნის სამოციან წლებში ლეხაინდრავოელ პედაგოგ პოლიკარპე ლავრენტის ძე ხაინდრავასგან მოუსმენია: ,,ოდესღაც აზნაურთა ორ გვარს-კორძაიებსა და ხაინდრავებს შორის მტრობა ჩამოვარდნილა. კორძაიებს ხაინდრავები დაუბეზღებიათ სამეგრელოს მთავართან, როგორც მთავრის მოღალატენი. განრისხებულ მთავარს ხაინდრავები ამოუჟლეტია. ხოცვა-ჟლეტას გადარჩენია ხაინდრავას ერთი რძალი, რომელიც

ამ დროს იმერეთში ყოფილა, მშობლების სახლში. ქალი ორსულად იყო და ვაჟიშვილი შეძენია. ხაინდრავას ძე კარგი ვაჟკაცი დამდგარა, რომელსაც ერთხელ თავი უსახელებია იმერეთის მეფის კარზე. მეფესთან სტუმრად მყოფ სამეგრელოს მთავარს ეს შეუნიშნავს და მისი ვინაობა უკითხავს. როცა გაუგია მისი თავგადასავალი და ისიც, რომ ხაინდრავები უდანაშაულონი ყოფილან, ხაინდრავას ვაჟისთვის ცხენისწყლის პირას მამულები უბოძებია. ხაინდრავა ჯორზე შეუსვამს მთავარს და უთქვამს - რასაც ამ ჯორით მზის ჩასვლამდე შემოივლი, შენი იყოსო. მაშინ ეს ადგილები გაუვალი ტყით ყოფილა დაფარული, მაგრამ ხაინდრავას მაინც მოუსწრია ვრცელი ტერიტორიის შემოვლა აბაშასა და ცხენისწყალს შუა. აქ დასახლებულა და გამრავლებულა. სოფელსაც გვარის მიხედვით ლეხაინდრე შეერქვა“. კ. ბოროზდინის თქმით, ხაინდრავები სათავადო აზნაურები ყოფილან (ბოროზდინი, 1934:257).

(ლ)ეხაინდრე უწინ სოფლის ერთ პატარა უბანს ერქვა, სადაც ხაინდრავები სახლობდნენ. კომლთა რაოდენობით დღეს ხაინდრავებს ამ სოფელში დანელიები ბევრად ჭარბობენ, მაგრამ სოფლის ტრადიციული სახელწოდება ლეხაინდრე მაინც უცვლელი დარჩა (ცხადაია, 2000:167). XX საუკუნის დამდეგს ხაინდრავებს უცხოვრიათ ნახუნაოში, სადაც ისკიას მარჯვენა შენაკადს საჭილაოში დღესაც ეწოდება ხაინდური. სახელდების მოტივი: ხაინდრავა ფლობდა მიწებს ღელისპირებში.

XVIII საუკუნის დასასრულსა და XIX საუკუნეში, როგორც ჩანს, სათავადო აზნაურთა - ხაინდრავების (ადგ. გამოთქმით ხაინდრაა) მფლობელობაში არსებული მამული „სახაინდრაოდ“ იწოდებოდა. შდრ.: სახაინდრავო-უბანი ნაკალწყარსა და სკურჩეს შუა, დიდ ნეძში (ზუგდიდის მუნიციპ.). ივანდიდელი ხაინდრავების ძირის სალოცავი ნაჯახუს მთავარანგელოზთა ეკლესიაში ყოფილა. პ. ცხადაიას დაკვირვებით, ლეხაინდრა(ვ)ოს მაგალითზე ლე- პრეფიქსთან ერთადერთ შემთხვევაში ფიქსირდება -ო სუფიქსი, რომელიც სა- -ო და ნა- -ო კონფიქსებისეული -ო -ს გავლენით (ანალოგიით) უნდა გაჩენილიყო, სა-ბერულავ-ოს, ნა-გვაზავ-ოს და სხვა- თა მსგავსად (ცხადაია, 1985:154).

ნამიკოლავო - ნამკოლუ სოფელია ტეხურის ხეობაში, ზ.დ. 240მ. მარტვილიდან 15 კმ.-ითაა დაშორებული. „გეოგრაფიულ სახელთა ორთოგრაფიულ ლექსიკონში“ შესულია ნამიკოლავოს ფორმით და იქვე მითითებულია, რომ ესაა ნამიკოლავო პირველისა და ნამიკოლავო მეორის გავრცელებული სახელწოდება. სოფლის ერთი ნაწილი საზიაროა თამაკონთან, ლედგებესთან, გურძემსა და კიწიასთან. გ. ელიავას მიერ ჩაწერილი გადმოცემა კომონიმს კოჲოს-პატარა დოქს უკავშირებს, ე.ი. „ნაკოჲ“ ადგილია, სადაც კოჲოები-პატარა დოქები მზადდებოდაო“ (ელიავა, 1977:136).

გურამ გრიგოლიას მოსაზრებით, ნამკოლუ ის ადგილია, სადაც უწინ ბალამწარა იდგა (გრიგოლია, 1964:109). კოლო, კოჲო ო. ქაჯაიას „მეგრულ-ქართულ ლექსიკონში“ განმარტებულია, როგორც „მწარე“. მოცემულია საილუსტრაციო მასალაც: „კოლო რენ დო ვე ეჭკომენია: ი. ყიფშ., გვ.70- მწარეა და არ შეიძლება შეიჭამოსო. ბული წვანც კოლო რენია: ხალხ. სიბრძ.,I, გვ.20-ბალი წვერზე მწარეაო...“ (ქაჯაია, 2002:155). კოლო ბული//ტყარი ბული ბოტან. ბალამწარაა (ქაჯაია, 2002:155), მაგრამ აქვს თუ არა კომონიმ „ნამკოლუს“ მეგრულ საზოგადო სახელთან - კოლოსთან რაიმე კავშირი, ძნელი სათქმელია, ვინაიდან კოლ- ფუძის წინ მ თანხმოვნის არსებობა გაუგებრობას იწვევს.

ჩვენ მიერ ჩაწერილი ხალხური გადმოცემით, სოფლის სახელწოდების უწინდელი ფორმა ნანკოლუ უნდა ყოფილიყო კო(ლ)ი იგივე ენტომ. კალიაა (შდრ.: ლაზ. კოლი//მკოლი - ჭრიჭინა): ნანკოლუ - ადგილი, სადაც კალიები ბინადრობდნენ. ინფ.: „ყანას კალია შესევია და შეუჭამია“. შდრ. ნანკოლჩ-რე-ოკვინორეღალის მარჯვენა შენაკადი სამურზაყანოში, გინძე ენწერში (ცხადაია, ჯოჯუა, 2003:109); სხვა გადმოცემით, სოფლის მოსახლეობა უძველესი დროიდან კერამიკულ წარმოებას მისდევდა. კოლოების, პატარა სურების შესაძენად შავიზღვისპირეთიდანაც კი მოდიოდნენ. კოლოს დამზადების ოსტატები ამ სოფელში ნიკოლავები-ნიკოიას გვარისკაცნი ყოფილან. სოფლის სახელწოდება ნაკოჲოც თითქოს აქედან მოდის (ელიავა, 1977:136).

კომონიმ „ნამკოლუს“ ნიკოლავას გვართან აკავშირებს ენათმეცნიერი პაატა ცხადაიაც. ნიკოლავა მცირერიცხოვანი გვარია (249 სული). ამ გვარისკაცნი ცხოვრობენ თბილისში, სენაკში, ფოთში, ნაქალაქევში, სეფიეთში, ფოცხოში, ჯოჲოსა და სხვაგან (შდრ. გვარები-ნიკოლაძე, ნიკოლაიშვილი, ნიკოლეიშვილი) (ცხადაია, 2000:118). ლენიკოლე უბანია მეორე მოხაშში, ციის მარცხენა მხარეს (სენაკის რ.).

მწერალი იონა მეუნარგია ოდიშის სამთავროში ჯვარის მაზრის სოფლებს შორის მიუთითებს სოფელს „ნამიკოლოუს“ სახელწოდებით (მეუნარგია, 1939:112).

ნახუნავო - ნახუნუ „საქართველოს სსრ გეოგრაფიული სახელების ორთოგრაფიული ლექსიკონის“ მიხედვით ნახუნავო) თემის საკრებულოს ცენტრია და სამ სოფელს - ჭაბურთას, წინაკვერკვესა და საკუთრივ ნახუნუ(უ)ს აერთიანებს. მარტვილს 5 კმ-ითაა დაშორებული და მდინარეების-ნოღისა(ტარჩენის ერთ-ერთი მდგენელი) და ისკიის ხეობებში მდებარეობს.

ოდიშ-ლეჩხუმის დავით დადიანისეული ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფის მიხედვით პირველი, მეორე და მესამე ნახუნოუ მარტვილის მაზრაში შემავალი სოფლებია (მეუნარგია, 1939:113).

კ. ბოროზდინი თავის წიგნში მიუთითებს სოფელს ნახუნუს ფორმით და აღნიშნავს: „ბანძის გზით ნახუნუსკენ გავწიე... ნახუნუ მთა ალაგას არის: ჩვენ რომ შევედით, თოვლი იდო,ასე რომ წვიმას გამოვეთხოვეთ და პირდაპირ ზამთარში შევყავით თავი“ (ბოროზდინი, 1934:283-284).

ტეხურ-აბაშის წყალგამყოფ მთასაც, რაც სოფელს დასავლეთიდან დასცქერის, ნახუნუ(უ)შ გოჲას უწოდებენ. სოფლის სახელწოდების ეტიმოლოგიაზე რამდენიმე გადმოცემა არსებობს. ერთ-ერთი გადმოცემის თანახმად ჩვენ ქვეყანას ჰუნების ჯარი შემოსევია და ამ ტერიტორიაზე დაბანაკებულა. ადგილს თითქოს ამის შემდეგ ეწოდა ნაჰუნუ ან ნახუნუუ -ჰუნების ნამყოფი, ნაბანაკარი (ელიავა, 1977:119-120).

„ჰონთა ქვეყანა“ („ჰონი“ ან „ჰუნი“ თათართა მოდგმის მომთაბარე მესაქონლე ტომების აღმნიშვნელი ეთნონიმია) დამოწმებულია V-VII სს. სომხურ საისტორიო წყაროებში. გამოთქმულია მოსაზრება, რომ „ჰონთა ქვეყანა“ აერთიანებდა დაღესტნის მიწა-წყალს, ვაინახურ ტომთა განსახლების ტერიტორიას. IV-VI საუკუნეებში ჰუნები მტკიცედ მკვიდრდებიან ჩრდ. კავკასიის ტერიტორიაზე. სწორედ ამ დროს იწყება ჰუნთა დამარბეველი ლაშქრობები ირან-ბიზანტიის წინააღმდეგ. ამ ლაშქრობათა ერთ-ერთ ასპარეზს კავკასიის კლდეკარებიც წარმოადგენდა.

ანდაქის ხეობაში (პირიქითი ხევსურეთი) დამოწმებულია ტოპონომი ხონე, რასაც ნ. ვოლკოვა თავის გამოკვლევაში Хони-სა და Хоне-ს ფორმით მოიხსენიებს და ამ ტერიტორიაზე ჰონთა ოდინდელი ცხოვრების კვალის მიმანიშნებლად თვლის, მაშინ, როცა ანდაქის ხეობის „ხონეს“ არანაირი საერთო არა აქვს „ჰონთან“ (ითონიშვილი, 1992:.200-201). „ხონესა“ და „ჰონს“ შორის რაღაც კავშირის ძებნა, - წერს ვახტანგ ითონიშვილი, - „მიზანშეუწონელია თუნდაც იმ მოსაზრებით, რომ აღნიშნული სახელწოდებები ფონეტიკური თვალსაზრისითაც არ ავლენენ ერთმანეთთან რამდენადმე თვალშისაცემ სიახლოვეს, მაგრამ თუკი თავს ძალას დავატანდით და მათ შორის მაინც დავინახავდით გარეგნულ მსგავსებას, მაშინ ხომ ძალაუნებურად მოგვიწევდა ასეთი მსგავსების ხაზგასმა, ერთი მხრივ, „ჰონსა“, ხოლო მეორე მხრივ, საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში დამოწმებულ ისეთ ტოპონიმებს შორის, როგორებიცაა: „ხონი“ (ქალაქი და სოფელი იმერეთში), „ხოჭიორი“ (სოფ. რაჭაში, ამბროლაურის რ-ნში), „ხონა“ (სოფელი ჭანეთში), „ხონა“ (ნასოფლარი მესხეთში) და სხვა, რაც თავისთავად ახალი სერიოზული გაუგებრობის წყაროდ იქცეოდა“ (ითონიშვილი, 1992:201). ვ. ითონიშვილის მოსაზრებით, „ჰონთა ქვეყანა“ თანამედროვე დაღესტნის კასპიისპირა დაბლობებზე ლოკალიზებული ისტორიულ-გეოგრაფიული რეგიონის აღმნიშვნელი ზოგადი სახელწოდება იყო (ითონიშვილი, 1992:201).

გამოთქმულია მოსაზრება, რომ „ჰონთა ქვეყანა“ წარმოადგენდა ჩრდილოეთ კავკასიაში არსებულ საბირთა გაერთიანებას (Gerland, 1894:230-232; ითონიშვილი, 1991:265-266). ცნობილი ბიზანტინოლოგის ი. კულაკოვსკის მტკიცებით, „ჰუნთა ქვეყანა“ გარდმანის პროვინციაში უტის ოლქის ჩრდილოეთით მდებარე საკაშენე უნდა ყოფილიყო. მან დაუშვებლად მიიჩნია ე. გერლანდისა და ი. მარკეტის ვარაუდი, ,,ჰუნთა ქვეყნის» ჩრდილოეთ კავკასიაში არსებობის შესახებ (Кулаковский, 1915:345-346). ი. მარკეტის თვალსაზრისი ამ ბოლო დროს გაიზიარა მკვლევარმა ვ. გოილაძემ, რომელიც სპეციალურად შეეხო აღნიშნულ საკითხს (გოილაძე, 2007:57-70).

კომონიმ „ნახუნუს“ ეტიმოლოგიაზე მსჯელობისას სწორედ ანდაქის ხეობის ტოპონიმ „ჰონეს“ მსგავს შემთხვევასთან გვაქვს საქმე. ჯერ ერთი, ნახუნუსა და ნაჰუნუს ფონეტიკური მსგავსება სულაც არ იძლევა იმის მტკიცების უტყუარ შესაძლებლობას, რომ სახელწოდებაში ჰუნთა აღნიშნული სოფლის ტერიტორიაზე ნამყოფობის კვალი ვეძიოთ, მეორეც-არცერთი ისტორიული წყაროთი არ დასტურდება შიდა ეგრისში ჰუნთა ლაშქრობის ფაქტი.

მისაღებად გვეჩვენება კომონიმ „ნახუნუს“ სხვაგვარი ახსნა. კერძოდ, სოფლის უწინდელი სახელწოდება ნახუხუნუ უნდა ყოფილიყო, რადგან გადმოცემები აქ ხუხუნების (გვარია) ნამყოფობაზე მიუთითებენ. ხუხუნები ამ სოფელში წინაპართა ნასახლარ ადგილებსაც მიუთითებდნენ (ელიავა, 1977:120).

ხუხუნი მცირერიცხოვანი გვარია (169 სული საქართველოში). ამ გვარისკაცნი ცხოვრობენ ლეძაძამეში, ხეთაში, ზუგდიდსა და სხვაგან. ლეხუხუნე უბანია ტეხურის მარჯვენა მხარეს, ლესაჯაიეში (ცხადაია, 2000:171).

ჰაპლოლოგიის, ანუ ფუძეთა შეერთებისას თუ დევირაციისას მარცვლის ამოვარდნის ფაქტები მეგრულის ზოგად ლექსიკასა და ონიმიაში შეისწავლა პროფ. პ.ცხადაიამ,თუმცა აღნიშნული თვალსაზრისით საინტერესო ტოპონიმთა ჩამონათვალში კომონიმი ნახუნუ-ნახუხუნუ(-ხუხუნი) მითითებული არ არის (ცხადაია, 1998:105-107).

ამდენად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ კომონიმ „ნახუნუს“ ფუძეს წარმოადგენდა ხუხუნი. ხუ კომპლექსის ამოვარდნის (ჰაპლოლოგიის) შედეგად მივიღეთ ნახუნუ ფორმა, რაც „ხუხუნების ნამყოფს; ხუხუნთა გვარის ნასახლარს“ ნიშნავს. შდრ. ნახუხუნუ-სახნავ-საბალახო ეკის თემში (სენაკის რ.).

ხალხური ეტიმოლოგია: 1. ნახონა, ნახონუ მეგრულში ნახნავ მიწას ნიშნავს. ჩქინ ჯვეშეფი დიხას ნოხონუენა „ჩვენი ძველები მიწას ხნავდნენ (აქ), თურმე“; 2. ნახუნდუ არდგიი რე. პატონჭკორაჲაშ დროს კოჩი დააშენდუნი, თაქ ხუნდი ნოდგვენა დო თის გიოხუნუანდეს. „ხუნდის ადგილია. ბატონყმობის პერიოდში ყმა რომ დააშავებდა, აქ ხუნდი ედგათ და მასზე დასვამდნენ“. ხუნდი, ხუნჯი ფეხის ბორკილია, რაც წარმოადგენდა ფეხების ჩასაყოფი ნახვრეტების მქონე, გრძელსა და მსხვილ ძელს; 3. „ხუნდი - ნადირის დასაჭერი რკინის ხაფანგები ედგათ ტყეში, ტურა-მელისა და დათვის დასაჭერად“.

საელიავო - სა(ე)იო//საელიავო პატარა სოფელია, რომელიც აბაშისა და ინჩხიას ხეობებში მდებარეობს. სოფელი ზეგანსა და გორაკ-ბორცვებზეა შეფენილი ( ზ.დ. 200მ.). დასავლეთით აბაშის ხეობა ესაზღვრება, სამხრეთით-ინჩხია და ქალაქი მარტვილი, აღმოსავლეთით - ქვაითის სერები(დობერა და დორგანე), ჩრდილოეთით - სოფელი ინჩხური.

ერთ-ერთი ვერსიით სოფლის სახელწოდება ელია წინასწარმეტყველის სახელობის ტაძრის არსებობას უკავშირდება, რომელიც ნაოხვამფერდის მაღალ გორაზე ყოფილა აღმართული (დეკანოზი გოჩა, 2002:4).

მეგრულში გეოგრაფიული ობიექტის კუთვნილება-დანიშნულების გამომხატველია სა-ო კონფიქსი, რომელიც უმეტეს შემთხვევაში ლე-ე თავსართ-ბოლოსართის მორფოლოგიური ეკვივალენტია. მარტვილის რაიონში მსგავსი წარმოების ოთხი ოიკონიმია-საბერულავო, სანაჭყებიო, საელიავო და სალხინო. საგრძნობლად მეტია მსგავსი წარმოების მიკროოიკონიმთა რაოდენობა.

სა-ო კონფიქსი გვართა დასახლებასთან ერთად მსხვილი თუ წვრილი საფეოდალო ერთეულების სახელწოდებათა მაწარმოებლადაც გვევლინება. აღნიშნულ საკითხს თავის ნაშრომში სპეციალურად შეეხო პ. ცხადაია. წარმოადგინა საილუსტრაციო მასალაც (სამურზაყანო, სადადიანო, სააფაქიო//სააფაქიო ენწერი, სამანიჩო// სამანიჩო ქიანა, სადადიანო ეწერი, სალიპარტიანო) და დაასკვნა: „ყველა შემთხვევაში სა-ო პრეფიქს-სუფიქსით გამოხატულია დანიშნულებაცა და განკუთვნება-ვისობაც, ოღონდ მმართველისადმი, მაღალი წოდებისადმი, თავადობისადმი...“ (ცხადაია, 1985:157).

ამ კონტექსტში შეიძლება განვიხილოთ საელიავოს სახელწოდების წარმომავლობის საკითხი. გვარის მონაწილეობით წარმოქმნილი სახელწოდება დაერქვა არა ელიავების გვარით დასახლებულ უბანს (თუმცა არც ესაა გამორიცხული), არამედ ტერიტორიას, რასაც ფლობდა და განაგებდა მაღალი წოდების (ან თანამდებობის) მქონე პიროვნება. ცნობისათვის, ელიავები საეკლესიო აზნაურები იყვნენ (ბოროზდინი, 1934:257). მაშასადამე, საელიავო „ელიავასათვის განკუთვნილი ტერიტორია, მისი სამართავ-სამფლობელო“.

საელიავოს შეუნარჩუნებია -ავა დაბოლოების -ავ ნაწილი. თუმცა, ადგილობრივი არაოფიციალური ვარიანტია საელია (ცხადაია, 1985:160-161).

სერგიეთი (ადგ. არაოფიციალური ვარიანტი სერგიათი) აბაშისა და ტარჩენის ხეობებში, ზ.დ. 130 მ-ზე მდებარეობს. ინფორმანტ პროკოფი სურმავასგან გ.ელიავას მიერ ჩაწერილი გადმოცემა გვიამბობს, რომ ეს სოფელი სახელგანთქმული კაცის - სერგიას დიდი ოჯახის ნასახლარია (ელიავა, 1977:95).

ერთ-ერთი ლეგენდის თანახმად, სოფლისთვის სერგი ართი, სერგიათი სამეგრელოს მთავარს გამორჩეული ვაჟკაცისა და მეომრის - სერგი ჩახავას პატივსაცემად შეურქმევია, რომელიც თურქებთან უთანასწორო ბრძოლაში გმირულად დაღუპულა (ელიავა, 1996:92-93).

სერგია გვარიცაა და სახელიც. სასერგიო ეწოდება უბნებს ციზეთსა (სენაკის მუნიციპ.) და ხამისკურში (ხობის მუნიციპ.). მცირერიცხოვანი გვარია. სერგიები ცხოვრობენ აგრეთვე საჯიჯაოში, ხეთაში, ნოჯიხევში, ხობში, ხორშსა და სხვაგან (ცხადაია, 2000:126). გვარი მოხსენიებულია 1569 წლის შეწირულების წინგში, საიდანაც ირკვევა, რომ კაკულიაი სერგია ხობის ღმრთისმშობლისთვის შეწირული ყმაა (ქსძ, 1970:275). 1616-1621 წლებით დათარიღებულ „საცაიშლო დავთარში“ ჩამოთვლილია ცაიშში მცხოვრები საეკლესიო გლეხები - მასხულია სერგია, ხუხული სერგია, ჯგევშია სერგია, გეგელია სერგია, ხუხულია სერგია, გვანობა სერგია და სხვანი (ქსძ, 1970:440, 442-443, 453).

პროფ. ა. ღლონტი მიუთითებს საკუთარ სახელებს - სერგეს, სერგის, სერგიას, სერგილდს (სვან.), სერგისს და სერგოს (ღლონტი, 1986:187). ა. ჭანტურიას წიგნში დასახელებულია მეგრული სახელები - სერგე, სერგი, სერგია და სერგიე (ჭანტურია, 2006:600). ი. მაისურაძეს სერგიეთი სერგიას გვარით დასახლებულ სოფლად მიაჩნია (მაისურაძე, 1990:146). შდრ. სერგიაფონი - მარჩხობი, ფონი აბაშაზე (სერგიეთი).

ოიკონიმ „სერგიათის“ მოტივაციაზე მსჯელობისას ორივე ვარიანტი - გვარის ან სახელისგან სოფლის სახელწოდების წარმომავლობა, დასაშვებად მიგვაჩნია („თი“ ბოლოკიდურიანი ტოპონიმების შესახებ იხ.: ელიავა, 1972; კეკელია, 2009:415-435)

წაჩხურუ („საქართველოს სსრ გეოგრაფიული სახელების ორთოგრაფიული ლექსიკონის“ მიხედვით წაჩხური) - სოფელი სალხინოს თემში, ზ.დ. 300მ. ცნობილია საინტერესო ისტორიული ძეგლით-მთავარანგელოზთა ეკლესიით. მოხსენიებულია XVIIს. დათარიღებულ რატიანთა სიგელში, რაც გამოაქვეყნა აკად. ექვთიმე თაყაიშვილმა (გაზ. „ივერია“, 1891; თაყაიშვილი, 1913-1914:75-77). მანვე შემოგვინახა წაჩხურუს ეკლესიის ხატის აღწერილობაც (თაყაიშვილი, 1913-1914:77). წაჩხურუში, ყოველწლიურად, აღდგომის მომდევნო ხუთშაბათს აღინიშნება დღესასწაული ,,წაჩხურობა», სადაც სამეგრელოსა და იმერეთის რეგიონებიდან დიდძალი ხალხი იყრის თავს. ეს ადგილი მოსკეს, მოსქეს - ნაყოფიერებისა და ოჯახის მფარველი წარმართული ღვთაების სალოცავი ყოფილა. ქრისტიანული ტაძრის აგებამდე აქ ბომონი- წარმართთა სალოცავი მდგარა, სადაც წარმართული ხვამა „ლოცვა“ აღევლინებოდა. მოსკე, მოსქე იგივე მეძევეა, შვილის მომცემი, ძეობის გამგრძელებელ-მწყალობელი. ქალი, ვისაც შვილი არ ჰყავს, ან ქალიშვილი შეეძინა და ვაჟი არ უჩნდება, ფეხშიშველა ადის „მოსკე წაჩხურუში“ და თან მიაქვს მინიატურული აკვანი. გადმოცემით, წაჩხურუს სწირავდნენ ვერცხლით ნაჭედ აკვნებს და შვილის გაჩენას შესთხოვდნენ (ჭანტურია, 1982:.212). ხატს სწირავდნენ აგრეთვე ცხვარს, მამალს, ფულს და წმინდა სანთლებს.

ო. ხუხუას მოსაზრებით, მდ. წაჩხურას თვისება - ცივწყლიანობა და მასში განბანვა ასოცირდებოდა შვილიანობასთან, მოდგმის გაგრძელებასთან. „წაჩხურას წყალში განბანილს - მამაცსა და ჯანმრთელს, შვილიც მამაცი და ჯანმრთელი ეყოლებოდა... სიჯანსაღისა და სიკეთის მომნიჭებელი წაჩხურა თანდათან სალოცავად იქცა, ფალოსის ღვთაებრივ ატრიბუტად“ (ხუხუა, 1981:85).

კომონიმი „წაჩხურუ“ ორი საზოგადო სიტყვის - წყარი-სა და ჩხურუ-ს შეერთებითაა მიღებული და ნიშნავს „ცივწყალას“. სახელწოდებაში მსაზღვრელ - საზღვრულის (სიტყვათშეერთების) პრეპოზიციური წყობა მიუთითებს ოიკონიმის არქაულობაზე (წაჩხურუს შესახებ იხ.: კეკელია, 2005:.2; კეკელია, 2003:.2). ო. ხუხუა მიიჩნევს, რომ წაჩხურა//წაჩხურუ უნდა ითარგმნოს როგორც „წყალი-სიცივე“ (და არა „ცივი წყალი“), ვინაიდან „ცივი წყალი“ ზედმიწევნით ვერ გამოხატავს მდინარის თვისებებსო (ხუხუა, 1980).

გოგილო და დემურ ბასილაიები არ იზიარებენ მდინარის სახელწოდება „წაჩხურუს“ „ცივწყალად“ განმარტებას. მათი არგუმენტი ასეთია: „წყალცივის“ შესატყვისი მეგრულში „წყარ-რგილია“ და არა „წყარ-ჩხურუ“. ავტორთა მიერ ჩაწერილი გადმოცემა მდინარის სახელწოდებას უკავშირებს მეგრულ „რჩხვიას“, რაც წივილ-კივილს აღნიშნავს, და დაასკვნიან, რომ წაჩხურას უწინდელი სახელი უნდა ყოფილიყო წაჩხვია, წყარ-რჩხვია. ავტორები ფიქრობენ, რომ სახელწოდება მდინარის დინებას, ხმიანობას გამოხატავს, ე.ი. წყარ-რჩხვია „წივილ-კივილით, ხმაურით მომდინარე“ (ბასილაია, 2008:22) გ. და დ. ბასილაიები აღნიშნავენ, რომ ოიკონიმ წაჩხურუს საერთო არა აქვს ცივწყლიანობასთან, ვინაიდან, მათი დაკვირვებით, ოიკონიმის ერთ-ერთი კომპონენტი, მეგრული „ჩხურუ“ ამინდის მდგომარეობის - სიცივის გამომხატველი სიტყვაა და სხვა გადატანითი მნიშვნელობა მას არ გააჩნია. აქედან გამომდინარე, ვარაუდობენ, რომ „წაჩხურუ“ უნდა წარმოქმნილიყო სანწალე ჩხურუ-დან, რაც „მწარე (საშინელ) სიცივეს; ყინვას, სუსხს“ ნიშნავს. სვანეთიდან გამოქცეული და წაჩხურუს ეკლესიის ფერდობზე დასახლებული გულედანის გვარისკაცი სანწალე ჩხურუს (მკაცრ სიცივეს) ძლიერ შეუწუხებია და იძულებული გამხდარა, რომ ლეგულორდავეში დასახლებულიყოო,- ასეთია ოიკონიმისა და ჰიდრონიმის ავტორებისეული განმარტება. ოიკონიმი წაჩხურუ კომპოზიტია, სადაც წა იგივეა რაც წ(ყ)ა(რი) „წყალი“ (შდრ.: ტოპონიმები: წაკურთხია-მორევი ნოღელა ზე, ნაგებერუში; წაკურთხიაშ წყარი-წყარო აგუბედიაში, ბედიის მონასტერთან; წახარება - ღელე გულუხეთში; სინწა - მდინარე; წარჩე „თეთრი წყალი“ - სოფელი სამურზაყანოში და ა.შ.). რაც შეეხება მეორე კომპონენტს - ჩხურუ „სიცივე“, ეს სიტყვა იკვეთება ოიკონიმ ,,ინჩხურის» მაგალითზეც, რა თქმა უნდა, თუკი დავუშვებთ ამ უკანასკნელის ,,ყინულივით ცივი მდინარის» გააზრების შესაძლებლობას.

სოფლის სახელწოდების ხალხური ეტიმოლოგია: 1. ცაშხური - ცააშ შხური „ცაავას ცხვარი“ (ცაავა გვარია); 2. ცაშხური „ზეციური ცხვარი, მსხვერპლად შესაწირი“.

ლიტერატურა:

1. აფრიდონიძე შ., მაკალათია ფ., ქართული ოიკონიმები, კრ. „ტოპონიმიკა“, II, თბ., 1980.

2. ბერაძე თ., ერთი საკითხი სამეგრელოს ისტორიული გეოგრაფიიდან, საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული, II, თბ., 1964.

3. ბოროზდინი კ., სამეგრელო და სვანეთი (1854-1861), მოგონებანი. თბ., 1934.

4. გოილაძე ვ., ამიერკავკასიაში სად იყო „ჰუნთა ქვეყანა?“, კრ. „ქართველური ონომასტიკა“, III, თბ., 2007.

5. გრიგოლია გ., ძველი სამეგრელოს ერთი ტოპონიმიკური სახელის განმარტებისათვის, საქართველოს ისტორიული გეოგრაფიის კრებული, II, თბ., 1964.

6. დეკანოზი გოჩა (ცაავა), საელიაოს დედათა მონასტერი, თბ., 2002.

7. ბასილაია გ., ბასილაია დ., ჩვენი სალხინო, თბ., 2008.

8. ელიავა გ., სამეგრელოს ტოპონიმიკური მასალა დიდი ოჯახის სტრუქტურის შესახებ, ჟურნ. „მაცნე“, ისტორიის, არქეოლოგიისა და ეთნოგრაფიის სერია, №3, 1973.

9. ელიავა გ., აბაშისა და გეგეჭკორის რაიონების ტოპონიმიკა, თბ., 1977.

10. ელიავა გ., სამეგრელო ჩემს თვალსაწიერში, I, თბ., 1996.

11. თაყაიშვილი ე., არხეოლოგიური მოგზაურობიდან სამეგრელოში, კრ. „ძველი საქართველო“, ტფ.,1913-1914.

12. ითონიშვილი ვ., კავკასიის უძველესი ეთნონიმიიდან, „მაცნე“, ისტორიის სერია, №1, 1991.

13. ითონიშვილი ვ., აღმოსავლეთ საქართველოს მთიანეთის ისტორიიდან, თბ., 1992.

14. კაკაბაძე ს., დასავლეთ საქართველოს საეკლესიო საბუთები, წ. I-II, ტფ., 1921.

15. კეკელია ი., „მოსკე წაჩხურუ“, გაზ. „მარტვილის მოამბე“, №3, 2005.

16. კეკელია ი., წაჩხურუ და წაჩხურობა, გაზ. „ჭყონდიდის ზარი“, №3(10), 26 მაისი, 2003.

17. კეკელია ი., მარტვილის რჩეული გეოგრაფიული სახელწოდებანი, თბ., 2008.

18. კეკელია ი., მარტვილის ტოპონიმია (ეტიმოლოგიურ-განმარტებითი ლექსიკონი), თბ., 2009.

19. კეკელია ი., საოჯახო თემი ძველ სამეგრელოში (ტოპონიმური მასალების მიხედვით), კრ. „ისტორიულ-ეთნოლოგიური ძიებანი“, XI, თბ., 2009.

20. მეუნარგია ი., სამეგრელოს სამთავროს უკანასკნელი პერიოდი და დავით დადიანი. მასალები და დოკუმენტები სოლ. ცაიშვილის რედაქციით, თბ., 1939.

21. მაისურაძე ი., ქართული გვარსახელები (სალექსიკონო ბიბლიოგრაფიული მასალები), თბ., 1990.

22. საქართველოს სსრ გეოგრაფიული სახელების ორთოგრაფიული ლექსიკონი (მასალები), თბ., 1987.

23. ქაჯაია ო., მეგრულ-ქართული ლექსიკონი, ტ.II, თბ., 2002; ტ.IV, თბ., 2009.

24. ქსძ, III, ქართული სამართლის ძეგლები, III. ტექსტები გამოსცა, შენიშვნები და საძიებლები დაურთო პროფ. ი. დოლიძემ, თბ., 1970.

25. ცხადაია პ., მთიანი სამეგრელოს ტოპონიმია(ენათმეცნიერული ანალიზი), თბ., 1985.

26. ცხადაია პ., ჰაპლოლოგიისათვის მეგრულში, არნ. ჩიქობავას 100 წლისთავისადმი მიძღვნილი საერთაშორისო სიმპოზიუმის მასალები, თბ., 1998.

27. ცხადაია პ., გვარები და გვართა დასახლებანი სამეგრელოში, თბ.,2000.

28. ცხადაია პ., ჯოჯუა ვ., სამურზაყანოს გეოგრაფიული სახელწოდებანი, თბ., 2003.

29. ჭანტურია ა., ეთნოგრაფიული ჩანაწერები, თსუ-ის შრომები, ტ. 227,თბ., 1982.

30. ჭანტურია ა., მეგრული სახელები და გვარები, თბ., 2006.

31. ხუხუა ო., სალხინო თუ წაჩხურუ?, გაზ. „შრომის დროშა“, №86, 1980.

32. ხუხუა ო., ტოპონიმების - „სალხინოსა“ და „წაჩხურუს“ წარმოშობის ისტორიისათვის, გეგეჭკორის სარაიონთაშორისო სამხარეთმცოდნეო მუზეუმის XXVI სამეცნიერო სესია (მასალები), თბ., 1981.

33. ჯღარკავა შ., სალიპარტიანო, ისტორიის მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის მოსაპოვებლად წარმოდგენილი ნაშრომის ხელნაბეჭდი. თბ., 1970.

34. Gerland E., Die persische Feldzuge des Kaisers Herakleios, BZ.,III, 1894.

35. Волкова Н.Г. Этнонимы и племенные названия Северного Кавказа, М.,1973.

36. Кулаковский Ю. История Византии, т. III, Киев, 1915.

Igor Kekelia
Researching from Martvili oikonimy
Summary

Scientific observations about some meanings of base of oikonimy in Martvili dictrict are represented in this article. Here we can see some folk explanations connected with the geographical etimology of objects.

Игорь Кекелия
Искания из ойконимии Мартвильского муниципалитета
Резюме

В статье представлены научные наблюдения над значениями исходных основ некоторых ойконимов района Мартвили. По возможности представлены народные разъяснения, связанные с этимологией географических объектов.

Леонид Джахая
(Грузия)

ГЛОБАЛИЗАЦИЯ И ПРОБЛЕМЫ РЕГИОНАЛЬНОЙ ИНТЕГРАЦИИ

Большинство исследователей процессов современной глобализации связывает её с распадом Советского Союза и всей мировой системы социализма, то есть датирует начало глобализации 1992 годом, когда прекратилось блоковое противостояние, постсоветское и постсоциалистическое пространство Центральной и Восточной Европы стало открытым и доступным для свободного движения капиталов, товаров и трудовых ресурсов. З.Давиташвили считает, что всеобщая глобализация «только с начала 90-х годов могла осуществиться, когда крах социализма и распад Советского Союза стали провозвестниками окончания биполярной международной системы. Только в новых международных условиях стало возможным развитие глобализации» (დავითაშვილი, 2003:192).

Как известно, в свое время становление и развитие двух мировых систем - капитализма и социализма - в процессе внутрисистемной региональной интеграции прошло целый ряд этапов и стадий, прежде чем приобрело окончательный, более или менее завершенный вид много лет спустя. В результате социалистическая интеграция достигла наибольшей степени в СССР (1/6 часть земной суши) - с прозрачными административными границами союзных и автономных республик, с единым центральным государственным банком и денежно-кредитной системой, жесткой специализацией и кооперацией хозяйственных субъектов, пятилетними планами, при гегемонии Коммунистической партии. Далее, по убывающей степени интеграции следовали страны Варшавского договора и Совета Экономической Взаимопомощи (СЭВ), связанные в единый экономический и военно-политический блок социалистических стран Центральной и Восточной Европы. Еще в меньшей степени интеграция объединяла всю социалистическую систему (1/3 населения земного шара), для которой была характерна территориальная разобщенность (Куба, Вьетнам), цивилизационнная разобщенность и порою противоречивость, доходящая до противоборства (Советский Союз и Китай). Наконец, еще одна грань социалистической интеграциирассматриваемой эпохи - это освободившиеся после ликвидации колониальной системы молодые государства так называемой «социалистической ориентации» в Азии, Африке и Латинской Америке с весьма расплывчатыми экономическими и политическими параметрами и интересами. Поскольку эти страны вскоре оказались ареной ожесточенной конкурентной борьбы между СССР и США, началось «перетягивание каната» с целью привлечения на свою сторону этих стран, в итоге появились страны «социалистической ориентации» и «капиталистической ориентации». Однако на самом деле это была всего лишь социалистическая фразеология для решения собственных внутренних, узконациональных, этнических, экономических и политических задач, и тем не менее здесь также обозначился раскол, а, следовательно, и еще одно препятствие на пути глобализации.

Нечто подобное происходило и в системе капитализма. Ядром региональной капиталистической интеграции был и по сей день остается Североатлантический альянс (НАТО) - военно-политический блок США и Канады с западноевропейскими странами. Далее следует Европейский Союз (ЕС) интегрированной Европы с «Общим рынком», Европарламентом и единой валютой «евро». Евросоюз в свою очередь также прошел ряд этапов, прежде чем принял нынешний законченный вид. Так, например, вначале шла экономическая интеграция капиталистической Европы, начиная с «Европейского объединения угля и стали» (1951 год) и заканчивая «Общим рынком». Это ядро региональной капиталистической интеграции окружено капиталистическими странами, по-разному объединенных в экономические и военно-политические блоки и союзы, тяготеющие к США и, в сущности, зависимые от них в экономическом и политическом плане. Сейчас эти региональные структуры все более становятся объектами сплошной глобализации.

Образовавшиеся в итоге две мировые системы - капитализма и социализма - привели к резкому их противостоянию, к так называемой «холодной войне», которая конкретно выразилась в создании двух противоположных военно-политических блоков - Североатлантического пакта (1949 год) и Варшавского договора (1954 год). Единый мировой рынок тоже распался на два относительно независимых, вполне самодостаточных рынка. В этих условиях, разумеется, ни о какой глобализации не могло быть и речи, наоборот, конфронтация шла во всех сферах общественной жизни. Значит ли это, что до 1992 года интеграционные процессы в мире не происходили? Безусловно, они происходили, только порознь в каждой из двух мировых систем, следовательно, эти интеграционные процессы нельзя назвать глобализацией, поскольку они носили сугубо региональный характер, в особенности, Советский Союз и Европейский Союз, у которых, однако, прослеживаются как сходство, так и различие. Вот перечень их общих интеграционных черт:

1. На востоке Евразии - Советский Союз, на западе Евразии - Европейский Союз.

2. Аббревиатура: СССР и ЕС.

3. В СССР 15 союзных республик, в ЕС 30 государств.

4. Совет Экономической Взаимопомощи (СЭВ) и Общий рынок.

5. Советский рубль и европейская валюта «евро».

6. В СССР прозрачные административные границы, в ЕС прозрачные границы («Шенгенская виза»).

7. Варшавский договор и НАТО.

8. Интервидение и Евровидение.

9. Объединенный институт ядерных исследований (СССР, Дубна) и Европейский центр ядерных исследований (Швейцария, ЦЕРН).

10. Космическая программа СССР и космическая программа ЕС. Однако есть и различия, и весьма существенные:

1. Советский Союз возник в 1922 году, Европейский Союз - в 1957 году, то есть на 35 лет позже, со всеми вытекающими отсюда последствиями (НТР, соседство с СССР, новые исторические и экономические реалии).

2. СССР занимал 1/6 часть земной суши на Евразийском континенте, а в ЕС вошли

только западноевропейские страны.

3. В СССР было объединено 15 союзных республик с их автономиями, в ЕС сейчас 30 европейских государств.

4. СССР сформировался путем предоставления государственного статуса народам, которые прежде его не имели в составе Российской империи, в то время как ЕС был создан путем объединения прежде независимых государств Европы.

5. СССР развился на принципиально новой основе социализма, ЕС остался на прежней основе капитализма.

6. В СССР существовал единый для всех входящих для него республик политичес- кий строй и форма правления, в ЕС сохранился прежний уклад, традиционная для каждого государства форма правления - от конституционной монархии до республиканской формы правления (президентской или парламентской).

7. В ЕС действует принцип единогласия (консенсуса) при принятии решений, в СССР такого правила не было, но был двухпалатный Верховный Совет: Совет Союза и Совет Национальностей, где были представлены в равном количестве все национально-государственные образования: союзные республики, автономные республики, автономные области и национальные округа.

8. Европейская денежная единица одинаково читается на всех европейских языках, в СССР номинал писался на денежных знаках на языках и алфавитах 15 союзных республик.

9. В ЕС больше демократии в смысле прав и свобод личности, в СССР с правами и свободами личности мало считались.

10. В СССР языком межнационального общения был русский язык, в ЕС таковым стал английский язык.

Этот перечень сходств и различий можно продолжить и дальше, но важен итог: СССР распался в 1992 году, а ЕС продолжает существовать и расширяться с хорошими перспективами на будущее.

Однако блоковое противостояние системы социализма и системы капитализма, их конфронтация в ходе «холодной войны» второй половины ХХ века зашли очень далеко. Это была поистине политика «балансирования на грани войны», политика, автором которой был госсекретарь США Джон Фостер Даллес. При этом у каждой из противоборствующих сторон сформировавшегося «двухполюсного мира» имелась собственная концепция глобализма: у одних - установление мирового коммунизма и осуществление коммунистических идеалов в масштабе всей планеты, у других - достижение мирового господства в форме глобализации. Однако в ядерный век ни то, ни другое оказалось недостижимо, поэтому очень скоро наступило равновесие сил, так называемый «ядерный паритет», который продолжался несколько десятилетий.

При этом обращает на себя внимание одно обстоятельство: советские авторы всячески подчеркивали преимущества социалистической интеграции в противовес капиталистической интеграции, в первом случае они видели только положительные стороны, а во втором случае только отрицательные, но то же самое делали со своих позиций западные пропагандисты. Впрочем, такова была задача идеологического противостояния двух систем - социализма и капитализма, и неудивительно, что ученые, идеологи обоих блоков тенденциозно освещали социально-экономические и политические процессы, происходящие в этих регионах. К примеру, одни и те же процессы и явления в СССР, аналогичные западноевропейским, оценивались на Западе негативно, вплоть до того, что Советский Союз, который был полным аналогом Европейского Союза, преподносился, как «империя зла», а Европейский Союз с теми же «прозрачными границами», единой валютой «евро», Общим рынком, Европарламентом и многим другим превозносился, как высшее достижение человеческой цивилизации. В этом проявилась идеологическая борьба времен «холодной войны», суть которой хорошо выразил французский теоретик Жан Мейно, когда писал, что экономические выгоды, которые сулит капитализму западноевропейская интеграция, «имеют меньшее значение в сопоставлении с выгодами, которые обеспечивает патронату (то есть французским предпринимателям - Л.Дж.) окончательное создание «Общего рынка», а именно упрочение капиталистического строя в Европе или, если хотите, устранение, по крайней мере на длительный период, всякой перспективы социализма» (Szokoloczy Sillaba, 1965:VII). Сказанного достаточно, чтобы понять идеологию «холодной войны», блокового противоборства и региональной интеграции.

После того как в ходе двух мировых войн не удалось сокрушить социализм военной силой, а попытки «отбрасывания», «сдерживания» также не принесли желаемых результатов, видные западные ученые - социологи, экономисты, политологи (Уолт Ростоу, Раймон Арон, Арнольд Тойнби) стали предлагать различные варианты «конвергенции капитализма и социализма» (советский вариант - «мирное сосуществование двух мировых систем - социализма и капитализма»). Суть «теории конвергенции» заключалась в том, что капитализм и социализм предстали двумя различными путями индустриализации общества (на стадии «индустриального общества»), а в конечном счете оба пути ведут к так называемому «постиндустриальному обществу» («обществу массового потребления», «всеобщего благоденствия»). Полагали даже, что социалистический путь более эффективен, так как за 30 лет достиг того, чего капиталистическая Европа сумела достичь лишь за 300 лет, с большими потерями и страданиями.

Сама по себе идея конвергенции социализма и капитализма (правда, на основе частной собственности и рыночных отношений) была весьма привлекательна, она исходила из того, что и капитализм имеет немало положительных сторон (высокий уровень экономики, быстрые темпы научно-технического прогресса, личные и политические свободы), и у социализма есть свои положительные стороны (обеспечение социальной справедливости, высокая степень социальной защищенности), есть у обоих и отрицательные стороны. И если отбросить отрицательные стороны и соединить положительные, то получится колоссальный прогресс в историческом развитии общества.

Однако идее конвергенции не суждено было осуществиться, так как СССР и мировая система социализма распались, и о конвергенции забыли за ненадобностью. Тем самым открылась дорога для всеобщей глобализации на основе капитализма. Неоднозначна в этом отношении позиция Социалистического Интернационала (Социнтерна), объединяющего так называемые «рабочие партии» (лейбористские, социалистические и социал-демократические). Крупнейшие европейские страны, где у власти стояли партии Социнтерна, не только поддерживают идею глобализации, но и активно участвуют в этом процессе своим мощным капиталом (например, Парижский клуб). Другое дело - политика стран Социнтерна в небольших странах Европы, где население всерьез опасается за судьбу своего национального суверенитета, государственности и самобытности культуры. Именно в небольших европейских государствах особенно сильны антиглобалистские настроения. Однако анализ показывает, что это беспокойство чисто внешнего свойства, поскольку все европейские страны без исключения входят в т.н. «золотой миллиард» Северного полушария и получают немалые дивиденды от глобализации.

При изучении интеграционных процессов в ходе всепланетной глобализации вырисовываются весьма интересные явления. В частности, оказалось, что глобализация, понятая как всеобъемлющая интеграция в масштабе всего человечества, сопровождается процессом дезинтеграции целых государств и последующей их реинтеграцией в новом раскладе. Для примера достаточно привести распад (дезинтеграцию) Советского Союза (СССР) и Социалистической Федеративной Республики Югославия (СФРЮ). Пока существовали Советский Союз и мировая система социализма («двухполюсный мир»), глобализация в теперешнем виде не могла осуществиться, и только после распада СССР и социалистического лагеря открылся простор для всепланетной глобализации («однополюсный мир»). Но как только произошла дезиинтеграция СССР и СФРЮ, начался процесс реинтеграции их составных частей в европейские структуры. Спустя всего лишь 10-15 лет бывшие советские прибалтийские республики - Латвия, Литва и Эстония - интегрировались в НАТО и Европейский Союз, одна из бывших югославских республик - Словения - также принята в НАТО и Европейский Союз. О бывших соцстранах Центральной и Восточной Европы говорить не приходится: все они сами попросились в евроатлантический военно-политический и экономический союз.

В заключение можно высказать предположение, что по целому ряду причин (цивилизационных, формационных, расовых, этнических, религиозных, геополитических, экономических, языковых и культурологических) глобализация вряд ли в ближайшее время станет полной, всеобъемлющей, поэтому правильнее говорить до поры до времени не столько о «глобализации», сколько об «интеграции». Тогда прослеживается следующее закономерное соотношение глобализации и интеграции: мы называем «интеграцией» процессы, происходящие в региональном масштабе, и «глобализацией», если эти же интеграционные процессы происходят в глобальном, всепланетном масштабе. Соответственно устанавливается и соотношение понятий «интеграция» и «глобализация»: «интеграция» - это неполная, частичная глобализация, а «глобализация» - это полная, всепланетная интеграция (другой термин для ее обозначения - «мондиализация», от французского слова «monde» - «мир», «целый мир»).

Литература:

1. ზურაბ დავითაშვილი, ნაციონალიზმი და გლობალიზაცია, თბილისი, 2003.

2. Szokoloczy-Sillaba. Les organisations professionelles Françaises et le Marché Commun. Paris, 1965 (предисловие).

ლეონიდე ჯახაია
გლობალიზაცია და რეგიონალური ინტეგრაციის პრობლემები
რეზიუმე

სტატიაში გაანალიზებულია მე-20 საუკუნის ბოლოს ევროპაში შექმნილი სიტუაცია, როდესაც გლობალიზაციის პროცესის დაწყებამდე (1992 წელი) დაიწყო რეგიონალური ეკონომიკური, სოციალურ-პოლიტიკური და კულტურულ-საგანმანათლებლო ინტეგრაცია - ჯერ საბჭოთა კავშირში (1922-1992), შემდეგ კი ევროკავშირში (1957) და გამოვლენილია მსგავსება-განსხვავება ამ ორ რეგიონალურ გაერთიანებას შორის.

Leonid Djakhaia
Globalization and the Problems of Regional Integration
Summary

The article deals with the situation in Europe at the end of the XXI century, when prior to the beginning of the globalization process (1992) the regional, economical, sociopolitical, cultural and educational integration started - first in the Soviet Union (1922-1992), then in the EU (1957). The article shows the distinctions and similarities of these two regional unions.

Техран Гусейнова
(Азербайджан)

НАЛАЖИВАНИЕ ДИПЛОМАТИЧЕСКИХ СВЯЗЕЙ МЕЖДУ ЧЛЕНАМИ
СОВЕТА СОТРУДНИЧЕСТВА АЗЕРБАЙДЖАНСКОЙ
РЕСПУБЛИКИ С АРАБСКИМИ ГОСУДАРСТВАМИ
ПЕРСИДСКОГО ЗАЛИВА (ССАГПЗ)

Восстановление незавизимости Азербайджана создало благоприятные условия для близкого участия страны в международных отношениях. Азербайджанское государство начало курс активной внешней политики на основе принципов международного права. За это время Азербайджанская Республика стала частью международного мира, включившись в широкие интеграционные процессы, идущие в мире.

Таким образом, в настоящее время Азербайджанская Республика наладила дипломатические отношения со 160 странами мира. В Азербайджане, в Баку действуют 38 посольств, 2 главных консульства, 12 представительств международных организаций, 7 почетных консульств. В нашей республике также аккредитованы руководители 43 дипломатических представительств, резиденции которых находятся в других городах Азербайджана (Маммедьяров).

Чтобы занять в международном мире равноправную позицию и сохранить ее, Азербайджанская Республика, с одной стороны, задействуя свои природные ресурсы и экономический потенциал, участвует в различных международных проектах, с другой, - привлекает технологию и финансовые возможности передовых стран.

В этом направлении Азербайджан развивает двусторонние отношения и расширяет связи с региональными организациями. В числе этих региональных организаций находится ССАГПЗ - очень динамичное, с политической и экономической точки зрения, учреждение, которое стремительно включается в интеграционные процессы, идущие во всем мире.

Налаживание политико-дипломатических и экономических отношений со странами-членами этой организации - Саудовской Аравией, Объединенными Арабскими Эмиратами, Кувейтом, Катаром, Обманом и Бахрейном занимает особое место во внешней политике Азербайджана. Целью ССАГПЗ, созданного в 1981 году на заседании глав названных 6 арабских государств, является «развитие сотрудничестваво всех отраслях между государствами-членами, тесная интеграция и осуществление координации». (Краткий политический словарь, 1989:502).

Эта организация, учрежденная по инициативе Саудовской Аравии, ОАЭ, Кувейта, Катара, Бахрейна и Омана, создает впечатление арабского аналога Европейского Союза. Государства ССАГЗ с территорией почти 2,7 млн кв. км., 32 млн жителей и ВВП 790 млрд долларов США добывают каждую пятую тонну нефти в мире и являются обладателями 55%25 ее всемирных запасов.Основное же внимание уделяется вопросу обеспечения военной и экономической безопасности Персидского залива. Наряду с этим, четыре страны Персидского залива - Кувейт, Саудовская Аравия, Катар и Бахрейн подписали договор о создании единого валютного союза региональных государств. Договор, подписанный министрами иностранных дел этих стран, включает, в основном, четыре из шести членов ССАГПЗ (Gulf Coorperation Council, GCC) («Общество и Религия», 2009).

Государства ССАГПЗ находятся в списке ведущих государств Ближнего и Среднего Востока. Нельзя не признать нефтяные и углеводородные богатства, стабильное политическое развитие и экономическую мощь этих стран. Развитие отношений с государствами ССАГПЗ для Азербайджана значимо по нескольким факторам. Во-первых, именно эти факторы сделали необходимым налаживание дипломатических связей и создание почвы для развития отношений Азербайджана со странами ССАГПЗ. С другой стороны, государства ССАГПЗ - это силы, которые оказывают сильное влияние, а иногда и давление в региональной политике. И наконец, названные страны являются мусульманскими государствами, которые в силах помочь Азербайджану занять позицию и авторитет в исламском мире.

Одним из самых влиятельных стран ССАГПЗ является Королевство Саудовской Аравии. 25%25 мирового нефтяного запаса приходится на долю Саудовской Аравии. В настоящее время это государство дает 12%25 добываемой в мире нефти (газ. «Азербайджан», 2002). Наряду с экономической мощью, Саудовская Аравия занимает сильную религиозно-политическую позицию. Расположение на территории этой страны двух святых городов мусульманского мира - Мекки и Медины превратили ее в ортодоксальный исламский центр.

Саудовская Аравия признала независимость Азербайджана 30 декабря 1991 года. Вслед за этим, 24 февраля 1992 года между Азербайджаном и этой страной были налажены дипломатические связи. Подтверждением значимости этой страны для Азербайджана явилось то, что он первым из всех мусульманских республик бывшего СССР, которые обрели независимость, открыл свое посольство в Саудовской Аравии. С апреля месяца 1994 года посольство Азербайджана в Саудовской Аравии начало свою работу. А 21 ноября 1994 года посол Саудовской Аравии Наджи Садиг Муфти, аккредитованный в Турции и одновременно в Азербайджане, представил свои верительные грамоты президенту Азербайджанской Республики Гейдару Алиеву.

Большую роль в осуществлении ряда гуманитарных и благотворительных мероприятий и планов Королевства Саудовской Аравии в отношении Азербайджана, недавно восстановившего свою независимость, и в частности, в оказании помощи беженцам, переселенным в результате армянской агрессии, сыграли ряд действующих в нашей стране организаций, а также чрезвычайный и полномочный посол Королевства (Гасанова, 2004:211). Особо нужно отметить, что первым визитом президента Азербайджанской Республики Гейдара Алиева в арабские страны стал его визит именно в Саудовскую Аравию. В интервью журналистам накануне этого визита президент Азербайджана сказал: «Можно сказать, что до сих пор между Саудовской Аравией и Азербайджаном не было никаких связей. Хотя после завоевания Азербайджаном независимости в этой области были сделаны определенные попытки, но и они не дали никаких результатов. Однако, поскольку эта страна обладает большим влиянием в мировом содружестве, а также учитывая наше религиозное единство, сходство наших исторических традиций, я принял приглашение Мелика Саудовской Аравии и сейчас отправляюсь в поездку. Саудовская Аравия интересует меня как страна, и я с волнением ожидаю своего паломничества туда как в священные мусульманские места» (Гасанов, 1994:399; 203).

Во время этой поездки Гейдар Алиев провел переговоры с королем Фахдом ибн Абдулазиз аль-Саудом, а также с руководителями Организации исламской конференции и Исламского банка развития, посетил священные города Мекку и Медину. На этих встречах были также подписаны несколько договоров по сотрудничеству в различных областях.

Другой активный член ССАГПЗ, Объединенные Арабские Эмираты (ОАЭ) - государство, которое 26 декабря 1991 года одним из самых первых признало независимость Азербайджанской Республики. В первое время отношения между двумя странами осуществлялись посредством посольств Азербайджана в Великобритании, Египте и Саудовской Аравии. (Гайдар Алиев и Восток, 2005:283)

Официальные дипломатические связи между Азербайджанской Республикой и ОАЭ были налажены 1 сентября 1992 года. В июне 1994 года Чрезвычайный и Полномочный посол Объединенных Арабских Эмиратов в Турции Юсиф Халид Мухаммед аль-Ансари был одновременно аккредитован и в Азербайджане (Гайдар Алиев и Восток, 2005:283). 11 апреля 1997 года президентом Азербайджанской Республики было утверждено постановление Милли Меджлиса Азербайджанской Республики «Об учреждении посольства Азербайджанской Республики в Объединенных Арабских Эмиратах». По указу президента Азербайджанской Республики за №444, от 22 февраля 2001 года, Э.Салимов был назначен Чрезвычайным и Полномочным послом Азербайджанской Республики в Объединенных Арабских Эмиратах. С целью расширения отношений между двумя странами, в 1997 году было принято решение об открытии в ОАЭ посольства Азербайджанской Республики. С июня 2001 года Посольство Азербайджанской Республики действует в столице ОАЭ, в городе Абу-Даби (Гасанов, 1994:403).

Связи Азербайджана с ОАЭ с первых лет осуществлялись на высшем уровне. А с 1994 года они стали отличаться особой активностью. Так, в октябре 1994 года делегация, возглавляемая председателем Милли Меджлиса Азербайджанской Республики, побывала в Эмиратах с официальным визитом и представила президенту ОАЭ Шейху Заиду ибн Султан аль-Нахьяну письмо президента Азербайджанской Республики Гейдара Алиева. В декабре того же года в Касабланке также состоялась первая встреча глав государств Азербайджана и ОАЭ. На встрече был обсужден вопрос о развитии связей между двумя странами (Гасанов, 1994:402). В последующие годы были подписаны различные договоры по развитию этих связей.

Одним из небольших, но очень богатых и влиятельных членов ССАГПЗ является Катар. Дипломатические отношения между государством Катар и Азербайджанской Республикой были налажены в сентябре 1994 года (Гасанов, 1994:295).

В первые годы двусторонние связи между Катаром и Азербайджаном осуществлялись посредством посольств Азербайджанской Республики в Лондоне, Эр-Рияде и Каире, а также посольства Катара в Анкаре. В эти годы азербайджанская сторона провела ряд переговоров и осуществляла дипломатическую переписку с посольствами Катара в указанных городах (Гайдар Алиев и Восток, 2005:295). В сентябре 2002 года, в соответствии с указом Г.Алиева, посол Азербайджанской Республики в Саудовской Аравии был одновременно назначен послом и в Катаре (Гасанов, 1994:408). Отметим, что государство Катар в рамках международных организаций всегда демонстрировало справедливую позицию в принятии решений и резолюций, связанных с агрессией Армении против Азербайджанской Республики.

Протокол о создании дипломатических связей Азербайджана с другим членом ССАГПЗ - Кувейтом был подписан 7 октября 1994 года. В мае 1996 года делегация, возглавляемая председателем Милли Меджлиса Азербайджанской Республики, побывала с официальным визитом в Кувейте, встретилась и провела переговоры с эмиром государства Кувейт Шейхом Джабиром аль-Ахмед аль-Джабир ас-Сабахом, председателем Милли Меджлиса Кувейта Абдуллахом Ас-Салим ас-Сабахом и первым заместителем премьер-министра Кувейта, министром иностранных дел Шейхом Сабахом аль-Ахмед аль-Джабир ас-Сабахом. (Гайдар Алиев и Восток, 2005:297).

И наконец, были сделаны важные шаги в налаживании двусторонних отношений Азербайджана с двумя остальными государствами-членами ССАГПЗ - Оманским султанатом и Бахрейном. Во-первых, Оманский султанат также один из первых государств, признавших независимость Азербайджанской Республики. С другой стороны, дипломатические отношения между двумя странами были построены много ранее, уже в июле 1992 года (Гасанов, 1994:409). Дипломатические связи Азербайджана с государством Бахрейн были построены немного позже - в ноябре 1996 года. Между двумя странами велась непрерывная переписка на уровне глав государств и правительств, а также министров иностранных дел. Эта традиция соблюдается и сегодня.

В рамках ООН и ОИК как Оманский султанат, так и Бахрейн всегда защищали позицию Азербайджанской Республики в принятии резолюций, связанных с военной агрессией Армении против Азербайджана. Было бы уместным, в связи с этим, отметить интересный факт, когда на 59 сессии Генеральной Ассамблеи ООН Оманский султанат поддержал предложение, выдвинутое Азербайджаном, в связи с положением на захваченных азербайджанских землях (Гасанов, 1994:409). С 2002 года посол Азербайджанской Республики в Саудовской Аравии был также назначен послом в Оманском султанате.

Таким образом, из рассмотренного нами краткого обзора видно, что с первых лет своей независимости Азербайджанская Республика наладила тесные политико-дипломатические связи с региональными организациями и, конкретно, с государствами-членами Совета сотрудничества арабских государств Персидкого залива, и эти связи стали залогом развития двустороннего и многостороннего экономического и технического сотрудничества.

Эти связи, составляющие одно из значимых стратегических направлений внешней политики суверенной Азербайджанской Республики, обеим сторонам приносят политические и экономические дивиденты. Для стран ССАГПЗ это значит стабильные отношения с мусульманским государством Южного Кавказа и сильную позицию в регионе. Что касается Азербайджана, как было отмечено выше, во многих политических вопросах, начиная от признания государственной независимости и до принятия различными международными организациями постановлений, связанных с агрессией Армении, государства ССАГПЗ были для нашей республики партнерами стратегического значения. С другой стороны, влиятельные, с политической и финансовой точки зрения, страны - Саудовская Аравия, ОАЭ, Катар, Кувейт, Оманский султанат и Бахрейн, которые, как и наша страна, являются членами Организации исламской конференции, для Азербайджана имеют немаловажное значение и в исламском мире. Торгово-экономические отношения с государствами-членами этой организации - взаимоприбыльные и, с точки зрения импорта и экспорта как промышленной продукции, так и технологий, открывают путь к выгодному рынку.

В настоящее время связи Азербайджанской Республики с государствами ССАГПЗ стабильны, сохраняются широкие возможности для продолжения и развития взаимоприемлемого сотрудничества.

Литература:

1. Выступление министра иностранных дел Эльмара Маммедьярова на втором совещании руководящих органов дипломатических служб.-www.xalqqazeti.com

2. «Общество и Религия» газета, 11-17 июнь, 2009 (006).

3. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана с.399.,с.751; Гейдар Алиев и Восток. V книга, с.203.,357; Официальный визит президента Азербайджанской Республики Гейдара Алиева в Саудовскую Аравию. газета «Азербайджан», 12 июля 1994, 133 (897); Было подписанно Генеральное соглашение. Газета Азербайджан», 16 июля 1994, 137 (901); Азербайджанская дипломатия завоёвывает твёрдую позицию в исламском мире. Газета «Азербайджан», 16 июля 1994, 137 (901); Эхо исторического визита. газета «Азербайджан», 26 июля 1994, 143 (907); Совместное официальное сообщение. Газета «Азербайджан»,16 июля 1994, 137 (901).

4. Гейдар Алиев и Восток. V книга.

5. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана.

6. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана; Гейдра Алиев и Восток. V книга.

7. Гейдар Алиев и Восток. V книга.

8. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана.

9. Гейдар Алиев и Восток. V книга.

10. Гасанов А. Современные международные отношения и внешняя политика Азербайджана.

11. Гасанова А. Королевство Саудовская Аравия на пути прогресса и в условиях мира. Газета «Республика», 8 сентябрь 2004, 208 (2146); Гейдра Алиев и Восток. V книга, страны ОИК. Чашыоглу, 2005.

12. Святость. Газета «Азербайджан», 20 март 2002 71 (3083).

13. Краткий политический словарь. М., Политиздат,1989.

ტეხრან ჰუსეინოვა
დიპლომატიური კავშირების დამყარება თანამშრომლობის საბჭოს
წევრ აზერბაიჯანის რესპუბლიკასა და სპარსეთის
ყურის არაბულ ქვეყნებს შორის
რეზიუმე

აზერბაიჯანის რესპუბლიკის დიპლომატიური ურთიერთობა თანამშრომლობის საბჭოს წევრ ექვს არაბულ ქვეყანასთან - საუდის არაბეთი, არაბეთის გაერთიანებული ემირატები, კატარი, კუვეიტი, ომანის სასულთნო და ბახრეინი - მყარდება აზერბაიჯანის მიერ 1991 წელს დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ. დღეისათვის აღნიშნულ ქვეყნებთან ურთიერთობა ვითარდება საელჩოების დონეზე. არაბული სახელმწიფოები აზერბაიჯანის მნიშვნელოვანი სტრატეგიული მოკავშირეებია.

Tekhran Huseinova
Declaration of Diplomatic Relations between Azerbaijan and the Members of the
Cooperation Council for the Arab States of the Arabian Gulf (CCASG)
Summary

The relations between Azerbaijan and CCASG members - United Arab Emirates, Bahrain, Saudi Arabia, Oman, Qatar and Kuwait dates back to 1991 when Azerbaijan declared its independence. These relations are developing on the highest diplomatic scale. So CCASG members have embassies in Azerbaijan and vice versa. Arabian countries are very important strategic partners of Azerbaijan.

Хатира Гусейнова
(Азербайджан)

ОСОБЕННОСТИ РАЗВИТИЯ РЕГИОНОВ АЗЕРБАЙДЖАНА

Территория Азербайджанской Республики составляет 86.6 тыс. Км 2, население 9 миллионов. По информации ООН, в настоящее время Азербайджанская Республика занимает 0,06 %25 территории мира, собственный вес во всемирном производстве продукций и услуг составляет 0,03%25, а доля в международной торговле составляет 0,01 %25.

Последнее десятилетие ХХ века является самым болезненным периодом. Являясь суверенным государством Азербайджан в течение этих лет столкнулся с серьезными проблемами. С одной стороны, в связи с переходом к рыночной экономике трудности в социально-экономической сфере, а так же война усложнили экономическое состояние страны. Эти экономические трудности, естественно, повлияли и на регионы. С 1993 года проведенная политика Г. А. Алиева позволила вывести страну из этого экономического кризиса. Начиная с 1995 года, была восстановлена макроэкономическая стабильность.

Экономическая сфера Азербайджанской Республики состоит из территориальных структур, таких как, районы, населенные пункты и регионы. Каждый регион Азербайджана имеет своеобразные особенности. Так же между этими структурами существуют торговые и технологические связи. Для анализа особенностей развития регионов важно проведение классификации. В современной науке не существует общепринятая, единая методология классификации регионов. В странах мира, в связи с большим территориальным объемом, различны число и проблемы регионов.

Понятие регион включает в себя несколько составляющих.

Географическая. В экономической географии понятие регион означает район.

Экономическая. Для экономики наибольшее значение имеет выделение регионов с позиции административного и экономического регулирования, места в региональном разделении труда, функционирования рынков, типичности социально-экономических проблем и т.п.

Под регионом следует понимать прежде всего территориальное социально-экономическое образование, основой которого является организация производительных сил, характеризующаяся единством и целостностью воспроизводимого процесса. Региональный воспроизводимый процесс включает расширенное воспроизводитство производительных сил территории и воспроизводитство производитственных отношений. Воспроизводитство факторов производства в регионе носит комплексный характер. Для этого необходимо обеспечение пропорциональности и сопряженности в развитии всех факторов регионе, отображающих наиболее рациональную структуру регионального хозяйства.

Понимание региона в качестве субъекта хозяйствования предпологает учет условии, которые складываются в пределах данной территории.

К числу таких условии, как представляется, можно было бы отнести:

- экономическую целостность территории как основу хозяйственного комплекса;
- характер и степень развития внутренных и внешних экономических связей;
- общность экономических, социальных и общественно-политических задач;
- возможность эффективного управления территорией.

На основании вышеизложенноего можно дать следующее определение региона.

Регион - это целостная социально-экономическая система, которая имеет единую структуру, включающую физико-географическую, экономическую, политико-административную, этническую, социокультурную, правовую, политическую составляющие, соответствующие им социальные институты, при определяющей роли институтов управления в организации жизни региона.

Многофакторность и разнохарактерность резервов, явлений и процессов вызывет необходимость применения для их структурирования методологии системного подхода. Регион, рассматриваемый с этих позиций, представляет собой упорядоченную совокупность различных элементов, между которыми существуют или могут быть установлены определенные связи.

Некоторые авторы, учитывая состояние региона, считают целесообразным разделение регионов на 3 группы.

1. Административные регионы: территории границы, которых определены и легализированы государством.

2. Географо-экономические регионы: условно созданные территории с учетом границ и географо-экономических признаков.

3. Специальные регионы: временно созданная территория для регулирования регионального развития в определенных целях.

Классификация регионов в Азербайджане проведена в соответствии с вышеприведенным вторым пунктом по географо - экономическим признакам.

В принятой в 2004 году Государственной Программе по социально-экономическому развитию регионов Азербайджана были определены 10 экономических зон. В программе, в связи с сильным развитием, город Баку не включен в состав Апшеронской экономической зоны.

Экономические зоны Азербайджана следующие:

1. Апшерон;
2. Гянджа- Казах;
3. Шеки-Закатала;
4. Ленкорань;
5. Куба-Хачмаз;
6. Предгорная;
7. Верхний Карабах;
8. Келбаджар-Лачин;
9. Горный Ширвань;
10. Нахичевань.

Ссылаясь на эту классификацию, проведен анализ современной ситуации регионального развития в Азербайджане.

Апшеронская экономическая зона - включает районы Апшерон, Хызы и город Сумгаит.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения- 512.8 тыс., территория -3.29 тыс.км2 , валовая продукция - 999.9 млн. манат, средний заработок- 198.9 манат, объем промышленного производства - 423588.1 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 64869 тыс. манат, объем платного обслуживания- 126610.4 тыс. манат, количество врачей - 1829, число больниц - 27, число дошкольных учреждений- 86, число средних школ - 100 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Богатство полезных ископаемых, промышленный потенциал, развитая транспортная инфраструктура, сильная топливо-энергетическая база, сильный строительный комплекс, развитая социальная инфраструктура.

Гянджа - Казах - включает административные районы: Казах, Акстафа, Дашкесан, Гедабек, Горанбой, Ханлар, Самух, Шамкир, Тавуз и города Гянджа, Нафталан.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 1169.6 тыс., территория - 12.48 тыс. Км 2, валовая продукция - 1593.5 млн. манат, средний заработок- 171.2 манат, объем промышленного производства - 216501.5 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 670126 тыс. манат, объем платного обслуживания - 247580.4 тыс. манат, количество врачей - 3004, число больниц - 123, число дошкольных учреждений - 277, число средних школ - 605 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Благоприятная географо-экономическая позиция, богатство полезных ископаемых, высокий промышленный потенциал и промышленная инфраструктура, развитая транспортная система, сильный строительный комплекс, развитая социальная инфраструктура, сельскохозяйственный потенциал, возможности развития туризма.

Шеки - Закатала - включает районы Балакан, Кахи, Габала, Огуз, Закаталы, Шеки.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 564.9 тыс., территория - 8.96 тыс. км2, валовая продукция - 705.1 млн. манат, средний заработок- 155.5 манат, объем промышленного производства - 53897.3 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 334862 тыс. манат, объем платного обслуживания - 91082.7 тыс. манат, количество врачей - 1132, число больниц - 56, число дошкольных учреждений - 198, число средних школ - 375 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Благоприятная природно-географическая позиция, богатство полезных ископаемых, потенциал легкой промышленности, развитая транспортная сеть, сельскохозяйственный потенциал, возможности развития туризма.

Ленкорань - включает районы Астара, Джалилабад, Лерик, Масаллы, Ярдымли, Ленкорань.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 821.1 тыс., территория - 6.07тыс.км2 , валовая продукция - 135.27 млн. манат, средний заработок - 173.9 манат, объем промышленного производства - 40347.7 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 375146 тыс. манат, объем платного обслуживания - 130812.3 тыс. манат, количество врачей - 1268, число больниц - 75, число дошкольных учреждений - 121, число средних школ - 569 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Благоприятная природно-географическая позиция, промышленный потенциал, развитая транспортная сеть, сельскохозяйственный потенциал, возможности развития туризма, социальных инфраструктур .

Куба-Хачмаз - включает районы Девечи, Хачмаз, Куба, Гусар,Сиазан. Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 487 тыс., территория - 6.96 тыс.км2 , валовая продукция -1111.2 млн. манат, средний заработок -189.5 манат, объем промышленного производства - 79501.1 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 387346 тыс. манат, объем платного обслуживания - 81789 тыс. манат, количество врачей - 749, число больниц - 41, число дошкольных учреждений - 57, число средних школ - 428 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Благоприятная природно-географическая позиция, богатый природный потенциал, сельскохозяйственный потенциал, развитая транспортная инфраструктура, промышленный потенциал, возможности развития туризма.

Предгорная - включает районы Агджабади, Агдаш, Бейлагань,Барда, Биласувар, Гокцай, Аджгабуль,Имишли, Курдамир, Нефтцала, Саатлы, Сабирабад, Салян, Уджар, Зардаб и города Мингачеур, Евлах, Ширван. Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 1792.3 тыс., территория - 21.43 тыс.км2, валовая продукция - 2778.5 млн. манат, средний заработок - 178.2 манат, объем промышленного производства - 766570 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 998733 тыс. манат, объем платного обслуживания - 322699.6 тыс. манат, количество врачей - 3305, число больниц - 191, число дошкольных учреждений - 363, число средних школ - 927 и т.д.

Конкурентоспособность этой зоны:

Богатый природный потенциал, сельскохозяйственный потенциал, транспортная система, промышленный потенциал.

Верхний Карабах - включает районы Агдам, Тертер, Шуша, Ходжалы, Ходжавенд, Джабраил, Физули и город Ханкент.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

численность населения - 605.5 тыс., территория - 7.25 тыс.км2 , валовая продукция - 300.6 млн. манат, объем промышленного производства - 9093.9 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 133103 тыс. манат.

Конкурентоспособность этой зоны:

Богатый природный потенциал, сельскохозяйственный потенциал, возможности развития туризма.

Келбаджар-Лачин - включает районы Келбаджар, Лачин, Зангилан, Кубадлы.

Социально-экономические показатели (01.01.2009):

Численность населения - 226.1 тыс., территория - 6.4 тыс.км 2, валовая продукция -19.9 млн. манат, средний заработок - 189.1 манат, объем промышленного производства - 842.4 тыс. манат, сельскохозяйственная продукция - 18870тыс. манат, количество врачей - 215, число больниц - 16, число дошкольных учреждений - 2, число средних школ - 317.

Конкурентоспособность этой зоны:

Богатство полезных ископаемых, промышленный потенциал, сельскохозяйственный потенциал, возможности развития туризма.

Горный Ширвань - включает районы Шамахы, Аксу, Исмайыллы, Гобустан .