იური პაპასქუა
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მთავარი რედაქტორი,
ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი

ჟამთასვლამ კიდევ ერთი წელი მიითვალა...

ჩემო ძვირფასო მკითხველო, ასტროლოგებისთვის რომ გვესმინა, ვირთხის წელიწადი პოლიტიკური სიტუაციის სტაბილურობასა და ეკონომიკური განვითარების აღმავლობას გვპირდებოდა. ვერ გეტყვით, სინამდვილეში ვის რა არგუნა ვარსკვლავების გავლენამ, მაგრამ საქართველოსთვის ეს წელი განსაკუთრებით მძიმე რომ იყო, ამაში თქვენც დამეთანხმებით.

წინამორბედებისგან განსხვავებით, 21-ე საუკუნის ეს მე-8 გაელვება პოლიტიკურ არენაზე ვნებათაღელვის სიმძაფრითაც გამოირჩა, ეკონომიკურ სფეროში კი ოკეანის გაღმა აგორებულმა ტალღამ ყველას ეზოში „უბოდიშოდ“ შემოაღწია.

გეოპოლიტიკური და სტრატეგიული ინტერესების გამო, ამერიკასა და რუსეთს შორის დაპირისპირებამ კავკასია ლამის ცეცხლის ალში გაახვია. დიახ, ევრო-ატლანტიკურ სივრცეში გაწევრიანებისკენ სწრაფვას მსხვერპლიც მოჰყვა...

შეგზარავს კაცს იმის გახსენება, თუ როგორ გაწბილდა არჩევანი, დაპირებების ნიაღვარს ნაფოტიც რომ არ ჩამოჰყვა, როგორ იწივლა ჰაერში ტყვიამ, როგორ დაჰყო და დაგვინაწევრა მომხდურმა მრავალჭირნახული სათაყვანო მამული, რამდენს მოსწყვიტა თვალთაგან კურცხალი შიშმა და შიმშილმა... ნატო-მ კარი ცხვირწინ მიგვიხურა, ბევრი სხვა სიკეთეც შორეული მომავლისთვის გადაიდო.

ომის ჭრილობებს ჯერ პირიც არ შეუკრავს, ექსპერტები თავდასხმის თუ თავდაცვის ახალ გეგმებზე ალაპარაკდნენ...

მოკლედ რომ ვთქვათ, 2008 წელმა რთულად და მძიმედ ჩაიარა.

თუ ძალიან ახლოს არ ხარ პოლიტიკური ინტრიგების ხლართვის სათავეებთან, ძნელია განსაზღვრო: რა გადაგვხდა თავს და რა გველის მომავალში. მათთვის კი, ვისაც ეს არ ძალუძთ, ყრუ გულთმისანი ჩაგვისვეს ჭაში, დაბლა, ჩვენს ქვევით, გამავალი გვირაბების შეერთება უნდა გვამცნოს, სამახარობლო ზარის ჩამოკვრას ელოდება... მაღლა ლელა კაკულია წინასწარმეტყველებს: „ყველაფერი კარგად მიდისო“. სჯერა მრავალს და დაინახავს გვიან, რომ დენის წყაროდან გასანიავებლად გამორთული დაცლილი მაცივარი თავისით არ შეივსება სურსათ-სანოვაგით.

ცხადია, სასწაულები ასე არ ხდება. არც ვარსკვლავები გამწყრალან ჩვენზე. ჩვენვე მოვიწყვეთ აწმყო და ვიმკით გაზაფხულზე დათესილი უჯიშო თესლის ნაყოფს, სხვას რა უნდა დავაბრალოთ?

მოვლენათა განვითარების შოკისმომგვრელი დინამიკის გამო, თანმდევი ყოველდღიური ტახიკარდია იმით შეიძლება დავიოკოთ, რომ მარტო ჩვენ არ ვართ ამ დღეში. მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნებიც ითვლიან ეკონომიკური კრიზისით მიყენებულ ზარალს და შექმნილი რთული ვითარებიდან გამოსვლის გზებსაც ეძებენ. თუმცა პროგნოზები დამაიმედებელი არ არის. როგორც ექსპერტები ვარაუდობენ, რეცესია წელზე დიდხანს გაგრძელდება.

მართალია სხვებსაც უჭირთ, მაგრამ ეს ჩვენთვის, დიდი ვერაფერი ნუგეშია.

ჩვენც არ გვსურს ვინმეს ცუდად ყოფნა, მაგრამ არც დახმარებების იმედით დახატული ოპტიმიზმის არ გვწამს და არც ექვსი თვის თავზე უცხოეთიდან შემოდინებული მილიონებით ნაომარი ქვეყნის ეკონომიკის აყვავებისა გვჯერა.

როცა კრიზისი მძვინვარებს (უჭირს ქვეყანას), მაშინ თავაუღებლად უნდა მუშაობდეს ყველა: ჩინიანი და უჩინო, ხანდაზმულიც და ყრმაც, მეცნიერიც და მეისრეც, ერთი მიზნისთვის - მოინახოს ჩიხიდან ყველაზე ოპტიმალური გამოსავალი.

ჩვენთან ეს არ ხდება.

ჩვენთან დაუსრულებელ (წლის განმავლობაში რამდენჯერმე) სამთავრობო კარუსელსა და მინისტრების უნიჭო გადაჯგუფებას აწყობენ...

ჩვენთან ხელისუფლების შენარჩუნებისა და შავ-ბნელ საქმეთა მიჩუმათებისთვის მოღვაწეობენ დღენიადაგ...

ჩვენთან რიგში დგანან და სავარძლების გამოთავისუფლებას ელოდებიან უცხოეთში დამოძღვრილი მედროვენი...

ხალხია ცუდ დღეში, თორემ ბევრისთვის ასეთი ვითარება ხელსაყრელიცაა. მეტი რა ვთქვა: არსად სხვაგან დოლარის კურსი ხელოვნურად არ იმართება და ასე არ დახტის, როგორც ეს საქართველოში ხდება (ლარის კურსის ყოველ აწევასა და დაწევაში გარკვეულ პირთა ინტერესები იმალება).

დაბეჯითებით შემიძლია განვაცხადო: საქართველოში კრიზისი მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის დაწყებამდეც მძვინვარებდა და არასწორად მიმაჩნია, რომ მას გლობალური ეკონომიკური რეცესიის გამოძახილი დავარქვათ. ჩვენ მანამდეც გვქონდა კრიზისი პოლიტიკურ და ეკონომიკურ სფეროში. რაც ყველაზე დამაფიქრებელია, ჩვენ სისტემური პრობლემებიც გვაქვს (არ მუშაობს სტრუქტურა. იმისდა მიხედვით, ვის რა დაესიზმრება, გამთენიისას მოქმედ ინსტიტუტს სხვა აბრას ჩამოკიდებენ, მის ხელმძღვანელს კი სამსახურში გამოცხადებამდე შეიძლება გზაში მისამართი შეუცვალონ).

ჩემის აზრით, სხვა მნიშვნელოვან მიზეზებთან ერთად, არსებული პრობლემები უმეტესწილად საზოგადოებაზე ზემოქმედების გარეგნულმა ფორმებმა, ბაქიობამ და ილუზიების შექმნამ განაპირობა. მთავარი PR-მენეჯერები დღენიადაგ იმას ცდილობენ, რომ სასურველი რეალობად მოგაჩვენონ.

ვინც ამ ვირტუალური სამყაროდან გამოსვლას ახერხებს, აშკარად ხედავს: ტყუილია, რომ 5 წლის განმავლობაში საქართველოს ეკონომიკა გასამმაგდა, გვაქვს ზრდის მაღალი ტემპები, ინფლაციის მაჩვენებელი თარგეთირებულ ზღვარს (12%25-ს) არ სცილდება, ამაღლდა ცხოვრების დონე, მთელი დრო მოსახლეობის სოციალური პრობლემების გადაწყვეტის ფიქრს და ზრუნვას ხმარდება.

ქვეყანას კატასტროფულად უარყოფითი სავაჭრო ბალანსი აქვს, ამასთან, ექსპორტის მოცულობაში ნედლეული სჭარბობს, იმპორტში კი - ისეთი საქონელი, რომელიც ადგილობრივ წარმოებას ძირფესვიანად ანადგურებს.

ოპონენტები იტყვიან, გლობალიზაციისა და ინტეგრაციის ეპოქაში, მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრი ქვეყნებისთვის სხვა წესები მოქმედებს. ჩვენც გვეხსნება გზა ევროპასა და ამერიკის კონტინენტზე საქონლის შესატანად.

ბატონებო, ეს თვალებში ნაცრის შეყრაა. მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის წევრობა საკუთარი ბაზრის დაუცველობას სულაც არ ნიშნავს. გარდა ამისა, ევროპისა და სხვა კონტინენტის ბაზრებზე შეღწევა შორეული პერსპექტივაა, ჩვენ ვერ ვქმნით ისეთ საქონელს, იქაურს რომ დასჯაბნის.

ერთი სიტყვით, ქაღალდი ყველაფერს იტანს, მართვადი ოფიციალური სტატისტიკა თვალს მორცხვად ლულავს ფაქტების წინაშე. რეალობა კი ასეთია: ადრე არსებულმა კრიზისმა (მათ შორის, სისტემურმა პრობლემებმა) მიგვიყვანა ომამდე, ომმა მთლად მოსრა ხელისუფლების მიერ „ნალოლიავები“ ეკონომიკა, გლობალური ეკონომიკური რეცესიის ტალღამ კი გადარჩენილ ნაშთებს ქვიშა მიაყარა.

ომისშემდგომ პერიოდში მკვეთრად შემცირდა კაპიტალდაბანდებათა მოცულობა, ინვესტორებმაც გული აიყარეს: ზოგი გაიქცა, ზოგმა კი შემოსვლა გადაიფიქრა. იძირება სამშენებლო ბიზნესი, მძიმე დღეები უდგას სადაზღვევო სექტორს, კრიზისმა ვაჭრობის სფეროც ჩაითრია, ჩაკვდა ტურიზმი, მრეწველობა კი გასული საუკუნის 90-იან წლების დასაწყისში დასამარდა და თუ ასე გაგრძელდა, აღორძინება არ უწერია, სასურსათო პროდუქტებზე ფასები კატასტროფულად იზრდება, არც ბანკებს ადგათ კარგი დღე, თუმცა სხვებისგან განსხვავებით, ვფიქრობ, საქართველოში კომერციული ბანკების უმეტესობა კვლავაც განცხრომაშია და მათ ყველაზე ნაკლებად შეეხო ამერიკიდან დაძრული შტორმი (ერთი-ორი ბანკი თუ კოტრდება, რაც მენეჯმენტის პრობლემა უფროა). მეტსაც ვიტყვი, ჩვენთან ბანკებმა კიდევ მეტად დაამძიმეს და გაამწვავეს კრიზისის შედეგები.

ვისაც ამ სფეროსთან შეხება ჰქონია დამეთანხმება, რომ სამშენებლო ბიზნესს იპოთეკური ყულფი ბანკებმა მოარგეს, თანაც ისე, რომ თოკი თავიდანვე დაჭიმული ჰქონდათ და სამეწარმეო სუბიექტს ჩამუხლების საშუალებასაც არ უტოვებდნენ (გარიგებისას, ბანკები ყოველთვის მაღალ გარანტიებს ითხოვენ და თავიანთი რისკები მუდამ მრავალგზის დაზღვეული აქვთ). როგორც კი ოკეანის გაღმა საავდრო სიომ დაუბერა, საქართველოში უმალ მოთხოვნები გამკაცრდა, ბანკებმა თითქოს პირი შეკრესო, შეზღუდეს სესხების გაცემა, ამასთან, თავიანთი პროდუქტები იმდენად გააძვირეს, რომ განცდილი და მოსალოდნელი დანაკარგებიც კლიენტმა უნდა ზღოს.

ბიზნესი სესხების გარეშე ვერ სუნთქავს, ამიტომაც საბანკო პროდუქტებზე მოთხოვნა არ შემცირებულა. კრედიტ-ოფიცრებთან მოსაცდელში კვლავაც დიდი რიგები დგას.

როგორც ხედავთ, ხელოვნურად თუ ბუნებრივად შექმნილი ასეთი ვითარების გამო, ყველაზე მეტად მომხმარებელი დაზარალდა. გამკაცრებული პირობები და გაზრდილი საპროცენტო განაკვეთები მეწარმეს დამატებით ბორკილად დაედო.

სამწუხაროდ, მარტო ეს როდია მათი ერთადერთი პრობლემა. ფორს-მაჟორის მიუხედავად, ომის შედეგებით დაზარალებულებს ბანკები და საგადასახადო ორგანოები მათ არაფერს პატიობს, პირიქით, სანქციებიც კი დააკისრა. ბიუჯეტიდან ქარს გატანებული მილიონებისა და დანაკარგების საკომპენსაციოდ, ბიზნესზე ფულის „შეწერვის“ ახალი ექსპედიცია კარდაკარ დადის, ზოგს (არმიღებული) შემოსავლების დამალვა დასწამეს, ზოგი ურჩობისთვის დააჯარიმეს (ცხადია, მათ შორის, ამის ღირსიც ერია, ძირითადად კი მორჩილი გადამხდელი დარჩა ხელ-ფეხ შეკრული). ვინც ამ ტალღას გადაურჩა, თავს სამშვიდობოს ნუ იგულებს, ახალი წლის დადგომამდე მათ კარებზეც „მორიდებით“ აცეკვდება უცხო თითები.

ცუდ დღეშია მოსახლეობაც. უცხოეთიდან საშოვარზე გასულთა გზავნილებმაც იკლო. იზრდება უმუშევართა რიცხვი. გაკოტრებული საწარმოებიდან დათხოვნები და უხელფასო შვებულებაში გაშვება გრძელდება.“

პრობლემათა შორის, რაც თავს დაგვატყდა, უმუშევრობა ყველაზე მძიმე და დამანგრეველია, მეტიც, ესაა კრიმინოგენულობის ზრდისა და ერის დეგრადაციის სათავე. უმუშევრობას მოსდევს შიმშილი, სიცივე, ავადმყოფობა, დეპრესია. შიმშილს საშოვარზე გამოყავს ადამის მოდგმაც და ნადირიც (მერე მათი ქმედება ერთმანეთს ემსგავსება). უმუშევარი (დაუსაქმებელი) კაცი ფუნქციას კარგავს ოჯახში, ჩანაგდება და ჩიავდება, ლოთობს, უძლურდება, თავის მოქმედებებს ვერ მართავს, თვალი და ხელი სხვის ეზოსა თუ უბისკენ გაურბის... როცა კაცს შია, მაღალი მატერიები არ აგონდება და ჩვენც ნუ მოვთხოვთ... ვინც მის დღეში არ ყოფილა, ის ვერ გაიგებს ამ განცდას.

უსაქმურობამ დააჩლუნგა ახალგაზრდობა (რა თქმა უნდა, მხედველობაში არ მაქვს თინეიჯერული ელიტა, რომელიც ბაღის ასაკიდან მაღალ სავარძლებზე გადასკუპდა).

უმუშევრობამ სარჩოს საძებნელად უცხოეთს გადახვეწა ინტელექტიც და რიგითიც... (თქვენის ნებართვით, ამ საკითხზე აქ შევჩერდები. ამავე ნომერში წარმოდგენილია ბატონი ზაურ ნაჭყებიას მეტად საყურადღებო სტატია „ინტელექტუალური გენოციდი», რომელშიც იხილავთ პრობლემის სრულ სიმწვავეს). მხოლოდ ერთს დავსძენ: არავის შეურაცხყოფას და არც განსჯას ვაპირებ, თუმცა, რომც ჩამქოლონ უნდა ვთქვა, რომ ხელისუფლების უსუსურობის მკაფიო დადასტურებაა საკუთარი

„ხალხისადმი (უდიდესი პოტენციალისადმი) ასეთი დამოკიდებულება. დანაშაულია (საშინელებაა) და ვერაფერ სიკეთეს მოუტანს ჩვენს ქვეყანას უმდიდრესი რესურსის გადინება. ამაზრზენია... ქალის მიერ უცხოეთში სხვისი „მომსახურებით“ ნაშოვნი ფულით მუცლის ამოყორვა.

დასაქმების პრობლემა არის და უნდა იყოს ხელისუფლების უპირველესი საზრუნავი.

ნუ ვიდავებთ... კარგად მესმის, რომ ხელისუფლება ყველას ვერ დაასაქმებს, მაგრამ ვალდებულია და ხელი უნდა შეუწყოს სამუშაო ადგილების შექმნას. საწარმოთა რეგისტრაციის გამარტივება არ ნიშნავს პრობლემის გადაწყვეტას. სამეწარმეო გარემოს შექმნა ფრაგმენტული ღონისძიება როდია.

როცა ამ საკითხებზე ვსაუბრობთ, გვერდს ვერ ავუვლით საქართველოს მთავრობის მიერ წლის დასაწყისში პომპეზურად გაცხადებულ სიღარიბის დაძლევის პროგრამას, რომელსაც ჯერ 50 დღეში უნდა მოეხდინა სასწაული, არჩევნების შემდგომ ის 50-თვეზე გაიჭიმა, აგვისტოს მოვლენებმა კი მისი პერსპექტივა მომავალ თაობებს გადაულოცა. ამჟამად, 18 თვიანი სატყუარათი გვაბრუებენ.

ალბათ გახსოვთ, რომ მთავრობის 50-დღიანი სამოქმედო პროგრამის ძირითადი პრიორიტეტები იყო დასაქმება, ინვესტიციების მოზიდვა, სოფლის აღორძინება, პენსიების გაზრდა, სოციალური დახმარებები და განათლება. პროგრამის მთავარი ნაწილი საქართველოს საერთაშორისო ცენტრად ჩამოყალიბებას ითვალისწინებდა და ა.შ.

ცოდვას დავიდებ, თუ ვიტყვი, რომ აღნიშნულიდან არაფერი განხორციელებულა. უფრო სწორი იქნება ვთქვათ, რომ რაღაც ნაწილი დაიწყო, ბოლომდე კი არაფერი მისულა, რაც შესრულდა - გაკეთდა უხარისხოდ, არაეფექტურად, უზარმაზარი რესურსების ხარჯზე, თანაც გუნდების მონაცვლეობამ და ახალ-ახალ პრობლემათა წამონთებამ ისე ჩაფარცხა წინამორბედის უნიათობა (უგერგილობა), რომ პასუხი არავის უგია. ვერავინ ბედავს ეჭვი შეიტანოს „დიად საქმეთა განხორციელების რეალობაში. ფინანსური კონტროლის, მითუმეტეს, ეფექტურობის კონტროლის მექანიზმი პრაქტიკულად მოშლილია.

უნდა ვაღიაროთ, რომ პროგრამის ძირითადი პრიორიტეტების განხორციელებას ომმა მართლაც შეუშალა ხელი. ხელისუფლებას დევნილთა გასაჭირზეც მოუწია „ბეჯითად“ მუშაობა. წეროვანსა და გორის სიახლოვეს სასწრაფოდ (მართლაც რეკორდულ დროში) აშენდა ტიპიური პროექტის ფერადი სახლები. გაჩნდა ახალი დასახლებები. ენა როგორ უნდა მოგიტრიალდეს აუგის სათქმელად: უსახლკაროდ დარჩენილთათვის „კომფორტული“ თავშესაფრები დარიგდა, თუმცა იმ ფასად სრული ინფრასტრუქტურით ბევრად უკეთესის აგება შეიძლებოდა. არ ვიცი ვისზე როგორ, მაგრამ ჩემზე გულსაკლავად იმოქმედა მათმა დანახვამ - ციმბირში გადასახლებულთა ავადსახსენებელი ბარაკები წარმომიდგა თვალწინ. ნუ მიწყენთ, თუ შევცდე: აქედანვე გული მიგრძნობს, რომ მოგვიანებით ამ „მკვიდრად ნაგებ“ კომფორტულ სახლებზე ბევრი მითქმა-მოთქმა ატყდება, ბევრი უღირსი საქციელი გამომზეურდება.

ასე და ამრიგად, ვირტუალურ სამყაროში დარჩა ახალი სამუშაო ადგილები, იაფი კრედიტით აყვავებული სოფელი, ექსპორტზე ორიენტირებული საწარმოები და აღორძინებული სოციალური სფერო. არჩევნების წინ ნომენკლატურულ ბიზნესზე დარიგებული იაფი კრედიტიდან ჩამოწველილი რძის მდინარე ჩუხჩუხით აღმა მიედინება. სიღარიბე არა თუ დავძლიეთ, ათასი ახალი მიემატა მიუსაფართა რიგს.

ძალზედ გულსატკენია, მაგრამ თქვენც ხედავთ, რომ სიღარიბის დაძლევის არანაირი პროგრამა არ მუშაობს და არც არსებობს. პროგრამა კი არა, კრიზისიდან გამოსვლის თეზისური ჩანაწერიც არ გააჩნია ეკონომიკურ გუნდს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ სპონტანური, გაუაზრებელი მოქმედებები და შეცდომების სერია კვლავაც გაგრძელდება.

გასულ წელს სხვაც ბევრი იყო წარუმატებელი, შეცდომაც და გულისტკენაც. ცხადია, მიზეზთა გამო, ყველა საკითხს ვერ შევეხებით. რაც იყო ვნახეთ. რაც ვერ ვნახეთ გამოჩნდება.

ვერ გეტყვით, ვენდოთ თუ არა 2009 წლის ასტროლოგიურ პროგნოზს, ან თუნდაც კარის წინასწარმეტყველთა დამაიმედებელ განჭვრეტებს. გასული წლის შედეგებიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, რომ არც კარს მომდგარი წელი ჩაივლის მშვიდად.

თქმა არ უნდა, ამ შეფასებებში გადაჭარბებული მეტაფორა უთუოდ არის და დახვეწაც აკლია (ამას პრობლემის სიმძაფრის წარმოჩენისთვის ვაკეთებთ), მაგრამ თქვენც ხომ იცით, რომ ეს სიმართლესთან ძალიან ახლოს არის. სიმართლის მოსმენა კი არ უყვართ იმათ, ვისაც შედეგზე პასუხისმგებლობა ეხებათ, ტორებს იქნევენ მერე და შესაძლოა ცხვირშიც მიიღო „თავაზიანი“ საპასუხო შემოთავაზება.

ჩვენ რა უბედურებაც გვჭირს, ნახევარზე მეტი ბრმა მორჩილების, შიშის სინდრომის, თვითცენზურის დამსახურებაცაა. ეს ცუდი ზნეა და მასში ქვეყნისთვის სასიკეთო არაფერი ყრია. არაერთხელ გვითქვამს და გავიმეორებთ: ოპონირება არაა ღალატი. კარგიც უნდა დაინახო და ცუდზე თვალი არ უნდა დახუჭო.

როცა გადავწყვიტეთ თქვენთვის წლის შედეგების ერთგვარი შეჯამება შეგვეთავაზებინა, იმაზეც ვიფიქრეთ, ღირს კი საახალწლოდ ასეთ მძიმე საკითხებზე აქცენტირება, ანდა ჯერაც მოუშუშებელი იარების შეხსენება?

ყველაფრის მიუხედავად, გულწრფელობა, პირდაპირობა, მოვლენათა მიუკერძოებელი წარმოდგენა ვარჩიეთ, ისე, როგორც ამას აქამდეც ვაკეთებდით.

ქვეყანაში არსებულ პრობლემებთან შედარებით, აქ რა მოსატანია, მაგრამ არც ჩვენ გვქონდა დალხენილი ყოფა. გაძვირდა ქაღალდი, ყველა პოლიგრაფიული მასალა თუ მომსახურება. მაინც მოვახერხეთ და (ფასის გაუზრდელად) მნიშვნელოვანი დაყოვნების გარეშე მოგვქონდა თქვენამდე მოვლენათა ობიექტური ანალიზი. ჟურნალის ფურცლებზე გაშუქდა ყველა მეტნაკლებად მნიშვნელოვანი ეკონომიკური პრობლემა. ჩვენთვის უპირველესი საზრუნავი იყო თქვენი სატკივარი, ყურადღების გარეშე არ დაგვიტოვებია შეკითხვები თუ მომართვები სამეწარმეო, საგადასახადო, საბუღალტრო და იურიდიულ საკითხებზე.

ნუ ჩამოგვართმევთ გადაჭარბებულ განაცხადად (და არც გაზვიადებული დამსახურების მიწერას ვაპირებთ), თუ აღვნიშნავთ, რომ მატერიალურად ბევრად ძლიერი ჟურნალიც ვერ შეძლებდა იმას, რაც ჩვენ თქვენი მხარდაჭერით მოვახერხეთ: ცნობილი მეცნიერების, ექსპერტების, ბიზნესის წარმომადგენლების მონაწილეობით, ყველაზე აქტუალურ საკითხებზე გასული წლის განმავლობაში გავმართეთ ორი კონფერენცია და ექვსი მრგვალი მაგიდა. ღონისძიებები ვრცლად გაშუქდა ჩვენს ჟურნალშიც და მასმედიის სხვა საშუალებებითაც.

ვითვალისწინებდით რა თქვენს შენიშვნებს, ჟურნალმა სახეც იცვალა, დაიხვეწა დიზაინი, გაიზარდა მოცულობა, თემატიკა უფრო მრავალფეროვანი და საინტერესო გახდა. ჟურნალს დაემატა სამეცნიერო რუბრიკა და რეფერირებადი სტატუსი მიიღო.

არ გამოვრიცხავთ, გვქონდა გარკვეული ხარვეზებიც და შესაძლოა ყველას თანაბრად ვერ დაგითმეთ ჯეროვანი ყურადღება, რაზეც გთხოვთ, მოგვიტევოთ. დარწმუნებული ვართ, ჩვენი ურთიერთკეთილგანწყობილი თანამშრომლობა კვლავაც გაგრძელდება.

მიუხედავად იმისა, რომ ზემოთ აღნიშნულის გამო, შესაძლოა მინორულ განწყობაზე დაგაყენეთ, პესიმიზმს ნუ მიეცემით. ახალი წელი ყოველთვის ახალ იმედებსა და პერსპექტივებს უკავშირდებოდა. ამჯერადაც ამ განწყობით შევხვდეთ ახალ წელს. ვისწავლოთ სხვის და ჩვენს მიერ უკვე დაშვებულ შეცდომებზე. მეტი ენერგია, მეტი სიდინჯე, მეტი წინდახედულობა გვმართებს.

ყველა პრობლემიდან არსებობს გამოსავალი. ჩვენს ყოფასაც ეშველება. თუ ეს თაობა არა, სხვა აუცილებლად შეძლებს ამას, ოღონდ სწორი არჩევანი გავაკეთოთ. ჩვენ ერთმანეთს ვჭირდებით, ერთად ვიაროთ.

ბედნიერ ახალ წელს გისურვებთ, ძვირფასო მკითხველო.

ზაურ ნაჭყებია
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე

ჟურნალის წინა ნომერში („ბიზნესი და კანონმდებლობა“ ნოემბერი, 2008 წ.) გამოქვეყნებულ სტატიაში „უიარაღო ომი“ ვწერდი, რომ ქვეყნის დასაპყრობად და გასანადგურებლად ბალისტიკური რაკეტები საჭირო სულაც არ არის. რადგან არსებობს სხვა საშუალებებიც, კერძოდ, უცხო ქვეყნიდან შემოტანილი გენმოდიფიცირებული, შხამ-ქიმიკატებით და ნიტრატებით გატენილი პროდუქტები. პრაქტიკაში აპრობირებულია სხვა „იარაღიც“ (არანაკლებ მომაკვდინებელი), რომელსაც ერის გენოფონდის განადგურება შეუძლია!..

საუბარია ინტელექტუალურ გენოციდზე, რომელსაც ხელისუფლება უწყობს საკუთარ ხალხს, მეტადრე, ერის „სხვაგვარად მოაზროვნე“ ნაწილს.

რატომ ეშინოდათ ბოლშევიკებს ინტელექტუალების?!

ინტელიგენცია საზოგადოების ის ნაწილია, რომელიც ყველაზე რეალურად გრძნობს ქვეყნის მაჯისცემას. ინტელიგენტობა მარტო ადამიანის ქცევითა და მანერებით არ გამოიხატება - მთავარია, რამდენად ღრმაა და კეთილგონიერებით დამუხტული მისი სულიერი სამშვინველი. თუმცა, კაცობრიობის ისტორიაში ბევრია იმის მაგალითებიც, თუ როგორ შეცვალეს საზოგადოების განვითარების ვექტორი „სხვაგვარად მოაზროვნე“ არაკეთილგონიერებით დამუხტულმა ადამიანებმა.

დავიწყოთ იქიდან, რომ ბოლშევიკებმა მუშურ-გლეხური (ძალადობაზე დაფუძნებული) სახელმწიფოს აშენება ეკლესიების განადგურებით და ინტელიგენციის მოსპობით დაიწყეს. მათ ნაკლებად სჭირდებოდათ ე.წ. „ბუნტოვშიკები“ („სხვაგვარად მოაზროვნეები“), რომლებიც არსებული რეჟიმის ძალადობრივ ხასიათს გააშიშვლებდნენ. ცხადია, მასების აყოლიება და კომუნიზმის იდეების პროპაგანდა ინტელექტუალური გენოციდის პირობებში უფრო ადვილად შეიძლებოდა. დიახ, „მტკიცე“ სახელმწიფოს შენებას „ქვეყნის მტრებისა“და „ჯაშუშებისგან“ („საზოგადოების ხორცმეტებისგან“) განთავისუფლება სჭირდებოდა. უდავოა, რომ ბოლშევიკებმა ეს ამოცანა წარმატებით შეასრულეს. ჩინებულად მუშაობდა ყბადაღებული ლოზუნგიც: „ვინც ჩვენთან არ არის, ის ჩვენი მტერია“და, ვინც მათთან არ იყო, - ზოგს ჯურღმულებში უკრეს თავი, ზოგი კი პირდაპირ მოუსავლეთში „გაამგზავრეს“ შეშინებული ინტელიგენცია (ცხადია, ვინც გადარჩა) ბოლშევიკების მორჩილი და მათი იდეების უსიტყვო აღმსრულებელი გახდა. მიუხედავად ამისა, მუშურ-გლეხურ სახელმწიფოში, სადაც დომინანტი იყო „ხალხი“ პარტიულ სისტემაში ინტელიგენციის კვოტა საკმაოდ მოკრძალებულად გამოიყურებოდა (აქედან გამომდინარე, ვინც კომპარტიის წევრობას ვერ მოახერხებდა, გავლენიან თანამდებობაზე არც ინიშნებოდა).

საბჭოთა იმპერიის განმტკიცების კვალდაკვალ „იდეოლოგიური მტრებისა“და უცხო ქვეყნის „აგენტების“ლანდებმაც იკლო. საზოგადოებაც თანდათან შეესისხლხორცა „კომუნისტურ სამოთხეში“ცხოვრებას.

თუ არსებულ სისტემას, დღევანდელი გადასახედიდან შევხედავთ, მას დადებითიც ბევრი რამ ჰქონდა. უმუშევართა არმიის არარსებობას რომთავი დავანებოთ, საკმაოდ რაფინირებული იყო კადრების შერჩევის პრაქტიკაც (ლოზუნგიც შესაფერისი ჰქონდათ: კადრები წყვეტენ ყველაფერს!). კადრების „სამჭედლოდ“ კი კომკავშირი ითვლებოდა, სადაც ფორმალიზმსა და ადამიანებთან ურთიერთობის ანაბანას სრულყოფილად ეუფლებოდნენ. საკმაოდ ეფექტიანად მუშაობდა ბიძაშვილ-მამიდაშვილობის („ნათლიმამობის“) ინსტიტუტიც, თუმცა ნებისმიერი გავლენიანი თანამდებობისათვის კადრებს არსებული კრიტერიუმის სრული დაცვით არჩევდნენ. ამასთან მთავარი ფაქტორი პარტიული (იდეოლოგიური) ერთგულება იყო. ხოლო, თუ ვინმე საშუალო ან მაღალ იერარქიულ საფეხურებზე ასვლას მოინდომებდა, საჭირო „ტესტი“ უნდა ჩაებარებინა, რაც უპირველესად იდეოლოგიურ მზაობას ნიშნავდა.

საზოგადოების იდეოლოგიზაციაზე მეტყველებდა ისიც, რომ თუ ამხანაგი ლეონიდ ილიჩი ან პავლე ლიგაჩოვი, რომელიც საქართველოზე განსაკუთრებით იყო „შეყვარებული“ მოსკოვში „დააცხიკინებდა“ ობშკვითში, ან ცხრუკვეთში ერთხმად უნდა გეხუვლა: იცოცხლე ჩვენო მამა და მარჩენალო, თქვენი ღრმაშინაარსიანი მოხსენება რომ არა, ჩვენს იდეურ-პოლიტიკურ დონეს რა ეშველებოდაო!

ერთი სიტყვით, მიუხედავად ფორმალობებისა (რომლებიც ხშირად მაზოხისტურ ხასიათს იძენდა) და საზოგადოების იდეოლოგიზაციისა, კადრების შერჩევის საკმაოდ ეფექტიანი სისტემა არსებობდა, რაც საშუალებას იძლეოდა ნებისმიერ ადამიანს საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაცია მოეხდინა. დღევანდელისაგან განსხვავებით, არც ასაკობრივი ცენზი იყო დადგენილი. პირიქით, მნიშვნელოვან თანამდებობებზე მხოლოდ „მომწიფებული“კადრები ინიშნებოდა.

აქვე ერთ გარემოებას უნდა გაესვას ხაზი. კომუნისტების ზეობის პერიოდში გარკვეული ფასეულობები ჩამოყალიბდა, რომელიც დღევანდელი გადასახედიდან საკმაოდ შთამბეჭდავად გამოიყურება. მოქნილი და დახვეწილი იყო ადამიანებს შორის ურთიერთობის ფორმებიც და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, სწორედ კომუნისტური იდეოლოგიის საფარქვეშ იქმნებოდა კულტურისა და ხელოვნების უნიკალური ქმნილებები, რომლებიც საუკუნეებს გაუძლებენ!

თუმცა, როგორც მოსალოდნელი იყო ხელოვნურად შექმნილ-შეკოწიწებულმა სოციალისტურმა ფორმაციამ თავისი დრო მოჭამა - „ურღვევი და უძლეველი“ საბჭოთა იმპერია ხუხულასავით დაიშალა.

„წითელი ინტელიგენცია“ და კიტოვანის „საავტორო ნამუშევარი“ რუსთაველზე

ჯერ კიდევ საბჭოთა იმპერიის ოფიციალურ პანაშვიდამდე საქართველოს ხელისუფლებაში ეროვნული ძალები მოვიდნენ, რომლებიც ქვეყნის იმპერიის კლანჭებისაგან დახსნას მხოლოდ საკუთარ დამსახურებად მიიწერდნენ (არადა, იმპერია ისედაც განწირული იყო). ახალი, გამსახურდიას ხელისუფლების მოსვლისთანავე საზოგადოებაში მკვიდრდებოდა აზრი, რომ ყოველივე საბჭოური უვარგისი და მიუღებელი იყო. ეროვნული ხელისუფლებისთვის განსაკუთრებით მიუღებელი აღმოჩნდა ყოფილი პარტიული ნომენკლატურა და ე.წ. „წითელი ინტელიგენცია“ კომუნისტების ლოზუნგი, აქაოდა, „ვინც ჩვენთან არ არის, ის ჩვენი მტერია“ წარმატებით განაგრძობდა არსებობას კომუნისტებზე გამარჯვებით ეგზალტირებულ ხელისუფლებაში, რაც საზოგადოებისთვისაც გადამდები აღმოჩნდა. ხელისუფლებასა და ოპოზიციას შორის არსებულ დაპირისპირებაში ჩაითრიეს „წითელი ინტელიგენციაც“ სწორედ აქედან დაედო სათავე საზოგადოების სხვადასხვა ჯგუფებს შორის ხიდჩატეხილობას, რომელიც დროთა განმავლობაში კიდევ უფრო გაღრმავდა და აშკარა გათიშულობაში გადაიზარდა.

სამწუხაროდ, არავინ აღმოჩნდა ისეთი (თუ ერის გაერთიანებისათვის ზვარაკად თავშეწირულ გია აბესაძეს არ ჩავთვლით) ხმამაღლა რომ ეყვირა: მთელი ჩვენი დღევანდელი საზოგადოება კომუნისტური რეჟიმის პროდუქტია და ახალი საზოგადოების მშენებლობას „წითელ ინტელიგენციასთან“ და სხვა ვითომდა „კრემლის აგენტებთან“ ანგარიშსწორებით ნუ გავართულებთ (იმის მტკიცება, რომ ე.წ. „წითელ ინტელიგენციაში“ სუკ-ის აგენტები არ იქნებოდნენ, ძნელია, მაგრამ უნებლიეთ შეცდომილ მოყვასს თუ შეიძულებ და მოიკვეთ, მისგან ხეირს არასდროს არ უნდა ელოდო!).

მთელი უბედურება იმაშია, რომ ეიფორიით მოსულმა ეროვნულმა ხელისუფლებამ ინტელიგენციის არა მარტო „კრემლის აგენტად“მონათვლა იკმარა, არამედ მნიშვნელოვან თანამდებობებზე სამუშაოდაც ახლოს არ გაიკარა ერის გამოცდილი და ინტელექტუალური ნაწილი“. ქვეყნის მართვაში გამოუცდელმა გუნდმა ეს სასიცოცხლოდ აუცილებელი საკადრო რესურსი ხელაღებით უგულებელყო და ასპარეზი მიტინგებიდან აკრეფილ და „მრგვალ მაგიდაში“ შეპარულ ადამიანებს დაუთმო. მახსოვს, როგორ ინიშნებოდნენ საკვანძო თანამდებობებზე გამოუცდელი და შემთხვევითი კადრები (ასე მაგალითად, თბილისის სხვადასხვა რაიონების პრეფექტებად ელდეპოს ბრიგადირი და ბიბლიოთეკის ყოფილი გამგე დაინიშნა). კადრების ამგვარი „შერჩევის“ გამო საკადრო რესურსი იმდენად მწირი აღმოჩნდა, რომ ვაჭრობის მინისტრად „პრარაბი“ (სამუშაოთა მწარმოებელი), შინაგან საქმეთა მინისტრად სპორტსკოლის დირექტორი, ხოლო თავდაცვის მინისტრად (ეროვნული გვარდიის სარდლად) მხატვარი მოგვევლინა. მახსოვს, თბილისის ვიცე-მერად დაინიშნა პიროვნება, რომელსაც არც სათანადო (უმაღლესი) განათლება ჰქონდა და არც ელემენტარული შრომითი გამოცდილება. განსაკუთრებული უპატივცემულობით (ამრეზად) ეკიდებოდნენ ყოფილ პარტიულ ფუნქციონერებს.

ეიფორიით მოსული ხელისუფლება ვერც კი გრძნობდა, რომ მისთვის და ქართველი ერისათვის ქვეყნის ფარგლებს გარეთ საბედისწერო შეთქმულება მზადდებოდა, რომელსაც თვით ქვეყნის შიგნით საიმედო დასაყრდენი აღმოაჩნდა. შეთქმულთა შორის იყვნენ ე.წ. „წითელი ინტელიგენციის“ წარმომადგენლებიც - ისინი, ვინც თავის დროზე ხელისუფლებისაგან და თვით საზოგადოებისგანაც გარიყული იყო.

ახლა კი მინდა ყურადღება გავამახვილო იმ შეცდომებზე, რომლებმაც სათავე დაუდო დღევანდელ უკანონობასა და ძალადობას:

- შეურაცხყოფილი და უფუნქციოდ დარჩენილი ოპოზიცია და „წითელი ინტელიგენცია“ რომლებმაც მახათის ნაცვლად „მოკავშირეების“ ძებნა დაიწყეს;

- უხეირო საკადრო პოლიტიკა, რომელმაც თამაშგარე მდგომარეობაში დატოვა ერის გამოცდილი და ინტელექტუალური ნაწილი (კადრების შერჩევა ხდებოდა პარტიული და არა პროფესიონალობის ნიშნით);

- „მტრებისა“ და „კრემლის აგენტების“თვითმიზნური ძიება მოწინააღმდეგეთა ბანაკში;

- უუნარობა მართვაში, რასაც ხელი შეუწყო არაპროფესიონალთა მოზღვავებამ საკვანძო თანამდებობებზე;

- ემოციებზე დამყარებული საშინაო და საგარეო პოლიტიკა - ტაქტიკური შეცდომები, რომელმაც გადატრიალებამდე მიიყვანა ქვეყანა;

- დიპლომატიური ლავირების უნარის არქონა, რაც ხელს უწყობდა მტრების მომრავლებას ქვეყნის შიგნით თუ ქვეყნის გარეთაც;

- „ქალთა დასის“აქტიური ჩარევა საკადრო პოლიტიკაში;

- არაჯანსაღი ურთიერთობა მასმედიასთან. სახელმწიფო ტელე და ბეჭდვითი მედიის პარალიზება, რაც საზოგადოებას არ აძლევდა სწორად განსჯისა და დაფიქრების საშუალებას;

- საზოგადოების დაყოფა ზვიადისტებად და ანტიზვიადისტებად, რამაც საბოლოოდ გახლიჩა და სამოქალაქო ომის ზღვართან დააყენა ქვეყანა და საზოგადოება. ღალატი შიგნიდან და ზურგში ჩაცემული მახვილი, რომელსაც სამწუხაროდ დღემდე იმკის საქართველო.

მიუხედავად შექმნილი ვითარებისა, საზოგადოებამ დაუშვა გამოუსწორებელი შეცდომა - ჩვენ ვესროლეთ ჩვენივე არჩეულ პრეზიდენტს!

საკმაოდ ამაზრზენი და დამანგრეველი აღმოჩნდა კიტოვანის „საავტორო ნამუშევარი“ რუსთაველზე. საქართველოში დაიწყო შიშისა და განუკითხაობის ზეიმი.

უპატრონოდ დარჩენილი საზოგადოება „მესიის „მოლოდინში

როგორც მოსალოდნელი იყო, სამხედრო გადატრიალების შედეგებით შოკირებული საზოგადოება აპათიამ მოიცვა. სამხედრო საბჭოს კრიტიკული სიტუაციიდან გამოსვლის კონკრეტული პროგრამა არ გააჩნდა. სასტიკად ახშობდნენ ორთოდოქს ზვიადისტთა (და საერთოდ, გამსახურდიას მომხრეების) პროტესტის ნებისმიერ გამოვლინებას. ყველა გრძნობდა, რომ ასე დიდხანს გაგრძელება არ შეიძლებოდა. დაიწყო ფიქრი მომავალ „მესიაზე“ რომელიც თავისი ავტორიტეტითა და საერთაშორისო კავშირებით ქვეყანას კრიზისიდან გამოიყვანდა - არჩევანი ედუარდ შევარდნაძეზე - ნეოკომუნისტური დემოკრატიის არქიტექტორზე და ბერლინის კედლის დამანგრეველზე შეჩერდა.

შევარდნაძემ საქართველოში ჩამოსვლისთანავე დასაყრდენი ყოფილ პარტიულ და საბჭოთა ნომენკლატურაში და „წითელ ინტელიგენციაში“ იპოვა. თუმცა, იმის გათვალისწინებით, რომ ხელისუფლების გადატრიალებაში მნიშვნელოვანი იყო სამხედრო საბჭოს წვლილი, ზოგიერთ ხელმძღვანელ თანამდებობაზე მხედრიონელები და სამხედრო საბჭოს სხვა მამამთავართა დაჯგუფების წევრებიც ინიშნებოდნენ. ცხადი იყო, რომ შევარდნაძე ორხელისუფლებიანობას დიდხანს ვერ შეეგუებოდა, მაგრამ ამისთვის ჯერ მას ძალების მოკრება სჭირდებოდა. სახელმწიფო საბჭოს მეთაური ფიქრობდა, რომ მისი ხელისუფლების ლეგიტიმაცია მხოლოდ არჩევნების გზით იქნებოდა შესაძლებელი. ამ მიზნით იგი აყალიბებს რუსული პარტიული გაერთიანების ანალოგს - მოქალაქეთა კავშირს (Гражданский союз). მოქალაქეთა კავშირი, ახალგაზრდული ორგანიზაციით (ახალგაზრდა მოქკავშირი) სტრუქტურულად და შინაარსობრივად ტყუპისცალივით ჰგავდა კომპარტიას (თავისი კომკავშირით). ერთმანეთს ასწრებდნენ შევარდნაძის ნავში ჩასხდომას, რათა შემდგომ თანამდებობის სახით მსუყე ლუკმა მიეღოთ მისგან. მართალია, საპარლამენტო სახეებითა და სამთავრობო ფიგურებით შევარდნაძე ვერ დაიკვეხნიდა, მაგრამ ქვეყანამ ნელ-ნელა ამოისუნთქა - შევარდნაძემ, თუმცა მოგვიანებით, მაგრამ მაინც შეძლო აელაგმა უკანონო ბანდფორმირებების თარეში და მისთვის ჩვეული ოსტატობით მათი მფარველებიც ზედ მიაყოლა (აღარაფერს ვამბობ სამარცხვინოდ წაგებულ აფხაზეთის ომზე, რომელიც დსთ-ში შეუსვლელობასა და ძალოვნების თვითნებობას დაბრალდა).

პირველ ხანებში ინტელიგენცია თავს დაუცველად ნამდვილად არ გრძნობდა. კადრების შერჩევის შევარდნაძისეული კრიტერიუმი (რომელიც ძირითადად პარტიულ ერთგულებაზე იყო დაფუძნებული) იმდროინდელი ისტებლიშმენტისათვის მიუღებელი არ ჩანდა - ხელმძღვანელ თანამდებობაზე იშვიათად ინიშნებოდნენ შემთხვევითი პირები (სხვათა შორის, არც თინეიჯერები იყვნენ საამისოდ მაინცდამაინც განებივრებულნი).

მაგრამ ეს იდილია თანდათან დაირღვა და ოპტიმიზაციის მოტივით დაიწყო სახელმწიფო (საჯარო) მოხელეთა შემცირების პროცესი. ოპტიმიზაციის ერთ-ერთ მიზეზად მოხელეთა ხელფასების მოწესრიგებას ასახელებდნენ (მართლაცდა, ხელფასები იმდენად მცირე იყო, სამსახურში სიარული ხშირად აზრსაც კი კარგავდა) ინტელიგენციას გარკვეული დარტყმა მიაყენა კუპონიზაციის პროცესებმაც - ზოგიერთმა თავმოყვარე ინტელიგენტმა სამსახურს ნებაყოფლობით დაანება თავი და უმუშევარი დარჩა, უმუშევართა არმიის ზრდას ხელს უწყობდა სახელმწიფო სტრუქტურების შერწყმა-გაერთიანებაც (ხშირად ულოგიკო).

ხელისუფლების შენარჩუნება, ცხადია, ახალ ინიციატივებს მოითხოვდა. შევარდნაძემაც არ დააყოვნა და ფოჩიანი კანფეტებივით დაარიგა (ოღონდ დაპირებად) „მილიონი სამუშაო ადგილი“ რაც საზოგადოების გარკვეულმა ნაწილმა ირწმუნა კიდეც (ამაზე მეტყველებს არჩევნებში მოქკავშირისადმი მხარდაჭერაც). როგორც მოსალოდნელი იყო, დაპირება დაპირებად დარჩა - არათუ ახალი სამუშაო ადგილები, არსებულიც კი პანტა-პუნტად იკარგებოდა და ქრებოდა.

შევარდნაძისთვის დამახასიათებელი ე.წ. დაბალანსების პოლიტიკა საზოგადოებაში უკურეაქციას იწვევდა - ბევრი ფიქრობდა (უფრო სწორად, აფიქრებინეს), რომ „ბაბუმ“(როგორც მას მოფერებით ეძახოდნენ) თავისი მისია უკვე ამოწურა და ახალი სისხლის გადასხმა იყო საჭირო. გაჩნდა ლოზუნგიც „საქართველო შევარდნაძის გარეშე“ საქმე ის არის, რომ ამ ლოზუნგის ავტორები თვით შევარდნაძის უბეში დაფრთიანებული ე.წ. „ახალგაზრდა რეფორმატორები“იყვნენ. ერთი სიტყვით, პარტიის შიგნით გაჩნდა მოჩვენებითი ოპოზიცია, რომელიც უკმაყოფილო იყო თავისი გამზრდელის მმართველობით და თვით აცხადებდა პრეტენზიას საქართველოს „ნათელი მომავლის“ მესვეურობაზე.

ახლა ბევრს საუბრობენ იმაზე, გადააბარა შევარდნაძემ ხელისუფლება თავის აღზრდილებს, თუ ჩათრევას ჩაყოლა ამჯობინა. მაგრამ ლოგიკური ჯაჭვი იქამდე მიდის, რომ ეს ყველაფერი ფარსი და დაგეგმილი სპექტაკლი იყო, რომლის რეჟისორი ინტრიგებში დახელოვნებული ბ-ნი ედუარდ შევარდნაძე გახლდათ.

ლოზუნგი „ოღონდ შევარდნაძე არა“იმით დასრულდა, რომ ხელისუფლებაში ვარდებით მოვიდა ახალგაზრდა ტრიუმვირატი, რომელთა ჩანაფიქრის პროგნოზირება, სამწუხაროდ, საზოგადოებამ ვერ შეძლო.

ვარდების „ყნოსვით“ გაბრუებული ინტელიგენცია და მისი საბოლოო „დასაჭურისება“

ინტელიგენციის საბოლოო „დასაჭურისება“ ვარდოსნების ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე დაიწყო. ყველას, ვისაც კი მარქსიზმ-ლენინიზმის ლექცია ჰქონდა მოსმენილი (ანუ იმ ეპოქის პროდუქტი იყო), საჯარო (სახელმწიფო) სამსახურებიდან ოპტიმიზაციის თუ ატესტაცია-კონკურსების „წყალობით“ უცერემონიოდ ერეკებოდნენ. მიზეზი საკმაოდ მარტივი და ლაკონიური გახლდათ: ახალ მთავრობას „ახლებურად“ მოაზროვნე კადრები სჭირდებოდა. რაც ყველაზე თავხედური და მიუღებელი იყო, ეს არის ასაკობრივი ცენზის დაწესება - საჯარო მოსამსახურეთა ასაკი 40 წელს არ უნდა გადასცდენოდა. მთავარი უბედურება კი იმაშია, რომ საატესტაციო-საკონკურსო კომისიებს პიროვნების პროფესიული გამოცდილება და მისი ინტელექტუალური შესაძლებლობები ნაკლებად აინტერესებდა (არც დღეს აინტერესებთ!). უმეტეს შემთხვევაში ეს ატესტაცია-კონკურსები ფორმალურ ხასიათს ატარებდა და კომისიამ წინასწარ იცოდა, ვინ უნდა „გაეჭედა“ თმა ყალყზე დაგიდგებოდა ადამიანს, როცა შეიტყობდი, რომ ღირსეულთა (პროფესიონალთა) ადგილს მეტწილად ამ საქმისათვის სრულიად შეუფერებელი ადამიანები იკავებდნენ (აღნიშნულმა გარემოებამ თავდაპირველად საზოგადოებაში მძაფრი პროტესტი გამოიწვია, მაგრამ, როგორც ყოველთვის გვჩვევია ხოლმე, თანდათან მინელდა).

ნიშანდობლივია ისიც, რომ კადრების შერჩევა სახელმწიფო იერარქიის ყველა საფეხურზე ერთგულების, პარტიული კუთვნილების და არა პროფესიონალობის ნიშნით ხდებოდა (და ახლაც ხდება!). ხელისუფლების საკადრო რესურსის სიმწირეზე მეტყველებს ე.წ. სამთავრობო კარუსელები. მთავარია, ერთხელ ახვიდე იერარქიულ კიბეზე და მერე თავისუფლად შეგიძლია ნებისმიერი სავარძელი „მოინადირო“ მიუხედავად იმისა, გაქვს თუ არა სათანადო კვალიფიკაცია!

ერთი სიტყვით, ინტელექტუალებსა და განსაკუთრებით კი „სხვაგვარად მოაზროვნეებს“ დღესაც ნაკლებად წყალობენ - პროფესიონალებზე და გამოცდილ კადრებზე მოთხოვნა საერთოდ შეჩერდა და თუ „ჩარეცხვას“გადავურჩით, სანაგვეში მოსასროლად ბოლოს მაინც ნამდვილად გაგვიმეტებენ!

თანდათან მიგვაჩვიეს იმ აზრსაც, რომ თანამედროვე ეპოქაში (XXI საუკუნეში) მთავარია უცხო ენისა და კომპიუტერის ცოდნა, ხოლო თუ პასპორტში უცხო ქვეყნის ბეჭედიც გექნება ჩარტყმული, მთლად უკეთესი! არ ვიცი, რა „ნესტრით არიან ნაჩხვლეტი“ოკეანედალეულები, მაგრამ, ჭეშმარიტ და ღირებულ ფასეულობებს რომ პატივს არ სცემენ, ფაქტია!

ჩვენდა სამწუხაროდ, საზოგადოება ოლიმპიური სიმშვიდით ითმენს საშუალო და უფროსი თაობის უგულებელყოფას და თანდათან პროტესტის გრძნობაც დაუჩლუნგდა. დიახ, სამარისებური დუმილით შეხვდა იგი პროფესორ-მასწავლებელთა მასობრივ დათხოვნას სამსახურებიდან, მსოფლიო დონის ლაბორატორიებისა და სამეცნიერო-კვლევითი ინსტიტუტების უცერემონიოდ გაუქმება-განადგურებას (სხვათა შორის პირდაპირ გაცხადდა, რომ საქართველოში კვლევა არ უნდა ჩატარდეს, არადა, მეცნიერება კვლევის გარეშე რა მეცნიერებაა?!), სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან ქართველი კლასიკოსების ამოღებას, საქართველოს ისტორიის როგორც ცალკე დისციპლინის არასავალდებულოობას, ერთი სიტყვით, ყოველივე ეროვნული ფასეულობებისადმი ნიჰილისტურ დამოკიდებულებას.

ცალკე საუბრის თემაა განათლების სისტემის „მოდერნიზება“ რომელიც განათლების როგორც საშუალო, ისე უმაღლეს საფეხურზე სრულფასოვანი სპეციალისტის ჩამოყალიბების საშუალებას აღარ იძლევა.

დასკვნა მარტივია: ქვეყანაში წარმატებით მიმდინარეობს ინტელიგენციის „დასაჭურისებისა“ და საზოგადოების რობოტიზაციის პროცესი, რომელიც, თუ დროზე არ შევაკავეთ, ქართველებზე როგორც ინტელექტუალურ და მაღალ ფასეულობათა მატარებელ ერზე წარმოდგენაც კი გაქრება!

წიგნი, თუ კომპიუტერი?

ამ ბოლო ხანებში ეს კითხვა ხშირად ისმის საქართველოში. მართალია, საზოგადოებას ამაზე მკაფიოდ ჩამოყალიბებული პოზიცია არ გააჩნია, მაგრამ იმჟამინდელმა განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა ბ-ნმა კახა ლომაიამ მშვიდად და გასაგებად განაცხადა: ამიერიდან წიგნს სკოლაში კომპიუტერი შეცვლისო. ამასაც ოლიმპიური სიმშვიდით შეხვდა საზოგადოება. მეტიც, ბეჭდვითმა მედიამ ეს აზრი ოპერატიულად აიტაცა კიდეც და თინეიჯერებში გამოკითხვაც კი ჩაატარა. შეიქმნა იმის ილუზია, რომ წიგნი თანდათან კარგავს თავის დამახასიათებელ ფუნქციას და მის ადგილს კომპიუტერი „ღირსეულად“ იკავებს. ახალგაზრდებში სულ უფრო მეტად იკიდებს ფეხს ის შეხედულება, რომ წიგნის წასაკითხად დროის დაკარგვა არ ღირს, რადგან ადვილად შესაძლებელია „ყველაფერი კომპიუტერში იპოვო“ ცხადია, კომპიუტერში ბევრ რამეს ნამდვილად „იპოვი“ მაგრამ იგი წიგნს ვერა და ვერ შეცვლის: თითოეულ მათგანს თავისი ადგილი აქვს!

კარგად მესმის კომპიუტერის განუზომელი საკაცობრიო მნიშვნელობა - იგი ინფორმაციის დაგროვებისა და ოპერატიულად გადაცემის საუკეთესო საშუალებაა (თუმცა ხშირად ისეთიც, დამანგრევლად რომ მოქმედებს ადამიანის ფსიქიკაზე), მაგრამ იმის ხმამაღლა აფიშირება, რომ „წიგნს კომპიუტერი შეცვლის“ მკრეხელობაა და იგი უინტელექტო, უგემოვნებო საზოგადოების ჩამოყალიბებას შეუწყობს ხელს. ჩვენდა სამწუხაროდ, დღევანდელი თინეიჯერები, კომპიუტერს „ჩაფრენილები“ (კომპიუტერი ნარკოტიკივითაა - გემოს გაუსინჯავ და ვერ მოშორდები) ნაკლებად იწუხებენ თავს წიგნის წაკითხვაზე. მათ უფრო „Oдноклассник“ -ებში და სხვა გასართობ საიტებზე „გასეირნება“ეიოლებათ. მითუმეტეს, დღევანდელ საქართველოში ინტელექტუალურ, პროფესიონალ კადრებზე მოთხოვნა ხომ კატასტროფულად მცირდება! უინტელექტო ადამიანები კი უხეშები, უსულგულოები ხდებიან და საბოლოოდ ადამიანურ სახესაც კარგავენ. თუ არა წიგნებით, რით უნდა ვასწავლოთ მომავალ თაობებს სამშობლოს სიყვარული, როგორ შეითვისებენ ისინი გმირი წინაპრების სახელოვან ისტორიას?!

ბოლოთქმა

ღალატს ხშირად ჰქონდა ადგილი საქართველოს ისტორიაში. ხშირად სკამისთვის (სამეფო ტახტისთვის) ექიშპებოდნენ ქართველები ერთმანეთს და ყველა ხერხსა და საშუალებებს იყენებდნენ მიზნის მისაღწევად. გროშებადაც იყიდებოდნენ ქართველები და საქართველო!

დღევანდელი ინერტულობაც იგივე ღალატია, მიუტევებელი ღალატი, როცა ხედავ, შენი ქვეყანა უფსკრულისაკენ მიექანება და შენ არაფერს აკეთებ მის გადასარჩენად

ა.წ. 12 დეკემბერს საქართველოს სახალხო დამცველის ოფისში ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ ინიციატივით გაიმართა მრგვალი მაგიდა თემაზე: „მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი და საქართველოს აგრარული პოლიტიკა“

მოწვეულნი იყვნენ მეცნიერ-ექსპერტები, ცნობილი აგრარიკოსები, ბიზნეს-სტრუქტურების, საკანონმდებლო, აღმასრულებელი ხელისუფლებისა და მასმედიის წარმომადგენლები.

თემის გარშემო გაიმართა მეტად საინტერესო დისკუსია, რომელშიც მონაწილეობდნენ ბატონები: ნოდარ ჭითანავა - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, სოფლის მეურნეობის მეცნ. აკადემიის ნამდვილი წევრი; თამაზ კუნჭულია - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, სოფლის მეურნეობის მეცნ. აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი; პაატა კოღუაშვილი - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, სოფლის მეურნეობის მეცნ. აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი; რევაზ მახარობლიძე - ტექნიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, სოფლის მეურნეობის მეცნ. აკადემიის ნამდვილი წევრი; ნოდარ ჩხარტიშვილი - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილი წევრი; იაშა მესხია - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე; დავით იაკობიძე - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი; ანზორ ბაბუხადია - ბიზნესის ინტერესების დაცვის კავშირის თავმჯდომარე; ჯემალ ბადაგაძე - აგროფირმა „ეკო-პროგრესის“დირექტორი; დავით დოლიძე - რძის პროდუქტების კომპანია „ამალთეას“გენერალური დირექტორი; სულიკო ყამარაული - ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი; ლია ნაროუშვილი - პოეტი.

მრგვალ მაგიდას უძღვებოდა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ზაურ ნაჭყებია.

ზაურ ნაჭყებია: დღევანდელი დისკუსიის თემა გახლავთ „მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი და საქართველოს აგრარული პოლიტიკა“ იმის გათვალისწინებით, რომ მსოფლიოში თანდათან ღრმავდება ეკონომიკური კრიზისი და საქართველო მეტ-ნაკლებად ინტეგრირებულია ამ პროცესებში, სადისკუსიო თემა აქტუალურიც არის და დაგვიანებულიც.

მოგეხსენებათ, ჩვენ ვცხოვრობთ ქვეყანაში, რომელსაც ეკონომიკური განვითარების პროგრამა არ გააჩნია. ბუნებრივია, არ არსებობს საქართველოს აგრარული განვითარების კონცეფცია (იგივე აგრარული პოლიტიკა), რომელიც ქვეყნის აგრარულ პოტენციალზე და სათანადო პრაქტიკაზე იქნება დაფუძნებული.

ცხადია, ამისთვის, როგორც მინიმუმ, ხელისუფლების პოლიტიკური ნებაა საჭირო, თუმცა, არანაკლებ როლს თამაშობს პრაქტიკოს აგრარიკოსთა და მეცნიერ-სპეციალისტთა ძალისხმევაც.

ექსპერტები ვარაუდობენ, რომ მსოფლიოს სასურსათო კრიზისი ემუქრება. რესურსების შემცირებასთან ერთად კატასტროფულად იზრდება ფასები აგრარულ პროდუქციაზე, რამაც ბოლო წლებში გლობალური ხასიათი მიიღო და სიღარიბის ზღვარს მიღმა დამატებით დატოვა მსოფლიოს მილიონობით ადამიანი. მიზეზი ბევრია, რაზეც დღეს დისკუსიის მონაწილენი ისაუბრებენ. მათ შორის, გამოვყოფდი პოლიტიკურ არასტაბილურობას, რომელიც საგრძნობლად აფერხებს აგრარული სექტორის განვითარებას და რომლის ცოცხალი მაგალითია საქართველოც!

ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი იაკობ მესხია ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობაში“ გამოქვეყნებულ სტატიაში „აგფლაცია - მსოფლიო ეკონომიკური უსაფრთხოების ახალი მუქარა“ წერს, რომ „2000 წლიდან სურსათზე ფასების ზრდამ საქართველოში გამოკვეთილი ტენდენცია მიიღო და იგი ბოლო 2 წლის განმავლობაში თითქმის გაორმაგდა“ ავტორი აგფლაციის გამომწვევ შიდა ფაქტორებს შორის სასოფლო-სამეურნეო კულტურების ნათესი ფართობების, პირუტყვისა და ფრინველის სულადობის შემცირებისა და სურსათის ექსპორტ-იმპორტის უარყოფით ბალანსს ასახელებს.

ერთი სიტყვით, საქართველომ, როგორც აგრარულმა ქვეყანამ დაკარგა ბუნებრივი სახე. ამდენად, აგრარული მეურნეობის განვითარებაზე ბევრადაა დამოკიდებული არა მარტო ეროვნული ეკონომიკის განვითარება, არამედ, საქართველოს პოლიტიკური დამოუკიდებლობის ხარისხიც.

ისევე როგორც ეროვნული ეკონომიკა მთლიანად, აგრარული მეურნეობაც უმძიმეს მდგომარეობაში აღმოჩნდა. ფაქტობრივად მოიშალა ადრე არსებული პოტენციალი, არ არსებობს სოციალური ინფრასტრუქტურა, დაცარიელდა სოფელი - ქართველი გლეხი მის ისტორიულ ფუნქციას ვერ ასრულებს. ამაში თქვენ დისკუსიაში მონაწილეთა მიერ შემოთავაზებული ინფორმაციებით თავად დარწმუნდებით.

ქვეყანა არჩევანის წინაშე დგას - ან უნდა შევეგუოთ იმ აზრს, რომ ქართული სოფელი იკარგება, ან უნდა განხორციელდეს საგანგებო ღონისძიებები სოფლის მეურნეობის სიცოცხლისუნარიანობის გასაძლიერებლად და მთლიანად, ეროვნული ეკონომიკის გადასარჩენად. თუ როგორ შეიძლება ამის მიღწევა, კონკრეტული რეცეპტის გამოწერა ძნელია, მაგრამ პროფესიონალთა მოსაზრებების შეჯერებით გარკვეული მიდგომებიც გამოიკვეთება და სათანადო დასკვნების გაკეთებაც გახდება შესაძლებელი.

ახლა ყურადღებას გავამახვილებ ერთ საშიშ ტენდენციაზე, რომელმაც შესაძლოა გლობალური მასშტაბი მიიღოს და ქვეყანა განადგურების წინაშე დააყენოს.

სტატიაში „უიარაღო ომი“ვწერდი, რომ საქართველოს დაპყრობა თურმე ხახვითა და პომიდვრით ყოფილა შესაძლებელი. ცხადია, ამას თავისი წინაპირობები ახლავს თან, რომელზეც მოკლედ შევჩერდები.

დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ ჩვენ საბჭოთა მეურნეობა-კოლმეურნეობებისადმი და ყოველივე საბჭოურისადმი ქრონიკული სიძულვილი გამოგვიმუშავდა და სისტემის რღვევას გამართული ინფრასტრუქტურაც ზედ მივაყოლეთ. ღონიერი ქართული სოფელი პატრონის (სახელმწიფოს მეურვეობის) გარეშე დავტოვეთ და დავასუსტეთ და გავაჩანაგეთ კიდეც, არადა, ერთ დროს საქართველო არა მარტო მისთვის საჭირო პროდუქტს აწარმოებდა, არამედ, ზოგიერთი პროდუქტი მთლიანად საბჭოთა კავშირზე იყო ორიენტირებული.

ჩვენდა სამწუხაროდ, უპატრონოდ მიტოვებულმა ქართველმა გლეხმა რეალობას ალღო ვერ აუღო, მერე და მერე უსახსროდ დარჩენილმა და ინიციატივა დაკარგულმა ხელი საერთოდ ჩაიქნია და გაზარმაცდა. ამას დაემატა ისიც, რომ ხელისუფლების მიზანმიმართული პოლიტიკის წყალობით, ქართული პროდუქტი იმპორტირებულთან შედარებით კონკურენტუუნარო გახდა. შედეგად სახეზე გვაქვს ტყედ ქცეული ჩაის პლანტაციები, დასალპობად განწირული სუბტროპიკული კულტურები, აბუჩად აგდებული ქართული ვაზის უნიკალური ჯიშები (ახლა კი ოფიციალურად აკანონებენ მის ამოძირკვას და მოსახლეობას კომპენსაციის სახით 2 ათას ლარს ჩუქნიან), უსახსრობის გამო დაუმუშავებელი ფართობები, აღარაფერს ვამბობ უცხოელებზე უცერემონიოდ გაყიდულ სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებზე.

საუბედუროდ, მიგვაჩვიეს იმ აზრსაც, რომ, საქართველომ, როგორც აგრარულმა ქვეყანამ თავისი ბუნებრივი ფუნქცია დაკარგა და გზა იმპორტირებულ გენმოდიფიცირებულ, შხამ-ქიმიკატებით და პესტიციდებით გატენილ პროდუქციას უნდა დაუთმოს.

აქვე მახსენდება თურქეთ-საქართველოს თავისუფალი სავაჭრო შეთანხმება, რომელიც დიდ საფრთხეს შეიცავს საქართველოს მომავლისათვის.

აღნიშნული შეთანხმების მიხედვით, მწვანე შუქი ენთება უცხოურ გენმოდიფიცირებულ აგრარულ პროდუქციას, რომელიც თავდაპირველად თავისი სიიაფით ბაზრიდან განდევნის ქართულ პროდუქციას (ამას ხელს შეუწყობს ნულოვანი დაბეგვრის რეჟიმი). საგანგაშოა ისიც, რომ შემოტანილი პროდუქტი საშიშია ადამიანის ჯანმრთელობისთვის.

ერთი სიტყვით, პრობლემები მასშტაბურია. მათ შერბილებას ხელისუფლების, მეცნიერ-პრაქტიკოსთა და მთლიანად საზოგადოების ერთობლივი ძალისხმევა სჭირდება. მოგეხსენებათ, ხელისუფლება მოდის და მიდის, ხოლო პრობლემები არა მარტო რჩება, არამედ დღითიდღე ღრმავდება კიდეც!

დისკუსია დაწყებულია, ვნახოთ როგორი იქნება ხელისუფლების და საერთოდ, საზოგადოების მზაობა.

ახლა კი ვნახოთ, რას ფიქრობენ აღნიშნულ პრობლემებზე აგრარიკოსები და მეცნიერ-ექსპერტები.

თამაზ კუნჭულია: ვიდრე საკითხს შევეხებოდე, საჭიროდ მიმაჩნია მოკლედ დავახასიათო ის ეკონომიკური და პოლიტიკური ფაქტორები, რომელთა პირობებშიც დაიწყო და გრძელდება სოფლის მეურნეობის საბაზრო ეკონომიკაზე გადაყვანის პროცესები, კერძოდ:

- საქართველო იქცა მსოფლიო ბაზრის სუბიექტად, რომლის პირობებში ფუნქციონირების არავითარი გამოცდილება არ გააჩნდა არც მოსახლეობას, არც სამეურნეო სტრუქტურებს, არც სახელმწიფოს;

- საბაზრო ეკონომიკასთან ადაპტირების პროცესები დაიწყო სამეურნეო, კოოპერატიულ, საფინანსო და საბანკო კავშირების, მსხვილი საზოგადოებრივი მეურნეობის რღვევის, ჰიპერინფლაციისა და სტაგფლაციის, ტრადიციული ბაზრების დაკარგვისა და საკუთრების უხეში ხელყოფის პირობებში;

- სამოქალაქო ომი, ომები სეპარატისტულ რეგიონებთან, პოლიტიკური არასტაბილურობის გამო ქვეყნის ორი პრეზიდენტის არაკონსტიტუციური გზით განდევნა, ომი რუსეთთან, ქვეყნის ტერიტორიების მნიშვნელოვანი ნაწილის დაკარგვა;

- ულტრალიბერალური ეკონომიკური პოლიტიკის საფუძველზე სოფლის მეურნეობის საბაზრო ეკონომიკაზე გადაყვანის ჯიუტი მცდელობა.

ნიშანდობლივია ისიც, რომ სოფლის მეურნეობის, მეტყევეობისა და თევზჭერის ხვედრითი წილი მთლიან შიდა პროდუქტში ყოველწლიურად მცირდება და მან 2007 წელს 9.4 პროცენტი შეადგინა. აღნიშნული ტენდენცია შეგვეძლო ნორმალურად ჩაგვეთვალა, ადგილი რომ ჰქონოდა მშპ-ს სისტემატურ ზრდას და სოფლის მეურნეობა მის ერთ-ერთ მსხვილ კატეგორიად რომ არ რჩებოდეს. აღსანიშნავია, რომ შეიცვალა სასოფლო-სამეურნეო წარმოების სტრუქტურაც.

აქედან გამომდინარე, შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ სოფლის მეურნეობა არასტაბილურად ვითარდება და შრომის მწარმოებლობის დონეც უკიდურესად დაბალია. შემცირების ტენდენციით ხასიათდება ოჯახური მეურნეობების შემოსავლებში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის რეალიზაციიდან მიღებული შემოსავლები. 1990 წელს მან შეადგინა 9.5 პროცენტი, 2003 წელს - 14.4 და 2007 წელს 7.8 პროცენტი.

საქართველოში ჩამოყალიბდა ერთწლიანი ნათესი კულტურების ფართობების მკვეთრი შემცირების ტენდენცია. თუ 1990 წელს ნათესებს ეჭირა 701.9 ათასი ჰექტარი, 2006 წელს იგი 330.2, ხოლო 2007 წელს 297.2 ათას ჰექტარამდე შემცირდა, ანუ 2.4-ჯერ. ამავე წლებში საშემოდგომო მარცვლოვანი კულტურების ნათესები შემცირდა 2.2-ჯერ, ტექნიკური კულტურების - 1.4-ჯერ, საკვები კულტურების - 33-ჯერ.

აღსანიშნავია, რომ ძირითადი სასურსათო კულტურების ნათესები 1990-2004 წლებში მეტნაკლებად სტაბილური იყო. შემცირების ტენდენცია შეინიშნება 2005 წლიდან და იგი ხელშესახები გახდა 2006-2007 წლებში. 2007 წელს 1999 წელთან შედარებით ხორბლის ნათესები შემცირდა 2.4-ჯერ, სიმინდის - 1.8-ჯერ, მზესუმზირის - 3.2-ჯერ, კარტოფილის - 1.5-ჯერ, ბოსტნეულის - 1.4-ჯერ. 2007 წელს დაუთესავი დარჩა 405 ათასი ჰექტარი სახნავი, ანუ ამ კატეგორიის მიწების 57.7 პროცენტი.

ნათესი ფართობების შემცირებასთან ერთად შეინიშნება არა მარტო პროდუქციის წარმოების, არამედ მოსავლიანობის მაჩვენებლების შემცირება, რაც წარმოების არამდგრადობაზე, მის ექსტენსიურ ხასიათზე მიუთითებს.

სტატისტიკის დეპარტამენტის ბოლო მონაცემებით, მკვეთრად შემცირდა მრავალწლოვანი კულტურების ფართობები, მთლიანი მოსავალი და საშუალო საჰექტარო მოსავლიანობა. მრავალწლიანი კულტურების საერთო ფართობმა (ჩაის ნარგაობის გარდა) 105 ათასი ჰექტარი შეადგინა, არასრული მონაცემებით, საქართველოში (აფხაზეთის გარდა) შემორჩენილია 25-30 ათასი ჰექტარი ჩაის პლანტაცია. ჩაიზე მოთხოვნების ზრდის მსოფლიო ტენდენციის პირობებში, მეჩაიეობის 18 ქვეყანას შორის საქართველო აღმოჩნდა ერთადერთი, რომელმაც შეამცირა როგორც ჩაის ნარგაობა, ისე პროექტის წარმოება. აგროტექნიკური ღონისძიებების გაუტარებლობის გამო, ნარგაობის უმეტესობა დაკნინებულია, რის გამოც კულტურების საშუალო საჰექტარო მოსავლიანობა თითქმის განახევრდა.

ერთ-ერთი დარგი, სადაც გასული საუკუნის 90-იანი წლების პირველ ნახევართან შედარებით ზრდის ტენდენციით ხასიათდებოდა, იყო მეცხოველეობა. თუმცა, ბოლო ორ წელიწადში, ისევე როგორც მემცენარეობაში, ასევე მეცხოველეობაშიც პირუტყვის სულადობის, ისე პროდუქტის წარმოების შემცირების ტენდენცია ჩამოყალიბდა. ასე მაგალითად, 2007 წელს, 2003 წელთან შედარებით მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის სულადობა 193.0 ათასი სულით შემცირდა. ამავე პერიოდში ღორის სულადობა შემცირდა 4.3-ჯერ (რასაც აფრიკული ჭირის გავრცელებამ შეუწყო ხელი), ხოლო ცხვრისა და თხის 15 ათასით. თუ 2003 წელს ყველა სახის ფრინველის რაოდენობა 9201.0 ათასი ფრთა იყო, 2007 წელს 6150.0 ათასამდე შემცირდა, რაც მნიშვნელოვანწილად, ქათმის გრიპის საწინააღმდეგოდ იძულებითი დაკვლით უნდა აიხსნას.

საქართველოში მეცხოველეობა ექტენსიური გზით ვითარდება, რაც ნათლად ჩანს როგორც პროდუქციის წარმოების, ისე პროდუქტიულობის მაჩვენებლებიდან. 2003 წელს საქართველოში აწარმოეს 109.0 ათასი ტონა ხორცი (დაკლული წონით), ხოლო 2007 წელს 69.0 ათასი ტონა, ანუ 40.0 ათასი ტონით ნაკლები. ამავე პერიოდში რძის წარმოება 140.0 ათასი ტონით შემცირდა.

სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოების შემცირების ტენდენციის გამო უარესდება საკუთარი პროდუქციის წარმოებით თვითუზრუნველყოფის მაჩვენებლები. 2007 წელს ხორბლით მოსახლეობის თვითუზრუნველყოფის კოეფიციენტმა 8 პროცენტი შეადგინა და 2001 წელს ყველაზე მაღალ მაჩვენებელთან შედარებით 24 პროცენტული პუნქტით შემცირდა. 1995-2007 წლებში ხორბლით თვითუზრუნველყოფის კოეფიციენტის ამპლიტუდა 8-32-1 შორის მერყეობდა. გაუარესდა სიმინდის მარცვლით, ბოსტნეულითა და კარტოფილით თვითუზრუნველყოფის მაჩვენებლები, რომლებიც საქართველოში ყოველთვის საკმარისი რაოდენობით იწარმოებოდა. უარესდება მოსახლეობის საკუთარი წარმოების ხორცით უზრუნველყოფის მაჩვენებლები. დადებითი ტენდენციები შეინიშნება მხოლოდ რძითა და კვერცხით მოსახლეობის თვითუზრუნველყოფაში.

კატასტროფულად შემცირდა ინტეგრირებულ საწარმოთა რიცხვი. იმ დარგებშიც კი, სადაც მცირე რაოდენობის, მაგრამ მაინც მაღალტექნოლოგიური საწარმოები გაგვაჩნია (გარდა ღვინის ქარხნებისა), ნედლეულით უზრუნველყოფა იმპორტირებული პროდუქციის ხარჯზე ხდება. უგულვებელყოფილია ხანგრძლივვადიანი ხელშეკრულების საფუძველზე გადამამუშავებელი საწარმოებისა და ნედლეულის მწარმოებლების ეკონომიკური ინტერესების გაერთიანება. შესასყიდი პროდუქციის რაოდენობის, ხარისხის, მიწოდების დროისა და ფასის გაურკვევლობის გამო შეუძლებელი ხდება რომელიმე სახის პროდუქციის წარმოებაზე დასპეციალება.

ბოლო წლებში ჩამოყალიბებული უარყოფითი ტენდენციების გამო, ქვეყანა თანდათანობით იმპორტდამოკიდებული ხდება, როგორც პროდუქციის რაოდენობის, ისე ნომენკლატურის ფართო სპექტრის მიხედვით. 2007 წელს ყველა სახის აგროსასურსათო პროდუქციის იმპორტმა 1 მილიარდ 150 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა. ჩვენი გათვლებით, ყოველწლიურად 850-900 მილიონი აშშ დოლარით დაფინანსებით უცხოელ ფერმერებს და ეს ხდება მხოლოდ იმის გამო, რომ არ ვახალისებით იმპორტშემცვლელი პროდუქციის წარმოებას.

აგროსასურსათო სექტორში მოშლილია საწარმოო ინფრასტრუქტურა. სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკის დიდი ნაწილი ამორტიზებულია. ჯერჯერობით შედეგი ვერ გამოიღო იაპონური პროგრამა 2KR-ით და პრეზიდენტის პროგრამით ტექნიკის შემოტანამ მომსახურების ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმის შეურჩევლობის, ძვირადღირებული ტექნიკის ღირებულების განვადებით მწირი ფინანსური შესაძლებლობების მქონე გლეხობაზე გადაბარების გამო.

გაუქმებულია თესლისა და ნერგის წარმოების სპეციალიზებული მექანიზმები და მათი გაერთიანება, მწირი დაფინანსების გამო ფაქტიურად შეწყვეტილია სამეცნიერო-კვლევითი, სასელექციო სამუშაოები. ამასთან, არსებობს მრავალი მეცნიერული მიმართულების შეწყვეტის რეალური საშიშროება.

სოფლის მეურნეობის სამინისტრომ ფაქტიურად უარყო მსოფლიო პრაქტიკაში მიღებული მართვის ხაზობრივი სქემა, როცა დაეთანხმა რაიონული რგოლების ლიკვიდაციას და სპეციალიზებული სამსახურების რიცხოვნების მინიმუმამდე შემცირებას. უფრო მეტიც, კანონით 2010 წლის პირველ იანვრამდე აკრძალულია სურსათის ადამიანის უვნებლობაზე შემოწმება, რასაც ყველგან, განსაკუთრებით ევროკავშირის ქვეყნებში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებენ. საკარანტინო სამსახურის დაკნინების შედეგია საქართველოში ღორის აფრიკული ჭირის გავრცელება, რომელიც ბოლო 17 წლის მანძილზე აფრიკის კონტინენტიდან მხოლოდ საქართველოში შემოვიდა.

მიუხედავად სოფლის მეურნეობაში შექმნილი უმძიმესი მდგომარეობისა, არც ერთი დარგის მიხედვით არ არის შედგენილი განვითარების სისტემური პროგრამა. პირიქით, სახელმწიფო მიზნობრივი პროგრამების შედგენა და მათი თუნდაც ნაწილობრივი დაფინანსება ბიუჯეტიდან, კანონით აკრძალულია.

იმ დროს, როცა დასახელებული დარგები გაჩერებულია, ხდება შესაბამისი ნედლეულის ცოცხალი და მზა პროდუქციის იმპორტი. არსებობს ადგილობრივი ბაზრის მოთხოვნა, მაგრამ არ არსებობს ამ დარგების ამუშავების პოლიტიკური ნება. წარმოების შეწყვეტის ტენდენციები ყალიბდება სხვა დარგებშიც. არადა, რაც დრო გადის, მით უფრო კაპიტალტევადი გახდება მათი რეაბილიტაცია.

ფინანსური დახმარების გარეშე დარჩენილ ველურ ბაზარზე მინდობილ სოფლის მეურნეობაში ჩამოყალიბდა ნატურალური ტიპის მეურნეობა, რომელშიც ყველა დარგია წარმოდგენილი და რომლის ძირითადი დანიშნულებასაც პროდუქტებზე ოჯახის საჭიროების დაკმაყოფილებაა.

სამწუხაროდ, კომერციული ბანკები კვლავ თავს არიდებენ სოფლის მეურნეობის დაკრედიტებას. სოფლად არ მუშაობს დაზღვევის სისტემა და იგი არც ამოქმედდება სახელმწიფოს მონაწილეობის გარეშე.

ფინანსურ დახმარებებს, რომელსაც სახელმწიფო პერიოდულად და სხვადასხვა დანიშნულებით უწევს სოფლის მეურნეობას (ყურძნის შესყიდვა, საწვავის დარიგება და სხვა) უფრო პოლიტიკური დატვირთვა აქვს, ვიდრე ეკონომიკური.

შექმნილ მძიმე სიტუაციაში გლეხმა ინტუიციური გამოსავალი იპოვა. მთავარი ყურადღება მეცხოველეობაზე გადაიტანა, რომელიც ყველაზე მომგებიან დარგად ჩათვალა, რადგან მის პროდუქციაზე მოთხოვნილება არის, პირუტყვი წლის უმეტეს დროს თვითონ ინახავს თავს და მისი მოვლა-პატრონობა მინიმალური შრომითი და ფულადი დანახარჯებით არის შესაძლებელი. ამ ფილოსოფიიდან გამომდინარე, სახნავიც და ბაღ-ვენახებიც საძოვრებად აქცია, მით უფრო, რომ მისი დამუშავებისათვის არც ფულადი რესურსები გააჩნდა და არც გაწეული ხარჯების ანაზღაურებას ელოდებოდა. ამ მიდგომით საქართველო გადაიქცა ექსტენსიური მეცხოველეობის ქვეყნად. თუმცა, აქაც თავისი შეზღუდვები არსებობს, თუნდაც ზამთრის საძოვრების სახით, სადაც პირუტყვის გადაჭარბებული დგომის გამო ეკოლოგიური კატასტროფაა მოსალოდნელი.

არ შეიძლება პროდუქცია დავყოთ ადგილობრივი და საზღვარგარეთის ბაზრებზე მიწოდების მიხედვით. ადგილობრივ ბაზარზე მისაწოდებელი პროდუქცია უნდა პასუხობდეს საექსპორტო პროდუქციისათვის დამახასიათებელ ყველა პარამეტრს. ასეთი პროდუქცია რაოდენობისა და ხარისხის დაგროვების კვალობაზე, ახალი თეორიის თანახმად, თვითონ გაიკვლევს გზას უცხოეთის ბაზრებზე.

ხელი უნდა შეეწყოს აგრობიზნესის განვითარებას, რისთვისაც ხელსაყრელი გარემო იქმნება მსოფლიოში სურსათის გაძვირების ტენდენციის ჩამოყალიბების გამო.

სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის დაბალი წარმოების კომპენსირება შეიძლება ეკოლოგიური პროდუქციის წარმოების გზით, რისთვისაც საქართველოში ხელსაყრელი პირობები ჩამოყალიბდა.

პაატა კოღუაშვილი: გაეროს გენერალური მდივნის პან გი მუნის განცხადებით, სურსათზე ფასების ზრდა საერთო ეკონომიკური კრიზისის მაჩვენებელია. გაეროს სასურსათო პროგრამამ დონორი ქვეყნებიდან უკვე გამოითხოვა დამატებით 755 მლნ აშშ დოლარი ჰუმანიტარული საქმიანობის უზრუნველსაყოფად. მისი თქმით, საკვებ პროდუქტებზე (განსაკუთრებით ხორბალზე, ბრინჯზე, მცენარეულ ზეთზე და სხვ.) ფასების მკვეთრმა ზრდამ შეიძლება ნეგატიური ზეგავლენა მოახდინოს ეკონომიკურ ზრდასა და უსაფრთხოებაზე მსოფლიოს მასშტაბით.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემებით, მსოფლიოში შიმშილის ზღვარზე იმყოფება 2 მლრდ. მეტი ადამიანი, ხოლო რეალურად უკვე შიმშილობს 850 მლნ. ცნობილია ისიც, რომ ბოლო წლებში მოშიმშილეთა რიცხვის შესამცირებლად გატარებულმა ღონისძიებებმა ხელშესახები შედეგი ვერ გამოიღო.

მსოფლიო ბანკის პრეზიდენტის რობერტ ზოელიკის განცხადებით, მოვლენა, რომელმაც ჩუმი ცუნამის სახელწოდება მიიღო, ჩვეულებრივი კატასტროფა კი არ არის, არამედ ადამიანის მიერ არის შექმნილი. ენერგომატარებლების და საკვები პროდუქტების ფასებს შორის ურთიერთკავშირის დარღვევა მდგომარეობას კიდევ უფრო დაამძიმებს კლიმატის გლობალურ ცვლილებასთან ერთად.

სასურველია საქართველოს გარდაქმნა მაღალ განვითარებულ აგრარულ-ინდუსტრიულ ქვეყნად, რომელიც თვითონ დაიკმაყოფილებს თავის სასურსათო და სხვა საარსებო მოთხოვნილებებს, ექნება დადებითი სალდო პარტნიორ ქვეყნებთან ვაჭრობაში და ექსპორტის საგნად მეცნიერებატევადი სამრეწველო, მეცნიერული და მაღალი ხარისხის (ეკოლოგიურად სუფთა) სოფლის მეურნეობის პროდუქცია. ეს სასურველი მიმართულება გულისხმობს საქართველოს უსაფრთხოებასაც (უშიშროება), ანუ მისი ეკონომიკური სიცოცხლისუნარიანობის გარანტირებულ შენარჩუნებადობასაც გარე ძალების (და მათი სხვადასხვა კომბინაციების) ნებათაგან დამოუკიდებლად.

ღვთის წყალობით საქართველო აფრიკა არ არის და თავად მიწა-წყალი არ დაუშვებს ადამიანები შიმშილისაგან დაიხოცონ. ქვეყანა, რომელსაც ენერგომატარებლები არ გააჩნია, მსოფლიოში მიმდინარე პროცესების მიღმა ვერ დარჩება. მოხუცების ანაბარა დარჩენილი სოფელი ძალღონე გამოცლილი და დაძაბუნებული აღმოჩნდა. საბაჟო შემოსავლებზე აგებული ბიუჯეტის წყალობით, ქვეყნის ბიუჯეტი იზრდება - ხალხი ღატაკდება. უცხოელების სურვილი საქართველოში მიწების შესყიდვისა, ძალზე ბუნებრივია. ჯერ ერთი იმიტომ, რომ მათზე აშენებული ბინებისა და კომერციული ფართების ფასი ძალზე მაღალია, ანუ საკმარისი მოთხოვნილებაა, მეორეც, გლობალური დათბობის პირობებში საქართველოს კლიმატი (ტყეები, მდინარეები, ტბები, ზღვა და წყაროები) ძალზე მიმზიდველია. წყალი, რომელიც შესაძლოა სულ რამდენიმე წლის შემდეგ ნავთობზე მეტად გაძვირდეს, მთავრობის ყურადღების მიღმაა დარჩენილი. „თბილისის წყალთან“ დაკავშირებული პრობლემებიც უმარტივესად გადაწყდა - იგი უბრალოდ უცხოელებს მიყიდეს.

რევაზ მახარობლიძე: ორი წლის წინათ ბელორუსიაში გახლდით. იმ ტრაქტორების ინსპექცია უნდა ჩამეტარებინა, რომლებსაც ჩვენი სოფლის მეურნეობის სამინისტრო იძენდა ტენდერების საშუალებით. იქ ახალგაზრდობაში ასპირანტურაში ვსწავლობდი და ვმუშაობდი უფროს მეცნიერ-თანამშრომლად... მივაგენი ჩემს ძველ ინსტიტუტს, მოვიკითხე მაშინდელი დირექტორი... იგი ასპირანტებით გარშემორტყმული დამხვდა და მოკლე ლექცია ჩამიტარა, რომელიც ეხებოდა ტექნიკის დარგში სახელმწიფო პოლიტიკას. აი, რა მითხრა მან: ისეთი მსხვილი ინვესტორი, როგორიც საბჭოთა კავშირი იყო, არც ერთ ჩვენს ყოფილ მოკავშირე რესპუბლიკას არ მოელანდებაო. იყო საკავშირო რესპუბლიკური ბიუჯეტები. საკავშირო ბიუჯეტიდან ბელორუსიაში აშენდა მინსკის სატრაქტორო ქარხანა, საავტომობილო ქარხანა, მაცივრების ქარხანა... საქართველოში ქუთაისის საავტომობილო და სატრაქტორო ქარხნები, რუსთავის მეტალურგიული ქარხანა, ჩარხმშენებელი ქარხანა და სხვ. ჩვენ რომ დამოუკიდებლობა მოვიპოვეთ, ეს ქარხნები შევინარჩუნეთო და მათგან მიღებული შემოსავალი ჩვენ გვხმარდებაო. მან არაორაზროვნად შენიშნა, რომ ბელორუსია, ჩვენთან შედარებით დინამიურად განვითარებადი ქვეყანაა, რომ ჩვენ, მათგან განსხვავებით, ყველა ქარხანა გავანადგურეთ, საწარმოები მოვსპეთ... ეს ჩემთვის ჭკუის სასწავლებელი იყო.

ახლა დღევანდელ სადისკუსიო თემას დავუბრუნდეთ. როგორი ტექნიკა უნდა შევიძინოთ და რა რაოდენობით - სწორედ ეს არის სახელმწიფოებრივი ტექნიკური პოლიტიკა. უპირველესად უნდა შევთანხმდეთ, რა ტექნოლოგიით უნდა ვაწარმოოთ სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტები. ტექნიკური პოლიტიკა ასეთი უნდა იყოს: ჯერ უნდა გადავაიარაღოთ მაღალი ტექნოლოგიების შემსრულებელი მანქანები. მაგალითად, არის აგრეგატი, რომელიც ემსახურება 1 600 ჰექტარს. ერთი გავლით ნიადაგს ამუშავებს 40 სანტიმეტრის სიღრმეზე, ზედა ფენას უფრო აფხვიერებს, შემდეგ თესავს და ტკეპნის. 1 600 ჰექტარს რომ ჩვეულებრივი ტექნოლოგიით მოემსახურო, გვჭირდება 12 ტრაქტორი, 8 გუთანი, ორი კულტივატორი და ორი სათესი. წარმოიდგინეთ, 12 ტრაქტორისთვის რამდენი საწვავი იხარჯება... ამის შესახებ ძველ მინისტრებს ვესაუბრე, დავაჯერე კიდეც, მაგრამ შემდეგ მირეკავენ და მეუბნებიან, რომ ხელისუფლებას აინტერესებს, რომ რაც შეიძლება უფრო დიდი რაოდენობის ტექნიკა იყოს, არჩევნები ახლოვდებაო... 100-ს ნაცვლად 700 ტრაქტორის შეძენის შესახებ რომ განაცხადებენ, უფრო მეტ ეფექტს მოახდენსო...

როცა ტექნიკის შესაძენად ტენდერები ტარდება, ვინც იაფად შემოგვთავაზებს, მისგან ვყიდულობთ-ხოლმე. შემოგვაქვს ისინი და ერთ წელიწადში კი არა, რამდენიმე თვეში გამოდის მწყობრიდან... აქ ფასი არ უნდა იყოს განმსაზღვრელი. საჭიროა ადგილზე ინსპექციის ჩატარება.

ნოდარ ჩხარტიშვილი: მევენახეობა-მეღვინეობის პრიორიტეტული ადგილი საქართველოს ეკონომიკაში „ვაზისა და ღვინის შესახებ“საქართველოს კანონით 1998 წელს დადასტურდა, მაგრამ იგი რეალურად დარგის არსებულ მდგომარეობაზე ნაკლებად აისახა. ცოტა რამ ისტორიიდან:

ქვეყნის ეკონომიკაში მევენახეობის წილად მოდიოდა სოფლის მეურნეობის მთლიანი პროდუქციის 18-20%25; მეღვინეობას ეკავა კვების მრეწველობის პროდუქციის 15-16%25; იგივე ითქმის მეხილეობის-ხილის წარმოება-გადამუშავების სფეროზეც.

ვენახისა და ხეხილის ფართობმა 1980-1990 წლებში შესაბამისად 145-155 ათას ჰექტარს მიაღწია; ყოველწლიურად იწარმოებოდა 700-800 ათასი ტონა ყურძენი და 800-900 ათასი ტონა ხილი. ამასთან, ქვეყანა უზრუნველყოფილი იყო ვაზისა და ხეხილის სარგავი მასალით.

თუმცა, აღნიშნული პერიოდის წარმატებებს თან ახლდა ნეგატიური პროცესებიც - ავტორიტარული რეჟიმის გამო ქვეყანა ორიენტირებული იყო მოსავლის რაოდენობაზე, მხოლოდ გეგმების შესრულებაზე, რის გამოც სტიქიურად შემცირდა მოთხოვნილება ხარისხოვან პროდუქციაზე; საგანგაშოდ (3-4%25-მდე) შემცირდა უნიკალური ვაზის ჯიშების (საფერავი, მწვანეები, ხიხვი, ციცქა, კრახუნა, ალექსანდროული) ფართობები და წარმოებული პროდუქცია; დომინანტური ადგილი (92%25-ზე მეტი) 2-3 მაღალმოსავლიანმა ჯიშმა დაიკავა. ბაზარზე შესაბამისად შემცირდა აღიარებული ღვინოების მიწოდება. შეილახა ქართული ღვინის ავტორიტეტი. 1990 წლიდან მდგომარეობა კიდევ უფრო გაუარესდა. რა იყო ამის მიზეზი? ნაჩქარევი, მოუმზადებელი მიწის პრივატიზაციის პროცესში დაშვებული შეცდომები; დაქუცმაცებული და განადგურებული მაღალპროდუქტიული ბაღ-ვენახების მასივები, სანერგეები, სასათბურე კომპლექსები, მოშლილია ზედამხედველობისა და აღრიცხვიანობის მარეგულირებელი სამსახურები.

შედეგიც ადეკვატურია: კატასტროფულად, 20-22-ჯერ შემცირდა ყურძნისა და ხილის წარმოება და დამზადება. სტატისტიკის უკანასკნელი მონაცემებით, ვენახის ფართობი შემცირებულია 37419 ათას ჰა-მდე; ასეთივე მდგომარეობაა მეხილეობაშიც. თუმცა, შეინიშნებოდა დადებითი ტენდენციებიც.

ქვეყანაში შედარებით პოლიტიკური სტაბილურობის (1995-1996 წ.წ.) პერიოდიდან აგრო-სამრეწველო სექტორში უპირველესი გამოცოცხლება მევენახეობა-მეღვინეობით დაიწყო: გაშენდა ახალი ვენახები დიდ მასივებზე; შენდება თანამედროვე ტექნოლოგიური ხაზებით აღჭურვილი ღვინის ქარხნები; გააქტიურდა მუშაობა საერთაშორისო ბაზრების მოსაპოვებლად. ამოქმედდა საერთაშორისო პროექტები ჯანსაღი სარგავი მასალის წარმოების ბაზის შესაქმნელად; „FAO „-ს ეგიდით დამუშავდა დარგის რეაბილიტაციის პროექტი; ამასთან, განისაზღვრა პრიორიტეტული მიმართულებებიც, კერძოდ:

ვაზისა და ხეხილის ჯიშობრივი ასორტიმენტის პერმანენტული სრულყოფა. ვაზის აბორიგენული და ინტროდუცირებული უნიკალური ჯიშების კლონებისა და ხეხილის მსოფლიოს უახლესი სელექციური ჯიშების ბაზაზე ინტენსიური და მაღალინტენსიური ნარგაობების შექმნა. ბიოლოგიურად ჯანსაღი (უვირუსო), სელექციურად-ჯიშობრივად სუფთა სერთიფიცირებული სარგავი მასალის წარმოების უზრუნველყოფა.

მევენახეობა-მეღვინეობაში 21-ე საუკუნის პრიორიტეტთა შორის პრიორიტეტი წარმოშობის ადგილის დასახელების კონტროლს დაქვემდებარებული მაღალხარისხოვანი მშრალი, ბუნებრივად ტკბილი და მოტკბო, აგრეთვე ცქრიალა (შამპანიურის ტიპის) ღვინოების, ქართული კონიაკის - ბრენდის წარმოების მდგრადი ბაზის შექმნას ეძლევა. ნიშანდობლივია, დადებითი ძვრები:

- მეცნიერთა ძალისხმევით, ეროვნულ ქველმოქმედ მოღვაწეთა ფინანსური მხარდაჭერით და მაქსიმალური უზრუნველყოფით, მცხეთის რაიონში მებაღეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის, ყოფილი გალავნის ექსპერიმენტალური მეურნეობის ბაზაზე, სოფ. ჯიღაურში ვაზისა და ხეხილის უვირუსო, სერთიფიცირებული სარგავი მასალის წარმოების ეროვნული ცენტრი - საბაზისო სანერგე, რომელიც ერთადერთია რესპუბლიკაში და უახლეს მომავალში, ჩვენი ნერგის მწარმოებლების და მის ფარგლების გარეთაც დაინტერესებულ მეურნეობებს უზრუნველყოფს უვირუსო, ჯანსაღი, სერთიფიცირებული საბაზისო ნერგებით.

აქვეა გათვალისწინებული ქართული ვაზისა და ხეხილის (აგრეთვე სამრეწველო ჯიშების) მდიდარი გენოფონდის საერთაშორისო კატეგორიის საკოლექციო ნარგაობის მოწყობა. ამ მიზნით სანერგეში მოთავსებულია 300-ზე მეტი ქართული ვაზის ჯიში, რომელიც დაირგვება გაზაფხულზე. მშენებლობა აქტიურ პროცესშია, „ცენტრი“ფუნქციონირებს საქველმოქმედო ფორმით. აქვე გვერდს ვერ ავუვლი ერთ მეტად საგანგაშო ინფორმაციას, მთავრობის დადგენილებით და ფინანსური წახალისებით, კახეთში მიეცათ მითითება ვენახების ამოძირკვის თაობაზე, რომელსაც „წარმატებით“ახორციელებს სოფლის მეურნეობის სამინისტრო (?!).

ფაქტიურად საგანგაშოა ისიც, რომ 2006 წლიდან მეცნიერების შემდგომი ეტაპის რეფორმის მოტივით, მეცნიერება ფაქტიურად „განაიარაღეს „. მეცნიერებს ჩამოერთვათ ძირითადი ქონება, სამეცნიერო დანიშნულების შენობა-ნაგებობები, მიწები და გადაეცა ეკონომიკის სამინისტროს, რომელიც მცირე გამონაკლისის გარდა, დღემდე არ დაბრუნებია კანონიერ მფლობელს. მინიმუმამდე დაკნინდა ინსტიტუტების მუშაობა. გაიფანტა სამეცნიერო კადრები. შეწყდა საერთაშორისო ურთიერთობები, ამის საუკეთესო მაგალითია ქვეყანაში ერთ-ერთი, უძველესი ეროვნული მებაღეობის, მევენახეობისა და მეღვინეობის ს.კ. ინსტიტუტი, თავისი უნიკალური საცდელი ბაზებით, მუზეუმებით, საკოლექციო ნარგაობებით.

ფარულად მიმდინარეობს სამეცნიერო დანიშნულების მიწების პრივატიზაცია: თელავში, ზესტაფონში - საქარის საცდელი სადგური, თბილისში - ექსპერიმენტარული ბაზა, საკოლექციო ნარგაობები.

შედეგი სახეზეა - ეროვნული მეცნიერება დაკნინდა. მეცნიერების გარეშე კი ქვეყნის ეკონომიკისა და დარგების აღმავლობა შეუძლებელია.

რა უნდა გაკეთდეს სიტუაციის შესაცვლელად?

- შემუშავებული იქნას მეთესლეობისა და სარგავი მასალის უზრუნველყოფის ქვეპროგრამები;

მთავრობამ მხარი უნდა დაუჭიროს ბაღ-ვენახების გაშენების მეცნიერულად დასაბუთებულ პროექტებს;

- განახორციელოს სასოფლო-სამეურნეო საწარმოებისა და მეურნეობის ინტეგრაცია, გლეხთა მეურნეობის, წვრილ ფერმერთა სასოფლო-სამეურნეო წარმოების კოოპერირება;

- მხარი დაუჭიროს აგრარული მეცნიერების რეაბილიტაციას და რეფორმებს, მათ სამეცნიერო-ტექნიკური ბაზების გადაიარაღება-განმტკიცებას;

- ხელი შეუწყოს ეროვნული სოფლის მეურნეობის საშუალო, უმაღლესი და სამეცნიერო კადრების მომზადებას;

- სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის კოორდინაციითა და სასოფლო-სამეურნეო უნივერსიტეტის მონაწილეობით შემუშავდეს ქვეყანაში სოფლის მეურნეობის ეროვნული კადრების მომზადების სახელმწიფო კომპლექსური პროგრამა;

- მიღებულ იქნას კანონი ეროვნული აგრარული კადრების მომზადების შესახებ.

ნოდარ ჭითანავა: შევეცდები, ფრაგმენტულად მოგაწოდოთ ჩემი მოსაზრებები. 1919 წელს ერთმა, შემდგომში დიდმა ქართველმა ფილოსოფოსმა, რომელიც განიხილავდა ქართველი კაცის ფენომენის მრავალმხრივობას, ასეთი მოსაზრება გამოთქვა: ქართველი კაცი აზრის ბრწყინვალებას აქცევს ყურადღებას და არა აზრების ლოგიკას. რედაქციამ გაბედულება გამოიჩინა, როცა შეეხო ისეთ საკითხს, რომელიც საქართველოში მივიწყებულია. იგი მიივიწყა პოლიტიკამ, მიივიწყა მეცნიერებამ და მასმედიამაც. მხედველობაში მაქვს პრობლემების განხილვა ეკონომიკის რეალური სექტორის ფუნქციონირებაზე. ამდენად, ვთვლი, რომ ჟურნალის ხელმძღვანელობამ გარკვეულ სითამამესთან ერთად დიდი გონიერებაც გამოიჩინა. იმასთან დაკავშირებით, თუ რა შეიძლება გაკეთდეს პერსპექტივაში, მე ზოგიერთ მოსაზრებას შემოგთავაზებთ.

აქვს თუ არა საქართველოს აგრარული პოლიტიკა? მე სულ მესმის: აგრარული პოლიტიკა არ გვაქვსო... როგორ გეკადრებათ! ჩვენ აგრარული პოლიტიკა გვაქვს! უმჯობესია, საკითხი სხვა რაკურსით დავსვათ: რამდენად ადეკვატურია აგრარული პოლიტიკა, რომელიც ხორციელდება საქართველოში, ანუ რამდენად შეესაბამება იგი ქვეყნის სტრატეგიული განვითარების ინტერესებს? პასუხი: არ შეესაბამება! რასთან გვაქვს საქმე? არგუმენტირებული, მეცნიერული პოზიციებიდან გაანალიზებული ინფორმაციები მოგვაწოდეს. ნუ მიწყენთ და გეტყვით: ეკონომიკაზე საუბარი არის ციფრების ენით საუბარი. ციფრებს ამეტყველება სჭირდება. კიდევ კარგი, რომ ისინი მუნჯნი არიან და ვერ ლაპარაკობენ, თორემ იმდენ რამეს იტყოდნენ! ფარდას ახდიდნენ ყოველ იმ უბედურებას, რომელიც ჩვენი საზოგადოებისთვის არის დამახასიათებელი. საინტერესო მოხსენებები წარმოადგინეს ჩემმა კოლეგებმა. ჩემი მხრიდანაც დიდი მადლობა მინდა ვუთხრა მათ. ამით ფაქტობრივად, ჟურნალის ხელმძღვანელობას ექმნება ძალიან საინტერესო პერსპექტივა, რამდენიმე ხნის შემდეგ (ვთქვათ, გაზაფხულზე), დიდი ღონისძიება - სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენცია ჩავატაროთ საზოგადოების ფართო წარმომადგენლობით, სადაც სიგრძე-სიგანით განვიხილავთ აგრარული მეურნეობის განვითარების პერსპექტივებს - იმისათვის, რომ საზოგადოებრივი აზრი ამ მიმართულებით სწორად იყოს ფორმირებული და მობილიზებული. თუ ამას იკისრებს რედაქცია, მაშინ მას თავის დროზე ჩაეთვლება, რომ ის მებაირახტრე იყო საქართველოს ეკონომიკის იერსახის - სოფლის მეურნეობის გადარჩენისთვის ბრძოლაში.

აქ ბევრი რამ ითქვა იმ შედეგებზე, რაც დღეს გვაქვს. მე ერთ თამამ განცხადებას გავაკეთებ: საქართველოს თავის განვითარების არც ერთ ეტაპზე დროსთან მიმართებაში ადეკვატური აგრარული პოლიტიკა არ ჰქონია. ვგულისხმობ იმას, რომ ადეკვატური ეკონომიკური პოლიტიკა არ ჰქონია, აგრარული ხომ ეკონომიკური პოლიტიკის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. თუმცა, საქართველო საუკუნეების მანძილზე მიწათმფლობელობის საკუთარი წესით ცხოვრობდა. სხვათა შორის, ეს კარგად შეისწავლა ილია ჭავჭავაძემ, შემდეგ კი ივანე ჯავახიშვილმა. მაგრამ დღეს ისტორიულ მეცნიერებაშიც, პოლიტოლოგიაშიც, აგრარულ მეცნიერებაშიც ეს ხშირად ავიწყდებათ. ქართულ ეკონომიკას ყოველთვის ახასიათებდა მრავალსუბიექტიანობა (გთხოვთ, ამას მიაქციოთ ყურადღება): მიწაზე სახელმწიფო საკუთრება, მიწაზე საკომლო (კერძო საოჯახო) საკუთრება, ეკლესიების, ტაძრების საკუთრებაში არსებული მიწა, მიწაზე სასოფლო საკუთრება და ხიზნობის ინსტიტუტი, რომელიც დროებით საქართველოში შემოსულთათვის მიწის სარგებლობაში და არა საკუთრებაში გადაცემას ითვალისწინებდა. საბაზრო ურთიერთობებზე გადასვლის პროცესი საქართველოში დაიწყო იმ თავისებურებების უგულებელყოფით, რაც დამახასიათებელი იყო საერთოდ სოფლის მეურნეობისათვის და, მით უმეტეს, სოციალისტური სოფლის მეურნეობისათვის.

მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა გაჩანაგდა, იგი ნულოვან საძირკვლამდე დაინგრა, სოციალური ინფრასტრუქტურა, როგორც ასეთი, ფაქტობრივად, არ ფუნქციონირებს. საკადრო პოტენციალი მოიშალა. არც ერთ ქვეყანაში, განვითარების არც ერთ ეტაპზე რეფორმების ასეთი შედეგები არ დაფიქსირებულა, არსად საწარმო ფონდები არ გაუნადგურებიათ!

ახლა რეფორმების პოლიტიკურ მხარეს შევეხოთ. მინდა პირდაპირ გითხრათ: საქართველოში აგრარული პოლიტიკის პოლიტიკური მხარე აბსოლუტურად იგნორირებული აღმოჩნდა. რაზეა საუბარი? ქართულ სოფელს დღეს სტატუსი არა აქვს. ჩვენ დიდ შეცდომებს ვუშვებდით თავის დროზე, როცა სოფლის მეურნეობას სოფლისგან გამოცალკევებულად განვიხილავდით. ეს უდიდესი შეცდომაა დღესაც. სოფლის განვითარება და სასოფლო-სამეურნეო წარმოების განვითარება ერთი მთლიანი პროცესის ორი ორგანული ნაწილია. ერთი არ შეიძლება მეორეს მოწყვეტით. დღეს ქართულ სოფელს სტატუსი არ გააჩნია, თვითმმართველობის ევროპის ქარტიის მიერ შემოთავაზებული პრინციპების ყალბად გაგებას შეეწირა ქართული სოფელი. ეს არის უმთავრესი საკითხი, რომელიც დაუყოვნებლივ არის გადასაწყვეტი.

გარდა ამისა, ყველას გახსოვთ, რომ კოლმეურნეობებისა და საბჭოთა მეურნეობების დაშლა-დანგრევა მყისიერად დაიწყო, საბაზრო ურთიერთობებისადმი ე.წ. ბრმა ერთგულების დასტურად. მოვიდა პოლიტიკური ძალა, რომელიც ასე ფიქრობდა და, ამასთან მხარდაჭერა ჰქონდა საზღვრებს გარედანაც. სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციული საფუძველი მოშლილია, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა აღარ არის, საწარმო კოოპერაცია საერთოდ უგულებელყოფილია. სხვა დანარჩენზე უკვე აღარაფერს ვამბობ. რა უნდა გაკეთდეს? ჩვენ კიდევ ერთ შეცდომას ვუშვებთ: ყოველთვის ხელისუფლებისკენ ვიშვერთ ხელს. მე თუ მკითხავთ, ხელისუფლების ყველა თაობას ეკისრება პასუხისმგებლობა ეროვნული ეკონომიკის მდგომარეობისათვის. ეს მარტო გუშინ და გუშინწინ არ შექმნილა. დღეს თუ ჩვენ ვინმეს ვაკრიტიკებთ, გავაკრიტიკოთ იმის გამო, რომ დღევანდელ პროცესებთან მიმართებაში, არაადეკვატურ პოლიტიკას გვთავაზობენ.

ახლა კი ამჟამინდელი მდგომარეობის კომპლექსურ ანალიზს შემოგთავაზებთ: მე ამ პრობლემებზე დიდი ხანია ვმუშაობ და თუ ვინმე ყურადღებით უსმენდა ჩვენს მომხსენებლებს, დამერწმუნებით, რომ პირველი კომპლექსური ანალიზი მიახლოებით წარმოდგენილია. სოფლის მეურნეობა მხოლოდ სიმინდის მოყვანა არ არის, არც ჩაის კრეფა და არც ვაზის მოვლაა. ის ბევრ ფაქტორზეა დამოკიდებული და ეს ფაქტორები, როგორც იტყვიან, განთავსებულია პოლიტიკაში, ეკონომიკაში, ორგანიზაციულ-მმართველობით მიდგომებში. ამიტომ, ამ საკითხების გადაწყვეტა ძალიან რთულია. პირველია პოლიტიკური საკითხი: სოფელს უნდა განესაზღვროს სტატუსი, გაიმიჯნოს საზღვრები. მე არ გამოვრიცხავ შემდეგსაც: ოღონდ, ძალიან თამამად ვერ ვამბობ, ვინაიდან ჩემს მოსაზრებას, შეიძლება ბევრი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდეს. ვფიქრობ, სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული მიწების გარკვეული ნაწილი სოფელს მუდმივ სარგებლობაში უნდა გადაეცეს. პრივატიზაციამ რა გამოიწვია? ისე დაიტაცეს მიწები, რომ სოფელში სასაფლაოების გაფართოების და ეკლესიის აშენებისათვის საჭირო ადგილის გამოყოფაც დაავიწყდათ. სხვათა შორის, ილია ჭავჭავაძემ პირველად, შეისწავლა მიწაზე საკუთრების ორი ფორმის მნიშვნელობა. ერთია, სასოფლო საკუთრება, მეორე კი - კერძო საკომლო საკუთრება და დაასკვნა, რომ ჭკვიანი ქართველი მეფეები წარმატებებს საკუთრების ამ ორ ფორმას შორის თანაფარდობის ბალანსირებით აღწევდნენო.

სოფლად მუნიციპალიტეტის შესახებ ამ საკითხს მინდა შევეხო და დავიმოწმო ბატონი დავით იაკობიძე, რომელიც მმართველობისა და თვითმმართველობის პრობლემებს კარგად იცნობს. რატომღაც, ევროპის ქარტიის მიხედვით, მუნიციპალიტეტის ფუნქციად ითვლება მოსახლეობისთვის მომსახურების მიწოდება. მაშინ, ლოგიკურად დავსვათ კითხვა: რა ვუყოთ ტერიტორიის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების კოორდინაციის ფუნქციებს? არის თუ არა ეს მისი ფუნქცია? ლოგიკურად, მისი ფუნქციაა. ეს არსად ჩანს საქართველოში.

ეკონომიკური ხასიათის ღონისძიებებს შორის მთავარია კერძო სექტორისათვის მხარდაჭერა. ჩვენ დეკლარირება გავუკეთეთ კერძო სექტორს. დამერწმუნეთ, კერძო სექტორს არანაირი მხარდაჭერა არა აქვს. კერძო მესაკუთრეს უთხრეს: აი, დამოუკიდებელი ხართ, მოუარეთ საკუთარ თავსო! არ ხდება საკრედიტო რესურსების ფორმირება და მისი მიზნობრივად გამოყენება. არა გვაქვს ტექნიკური სერვის-ცენტრები, რომლებიც სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემიის მიერ დიდი ხნის წინათ არის შემოთავაზებული. წარმოიდგინეთ: ამერიკული პეპელა ჩამოფრინდა და ანგრევს დასავლეთ საქართველოს მემცენარეობას... არ უნდა იყოს ორგანიზებული ე.წ. სერვის-ცენტრები ან პუნქტები, სადაც გლეხი მივა, ფულს გადაიხდის, მცენარეებს შეუწამლავენ, საჭირო ღონისძიებებს განახორციელებენ? ან ტექნიკა რომ გაუფუჭდება, შეუკეთებენ?! მე მეტსაც გეტყვით: როდესაც ტექნიკური პარკი მოიშალა სოფლის მეურნეობაში, მისი ადგილი ცოცხალმა გამწევმა ძალამ დაიკავა: ხარმა, ცხენმა, ჯორმა... საქართველოში ვინმე დაინტერესდეს: არის თუ არა სამჭედლოები, სადაც ხარისთვის ან სხვა გამწევი ძალისათვის ნალის დამზადება იქნება შესაძლებელი?.. გესმით, რაზეა საუბარი? ნალიც არა გვაქვს და გამწევი ძალის მწარმოებლურობაზე ლაპარაკს ვუნდებით.

როდესაც დავით აღმაშენებელმა ყივჩაღების 40 000 ოჯახი ჩამოიყვანა, პირობა იყო ასეთი: მიწას მისცემდნენ, დაასახლებდნენ, სამაგიეროდ კი ერთ ოჯახს ერთი ცხენი და მეომარი უნდა გამოეყვანა. ცხენს ლაგამი, უზანგი უნდოდა, მეომარს ხმალი და ფარი, ჯაჭვის პერანგი... ამას ხომ რკინა სჭირდებოდა? ისტორიკოსებმა დათვალეს, რომ თითოეულ მეომარს სჭირდებოდა 9,5 კილოგრამი ლითონი. ეს უკვე 400 000 ტონაა. საქართველოში 400 000 ტონა ლითონი მარტო იმ მეომართა აღკაზმვა-შეიარაღებას დასჭირდა. დანარჩენი რამდენი გვქონია? ეს არის ეკონომიკა: ყველაფერი ერთმანეთთან არის მიბმული ხან უხილავი, ხან კი - ხილული ძაფებით და თუ ერთი ძაფი მაინც გაწყდა, მაშინვე უნდა მიხედვა.

გადამამუშავებელი საწარმოების შექმნა. მე თუ მკითხავთ, უალტერნატივო პრიორიტეტი დღეს საქართველოს სოფლის მეურნეობაში ლიზინგის საფუძველზე გადამამუშავებელი საწარმოების ფორმირებაა (ლიზინგი ნიშნავს მოწყობილობების, დანადგარების შემოტანას იჯარის ფორმით 5, 10 ან მეტი წლით), მსოფლიოს შესაბამისი ორგანიზაციები მომსახურების ამ ფორმას იყენებენ. მათი შემოყვანაა საჭირო. ამასთან არის დასაკავშირებელი ფრანჩაიზინგი. საქართველოში ტრადიციულად საუკუნეების მანძილზე ასეთი რამ გვქონდა. რა არის ფრანჩაიზინგი? რომელიმე მსხვილი საწარმოს სახელით გამოსვლა. საქართველოში ასეთი ფორმა იყო გამოყენებული - ცხენის დაღი: ცხენს დადაღავდნენ, რაც მას რეპუტაციას ანიჭებდა. მარტივი გაგებით, ეს არის ფრანჩაიზინგი!

ბაზარზე გასვლის მხარდაჭერა. ეს ის თემაა, რომლის გარშემო ჩვენ სერიოზული კამათი გვქონდა ყველასთან. საქართველოში გამოვაცხადეთ, რომ წარმოების საშუალებებზე კერძო საკუთრებას დავაკანონებდით. ვინც გამოაცხადა, იმან მიიჩნია, რომ ამით ყველაფერი დასრულდა, რომ ბაზარი ყველაფერს უზრუნველყოფს. მე ხშირად მსმენია, რომ ჩვენ მიწა მივეცით გლეხს და მან, კეთილი ინებოს და ბაზარზე გასვლა თვითონ უზრუნველყოსო. თქვენც მოგისმენიათ, ალბათ... გეკითხებით, ჩვენი ბაზარი (უალტერნატივო ბაზარი), ჯერ კიდევ 15-20 წელი არის რუსეთის ბაზარი. სახელმწიფომ რუსეთთან ვერ მოაგვარა ურთიერთობა და ქართლში ვაშლის მწარმოებელმა გლეხმა იმ ბაზარზე შეღწევა როგორ მოახერხოს? ხომ არის ელემენტარული ლოგიკა ამაში? აბა, მსოფლიო ბაზრებზე წავიდეთ. რით წავალთ? ვაშლით, ღვინით, ციტრუსებით?.. მსოფლიოს ყველა ბაზარი რეგულირებადია, მათ გიგანტები არეგულირებენ... შენ, გამოუცდელს, რომელსაც ელემენტარული ჩვევები არ გაქვს, გარდა იმისა, რომ გითხრეს, მიწა შენს საკუთრებაშია, მეტი არაფერი არ გესმის ამის... შენ როგორ გაარღვევ და როგორ შეხვალ ამ ბაზარზე? მე მიმაჩნია, რომ ამ ეტაპზე ბაზრის ძიება, ექსტრემალურ პირობებში, როგორც გინდათ, ისე ჩათვალეთ, სახელმწიფოს ექსკლუზიური ფუნქციაა. სხვანაირად ბაზარზე ვერ შევა ჩვენი პროდუქცია.

პროტექციონისტული პოლიტიკა. ბატონები დავით იაკობიძე და იაკობ მესხია დამემოწმებიან, რომ ჩვენ პროტექციონისტული პოლიტიკის განხორციელება რომ მოვინდომოთ, საერთაშორისო შესაბამისი სტრუქტურები ამის უფლებას არ მოგვცემენ. არადა, თანამედროვე განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკა პროტექციონისტული პოლიტიკის განხორციელებით მივიდა განვითარების დღევანდელ დონემდე.

ქართველი გლეხი თავის დიდ სოციალურ-ისტორიულ ფუნქციას ასრულებდეს, რომ ყოველთვის ეროვნული ორგანიზმის მთავარი არტერიის მკვებავი უნდა იყოს: ოჯახი ჰქონდეს, ბავშვები ჰყავდეს, ქვეყნის მიწა-წყალს პატრონობდეს.

ორგანიზაციული. საწარმო კოოპერაციის განვითარება. ჩვენ ჭარბად გვქონდა კოოპერაცია, კოლექტივების თუ სხვა რაღაც ინტეგრაციული ფორმების სახით. ის უნდა დახვეწილიყო - ეს სხვა საკითხია, მაგრამ ამჟამად ჩანასახურ მდგომარეობაშიც კი არ არის. კოოპერატივების განვითარების გარეშე საქართველოს აგრარულ სფეროს წარმატება არ უწერია. ეს ჩემი მოგონილი არ არის. მსოფლიო გამოცდილებას აქამდე მივყავართ.

საოჯახო ტურიზმს დიდი პერსპექტივა აქვს. თესლის, სარგავი მასალების და სანაშენო საქმის ორგანიზაცია სამეცნიერო დაწესებულებებში უნდა გადავიტანოთ. ძლიერი აგრარული მეცნიერება ყოველთვის ამშვენებდა საქართველოს. შენახულია უნიკალური გენოფონდები. დღეს კი უვარგის თესლს ვთესავთ, დაბალი ეფექტიანობისაა სარგავი მასალა. ჩვენი აზრით, მათი წარმოება თავმოყრილი უნდა იყოს სამეცნიერო დაწესებულებებში.

უნდა გამოვიყენოთ მიწის დაუმუშავებლობის შემთხვევაში მისი ჩამორთმევის წესი. თბილისის გარშემო მიტოვებულია ფართობები. ქალაქის მაცხოვრებლებმა მიწა აიღეს, მას არ ამუშავებენ, ელოდებიან, როდის გაძვირდება... უნდა დადგინდეს თუ ორი წლის მანძილზე მიწა არ იქნება დამუშავებული, უნდა ჩამოერთვას მის მფლობელს: თავის დროზე კარგი საქმე გაკეთდა, რომ 5 ჰექტრამდე მიწა განთავისუფლდა გადასახადებისაგან. იქ რომ ერთი გამოცდილი კაცი ყოფილიყო, ერთი ფრაზის დამატება იყო საჭირო და ეს კანონი გარდაიქმნებოდა ძლიერ მექანიზმად. მხედველობაში გვაქვს დამუშავებული 5 ჰექტარი მიწა გათავისუფლდეს გადასახადისაგან. არადა, გათავისუფლდა ყველა, რომელიც არც მუშავდებოდა.

მე ვფიქრობ, რომ მიღებული უნდა იყოს არა პროგრამა, არამედ კანონი სოფლის მეურნეობის შესახებ. ამერიკელებს ყველაფერში თუ ვბაძავთ, ამაშიც მივბაძოთ... კანონებს იღებენ, სადაც განხილულია ყველა პრობლემა, თუ ამ კანონს მივიღებთ, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მისი მონიტორინგის ფუნქცია დაეკისრება. დღეს არც ერთ სამინისტროს ადექვატური ფუნქციები არა აქვს. რა მექანიზმები აქვს სოფლის მეურნეობის სამინისტროს? გარდა იმისა, რომ მოუწოდოს, ეს აამუშავეთ, ეს გააკეთეთო? სათანადო მექანიზმებით აღჭურვაა საჭირო - მით უმეტეს, ექსტრემალურ პირობებში. ჩვენი აზრით, სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში უნდა იყოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა აკადემია. ეს არის ერთი სხეულის ორი ნაწილი, განცალკევებულად არც ერთი ვარგა და არც მეორე.

და ბოლოს: ჩვენ აქ ვისაუბრეთ კოლეგებთან ერთად და მზად ვართ: მასმედიის წარმომადგენლებს დავეხმაროთ სოფლის მეურნეობის პრობლემებზე დასპეციალებაში, რედაქციასთან შეიძლება ორ კვირაში ერთხელ ან კვირაში ერთხელ სემინარების ჩატარება. ჩვენ რაც ვიცით, მივალთ, ავუხსნით, ვეტყვით. ამით მომზადდება კვალიფიციური კადრები, რომლებიც ყველაზე კარგად შეუწყობენ ხელს ჯანსაღი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებას.

კიდევ ერთხელ დიდი მადლობა ჟურნალს, რომ ეს შეხვედრა შედგა. თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ გაზაფხულზე უფრო თამამი და კომპლექსური ღონისძიებები უნდა განვახორციელოთ, ამისთვის სერიოზულად უნდა მოვემზადოთ.

ანზორ ბაბუხადია: ბევრი საინტერესო რამ გავიგე. ჩემი აზრით, თუ გვინდა, ქვეყანა გადარჩეს, სოფლის მეურნეობას უნდა მივხედოთ. თუ გვინდა, გადარჩეს სოფლის მეურნეობა, აუცილებელია, ხელისუფლებამ შეიგნოს, რომ პროტექციონისტული პოლიტიკის გატარების გარეშე იგი ვერ გადარჩება. პატარა მაგალითს მოგიყვანთ: რა ურჩევნია ქვეყანას - უცხოეთიდან შემოტანილ ერთ ტონა ხორბალში 100 დოლარი გადაიხადოს, თუ იმავე ხარისხისა და იმავე კომპონენტების მქონე ხორბალში ჩვენს მწარმოებელს მისცეს 120 დოლარი? რა თქმა უნდა, ვისთანაც მქონია ურთიერთობა, 100 დოლარს ირჩევს - იქ კიდევ სხვა ინტერესებიც იჩენს თავს და ქართველი გლეხის მოყვანილი ხორბლის რეალიზაცია ფერხდება - მას პრობლემები შეუქმნეს და ხელიც დაიბანეს ამ საქმისგან. პროტექციონისტულ პოლიტიკას კი მივყავართ სიტუაციის დარეგულირებისკენ.

დავით იაკობიძე: დიდი სიამოვნებით ვუსმენდი ბატონ ნოდარ ჭითანავას და უაღრესი კმაყოფილება განვიცადე, იმიტომ, რომ მის ყველა აზრს ვეთანხმები და ისეთი განწყობა მაქვს, თითქოს თავისი შეხედულებები მან ადრე გამიზიარა. დღეს რომ გადახედავ სოფლის მეურნეობას, სიტუაცია ასეთია: მთლიან შიდა პროდუქტში სოფლის მეურნეობის ხვედრითი წილი 8 პროცენტია. ეს არის სამარცხვინო მდგომარეობა აგფლაციის პირობებში, როდესაც გლობალურ გარემოში ჩაფლულები ვართ. როდესაც ჩვენ გველოდება უცხოური დახმარება სურსათის სახით და ამ დროს, თურმე ჩვენ არაფრის გამკეთებლები არ ვყოფილვართ! გავდივართ ბაზარში და რას ვხედავთ! წაგვლეკა გაყალბებულმა, არაჯანსაღმა პროდუქციამ. ეს გასაგებია ერთი რამის გამო, რომ გარდამავალ სიტუაციაში, როდესაც ჩვენ სამედიცინო სამსახურში თავმოყრილი სანიტარულ-ჰიგიენური დაწესებულებები და სურსათის უსაფრთხოებაზე ირიბად მოქმედი დაწესებულებები გადავაკეთეთ პირდაპირ სურსათის უსაფრთხოებაზე მოქმედ დაწესებულებებად და ეს გადავიყვანეთ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ბჭეში (რამდენად სწორად მოვიქეცით, ეს კიდევ გასარკვევია). აიღებს თუ არა ქართველი კაცი სურსათის უსაფრთხოების თვალსაზრისით ვეტერინარის დიქტატს, ეს თავიდანვე აღვნიშნე, რომ გამორიცხულია-მეთქი. საქართველო ლატვია არ გეგონოთ! მათ იმდროინდელ პარლამენტარებს და სამინისტროს მესვეურებს თავიანთი შეხედულებები ჰქონდათ. თუ ამ პოზიციიდან შევხედავდით, დავინახავდით, რომ საქართველოს მართლაც არაადეკვატური აგრარული პოლიტიკა აქვს. რისი ბრალია ეს? ჩვენ ახლა ვლაპარაკობთ და ცოტათი მეშინია: ორთქლს ხომ არ ვუშვებთ? ვიღაცამ ხომ არ მოგვიწყო ეს, რომ მოდით, ბიჭებო, გული მოიოხეთ და მერე სახლში წადითო? ამასობაში კი ზოგ-ზოგები იქ გადაწყვეტილებებს იღებენ. ახლა ჩვენთან ბაკურ გულუა რომ იყოს, ბევრ სიცხადეს შეიტანდა ამ საკითხში, გვეტყოდა, რანაირი მექანიზმი გაჩნდა, რატომ არ გვენდობიან ჩვენ? რატომ არ ენდობიან ჩვენს შეხედულებებს? შესაძლებელია თუ არა, რომ ჩვენ ამ ქვეყნის მიმართ რაღაც არაადეკვატური დამოკიდებულება გვქონდეს და არ გვესმოდეს, რა არის საჭირო საქართველოს მოთხოვნილებების დაკმაყოფილებისთვის? რა ხდება დღეს ბაზარზე? მიუხედავად იმისა, რომ ხაშურის რაიონს დავალება ჰქონდა მიღებული სტაფილოს დიდი რაოდენობით წარმოებისა, მაინც ვერ დავაკმაყოფილეთ მოთხოვნა სტაფილოზე! იგი სომხეთიდან შემოდიოდა. ამას დაემატა ჭარხალი, საგვიანო პომიდორი, ვაშლი. სომხებს გარგარი ადრეც შემოჰქონდათ, მაგრამ ახლა ატმის შემოტანაც დაიწყეს. რაც ჩვენ გაგვქონდა, დღეს ის შემოგვაქვს! საიდან? სომხეთიდან, ხალხო! ჩვენი და სომხეთის აგრარული პირობები ხომ ვიცით! აგრარული ბაზრის განვითარებას იმ ხალხმა ადრევე მიაქცია ყურადღება, მათ თავის დროზე დაიწყეს სელექციური მუშაობა, იმ კულტურების შერჩევა, რომლებიც ბაზრისთვის მორგებული იყო და ახლა ჩვენი ვიტამინების ბაზარზე ვაშლიც სომხურია და ყურძენიც. ვერც ერთი თქვენგანი წვნიანს ვერ გააკეთებს სომხეთთან კონტაქტის გარეშე. არ მესმის, განვითარების რა გზაა ეს... მე წინააღმდეგი არა ვარ მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციისა, მაგრამ არსად ასეთი ამბები არ წერია, შენ დაანებე წარმოებას თავი, შირაქი დატოვე მოუხნავი, აღარ ვლაპარაკობ ზილიჩაზე, არც ტარიბანაზე, არაფერს გეუბნები ელდარზე... შირაქი, ეს პატარა შირაქი მოუხნავი დატოვე, მამაცხონებულო, და წითელი ჭარხალი სომხეთიდან შემოგაქვს? თანაც ამ წითელი ჭარხლის ყიდვა რომ შეძლო, გერმანიაში წადი, მანქანები რეცხე და ასე ნაშოვნი ფული ცოლ-შვილს გამოუგზავნეო... სად წერია ეს? არანორმალურები ვართ, თუ რა ხდება ჩვენს თავს?

ასეთნაირად მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციას ამოფარებულები გველაპარაკებიან! 49 სეინერს რომ გაანადგურებ, მერე საკვები რომ გექნება შემოსატანი დანიიდან (კალმახის, ქათმის თუ ღორის) ხომ უეჭველია? ღორის ხორცი რომ გაათავისუფლე, ხუთპროცენტიანი აქციზისგან და დამატებითი ღირებულების გადასახადი დააწესე და ჯორცხენას ხორცს, ვირისას, ჯორისას, კურდღლისას 12 პროცენტი დაუწესე, ისიც ხომ გასაგებია, რომ შენთან ღორებს ცუდი დღე დაადგებათ. თუ ამ პრეფერენციის უფლება გქონდა, რაღა ღორს გაუკეთე ასეთი ბოროტება? რატომ გახადე 18 ლარი დღეს კახეთში ერთი კილო სამწვადე? აი, ეს არის საინტერესო, ასეთი პოზიციები უჭირავს ნაწილობრივ ფინანსთა სამინისტროს.

ვაზზე გამართული დისკუსია ყველას გვახსოვს. მინდა ამ საკითხში სინათლე შევიტანო. რაშია საქმე... რასთან არის მიბმული აქციზი? არაფერთან, იგი ლობირების საგანია. 60 თეთრი ღირს ჩამოსასხმელი ღვინის აქციზი, 1, 20 ლარი - ბოთლის ღვინისა. არყის აქციზი კი 2,5 ლარია. მიაბით ეს აქციზი ალკოჰოლთან და დავინახავთ, რომ ალაზნის ველის ვენახები, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებენ თანამედროვე ევროპული ტიპის ღვინოების სტანდარტებს, გადავლენ პორტვეინის წარმოებაზე. ვენახზე რამდენიც უნდა ვილაპარაკოთ, კარგადაც რომ მოვუფრთხილდეთ, ჩვენი სამყოფი ღვინო მაინც არასდროს გვექნება, თუ არ მივაშველეთ ლუდი, არაყი, პორტვეინი... ღვინო საზღვარგარეთ რომ გავიტანოთ, ამისათვის შიგნით კი არ უნდა შევქმნათ დეფიციტი... ამიტომაც ვამბობ, თუ აქციზს მივაბამთ ალკოჰოლს, დავინახავთ, რომ ღვინის წარმოებაც ეფექტური იქნება და ლიმონათისაც. ვერც ერთი არყის ქარხანა ლიქიორს ვერ უშვებს. რატომ? იმიტომ, რომ აქციზი 2,40 ლარი ხდება. იგი მიბმული რომ იყოს ალკოჰოლზე, 25 გრადუსიან სასმელს გააკეთებდნენ... ბერკეტი, რომელმაც რაღაც უნდა აწიოს და გადაატრიალოს, საყრდენს ეძებს. ეს საყრდენი კი სახელმწიფო პოლიტიკამ უნდა შექმნას.

რაც შეეხება ფასების საკითხს: ყოველ შემოდგომაზე კანისტრებით რომ დარბიან და უნდა დავახვნევინოთ გლეხსო... რატომ არ შეიძლება აქციზი დავწიოთ იმ ნაწილში, რა ნაწილშიც სოფელს სჭირდება საწვავი. ამასთან, ყურძენი, როგორც მალფუჭადი პროდუქტი, მინიმალური ფასის დაწესებას ექვემდებარება, რომ მასზე არ მოხდეს მონოპოლიზებული ზემოქმედება მწარმოებლის მხრიდან. ეს არ არის ბერკეტი? ბერკეტი კი არა, ეს არის საყრდენი, რომელსაც მილიონი პატარა ბერკეტი დაეყრდნობა და გადატრიალდება ქვეყანა.

ჯემალ ბადაგაძე: გამომსვლელებმა ხაზგასმით აღნიშნეს, რომ საქართველოს სოფლის მეურნეობაში სავალალო მდგომარეობაა. ჩვენი შეკრების მიზანი და მცდელობაა გამოვნახოთ გამოსავალი.

ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ბოლო ნომრებში დაიბეჭდა ჩვენეული ხედვა კონკრეტული საკითხების მიმართ, რომლებიც სადღეისოდ ერთ-ერთ გამოსავალ წერტილად მიგვაჩნია ქართველი გლეხისათვის.

აქ მრავალ პრობლემებთან ერთად აღინიშნა, მეცხოველეობის საკვებწარმოების სავალალო მდგომარეობა. საილუსტრაციოდ შევეხები მხოლოდ ერთ საკითხს.

გასული საუკუნის 90-იან წლებში 2007 წელთან შედარებით ერთწლიანი და მრავალწლიანი ბალახების ნათესი ფართობები 329 ათასი ჰექტარიდან 9,6 ათას ჰექტრამდე დავიდა, შესაბამისად ამ კულტურების წარმოებაც 313 ათასი ტონიდან 30,0 ათას ტონამდე შემცირდა. იმ პერიოდისათვის ყოველწლიურად 1,5 მილიონი ტონა უხეში საკვები, 560 ათ. ტონამდე სენაჟი, თითქმის ერთი მილიონი ტონა სილოსი და სხვა მრავალი სახის საკვები მზადდებოდა მეცხოველეობისათვის. ბოლო ათი წელია, რაც სილოსი და სენაჟი საერთოდ აღარ ფიგურირებს მონაცემებში. არადა, საკვები ბაზის გარეშე, მოგეხსენებათ, მეცხოველეობას ძლიერ გაუჭირდება.

კონკრეტულად რით შეიძლება გამოსწორდეს მდგომარეობა?

1) მოდით ვასწავლოთ და დავეხმაროთ გლეხს დათესოს ტოპინამბური. ნორმალური აგროტექნიკური სამუშაოების ჩატარების შემთხვევაში ერთი ჰექტრიდან 100-130 ტონა ტუბერს და 150 ტონა მწვანე მასას მიიღებს, მაშინ როდესაც საკვები ბალახების საშუალო საჰექტარო მოსავლიანობა 2,5-3,0 ტონას შეადგენს (!!!);

2) ან ვაშოვნინოთ რუმექსის თესლი და ვასწავლოთ მისი მოვლა-მოყვანა. ერთი ჰექტარი რუმექსის ფართობიდან 240-დან 300 ტონამდე მწვანე მასას მიიღებს და ეს მწვანე მასა საკვები ღირებულებით სამჯერ სჭარბობს იონჯას, რომელსაც საკვები კულტურების „მეფეს“ უწოდებენ;

3) გლეხს ნიადაგი რომ ნოყიერი და მოსავლიანი ჰქონდეს ვასწავლოთ და დავეხმაროთ ვერმიკულტურის, ანუ ჭიაყელების გამოყენება.

ალბათ საჭიროა გამოიძებნოს უფრო კონკრეტული და რეალური გამოსავალი.

სულიკო ყამარაული: როგორც აღინიშნა, საქართველოს შრომისუნარიანი მოსახლეობის 55 პროცენტი დასაქმებულია სოფლის მეურნეობაში. ეს არის უბედურება! ავღანეთშია მხოლოდ ამაზე უარესი: 80 პროცენტი. დანარჩენ ქვეყნებში ასეთი პროცენტი არ არსებობს. ეს იმას ნიშნავს, რომ ხელით შრომაა უმთავრესად... საქართველოში ერთ ოჯახზე მოდის საშუალოდ ნახევარი ჰექტარი მიწა. ეს ხომ მცირეა, მაგრამ ეს ნახევარი ჰექტარი ოჯახებს აქვთ სამ-ოთხ ადგილას მიღებული, განსაკუთრებით, მაღალმთიან რაიონებში. გამოდის, რომ ეს 448 ათასი ჰექტარი სახნავი მიწა დაქუცმაცებულია სამ-ოთხ მილიონ ნაკვეთებად. როდესაც ოჯახს უნდა დაამუშაოს ეს ნახევარი ჰექტარი, უწევს 1000 მეტრის დამუშავება ერთ მასივში, მერე 10 კილომეტრის იქით გადასვლა მეორე მასივში და ა. შ. ამას ვერ ახერხებს მოსახლეობა და ამიტომ ამუშავებს მხოლოდ იმ მიწის ნაკვეთს, რომელიც მას ეყოფა საკუთარი წარმოებისთვის. როგორ გამოვიდეთ ამ მდგომარეობიდან?

სხვა გზა სოფლის მეურნეობის განვითარებისა არ არსებობს. ექსპერტთა მიერ წარმოდგენილი წინადადებები და რეკომენდაციები იდეალურია. რაც შეეხება მიწების პრივატიზაციას, იგი აუცილებელი პროცესი იყო, იმიტომ, რომ ქვეყანა გადარჩენილიყო, მაგრამ ახლა უკვე იმ მდგომარეობაში ვართ, რომ ასევე აუცილებელია ამ მიწების გამსხვილება. გამსხვილება კი უნდა მოხდეს კოოპერატივების სახით. თქვენ სამართლიანად ბრძანეთ, რომ კოოპერატივები არის ყველა ქვეყანაში და ჩვენთანაც უნდა განვითარდეს. აქ სახელმწიფომ უნდა შეუწყოს ხელი მათ ჩამოყალიბებას, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კოოპერატივებს პერსპექტივა არ აქვს. როგორ უნდა შეუწყოს ხელი? სოფლად უნდა იცოდნენ, რომ ის დასახლებული პუნქტი, რომელიც კოოპერატივს შექმნის, სახელმწიფოსგან მიიღებს შეღავათიან კრედიტს. მან უნდა მისცეს საწყისი თანხები იმისათვის, რომ კოოპერატივმა ფუნქციონირება დაიწყოს. გარკვეული პერიოდის მანძილზე სარწყავი წყლის, ელექტროენერგიის საფასური სახელმწიფომ გადაიხადოს, ტექნიკით მომარაგების თვალსაზრისითაც დაეხმაროს.

ლია ნაროუშვილი: მე როგორც ამ ჟურნალის მეგობარ ქალბატონს, გამიჩნდა იმედი, რომ ქვეყანას, რომელსაც ასეთი მოაზროვნე ადამიანები ჰყავს, პრობლემები არ უნდა ჰქონდეს? ამას წინათ ბელორუსიაში ვიყავი ჩასული. დილის 7-ის ნახევარზე ჩავფრინდით და თვალს არ ვუჯერებდი, ამ დროს ოხშივარი ასდიოდა ქალაქს. ყველაფერი მუშაობდა! ის „უვარგისი“ლუკაშენკო როგორ ახერხებს ამას? დილაუთენია მთელი ქალაქი სადღაც გარბის... რომ ვიკითხე, მიპასუხეს, რომ ამ ხალხს სამსახურებში მიეჩქარება. მოსახლეობის 80 თუ არა, 60 პროცენტზე მეტი დასაქმებულია. მიკვირს, როდესაც ასეთი გონიერი საზოგადოება ჰყავს ქვეყანას რატომ უნდა უჭირდეს... მე, როგორც მოქალაქეს, გული შემტკივა, რომ ჩემი უფლებები ასე შელახულია და როდესაც ასეთი მშვენიერი აუდიტორია იკრიბება, ქვეყნის შუაგულში, რატომ არ არის ეს აზრი მოსმენილი სადაც ჯერ არს?! რამდენადაც ვიცი, იქმნება ჯგუფი, რომელიც არ იქნება არც ერთი პარტიული ნიშნით დაკომპლექტებული, მასში შევა საზოგადოების ის ნაწილი, რომელსაც ეთქმის სიტყვა ქვეყნის გადარჩენისთვის. აუცილებელია ამ თემებზე კვალიფიციური მსჯელობა. უნდა ვიბრუნოთ პირი სოფლისკენ: მე სწორედ ამაში ვხედავ გადარჩენას.

იაკობ მესხია: მართალია, არ ვარ სოფლის მეურნეობის დარგის სპეციალისტი, მაგრამ ჩემი საზოგადოებრივი და სამეცნიერო სამსახურებრივი საქმიანობით ბევრჯერ ვიყავი დაკავშირებული ამ პრობლემასთან, ამდენად, გარკვეული შეხედულებები გამაჩნია. მოგეხსენებათ, სოფლის მეურნეობა ყველაზე ალბათური, ფორსმაჟორული დარგია მსოფლიოში, ამიტომაც მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნები ამ დარგის განვითარებას ძალიან დიდ ყურადღებას აქცევენ. ბატონმა ნოდარ ჭითანავამ სწორად ბრძანა, რომ სახელმწიფოებრივი პრეფერენციის გარეშე ამ დარგის განვითარება ე.წ. საბაზრო რეგულირების თავისუფალი ბერკეტებითა და მეთოდებით შეუძლებელია. იმ გარემოებამ, რომ საერთოდ უარყოფილ იქნა და სათანადოდ არ იქნა შეფასებული ქვეყნის და საერთოდ, საზოგადოებრივ-ეკონომიკური განვითარების პროცესებში სახელმწიფოს როლი, ამან ჩვენ მიგვიყვანა მსოფლიოში ერთ-ერთ უდიდეს კრიზისამდე, რომლის ბადალი 30-იანი წლების შემდეგ ჩვენს პლანეტას არ ჰქონია. ახლა უკვე მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების ლიდერები მივიდნენ იმ დასკვნამდე, რომ ქვეყნის ეკონომიკის მართვასა და რეგულირებაში სახელმწიფოს როლი უნდა ამაღლდეს. ამასწინათ, ინგლისის პრემიერ-მინისტრმა ცალსახად და გასაგებად აღნიშნა, რომ ჩვენ არ უნდა მივუშვათ საბაზრო ბერკეტებისკენ ეკონომიკა და აუცილებელია სერიოზულად ჩავერიოთ მასში. ეს უკვე ჩვენმა პრაქტიკამაც დაადასტურა. თქვენ ნახეთ, რომ პირველი კრიზისი, რომელიც დაიწყო ე.წ. იპოთეკური კრიზისით, გადაიზარდა საბანკო კრიზისში, რომელიც, თავის მხრივ, გადაიზარდა ფინანსურ კრიზისში. ბოლო ერთი თვეა, მთელს მსოფლიოში დაწყებულია რეცესია. ეკონომიკური ვარდნა სახეზეა. მე არ მინდა, რაღაც ტრაგედია შევქმნა, კრიზისები ეკონომიკისთვის დამახასიათებელია, მსოფლიო ამ კრიზისიდანაც გამოვა, მაგრამ, მთავარია, ჩვენ მინიმალური სოციალური დანაკარგებით გამოვიდეთ აქედან.

მინდა, ორ მნიშვნელოვან საკითხს შევეხო საქართველოში სოფლის მეურნეობისა და აგროსექტორის განვითარებასთან დაკავშირებით. პირველი, საქართველოს ხელისუფლებამ ვერ უზრუნველყო ისეთი ეკონომიკური პოლიტიკის ფორმირება (საერთოდ ეკონომიკური პოლიტიკა არა აქვს ქვეყანას), რომელიც პრიორიტეტულ როლს მიანიჭებდა სოფლის მეურნეობას, ქვეყნის ერთ-ერთ სტრატეგიულ დარგს, რომელზეც ისტორიულად დაფუძნებული იყო ჩვენი ეკონომიკა. ნებისმიერ ხელისუფალს, უპირველესად, მთავარი ყურადღება უნდა მიექცია ამ დარგის განვითარებისათვის. ეს არის უპირატესი დარგი საქართველოს ეკონომიკისათვის. სამწუხაროდ, ეს ასე არ მოხდა, ჩვენ ავიღეთ ორიენტაცია ე.წ. აღებ-მიცემობაზე, ჩვენი სოფლის მეურნეობა, და საერთოდ, ჩვენი ეკონომიკა დაფუძნებულია იმპორტულ ეკონომიკაზე და არა შიდა რეალური ეკონომიკის განვითარებაზე, ამან თავისი ნეგატიური შედეგები უკვე მოიტანა. რა მაქვს მხედველობაში? ყველა ქვეყანაში (განვითარებულშიც და ჩვენს მეზობელ ქვეყნებშიც) სოფლის მეურნეობას სახელმწიფო ძალიან სერიოზულად ეხმარება. უპირველესად, ეს არის სახელმწიფოს საბიუჯეტო დახმარება, ბიუჯეტური სახსრების სუბსიდირება სოფლის მეურნეობისათვის. ეს, რასაკვირველია, ამცირებს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ფასს იმ ქვეყანაში, სადაც ეს იწარმოება. აქ იყო დისკუსია ერთ პრობლემაზე, როგორ ყალიბდება შემოტანილი სოფლის მეურნეობის პროდუქტების ფასი საქართველოში და როგორია ექსპორტ-იმპორტის თანაფარდობა. მე აქ ერთი დაზუსტება მინდა შევიტანო. ის თავისუფალი ვაჭრობის კანონი, რომელიც შემოღებულ და დადებულ იქნა თურქეთთან და რომელიც ამოქმედდა 2008 წლის პირველი ნოემბრიდან, ცოტა სხვანაირადაა ჩამოყალიბებული, თუ ამ დოკუმენტს კარგად წავიკითხავთ, ვნახავთ, რომ იქ გაუქმებულია ის საგადასახადო საბაჟო გადასახადები, რომელიც მოქმედებდა ადრე საქართველოდან პროდუქციის ექსპორტისას თურქეთის რესპუბლიკაში. მაგალითად, ისეთი პროდუქტის, როგორიც არის ქართული ღვინო, რომლის გატანა ლიმიტირებულია 1,2 მილიონი ბოთლით და არა დეკალიტრით, მისი 70-პროცენტიანი დაბეგვრა, რომელიც ადრე იყო, განულებულია. ეს, რა თქმა უნდა, ხელს შეუწყობს საქართველოში ღვინის ექსპორტს და ინტერესი ქართული ღვინის შეღწევისა თურქეთის რესპუბლიკაში გაიზრდება. თუმცა, აქ ერთი პატარა ნაღმია ჩადებული...

მეორე, 4 ათასი ტონა ფორთოხლისა და მანდარინის იმპორტი თურქეთში. ადრე იბეგრებოდა 54 პროცენტიანი ტარიფით, ახლა ესეც განულდა. გარდა ამისა, განულდა 2 ათასი ტონა ვაშლის იმპორტი, რომელიც ადრე 60 პროცენტიანი სატარიფო განაკვეთით იბეგრებოდა. ამის საპირისპიროდ ახალი ხელშეკრულებით იბეგრება ყველა ის პროდუქცია, რომელიც შემოდის თურქეთიდან საქართველოში. ეს არის ვაშლი, ჩაი, თხილი, თაფლი... აქ, ბუნებრივია, ისმება კითხვა: რა გინდათ, თქვე დალოცვილებო? მე ჩემთან შემოტანილ პროდუქციას არ ვბეგრავ, საბაჟო გადასახადებს არ გახდევინებ. თუმცა, როგორც ვთქვი, აქ არის ერთი პატარა ნაღმი ჩადებული, რომელიც არის შედეგი იმისა, რომ საქართველოს ხელისუფლებას, განსაკუთრებით კი, ეკონომიკურ გუნდს სამწუხაროდ, არ გაუმართლა ამ გარდამავალ პერიოდში (გარდა პატარა გამონაკლისისა), რომ ჩვენ ძალიან სწრაფად შევედით ამ ე.წ. მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში. ჩვენი იდეაფიქსი იმაშია, რომ, რასაც ვნახავთ, ოღონდ იქ შევაღწიოთ, და მაგას მნიშვნელობა არა აქვს, რა შედეგებს მივიღებთ მისგან. ძალიან ჭკვიანურად მოიქცა ორი ბუმბერაზი ქვეყანა: ჩინეთი და რუსეთი, რომლებმაც ფეხი ითრიეს, სანამ თავიანთი საექსპორტო პროდუქციის მოცულობა არ გაზარდეს. ქვეყანა, რომელიც ყველაფერს იღებს, შემოაქვს სხვა ქვეყნიდან, მისი შესვლა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში იყო ნაჩქარევი. თურქეთი არის უზარმაზარი ქვეყანა, თურქეთის მიერ არ არის ბლოკირებული არც ერთის შემოტანა, ჩვენგან კი თურქეთში კვოტირებულია იმ პროდუქციის წაღება, რომლის ანალოგი თურქეთში იწარმოება. აქედან გამომდინარე, ეს არის ჩვენი საგარეო-ეკონომიკური დიპლომატიის ერთ-ერთი ჩავარდნა, რომლის უარყოფითი შედეგები ჩვენ კიდევ დიდხანს სახეზე გვექნება, სანამ არ მოვა ისეთი ხელისუფალი, რომელიც ყველაფერ ამას გამოასწორებს.

აგფლაცია უკვე მსოფლიო პრობლემად იქცა. ეს იგივეა, რაც ფასების მატება სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციაზე უფრო ჩქარი ტემპით, ვიდრე, სხვა სახის პროდუქციაზე, მაგრამ დღევანდელმა მსოფლიო კრიზისმა აგფლაციის პრობლემა კიდევ უფრო გაამწვავა. მიუხედავად იმისა, რომ 105 მილიონი ტონა მარცვლეული აწარმოა რუსეთმა, პურზე ფასი კი არ დაცემულა, პირიქით, გაიზარდა. საქმე იმაშია, რომ ეს არის მოსავლიანობის ალბათური შედეგი და მსოფლიოში სურსათზე ფასებს სულ უფრო მზარდი ტენდენცია ექნება. ჩვენი სასოფლო-სამეურნეო სექტორის მთავარი სტრატეგიული ამოცანა უნდა იყოს არა მაინცდამაინც საექსპორტო პროდუქციის წარმოება, არამედ ადგილობრივი მომსახურების დაკმაყოფილება. ჩვენმა სახელოვანმა მეცნიერებმა აქ ციფრები მოგვიყვანეს... მე ძალიან ეჭვი მეპარება ამ ციფრების სისწორეში და მიმაჩნია, რომ ჩვენი სტატისტიკის მიერ გამოქვეყნებული ციფრების 80 პროცენტი ყალბია და სინამდვილესთანაც არ არის მიახლოებული. თუმცა, ზოგადი კანონზომიერებები უკვე იკვეთება ამ მიმართულებით.

მეორე მნიშვნელოვანი საკითხი: როგორ უზრუნველყოს სახელმწიფომ მაკროეკონომიკური პარამეტრებით სასოფლო-სამეურნეო წარმოების მართვა. სრული ქაოსია. სახელმწიფომ გამოიგონა ე.წ. იაფი კრედიტები, პირდაპირ გეტყვით: ამ იაფი კრედიტების ეფექტი ნულის ტოლფასია. ნეგატიურია საბანკო სისტემის როლი სოფლის მეურნეობის რეგულირებაში და მისი ტემპების დაჩქარებაში. ბანკები დამოკიდებული არიან ყოველწამიერ მყისიერ მოგებაზე, მთელი მათი ძირითადი ლიკვიდური თანხები მიდის აღებ-მიცემობაზე და არა რეალურ სექტორში. მითუმეტეს, ისეთ ალბათურ და დაუზღვეველ სექტორში, როგორიცაა: სოფლის მეურნეობა. ამდენად, ბანკების როლი სასოფლო-სამეურნეო წარმოებაში ძალიან დაბალია.

ასევე, სახელმწიფომ ვერ უზრუნველყო სოფლის მეურნეობის საბიუჯეტო მხარდაჭერა. სოფლის მეურნეობა იმდენად არის იგნორირებული, რომ ის, რასაც სახელმწიფო სოფლის მეურნეობას აძლევს, იმას აძლევს თავდაცვის ერთ პატარა ბრიგადას. ალბათ, დადგება ის დრო, რომ სახელმწიფო თავის პრიორიტეტად აქცევს სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოებას.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი. ჩვენ ცოტა გაზვიადებულად გვაქვს წარმოდგენილი, რომ საქართველო არის სოფლის მეურნეობის ქვეყანაა. აქ ერთ მნიშვნელოვან სპეციფიკას უნდა გავუსვათ ხაზი: ჩვენ სოფლის მეურნეობის სტრატეგიულ პროდუქტებს ვერ ვაწარმოებთ. ეს არის ცხიმი, მარცვლეული. ჩვენ არ გვაქვს საექსპორტოდ ადამიანის ფიზიკური გადარჩენისთვის პირველი რიგის აუცილებელი პროდუქტები. მართალია, ჩვენი ბუნებრივი კლიმატიდან გამომდინარე, კარგი ღვინო გვაქვს, კარგი ციტრუსი, მაგრამ, ვფიქრობ, ქვეყანა არ უნდა იყოს ორიენტირებული მხოლოდ და მხოლოდ ექსპორტზე.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი. ძალიან ბევრი გრანტი შემოვიდა უცხოეთიდან სოფლის მეურნეობის მხარდაჭერისათვის. დამეთანხმებით, რომ ეს სოფელს არ მოხმარებია. ეს თანხები ან ჯიბეში ილექება, ან.... იხარჯება მეათეხარისხოვან ღონისძიებებზე, ეს არის ე.წ. კონფერენციები, შეხვედრები... ერთი სიტყვით, ფულის გარეცხვა მიმდინარეობს. ახლა რომ ჩაიხედოთ სახელმწიფო ბიუჯეტში, სოფლის მეურნეობის ხაზით, აღმოაჩენთ ძალიან ბევრ პროგრამას: მთიანი რეგიონების დახმარება, სოფლად მუნიციპალური თვითმმართველობის დახმარება... დამიჯერეთ, მე ამასთან შეხება მქონდა წლების განმავლობაში და ამ თანხის 80 პროცენტი სოფელში არ მიდის. სერიოზულად, სტრატეგიულადაა შესაცვლელი მიდგომა ამ პრობლემისადმი.

თხოვნა მექნება ჟურნალთან: ეს მოსაზრებები ავსახოთ ჩვენს გამოცემაში, ძირითადი წინადადებები და რეკომენდაციები კი მისაღები ფორმით ხელისუფლებას მივაწოდოთ.

ზაურ ნაჭყებია: ბატონებო, ვფიქრობ (და ალბათ თქვენც დამეთანხმებით), რომ დღევანდელი დისკუსია საკმაოდ ნაყოფიერი იყო. ჩვენ აქ შევეხეთ იმ სასიცოცხლოდ აუცილებელ პრობლემებს, რომლის გადაწყვეტის გარეშე ქვეყნის არათუ წინსვლა, გადარჩენაც კი შეუძლებელია. ყველანი ვთანხმდებით იმაში, რომ ხელისუფლების სათანადო პოლიტიკური ნების გარეშე სოფლის მეურნეობის და ზოგადად ქვეყნის ეკონომიკის განვითარება (არსებობაც კი) შეუძლებელია. პრობლემა განსაკუთრებით მწვავედ დგას დღეს მსოფლიოს ეკონომიკური კრიზისის და შესაბამისად მსოფლიო სასურსათო კრიზისის ფონზე. ეს მარტო ჩვენი საფიქრალი და გასაკეთებელი არ არის - მთელი საზოგადოება უნდა დაიმუხტოს, რომ ამ კრიზისიდან გამოვიდეთ.

დღევანდელმა დისკუსიამ ისიც აჩვენა, რომ საქართველოს ჯერ კიდევ გააჩნია (ხაზს ვუსვამ ჯერ კიდევ) სათანადო ინტელექტუალური და ბუნებრივი რესურსები, რომლის დროული და გონივრული გამოყენება ქვეყანას განსაცდელისგან იხსნის. ერთი სიტყვით, დროა შემოვკრათ განგაშის ზარი და პირი ვიბრუნოთ სოფლისაკენ!

ჟურნალი „ბიზნესი და კანონმდებლობა“გააგრძელებს დისკუსიას აღნიშნულ პრობლემებზე. ჟურნალის ფურცლებზე ადგილს დავუთმობთ ნებისმიერ სასარგებლო მოსაზრებას. ამასთან, შემოვდივარ წინადადებით, შეიქმნას ამ დარბაზშივე, სპეციალისტთა ჯგუფი ბ-ნ ნოდარ ჭითანავას ხელმძღვანელობით და დავიწყოთ მუშაობა საქართველოს აგრარულ კონცეფციაზე. რედაქციას სურვილი აქვს აღნიშნული კონფერენციის განხილვა მოეწყოს გაზაფხულზე სპეციალურ სამეცნიერო-პრაქტიკულ კონფერენციაზე, რომელშიც მთავრობისა და საზოგადოების წარმომადგენლები მიიღებენ მონაწილეობას.

სასურსათო კრიზისი: რეალობა და პროგნოზები

პაატა კოღუაშვილი
სრული პროფესორი, ემდ, საქართველოს სოფლის მეურნეობის მეცნიერებათა
აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი

„ჩვენ მარტო იმას უნდა ვეცადოთ, პური იმდენი მოვიყვანოთ, რომ სასყიდელი არ გაგვიხდეს და ჩვენს შინაურ ბაზარს ეყოს“

ილია ჭავჭავაძე

საქართველო უძველესი აგროკულტურის ქვეყანაა. ქართველი ხალხი ხორბალს ჯერ კიდევ ენეოლითის ხანაში იცნობდა და უკვე მოჰყავდათ ხორბლის რამდენიმე სახეობა (,,იფქლი“ ,,ასლი“ ,,დოკა“ ,,მახა“ ,,ზანდური“ ,,დოლი“ ,,ხულოგო“). ეს იმის დამადასტურებელია, რომ ხორბლის კულტურულ სახეობათა ფორმირებაში ქართველმა ერმა აქტიური მონაწილეობა მიიღო.

სადღეისოდ მსოფლიოში აღწერილი და რეგისტრირებულია ხორბლის ბოტანიკურ გვარში შემავალი 23 კულტურული და 4 ველური სახეობა. ამათგან საქართველოში წარმოდგენილია 14 კულტურული სახეობა. ქართულ კულტურულ ხორბალთა შორის აღწერილია 150-ზე მეტი სახესხვაობა და ჯიშთა დიდი მრავალფეროვნება (150). მათ წარმოქმნას და ჩამოყალიბებას ხელი შეუწყო საქართველოს ბიოგეოკლიმატურმა მრავალფეროვნებამ, ქართველი კაცის გარჯამ, შემოქმედებითმა უნარმა და ხალხურმა სელექციამ.

დღეს მსოფლიოში ფინანსურ-ეკონომიკური და სასურსათო კრიზისი მძვინვარებს.

მოსალოდნელი გლობალური სასურსათო კრიზისის შესახებ არაერთი საერთაშორისო ორგანიზაცია აფრთხილებდა მთელ მსოფლიოს. კერძოდ, ჯერ კიდევ გასული საუკუნის ბოლოს გამოქვეყნდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციასთან არსებული სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაციის (FAO) პროგნოზი იმის თაობაზე, რომ 2015-2020 წლებში პლანეტის მოსახლეობის მოთხოვნილება კვების პროდუქტებზე 50%25-ით გაიზრდებოდა, რაც უმწვავეს სასურსათო კრიზისს გამოიწვევდა. FAO-ს გენ. მდივანმა ჟაკ დიოუფმა კი ხაზგასმით აღნიშნა, რომ „თუ არ მოხდება სურსათის წარმოებაში ტექნოლოგიური გარღვევა, შესაძლოა 2010 წლიდან დაიწყოს მძიმე სასურსათო კრიზისი“

ეს ოფიციალური განცხადება სერიოზული გამაფრთხილებელი სიგნალი უნდა გამხდარიყო სურსათის იმპორტიორი განვითარებადი ქვეყნებისათვის (მ.შ. საქართველოსთვისაც), რადგან გლობალური სასურსათო კრიზისის ნეგატიური შედეგები, როგორც წესი, პირველ რიგში, ასეთი კატეგორიის ქვეყნების ღარიბ მოსახლეობაზე აისახება.

აქედან გამომდინარე, დღეს უპრიანი იქნება, დავსვათ კითხვა იმის თაობაზე, თუ რა გაკეთდა (ან კეთდება) ჩვენს ქვეყანაში მოსალოდნელი სასურსათო კრიზისის პრევენციისათვის? - პრაქტიკულად, არაფერი. უფრო მეტიც, 2000-2007 წლების ფაქტობრივ მონაცემებს კრიტიკულად თუ გავაანალიზებთ დავინახავთ, რომ სურსათის წარმოების მხრივ საქართველოში მდგომარეობა კიდევ უფრო გაუარესდა. კერძოდ, 2006-2007 წლებში მარცვლეულით თვითუზრუნველყოფის კოეფიციენტი წინა სამი წლის საშუალოსთან შედარებით 21 პროცენტული მუხლით შემცირდა და 29%25-ი შეადგინა. ეს იმ პირობებში, როცა მარცვლეულის იმპორტი 2006 წელს ყველაზე მაღალი იყო (859 ათასი ტ.) 2000 წლის შემდეგ. ანალოგიურად შემცირდა კარტოფილის (მეორე პურის), ბოსტნეულის, მცენარეული ზეთის და კვების სხვა ძირითადი პროდუქტების თვითუზრუნველყოფის მაჩვენებლებიც.

გაეროს გენერალური მდივნის პან გი მუნის განცხადებით, სურსათზე ფასების ზრდა საერთო ეკონომიკური კრიზისის მაჩვენებელია. გაეროს სასურსათო პროგრამამ დონორი ქვეყნებიდან უკვე გამოითხოვა დამატებით 755 მლნ აშშ დოლარი ჰუმანიტარული საქმიანობის უზრუნველსაყოფად.მისი თქმით, საკვებ პროდუქტებზე (განსაკუთრებით ხორბალზე, ბრინჯზე, მცენარეულ ზეთზე და სხვ.) ფასების მკვეთრმა ზრდამ შეიძლება ნეგატიური ზეგავლენა მოახდინოს ეკონომიკურ ზრდასა და უსაფთხოებაზე მსოფლიოს მასშტაბით.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის მონაცემებით, მსოფლიოში შიმშილის ზღვარზე იმყოფება 2 მლრდ. მეტი ადამიანი, ხოლო რეალურად უკვე შიმშილობს 850 მლნ. ცნობილია ისიც, რომ ბოლო წლებში მოშიმშილეთა რიცხვის შესამცირებლად გატარებულმა ღონისძიებებმა ხელშესახები შედეგი ვერ გამოიღო.

გაეროს გენერალური მდივნის პან გი მუნის მონაცემებით, წარმოებასთან შედარებით სურსათზე მოთხოვნის ზრდის გამო 2007 წელს ფასები 70%25-ით გაიზარდა. სურსათის ფასებზე სერიოზულ გავლენას ახდენს ბუნებრივი კატაკლიზმები, რომლის ნაკლებობასაც თანამედროვე მსოფლიო ნამდვილად არ უჩივის. სურსათით მოსახლეობის უზრუნველყოფის პრობლემის სიმწვავე იმითაც დასტურდება, რომ ყოველწლიურად მსოფლიოში შიმშილისა და სურსათის ნაკლებობისგან 36 მილიონი ადამიანი იღუპება, ხოლო სასურსათო პროდუქტებზე ფასების 1%25-იანი მატება, მოშიმშილე ადამიანების 16 მილიონით ზრდას იწვევს. ასეთია სურსათისა და ნავთობპროდუქტების XXI საუკუნის კრიზისის არსი.

უარყოფითი შედეგების შესარბილებლად საჭიროა: სახელმწიფოების მიერ ერთობლივი ღონისძიებების შემუშავება, ბიოსაწვავის საწარმოებლად გამოსაყენებელი სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოსავლიანობის გაზრდა, საწვავის მიღების ახალი ტექნოლოგიების შემუშავება, რათა ალტერნატიული პროდუქცია ფასის მიხედვით კონკურენტუნარიანი გახდეს; სურსათის გაძვირების შესაძლო შემცირება ახალი სელექციური სასოფლო-სამეურნეო კულტურების, პირუტყვის ჯიშებისა და ჰიბრიდების გამოყენებით; ღარიბი ქვეყნებისადმი ფინანსური და სასურსათო დახმარებების მექანიზმის შეცვლა; საერთაშორისო ორგანიზაციების - გაეროს, მსოფლიო ბანკის და სხვათა გააქტიურება (შესამუშავებელია მოდელი რომელიც იმუშავებს), მოსახლეობის შიმშილისგან ხსნისა და მოსალოდნელი „სასურსათო რევოლუციების“თავიდან ასაცილებლად. მაღალგანვითარებული ქვეყნების ბიუჯეტებსა და ფონდებში სასურსათო დახმარების პროგრამების გათვალისწინება, სიღარიბის დაძლევის ახალი მექანიზმების შემუშავება; სურსათის საყოველთაო გაძვირების პირობებში განვითარებად ქვეყნებში სასოფლო-სამეურნეო წარმოების გააქტიურება.

მსოფლიო ბანკის პრეზიდენტის რობერტ ზოელიკის განცხადებით, მოვლენა, რომელმაც ჩუმი ცუნამის სახელწოდება მიიღო, ჩვეულებრივი კატასტროფა კი არ არის, არამედ ადამიანის მიერ არის შექმნილი. ენერგომატარებლების და საკვები პროდუქტების ფასებს შორის ურთიერთკავშირის დარღვევა მდგომარეობას კიდევ უფრო დაამძიმებს კლიმატის გლობალურ ცვლილებასთან ერთად.

სამი პრობლემა, რომელიც ერთდროულად შეეხება და აღვივებს მსოფლიო კლიმატის შეცვლას, სასურსათო და განვითარების კრიზისს ეხება. აფრიკული ქვეყნები ჩანასახის განვითარების მდგომარეობაშია და XXI საუკუნეში ამგვარ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანების ცხოვრება, კატასტროფის ტოლფასია. ამგვარი შეფასება მისცა გაეროს გენერალურმა მდივანმა პან გი მუნმა აფრიკაში მიმდინარე პროცესებს.

გლობალური დათბობის პირობებში როგორ განვითარდება სოფლის მეურნეობა (თუნდაც თეორიულად), საჰარაში ვინ მოიყვანს ხორბალს, რბილად რომ ვთქვათ, გაუგებარია. მსოფლიო დღევანდელი დღით ცხოვრობს და მეცნიერების არაერთი სერიოზული გაფრთხილების მიუხედავად, გარდუვალი საფრთხის თავიდან ასაცილებლად იმ თანხების გაცემას არ აპირებს, რომელიც აღნიშნული პროცესის ფუნდამენტურ შესწავლასა და პრევენციული ზომების მიღების შესაძლებლობას მისცემდა ადამიანებს.

ექსპერტთა აზრით, ინდოეთის და განსაკუთრებით ჩინეთის ეკონომიკის უსწრაფესმა განვითარებამ და მოსახლეობის უეცარმა გამდიდრებამ გამოიწვია სამომხმარებლო საქონელზე მოთხოვნის და შესაბამისად საწვავზე და საკვებ პროდუქტებზე ფასების არნახული ზრდა მთელ მსოფლიოში. სხვათა შორის, კომუნისტური ჩინეთის ხელისუფლება არ ერევა ბიზნესმენთა საქმიანობაში, მას ამის არც ცოდნა და არც გამოცდილება არ გააჩნია. მთავრობა ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ ჩინეთში სერიოზული ინვესტიციები ჩაიდოს.

სამწუხაროდ, თანამედროვე მსოფლიოში, საერთაშორისო გაერთიანებებსა და ორგანიზაციებში მიღებულ გადაწყვეტილებებს არ სდევს სათანადო ეფექტი და ეს განსაკუთრებით საგრძნობია, როდესაც მათ ძლიერი სახელმწიფოების სასიცოცხლო ინტერესები არ განაპირობებს.

ამდენად, შეიძლება ვთქვათ, რომ ამჟამად დედამიწაზე არ არსებობს და ალბათ არც უახლოეს პერიოდში გამოინახება სასურსათო უზრუნველყოფის გლობალური პრობლემის გადაწყვეტის უნივერსალური მექანიზმი (მოდელი). ჩვენი აზრით, ამ პრობლემის სიმძიმე დღესაც და მომავალშიც, ეროვნულ (ქვეყნის) დონეზე გადასაწყვეტი იქნება.

აშშ-მა ერთი მილიარდი დოლარი გამოყო ალტერნატიული საწვავის პროგრამისათვის, რომელსაც ენერგეტიკისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროები განახორციელებენ. ბიოსაწვავის გამოყენებით უახლოეს პერიოდში უნდა მოხერხდეს ბენზინის მოხმარების 20%25-ით შემცირება. ევროკავშირი ამ გზით ბენზინის მოხმარების 6-დან 20%25-დე შემცირებას გეგმავს.

განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა მოთხოვნა-მიწოდების დაბალანსებას იმის გათვალისწინებით, რომ მოთხოვნის 1%25-ით ზრდა ფასის 20%25-ით მატებას იწვევს.

მსოფლიო ბაზრებზე სურსათზე ფასების ზრდამ მოსახლეობის ყოველდღიურ ცხოვრებაში კორექტივები შეიტანა. ძვირადღირებულ და მაღალხარისხიან პროდუქტებზე მომხმარებლის მნიშვნელოვანმა ნაწილმა უარი განაცხადა, შედარებით იაფი საკვების მოხმარებაზე გადავიდა და საკუთარი რაციონიც შეკვეცა. ამას ევროპის მომხმარებელთა დაცვის ორგანიზაციის მიერ, მსოფლიოს (მათ შორის ევროპის) 27 სახელმწიფოში ჩატარებული გამოკითხვა ცხადყოფს.

განვითარებულ ქვეყნებში ვითარება უკეთესია, თუმცა საკმაოდ დიდია იმ ადამიანების წილი, რომელთა საკვები ულუფა შემცირდა.

იაფ საკვებზე გადასულთა ყველაზე მაღალი პროცენტული მაჩვენებელი ევროპის მასშტაბით დიდ ბრიტანეთშია -36%25. გამოკითხვის შედეგები იმასაც აჩვენებს, რომ სხვადასხვა ქვეყნის მოსახლეობის 70%25 უკმაყოფილოა შესაბამისი სამთავრობო პოლიტიკით. აშშ-ს მოსახლეობის 58%25-ს მიაჩნია, რომ ფასების ზრდამ სურსათზე, საწვავზე, ელექტროენერგიასა და გაზზე, მათ ცხოვრებაში კორექტივები შეიტანა.

საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სასურველსა და შესაძლებელ მიმართულებაზე სერიოზული მსჯელობის კონტექსტში, ცხადია, მხოლოდ ორი რამ. პირველი: როგორი არ უნდა იყოს საქართველოს ეკონომიკური პოლიტიკა და მეორე: რომელია საქართველოს ეკონომიკური მომავლის ყველაზე სასურველი სახე.

სასურველია საქართველოს გარდაქმნა მაღალ განვითარებულ აგრარულ-ინდუსტრიულ ქვეყნად, რომელიც თვითონ დაიკმაყოფილებს თავის სასურსათო და სხვა საარსებო მოთხოვნილებებს, ექნება დადებითი სალდო პარტნიორ ქვეყნებთან ვაჭრობაში და ექსპორტის საგნად მეცნიერებატევადი სამრეწველო, მეცნიერული და მაღალი ხარისხის (ეკოლოგიურად სუფთა) სოფლის მეურნეობის პროდუქცია. ეს სასურველი მიმართულება გულისხმობს საქართველოს უსაფრთხოებასაც (უშიშროება) ანუ მისი ეკონომიკური სიცოცხლისუნარიანობის გარანტირებულ შენარჩუნებადობასაც გარე ძალების (და მათი სხვადასხვა კომბინაციების) ნებათაგან დამოუკიდებლად.

ბოლო ათწლეულთა ტენდენცია იყო მსოფლიოში სურსათზე ფასების შემცირება. 1985-2005 წლებში ეს ფასები (რეალურ სყიდვისუნარიანობაზე გადაანგარიშებით) სამი მეოთხედით დაეცა, ახლა კი განუხრელად იზრდება. ხორბლის ფასი მხოლოდ 2007 წლის გაზაფხულიდან 2008 წლის ზაფხულამდე გაორმაგდა (400 დოლარი გახდა). სახელდება ამ მოვლენის ორი ძირითადი მიზეზი. ერთია ცვლილება მოხმარებაში: რიგმა ქვეყნებმა თავისი ეკონომიკური კეთილდღეობის ზრდის წყალობით მეტის მოხმარება დაიწყეს, ვიდრე ადრე. მაგრამ ეს მიზეზი არც ერთადერთია, არც წამყვანი. ასე რომ იყოს, მაშინ საკვების ფასების ზრდა მხოლოდ თანდათანობითი იქნებოდა და არა უეცარი, როგორც ახლა რეალურად ხდება. წამყვანი მიზეზია საკვების გამოყენება ენერგეტიკული მიზნით, რასაც, თავის მხრივ, მუდმივმოქმედი ფაქტორი აქვს - კაცობრიობის სტაბილური ენერგეტიკული გასაჭირი. ამერიკელები მზარდი ტემპით ხმარობენ უკვე ყველაზე იაფ მარცვლეულს - სიმინდს - საწვავის (ბიოეთანოლის) დასამზადებლად, რომელიც შიდაწვის ძრავებში ბენზინს ცვლის.

პრობლემის გადაჭრაში თუ ვერა, შემსუბუქებაში მაინც მთავრობებს გადამწყვეტი როლი ეკუთვნით (რაც, სხვათა შორის, იმასაც ნიშნავს, რომ არაკვალიფიციური და კორუმპირებული მთავრობა თავის ქვეყანას და ხალხს ვერ დაიცავს ამ პროცესის ვერც ერთი მინუსისაგან და ვერ მოუპოვებს მას ვერცერთ შესაძლებელ პლუსს). ამ კონტექსტში განსაკუთრებით საინტერესოა ჩვენთვის მსოფლიო ბანკის დასკვნა, რომ ღარიბი მოსახლეობა შრომის ნაყოფიერების ყოველი ერთი პროცენტის გაზრდისაგან სოფლის მეურნეობაში, სამჯერ მეტ ნამატს იღებს თავის შემოსავალში, ვიდრე ანალოგიური გაზრდისაგან მრეწველობაში ან მომსახურებაში).

ჩემის აზრით, მოსახლეობის ამა თუ იმ ფენის შველა საკვების გაძვირების პირობებში უნდა ემყარებოდეს არა მისთვის საკვების სუბსიდირებას (ანუ საკვების ხელოვნურ გაიაფებას), არამედ მისი შემოსავლის ზრდას. მიუხედავად იმისა, რომ მოსახლეობის ამა და ამ ფენის შემოსავლის გაზრდა ყოველთვის ვერ გაუსწორდება მისი საკვების ფასის ზრდას: ეს სხვადასხვა მოსახლეობას სხვადასხვაგვარად ეხება. გაანგარიშებით, ყველაზე მძიმე პერსპექტივა ამ მხრივ აქვს ღარიბი ქვეყნების ღარიბ ქალაქელსა და სოფლის მოსახლეობას, რომელსაც, როგორც ვიცით, რეალურად საქართველოს მთელი მოსახლეობის 57%25-ი ეკუთვნის დღეს.

როგორც ვიცით, საქართველოს ხელისუფლების იდეოლოგია გამორიცხავს ხელისუფლების ჩარევას ეკონომიკურ პროცესებში როგორც კონკრეტული ღონისძიებების სახით, ისე ეკონომიკური „თამაშის წესების“განსაზღვრაში ამა თუ იმ ნებისმიერი გონივრული, მაგრამ არასტანდარტული (მსოფლიოს ამა თუ იმ ქვეყნისაგან განსხვავებული) ნაბიჯის გადადგმის სახით.

საკვების გაძვირების ხსენებული მსოფლიო პროცესი შეუქცევადია განჭვრეტად მომავალში. აი, ზოგი მონაცემი:

1. სიმინდის მსოფლიო ფასი (150 დოლარი ტონა) 50%25-ით აღემატება 2006 წლისას. ეს აისახება ყველა სხვა მარცვლეულის ფასზე. მკვეთრად შემცირდა (150 მილიონი ტონით) მარცვლის მსოფლიო მარაგთა რაოდენობა (ანუ მოთხოვნამ მკვეთრად გადააჭარბა მიწოდებას). განსაკუთრებით საყურადღებოა, რომ ეს მოხდა სარეკორდო მსოფლიო მოსავლის (1,66 მილიარდი ტონა) პირობებში. მაშასადამე, გაძვირება გაგრძელდება.

2. საქონლის საკვები (ხორცის საწარმოებელი) მარცვლეულის მოთხოვნა მსოფლიოში იზრდება სტაბილურად 1-2%25-ით ყოველწლიურად. შეუდარებლად უფრო მკვეთრია, როგორც ზემოთ ითქვა, მარცვლეულის ხარჯის ზრდა ენერგეტიკული მიზნისათვის. 2000 წელს ამერიკაში ბიოეთანოლის (საწვავის) საწარმოებლად მოხმარებული იქნა 15 მილიონი ტონა სიმინდი, 2007 წელს - 85 მილიონი. ამერიკის მთავრობამ შეისყიდა მარცვლეულის მთელი შიდა მოსავლის ერთი მესამედი.