იური პაპასქუა
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მთავარი რედაქტორი

კალენდარზე კიდევ ერთი წელი აიფურცლა. თეთრი (ფოლადისფერი) ვეფხვის წელი თეთრი ლითონის ბოცვრის (კატის, კურდღლის) წელმა ჩაანაცვლა.

დრო მიქრის...

ძვირფასო მკითხველო, ამ ერთი წლის მანძილზე ჟურნალს თქვენთან ჩვენი კეთილგანწყობა მოჰქონდა. თქვენგანაც ვგრძნობდით მხარდაჭერას. ერთად გამოვიარეთ გრძელი გზა - დეკემბრიდან დეკემბრამდის. ეს დრო მალე გავიდა. ჩვენ გვესმოდა თქვენი გასაჭირი. გულახდილად, მოურიდებლად, ობიექტურად ავსახავდით ჩვენში განვითარებულ მოვლენებს. გაწვდიდით სიახლეებს, განვმარტავდით თქვენთვის საინტერესო პრობლემურ საკითხებს.

მწამს, ჩვენი თანამშრომლობა, ურთიერთკეთილგანწყობა, საქმიანი დამოკიდებულება კვლავაც გაგრძელდება. ბოცვრის წელს დრაკონის წელი შეცვლის და ასე დაუსრულებლივ...

ყოველი წლის მიწურულს, ტრადიციულად, ჩნდება სურვილი - შევაჯამოთ შედეგები: რა იყო მნიშვნელოვანი, რა გაკეთდა, რას შეიძლება ველოდოთ?

დამეთანხმებით, 2010, ისევე, როგორც წინამორბედი წლები, რთული და მძიმე იყო. აკი გვაფრთხილებდნენ კიდეც „რაც არ უნდა გასაკვირი იყოს, ეს წელი მშვიდი არ იქნება, ვეფხვის ხასიათიდან გამომდინარე, სავსე იქნება მოულოდნელობებით. ამიტომ ფრთხილად უნდა იყოთ და არ მიიღოთ ნაჩქარევი გადაწყვეტილებები“-ო.

გლობალური კრიზისი ჯერ კიდევ მძვინვარებს. ბუნებრივმა და ტექნოგენურმა კატასტროფებმა, რომლებიც გასულ წელს განსაკუთრებით გახშირდა, კიდევ უფრო დაამძიმეს მსოფლიო ეკონომიკა. ძვირდება წყალი, გაზი და სხვა კომუნალური მომსახურება, მგზავრობა, ბანკის სესხი და მომსახურება. ენერგეტიკული და სასურსათო პრობლემები ღრღნის ტარიფები, მოსახლეობის ისედაც დაცლილ ჯიბეებს. სოციალური უკიდურესობა კარდაკარ დაძრწის და ბოლო ლუკმას აცლის მიუსაფარ მოხუცს, ობოლს, წვრილშვილიანს, მხატვარს, მუსიკოსს, მივიწყებულ მსახიობს... სოფელს, ქალაქს, ბარსაც და მთასაც. ცოტა პროფესიული კუთხითაც თუ შევხედავთ მდგომარეობას: გაიზარდა იმპორტის მოცულობა. ბოსტნეული, ბაღჩეული, სიმინდი, ხორბალი, სურსათი, ტანსაცმელი უცხოური შემოგვაქვს - სხვისი ეკონომიკის აღმავლობას ვუწყობთ ხელს. საკუთარი წარმოების მოცულობის მაჩვენებელი ეცემა. სამომხმარებლო კალათას ვერ ავსებს თვითდასაქმებულთა გარჯით მიღებული ანაზღაურება. ინვესტორი გარბის - მოზიდული უცხოური კაპიტალის მოცულობა წინა წლებთან შედარებით ნაკლებია.

პარადოქსულია, მაგრამ ასეთ მდგომარეობაში ქვეყნის სარეიტინგო მაჩვენებლები ზევით მიიწევს - გავუსწარით ბევრ წარმატებულ ქვეყანას (ეტყობა, იქ უარესი მდგომარეობაა, ვიდრე აქ).

მეტი რა გითხრათ სანუგეშო?!

მარტო ჩვენთან კი არა, სხვაც ბევრია ასეთ ყოფაში. ჩვენ ბუნებამ მაინც დაგვინდო, შუაგულ ზამთარში მზე იჭყიტება ფანჯრებში და ძვლებს გვითბობს, სხვებთან სუსხი, ყინვა და ნამქერი აკვრია საქარე მინას. წყალს და მოვარდნილ მეწყერს, აგორებულ ზვავს, გაღვიძებულ ვულკანს ჩააქვს უფსკრულში განურჩევლად მდიდრისა და ღარიბის სიმწრით ნაშოვნი ქონება. ზოგან სიცხემ და ხანძარმა გადაბუგა ყველაფერი.

გასული წელი, მართლაც, არ იყო სტაბილური და არც უკიდურესი განცდებისგან თავისუფალი, თუმცა, რაც გვჭირს, მეტი წილი ჩვენი მიზეზითაა. ვერ ვმართეთ, ვერ გავაკეთეთ, სურვილებმა გადაგვძლია, სიფრთხილე გვაკლდა და გადაწყვეტილებებიც

დაუფიქრებლად მივიღეთ.

დიახ, ჩვენ და სხვამ არავინ!

რა იქნება ხვალ?

რეალობა იმაზე მეტყველებს, რომ ქვეყანაში მიმდინარე პროცესი სტაბილურად გაგრძელდება: გვეყოლება იგივე მმართველი ძალა, იგივე ოპოზიციური სპექტრი ოდიოზური ფიგურებით, საზოგადოებაც ხელჩაქნეულის პოზიციაში დარჩება და, შესაბამისად, პრობლემებიც იგივე გვექნება აღმავალ-დაღმავალი ამპლიტუდებით.

ჩვენ ვბჭობთ, დრო არ ჩერდება. დრო ჩვენს სურვილებს არ მისდევს!

ამბობენ, სასწაულები ახალ წელს ხდებაო.

სასწაულია სურვილები რომ აგიხდება, უფრო დიდი სასწაული - წინასაახალწლო დაპირებების ასრულება.

არ ვიცი, ეს ლაპლანდიაში როგორ ხდება, მაგრამ აქ, დაპირებებიც ძლიერ ჭრელია და მიმზიდველიც. იმისდა მიხედვით, თუ პოლიტიკური დაძაბულობის რა ხარისხია ქვეყანაში, დაპირებები ხან ნიაღვრად მოედინება, ხან - წვეთ-წვეთობით, მაგრამ მოდის...

სიტყვა და საქმე - გაშიშვლებული პოლუსები

საქართველოში თავისუფალი ეკონომიკური ზონების ბუმი უკვე რამდენიმე წელია გაღვიძებას იწყებს. დასაქმდებოდა ხალხი, მილიარდობით ინვესტიცია წამოვიდოდა. ეკონომიკური აღმავლობით გადავასწროთ უნდა სინგაპურს, დუბაის, ჰონ-კონგს. ფოთის პორტში ჩასახული ეს იმედი გადაედო ბათუმს, ქობულეთს, ქუთაისს, ყვარლისკენაც გაქანდა. ახლა ანაკლიას მიადგა და უშგულშიც ჩააღწია.

ინვესტიციები რომ ნებისმიერი ეკონომიკისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, ეს ყველა მეტნაკლებად საქმეში ჩახედულმა ადამიანმა იცის. თუმცა, საქმეში უფრო გათვიცნობიერებული ანალიტიკოსები, ინვესტიციების შინაარსისა და მათი მოტივაციების მიხედვით, მკვეთრად უარყოფით დამოკიდებულებასაც გამოხატავენ.

„ინვესტიციას ეროვნება არ გააჩნია და ამ ნიშნით, მნიშვნელობა არა აქვს საიდან იდენს დოლარების ნაკადი“ - გვმოძღვრავენ ეკონომიკის მამები. რომ არ დაიჯერო, დილეტანტად მოგნათლავენ. არადა, ჩვენი იმედები მთლიანად არაბებს დაუკავშირდა - თუ ისინი ადრე ხმლითა და ყურანით მოდიოდნენ, დღეს ოფშორული ფულით, გაურკვეველი, საკმაოდ საეჭვო ღირებულებებითა და ინტერესებით მივიღეთ.

თავისუფალი ეკონომიკური ზონები, სასტუმროების მშენებლობები, ბანკების მართვა, ელექტრონული მედიის აღჭურვა და მაუწყებლობა, პარკების მოვლაპატრონობა, სოფლის მეურნეობის აღორძინება, ვინ იცის კიდევ რა, მხოლოდ ერთ კომპანიას, არაბეთის რას ალ ხაიმის საემიროს უდიდეს დეველოპერს - „რაკიინის“ ზარ-ზეიმით დაეკისრა. ყოველ ჯერზე, ახალი საქმის ჩაბარების და იმედების ფეშენებელური პრეზენტაციები მოეწყო.

არ ვიცი რა მოელის სხვა ოფშორებს, მაგრამ „რაკიინი“ ქვეყანაში ინვესტიციას უკვე არ ახორციელებს, ფოთის და ქუთაისის თავისუფალი ინდუსტრიული ზონების პერსპექტივა გაურკვეველი ვადით გადაიწია. ფოთში თავისუფალი ზონის გახსნის საზეიმო ცერემონიალი კიდევ რამდენჯერ განმეორდება პრინცის მოლოდინში, არავინ უწყის. „რაკიინი“ აქედან ისე წავიდა, აგვაშენა თუ დაგვაქცია, ვისთვის იყო საყრდენი ბოძი („რაკიინი“ არაბული სიტყვაა და საყრდენ ბოძს ნიშნავს), ან ვის პირად ინტერესებს ემსახურა, არავის უკითხავს. მისი წასვლა, ისე, როგორც მოსვლა, საჯაროდ არავის უთქვამს, ისე მიჩუმათდა ყველაფერი, თითქოს არაფერი მომხდარა.

დავიწყებას მიეცა სიღარიბის დაძლევის 50-დღიანი თუ 18-თვიანი პროგრამები. პომპეზური პრეზენტაციებით გამოცხადებული ამ პროგრამების ძირითადი პრიორიტეტებიც - დასაქმება, ინვესტიციების მოზიდვა, სოფლის მეურნეობის აღორძინება, პენსიების გაზრდა, სოციალური დახმარებები და განათლება იყო. პროგრამის მთავარი ნაწილი საქართველოს საერთაშორისო ცენტრად გადაქცევას ითვალისწინებდა.

ცოდვას ვერ ვიტყვი, რომ აქედან არაფერი გატოკებულა ადგილიდან, თუმცა...

ფაქტი ერთია: სოციალური სიდუხჭირე ისევ იმავე ნიშნულზე დარჩა, არსებითად არაფერი შეცვლილა.

გასულ წელს სხვა ბევრიც იყო მნიშვნელოვანი, მათ შორის, ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნები, რუსული დაზვერვის კრახი, ასტანაში ქართული დიპლომატიის გამარჯვებაზე მედვედევის რეაქცია, ბათუმში გამართული, მართლაც, შთამბეჭდავი სანახაობები, ქუთაისში პარლამენტისა და მთავრობის სახლის მშენებლობის დაწყება.

ქვეყნის ეკონომიკური განვითარებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი მაინც, ჩემის აზრით, ახალი საგადასახადო კოდექსის მიღება და ლილოში „გაფორმების ეკონომიკური ზონის“ პრეზენტაციაზე პრეზიდენტის მიერ ახალი ეკონომიკური კურსის გამოცხადება იყო. ეს უკანასკნელი, გაცხადებული შინაარსის თანახმად, მართლაც საყურადღებოა და ეკონომიკის გაჯანსაღების იმპულსებს შეიცავს.

მართალია, მსოფლიო ბანკის „დუინგ ბიზნესის 2011“-ის რეიტინგში საქართველო მეთორმეტე ადგილზეა, მაგრამ ამავე კვლევის ცალკეული პარამეტრების მიხედვით, ქვეყნის მაჩვენებელი კვლავინდებურად დაბალი რჩება. მათ შორისაა გადასახადების გადახდის სიმარტივე, რომელშიც საქართველო 61-ე ადგილზეა. აქ გადასახადების გადახდისთვის საჭირო დრო და სხვა სირთულეები იგულისხმება.

ყველასთვის ისედაც ცნობილია, რომ ჩვენში ბუღალტრული აღრიცხვა, განსაკუთრებით, საგადასახადო აღრიცხვა, ძალიან რთულია. პრაქტიკულად ნებისმიერ მეწარმეს შეიძლება მოედაო, დამატებით დააკისრო გადასახადების გადახდა, დააჯარიმო, გააჩერო, გააკოტრო. ამდენად, სავსებით სწორია, რომ ასე გაგრძელება არ შეიძლება.

პრეზიდენტის განცხადებით, „ახალი ეკონომიკური კურსი“ ითვალისწინებს: ახალი საგადასახადო კოდექსის ამუშავებას, რომელიც შეამცირებს საგადასახადო ადმინისტრირების წნეხს მეწარმეზე; დარღვევის პატიებისა და წინასწარი გაფრთხილების მექანიზმის შემოღებას; ასევე საგადასახადო ომბუდსმენის ინსტიტუტის ამოქმედებას, რათა მეწარმე უფრო დაცულად გრძნობდეს თავს; დარიცხვის ისეთი მექანიზმის შემოღებას, რომ ბიზნესის შეცდომის გამო დარიცხულმა თანხამ საწარმოს გაჩერება და დანგრევა არ გამოიწვიოს; მაშინაც კი, თუ საწარმოს მფლობელი შეგნებულად არღვევს კონკრეტულ ნორმებს, საწარმო კი არ უნდა დაიხუროს, არამედ გადარჩეს და მუშაობა გააგრძელოს, რათა კონკრეტული ადამიანები ლუკმაპურის გარეშე არ დარჩნენ!

„სახელმწიფომ გადამხდელს ხელი კი არ უნდა წაუჭიროს ყელში, არამედ, უნდა ჩაკიდოს ხელი და როგორც ჭეშმარიტი პარტნიორები, ერთად უნდა გავიდნენ სამშვიდობოს. ახალი კურსის შედეგად ჩვენ მივიღებთ ბიზნესზე ორიენტირებულ სახელმწიფო სტრუქტურას, რომელიც არ იქნება ჩასაფრებული დარღვევების გამოსავლენად, არამედ ითანამშრომლებს ბიზნესთან, რათა დაეხმაროს მას, განვითარდეს სამართლიან გარემოში. სახელმწიფოს ინტერესი ის კი არ უნდა იყოს, რომ ადამიანმა დაარღვიოს და ჩასაფრებული იყოს კუთხეში, სასტვენით ხელში ძველი „გაიშნიკივით“, მისი ამოცანაა, ითანამშრომლოს და ჩამოყალიბდეს ნდობით აღსავსე ურთიერთობა.

ჯერაც ბევრი ხარვეზია დარჩენილი... ჯერაც ძალიან ბევრ მეწარმეს აქვს განცდა, რომ სახელმწიფო მას სათანადოდ არ უსმენს და უსამართლოდ ექცევა; ჯერაც ხშირია შემთხვევა, როდესაც სასჯელი უფრო დიდია, ვიდრე ამას არსებული დარღვევა იმსახურებს. მე წარმეებს ხშირად სამართლიანად უჩნდებათ განცდა, რომ სახელმწიფო არ აკეთებს საკმარისს იმისათვის, რომ ბიზნესგარემო კიდევ უფრო უკეთესი იყოს“.

ეკონომიკის ექსპერტთა ერთ ნაწილს მაინც ეჭვი ეპარება პრეზიდენტის ამ სიტყვების რეალიზებაში, რადგან ახლო წარსულში იყო არაერთი ისეთი შემთხვევა, როდესაც ანალოგიური ინიციატივები დროში გაიწელა და მივიწყებასაც მიეცა.

ექსპერტთა კიდევ ერთი ნაწილი ფიქრობს, რომ პრეზიდენტის მიერ გამოცხადებულ ახალ ეკონომიკურ კურსს ზურგს არ უმაგრებს მოქმედი კანონმდებლობა. ეს კი ნამდვილად ასეა!

ამ არგუმენტს ისიც ამყარებს, რომ ახალი საგადასახადო კოდექსი სახელდება ახალი ეკონომიკური პოლიტიკის ბაზისად. ის იმდენად ჩქარ ტემპში და პოზიციათა შეჯერების გარეშე მიიღეს, მას ამ მისიის შესრულება არ შეუძლია, თუნდაც იმიტომ, რომ საფუძველი, რომელზეც ახალი საგადასახადო კოდექსია აგებული, ძველია დარჩენილი. მასში, წინამორბედის მსგავსად, კვლავაც ბევრია ზომაზე მეტად მკაცრი ნორმა, ბუნდოვანი დებულება, თუ ადმინისტრირების უხეშობის მოტივი. ეს მიდგომები ახალ კოდექსში ჯერჯერობით იგივეა, დღევანდელი კანონმდებლობა წინანდელისგან ამ საკითხში არსებითად არ განსხვავდება.

საგულისხმოა, რომ პრეზიდენტის განცხადების შემდეგ, ადრინდელი პოლიტიკის თავდადებულმა დამცველებმა მმართველი გუნდიდან ერთხმად წაუმღერეს, რომ სწორედ საგადასახადო ადმინისტრირებაში არსებული ხარვეზების გამო არ ხდება დამატებითი ინვესტიციების შემოდინება. „საჭიროა მეწარმეებისთვის სტაბილური ეკონომიკური გარემოს შექმნა, საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების შეტანა, მომსახურების სანდოობის გაზრდა, ადმინისტრირების სამართლიანი პრინციპები და მეტი საჯაროობა“.

ამ განწყობამდე რომ მივიდეთ, ეკონომიკური ურთიერთობების მომწესრიგებელი საკანონმდებლო აქტები მთლიანად უნდა გადახალისდეს!

ახალი საგადასახადო კოდექსი სექტემბერში მიიღეს და 1 იანვრიდან შედის ძალაში, ანუ ჯერ კიდევ ასამოქმედებელია და ის ფაქტობრივად მთლიანად უნდა შეიცვალოს.

არის კიდევ ასეთი ურთიერთგამომრიცხავი გარემოება: ყველა სოციალური და ეკონომიკის აღორძინებისკენ მიმართული პროგრამა მოსახლეობის კეთილდღეობის ამაღლების უზრუნველყოფის მიზნით ცხადდება. ყველა ღონისძიება, რომელიც კი ამ პროგრამების განხორციელებას უკავშირდება, სასიცოცხლოდ აუცილებელი პროდუქტების, საქონლის, მომსახურების თუ სამუშაოების შესრულების ტარიფებს დღითიდღე ზრდის და ეს არ არის მარტო გლობალურ ეკონომიკური პრობლემებით განპირობებული. ბენზინის ფასების ზრდა მარტო მსოფლიო ბირჟებზე ნავთობის ფასის მატებაზე არაა მიბმული. აქ შიდა ბაზარზე მონოპოლიური მოთამაშეების ნება უფრო მნიშვნელოვან როლს ასრულებს. თუმცა, განმკითხავი არავინაა.

ხორბლის, სიმინდის, ან სხვა სასურსათო დეფიციტის შევსება საკუთარი წარმოებითაც შეიძლება. არადა, საკუთარი პოტენციალი დავივიწყეთ და უცხოურის იმედად დავრჩით.

ფაქტობრივად, რამდენიმე ძირითადი გარემოება განვიხილეთ ახლა ისეთი, სადაც სიტყვა და საქმე პარალელურად მისდევს ერთმანეთს იმდენად ზუსტად, რომ მათი გადაკვეთა ცის დასალიერშიც არ მოხდება.

სხვა მაგალითებიც ილექება მეხსიერებაში. მათი გახსენება და ანალიზი შორს წაგვიყვანს ან/და საახალწლო განწყობის ჟამს რა საჭიროა მათი დეტალური ჩამოთვლა. ბევრი ჩვენთაგანი სახლში მაცივრის კარების გახსნისთანავე ისედაც უცებ დაიმგზავრებს დაპირებების ასრულების მოლოდინის ნეტარებას.

რაც გითხარით, მხოლოდ იმიტომ, რომ ძალიან მინდოდა გადაჭარბებული ოპტიმიზმი არ გადაგვყოლოდა მომავალში, თორემ უარესია, როცა იქ სიცარიელე დაგვხვდება. მოლოდინის გაცრუებას, რეალობისთვის მომზადებული დახვედრა სჯობს.

კარგია, როცა დაპირებები სრულდება. სამწუხაროდ, ახალ წელსაც არ შეუძლია სასწაულების მოხდენა.

ბოლოთქმა

მაშ, რა ვქნათ, რა გავაკეთოთ? - შემეკითხებით ალბათ.

ახლა არაფერი, - გიპასუხებთ, - ყველა დღესასწაულებს შორის შობა-ახალი წელი გამორჩეულია. შეირგეთ და დატკბით მცირედითაც, რაც გვაქვს. მიულოცეთ ახლობლებს, თქვენც მიიღეთ კეთილი სურვილები. დაიმგზავრეთ იმედები და შეიძლება სასწაულიც მოხდეს. მერე კი გონივრულად მივიღოთ ყველა გადაწყვეტილება.

ბედნიერ ახალ
წელს გისურვებთ,
ძვირფასო
მკითხველო!!

სულიკო ფუტკარაძე
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ კონსულტანტი, შოთა რუსთაველის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტი

2011 წლის 1 იანვრიდან მოქმედებაში შედის ახალი საგადასახადო კოდექსი. ცხადია, მის მიმართ ინტერესი არ ცხრება. გადამხდელებს აინტერესებს სიახლეები და პრობლემური საკითხების გადაწყვეტა, რომელიც ამ კოდექსმა უნდა დაამკვიდროს. ექსპერტთა შეფასებებით, ეს კოდექსი ბევრად არ ჯობია წინამორბედს, ცალკეულ შემთხვევებში კი ნორმათა გართულებასა და გამკაცრებასაც აქვს ადგილი. ამასთან, არის „გამონათებებიც მოღრუბლულ ცაზე“. ზოგადი დებულებების გარდა, გადახალისდა ცალკეული გადასახადის გაანგარიშებისა და ადმინისტრირების არსებული პრაქტიკა. მათ შორის, დამატებული ღირებულების გადასახადთან დაკავშირებული ზოგიერთი ნორმა.

აქედანვე უნდა შევნიშნოთ, რომ ახალ საგადასახადო კოდექსში დამატებული ღირებულების გადასახადის მარეგულირებელი დებულებები ადრე მოქმედისგან მნიშვნელოვნად განსხვავებულია. ამასთან, მათი ნაწილი გადამხდელის ინტერესებსაც გამოხატავს, ნაწილი კი კვლავაც პრობლემურია და შემდგომ დახვეწას საჭიროებს. აღნიშნულის საილუსტრაციოდ და საკითხის უკეთ აღქმის მიზნით, მოგვიწევს ძველი და ახალი კოდექსის შესაბამისი დებულებების ურთიერთშედარება:

ახალ საგადასახადო კოდექსში დამატებული ღირებულების გადასახადს ეძღვნება მე-6 კარი. იგი მოიცავს ექვს (11-16) თავს და 27 (156-181) მუხლს, ძველში კი უფრო მეტი - 35 მუხლი (220-252; 252¹) იყო. ე.ი. ნორმათა რაოდენობა შემცირდა (ნაწილობრივ, მუხლების გაერთიანების ხარჯზე) და ამ შემთხვევაში კოდექსმა გამარტივების გეზი არჩია. თუმცა ეს უფრო არსებითად არა რაოდენობაში, არამედ მათ შინაარსობრივ დატვირთვაშიც ვლინდება.

ახალი საგადასახადო კოდექსის 156-ე მუხლის დ) პუნქტის შესაბამისად, დამატებული ღირებულების გადასახადის გადამხდელად ითვლება:

„არარეზიდენტი (გარდა საქართველოს მოქალაქე ფიზიკური პირისა), რომელიც ეწევა მომსახურებას საქართველოში დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციისა და მუდმივი დაწესებულების გარეშე, მხოლოდ ამ მომსახურებაზე და ექვემდებარება უკუდაბეგვრას“.

როგორც ხედავთ, მოცემულ რედაქციაში სავსებით სწორად, უკვე გარკვევითაა მითითებული, რომ დღგ-ის გადამხდელია არარეზიდენტი, გარდა საქართველოს მოქალაქე ფიზიკური პირისა, რაც არ იყო ძველ საგადასახადო კოდექსის შესაბამის დებულებაში (მუხლი 220, პუნქტი-3) და ქმნიდა გაუგებრობას, რამდენადაც საქართველოს მოქალაქეთა მნიშვნელოვანი ნაწილი გასულია საზღვრებს გარეთ საშოვარზე და იქ ხანგრძლივად, 183 დღეზე მეტ ხანს ნებისმიერი უწყვეტი 12 კალენდარული თვის პერიოდში, იმყოფებიან. ამდენად, ისინი საქართველოს ტერიტორიაზე არარეზიდენტებს წარმოადგენენ. ასეთ პირობებში, იშვიათად, მაგრამ მათ მიერ საქართველოში გაწეული მომსახურება ძველი საგადასახადო კოდექსის 241-ე მუხლის მიხედვით, ექვემდებარებოდა დღგით დაბეგვრას უკუდაბეგვრის წესით. ახლა უკვე დაბეჯითებით შეიძლება ითქვას, რომ არარეზიდენტი საქართველოს მოქალაქის მიერ საქართველოს ტერიტორიაზე გაწეული მომსახურება დღგ-თი დასაბეგრ ოპერაციას აღარ მიეკუთვნება;

ახალი საგადასახადო კოდექსის 157-ე მუხლის (დღგ-ს გადამხდელთა სავალდებულო რეგისტრაცია) მე-7 პუნქტის შესაბამისად, დღგ-ს გადამხდელად სავალდებულო რეგისტრაციას დაქვემდებარებული პირის რეგისტრაციის გარეშე გამოვლენისას, საგადასახადო ორგანო თავისი ინიციატივით ატარებს ამ პირის რეგისტრაციაში დღგ-ის გადამხდელად, ამასთანავე პირი დღგ-ის გადამხდელად ითვლება რეგისტრაციის ვალდებულების წარმოშობის მომენტიდან და მას ცხადია, დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობისათვის ახალი სსკ-ს 282 მუხლის 1-ლი ნაწილის შესაბამისად დაეკისრება ფინანსური სანქცია-ჯარიმა დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრაციის ვალდებულების წარმოშობის შემდგომ მთელ პერიოდში განხორციელებულ დღგ-ს დასაბეგრ ოპერაციების (გარდა გათავისუფლებული ოპერაციებისა) თანხის 15%25-ის ოდენობით. ძველი საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად კი ეს ჯარიმა დღგ-ს თანხის 100%25-ს, ანუ დასაბეგრი ოპერაციების 18%25-ს შეადგენდა, გამომდინარე აღნიშნულიდან, ფაქტობრივად, ეს ჯარიმა გადამხდელთა სასარგებლოდ 3%25-ით შემცირდა (ნაცვლად 18%25-ისა დაეკისრებათ 15%25-ი);

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი და საყურადღებო სიახლეა ახალი საგადასახადო კოდექსის 157-ე მუხლის (დღგ-ს გადამხდელის სავალდებულო რეგისტრაცია) მე-8 ნაწილი:

„სავალდებულო რეგისტრაციის ვალდებულების განსაზღვრისას არ გაითვალისწინება:

ა) ჩათვლის უფლების გარეშე გათავისუფლებული დასაბეგრი ოპერაციები;

ბ) ჩათვლის უფლებით გათავისუფლებული დასაბეგრი ოპერაციები“.

ის კი ნიშნავს იმას, რომ ამიერიდან დღგ-ს გადამხდელად სავალდებულო რეგისტრაციის განმსაზღვრელ ოპერაციებად განიხილება მხოლოდ ის რეალიზაციები, რომელიც 18%25-იანი განაკვეთით იბეგრებიან. ძველი საგადასახადო კოდექსის 221-ე მუხლი 1-ა) პუნქტის შესაბამისად კი - დღგ-თი დასაბეგრ ოპერაციებად განიხილებოდა როგორც 18%25-იანი, ისე ნულოვანი განაკვეთით დასაბეგრი ოპერაციებიც (საქონლის ექსპორტი, ტვირთებისა და მგზავრთა საერთაშორისო გადაზიდვები, ტურისტული მომსახურების გაწევა, თბოელექტრო სადგურებისთვის ბუნებრივი აირის მიწოდება და სხვა). აღნიშნული უდაოდ დადებითი ფაქტორია იმ დამწყები მეწარმე სუბიექტებისთვის საწარმოებისთვის, ვინც შერეულ (როგორც 18%25-იანი, ისე ნულოვანი განაკვეთით დასაბეგრ) ოპერაციებს აწარმოებს. ახლა უკვე მათთვის დღგ-ის გადამხდელად სავალდებულო რეგისტრაციისთვის ზღვარი (100 000 ლარი) მხოლოდ 18%25-იანი განაკვეთით დასაბეგრ ოპერაციების შეჯამებით აითვლება, შესაბამისად, მათ დღგ-ის გადამხდელად სავალდებულო რეგისტრაციის ვალდებულებაც შედარებით გვიან დაუდგებათ, ვიდრე ეს ძველი საგადასახადო კოდექსით დადგენილი წესით მოეთხოვებოდათ. თუმცა აქვე, გადამხდელებმა ისიც უნდა გაითვალისწინონ, რომ ამ ნორმას უარყოფითი მხარეც გააჩნია, კერძოდ კი იმ გადამხდელების მიმართ, ვის საერთო ბრუნვებშიც ნულოვან განაკვეთიანი ოპერაციების წილი ჭარბობს და შესაბამისად, სურვილი აქვთ მიიღონ ჩათვლები საექსპორტო საქონელისა თუ მომსახურებისთვის გადახდილ დღგზე. ცხადია, ისინი არ უნდა დაელოდონ დღგ-ს გადამხდელად სავალდებულო რეგისტრაციის ვალდებულების წარმოშობის დროს და ნებაყოფლობითი წესით უნდა დარეგისტრირდნენ დღგ-ს გადამხდელად. სხვა შემთხვევაში ისინი აღნიშნულ ოპერაციებზე დღგ-ს ჩათვლის (უკან დაბრუნების) უფლებას დაკარგავენ და დაზარალდებიან, რამდენადაც გადახდილი დღგ მათი ხარჯების გაზრდას გამოიწვევს და შეამცირებს საწარმოს მოგებას. ეს კი, თავის მხრივ, საწარმოს წმინდა მოგების და შესაბამისად, დივიდენდების შემცირების საფუძველი გახდება;

არანაკლებ მნიშვნელოვანი სიახლეა ახალი საგადასახადო კოდექსით დღგ-ს გადამხდელთა რეგისტრაციის გაუქმების უფლების გამარტივებაც: თუ ძველი საგადასახადო კოდექსით (მუხლი-224, პუნქტი-2) დღგ-ის გადამხდელის რეგისტრაციიდან მოხსნისთვის გადამხდელს შეეძლო მიემართა დღგ-ს გადამხდელად უკანასკნელი რეგისტრაციის თარიღიდან 2 წლის გასვლის შემდეგ (ამასთან, მის მიერ ბოლო 12 კალენდარული თვის განმავლობაში განხორციელებული დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხა დღგ-ს გარეშე არ უნდა აღემატებოდა 100 000 ლარს), ახალი საგადასახადო კოდექსის 152-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად კი, ეს უკვე შესაძლებელია დღგ-ის გადამხდელად უკანასკნელი რეგისტრაციიდან 1 წლის გასვლის შემდეგ, რაც უთუოდ დადებითი მომენტია, რამდენადაც ამიერიდან დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრირებულ პირებს, თუ მათი დასაბეგრი შემოსავლები 100 000 ლარს არ აღემატება, ბოლო 12 კალენდარული თვის განმავლობაში დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრაციიდან მოხსნაზე 2-წლიანი ლოდინი აღარ დასჭირდებათ და დღგ-ს გადამხდელის „ყულფიდან“ თავის დახსნა უკვე 1 წლით ადრე შეეძლებათ;

არსებული პრაქტიკისაგან განსხვავებით, გარკვეულწილად გართულებასთან გვაქვს საქმე საკუთარი წარმოების ძირითადი საშუალებების, საწარმოდან, ან/და ამხანაგობიდან წილის სანაცვლოდ მომსახურების, საქონლის ინდივიდუალურ საკუთრებაში მიღების, იჯარის შემთხვევაში ძირითადი საშუალების იჯარის ვადის გასვლის, ვადაზე ადრე დაბრუნების (როცა იჯარით აღებულ ქონებაზე მეიჯარის მიერ განხორციელდა სარემონტო სამუშაოები) დღგ-თი დაბეგვრასთან დაკავშირებით. ახალი საგადასახადო კოდექსი 161-ე მუხლის (დასაბეგრი ოპერაცია, ოპერაციის თანხა და დრო) თანახმად, ეს ოპერაციები ახლა უკვე დღგ-ით იბეგრება. ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად, გრძელვადიანი კონტრაქტის შემთხვევაში, თუ არ ხდება სამუშაოების ნაწილ-ნაწილ, ეტაპობრივი მიწოდება, დასაბეგრი ოპერაციის თანხა ფაქტობრივი შესრულების მოცულობის მიხედვით განისაზღვრება. ეს უკანასკნელი კი გაიანგარიშება გაწეული ხარჯების კონტრაქტით გათვალისწინებულ ერთობლივ ხარჯებთან შეპირისპირებით.

ვფიქრობთ, ეს მიდგომა დახვეწას საჭიროებს, რამდენადაც ის შეიძლება გადამხდელთა დაბნევის საფუძველი გახდეს და შესაბამისად, საგადასახადო ორგანოებს ამ მიმართებით გადამხდელთა დასჯის მეტი საშუალებები გაუჩნდებათ;

სრულიად ახლებურად არის ფორმირებული დღგ-სგან გათავისუფლებული ოპერაციების მარეგულირებელი წესები და გადასახადისგან გათავისუფლება (მუხლები 167-168). პრაქტიკულად, აქ თავმოყრილია ე.წ. დღგ-სგან გათავისუფლებული და ნულოვანი განაკვეთით დასაბეგრი ოპერაციები, შესაბამისად, ახალი საგადასახადო კოდექსის 167-ე მუხლი (გადასახადისგან გათავისუფლება და მისი გამოყენების წესი) ამკვიდრებს დღგ-სგან გათავისუფლებას: დღგ-ის ჩათვლის უფლებით (იგი ძველი საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, დღგ-ს ნულოვანი განაკვეთით დაბეგვრის ანალოგია) და დღგ-ის ჩათვლის უფლების გარეშე (ეს უკანასკნელი კი შეესაბამება წინამორბედი საგადასახადო კოდექსის დღგ-ისგან გათავისუფლებულ ოპერაციებს). აქედან გამომდინარე, ახალი სსკ-ის 168-ე მუხლის (გადასახადისაგან გათავისუფლება) 1 ნაწილი განსაზღვრავს იმ საქონლის ჩამონათვალს, რომლებიც გათავისუფლებულია დღგ-ისგან ჩათვლის უფლების გარეშე (მიწოდება, იმპორტი ან დროებითი შემოტანა), ხოლო ამავე მუხლის მე-2 ნაწილი განსაზღვრავს მომსახურების იმ ჩამონათვალს, რომელიც გათავისუფლებულია დღგ-ისგან ჩათვლის უფლების გარეშე. მე-3 ნაწილში წარმოდგენილია დღგ-ისგან გათავისუფლებული იმ ოპერაციების ჩამონათვალი, რომლებიც გათვალისწინებულია სპეციალური კანონებით, შეთანხმებებითა და საერთაშორისო ხელშეკრულებების საფუძველზე, სტიქიური უბედურებების, ავარიებისა და კატასტროფების ლიკვიდაციისთვის, ჰუმანიტარული დახმარების მიზნით საქართველოს სახელმწიფოს, ან/და საზოგადოებრივი ორგანიზაციისთვის გადა საცემი იმპორტი, აგრეთვე იმ საქონლის იმპორტი ან დროებითი შემოტანა, რომლებიც განკუთვნილია უცხოეთის დიპლომატიური და მათთან გათანაბრებულ წარმომადგენლობათა ოფიციალურ სარგებლობისათვის, ამ წარმომადგენლობათა დიპლომატიური და ადმინისტრაციულ-ტექნიკური პერსონალის (მათთან მცხოვრებ ოჯახის წევრთა ჩათვლით) პირადი სარგებლობისათვის, იმ სახით, რა სახითაც ასეთი გათავისუფლება გათვალისწინებულია შესაბამისი საერთაშორისო შეთანხმებით, რომელთა მონაწილეც არის საქართველო და უცხოეთში საქართველოს დი პლომატიურ წარმომადგენლობათა ქონების იმპორტი. ამ მუხლის მე-4 ნაწილში მოცემულია დღგ-საგან გათავისუფლებული ოპერაციები ჩათვლის უფლებით (ძველი საგადასახადო კოდექსის მიხედვით ნულოვანი განაკვეთით დასაბეგრი ოპერაციები).

ამ მუხლის მე-5 ნაწილში ცალკეა გამოყოფილი ჩათვლის უფლებით დღგ-ისგან განთავისუფლებული ოპერაციები, როგორიცაა საქონლის მიწოდება, ან/და მომსახურების გაწევა, ან/და საქონლის იმპორტი, თუ იგი ხორციელდება საქართველოს პარლამენტის მიერ რატიფიცირებული და ძალაში შესული საერთაშორისო ხელშეკრულების ფარგლებში და ამ ხელშეკრულების შესაბამისად ასეთი საქონლის მიწოდება, ან/და მომსახურების გაწევა, ან/და საქონლის იმპორტი გათავისუფლებულია დღგ-ისგან. ეს ფაქტობრივად იგივეა, რაც ძველი საგადასახადო კოდექსის ნულოვან განაკვეთით დასაბეგრი ოპერაციები;

სიახლეს წარმოადგენს საქონლის დროებითი შემოტანისას საგადასახადო განაკვეთის 3 პროცენტის 0,54 პროცენტით (მუხლი 169, ნაწილი 1, პუნქტი ბ) შეცვლა, იგი, მართლაც, მნიშვნელოვანი შეღავათია გადამხდელთათვის;

გადამხდელთათვის ერთგვარ ხელშეწყობად უნდა აღვიქვათ დღგ-ის საანგარიშგებო პერიოდის გაზრდაც. ახალი საგადასახადო კოდექსის 172-ე მუხლის თანახმად, ახლა უკვე დღგ-ის საანგარიშო პერიოდად განსაზღვრულია კვარტალი, თუმცა ახალი საგადასახადო კოდექსის გარდამავალი დებულების (მუხლი 309) მე-7 პუნქტის შესაბამისად, ცალკეული კატეგორიის გადამხდელების კვარტალურ დეკლარირებაზე და გადასახადის გადახდაზე გადასვლა განხორციელდება ეტაპობრივად, საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი წესით 2013 წლის 1 იანვრამდე.

ასე, რომ საგადასახადო კოდექსის 172-ე მუხლმა დღგ-ს გადამხდელები არ უნდა დააბნიოს და მათ ჯერჯერობით დღგ-ს დეკლარირება და გადახდა ტრადიციულ რეჟიმში ყოველი მომდევნო თვის 15 რიცხვის ჩათვლით უნდა განახორციელონ;

გადამხდელებმა ყურადღება უნდა მიაქციონ იმ გარემოებასაც, რომ ახალი საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად, საკუთარი წარმოების შენობა-ნაგებობების ძირითად საშუალებებად გამოყენება უკვე დღგ-თი დასაბეგრ ოპერაციას წარმოადგენს და ამ ოპერაციებზე დღგ-ის დეკლარაციებში ასახული თანხა, ამავდროულად, დღგ-ის ჩასათვლელი თანხაა. ამასთან ახალი საგადასახადო კოდექსის 174-ე მუხლის (დღგ-ის ჩასათვლელი თანხა) 7-10 პუნქტების თანახმად:

„ძირითადი საშუალების მიხედვით, თუ იგი გამოყენებულ იქნა ან/და იქნება:

ა) მხოლოდ ისეთ ოპერაციაში, რომლის დროსაც დღგ-ის გადამხდელს აქვს ჩათვლის მიღების უფლება, პირს უფლება აქვს ძირითად საშუალებაზე პირველივე საანგარიშო პერიოდში სრულად მიიღოს ჩათვლა და ჩათვლილი დღგ-ის თანხა არ ექვემდებარება გაუქმებას.

ბ) მხოლოდ ისეთ ოპერაციაში, რომლის დროსაც დღგ-ის გადამხდელს არ აქვს ჩათვლის მიღების უფლება, პირს უფლება არ აქვს ძირითად საშუალებაზე მიიღოს ჩათვლა;

გ) ერთდროულად ჩათვლის უფლების მქონე და ჩათვლის უფლების გარეშე ოპერაციებში და მათი გამიჯვნა შეუძლებელია, მაშინ:

გ.^ა) თუ დღგ-ის გადამხდელის მიერ წინა საგადასახადო წლის მიხედვით ჩათვლის უფლების გარეშე დასაბეგრი ოპერაციების თანხა საერთო ბრუნვის 20 პროცენტზე ნაკლებია პირს უფლება აქვს, ძირითად საშუალებაზე პირველივე საანგარიშო პერიოდში სრულიად მიიღოს ჩათვლა, ამასთანავე, ყოველი კალენდარული წლის ბოლოს გასაუქმებელი დღგ-ის თანხა განისაზღვროს კალენდარული წლის საერთო ბრუნვის თანხაში წლის საერთო ბრუნვის თანხაში ჩათვლის უფლების გარეშე დასაბეგრი ოპერაციების თანხის ხვედრითი წონის პროპორციულად;

გ.^ბ) დღგ-ის გადამხდელს, გარდა ამ ნაწილის „გ.^ა)“ ქვეპუნქტში აღნიშნულისა, უფლება აქვს, ძირითად საშუალებაზე მიიღოს ჩათვლა მხოლოდ ყოველი კალენდარული წლის ბოლო საანგარიშო პერიოდის დეკლარაციაში წლის განმავლობაში საერთო ბრუნვაში ჩათვლის უფლების მქონე დასაბეგრი ოპერაციების თანხის ხვედრითი წონის პროპორციულად.

8. ამ მუხლის მე-7 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის მიზნებისათვის, ყოველწლიურად გასაუქმებელი (გ.^ა) ქვეპუნქტის შემთხვევაში) ან ჩასათვლელი (გ.^ბ) ქვეპუნქტის შემთხვევაში) დღგ-ის თანხა გაიანგარიშება:

ა) შენობა-ნაგებობებზე-ექსპლუატაციაში მიღების წლიდან 10 კალენდარული წლის განმავლობაში, დღგ-ის თანხის ერთი მეათედის ოდენობით;

ბ) სხვა ძირითად საშუალებებზე - ექსპლუატაციაში მიღების წლიდან 5 კალენდარული წლის განმავლობაში, დღგ-ის თანხის ერთი მეხუთედის ოდენობით.

9) დღგ-ის ახლად რეგისტრირებული გადამხდელი ძირითადი საშუალებების მიხედვით დღგ-ის თანხების ჩათვლას ახორციელებს ამ მუხლის მე-7 ნაწილის „ა“, „ბ“ და „ბ.ა“ ქვეპუნქტების შესაბამისად.

10) ამ მუხლით განსაზღვრული დღგ-ის ჩასათვლელი თანხის გადაანგარიშება ან/და გაუქმება სავალდებულო არ არის, თუ კალენდარული წლის განმავლობაში ჩათვლის უფლების გარეშე დასაბეგრი ოპერაციების თანხა საერთო ბრუნვის თანხის 5 პროცენტზე ნაკლებია“.

დამეთანხმებით, რომ ასეთი დაკონკრეტება მხოლოდ ართულებს ისედაც გამორჩევით რთულ დღგით დასაბეგრი ოპერაციების აღრიცხვასა და ადმინისტრირებასაც. მსგავსი ჩახლართული დებულების მოქმედების პირობებში საგადასახადო ორგანოებს ყოველთვის ექნებათ მათი სხვადასხვაგვარი ინტერპრეტირებისა და გადამხდელებთან შემოდავების შესაძლებლობა.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირადად მეც ვიზიარებ ექსპერტებისა და სპეციალისტების დიდი ნაწილის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ საკუთარი წარმოების ძირითადი საშუალებებისა და გრძელვადიანი კონტრაქტების ეტაპობრივი დაბეგვრის რეჟიმების შემოღება გადამხდელთა ზედმეტად დაბეგვრისა და შემდგომში მათი „მოხერხებულად დასჯის“ საფუძველი გახდება, რამდენადაც თვით ეს ოპერაციები და მასთან დაკავშირებული ჩათვლები ზემოთ ჩამოთვლილი ნიუანსების გათვალისწინებით ყოველთვის გახდება გადამხდელის ე.წ. „გამოჭერისა“ და შესაბამისად, მათი დასჯის საფუძველი;

ახალი საგადასახადო კოდექსის 174-ე მუხლის მე-3 ნაწილის დ) პუნქტის შესაბამისად, სხვა შემზღუდავ პირობათა შორის, დღგ-ის ჩათვლა არ ხორციელდება:

„იმ საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურებით, რომლებიც დასაბეგრი ოპერაციის საანგარიშო პერიოდის დამთავრებიდან არა უგვიანეს მომდევნო საანგარიშო პერიოდისა მყიდველის (ჩათვლის მიმღების) მიერ ასახული არ არის წარმოდგენილ დღგ-ის დეკლარაციაში“.

ამ ნორმის ჩაკითხისვისას უმალვე ჩნდება დამატებითი კითხვები: რომელი საანგარიშო პერიოდი იგულისხმება აქ? როგორ უნდა გავიგოთ ეს?

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ახალი საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად (მუხლი 172), დღგ-ის საანგარიშო პერიოდია კვარტალი, თუმცა ეს ჯერ კიდევ მყარად არაა გადაწყვეტილი. თუ გარკვეული დროით საანგარიშო პერიოდად თვე შენარჩუნდება, ამ შემთხვევაში, გადამხდელებს ჩათვლის მიღების უფლება ძველ საგადასახადო კოდექსში არსებულ დებულებასთან შედარებით (90 დღე) უმცირდებათ 45 დღემდე, რაც ცხადია, გადამხდელთათვის არასასურველია და საგადასახადო კანონმდებლობის გაკეთილშობილების ნაცვლად, ეს იქნება უკან გადადგმული ნაბიჯი. ამდენად, აქ ერთგვარ გაუგებრობას მანამ ექნება ადგილი, სანამ „ცალკეული კატეგორიის გადამხდელების კვარტალურ დეკლარირებაზე და გადასახადის გადახდაზე გადასვლა განხორციელდება ეტაპობრივად, საქართველოს მთავრობის მიერ დადგენილი წესით, 2013 წლის 1 იანვრამდე“;

ახალი საგადასახადო კოდექსის 175-ე მუხლის (საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურა) მე-3 ნაწილის შესაბამისად:

„3. დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებული პირი ვალდებულია საქონლის/მომსახურების მიმღების მოთხოვნისას მოთხოვნიდან არაუგვიანეს 30 კალენდარული დღისა გამოწეროს საგადასახადო ანგარიშფაქტურა და წარუდგინოს საქონლის/მომსახურების მიმღებს ამ მუხლის მე-2 ნაწილის პირობების დაცვით“.

ვფიქრობ, ადრე მოქმედი ნორმა, რომელიც დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებულ პირს ავალდებულებდა საქონლის/მომსახურების მიმღების მოთხოვნისას, მოთხოვნიდან არაუგვიანეს მეორე დღისა, გამოეწერა საგადასახადო ანგარიშფაქტურა, უფრო კანონზომიერი იყო.

რატომ უნდა დასჭირდეს ანგარიშ-ფაქტურის გამოწერას 30 კალენდარული დღე, პირადად ჩემთვის გაუგებარია?!

ახალ საგადასახადო კოდექსში დღგ-ისთვის გათვალისწინებული მოთხოვნების დარღვევებზე ფინანსური სანქციები მეტწილად გადამხდელთა სასარგებლოდ არის გადაწყვეტილი და საგრძნობლად შემსუბუქებულია.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობისათვის ჯარიმა, ნაცვლად გადასახდელი დღგ-ის 100%25-ისა, ახლა უკვე დასაბეგრი ოპერაციის 15 პროცენტის ტოლია. განსაკუთრებით კი მნიშვნელოვანი ისაა, რომ ახალ კოდექსში უკვე აღარაა ძველი საგადასახადო კოდექსის 140-ე მუხლის მე-2 და მე-4 ნაწილებით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციები. კერძოდ:

„პირის მიერ დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის შევსების დადგენილი წესის დარღვევა, რამაც გამოიწვია დღგ-ს თანხის შემცირება, ან ჩასათვლელი დღგ-ის გაზრდა, იწვევს პირის დაჯარიმებას შემცირებული ან ჩასათვლელად გაზრდილი დღგ-ის თანხის 100 პროცენტის ოდენობით.

საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის არასრული შევსება (გარდა ამ მუხლის მე-2 და მე-5 ნაწილებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა), თუ შესაბამის ველში ჩასაწერი ინფორმაცია არსებობს, იწვევს პირის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით“.

როგორც აქედან კარგად ჩანს, ანალოგიური დარღვევისთვის გადასახადის გადამხდელი უკვე არ დაისჯება.

აღნიშნულთან ერთად, კიდევ ერთ გარემოებას უნდა მიექცეს ყურადღება: დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობისთვის ჯარიმის (დასაბეგრი ოპერაციის 15%25) გამოყენების შემთხვევაში, დეკლარეაციის/გაანგარიშების წარდგენის ვადის დარღვევისთვის გათვალისწინებული სანქციებიც ამოღებულია კოდექსიდან. ეს მაშინ, როცა ადრე, ისედაც მკაცრი სანქციებით დამძიმებულ გადამხდელს, სხვა ზომებთან ერთად, დეკლარაციის წარუდგენლობისთვის დამატებით სჯიდნენ;

განსხვავებით წინამორბედისგან, სიახლეა და ზომიერად მკაცრიც ახალი საგადასახადო კოდექსის 280-ე (გადასახადის უკანონო ჩათვლა) მუხლი, რომლის თანახმადაც:

„1. უსაქონლო ოპერაციის ან ფიქტიური გარიგების შედეგად (თუ დადგენილია, რომ პირს საქონელი/მომსახურება არ მიუღია) ან ყალბი დღგ-ის ჩათვლის დოკუმენტით ჩათვლის განხორციელება - იწვევს პირის დაჯარიმებას ჩათვლილი გადასახადის თანხის 200 პროცენტის ოდენობით.

2. შემთხვევებს და გარემოებებს, როდესაც ოპერაცია შეიძლება ჩაითვალოს უსაქონლოდ ან/და გარიგება - ფიქტიურად, განსაზღვრავს საქართველოს ფინანსთა მინისტრი“

თუმცა ჯერ უცნობია, თუ რა კრიტერიუმების მიხედვით მოხდება ამ მუხლში აღნიშნული უსაქონლო ან/და გარიგების ფიქტიურად ჩათვლა ფინანსთა მინისტრის მიერ.

P.S. მოცემულ წერილში მკითხველს შევთავაზეთ სიახლეები, რომლებსაც ახალი საგადასახადო კოდექსი დღგ-სთან დაკავშირებით გვთავაზობს. ჟურნალის მომდევნო ნომრებში მკითხველს სხვა გადასახადებში განხორციელებულ ცვლილებების შესახებაც მივაწვდით ინფორმაციას.

მანამდე კი, გადამხდელთა სატელეფონო ზარებიდან და პირად საუბრებში შეკითხვებიდან გამომდინარე, აუცილებლად ვთვლით განვმარტოთ იმის თაობაზე, რომ გადამხდელთა დაბნევას იწვევს ახალი საგადასახადო კოდექსის მიხედვით 2011 წლის 1 იანვრიდან ცალკეული გადასახადების (საშემოსავლო გადასახადის, დივიდენდების, პროცენტების, როიალტის, ელექტრო ენერგიისა და გარანტირებული სიმძლავრის მიწოდების) დაბეგვრის საკითხები, რამდენადაც ძირითადი დებულებით განსაზღვრულ განაკვეთებს, საგადასახადო კოდექსის გარდამავალი დებულებები (მუხლი-309) სხვაგვარ ინტერპრეტირებას აძლევს, შესაბამისად, გადამხდელებმა უნდა იხელმძღვანელონ გარდამავალი დებულებების 1-6 პუნქტებით, რომლებშიც კონკრეტულადაა მოცემული თუ როდის (წლების მიხედვით), რა საგადასახადო განაკვეთი მოქმედებს.

შემოსულ კითხვებზე კომენტარს იძლევა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ ექსპერტი კობა ბიწაძე.

„ბ-კ“ - როგორ ფიქრობთ, უპირველეს ყოვლისა იყო თუ არა აუცილებელი ახალი საგადასახადო კოდექსის მიღება? თქვენი აზრით რა შეიცვალა არსებითად, რა მნიშვნელოვანი სიახლეებია მასში ისეთი, რომელიც მას წინამორბედებისაგან განასხვავებს?

- ძველ კოდექსში იმდენი დამატებები და შესწორებები დაგროვდა, რომ აუცილებელი იყო მინიმუმ ახალი რედაქტირებული ტექსტის გამოქვეყნება მაინც - ვფიქრობ, ცვლილებები აუცილებელი იყო პოსტკრიზისული რეალიების გათვალისწინებით.

საშემოსავლო და მოგების გადასახადების შემცირება, მცირე და მიკრო ბიზნესისთვის გათვალისწინებული შეღავათები თითქოს ამ მიზანს უნდა ემსახურებოდეს. მაგრამ ამის პარალელურად დაინერგა კომუნალური გადასახადების ამოღების ეგზეკუციური მეთოდები. თუ გავითვალისწინებთ იმ ფაქტს რომ ქართული ოჯახების უმეტესობის საშუალო შემოსავალი სულ რაღაც 300 ლარია, აქედან 5%25-იანი შეღავათი სულ 15 ლარს შეადგენს - ეს კი გაზრდილ კომუნალურ და სატრანსპორტო დანახარჯებს ცხადია ვერ დაფარავს. ასე რომ, გადასახადების შემცირებას მხოლოდ ის ფიზიკური თუ იურიდიული პირები იგრძნობენ, რომელთა შემოსავლის 5%25-იც სოლიდურ თანხას შეადგენს - ასეთების რაოდენობა კი არც ისე დიდია.

მინდა ყურადღება გავამახვილო აქციზებზე. აქციზების გადიდება მნიშვნელოვნად შეამცირებს ალკოჰოლის და თამბაქოს მწარმოებელთა გაყიდვებს. ამ სახის პროდუქციის გაძვირება მხოლოდ იმ მდიდარი ფენის ჯიბეს შეამსუბუქებს, რომლის მოხმარებასაც სტიმულირება არ სჭირდება. დაგვეთანხმებით, ამ ფენისთვის ფასების თუნდაც 30%25-ით გადიდება დიდ ტრაგედიას არ წარმოადგენს - მათი მოთხოვნა ამის შედეგად არ მცირდება!

კოდექსის თვისობრივი სიახლეა აღრიცხვის რეგლამენტაცია წვრილმანების დონეზე. ეს არც ერთ შანსს აღარ უტოვებს მეწარმეს, რომ თავი აარიდოს გადასახადებს ბუღალტერიის პრინციპების საკუთარი ინტერპრეტაციების საშუალებით. როგორც ჩანს, ახალი კოდექსის ავტორებმა კარგად შეისწავლეს მეწარმეთა მიერ აპრობირებული „თაღლითობის“ კანონიერი მეთოდები.

სანაცვლოდ თვითონ საგადასახადო ინსპექციას და სხვა მმართველ ორგანოებს ეძლევათ ფანტაზირების და ინტერპრეტაციების ფართო უფლებები.

მაგალითად, 88-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს მთავრობას უფლება აქვს შეღავათიანი რეჟიმი გაუუქმოს იმ საწარმოებს, რომელთა შემოსავლები, თუნდაც 100 000 ლარიან ლიმიტში ჯდება. ე.ი. მთავრობა იმ სახის საქმიანობას მიანიჭებს მცირე ბიზნესის სტატუსს, რომელსაც ღირსად მიიჩნევს... თუმცა, რა კრიტერიუმებით მიიჩნევს ღირსად - ამაზე პასუხი ახალ კოდექსში ნამდვილად არ არის.

„ბ-კ“ ახალ საგადასახადო კოდექსში გაჩნდა რამდენიმე ახალი ტერმინი, კერძოდ: საგადასახადო ომბუდსმენი, მიკრო და მცირე ბიზნესის სტატუსი, წინასწარი საგადასახადო გადაწყვეტილება, პირადი საგადასახადო აგენტი, აუდიტორთა საბჭო, იმპორტის გადასახადი და სხვა. თქვენ როგორც ექსპერტი, როგორ აფასებთ ამ სიახლეებს?

- სუფთა თეორიულად ეს პროგრესული ცვლილებებია. თუმცა, პრაქტიკაში მისი დანერგვა პრობლემატურია. ცივილიზებულ ქვეყნებში კანონი სრულდება ისე, როგორც იწერება. საქართველოში კი კანონს ისე ასრულებენ, როგორც მოეპრიანებათ!

ვფიქრობ, საგადასახადო ომბუდსმენი უფრო მეტ ნდობას დაიმსახურებდა, ოპოზიციის წარმომადგენელთაგან რომ ინიშნებოდეს (თუმცა, არც ოპოზიციის წარმომადგენლებისთვისაა უცხო გაყალბება და ცილისწამება).

მთავრობის მიერ დანიშნული ომბუდსმენი ვერაფრით ვერ აჯობებს არსებულ მოსამართლეებს. როგორი ობიექტურობით გამოირჩევა დღეს ქართული სასამართლო ამაზე ერთი მიჩქმალული რეკორდი მეტყველებს - სტრასბურგში საქართველოდან შესულია 4700 საჩივარი (ერთ სულ მოსახლეზე გადათვლით პირველ ადგილზე ვართ მსოფლიოში) - ე.ი. გამოდის, რომ ყოველი მეათასე ქართველი რეალურად არის უსამართლობის მსხვერპლი.

ომბუდსმენი სრულიად ობიექტურიც რომ იყოს, დაგროვილ საგადასახადო დავებს მაინც ვერ გადაჭრის. უკვე იმდენი საჩივარია შესული დავების საბჭოში, რომ მათ წაკითხვასაც ვერ ასწერებენ და პირდაპირ წაუკითხავად ტოვებენ ძალაში. ასევე იქცევიან სასამართლოები და სხვა ინსტანციებიც...

მოხელეთა ნებაზეა დამოკიდებული თუ ვის მიანიჭონ მცირე და მიკრო ბიზნესის სტატუსი, ვის გასცენ ობიექტური პასუხი და ვის კი საერთოდ არ აღირსონ.

საზოგადეობისადმი პასუხისმგებლობის გრძნობა პრაქტიკულად ნულის ტოლია. მხოლოდ ჟურნალისტებმა გაბედეს ერთხელ და ერთ-ერთ სახელმწიფო უწყებას უჩივლეს სასამართლოში პასუხის გაუცემლობისათვის. სასამართლომ ეს უწყება მხოლოდ 500 ლარით დააჯარიმა, ჟურნალისტები კი პასუხს მაინც ვერ ეღირსნენ. არადა, თვითონ ჟურნალისტებს სასამართლო პროცესი 4000 ლარი დაუჯდათ.

გეკითხებით: რომელი ბიზნესმენი გაბედავს და უჩივლებს საგადასახადო ინსპექციას პასუხის გაუცემლობისთვის?

პირად საგადსახადო აგენტს კი იქნებ იმდენი სინდისი აღმოაჩნდეს, რომ გარკვეულ საფასურად გარკვეული პასუხი მაინც გაღირსოს.

„ბ-კ“ - როგორ ფიქრობთ - გაიზარდა თუ შემცირდა გადასახადები საერთო ჯამში?

- ამ კითხვაზე ზუსტი პასუხის გაცემისთვის საკმაოდ მოცულობითი სტატისტიკური მონაცემების ანალიზია აუცილებელი, რასაც მომავალში შევეცდებით, ამას საკმაოდ ბევრი დრო სჭირდება.

ზოგადი შეფასებით კი მხოლოდ შემდეგი ტენდენციები შეიძლება დავახასიათოთ. საშემოსავლო და მოგების გადასახადი რა თქმა უნდა, შემცირდა, მაგრამ

გაიზარდა დღგ-თი დასაბეგრი ბაზა, ეს კი ისევ რიგითი მომხმარებლის გადასახდელია. გაიზარდა კომუნალური გადასახადებიც. მათი ამოღება 100%25-ით მოხდება. მოსახლეობის დიდ ნაწილს იმდენი დავალიანება აქვს დაგროვილი წყლისთვის და ნარჩენებისათვის, რომ მათ დაფარვას არათუ 5%25-იანი შეღავათი, არამედ მთელი წლის შემოსავალიც არ ეყოფა. ასე რომ, ვფიქრობ, საშემოსავლო გადასახადი ხელისუფლებამ მხოლოდ კომუნალური და სატრანსპორტო კომპანიების სასარგებლოდ შეამცირა.

რეალურად გაიზარდა იმპორტის გადასახადი, რადგან უკვე ყოველი საქონელი სათითაოდ განბაჟდება - ადრინდელი კილოგრამობის თუ მოცულობის ნაცვლად.

თუმცა, შეიცვალა დღგ-ს გადახდის წესი და გრაფიკები, რაც ხელისუფლების აზრით 3-თვიანი უპროცენტო კრედიტის ეკვივალენტია. ამას თან ერთვის მოგების გადასახადის შემცირება, რის გამოც საშუალო და დიდი ბიზნესის მფლობელები კმაყოფილები უნდა იყონ.

„ბ-კ“ - ახალი საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, ზოგიერთი სიახლე - მაგალითად, პირადი საგადასახადო აგენტის მომსახურება, წინასწარი გადაწყვეტილება და ცნობების გაცემაც კი ფასიანია და არც თუ ისე იაფი. თქვენი აზრით, რამდენად სამართლიანია ასეთი გადაწყვეტილება?

- საერთოდ სახელმწიფო ორგანიზაცია ყოველი მოქალაქისადმი თანაბრად უნდა იყოს განწყობილი და ყოველ მათგანს თანაბარი პირობებით უნდა მოემსახუროს ერთი და იგივე ვადებში.

მაგრამ, თუ ვინმეს უნდა რომ უფრო ოპერატიულად მიიღოს ინფორმაცია და ამისთვის ფულსაც იხდის (დრო-ფულია) - მას უნდა მიეცეს ამის საშუალება. ჩემის აზრით, ეს არ უნდა მოხდეს სხვების ხარჯზე. ასეთი „სულსწრაფი“ მდიდრებისთვის უნდა შეიქმნას ცალკე განყოფილება, სადაც ისინი პასუხს თუ წინასწარ გადაწყვეტილებას უფრო სწრაფად მიიღებენ ვიდრე სხვები. თუმცა, იმ სხვებსაც უნდა ჰქონდეთ იმის გარანტია, რომ ისინიც მიიღებენ შესაბამის პასუხს უფასოდ - კანონით დადგენილ ვადებში.

პირდაპირ ვიტყვი! ცნობების გაცემა უფასო უნდა იყოს - მონაცემთა ბაზიდან ინფორმაციის ამობეჭდვა არანაირ დანახარჯებს და ძალისხმევას არ მოითხოვს - ასე რომ, ამ მომსახურებაში გადასახადის მოთხოვნა - რბილად რომ ვთქვათ, გამოძალვის ტოლფასია (ეს შენიშვნა კერძო ბანკებსაც ეხებათ).

ვისაც საგადასახადო აგენტის და წინასწარი გადაწყვეტილების მიღების ფული არა აქვს, ის მხოლოდ თავისი ცოდნის და გამოცდილების იმედზე უნდა იყოს, რადგან ახლა დადგენლი 60-დღიანი ვადა - საკმაოდ დიდ დროა ინფორმაციის მისაღებად.

„ბ-კ“ - ყველა სხვა ღირსებათა შორის, ახალ კოდექსში გადასახადების ადმინისტრირება და საჯარიმო სანქციები უფრო გამკაცრდა. რამდენად შეუწყობს ეს ხელს გადამხდელთა კულტურის ამაღლებას და რამდენად წაადგება საქართველოს ეკონომიკას?

- კულტურაზე საუბარი მაშინ შეიძლება, როდესაც სახელმწიფო მოხელესა და მეწარმეს შორის პარტნიორული ურთიერთობებია. დღეს კი ასეთი სურათი გვაქვს - მეწარმე ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი გადასახადი დამალოს, ინსპექტორი კი ცდილობს, რაც შეიძლება მეტი ჯარიმა დააწეროს მას.

პატიოსან მეწარმეს არანაირი კანონის არ უნდა ეშინოდეს, მაგრამ მთავარი პრობლემაა არა კანონის სიმკაცრე - არამედ ადმინისტრირების პროცედურების უაპელაციო უკანონობა.

ცივილიზებულ ქვეყნებში საგადასახადო ინსპექტორის მოვალეობაა, რაც შეიძლება მეტი გადასახადი ამოიღოს კანონის ფარგლებში. რა მდგომარეობაშია დღეს ქართველი ინსპექტორი?

მას ავადებულებენ, რაც შეიძლება მეტი ჯარიმა გამოუწეროს ქართველ მეწარმეს (თუნდაც კანონის დარღვევით).

მეტიც ინსპექტორს უფლება აქვს შეაფასოს საქონელი არა მეწარმის, არამედ საბაზრო ფასებით. ისმება კითხვა: რა კრიტერიუმით უნდა განისაზღვროს თვითონ საბაზრო ფასები? ერთი და იგივე ხარისხის ჯინსი ბაზრობაზე 50 ლარი ღირს, პრესტიჟულ ბრენდ-მაღაზიაში კი 250 ლარი. ინსპექტორი იმ ფასს ჩათვლის საბაზროდ, რომელიც მოეპრიანება. მაგალითად, საბაჟოზე შემოსულ ჯინსს 15 ლარის ნაცვლად 150 ლარად გააფორმებინებს მეწარმეს და იმპორტის 12%25-იან გადასახადსაც ამ ფასიდან გადაახდევინებს.

ასე რომ, ინსპექტორი ვალდებული უნდა იყოს ენდოს ინვოისის ფასს და არა თავის ფანტაზიებს.

საწარმოო ფასი კი უნდა განისაზღვრებოდეს თვით ამ საწარმოს კალკულაციით და არა სხვა ანალოგიური პროდუქციის საბაზრო ფასთან შედარებით. იქნებ და იმ ანალოგიურ პროდუქციას დიდი ფასნამატი აქვს დარიცხული თვითღირებულებაზე?

ასე რომ, ეს გამკაცრებული სანქციები მხოლოდ „არასანდო ელემენტების“ სწრაფი გაკოტრების საშუალებაა და არა საგადასახადო დისციპლინის დამკვიდრების საფუძველი.

არც წინანდელი კოდექსის სანქციები იყო მსუბუქი - მაგრამ რატომ ვერ დაამკვიდრეს მათ გადახდის კულტურა?

ამრიგად, ამ სიმკაცრის მიზანია არა ურჩი გადამხდელების დაშინება, არამედ უბრალოდ „სხვების“ გაკოტრება და მათ ადგილას „თავისიანების“ დამკვიდრება.

„ბ-კ“ - ახალი საგადასახადო კოდექსი ჯერ კიდევ არაა მოქმედებაში და უკვე დღის წესრიგში დგას მასში შესატანი ცვლილებები. ხომ არ ნიშნავს აღნიშნული ფაქტი, რომ ადრინდელივით ცვლილებების კასკადი კვლავ გაგრძელდება.

- გაგრძელდება თუ არა ცვლილებები - ეს პარლამენტის ნებაზეა დამოკიდებული. შესაცვლელი ბევრი არაფერია - ისედაც ყველა ძირითადი საკითხი სკურპულოზურად არის გაწერილი, მაგრამ დასაკონკრეტებელია ისევ და ისევ საგადასახადო ინსპექტორების კომპეტენციები.

მაგალითად, ხშირად შეხვდებით ასეთ ფრაზას (მუხლი 95. პუნქტი 2):

„საგადასახადო ორგანოს უფლება აქვს, მიკრო ბიზნესის სტატუსის მქონე პირის შემოსავლები განსაზღვროს არაპირდაპირი მეთოდებით, საქართველოს ფინანსთა მინისტრის მიერ დადგენილი წესის შესაბამისად).

ღმერთმა უწყის რა წესებს დაადგენს ფინანსთა მინისტრი!

თუ ინსპექტორს ისევ მიეცა უფლება, რომ ეჭვქვეშ დააყენოს უცხო ქვეყნის საგადასახადო სამსახურის მიერ აღიარებული ფასი - ეს ნამდვილად არ იქნება პროევროპული, ცივილიზირებული წესი.

და საერთოდ - ახალი კოდექსის მიხედვით, ყველა დეტალურ კომპეტენციას, წესს თუ სტატუსს მინისტრი განსაზღვრავს. (მაგალითად: მუხლი 84, პუნქტი 5; ან მუხლი 205 - პუნქტი 15 და სხვა მრავალი).

არადა „ბ-კ“-როგორც ცნობილია, ეშმაკი სწორედ დეტალებში იმალება.

ასე რომ, ეს დეტალები შეიძლება დიდი დავების მიზეზი გახდეს, რამაც შესაბამისი ცვლილებები უნდა გამოიწვიოს კოდექსის ან თვითონ მინისტრის დადგენილებების ტექსტებში.

- თქვენზე რომ იყოს დამოკიდებული, დაუყოვნებლივ რას შეცვლიდით ახალ საგადასახადო კოდექსში?

- პირველ რიგში, საერთოდ უნდა გაუქმდეს მუხლი 287, რადგან იგი არღვევს უდანაშაულობის პრეზუმპციას. თუ რაღაც მიზეზის გამო კომპნაიის ბრუნვა 10%25-ზე მეტით შეიცვალა - მისი მფლობელი ა-პრიორი ცხადდება დამნაშავედ და სხვაობის 20-მაგი (?!?) ოდენობით ჯარიმდება.

ამავე მუხლის ბოლო მე-4 პუნქტში კი სწერია, რომ „ამ მუხლის დებულების გამოყენებისას, საგადასახადო ორგანომ მხედველობაში უნდა მიიღოს სხვადასხვა ფაქტები და გარემოებები (მათ შორის სეზონურობა, ფორსმაჟორი და სხვა), რომლებსაც შეეძლოთ გავლენა მოეხდინათ ქრონომეტრაჟის შედეგზე...“

თუ როგორ ითვალისწინებენ საგადასახადო ორგანოები სხვადასხვა გარემოებებს - ეს ძალიან კარგად ვიცით.

გარდა ამისა, რატომ არის გასაკვირი და შეუძლებელი ბრუნვის 10%25-ით მომატება ან დაკლება საბაზრო პირობებში? შედარებისთვის მსოფლიოში ყველაზე წარმატებული კომპანიის ისტორია გავიხსენოთ:

1990 წელს IBM-ის საბაზრო კაპიტალიზაციამ 62,4 მილიარდი დოლარი შეადგინა. იმავე

წელს კომპანია აღიარეს მსოფლიოში ყველაზე მომგებიანად - 5,987 მილიარდიანი სუფთა მოგებით, ერთობლივი შემოსავალი კი 69 მილიარდს შეადგენდა.

მაგრამ უკვე 1991 წელს კომპანიის შემოსავალმა 54,7 მილიარდი შეადგინა, მოგების ნაცვლად კი ზარალი მიიღო 598 მილიონი დოლარის ოდენობით.

მომდევნო 1992 წელს შემოსავალი ისევ შთამბეჭდავი იყო - 54, 5 მილიარდი დოლარი, მაგრამ წაგება უკვე 6,8 მილიარდ დოლარს შეადგენდა.

ეს კომპანია რომ ქართულ საგადასახადო ორგანოს შეემოწმებინა, 287 მუხლის მიხედვით - გასათვალისწინებელ საბაზრო ფორსმაჟორებს ნამდვილად ვერ ი პოვიდა, რადგან IBM-ის ასეთი წარუმატებლობის მიზეზი მხოლოდ და მხოლოდ კომპანიის ბიუროკრატიული აპარატის შეცდომები იყო.

შესაბამისად, ამ კომპანიას აღნიშნული სხვაობების 20-მაგ ჯარიმას დააკისრებდნენ და სულ გააკოტრებდნენ - 407 000 ადამიანი კი უმუშევრად დარჩებოდა.

თუ დანაშაულის დამტკიცება გინდა - დამნაშავე ფაქტზე უნდა დაიჭირო.

ასე რომ, ეს მუხლი საშუალებას აძლევს საგადასახადოს, გააკოტროს ან დააჯარიმოს ის მეწარმე, რომელსაც რეალური დარღვევები არა აქვს. ამ ქრონომეტრაჟის მეთოდით რამდენიმე ცნობილი რესტორანი გააკოტრეს კიდეც - არც სეზონურობა გაითვალისწინეს და არც ხიდის ჩანგრევის ფორსმაჟორი.

ანა ჩეჩელაშვილი
ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის დოქტორანტი

საბაზრო ეკონომიკის პირობებში საწარმოს ნორმალური ფუნქციონირების უზრუნველყოფაში განსაკუთრებულ როლს სამეურნეო პროცესების მართვისა და რეგულირების თანამედროვე ფორმების გამოყენება ასრულებს.

საწარმოს განვითარების სტრატეგიისა და ტაქტიკის შესაბამისი მმართველობითი გადაწყვეტილებების შემუშავებაში უდიდესი მნიშვნელობა საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის ანალიზს ენიჭება, რომელიც საწარმოს აქტივების და მათი დაფარვის წყაროების, ლიკვიდურობის, გადახდისუნარიანობის, საქმიანი აქტივობის და სხვა მნიშვნელოვანი საკითხების შესწავლას გულისხმობს. აღნიშნული საკითხების შესწავლა საწარ მოს ფინანსური მდგომარეობის დიაგნოსტიკის, პროგნოზირებისა და საწარმოს გაკოტ რების თავიდან აცილების ღონისძიებათა შემუშავების საშუალებას იძლევა. ამ მეტად აქტუალური საკითხის ერთ-ერთ მნიშვნელოვანი ნაწილია ფინანსური მდგრადობის ანალიზი წარმოადგენს.

საწარმოს ფინანსური მდგრადობა მისი ფინანსური რესურსების ისეთი მდგომარე ობა, გამოყენება და განაწილებაა, რომელიც უზრუნველყოფს საწარმოს განვითარებას მოგებისა და კაპიტალის ზრდის საფუძველზე, გადახდისუნარიანობის და კრედიტუნარიანობის შენარჩუნების პირობებში.

საწარმოს ფინანსურ მდგრადობაზე მრავალი ფაქტორი ახდენს გავლენას, რომელთა დაჯგუფება შესაძლებელია შიდა და გარე ფაქტორებად.

შიდა ფაქტორებს მიეკუთვნება: აქტივების მდგომარეობა და მათი ბრუნვადობა, ფინანსური რესურსების შედგენილობა და თანაფარდობა, გამოშვებული პროდუქციის სტრუქტურა, ხარჯების სიდიდე, მისი დინამიკა ფულად შემოსავლებთან მიმართებაში.

გარე ფაქტორებს კი სახელმწიფო და საგადასახადო და საკრედიტო პოლიტიკა, ფინანსური ბაზრის, სადაზღვევო საქმის და საგარეო ეკონომიკურ ურთიერთობათა განვითარების ხარისხი, მომხმარებელთა შემოსავლების დონე და გადახდისუნარიანი მოთხოვნა, ვალუტის კურსის ცვლილება და საერთო ეკონომიკური სტაბილურობა.

თავის მხრივ, ფინანსური მდგრადობის ანალიზი გულისხმობს:

√ ფინანსური მდგრადობის აბსოლუტური და შეფარდებითი მაჩვენებლების ზოგად შეფასებას;

√ ფინანსურ მდგრადობაზე მოქმედი რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ფაქტორების რანჟირებას მათი მნიშვნელობის მიხედვით;

√ ფინანსური მდგრადობის გაუმჯობესების ღონისძიებათა დასახვას, რეკომენდაციებისა და წინადადებების შემუშავებას და სათანადო მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიღებას.

საწარმოს მარაგებისა და დანახარჯების საკუთარი და ნასესხები წყაროებით უზრუნველყოფის თვალსაზრისით განასხვავებენ ფინანსური მდგრადობის შემდეგ ტიპებს:

√ აბსოლუტურად მდგრადი ფინანსური მდგომარეობა

√ ნორმალურად მდგრადი ფინანსური მდგომარეობა

√ არამდგრადი ფინანსური მდგომარეობა;

√ კრიზისული (კრიტიკული) ფინანსური მდგომარეობა.

განვიხილოთ თითოეული ცალ-ცალკე.

აბსოლუტურად მდგრადი ფინანსური მდგომარეობა ხასიათდება მომგებიანობის მაღალი დონით, მტკიცე საგადამხდელო დისციპლინით. ამ დროს მარაგები და დანახარ ჯები საკუთარი საბრუნავი სახსრებით მთლიანადაა უზრუნველყოფილი, რაც ასეთი უტოლობით გამოიხატება:

მატერიალური მარაგები < საკუთარ საბრუნავ სახსრებზე.

აღნიშნული თანაფარდობა იშვიათად შეიძლება არსებობდეს და არც შეიძლება იდეალურ მაჩვენებლად ჩაითვალოს, რადგანაც იმაზე მიუთითებს, რომ საწარმოს მენეჯ მენტს არა აქვს უნარი, არ სურს ან არ შეუძლია გამოიყენოს გარე სახსრები ძირითადი

საქმიანობისთვის. საერთაშორისო პრაქტიკით აღიარებულია, რომ ნორმალურად ფუნქციონირებად საწარმოში საკუთარი საბრუნავი სახსრების წილი მატერიალურ ფასეულობებში მინიმუმ 50%25 უნდა იყოს

ნორმალურად მდგრადი ფინანსური მდგომარეობის დროს გარანტირებულია საწარმოს გადახდისუნარიანობა. მარაგებისა და დანახარჯების უზრუნველყოფა საკუთარი საბრუნავი სახსრებითა და ნასესხები წყაროებით ხდება, რაც ასეთი დამოკიდებულებით შეიძლება გამოისახოს:

საკუთარი საბრუნავი - სახსრები მატერიალური მარაგები - მარაგების ფორმირების „ნორმალური წყაროები“.

ამ შემთხვევაში საკუთარ და მოზიდულ სახსრებს შორის ოპტიმალური თანაფარ დობა არსებობს. მარაგების ფორმირების ნორმალური წყაროების ქვეშ იგულისხმება საკუთარი საბრუნავი სახსრების, მოკლევადიანი სესხების, კრედიტორული დავალიანებებისა და მიღებული ავანსების ერთობლიობა.

არამდგრადი ფინანსური მდგომარეობის დროს ირღვევა საგადამხდელო ბალანსი, მაგრამ რჩება გადახდის საშუალებებისა და ვალდებულებათა თანაფარდობის მოზიდული სახსრებით აღდგენის შესაძლებლობა. მარაგებისა და დანახარჯების დაფარვა ხდება არა მხოლოდ დაფარვის „ნორმალური“ წყაროების, არამედ საკუთარი საბრუნავი საშუალებების, მოკლევადიანი და გრძელვადიანი ნასესხები წყაროების, ე.ი. ყველა წყაროების ხარჯზე. ამ დროს საწარმო იძულებულია ყველა სახის სესხი აიღოს მარაგების შესაძენად. აღნიშნული მდგომარეობა შემდეგი სახით გამოისახება:

მატერიალური მარაგები > მარაგების დაფინანსების „ნორმალური წყაროები“.

ამავე დროს, ფინანსური არამდგრადობა დასაშვებად ითვლება იმ შემთხვევაში, თუ:

√ საწარმოს მარაგებისა და მზა პროდუქციის ჯამი ტოლია ან აღემატება მარაგების ფორმირებაში მონაწილე მოკლევადიანი კრედიტებისა და ნასესხები საშუალებების ჯამს.

√ დაუმთავრებელი წარმოებისა და მომავალი პერიოდის ხარჯები ტოლია ან აღემატება საკუთარ საბრუნავ საშუალებებს..

არამდგრადი ფინანსური მდგომარეობის დროს საწარმოში დარღვეულია ფინანსური დისციპლინა, ფულადი ნაკადების მოძრაობის სტაბილურობა, მაგრამ საწარმოს შენარჩუნებული აქვს გადახდისუნარიანობის აღდგენის შესაძლებლობა.

კრიზისული (კრიტიკული) ფინანსური მდგომარეობის დროს საწარმოს მარაგები არ არის უზრუნველყოფილი მათი ფორმირების წყაროებით, საწარმო გაკოტრების ზღვარზე იმყოფება. ამ დროს საწარმოს გააჩნია ვადაზე გადაუხდელი კრედიტორული დავალიანებები და სესხები, ასევე ვადაგადაცილებული დებიტორული დავალიანებები. კრიზისული ფინანსური მდგომარეობის დროს საწარმო მთლიანად დამოკიდებულია დაფინანსების მოზიდულ წყაროებზე. ასეთი სიტუაციის ქრონიკული განმეორების შემთხვევაში საწარმო გაკოტრებულად უნდა გამოცხადდეს. ასეთი მდგომარეობა შემდეგი სახით შეიძლება გამოისახოს.

ჩვენს მიერ შესწავლილ იქნა ლუდისა და უალკოჰოლო სასმელების მწარმოებელი ერთერთი საწარმოს ფინანსური მდგრადობის მაჩვენებლები, რომელიც წარმოდგენილია №1 ცხრილის სახით.

ს.ს. „XX“-ის ფინანსური მდგრადობის მაჩვენებლები

ცხრილი №1

ზემოაღნიშნული მეთოდიკის მიხედვით ს.ს „XX“-ის ფინანსური მდგრადობის შეფასებით დადგინდა შემდეგი:

2006 წელს სრულდება უტოლობა 3,572 - 5,294 < 11,424 ანუ ნორმალურად მდგრადია;

2007 წელს სრულდება უტოლობა 7,013 < 7,161 ანუ აბსოლუტურად მდგრადია;

2008 წელს სრულდება უტოლობა 2,065 < 8,794 < 16,104 ანუ ნორმალურად მდგრადია;

2009 წელს სრულდება უტოლობა 7,255 < 8,246 ანუ აბსოლუტურად მდგრადია.

საწარმოს მდგრადობის შეფასებისთვის არ არის საკმარისი ასეთი ზოგადი შეფასება. საჭიროა დეტალური ანალიზი, რისთვისაც მიზანშეწონილია ფინანსური კოეფიციენტების გამოყენება. ამ უკანასკნელის საფუძველზე კი სათანადო ინტერპრეტაციების გაკეთება.

ფინანსური მდგრადობის ანალიზისთვის სპეციალური ეკონომიკური ლიტერატურით და ფინანსური ანალიზის საერთაშორისო პრაქტიკით შემოთავაზებული ფინანსური კოეფიციენტები ასეთი სახით დავაჯგუფეთ:

√ საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტი;

√ ნასესხები სახსრების კონცენტრაციის კოეფიციენტი;

√ სახსრების მანევრირების კოეფიციენტი;

√ სახსრების მობილურობის კოეფიციენტი;

√ საკუთარი კაპიტალის მანევრირების კოეფიციენტი;

√ საკუთარი და ნასესხები სახსრების თანაფარდობის კოეფიციენტი;

√ ფინანსური დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი;

√ ფინანსური დამოკიდებულების კოეფიციენტი;

√ გრძელვადიან დაბანდებათა სტრუქტურის კოეფიციენტი;

√ ფინანსური ლევერიჯის კოეფიციენტი.

საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტი ახასიათებს საწარმოს მესაკუთრეთა წილს მის საქმიანობაში ავანსირებული საშუალებების საერთო ოდენობაში. მისი ოპტიმალური მნიშვნელობა 0.5 - 0,8 ფარგლებში მერყეობს. რაც უფრო მაღალია ამ კოეფიციენტის მნიშვნელობა ფინანსურად, მით უფრო მდგრადია საწარმო. საერთოდ, მიღებულია, რომ საკუთარი კაპიტალის წილი აღემატებოდეს მოზიდული კაპიტალის წილს, რადგან ამ შემთხვევაში უფრო დიდია იმის ალბათობა, რომ ვალები საკუთარი სახსრებით დაიფარება. აღნიშნული მაჩვენებელი საწარმოს გრძელვადიანი გადახდისუნარიანობის მაჩვენებელია.

საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტი
=
საკუთარი კაპიტალი
ბალანსის აქტივების ჯამი

ნასესხები სახსრების კონცენტრაციის კოეფიციენტი მიუთითებს ქონების რა ნაწილია შეძენილი ნასესხები წყაროების ხარჯზე და გაიანგარიშება შემდეგი ფორმულით:

ნასესხები სახსრების კონცენტრაციის კოეფიციენტი
=
ნასესხები წყაროები
ბალანსის აქტივების ჯამი

სასურველია მისი მნიშვნელობა 0,5-ზე ნაკლები იყოს.

სახსრების მანევრირების კოეფიციენტი თავისი ეკონომიკური შინაარსით საწარმოს აქტივების ლიკვიდურ სახსრებად გარდაქმნის რეალური შესაძლებლობის მახასიათებელია და იგი გაიანგარიშება, როგორც მიმდინარე აქტივებსა და მოკლევადიან ვალდებულებებს შორის სხვაობის თანაფარდობა საბრუნავი აქტივების ჯამთან. მისი ოპტიმალური მნიშვნელობა 0,.2-ის ტოლი ან მეტი უნდა იყოს.

სახსრების მანევრირების კოეფიციენტი
=
მიმდინარე აქტივები-მოკლევადიანი
ვალდებულებები
საბრუნავი აქტივების ჯამი

სახსრების მობილურობის კოეფიციენტი აქტივების ლიკვიდურ სახსრებად გარდაქმნის პოტენციური შესაძლებლობის მახასიათებელია და საბრუნავი და ბრუნვის გარეშე აქტივების თანაფარდობით გაიანგარიშება.თუ აღნიშნული მაჩვენებლის მნიშვნელობა 0.5-ის ტოლია ან მეტია, მაშინ ბალანსის აქტიური ნაწილის სტრუქტურა დარღვეული არ არის და აქედან გამომდინარე, საწარმოს ფინანსურ მდგომარეობას გაუარესების საშიშროება არ ემუქრება.

სახსრების მობილურობის კოეფიციენტი
=
საბრუნავი აქტივები
_____________________
გრძელვადიანი აქტივები

საკუთარი კაპიტალის მანევრირების კოეფიციენტი ახასიათებს მიმდინარე საქმიანობის დაფინანსებისათვის გამოყენებული საკუთარი საბრუნავი კაპიტალის წილს, ანუ საკუთარი კაპიტალის იმ წილს, რომელიც დაბანდებულია საბრუნავ საშუალებებში. თავად ამ კოეფიციენტის ნორმალური სიდიდე დარგის თავისებურებებზეა დამოკიდებული და განისაზღვრება საკუთარი საბრუნავი სახსრების შეფარდებით საკუთარ კაპიტალთან. მისი საშუალო ნორმატიული მაჩვენებელი მეტია ან ტოლი 0,5-ის.

საკუთარი კაპიტალის მანევრირების კოეფიციენტი
=
საკუთარი საბრუნავი სახსრები;
____________________________
საკუთარი კაპიტალი

საკუთარი და ნასესხები სახსრების თანაფარდობის კოეფიციენტი ზოგადად ახასიათებს საწარმოს ფინანსურ სტრუქტურას და მდგრადობას. რაც უფრო მეტია საკუთარი სახსრების წილი კაპიტალში, მით უფრო დაბალია კომპანიის ფინანსური რისკები. ამ მაჩვენებლის ზრდა დადებით მოვლენად ითვლება. კოეფიციენტის მინიმალური ზღვარი ერთის ტოლია, წინააღმდეგ შემთხვევაში საწარმოს ფინანსური მდგომარეობა არასაიმედო ხდება. მისი გაანგარიშება ხდება შემდეგი ფორმულით:

საკუთარი და ნასესხები სახსრების თანაფარდობის კოეფიციენტი
=
საკუთარი კაპიტალი
______________________
ნასესხები კაპიტალი

ფინანსური დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი გაიანგარიშება საკუთარი კაპიტალის შეფარდებით დაფინანსების წყაროების მთლიან ჯამთან და გვიჩვენებს საკუთარი სახსრების ხვედრით წილს დაფინანსების წყაროების საერთო ოდენობაში. ამ კოეფიციენტის მნიშვნელობა საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტის ტოლია, ვინაიდან გაანგარიშებაში ერთი და იგივე სიდიდეები მონაწილეობს. (აქტივების და მათი დაფინანსების წყაროების სახით).

ფინანსური დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი
=
საკუთარი კაპიტალი
_______________________________________
დაფინანსების წყაროების მთლიანი ჯამი

ფინანსური დამოკიდებულების კოეფიციენტი საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტის შებრუნებული სიდიდეა და გვიჩვენებს რამდენჯერ აღემატება აქტივები საკუთარ კაპიტალს. მაჩვენებლის ზრდა ნასესხები სახსრების ზრდაზე მიუთითებს, რაც საწარმოს ფინანსურ სტაბილურობას საფრთხის წინაშე აყენებს. თუ ამ კოეფიციენტის მნიშვნელობა ერთამდე დაეცა, ეს ნიშნავს, რომ ქონებას სრულად აფინანსებენ მესაკუთრეები. მისი გაანგარიშება ხდება ფორმულით:

ფინანსური დამოკიდებულების კოეფიციენტი
=
მთლიანი აქტივები
_____________________
საკუთარ კაპიტალი

გრძელვადიან დაბანდებათა სტრუქტურის კოეფიციენტი მიუთითებს, გრძელვადიანი აქტივების რა ნაწილია დაფინანსებული გარე ინვესტორების მიერ და რაც უფრო მაღალია ეს მაჩვენებელი, მით უფრო დამოკიდებულია საწარმო გარე ინვესტორზე.

გრძელვადიან დაბანდებათა სტრუქტურის კოეფიციენტი
=
გრძელვადიანი ვალდებულებები
_______________________________
გრძელვადიანი აქტივები

საწარმოს მთლიანი კაპიტალის სტრუქტურას ახასიათებს ნასესხები სახსრების გრძელვადიანი მოზიდვის კოეფიციენტი, რომელიც სპეციალურ ეკონომიკურ ლიტერატურაში ფინანსური ლევერიჯის სახელითაა ცნობილი და გაიანგარიშება შემდეგი ფორმულით:

ფინანსური ლევერიჯი
=
გრძელვადიანი ვალდებულებები
____________________________________
საკუთარი კაპიტალი+გრძელვადიანი ვალდებულებები

ფინანსური ლევერიჯის კოეფიციენტი განსაზღვრავს გრძელვადიანი ვალდებულებების წილს გამოყენებული კაპიტალის თანხაში და მისი ზრდა დინამიკაში უარყოფითი მაჩვენებელია. გამოიყენება ფინანსური ლევერიჯის რამდენადმე სახეცვლილი ფორმა, კერძოდ:

ფინანსური ლევერიჯი
=
სესხები + პრივილეგიური კაპიტალი
_________________________________________________
მთლიანი აქტივები - მოკლევადიანი ვალდებულებები

ფინანსური ლევერიჯის მაჩვენებლის მინიმალური ზღვარი ერთის ტოლია. რაც უფრო მეტია ნასესხები წყაროების ხვედრითი წილი, მით მეტი იქნება ამ სესხებზე გადასახდელი პროცენტების ოდენობა. შესაბამისად, უარესდება საწარმოს საქმიანობის ფინანსური შედეგი.

ფინანსური ლევერიჯის დონის შეფასებისას უნდა გავითვალისწინოთ მოგებისა და ფულადი ნაკადის ზრდის ტემპები. ზომიერად მზარდი მოგებისა და ფულადი ნაკადების მქონე კომპანიამ უფრო მშვიდად უნდა აიღოს დიდი ვალი, ვიდრე არამყარი და ქაოსური ფულადი სახსრების მქონე კომპანიამ, რის გამოც დეფოლტის შედეგი კომპანიისთვის ძალიან სერიოზულია.

ს.ს „XX“-ის ფინანსური კოეფიციენტების ანალიზით გამოვლინდა, რომ საკუთარი კაპიტალის კონცენტრაციის კოეფიციენტი გაუმჯობესებით ხასიათდება და 2006 წლის 0,401-დან 2009 წელს 0,481-ს აღწევს, თუმცა ეს ჯერ კიდევ არ არის სასურველი დონე, ვინაიდან საკუთარ სახსრებს ნასესხები სახსრები აღემატება.

ნასესხები სახსრების კონცენტრაციის კოეფიციენტი 0,5-ს აღემატება, რაც არასასურველია, მაგრამ ამავე დროს შემცირების ტენდენციით ხასიათდება 2006-2009 წლებში, რაც საკუთარი სახსრების ხვედრითი წილის ზრდაზე მიუთითებს.

სახსრების მანევრირების კოეფიციენტი იდეალურ მაჩვენებელზე მაღალია და გაუმჯობესების ტენდენციით ხასიათდება. გამონაკლისს წარმოადგენს 2008 წელი, როცა ეს მაჩვენებელი მხოლოდ 0,128-ს აღწევს, რაც ამ პერიოდში მიმდინარე ვალდებულებების, კერძოდ კრედიტორული დავალიანებების ზრდამ გამოიწვია. თავად კრედიტორული დავალიანებების ზრდის მიზეზი კი იყო ფულადი საშუალებების მკვეთრი შემცირება 2007 წელთან შედარებით (2,076 ათასი ლარით, რამაც 13,98%25 შეადგინა) და დებიტორული დავალიანებების დაფარვის პერიოდის გახანგრძლივება, რის შედეგადაც საწარმომ ვერ შეძლო კრედიტორული დავალიანებების მკვეთრი ზრდის თავიდან აცილება.

სახსრების მობილურობის კოეფიციენტი მიუთითებს, რომ 2006-2007 წლებში აქტივების სტრუქტურა დარღვეული არ არის. 2008 წელს ეს მაჩვენებელი გაუარესებულია, ხოლო 2009 წელს ძალიან დაბალი. საერთოდ, ეს მაჩვენებელი შემცირების ტენდენციით ხასიათდება.

სგრძელვადიან დაბანდებათა სტრუქტურის კოეფიციენტი ზრდის ტენდენციით ხასიათდება, რაც გარე ინვესტორებზე დამოკიდებულების ზრდის მაჩვენებელია და არასასურველია.

საკუთარი და ნასესხები სახსრების თანაფარდობის კოეფიციენტი 1-ს ვერ აღწევს, თუმცა უახლოვდება და უმჯობესდება.

ფინანსური დამოკიდებულების კოეფიციენტი 2-ზე მაღალია, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ აქტივები 2-ჯერ და მეტად აღემატება საკუთარ კაპიტალს. დინამიკის შესწავლით დადგინდა გაუმჯობესების უმნიშვნელო ტენდენცია.

ს.ს „XX“-ის ფინანსური კოეფიციენტების დინამიკა

ცხრილი -№2