მარი წერეთელი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი, ფილოლოგიურ მეცნიერებათა დოქტორი

თვალსაჩინო ქართველი მეცნიერის, ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთ-ერთი დამაარსებლის ფილიპე გოგიჩაიშვილის საზოგადო,სამეცნიერო და სამწერლო მოღვაწეობა მოიცავს განსაკუთრებით მნიშვნელოვან პერიოდს-XIX საუკუნის 90-იანი წლებიდან XX საუკუნის 50-იან წლებამდე, იგი აღმოჩნდა ურთულესი ისტორიული კატაკლიზმების მომსწრე და მონაწილე, საზოგადო საქმეთა ჭეშმარიტად გულშემატკივარი მოღვაწე, რომლის სახელთანაც დაკავშირებულია ქართული კულტურის, მეცნიერების განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი მონაპოვრები.

ბიოგრაფიის მნიშვნელოვანი შტრიხები:

დაიბადა 1872 წლის 20 იანვარს ლანჩხუთში, მღვდლის გაბრიელ გოგიჩაიშვილის ოჯახში. ოზურგეთის სასულიერო სასწავლებლის დასრულების შემდეგ სწავლობდა თბილისის სასულიერო სემინარიაში. ერთხანს მუშაობდა ზესტაფონში, ცნობილი მრეწველის ნიკოლოზ ღოღობერიძის კანტორაში-ფრანგული კორესპონდენციის მწარმოებლად. 1897 წელს გამოჩენილი საზოგადო მოღვაწის პეტრე უმიკაშვილისა და მეცენატის დავით სარაჯიშვილის შემწეობით სწავლა გააგრძელა გერმანიაში, სადაც გახდა ლაიპციგის უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტის ეკონომიკური განყოფილების სტუდენტი. მნიშვნელოვანია, რომ აქ მისი პედაგოგები იყვნენ საქვეყნოდ ცნობილი სწავლულები: ბიუხერი, კირხნერი, ლამპრეხტი, ვუნდტი.

1901 წელს ფილიპე გოგიჩაიშვილმა წარჩინებით დაამთავრა ლაიფციგის უნივერსიტეტი და საჯაროდ დაიცვა დისერტაცია თემაზე „ხელოსნობა საქართველოში“, რისთვისაც მას მიენიჭა ფილოსოფიის დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი. ახალგაზრდა მეცნიერის ამ წარმატებას უყურადღებოდ არ ტოვებს იმდროინდელი ქართული პრესა. გაზეთ „კვალის“ კორესპონდენცია (1901,№15) იუწყება: „ოფიციალური განხილვის შემდეგ პროფესორთა კრებულმა მოიწონა (შრომა) და დისერტანტს დოქტორის ხარისხი მიანიჭეს. ფაკულტეტის პროფესორმა კ. ბიუხერმა (იგი) უმაღლესი ნიშნით დააჯილდოვა, რაც იშვიათ მოვლენას შეადგენს ბიუხერის ცხოვრებაში.“

1901 წელსვე ტიუბინგენში დასახელებული ნაშრომი ცალკე წიგნად გამოიცა. გაზეთი „კვალი“ (№№29-30) კვლავ ვრცელი რეცენზიით ეხმაურება წიგნს და მის განსაკუთრებულ ღირებულებაზე ამახვილებს ყურადღებას: „აქედან ჩანს, რა მნიშვნელობას აძლევს ახალგაზრდა მეცნიერის შრომას ერთი უდიდესი კორიფეი ეკონომიკური მეცნიერებისა ბიუხერი და ჩვენ... ვიტყვით მხოლოდ, რომ ეს წიგნი მეტად საინტერესოა ევროპის მეცნიერებისათვის, იგი აცნობს მათ სრულიად ახალ მხარეს, და იმ მხრივ, რომელიც ხელუხლებელია ევროპის მეცნიერთაგან. არათუ ეკონომიკურ-სოციალური მხრით, სახელითაც ძლივს გვიცნობს ჯერ კიდევ ევროპა და ყოველ სხვათა ღონისძიებათა გარდა, ამითაც ძვირფასია ეს შრომა ჩვენთვის“. ფ. გოგიჩაიშვილის მეცნიერული თვალსაწიერის მასშტაბურობას ადასტურებს ის ფაქტიც, რომ კარლ ბიუხერი თავის ცნობილ ნაშრომებში ამიერკავკასიის შესახებ ძირითადად სწორედ ფილიპე გოგიჩაიშვილის მონოგრაფიას ემყარებოდა. ეს იყო ბიუხერის ორი საყოველთაოდ ცნობილი ნაშრომი: „სახალხო მეურნეობის წარმოშობა“ (1904) და „შრომა და რიტმი“ (1909). ცნობილი მეცნიერი პაატა გუგუშვილი აღნიშნავდა: „რამდენადაც ვიცი, არ ყოფილა შემთხვევა, რომ საზოგადოებრივ მეცნიერებათა სფეროში მსოფლიო მასშტაბით ესოდენ გავრცელებულ ზოგადმეცნიერულ შრომებში, როგორც კარლ ბიუხერის დასახელებული თხზულებანია, ასე ვრცლად ყოფილიყოს წარმოდგენილი ქართველო­ლოგიური მასალა.“ (4,5) ფ. გოგიჩაიშვილის ნაშრომი „ხელოსნობა საქართველოში“ („Das Gewerbe in Georgien“) ქართულ ენაზე გამოიცა 1976 წელს, გერმანულიდან თარგმნა ნიკოლოზ გამრეკელმა.

ლაიფციგის უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ ფ.გოგიჩაიშვილი ერთი წლის განმავლობაში მუშაობდა პარიზის ნაციონალურ ბიბლიოთეკაში და მიუხედავად გერმანიიდან შეთავაზებისა, სამეცნიერო მუშაობის გაგრძელების შესახებ, 1902 წელს იგი საქართველოში დაბრუნდა. ამ პერიოდიდანვე დაიწყო მან ენერგიული საზოგადოებრივი და სამეცნიერო მოღვაწეობა. სხვადასხვა დროს მუშაობდა მნიშვნელოვან თანამდებობებზე, თავის ძირითადი სპეციალობის მიხედვით. 1918-1920 წლებში იგი დამოუკიდებელი საქართველოს პარლამენტმა ერთხმად აირჩია საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო კონტროლიორად.

ფილიპე გოგიჩაიშვილის პირველი პუბლიცისტური წერილები 1892 წელს გამოქვეყნდა გაზეთ „ივერიაში“, ფსევდონიმით - „უგვარო.“ სხვა და სხვა დროს თანამშრომლობდა პერიოდულ გამოცემებში: „მოამბე“, „კვალი“, „ცნობის ფურცელი“, „საქართველოს მოამბე“, „ერი“ და სხვ. მის ბიოგრაფიაში სრულიად გამორჩეული პერიოდია 1905-1906 წლები, როდესაც პირადად ილია ჭავჭავაძის თხოვნით ფილიპე გოგიჩაიშვილი სათავეში ჩაუდგა გაზეთ „ივერიას“, სადაც ყველაზე მკაფიოდ გამოიკვეთა მისი, როგორც რედაქტორისა და პუბლიცისტის შესაძლებლობები. თვალსაჩინო საზოგადო მოღვაწე და პუბლიცისტი სამსონ ფირცხალავა თავის მემუარულ ნაწარმოებში „მოგონებათა ფურცლები“ აღნიშნავს: „ივერია“ გადავიდა ფ. გოგიჩაიშვილის ხელში, რომელმაც გააფართოვა და გააუმჯობესა იგი“. (5, 530).

გოგიჩაიშვილის პიროვნული ავტორიტეტის და ღირსების დამადასტურებელია ის ფაქტიც, რომ ილია ჭავჭავაძემ სწორედ მას მიანდო თავისი ანდერძის აღსრულება, ასეთივე საპატიო მისია დააკისრეს ფილიპეს იაკობ გოგებაშვილმა და ნიკო ღოღობერიძემ.

1917-1918 წლებში იგი ივანე ჯავახიშვილის მიწვევით ხდება თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამაარსებელთა საინიციატივო ჯგუფის წევრი და სრულიად განსაკუთრებულ ღვაწლს სდებს ამ დიდ საქმეს. (აღსანიშნავია, რომ სწორედ მან შეადგინა თსუ-ს შემოსავალთა და ხარჯთა ნუსხა, აგრეთვე მხარი დაუჭირა ივანე ჯავახიშვილს, რათა არ გადადებულიყო უნივერსიტეტის გახსნა 1918 წლის სექტემბრამდე.)

ფ. გოგიჩაიშვილის თაოსნობით ჩაეყარა საფუძველი საქართველოში ეკონომიკური მეცნიერების განვითარებას-მნიშვნელოვანია, რომ მეოცე საუკუნის ოცდაათიან წლებში მან ორიგინალებიდან თარგმნა პოლიტიკური ეკონომიის კლასიკოსთა: დავით რიკარდოს, ადამ სმიტის და სხვათა ნაშრომები, მათ შორის მარქსის „კაპიტალი“. გერმანული, ფრანგული, ინგლისური, რუსული და რაც მთავარია, ქართული ენის შესანიშნავად ცოდნამ, მას შესაძლებლობა მისცა ჩინებულად შეესრულებინა ეს ურთულესი სამუშაო. განუზომელია მისი წვლილი სოციოლოგიური ტერმინოლოგიის შექმნის საქმეში.

ფ. გოგიჩაიშვილის მრავალმხრივი მდიდარი მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ნაწილია მისი პუბლიცისტიკა, რომელიც ჯერაც არ გამხდარა საგანგებო კვლევის საგანი. გარდა ავტორისთვის ესოდენ მნიშვნელოვანი აგრარული საკითხებისა, იგი მოიცავს მრავალ სხვა თემას, არის მასშტაბური და აქტუალური, რაც მთავარია, იკითხება სწორედ თანამედროვე კონტექსტში, როგორც თემატიკით და პრობლემატიკით, ასევე თავად პუბლიცისტის ხედვით. მასში მძლავრად იგრძნობა ეპოქის სუნთქვა, დროის რიტმი, რაც მისი კომპეტენციისა და მისთვის დამახასიათებელი, ინდივიდუალური პუბლიცისტური ხელწერის დამსახურებაა.

ჩვენ საგანგებოდ გავამახვილეთ ყურადღება ფილიპე გოგიჩაიშვილის ევროპულ განათლებაზე, რაც ნათლად ჩანს მისი წერილებიდან, პუბლიციტური აზროვნებიდან, რომელიც ხასიათდება XIX საუკუნის საუკეთესო ღირებულებების და XX საუკუნის ახალი, ევროპული ტენდენციების ერთგვარი სინთეზით. მისი პუბლიცისტური ტექსტები ამკვიდრებს ჭეშმარიტად დასავლურ, დემოკრატიულ ფასეულობებს და ქართულ რეალობას განიხილავს და აფასებს

მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში მიმდინარე მოვლენების ჭრილში. ხშირად მოუხმობს უცხოურ გამოცდილებას, მის მიერ გავლებული პარალელები მიზნად ისახავს პოლიტიკური, ეკონომიკური, სამართლებრივი თუ კულტურულ-საგანმანათლებლო ცოდნის გავრცელებას, ამასთან ეს პუბლიცისტური წერილები ღირებულია როგორც საინფორმაციო, ასევე ანალიტიკური თვალსაზრისით. ოპერატიულად აისახა მიმდინარე მოვლენები მის „შინაურ მიმოხილვებში“, რომელიც გამოირჩევა აქტუალობით, სიმწვავით და არც თუ იშვიათად, პოლემიკური ხასიათით. მათში კარგად ჩანს ავტორის ღრმა ცოდნა, ერუდიცია, არგუმენტირებული მსჯელობის უნარი.

თანამედროვე აქცენტებით გამოირჩევა პუბლიცისტური წერილები საქალაქო არჩევნების, ქალაქის მართვა-გამგეობის, განათლების, ქართული ენის, ლიტერატურისა და თეატრის შესახებ. პუბლიცისტის განსჯის საგანია სამოქალაქო საზოგადოებისათვის ისეთი არსებითი თემები, როგორიცაა: პრესის თავისუფლება, დამოუკიდებელი სასამართლო, პოლიტიკის, კულტურის, საზოგადოდ, პოლიტიკური კულტურის საკითხები, მიმოსვლის თავისუფლება, კავკასიის ეკონომიკური განვითარების პერსპექტივა და ა.შ. მაგალითად, 1905 წლით დათარიღებული წერილი „პრესის თავისუფლება“ (ივერია, №7) მიმართულია ბეჭდვითი სიტყვის შესახებ კანონების გადასასინჯად შემდგარი კომისიისა და მისი თავმჯდომარის კობეკოს მიერ მომზადებული კანონპროექტის წინააღმდეგ, (კანონპროექტი ზღუდავდა კავკასიასა და საქართველოში თავისუფალ პრესას. ფ. გოგიჩაიშვილი ასაბუთებს თავისუფალი პრესის მნიშვნელობას და დაუცილებლობას, როგორც საზოგადოების თავისუფალი ნების გამოხატვისათვის უალტერნატივო პირობას. მცირე ამონარიდი: „პრესის დამონებამ და დამუნჯებამ უფსკრულამდე მიიყვანა საზოგადოება და ცხოვრება,... საზოგადოება თხოულობს სიტყვის და წერის თავისუფლებას“. პრესის თავისუფლების, აგრეთვე ფუნქციის სავსებით თანამედროვე გააზრებაა მოცემული წერილებში: „პრესის ზრდა“, „ხალხის მოთხოვნილებანი და პრესის გარკვეულობა“. ცალკეულ თემებზე მსჯელობისას პუბლიცისტის მეთოდია ფილოსოფიური, პოლიტოლოგიური, ფსიქოლოგიური, სოციოლოგიური ძიებები. მის ხელში უძლიერესი არგუმენტებია არისტოტელეს, პლატონის, მონტესკიეს, სპენსერის, ბებელის, ლეტურნის თუ სხვა მოაზროვნე-სწავლულთა ნააზრევი, მისი მსჯელობა ეფუძნება პოზიტივს და ნათლად იკვეთება სწრაფვა იდეალურისკენ, რაც არის ყოველი საზოგადოების ლოგიკური მიზანი და არჩევანი. წერილში „სინდისის არჩევანი“ (მოამბე, 1895) იგი აღნიშნავს: „საფრანგეთის ერთი ცნობილი მწერალი წერს სვინდისზე იმასვე, რაც სრულიად არაფრით განირჩევა ჩემი მასწავლებლების ნალაპარაკებისგან: „მე არ ვსაჭიროებ პლატონის, თუნდა არისტოტელეს სწავლებას, რომ ჩემი თავისუფლება კანონს ექვემდებარება“.

ახალი ეკონომიკური სისტემა უთუოდ ცვლის საზოგადოების ფსიქოლოგიას, მის თვისობრიობას. პუბლიცისტი საინტერესო ფსიქოლოგიურ ახსნას უძებნის საზოგადოებაზე კაპიტალიზაციის პროცესის გავლენას და მთავარ ღირებულებად ადამიანის და საზოგადოების თავისუფლებას მიიჩნევს. ვფიქრობთ, მეტყველია ეს ამონარიდიც: „დღეს ეკონომიკური ინდივიდუალიზმის ხანაა, ყველა მოქმედებს თავის ანგარიშისა და მიდრეკილების მიხედვით და ცდილობს ცხოვრებაში თავის გატანას, საკუთარი ძალ-ღონითა და გამჭრიახობით“ (კერძო და საზოგადოებრივი ცხოვრება, 4,166).

კაპიტალიზმის პირობებში ფ. გოგიჩაიშვილი აუცილებლად მიიჩნევს მსოფლიოს გამოცდილების გათვალისწინებას. წერილში „პოლიტიკური ცვლილებების აუცილებლობა“, აშკარად შეიძლება დავინახოთ ჩვენი დროის განმსაზღვრელი რეალობა: „თუ სახელმწიფოს უნდა არსებობა, დროისა და მოთხოვნილების შესაფერად უნდა შეიცვალოს“. (ივერია, 1905, №95)

ფ.გოგიჩაიშვილის, როგორც პუბლიცისტის უთუო ღირსებაა რეალობის შეგრძნების უნარი, რასაც ადასტურებს მისი, ჩვენთვისაც სიპტომატური მოსაზრება: „იყო დრო, როცა საგარეო ცხოვრებას არ ჰქონდა დიდი გავლენა სახელმწიფოს შინაურ წყობილებაზე, მაგრამ ბურჟუაზიულ რეალობაში საერთაშორისო განწყობილებას, დაწინაურებული ხალხების საზოგადოებრივი წყობილების გავლენას, თითქმის გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიეცა სახელმწიფოთა შინაურ ცხოვრებაში“. (პოლიტიკური ცვლილებების აუცილებლობა)

სახელმწიფოს დემოკრატიულობის მთავარ ნიშნად პუბლიცისტს დამოუკიდებელი სასამართლო მიაჩნია. უაღრესად თანამედროვედ ჟღერს მისი თვალსაზრისი: „სადაც არ არის კანონმდებლობა, მმართველობა და სასამართლო, იქ არც სახელმწიფოა“ (დამოუკიდებელი სასამართლო. ივერია, 1906, №20). ვრცელ ანალიზს ამ თემაზე მონტესკიეს „კანონების სულიდან“, საფრანგეთის, ინგლისის და აშშ-ს სასამართლო სისტემის ანალიზისას იგი მიჰყავს დასკვნამდე: „სასამართლო ისე დამოუკიდებლად და დემოკრატიულად მოწყობილი არსად არ არის, როგორც ამერიკაში“. როდესაც პუბლიცისტი მრავალმხრივ აკვირდება საზოგადოებაში მიმდინარე სოციალურ პროცესებს, თავისუფალი საზოგადოებისა და სამართლებრივი სოციალური ურთიერიერთობის ქვაკუთხედად მაინც ადამიანის უფლებებს მიიჩნევს, დასძენს: „წესიერი ცხოვრება შეუძლებელია იქ, სადაც მოქალაქეს არავითარი უფლება არა აქვს“ (პოლიტიკური ცვლილებების აუცილებლობა), ფ. გოგიჩაიშვილის წერილების სათაურებიც კი ცხადად მეტყველებს თემათა აქტუალობაზე. მაგ; „ინგლისური აღზრდა“, „ხალხის აზრი“, „მოხელე და მოქალაქე“, „პოლიტიკა და კულტურა“, და სხვ.

პუბლიცისტის დაკვირვებული თვალი კარგად ხედავს სოციალური განვითარების დინამიკას, რაც ცხადია არ არის კონკრეტული დროისა და ვითარების ჭრილში განსახილველი, არამედ ის მუდმივად გაიაზრება თანამედროვე კონტექსტში. მაგალითად, უაღრესად საინტერესოა ასეთი დაკვირვება: „ბიუროკრატიული აზროვნების მექანიზმი ზანტად მუშაობს, ხოლო ცხოვრებამ არ იცის შეჩერება და საკანცელარიო ქაღალდების ლოდინი, აქედან წარმოდგება ის ახირებული მოვლენა, რომ ბიუროკრატია თავის პროგრესულ საქმიანობითაც ვერ იგებს ხალხის გულს, ვინაიდან ყველაფერი „ახალი“, რასაც იგონებს და ხალხის დასაკმაყოფილებლად შემოაქვს ცხოვრებაში, დაძველებულია და ვერ აკამაყოფილებს წინ წასული ცხოვრების მოთხოვნილებას. (ხალხის აზრი. ივერია, 1908, №119).

ფ. გოგიჩაიშვილის პუბლიცისტური წერილები გამოირჩევა რუსული იმპერიალისტური პოლიტიკის მამხილებელი პათოსით, თანამედროვე მკითხველი უთუოდ დაინახავს მოვლენათა შორის თვისობრივ კავშირს. მას, როგორც ჭეშმარიტად სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე მოღვაწეს, არ ახასიათებდა ვიწრო პარტიული ინტერესები, მის წუხილს იწვევდა საზოგადოების პოლიტიკური პოლარიზაცია, გათიშულობა, თუმცა იდეურ საკითხებში იგი არ გაურბის მწვავე პოლემიკას, სწორედ ამ პრინციპებით არის მოტივირებული მისი პოლემიკური წერილები სხვადასხვა მიმართულების ჯგუფების, მათ შორის ქართველი სოციალ-დემოკრატების წინააღმდეგ, ვინაიდან მისთვის მიუღებელია მათი პოზიცია ეროვნულ საკითხში, შესაბამისად არ ერიდება არსებით იდეურ კამათს, ისე, როგორც პუბლიცისტურ წერილებში: „რუს გოლიცინების რუსული პოლიტიკა და ქართველი სოც. დემოკრატების ტაქტიკა“, პატარა ფიქრები“, „საქართველოს აკლება“ და სხვ.

პუბლიცისტი კრიტიკულად უყურებს ქართულ საზოგადოებაში დამკვიდრებულ ნორმებს და ცდილობს, ახალი ევროპული ხედვით შეაფასოს ზოგიერთი რამ. მაგალითად სრულიად ნოვაციურია XIX საუკუნის ტრადიციული გაგებისაგან საზოგადო მოღვაწის ტიპის მისეული გააზრება, მეტიც, იგი გრძნობს, რომ ახალ რეალობაში პიროვნების ფუნქციაც შეიცვალა, მისი აზრით „შეიძლება კაცი მონაწილეობას არ იღებდეს გამოსაჩენ „საზოგადო საქმეებში“ და ამიტომ საზოგადოებაშიც დიდებულად არ სჩანდეს, მაგრამ თავის ცოდნითა და „კერძო“ მოქმედებით საზოგადოებისთვისაც დიდად სასარგებლო იყვეს და თავის საზოგადოებრივ მნიშვნელობით „ზოგიერთ მოღვაწეს“ სრულიადაც არ ჩამოუვარდებოდეს. ეს ასეა სახელდობრ მაშინ, როცა თითოეული კაცი, რომელსაც განათლება მიუღია და ნასწავლად ითვლება თავის სფეროში, თავის ხელობაში ვარგა, ამორჩეული პროფესიის შესაფერი საფუძვლიანი ცოდნა აქვს და ცხოვრებითაც ისე ცხოვრობს, რომ თავის ბედნიერებისათვის სხვის უბედურებას არ ხდის საფუძვლად (ძველი ჭირი, ივერია, 1905, №131)

ფ.გოგიჩაიშვილის წერილი „სიმცირის გავლენა“ (2.95), მრავალმხრივ საგულისხმო და მნიშვნელოვანია ერთგვარი მამხილებელი პათოსით და ქართველთა მანკიერების გააზრების თვალსაზრისით. პუბლიცისტი ჩამოთვლის და იკვლევს ქართული ხასიათის ეთნო-ფსიქოლოგიურ თავისებურებებს და მას „სიმცირით“-მცირერიცხოვნობით ხსნის. იგი ღრმად იხედება ქართულ ხასიათში და დამაჯერებლად ასაბუთებს თავის მოსაზრებებს იმ თავისებურებებზე, რაც მისი აზრით ხელისშემშლელი აღმოჩნდა ქართველთათვის. ამ თემის ილია ჭავჭავაძისეული ხედვისაგან მას ერთგვარი ფსიქოლოგიური ძიებები განასხვავებს, წერილი პუბლიცისტური აქცენტებით, ვფიქრობთ, აქტუალურია და უთუოდ დააფიქრებს თანამედროვე მკითხველს.

ფ. გოგიჩაიშვილის პუბლიცისტიკა მრავალმხრივი განსჯის საფუძველს იძლევა, ამჯერად ძირითადი აქცენტებით შემოვიფარგლეთ, რაც უთუოდ გვაძლევს საფუძველს დავასკვნათ, რომ იგი არსებითად ამკვიდრებს ყველა იმ იდეალს, რაც ესოდენ ფასეულია ამჟამად და რაც მას ხდის ჭეშმარიტად თანამედროვე ღირებულებების მატარებელ ავტორად.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

რეზიუმე

ფილიპე გოგიჩაიშვილის პუბლიცისტიკის თანამედროვე აქცენტები

მარი წერეთელი

ნაშრომში წარმოჩენილია თბილისის ივ.ჯავახიშვილის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ერთ-ერთი ფუძემდებლის ფილიპე გოგიჩაიშვილის საზოგადო, სამეცნიერო და სამწერლო მოღვაწეობის მნიშვნელოვანი მომენტები, გაანალიზებულია მისი პუბლიცისტური მემკვიდრეობის თანამედროვე აქცენტები.

პუბლიცისტის ბიოგრაფიაში სრულიად გამორჩეული პერიოდია 1905-1906 წლები, როდესაც იგი პირადად ი. ჭავჭავაძის თხოვნით სათავეში ჩაუდგა გაზეთ „ივერიას“, სადაც კარგად გამოვლინდა მისი, როგორც რედაქტორისა და ავტორის შემოქმედებითი შესაძლებლობები.

ფ. გოგიჩაიშვილის პუბლიცისტიკა მრავალთემიანი, მასშტაბური და აქტუალურია, როგორც თემატიკით და პრობლემატიკით, ასევე თავად პუბლიცისტის ხედვით, ვინაიდან იგი თავის ნაწერებით ამკვიდრებს ჭეშმარიტად დასავლურ, დემოკრატიულ ღირებულებებს და ყველა იმ იდეალს, რაც ესოდენ ფასეულია ამჟამად-ამდენად, მისი ნააზრევი სავსებით ლოგიკურად განიხილება თანამედროვე კონტექსტში.

SUMMARY

PHILIPE GOGICHAISHVILI'S MODERN ACCENT OF PUBLICISM

MARI TSERETELI

In this labour is presented significant moments of social, scientific and written activity of Philipe Gogichaishvili, one of the founder of Tbilisi, Ivane Javakhishvili State University; there is analyzed modern accents of his publicistic heritage.?

1905-1906 years are fully distinguished period in publicist's biography, by the appeal of I. Chavchavadze he lead newspaper “Iveria” where he revealed his creative ability as an editor and writer.

P. Gogichaishvili's publicism is multi-topic, wide spread and urgent with its themes and problems also, by the publicist's point of view. By his writings he inculcates true western democratic values and all those ideals that are so valuable today. So far, his though is logically discussed in modern scope.

РЕЗЮМЕ

СОВРЕМЕННЫЕ АКЦЕНТЫ ПУБЛИЦИСТИКИ ФИЛИППА ГОГИЧАИШВИЛИ

МАРИ ЦЕРЕТЕЛИ

В труде представлены значительные моменты общественной, научной и писательской деятельности одного из основателей Тбилисского государственного университета имени Ив. Джавахишвили Филиппа Гогичаишвили, проанализированы современные акценты его публицистического наследия.

Особым периодом в биографии публициста являются 1905 - 1906 годы, когда он по личной просьбе И. Чавчавадзе возглавил газету «Иверия», в которой хорошо проявились его творческие возможности, как редактора и автора.

Публицистика Ф. Гогичаишвили с множеством тем, масштабна и актуальна, как по своей тематике и проблематикой, так и с точки зрения самого публициста, поскольку он, своими произведениями внедряет поистине западные, демократические ценности и все те идеалы, которые настолько ценны в настоящее время, постольку, его размышления вполне логично рассматриваются в современном контексте.

სიბილა გელაძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ენების ცენტრის მასწავლებელი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი

ცნობილია, რომ დღევანდელი პოეზია ნაკლებად ჰგავს ტრადიციულ პოეზიას. ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ პოეზია აღარ არსებობს და შესაბამისად პოეტურ ტექსტზეც აღარ შეიძლება მსჯელობა. ყველას ახსოვს ადორნოს ნათქვამი - ოსვენციმის შემდეგ პოეზია შეუძლებელიაო, ასევე დენი როშიც მიიჩნევს, რომ პოეზია მიუღებელია. მიშელ მოლპუას აზრით კი სწორედ ეს შეუძლებლობა და მიუღებლობა სძენს პოეზიას აზრს. (Jean-Michel Maulpoix - La poésie française depuis 1950, 1999, Paris, p.2)

ჯერ კიდევ ბოდლერი წერდა, რომ რაც კი რამ საინტერესო იყო, პოეზიამ უკვე გამოიყენა და ამიტომ თვითონ შეეჭიდა იმას, რაც დარჩა - „ხრიოკ მიწას“, რადგან ყოველთვის ხიბლავდა სირთულეები. ანუ, აინტერესებდა შეუძლებლის კეთება, რამაც შესანიშნავი შედეგი გამოიღო და კაცობრიობას მისცა „ბოროტების ყვავილები“- შედევრი, რომელიც მისტიკით არის ნასაზრდოები. დღევანდელი პოეზია აბსოლუტურად განსხვავებულია კლასიკური პოეზიისაგან. უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ დღევანდელი პოეტები საერთოდ არ იყენებენ რითმებს, რაც კლასიკური პოეტური ტექსტის ერთერთი დისტინქციური ნიშანია. XXI საუკუნის მოქმედი ფრანგი პოეტი - მოზესი მიიჩნევს, რომ რითმების გამოყენება პოეტურ ტექსტს ხელოვნურ იერს შესძენდა! შეიძლება ვინმეს მოეჩვენოს, რომ ურითმო პოეზია თითქმის პროზაა. პროზასთან სიახლოვეს თვითონ პოეტებიც არ უარყოფენ. ასე მაგალითად, ფრანსის პონჟი მიიჩნევს, რომ პროზა იქცა „პროემად“, ივბონფუას შემოქმედებაში პოეტური პროზა უახლოვდება მოთხრობას. მოკლედ, დღევანდელი პოეზია წარმოდგენილია მთელი რიგი პოეტური ტექსტებით, რომლებიც არ ექვემდებარება კლასიფიკაციას. ხშირად თანამედროვე პოეზიას უწოდებენ ახალ ლირიზმს, ან კრიტიკულ ლირიზმს, ან პოსტმოდერნისტულ წაკითხვას იმისა, რაც იყო. მოკლედ, ხაზგასმულია „ახალი“. დიახ, დღევანდელი პოეზია არის სრულიად ახალი, შეიძლება ითქვას უცნაური და სწორედ ამ უცნაურობაშია სიახლე, რითაც დღევანდელი პოეტური ტექსტები ასეთებად ითვლება. დღევანდელი, პოსტმოდერნისტული პოეზიის არსი ყველაზე ზუსტად უმბერტო ეკომ წარმოაჩინა. მისი აზრით, პოსტმოდერნისტული პოეზია შეიძლება განხილული იქნას, როგორც „ღია ხელოვნება“, რომელიც ხასიათდება მნიშვნელობათა სიმრავლით, სადაც სიტყვები და ფრაზები დეზორგანიზებულია, რაც საფუძვლად უდევს პოეტურ ტექსტს და რომლის ინტერპრეტაციაც ხდება მკითხველის ცოდნისა და კულტურის დონის შესაბამისად. (Umberto Eco - La Poétique de l'œuvre ouverte - 1962, Point Seuil n 107 უმბერტო ეკო - ღია ხელოვნების პოეტიკა-1962). ამ პოეზიისათვის დამახასიათებელი უცნაურობა, თავისებურება და უჩვეულობა სწორედ დეზორგანიზებული სიტყვებიდან, ფრაზებიდან და გრამატიკული სტრუქტურებიდან მომდინარეობს. პოეტური ტექსტის ზოგადი დეფინიცია ასეთია:… კლასიკური პოეტური ტექსტი დისკურსულისგან განსხვავდება მრავალი მახასიათებელით: იგი იყენებს მეტრს, რიტმს, სხვადასხვა სახის რითმებს და რაც მთავარია, უმთავრესად, სიტყვათა უჩვეულო კომბინაციებს. რაც შეეხება თანამედროვე პოეტურ ტექსტს, იგი ძალიან იშვიათად მიმართავს რითმებს, უჩვეულო შინაარსის სტრუქტურებს და თითქმის ყოველთვის ეყრდნობა რიტმს. თუმცა, ზოგიერთ პოეტურ ტექსტში ჩამოთვლილი კომპონენტებიდან თითქმის ყველა შეიძლება გაქრეს. (მაგ. თეთრ ლექსში)... ისმის კითხვა, აბა რა ნიშნით შეიძლება ტექსტი შეფასდეს როგორც პოეტური? ჩვენი აზრით, უჩვეულო „დეზოგანიზებული“ სიტყვებითა და ფრაზებით, ანუ ენობრივი უწესრიგობით, რომელსაც ენტროპია ეწოდება. თავის მხრივ, ენტროპია უშუალოდაა დაკავშირებული პოეტური ტექსტის ესთეტიკურ ინტენციასთან.

მაგალითისთვის ავიღოთ გი გოფეტის პოეტური ტექსტი - კრებულიდან „ჩრდილების სოლო“ (Guy Goffette - Solo d'ombres, 1983, Gallimard)

Maintenant c'est le noir - ეხლა სიბნელეა

Les mots c'était hier - სიტყვები გუშინ იყო

dans le front de la pluie - წვიმის ფრონტზე

la risée des écoliers qui - მოწაფეთა დასაცინად რომლებიც

traversent l'automne et la - გაივლიან შემოდგომას და

literature - ლიტერატურას

comme l'enfer et le paradis - როგორც ჯოჯოხეთს და სამოთხეს

des marelles - კლასობანას თამაშისას

Tu prêchais la conversion pénible - შენ ქადაგებდი ძნელ ცვლილებას

des mesures agraires - მიწის ზომებისას

des souliers vernis - ლაქის ფეხსაცმელების გასაგონად

des sabreuses de douze ans - თორმეტი წლის მომუშავე გოგონებისა

qui pincent le nez des rues - რომლებიც ცხვირზე უჭერენ ქუჩებს

et gifflent la pudeur - და სილას აწნიან მორიდებას

des campagnes étroites - ვიწრო მინდვრებისას

Tu prêchais dans les flammes - შენ ქადაგებდი ცეცხლში

du bouleau du tilleul - არყის ხისა და ცაცხვის

des glaciers qui n'ont - მყინვარებისთვის რომლებსაც არ

pas vu la mer encore - უნახავთ ჯერ ზღვა

et qui la veulent tout de suite - და რომელთაც სასწრაფოდ უნდათ ზღვა

et qui la veulent maintenant - ახლავე უნდათ ზღვა

Maintenant c'est le noir tu - ახლა ბნელა შენ

changes un livre de place - ადგილს უცვლი წიგნს

comme s'il allait dépendre - თითქოს დამოკიდებული იყოს

de ce geste risible en soi - ამ თავისთავად სასაცილო ჟესტზე

que le chanthyperbole de la poésie - პოეზიის სიმღერა ჰიპერბოლა

“maintenant c'est le noir” - „ახლა ბნელა“

-impuissance créatrice, - -შემოქმედებითი უძლურება,

d'où l'hésitation - საიდანაც მერყეობა

entre poésie et prose te revienne - პოეზიასა და პროზას შორის შენთან მოდის

et détourne enfin - და მიმართულებას უცვლის ბოლოს

avec la poigne de la nuit - ღამის მუშტის ძალით

le cours forcé - ნაძალადევ დინებას

de ta biographie - შენი ბიოგრაფიისა

მოცემული პოეტური ტექსტის ფორმა წარმოდგენილია თავისუფალი ლექსით, ზოგჯერ გამოყენებულია 6 მარცვლიანი ლექსი, რითმები და პუნქტუაცია არ არის დაცული, აქა-იქ გვხვდება ასონანსები. ეს ლექსი ხასიათდება აგრეთვე სილეფსით - მაგ:„traversent l'automne et la literature; გაივლიან შემოდგომას და ლიტერატურას”. ლიტერატურის სწავლება თითქმის გაიგივებულია რელიგიასთან.

ცეცხლი და მყინვარის შემთხვევაში ისევ რელიგიურ იზოტოპიასთან გვაქვს საქმე. ლექსი ეყრდნობა ანტითეზებს, რაც მოწაფეთა სამყაროს წარმოაჩენს

მეორე პირის ხმარებით ჩანაცვლებულია პირველი პირი, რაც პოსტმოდერნისტულ სიახლედ შეიძლება ჩაითვალოს. „ახლა ბნელა“ მეტაფორულად ნიშნავს ახლა არაფერი ხდებაო, ახლა უმოქმედობააო, რაც მიანიშნებს პოეზიის სტერილურობაზე. ეს აზრი იმპლიციტურად გასდევს პოსტმოდერნისტულ პოეზიას, რის დასაბუთებასაც ვხედავთ მოარულ აზრში, რომ პოეზიასა და პროზას შორის საზღვრები იშლება. აღსანიშნავია, რომ დღევანდელი პოეტური ტექსტი, მიუხედავად იმისა, რომ დაცლილია რითმებისგან და რიტმისგან, მაინც არ შეიძლება გავაიგივოთ პროზასთან, რადგან მაინც უჩვეულოა და ამ უჩვეულობით იპყრობს ყურადღებას. თვითონ გი გოფეტის აზრი პოეზიასა და პროზას შორის მერყეობის შესახებ, მხოლოდ და მხოლოდ წინასწარ მღელვარებად შეიძლება მივიჩნიოთ პოეზიის მოსალოდნელ გაპროზაულობაზე

პოსტმოდერნისტები ძირითადად უგულვებელყოფენ რითმებს, მაგრამ ზოგჯერ, თუმცა იშვიათად, ისინი არამცთუ რითმებს, არამედ მყარი ფორმის პოეტურ ტექსტებსაც ქმნიან. ამის დასაბუთებას შევხვდებით ფილიპ ჟაკოტესთან:

Sois tranquille, cela viendra! Tu te rapproches,
tu brûles ! Car le mot qui sera la fin
du poème, plus que le premier sera proche
de ta mort, qui ne s'arrête pas en chemin

დაწყნარდი, მოსახდენი მოხდება, ახლოს ხარ,
იწვი, რადგან ბოლო სიტყვა
ლექსისა, პირველზე მეტად მიუახლოვდება
შენ სიკვდილს, რომელიც გზაზე არ შეყოვნდება

(L'Effraie, éd. Gallimard, 1953)

ჩვენს წინაშეა სონეტის პირველი კვატრენი, ოღონდ არა კლასიკური ფორმის სონეტის. კვატრენის გრამატიკული წყობა და სტრუქტურა ერთგვარი ალუზიაა ბოდლერის სონეტის - „მედიტაცია“ პირველი კვატრენისა, სადაც პოეტი მიმართავს ტკივილს, რომ დაწყნარდეს და გაყუჩდეს:

„ტკივილო ჩემო, გთხოვ იყუჩო, დროა მიწყნარდე,
საღამოს უცდი? აი, ისიც, აქეთ მოიწევს:
ბნელი ჰაერი მოსავს ქალაქს ბოლო მისხლამდე,
ზოგი სიმშვიდეს, ზოგიც წუხილს ახლა მოიხვეჭს.“

ამგვარად, სიტყვებისა და ფრაზების ორგანიზება, უფრო სწორედ კი დეზორგანიზება, მოცემულ ენობრივ სისტემასთან მიმართებაში ლექსად აქცევს ტექსტს, ანუ ამ ნიშნით მიიღება პოეტური ტექსტი. ენობრივი უწესრიგობა, რაც გამოხატულებას ჰპოვებს სიტყვათა უჩვეულო კომბინაციებში, რაც თავის მხრივ საფუძველია ახალი მეტაფორების წარმოქმნისა, მუდმივად ახასიათებს ფრანგულ პოეზიას დიუ ბელედან და რონსარიდან მოყოლებული დღევანდელი პოსტმოდერნისტული პოეზიის ჩათვლით. აქედან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ერთადერთი მუდმივი ნიშანი, რომელიც არ იცვლება და ყოველთვის ახასიათებს პოეტურ ტექსტს არის მისი აგრამატიკულობა (რიფატერის ტერმინით), ან ენობრივი უწესრიგობა, დეზორგანიზებულობა (უმბერტო ეკოს ტერმინით). მაშასადამე, ყველა ცნობილი დისტინქციური ნიშნიდან, რომლებიც ახასიათებს პოეტურ ტექსტს, არცერთი არ არის მუდმივი გარდა ერთისა, ეს არის ენობრივი უჩვეულობა.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

Jean-Michel Maulpoix - La poésie française depuis 1950, 1999, Paris,

Umberto Eco - La Poétique de l'œuvre ouverte -1962, Point Seuil n°107

Guy Goffette - Solo d'ombres, 1983, Gallimard

Philippe Jaccottet - L'Effraie, 1953, éditions Gallimard

რეზიუმე

პოსტმოდერნისტული პოეტური ტექსტი

სიბილა გელაძე

სტატიაში განხილულია პოსტმოდერნისტული პოეტური ტექსტის თავისებურება გი გოფეტისა და ფილიპ ჟაკოტეს პოეტური ნიმუშების მაგალითზე. გაზიარებულია ჟან მოლპუას აზრი ახალ ლირიზმზე და უმბერტო ეკოს მოსაზრება ღია ხელოვნებაზე, კერძოდ კი, პოსტმოდერნისტულ პოეტურ ტექსტზე. პოეტური ტექსტის (კლასიკურის, თანამედროვე თუ პოსტმოდერნისტული) საერთო და უცვლელ დისტინქციურ ნიშნად მიჩნეულია ენობრივი უჩვეულობა.

SUMMARY

POST MODERNISTIC POETICAL TEXT

SIBILA GELADZE

The article deals with the specificity of a postmodernist poetic text on the example of the poetic works by Guy Goffette and Philippe Jaccottet. Jean-Michel Maulpoix's opinion about the new lyricism, as well as Umberto Eco's view on the open art, particularly, on the postmodernist poetic text is being shared. The distinct feature that is common and unchangeable whether the poetic text is classical, modern or postmodern is the language pecularity.

РЕЗЮМЕ

ПОСТМОДЕРНИСТСКИЙ ПОЭТИЧЕСКИЙ ТЕКСТ

СИБИЛА ГЕЛАДЗЕ

В статье рассматривается своеобразность постмодернистского поэтического текста на основе поэзии Ги Гофэта и Филиппа Жакотэ. Принимается во внимание точка зрения Жан-Мишеля Молпуа по поводу нового лиризма и мнение Умберто Экко на счет открытого искусства и следовательно, постмодернистского поэтического текста. Единственным константным дистинктивным признаком поэтического текста (классического, модернистского и постмодернистского) является языковая своеобразность.

ნანა უგრეხელიძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ლიტერატურის პროგრამის დოქტორანტი

ხელნაწერი A(128)-„წმიდისა ანასტასისათჳს ანტიოქელ მთავარეპისკოპოსისა, კითხვა მიგებაჲ ვიეთმე მართლმორწმუნეთა კაცთა მიმართ, რომელთა ჰკითხეს ქუემოწერილთა სიტყუათათჳს“

ხელნაწერი შედგება 16 კითხვა-მიგებისაგან, რომლებიც ეხება ქრისტიანული სწავლების ბევრ საკითხს და თანამედროვე ადამიანითვისაც ფრიად საინტერესოა.

თარგმანი არის გამოკრებილი და შემოკლებული, ანუ, ქართული და ბერძნული ტექსტები ერთმანეთს ემთხვევა ნაწილობრივ და ფრაგმენტულად, გვხვდება განსხვავებული ტექსტი, რომელიც ნაშრომის, ასე ვთქვათ, არგადატვირთვის მიზნით ცალკე გრაფად არ გავიტანეთ. V და XVI კითხვების და პასუხების ბერძნული შესატყვისი არ არის, ან ჩვენს ხელთ არ არის.

ხელნაწერი მეცნიერთა მიერ დათარიღებულია XI-XII საუკუნეებით. მისი ენობრივი ანალიზისას გასათვალისწინებელია ის, რომ ეს არის პერიოდი ქართული ენის ისტორიისა, რომელიც მეცნიერთა მიერ სახელდებულია საშუალო ქართულ ენად. იგი ხასიათდება იმით, რომ მთელი რიგი გრაფემებისა, ფონემებისა, მორფემებისა, სინტაქსური და ლექსიკური ერთეულებისა, რომლებიც გამოიყენებოდა ძველ ქართულ ძეგლებში, ამ დროისათვის უკვე აღარ იხმარება, და თუ იხმარება, ხშირად-არაშესაბამისად. ზოგადად რომ ითქვას, წარმოდგენილი ტექსტი ძირითადად ეყრდნობა ძველქართულ გრამატიკულ ნორმებს, მასში არც ისე ხშირია წესიდან გადახვევის შემთხვევები. ფონეტიკური მოვლენები თითქმის არ გვხვდება:

დისიმილაცია: ჭურჭელი 13.5; ურჩულოებანი 14.5

დაკარგულია ჱ: ძე 2.6; ჲ—საწუთროსანი IX.

ზედმეტია ჲ: წინაჲწარმეტყუელი 9.14. რედუქცია: ღმრთისაგან 10.9;ყოვლისა 9.15; მართლად 8.5; უქორწინებლობაჲ 4.1; საჴმრისა 4.12.

არაწესისამებრ იხმარება ჱ: უკუჱ 1.2; მეტყუჱლ 1.5; მსხუჱრპლ 2.5, 2.10; აჩუჱნოს 4.7; უშუჱრი 4.12; წარუკუჱთონ 5.6; ურცხუჱნელად 5.7; მომატყუჱბელი 5.8 და ა.შ. ეს მოვლენა ყველაზე თვალსაჩინოა საშუალო ქართულისათვის დამახასიათებელი ამ ტექსტში. S₂O₃-ის ნიშნებისათვის: ა)ზედმეტია: სცნობს 1.6; შეჰრაცხა 13.2; სწუნობდა 9.6; დაჰბადა 14.9. ბ) აკლია: გრცხუენის 5.8; ცოდა 3.1; გულისხმა-ყავ 9.12; ცანთ 14.5.

ჯერ კიდევ შენარჩუნებულია ნ სუფიქსი დონიან ვნებითებში (გამოცხადნა 2.13), მაგრამ არის ახალი ფორმაც (განმდიდრდეს 9.9), ასევე პირდაპირი ობიექტის მრავლობითობის ნიშანი (გამოიკითხნა 6.2; ქმნნა 3.1; მოვიჴსენნე 3.4; მისცნეს 16.18; წარუდგინნეთ 16.25).

ინკლუზივ-ექსკლუზივი: გუამცნო 4.5; გუასწავებს 2.14; გუხედვიდეს 14.1; გუაქუს 14.10; გუყვნა 14.10; გურწამს 16.2.

იკარგვის ემფატიკური ა: ცხორებით ცხონდეს 3.4; ღმრთის მეცნიერებას აღასრულებენ 1.2; ვის მივხედნე 2.16; ღმრთისგან VIII; დავითისთჳს 9.3.

უ-ს ენაცვლება ვ: ლოცვა 4.9...; ცოდვა 3.1...; შიშველ 16.23...

შინაარსი უპირატესად გადმოცემულია შედგენილი შემასმენლებით, რომლებიც შედგებიან მეშველი ზმნებისაგან „ყოფა“ და „ქმნა“, და სახელზმნებისაგან, ასევე სახელებისგანაც (რაც უთუოდ ბერძნული ენის გავლენის შედეგი უნდა იყოს): მკუდარ არს 1.2; ამაო და უხმარ არიან 1.2; ჯერ არს 1.2 და ა.შ.

ხშირ შემთხვევაში სახელადი ნაწილი წრფელობით ბრუნვაში დგას (რაც ძველი ქართული ენის ნორმა და ბერძნული ენის გავლენის შედეგია), იგი და მეშველი ზმნა გათიშულია წინადადების სხვა წევრებით (სავანე მის თანა ვყოთ 2.2).

მსაზღვრელ-საზღვრულის ურთიერთმიმართება პოსტპოზიციურიც არის და პრეპოზიციურიც. ხანდახან ისინი განცალკევებულნი არიან ერთმანეთისაგან ართრონით (ესეც ბერძნული ენის გავლენის კიდევ ერთი ნიშანია), არის თანდებულიანი ფორმებიც, ორმაგი ბრუნებაც, საზღვრული ხშირად წრფელობით ბრუნვაში დგას. გვხვდება შეთანხმებულიც, მართულიც, მართულ-შეთანხმებულიც, მირთულიც.

ა) პოსტპოზიციური წყობა: სარწმუნოებაჲ მართალი 1.1; საქმენი კეთილნი 1.1; უდებ ლოცვისა 1.5; საქმეთა ბოროტთა 1.2; მცნებანი ჩემნი 1.3 და ა.შ.

ბ) პრეპოზიციური წყობა: ღირსმან მამამან 1.1; ხენეშთა სიტყუათა მტყუელ 1.5; ჭეშმარიტი ტაძარი 1.1; ბილწთა საქმეთა მოქმედ 1.5 და ა.შ.

გ) შერეული წყობა: ქრისტეს აღსარებითა მართლითა1.1; ყოველი ბრალი შენი 5.7; ზიარებაჲ ქრისტეს საიდუმლოთაჲ VI; ყოველნი ცოდვანი მისნი 3.4; მიუწთომელითა მით განკითხვითა თჳსითა 8.7 და ა.შ.

ტმესი იშვიათია: გან-თუ-ვიკითხვით 6.3; 8.10; გან-თუ-იძარცოს 16.23.

დეფექტური ადგილები იშვიათად, მაგრამ მაინც არის: თჳნიე 1.2; სულიერს 2.8; ასოება 4.10; უცუდველთა 10.4; მსუთუად 9.9; იპოოს 8.5- ეს უკანასკნელი კონტექსტის მიხედვით ვნებითი გვარის ზმნად აღიქმება, მაგრამ ბერძნულ ვარიანტში იგი ძველი აღთქმის იობს გულისხმობს.

ბერძნული ენის გავლენის შედეგია მიმღეობური კონსტრუქციები: მრისხანე, მაგინებელი ცუდმოფიცავ 1.5; მეტყუელ, ძმისმოძულე 1.5; მოცინარ, განცხრომილ 1.5; მოქმედ 1.5; 5.2; მომჴსენე 1.5 და ა.შ.

წინდებულები და უკუდებულები: ღმერთი შორის ჩუენსა 1.3, შინაგან გონებასა 1.5; სულსა შინა 1.6; მის თანა 1.4; შინაგან თავსა შორის თჳსა 1.6 და ა.შ. კუთვნილებითი და უკუქცევითი ნაცვალსახელების ჭარბი ხმარება: სულთა ჩუენთაჲ 1.2; მცნებანი ჩემნი 1.3; მამამან ჩემმან 1.3 და ა.შ.

არტიკლი სრულიად უცხოა ქართული ენისათვის, ჩვენებითი ნაცვალსახელების ამ ფუნქციით გამოყენება ბერძნული ენიდან გადმოღებული უნდა იყოს: იგი საქმენი 1.2; მათ სახეთაგან 1.6; სახლი იგი1.6 და ა.შ. ბერძნული ენიდან შემოტანილი ფრაზეოლოგიური გამოთქმები: ამის პირისათჳს 3.1; რავდენისა პირისაგან VII; ოთხთა პირთაგან 7.1; გარემიქცევითა პირისა მისისაჲთა 8.4; მივეცემით ჴელთ მტერთა ჩუენთასა 14.4; გარემივაქციე პირი ჩემი 14.9; ჴელთა მტერთა მათთასა 14.9; ჴელთა შინა ზრახვასა მისთასა 14.11.

პარონომაზიები: სიმართლემან მართლისამან 3.4; მართალმან სიმართლისაგან თჳსისა 3.1; ნებითა ვინებო 3.5; უსჯულომან უსჯულოებისაგან 3.3; ცხორებით ცხონდეს 3.4.

დაკარგულია ზმნისწინი: ავიმაღლო 8.4.

ლექსიკური, ფრაზეოლოგიური, სახეობრივი და შინაარსობრივი მსგავსებები ძველ ქართულ ჰაგიოგრაფიულ თხზულებეთან

ტექსტი ყველანაირი ნიშნით იმეორებს იმ თავისებურებებს, რომლებიც ქართული მწერლობისათვის არის დამახასიათებელი. მთარგმნელი მეტად განსწავლული ყოფილა ქართულ სიტყვიერებაში მას ნაყოფიერად გამოუყენებია ყველა ის ფრაზა, გამოთქმა, ლექსიკური თუ სტილისტური, შინაარსობრივი ტენდენცია, რომლებიც ქართულმა ლიტერატურამ საუკუნეთა განმავლობაში შეიმუშავა. ჩვენ შევეცადეთ შეგვედარებინა წარმოდგნილი თხზულება ქართული ორიგინალური ნაწარმოებებისათვის, და ეს ფრიად მოკრძალებული მცდელობაა.

სავანე მის თანა ვყოთ 1.2 - სავანე განუმზადეთ (აბოს წამება, გვ.119); სავანე ყავ ჩუენ თანა (სერაპიონ ზარზმელის ცხ., გვ.369); სავანე ვყოთ სახლსა მისსა (იგივე, გვ.341); არაოდეს უდებჰყოთ ვანისმყოფთა ამათთჳს (გრ. ხანძთელის ცხ., გვ.256).

ღმრთის მეცნიერებასა აღასრულებენ 1.2 - ღმერთსა ვერ შეგამეცნიერნა (დავით და კონსტანტინეს წამება, გვ.175); უფალი მეცნიერ ყოფდა მას (აბოს წამება, გვ.133); მეცნიერებასა ღმრთისასა მიგაწია (სიბრძნე ბალავარისა, გვ.95); მეცნიერ იყო იგი ყოველსავე განგებულებასა ქრისტესსა (ნინოს ცხ., გვ189); მეცნიერებაჲ ღმრთეებისა მისისა (იგივე,გვ198).

შინაგან გონებასა კაცისასა არს ქრისტე 1.5 - გონებაჲ ჩემი ქრისტეს თანა არს (აბოს წამება,გვ. 138); ოდესმე წმიდათა ანგელოზთა გონებაჲ პოვის ჩუენ შორის და ოდესმე- ეშმაკთა (გრ. ხანძთელის ცხ., გვ. 227.); აღმწერელი მათი გონებითა მოაქვნდა (სერაპიონ ზარზმელის ცხ., გვ. 350.)

აღეშენების სახლი სულისა ჩუენისაჲ 1.2 - ფრიად აღვშენდი ამათითა ხილვითა (ილარიონ ქართველის ცხ., გვ. 522); ფრიად აღშენებულ იქმნა ხილვითა... მისითა (გიორგი მთაწმინდელის ცხ.,გვ. 488.); სულიერად და ჴორციელად აღეშენნეს (იოანე და ექვთიმეს ცხ.,გვ. 387).

დაემკჳდრების ღმერთი შორის ჩუენსა 1.2 - უფალსა ჰნებავს დამკჳდრებად ასოთა შინა თქუენთა (აბოს წამება., გვ. 119); თავადი უფალი მკჳდრ არს შენ თანა (გრ. ხანძთელის ცხ., გვ. 223)

ტაძარ სულიერ ღმრთისა იქმნას 2.4 - ტაძარმან მან ქალწულებისამან (გიორგი მთაწმინდელის ცხ.,გვ.4250; განწმიდა თავი თჳსი და ტაძარი ღმრთისა ცხოველისაჲ ყო იგი (იგივე, გვ.,156).

მივსცენ იგინი ჴელთა მტერთა მათთასა 14.9 - მიგცე შენ მტერთა შენთასა (სიბრძნე ბალავარისა, გვ. 65.)

განიხეთქოს მეფობაჲ შენი ჴელთაგან შენთა 9.4 - ღმერთს განეხეთქა მეფობაჲ იგი მისი (გობრონის წამება, გვ. 160).

გან-თუ-იძარცოს სამოსელი ესე ჴორცთაჲ ამათ მოკუდავთაჲ 16.2 - განიძარცვნა უკვე ტყავისა იგი სამოსელნი (გიორგი მთაწმინდელის ცხ., გვ.140); რაჲთა განვიძარცო შიში ხორცთა ამათ ჩემთაჲ, რომელნი სამოსელ არიან სულისა ჩემისა (აბოს წამება, გვ.135)

ვიდრეღა ვართ სოფელსა ამას შინა 16.3; ტჳრთმძიმენი განვიდეთ 16.4 - ეს გამოთქმები შინაარსობრივად იგავეა, რაც: განვალ ცხორებისაგან (ნინოს ცხ., გვ. 211); ხორცთა შინა მყოფი (იგივე, გვ. 198); მცირედღა ყოფად არს ჩემი ხორცთა შინა ყოფაჲ (გრ. ხანძთელის ცხ., გვ. 251.) ხორცთა შინა ყოფასა მისსა (იგივე, გვ. 630); მიახლებულ ხორცთაგან განსლვად (იგივე, გვ. 538); ხორცთა საპყრობილით განვალ (იგივე, გვ. 318); დატევებაჲ უბადრუკთა ამათ ჴორცთა ჩემთაჲ (შუშანიკის წამება, გვ. 22); დაღაცათუ დაუტევა კრეტსაბმელი იგი ხორცთა თჳსთაჲ (გიორგი მთაწმინდელის ცხ., გვ. 500)... და ა.შ.

ცოდვათა შინა განფრდილ იყოს ცხორებაჲ მისი 16 - ცოდვათა შინა განფრდილსა სულისა ჩემისა (იოანე და ექვთიმეს ცხ., გვ. 388).

მიშუებითა ღმრთისაჲთა მიზეზი 8.1 - მიშვებითა ღმრთისაჲთა სამხილებელად (დავით და კონსტანტინე წამება, გვ. 170); მიშვებითა ღმრთისაჲთა გამოიღო და ტყვე ყო (იგივე, გვ. 480)

რაჲ იგი თუალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა და გულსა ამათ საქმეთა გამოუცდელისათა არა მოუჴდა 2.9 - თუალთა მიერ განცდითა და ყირთა სმენითა (გიორგი მთაწმინდელის ცხ., გვ 426); რომელი თვალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა და გულსა კაცისასა არა მოუხდა (ევსტათი მცხეთელის ცხ., გვ. 45).

ამისთჳს იტყჳს იოანე ოქროპირი, ვითარმედ: ეკლესიათა არა შემკობისთჳს არავინ სადა ბრალეულ იქმნა ღმრთისაგან, ხოლო გლახაკთა არა წყალობისათჳს გეჰენიაჲ განმზადებულ არს, ცეცხლი უშრეტი და დასჯაჲ ეშმაკთა თანა 13.5 - რათუ ამას გეტყვის ღმერთი, ვითარმედ ეკლესიანი არა შეამკვენითო, არამედ, რამეთუ, მშიოდა და არა მეცით მე ჭამადი, ვითარცა იტყჳს იოანე ოქროპირი.(გიორგი მთაწმინდელის ცხ., გვ 467).

სამართალნი და განკითხვანი ღმრთისანი მიუწდომელ არნ 9.1 - უმჯობესსა ყოველთასა განაწესებს მიუწთომელითა სახიერებითა თვისითა (იოანე და ექვთიმეს ცხ., გვ. 370); მიუწდომელ არს დაბადებულთაგან მეცნიერებაჲ მისი (სიბრძნე ბალავარისი, გვ.8).

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

რეზიუმე

ერთი ხელნაწერის ენობრივი ანალიზისა და
ლიტერატურული პარალელებისათვის

ნანა უგრეხელიძე

ნაშრომში განსაზღვრულია, რომ თარგმანი მართლაც უნდა მიეკუთვნებოდეს ქართული ენის ისტორიის გარდამავალ ხანას, მაგრამ ძირითადად მაინც ეყრდნობა ძველი ქართული ენის ნორმებს. იგი ენობრივად განიცდის ბერძნული ენის ძლიერ გავლენას, რაც უპირატესად გამოიხატება აღწერილობით და წინდებულიან, ინფინიტივურ და მიმღეობურ კონსტრუქციებში.

როგორც წესი, თეოლოგიური ხასიათის თხზულებები არ გამოირჩევიან ორიგინალობის თვალსაზრისით. ჰაგიოგრაფი, და მით უფრო ეგზეგეტიკური თხზულებების ავტორები გაურბიან ახალი ფორმების, ახალი აზრების, ახალი ინტერპრეტაციების შემოტანას. მათი შემოქმედების წყარო საღვთო წერილია და მის კონტექსტში განიხილება ემპირიული სინამდვილე. ისინი თავიანთ თავს განიხილავენ როგორც საშუალებას, რითაც ადამიანებს ჭეშმარიტება ემცნობათ, თუმცა ამბობენ, რომ საამისოდ უღირსები არიან, მაგრამ პასუხისმგებლობა აკისრიათ. „ჩუენ თავით თჳსით არარაჲ აღგვიწერია, არამედ რაჲ იგი ვისწავეთ კაცთა სარწმუნოთაგან და სულიერთა ძმათა, რომელთა იგი ეხილვნეს და ემსახურა მათდა, რომელნი- იგი უცხო იყვნე ყოვლითურთ ტყუვილისაგან და სავსე მადლითა ზეგარდმოჲთა“ (იოანე და ექვთიმეს ცხ.,გვ.371) - ეს არის კონიუნქტურა ჰაგიოგრაფიული ნაწარმოებისა და ყველა ავტორი თავს ვალდებულად თვლის, ამას ხაზი გაუსვას. აქედან გამომდინარე, სრულიად ბუნებრივია ის ზედმიწევნითი მსგავსება ამ ეგზეგეტიკური თხზულების ქართული თარგმანისა ქართულ ჰაგიოგრაფიულ თხზულებებთან ლექსიკური, სტილისტური თუ სახეობრივი თვალსაზრისით. მაგრამ საინტერესო ის არის, რომ თხზულების თითქმის ყველა ამ ფრაზას მოეპოვება თავისი ბერძნული დედნისეული ზედმიწევნითი შესატყვისი, და ჩვენ ვასკვნით, რომ ქართული ორიგინალური ჰაგიოგრაფია განიცდის ბერძნული ლიტერატურის, და არა მარტო ლიტერატურის, მძლავრ გავლენას.

ეს არის არასრული ნუსხა იმ შინაარსობრივი პარალელებისა, რომლებიც ჰაგიოგრაფიულ მწერლობაში დაიძებნა წინამდებარე თხზულებასთან შედარებისას. მთარგმნელი ტიპოლოგიურად სრულად წარმოადგენს იმ სამწერლო ტრადიციებს, რაც მის დრომდე შექმნილა. იგი ღირსეული წარმომადგენელია ძველი ქართული ეგზეგეტიკური მწერლობისა.

SUMMARY

FOR LANGUAGE ANALISES AND LITERATURE
PARALELS OF A HANDWRITING

NANA UGREKHELIDZE

In the article there is determined, that translation must really be belonged to the transitional period of the history of Georgian Language, but mainly it is based on the norms of Old Georgian language. It experiences the great influence of Greek language, which is essentially expressed in the passive and prepositional infinitive and participle constructions.

As a rule, theological kinds of works are not distinguished by originality. Hagiography and the authors of the exegetic works do not to bring in new forms, new opinions, and new interpretations. The source of their creation is God's letter and in its context the empirical reality is discussed. They consider themselves as a means by which the humans learn the truth, though they say that they are unworthy for it, but they have responsibility for it. „ჩუენ თავით თჳსით არარაჲ აღგვიწერია, არამედ რაჲ იგი ვისწავეთ კაცთა სარწმუნოთაგან და სულიერთა ძმათა, რომელთა იგი ეხილვნეს და ემსახურა მათდა, რომელნი-იგი უცხო იყვნე ყოვლითურთ ტყუვილისაგან და სავსე მადლითა ზეგარდმოჲთა“ (St. Ioanne and ekvtime lives, page 371). According to this, the punctual similarity between this exegetic works of Georgian translation and Georgian hagiography works is completely natural by the lexical, stylistic and type view. But it is interesting that almost all the phrases of this work has got its Greek punctual equivalent, and we make conclusion that Georgian original hagiography experiences the great influence of Greek literature and not only its literature.

It is uncomplete list of the content parallels which are found in the hagiographic writing at the time of comparing the above-mentioned writings. Translator topologically fully represents the writing traditions that are created up to his/her period. Transator is a worthy representative of old Georgian exegetic writing.

РЕЗЮМЕ

К ЯЗЫКОВОМУ АНАЛИЗУ И ЛИТЕРАТУРНЫМ
ПАРАЛЛЕЛЯМ ОДНОЙ РУКОПИСИ

НАНА УГРЕХЕЛИДЗЕ

В работе определено, что перевод действительно должен относиться к переходному периоду истории грузинского языка, но в основном всётаки опирается на нормы древнего грузинского языка. В языковом смысле он испытывает сильное влияние греческого языка, что преимущественно проявляется в конструкциях описательных и с предлогами, инфинитивных и с причастиями.

Как правило, сочинения теологического характера не выделяются в смысле оригинальности. Агиограф и тем более авторы экзегетических сочинений избегают привнесения новых форм, новых мыслей, новых интерпретаций. Священное писание является источником их творчества и в его контексте рассматривается эмпирическая действительность. Они рассматривают себя как средство, которым до людей доводится истина, хотя говорят, что для этого они недостойны, но на них возложена ответственность. „ჩუენ თავით თჳსით არარაჲ აღგვიწერია, არამედ რაჲ იგი ვისწავეთ კაცთა სარწმუნოთაგან და სულიერთა ძმათა, რომელთა იგი ეხილვნეს და ემსახურა მათდა, რომელნი-იგი უცხო იყვნე ყოვლითურთ ტყუვილისაგან და სავსე მადლითა ზეგარდმოჲთა“ («Жизнь Иоанна и Екфтиме», стр. 371) - это является конъюнктурой агиографических произведений и каждый автор считает себя обязанным отмечать это. Исходя из этого, совершенно естественно точное сходство грузинского перевода этого экзегетического сочинения с грузинскими агиографическими сочинениями с лексической, стилистической или видовой точки зрения. Но интересно то, что почти каждой фразе этого сочинения добывается точное соответствие своего греческого подлинника и мы заключаем, что грузинская оригинальная агиография испытывает мощное влияние греческой литературы и, не только литературы.

Это неполный список тех содержательных параллелей, которые были разысканы в агиографической литературе при сравнении с предлежащим сочинением. Переводчик типологически полно представляет литературные традиции, созданные до его времён. Он является достойным представителем древнегрузинской экзегетической литературы.

ნათია ნემსაძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ჰუმანიტარული ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი

დღევანდელი პოეტიკის მიხედვით მხატვრული ტექსტი არ არსებობს სამი მოუცილებელი სტრუქტურული კომპონენტის გარეშე: ავტორი, მკითხველი და საკუთრივ ნაწარმოები. სპეციალურ ლიტერატურაში, რომელიც ამ კატეგორიებს გამოყოფს, პოეტიკის ეს თვალსაზრისი გათვალისწინებული არ არის. თუკი შევხედავთ ტექსტის კატეგორიებს ამ პოზიციიდან, აღმოჩნდება, რომ დასახელებული კატეგორიების უმრავლესობა (გაბმულობა, სტრუქტურული მთლიანობა, თემის ერთიანობა და სხვ.) შედის საკუთრივ ტექსტის სფეროში, მხოლოდ ერთი კატეგორია - მოდალობა - არის ავტორის კუთვნილება. აღქმის მხრიდან კი არცერთი კატეგორია დასახელებული არ არის. მიმაჩნია, რომ სპეციალურ ლიტერატურაში დასახელებული კატეგორიების გარდა ა) ტექსტს აქვს კიდევ ერთი კატეგორია - მოლოდინი, ბ) ეს არის აღმქმელის პოზიციიდან დანახული კატეგორია.

ჩემი აზრით, აღმქმელს ყოველთვის გააჩნია ზოგადი და კონტექსტუალური მოლოდინი, რომელიც მოიცავს ტექსტებს, თავებსა და მთლიანად ნაწარმოებებსაც.

საერთოდ, ტექსტის ერთი ელემენტიდან მეორეზე გადასვლის დროს მოქმედებს ალბათობა შემდეგი ელემენტის გამოჩენისა. ცოდნის სტრუქტურები, რომლებიც „ფრეიმების“ სახელით არის ცნობილი, უზრუნველყოფენ კონკრეტული მოლოდინების არსებობას (1). ცოდნის ეს სტრუქტურები ფიქსირდებიან გარკვეული მოვლენისა და საგნის გარშემო გამეორების შედეგად ან მეხსიერებაში არსებული ცოდნის ზოგადი კომპონენტების ანუ ზოგადი მოლოდინის საფუძველზე. ამიტომ, შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენ გვაქვს კონკრეტულ სიტუაციაში კონკრეტული „ფრეიმის“ მოლოდინი ან ზოგადი ცოდნის საფუძველზე კონკრეტული ელემენტის მოლოდინი.

ტექსტის გაბმულობისა და ტექსტის მთლიანობის საზომია მოლოდინი: კონკრეტული მოლოდინი ტექსტის შემადგენელი ელემენტების და აგრეთვე აგების ზოგადი მოლოდინი, როგორც შინაარსის ისე გამოხატულების პლანში. ამგვარად, მოლოდინს მისი ორივე შედეგით (გაცრუებითა და „არგაცრუებით“) ტექსტის კატეგორიად მივიჩნევ აღმქმელის პოზიციიდან მსჯელობისას. ის არის ყოველგვარი მხატვრული ინფორმაციის აღქმის საფუძველი, ურომლისოდაც არ არსებობს მხატვრული ტექსტი.

ჩემი შეხედულების გამართლებულობას ადასტურებს ორი მკვლევარის მოსაზრებაც - ლინგვისტ კ. ბოოსტისა და ფსიქოლოგ ა. ბრუდნის.

1) კ. ბოოსტის „დაძაბულობის თეორიის“ მიხედვით მსმენელი დაძაბულია გამონათქვამის თემის დამთავრებამდე (2). ამას უწოდებს კ. ბოოსტი „დაძაბულობის თეორიას“. ეს დაძაბულობა იცვლება თემის ცვლასთან ერთად, ტექსტის აზრობრივ დამთავრებამდე.

2) 1978 წელს თბილისში ჩატარებულ სიმპოზიუმზე, რომელიც მიეძღვნა არაცნობიერის ბუნებისა და ფუნქციების კვლევას, აღწერილია ჩემი კვლევის მიმართულებისათვის ძალიან საინტერესო ცდა. კერძოდ, ფსიქოლოგ ბრუდნის ექსპერიმენტი, რომლის დროსაც ცდის პირებს ურიგდებოდათ დანაწევრებული ტექსტი და ევალებოდათ მისი აწყობა. ცდის პირები აწყობდნენ აზრის მქონე ტექსტებს, რომლებიც ყოველთვის განსხვავდებოდნენ პირვანდელი ტექსტისაგან.

მეცნიერი ასკვნის, რომ ტექსტის „ერთი ნაწილიდან მეორეზე გადასვლა (ტექსტის გაგების პროცესის არაცნობიერი კომპონენტები) იმპლიციტურად შეიცავს თავის თავში შედარებას. ეს შედარება განსაკუთრებული ტიპისაა, რომელიც გულისხმობს ჩვენს ფსიქიკაში არსებულ ეტალონთან შედარებას“ (3).

მეცნიერს მიაჩნია, რომ „პირველივე დაყოფის ერთეულებიდან დაწყებული, რომლებსაც შინაარსი გააჩნიათ, ინდივიდს უვითარდება განწყობა, რომელიც დაკავშირებულია შემდგომი შინაარსის პროგნოზირებასთან“ (3:98).

როგორც ვხედავთ, ფსიქოლოგის აზრით, ტექსტის აღქმის დროს ხდება ტექსტის ნაწილების შედარება გამოჩენის მაღალი ალბათობის მქონე ეტალონთან, რომელიც არსებობს აღმქმელის ცნობიერებაში და მკითხველს თავიდანვე უქმნის მომდევნო შინაარსის პროგნოზირების განწყობას. აღქმის პროცესი, მისი აზრით, ვარიატული პროცესია, რადგანაც განპირობებულია აღმქმელი სუბიექტის ინდივიდუალური თვისებებით, შეიძლება განპირობებული იყოს სიტუაციით, ეპოქით და სხვა ფაქტორებითაც.

როგორც ვხედავთ, ეს ორივე კონცეფცია, მართალია სხვა ცნებებში ჩამოყალიბებული, ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ ტექსტის ერთ-ერთი მამოძრავებელი არის მოლოდინი. ლინგვისტ კ. ბოოსტის „დაძაბულობა“, ისევე, როგორც ა. ბრუდნის „პროგნოზირება“ ფაქტიურად ახლოს დგას მოლოდინის მოვლენასთან.

მხატვრულ ტექსტში გაცრუებული მოლოდინის ეფექტის ფსიქოლოგიური მექანიზმი, ჩემის აზრით, ფიქსირებული განწყობის აღმოცენებისა და რღვევის პროცესებს ემყარება.

როგორც დ.უზნაძე მიიჩნევდა, ფიქსირების ფენომენი ცდისპირისათვის საგანწყობო ობიექტების განმეორებითი მიწოდების შედეგს წარმოადგენს, ე.ი. გამეორება ასრულებს გადამწყვეტ როლს. გამეორებული სიტუაციის ზემოქმედების შედეგად განწყობა ფიქსირდება.

ჩემი კვლევის შემთხვევაში სადაც კი წარმოიქმნება გაცრუებული მოლოდინის ეფექტი, ხშირად არის გამეორების ფაქტი. მაშინაც, როდესაც გამეორება არ არის კონკრეტულად მოცემული ტექსტში, მოლოდინის გაცრუება მაინც არსებობს. აქ მუშაობს ზოგადი მოლოდინი. ე.ი. 1) გამეორება ზოგჯერ ხდება ტექსტში, ახდენს ფიქსირებული განწყობის გამომუშავებას და აჩენს კონტექსტუალურ მოლოდინს, 2) ტექსტი არ შეიცავს გამეორებას, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ფიქსირებული განწყობა და მოლოდინი არსებობს. ამ შემთხვევაში არაერთგზისი გამეორება და მისი აღქმა მომხდარია მანამდე, სანამ აღმქმელი გადაშლიდა ტექსტს (ზოგადი პრესუპოზიციული მოლოდინი). პრესუპოზიცია აქ გამოყენებულია იმ გაგებით, რა გაგებითაც იგი გამოყენება პოეტიკაში: რაღაცის წინასწარი განსაზღვრა, ვარაუდი. (3).

მხატვრული ტექსტის კითხვას რომ ვიწყებთ, უკვე გვაქვს ფიქსირებული განწყობა - ზოგადი მოლოდინი თუნდაც იმისა, რომ ტექსტში არსებობს და მოქმედებს მისთვის დამახასიათებელი კატეგორიები და პარამეტრები; თუმცა, რა თქმა უნდა, ამა თუ იმ კონკრეტული ტექსტისათვის დამახასიათებელი გამოვლინებით, რომლის შესახებაც ჩვენ თითქმის არაფერი ვიცით. ასეთი მოლოდინის არსებობისა და მისი გაცრუების ხელშესახებ ნიმუშად შეიძლება მოვიყვანოთ ნაწყვეტი ჯ.ჯოისის ნაწარმოებიდან „ახალგაზრდა მხატვრის პორტრეტი“:

„Once upon a time and a very good time it was there was a moocow coming down along the road and this moocow that was coming down along the road met a nicest little boy named baby tuckoo...

His father told him that story: his father looked at him through a glass: he had a hairy face.

He was baby tuckoo. The moocow came down the road where Betty Byrne lived: she sold lemon platt“.

გაცრუებულია მოლოდინი - დარღვეულია თხრობის მოსალოდნელი ლოგიკური ჯაჭვი. დარღვეულია კოჰერენტულობა და სემანტიკური მთლიანობა. მაგრამ ტექსტი არ არის დაშლილი, რადგანაც მას კრავს სხვა კატეგორია - კოჰეზია - სინტაქსური მთლიანობა.

ამ ეპიზოდს ანუ თხრობით მონაკვეთს არ გააჩნია თხრობის ლოგიკა. ეს დარღვევა იწვევს ჩვენი ზოგადი მოლოდინის გაცრუებას, როდესაც აღქმაში შეფერხების შედეგად ჩვენ ვახდენთ იმ ელემენტების ობიექტივაციას, რომლებმაც მოახდინეს შეფერხება, „წინ წამოიწევა“ ავტორისათვის რელევანტური ბავშვური აზროვნებისა და მეტყველებისათვის დამახასიათებელი მანერა, საიდანაც შემდეგ „ამოიძერწება“ მთავარი გმირის პორტრეტი.

For Thine is the Kingdom
For Thine is
Life is
For Thine is the

This is the way the world ends
This is the way the world ends
This is the way the world ends
Not with a bang but a whimper¹ (ტ.ს.ელიოტი)

ჩვენი ზოგადი ცოდნიდან გამომდინარე, აქ დარღვეულია აზრთა თანამიმდევრობა, გამონათქვამის სემანტიკური მხარე, თითოეული აზრის სემანტიკური გაფორმებულობა, გრამატიკული გაფორმებულობა, ვერსიფიკაცია, თვით ტექსტის გაბმულობა (პროფესიული თუ პოპულარული გაგებით).

„It was a bright cold day in April and the clocks were striking 13” (ჯორჯ ორუელი, „1984“). (აპრილის მზიანი ცივი დღე იყო და საათი 13-ს რეკდა).

თავიდან შემუშავებული განწყობა (bright, April) ირღვევა, ზოგადი სემანტიკური მოლოდინი ცრუვდება სემანტიკურად და ლოგიკურად მოულოდნელი (თანაც მნიშვნელოვან პოზიციაში მყოფი) „13“-ის გაჩენის შედეგად. ამ შეფერხების შედეგად ხდება იმ შინაარსის ობიექტივაცია, რომელსაც მოაქვს რაღაც ახალი, უსიამოვნო, სახიფათო მოლოდინი. ამის წყალობით ყურადღების ცენტრში მოხვედრილი „13“ post factum აქრობს ჩვენს აღქმაში მყოფ შინაარსებს (bright, April), ამ სურათის ხალისს, ართმევს ამ სიტყვებს ნათელ შინაარსებს (მზიანი, ნათელი, კაშკაშა დღე) და ახდენს მათი (bright, April) მთლიანი სემური შემადგენლობიდან უსიამოვნო შინაარსების აქტუალიზაციას. მზე სპილენძისფერი და ცივია, მზადდება რაღაც ცუდი და სახიფათო. აქ დარღვეულია კოჰერენტულობა, კოჰეზია დაცულია.

ლ. სტერნის ნაწარმოებში „ტრისტრამ შენდის ცხოვრება და აზრები“ გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს ქმნის შეუსაბამობა სათაურსა და სიუჟეტს შორის ე.ი. თემატურ-სიუჟეტური დონე. ამ სათაურის მქონე ნაწარმოებში IX ტომის ბოლოს მთავარ გმირს ხუთი წელი უსრულდება და ყველაზე ნაკლები ყურადღება მთავარი გმირის ცხოვრებას აქვს დათმობილი. ყველაფერი ეს იწვევს შეფერხებაში აღქმას და გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს. ობიექტივაციის შედეგად ჩვენ ვაცნობიერებთ ჩვენს განცდას და ვიღებთ გაცრუებული მოლოდინის ეფექტზე აგებულ კომიკურ ეფექტს - წინააღმდეგობას ნაწარმოების ფაბულასა და სათაურს შორის.

ამ ნაწარმოებში ავტორი არ მისდევს მოვლენების ლოგიკურ სვლას. აქ მთავარია გმირების სუბიექტური დამოკიდებულებები, მათი უცნაური და ორიგინალური ქცევა.

თვითონ ტექსტებისა და მეტატექსტების კოჰერენტულობაც არ არის დაცული, რაც იწვევს გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს. მოულოდნელია გრაფიკული დონეც. ამ ნაწარმოების არქიტექტონიკა ავტორს გამოხატული აქვს ერთმანეთში თვალნათლივი კანონზომიერებების გარეშე გადახლართული წყვეტილი და ირიბი ხაზებით, რომლებზეც მრავალი კუთხე და ნახევარწრეა. ყველაფერი ეს მოულოდნელობის ეფექტს ქმნის (ეს ეფექტი უფრო ძლიერი იქნებოდა XVIII საუკუნის ბოლოს, ლ.სტერნის თანამედროვეებისათვის ჩვენი კულტურული ეპოქის მკითხველთან შედარებით). მოულოდნელობის ეფექტზე აგებული კომპოზიციით გამოირჩევა ლ.სტერნის მეორე რომენიც „სენტიმენტალური მოგზაურობა“. აქაც ვხვდებით ტრადიციული კოჰერენტულობის დარღვევას გრაფიკული ხერხების უჩვეულო გამოყენების გამო. მაგალითად:

but why make suppositions?-„

or should it happen-------------

ხშირად აზრი გაწყვეტილია, არ მთავრდება; გაცრუებული მოლოდინის ეფექტი გვაქვს სინტაქსურ დონეზე, ტექსტის გაბმულობისა და კოჰერენტულობის დარღვევით.

„.when I had done, to see both were right - in doing it to suddently - it unavoidably threw the fair fille de chambre: of her center-and then - “

ავტორი ბევრ სიტყვას ბეჭდური ასოებით გამოყოფს მეტონიმიური პერსონიფიკაციისათვის, ნარატიული სტრუქტურიდან მათი ემფაზით გამოყოფისათვის. „... said Avarice ... You know not who she is, said Caution or what scrapes the affair may draw you into, whisper'd COWARDICE“.

მოვლენათა ლოგიკური სვლა და, აქედან გამომდინარე, ტექსტის ლოგიკური პროგრესიაც, დარღვეულია (რაც ტექსტის ფორმაშიც აისახება), რადგანაც ავტორისათვის მნიშვნელოვანია მხოლოდ ის დეტალები, რაც გმირის შინაგან ცხოვრებას, გრძნობებსა და აზრებს ასახავს. ხდება შეფერხება აღქმაში და ავტორის მსოფლმხედველობის ობიექტივაცია; ვიღებთ ზესემანტურ ინფორმაციას. აღნიშვნის ღირსია ნაწარმოების პირველი ნაწილის ფინალური აბზაცი: „So that when I stretch'd out my hand, I caught hold of the Fille de Chambre's“. ეს წინადადება არ არის დასრულებული, დარღვეულია ამ ტექსტის სემანტიკური მთლიანობა და აზრობრივი დამთავრებულობა. უფრო მეტიც, დაუსრულებელია მთლიანად ნაწარმოებიც.

როგორც ვნახეთ, ყველა მოყვანილი ნიმუში შეიცავს მოლოდინის გაცრუების ეფექტს, რომელიც უზრუნველყოფს ესთეტური ეფექტის გაჩენას. მოულოდნელობის ეფექტი ეფუძნება ერთსა და იმავე ფსიქოლოგიურ კანონზომიერებებს (შეფერხება აღქმაში და შემდეგ ობიექტივაცია იმისი, რაც მნიშვნელოვანია მწერლისათვის). ესთეტური ეფექტის კონკრეტული შინაარსი, ზესემანტური ინფორმაცია, ცალკეულ შემთხვევებში განსხვავებულია. ხშირად ტექსტში ირღვევა ხოლმე კოჰერენტულობა და სემანტიკური იზოტოპია: (ო'ჰენრი: „He halted in the district where by night are found the lightest streets, hearts, vows and liberettos“). იგივე პროცესებს ვხვდებით თემატურ-სიუჟეტურ დონეზე. მოლოდინის გაცრუების დოზა და აქცენტი სხვადასხვაა სხვადასხვა ჟანრის ნაწარმოებებში. ხშირად კონტექსტუალური მოლოდინის გაცრუების ეფექტზეა აგებული სიუჟეტური ჟანრის ნაწარმოებები და მათი ერთ-ერთი ნაირსახეობა დეტექტივი. მის სიუჟეტურ საფუძველს ქმნის გაუხსნელი დანაშაული, რომლის გახსნაც დიდი ინტერესით უნდა აღიქმებოდეს. აღქმის სიმძაფრეს აძლიერებს მოულოდნელობა. უფრო ხშირად კვანძის გახსნის დროს მკითხველს მოლოდინი უცრუვდება. აღქმაში შეფერხების შედეგად მკითხველი ახდენს ობიექტივაციას იმისას, რაც უკვე მომხდარია, მთელი სიუჟეტისას, მის ხელახალ გაცნობიერებას

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Дейк Т.А. ван. Контекст и познание. Фреймы знания и понимание речевых актов //Т.А. ван Дейк, Язык Познание Коммуникация, Москва, Прогресс, 1989. გვ. 5-12.

2. Boost Karl, neue Untersuchungen zum Wesen und zur Struktur des deutsehen Satzes. Der Satz als Spannungsfeld. Berlin, Akad. Verl., 1855. 88-ე გვ.

3. Брудный А., Бессознательные компоненты процесса понимания//Бессознательное. Природа. Функции. Методы исследования, т.3. Познание, общение, личность. Изд., Метсниереба, Тбилиси, 1978, გვ. 98-105.

4. Кифер Ф., О пресуппозициях//Новое в заруб. лингвистике, вып. 8. М., Прогресс, 1978. გვ. 337-370.

5. უზნაძე დ., შრომები, ტ. VI, გამომცემლობა „მეცნიერება“, თბილისი, 1977, გვ. 332.

რეზიუმე

მხატვრული ტექსტის აღქმის ერთი თავისებურება

ნათია ნემსაძე

ტექსტის ცნობილი კატეგორიების გარდა, ტექსტს გააჩნია კიდევ ერთი კატეგორია - მოლოდინი, რომელიც აღმქმელის პოზიციიდან დანახული კატეგორიაა. ტექსტის აღქმის შეფერხებისას, რაც ხდება მოულოდნელი ელემენტის გამოჩენის შედეგად, მოლოდინი ცრუვდება და ხდება შეფერხების მიზეზის ობიექტივაცია - ანუ გაცნობიერებული აღქმა, გამოყოფა მოვლენათა ჯაჭვიდან და მისი ხელახალი აღქმა-გააზრება.

РЕЗЮМЕ

ОДНА ОСОБЕННОСТЬ ВОСПРИЯТИЯ ХУДОЖЕСТВЕННОГО ТЕКСТА

НАТИА НЕМСАДЗЕ

Кроме уже известных категорий, текст имеет ещё одну категорию - ожидание, которая является категорией позиции восприятия. В результате появления неожиданного элемента происходят помехи в восприятии текста, ожидание не оправдывается и происходит объективация причины помех - т.е. eё осознанное восприятие, выделение из цепи явлений и новое осознание.

SUMMARY

HOW THE CREATIVE TEXT PERCEPTED

NATIA NEMSADZE

Along with well-known categories, a text has one more category - expectancy, that is a category viewed from the position of a reader (perceptor). Occurrence of an unexpected element interferes with perception of a text, expectancy is frustrated and the reasons for interference are objectivized - i.e. conscious perception, its segregation from the chane of events and new realization.

________________

1. რადგანაც შენია სამეფო, ასე მთავრდება სამყარო
მაგრამ არა ხმაურით, არამედ „წუწკურით“

ნათია ნემსაძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ჰუმანიტარული ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი

შეიძლება ითქვას, რომ ყოველი ახალი მსოფლმხედველობითი ეფექტის მქონე ლიტერატურა, რომელიც, ბუნებრივია, ახალი ესთეტური პრინციპების მიხედვით არის აგებული, საერთოდ გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს იძლევა წინა თაობებისათვის, ზოგადი მოლოდინის, ტრადიციებისა და ნორმების რღვევა მოაქვს. როგორც მკვლევარი ნ.ლიიჩი აღნიშნავს: „ეს პარადოქსი, რომელიც შეიძლება გამართლებულ იქნას, თავს იჩენს როგორც ენაში, ასევე სხვა სფეროებში - ხელოვანი ნამდვილად შემომქმედი რომ იყოს, უნდა იყოს დამანგრეველი: კანონების, პირობითობებისა და მოლოდინების დამანგრეველი. მაგრამ ამ შემთხვევაში მწერლის შემოქმედებითი უნარი მოითხოვს, აგრეთვე, ასეთივე უნარს მკითხველისაგან, რომელმაც უნდა გამოიტანოს დასკვნა თავისი საერთო ლოგიკით. გაურკვევლობა შეიძლება გაუთანაბრდეს იმ ხარისხს, რომლითაც მკითხველი საჭიროა იყოს შემომქმედი.“

ფსიქოლოგიაში მოლოდინს განიხილავენ როგორც სუბიექტურ ორიენტაციებს, ცოდნის ელემენტებს, ქცევის სტერეოტიპებს, შეფასებებს, სოციალური განწყობის ერთობლიობას და ა.შ., რომელიც საერთოა სოციალური ჯგუფის წევრებისათვის (ან საზოგადოებისათვის მთლიანად). ეს ეხება მომავალ მოვლენებს და უზრუნველყოფს ინდივიდის ემოციურ და ქცევით მზადყოფნას ამ მოვლენებისადმი. ეს მოლოდინები ემყარება გამოცდილებას და ვრცელდება და ძლიერდება კომუნიკაციისა და ურთიერთქმედების საფუძველზე, ყველაზე გავრცელებული მოლოდინები ქმნიან მყარ სოციალურ ნორმებს (2). სოციალური თუ ინდივიდუალური მოლოდინების და მათ მიერ შექმნილი ნორმების ზოგიერთ შემთხვევაში არგნხორციელების ანუ რღვევის ცნობილი ფაქტი ფსიქოლოგიის თვალსაზრისით ქმნის მომლოდინე ადამიანის გარკვეულ ფსიქიკურ მდგომარეობას, რომელსაც ფრუსტრაციას უწოდებენ (2).

ფრუსტრაციამ შეიძლება გამოიწვიოს ამ მდგომარეობაში მყოფის სხვადასხვა რეაქციები: „შეცვლის“ (განსვლის) ტიპები - ფანტაზიის სფეროში განსვლა, დეპრესია, აგრესიულობისაკენ მიმართული შინაგანი ტენდენციის აღმოცენება, ქცევის საერთო რეგრესი ანუ უფრო იოლ და პრიმიტიულ ქცევაზე გადასვლა, მოღვაწეობის ხშირი ცვლა. ფრუსტრაციის შედეგი შეიძლება იყოს თავში დაურწმუნებლობა, აგრეთვე მოქმედების იმ ხერხების ფიქსაცია, რომლებიც ფრუსტრაციის მდგომარეობაში გამოიყენებოდა (2).

მხატვრული ნაწარმოების აღქმის სიტუაციაში მოლოდინის გაცრუებას ანუ ფრუსტრირებას არ მოსდევს ზემოაღწერილი რეაქცია, ალბათ, იმიტომ, რომ მკითხველის მოლოდინი არ შეიცავს აქტიობის - მიზნისა და მისი მიღწევისაკენ სწრაფვის - მომენტს. აქ შედეგი, შეიძლება ითქვას, ესთეტური ხასიათისაა. ჩნდება ის, რაც ესთეტური ეფექტის არსებობას უზრუნველყოფს; ის, რაზედაც იყო ლაპარაკი ზემოთ, რასაც ვ.შკლოვსკი უწოდებს „ავტომატიზმის დაძლევას“, რომელსაც მხატვრულობის განხორციელებისათვის აუცილებელი „გაუცხოება“ მოაქვს, რასაც ლ. დოლეჟელი და ი.მუკარჟევსკი მიიჩნევენ ვერბალური ტექსტის ელემენტის აქტუალიზაციად დეავტომატიზაციის შედეგად, ლ.მილიკი და პ.ჰარვინი - აღსაქმელი ელემენტის წინ წამოწევად (foregrounding) და ა.შ. როგორც უკვე ითქვა, სწორედ ამ მოვლენის ფსიქოლოგიური მექანიზმის წარმოჩენა არის ჩემი მიზანი.

საინტერესოა, როგორ მოქმედებს აღწერილი მექანიზმი ხატების დონეზე. პირდაპირი მნიშვნელობებით შექმნილ ხატებში, რომლებიც ესთეტურ განცდას იწვევენ (სასიამოვნოსა თუ უსიამოვნოს) მოქმედებს ერთიდაიგივე და გასაგები მექანიზმი - თვით აღწერითი ან დასახელებული შინაარსი, ხატის ან სურათის თვითსემანტიკა. მაგალითად „ლურჯი ია“ - აქ ახდენს ეფექტს თვითონ ლურჯი იის წარმოდგენა. „ნაგვიანი ქუჩა“ - ეფექტს ახდენს თვით ამ ქუჩის წარმოდგენა.

ამიტომ ესთეტური ეფექტის ფსიქოლოგიური მექანიზმის ძიება საინტერესოა არა პირდაპირი მნიშვნელობებით შექმნილ ხატებში, არამედ ტროპებში (მეტაფორებში) ორი გარემოების გამო: (ა) ესთეტური ეფექტის მოხდენა არის მეტაფორის (ტროპის) განუყოფელი ფუნქცია, (ბ) ტროპის აღქმას განუყოფლად ახლავს მეტნაკლები მოულოდნელობის მომენტი, რომელიც ტროპის შემადგენელ ორ მნიშვნელობას შორის მიმართების ფაქტში ხორციელდება.

„ბერძნული განსაზღვრების თანახმად, ტროპი არის მხატვრული ეფექტის მომხდენი ფიგურა, შექმნილი მნიშვნელობის გადატანით აშკარად ნახსენებიდან ნაგულისმევზე ანუ ერთ მოვლენაზე მითითებით და მეორეს გულისხმობით. თანამედროვე დაზუსტებით ესაა მნიშვნელობის „გადანაცვლება“, თანაარსებობა ერთ აღმნიშვნელთან ორი მნიშვნელობისა - „პირდაპირის“ და „გადატანითის“, „ცენტრალურის“ და „გვერდითის“, მნიშვნელობის „გაორება“, „გახლეჩა“, „სემანტიკური პარალელიზმი“. (3:206).

„მეტაფორა არის ორი ტიპის ლექსიკური მნიშვნელობის რეალიზაცია - ლექსიკონურისა და კონტექსტუალურის - რომლებიც ერთდროულად რეალიზდებიან გარკვეულ კონკრეტულ შეთანხმებებში (4:16).

ტროპების ფუნქციების განსაზღვრისას გამოყოფენ მათ გამომსახველობით, ექსპრესიულ, შეფასებით და კონცეფტუალურ ფუნქციებს. ეს უკანასკნელი ეყრდნობა იმ ფაქტს, რომ მეტაფორები აწარმოებენ ახალ კონცეფტებს უკვე არსებული ცნებების საფუძველზე (70:11).

ერთ-ერთი ხედვის კუთხე, რომლიდანაც ხდება მეცნიერებაში მეტაფორის აღქმა-ანალიზი და რომლითაც შემოდის ტროპი (მეტაფორა) ჩემი ნაშრომის ინტერესის სფეროში, არის მის მიერ ესთეტური ეფექტის მოხდენის უნარი და მოულოდნელობის ელემენტი, რომელიც მეტაფორის აღქმას ახლავს.

მეტაფორების (ტროპების) კლასიფიკაციის საფუძვლად აღიარებული ერთ-ერთი მომენტი სპეციალურ ლიტერატურაში არის მეტაფრების მოსალოდნელობა-მოულოდნელობის ხარისხი.

მოულოდნელობის ეფექტის საფუძვლის ძიებამ მიმიყვანა იმ მახასიათებლამდე, რომელიც ქმნის ტროპულობას - ეს არის მეტაფორაში (ტროპში) შემავალი ელემენტების „თავისუფალ ნიშანთა“ (3:218), მათთან დაკავშირებულ ასოციაციათა და თვით ამ ნიშნების მოულოდნელობის ხარისხი. „...არა სემანტიკური პარალელიზმის ფაქტი თავისთავად, არამედ სწორედ დამატებითი ასოციაციების წარმომქმნელი თავისუფალი ნიშნებია ის მახასიათებელი, რომელიც ტროპულობას ქმნის - ტროპს არატროპისაგან განასხვავებს, ტროპის ემოციურ-ესთეტურ ეფექიანობას უზრუნველყოფს“ (3:219).

მოულოდნებლობის ფაქტი განსაზღვრავს „თავისუფალი ნიშნების არსებობის ფაქტს, რაც, სხვასთან ერთად, იძლევა ტროპის განსხვავებულ ტიპებს (გრამატიკული ტროპი, რეალური ტროპი, იმპრესიონისტული ტროპი და ექსპრესიული /მსოფლმხედველობითი/ ტროპი (3:257). „თავისუფალ ნიშანთა“ სიმდიდრე განსაზღვრავს, გარკვეულწილად, ტროპის ესთეტური ეფექტიანობის ინტენსიობასაც.

როგორც სხვა ესთეტურ ეფექტებში, ტროპშიც მაინტერესებს მისი ფსიქოლინგვისტური მექანიზმის ანალიზი.

ვაანალიზებ: 1) მთლიანად ტროპის სემანტიკურ სტრუქტურას ანუ კონკრეტულ მიმართებას ხატსა და საგანს შორის და 2) ხატის კონკრეტულ სემანტიკურ სტრუქტურას ანუ მიმართებას ამ კონკრეტული ხატის ელემენტებს შორის.

განვიხილავ ტროპებს”
`The Night Clouds.

The white mares of the moon are all
standing on their hind legs
pawing at the green porcelain doors of the remote Heavens¹

ეს მოზაიკური ხატი რამდენიმე სხვადასხვა ტროპს შეიცავს. ხატის (მთელი აღწერითი სურათის) დაკავშირება საგანთან (თეთრი ღამეული ღრუბლების სურათი მთვარის შუქით განათებულ მწვანეგადაკრულ ცაზე) ძალიან მოულოდნელია. აქ არ შედგებოდა სემანტიკური პარალელიზმის ფაქტი (არ განხორციელდებოდა მეტაფორა), ვერ მივხვდებოდით, რომ ღრუბლებზეა საუბარი, რომ არა ლექსის სიტუაცია და მისი სათაური - „The Clouds“ (ღრუბლები).

მთვარის თეთრი ცხენები აქ მთვარიან ღამეში ღრუბლების მეტაფორაა. მთვარიანი ღამის ღრუბლების ნიშნებია - სილამაზე, სიშორე, თეთრი ფერი, მოძრაობა. ყალყზე დამდგარი თეთრი ცხენის ნიშნებია - სითეთრე, მოძრაობა, მღელვარება, სილამაზე, ემოციურობა, სწრაფვა, ტემპერამენტი, რომანტიკული განწყობილება. როგორც ვხედავთ, საერთო ნიშნები მათ ცოტა აქვთ. მათი დაკავშირება საკმაოდ მოულოდნელია და იწვევს შეფერხებას აღქმაში. ამ შეფერხების შემდგომი ობიექტივაციისას ხდება მოულოდნელობით აშლილი „თავისუფალი ნიშნების“ ობიექტივაცია. ობიექტივაციას შედეგად მოაქვს ტროპის მიერ აღძრული ემოციების (სილაღის, უსასრულობის, გაურკვეველი ამბოხის) განცდა და ობიეტივაცია.

გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს ვხვდებით თვით ხატის სემანტიკურ სტრუქტურაში: ფაფარაყრილი, გაქაფულ-აფორიაქებული ცხენები, რომლებიც ფლოქვებს უბრახუნებენ რას? მოსალოდნელია ყველაფერი, გარდა იმისა, რაც ნახსენებია - შორეული ცის მწვანე ფაიფურის კარი. ხატის ეს ნაწილი მთლიანად არ შეესაბამება ჩვენს ზოგად მოლოდინს და იწვევს მოლოდინის გაცრუების რამდენიმე ეტაპს და შეფერხებას აღქმაში (ცხენები, რომლებიც ფლოქვებს ურტყამენ შორეული ცის კარს - I ეტაპი; შორეული ცის კარი - II ეტაპი; ცის ფაიფურის კარი - III ეტაპი; ურტყამენ ფაიფურის კარს ე.ი. ის ადვილად არ იმსხვრევა - IV ეტაპი).

ობიექტივაციის შედეგად ხდება აღქმაში შეფერხების მიზეზის ობიექტივაცია და აქტუალიზაცია ხატის მიერ აშლილი ასოციაციების მთელი სერიისა: შემოდის ესთეტიზმის, განცდის დახვეწილი სინატიფის ძლიერი ნიუანსი; განცდა მიზნისა, რომელიც თავისუფალია პირობითობებისაგან, სოციალური შეზღუდვებისაგან; მიზნის სინატიფე, სიფაქიზე. ეს ნიშნებიც ძალზე მოულოდნელია და შემოდის აღმქმელის ცნობიერებაში (აქტუალიზირდება) მოლოდინის გაცრუების შედეგად. ხორციელდება, ფაქტიურად, პოეტისათვის სასურველი ეფექტი, რომელიც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში (რომელიც საერთო კანონზომიერების კონკრეტული გამოხატულებაა) ორმაგია - ვიღებთ სემანტიკურ და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ზესემანტურ ინფორმაციას.

კონკრეტული ანალიზით ვახდენ ილუსტრირებას იმ თეორიული მოსაზრებებისა, რომლებიც კონკრეტული ანალიზის შედეგად ჩამოყალიბდა.

საერთოდ მოულოდნელობის ხარისხი განსაზღვრავს მეტაფორის ხასიათს და, გარკვეულწილად, მისი ეფექტიანობის ხარისხს: „ყოველი აღქმა მით უფრო ძლიერად აღიზიანებს, რაც უფრო ნაკლებად არის ის მომზადებული. უწყვეტობის დეკომპოზიცია გვევლინება თანამედროვე იმპრესიონიზმის მეთოდიკურ პრინციპად (6:259).

„მშვიდად, მშვიდად იარე,
ჩემო ლურჯთვალება მოთმინებავ“ (ბ.ხარანაული)

მშვიდად იარე, ჩემო ლურჯთვალება...” ველოდებით ყველაფერს (სატრფოვ, საყვარელო, გოგონა...), გარდა „მოთმინებისა“. უკვე ხდება შეფერხება და იწყებს მოქმედებას იგივე მექანიზმი.

რა იწვევს შეფერხებას აღქმაში? ის, რომ მოთმინება დადის, მოძრაობს, რომ ლურჯთვალაა, სხვანაირად რომ ვთქვათ, მოთმინება სულიერია ანუ ხატის შინაგანი სემანტიკური სტრუქტურა.

გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს იწვევს ამ ტროპში სუბიექტისა და პრედიკატის და აგრეთვე სუბიექტისა და ატრიბუტის მოულოდნელი კავშირი (ლურჯთვალება მოთმინება მეტაფორულ ეპითეტს წარმოადგენს). მოთმინება თავისთავად ასოცირდება „სიმშვიდის“ სემასთან. ამიტრომ მოთმინების მშვიდად სიარული ნაკლებად მოულოდნელია. აბსტრაქტული სახელის (მოთმინება) კონკრეტულ სახელებთან ასოცირებულ ზმნასთან გამოყენება გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს იწვევს, რაც, თავის მხრივ, იწვევს შეფერხებას აღქმაში. ობიექტივაციის შედეგად წინ წამოიწევს ამ ტროპის გაცნობიერებული აღქმა. ნიშნების (სიწყნარე, ამაღლებულობა, სიმშვიდე...) აქტუალიზაცია ჩვენს ცნობიერებაში მოხდა აღქმის შეფერხების შედეგად, რომელიც მოულოდნელობამ მოიტანა.

ეს ტროპი განპიროვნებას წარმოადგენს. სრულიად მოულოდნელია არამატერიალური მოვლენისადმი სულიერი არსებისათვის დამახასიათბელი ნიშნის მიწერა. „ლურჯთვალება მოთმინება“ - ამ სიტყვათშეთანხმებაში ჩანს პოეტის მსოფლაღქმა, ჰუმანური, ქრისტიანული, არაძალისმიერი დამოკიდებულება სამყაროსადმი, სულიერი სიღრმითა და სიმაღლით სავსე, ნათელი და, რა თქმა უნდა, ტკივილიანი, რადგანაც მოთმინება სჭირდება. ეს არის მისი მუდმივი მდგომარეობა. „იარე“ - და არა, ვთქვათ, გაიარე, პერმანენტული მოძრაობაა მხედველობაში. ამ ტროპში შინაარსობრივი მიმართება ხატსა და საგანს შორის და მათ მნიშვნელობებს შორის კავშირი არის თავისუფალი და სუბიექტური. შემაკავშირებელი ნიშანი მათ შორის არის არა ყველაზე არსებითი და ძირითადი, არამედ ერთ-ერთი, ნებისმიერი. ეს ტროპი ასოციაციურად მდიდარია. „ესთეტური სიმდიდრე ასეთ ტროპში კავშირის არაცალსახეობაზეა დაფუძნებული (რა კავშირი დაამყარა პოეტმა, რა იგულისხმება), სუბიექტურ შთაბეჭდიდლებებზე, რომელსაც ახდენს მოვლენა პოეტზე და რომელიც არჩევანის საშუალებას უტოვებს მკითხველს“ (3:238). „ლურჯთვალება მოთმინება“, რომელიც მშვიდად დადის იმპრესიონისტულ ტროპს წარმოადგენს. ასეთი ტიპის ტროპში „პოეტის მიმართება სამყაროსთან პრინციპულად სუბიექტურია, იმპრესიონისტული მეტაფორა აქ ტროპული აზროვნების წამყვან ფორმადაა ქცეული“ (3:240).

როგორც ვხედავთ ტროპებში ესთეტური ეფექტის შინაარსი განსხვავებულია, მაგრამ ეფექტიანობის მექანიზმი ერთი და იგივეა.

მეტაფორის შემთხვევაში ცრუვდება ზოგადი მოლოდინი.

ნებისმიერი შთაბეჭდილების საფუძველს მოვლენის უჩვეულობა წარმოადგენს. მეტყველებაში რაიმე მოულოდნელი სტილისტური ხერხის გამოჩენის ფაქტი თავისთავად უკვე იწვევს გაცრუებული მოლოდინის ეფექტს, რომელსაც აქვს გარკვეული ესთეტური ფუნქცია.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Leech G.N., Linguistics and the Figures of Rhetoric//Essays on Language and Style, ed. by R.Fowler; გვ. 135-160.

2. The Encyclopedic Dictionary of Psychology, Ed. by Rom Harre and Roger Lamb. The MIT Press, Cambrige, Massachusetts, 1984, გვ. 244.

3. ნათაძე მ., ნათაძე გ., რა არის ტროპი და როგორ აისახება მის ცვლაში ეპოქების სვლა //დასავლეთ ევროპის ლიტერატურა (XX საუკუნე). ლიტერატურის ისტორია, პოეტიკა, ურთიერთობანი, თბილისი, 1988, გვ.194-259.

4. Гальперин И.Р., О понятиях «стиль» и «стилистика»//Вопросы языкознания, №3, Изд. «Наука», М., 1973, გვ. 14-26.

5. Гак В.Г.. Метафора: универсальное и специфическое//метафора в языке и тексте, М., Изд. «Наука», 1988, გვ. 11-30.

6. Христиансен Б. Философия искусств, Изд. «Шиповник», С.-Петербург, 1911, გვ/163-195, 256-260.

რეზიუმე

ტროპის მოქმედების მექანიზმი

ნათია ნემსაძე

ესთეტური ეფექტის მოხდენა არის მეტაფორის (ტროპის) განუყოფელი ფუნქცია; ტროპის აღქმას განუყოფლად ახლავს მეტნაკლები მოულოდნელობის მომენტი, რომელიც ტროპის შემადგენელ ორ მნიშვნელობას შორის მიმართების ფაქტში ხორციელდება. (ა) მთლიანად ტროპის სემანტიკური სტრუქტურისა ანუ კონკრეტულ მიმართებას ხატსა და საგანს შორის და (ბ) ხატის კონკრეტულ სემანტიკურ სტრუქტურას ანუ მიმართებას ამ კონკრეტული ხატის ელემენტებს შორის ანალიზის შედეგად დადგინდა, რომ ტროპის ფსიქოლინგვისტური მექანიზმი მოლოდინის გაცრუების ეფექტს ეფუძნება.

РЕЗЮМЕ

МЕХАНИЗМ ДЕЙСТВИЯ ТРОПА

НАТИА НЕМСАДЗЕ

Метафора (троп) всегда несет с собой эстетический эффект; восприятие тропа всегда сопровождается моментом неожиданности, который реализуется в факте соотношения между двумя значениями, являющимися составляющими тропа. В результате анализа (а) семантической структуры тропа (т.е. конкретного соотношения между образом и предметом) и (б) конкретной семантической структуры образа (т.е. соотношения между элементами конкретного образа) было установлено, что психо-лингвистический механизм тропа (метафоры) основан на эффекте обманутого ожидания.

SUMMARY

MECHANISM OF A METAPHOR EFFECT

NATIA NEMSADZE

The intrinsic function of a metaphor is having an aesthetic effect; perception of a metaphor (figure of speech) is always connected with the moment of unexpectedness that is realized in the interrelation between two meanings of a metaphor. As a result of an analysis of the semantic structure of a metaphor (i.e. concrete interrelation between an image and an object) and (b) a concrete semantic structure of an image (i.e. interrelation between the elements of a concrete image) it has been determined that the psycho-linguistic mechanism of a metaphor is based on the effect of frustrated expectancy.

_________________

1. ღამის ღრუბლები.

მთვარის ტეთრი ცხენები დგანან ყალყზე (თავიანთ უკანა ფეხებზე) და ფლოქვებს ურტყამენ შორეული ცის მწვანე ფაიფურის კარს (ემი ლოუელ)

ეკატერინე ბაკარაძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტი, ასისტენტ-პროფესორი

მორფოლოგიური ნეოლოგიზმების წარმოების არარეგულარულ ხერხებს შორის, ბოლო ოცი წლის მანძილზე ყველაზე პოპულარულად ითვლება მოკვეცა. მიუხედავად იმისა, რომ ნეოლოგიზმების საერთო რაოდენობიდან მოკვეცილი სიტყვები არც ისე დიდ პროცენტს შეადგენს, მათი რიცხვი დღითიდღე იზრდება.

ინგლისური ენის ისტორიაში მოკვეცილი სიტყვების უძველესი ნიმუშები თარიღდება მეთექვსმეტე საუკუნის მეორე ნახევრით, როდესაც გამოიყენეს coz < cousin 1559, gent < gentleman 1564, mas < master 1575, chap < chapman 1577 da winkle < periwinkle 1585. ვერმსერმა, რომელიც იკვლევდა ენის დიაქტონულ ასპექტებს (1976), სამწუხაროდ გვერდი აუარა მოკვეცილ და შენაზარდ სიტყვებს, მაგრამ ქენონისა (1987) და ალჯეოს (1980) კვლევებში ნათლად ჩანს, რომ მოკვეცილი სიტყვები საკმაოდ მცირე როლს თამაშობდნენ XX საუკუნის 90-იან წლებამდე.

მოკვეცის თავისებურებაა ის ფაქტი, რომ მისი ხმარება ძირითადად შეზღუდულია სალაპარაკო ენის ფარგლებში. მოკვეცილი სიტყვები ძირითადად დამახასიათებელია სლენგის სხვადასხვა ტიპისათვის: საგაზეთო, სასკოლო, სპორტული, საბავშვო და ა.შ. მაგ: alliterate < a + illiterate; op <optical art; movie < moving picture; bubblegum < bubblegum music; Des Res <desirable Residence; Garbology <garbage+ology; presale < presale view; prêt <prêt-a-porter; govt < government.

იმის მიხედვით, თუ რა ნაწილი მოეკვეცა სიტყვას, ასხვავებენ მოკვეცის სამ ძირითად ტიპს: ა) ბოლო მარცვლის მოკვეცა - აპოკოპე; ბ) შუა მარცვლის მოკვეცა - სინკოპე; გ) საწყისი მარცვლის მოკვეცა - აფერეზისი.

მოკვეცილი სიტყვების ძირითად მასას წარმოადგენს აპოკოპე, რადგან, როგორც ზ. ხარიტონჩიკი და ა. ელდიშევი მიიჩნევენ, სიტყვის პირველი ნაწილი ემთხვევა, როგორც წესი, სიტყვის ძირეული მორფემის ნაწილს და მისი შენარჩუნება უფლებას გვაძლევს, შევინარჩუნოთ კავშირი ძირეულ, მოტივირებულ ერთეულსა და აბრევიატურას შორის. მაგალითად: bubble < bubblegum music; dog < dog and pony; cathart < catharsis. aseve anchor < anchorman - ტელე-რადიო პროგრამების მიმომხილველი (სხვათა შორის, ეს სიტყვა იხმარება ინგლისური ენის მხოლოდ ამერიკულ ვარიანტში, ბრიტანულ ვარიანტში მის ნაცვლად იყენებენ სიტყვას პრესენტერ); detox < detoxification - კლინიკის ან საავადმყოფოს ნაწილი, სადაც მკურნალობენ ალკოჰოლიკებსა და ნარკომანებს. მაგ: I went to detox again…and it” ს been five years since I came out and hadn” t drink or pill since.

ნაკლებად მრავალფეროვანია პირველი ან საწყისი მარცვლების მოკვეცა. მაგ: bubble < soap bubble; boot sale < car boot sale (აქაც პირველი სიტყვა სრულად ამოვარდა). საინტერესოა შემდეგი მაგალითებიც: chauvinism < male chauvinism; story < history; sapping? < what's happening? `za < pizza; `tsup < catsup; zup < what's up? an s'up/'sup/whassup? და upmanship < one-upmanship - იმის შესაძლებლობა, რომ გარშემომყოფთა აღფრთოვანება მოიპოვო ან დაიმსახურო.

მიუხედავად საყოველთაოდ ცნობილი მოსაზრების აფერეზესის ტიპის სიტყვების სიმცირის შესახებ, ჩვენს მიერ მოძიებული მაგალითებიდან შეგვიძლია საპირისპიროს დამტკიცება. მაგ: deduc < tax deduction; netiquette < on-line etiquette; kevork < Jack Kevorkian (a suicide doctor); net < internet; morph < metamorphosis; bud < marijuana bud; hish < hashish; mike < one microgram; `dorph < endorphins; teen < martini; O sign < mouth Open sign; skns < waterproof oilskin clothing; ax < saxophone; `burbs < suburbs; Nam < Vietnam; cots < apricots; copter < helicopter, varsity < university, chute < parachute, coon < racoon, gator < alligator), pike < turnpike და სხვა მრავალი. ასეთი სიტყვები ენის ლექსიკაში მყარად იკიდებენ ფეხს, როგორც ენის დამოუკიდებელი ერთეულები, რომლებიც ხშირად განსხვავდებიან პროტოტიპებისა და სტილისტურად ნეიტრალური დუბლეტებისაგან თავიანთი მნიშვნელობით. ამ ჯგუფის სიტყვებში ზოგჯერ ადგილი აქვს ასიმილაციასაც. მაგალითად: chute < parachute. საწყისმარცვალმოკვეცილი სიტყვების დიდი რაოდენობა დავაფიქსირეთ შავკანიანთა მეტყველებაშიც: a'bin < have been; an' < and; `ave /'ve /'a < have; `appen < happen; `ere < here; `ome < home; `e < he; `ow < how; „n“ < than; `sail right < it's all right.

შედარებით ნაკლებია, შუანაწილმოკვეცილი სიტყვების რაოდენობა. მაგ: cosmopolization. ამ სიტყვიდან ამოვარდა ნაწილი ტანი, მაგრამ სიტყვას მნიშვნელობა არ შეუცვლია, მეტიც, გამოსათქმელად გამარტივდა. აღსანისნავია ასევე სხვა მაგალითებიც: closed caption < closed circuit caption, ამ შემთხვევაშიც ერთი სიტყვა მთლიანად ამოვარდა, ალბათ დროის ეკონომიის მიზნით. მორბენალ სტრიქონში სატელევიზიო ტიტრების წაკითხვა ყრუ ადამიანებისთვის უფრო ადვილია სიტყვების გამოტოვებით. Ultrafiche < ultramicrofiche - mikrofilmis baraTi, romelic Seicavs ramdenime aTas nabeWd gverds. aseve, flu < influenza, tec < detective, polly < apollinaris, jams < pyjamas, shrink < head-shrinker.

საინტერესოა, რომ შუანაწილმოკვეცილი სიტყვები ორ ჯგუფად იყოფა:

სიტყვები, რომლებშიც ამოვარდა მამოძრავებელი ფუნქციის მქონე მორფემა. მაგ: maths< mathematics; specs< spectacles;

სიტყვები, რომლებსაც შუა ნაწილი ეკვეცებათ ჟღერადობის, კონტექსტისა და რითმის მიხედვით. მაგ: fancy < fantasy; ma'am < madam.

არსებობენ ისეთი ლექსიკური ერთეულებიც, რომლებშიც ადგილი აქვს კომბინირებულ შემოკლებას: ესაა თავსართ-ბოლოსართის მოკვეცა. მაგ: cablegram < cable telegram, op art < optical art, org-man < organization man, linocut < linoleum cut; -creed < street credibility; VID < a short video film; კომბინირებულ შემოკლებაში შემავალი სიტყვები ძირითადად სალაპარაკო ტერმინოლოგიაში გამოიყენება: litcrit < literary criticism; flu < influenza. მოკვეცის ეს უკანასკნელი ტიპი არაპროდუქტიულია და იმდენადაც, რომ ბევრი მეცნიერი მას სრულ იგნორირებას უკეთებს.

ი.ვ. არნოლდი განიხილავს მოკვეცილი სიტყვისა და მისი პროტოტიპის ურთიერთობას: „ის ნაწილი ან სიტყვა, რომელიც სრულ ფორმას მოეკვეცა, ნებისმიერ დროს შეიძლება აღვადგინოთ და თავის ადგილს დავუბრუნოთ. ასე რომ, კავშირი სრულ ფორმასა და მის მიერ ნაწარმოებ სიტყვას შორის არ არის დაკარგული, რადგან მოკვეცის შემდეგ ნაწარმოები ფორმა ძირითადად, მნიშვნელობას არ იცვლის“. მაგ: pol < politician, wide < wide ball, bubblegum < bubblegum music, chap < chapman.

ამასთან დაკავშირებით, რ.ს. გინზბურგი და მისი თანაავტორები თვლიან, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მოკვეცილი სიტყვები ენაში ზოგჯერ თანაარსებობენ მათ საწყის სიტყვებთან ერთად, აქვთ დამოუკიდებელი ლექსიკური ერთეულის ფუნქცია და მნიშვნელობა. მოკვეცილი სიტყვების ლექსიკური მნიშვნელობა და ის სიტყვა, რომლისგანაც ისინი არიან წარმოებულები, მნიშვნელობით განსხვავდებიან, მაგ: dog ნიშნავს telephone.

როგორც ლინგვისტები აღნიშნავენ, მოკვეცილი სიტყვები ყოველთვის განსხვავდება იმ სიტყვებისაგან, რომლებიც არ იკვეცება ემოციური და სტილისტური თვალსაზრისით. მოკვეცილი სიტყვები უფრო უშუალო, სასაუბრო სტილს ეკუთვნის, თუმცა გარკვეული დროის შემდეგ ბევრი მოკვეცილი სიტყვა სალიტერატურო ენაში მკვიდრდება, რის გამოც სასაუბრო ელფერს კარგავს. ზოგი უკვე აღარ ითვლება მოკვეცილ სიტყვად. მაგ: pants სიტყვიდან pantaloons, bus < omnibus, bike < bicycle. zogic გვიჩვენებს მათი სრული ფორმებისაგან სხვადასხვაგვარ სემანტიკურ გათიშვას.

აღნიშნული საკითხი გახდა კამათის საფუძველი იმის შესახებ, მართებულია თუ არა მოკვეცილი სიტყვის მიჩნევა ცალკეულ, დამოუკიდებელ სიტყვად. ზოგი ლინგვისტი მიიჩნევს, რომ მართებულია მათი მიჩნევა ნაწარმოები სიტყვების ვარიანტებად, სხვები კი მათ დამოუკიდებელი სიტყვების სტატუსს ანიჭებენ.

ვთვლით, რომ მოკვეცილი სიტყვა არ არის სიტყვა, რომელსაც უბრალოდ მოეკვეცა საწყისი, შუა ან ბოლო ნაწილი. მათ შორის ყოველთვის არის თვისობრივი სხვაობა. მეორადი ლექსიკური ერთეული ხშირად თავად ხდება ისეთი ფუძე, რომელსაც კვლავ შეუძლია სხვა მორფემების დართვა და თავად აწარმოოს ახალი სიტყვა. მოკვეცილი ფორმები ენაში არსებობენ მათი პროტოტიპების გვერდით. განსხვავება ისაა, რომ მაშინ, როდესაც პირველი ჯგუფის სიტყვები შეიძლება მათი პროტოტიპების ნაცვლად ვიხმაროთ, ურთიერთშენაცვლებაც ხდება მათ შორის, დუბლეტები ლექსიკურად ეკვივალენტები არასოდეს არიან. შეიძლება ვარიანტებს შორის ჩანაცვლების მაგალითები მოვიყვანოთ:

ჩვენთვის ცნობილია, რომ სიტყვის სახოპჰონე შემოკლებული ფორმა არის სახ, მაგრამ არ შეგვიძლია ვთქვათ: „The boss of the Tenor Sax” ისევე, როგორც ვიხმაროთ სიტყვა მაგ (შემოკლებული სიტყვიდან magazine) მომდევნო მაგალითში: “The public he wrote for was largerly a new public bought to consciousness by the industrial revolution, a public for which magazine proprietors hadn't catered before 1882”, რადგანაც სრული სიტყვის პროტოტიპი სტილისტურად ნეიტრალურია.

განსხვავებულია, ასევე ვარიანტებისა და დუბლეტების სემანტიკური სტატუსიც. ვარიანტების მოკვეცილ სიტყვებს პროტოტიპის მხოლოდ ერთი სავარაუდო მნიშვნელობა აქვთ და ისინიც სალაპარაკო ან სლენგურ მნიშვნელობას იძენენ. მაგ: “Half a me; you go and make the coff, Con,…I shan't b a jiff”- everything with her was abbreviation. მოკვეცილი სიტყვა პოლისემიური მნიშვნელოობის მქონე სიტყვის მხოლოდ ერთ, მეორად მნიშვნელობას იძენს. საერთოდ, ამ ტიპის მოკვეცილი სიტყვები ძირითადად ერთმარცვლიანია. მაგ: poll < politician gym < gymnasium, vet < veterinaty /veteran.

მოკვეცის დროს წარმოქმნილი ახალი სიტყვა იმავე მეტყველების ნაწილს ეკუთვნის. შემოკლებული სიტყვების ძირითად მასას ქმნიან არსებითი სახელები. თანამედროვე ინგლისურ ენაში ზმნების შემოკლება ადრე მეტად იშვიათი მოვლენა იყო და მსგავსი მაგალითები თითზე ჩამოსათვლელი. rev სიტყვიდან revolve და tab სიტყვიდან tabulate გამონაკლისებად ითვლებოდა. მაგრამ თანამედროვე ინგლისური ენის სასაუბრო ენაში საკმაოდ ბევრი ზმნის შეკვეცა გვხვდება, მაგალითად: wok < work; gonna < to be going to; gotta < have got to; hadda < had to; gimme < give me; mek < make; tek < take; 'member < remember; oughta < ought to; s'pose < suppose; shuah < sure; shurrup < shut up; gerrup < get up; gerraway < get away; usta < used to; speaka < speak to; talka < talk to; wanta < wanna < want to; wun't < won't.

ზედსართავი სახელები მოკვეცის დროს იძენენ სლენგურ, ძირითადად, სასკოლო სლენგის იერს. მაგალითად: comfy < comfortable, mizzy < miserable, dilly < delightful, imposs < impossible.

აღსანიშნავია ნაცვალსახელების რედუცირებული ფორმებით მეტყველებისადმი ტენდენცია თანამედროვე ახალგაზრდობის მეტყველებაში, რასაც საკმაოდ ხშირად ვხვდებით ასევე სხვადასხვა ჟანრის სიმღერებშიც: ain't < am not / is not / are not / have not / has not; ain'tcha < ain't you; can'tcha < can't you; letcha < let you; don'tcha < don't you; didja < did you; whenja < when did you; toleja < told you; wudja < what do you /what did you; tha' < that; willya < will you; wuddaya < what do you; hellya < hell do you; tellya < tell you; ya / ye < you / your.

სასკოლო-კოლეჯის მეტყველებაში აქტიურად გამოიყენება ასევე შემდეგი მოკვეცილი სიტყვები: caf < eteria, home ecs < economics, lab, maths, prep, prof, doc, trig, undergrad, tranny < transmission, seppo< septic; front < confront; moto < motivated.

საბავშვო ტერმინოლოგია მკვეთრად განსხვავდება ყველა სახის სასაუბრო სტილისაგან, რადგანაც პატარა ბავშვები შეძლებისდაგვარად ამოკლებენ ყველა სიტყვას და ხშირ შემთხვევაში არასწორად წარმოთქვამენ მას. საინტერესოა შემდეგი მაგალითები: hanky < handkerchief, pinnie < pinafore, nightie < night dress /gown; mayo < magazine; boarder < skateboarder; caj/cas < casual jacket; `za < pizza da sxva mravali.

განხილვის ღირსია ასევე დაბალი ფენისთვის დამახასიათებელი რედუცირებული სიტყვებით საუბრის ყველაზე მეტად გავრცელებული ფორმები: a `course < of course;awys/orluss < always; coupla < couple of; fella < fellow; fost < first; g'night < good night; t'day < today; c?mon < come on; g?by < good by; heah < here; helluva < hell of a;. how'bout < how about; jes? < just; leggo < let go; lemme < let me; les?s see < let us see; mistah < mister; musta < must have; on?y < only; outa < out of; orright < all right; gerron < get on; so?s < so as; tomorra < tomorrow: twenny = twenty; thirdy < thirty; wi' < with; yeah /yeap < yes. შავკანიანთა, რეპერთა მეტყველების განუყოფელი ნაწილია შემდეგი სახის საუბარი: - Who the' dell are yet An' why ye brung me 'ere? < Who the devil are you? And why did you bring me here? an Weel, I tell ye, it wam't much different from ... < Well, I'll tell you. It was not much different from. რაც შეეხება მეტყველების დროს კითხვით წინადადებებში დამხმარე ზმნის უგულებელყოფასა და მესამე პირის მხოლობითში doesn't -ის ნაცვლად don't -ის გამოყენებას აწმყო დროში, უკვე აღარ წარმოადგენს სიახლეს. მაგ: (Are) You OK?; (Have) You got time?; (Does) She knows (know) him? რაც სრულიად არღვევს ინგლისური ენის გრამატიკით დაწესებულ წესებს წინადადების აგების დროს.

როგორც აღვნიშნეთ, შემოკლებულ სიტყვათა უმრავლესობა სასაუბრო ენაში გამოიყენება და გამოთქმის თავისებური სტილისტური ელფერი აქვთ. სანამ ამ სიტყვების პროტოტიპი ენის ლექსიკაში იხმარება, ისინი სინონიმებად ითვლება, ხოლო როდესაც პროტოტიპი გაეთიშება, შემოკლებული სიტყვა შეიძლება სტილისტურად ნეიტრალურ ერთეულად გადაიქცეს, როგორებიცაა, მაგალითად: cello, cab. ასეთი სიტყვები სლენგის სხვადასხვა ტიპებში შეიძლება გავრცელდეს.

ბევრ სიტყვას, როგორც ჩანს, ამოკლებენ ორიგინალურობის მისაღწევად, ზოგჯერ - სხვა სიტყვების ანალოგიით. შემოკლებულ სიტყვებში ნასესხებიც ბევრია. მოკვეცილი სიტყვა ზოგჯერ საპირისპირო მნიშვნელობასაც კი იძენს. მაგ: alliterate მივიღეთ სიტყვისაგან illiterate, თავსართი a-ს ჩანაცვლების შედეგად სიტყვამ შეიძინა თითქმის საპირისპირო მნიშვნელობა, ირონიულიც კი: alliterate - ადამიანი, რომელიც არ კითხულობს, illiterate - ადამიანი, რომელიც ვერ კითხულობს.

სიტყვა prêt- ფრანგულიდან არის ნასესხები და მისი სრული ფორმა არის prêt-a-porter - მზა ტანსაცმელი. სიტყვა სალიტერატურო ენაშიც კი დამკვიდრდა. Garbology სათავეს იღებს სიტყვიდან garbage და აქვს, ცოტა არ იყოს, ირონიული მნიშვნელობა, მეცნიერება ნაგავის შესახებ.

Des res- სრული ფორმა არის Desirable residence და შემოკლდა დროისა და ადგილის ეკონომიის მიზნით. ამ ტერმინს ვხვდებით სარეკლამო რგოლებში, განცხადებებში და შემოკლებით ჩაწერისას საწერ ქაღალდს ვზოგავთ, ხოლო წარმოთქმისას - დროს ვიგებთ.

იმისათვის, რომ ბავშვებმა კარგად დაიმახსოვრონ პლანეტები, ზოგიერთ სკოლაში მასწავლებლები იყენებენ სხვადასხვა ხერხს. საინტერესოა შემდეგი არატრადიციული საშუალება: My Very Excellent Mother Just Served Us Nine Pizzas: Mercury, Venus, Earth, Mars, Jupiter, Saturn, Uranus, Neptune, Pluto, რაც აბრევიაციის კარგი ნიმუშია.

არ შეგვეძლო გვერდი აგვეარა შემდეგი განაცხადისაგან: We're a very time-oriented society. We've got very little time to say what we mean. So when I say "these ads in my zine really annoy me, „you know I'm referring to advertisements in a magazine. I've studied math (mathematics), I pay for gas (gasoline), and I ride a bike (bicycle), საიდანაც საკმაოდ კარგად ჩანს ავტორის მიერ ირონიულად ნათქვამი, რომელიც მართალია, შემოკლებულია, მაგრამ საკმაოდ ადვილად გასაგები და მისახვედრი ჩვენთვის.

საინტერესოა .com < dot company, სადაც თავად წერტილი ცვლის მთლიან სიტყვას. მოკვეცის ეს მაგალითი 1994 წელს იქნა წარმოებული და აღნიშნავს კომპანიას, რომელიც ინტერნეტის საშუალებით ახორციელებს ბიზნეს-კორესპონდენციასა და სხვა საქმიან ურთიერთობებს. რადგანაც ინტერნეტი კომუნიკაციის ერთ-ერთი წამყვანი საშუალება გახდა, საჭირო შეიქნა მარტივი ტერმინის შემუშავება, რომელიც ამ საქმიანობის აღწერას შეძლებდა. ეს კი ძალზე ადვილად მოსაყვანი მაგალითია იმისათვის, თუ როგორ შეიძლება იდეის განხორციელება-რეალიზაცია ახალ სიტყვაში. ნეოლოგიზმები ხშირად შედიან ენაში მასმედიის საშუალებით ან ე.წ. ”word of mouth”-ის გზით და განსაკუთრებით, როგორც ლინგვისტები ამტკიცებენ, თინეიჯერების მეშვეობით. ახალგაზრდები იტაცებენ და ითვისებენ მათთვის შედარებით მარტივად, უცხოდ წარმოსათქმელ სიტყვებს, რაშიც ზემოთმოყვანილი მაგალითები გვარწმუნებს.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. В.А. Харитончик- Лексикология Английского Языка, 1992

2. И.В. Арнольд, The English Word, 1986

3. Marchand H.- The Categories and Types of Present-Day English Word Formation, Munchen, 1969

4. Ayto John - The Longman Register of New Words. Русский язык. Москва, 1990

5. Dickson Paul - The Authoritative Topic-by-topic Dictionary of American Lingoes, 1999

6. Ginzburg R.S., Khidekel S.S., Knyazeva G.Y., Sankin A.A. - A Course in Modern English Lexicology, M. Vishaya Shkola, 1979

7. Заботкина В.И. Новая лексика современного английского языка.М., 1989

8. Харитончик В.А. - Лексикология Английского Языка.§4, 1992

9. Allen W. - A history of Georgian People, 1971

10. www.teachingideas.co.uk/science/orderingplanets.htm

რეზიუმე

მოკვეცილი სიტყვების საკომუნიკაციო-პრაგმატული ასპექტები

ეკატერინე ბაკარაძე

ნაშრომში განხილულია მოკვეცა, როგორც შემოკლების ერთ-ერთი ტიპი, რომელიც საკმაოდ აქტუალური და პროდუქტიული მოვლენაა ინგლისური ენის სიტყვაწარმოების პროცესში. გაანალიზებულია მოკვეცილი სიტყვების წარმოებისა და გამოყენების თავისებურები.

SUMMARY

COMMUNICATIVE-PRAGMATIC ASPECTS OF CLIPPED WORDS

EKATERINE BAKARADZE

The article deals with the clipping of words as one type of shortening, which is quite active and productive way of the present-day English wordformation process. Characteristics of creation and usage of clipped words are also analyzed.

РЕЗЮМЕ

КОММУНИКАТИВНО-ПРАГМАТНЫЕ АСПЕКТЫ УСЕЧЕННЫХ СЛОВ

ЕКАТЕРИНЕ БАКАРАДЗЕ

Статья посвящается производстве усеченных слов, как способ сокращения, который является одним из продуктивных и активных путей современного словообразования. Анализируется особенности производства и употребление усеченных слов.

ЧТО ТАКОЕ СОКРАЩЕНИЕ?

ЕКАТЕРИНЕ БАКАРАДЗЕ

ДОКТОРАНТ ТБИЛИССКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА ИМЕНИ ИВ. ДЖАВАХИШВИЛИ, АССИСТЕНТ-ПРОФЕССОР

Для обозначение явления, которое называем сокращением, в английском языке существует большое разнообразие терминов. Таковы: abbreviation, abecedism, acronym, alphabetic word, anagram, blend, clipping, contraction, curtailment, elliptical word, incomplete compound, initialism, logogram, protogram, shortening, stum-word, trunk-word и т. д. Термин, связянны с сокращением, много и в других языках и, как говорят, указывают примерно на один и тот же процесс происходящего в языке, но они все же отличаются друг от друга по содержанию. Часто один и тот же термин разными учеными используется по разным значениям. На самом деле все эти процессы и результаты многозначительные и весьма различные, общим для которых является то, что слово так или иначе сокращается, становится короче по сравнению со своим прототипом.

Сокращенное слово более короткое по отношению с простым (корневым), по большей части однозначное и имеет широкую синтаксическую функцию. Поэтому, данный способ словообразования очень выгодный и более приемлемый [1.190-191]. Сокращение - это единица устной речи или письменности, созданное частями отдельных слов. При производении сокращении может участвовать отдельная буква, или группа букв.

Сокращения отличаются от других способов словообразования тем, что сокращенное слово не является единственным обозночением данного понятия, а живет в языке наряду с полным словом, от которого оно произошло.

В специальной литературе, касаемой сокращении, происхождение сокращенных слов связывают с такими значительными сдвигами в жизни общества, как войны, научно-технический прогресс, крупные социальные сдвиги, компьютеризация, рост потока информации, необходимость передать ее с минимальными затратамы времени и места - принцип наименьшего усилия (экстралингвистические факторы); тенденция стремления к экономии речевых средств, стремление английского языка к моносилабизму (лингвинистические факторы).

И. В. Арнольд доказывает, что сокращение в английском языке связано с ассимиляцией заимствованных слов, вследствии чего заимствованные слова приблизились к английским по характерной для них, однослоговности [2.176]. Некоторые ученые считают сокращение «принципом минимального усилия», или-же «законом экономии разговорных средств речи» [3.103].

Д. И. Алексеев считает, что ошибочно мнение о том, что сокращение произошло с целью экономии времени или бумаги. Экономия, по мнению Алексеева, не решающий фактор в этом процессе, хотя она одна из причин. Аббревиация, по мнению автора, утвердилась в языке потому, что она дала нам возможность использовать полное по значению слово там, где до этого возможно было только его описание [4.8].

Ученный К. Левковская считает, что происхождение Аббревиации определено 1) требованием быстро писать, которое и вызвало рост его общественного значения; 2) экономием бумаги во время писания; 3) появление сокращенного и символизированного писания вызвано появлением таких наук, как математика, химия, астрономия.

Примечателен и тот факт, что касается это только системы сокращенной записи, а не системы чтения. В таком случае злоупотребление сокращением заменяют символы, условные знаки.

Сокращенные слова, аббревиатуры и акронимы существуют из незапамятных времен. Первые графические Аббревиации возникли раньше, чем письменость, так, как и до того существовала система идеографического писания.

В связи лексикой специальных терминов сокращения, выделяются следующие периоды развития человечества: древний Рим, Греция, эпоха возрождения и двадцатый век.

Вот что пишет Иване Джавахишвили в связи писания сокращенных слов: «В древности, при развитого писания и искустных писарей, для быстроты и по поводу дороговизны письменного материала вместо писания слово целиком внесли сокращенное писание путем пропуска целых слог. Поверх слово, написанного этим методом ставили особенные знаки, что для читателя должно было послужить указкой тому, что он при чтении востановил недостоющих букв в слове. Знак нехватки буквы или слога назывался „პატივი“ («почесть») и „ქარაგმა“ («титло»).

Как известно, титло (qaragma) - маленькая, слегка изогнутая (~) или прямая линия поверх того слова, которое в древной рукописи и в надписи написан сокращенно. Напр: ქ~ე (ქრისტე); რ~ნ (რომელმან); ვ~ა (ვითარცა) и т. д. Писать титлом было настолько принято в древнем Риме и в последущем периоде, а именно в странах средневековой западной Европи, что несведущий в системе сокращения не смог бы прочесть рукопись.

В связи лексикой специальных терминов сокращения, выделяются следующие периоды развития человечества: древний Рим, Греция, эпоха возраждения и двадцатый век. В древнем Риме нашло свое развитие графическое сокращение. В образец этому можем привести аббревиатуру: SPOR - Senatus Populusque Romanus, что означает «сенат и народ Рима».

Известно, что римляне имели сборник сокращения, позже архиэпископ Мангос для Карла Великого создал новый сборник сокращенных слов. Интересен и тот факт, что в древнем Риме к методу титлов прибегали так часто, что Юустиниан, с целью избежания двусмысленности, полностью запретил сокращение в грамотах.

В эпохе возраждения началось развитие науки, часто происходили революций, что вызвало появление новых терминов и слов, которые создавались сокращением отдельных слов и фраз. Интересно, что в XV веке самым распрастраненным был лексикон ”Modus Legendi Abbreviaturas in Utroque Jure”. Но всетаки, Аббревиация, как способ словообразования, связана с 40-50-ми годами XX века. На рост отмеченного явления повлияли как внутренние, так и внешние факторы развития языка.

Сокращение, как свидетельствуют расследуемие материалы, это сложное, многостороннее явление, корни которого уходят в глубокое прошлое. В первую очередь, аббревиация есть способ создания номинации для его понятия. До начала прошлого века сокращение еще не представлялось продуктивным средством словообразования. В начале ХХ века ученые пессимистически относились к вопросам развития аббревиатурных сокращений. В 60-ые годы сокращения составляли 9%25 от общего количества неологизмов, но в 70-е процент увеличился до 14%25, и все единогласно признали, что не наблюдается тенденция уменьшения сокращенных номинаций в языке. Тенденция уменьшения сокращенных номинации и те сферы, где некоторые аббревиации умирают, заполняется новыми неологизмами.

Как мы знаем, сперва была создана графическая аббревивция, потом, в XX веке, лексическая аббревиация (лексическую аббревиацию применили в первые Х. Паул, К. Бругман, К. Сунден и Х. Кельман). Они сосущесетвуют в языковой лексике.

Графической аббревиацией считается сокращение, которое передает информацию с помошью знаков (звуковой и незвуковой). Напр: @; $; &; ©; и т. д. Не смотря на их принципиальную разность, возможно объеденение графических сокращений и условных знаков (формулов) в одну группу с целью обобщенного пересмотра. Все это дает возможность выявить специфику графического сокращения и закономерность его перехода в условные знаки в результате символизации потерей специфичности.

Графическая аббревиация, опережающая лексическую, произвела на нее большое влияние. Ученые спорят, по мнению некоторых, сокращения древнего периода не имеют ничего общего с новым. Другие доказывают обратное.

Надо полагать что сокращение - это часть языка. Во время такого сокращения надо сокращать части слова так, чтобы не трудно было бы опознать корневые слова.

Существует разная классификация лексических сокращений, исходя из многообразия его структуры. Например, к синтаксическому относится такое сокращение, как battleship-line of battle-ship. Морфологическое сокращение делится на следующие типы: инициальное сокращение, то есть аббревиация (GMTA - great minds think alike; MFR - memorandum for record); акрономия (COLA - cost of living adjustment, asap - as soon as possible); усечения (narc - narcotics; ad - advertisement), слияния (sportoons - sport + cartoons; infotainment - information + entertainment). Каждое новое слово сокращается на основе этой классификации.

Рассмотрение разных материалов убедило нас, что сокращение, с начала его происхождения до сегоднящнего дня не меняло свою базу производства, разница состоит лишь в том или ином этапе развития и в сфере функционирования. Целью сокращения является подбор однословного названия для контекста имеющего большое наименование.

Основные способы сокращения активно действуют на современном этапе, о чем свидетельствуют многочисленные аббревиатуры, акронимы, усеченные слова и телескопизмы.

Сокращение, как свидетельствуют материалы, это сложное, многосторонное явление, корни которого уходят в глубокое прошлое. В первую очередь, аббревиация - это способ создания номинации для его понятия. Первые аббревиатурные лексеми сформировались стихийнно на базе графических сокращений. До начала прошлого века сокращение еще не представлялось продуктивным средством словообразования. В начале ХХ века ученные были пессимистически расположены по отношению вопросов развития аббревиатурных сокращении. Но, после 70-их годов все единогласно признали, что не наблюдается тенденция уменщения сокращенных номинации в языке. Тенденция уменщения сокращенных номинации и те сферы, где некоторые аббревиации умирают, заполняется новыми неологизмами.

Дело доходит уже до аббревиатурной деэтимологии. Все это обусловлено сознательным и целеустремленным вмещательством общества в процессе стихийного словообразования. Для илюстрации этого явления можно привести множество лексиконов, словорей, в которых каждый год входят сотни новых сокращенных слов.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. В.А. Харитончик- Лексикология Английского Языка, 1992

2. И.В. Арнольд, The English Word, 1986

3. ჯავახიშვილი ივ. - ქართული ენის ისტორია, 1951

4. G.k. Zipf - Human Behaviour and Principle of the Least Effort, Cambridge, 1949

5. Д.И.Алексеев-Стилистические особенности буквенных аббревиатур и словосокращенных слов, 1962

6. Борисов В.В. - Аббревиация и акронимия. Военные и научно-технические сокращение в иностранных языках, М., Воен-издат, 1972

რეზიუმე

რა არის შემოკლება?

ეკატერინე ბაკარაძე

ნაშრომში განხილულია შემოკლებული სიტყვებისა და ერთეულების წარმოების ძირითადი მიზნები. განხილულია მათი წარმოების გზები და საშუალებები სიტყვაწაროების პროცესში. გაანალიზებულია გრაფიკული და ლექსიკური აბრევიაციის ისტორიული და ქრონოლოგიური კლასიფიკაცია. ნაშრომში ასევე განხილულია სიტყვების შემოკლებისა და ახალი ლექსიკური ერთეულების შექმნის მიზეზები.

SUMMARY

WHAT IS SHORTENING?

EKATERINE BAKARADZE

This article is about the main point of formation, development, stages, role and meanings of shortened words and units in the process of their creation. Historical and chronological classification of graphical and lexical abbreviations, reasons of making words shorter and creation the new units is also discussed in the article.

РЕЗЮМЕ

ЧТО ТАКОЕ СОКРАЩЕНИЕ?

ЕКАТЕРИНЕ БАКАРАДЗЕ

Данная статья посвящается главной причине производства новых сокращенных слов и единиц. Обзору подлежат значения, пути и способы их создания и развития в процессе словообразования. Анализируется историческая и хронологическая кассификация графической и лексической аббревиации. В статье также обсуждены причины укорачивания слов и производства новых слов.

ლოლიტა თაბუაშვილი

საქართველოს სახელმწიფო სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის ენების შემსწავლელი ცენტრის ფრანგული ენის მასწავლებელი

თარგმანს დიდი მნიშვნელობა ენიჭება არა მარტო როგორც მხატვრული ნაწარმოების სახით, არამედ როგორც უამრავი ახალი აღმოჩენის თუ მეცნიერული ნაშრომის, ტექნიკური მიღწევების გაცნობით ფართო საზოგადოებისათვის, კერძოდ კი დაინტერესებულ პირთათვის.

დედნის გაგება და თარგმანში მისი გადმოცემის სტილი განსაზღვრავს თარგმანის ხასიათს და ხარისხს. არავითარ ეჭვს არ იწვევს და, რა თქმა უნდა ყოველი თარგმანი, რადგანაც ის თავისთავად შემოქმედებაა, გარკვეულად ატარებს მთარგმნელის ინდივიდუალური ინტერპრეტაციის კვალს, მაგრამ ეს გავლენა თუ მსოფლმხედველობრივ საკითხებში იგრძნობა, მაშინ ეს თარგმანის ნაკლზე მიუთითებს და არა ღირსებებზე.

თარგმანი ერთ მიზანს ემსახურება გააცნოს მკითხველს ორიგინალის შინაარსი. ყველა სახის თარგმანში ჩანს მთარგმნელის ინტელექტი, თვით ტექნიკურ თარგმანშიც. კარგი თარგმანი ამდიდრებს და ალამაზებს ენას, ცუდი, პირიქით აღარიბებს. კარგი თარგმანი საუკუნეებს უძლებს, ცუდი ვერა. ნათარგმნი ლიტერატურა გვეხმარება უფრო ახლოს გავიცნოთ სხვა ქვეყნის კულტურა, მისი აწმყო და წარსული, აღმოჩენები და მიღწევები, მივიღოთ საჭირო ინფორმაცია და დავამყაროთ ურთიერთობა სხვა ქვეყნის სპეციალისტებთან.

თანამედროვე მსოფლიოში თარგმანი ყველა სფეროში არსებობს განსაკუთრებით ლიტერატურაში, ხოლო მეცნიერებისა და ტექნიკის პროგრესს თან სდევს განვითარებული დარგების (ეკონომიკა, ეკოლოგია, მეღვინეობა, მებაღეობა და სხვ.) ამსახველი ლექსიკით გამდიდრება, რაც ხელს უწყობს ახალი საგნის, მასალის აღმნიშვნელი ახალი სიტყვებით ენის შევსება.

ენა, როგორც ძალზე საინტერესო ფენომენი იყო და დღესაც რჩება მრავალი მეცნიერის კვლევის საგნად. ენისადმი ინტერესი ჯერ კიდევ ჩვენს წელთაღრიცხვამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე გაჩნდა.

ყველა ენას გააჩნია საკმაოდ დიდი რაოდენობის სიტყვათა მარაგი, რომელიც საუკუნეთა განმავლობაში ვითრდებოდა და მისი განვითარება დღესაც გრძელდება.

სწორედ ამიტომაც დიდი მნიშვნელობა ენიჭება თარგმანის კულტურას. ტექსტის თარგმნისას უნდა ითარგმნოს ყველა სიტყვა და დაზუსტდეს მათი მნიშვნელობები სხვა სიტყვებთან მიმართებაში. ყველა სიტყვის მნიშვნელობის დადგენა არ ნიშნავს სიტყვასიტყვით თარგმანს. სიტყვების მნიშველობების დადგენა გვეხმარება აზრობრივად დავაკავშიროთ ისინი ერთმანეთთან და ვთარგმნოთ ტექსტი.

სასოფლო-სამეურნეო დარგის ტერმინოლოგიის ტექსტები შეიცავს გარკვეული დარგის სპეციფიკურ ინფორმაციას, რომლებიც დამუშავებულია სტილისტური ნორმების საფუძველზე და განკუთვნილია ამა თუ იმ დარგის სპეციალისტისთვის.

ამ დარგის ტექსტების ქართულ ენაზე სწორად თარგმნა შესაძლებელია მაშინ, თუ ვიცით თარგმნის სპეციფიკა, თარგმნის ხერხები და ასევე რომელი ხერხით ვთარგმნოთ.

თარგმნის ისტორია გვამცნობს, რომ წლების განმავლობაში განიხილებოდა თარგმნის სამი სახე: სიტყვასიტყვითი, თავისუფალი და ადეკვატური თარგმნა. მეცნიერებისა და ტექნიკის განვითარებასთან დაკავშირებით აღნიშნულ სახეებს კიდევ დაემატა ორი სახე: სინქრონული და მანქანით თარგმანი.

თარგმნის ამ სახეებისთვის დამახასიათებელია როგორც საერთო, ისე განმასხვავებელი ნიშნები. საერთოა ის, რომ ყველა სახის თარგმანზე მუშაობისას საქმე გვაქვს ბილინგვიზმთან, ე.ი. ორი ენის სპეციფიკასთან, საიდანაც თარგმნი და რომელ ენაზეც თარგმნი. განსხვავებულია მათი მნიშვნელობა და მიზანმიმიმართება.

სიტყვასიტყვითი თარგმნა, როგორც ამას სახელწოდება გვიჩვენებს, მიზნად ისახავს წინადადების ყველა სიტყვის თანმიმდევრობით თარგმნას. თარგმნის ეს სახე გამოიყენება უცხო ენის სწავლების საწყის ეტაპზე, განსაკუთრებით სპეციალობის მიხედვით ტექსტების თარგმნისას, როცა საჭიროა ცალკეული სიტყვებისა და მარტივი წინადადებების თარგმნა.

სასოფლო-სამეურნეო ტერმინოლოგიის ტექსტების თარგმნისას უნდა ითარგმნოს ყველა სიტყვა და დაზუსტეს მათი მნიშვნელობები სხვა სიტყვებთან მიმართებაში. ყველა სიტყვის მნიშვენელობის დადგენა არ ნიშნავს სიტყვასიტყვით თარგმნას. სიტყვების მნიშვნელობების დადგენა გვეხმარება აზრობრივად დავაკავშიროთ ისინი ერთმანეთთან და ისე ვთარგმნოთ ტექსტი.

თავისუფალი თარგმანი გულისხმობს უცნობი ტექსტის მიახლობით თარგმნას. იგი გვეხმარება ზოგადი ინფორმაციის მიღებაში. ეს კი შესაძლებელია მაშინ, თუ საშუალოდ მაინც ვიცით ფრანგული ენა და სათარგმნი ტექსტის მთლიანად წაკითხვის შემდეგ შევძლებთ გავიგოთ, თუ რაზეა ლაპარაკი ამ ტექსტში.

ადეკვატური თარგმნა ნიშნავს ზუსტად მოიძებნოს ფრანგული ლექსიკური ერთეულების, გრამატიკული ფორმებისა და კონსტრუქციების ზუსტი შესატყვისი ქართულ ენაზე. თარგმნის ეს სახე, უპირველეს ყოვლისა საშუალებას გვაძლევს სწორად გადმოვცეთ უცნობი ტექსტის შინაარსი და ნათარგმნ ტექსტში დავიცვათ სტილისტური ნორმები.

თარგმანის აღნიშნული სახეებიდან ჩვენ უპირატესობას ვანიჭებთ ადეკვატურ თარგმნას, რადგანაც თარგმნის ეს სახე, როგორც უკვე ავღნიშნეთ, საშუალებას გვაძლევს სწორად მოიძებნოს ფრანგული ლექსიკური შესატყვისი ქართულ ენაზე, სწორად გადმოვცეთ უცნობი ტექსტის შინაარსი და ნათრაგმნ ტექსტში დავიცვათ სტილისტური ნორმები.

ფრანგული სპეციალობის მიხედვით ტექსტების თარგმანისას უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს ტექსტი ინფორმაციის წყაროა. ინფორმაცია გადმოცემულია ლექსიკური ერთეულებით და მისგან შედგენილი, აზრობრივად დაკავშირებული წინადადებებისაგან.

ფრანგული ენისთვის დამახასითებელია სიტყვების მყარი წყობა წინადადებაში:; ქვემდებარე, შემასმენელი, მეორეხარისხოვანი წევრები. ამ პრინციპით აგებული წინადადებები გვხვდება სასოფლო-სამეურნეო დარგის სამეცნიერო ნაშრომებში. ეს წყობა მხედველობაში უნდა მივიღოთ ტექსტზე მუშაობის დროს და წინადადების თარგმნა ქვემდებარიდან დავიწყოთ.

თარგმანის შესრულება შესაძლებელია სხვადასხვა ხერხით. დავუშვათ, თარგმნის პროცესში წინადადების რომელიმე სიტყვის მნიშვნელობა ან გრამატიკული კონსტრუქცია სწორად ვერ ვთარგმნეთ ამ სიტყვას ავღნიშნავთ, ცალკე ამოვწერთ და ვეძებთ მის მნიშვნელობას ლექსიკონში. მოძებნილ სიტყვას ჩავსვამთ თავის ადგილას და ვთარგმნით მთელ წინადადებას. იგივე პრინციპით ვმუშაობთ მომდევნო წინადადებაზეც. ტექსტის გარკვეული მონაკვეთის ან ერთი აბზაცის თარგმნის შემდეგ, როდესაც ყველა წინადადების აზრი გასაგები გახდება, ვიწყებთ ნათარგმნის სტილისტურად გასწორებას. თუ ნათარგმნი ტექსტის აზრი გაუგებარი იქნება, მაშინ ხელახლა ვეძებთ იმ სიტყვის მნიშვნელობას, რომელიც აფერხებს თარგმანს და კვლავ ვასწორებთ ტექსტს. განვიხილოთ ასეთი წინადადება, მაგ. Les plantes les plus menacées sont naturellement celles dont on récolte la racine, le bulbe ou les rhizomes, les espèces dont les parties utiles correspondent a la tige sont moins menacées. ამ ტექსტის თარგმნისას ამოვწერთ სასოფლო სამეურნეო ტერმინოლო­გიას; ესენია: la plante, la racine, le bulbe, le rhizome, l'espèce, la tige. ხოლო შემდეგ შევეცდებით თარგმნას „ყველაზე უფრო დიდი საფრთხე ემუქრებათ მცენარეებს, რომელთა ფესვს, ბოლქვს და ფესვურებს იღებენ, ხოლო ის ჯიშები რომელთა აუცილებელი ორგანოები ღეროსთანაა დაკავშირებული ნაკლებ საფრთხის ქვეშ იმყოფებიან“.

ანალოგიურად ვთარგმნით მომდევნო წინადადებებსაც და შემდეგ ვასწორებთ მთლიან ტექსტს. უცნობი სიტყვის ამოწერას ვახდენთ ტექსტის წაკითხვის პროცესში. შემდეგ ვუბრუნდებით ტექსტს და ამოწერილი სიტყვების დახმარებით ვთარგმნით. მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ ამ ხერხით თარგმნა მიზანშეწონილია, თუ მთარგმნელმა კარგად იცის უცხო ენა.

Les insectes sont nuisibles aux plantes a tous les stades de leur développement. Ils dévorent les feuilles, les bourgeons et parfois les racines. „მწერები მცენარეებს აზიანებენ განვითარების ყველა სტადიაზე. ისინი ჭამენ ფოთლებს, ყლორტებს და ზოგჯერ ფესვებსაც“.

სათარგმნი ტექსტი შეიძლება რამდენჯერმე წავიკითხოთ, ამოვიწეროთ უცნობი სიტყვები და ვთარგმნოთ. Il est indiscutable que chaque espèce disparaît représente une perte difficile a „évaluer matériellement. „უდავოა რომ თითოეული გაუჩინარებელი ჯიში მძიმე დანაკარგს წარმოადგენს მატერიალური თვალსაზრისიდან გამომდინარე“.

როგორც უკვე ავღნიშნეთ დასახელებული სამი ხერხიდან მიზანშეწონილად მიგვაჩნია პირველი - ტექსტის ადეკვატური თარგმანი, რადგან ამ ხერხხით თარგმნისას საქმე გვაქვს წინადადებების თანმიმდევრულ თარგმანთან, რაც აადვილებს მთლიანი ტექსტის შინაარსის გაგებას. ამასთან ადვილად ზუსტდება ტექსტში გამოყენებული სიტყვებისა და ტერმინოლოგიის მნიშვნელობებიც.

შემოთავაზებული ხერხით თარგმნა ძნელდება მაშინ თუ სპეციალისტი სიტყვებს არ ეძებს დარგობრივ ლექსიკონში და მაშინაც, როცა ის გარკვეული არ არის ლექსიკის და გრამატიკის ფორმებისა და კონსტრუქციების თარგმნის ზოგიერთ საკითხში. ამის დასტურად მოგვყავს რამდენიმე დამოუკიდებლად აღებული პოლისემიური სიტყვა. მაგ.:

1. pied m.1. თათი (ცხოველისა);

2. ფეხი (დგამისა);

3. ღერო, ყუნწი (მცენარისა)

2. pivot m. 1. მენჯი, ლილვაკი; ჭანჭიკი, ღერო, თითისტარი;

2. ბოტ. ძირითადი ფესვი

3. vigne f.1. ვენახი, ზვარი;

2. ყურძენი, ვაზი;

4. produit m.1. ნაწარმი, პროდუქტი, საქონელი;

2. შემოსავალი, მოგება;

3. ნამატი, ნაშენი.

5. verdeur f. 1. ტენიანობა, სინედლე (ხისა, შეშისა);

2. უმწიფრობა, მოუმწიფებლობა (ნაყოფისა);

3. სიმაგრე (ღვინისა) ...

დროებით შევჩერდეთ დარგობრივ ტერმინოლოგიის წარმოშობასთან. ტერმინი არის სიტყვა ან სიტყვათშეხამება, რომელიც ზუსტად გადმოსცემს მეცნიერების, ტექნიკის, ხელოვნების ან სხვა რომელიმე დარგის გარკვეულ ცნებას.

XVII საუკუნის ბოლომდე საფრანგეთში უარყოფილი იყო ფრანგული ტერმინოლოგიის გამოყენება. ფრანგი მეცნიერები უგულებელყოფდნენ ახალი ფრანგული ტერმინების შემოღებას, საჭირო სიტყვას ხშირად მთელი წინადადებით ცვლიდნენ ან ტერმინის ახსნა-განმარტებას იყენებდნენ.

ფრანგული სამეცნიერო ტერმინოლოგია, იქმნებოდა ლათინურ ენასთან ბრძოლის პროცესში, მეცნიერების დარგებიდან ლათინური ენის განდევნისა. ტერმინების უკმარისობის გამო მთარგმნელები ნეოლოგიზმებს იყენებდნენ. ეს ნეოლოგიზმები დამკვიდრდა ენაში და ფართო გავრცელება ჰპოვა სხვა მეცნიერთა ნაშრომებში. როგორიცაა: bio, biotechnicien,-ne, biosurveillance f. caviste, technologiste adj. business-plan m. écoconception f. emission f. etc.

ტერმინი თავის ფუნქციას და მნიშვნელობას ტექსტის გარეშეც ინარჩუნებს. ენაში ახალი ტერმინის შექმნა ცხოვრების მოთხოვნით არის გამოწვეული. ტერმინი იქმნება მაშინ, როცა საჭიროა მოისპოს ტერმინის მრავალმნიშვნელობა, ანდა შეიცვალოს არადამაკმაყოფილებელი ძველი ტერმინი და მაშინაც როცა, რომელიმე ცნების ახსნისათვის საერთოდ არ არის შესაფერი ტერმინი.

ტერმინების საკითხებზე მუშაობენ სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტები, გამოდის დარგობრივი ლექსიკონები, ხდება ტერმინების სტანდარტიზაცია. მიუხედავად ამისა, გვერდს ვერ ავუვლით იმ ფაქტს, რომ ტერმინები ხშირად ნეოლოგიზმებია, ლექსიკონებში ფიქსირებული არ არიან და ძნელდება მათი თარგმნა, თუ მთარგმნელმა არ იცის ასეთი სიტყვების თარგმნის წესი.

ნეოლოგიზმი ბერძნული წარმოშობისაა და ნიშნავს ახალ სიტყვას, ახალ ტერმინს, ახალ ცნებას (neos - ახალი, logos - სიტყვა).

ნეოლოგიზმი შეიმჩნევა ყველგან: სალაპარაკო ენაში, მხატვრულ და დარგობრივ ლიტერატურაში. ნეოლოგიზმების ენაში დამკვიდრებას განაპირობებს ისტორიული მოვლენები, მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი, ქვეყნებს შორის არსებული სოციალურ -კულტურული ურთიერთობა და სხვ.

XVIII საუკუნის დიდმა სამეცნიერო-ტექნიკურმა აღმოჩენებმა ხელი შეუწყო ფრანგულ ენაში დარგობრივი ტერმინების შეტანას. ამ პერიოდში შემოსული ბევრი ტერმინი დღესაც იგივე მნიშვნელობით იხმარება. ნეოლოგიზმის თარგმნა თავისებურ სიძნელეს წარმოადგენს.

ნეოლოგიზმის მნიშვნელობა დგინდება ტექსტში და მისი თარგმნისთვის საჭიროა მაწარმოებელი გზების ცოდნა. ნეოლოგიზმები ფორმირდება ლინგვისტური კანონების საფუძველზე და ამდიდრებს ენის ლექსიკურ ფონდს.

ქვემოთ ჩვენ განვიხილავთ წარმოებული სიტყვების თარგმნის სპეციფიკას, ვინაიდან წარმოებული სიტყვები ტექსტში ხშირად გამოყენებულია, როგორც ნეოლოგიზმი და მათი თარგმნისთვის საჭიროა მაწარმეობელი გზების ცოდნა.

წარმოებული სიტყვების თარგმნისთვის საჭიროა მაწარმოებელი გზების ცოდნა. ესენია: პრეფიქსაცია, სუფიქსაცია და სხვ. სიტყვა, რომელსაც დაერთვის პრეფიქსი და სუფიქსი აზრობრივად ახალ შინაარს იძენს და მას წარმოებული სიტყვა ეწოდება. მაგ.:

impénétrable adj. - pénétrable adj. შეუღწევადი - შეღწევადი
imaturité f. -maturité f. მოუმწიფებლობა - მწიფე
infiltration f.- filtration f. ინფილტრაცია, ფილტრაცია
infertilité f. -fertilité f. უნაყოფობა, ნაყოფიერება
incultivable adj.-cultivable adj. დასამუშავებლად გამოუსადეგარი,დასამუშავებელი
inorganique adj. organique adj. არაორგანული, ორგანული

re პრეფიქსი განმეორებითი მოქმედების მაჩვენებელია.
replanter vt.- planter vt. ხელახლა გადარგვა, გადარგვა
reproduction f.- production f. რეპროდუქცია, რპოდუქცია
régénération f.- génération f. ხელახალი აღდგენა, აღდგენა
réensemencer vt.- ensemencer vt. ხელახალი დათესვა, დათესვა
recroître vi.- croître vi. ხელახალი გაზრდა, გაზრდა და ა. შ

სუფიქსი სიტყვის ბოლოს დაერთვის და ახალ სიტყვას აწარმოებს. მაგ. სუფიქსი ზედსართავ სახელს აწარმოებს.

cultiver vt. - cultivable adj. დამუშავაბა, დასამუშავებლად ვარგისი
labourer vt.-labourable adj. ხვნა, თესვა და სახნავი
pჳturer vi.-pჳturable adj. ძოვნა, საძოვრად, საბალახოდ ვარგისი
transplanter vt. -transplantable adj. გადარგვა, გადასარგავად ვარგისი
irriguer vt.-irrigable adj. მორწყვა, სარწყავი და ა.შ.

სასოფლო-სამეურნეო ტერმინების თარგმნისას ვხვდებით ისეთ რთულ სიტყვებს, როდესაც დეფისი ასრულებს მაკავშირებელ როლს და სათარგმნელი გვაქვს ორი ან მეტი სიტყვა:

მაგ. plate-bande კვალი
porte-greffe m. entom. საძირე
porte-foret m. სახვრეტელა, დრელი
taupe-grillon m. zool. მახრა, ბოსტანა
vegeto-animal m. მცენარეულ ცხოველური

წინდებულებით წარმოებული რთული სიტყვები გრამატიკული თვალსაზრისით თავისუფალ სიტყვა შეთანხმებათა ჯგუფს განეკუთვნება. მაგრამ მათ შურის მჭიდრო სემანტიკური კავშირი არსებობს. მაგ.

oiseau de proie მტაცებელი ფრინველი
pied -de-semoir სათესელას სახნისი
brin de paille ჩალის ღერო
bromure de potasse კალიუმის ბრომიდი
fraise de bois ტყის მარწყვი

თარგმნის პროცესში სიტყვის სწორი ეკვივალენტის მოძებნა ძნელდება მაშინ, თუ უცნობ სიტყვას დარგობრივ ლექსიკონში არ ვეძებთ.

ამგვარად, იმისთვის რომ უზრუნველყოთ სრულყოფილი თარგმანი, მთარგმნელისთვის აუცილებელია ძედმიწევნით იცოდეს ის საგანი საიდანაც იგი თარგმნას აპირებს და კიდევ, ენის სრულყოფილი თარგმნა სულაც არ ნიშნავს, რომ მთარგმნელს შეუძლია ყველა სპეციალობის ტექსტის, ჩვენს შემთხვევაში სასოფლო-სამეურნეო ტექსტების სრულყოფილად თარგმნა.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Jean -Rene Ladmiral „traduire: théorème pour la traduction“.

2. Georges Mounin „Les belles infidèles“

3. La langue française par Ada Giusti, édition Flammarion 1997

4. Précis d'histoire de la langue française par V. Chigarevskaïa , édition 1984

5. La terminologie théorie, méthode et application par Marie Teresa Cabre, édition 1998

6. З. Д. Ветрова, Учебник французского языка для сельскохозяйственныхвузовб, Москва «Высшая школа» 1970.

რეზიუმე

სირთულეები სასოფლო-სამეურნეო დარგის ტექსტების თარგმნისას

ლოლიტა თაბუაშვილი

ნაშრომში განხილულია მხატვრული, ტექნიკური, სასოფლო სამეურნეო და ა.შ. თარგმნის მნიშვნელობა. როგორც ავღნიშნეთ კარგი თარგმანი ამდიდრებს და ალამაზებს ენას, ცუდი, პირიქით აღარიბებს. კარგი თარგმანი საუკუნეებს უძლებს, ცუდი ვერა. ნათარგმნი ლიტერატურა გვეხმარება უფრო ახლოს გავიცნოთ სხვა ქვეყნის კულტურა, მისი აწმყო და წარსული, აღმოჩენები და მიღწევები, მივიღოთ საჭირო ინფორმაცია

სტატიაში განხვიხილავთ თარგმნის სამ სახეს: სიტყვასიტყვითს, თავისუფალს და ადეკვატურს.

SUMMARY

SOME DIFFICULTIES IN THE TRANSLATION OF AGRICULTURAL TEXTS

LOLITA TABUASHVILI

The paper deals with the importance of belletristic, technical, agricultural and other types of translations. It is noteworthy that a good translation makes the language richer and more beautiful, while the bad one makes it poorer. A good translation exists for centuries. It helps us to look deeply into other country's culture, its present and past, to learn about its discoveries and achievements as well as to receive the necessary information.

The paper analyzes three types of translation: word of word, free and adequate.

РЕЗЮМЕ

СЛОЖНОСТИ ПЕРЕВОДА СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ТЕРМИНОЛОГИЧЕСКОЙ ЛЕКСИКИ

ЛОЛИТА ТАБУАШВИЛИ

В статье рассмотрены значение технического, сельскохозяйственного, художественного перевода текста. Как мы отметили, хороший перевод обогащает и разукрашивает язык, а плохой наоборот, обедняет. Хороший перевод выдерживает столетия, а плохой нет. Переведенная литература помогает нам узнат и познакомиться поближе с культурой другой страны, с прошлой и будущей, с открытиями, получить нужную информацию.

В труде рассмотриваем три вида перевода дословный , свободный и адекватный

მღვდელი ლევან მათეშვილი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის დოქტორანტი,

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თეოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრის მასწავლებელი

მუსიკის ორიენტირი არის ღვთის შემეცნება, ან სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არსებობს მუსიკის გზით ღვთის შეცნობის პოტენციური შესაძლებლობა. ეს შესაძლებლობები კონკრეტულად მჟღავნდებოდა ძველი საბერძნეთის მუსიკალურ-თეორიულ და მუსიკალურ-ფილოსოფიურ სისტემებში. ამ სისტემათა შექმნა მხოლოდ ძველბერძნული კულტურის დამსახურება არ არის, რომლის ფესვები უფრო ღრმად, უძველეს დროში მიდის, ხოლო ფუნდამენტად ძველი აღმოსავლური ცივილიზაციის მუსიკალური პრაქტიკა და მუსიკალური შეხედულებები გვევლინება. ბერძენმა ფილოსოფოსებმა კი ამ ფუნდამენტზე აღმართეს უზარმაზარი შენობა მუსიკის შესახებ ანტიკური ხანის სწავლებისა, რომელიც აერთიანებს უძველესი მსოფლიოს მუსიკალური აზროვნების ყოველგვარ მიღწევას.

პითაგორელთა სწავლების მიხედვით, კოსმიურ იერარქიაში Musica mundana-ს (სამყაროს მუსიკა) მოსდევს Musica humana. ანუ კაცობრიობის მუსიკა, რადგან ადამიანური არსებობისათვისაც დამახასიათებელია ჰარმონია, რომელიც ურთიერთ­საპირისპირო სასიცოცხლო ძალთა წონასწორობას ასახავს. ჰარმონია არის სიჯანსაღე, სნეულება კი დისჰარმონიაა, კეთილხმოვანების (კონსონანტუ­რობის) დაკარგვა. აქედან მომდინარეობს მუსიკის უპრეცედენტო მნიშვნელობა ადამიანის სიცოცხლისათვის პითაგორას სწავლებაში. იამბლიხი გვამცნობს: „პითაგორამ დააწესა აღზრდა მუსიკის საშულაებით, საიდანაც ხდება ადამიანური ზნე-ჩვეულებების (ხასიათის) და ვნებების მკურნალობა და სულიერ უნართა ჰარმონიის აღდგენა.“ (14, 128-129). ამგვარად, მუსიკის მესამე სახეობა - ინსტრუმენტული მუსიკა, ან Musica instrumentalis, არის მხოლოდ სახება და მსგავსება უმაღლესი მუსიკისა. Musica mundana. და თუმცა ღვთიური სიწმინდე რიცხვისა ვერ ჰპოვებს სრულ განსხეულებას მიწიერ სმენად მუსიკაში, მაინც ინსტრუმენტის ხმას შეუძლია ჰარმონიულ მდგომარეობაში მოიყვანოს სული, რომელიც თავის მხრივ, მზადაა აითვისოს ზეციური ჰარმონია, ვინაიდან მსგავსი ზემოქმედებს მსგავსზე და მსგავსითვე შეიძლება იყოს ზემოქმედებული.

ადამიანის სულზე მუსიკის ამგვარი ზეგავლენის აღიარებიდან გამომდინა­რეობს დასკვნა, რომ სტრუქტურულად განსხვავებული მელოდიები სხვადასხვა ეთიკურ ზეგავლენას ახდენენ ცნობიერებაზე. ამ ვითარებამ, რომელიც წარმოადგენს მუსიკის განვითარების შემდგომ ისტორიულ ეტაპს, მიიღო სახელწოდება ეთოსის შესახებ სწავლებისა. პირველად ამ სწავლების შესახებ ბერძნებმა შეიტყვეს ათენელი დამონისაგან, რომელიც გახლდათ პერიკლესა და სოკრატეს მუსიკის მასწავლებელი. სრული განვითარება და სისტემურობა მუსიკის შესახებ სწავლებამ პლატონის ქმნილებებში ჰპოვა.

განსხვავებული მუსიკალური სტრუქტურები სხვადასხვა ზეგავლენას ახდენენ ადამიანის სულზე, ამიტომ, ბუნებრივია, რომ ამ სტრუქტურებს შორის აღმოჩნდეს მეტად შესაფერისი, ნაკლებად შესაფერისი ან სულაც შეუფერებელი აღზრდისათვის. მუსიკალურ სტრუქტურათა სარგებელისა და ზიანის გარჩევა თუ შეცნობა წარმოადგენს ეთოსის შესახებ სწავლების არსს.

კილოთაგან ბერძნებში უფრო ამაღლებულად, მამაცურად და ზნეობრივად სრულყოფილად ითვლებოდა დორიული კილო. აღსანიშნავია კლიმენტი ალექსანდრიელის მოწმობა, რომელიც გვამცნობს, რომ „ებრაელებში ბატონობს დორიული კილო“. ფრიგიულ კილოს ბერძნები თვლიდნენ აღმგზნებად და ომისთვის გამოსადეგად, ლიდიურს - ქალაქურ, მომადუნებელ და შესასუსტებელად და ამიტომაც თავისუფალი ადამიანის აღზრდისათვის გამოუსადეგარად. შესაბამისად, ყველა სხვა კილოთაგან თითეულს მიეწერებოდა მხოლოდ მისთვის დამახასიათებელი ეთიკური შინაარსი და ზემოქმედება. ეთიკურ შეფასებას ექვემდებარებოდა არა მხოლოდ კილოები და რიტმები, არამედ ინსტრუმენტებიც. როცა პითაგორა ხმარობდა ლირას, „ფლეიტას თვლიდა რაღაც თავაშვებულ, მედიდურ და თავისუფალი ადამიანისათვის არასაკადრისი ჟღერადობის მქონედ“. პლატონი ზნეობის განმრყვნელ ინსტრუმენტად თვლიდა ავლოსს. საერთოდ კი პლატონი, აწარმოებდა რა სწავლებას ეთოსის შესახებ უფრო თანმიმდევრულად და მკაცრად, დასაშვებად მიიჩნევდა, თავის იდეალურ სახელმწიფოში, მხოლოდ ორი კილოს ხმარება: დორიულისა - მშვიდობიანობისას, ფრიგიულის - ომიანობის დროს. აქედან გამომდინარეობს დასკვნა ცოცხალ მუსიკალურ პრაქტიკაზე მკაცრი სულიერი კონტროლის აუცილებლობის შესახებ (9, 79-420).

ანტიკური სამყაროს ცოცხალმა მუსიკალურმა პრაქტიკამ ვერ შეძლო ამ სულიერ მოთხოვნილებათა სიმაღლეზე შეჩერებულიყო. სიამოვნებისა და მძაფრი განცდების წყურვილი უფრო ძლიერი აღმოჩნდა სულიერ სრულყოფილებისაკენ სწრაფვაზე და გაარღვია რა ყოველგვარი კანონიკური საზღვარი, მუსიკალური ხელოვნება გადავიდა თავისი არსებობის შემდგომ სტადიაში - ესთეტიკურ სტადიაში. ამიერიდან მუსიკის მიზნად იქცა არა უმაღლეს ჰარმონიასთან შერწყმა, არა მამაცი მოქალაქის აღზრდა, არამედ რაღაც განსაკუთრებული სიამოვნების განცდა, რომელიც ესთეთიკურ სიამოვნებად იწოდებოდა. არისტოტელეს სიტყვებით მუსიკა არის „ჩვენი თავისუფალი დროის შევსება“ და ის ემსახურება „თავისუფლად შობილი ადამიანების ინტელექტუალურ გართობას“ (Аристотель. Политика. VII 5).

ქრისტიანული გალობის ჩამოყალიბების პროცესი ურთულესი ისტორიული პროცესია, რომლის არსის მდგომარეობა სხვადასხვა ელინურ, იუდეველთა, სირიულ, კოპტურ, ქართულ და სხვათა ეროვნულ-მელოდიური საწყისების გაერთიანებაშია, ასევე მთელი ამ სხვადასხვაგვარი მიწიერი გალობის ზეციური გალობის ერთიან და ჭეშმარიტ სახედ გარდაქმნაა. „ახალ ბგერით სფეროში ერთბაშად გავრცელდა, და როგორც ფლუიდმა აავსო ტექსტები კოლორატურული არაბესკებით, დამრიგებლური და სტროფიკული მელოდიებით, რომლებიც გამოიყვნენ პნევმონიური მელოსიდან. ამგვარად მუსიკა გადაიქცა სულის სიმბოლოდ, რომელიც მოეფინა მხოლოდ მორწმუნეებს და გაანათლა ყოველი მათგანი, ამასთან მისი არსის ერთიანობა ამით არ დარღვეულა“, - წერს XX ს-ის I ნახევრის ცნობილი მკვლევარი საეკლესიო გალობისა - ჰენრიხ ბესსელერი (4, 95). ამ ზეციური გალობის დანაწევრება უკვე არ ეფუძნება საცეკვაო, ანტიკური მუსიკის სხეულის რაოდენობრივ რიტმიკას, არამედ წარმოადგენს ახალი ტიპის თავისუფალ რიტმულ წყობას.

ამ სისტემის არსებობის ისტორია შეიძლება დაიყოს ორ პერიოდად: პირველი - მოციქულებიდან წმინდა კონსტანტინე დიდის მოღვაწეობამდე, მეორე - წმინდა კონსტანტინე დიდის ეპოქიდან ღმერთშემოსილ იოანე დამასკელისა და VII საეკლესიო კრებამდე. პირველი პერიოდი დიდად განსხვავდება თვითონ არაერთგვაროვანი მელოდიური ტრადიციებისაგან და ცალკეული ეკლესიების მიერ მათი პრაქტიკაში საკმაოდ თავისუფალი გამოყენებისაგან.

პირველ საუკუნეებში ქრისტიანული ღვთისმსახურება მჭიდრო კავშირში იყო ძველი აღთქმის ღვთისმსახურებასთან, რომელიც იერუსალიმის ტაძარში სრულდებოდა. მოციქულები და პირველი ქრისტიანები, ერთის მხრივ, მუდამ ტაძარში იყვნენ, „ადიდებდნენ და აკურთხებდნენ უფალს“, მეორეს მხრივ კი, საკუთრივ ქრისტიანულ შეკრებებს სახლებში აწყობდნენ. ამ შეკრებებს რომ გალობა ახლდათ, მოწმობს როგორც წმინდა მოციქულ იაკობის ეიპისტოლე, ისე წმინდა მოციქულ პავლეს სიტყვები, სადაც იგი გვირჩევს „ფსალმუნებით, სასულიერო სიმღერებით, გულით ვუგალობდით ღმერთს“ (იაკობი 5: 13; ეფესელთა 5:19). ამგვარად, იერუსალიმის ტაძრის საგალობო პრაქტიკა ორი კომპონენტისაგან შედეგებოდა: ძველი აღთქმის საეკლესიო გალობისა და ხალხური, ანუ თვით ქრისტიანულ შეკრებებზე შესრულებული გალობისაგან. სწორედ ამ მეორე კომპონენტმა იწყო აქტიური განვითარება ახლად ჩამოყალიბებული ქრისტიანული ტაძრების პრაქტიკაში.

იმის შესახებ, რომ ამ შეკრებებზე გალობას ჰქონდა თავისი განსაკუთრებული დამოუკიდებელი ხასიათი, მოწმობს ფილონ ალექსანდრიელი, ძვ. წ. I და ახ. წ. I სს. იუდეველი მწერალი, რომელიც პირველი ქრისტიანების შესახებ გვამცნობს შემდეგს: „ისინი მხოლოდ ჭვრეტას კი არ სწავლობენ, არამედ ადგენენ საგალობლებსა და ჰიმნებს ღვთის სადიდებლად, სხვადასხვა ზომითა და ჰანგით, რომელთაც მაშინვე შესაფერის რიტმს შეუწყობენ“ (13, 52). ამგვარი საგალობლებისა და ჰიმნების შედგენა და მათი შესრულება ატარებდა თავისუფალ და, შესაძლებელია ითქვას, იმპროვიზებულ ხასიათსაც კი.

„ხელების დაბანვითა და ლამპრების ანთებით, - წერს ტერტულიანე, - თითოეულს გამოიხმობდა შუაგულში, რათა შეესრულებინა ღვთისსადიდებელი გალობა საკუთარაი შესაძლებლობებიდან გამომდინარე წმინდა წერილის ან საკუთარი გონების კარნახით“ (Тертулиан. Апология. 4,3). აქ ჯერ კიდევ არ არსებობს არც სპეციალური წერილები ღვთისმსახურების გალობისა, არც სპეციალურად გაწვრთნილი და მომზადებული მგალობლები, ხოლო რადგან პირველი ქრისტიანები ძირითადად დაბალი სოციალური ფენიდან იყვნენ, მათი სიმღერაც ადვილად გასაგები უნდა ყოფილიყო. ფილონ ალექსანდრიელი ამ გალობას ასეთნაირად აღწერს: „ფსალმუნი იწყება ერთი ზომიერი და კეთილხმოვანი გალობით, დანარჩენები კი ჩუმად უგდებენ ყურს და მხოლოდ ბოლო ტაეპში უერთებენ თავიანთ ხმებს“ (13, 53). ამ აღწერილობაში ადვილად იცნობა გალობის იპოფონიური პრინციპი, რომლის არსიც მდგომარეობს იმაში, რომ მგალობლები ხმას უწყობენ ერთ ყველაზე გამოცდილ მგალობელს, იმეორებენ რა მთელ მელოდიურ სტროფს, ან მხოლოდ მის დაბოლოებას, ან კიდევ ერთ რომელიმე ფრაზას (მაგალითად: „ალილუია“, „რამეთუ უკუნისამდე არს წყალობა მისი“ და ა.შ.)

თანამედროვე ღვთისმსახურების პრაქტიკაში იპოფონიური გალობის კვალი შეინიშნება მისამღერების შესრულებისას „რამეთუ ჩვენთან არს ღმერთი“ ქრისტეშობის დღესასწაულზე და „დიდება მაღალიანზე“ დიდი შაბათის მსახურებაზე და აღდგომის დღესასწაულზე „ქრისტე აღსდგა“-ს ტროპარის გამეორებაც შეიძლება ჩაითვალოს იპოფონიური გალობის მაგალითებად.

იპოფონიურ გალობასთან ერთად ადრეული ქრისტიანული ეკლესია ფართოდ იყენებდა ანტიფონურ გალობასაც, რომელსაც ასევე ღრმად გაედგა ფესვები ძველი აღთქმისეულ გალობის ტრადიციაში. პლინიუს უმცროსის წერილში ტრაიანეს მიმართ ნათქვამია, რომ „ზოგიერთ დღეებში ქრისტიანები იკრიბებიან მზის ამოსვლამდე და მონაცვლეობით (ე.ი. ანტიფონურად) უძღვნიან ღმერთს სახოტბო ჰიმნებს“ (Плиний Младший. Письмо X,97). ეს წერილი, რომელიც შექმნილია 111-112 წწ., დროის მიხედვით ემთხვევა წმინდა მამის ეგნატე ღმერთშემოსილის (49-107 წწ.) ცხოვრებასა და მოღვაწეობის ჟამს და ირიბად ადასტურებს ისტორიკოს სოკრატეს ცნობას იმის შესახებ, რომ სწორედ ამ მოციქულმა შემოიღო ანტიფონური გალობა ანტიოქიის ეკლესიაში და აქედან, როგორც ძირითადი წყაროდან, იგი გავრცელდა მთელს ქრისტიანულ ეკლესიაში (11, 102). მაგრამ, ეს ცნობა ადასტურებს მხოლოდ იმ ფაქტს, რომ წმიდა მამა ეგნატე ღმერთშემოსილის (ახ.წ. 75 წ.) ანტიოქიის ეპისკოპოსობამდე ანტიფონური გალობა, უკვე კარგად ცნობილია ქრისტიანებისათვის, არ იხმარებოდა მხოლოდ იმის შედეგად რომ, ქრისტიანული ღვთისმახურება სრულდებოდა დიდი საიდუმლოთი, დაფარულად და შესაძლოა მოკრძალებით, მაშინ როდესაც ანტიფონური გალობა მოითხოვს გარკვეულ ზეიმურობას და ამაღლებულ განწყობილებას.

იპოფონური და ანტიფონური პრინციპების გარდა ძველი ქრისტიანული ეკლესია იცნობდა ასევე სიმფონიურ (ანუ შეწყობით) პრინციპის გალობას. სწორედ ასე განისაზღვრა წმინდა მოციქულების მიერ სამგზის ეგალობათ უფლის ლოცვა „მამაო ჩვენო“ და იქნებ სწორედ ეს პრინციპი ასხამს ყველაზე მეტად ხორცს მთელი მართლმადიდებელი ეკლესიის გალობის მისწრაფებას, გამოხატულს სიტყვებით: „ერთითა პირითა და ერთითა გულითა“ (2,65). ძველი ქრისტიანული გალობის სამივე პრინციპი - იპოფონიური, ანტიფონიური და სიმფონიური, როგორც ყველაზე მეტად კეთილხმოვანი, ახლაც ჟღერს მართლმადიდებლურ ეკლესიაში ბრწყინვალე შვიდეულში საეკლესიო ტიპიკონის მიხედვით. ეს წარმოადგენს დასტურს იმისა, რომ ის, რაც ღირებულია არ შეიძლება იქნეს ამოღებული მართლმადიდებელი ეკლესიის გამოცდილებიდან და რომ ყველაფერი სულიერი მნიშვნელობის მქონე სამუდამოდ რჩება მის მეხსიერებაში.

ადრექრისტიანული ღვთისმსახურების პრაქტიკა გალობის პრინციპების გარდა განასხვავებდა საგალობელთა ცალკეულ ტიპებსაც. წმინდა გრიგოლი ნოსელი წერს: „ფსალმუნი არის მელოდია, რომელიც მუსიკალურ ინსტრუმენტს მოითხოვს; გალობა არის ადამიანის ბაგეებიდან მომდინარე ჰანგი, რომლის დროსაც ჟღერს დანაწევრებული სიტყვები. ჰიმნი არის ღვთის კურთხევა ჩვენთვის ბოძებული კეთილდღეობისათვის“ (6, 111). ამ სიტყვებში არა მხოლოდ გალობის რაღაც კლასიფიკაციაა მოცემული, არამედ იკვეთება იერარქიაც, რომელიც უფრო მკაფიოდ ყალიბდება წმ. იოანე ოქროპირის მიერ: „ფსალმუნებში თავმოყრილია ყველაფერი ადამიანური, ჰიმნებში კი არაფერია ადამიანისეული. ამიტომაც თავიდან ბავშვს ასწავლე ფსალმუნება, ხოლო ამის შემდეგ კი იგალობოს ჰიმნები, რადგან ეს უკანასკნელი უფრო ღვთაებრივია. ზეციური ძალები ჰიმნებს გალობენ და არა ფსალმუნებს“ (7, 112). ეს სიტყვები მოწმობს სწრაფვას კარგად განვითარებული და მოფიქრებული ღვთისმსახურების სტრუქტურების შექმნისაკენ, რომელსაც თან ახლავს მკაცრად განსაზღვრული მელოდია, მაგრამ ამ მისწრაფების რეალიზება ვერ იქნებოდა მიღწეული მოცემულ ისტორიულ ეტაპზე, რომელზეც საფუძველი მხოლოდ ძირითად მელოდიურ სისტემებს ეყრებოდა.

შეცდომა იქნებოდა, რომ ახალაღთქმისეული გალობა გაგვეგო, როგორც მექანიკური შეკრების, სხვადასხვა პრინციპებისა და გალობის სახეების გაერთიანების პროცესი, როგორც უკვე არსებული ტრადიციების უბრალო ექსპლუატაცია, რადგან გალობის ჩამოყალიბება, უპირველეს ყოვლისა, წარმოადგენდა მკაცრ გადარჩევას და განხილვას მელოდიური საშუალებებისა, რომელიც ხორციელდებოდა მათი ახალი ქრისტიანული ცხოვრების პოზიციის მაღალ სულიერ-ესთეტიკურ ბუნებასთან გულმოდგინე განხილვის საფუძველზე. „გულისამაჩუყებელი ჰანგები და მტირალა რიტმები - ეს კარიული მუსიკის მუზის ცბიერი ხრიკები - რყვნიან ზნეობას, შეუმჩნევლად თავიანთი ვერაგული ხელოვნებით, ჩაითრევენ რა სულს კოსმოსის თარეშსა და პარპაშში (სახალხო სეირნობა [ქეიფი] სიმღერით)“ (Климент. Строматы. 5,3) - წერს კლიმენტი ალექსანდრიელი, ერთერთი პირველი მოძღვარი ეკლესიისა, რომელმაც დაიწყო დაწვრილებით გალობისა და ცხოვრების ურთიერთზემოქმედების საკითხის განხილვა. სწორედ მისგან იღებს სათავეს წმინდა მამათა სწავლება საღვთისმსახურო გალობის შესახებ, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს: სწორი გალობა მართალი ცხოვრების შედეგია, ხოლო მართალი ცხოვრება სწორი გალობის წინაპირობაა. ამგვარად, იქმნება ვითარება, რომლის მიხედვითაც მართალი ცხოვრება უკვე არის გალობა. წმინდა მამა გრიგოლ ნოსელი ამგვარად ხსნის ამ მოსაზრებას: „უფალი გიბრძანებს, რომ შენი ცხოვრება იყოს ფსალმუნი, რომელიც შედგენილი იქნებოდა არა მიწიერი ბგერებისაგან (ბგერებად ნაგულისხმებია აზრები), არამედ მაღლით, ზეციური სიმაღლიდან მიიღებდა თავის წმინდა და მკაფიო ჟღერადობას. ამ ფსალმუნის იგავური არსის მსმენელები არიან ისინი, ვისაც შენ აძლევ ღირსეულად ცხოვრების მაგალითს“ (6, 112).

გალობის ამგვარი გაგება წარმოშობს სწავლებას ადამიანზე, როგორც სული წმინდის მიერ გამართულ ინსტრუმენტზე. „მაშ ვიქცეთ ფლეიტად, ვიქცეთ კიფარად სული წმინდისა, ჩვენც მოვამზადოთ თავი მისთვის როგორც აწყობენ მუსიკალურ ინსტრუმენტებს. დაე შეეხოს იგი ჩვენს სულებს პლექტორად“ - წერს წმინდა იოანე ოქროპირი (7, 115). ადამიანის სხეულის სხვადასხვა ნაწილები, «ღაწვები, ენა და ხორხი - ჰგვანან სიმებს, რომელთაც პლეკტორის საშუალებით აწყობენ. ტუჩები ისევე მოძრაობენ, როგორც თითები ფლეიტაზე“ - წერს გრიგოლი ნოსელი (5, 112). ამ მუსიკალურ ანთროპოლოგიას ავითარებს წმინდა მღვდელმთავარი ბასილი დიდი. მისი მტკიცებით: „ფსალტერიონი“ (ღმერთისადმი აღსავლენი ჰიმნების ასაჟღერებელი ინსტრუმენტი) სხეულის წყობაა, ხოლო თვით ფსალმუნი არის გონებას დაქვემდებარებული სხეულის მოძრაობა” (5, 389-391).

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან შესაძლებელია პრაქტიკული დასკვნის გაკეთება: „მუსიკა სხვა არაფერია, თუ არა უფრო მაღალი ცხოვრების სტილისაკენ სწრაფვა. მისი მიზანია მოუწოდოს კეთილისმყოფელთ არ დაუშვან თავიანთ ქმედებებში არამუსიკალური ქმედებები, რაც არღვევს ჟღერადობას და აფრთხილებს არ დაუშვან სიმების ზედმეტად დაჭიმვა, რათა ამან არ გამოიწვიოს სიმების გაწყვეტა. არ არის საჭირო სიმების ზედმეტად მოშვებაც, ვინაიდან ის დაკარგავს სასურველ ჟღერადობას მსგავსად სულისა, რომელიც ზედმეტი მოდუნებისაგან ყრუვდება.

საერთოდ, მუსიკის წესების მიხედვით, სიმები ხან დაჭიმულ მდგომარეობაშია და ხანაც პირიქით. ამ ფაქტორის გათვალისწინებით აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ შევინარჩუნოთ ჩვენი ცხოვრების მელოდია და სწორი რიტმი და თავიდან ავიცილოთ როგორც ზედმეტი დაჭიმულობა, აგრეთვე ზედმეტი მოდუნება” (6, 112-113). გრიგოლი ნოსელის ამ სიტყვებს მთავარი ადგილი უჭირავს მუსიკალური ანთროპოლოგიის რელიგურ ინტერპრეტაციაში, ვინაიდან, ისინი აღწერენ ანტიკური ეთოსის შესახებ სწავლებიდან გარდასახვის, განწმენდისა და განვითარების პროცესს და იმავდროულად წარმოაჩენენ გალობის ახალ, ქრისტიანულ საფუძვლებს.

ამრიგად, თავისი ისტორიული განვითარების პირველი პერიოდის ბოლოსათვის ქრისტიანული ეკლესიის საღვთისმსახურო გალობა უკვე მრავალმხრივ მოვლენას წარმოადგენდა და მოიცავდა, უპირველეს ყოვლისა, სხვადასხვა პრინციპების მქონე გალობის დიფერენცირებულ პრაქტიკასა და გალობის სხვადასხვა ტიპებს; აგრეთვე მასში უკვე შეინიშნებოდა ამ პრინციპების მმართველი სისტემის ჩანასახები რაც ახდენდა მათ ერთ სტრუქტურასა და საეკლესიო წესდებაში მოქცევას; და ბოლოს, საღვთისმსახურო გალობის კონცეფცია, რომელიც ადამიანს სულიწმინდის ინსტრუმენტად მოიაზრებდა, აქედან მომდინარეობდა „მუსიკალური ანთროპოლოგია“. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ გალობის მთელი სირთულე და მრავალმხრივობა ჯერ კიდევ ერთგვარად განუვითარებელ, პოტენციურ მდგომარეობაში იყო, ვინაიდან პერმანენ­ტული დევნა და ქრისტიანთა კატაკომბური, ნახევრადუკანონო მდგომარეობა აფერხებდა მისი სრული განვითარების საშუალებას. თუმცა ამ მოვლენის ერთგვა­რი „გაუხსნელობა“ არ გვაძლევს უფლებას უარვყოთ მისი არსებობა. ვინაიდან, როგორც თესლში, სადაც მცენარის მთელი ფორმაა ჩადებული, ასევე ამ „გაუხსნელ“ მდგომარეობაში იყო ჩადებული პირველი სამი საუკუნის ქრისტიანული გალობის დიდებული ფესვები. საჭირო იყო მხოლოდ სათანადო პირობები ზრდის დასაჩქარებლად და სწორედ კონკრეტულმა ისტორიულმა მოვლენებმა განაპირობა საღვთისმსახურო გალობის პირველი დაფარული პერიოდის დასასრული და მეორე მშვიდობიანი განვითარების პერიოდის დასაწყისი.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. ახალი აღთქმა, სტოქჰოლმის გამოცემა 1989.

2. Апостольские постановления. Constitutiones Apostolorum./Ред. Funk F.//2 тома. Русск. пер. Paderborn. 1905.

3. Аристотель. Политика. VII 5, 1340 b 5. Москва: изд. Наука, 1999.

4. Бесселер Г. «Музыка средневековья и Возрождения», Москва, 1931.

5. Василий Великий. О святом духе. /Ред. Pruche B.//SC 17 (1947). Русск. пер.: //Творения. Москва, 1993.

6. Григорий Нисский. О паломничествах. Письмо 2 //PG 44.999-1108. Русск. пер. 1999

7. Иоанн Златоуст. Похвалная беседа о св. мучениках Ювентине и Максимине.//PG 50.571-578. Русск. пер.: Москва. 1993.

8. Климент Александрийский. Строматы. Москва: Учебно-информационный экуменический центр ап. Павла. 2002.

9. Платон. Государство. Русск. пер. Егунова А.Н.//Собрание сочинений. В четырех томах. Москва: Мысль, 1994. Т. 3.

10. Плиний Младший. Письма. epistulae. Москва: Наука. 1984.

11. Сократ Схоластик. Церковная история//PG 67.29-872. Русск. пер.: Моква: РОССПЭН, 1996.

12. Тертулиан. сочинения: Апология, К жене, О душе, О женском убранстве, О зрелищах, О молитве, О посте, О воскресении плоти, Об идолопоклонстве, Против Гермогена. Москва: Прогресс. 1994.

13. Филон Александрийский. О жизни созерцательной. De vita contemplative / пер. О. Левинской. Москва: Иерусалим. 1994.

14. Ямблих. Собрания Пифагореиских учении. 10 книг. Жизнь Пифагора. 1 книга. Москва. 1993.

რეზიუმე

ქრისტიანული და ანტიკური მუსიკის ანთროპოლოგიისთვის

მღვდელი ლევან მათეშვილი

ღვთის შემეცნების პოტენციური შესაძლებლობები მუსიკისა, დაკავშირებული მისტიკურ ჰარმონიულ კათარზისსა და ეთოსის შესახებ სწავლებასთან, რეალიზებული იქნენ ახალ აღთქმისეულ ღვთისმსახურების გალობაში და გარდაქმნილი სახით მის შემადგენელ ნაწილად იქცნენ.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ გალობის მთელი სირთულე და მრავალმხრივობა ჯერ კიდევ ერთგვარად განუვითარებელ, პოტენციურ მდგომარეობაში იყო, ვინაიდან პერმანენტული დევნა და ქრისტიანთა კატაკომბური, ნახევრადუკანონო მდგომარეობა აფერხებდა მისი სრული განვითარების საშუალებას. თუმცა ამ მოვლენის ერთგვარი „გაუხსნელობა“ არ გვაძლევს უფლებას უარვყოთ მისი არსებობა. ვინაიდან, როგორც თესლში, სადაც მცენარის მთელი ფორმაა ჩადებული, ასევე ამ „გაუხსნელ“ მდგომარეობაში იყო ჩადებული პირველი სამი საუკუნის ქრისტიანული გალობის დიდებული ფესვები. საჭირო იყო მხოლოდ სათანადო პირობები ზრდის დასაჩქარებლად და სწორედ კონკრეტულმა ისტორიულმა მოვლენებმა განაპირობა საღვთისმსახურო გალობის პირველი დაფარული პერიოდის დასასრული და მეორე მშვიდობიანი განვითარების პერიოდის დასაწყისი.

SUMMARY

ON CHRISTIAN ANTHROPOLOGY AND ANTIQUE MUSIC

PRIEST LEVAN MATESHVILI

Potential possibilities of music in knowledge of God connected with mystical harmonious catharzis and the doctrine about ethos, have been realized in the chant of the New Testament Divine service and became its component in a changed way (with some changes).

It is necessary to notice that all the complexity of chant was not developed yet, on account of conditions of permanent persecution of Christians and their catacomb, not legal position and that an obstacle for its full development. However ?not opened” condition of this phenomena does not give us the ground to believe that it was not. As in a seed in which all form of a plant is hidden so great roots of Christian chant of the first three centuries were hidden in this "not opened" condition. It needed some particular conditions for its development. And when the time came for such conditions it lead to an and of the first hidden period of Christian chant and to the beginning of the second, peaceful period of its development.

РЕЗЮМЕ

О АНТРОПОЛОГИИ ХРИСТИАНСКОЙ И АНТИЧНОЙ МУЗЫКИ

СВЯЩЕННИК ЛЕВАН МАТЕШВИЛИ

Потенциальные возможности музыки в Богопознании, связанные с мистическим гармоничным катарзисом и учением о этосе, были реализованы в пении Новозаветного Богослужения и стали его составной частью в измененном виде.

Тут же следует отметить, что вся сложность и многосторонность пения было еще в неразвитом, потенциальном состоянии, поскольку перманентное гонение христиан и их катакомбное, полулегальное положение было препятствием для его полного развития. Однако «нераскрытость» этого яиления еще не дает нам основания полагать, что его не было. Поскольку как в семени, в котором заложена вся форма растения, так же и в этом «нераскрытом» состоянии были сокрыты великие корни Христианского пения трех первых веков. Нужны были только соответствующие условия для ускорения роста и именно конкретные исторические условия обусловили окончание первого скрытого периода Богослужебного пения и начало второго, мирного периода его развития.

მღვდელი ლევან მათეშვილი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის დოქტორანტი,

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თეოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრის მასწავლებელი

ქრისტიანობა წარმოიშვა მას შემდეგ, რაც ძველმა ანტიკურმა სამყარომ განვლო განვითარების გრძელი გზა კულტურული ცხოვრების ყველა განხრით. ყველა ეს მიმართულება დაკავშირებული იყო რელიგიურ წარმოდგენებთან და განმსჭვალული იყო წარმართული ელემენტებით. კლასიკური ხელოვნებაც მხატვრულ ფორმებს, ზოგადსაკაცობრიო იდეალებს, მაშინდელი მსოფლაღქმის ფორმებში გამოხატავდა და ანტიკური მითოლოგიის წარმოდგენებში ასახავდა. ხელოვნება კი სავსე იყო მითოლოგიური წარმოდგენებით. კლასიკურ მხატვრულ ხელოვნებას არ შეეძლო უარი ეთქვა მათზე თავის ქმნილებაში. ასეთი ხასიათით გვევლინებოდნენ არა მარტო ღმერთებისა და გმირების ესა თუ ის გამოსახულებები, არამედ ჩვეულებრივი ცხოვრების ამსახველი ამბები და ბუნებრივი მოვლენები.

ანტიკურ სამყაროში არც ერთი ერი არ ფლობდა ისეთ მხატვრულ ინტუიციას და ხელოვნება არსად არ იკავებდა ისეთ გამოსაჩენ მდგომარეობას ადამიანთა ცხოვრებაში და რელიგიურ გარემოში, როგორც საბერძნეთში. თვით ბერძნების რელიგია საკუთარი ღმერთების სახეებით სხვა არაფერი იყო, თუ არა ესთეტიკური ანთროფომორფიზმის კულტი, ამიტომაც, ის მხატვრული ფორმა, რომელშიც იძერწებოდა ბერძენთა რელიგიური წარმოდგენები, მათ სარწმუნოებაში შეერწყა მის შინაარსს და ასაზრდოებდა რელიგიურ გრძნობას, უფრო სწორად დოგმატურ ფორმულებს და თეორიულ წესებს.

რომაელები ესესხნენ ეტრუსკებს კოსმოგონიას და მითოლოგიას, ხოლო შემდეგ, როცა უშუალოდ შევიდნენ ბერძნებთან კონტაქტში, გაითავისეს ბერძნული რელიგიის ესთეტიკური გარსი და მისი მხატვრული ფორმები. მხატვრების და განსაკუთრებით ფერმწერების უმეტესობა, რომლებიც რომში მუშაობდნენ, პირველად იყვნენ ბერძნები ან ის რომაელები, რომლებმაც განათლება მიიღეს ბერძნულ სკოლაში. შესაბამისად, მათი შემოქმედების სიუჟეტების უმრავლესობა ელინური მითოლოგიიდან იყო აღებული. მაგრამ აქვე გვინდა აღვნიშნოთ ის ფაქტიც, რომ მოგვიანებით ძველი რელიგიის დაკნინების და რომაული საზოგადოების ზნეობრივი დაცემის შედეგად დადგა პერიოდი, როდესაც რომის საზოგადოება მორალური დეფიციტის არსებობას განიცდიდა, რის შედეგადაც არ არის გასაკვირი, რომ ხელოვნებამ მიიღო მცდარი მიმართულება, შეიმუშავა ისეთი მოტივები, რომლებიც თანაეწყობოდა იმდროინდელ თავისუფალ ზნეობას. მაგალითად, არ შეიძლება არ შევნიშნოთ, რომ იმპერიის დროის ფერწერა გარკვეულ სიუჟეტებს ანიჭებდა უპირატესობას და საერთოდ არ ეხებოდა იმ მითებსა და ლეგენდებს, რომლებიც თავის თავში რაიმე სერიოზულს და მნიშვნელოვანს შეიცავდა, კერძოდ, რაიმე ფილოსოფიურ აზრს, რელიგიურ ან მორალურ ჭეშმარიტებას. რწმენისაგან გამდგარ და მორალურად გარყვნილ საზოგადოებას ანტიკურ მითოლოგიასა და ლეგენდებში მოსწონდათ პიკანტური სცენები. საზოგადოება ინტერესდებოდა მითებით, რომლებშიც მოთხორბილი იყო ოლიმპოს ღმერთების სიყვარულისა და სასიყვარულო ურთიერთობების, მათი თავგადასავლებისა და სხვა სისუსტეების შესახებ (8, 89-91, 95-98).

ზოგადად, ასეთ მდგომარეობაში დახვდა ქრისტიანობას ანტიკური სამყარო, თავისი, შეიძლება გარეგნულად მომხიბლავი, მაგრამ შინაგანად მსუბუქი და გამოფიტული ხელოვნებით, რომელიც წარმართულ რელიგიას ემსახურებოდა. ცხადია, რომ ქრისტიანობა ვერ შეეგუებოდა ბერძნულ-რომაული ხელოვნების ამგვარ მიმართულებას და საკუთარი (ქრისტიანობის) წარმომადგენლების სახით ჩაუდგა მას ოპოზიციაში. უნდა აღინიშნოს ის ფაქტიც, რომ იუდაიზმიც, რომელიც ქრისტიანობასთან ახლო დოგმატურ და ლიტურგიკულ ურთიერთობაში იყო და საიდანაც გამოვიდნენ ქრისტიანობის პირველი მიმდევრები, ასეთივე აზრის იყვნენ ანტიკური ხელოვნებისადმი. კერპთაყვანისმცებლობისაგან თავის არიდებას, ღმერთის, როგორც აბსოლუტური არსების გამოსახვის აკრძალვას, ქადაგებდა ებრაელების ძველაღთქმისეული რელიგია თავისი მცნებით: „არ შექმნა კერპი და არც მისი მსგავსი“ (გამოსვლათა 20:4; II რჯული 5:8). ეს მცნება კრძალავდა ღმერთის წარმოდგენას რაიმე ხილული სახით.

ეკლესიის არსებობის პირველ საუკუნეებში, როდესაც წარმართობისამდი შეუწყნარებლობა ვლინდებოდა უხეში პროტესტის ფორმით და როდესაც რელიგიური ანტაგონიზმი ხელს უშილდა ახალი რელიგიური საზოგადოების წრეებს გაევლოთ ზღვარი ხელოვნებასა და იმ წარმოდგენებს შორის რომელთანაც იგი იყო კავშირში წარმართ მსოფლიოში, ქრისტიანებში გაჩნდა პარტია, რომელსაც კლასიკური ხელოვნებისადმი ისეთი მტრული დამოკიდებულება გააჩნდა, რომ გაცხარებული პოლემიკისას მზად იყო უარეყო თვით იდეა ხელოვნების არსებობისა ქრისტიანობაში. ამ მკაცრი ანტიმხატვრული პარტიის წარმომადგენელი იყო ტერტულიანე. მისი გაგებით, ხელოვნება საიდუმლო კერპთაყვანისმცებლობაა და ისინი, ვინც უძღვებიან მას - ესენი იქნებიან მოქანდაკეები, მძერწავები, ფერმწერები თუ მეჩუქურთმეები - ემსახურებიან ეშმაკისეულ ძალებსა და ავრცელებენ წარმართობის ინტერესებს. ყოველგვარი ხელოვნება, რომელიც ქმნის კერპს, რა სახისაც უნდა იყოს იგი, ხდება კერპთაყვანისმცემლობის მოთავე, მნიშვნელობა არა აქვს, გამოსახულება გამოდის მძერწავის, მოქანდაკის თუ მკერავის ხელიდან და კერპი შექმნილია თაბაშირისგან, ქვისგან, სპილენძისგან, ვერცხლისგან თუ ძაფისგან. სულ ერთია, რისგანაა კერპი შექმნილი, რადგან არა მატერიაშია საქმე, არამედ მის ფორმაში, იმაში რასაც უწოდებენ სიტყვას eidoz Eidwlon კნინობითი ფორმიდან, რაც ბერძნულად ნიშნავს ფორმას (სახეს, გამოსახულებას, ხატებას) (Тертуллиан. Об идолопоклонстве. 1, 4-5).

ტერტულიანეს დროინდელი და მოგვიანო პერიოდის ქრისტიანობის აპოლოგეტები მართალია არ იზიარებდენ მის უკიდურეს შეხედულებებს და მძაფრ განსჯას ხელოვნებაზე, მაგრამ იმავდროულად შორს იყვნენ ქრისტიანების მიერ წმინდა გამოსახულებების გამოყენებისგან.

საერო ხელოვნებისადმი ქრისტიანი აპოლოგეტების არაკეთილგანწყობილი დამოკიდებულების მიზეზი, უდავოდ წარმართულ სამყაროში ხელოვნების ადამიანურ ვნებებზე ორიენტირებული მიდრეკილებების საკულტო მსახურებაში რეალიზაციით და შერწყმით იყო განპირობებული. მხატვართაგან ვინც კი ამ საქმით იყო დაკავებული, აუცილებლად მიეკუთვნებოდა ანტიკურ სკოლას და ხელმძღვანელობდა მათი ნიმუშებით. შესაბამისად, მათ ჯერ კიდევ ვერ მოასწრეს სიუჟეტების გამოსახვის დამოუკიდებელი ფორმის გამომუშავება, რაც გაახმოვანეს არა ბოროტი მიზნით, არამედ იმ პერიოდისათვის შესაბამისი ხერხების არ ცოდნის გამო. რელიგიური მრწამსის შეცვლის შემდეგ, ისინი აღმოჩნდნენ უძლურნი, შეეცვალათ მხატვრული სტილი, დაშორებოდნენ საუკუნოვან მოძღვრებას და დამდგარიყვნენ ბიბლიური და სახარებისეული სიუჟეტების შინაარსის დონეზე. ასეთ შემთხვევაში გამოდიოდა, რომ ქრისტიანული გამოსახულება კეთილი მოძღვრისა, ჰგავდა ანტიკური მხატვრების ჟანრის ნახატებს, რომლებსაც სცენაზე გამოჰყავდათ მწყემსები ცხვრის ფარით გარშემორტყმული და კრავებით მხრებზე; მოციქულები და წინასწარმეტყველები გამოსახულნი იყვნენ რომის სამყაროს პატივდებულ მსახურთა ატრიბუტებით, ხოლო ახალი რელიგიური იდეები ხშირად გამოიხატებოდნენ წარმართული წარმომავლობის სიმბოლოებით.

შედარებით გვიანდელ პერიოდშიც კი მხატვრები ცდილობდნენ ქრისტე, ანტიკური ზევსის სახით გამოესახათ. თუ გამოხატვის მსგავსი ხერხი იყო დაშვებული კატაკომბების კედლებზე, ქრისტიანულ სამარხებზე, რომელნიც სავარაუდოდ კლირიკოსთა მეთვალყურეობის ქვეშ იმყოფებოდნენ, რაღა უნდა ვთქვათ ჩვეულებრივ საყოფაცხოვრებო ყოფაში მათ ხშირ გამოყენებაზე, სადაც ეს ზედამხედველობა ვერ აღწევდა. სადაც ხელოვნების საგნებს ძირითადად ჰქონდათ დეკორატიული დანიშნულება. ამიტომაც უშვებდნენ მეტ თავისუფლებას შესრულებაში და ისინი მისაღები იყო ნაკლები გარჩევითა და შეფასებით.

ქრისტიანობას არ შეიძლებოდა დიდხანს ჰქონოდა ნეგატიური დამოკიდებულება წარმართულ (ანტიკურ) ხელოვნებაზე, მათ, რელიგიურ მოტივებთან დაკავშირებითაც, თუ არ ჩავთვლით ტერტულიანეს მკვეთრ უარყოფით შეხედულებას წარმართული ხელოვნებისადმი, მაშინ დავინახავთ, რომ ხელოვნება ქრისტიანობისადმი მტრულად განწყობილია არა არსობრივად, არამედ, იგი წარმართობამ თავის იარაღად გამოიყენა, საკუთარი რელიგიური იდეების გავრცელების საუკეთესო საშუალებად. ხელოვნების ამგვარი გააზრება უკვე მისაღები გახდა და IV-V საუკუნეების ეკლესიის მამები უკვე იცავდნენ ქრისტიანობის სასარგებლოდ ხელოვნების გამოყენების იდეას.

სამწუხაროდ, ტერტულიანემ და ქრისტიანობის სხვა აპოლოგეტებმა, არ განავრცეს თავიანთ ნაწარმოებებში ამგვარი დამოკიდებულება, რის მიზეზადაც გვევლინება ის ფაქტი, რომ წარმართებთან დაპირისპირებულნი იყვნენ და ამაში ხელოვნების პროპაგანდის ძლიერ იარაღს ხედავდნენ, შესაბამისად, როდესაც ხელოვნების ძეგლებს უყურებდნენ, ისტორიულ ღირებულებების თვალსაზრისით ბჭობდნენ სრულიად განსხვავებულად. აქ ისინი აღმოჩნდნენ ხელოვნების მცოდნეებად და შემფასებლებად. მათ გამორჩეული ინტერესით შეაქვთ თავიანთი ტრაქტატების ფურცლებზე ანტიკური პლასტიკის მრავალი ქმნილება, დეტალურად აღწერენ და უნებლიედ თაყვანს სცემენ ამ ულამაზეს მხატვრულ ნიმუშებს. მიუხედავად გარეგნულად წარმოჩენილი ანტაგონიზმისა, ქრისტიანობის პირველი საუკუნეების მწერლებმა, კლასიკური ხელოვნების ისტორიას მისცეს მნიშვნელოვანი სარგებლობა, რამეთუ შეისწავლეს მისი მრავალი ღირსშესანიშნავი ძეგლი და ახსნეს მათი შინაგანი აზრი.

კლიმენტი ალექსანდრიელი, რომელიც ასწავლიდა ღვთის მიმართ სულიერ თაყვანისცემას, როგორც კლასიკური კულტურის ღრმა მცოდნე, იცავდა ქრისტიანებს წარმართული კერპთაყვანისმცებლობისა და ანტიკური კულტურის ზნეობრივი ზემოქმედებისაგან, არ იყო რა ამ უკანასკნელის მოწინააღმდეგე „ხელოვნება იმსახურებს ქებას და პატივისცემას“ (Климент. Увещание к эллинам, 5,7) - მაგრამ იგი არ უნდა შეაფასო ჭეშმარიტების დონეზე, აღნიშნავდა კლიმენტი ალექსანდრიელი. მას შეეძლო გაეგო თანამედროვე მხატვრობა და თავის თანამედროვეებთან ერთად აძლევდა ღირსეულ შეფასებას გამოჩენილ ხელოვანთა (აპულეიუსის, სკოპასის პრაქსიტელის) ნამუშევრებს. ეს არის მიზეზი იმ წინააღმდეგობისა, რომელშიც აღმოჩნდნენ ჩვენს მიერ ზემოთ ჩამოყალიბებული მკაცრი შეხედულებები; ცოცხალ გარემოსა და ქრისტიანთა შორის მხატვრული შემოქმედების არსებულ ცდებთან შეჯახებისას. ამ წინააღმდეგობათა შესამსუბუქებლად, შუამავალ იარაღად შეიქმნა ის ნეიტრალური ნიადაგი, რომელზეც უფრო ადვილად შეიძლება ქრისტიანული წესის წარმართულ მიმდევრების თანაცხოვრება. ასეთ წრედ პირველად მოგვევლინა ქრისტიანთა ოჯახური ცხოვრება, სადაც ხელოვნების საგნები წარმოდგენილი იყვნენ ცხოვრებისეულ გარემოებების ხარისხში და როგორც თავისებური სახის უმნიშვნელო ჩვეულება ახალ რელიგიურ იდეებთან არ მოდიოდნენ წინააღმდეგობში. აქ კერპთაყვანისმცემლობის საფრთხე არ შეიძლებოდა ყოფილიყო ისეთი ძლიერი, როგორც საეკლესიო სფეროში და ბუნებრივი მიდრეკილება ოჯახური ცხოვრების სასიამოვნო და კომფორტული მოწყობისა ხელოვნებაში უფრო თავისუფალ გამოვლინებას ჰპოვებდა.

მეორე გარემო, სადაც ხელოვნებას შეეძლო უფრო თავისუფლად განვითარება და სადაც მას უფრო ლმობიერად უყურებდნენ, იყო პირველი საუკუნეების ქრისტიანულ ეკლესიაში არსებული ერეტიკული წრეები. სხვათა შორის, უნდა აღინიშნოს იმ როლის შესახებ, რომელსაც ისინი თამაშობდნენ მაშინდელი ხელოვნების მიმართ, კერძოდ, რომ ის ერთი და იმავე დროს იყო, როგორც დადებითი ისე უარყოფითი და როგორც სასარგებლო, ასევე მავნებელი. პირველ საუკუნეებში ერეტიკული სექტები, როგორც ცნობილია, საკმაოდ მრავალრიცხოვანნი იყვნენ და თუ ხელოვნება პოულობდა თავშესაფარს ამ გავრცელებულ წრეებში, ამას უკვე აღარ შეეძლო გაეწია პროპაგანდა თანამედროვე ქრისტიანულ სამყაროში, მაგრამ სხვა მხრივ, როგორც ეკლესიისგან არაღიარებული საზოგადოება, მათ არ შეეძლო ჰქონოდათ საკმარისი ავტორიტეტი, რათა კარგი რეპუტაცია ჰქონოდათ მართლმადიდებლურ წრეში. თუ ქრისტიანთა ყოფითი ცხოვრება უპირატესად წინ სწევდა ხელოვნების დეკორატიულ მხარეს, ერეტიკულ სექტებს ეკუთვნით ნაწარმოები წმინდა და რელიგიური გამოსახულებების ხასიათით. უგულებელყოფილი არ უნდა იქნას იმ აზრის სამართლიანობა, რომ ქრისტიანული ხელოვნების განვითარებაში, მის საწყის ეტაპზე პირველი საუკუნეების ერეტიკულ სექტებს, კერძოდ გნოსტიკოსებს მიუძღვით გარკვეული როლი.

გნოსტიციზმი თავის თავში აერთიანებდა პლატონიზმის საწყისებს და ალექსანდრიის ფილოსოფიას ქრისტიანული ცნობიერებით და ისწრაფვოდა, როგორც ერთი, ისე მეორე მოეყვანა წონასწორობაში. აღმოსავლურმა კულტებმა მათი სიმბოლიკით, მისტერიებით და საიდუმლო სწავლებით შეადგინეს გნოსტიკური დოქტრინის არსი და გამოიწვიეს ხელოვნების დარგებით დაინტერესება, რა თქმა უნდა, მასზე თავისებური მისტიკური ანაბეჭდის დადებით.

წმინდა ირინეოსი, ტერტულიანე და შემდგომში ეპიფანე კვიპრელი, რომლებმაც გვაზიარეს ჭეშმარიტი სარწმუნოების სწავლებას და გნოსტიკური პარტიების სხვადასხვა სახის ჩვევებს, აღნიშნავდნენ რამდენიმე ფაქტს ერეტიკოსების პრაქტიკულ მონაწილეობაზე ქრისტიანული ხელოვნების საწყისს ეტაპში.

ქრისტიანული იკონოგრაფიის კვალი და მისი გამოყენება შეიძლება ვიპოვოთ ვასილიდას მიმდევრებში, ირინეოსის სიტყვებით, ისინი მისდევდნენ მისნობას, იყენებდნენ შეჩვენებას, სპირიტიზმს მისნობისას გამოსახულებებს (უტუნტუვ იმაგიიბუს) და სხვ. (Ириней Лионский. Против ересей. 2,7). აითვისეს რა წარმართთა კულტების სწავლების ზოგიერთი მხარე და ისარგებლეს რა ქრისტიანთა პირველი პროზელიტების ორგვარი დამოკიდებულებით რწმენასთან, ვასილიდიანები ამ უკანასკნელთ იბირებდნენ თავიანთ მხარეს მაგიით, შელოცვებით, სულების გამოძახებით და ადვილი მისახვედრია, განსაკუთრებული ცრურწმენის რიტუალებით იმ გამოსახულებების მიმართ, რომელნიც გამოდიოდნენ მათი სახელოსნოებიდან. ირინეოსი არ ხსნის სახელდობრ, როგორი იყო ეს გამოსახულებები. გამოცანის გასაღებად შეიძლება გამოდგეს ის, რომ ის შემდგომში ლაპარაკობს ჰარპოკრატიანებზე. ამ უკანასკნელთ მისი სიტყვებით, გამოყენებაში ჰქონდათ გამოსახულებანი შექმნილი ფუნჯით, ასევე სხვა მასალისაგან დამზადებული. სექტანტთა აზრით, ეს გამოსახულებები, ქრისტეს ნამდვილ სახეს წარმოადგენდნენ, რომლებიც, თითქოსდა პილატეს მითითებით დამზადებული იესო ქრისტეს სურათის მოღწეული ასლებია. „ისინი ამკობენ მათ გვირგვინებით (ყვავილებით) წარმოადგენენ განთქმული ფილოსოფოსების, სახელდობრ პითაგორას, პლატონის, არისტოტელეს და სხვათა გამოსახულებების გვერდით, და წარმართთა მსგავსად ადიდებენ მათ ღირსებებს“ (Ириней Лионский. Против ересей. 2,7).

ეპიფანე, რომელიც ავსებს ირინეოსს, აკეთებს კომენტარს მის შესახებ იმ აზრით, რომ დასახელებული ერეტიკოსები მათ წინაშე აღასრულებდნენ თავიანთ საიდუმლოებებს და მსხვერპლშეწირვას (Епифаний Кипрский. Ереси. 5,7).

ქრისტეს მხატვრული გამოსახულებების გარდა, გნოსტიკოსებს, ალბათ, ჰქონდათ ქრისტიანული იკონოგრაფიის წრიდან სხვა პიროვნებათა სახეებიც, როგორიც, მაგალითად პეტრე და პავლე მოციქულები იყვნენ, მაგრამ გნოსტიკოსების მხატვრული მოღვაწეობა ყველაზე მეტად წარიმართა სხვა მიმართულებით, რომელიც მეცნიერებაში ცნობილია „აბრაქსას“-ის სახელით, სადაც განსაკუთრებით რელიეფურად გამოიხატა ამ სექტების რელიგიური სინკრეტიზმი.

გნოსტიკური „აბრაქსასი“ მიეკუთვნება ქრისტიანული ხელოვნების ადრეულ ხანას და თავის მხრივ, წარმოადგენდა მედალიონებს, გემებს სიმბოლური გამოსახულებებითა და წარწერებით და თავის დროზე ამულეტებისა და თილისმის დანიშნულებას ასრულებდნენ. სახელწოდება, Abraxaz ზოგიერთების აზრით წარმოსდგება ვასილიდის მიმდევართა უმაღლესი ღმერთიდან, ხოლო მეორე ნაწილის აზრით, ეს სიტყვა ენათესავება Abrakoura-ს ქალღმერთ ისიდას - დედის სახელს, მაგრამ უფრო დასაჯერებელია მათი განმარტება, რომლებიც ამ სიტყვაში ხედავენ უმაღლესი ღმერთის ან პლირომის ასოით გამოსახულებებს, რადგანაც ბერძნული ასოების რაოდენობა, რომელთაგანაც შედგება ეს სიტყვა, თუ გადაყვანილ იქნება ციფრებზე, შეადგენს 365, რომელიც ტოლია მზის წელიწადის შემადგენელი დღეებისა (4, 25-26).

ქრისტიანული ხელოვნების საწყის ეტაპზე, უკვე წარმოდგენილი მონაცემების საფუძველზე, შეიძლება მივიდეთ იმ დასკვნამდე, რომ პირველ ქრისტიანულ სამყაროში ხელოვნების მდგომარეობა არ იყო გამყარებული და მისი ნაწარმოებები ყველა ქრისტიანის ცნობიერებაში ვერ პოულობდა თანაგრძნობას. ხელოვნებას უნდა გაემარჯვა პირველ რიგში მისდამი იმ დროის საღვმთისმეტყველო აზრის მატარებელთა წარმომადგენლებზე, რათა მოეპოვებინა ქრისტიანთა შორის საერთო აღიარება და შემდგომ დაეკავებინა ღირსეული ადგილი მათი ღვთისმსახურების სფეროში. იკეთებდა რა ბუდეს ჯერ ქრისტიანულ ოჯახში, სახლში, ხელოვნება შემდგომ შეუმჩნევლად აღწევდა საყდარში, თანდათან გადადიოდა ეკლესიის ცხოვრებაში, რომელთაც უახლოესი ურთიერთობა ჰქონდათ ყოფით ცხოვრებასთან, როგორიცაა, მაგალითად შეუღლებისა და დაკრძალვის წესები, აღაპის აღსრულება და სხვა საზოგადოებრივ-რელიგიური ჩვეულებები. ხელოვნების ნაწარმოებებისადმი ცუდი განწყობილება ძველქრისტიანთა შორის არ იყო საყოველთაო და თავის უკიდურესი ფორმით წარმოდგენილი იყო მხოლოდ ზოგიერთი პიროვნებისგან. და ბოლოს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ეს გულგრილი დამოკიდებულება ძირითადად გამოწვეული იყო თანამედროვე ანტიკური ხელოვნებისადმი წინააღმდეგობით და მხურვალე მონდომებით, რათა აეცილებინათ მისი უარყოფითი ზემოქმედება რწმენის სწავლებასა და პირველქრისტიანულ საზოგადოების ზნეჩვეულებებზე.

მაგრამ, ამგვარი მდგომარეობა დიდხანს ვერ გაგრძელდებოდა. საკმარისი იყო, მხატვრულ ფორმებში ჩადებულიყო ქრისტიანული შინაარსი, გაცოცხლებულიყო ისინი ქრისტიანული სულით, რომ სამუდამოდ უზრუნველყოფილიყო ხელოვნების მდგომარეობა ქრისტიანულ სამყაროში და იგი ქცეულიყო ძლიერ აღმზრდელობით იარაღად ახალი აღთქმის ეკლესიის ხელში. თუ რამდენად ადრე დაიწყო ასეთი სწრაფვა, გვაჩვენებს კატაკომბების ინვენტარი. დასაკრძალვები მათი არქეოლოგიური სიმდიდრით მიეკუთვნებიან ქრისტიანობის ადრეულ ხანას და თუ წარწერებითა და მხატვრული სტილით განვსჯით, ზოგიერთი მათში გადარჩენილი გამოსახულებანი სათავეს იღებს I-II საუკუნეში. აღსანიშნავია, რომ იმ ადგილებშიც კი, სადაც ქრისტიანები მათი დევნის ეპოქაში ძლივს პოულობდნენ უსაფრთხო კუთხეებს და იმ დროსაც კი, როცა მათ არ შეეძლოთ და არ ჰქონდათ კარგი მატერიალური საშუალებები რათა ფართოდ აღევლინათ თავიანთი ღვთისმსახურება და ეზრუნათ რელიგიური მხარეებისათვის, - იქაც კი, სახელდობრ ამ დროში საფუძველი ჰქონდა ჩაყრილი ქრისტიანული ხელოვნების შემდგომ განვითარებას მის უმთავრეს სფეროებში: არქიტექტურას, მხატვრობასა და ქანდაკებაში. ამ მიწისქვეშა ნაგებობათა კედლები და თაღები დაფარული იყო მხატვრობით, სარკოფაგები შემკული იყო ბარელიეფებით; საეკლესიო არქიტექტურამაც კი იპოვა აქ თავისი წარმომადგენლები კრიპტეპში, რომელთაც საღვთისმსახურო დანიშნულება ჰქონდათ. ქრისტიანობის წინაშე დადგა ამოცანა, რათა მიეცა ახალი მიმართულება კლასიკური ხელოვნებისათვის, რომელიც ითვლიდა უკანასკნელ დღეებს, იგი უნდა გარდაექმნა და გაეწმინდა წარმართული ნაკლოვანებისაგან და ასეთი განწმენდილი სახით გამოეყენებინათ თავისი მოთხოვნილებებისათვის.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. ბიბლია. თბილისი: საქართველოს საპატრიარქოს გამომცემლობა, 2000.

2. Гиро П. Частная и обшественная жизнь римлян. Москва, 1995.

3. Гнедич П.П. Всемирная история Искуств, Москва, 1998.

4. Древности. Труды Московск. археологич. обшества, проток. №79. 1989.

5. Епифаний Кипрский. Ереси. παναριον (Dt haeresibus)//PG 41-42. Leiden: E.J. Brill, 1994.

6. Ириней Лионский. Против ересей /Ред. Harway//Т. 2. Cambridge. Русск. пер.1957.

7. Климент Александрийский. Увещание к эллинам. Москва: изд-во РХГИ. 1998.

8. Руководство к этрусской и римской археологии, в переводе Первова. Митава. 1890

9. Тертулиан. сочинения: Апология, К жене, О душе, О женском убранстве, О зрелищах, О молитве, О посте, О воскресении плоти, Об идолопоклонстве, Против Гермогена. Москва: Прогресс. 1994.

რეზიუმე

ანტიკური მხატვრობის ინტეგრაცია პირველ ქრისტიანულ გარემოში

მღვდელი ლევან მათეშვილი

ქრისტიანული ხელოვნების საწყის ეტაპზე, უკვე წარმოდგენილი მონაცემების საფუძველზე, შეიძლება მივიდეთ იმ დასკვნამდე, რომ პირველ ქრისტიანულ სამყაროში ხელოვნების მდგომარეობა არ იყო გამყარებული და მისი ნაწარმოებები ყველა ქრისტიანის ცნობიერებაში ვერ პოულობდა თანაგრძნობას.

მაგრამ, ამგვარი მდგომარეობა დიდხანს ვერ გაგრძელდებოდა. საკმარისი იყო, მხატვრულ ფორმებში ჩადებულიყო ქრისტიანული შინაარსი, გაცოცხლებულიყო ისინი ქრისტიანული სულით, რომ სამუდამოდ უზრუნველყოფილიყო ხელოვნების მდგომარეობა ქრისტიანულ სამყაროში და იგი ქცეულიყო ძლიერ აღმზრდელობით იარაღად ახალი აღთქმის ეკლესიის ხელში. თუ რამდენად ადრე დაიწყო ასეთი სწრაფვა, გვაჩვენებს კატაკომბების ინვენტარი. დასაკრძალვები მათი არქეოლოგიური სიმდიდრით მიეკუთვნებიან ქრისტიანობის ადრეულ ხანას და თუ წარწერებითა და მხატვრული სტილით განვსჯით, ზოგიერთი მათში გადარჩენილი გამოსახულებანი სათავეს იღებს I-II საუკუნეში.

SUMMARY

ANTIQUE PAINTING AND THE EARLY CHRISTIANITY

PRIEST LEVAN MATESHVILI

On the basis of already presented data, we can come to a conclusion that in the early Christian world the position of an art was not strong and not all the first Christians sympathized it. But that could not last for a long. When the Christian spirit was inhaled into the art it was for ever strengthened in the Christian world and it became the powerful weapon of education for the New Testament Church. That process began quite early and we can see it from the cathacomb materials - Sepulchres which belong to the early Christian epoch and style and inscriptions remained there (I-II centuries).

РЕЗЮМЕ

ИНТЕГРАЦИЯ АНТИЧНОЙ ЖИВОПИСИ ПЕРВОХРИСТИАНСКУЮ СРЕДУ

СВЯЩЕННИК ЛЕВАН МАТЕШВИЛИ

На начальном этапе Христианского искусства, на основании уже представленных данных, мы можем прийти к выводу, что в первохристианском мире положение искусства не было прочным и его произведения не находили сочувтсвия в сознании всех христиан.

Но такое положение не могло продлится долго. Достаточно было вложить Христианский смысл в формы живописи и оживить вдохнуть в них Христианский дух и положение искусства навсегда упрочнилось в Христианском мире и оно стало мощным оружием воспитания в руках Новозаветной Церкви. Насколько рано началось такое стремление, видно из катакомбного инвентаря. Места захоронения, по их археологичеслому богатству, принадлежат к раннехристианской эпохе и если судить художественному стилю надписям, то сохранившиеся в некоторых из них изображения берут начало во I-II веках.

მღვდელი ლევან მათეშვილი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული ფაკულტეტის დოქტორანტი,

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის თეოლოგიის სასწავლო-სამეცნიერო ცენტრის მასწავლებელი

კონსტანტინე დიდის 313 წლის მილანის ედიქტის შინაარსზე მკვლევართა მოსაზრებები ძირითადად ორ ნაწილად იყოფა: ერთნი მიიჩნევენ, რომ ამ განკარგულებით ქრისტიანობა პირველ რელიგიად გადაიქცა იმპერიაში, ხოლო მეორენი კი მხოლოდ ქრისტიანობის სხვა რელიგიებთან გათანაბრებას ხედავენ.

ედიქტის ჩვენეული გაგება დაფუძნებულია თვით მილანის ედიქტის ტექსტზე. თუკი ყურადღებით გავეცნობით მილანის ედიქტს, დავინახავთ, რომ მისი მთავარი ობიექტი ქრისტიანობაა - ქრისტიანული რელიგია. გარკვევით ჩანს, რომ კანონმდებლის მთელი აზრი კონცენტრირებულია ქრისტიანობაზე, როგორც ამას შესანიშნავად შენიშნავს გ. ბუასიე - სინამდვილეში კონსტანტინე ფიქრობს მხოლოდ ქრისტიანებზე და არა რომელიმე სხვაზე. იმპერატორი აძლევს უფლებებს ქრისტიანულ რელიგიას და უარს არ ეუბნება ასეთივე უფლებებზე სხვა რელიგიებსაც. მართალია, მილანის ედიქტი სხვა რელიგიებსაც თავისუფალი აღმსარებლობის ნებას რთავს, მაგრამ ვინ იგულისხმებიან მილანის ედიქტში ნახსენებ „სხვა რელიგიებში“ (etiam aliis)? რა თქმა უნდა, ოფიციალური რომის კულტი არ იგულისხმებოდა, არც ნებადართული რელიგიები, რადგან მათი აღმსარებლობა არა თუ აკრძალული, არამედ სავალდებულოც იყო. იქნებ „სხვებში“ იგულისხმება კანონით აკრძალული რელიგიები? მაგრამ, ჩვენთვის ამ ედიქტში საყოველთაო ტოლერანტიზმის იდეა მიუღებელია, რადგან, თუკი, ასე იქნებოდა, მაშინ რომში ყველას უნდა მისცემოდა თავისუფალი აღმსარებლობა მაგალითად, მანიქეველობა ამ ედიქტის შედეგად ნებადართული უნდა გამხდარიყო, მაგრამ რეალობა სხვაგვარი იყო, მილანის 313 წლის ედიქტში ნახსენები ფრაზა „თითოეულს მიეცეს ნება თავისი გულის კარნახის თანახმად მოექცეს იმ სარწმუნოებაზე, რომელსაც მიიჩნევს თავისი შეხედულების შესაბამისად...“ სინამდვილეში არ შესრულებულა. მანიქეველობა როგორც კონსტანტინემდე აკრძალული იყო, ასევე კონსტანტინეს შემდეგაც აკრძალული დარჩა. აქედან გამომდინარე, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ მილანის 313 წლის ედიქტი მოიაზრებს მხოლოდ ქრისტიანებს, მის უფლებებს და პრივილეგიებს, ხოლო „სხვები“ მხოლოდ ფასადს, ერთგვარ თვალის ახვევას წარმოადგენს თანაიმპერატორ ლიცინიუსისთვის, რომელიც ამ ედიქტს კონსტანტინესთან ერთად ხელს აწერდა. ჩვენი აზრით, მილანის ედიქტი ქრისტიანობას წინა პლანზე აყენებდა სხვა რელიგიებთან შედარებით, უბრალოდ, ეს შენიღბულ, შეფარულ ხასიათს ატარებდა და როგორც კი ლიცინიუსი ისტორიის არენიდან გაქრა - ედიქტის შენიღბული ფარული მნიშვნელობა ყველასთვის ცხადი და გასაგები გახდა.

ჯერ კიდევ სულ მცირე ხნის წინ კანონმდებლები თავიანთ რელიგიურ ედიქტებში მუდმივად შეახსენებდნენ ქვეშევრდომთ „ჩვენი ღმერთების“ შესახებ, „ჩვენი უკვდავი ღმერთების“ შესახებ, მაგრამ ახლა მილანის ედიქტი საერთოდ იგნორირებას უკეთებს მათ. როცა ამ კუთხით ვუყურებთ მილანის ედიქტს, სამართლიანად მიგვაჩნია ცანის შენიშვნა: „არაფრისგან არ იყო კონსტანტინე ისე შორს, როგორც იმ აზრისგან, რომ შეექმნა არარელიგიური ან ტოლერანტული სახელმწიფო“ [10]. არსებითად, მილანის ედიქტი, წარმოადგენს სხვა არაფერს, თუ არა ქრისტიანობის ამაღლების პირველ მცდელობას. ასე რომ, მილანის ედიქტის პირველი უმნიშვნელოვანესი თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ ამ ედიქტით ქრისტიანობისთვის პოტენციურად უდიდესი პრივილეგიები ჩაიდო, მილანის ედიქტი უპირატესად ქრისტიანობისთვის გახდა magna charta libertatum.

მეორე მნიშვნელოვანი თავისებურება, რომელიც ახასიათებს მილანის ედიქტს, არის ქრისტიანული ტერმინოლოგია - corpus christianorum, ქრისტიანული საზოგადოება, ქრისტიანული ეკლესია. Corpus christianorum - ეს არის ქრისტიანული რელიგიის ყველა წევრი, რა ეროვნებისაც არ უნდა ყოფილიყო ის, - ეს არის ეკლესია, რომელსაც არ აქვს კავშირი არც ერთ ეროვნებასთან, არამედ მათზე მაღლა დგას, - ეს არის ქრისტეს ყველა მიმდევრის სულიერი კავშირი. როგორ შეძლო კონსტანტინემ, რომელიც აღზრდილი იყო რომაულ იურიდიულ ცნებებზე და 313 წელს ჯერ კიდევ მცირედ იცნობდა ქრისტიანულ თეოლოგიას, ასე სწრაფად და ასე ზუსტად მოეძებნა ისეთი ტერმინი ქრისტიანული რელიგიის აღსანიშნავად, რომელსაც არ იცნობდა რომაული კანონმდებლობა გალერიუსის დროს, ე. ი. ორი წლის წინ? მეცნიერებაში არსებობს ვარაუდი, რომ უკვე მილანის ედიქტის გამოცემისას, კონსტანტინე იცნობდა ცნობილ ისტორიულ პირს ოსიას, კორდუბის ეპისკოპოსს [6], ჩვენი აზრით, ეს ვარაუდი სავსებით საფუძვლიანია. რადგანაც ძნელი წარმოსადგენია, რომ კონსტანტინეს ამ პერიოდისათვის ქრისტიანული თეოლოგიური ცნობიერება ჰქონოდა და თვითონ მიესადაგებინა ტერმინი ახალი ცნების გამოსახატავად - ქრისტიანული ეკლესია. ამიტომ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ მილანის ედიქტის გამოცემაში ოსია კორდუბელს გარკვეული წვლილი მიუძღვის.

თუ რისი მიღწევა სურდა კონსტანტინეს მილანის ედიქტით, მისი რელიგიურ პოლიტიკური საქმიანობა წარმოაჩენს, რომელიც ამ ედიქტის გამოცემისთანავე გაცხადდა და იმპერატორ ლიცინიუსზე გამარჯვებამდე (323 წ.) გაგრძელდა, რის შემდეგაც კონსტანტინეს იგივე საქმიანობა უფრო თამამი და მიზანმიმართული ხდება. სახელმწიფო დოკუმენტებში კონსტანტინე თავის ნებას რელიგიური საკითხებისადმი, კერძოდ, კი ქრისტიანებზე ამგვარად გამოხატავდა: „წმიდა ღვთისმსახურება“, „უწმინდესი კათოლიკე ღვთისმსახურება“, „წმინდა რელიგია, რომელიც იმსახურებს კრძალვას“, „ღრმადსაპატივსაცემო კანონი“. კონსტანტინეს მსგავსად, თავის კრძალვას „კათოლიკე ეკლესიის“ მიმართ, ასევე გამოხატავს პროკონსული ანულინი, რომელიც ცოტა ხნის წინ ქრისტიანთა მდევნელი იყო. როდესაც იგი კართაგენის ეპისკოპოსს მიმართავდა სიტყვით, მის ლექსიკაში უკვე საუბარია „წმინდა კანონის (ქრისტიანობის) შესაფერის კრძალვაზე“ [7]. ეპისკოპოსების (ცეცილიანე და მალტიადუსი 313 წელს და ქრესტე სირაკუზელი 314წ) მიმართ წერილებში კონსტანტინე მათ „დიდი ღმერთის“ და „ყოვლისმპყრობელი ღმერთის“ მფარველობას უსურვებდა (Евсевий. Церковная история. X, 5). ამგვარი რიტორიკა, კრძალვა და ეპისკოპოსებთან ხშირი ურთიერთობები ცხადყოფს, რომ მილანის ედიქტით კონსტანტინემ ქრისტიანობას ტოლერანტობაზე გაცილებით მეტი რამ მიანიჭა. ის, რომ კონსტანტინე ყველაზე მეტად ზრუნავდა ქრისტიანობაზე იქიდანაც ჩანს, თუ როგორ ჩქარობდა ის ეკლესიისთვის დევნულობის დროს ჩამორთმეული ქონების დაბრუნებას. კონსტანტინე ერთი მეორეს მიყოლებით აქვეყნებდა ბრძანებებს, რათა ეკლესიას დაბრუნებოდა ქონება (Евсевий. Церковная история. X, 6-7). კონსტანტინეს უკვე აინტერესებდა საზოგადოებრივი აზრი ქრისტიანებზე, მას სურდა დაეცვა ქრისტიანების რეპუტაცია; მაგალითად, მას აწუხებდა ეკლესიის შიდა უთანხმოებები, რომელიც წარმართებს დაცინვის საფუძველს აძლევდა. სავარაუდოა, რომ განხილულ პერიოდში კონსტანტინეს მიერ ქრისტიანობის მხარდასაჭერად გამოქვეყნებული ზოგიერთი კანონი ოსია კორდუბელის პირდაპირი გავლენის ქვეშ არის შედგენილი (Евсевий. Церковная история. X, 6). შესაბამისად, რომი უკვე ეკლესიისა და სახელმწიფოს გაერთიანების საფუძველს ამზადებდა. კონსტანტინე ზოგჯერ პირდაპირ აცხადებდა თავს ქრისტიანობის მფარველად, რაშიც საყოველთაო კეთილდღეობის წინაპირობას ხედავდა. ის წერდა აფრიკის პროკონსულს: „მრავალი ფაქტი წარმოაჩენს, რომ როცა ის რელიგია, რომელშიც დაცულია ღრმა პატივისცემა ზეციური სიწმინდის მიმართ, არ არის სათანადო პატივისცემაში, დიდ საფრთხეს უქმნის სახელმწიფო საქმეებს; ხოლო როცა იგივე რელიგია (შემდეგი სიტყვებიდან ჩანს, რომ კონსტანტინე ლაპარაკობს ქრისტიანობაზე) აღიარებულია და დაცულია სათანადოდ, მას მოაქვს რომისთვის დიდი ბედნიერება, და საერთოდ, ყველა ხალხისთვისაც განსაკუთრებული კეთილდღეობა“ (Евсевий. Церковная история. IX, 1); მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ისიც, რომ ქრისტიანობის შესახებ ამ განკარგულებათა დიდი ნაწილი, რომლებშიც იმპერატორი გამოხატავს კეთილგანწყობას, იმავე წელს გამოიცა, რომელშიც მილანის ედიქტი, - ეს ნათელს ჰფენს მილანის ედიქტის ჭეშმარიტ შინაარსს.

ამ პერიოდში კონსტანტინე წარმართობის მიმართ ისევე იყო განწყობილი, როგორც მანამდე 311 წლის ედიქტის დროისთვის გალერიუსი ქრისტიანობის მიმართ; როლები შეიცვალა. გალერიუსი ქრისტიანებს „უგუნურებას“ მიაწერდა (stultitia), ხოლო წარმართულ ღმერთებს „ზეციურ ღმერთებად” მოიხსენიებდა. კონსტანტინე კი პირიქით, როგორც აღვნიშნეთ, ქრისტიანულ ღმერთს უწოდებდა „დიდ ღმერთს“, „ყოვლისმპყრობელ ღმერთს“, მაშინ, როცა წარმართობას ცრურწმენად რაცხდა. 319 წლის ერთ-ერთ ბრძანებაში კონსტანტინე წარმართებს უკვე ასე მოიხსენიებდა: „ვისაც სურს თავისი ცრურწმენების მონობა, შეუძლია აღასრულონ თავიანთი წესები..., რამეთუ ჩვენ არ ვკრძალავთ (მხოლოდ: არ ვკრძალავთ - non prohibemus!) და შეუძლიათ ცხადად შეასრულონ მოძველებული ფუჭი საქმეები“ (praeteria usurpatio) (Codex Theodores. XVI, 1-2). ცხადია, კონსტანტინე წარმართულ კულტმსახურებას არ ართმევს შემწყნარებლობას, როგორც გალერიუსის 311 წლის დროისთვის ეს შემწყნარებლობა არ ჰქონდა წართმეული ქრისტიანობას. უბრალოდ, მოხდა ძალთა გადანაცვლება: ქრისტიანობამ გადასწონა წარმართობას.

მილანის ედიქტი, შეიძლება ითქვას, კაცობრიობის ისტორიის ზღვარგამყოფი ნიშნულია, ჩვენის აზრით, იგი უფრო აღმატებული ისტორიული მოვლენაა, ვიდრე ნიკეის 325 წლის I მსოფლიო საეკლესიო კრება, რომელსაც ბევრი მკვლევარი ქრისტიანობის სახელმწიფო რელიგიად გამოცხადების თარიღად მიიჩნევს. ნიკეის კრებას თავისი მიზეზები, მიზნები და ამოცანები გააჩნდა, ხოლო ქრისტიანობის სტატუსი ამ დროისთვის, მართლაც სახელმწიფოებრივ სიმაღლეზე იყო ასული და ნიკეის კრების დროს ეს უკვე რეალობას წარმოადგენდა, რასაც სათავე, უდავოდ მილანის 313 წლის ედიქტმა ჩაუყარა, რომელსაც თანმიმდევრულად მოჰყვა სხვა ედიქტები, რომლითაც ქრისტიანობა თანდათან ახალ პრივილეგიებს იძენდა: 313წ. კონსტანტინე კლირებს ათავისუფლებს დეკურიონატის სიმძიმისაგან. 319წ. კლირის წევრებს ყველა გადასახადიდან ათავისუფლებს. იმავე 319წ. ეპისკოპოსებს ენიჭებათ იურისპრუდენცია სამოქალაქო საქმეებში, რის შედეგადაც ყველა ქრისტიანს შეეძლო თავისი საქმის გადატანა ეპისკოპოსის სასამართლოში, ჩვეულებრივი სასამართლო ინსტანციის გვერდის ავლით. და ქრისტიანული რელიგიიდან გამომდინარე, კვირა - „ღვთის დღე“ რომში ოფიციალური დასვენების დღედ გამოცხადდა. იმავე წელს ეკლესიებს განსაკუთრებული უფლება მიეცათ შეეძინათ ანდერძით დამტკიცებული ქონება. 323 წ. ბრძანებით კი აიკრძალა ქრისტიანებისათვის წარმართულ რიტუალებში მონაწილეობის ძალდატანება. თუ აქამდე ეკლესიები თავად ქრისტიანთა შეწირულობათა ხარჯით იგებოდა, 324 წლის შემდეგ კონსტანტინე ეკლესიების აშენებას სამეფო ხაზინის სახსრებით აკანონებს. ბოლო განკარგულება განსაკუთრებით მანიშნებელია იმისა, რომ ქრისტიანობა ამ დროისთვის სახელმწიფო რელიგიად გადაიქცა და საეკლესიო კრების მოწვევის ხარჯებსაც კი სახელმწიფო ხაზინა ფარავდა, აქედან გამომდინარე, I საეკლესიო კრება აღსრულებული მოვლენის აშკარა გამჟღავნება, გამომზეურება და დემონსტრირება იყო ერთ გლობალურ იმპერიაში, რითაც ქრისტიანული ეკლესია ეკუმენურ (მსოფლიო) არეალზე გამოვიდა და თავად ეკუმენური შეიქმნა.

მკვლევართა ყურადღების ცენტრში ყოველთვის მილანის 313 წლის ედიქტი იყო, I-III საუკუნეში ქრისტიანთა სასარგებლოდ იმპერატორთა საკანონმდებლო მოღვაწეობის ნაწილობრივი თუ ფრაგმენტული შესწავლა XIX საუკუნის და XX ს-ის I ნახევრის მეცნიერების გარდა თანამედროვე სამეცნიერო ლიტერატურაში ამ კუთხით შესწავლილი არ ყოფილა. ამიტომ, ჩვენი აზრით, მილანის 313 წლის ედიქტის ანალიზი არ იქნება სწორი, თუკი მას კონტექსტუალურად არ მოვიაზრებთ, I-III საუკუნეების ქრისტიანთა მიმართ რომის საკანონმდებლო ისტორიასთან ერთად, რომელიც ერთ გლობალურ სურათს მოგვცემს ქრისტიანთა მიმართ ტოლერანტული კანონმდებლობის დინამიური განვითარებისა, რაც მილანის ედიქტით ლოგიკურად დაგვირგვინდა. კონსტანტინეს ეს ედიქტი არ ყოფილა სპონტანური და არც საფუძველს მოკლებული, მით უფრო, არ ყოფილა რევოლუციური. იმპერატორ კონსტანტინეს მილანის 313 წლის ედიქტი არის არა რევოლუციური გადაწყვეტილება ნიჭიერი მმართველისა (რაც კონსტანტინეზე სრული სისავსით შეიძლება ითქვას), არამედ ევოლუციური, რაც ქრისტიანობამ ეტაპობრივი დათმობების შედეგად მოიპოვა, ხოლო კონსტანტინეს პოლიტიკური გენიალურობა (რომ არაფერი ვთქვათ სარწმუნოებრივ ცნობიერებაზე) მდგომარეობს ეპოქის სულის ზედმიწევნით კარგად დანახვაში და ქრისტიანული სარწმუნოებრივი იდეების რეალიზაციაში.

მილანის ედიქტის გამოცემამ და კონსტანტინეს ქრისტიანობის სასარგებლოდ წარმართულმა საქმიანობამ მტკიცე საფუძველი ჩაუყარა ქრისტიანობის და ეკლესიის წარმართობაზე გამარჯვებას. მაგრამ, ამ გამარჯვებისთვის კონსტანტინემ უფრო მეტი გააკეთა მას შემდეგ, როცა იგი იმპერიის ერთპიროვნული მმართველი გახდა. კონსტანტინემ დაასრულა მის მიერ დაწყებული საქმე - ქრისტიანობა საბოლოოდ დაამკვიდრა ბერძნულ - რომაულ სამყაროში. ეს განხორციელდა მაშინ, როდესაც მან სძლია აღმოსავლეთ რომის იმპერატორ ლიცინიუსს და დაუმორჩილა თავის მმართველობას სრულიად რომის იმპერია.

ამგვარად, 313 წლის მილანის ედიქტით კონსტანტინემ ქრისტიანობის აღზევებას ჩაუყარა საფუძველი. მართალია, მილანის ედიქტში არ არის მკვეთრი გამოთქმები წარმართობის წინააღმდეგ და ქრიასტიანობის უპირატესობა მხოლოდ პოტენციურად იგულისხმებოდა. მაგრამ სამაგიეროდ, კერძო ხასიათის ბრძანებებში იმპერატორი მას უწოდებს „ცრურწმენას“. ლიცინიუსზე გამარჯვების შემდეგ „აღმოსავლეთის მიმართ“ ორ ედიქტში ის უკვე პირდაპირ უწოდებს წარმართობას უწმინდურობას (Евсевий. Церковная история. X, 8).

კონსტანტინე დიდის დროს ქრისტიანულმა ეკლესიამ გაიმარჯვა წარმართობაზე როგორც სახელმწიფო ინსტიტუტზე: მან შეიძინა ოფიციალური სტატუსი, ძალაუფლება და ძლიერება.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. მშვილდაძე მ., „რომი და აღმოსავლური რელიგიები ახ. წ. I-III სს.“, თბილისი. 2005.

2. Буассье Г. Римская религия от времён Августа до Антонинов, М., 1914.

3. Донини А. У истоков христианства (от зарождения до Юстиниана), М., 1989.

4. Евсевий Кесарийский. Жизнь Константина. Vita Constantini /Ред. Heikel//CSE7 (1902). Русск. пер. Москва: Спасо-Преображенский Валаамский монастырь 1993.

5. Евсений Кесарийский. Церковная история.//Ред. Schwartz.* Церковная история (согласно латинскому переводу Руфина). Москва: Спасо-Преображенский Валаамский монастырь. 1993.

6. Baur G. Kirchengeschichte der 3 ersten Jahrh. Tubingen, 1863. 3-te Ausgabe.

7. Keim T. Die rom. Toleranzedicte. Zurich, 1870.

8. Pietri L. Les résistances: de la polemique païenne a la persécution de Dioclétien, Naissance d'une chrétienté (250-430), t. II, Paris, 1995.

9. Simon M. La civilization de l'Antiquité et le Christianisme, Paris, 1962.

10. Zahn A. Constantin der Grosse. Hannover, 1876.

რეზიუმე

კონსტანტინე დიდის 313 წლის მილანის ედიქტის საკითხისათვის

მღვდელი ლევან მათეშვილი

მილანის ედიქტის გამოცემამ და კონსტანტინეს ქრისტიანობის სასარგებლოდ წარმართულმა საქმიანობამ მტკიცე საფუძველი ჩაუყარა ქრისტიანობის და ეკლესიის წარმართობაზე გამარჯვებას. მაგრამ, ამ გამარჯვებისთვის კონსტანტინემ უფრო მეტი გააკეთა მას შემდეგ, როცა იგი იმპერიის ერთპიროვნული მმართველი გახდა. კონსტანტინემ დაასრულა მის მიერ დაწყებული საქმე - ქრისტიანობა საბოლოოდ დაამკვიდრა ბერძნულ - რომაულ სამყაროში. ეს განხორციელდა მაშინ, როდესაც მან სძლია აღმოსავლეთ რომის იმპერატორ ლიცინიუსს და დაუმორჩილა თავის მმართველობას სრულიად რომის იმპერია.

SUMMARY

ON THE ISSUE OF KONSTANTINE THE GREAT'S 313 YEAR EDICT OF MILAN

PRIEST LEVAN MATESHVILI

Konstantine the Great's activity for Christianity and issuing of the Edict of Milan made a strong foundation for the conquer of Christianity and the church over paganizm. But he had done more for this victory after he became an individual ruller of the empire. He reached his goal and finally established Christianity in Greek-Roman world. That accomplished after He had defeated the emperor of the east Licinius and submitted to his control the whole Roman empire.

РЕЗЮМЕ

О ИЗДАНИИ 313-ОМ ГОДУ КОНСТАНТИНОМ ВЕЛИКИМ МИЛАНСКОГО

ЭДИКТА СВЯЩЕННИК ЛЕВАН МАТЕШВИЛИ

Изданием Миланского эдикта и деятельностью Константина в пользу христианства после издания этого эдикта положены прочные основания для торжества христианства и Церкви над язычеством. Но еще более для этого торжества Константин делает несколько после. Когда Константин стал единодержавным государем Империи, он довершил начатое им дело - утверждение христианства в греко-римском мире. А это было тогда, когда он победил императора Востока Лициния и подчинил себе весь Восток.

ვლადიმერ ნარსია

კარდიფის უნივერსიტეტის საეკლესიო სამართლის მაგისტრი თბილისის სასულიერო აკადემიის თეოლოგიის მაგისტრი

საეკლესიო სამართლის თემატიკასთან დაკავშირებული საკითხების კვლევა, დღეს თანამედროვე ქართული საზოგადოებისთვის, უდავოდ საინტერესო და სასარგებლო საქმედ მიმაჩნია. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში მრევლის მნიშვნელოვანმა ზრდამ და მისი როლის საგრძნობლად გაფართოვებამ ქვეყნის შიდა და საგარეო პოლიტიკურ არენაზედა საჭირო გახადა თავად ეკლესიასთან დაკავშირებული სამართლებრივი საკითხების უფრო საფუძვლიანი შესწავლის აუცილებლობა. ეს ნაშრომი პირველი მცდელობაა ქართული ჰუმანიტარული მეცნიერების სფეროში საფუძველი დაედოს საეკლესიო სამართლის საგნის, როგორც საუნივერსიტეტო სასწავლო დისიპლინის დამუშავებას და მის მეცნიერულ შესწავლას. აქ მოკლედ არის განმარტებული საეკლესიო და კანონიკური სამართლის ძირითადი ცნებები და მასთან დაკავშირებული ტერმინოლოგიური განსხვავებები. ასევე საუბარია „იკონომიისა“ და „ეპიტიმიის“ ფუნდამენტალურ მნიშვნელობაზე. ნაშრომი მიზნად ისახავს მკითხველთა ფართო წრისათვის საეკლესიო სამართლის საკითხებში პირველწარმოდგენების შექმნას.

სიტყვა კანონი, <<canon>>, საეკლესიო ტრადიციაში არის რაღაც წესების ან დადგენილებების გამომხატველი ტერმინი. მას ებრაულ-ბერძნული ძირი აქვს და მიგვითითებს ხელჯოხზე ან ლერწამზე, როგორც სწორ და გაუმრუდებელ საგანზე, რომელსაც სახელმძღვანელო დანიშნულება გააჩნია. ამიტომაც დამკვიდრდა იგი საღვთისმეტყველო ტერმინად, მიიჩნევდნენ რა, რომ ნათლად გადმოცემდა წმ. წერილის წიგნების მიზანსა და დანიშნულებას. მე-4 საუკუნიდან ეს ტერმინი გამოიყენებოდა საეკლესიო კრებათა დადგენილებების აღმნიშვნელ ტერმინად, საპირისპიროდ ბერძნული სიტყვისა <<nomoi>> რაც მიუთითებდა ბრძანებულებებზე, რომლებიც გამოიცემოდა საერო ხელისუფლების მიერ. სწორედ აქედან წარმოიშვა ტერმინი <<Nomocanon>> რაც გულისხმობს საეკლესიო და საერო კანონების ერთად შეკრებილ კოდექსთა წიგნს. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ, საეკლესიო პრაკტიკაში ტერმინ კანონს განსხვავებული შინაარსობრივი დატვრთვაც გააჩნია. მაგალითად: წმინდანების კანონი-ზაცია, ან ლიტურგიკული მსახურების - კანონები ანუ, იგივე მუხლები. დასავლეთის ქრისტიანულ ეკლესიებში მას კიდევ ერთი განსხვავებული მნიშვნელობა აქვს და გამოიყენება, როგორც ზედწოდება სამღვდელო პირთათვის და მიუთითებს მათ აღმატებულ იერარქიულ ხარისხზე.

გარდა ზემოთაღნიშნულისა, საეკლესიო ნორმებისა და დადგენილებების აღმნიშვნელ ტერმინად ასევე გამოიყენებოდა შემდეგი სიტყვები: canones; ordo canonicus; sanctio canonica და jus canonicum. ტერმინი <<jus canonicum>>, ანუ იგივე <<canon law>>, საეკლესიო სამართლის სივრცეში მხოლოდ მე12 საუკუნის დასაწყისში ჩნდება და იგი გამოიყენება სამოქალაქო კანონების <<juris civilis>> საპირისპირო ცნების აღმნიშვნელ ტერმინად. ზემოთქმულის კვალობაზე დღესაც საინტერესოა ტერმინების „Canon law” და „Ecclesiastical law“ შედარებითი განმარტება. ისინი თითქოს მსგავსი ცნებებია, ვინაიდან ორივე ეკლესიასთან დაკავშირებულ სამართლებრივ საკითხებს არეგულირებენ, მაგრამ მათ შორის არსებობს საყურადღებო განსხვავება. კერძოდ, ძველ რომში „Ecclesiastical law” საეკლესიო სამართლის მხოლოდ იმ ნორმების ერთობლიობას წარმოადგენდა, რომლებიც რომაული სამართლიდან იყო შესული საეკლესიო სამართალში. ამიტომ, ამ ნორმათა ავტორები შესაძლოა იმპერატორები ან სხვა მაღალი რანგის საერო პირებიც ყოფილიყვნენ. შესაბამისად, დღემდე ამ ტერმინის მიღმა მოიაზრება ის კანონები რომლებიც იქმნება საერო ხელისუფლების (სახელმწიფოს) მიერ ეკლესიისათვის. მაშინ როცა, „Canon law“ გულისხმობს მხოლოდ იმ ნორმატიულ დადგენილებებს რომლებიც იქმნება საეკლესიო იერარქთა მიერ ეკლესიის შიდასაორგანიზაციო საკითხების მოწესრიგებისათვის და ეყრდნობა როგორც საუფლო (საღვთო) კანონებს ასევე წმ. მამათა (ბუნებით) კანონიკურ სწავლებებს. გარდა ამ განსხვავებისა საერო და საეკლესიო, ე.წ. წმ. კანონებს შორის არსებობს უფრო საყურადღებო განსხვავებაც და ეს მდგომარეობს შემდეგში

1. წყარო - საეკლესიო კანონების წყაროა ღვთის ნება.

2. მიზანი - საეკლესიო კანონების მიზანია ადამიანთა სულების ხსნა.

3. დრო - საეკლესო კანონის მოქმედება დროში უსაზღვროა, რადგან საეკლესიო კანონებს მარადიული დანიშნულება გააჩნიათ.

4. ადგილი - საეკლესიო კანონები არაამქვეყნიურია, ვინაიდან ეკლესია უნივერსალურია

კანონიკური სამართალი იმ სამრთლებრივი ნორმების ერთობლიობაა რომელიც მიიღება უმაღლესი საეკლესიო ხელისუფლების ორგანოების მიერ და ხელს უწყობს საეკლესიო ცხოვრების სწორ მართვასა და რეგულირებას. მისი მიზანია მორწმუნე საზოგადოების კეთილი მეგზურობა სულის ცხონების გზაზე და ეკლესიაში საღვთისმეტყველო და დოგმატური საკითხების ურყევი დაცვა. ამიტომაც, კანონიკური სამართლის სუბიექტად შეიძლება ჩაითვალოს ეკლესიის მორწმუნე მრევლი - ქრისტეს სამწყსო, ხოლო ობიექტად კი თავად ეკლესია, როგორც ქრისტეს მისტიური სხეული. მაშასადამე, კანონიკური სამართალი საკმაოდ რთული მეცნიერებაა, გზაგასაყარია ადამიანურსა და ღვთაებრივს, შექმნილსა და შეუქმნელს შორის.

ვინაიდან ეკლესიის უპირველესი მიზანი ადამიანთა სულების ცხონებაა, ამიტომაც მის წიაღში მუდმივად ხდება ისეთი წესებისა და კანონების შემუშავება რომლებიც, როგორც დამხმარე საშვალება, უზრუნველყოფს ეკლესიისათვის ამ მისიის აღსრულების ხელშეწყობას. რადგან ეკლესია სიმბოლოა ადამინაურისა და ღვაებრივის თანაარსებობისა, მას როგორც ადამიანებისაგან შემდგარ ინსტიტუტეს აუცილებლად ესაჭიროება კანონები მის შიდა და გარე სამართლებრივი ურთიერთობების სწორი მართვისა და რეგულირებისათვის. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ამ საშუალებების გამოყენებით ეკლესიაში რწმენის ან მისტიურობის ხარისხი მცირდება, არამედ ამ წესებითა და კანონებით უფრო შესაძლებელი ხდება ეკლესიის დანიშნულებისა და მისი უნივერსალური მისიის აღსრულება დედამიწაზე.

კანონიკური სამართლის წარმოშობის პირველსაფუძვლად ახალი აღთქმა უნდა მივიჩნიოთ, იმდენად რამდენადაც მაცხოვრის თუ სამოციქულო ეპისტოლარული ჟანრის სამოძღვრო ხასიათი მკაფიოდ მიუთითებს გარკვეული ნორმებისა და დადგენილილებების პირველწანამძღვრების შექმნაზე. მართალია ამ ნორმების დახვეწა, მათი მეცნიერების სტატუსამდე აყვანა და სისტემატიზაცია მოგვიანებით მოხდა, მაგრამ მისი სათავეები უდაოდ ახალაღთქმისეულ ეპოქას უკავშირდება. აქ საკმარისია გავიხსენოთ მოციქულთა ეპისტოლეებში ფორმულირებული სხვადასხვა სახის საეკლესიო სანქციები, ან თუნდაც მორალურ-სამართლებრივი ხასიათის დისიპლინარული ნორმები, რომლებიც მიზნად ისახავდა ახლადჩამოყალიბებულ ქრისტიანულ თემებში საეკლესიო წესრიგის შექმნას. კანონიკური სამართლის ახალაღთქმისეულ წარმოშობაზე ის ფაქტიც მოწმობს, რომ მაცხოვნებელი სარწმუნოების ქადაგების უფლება იესო ქრისტემ საკუთარ მოციქულებს გადასცა, როგორც ამ მოძღვრებაში უშუალოდ განსწავლულებს და არა მათ ვისაც ამის სურვილი გაუჩნდებოდა. ეს ფაქტიც წესრიგისა და დისიპლინის გარკვეული დემონსტრირებაა. გარდა ამისა, ეკლესიის ისტორია მოწმობს, რომ ჯერ კიდევ პირველ საუკუნეებში აღმოსავლეთ ქრისტიანული თემები ქმნიდნენ საეკლესიო კანონიკურ კრებულებს. პირველი ასეთი კრებული ცნობილია დიდაქეს სახელით. იგი მოციქულთა სწავლებებზე დაყრდნობით შესანიშნავი ილუსტრაციაა ეკლესიაში ლიტურგიკული წესების, მარხვისა და სხვადასხვა საეკლესიო საიდუმლოებების პირველადი კანონიკური სახის განსაზღვრებისათვის.

მოგვიანებით, მე-2 მე-3 საუკენეებიდან, საეკლესიო პრაქტიკაში უფრო მკაფიოდ იკვეთება შიდა საეკლესიო ურთიერთობების სამართლებრივი მეთოდებით რეგულირების აუცილებლობა. ამაზე მოწმობს ამ ეპოქაში შექმნილი კანონიკური სამართლის კრებული, რომელიც იპოლიტე რომაელის სახელს უკავშირდება. მისი ადრესატი რომის ქრისტიანული თემია. აქ მითითებულია კანონიკური წესების დაცვის შესახებ ეპისკოპოსის, მღვდლისა და დიაკონის კურთხევის აღსრულების დროს. ასევე, წესები ნათლობის საიდუმლოს შესრულების შესახებ. ამ ფაქტის კიდევ ერთი დადასტურებაა 220-230 წლებში, კართაგენში მოწვეული საეკლესიო კრება. კიპრიანე კართაგენელის მოწმობით ამ კრებაზე განხილული იქნა ნათლობის საიდუმლოს წესებთან დაკავშირებული საკითხები. 251 წელს, ამავე წმინდანის მიერ მოწვეულ იქნა კიდევ ერთი საეკლესიო კრება რომელმაც განიხილა იმ ადამიანთა ეკლესიასთან შერიგების საკითხი ვინც დევნის გამო განუდგნენ საკუთარ სარწმუნოებას. ასევე, წმ. კვიპრიანეს სახელს უკავშირდება პაპ სტეფანესთან კამათი იმასთან დაკავშირებით, კანონიერია თუ არა ერეტიკოსების მიერ აღსრულებული ნათლობა და ა. შ. ოდნავ მოგვიანებით კი ვხვდებით უცნობი ავტორის მიერ შედგენილ კანონიკურ-სამოძღვრო კრებულს „დიდასკალია.“ მე-4 საუკუნიდან კი მათ სიას შეემატა ათეულობით ადგილობრივი და მსოფლიო საეკლესიო კრებების ნორმატიული დადგენილებები და კანონიკური ხასიათის ეპისტოლეები. აღსანიშნავია, რომ თვისობრივად ისინი ყველა აღბეჭდილია ერთი საერთო ნიშნით და შექმნილია წმ. წერილისა და წმ.მამათა სწავლებებზე დაყრდნობით. ამიტომაც, ეს დადგენილებები მართლმადიდებელ ეკლესიაში დღემდე ინარჩუნებენ კანონიკური და სამართლებრივი ნორმების ავტორიტეტსა და სტატუსს.

IV-V საუკუნეებიდან საეკლესიო სამართლის მეტად დახვეწისა და გაფართოების კუთხით განსაკუთრებულ ყურადღებას იქცევს რომის სახელმწიფოს მიერ გამოცემული კანონები, რომლებიც, გარდა ეკლესიის სახელმწიფოსთან ურთიერთობისა ასევე, უშუალოდ ეკლესიის შიდასაორგანიზაციო და ადმინისტრაციული საკითხების მოგვარებას უწყობდა ხელს. ამაზე მოწმობს იუსტინიანეს კოდექსის 41 საიმპერატორო სტატუტები, რომლებიც აწესრიგებდნენ საეკლესიო სამართლის საკითხებს. ამ კუთხით საინტერესოა თეოდორე დიდის კოდექსი და კონსტანტინე დიდის საიმპერატორო კანონები. აქ არ ვაპირებ დაწვრილებით აღვწერო საეკლესიო სამართლის მეცნიერების დახვეწისა და განვითარე­ბისა ეს მეტად საინტერესო ისტორიული მსვლელობა, მაგრამ ორიოდე სიტყვით მსურს აღვნიშნო, რომ ლათინურ დასავლეთში, მე-5 საუკუნის შემდეგ, საეკლესიო კანონების გამოცემის ინიციატივა თავად ეკლესიამ აიღო ხელში და ამ პროცესებმა სახელმწიფოდან თანდათანობით ეკლესიაში გადაინაცვლა. აღმოსავლეთში კი რადიკალურად განსხვავებული სურათია კონსტანტინოპოლის დაცემამდე, 1453 წლამდე, სადაც სახელმწიფო აქტიურად მონაწილეობს და მნიშვნელოვან გავლენებს ინარჩუნებს შიდასაეკლესიო საკითხების მართვა-გამგეობის სფეროში.

დასავლურ-კათოლიკური სამართლისაგან განსხვავებით, მართლმადიდებელ საეკლესიო სამართალში სამართლის ნორმების კოდიფიკაცია არასოდეს მომხდარა. მართალია, ბერძნული ნომოკანონი, იგივე „პედალიონი“, მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიღებული კანონების კომპილაციის გზით შეიქმნა, მაგრამ იგი არ არის სისტემურად გადამუშავებული ნორმატიულ აქტთა კრებული, სადაც კანონები დალაგებულია შინაარსის, აღწერილობისა და დანიშნულების მიხედვით. მართლმადიდებელ ეკლესიაში ამ საკითხთან დაკავშირებით არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება არსებობს და ხაზგასასმელია, რომ მას ორი ურთიერთგამომრიცხავი მსჯელობა ახლავს:

1. ტრადიციულად მიიჩნევა, რომ ვინაიდან მართლმადიდებელი ეკლესიის სტრუქტურულ ერთობას განაპირობებს დამოუკიდებელად მართვადი სხვადასხვა ავტოკეფალური და ავტონომიური ეკლესიები, ამიტომ შეუძლებელია შეიქმნას ისეთი უნივრსალური ნორმატიულ აქტთა სისტემა, რომელიც თანაბრად გაითვალისწინებს ამ ეკლესიების განსხვავებულ ტრადიციებსა და ეთნო-კულტურულ თავისებურებებს. ამ მოსაზრებას ამყარებს და საეკლესიო ტრადიციების დაცვის მიზანშეწონილობაზე მოწმობს მე-6 მსოფლიო კრების 39-ე კანონი: „...თითოეული ეკლესიის ტრადიციებისა და წესების უცვლელად დაცვა სათნოდ მიაჩნიათ წმ. მამებს...“ სწორედ ამ დებულების თანახმად მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე ერთგულებს მის წიაღში დამკვიდრებულ ტრადიციებს. თუმცაღა, მათი დაკანონება ყოველთვის განსაკუთრებული დაფიქრებისა და განსჯის საგანია ეკლესიისათვის. ტრადიცა მხოლოდ მაშინ არის აღიარებული ეკლესიის მიერ თუ ის შეესაბამება წმ. წერილსა და საეკლესიო დოგმატებს; არ ეწინააღმდეგება წმ. მამათა კანონიკურ სწავლებებს; და გააჩნა ეკლესიაში არსებობის ხანგრძლივი და მყარი პრაქტიკა. მაშასადამე, ზემორემსჯელობა გვაძლევს საშუალებას დავასკვნათ, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიაში საეკლესიო კანონიების კოდიფიკაციას ხელს უშლის ავტოკეფალური ეკლესიების ტრადიციების მრავალფეროვნება და მათი განსხვავებული ეთნო-კულტურული თავისებურებები.

2. საპირისპიროდ ტრადიციული თეზისა, მართლმადიდებლური საეკლესიო კანონების კოდიფიკაციასთან დაკავშირებით საინტერესო მოსაზრება აქვს კონსტანტინოპოლის პატრიარქ ბართლომეოს. იგი მიიჩნევს, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიღებული კანონების წყარო და საფუძველი ერთია და ეს არის ღვთის ნება, ამიტომაც ავტოკეფალური ეკლესიების მრავალფეროვნება არ უნდა წარმოადგენდეს დაბრკოლებას საეკლესიო სამართლის ნორმების კოდიფიკაციისათვის. პატრიარქი ამბობს, რომ ”მართლმადიდებელ ავტოკეფალურ ეკლესიათა ერთობა ფედერაციული გაერთიანება არ არის, არამედ იგი მოწმობს ამ ეკლესიების რწმენისა და დოგმატების მსგავსების აღიარებზე. მათი ერთობა განუყოფელია ქრისტეში და თითოეული მათგანი ამ ერთობისა და განუყოფლობის გამოხატულებაა დედამიწის სხვადასხვა გეოგრაფიულ ადგილებში”. პატრიარქი არ ეწინააღმდეგება ავტოკეფალური ეკლესიების ტრადიციების მრავალფეროვნების შენარჩუნებისა და დაცვის აუცილებლობას, მაგრამ იძლევა საფუძვლიან განმარტებას, რომ ვინაიდან მართლმადიდებელი ეკლესიის კანონათა წყარო ერთია - და ეს არის ღვითის ნება, ამიტომ შესაძლებელია მათ კოდიფიკაცია.

კანონიკური სამართალი, გარდა უცვლელი დოგმატური დადგენილებებისა, ასევე მოიცავს საეკლესიო დისიპლინარული ხასითის ნორმატიულ აქტებს. ეს უკანასკნელი შესაძლებელია შეიცვალოს დროისა და ცვალებადი ისტორიული გარემოებების გათვალისწინებით, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში თუკი ის არ გასცდება მაცხოვნებელი მოძღვრების ჭეშმარიტ პრინციპებს. პროფესორი ნიკოლოზ ათანასიევი განმარტავს, რომ: „წმინდა კანონები საეკლესიო დოგმების ინტერპრეტირებული სახეა ეკლესიის ისტორიული ყოფიერების გარკვეული მომენტისათვის... ისინი ზედმიწევნითი სიზუსტით გადმოსცემენ საეკლესიო მოძღვრებას, მაგრამ უმეტესად გადმოსცემენ ამ სიზუსტეს თუ ისინი შეესაბამებიან კონკრეტულ ისტორიულ რეალობას, მაცხოვნებელი მოძღვრების სრული დაცვითა და გათვალისწინებით.“ საეკლესიო კანონის ამგვარი ფორმულირება გვაძლევს საშვალებას ვთქვათ, რომ წმ. კაონების უმთავრესი სოტეოროლოგიური დანიშნულება მხოლოდ მაშინ აღსრულდება თუ ის გაითვალისწინებს კონკრეტული დროისა და ისტორიული რეალობისათვის დამახასიათებელ მოთხოვნებს ჭეშმარიტ დოგმატურ სწავლებებთან მიმართებაში. სწორედ ამ პრინციპების დაცვით კანონიკურ სამართალში კანონით დადგენილი წესებიდან განსაზღვრულ გადახვევას ”იკონომია” - ანუ განგებულება ეწოდება. ამ სამართლებრივი მოქმედების აღსრულების უფლებამოსილება ეკლესიაში მხოლოდ უმაღლეს იერარქიულ ხელისუფლებას გააჩნია. მისი გამოყენების საფუძველი შეიძლება გახდეს ადამიანური სისუსტეებისადმი თანაგრძნობა. ამგვარი თანაგრძნობა გამართლებულია ეკლესიის მგზნებარე სურვილით რათა თავიდან იქნას აცილებული ნებისმიერი არასასურველი შედეგი რაც შესაძლოა გამოწვეული იყოს კანონის მკაცრი და უკომპრომისო მიდგომებით. გამონაკლისად ჩაითვლება ისეთი შემთხვევები როცა კანონის მოთხოვნის ზედმიწევნითი აღსრულება უფრო საზიანო შეიძლება აღმოჩნდეს ადამიანის სულიერი კეთილდღეობისათვის ვიდრე ამ კანონისაგან განსაზღვრული გადახვევა. „იკონომია“ არ დაიშვება ისეთ დადგნილებებზე რომელთაც საკლესიო-დოგმატური მნიშვნელობა გააჩნიათ. იგი ინდივიდუალური ხასიათის სამართლებრივი მოქმედებაა და მისი პრეცენდენტად გამოყენება დაუშვებელია.

საეკლესიო პრაქტიკაში დამკვიდრებული წსების თანახმად „იკონომიის“ გამოყენება დაუშვებელია საკითხის წინასწარ განხილვისა და კრებითი მსჯელობის გარეშე. ამ მოქმედების პრეროგატივა ეკლესიაში საეკლესიო კრებას - წმ. სყნოდს გააჩნია. თუმცაღა, ეს უფლება გამონაკლის შემთხვევბში შესაძლოა გადაეცეს წმ. სინოდის ერთ რომელიმე ეპისკოპოსს, კრების საერთო გადაწყვეტილების საფუძველზე. „იკონომია“ დასრულებულად ჩაითვლება მაშინ, როცა მიიღწევა ამ სამართლებრივი მოქმედებით გათვალისწინებული შედეგი.

საეკლესიო დისიპილნის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტია „ეპიტიმია“. მისი დადგენა ხდება მოძღვრის მიერ, მონანულის აღსარების შემდგომ. ”ეპიტიმია” ბერძნული სიტყვაა და ნიშნავს აკრძალვას. იგი გულისხმობს სხვადასხვა სახის საეკლესიო დისიპლინარული ხასიათის სასჯელებს, მაგალითად: მარხვის დადგენა; მეტანიების შესრულება; დამატებითი ლოცვების შესრულება; განსაზღვრული დროით ზიარებისაგან თავის შეკავება და სხვა. საეკლესიო დისიპლინარული სასჯელები სამოძღვრო-პედაგოგიური ხასიათისაა და იგი არსებითად განსხვავდება სამოქალაქო სასჯელების დანიშნულებისა და მიზნებისაგან. „ეპიტიმია“ არ შეიძლება განხილულ იქნას როგორც სანაცვლო მისაგებელი ჩადენილი დანაშაულისათვის დამნაშავის დასჯის მიზნით, არამედ მისი მიზანია მონანულის სულიერი კეთილდღეობისათვის ზრუნვა და მას აღმზრდელობითი ფუნქცია აკისრია.

აქ განხილული საკითხების მოკლე რეტროსპექტივა შეიძლება ჩაითვალოს დამხმარე წანამძღვრებად ამ თემატიკის მომავალში უფრო სიღრმისეული სამეცნიერო შესწავლისა და ანალიზისათვის. მე იმედი მაქვს, რომ აღნიშნული საკითხების შემდგომი კვლევა-ძიებაც კეთილად დაეხმარება დაინტერესებულ მკითხველს ამ მიმართულებით უფრო ნათელი სამეცნიერო ორიენტირების გამოკვეთაში.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Spiritual Dimensions of the Holy Canons. by Lewis J. Patsavos. Edt. Holy Cross Orthodox Press. 2003.

2. A Common Code for the Orthodox Churches. Kanon I [Vienna, 1973]

3. The Canons of the Church: Changeable or Unchangeable? edt: St. Vladimir's Theological Quarterly 11(1967).

4. The Rudder. (Pedalion) by D. Cummings. 1908

5. დიდი სჯულისკანონი. ე. გაბიძაშვილი. გამომცემლობა „მეცნიერება“. 1975

6. მცირე სჯულისკანონი. ე. ჭელიძე. თბილისი. 2003.

რეზიუმე

ეკლესია და სამართალი

ვლადიმერ ნარსია

ამ სტატიაში მოკლედ არის განხილული კანონიკური სამართლის ძირითადი პრინციპები. აქ საუბარია ეკლესიასა და სამართლის ურთიერთობის პირველსაფუძვლებზე და კანონიკური სამართლის წარმოშობაზე, განმარტებულია ზოგიერთი მნიშვნელოვანი ტერმინი და ხაზგასმულია „იკონომიისა“ და „ეპიტემიის“ ცნებების ფუნდამენტალური მნიშვლეობის შესახებ. ასევე, გამიჯნულია ტერმინები `საეკლესიო სამართალი“ და „კანონიკური სამართალი“ და მითითებულია მათ შიგთავსებზე და არსებით განსხვავებეზე.

აღნიშნული თემატიკის განხილვა და მისი სამეცნიერო შესწავლა თამამად შეიძლება ჩაითვალოს სრულიად ინოვაციურ წამოწყებად ქართული ჰუმანიტარული მეცნიერების სფეროში ახალი მიმართულების დანერგვის კუთხით. შესაბამისად, ამ ნაშრომის მიზანია კანონიკური და საეკლესიო სამართლის სფეროში მკითხველისათვის პირველწარმოდგენების შექმნა და დამხმარე წანამძღვრების დადგენა მომავალში ამ თემატიკის უფრო სიღრმისეული ანალიზისათვის და ქართული საეკლესიო სამართლის მეცნიერების განვითარების ხელშეწყობისათვის.

SUMMARY

CHURCH AND LAW

VLADIMER NARSIA

Here is briefly described the basic principles of Canon Law. This essay considers the fundamentals of the relationship of Church and Law, as well as the origin of Canon Law study from its historical perspective. Besides that, fundamental concept of „economy“ [“oikonomy”, i.e. “dispensation”] and „epitimia“ are highlighted alongside with the term - „Ecclesiastical Law“ and „Canon Law“, where differences of their inner concept and essentials are reviewed.

Discussing the subject on its scientific level can be freely considered to be an innovative enterprise that will introduce new direction in the Georgian humanitarian scholarly filed. Consequently, the purpose of this work is to give the interested reader initial perceptions about „Canon Law“ and „Ecclesiastical law“ and to create conditions for far-reaching analysis of this topic and to promoting studies in the field of Georgian Orthodox Canon Law.

РЕЗЮМЕ

ЦЕРКОВЬ И ПРАВА

ВЛАДИМЕР НАРСИА

В данной статье кратко рассмотрены основные принципы канонического права. Здесь идет речь о первоосновах отношений Церкви и Права, а так же о возникновении канонического права, разьяснены отделъные важные термины особо отмечено фундаментальное значение понятий «икономия» и «эпитимия».

Кроме того отмежеваны термины «Церковное Право» и «Каноническое Право» указано об их составных и о существенном различии между ними.

Обозрение названной тематики и её надчное изучение смело можно считать совершенно иновационньии предприятием с точки зрения внедрения нового направления в сфере грузинской гуманитарной науки. Цель настоящего труда созданние у заинтересованного читателя первоначальных представлений в сфере «канонического» и «церковного» прав, и создание предпосылок для более глубанного анализа этой темы в будущем изучению грузинской церковной науки.

დალი ოსეფაშვილი

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ-პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ჟურნალისტიკის მიმართულების ასოცირებული პროფესორი

ჩვენი ნაშრომის მიზანია წარმოვადგინოთ კვლევის შედეგები თუ როგორ აშუქებდა ქართული ბეჭდური მედია 2007 წლის იანვარ-სექტემბერში ბავშვებისა და დანაშაულის თემას. კვლევის ობიექტია გაზეთები: „24 საათი“, „ალია“, „ახალი ვერსია“, „ახალი თაობა“, „რეზონანსი“.

ბავშვებისა და ძალადობასთან დაკავშირებული პრობლემები იმ ერთ-ერთ სენსაციურ თემათაგანია, რომელიც მყვირალა სათაურებით უსათუოდ გაზეთის პირველ გვერდზე ან ახალი ამბების გამოშვების ნომერ პირველ ინფორმაციად გვევლინება.

საერთოდ, ბავშვების თემაზე ძალზედ იშვიათად ვხვდებით პოზიტიურ მასალებს. როგორც ჩანს, არამომგებიანია ამ საკითხების გაშუქება და მხოლოდ მაშინ იწევს ის წინა პლანზე, როდესაც საქმე მკვლელობებსა და ძალადობებს ეხება. ამას მოწმობს ჩვენი რაოდენობრივი კვლევის მონაცემები.

თუ მხედველობაში არ მივიღებთ სააგენტოების მოწვდილ მოკლე ნიუსებს, ამ პერიოდში სულ ბავშვების თემაზე დაიბეჭდა 189 საგაზეთო პუბლიკაცია. აქედან 93 ეხება დანაშაულს, 23 სექსუალურ ძალადობას ასახავს, 31 განათლების საკითხებს აშუქებს, ხოლო 42 წარმოგვიდგენს სხვა ისეთ თემებს, როგორიცაა სახელმწიფოს ვალდებულებები და ბავშვები, შვილად აყვანის პრობლემა, მზრუნველობას მოკლებული ბავშვები და სხვ.

გრაფიკულად ეს რაოდენობრივი მონაცემები ამგვარად გამოისახება:

ბავშვებისა და დანაშაულის თემის გაშუქება ამ საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტებისგან სათანადო სამართლებრივ ცოდნას მოითხოვს. თუმცა, რამდენად კორექტულად შუქდება ეს თემა ქართულ მედიაში?

ყველაზე მთავარი შეცდომა, რასაც ხშირად უშვებენ ქართველი ჟურნალისტები ბავშვებისა და დანაშაულის თემის გაშუქებისას, უდანაშაულობის პრეზუმციის დარღვევაა. არცთუ იშვიათად ამ თემაზე მომზადებულ მასალებს მხოლოდ სანახაობისა და შოუს ელფერი დაკრავს; ასევე ხდება ბავშვების თემის „პოლიტიზირება“, რასაც მოწმობს გახმაურებული „ზერეკიძის საქმე“.

ბავშვებისა და დანაშაულის თემა ბოლო დროს იმდენად აქტუალური გახდა ქართულ საზოგადოებაში, რომ ხელისუფლება ახალი საკანონმდებლო ინიციატივით გამოდის - სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის მინიმალური ზღვარი 14-დან 12 წლამდე შემცირდეს. თუმცა, ეს ახალი ინიციატივა პოლიტი-კოსთა მძაფრ ვნებათაღელვას და ექსპერტთა სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს.

ბავშვთა უფლებათა კონვენციის მიხედვით, ყველა ხელმომწერი ქვეყანა ვალდებულია დაიცვას და აღიაროს ის საერთაშორისო ნორმები თუ სტანდარტები, რომლებიც არასრულწლოვანთა სამართლის ადმინისტრირებას ეხება. ამ საერთაშორისო სტანდარტების თანახმად, ბავშვები, რომლებმაც კანონი დაარღვიეს, მსხვერპლად მოიაზრებიან და არა დამნაშავეებად. მათი ასაკიდან გამომდინარე, ისინი დაცვას, ზრუნვას და განსაკუთრებულ მოპყრობას საჭიროებენ. მართლმსაჯულების ფარგლებში მათდამი განსაკუთრებული მოპყრობა განპირობებულია მათივე დაუცველობით [1: 52]. კონვენციით არ არის გათვალისწინებული ის მინიმალური ასაკი, როდესაც შესაძლებელია ბავშვის დასჯა, თუმცა, ცივილიზებული ქვეყნების უმეტესობაში, ეს ასაკი 14 წელს შეადგენს. გაეროს ბავშვის უფლებათა კომიტეტი მუდმივად მოუწოდებს მონაწილე ქვეყნებს, რაც შეიძლება მაღალი ზღვარი დააწესონ სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის განსაზღვრისთვის.

ევროპის საბჭოს კომისარმა ადამიანის უფლებათა დაცვის საკითხებში, თომას ჰამარბერგმა სპეციალური განცხადება გააკეთა არასრულწლოვანთა დანაშაულის შესახებ. მან შეშფოთება გამოთქვა, რომ ევროპის საბჭოს ზოგიერთი სახელმწიფო არასრულწლოვან დამნაშავეებთან დაკავშირებული კანონმდებლობის მიღებისას, ბავშვთა უფლებების კონვენციისა და სხვა საერთაშორისო და ევროპული სტანდარტების იგნორირებას ახდენს ან მათ საფუძვლიანად არ იცნობს. როგორც ამ განცხადებაში ვკითხულობთ: „არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულებისას ადგილი არ უნდა ჰქონდეს დამსჯელობით ზომებს. ძალისხმევა უნდა მივმართოთ იმისკენ, რომ არასრულწლოვანმა შეიგრძნოს პასუხისმგებლობა, მაგრამ ეს უნდა მოხდეს რეინტეგრაციის გზით. იმ ევროპაში, რომლის აშენებაც ჩვენ გვინდა, იმ ბავშვებისთვისაც უნდა იყოს ადგილი, რომლებმაც ცუდად დაიწყეს თავიანთი ცხოვრება.“ /www.crin.org/resources/infoDetail./.

ვიდრე მედიაში მოზარდთა უფლებების დარღვევის კონკრეტულ ფაქტებს შემოგთავაზებდეთ, თვალი გადავავლოთ ზუსტ სტატისტიკას. საინტერესოა, რა სახის დანაშაულს ჩადიან მოზარდები.

წყარო: საქართველოს უზენაესი სასამართლო

www.statistics.ge

თუმცა, საქართველოს გენერალური პროკურატურის მონაცემებით, 2007 წლის 9 თვის განმავლობაში კლების ტენდენციით ხასიათდება არასრულწლოვანთა მიერ ჩადენილი დანაშაულები. ამ მონაცემების მიხედვით, ყველაზე ხშირია ქურდობა. კერძოდ, 751 არასრულწლოვანი მსჯავრდებულიდან უმეტესობას - 386 ჩადენილი აქვს ქურდობა, შემდეგ ყაჩაღობა -72, ძარცვა - 53 და ა. შ.

წყარო: საქართველოს გენერალური პროკურატურის აპარატი

მონაცემები არასრულწლოვანთა მიმართ განხორციელებული სასჯელის ღონისძიებების შესახებ

წყარო: საქართველოს გენერალური პროკურატურის აპარატი

რა სახის დანაშაულს სჩადიან ბავშვები, რა იწვევს აგრესიას მოზარდებში, და კანონთან კონფლიქტში მყოფი ბავშვები და კამონმდებლობა - ეს ის ძირითადი თემებია, რომელიც საგაზეთო პუბლიკაციათა ანალიზის შედეგად იკვეთება გარდა, თვით უშუალოდ კონკრეტული დანაშაულის ფაქტების გადმოცემისა.

ეს თემები გვხვდება თითქმის ყველა ჩვენს მიერ შესწავლილ გაზეთში, თუმცა „24 საათი“ და „რეზონანსი“ გვთავაზობენ ძირითადად ფაქტებს, „ახალი ვერსია“ და „ალია“ დანაშაულის ვერსიებს განიხილავენ, „ახალი თაობა“ კი უმეტეს შემთხვევაში წარმოგვიდგენს სხვადასხვა პირთა კომენტარებს, თუ რა იწვევს აგრესიას ბავშვებში.

კვლევის შედეგები მოწმობს, რომ ქართული ბეჭდური მედია დიდ ყურადღებას უთმობს ბავშვებისა და დანაშაულის თემას. ამიტომაც, საკმაოდ დიდი ნაწილი პუბლიკაციებისა, პირველ გვერდზეა განთავსებული.

რაც შეეხება წყაროებს, კვლევამ გვიჩვენა, რომ ქართულ მედიაში ამ საკითხზე სასაუბროდ ჟურნალისტები ძირითადად მხოლოდ პოლიტიკოსებს, მხოლოდ ფსიქოლოგებს ან მხოლოდ სამართალდამცველებს და მიმართავენ და არ არის პუბლიკაციები მრავალწყაროზე დაყრდნობით მომზადებული, რომელშიც კომპეტენტური პირები პრობლემას მრავალმხრივად და სიღრმისეულად გაანალიზებდნენ; სასურველია მეტად იყოს წარმოდგენილი ამ სფეროს სპეციალისტთა და ექსპერტთა კომენტარები; ვხვდებით მშობელთა და მოქალაქეთა კომენტარებს. ასევე არანაკლებ საინტერესო იქნებოდა თვით „ბავშვთა ხმის“ ჩართვა - რას ფიქრობენ მოზარდები მათსავე თანატოლებში არსებულ მოჭარბებულ აგრესიაზე; 189 პუბლიკაციიდან ბავშვების მხოლოდ 6 კომენტარი შეგვხვდა რამდენად კორექტულად შუქდება თემა? არასრულწლოვანთა საქმეების გაშუქებისას, მათი კონფიდენციალურობის დაცვა - საერთაშორისო მოთხოვნაა და ხელს უწყობს დამნაშავის დამღის თავიდან აცილებას. როგორც მისურის ჟურნალისტიკის სკოლის „ახალი ამბების სახელმძღვანელოში“ ვკითხულობთ, „გარდა დაღისა, რომელიც სამუდამოდ დააჩნდება არასრულწლოვანი დამნაშავის სახელს, არსებობს მოსაზრება, რომ ზოგიერთ ჯგუფებში ახალგაზრდის ასეთმა სახელგანთქმულობამ შეიძლება უბიძგოს სხვა ახალგაზრდებს კანონის დარღვევისაკენ. სხვების აზრით, საჯარო დამცირების პერსპექტივა ახალგაზრდებს კარგად დააფიქრებს დანაშაულის ჩადენამდე.” [2: 505].

მიუხედავად ამ განსხვავებული თვალსაზრისებისა, საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, არსებობს რამდენიმე ძირითადი სახელმძღვანელო დოკუმენტი, რომელიც ბავშვებს შეეხება: „ბავშვთა უფლებების კონვენცია“, „გაეროს არასრულწლოვანთა სამართლის ადმინისტრაციის მინიმალური სტანდარტული წესები (პეკინის წესები, 1985) და „გაეროს თავისუფლებააღკვეთილ არასრულწლოვანებთან მოპყრობის წესები“ (1990). გაეროს მინიმალური სტანდარტული წესებით, არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების განხორციელებისას (ე.წ. პეკინური წესები), პატივი უნდა ეცეს არასრულწლოვანი პირის უფლებას პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობაზე, რათა თავიდან იქნას აცილებული მისთვის ზიანის მიყენება და „ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელსაც შეიძლება შედეგად არასრულწლოვანი სამართალდამრღვევის იდენტიფიკაცია მოჰყვეს, პრინციპულად არ უნდა გამოქვეყნდეს“ (მუხლი 8). საერთაშორისო სტანდარტებით იკრძალება ისეთი ინფორმაციის გამოქვეყნება, რომელიც საშუალებას იძლევა, მოხდეს არასრულწლოვანი კანონდამრღვევის იდენტიფიკაცია. სატელევიზიო გადაცემაში სამართალდამრღვევის სახე უსათუოდ დაფარული უნდა იყოს და სახელ-გვარი არ უნდა იყოს ნახსენები.

ამდენად, არასრულწლოვანთა საქმეების გაშუქებისას, მათი კონფიდენ-ციალურობის დაცვა საერთაშორისო მოთხოვნაა და ხელს უწყობს სტიგმის ანუ დამნაშავის დამღის დასმის თავიდან აცილებას.

ამგვარია საერთაშორისო მიდგომა - ჩვენს საზოგადოებაში კი, არათუ მსხვერპლად მოიაზრებენ დანაშაულის ჩამდენ არასრულწლოვნებს, არამედ ქართულ მედიაში, არცთუ იშვიათად ირღვევა უდანაშაულობის პრეზუმფცია და ახალი ამბების გაშუქებისას ხშირად დამნაშავეებად იხსენიებენ ეჭვმიტანილ მოზარდებს, რომელთა ბრალეულობაც არ არის დამტკიცებული და მათ სახელ-გვარებსაც უმხელენ საზოგადოებას.

ეს კი, იმავდროულად პროფესიული ეთიკის დარღვევაც არის და ბავშვთა უფლების - პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის შელახვაც. ჟურნალისტები შეიძლება ითქვას, ერთგვარი დილემის წინაშე დგანან - შესთავაზონ აუდიტორიას მოზარდთა დანაშაულებთან დაკავშირებული სკანდალური ისტორია თუ მათ უფლებებზე იფიქრონ. ანუ რა გადაწონის საზოგადოების ინტერესი, შეიტყოს მომხდარი ფაქტი თუ თვით არასრულწლოვანთა ინტერესი.

მართალია, ჟურნალისტები ძირითადად მოქმედებენ ცნობილი პრინციპით, „ცუდი ახალი ამბავი ყველაზე კარგი ახალი ამბავია“, მაგრამ როგორც ჩანს, ნაკლებად ფიქრობენ იმაზე, მათ მიერ მიწოდებული ინფორმაცია რა უარყოფით ზეგავლენას მოახდენს მოზარდთა და საერთოდ, ადამიანთა ფსიქიკაზე. ისევე როგორც, თვით დანაშაულის ჩამდენს ან მსხვერპლს შეიძლება გამოუსწორებელი დაღი დაასვას მედიით გავრცელებულმა ინფორმაციამ.

ჟურნალისტთა საერთაშორისო ფედერაციის პრინციპებით, ბავშვებთან დაკავშირებული პუბლიკაციების გაშუქება მათი დაუცველი მდგომარეობის გათვალისწინებით უნდა მოხდეს. მედიის საშუალებებმა ყველაფერი უნდა გააკეთონ იმისათვის, რომ არ გადაუხვიონ უმაღლეს ეთიკურ სტანდარტებსა და ნორმებს ბავშვთა პრობლემების გაშუქებისას. კერძოდ, გთავაზობთ ამ პრობლემასთან დაკავშირებულ მხოლოდ რამდენიმე მოთხოვნას პროფესიული სტანდარტიდან.

ბავშვების საკითხების გაშუქებისას მათ ძალისხმევა არ უნდა დაიშურონ სიზუსტისა და კორექტულობის დასაცავად;

უნდა მოერიდონ ისეთი ფოტოებისა და ინფორმაციის გამოქვეყნებას ბავშვებისათვის განკუთვნილ მედიასივრცეში, რომელიც საზიანო იქნება მათთვის.

მოერიდონ ბავშვებთან დაკავშირებული პრობლემების სენსაციურ და სტერეოტიპულ გაშუქებას პუბლიკაციების პოპულარობის მიზნით;

ბავშვებთან დაკავშირებული ნებისმიერი მასალის გამოქვეყნებისას საგულდაგულოდ აწონ-დაწონონ შესაძლო შედეგები და მინიმუმამდე დაიყვანონ ზიანის ფაქტორი.

თუ ამას საზოგადოებრივი ინტერესი არ მოითხოვს, დაიცვან ბავშვის ვინაობა და არ გამოაქვეყნონ მისი ფოტოები; /www.unicef.org/media-tools-guidlines.html/

ეს ზოგადი სტანდარტია, რომელთა გათვალისწინებაც მართებთ ჟურნალისტებს, თუმცა, ქართულ მედიაში არცთუ იშვიათად ირღვევა ეს სტანდარტი.

როგორც აღვნიშნეთ, ბავშვებისა და დანაშაულისა თუ სექსუალური ძალადობის პრობლემის გაშუქებისას არსებობს საფრთხე, რომ დაარღვიონ უდანაშაულობის პრეზუმცია და თხრობის სენსაციური სტილის გამოყენებით სკანდალური ისტორია შესთავაზონ მკითხველებსა თუ მაყურებლებს. მაგალითად, ერთ-ერთ გაზეთში რუბრიკით „შემზარავი ისტორია“ ვხვდებით სტატიას სათაურით - „14 წლის ბავშვს 23 ჭრილობა მიაყენეს“, რომელიც თბილისის ერთ-ერთ სკოლაში მომხდარ ინციდენტს წარმოგვიდგენს /“ახალი ვერსია“, №517/. როგორც ქვესათაურიდან ვკითხულობთ - „ბრალდებული დაჭრილის თანაკლასელი გოგოა“ და სავარაუდოდ, ეს ინციდენტი ლესბოსურ ნიადაგზე მომხდარა - მას და მის მსხვერპლს ერთი და იგივე გოგონა ჰყვარებიათ. რამდენადაც თემა ქართული რეალობისთვის უცხო და ტაბუირებულია, პუბლიკაციაც სენსაციური სტილით არის შესრულებული. ჟურნალისტი, მართალია, არ ამტკიცებს, რომ დანაშაული ნამდვილად ამ ნიადაგზე მოხდა, მაგრამ თანაკლასელებთან ექსკლუზიურ ინტერვიუებზე დაყრდნობით, ფაქტიურად, სწორედ ამ ვერსიას განიხილავს. აღსანიშნავია, რომ ძალიან ბევრ კომენტარს ვხდებით, მაგრამ არ არის ბრალდებული გოგონას ადვოკატის კომენტარი. ყველაზე მძიმე შეცდომა კი, რასაც ჟურნალისტი უშვებს, არის ეჭვმიტანილი გოგონას ვინაობის გამხელაა (ასევე, ზუსტად უთითებს იმ სკოლასაც, სადაც დანაშაული მოხდა). ჩვენ შეგნებულად არ ვასახელებთ მის სახელსა და გვარს, რათა ფაქტის ტირაჟირება არ გამოგვივიდეს და კიდევ ერთხელ არ შეილახოს მისი ღირსება.

რამდენიმე თვის შემდეგ კი, სასამართლო პროცესის მსვლელობისას, გაზეთი უბრუნდება იმავე ფაქტს, და გვთავაზობს პუბლიკაციას, რომლის მიხედვითაც, ეს გოგონა, არა როგორც დამნაშავედ, სავარაუდოდ, მოწმედ უნდა განვიხილოთ. /“არასრულწლოვანი გოგო განაჩენის მოლოდინშია“, „ახალი ვერსია“, №564/. თუმცა, გაზეთი არ აღიარებს, რომ მათ უდანაშაულობის პრეზუმფცია დაარღვიეს. მხოლოდ იმის აღნიშვნით კმაყოფილდება, რომ გოგონას ალბათ გაამართლებს სასამართლო.

აქსიომაა, რომ ჟურნალისტმა მხოლოდ და მხოლოდ ეჭვმიტანილის სახით შეიძლება მოიხსენიოს პირი, ვიდრე მისი ბრალეულობა არ არის დამტკიცებული, თუმცა ვხვდებით ისეთ შეცდომებს, როდესაც მედიაში დამნაშავედ აცხადებენ პირს.

უნდა ითქვას ისიც, რომ როგორც პუბლიკაციათა ანალიზი მოწმობს, ბავშვთა უფლებების დამრღვევებად გვევლინებიან არამხოლოდ ჟურნალისტები, არამედ სამართალდამცველებიც. მაგალითად, „24 საათში“ ვკითხულობთ გაზეთის საკუთარ ინფორმაციას, რომ: „სამართალდამცველების ინფორმაციით მკვლელობის ჩამდენი 16 წლის ილია იაშვილია.“

როგორც ფოტოების ანალიზმა გვიჩვენა, დანაშაულის თემის გასაშუქებლად ძირითადად, ზოგადი სურათები გამოიყენება, თუმცა ვხდებით ისეთ შემთხვევებსაც, როდესაც ცნობადია ფოტოზე აღბეჭდილი მოზარდი.

ამდენად, უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და კონფინდენციალურობის დარღვევა, როგორც დანაშაულში ეჭვმიტანილ მოზარდის, ასევე მსხვერპლი ბავშვებისა, ერთ-ერთი უხეში შეცდომაა და ლახავს ბავშვთა უფლებებს. თუმცა, ერთი რამ გვსურს ხაზგასმით აღვნიშნოთ, ამ კვლევის მიზანი არ იყო კრიტიკა ერთი რომელიმე გაზეთისა, არამედ ჩვენება ზოგადი ტენდენციისა, რომელიც ახასიათებს თანამედროვე ქართულ მედიას. გამოსავალი კი, ჩვენი აზრით პროფესიული სტანდარტის დაცვაა.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. ბავშვთა საკითხების გაშუქება მედიაში, სახელმძღვანელო სტუდენტებისათვის, თბილისის სახ. უნივერსიტეტი და გაეროს ბავშვთა დაცვის ფონდი, თბ., 2008;

2. B.Brooks, G.Kennedy, News Reporting and Writing, The Missouri Group, ed 7. Boston-New York., 2002.

რეზიუმე

ბავშვებისა და დანაშაულის თემის გაშუქება ქართულ მედიაში

დალი ოსეფაშვილი

ჩვენი კვლევის მიზანია შევისწავლოთ, 2007 წლის იანვარ-სექტემბერში ქართული ბეჭდური მედია როგორ აშუქებდა ბავშვებისა და დანაშაულის თემას. კვლევის ობიექტია გაზეთები: „24 საათი“, „ალია“, „ახალი ვერსია“, „ახალი თაობა“, „რეზონანსი“.

ბავშვებისა და დანაშაულის თემის გაშუქება ამ საკითხზე მომუშავე ჟურნალისტებისგან სათანადო სამართლებრივ ცოდნას მოითხოვს. როგორც ჩვენი კვლევა მოწმობს, ყველაზე მთავარი შეცდომა, რასაც ხშირად უშვებენ ქართველი ჟურნალისტები ამ თემის გაშუქებისას, უდანაშაულობის პრეზუმციის დარღვევაა;

კვლევის შედეგები როგორც მოწმობს, ქართულ მედიაში ამ საკითხზე სასაუბროდ ჟურნალისტები ძირითადად მხოლოდ პოლიტიკოსებს, მხოლოდ ფსიქოლოგებს ან მხოლოდ სამართალდამცველებს მიმართავენ და არ არის პუბლიკაციები მრავალწყაროზე დაყრდნობით მომზადებული, რომელშიც კომპეტენტური პირები პრობლემას მრავალმხრივად და სიღრმისეულად გაანალიზებდნენ.

SUMMARY

GEORGIAN MEDIA COVERAGE OF CHILDREN AND CRIME

DALI OSEPASHVILI

Our research is aimed at studying the Georgian press coverage of children and crime in the period of January - September 2007. The subjects of research are the newspapers: „24 Saati“, „Alia“, „Akhali Versia“, „Akhali Taoba”, „Rezonansi”.

Coverage of children and crime requires appropriate legal education from the journalists working on this issue. As our research proves the main mistake often made by Georgian journalists while covering this topic is violation of presumption of innocence;

As the research results prove for discussing the abovementioned issue the journalists in Georgian media refer to interviews only with politicians, psychologists or lawyers. The publications are not prepared on the basis of multiple sources in which the efficient persons would have made deep and versatile analysis of problem.

РЕЗЮМЕ

ОСВЕЩЕНИЕ ТЕМЫ ДЕТЕЙ И ПРЕСТУПЛЕНИЯ В ГРУЗИНСКИХ СРЕДСТВАХ ИНФОРМАЦИИ

ДАЛИ ОСЕПАШВИЛИ

Целью нашего исследования является изучение, как грузинские печатные средства информации освещали тему детей и преступления в январе - сентябре. Объектами исследования являются газеты: «24 саати», «Алиа», «Ахали Версиа», «Ахали Таоба», «Резонанси».

Освещение темы детей и преступления требует со стороны журналистов, работающих над этим вопросом, соответствующих правовых знаний. Как подтверждает наше исследование, самой главной ошибкой, которую допускают грузинские журналисты во время обзора этой темы, является нарушение презумпции невиновности.

Как подтверждают результаты исследования, в грузинских средствах информации журналисты для беседы над этим вопросом приглашают только политиков, только психологов, или только правозащитников; и нет публикаций, приготовленных на основе многих источников, в которых компетентные лица многосторонне и глубоко проанализировали бы проблему.

მარიამ გერსამია

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოციალურ და პოლიტიკურ მეცნიერებათა ფაკულტეტის ასოცირებული პროფესორი

პრესასთან და საზოგადოებასთან ურთიერთობის საკითხებში სპეციალისტისთვის და ანალიტიკოსებისთვის მნიშვნელოვანია მედია-მონიტორინგის სწორად წარმოება. განვსაზღვრავთ მედია-მონიტორინგის არსს და მიზნებს (1), მონიტორინგის ანგარიშის აგებულებას და მომზადების პროცედურებს (2), ფაბრიკაციის ელემენტებს, მათი გამოვლენის და მათზე რეაგირების საშუალებებს (3). ამ საკითხების ცოდნა მიეხმარება მედია-ანალიტიკოსს უკეთ გაიაზროს როგორ უნდა დაამუშავოს მედია-პროდუქტი, ხოლო ჟურნალისტს მიეხმარება უფრომ მეტად იყოს შედეგზე ორიენტირებული.

მედია-მონიტორინგის მიზნები (1): მედია-მონიტორინგის წარმოების მიზანია საინფორმაციო ქსელში ორგანიზაციის/უწყების შესახებ შექმნილი სურათის შესახებ ოპერატიული ინფორმირება და ანალიზი. მედია-მონიტორინგის შედეგად ფასდება როგორც მედიასთან ურთიერთობის ეფექტურობა, ასევე მედიის და ორგანიზაციის/უწყების პროფესიონალიზმი.

ანგარიშის აგებულება და მომზადება (2): ანგარიში მზადდება წინასწარ შედგენილ შაბლონში განთავსებული ინფორმაციის ანალიზის შედეგად.

შაბლონი შედგება რამდენიმე ცხრილისგან და ასახავს: სამიზნე საინფორმაციო საშუალებებს, ორგანიზაციის/უწყების მიერ ინიცირებულ ღონისძიებებს, შეფასების ინდიკატორებს და სხვ. შაბლონის განახლება ხდება ყოველდღიურად. მედია-მონიტორინგის ანგარიშში სავალდებულოა იყოს: ძირითადი მიგნებები, საინფორმაციო საშუალებებით გასული მასალების სტატისტიკური და კონტენტ-ანალიზი და რეკომენდაციები.

ძირითადი მიგნებების სისწორე მოწმდება არგუმენტებით, რომლებიც ვლინდება იმ სხვადასხვა ფაქტორებზე დაკვირვებით, რომელთა კომბინაციაც განაპირობებს მოვლენის პოზიტიურად ან ნეგატიურად ასახვას მედიაში. ანალიზის შედეგად იკვეთება მუშაობის პროცესში მედიის და ორგანიზაციის მხრიდან გამოვლენილი ხარვეზები, წარმატებები. ანგარიშში წარმოდგენილია რა განაპირობებს პოზიტიურ და ნეგატიურ პოზიციონირებას. ახალი ამბების შემადგენელ ამ ელემენტებს პოზიტიურ და ნეგატიურ სიმბოლოებს ვუწოდებთ.

პოზიციური სიმბოლოებია (შეფასების 13 ინდიკატორის მიხედვით): დადებითი პოლიტიკური რეზონანსი; ადამინის უფლებების დაცვის/დამცველის პოზიციონირება; საინფორმაციო საბაბის საინტერესოდ წარმოჩენა; სწორად შერჩეული დრო, მესიჯი და სპიკერები (მათ შორის ცნობადი სახეები); დადებითი გამოხმაურება მოვლენის გარშემო; დადებითი შეფასებები; კარგი ვიზუალური გარემო; პრესის პროტოკოლის მართვა: რეგლამენტი და საინფორმაციო უზრუნველყოფა; წარმატებული ისტორიის, მაგალითის წარმოჩენა: მიღწეული შედეგის დემონსტრირება; რისკ-ფაქტორის მქონე ამბების ინიცირება; კონტექსტი: იმ დღეს/კვირას განვითარებული სხვა მოვლენები; რამდენიმე მედია საშუალებაში ასახვა; კმაყოფილი ადამიანები.

ნეგატიური სიმბოლოებია (შეფასების 11 ინდიკატორი): უარყოფითი პოლიტიკური რეზონანსი: პოლიტიკოსების კრიტიკა; უარყოფითი გამოხმაურება მოვლენის გარშემო (მათ შორის ცნობადი სახეების); უარყოფითი შეფასებები; ცუდი ვიზუალური გარემო; საინფორმაციო ვაკუუმი: დაუბალანსებელი ინფორმაცია; წარუმატებული მაგალითის წარმოჩენის მაპროვოცირებელი გარემოს შექმნა; რეაგირება პოსტ-ფაქტუმ; კონტექსტი: იმ დღეს/კვირას განვითარებული სხვა მოვლენები; ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტის წარმოჩენა ან იგნორირება; უკმაყოფილო ადამიანები; რამდენიმე მედია საშუალებაში ასახვა.

ეფექტურობის შესაფასებლად ანალიტიკოსისთვის მნიშვნელოვანია როგორც გაშუქების სიხშირის, ასევე სიმბოლოების რაოდენობის შეპირისპირების და დინამიკის ჩვენება. მონიტორინგის შაბლონში, გრაფებში ჩაწერილია პოზიტიური და ნეგატიური ინდიკატორები, რომელთა დაფიქსირების შემთხვევაშიც, ანალიტიკოსი ამარკერებს შესაბამისი კომპონენტს.

რეკომენდაციების შესამუშავებლად აუცილებელია პოზიტიური და ნეგატიური კომპონენტების შეპირისპირება, ასევე ორგანიზაციის და ნეგატიურ ნიშას შორის ბალანსის დადგენა. გაშუქების სიხშირის შესაბამისად ხდება ორგანიზაციის აქტიურობის მაჩვენებლის განსაზღვრა ნეგატიურ ნიშასთან მიმართებით. ეს ნიშნავს, რომ ანალიტიკოსი აჯამებს შემდეგი სახის სტატისტიკურ ინფორმაციას:

მონიტორინგი საზოგადოებასთან ურთიერთობის სპეციალისტს ეხმარება მედია-გეგმის მომზადებაში. მედია-მონიტორინგის ეფექტურობას ადასტურებს შიდაუწყებრივი კვლევებიც. მაგ: განათლების და მეცნიერების სამინისტროში წარმოებული მედია-მონიტორინგის შედეგად (2007 წლის იანვარი-ივნისი) დადასტურდა, რომ ყველა შემთხვევა, როცა სამინისტროს წარმომადგენელი არ აკეთებს კომენტარს მომხდარზე შუქდება ნეგატიურად; განათლების და მეცნიერების სამინსიტოს მიერ დაგეგნილი ღონისძიებების უმრავლესობა (70%25) ასახვას პოვებს მედიაში, ხოლო სამინისტროს დაგეგმილი ახალი ამბების უმეტესობა შუქდება ობიექტურად (ამათგან 19%25 - პოზიტიურად, 78%25 - ნეიტრალურად); ღონისძიების კარგად ან ცუდად გაშუქების ალბათობა იზრდება სხვადასხვა ფაქტორების კომბინაციის, ურთიერთზემოქმედების შედეგად და სხვ.

მედია-მონიტორინგის ყოველკვირეულ ანგარიშში იწერება რეკომენდაციები საზოგადოებასთან ურთიერთობის მოკლევადიანი და გრძელვადიანი სტრატეგიის შემუშავებისთვის. ასევე შესაძლებელია ყოველთვიური და კვარტალური ანგარიშების მომზადება.

მედია-მონიტორინგის დახმარებით შესაძლებელია ჟურნალისტური ფაბრიკაციების ელემენტების გამოვლენა (3). ფაბრიკაცია არის ჟურნალისტური შრომის პროდუქტი (სატელევიზიო-რადიო თუ პუბლიცისტური მასალა), სადაც სხვადასხვა ელემენტების კომპინირების საშუალებით ობიექტური რეალობის დამახინჯებულად წარმოჩენა.

როცა ინფორმციის ნაკადი არის ძალიან დიდი, ფაბრიკაციის შექმნის მსხვერპლი შეიძლება თავად ჟურნალისტიც გახდეს. ხშირად ამბების ცალკეული ნაწილები ინფორმაციას სწორად ასახავენ, მაგრამ კონტექსტში დამაჯინჯებული სურათი იქმნება. ერთ-ერთი ამერიკელი ჟურნალისტი, მარკ სინგერი, ამას „მოზაიკის“ აწყობას ადარებს, როცა სხვადასხვა შეუსაბამო ნაწილები შესაძლოა ერთმანეთს მოერგოს, მაგრამ საბოლოო სურათის შექმნისას ერთი შეცდომაც კი აფუჭებს ყველაფერს - წყაროს მითითება [1].

ასეთ შემთხვევაში მედია-ანალიზის შედეგად იწერება: ძირითადი მიგნებები (3.1), სტატისტიკური ანალიზი (3.2), კონტენტ-ანალიზი (3.3), ფაბრიკაციის ელემენტების დაჯგუფება (3.4) რეკომენდაციები (3.5)

ძირითად მიგნებებში (3.1) აისახება:

სტატისტიკურ ანალიზში (3.2) აისახება:

კონტენტ-ანალიზში (3.3) შემდეგ მედია-ანალიტიკოსმა უნდა დაადგინოს/დაასაბუთოს არის თუ არა ჟურნალისტური პროდუქტი ფაბრიკაცია? ამისთვის საჭიროა ფაბრიკაციის ელემენტების გამოვლენა (3.4). აი, რა ელემენტები შეიძლება იყოს გამოყენებული ფაბრიკაციის შესაქმნელად: