იური პაპასქუა
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“
მთავარი რედაქტორი, ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი

აგვისტოს დასაწყისში დატრიალებულ მოვლენებს მემატიანე გვერდს ვერ აუვლის: „ცხელი თავების“ მიერ მიღებულმა უნიათო და გაუაზრებელმა გადაწყვეტილებებმა „უხვად მოიტანა სისხლი და ცხედრები“, მსოფლიო პოლიტიკურ რუქაზე ორი დეფაქტო „დამოუკიდებელი რესპუბლიკა“ გაჩნდა, მკერდმოჭრილი ამორძალივით დარჩა მრავალგზის ჭირნახული დედა საქართველო

გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ახალ მსოფლიო წესრიგს დაედო სათავე. დიახ, გლობალური ომის საფრთხე საავდროდ შეკრებილ ღრუბელივით დაეკიდა ცის კაბადონზე: თუ დღეს (პირდაპირი გაგებით), ქვემეხები მიყუჩდა, გაღებული მსხვერპლი, გაშიშვლებული, ძარღვებამდე დასული დაპირისპირება არანაკლებ ზიანს მოასწავებს, ვიდრე ამ კონფლიქტში აფეთქებულმა ჭურვებმა უწია საქართველოს.

თითქმის წარმოუდგენელია, რომ რუსეთმა თავისი გადაწყვეტილება შეცვალოს. ასევე, გადაჭარბებულია მისი იზოლაციაში მოქცევის გზით სასურველი შედეგის მოლოდინიც. საკამათო არ არის, რომ გლობალიზაციისა და ინტეგრაციის დღეს არსებული ხარისხი უდიდესი რესურსების მქონე ქვეყანას ანგარიშგასაწევი ლიდერის იმუნიტეტს ხანგრძლივად შეუნარჩუნებს რუსეთის ფაქტორი ძალიან მნიშვნელოვანია და ის სხვა დანარჩენ ქვეყნებს (განსაკუთრებით კი ამერიკის შეერთებულ შტატებს) უფრო სჭირდება ირანის, პაკისტანის, აგრეთვე, სხვა ფეთქებადი რეგიონების პრობლემების მოსაწესრიგებლად. საყურადღებოა რუსეთთან ჩინეთისა და ინდოეთის დამოკიდებულებაც. ამდენად, მისი როლისა და ადგილის დაკნინება მხოლოდ ნაკლებად ეფექტური თვითდამშვიდების ცდაა.

ილუზიებით არ უნდა ვიკვებოთ: რუსეთის ეკონომიკურად დასუსტება (თუ გნებავთ, მისი დაშლა შემადგენელ ნაწილებად), დანარჩენ მსოფლიოს სიკეთეს არ მოუტანს. ჯერ ერთი, ეს ხანგრძლივი გლობალური ომის გარეშე არ მოხდება, მეორეც, აქედან გამომდინარე, კატასტროფული შედეგები ისე აისახება ისედაც შერყეულ მსოფლიო ეკონომიკაზე, რომ ბევრად დამანგრეველ შედეგს მივიღებთ.

ექსპერტთა შეფასებით, ომის წარმოების ერთი დღე რუსეთს ორმილიარდნახევარი რუბლი უჯდებოდა, საქართველოს ბიუჯეტს კი 280 მილიონი ლარი, ამასთან, დათვლილია მხოლოდ ის პირდაპირი მატერიალური ხარჯები, რომლებიც საზოგადად აღიარებულ გაანგარიშების მეთოდიკას ექვემდებარება (ვთქვათ, საბრძოლო თვითმფრინავების აფრენადაშვება, ტანკებისა და ბრონირებული ტრანსპორტის სადღეღამისო მოხმარება, საწვავის ხარჯი და ა.შ.), ხოლო მთლიანად, ან ნაწილობრივ განადგურებული ტექნიკის, ინფრასტრუქტურის ობიექტებისა თუ სხვა მატერიალურ ფასეულობათა საერთო ღირებულება, ცხადია, ბევრად მეტია. ადამიანთა მსხვერპლს კი ხარჯს ვერ მიათვლი და მის ოდენობას ვერც ერთი კრიტერიუმით ვერ განსაზღვრავ. ამაზრზენია (უფრო მკრეხელობა), როცა ომის მასშტაბებს დაღუპულების რაოდენობით აფასებენ.

ახალი ომი უფრო ძვირი დაჯდება.

მართალია, ქვემეხები დროებით მიყუჩდა, მაგრამ წინ უფრო ხანგრძლივი და საშიში ბრძოლა გველოდება გარდაუვალია ეთნოკონფლიქტების, სოციალური დაძაბულობისა და სამოქალაქო თუ პოლიტიკური დაპირისპირების შემდგომი ესკალაცია ევრაზიის სივრცეში. დაიწყო და არ დასრულდება დაშლის, დაყოფის პროცესი რუსეთში, კავკასიაში, მოლდოვეთში. უკრაინა არეულობის პირასაა. რუსეთის საშინაო ავტორიტარული და საგარეო აგრესიული პოლიტიკა, ნავთობისა და გაზის (რესურსების) გამოყენება პრობლემათა გადაწყვეტის იარაღად, მიმდინარე პროცესებს ხანგრძლივს და კიდევ უფრო დრამატულს გახდის.

ომი პრობლემების გადაწყვეტის ყველაზე სუსტი ხერხია. ბევრად უფრო რთულია საერთოდ განერიდო მას, ან მშვიდობიანი გზით, მოლაპარაკებებითა და შეთანხმებებით დაიყოლიო მოწინააღმდეგე. ეს მხოლოდ სიბრძნით დაუნჯებულებს ძალუძთ. საგულისხმოა ისიც, რომ ომი სხვა თანმდევ უბედურებებთან ერთად, უმალ გამოკვეთს სიბინძურეს, თავის ადგილს მიუჩენს მტყუანს და მართალს. ამჯერადაც, ტყვიის პირველივე საბედისწერო გასროლიდან ბევრი სისუსტე, ვერაგობა და უნიათობა გამომზეურდა. იყო თავდადებაც...

ვაგლახ, რომ 21 - ე საუკუნეშიც ასეთია გამორჩეულად ჩვენი და საერთოდ, ადამის მოდგმის ხვედრი ფიზიკურ სამყაროში.

დრო, ძალიან ბევრს (რაც აქამდე არ იყო ცნობილი), ნათელს გახდის, ჩამოეხსნება ნიღაბი ორგულს და ორპირს, გამოჩნდება თეთრიც და შავიც. მეისტორიე უთუოდ იტყვის ვინ წამოიწყო, ვინ ვის დაასწრო და ვინ დარჩა გაბითურებული. მოგებული კი, ამ ომს (არც ერთს სხვასაც) ნამდვილად არა ჰყავს.

ყველა ომი უხეშ შეცდომათა ერთგვარი კატალოგია. როგორც ჩანს, ამ კატალოგში ომის წამომწყებთ არ ჩაუხედავთ. სავარაუდოდ, ეს ასეცაა, რადგან ომთა ისტორიიდან მრავალგზის დასტურქმნილია, რომ ბრძენთა თათბირს მოწყვეტილი საყმაწვილო სენმოუხდელი ჭაბუკნი საბედისწერო კლაკნილებში უფრო ხშირად იხლართებიან.

დიახ, ამ ომშიც ჭარბადაა უპატიებელი შეცდომა გაღმაც და გამოღმაც ჩამცხრალ ნაღვერდალს უხვად აყარეს გამხმარი ფიჩხი, არც ნავთის მისხმა დაუკლიათ და სულიც შეუბერეს ხანძრის გაჩაღებამდე.

ჩაგითრევენ, თუ სხვისი იმედით შეგულიანებული შენით ჩაერთვები, ომი შეცდომაა. თუმცა, ეს ომი აგვისტომდე დიდი ხნით ადრე დაიწყო და არც არასოდეს შეწყვეტილა. ომი, როგორც ასეთი (ფართო გაგებით), ორი საუკუნეა რუსეთსაქართველოს შორის მიმდინარეობს და კვლავაც დიდხანს არ დასრულდება.

ომი უუნარო პოლიტიკის გაგრძელებაა და იგი უგუნურ პოლიტიკოსთა თავში მწიფდება. სამწუხაროდ, პოლიტიკოსთა ამბიციებს აურაცხელიადამიანური და მატერიალური მსხვერპლი მოსდევს. მშვიდობიანი მოსახლეობის ზურგზე გადადის ომის მთელი სიმძიმეც...

ზოგიერთი გვიკიჟინებს, რომ ახლა მიზეზშედეგების გარკვევის დრო არ არის, მტერს უნდა დავანახოთ, რომ როგორც არასდროს, დღეს ერთიანი ვართ, ურყევი რწმენა და პოზიცია გაგვაჩნია, ახლა მთავარია აგრესიისგან განვთავისუფლდეთ. აქედან გამომდინარე, ათასგვარი ხერხებით იქმნება მტრის ხატი და ამ ფანდს ერის შემაკავშირებელ იარაღად იყენებენ იხლართება ახალი კონსპირაციული გეგმა და ამაშიც საკუთარი ინტერესების უზრუნველყოფის მუხტებია ჩამარხული. მეტიც, ლიმიტირებული პლურალიზმის პირობებში, სასურველს ახდენილად წარმოგიდგენენ და შენ ეს ზუსტად ასევე უნდა ირწმუნო. თუ არა და... მოღალატედ შეგრაცხავენ, მტრულად განწყობილი ქვეყნის სპეცსამსახურების აგენტის იარლიყი ხომ გარანტირებული გაქვს!

მიმაჩნია, რომ ასეთ მიდგომაში პატრიოტული, მით უმეტეს, ქვეყნის გადარჩენისკენ მიმართული არაფერია. ის მხოლოდ PR კამპანიის სცენარისტთა დანაშაულებრივი ქმედების მიჩქმალვას და ხელმწიფობის ვადის გახანგრძლივებას ემსახურება.

ჩვენ გადავწყვიტეთ, ამ თემაზე გავხსნათ დისკუსია. მკითხველს ამავე ნომერში საყურადღებო მოსაზრებას ვთავაზობთ. ჟურნალის პოზიცია მყარი და გამოკვეთილია. ვფიქრობ, მიზეზშედეგის გარკვევა არა თუ გადავდოთ, დაუყოვნებლივ უნდა დავიწყოთ და მივიპყროთ მათი ყურადღება, ვისაც სწორი გადაწყვეტილების ვალდებულება აკისრია. სხვანაირად, ახალმა შეცდომებმა შეიძლება ერთიანად წაგვლეკოს.

ახლობელს რომ უთხრა, აშავებს, ამასთან, არგუმენტებიც მოუყვანო - რაშიც ცდება, ეს ნამდვილად არაა ღალატი, პირიქით, თითოეული ჩვენთაგანის მოვალეობაა.

რას ველოდით, რა მივიღეთ?

საბოლოო დასკვნების გაკეთება მართლაც ნაადრევია. დროთა განმავლობაში ისეთი ფაქტები შეიძლება გახდეს საჯარო, რაც უკვე განცდილს უფრო დრამატულს გახდის. თუმცა აქედანვე შეიძლება ისეთიც ვთქვათ, რომლებსაც ახლად გახსნილი გარემოებები ვერ შეცვლის. ცხადია, ქვემოთ წარმოდგენილ ჩემს მოსაზრებებს არა აქვს სრული ჭეშმარიტების პრეტენზია.

ღიად შეიძლება დავაფიქსიროთ: ჩვენ შევცდით არჩევანში, როცა ხელისუფლება სრულიად გამოუცდელ, ახალგაზრდებს ვანდეთ.

მე პირადად ეჭვიც არ მეპარება, რომ საქართველო სულ სხვა პულტიდან იმართება. ჩვენი არჩევანი კი მათ ნებასურვილს კარგად მორჩილობს. საქართველოს გეოპოლიტიკურ მდებარეობასა და სატრანზიტო კორიდორის ფუნქციაში ძირითადად რუსეთისა და ამერიკის ინტერესები იკვეთება აქ დაპირისპირებულ მხარეებს ეს ორი მონსტრი წარმოადგენს. ხან ერთი ასწრებს და თავის საქმეს აკეთებინებს საქართველოს ხელისუფლებას, ხან მეორე. ხოლო როცა დაპირისპირების შედეგი ტრაგიკულამდე მიდის, მსოფლიო საზოგადოება აღშფოთებას ვერ მალავს და აგრესორის ქცევას გულწრფე ლად დაგმობს. ოღონდ ამ ფარგლებს მათი ჩარევა ვეღარ გასცილდება დემოკრატიის სტანდარტი უფრო შორს ვერ მიდის.

ბუში იქნება თუ ამერიკის სხვა პრეზიდენტი, ოკეანესგაღმელთა დამოკიდებულება საქართველოს მიმართ არ შეიცვლება, არც იმას აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა საქართველოში ამჟამინდელი ხელისუფლება დარჩება თუ მას სხვა ჩაანაცვლებს - შეერთებული შტატების ადმინისტრაცია ყოველთვის შეეცდება დაიცვას აქ თავისი მუდმივი სტრატეგიული ინტერესები. არც რუსეთი დათმობს თავისთვის „საკბილოს“. ამჟამად ჩვენ ამ დაპირისპირებაში მხოლოდ ხელშემწყობ როლს ვასრულებთ ორივე მხარისთვის. მეტიც, ჩვენი ჩრდილოელი მეზობლის უფრო რაციონალურად გამოყენების ნიჭიც დავკარგეთ. ჩვენც დავიჯერეთ და სინამდვილეში კი გულზე მჯიღის ცემა, თანადგომის გამოხატვაში შეჯიბრი ამერიკის შეერთებული შტატების პრეზიდენტობის კანდიდატთა ლამის წინასაარჩევნო მარათონის მთავარ ნაწილად იქცა, რუსეთის პრეზიდენტმა და პრემიერმა ხალხის უფრო მეტი მხარდაჭერა მოიპოვა, ამერიკასთანაც სტრატეგიულ საკითხებზე დიალოგისთვის ნიადაგი მოიმზადა... სანაცვლოდ კანფეტებს ჩამოგვირიგებენ, პამპერსებს და ტამპონებს ჩამოგვიტანენ, ტურისტის საგზალს და წყალს მოგვაწვდიან, იარაღს, ტანკებს, თვითმფრინავებს, სამხედრო ფორმებს უფასოდ მოგვცემენ, დაბალპროცენტიან საკრედიტო ხაზს გაგვიხსნიან, ტექნიკურ კრედიტს თავიანთ მუშახელს და ინსტრუქტორებს ჩამოაყოლებენ... და რაც არ უნდა მწარედ მოსასმენი გაგვიხდეს, ერთგულად გვამსახურებენ საკუთარი მიზნების უზრუნველსაყოფად.

ჩვენ შევცდით სხვა არჩევანშიც, როცა ნატოსკენ სწრაფვა ხმამაღლა განვაცხადეთ და მზადების ყველა წვრილმანი ბუდარიხას ძროხის რძესავით საქვეყნოდ ვატრიალეთ სხვის დასანახად და გულის გასახეთქად. კონფლიქტის მოგვარების ყველა გზა კუნთებზე ყურებასა და იარაღის ჟღარუნს მივაბით. პრაქტიკულად არაფერი გაკეთებულა აფხაზი და ოსი ხალხის საქართველოსკენ მობრუნებისთვის. მეტიც, რაც სახალხო დიპლომატიამ რუდუნებით აღადგინა, ერთმა უხეშმა ჩარევამ ძირამდე ჩამოშალა;

ნატო არ იომებს საქართველოს ტერიტორიების დასაბრუნებლად (ეს თავად იაპ დე ჰოოპ სხეფერმაც განაცხადა), რუსეთთან ომს არც ევროკავშირი აპირებს და საერთოდ, არავინ არ გამოგზავნის ჯარისკაცებს საქართველოს მთლიანობის აღსადგენად. დამკვირვებლების მისიას - კი, ბატონო და ეს იქნება მაქსიმუმი.

„ახალ სამხედრო აგრესიას რუსეთი არ დაუშვებს“ დამაჯერებლად აცხადებს მედვედევი და ახალი მსოფლიო მას ომით ვერ უპასუხებს (ისევ და ისევ თავისი კეთილდღეობის გამო). რუსეთის სრული იზოლაცია გარე სამყაროსთან, პრაქტიკულად შეუძლებელია.

გარდასულ დღეთა ქრონიკამ კიდევ ერთხელ ცხადყო, რომ ამ ხელისუფლებას დიპლომატიის ანბანი არც ერთ ენაზე, არც ერთ უცხოურ უნივერსიტეტსა თუ კურსებზე არ უსწავლია. სამაგიეროდ კარგად გამოსდის ლანძღვაგინება, „ცხვირში ამოდენის“ მუქარა, საპროტესტო მანიფესტაციისა და ცოცხალი ჯაჭვის ორგანიზება. თუმცა ამით ომს ნამდვილად ვერ მოიგებ და ვერც განაწყენებულს მოულბობ გულს.

უდაოა, ისიც რომ ამ გუნდს წინამორბედისგან განსხვავებით ორგანიზაციის ნიჭი მართლაც აღმოაჩნდა, სხვათაშორის იმისიც, დღენიადაგ იმეოროს: ყველაფერი კარგად მიდის და ცოტა დაგვრჩა საბოლოო გამარჯვებამდეო. თუმცა, რომელ გამარჯვებაზეა ლაპარაკი, როცა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დეფაქტო ხელისუფლების (იგივე რუსეთის) მიერ ომამდე კონტროლირებადი ტერიტორიების გარდა, დავკარგეთ ახალგორის რაიონი, დიდი და პატარა ლიახვის, აგრეთვე, ფრონეს ხეობათა ქართული სოფლები, „ზემო აფხაზეთი“ კოდორის ხეობა, გარდა ამისა, რუსებმა 30კილომეტრიანი საკონტროლო ზონაც მიიღეს ფეშქაშად.

პრაქტიკულად, აღარ არსებობს გორისა და სენაკის სამხედრო ბაზები, გაძარცულია და გაპარტახებულია სამხედრო ქონება, მწყობრიდანაა გამოსული აეროდრომების ქსელი, სარადარო სისტემა, სამხედროსაზღვაო ფლოტი, საერთოდ მოისპო ფოთის სამხედროსაზღვაო ბაზა, განადგურდა გორში სამხედრო ბაზისა და სამოქალაქო ინფრასტრუქტურის მნიშვნელოვანი ნაწილი, აფეთქდა ხიდები, დაიწვა ტყის მასივები, მოისრა ნადირფრინველი, საქართველომ კაპიტულაცია გამოაცხადა და ყოველივე ამას გამარჯვება ჰქვია?

ომმა აჩვენა, რომ ჩვენს ჯარს აკლია ორგანიზებულობა, არ ჰყავს მთავარსარდალი, არ გააჩნია რეალობის შეგრძნება (ცხადია, არ მაქვს მხედველობაში, პირადი მამაცობის მაგალითები). მე ვერ ვიკისრებ სამხედრო ექსპერტის მისიას, ამ სფეროში ძალიან ბევრი კითხვაა, მხოლოდ ერთორ ასპექტს შევეხები განსჯისათვის.

ქვეყნის ხელმძღვანელობას უნდა სცოდნოდა, რომ ცხინვალის ირგვლივ სამხედრო ძალების კონცენტრაცია და გახშირებული პროვოკაციები რუსეთთან ომს და მაშასადამე, კატასტროფას მოასწავებდა. რუსეთის ინტერესებში შედიოდა ნებისმიერი ხერხით შეეტყუა ჩვენი სამხედრო ძალა ცხინვალში და საქართველოში შემოსვლის (ოკუპაციის) რაიმე საბაბი მიეღო. ამისთვის ხანგრძლივად, მოთმინებით ელოდა ხელსაყრელ მომენტს. რა, ჩვენს მზვერავებს ობიექტივები გაეყინათ და ლიბრი გადაეფარათ თვალებზე, ვერ შენიშნეს როკის გვირაბთან ჩასაფრებული რუსეთის 58ე არმია (ათასობით ტექნიკა და ჯარისკაცი)?

თუ კი ეს ცნობილი იყო და მაინც გავარდა ტყვია, აშკარაა, სამხედრო დანაშაულთან გვაქვს საქმე. ახლა ირკვევა (ჯონ ტეფტის, კონდოლიზა რაისის და სხვათა განცხადებებიდან), რომ საქართველოს ხელმძღვანელობამ არ შეისმინა ამერიკელების არაერთგზის გაფრთხილება და მაინც შევიდა ცხინვალში...

ერთიც მინდა ვთქვა: თუ მოიქნევ, დაარტყა უნდა კიდეც და ბოლომდე დადგე, არ გამოიქცე, წესია ასეთი. ჯარი სახელმწიფოს იმისთვის ჰყავს, უპირველეს ყოვლისა, მშვიდობიანი მოსახლეობა დაიცვას. ჩვენმა სარდლობამ ჯერ ცეცხლი გახსნა და მერე იქიდან ისე მოკურცხლა, ტრანსპორტს გამოასწრო, ხალხი კი შურისძიებით აღვსილ მტერს შეატოვა საჯიჯგნად. ჯარი გააქციეს კოდორის ხეობიდან, სენაკიდან, გორიდან, ტექნიკა, ტყვიაწამალი, სხვა სამხედრო ავლადიდება კი ხელუხლებელი დაახვედრეს სრულ მზადყოფნაში გასაზიდად. ისე წამოვიდნენ, მოსახლეობა არც გაუფრთხილებიათ. ამის მერე, ზოგს ჰყოფნის თავხედობა განაცხადოს, აბა, ნარჩევ ბიჭებს ხომ ვერ შევაკლავდითო რიცხობრივად ბევრად მეტ გადამთიელს.

მილიარდ ლარზე მეტია თავდაცვის ასიგნება საქართველოს სულ რაღაც ხუთმილიარდიანი ბიუჯეტიდან მაშინ, როცა მოსახლეობის დიდი ნაწილი სიღარიბის ზღვარს მიღმაა და საყველპურო შემოსავალიც არა აქვს. ეს საეჭვოდ დიდი ციფრია. ზოგადად აღიარებული პრინციპების თანახმად, ქვეყნის ბიუჯეტიდან სამხედრო ხარჯები 5%25ს არ უნდა აჭარბებდეს (ნიშნავს, რომ ქვეყანა არადემოკრატიულია და მილიტარისტულ გზას ადგას). როგორც ჩანს, ჩვენთან გაცილებით მეტი იხარჯება და მეტიც ნიავდება.

ნათქვამია, ომი ყველაფერს ჩამოწერს...

„ვარდების რევოლუციის“ შემდგომ ეპოქაში, სამხედრო ხარჯების ფინანსური შემოწმება ტაბუდადებულია. საერთოდ ზედმეტია ლაპარაკი ხარჯების ეფექტურობის შემოწმებაზე (კონტროლის ასეთი ხარისხი ჯერაც უცხოა ჩვენს პრაქტიკაში). არის ეჭვი, რომ სამხედრო ხარჯების პრიორიტეტული ზრდა, გასაიდუმლოებული ბიუჯეტი და ასე უმოწყალოდ მიტოვებული (განიავებული) სამხედრო ქონება ურთიერთკავშირშია და არაა გამორიცხული წინასწარ გამიზნული, ფარულ გარიგებათა და მოქმედებათა შედეგი იყოს.

ომი ხომ ყველა ნაკვალევს წაშლის...

რამდენიც გნებავთ იმდენია ფაქტი, რომლებსაც არანაირი გამართლება აქვს და მაინც ყურით მოთრეული არგუმენტი მოჰყავს ზოგიერთს, თითქოსდა სხვა „სიკეთესთან“ ერთად ამ ომმა რუსეთის ნამდვილი სახე დაგვანახაო.

მე რომ მკითხოთ, რაც მოხდა, არ ღირდა იმად, ამ გზით მსოფლიოს ყურადღება მიგვექცია, „ნიღაბი ჩამოგვეხსნა“ იმპერიული ძალისათვის. მსოფლიომ ისედაც იცის „ისტორიის გაკვეთილები“. თუ ახლა ვსწავლობთ ამ „საშინაო დავალებას“, აქამდე ბეჯითად რომ უნდა გვესწავლა და ვატარებთ ექსპერიმენტებს, რომელსაც ადამიანური და მატერიალური მსხვერპლი მოაქვს, ეს კიდევ ერთი დანაშაულია!

როცა ცხინვალში საომარი მოქმედების დაწყებას კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენას არქმევ, იმას ნიშნავს, რომ ვერ ხვდები ამას რა შედეგი მოსდევს. უთუოდ აჯობებდა ხმამაღლა გვეყვირა, მტერმა საზღვარი გადმოლახა და საკუთარი ხალხი, ქვეყნის მთლიანობა უნდა დაგვეცვაო. უფრო მომგებიანი იქნებოდა რუსის არმია ყოველგვარი წინააღმდეგობის გარეშე შემოსულიყო. მეტი შანსი გვექნებოდა მათი ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიიდან გასაყვანად.

ცხინვალში „კონსტიტუციური წესრიგის აღდგენას“ ერთი სპეცდანიშნულების ბრიგადაც მოახერხებდა და არ იყო საჭირო საერთო მობილიზაციის გამოცხადება თუ კი იქნებოდა მყარი გარანტია, რომ ამ ოპერაციაში რუსეთი არ ჩაერეოდა, თუმცა ეს პრაქტიკულად გამორიცხული იყო.

ყველა შემთხვევაში, უმაღლესი ხელმძღვანელობის მიერ სამხედრო ოპერაციისთვის არ იყო სწორად გააზრებული დრო, მოქმედებები და მოსალოდნელი შედეგები, რაც მთავარია, მიღებულ იქნა არასწორი გადაწყვეტილება, რომლის გამოც რუსეთთან ომში სასტიკად დავმარცხდით.

ჩვენმა ხელისუფლებამ ისიც ვერ მოახერხა, რომ სარკოზმედვედევის შეთანხმებაში საქართველოს ინტერესები დაეცვა, რომელ ინტერესზე (პოზიციაზე) ვსაუბრობთ, დღემდე ვერ გარკვეულა რა წერია მასში. ყველა ნიშნის მიხედვით, ეს შეთანხმება კაპიტულანტურია და საქართველოდან (აფხაზეთიდან, სამხრეთ ოსეთიდან) რუსეთის ჯარის გამოყვანის პერსპექტივასაც არ იძლევა.

ასე, რომ ჩვენს თავს ჩვენვე გამოვუტანეთ სასტიკი განაჩენი.

არის ხსნა ამ მდგომარეობიდან? საკითხავი, აი, ეს არის.

გამოსავალი ყოველთვის არის, თუ ამის ნება ერს გააჩნია. რა გზით, და რა ფორმით - ეს გამოჩნდება. მთავარია, საამისო წინაპირობა უნდა შეიქმნას. უპირველეს ყოვლისა, ჩვენ უნდა ვისწავლოთ არჩევანი.

„დემოკრატიული რეფორმების ახალ ტალღაზე“ მოფარფატე ხელისუფლება ამას ნამდვილად ვერ შეძლებს. ვერც ლელა კაკულიას წინასწარმეტყველების იმედზე გაბრწყინდება საქართველო.

რაც გვჭირს, ფარსმან სპარსის შეგონებას მახსენებს (ჩვენს მდგომარეობას ზუსტად ესადაგება): „ჯოჯოხეთში ბერები დაუწყვეტიათო და ყვავი დაუნიშნავსო ხუცესად ღმერთს“.

შედეგიც აქედანაა, ეს საგულ დაგულოდ უნდა დავიხსომოთ.

იაკობ მესხია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

„ომის პირველი მსხვერპლი ხდება სიმართლე“.
ჯონსონ ხაირამი

სახელმწიფოს ბრძოლა საკუთარი ეროვნული ინტერესებისათვის მხოლოდ მაშინაა შედეგიანი, როცა მკაფიოდაა ჩამოყალიბებული მისი მიზანი და ამოცანები. თითოეულ ქვეყანას საკუთარი პოლიტიკური ინტერესები გააჩნია, რომელიც შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს სხვა ქვეყნის სტრატეგიულ ამოცანებს.

ასეთ ვითარებაში სახელმწიფოებს შორის იწყება პოლიტიკური ბრძოლა, რომელიც მისი უკომპრომისობის შემთხვევაში შეიძლება სამხედრო დაპირისპირებაში გადაიზარდოს, რომელსაც უმეტესწილად ძლიერი ქვეყანა იყენებს სუსტის მიმართ და პირიქით (იშვიათად, მაგრამ მაინც ხდება). ამასთან, უპირველეს ყოვლისა, თანამედროვე პოლიტიკური სამყარო, არის შედეგი წარსულში ძალადობისა, ხოლო მისი შენარჩუნება ასევე ძალადობით ხდება. ვიდრე საზოგადოება არ გადავა ცნობიერების ახალ ცივილურ პარადიგმაზე, მომავალშიც მსოფლიო პოლიტიკური რუკა ალბათ ძალადობით შეიცვლება. საუბარია იმაზე, რომ სახელმწიფოთა ტერიტორიული საზღვრები არის საუკუნეების მანძილზე წარმოებული მრავალრიცხოვანი ტოტალური და ლოკალური ომების შედეგი, რომელიც ყოველთვის მთავრდებოდა დაზავებით. ისტორიულ ჭრილში უსასრულო ომი არ არსებობს, მაგრამ ბევრი მაგალითია სახელმწიფოებს შორის უსასრულო ბრძოლებისა, რომლის ერთ ერთი შემადგენელი ნაწილია მოკლევადიანი ლოკალური ომები.

ნებისმიერი ომი, რა სახის და რის საფუძველზეც არ უნდა იყოს იგი წარმოებული, ტრაგედიაა ყველასათვის, ხოლო ის, ვინც ომის წამომწყებია ან თავისი ქცევით და საქმით ხელს უწყობს მას, დამნაშავეა კაცობრიობის წინაშე. დედამიწაზე არ არსებობს ქვეყანა, რომელიც ომში გამარჯვების შედეგად გამდიდრებულიყოს (ვოლტერი). თუმცა, როგორც კაცობრიობის ისტორია გვიჩვენებს, ეროვნულ პატრიოტიზმთან და ღირსებასთან ერთად ომების საფუძველი ხშირად ბუნებრივი სიმდიდრე, განსაკუთრებით კი ენერგორესურსები ხდება. თანამედროვე ეტაპზე განსაკუთრებით მძლავრობს მორალი - „თუ გინდა მშვიდობა, ემზადე ომისთვის“ და მართლაც, ყველა სახელმწიფო ქმნის არმიას, აწარმოებს და იძენს საომარ ტექნიკას და უზარმაზარ თანხას ხარჯავს ომისთვის მზადებაზე. დახარჯული ბიუჯეტიდან ნებისმიერი თანხა სამხედრო საქმეზე „დაკარგულია“, იგი იწვევს ქვეყნის ეკონომიკის დეფორმაციას და ამცირებს საზოგადოების ცხოვრების დონეს.

სულ სხვა ნიშნებით ხასიათდება ომის შემდგომი ეკონომიკა. მისი ნგრევის და დეფორმაციის ხარისხი დამოკიდებულია საომარი მოქმედებების ხანგრძლივობაზე და ომის დროს გამოყენებული ტექნიკური საშუალებების დამანგრეველ ძალაზე, აგრეთვე მეომარი ქვეყნების სამხედრო ხელოვნებაზე და ომის წარმოების საერთაშორისო ნორმების დაცვაზე.

ასეა თუ ისე, საქართველო მაინც იქნა ჩართული რუსეთთან ომში, რომელმაც დიდი ადამიანური და ეკონომიკური უბედურება მოუტანა ქვეყანას და რომლის პირველი ზოგადი სოციალურეკონომიკური შედეგები (ვიდრე არ მოხდება მისი ზუსტი აუდიტირება), მხოლოდ მიახლოებით შეიძლება წარმოვიდგინოთ.

ეკონომიკური ზარალი

ომმა საქართველოს ეკონომიკას საკმაოდ დიდი ზარალი მიაყენა, თუმცა ერთი რამ უდავოდ ფაქტია - საომარ ვითარებაში საქართველოს ეკონომიკამ საკმაოდ მყარი მდგომარეობა გამოავლინა, რაც დაადასტურა კიდეც საერთაშორისო სარეიტინგო სამსახურმა Fitch - მა.

ეს ერთის მხრივ, განპირობებული იყო იმით, რომ უკანასკნელ წლებში საკმაოდ მომძლავრდა ქვეყნის ეკონომიკური პოტენციალი, ხოლო, მეორეს მხრივ იმით, რომ ომმა მიიღო მოკლევადიანი ხასიათი და მან მხოლოდ 5 დღე გასტანა. გა ჭიანურებულ ომს რუსეთთან საქართველოს ეკონომიკა ვერ გაუძლებდა და შედეგები კატასტროფული იქნებოდა.

ჯერჯერობით საქართველოს ხელისუფლებას არ დაუთვლია ომის შედეგად მიყენებული ზარალის მოცულობა, მაგრამ მის მიახლოებით სიდიდეზე მრავალი ერთმანეთისგან განსხვავებული ინფორმაცია დასახელდა სახელმწიფო სტრუქტურებიდან. საქართველოს ეროვნულმა ბანკმა ომის შედეგად მიღებული ზარალი შეაფასა დაახლოებით 1 მილიარდი დოლარით, ხოლო საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს შეფასებით ზარალი 1 მილიარდ დოლარს აღემატება. იგივე განცხადება გააკეთა საქართველოს პრეზიდენტმა, ხოლო საქართველოს პრემიერმინისტრის მიერ ზარალის სიდიდე 34 მილიარდი დოლარით შეფასდა. ქართველ ექსპერტთა ერთმა ნაწილმა, სრულიად სამართლიანად აარიდა თავი ზარალის რაოდენობრივღირებულებით შეფასებას, ხოლო მეორე ნაწილმა იგი 2030 მილიარდ დოლარად შეაფასა, რაც, ჩემის აზრით, რეალობასთან ძალიან შორსაა.

საქართველოს სახელმწიფო სტრუქტურების, უცხოელი და ქართველი ექსპერტების მიერ ომის შედეგად მიყენებული ზარალის შეფასებაში, როგორც ჩანს, არაა საუბარი სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე მიყენებულ ზარალზე, რაც არასწორია და ეწინააღმდეგება საქართველოს ტერიტორიული ერთიანობის იდეოლოგიას. ამ შეფასებებში ასევე არაა შეტანილი ქვეყნის თავდაცვის ინფრასტრუქტურაზე და შეიარაღებაზე (ნაწილი გატანილ იქნა ნადავლის სახით) მიყენებული ზარალი, რისი დაზუსტება ალბათ უახლოეს მომავალში მოხდება.

დღევანდელი - ხილული, მატერიალური და რეპუტაციული, მომავალი ზარალი, რომელიც რუსეთთან ომის შედეგად მიადგა ჩვენს ქვეყანას, მოკლედ შეიძლება შემდეგნაირად ჩამოყალიბდეს:

- დაინგრა სამოქალაქო და სამხედრო ინფრასტრუქტურა, მათ შორის, აეროდრომები, ხიდები, რკინიგზა, შენობები, ნაგებობები, გადამცემი მაუწყებლობები, ავტომაგისტრალები, საპორტო ინფრასტრუქტურა და ა.შ. შიდა ქართლში დაზიანდა საწარმოები, რის გამოც შეფერხდა ქვეყნის ეკონომიკის ნორმალური ფუნქციონირება, დაეცა წარმოების ზრდის ტემპები;

- ომის შედეგად დიდად იზარალა საქართველოს ეკოსისტემამ. ბორჯომხარაგაულის ნაკრძალში, რუსული ავიადაბომბვის შედეგად გაჩენილმა ხანძარმა, რომლის ჩაქრობა თითქმის ერთი თვე გაგრძელდა და უზარმაზარი თანხა დაჯდა, გაანადგურა ათას ჰაზე მეტი ხეტყე, 250 ჰაზე მთლიანად მოისპო ტყის საფარი, 750 ჰაზე განადგურდა ტყის 70%25, დაიწვა ენდემური ჯიშები, რომლებიც შეტანილია „წითელ წიგნში“;

- ფოთის ზღვის აკვატორიაზე სამხედრო ხომალდების ჩაძირვის შედეგად შავ ზღვაში ჩაიღვარა დაახლოებით 50 ტონამდე საწვავი, რის შედეგადაც მიყენებულმა ზარალმა წინასწარი მონაცემებით შეადგინა დაახლოებით ნახევარ მილიონზე მეტი დოლარი, ხოლო დაბინძურებისაგან ზარალმა 2 მილიონ დოლარს გადააჭარბა;

- გორთან ნაღმის აფეთქებით გაჩენილმა ხანძარმა გამოიწვია 720 ტონა ნავთობის დაღვრა და 2000 კვ.მ. ნიადაგის დაბინძურება, რაც საჭიროებს ნიადაგის შეცვლის ძვირადღირებული სამუშაოებს. ზარალი მიადგა „აზპეტროლს“, დაიწვა მისი კუთვნილი 13 ვაგონი და საწვავი. საქართველოს ეკოსისტემაზე მიყენებული ზარალის შესაფასებლად შეიქმნა სპეციალური კომისია, რომელიც იმავდროულად მოამზადებს მასალებს ჰააგის სასამართლოზე წარსადგენად;

- გორიკასპის მონაკვეთზე რკინიგზის ხიდის აფეთქების შედეგად ზარალმა 1 მილიონ დოლარს გადააჭარბა. სომხეთმა ტვირთის შეჩერების (107 ვაგონი ხორბალი, 50 ვაგონი საწვავი) შედეგად თითქმის ნახევარი მილიონი დოლარი იზარალა. ასევე დიდი ზარალი მიადგა საქართველოს და აზერბაიჯანს (აღნიშნული ხიდი სამივე ქვეყნის ერთიანი ძალისხმევით აღდგენილ იქნა 10 დღეში);

- დიდი ზარალი მიადგა სოფლის მეურნეობას, კონფლიქტის ზონაში გაჩანაგდა და ცეცხლი წაეკიდა ნათესებს, გაჩანაგდა და აუღებელი დარჩა მოსავლის დიდი ნაწილი;

- მნიშვნელოვნად იზარალა საკურორტო ბიზნესმა არა მხოლოდ საქართველოში (ბათუმი, ქობულეთი, სოხუმი და ა.შ.), არამედ, მის გარეთაც (სოჭი, იალტა, ანაპა და ა.შ.). საქართველოს კურორტებზე დამსვენებელთა რიცხვი თითქმის 80 პროცენტით შემცირდა. რაც შეეხება ტურისტულ ბიზნესს, მან ომის შედეგად თითქმის შეწყვიტა ფუნქციონირება, დაახლოებით 100 ათასმა ადამიანმა უარი თქვა ტურისტულ მომსახურებაზე;

- დიდი ზარალი მიადგა საბანკო სექტორს და მასთან მჭიდროდ ინტეგრირებულ სამშენებლო ბიზნესს. საბანკო სექტორმა ერთი კვირით შეაჩერა აქტიური საქმიანობა, შიდა ქართლში კომერციული ბანკების ფილიალებს („პროკრედიტბანკი“, „საქართველოს ბანკი“, „თიბისი ბანკი“) გაცემული აქვთ თითქმის 100 მილიონამდე ლარის სესხი, რის დაბრუნებასაც საფრთხე შეექმნა. საომარი მოქმედებების შედეგად სენაკსა და გორში დანგრეულ იქნა ბანკის შენობები. ომის პერიოდში თითქმის მთლიანად პარალიზებული იყო სამშენებლო სექტორი;

- ზარალი მიადგათ კერძო მეწარმეებს. განსაკუთრებით იზარალეს ფარმაცევტულმა კომპანიებმა („ავერსი“, „პსპ“), რომლებსაც აფთიაქები ჰქონდათ განთავსებული კონფლიქტურ ზონებში. გაიძარცვა არა ერთი კერძო საწარმო (მათ შორის ქ. ფოთში არსებული „ნიკორას“ საწარმო). კომპანია „ელიტ ელექტრონიქსის“ მაღაზიები განადგურდა გორსა და თამარაშენში, ზარალმა შეადგინა ნახევარი მილიონი დოლარი. ადგილი ჰქონდა ენერგორესურსების უკანონო ხარჯვას რუსეთის საჯარისო ფორმირებების მხრიდან. კომპანია „ენერგოპრო ჯორჯიას“ 6 მილიონი დოლარის ზარალი მიადგა. ასევე საკმაოდ იზარალეს მობილური კავშირგაბმულობის კომპანიებმა („მაგთიკომი“ და „ჯეოსელი“). კონფლიქტის ზონებში დაზიანდა და გაიძარცვა მათი ტექნიკური საშუალებები, თუმცა მათ გამოიყენეს რა მოძრავი სადგურები, არ გაუწყვეტიათ მომსახურება. ჰაკერებმა დააზიანეს და დაბლოკეს ქართული ინტერნეტ საიტები, რითაც მათ რამდენიმე მილიონი ლარით იზარალეს;

- ომის დაწყებასთან დაკავშირებით გარკვეული რყევები განიცადა სამომხმარებლო ბაზარმა, გაიზარდა მოთხოვნა სასურსათო პროდუქციაზე და შესაბამისად, ფასებიც, თუმცა პანიკა არ შექმნილა. მოსალოდნელი იყო საწვავზე ფასების ზრდაც. საწვავის შემოტანა ძირითადად ხდებოდა აზერბაიჯანიდან, რომლის სიიაფემ საშუალება მისცა ადგილობრივ კომპანიებს 510 თეთრით შეემცირებინათ საცალო ფასი. ამავე ოდენობით შეამცირა ფასები კომპანია „Rompetrol Georgia“ - მ, რომელსაც ევროპიდან შემოაქვს ნავთობპროდუქტები;

- იზარალეს საქართველოში მოქმედმა უცხოურმა კომპანიებმაც. ქ. ფოთში არაბულ კომპანიას დაუზიანეს 300 ათასი დოლარის ღირებულების ტექნიკა, იზარალეს არენდატორებმაც - ერთი მილიონი დოლარის ზარალი მიადგა ქართულთურქული ნავთობის კომპანია „ჩენელენერჯის“. ასევე იზარალეს ქართულმა და უცხოურმა ავიაკომპანიებმა, რომლებმაც შეწყვიტეს ფრენა რუსეთის სხვადასხვა ქალაქებში.

გარდა მატერიალურნივთობრივი ზარალისა, ომმა საქართველოს საკმაოდ დიდი რეპუტაციული ზარალიც მიაყენა. უპირველეს ყოვლისა, საფრთხე შეექმნა ნავთობისა და გაზის სატრანზიტო არტერიას საქართველოს ტერიტორიაზე. კერძოდ, ნავთობსადენს „ბაქოთბილისიჯეიჰანი“ (სიმძლავრით 50 მილიონი ტონა - დღეღამეში მილიონი ბარელი ნავთობი) და გაზსადენს „ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანი“ (სიმძლავრით 30 მილიარდი კუბმეტრი გაზი წელიწადში). ასევე, მუქარის ქვეშ აღმოჩნდა ნავთობსადენი „ბაქო-სუფსა“ (145 ათასი ბარელი დღეღამეში) და ნავთობტერმინალები ბათუმში და ყულევში, სადაც შემოდის ნავთობი ყაზახეთიდან და აზერბაიჯანიდან.

რუსეთსაქართველოს კონფლიქტის შედეგად საერთაშორისო ენერგომატარებლებზე კავკასიაში იზრდება ტერორისტული აქტების საფრთხეები. როგორც ცნობილია, კომპანია „Britishpetrolium“-მა დიდი ზარალი განიცადა 5 აგვისტოს თურქეთის ტერიტორიაზე მომხდარი აფეთქებით ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მაგისტრალზე, რომელიც, როგორც ჩანს, განხორციელდა სეპარატისტული ქურთული შეიარაღებული დაჯგუფების მიერ.

რეპუტაციული ზარალი მიადგა საქართველოს ტურიზმის სფეროს. ტურიზმიდან შემოსავალი საქართველოში უკანასკნელ 34 წელიწადში 5-ჯერ გაიზარდა. აღნიშნული სფეროს მეურნეობა საკმაოდ წარმატებით ვითარდებოდა. ცხადია, საომარმა მოქმედებებმა დააფრთხო უცხოელი ტურისტები და მოსალოდნელია, რომ რეპუტაციის შელახვის გამო, მათი ნაკადი (თუ ვითარება არ დარეგულირდა), არსებითად შემცირდეს.

აგრეთვე უნდა აღინიშნოს იმ ზარალზეც, რომელიც ქვეყანას მიადგა საქართველოში საომარი ვითარების გამოცხადების გამო. ამან გამოიწვია სახელშეკრულებო ვალდებულებების დროში გადაწევა, რაც რა თქმა უნდა, მასში მონაწილე მხარეებისთვის ზარალის შემცველია. ამის ერთერთ უტყუარ მაგალითად შეიძლება დასახელდეს არაბულ კომპანიასთან დადებული ხელშეკრულება ფოთის ინდუსტრიული ზონის მშენებლობის შესახებ, რომლის ვადამ გაურკვეველი დროით გადაიწია და მისი განხორციელების ბედი ჯერჯერობით გაურკვეველია, თუმცა მათი პირველი განცხადება დამაიმედებელია.

ომმა ნეგატიური გავლენა მოახდინა საქართველოს ინვესტიციურ გარემოზეც. ამერიკულმა ანალიტიკურმა ცენტრმა Gლობალ ინსიგჰტმა ინვესტიციური უსაფრთხოების რისკი საქართველოში „4“დან „5“მდე გაიზარდა, ხოლო ბიზნესის წარმოების რისკის რეიტინგი - „3“დან „3,5“მდე, საქართველოს ეკონომიკური ზრდა 2008 წელს პროგნოზირებული 12 პროცენტიდან, შესაძლოა 56 პროცენტამდე დაეცეს.

სერიოზული ეკონომიკური ზარალი მიადგა ომში მონაწილე საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონს - სამხრეთ ოსეთს. ადგილობრივი დეფაქტო ხელისუფლება ზარალის მოცულობას 100 მილიარდი რუბლის მოცულობით აფასებს, ხოლო რუსეთის ხელისუფლება - 1 მილიარდი დოლარის სიდიდით. რუსეთის ეკონომიკური ქმედებიდან სამხრეთ ოსეთის მიმართ აშკარად იკვეთებოდა, რომ იგი მისი დამოუკიდებლობის აღიარებისთვის ემზადებოდა. ამის მკაფიო დასტურია ისიც, რომ რუსეთის სახელმწიფო ბიუჯეტში (ომის შემდგომ პირველსავე დღეებში), სამხრეთ ოსეთისთვის საბიუჯეტო ასიგნებები ცალკე სტრიქონად გამოიყო. საქართველოში ამისათვის არავის მიუქცევია ყურადღება, არადა, ეს იყო მკაფიო ნიშანი იმისა, რომ მის ეკონომიკურ აღიარებას ტერიტორიული დამოუკიდებლობის აღიარებაც მოჰყვებოდა.

ომმა დიდი ზიანი მიაყენა რუსეთის ეკონომიკას. საფონდო ბირჟებზე მკვეთრად დაეცა აქციათა ფასი, რუბლის კურსი მნიშვნელოვნად დაეცა, ინფლაცია აგვისტოში გაიზარდა 0,4 პროცენტით. ქვეყნის საერთაშორისო რეზერვები შემცირდა 16,4%25 - ით, პრობლემები შეექმნა საბანკო სექტორის ლიკვიდურობას, აგვისტოს თვეში კაპიტალის გადინებამ თითქმის 20 მილიარდ დოლარს მიაღწია, საბანკო კრედიტების განაკვეთი გაიზარდა 810 პროცენტით. მოკლედ რომ ვთქვათ, უკანასკნელ წლებში მნიშვნელოვნად მომძლავრებული რუსეთის ეკონომიკა საკმაოდ შეირყა და ეს პროცესი დღითიდღე ღრმავდება.

რუსეთის ეკონომიკა უფრო ღრმა კრიზისს გადაურჩა მისი მსოფლიო ეკონომიკაში საკმაოდ მაღალი ხარისხით ინტეგრირებულობის გამო. ევროპას და აშშის გადაწყვეტილი ჰქონდათ რუსეთისთვის საქართველოში წარმოებული ომისათვის ეკონომიკური სანქციების დაწესება, მაგრამ საერთაშორისო ბიზნესის ზეწოლის შედეგად, იგი ფაქტობრივად არ განხორციელდა. გერმანელი, ამერიკელი, ინგლისელი და სხვა ქვეყნების ბიზნესმენები მოუწოდებდნენ თავიანთ მთავრობებს ეწარმოებინათ დიალოგი რუსეთთან და თავი შეეკავებინათ სანქციებისაგან. ბიზნესმენებს მიაჩნიათ, რომ რუსეთს, რომელიც მსოფლიო ბირთვული იარაღის დაახლოებით ნახევრის მფლობელი, მსოფლიოში გაზის პირველი და ნავთობის მეორე მწარმოებელია, თანამედროვე მძლავრი შეიარაღების გავლენიანი ექსპორტიორი და აშშ დოლარის და სხვა უცხოური ვალუტის დიდი რეზერვის მფლობელია, აგრეთვე გაეროს უშიშროების საბჭოს წევრია, შეუძლია მთლიანად შეცვალოს დღევანდელი მსოფლიო ეკონომიკური წესრიგი და ანტისანქციებით პრობლემები შეუქმნას მსოფლიოს განსაკუთრებით კი ევროპის განვითარებულ ქვეყნებს. მიუხედავად რუსეთისადმი უცხოეთის დამოკიდებულების შერბილებისა, მისი ეკონომიკის რყევის პროცესი გრძელდება.

რა დაჯდა ომი?

რუსეთსაქართველოს ომის ღირებულებით შეფასებას საკმაოდ დიდი დრო დასჭირდება. ომის კალკულაცია, ზუსტი აღრიცხვა იმისა, თუ რა დაჯდა საომარი მოქმედებები მხოლოდ სამხედრო უწყებებს შეუძლიათ, რადგან მხოლოდ მათ მიუწვდებათ ხელი დახურულ ინფორმაციაზე. შეიძლება საზოგადოებამ ვერასოდეს გაიგოს საომარი მოქმედებების შედეგად გამოწვეული ზარალის ზუსტი ღირებულება და ეს არცაა გასაკვირი, ასეთია ომის წარმოების წესი.

საქართველოს ხელისუფლებას ომთან დაკავშირებულ ხარჯზე ჯერჯერობით არანაირი ოფიციალური ინფორმაცია არ გამოუქვეყნებია. საქართველოს პრეზიდენტის განცხადებით, შენარჩუნებულია ქვეყნის სამხედრო შეიარაღების 95 პროცენტი. სამხედრო ექსპერტების ვარაუდით, რუსეთის არმიამ საქართველოდან გაიტანა მაღალტექნოლოგიური და ძვირადღირებული იარაღი, მათ შორის, 65 ტანკი, 45 ერთეული ჰაერსაწინააღმდეგო სისტემა და სხვა ტექნიკა. რუსეთის მხარემ კი გაავრცელა ინფორმაცია, რომ საქართველოს ომი დღეღამეში 200 მილიონი დოლარი უჯდებოდა, რაც ჩემის აზ რით მეტისმეტად გაბერილი ციფრია და ძალიან შორსაა ფაქტობრივ მონაცემებთან. ერთი რამ უდავოდ ფაქტია! საქართველომ საკმაოდ დიდი ხარჯი გაიღო ეროვნული არმიის შესაქმნელად, ბოლო ოთხი წლის განმავლობაში ქვეყნის თავდაცვაზე გამოყოფილი ასიგნებები სახელმწიფო ბიუჯეტის მთლიანი ხარჯების თითქმის ერთ მეხუთედს შეადგენდა. ქვეყნის თავდაცვაზე დახარჯული სახსრების ეფექტიანობის ხარისხი კი განისაზღვრება იმით, თუ რამდენად უზრუნველყო სახელმწიფომ ქვეყნის ტერიტორიული უსაფრთხოების დაცვის სტრატეგია. თუ ამ კუთხით მივუდგებით საკმაოდ ცუდ შედეგებთან გვაქვს საქმე.

რუსეთის სტრატეგიისა და ტექნოლოგიების დამოუკიდებელი ცენტრის ცნობით, საქართველოში წარმოებული ომი რუსეთს 12,5 მილიარდი რუბლი დაუჯდა (დღეღამეში 2,5 მილიარდი). ამ შეფასებაში შედის თვითმფრინავების და ვერტმფრენების აფრენის, ტანკების, ქვემეხების გადაადგილებაზე დახარჯული საწვავსაპოხი მასალების ღირებულება. მათი ცნობით, რუსეთს ტანკის ერთი გასროლა 200 დოლარი უჯდებოდა, არტილერიის ქვემეხისა - 150, ნაღმის - 8, ავტომატის ათასი ვაზნა - 30, ავიაბომბი - 3000 და ა.შ. ომის ხარჯებში ყველაზე დიდი ადგილი დაიკავა საწვავსაპოხის ღირებულებამ - 1,2 მლრდ რუბლი დღეღამეში. რუსეთის მხარის მტკიცებით, მას საომარ მოქმედებებში არ გამოუყენებია ძვირადღირებული მაღალი სიზუსტის იარაღი. ძირითადად იყენებდა ვადაგასულ ტექნიკურ საშუალებებს, რაზეც ალბათ სამხედრო ექსპერტებმა უნდა გასცენ პასუხი.

ომის ღირებულების შეფასებაში უამრავი ფაქტორი მონაწილეობს. დიდი და ძლიერი ქვეყნისათვის, რომელსაც გააჩნია საკუთარი შიდა რესურსები საომარი ტექნიკის წარმოებისათვის, ომში მიყენებული სამხედრო ზარალი ნაკლები საფრთხის შემცველია, ხოლო სახელმწიფოში, რომლის სამხედრო პოტენციალი ძირითადად იმპორტზეა დაფუძნებული, ომით მიყენებული ყოველგვარი დანაკარგი ნეგატიურად აისახება ქვეყნის პერსპექტიულ სოციალურეკონომიკურ განვითარებაზე.

ფულადი და მატერიალური დახმარებები

საქართველოს დახმარების ხელი მსოფლიოს მრავალმა ქვეყანამ, საერთაშორისო და რეგიონულმა საფინანსოეკონომიკურმა ინსტიტუტებმა გაუწოდა:

ამრიგად, მსოფლიო საზოგადოებრიობამ გაჭირვების ჟამს საქართველო მარტო არ დატოვა. ჯერჯერობით გაკეთებული განცხადებებისა და გადაწყვეტილებების თანახმად, საქართველო უახლოეს მომავალში მიიღებს დაახლოებით 4 მილიარდ დოლარზე მეტ გრანტს და კრედიტს ომის შედეგად დაზიანებული ინფრასტრუქტურის აღსადგენად და ლტოლვილთა დასახმარებლად. საქართველოს პრეზიდენტის განცხადებით მთავრობა მოსახლეობას ყოველგვარ ზარალს აუნაზღაურებს. დაიწყო ლტოლვილთათვის სახლების მშენებლობა, რომლის კოორდინაცია და ხელმძღვანელობა საქართველოს პრეზიდენტმა შინაგან საქმეთა მინისტრს დაავალა. გავრცელებული ოფიციალური ინფორმაციით საქართველოს მთავრობა აპირებს ფონდ „ფენიქსის“ ჩამოყალიბებას, სადაც მოხდება დახმარების მიზნით გამოყოფილი თანხების აკუმულირება. ჩემის აზრით, მიზანშეწონილია ამ ფონდის მართვა დაევალოს რეგიონული მართვის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატს, იმ მოტივით, რომ აღნიშნული ორგანიზაცია სახელმწიფო სტრუქტურებს შორის ყველაზე კარგად და სრულად ფლობს რეგიონებში არსებულ სოციალურეკონომიკურ მდგომარეობას და ინფორმაციას ომის შედეგად მიყენებული ზარალის შესახებ.

ოფიციალური ინფორმაციით, საქართველოს ხელისუფლების გადაწყვეტილებით უახლოეს მომავალში შეიქმნება ანტიკრიზისული საბჭო, რომლის მიზანი და ამოცანები ჯერჯერობით საზოგადოებისთვის ბუნდოვანია. ვფიქრობ, აღნიშნულმა საბჭომ უნდა შეიმუშაოს ქვეყანაში შექმნილი კრიზისის დაძლევის მკაფიო და მეცნიერულად დასაბუთებული პროგრამა. თუ იგი დაემსგავსა დღემდე შემოთავაზებულ 18 და 50 თვიან ბუნდოვან სახელისუფლებო პროგრამებს, ეფექტიანი საბოლოო შედეგები ნაკლებად სავარაუდოა.

შესაძლოა გამოყოფილი და შეპირებული დახმარებები უახლოეს მომავალში კიდევ უფრო გაიზარდოს, მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკური აღორძინებაგანვითარება ჰუმანიტარული შემოწირულობებით შეუძლებელია. მთავარია ამ საგარეო ინექციებმა არ მოადუნოს ქვეყნის შიდა სამეწარმეო აქტივობა, ამასთანავე, ხელისუფლება უნდა განიტვირთოს ქვეყნის წარმატებების ამსახველი, საზოგადოებისათვის გამაღიზიანებელი ყოველდღიური პიარკამპანიებისაგან და ძირითადი აქ ცენტი აიღოს მეცნიერულად არგუმენტირებული გრძელვადიანი, სტრატეგიული კონცეფციებისა და პროგრამების შემუშავებაზე. ამას კი სჭირდება ამ საქმეში გამოცდილი, მაღალკვალიფიციური პროგნოზირების უნარის მქონე ადამიანური რესურსების ჩართვა, რომლის დეფიციტი სამწუხაროდ დღეისათვის სამთავრობო სტრუქტურებში აშკარად შეინიშნება.

მოსალოდნელი საფრთხეები

გამომდინარე იქიდან, თუ როგორ სახეს მიიღებს რუსეთსაქართველოს დაპირისპირება, მოსალოდნელია ახალი საფრთხეების აღმოცენება, რომელთა შორის უნდა აღინიშნოს შემდეგი:

* * *

უინსტონ ჩერჩილმა თქვა: „მე არ მჯერა, რომ რუსეთს ომი უნდოდეს, მას მხოლოდ ომის ნაყოფი უნდა“.

РЕЗЮМЕ
ВОЙНА И ЭКОНОМИКА

Яков Месхия
Доктор экономических наук, профессор

Экономика Грузии продемонстрировала достаточно высокий уровень устойчивости в ходе военных действий, но цена войны оказалосъ значительной. По предварительным данным причиненный войной экономический ущерб колеблется в рамках 23 млрд. долларов США. Высоки также затраты на непосредственное ведение военных действий с Россией. Война негативно повлияла на темпы экономического роста, пострадала банковская система, уменьшились международные валютные резервы, поубавилась инвестиционная привлекательность, значителльные убытки понесла туристическая отрасль, пострадала транзитная система страны и.т.д. Крупнейшие международные рейтинговые агентства мира понизили долгосрочный рейтинг Грузии в национальной и иностранной валюте и повысили рейтинг рискованности ведения бизнеса.

В ходе военных действий российскими войсками частично разрушена военная инфраструктура и боевая техника Грузии, а также мосты железной дороги, порты, аэродромы, гражданские жилые дома, посевные площади и т.д.

Многие страны мира, а также международные финансовые и неправительственные организации оказали и оказывают большую гуманитарную помощь беженцам и материальнофинансовую помощь Грузии на востановление ее инфраструктуры. Международный валютный фонд выделил кредит на сумму 750 млн. долларов, а Всемирный банк350 млн. долларов. „Большая семерка“ выделит 15 млн. евро на поддержку экономики, США 1 млрд. долларов, Украина более 100 млн.долларов и т.д. Беженцам гуманитарную помощь оказывают различные благотворительные фонды, Евросоюз, Турция, Казахстан, Азербайджан, Беларусь, Израиль, Германия, Италия и другие страны мира.

Негативные последствия войны экономика Грузии будеть ощущать и в будущем. На какоето время иностранные инвесторы не могут быть уверены в безопасностн своей деятельности и вложений в Грузии, что негативно повлияет на темпы экономического роста страны. В случае углубления конфликта с Россией не исключено бегство иностранного капитала, в том числе и Российского, а также рост цен на импортируемые из России энергоресурсы. Эхо войны окажет отрицательное влияние на развитие туристического бизнеса, ослабит транзитную функцию страны, снизить налоговые доходы бюджета, что негативно повляет на динамику экономического развития Грузии.

Несмотря на то, что в результате военного конфликта эономика Грузии столкнулась с серьезными проблемами,при эффективном использовании внутренных и внешных ресурсных потенциалов, она может в скором будушем выйти на высокий уровень развития.

რევაზ საყევარიშვილი
ანალიტიკოსი

ცოტა შორიდან დავიწყოთ: როდესაც 2006 წლის შემოდგომით საქართველომ რუსეთს ოთხი ჯაშუში „დაუბრუნა“ და შედეგად ყოველმხრივი რუსული ბლოკადა მიიღო, ამ ბლოკადის გამოცხადების პირველივე დღიდან აქტუალობას არ კარგავდა კითხვა: ვის უფრო მეტად ავნებს ეს ბლოკადა რუსეთს თუ საქართველოს? მრავალი და საკმაოდ სერიოზული არგუმენტის არსებობის მიუხედავად, უნდა ვაღიაროთ, რომ „ცხელ კვალზე“ ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა არც ისე იოლი აღმოჩნდა. მით უფრო, რომ ამ შემთხვევაში ძალიან რთულია ლაპარაკი სიმეტრიულ ზარალებზე. თუ რუსეთისთვის მიმდინარე მოვლენების ნეგატიური შედეგი უფრო მეტად პოლიტიკურ სიბრტყეზე ძევს, საქართველოსთვის ეს, უპირატესად, ეკონომიკური შინაარსის პრობლემატიკის გამწვავებაში გამოიხატებოდა.

პროცესის პოლიტიკური შემადგენელი, დღევანდელისა არ იყოს, დიდი დავაკამათის საგანი არც მაშინ გამხდარა. გადაჭარბების გარეშე შეიძლება ითქვას, რომ ეს იყო, პრაქტიკულად, პირველი სრულფასოვანი პოლიტიკური და საინფორმაციო ომი, რომელიც საქართველომ რუსეთს პირწმინდად მოუგო. საქართველოს პატარა სახელმწიფომ მსოფლიოს კიდევ ერთხელ თვალსაჩინოდ დაანახა, თუ რა ტიპის სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი მდებარეობს მისი ჩრდილოეთით. ცხადია, გულუბრყვილობა იქნებოდა იმის თქმა, რომ ეს ვინმესთვის აღმოჩენა იყო. თუმცა, იმ ლოგიკიდან გამომდინარე, რომ „განმეორება ცოდნის დედაა“, ჩვენმა ქვეყანამ თავის მაგალითზე კიდევ ერთხელ მოახდინა დემონსტრირება, რომ რუსეთის მხრიდან აგრესია მთელი პოსტსაბჭოთა ისტორიის მანძილზე წუთითაც არ განელებულა. თუ პრეზიდენტ ელცინის დროს ის საქართველოსთან (და არა მხოლოდ მასთან) მიმართებაში უპირატესად სამხედროპოლიტიკურ ხასიათს ატარებდა, პუტინის დროს სამხედრო ასპექტმა პირველობა ნელნელა სოციალურეკონომიკურ ინსტრუმენტარიუმს დაუთმო, მედვედევის დროს კი ორივე ნაწილის სრული სიმბიოზი მივიღეთ: სამხედროპოლიტიკურეკონომიკურფსიქოლოგიური აგრესია.

ამ მხრივ პუტინმედვედევის რუსეთი მარტო საქართველოსთვის არ არის თავსატეხი. ის შანტაჟი, რომელსაც რუსეთი მთელ ევროპას უწევს, მიუთითებს, რომ ეს ზოგადად რუსული თამაშის წესია და ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვინ არის ამ შემთხვევაში მეორე მხარეს - გაერთიანებული ევროპა, მოძმედ გამოცხადებული ბელარუსი, თუ მტრად შერაცხული საქართველო.

ამიტომ, არსებითად, თუ პროცესს დინამიკაში შევხედავთ, დღეს ქართულრუსულ ურთიერთობებში არაფერი ახალი არ ხდება. აქ ხაზგასასმელი მხოლოდ მოულოდნელობის ეფექტია, რაც ომის დაწყებას ახლდა, თორემ ისე ეს პროცესი გარდაუვალი იყო და ყველაფერი აქეთ მიემართებოდა.

სათავე ამ პროცესს ჯერ კიდევ 7 წლის წინ, სავიზო რეჟიმის ამოქმედებით დაედო, რითაც რუსეთმა უხეშად დაარღვია ხელშეკრულება დსთს სახელმწიფოთა მოქალაქეების შეუზღუდავი გადაადგილე ბის შესახებ - პრაქტიკულად, ის ერთადერთი ხიბლი, რაც ამ ეფემერულ გაერთიანებას წლების განმავლობაში გააჩნდა.

ამას ეტაპობრივად მოჰყვა ემბარგო ქართულ ციტრუსზე, მერე სხვა აგრარულ პროდუქციაზე, მოგვიანებით ღვინოსა და მინერალურ წყლებზე და ქართულ წვენებზე. ანუ ადამიანების თავისუფალი გადაადგილების შეზღუდვის შემდეგ ჯერი გეგმაზომიერად კიდევ ერთი - საქონლის თავისუფალი გადაადგილების აკრძალვაზე მიდგა, რაც წარმატებით განხორციელდა კიდეც.

2006 წლის ბოლოდან მოყოლებული რუსეთი უკვე სრულფასოვან ეკონომიკურ ემბარგოს ახორციელებს, რაც ყველა ტიპის ურთიერთობის ხელოვნურ, ძალისმიერ წყვეტაში გამოიხატება. იმავე სავიზო რეჟიმის გარშემო სრულიად ხელოვნურად შექმნილი აჟიოტაჟი - ამ პროცესის ხან შეჩერება, ხან ისევ ამუშავება, ხან შეზღუდვა და ხანაც გაჭიანურება ამის ნათელი დასტურია.

2008 წლის დასაწყისიდან შეინიშნებოდა ამ მკაცრი რეჟიმის ერთგვარი შერბილება, რაც ვიზების გაცემის შედარებით მოწესრიგებასა და კომუნიკაციების (საავიაციო, საზღვაო მიმოსვლა, საფოსტო გზავნილების აღდგენა, ლარსის საბაჟოგამშვები პუნქტის შესაძლო გახსნა) აღდგენაში გამოიხატებოდა. თუმცა, საომარი მოქმედებების დაწყებისთანავე მთელი ეს მონაპოვარი კვლავაც მყისიერად ისტორიის კუთვნილებად იქცა.

ნაომარზე

საქართველოში აგვისტოში განვითარებული საომარი მოქმედებების გამო, სავარაუდოდ, საქართველოს ეკონომიკური იერსახე სერიოზულ ცვლილებებს განიცდის. ისევე, როგორც პრაქტიკულად ყველა სხვა სფეროში, ეკონომიკის უამრავ სექტორში და მიმართულებით საკმაოდ მკვეთრი წყალგამყოფი გაჩნდება ომამდელი და ომის შემდგომი პერიოდების თვალსაზრისით.

საომარი მოქმედებების ვითარებაში საქართველოს ეკონომიკამ მდგრადობის ტესტი, ავად თუ კარგად, ჩააბარა, მაგრამ სოლიდური ზარალიც განიცადა. პირდაპირ დანაკარგებს რომ თავი დავანებოთ (და მათ შორის, უპირველესად, ადამიანურ დანაკარგებს, რაც ყველაზე აუნაზღაურებელი დანაკლისია) უამრავი ოდენობის სახსრები იმ დანგრეული ინფრასტრუქტურის აღსადგენად იქნება მისამართი, რასაც რუსული სამხედრო ინტერვენცია ჯერ კიდევ ანადგურებს და კიდევ გაანადგურებს, სანამ საქართველოს ტერიტორიის სხვა და სხვა ნაწილებში თავისი ჯარი უდგას და საქმიან აქტივობას ყველანაირად აფერხებს.

ეს არის არა მხოლოდ სამხედრო, არამედ უპირატესად სწორედაც რომ სამოქალაქო და ეკონომიკური ინფრასტრუქტურა - გზები, კომუნიკაციები თუ სხვა და სხვა ტიპის და მასშტაბის სამრეწველო თუ საწარმოო ობიექტები, რომელზეც რუსულმა ტანკებმა და ავიაგამანადგურებლებმა არაერთი იერიში მიიტანეს.

გარდა ამისა, როგორც მოსალოდნელი იყო, საომარი მოქმედებების დაწყებისთანავე საქართველოს ეკონომიკას საფრთხე დაემუქრა არა მხოლოდ უშუალოდ სამხედრო აგრესიიდან, არამედ ყველა იმ შედეგის მხრივაც, რომელიც რუსულ აგრესიას მყისიერად ან შედარებით მოგვიანებით მოჰყვა.

საგარეო დანაკარგი

ომის დაწყებისთანავე საქართველოს სუვერენული საკრედიტო რეიტინგები ჩამოაკლო ორივე წამყვანმა საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტომ - Fitch Ratingsma da Standard & Poor's - მა.

Fitch - მა საქართველოს გრძელვადიანი რეიტინგი ეროვნულ და უცხოურ ვალუტაში BB დონიდან B+მდე დასწია და რეიტინგის შემდგომი შეცვლის პროგნოზად, მანამდე არსებული „სტაბილურის“ ნაცვლად, „ნეგატიური“ დაადგინა. Standard & Poor'sმა საქართველოს გრძელვადიანი რეიტინგი ასევე შეამცირა B+დან Bმდე.

საგულისხმოა, რომ ეს წლეულს უკვე მეორე სერიოზული კლებაა - Standard & Poor's - მა მაისში საქართველოს რეიტინგის პროგნოზი ერთხელ უკვე შეამცირა „პოზიტიურიდან“ „სტაბილურამდე“. ჯერ კიდევ მაშინ ამ გადაწყვეტილების დასაბუთება ასეთი იყო: „პროგნოზის გადასინჯვა გამოწვეულია რუსეთთან ურთიერთობის გაუარესების შეუქცევადობით, რადგან სეპარატისტული რეგიონების მილიტარიზაცია იზრდება“.

სააგენტოს ანალიტიკოსები ასევე აღნიშნავდნენ, რომ „რუსეთის ხელისუფლების გადაწყვეტილება, გაზარდოს სამხედროების რაოდენობა სამხრეთ ოსეთსა და აფხაზეთში, გამოიწვევს რეგიონული კონფლიქტების ესკალაციას და საქართველოს ნატოში შესვლის გართულებას. ეს, მაღალი ალ ბათობით, უარყოფით გავლენას მოახდენს საქართველოს წლევანდელ საგადასახადოსაბიუჯეტო მაჩვენებლებზე, რადგან შეუძლია გამოიწვიოს ფინანსური ნაკადების შემცირება საქართველოს მზარდ ეკონომიკაში“.

საომარი მოქმედებების დაწყების შემდეგ სარეიტინგო სააგენტოს მიერ რეიტინგის „ნეგატიური“ პროგნოზით დადგენა ასე აიხსნა: „სეპარატისტულ რეგიონებთან დაძაბულობის ზრდით გამოწვეულმა პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების ზრდამ შეიძლება გამოიწვიოს ეკონომიკის ზრდის იმაზე მეტად შეფერხება, ვიდრე მოველოდით“.

საომარი მოქმედებების გაგრძელების შემთხვევაში საქართველოს ეკონომიკის ზრდის შეფერხება იწინასწარმეტყველა ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკმა (EBRD).

ამერიკულმა ანალიტიკურმა ცენტრმა Global Insight, რომელიც დასავლურ კომპანიებს საქართველოში ბიზნესის წარმოების რისკებთან დაკავშირებით უწევს კონსულტირებას, უსაფრთხოების რისკების რეიტინგში საქართველოს მაჩვენებელი 3,75დან 4მდე გაზარდა (მაქსიმალური 5 ქულის პირობებში), ბიზნესის წარმოების რისკიანობის დონე კი - 3დან 3,5მდე. ანუ საქართველოში ბიზნესის წარმოება ამ ცვლილებების შემდეგ უკიდურესად სარისკოდ შეფასდა.

ეს არის მხოლოდ ნაწილი იმ ნეგატიური შედეგისა, რაც გარდაუვლად უნდა მოჰყოლოდა რუსეთის საომარ ინტერვენციას და მოჰყვა კიდეც. ნათელია, რომ რუსული აგრესია მიზნად არა მხოლოდ ტერიტორიების მიტაცებას, ქვეყნის სამხედრო პოტენციალის შერყევას და სახელმწიფო ხელისუფლების შეცვლას ისახავდა, არამედ ეკონომიკურ დაუძლურებასაც.

საშინაო ზარალი

საბიუჯეტო პროცესი რყევებს, გასაგები მიზეზების გამო, ვერ გადაურჩა. ომის და მის შემდეგომ პირველ დღეებში ფუნქციონირება შეუქცევადი იყო. მაგალითისთვის, მარტო ერთ დღეს - 13 აგვისტოს ქვეყნის ბიუჯეტმა 18 მილიონი ლარის შემოსავალი მიიღო, მაშინ როდესაც საშუალო დღიური მაჩვენებელი 15 - 16 მილიონი ლარია ხოლმე. მაგრამ მომდევნო პერიოდში სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების კლების ტენდენცია გამოიკვეთა, რაც საქართველოს მთავრობამ ქვეყნის ტერიტორიაზე ტვირთების გადაადგილების შეზღუდვას დაუკავშირა. უფრო კონკრეტულად, 18 - 22 აგვისტოს სამუშაო კვირის განმავლობაში ბიუჯეტის შემოსავლების საშუალო დღიური მაჩვენებელი 10,1 მილიონ ლარს შეადგენდა, რაც 11 - 15 აგვისტოს სამუშაო კვირის მონაცემთან შედარებით 38%25ით ნაკლები და იანვარივლისის საშუალო მაჩვენებელზე 29%25 - ით ნაკლები იყო.

საბოლოოდ, დამდგარი ზარალის ზუსტად ინვენტარიზება ამ ეტაპზე წარმოუდგენლად ისახება იმ გარემოების გამო, რომ არ არის აღდგენილი ქვეყნის ცენტრალური ხელისუფლების იურისდიქცია იმ ტერიტორიებზე, რომელიც სრულად კონტროლდებოდა 7 აგვისტომდე. შესაბამისად, სადღეისოდ კონტროლს მიღმა დარჩენილ ტერიტორიებზე არსებულ ზარალზე მხოლოდ წარმოსახვითი და მიახლოებული მონაცემები არსებობს.

რაც შეეხება უკვე დადგენილ და გამოვლენილ ზარალს, ამ მხრივ საქართველოს ეკონომიკის, პრაქტიკულად, ყველა სეგმენტმა როგორც საომარი მოქმედებების წარმოების დროს, ასევე მის შემდგომ ერთთვიან პერიოდში სერიოზული დარტყმა მიიღო და სოლიდური ზარალი განიცადა, რასაც დარგების მიხედვით გაკეთებული ანალიზიც ადასტურებს. შორს რომ არ წავიდეთ, მხოლოდ სამი სფეროს ანალიზს შემოგთავაზებთ. იმ სფეროებისა, რომელთაც ყველაზე დიდი წილი ედოთ ქვეყნის ეკონომიკის დაკრედიტებაში და რომლებიც მის ზრდას ყველაზე მეტად განაპირობებდნენ: ბანკები, მშენელობა და ვაჭრობა.

საბანკო სექტორი უკანასკნელი 3 წლის განმავლობაში ქვეყნის ეკონომიკის ზრდის ლიდერია და მისი წარმატება დიდწილად განსაზღვრავს სხვა დარგების შეუქცევად ზრდას და ფუნქციობას.

მას შემდეგ, რაც Fitch Ratingsმა საქართველოს საკრედიტო რეიტინგი შეუმცირა, ქვეყნის წამყვან კომერციულ ბანკებსაც („საქართველოს ბანკი“, „თიბისი ბანკი“, „პროკრედიტბანკი“, „ვითიბი ბანკი ჯორჯია“) რეიტინგი ერთი საფეხურით დაეწიათ. ანუ მოსალოდნელია როგორც მათი სანდოობის შემცირება, ასევე მათთვის საერთაშორისო ბაზრებიდან მოსაზიდი რესურსის გაძვირება, ლიკვიდური სახსრების შემცირება და სესხებზე საპროცენტო განაკვეთების კიდევ უფრო მეტად გაზრდა.

ომის შემდეგ მუშაობის ჩვეულ რეჟიმში დაბრუნებამ საბანკო სექტორის მომსახურების აგვისტომდელი პირობები ძალაში დატოვა, თუმცა, აშკარა ცვლილებებით. თითქმის ყველა სერვისი, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, კლიენტისთვის უფრო გართულებული სქემით განახლდა. ყველა შეზღუდვის მოხსნა დღესდღეობით მაინც ვერ ხერხდება და კლიენტები ბანკებთან ურთიერთობისას შეფერხებებს კვლავ აწყდებიან.

მაგალითად, განვადებების სერვისი, რომელიც საბანკო პორტფელის სოლიდურ ნაწილს შეადგენდა, შეზღუდვებით განახლდა. ამის გამო სავაჭრო ქსელებში მომხმარებელთა რაოდენობამ იკლო. ომამდელ პერიოდთან შედარებით, კლიენტების ოდენობა ზოგიერთ საცალო ქსელში განახევრებულია. აგვისტომდელ მდგომარეობასთან დაბრუნებას, ექსპერტთა პროგნოზით, 23 თვე მაინც დასჭირდება.

კიდევ უფრო მძიმე მდგომარეობაა იპოთეკური დაკრედიტების ნაწილში. ამ მხრივ ბაზარი, პრაქტიკულად, პარალიზებულია. თუ ახალმშენებარე სახლებში ბინების შესყიდვა აქამდე უპირატესად სწორედ ამ სქემით ხდებოდა, დღეს ეს რესურსი აბსოლუტურად ხელმიუწვდომელია.

ამასთან, საფინანსო ზედამხედველობის სააგენტო რეკო მენდაციას აძლევს კომერციულ ბანკებს, რომ არსებული რეალობის გათვალისწინებით, გაამკაცრონ კონტროლი სესხების გაცემაზე. ეს კიდევ უფრო მეტად აიძულებს ბანკებს, თავი შეიკავონ კრედიტების გაცემისგან, რაც რეალურ ეკონომიკაში მისამართი ფულის მოცულობას მნიშვნელოვნად ზღუდავს.

ბანკების უკვე გამოკვეთილი დანაკარგებიც აშკარაა. საომარი მოქმედებების დროს მარტო სისტემის ორი ლიდერი ბანკიდან, რომლებიც სექტორის 60%25მდე აკონტროლებენ, კლიენტებმა 265 მილიონი დოლარის დეპოზიტები გაიტანეს („საქართველოს ბანკი“ - 165 მილიონი, „თიბისი ბანკი“ - 100 მილიონი), სულ მთელი სექტორიდან 300 მილიონი დოლარის დეპოზიტები გავიდა, რამაც ბანკებს ფულადი რესურსი ძალიან შეუმცირა.

სექტემბრისთვის დაგეგმილი პრეზენტაცია გადადო კახი კალაძის „პროგრესბანკმა“. საქართველოში შემოსვლის გადაწყვეტილება გადაავადა ლატვიურმა „პარექს ბანკმაც“.

რაც შეეხება სავალუტო ბაზრის მდგომარეობას, მთელი განვლილი პერიოდის განმავლობაში ლარის კურსი დოლართან მიმართებაში არ შეცვლილა და 1,41 ნიშნულის გარშემო ირყეოდა. სერიოზული სავალუტო რყევები არც მომავალშია მოსალოდნელი, თუმცა, თუ მსგავსი რამ მაინც მოხდა, ეროვნულ ბანკს აქვს საკმარისი რესურსი, რათა სავალუტო ბაზარზე სტაბილურობა შეინარჩუნოს. ოღონდ, ეს სტაბილურობაც საკმაოდ ძვირი ჯდება: 8 - დან 31 აგვისტომდე საქართველოს სავალუტო რეზერვები მეოთხედით შემცირდა - 1,47დან 1,12 მილიარდ დოლარამდე.

ომის შედეგად მძიმე დარტყმა მიადგათ იმ სხვა სფეროებსაც, რომლებიც ქვეყნის ეკონომიკის ზრდას დიდწილად განაპირობებდნენ. მაგალითისთვის, საომარი დღეების განმავლობაში წამყვან სამშენებლო კომპანიებს თბილისში ერთი ბინაც კი არ გაუყიდიათ, რაც ისედაც კრიზისში მყოფი სამშენებლო სექტორისთვის, რომელიც ბოლო წლების განმავლობაში საქართველოს ეკონომიკურ ზრდას დიდწილად განაპირობებს, კიდევ ერთი დამატებითი განსაცდელია (დადასტურებული ინფორმაციით, აგვისტოში სამშენებლო ბაზრის ორი ლიდერიდან ერთერთმა - „აქსისმა“ მხოლოდ 1 ბინის გაყიდვა მოახერხა, „იბერიამ“ - ვერც ერთის, დანარჩენ კონტრაქტებზე მყიდველებმა უარი განაცხადეს. იმავე „აქსისმა“ რუსეთის სამხედრო აგრესიის შედეგად 2 მილიონ დოლარზე მეტი იზარალა. 1,5 მილიონი დოლარით კომპანიამ თბილისში, აგვისტოს ცნობილი მოვლენების შედეგად იზარალა, როცა სამხედრო ინტერვენციის გამო მშენებლობები შეჩერდა. გარდა ამისა, კომპანიას ქართულ-ოსური კონფლიქტის ზონაში 700 ათას ლარად ღირებული საოფისე ფართი ჰქონდა, რომელიც რუსმა აგრესორებმა ტანკებით დაანგრიეს).

იმპორტის არხების დაკეტვის გამო ქვეყანაში შეფერხებით შემოდის სამშენებლო მასალებიც, რის გამოც ქვეყანაში მიმდინარე მშენებლობების 75%25 გაჩერებულია. მშენებლობების „გაყინვა“ კი უდიდესი პრობლემების წინაშე აყენებს როგორც სამშენებლო კომპანიებს, რომლებიც ვეღარ ასრულებენ ნაკისრ ვალდებულებებს (მათ შორის, როგორც კლიენტების, ასევე მოიჯარეების და კომერციული ბანკების წინაშე) და სერიოზულ პრობლემებს უქმნიან სამშენებლო ჯაჭვში ჩართულ უამრავი სხვა დარგის კომპანიებსაც (ბანკები, გადამზიდავები, მომსახურე კომპანიები და ა.შ.).

ამის გამო, სამშენებლო სექტორის ზარალი, მასში დამატებით გაჩენილი პრობლემები და დარგის კოლაფსის გაზრდილი რისკი დომინოს პრინციპით პრობლემების ჯაჭვით ემუქრება ყველა მის მომსახურე და მომიჯნავე სექტორსაც.

საომარი მოქმედებების დროს ფოთის პორტის ბლოკირებისა და საავტომობილო მაგისტრალების გადაკეტვის, ასევე სარკინიგზო ინფრასტრუქტურის დაზიანების და საავიაციო მიმოსვლის შემცირების, ასევე საბანკო და სხვა სექტორებში ამუშავებული დროებითი შეზღუდვების გამო ქვეყანაში ტვირთების მოძრაობა და სავაჭრო ოპერაციების მოცულობა მნიშვნელოვანწილად შემცირდა.

ამაზე მიუთითებს ის გარემოებაც, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში შემოსავლების კლების ტენდენცია გამოიკვეთა. ამ პერიოდში ბევრ იმპორტიორს ექმნებოდა პრობლემა საქართველოს საზღვრიდან თბილისისა და აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა რეგიონების მი მართულებით ტვირთების გადაადგილებაში.

მეტიც: მთელი რიგი საიმპორტო ტვირთები, რომელსაც იმპორტის სტრუქტურაში სოლიდური წილი უკავიათ, ქვეყანაში საერთოდ ვერ შემოდიოდა და უმეტესწილად დღესაც ჯერჯერობით ვერ შემოდის. უპირველესად, ეს ითქმის საიმპორტო სიაში წილით მეორე ადგილზე მყოფ მსუბუქ ავტომობილებზე, რომელთა შემოტანას საჭირო დროში და ოდენობით ვერ ახერხებენ ვერც საავტომობილო კომპანიების ოფიციალური დილერები და ვერც ინდივიდუალური იმპორტიორები.

უკეთეს დღეში არც ექსპორტიორები იყვნენ, ვინაიდან მათი წარმოებული პროდუქციის გატანაც ყველანაირად შეფერხებული იყო. ექსპორტის ძირითადი საზღვაო არხი, რომელიც ფოთის პორტზე გადის, პარალიზებული იყო, ტვირთების სხვა არხებისკენ გადამისამართება კი - ნაკლებად შესაძლებელი უსაფრთხოების მოსაზრებების, ასევე დროისა და ხარჯების მნიშვნელოვანი ზრდის გამო.

იმ მიზეზით, რომ ამ ეტაპზე რთულია ცალკეული მნიშვნელოვანი პოლიტიკურეკონომიკური ტენდენციების ზუსტი პროგნოზირება, ასევე საინვესტიციო გარემოს გაუარესების გამო, სავარაუდოდ, კაპიტალის შემოდინება წლის დარჩენილი პერიოდის განმავლობაში, გარკვეულწილად შენელდება.

ამასთან, გაზრდილი რისკების გამო სესხების ზრდის ტემპის შენელებას ექნება ადგილი, რაც ასევე ასახვას ჰპოვებს ქვეყნის სავაჭრო პოლიტიკის მახასიათებლებსა და კონფიგურაციაზე.

კომერციული ბანკების მიერ ეროვნული ეკონომიკის დაკრედიტება 2008 წლის პირველ ნახევარში, გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით, 2 მილიარდი ლარით (56,9%25ით) გაიზარდა და 5,4 მილიარდ ლარს გადააჭარბა.

აქედან იურიდიული პირების დაკრედიტების მთლიან მოცულობაში ყველაზე დიდი ხვედრითი წილი - მთელი 47%25 ვაჭრობის სფეროზე მოდიოდა. შედარებისთვის: ბოლო ერთ წელიწადში ვაჭრობის სფეროსათვის გაცემული სესხების მოცულობა 37,5%25ით გაიზარდა და 1,5 მილიარდ ლარს მიაღწია.

სესხების გაცემის გამკაცრება უდავოდ ნეგატიურ გავლენას მოახდენს ამ მაჩვენებელსა და დინამიკაზე, რაც საქართველოს სავაჭრო პოლიტიკის შემდგომი განვითარების კიდევ ერთი ხელისშემშლელი გარემოება იქნება.

ეგეც წამყვანი სამეულის მდგომარეობა. გავაგრძელოთ? ალბათ, არ ღირს - უკეთესი მდგომარეობა ომის მერე არც სოფლის მეურნეობაშია, არც სატრანსპორტო სექტორში, არც კომუნიკაციების სეგმენტზე, არც ინფრასტრუქტურულ სივრცეში და არც მრეწველობაში.

მეტიც: იმავე მრეწველობაში არათუ საქმე არასახარბიელოდაა, მთელი რიგი აქტივები აღარც კი არსებობს. მაგალითად, სად არის თურქული „ეფესის“ კუთვნილი „ლომისის“ ქარხანა? მართალია, ახალგორში. სადღაა ახალგორი? ცხადია, ისევ იქ, სადაც იყო, მაგრამ ახლა სულ სხვა ხელში და სულ სხვა წესწყობილებით. ასე რომ, დანაკლისი არა მხოლოდ ფინანსური ან ტექნოლოგიური, არამედ გაცილებით სხვა შინაარსისაა.

მშვიდობისკენ

ქვეყნის ეკონომიკის კრიზისული სიტუაციებისთვის მეტნაკლებმა მზაობამ საომარი მოქმედებებით გამოწვეული ზარალი შეამცირა, თუმცა მისი სრული ნეიტრალიზება, ცხადია, ვერ მოხერხდა. ის ტენდენციები, რაც ეკონომიკის თითოეულ სეგმენტზე ომის შემდგომ პერიოდში გამოიკვეთება, ჯერ ბოლომდე არ ჩანს. მით უფრო, დღეს, როდესაც რუსული სამხედრო ძალები კვლავაც საქართველოს ტერიტორიაზე არიან და შეძლებისდაგვარად აფერხებენ მისი ეკონომიკის ფუნქციონირებას.

თუმცა, ფაქტი უკვე ის არის, რომ წლეულს ეკონომიკური ზრდის პროგნოზი 9,3%25დან უკვე 56%25 - მდე დაეცა. თუ შარშან საქართველოში 2 მილიარდი დოლარის ოდენობის პირდაპირი უცხოური ინვესტიციები განხორციელდა, წელს მთავრობა ინვესტიციების მოცულობის შემცირებას, საუკეთესო შემთხვევაში, 1,7 მილიარდ დოლარამდე ვარაუდობს. ეს კი საქართველოს ეკონომიკისთვის, რომელიც ჰაერივით საჭიროებს უცხოურ ინვესტიციებს, უმძლავრესი დარტყმაა. მით უფრო, იმის გათვალისწინებით, რომ 1,7 მილიარდი უცხოური ინვესტიციის პროგნოზიც საეჭვოა და საინვესტიციო დანაკარგების მოცულობა კიდევ უფრო მეტი შეიძლება იყოს.

წინასწარი მონაცემებით, საქართველოს ეკონომიკისთვის მიყენებული ზარალის ოდენობა 1 - დან 2 მილიარდ დოლარამდე მერყეობს. საქართველოს ეკონომიკის აღდგენას და კალაპოტში ჩაჯდომას, სენატორ რიჩარდ ლუგარის ოფისის შეფასებით, 3დან 4 მილიარდამდე დოლარი დასჭირდება. ამასთან, თუ დახმარება არ იქნება დროული, საქართველოს მშპს, 10%25 - იანი ზრდის ნაცვლად, ამავე მოცულობის დაცემა ემუქრება.

ერთი სიტყვით, სამედიცინო ტერმინოლოგია რომ გამოვიყენოთ, საქართველოს ეკონომიკაში მდგომარეობა მძიმეა, მაგრამ სტაბილური.

ფაქტია, რომ ქვეყნის ეკონომიკამ საომარ შოკს, ავად თუ კარგად, გაუძლო. ახლა კრიტიკულად მნიშვნელოვანი მისი საომარი რეჟიმიდან ნაკლები დანაკარგებით გამოყვანაა.

ამ თვალსაზრისით კრიტიკულად მნიშვნელოვანია იმ საგანგებო ანტიკრიზისული ნაბიჯების მთელი წყება, რომელიც ქვეყანამ უნდა განახორციელოს. ამ თვალსაზრისით ყველა განსახორციელებელი ღონისძიება, შესაძლოა, არ ჯდებოდეს წმინდა საბაზრო ეკონომიკის პრინციპებში, მაგრამ მათი განხორციელება მაინც საჭიროა ქვეყანაში შექმნილი საგანგებო ეკონომიკური ვითარების გათვალისწინებით.

რუსეთსაქართველოს აგვისტოს შეიარაღებულმა დაპირისპირებამ ქვეყანა ახალი რეალობის წინაშე დააყენა. იყო ეს მიზანმიმართული პროვოკაცია თუ ხელისუფლების გაუაზრებელი პოლიტიკის შედეგი, ამაზე პასუხს დრო გასცემს. დღეს კი ფაქტი ერთია საქართველომ ფაქტობრივად დაკარგა ტერიტორიები და შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსვალი ჯერჯერობით არ ჩანს. როგორ აისახა ეს ყველაფერი ქვეყნის ეკონომიკაზე, რა გაკვეთილები მივიღეთ ომიდან და როგორ უნდა მოხდეს ქართული ეკონომიკის ომისშემდგომი რეაბილიტაცია, ამ და სხვა საკითხებზე გვესაუბრება ეკონომიკის ექსპერტი ბატონი დემურ გიორხელიძე.

„ბიზნესი და კანონმდებლობა“: - როგორ აფასებთ 2008 წლის 8 აგვისტოს საქართველოში დაწყებულ მოვლენებს - იყო თუ არა ეს მიზანმიმართული პროვოკაცია, რომელსაც საქართველო დაუფიქრებლად წამოეგო და ვის მიერ იყო იგი ინსპირირებული? ვინ მოიგო და ვინ წააგო ამ შეიარაღებული დაპირისპირებით, ვგულისხმობ ამერიკას, ევროპასა და რუსეთს, რადგან საქართველომ რომ ყველა ფრონტზე წააგო, ეს ფაქტია?

დემურ გიორხელიძე: - ვფიქრობ, რომ 8 აგვისტოს მოვლენები საქართველოში განსაკუთრებული სიღრმითაა გასააზრებელი და მისგან გამომდინარე შედეგების აღქმა ჩვენმა საზოგადოებამ (ყოველ შემთხვევაში, კრიტიკულად მოაზროვნე საზოგადოებამ) უნდა შეძლოს, რადგან ის, რაც დღეს ხდება, არის აბსოლუტურად აცდენილი იმ ჩარჩო მიმართულებებს, რომელშიც მოვლენები ვითარდება და ეს კარგს არაფერს უქადის საქართველოს. ცხადია, დამოუკიდებელი ქვეყნის ოკუპაცია, დღევანდელ მსოფლიოში ვერ დარჩებოდა რეაგირების გა რეშე. ის შედეგები, რაც დადგა და ის მოვლენები, რაც 8 აგვისტოს განხორციელებულ ქმედებებს მოჰყვა, მსოფლიო მასშტაბისაა. სიტუაცია ისე ვითარდება, რომ დღეს ფაქტობრივად ყველა დიდი სახელმწიფო დადგა იმ აუცილებლობის წინაშე, რომ მოლაპარაკების მაგიდას მიუსხდნენ და შეთანხმდნენ რაღაც ახალ წესრიგზე, ურთიერთობათა ახალ სისტემაზე. საქმე იმაშია, რომ ინსტიტუტები, რომლებიც ადრე საერთაშორისო სტაბილურობას უზრუნველყოფდა, აღარ მუშაობს. ამდენად, გადაჭარბებული სიხარულის საფუძველი ნამდვილად არა გვაქვს. გამომდინარე აქედან, ომისშემდგომ განვითარებული მოვლენები მიუთითებს, რომ საქართველო არ მიიღებს ისეთ ცალსახა მხარდაჭერას, რომელმაც შეიძლება საერთაშორისო სტაბილურობას შეუქმნას საფრთხე. თუ შედეგებს გადავხედავთ, ერთი რამ ცხადია - ჩვენ წავაგეთ. შექმნილმა პრობლემებმა სრულიად ახალი ტენდენციები გააჩინა ევროპის პოლიტიკაში და ეს უდავოდ კარგია. აშშ, რომელიც დღევანდელ სიტუაციაში ცოტა დისტანცირებულია ამ მოვლენებისგან, ალბათ მოძებნის უფრო მჭიდრო თანამშრომლობის გზებს ევროპასთან, თუმცა საყურადღებოა ისიც, რომ შეერთებულ შტატებს ამ მოვლენით არაფერი მოუგია. პირიქით, ისინი საკმაოდ უხერხულ სიტუაციაში აღმოჩნდნენ, რადგან მათი განცხადებები და პრეტენზიები რეალურ სიტუაციაში არაადეკვატური აღმოჩნდა და სხვანაირი არც შეიძლებოდა ყოფილიყო - რადგან სხვანაირი ნიშნავდა იმას, რომ უნდა დაწყებულიყო დიდ სახელმწიფოებს შორის შეიარაღებული დაპირისპირება, თანაც ეს ჩვენს ტერიტორიაზე შეიძლებოდა მომხდარიყო.

„ბ.კ.“: - ევროპა აქტიურად საუბრობდა რუსეთის წინააღმდეგ სანქციების დაწესებაზე, თუმცა, მოგვიანებით ამაზე საუბარმა უკანა პლანზე გადაიწია. ხომ არ ნიშნავს ეს იმას, რომ რუსეთთან ასეთი დაპირისპირება ევროპას უფრო დააზარალებდა, ვიდრე რუსეთს?