ძველი, დავიწყებული გზა

აი, ძვირფასო მკითხველო, - აი, მცირეოდენი ოქრო, გუნდრუკი და მური. აიღე და შეუერთდი იმ ქარავანს! ესენი აღმოსავლელი ბრძენები არიან... ჰო, მართლა, სად მიდიან? შეგიძლია მიპასუხო? არა? ო-ო-ო... დაგვიწყებია. დიდხანს, ძალზე დიდხანს მიედინებოდა შენი უაზრო კითხვა-ცხოვრება უბადრუკ წიგნთა საუფლოში.

მაგრამ, მოიცა! ეგებ გაიხსენო?! აი, აქ ერთი სახედარია. შეაჯექი და გაჰყევი ბრძენებს. მათ ნამდვილად მიიყვანს ვარსკვლავი იქ, სადაც მიდიან. გზის დაკარგვა გამორიცხულია. მაგრამ, მითხარი, ისევ არ იცი, სად მიდიან? ვერ გაიხსენე? ვერა? ოო, ძალიან ცუდი. ძალიან. რადგან ხომ უნდა იცოდე წესით, საით და ვისკენ გაუწევიათ.

ოჰ, ღმერთო ჩემო! ახლა კიდევ შენი ვირი გაჯიუტდა! დადგა და აღარ მიდის. მაგრამ ხომ ხედავ, აქედან ხომ ხედავ სამ მეფეს, იმ დიდ ვარსკვლავს რომ მიჰყევბიან? მოდი, გავიხსენოთ: მაშასადამე, სად მიდიან? დაძაბე, დაძაბე მეხსიერება, გამოიხმე ძველი ცოდნა მისი სიღრმიდან. ეს გზა ხომ ერთხელ შენც გაიარე, თუმცა, მრავალი, მრავალი წლის წინ! და, იცი! ისევ გაივლი, თუ მოინდომებ. სხვებიც გაივლიან, თუკი მართლა მოისურვებენ.

მაშ, ასე: გულით მოიწადინე! ჩადი, ჩაიძირე შენს წარსულში, ფიქრით ჩაღრმავდი... იჩქარე! რადგან ჯერ ისევ მოსჩანს ვარსკვლავი და მინდობილად მიმავალი ბრძენი მეფენი, ჯერ კიდევ შეგიძლია დაეწიო მათ და შეუერთდე.

გივი მარგველაშვილი

სიტყვა, წარმოთქმული ათენის უნივერსიტეტის ღვთისმეტყველების ფაკულტეტზე 1991 წლის 19 აპრილს

ანტიოქიისა და სრულიად აღმოსავლეთის პატრიარქი ეგნატე

ანტიოქიისა და სრულიად აღმოსავლეთის პატრიარქი ეგნატე (ერისკაცობაში ხაბიბ ბენ ასაად ხაზიმი) დაიბადა 1920 წელს სირიაში, ქამის პროვინციის დაბა მაქრადაში.

ადრეული ასაკიდანვე ჩაბმულია საეკესიო ცხოვრებაში. 1936 წელს ბეირუთში გადადის საცხოვრებლად. იმავე წელს ბეირუთის ეპარქიაში აღიკვეცა ბერად და მიიღო დიაკვნის ხარისხი. საშუალო და საუნივერსიტეტო გაბათლება ამერიკული უნივერსიტეტის ფრანგულ განყოფილებაზე დაასრულა ფილოლოგიისა და პედაგოგიკის ბაკალავრის დიპლომით.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ეგნატე ერთ-ერთი ორგანიზატორი იყო მართლმადიდებლური ახალგაზრდული სამშვიდობო მოძრაობისა სირიასა და ლიბანში.

1945 წელს გაემგზავრა პარიზში წმინდა სერგის მართლმადიდებლურ ინსტიტუტში სწავლის გასაგრძელებლად.

ბეირუთში 1953 წელს დაბრუნდა. ეკურთხა მღვდლად და დაინიშნა „ალ-ბაშარას“ (ხარება) ინსტიტუტის რექტორად. ამავე პერიოდში თანამოაზრეებთან ერთად მართლმადიდებელი ახალგაზრდობის საერთაშორისო გაერთიანებას - სინდესმოსს უყრის საფუძველს.

1961 წელს ეპისკოპოსის ხარისხში აჰყავთ და დამასკოში ანტიოქიის პატრიარქ ტეოდორე VI თანაშემწედ ნიშნავენ, ამასთან მას ევალება ბალამანდის მონასტრის წინამძღოლობაც. ბალამანდში მისი თაოსნობით დაარსდა სემინარია. 1965 წლიდან ლატაკიის მიტროპოლიტია.

1979 წელს არჩეულ იქნა ანტიოქიისა და სრულიად აღმოსავლეთის პატრიარქად. ინტრონიზაციის დროს წარმოთქმულ ქადაგებაში პატრიარქმა ეგნატემ ბრძანა: „მე ვიცი, რომ დავისჯები, თუ გულწრფელად არ ვიზრუნე ეკლესიასა და თითოეულ თქვენგანზე. ჩემთვის მიუღებელია ქედმაღლური ურთიერთობა თქვენთან, თითქოს რაიმეთი მაღლა ვიდგე. არა! ჩვენს შორის არანაირი სხვაობა არ არსებობს. მე თქვენი განუყოფელი ნაწილი ვარ და გთხოვთ, თქვენც იყავით ჩემი ნაწილი, უფალი ხომ ჩვენს შორის სუფევს და სულიწმინდა აქ შეკრებილ და სამწყსოდ გაერთიანებულ ძმებზე გარდამოდის, რადგან ჩვენ მრავალფეროვნებას სულით ერთობაში გამოვხატავთ“.

ეგნატე IV მიღებული აქვს სამეცნიერო ხარისხები ფილოსოფიაში, თეოლოგიასა და ისტორიაში. არის ათენის, პეტერბურგის და სხვა უნივერსიტეტების საპატიო წევრი. მისი ინიციატივით დაარსდა ბალამანდის უნივერსიტეტი და წმ. იოანე დამასკელის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტი. არაბულის გარდა ფლობს ფრანგულ, ინგლისურ, ბერძნულ და რუსულ ენებს. არის ავტორი საღვთისმეტყველო წიგნებისა და თარგმანებისა. ბრწყინვალე ორატორია. უყვარს კლასიკური მუსიკა და ბიზანტიური მუსიკა.

ეგნატე IV ახლო აღმოსავლეთის ეკლესიათა საბჭოს დამფუძნებელთაგანი და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ერთ-ერთი ხელმძღვანელია. ისლამური სამყარო პატივისცემის ნიშნად მას არაბთა პატრიარქს უწოდებს. საქრისტიანო კი თანამედროვეობის გამორჩეულ რელიგიურ მოღვაწედ აღიარებს. იგი აქტიურადაა ჩაბმული ეკლესიებსა და რელიგიებს შორის დიალოგში. მართლმადიდებელ ხალხთა ერთიანობაში შეტანილი დიდი პირადი წვლილისა და ახლო და ცენტრალურ აღმოსავლეთში მართლმადიდებლობის განმტკიცებისთვის ეგნატე IV 2002 წელს მიენიჭა მართლმადიდებელ ხალხთა ერთიანობის პრემია.

ქრისტიანებად პირველად ანტიოქიაში წოდებულმა უფლის მოწაფეებმა, მათი ეთნიკური კუთვნილების მიუხედავად, უნივერსალურ ენად ბერძნული აირჩიეს. ახლო აღმოსავლეთის დიდი ღვთისმეტყველები ელინიზმს წესრიგის, სიცხადისა და მშვენიერების გრძნობას დაესესხნენ. თავის მხრივ კი მას იესოს, როგორც ყოველი ადამიანის კონკრეტული ადამიანობის სემიტური შეგრძნება მიანიჭეს და ნათელი, მაგრამ სევდანარევი გაგებაც იმისა, რასაც „ღვთისმეტყველებს მხოლოდ ჯვარი“.

არაბი წმ. იოანე დამასკელი ხატს, ანუ ღვთის ხატად ქმნილ ადამიანს რომ იცავდა, საუბრობდა ქრისტეში მატერიის ფერისცვალებაზე, ხოლო ბერძენი წმ. თეოდორე სტუდიელი პიროვნების ფერისცვალებაზე მიუთითებდა. წმ. საბას ლავრისა და სტუდიონის ბერების თანამშრომლობის შედეგად ლიტურგიამ ეკლესიის მამების აზროვნება ქებად და დიდებისმეტყველებად გარდაქმნა, უფრო სწორად, მან (ლიტურგიამ) თავისი დოქსოლოგიური ხასიათი გამოავლინა. ჩვენს დროში უკვე შეუძლებელია გაიმიჯნოს ათონსა და კრეტაზე ხატწერის აყვავება ალეპოს სკოლის მიღწევებისგან.

არც ისე იშვიათად ისტორიის ურთულეს პერიოდებში ანტიოქიის პატრიარქები თავშესაფარსა და მხარდაჭერას კონსტანტინეპოლშო პოულობდნენ და ხანგრძლივი დროით საპატრიარქო კათედრა ბერძნებს ეკავათ. შემდეგ თავად ანტიოქიის მოწოდების დრო დადგა, რათა უკვე დამოუკიდებლად დაემოწმებინა ქრისტე არაბულ ენაზე, ტრაგიკული არაბული სამყაროს შუაგულში, რომლის მდგომარეობის ახსნა გვიხდება ეკონომიკურად მაძღარი და ამავე დროს პოლიტიკური ფარისევლობით ცდუნებული დასავლეთისათვის.

უფლის ეკლესიებზე ზრუნვა უკვე დიდი ხანია წელში გამტეხდა ეპისკოპოსსა და პატრიარქს, შფოთის მომტანი ტვირთის ჯვრის წინაშე დაგდების შესაძლებლობას რომ ვიყო მოკლებული და ჯვარცმულის განგმირული გვერდიდან წყლისა და სისხლის მიღებისას, ძალითა და რწმენით აღვსების უნარი არ შემწევდეს.

დღეს ამ პასუხისმგებლობაზე მინდა ვისაუბრო. თქვენს ყურადღებას სამ ფუნდამენტურ საკითხზე გავამახვილებ: მართლმადიდებლობისა და თანამედროევეობის ურთიერთმიმართება; მართლმადიდებლობის დამოწმების მიმართულება; მწყემსობის იმგვარი ტიპის ძიება, თანამედროვე ადამიანის გულში შეღწევისა და ეკლესიის საიდუმლოთა თანამონაწილედ მისი ქცევის საშუალებას რომ მოგვცემდა.

თანამედროვეობის რისკი

მართლმადიდებლები თანამედროვეობის წინაშე ხშირად განიცდიან შიშს. იგი მათ ერესით გამრუდებული დასავლეთის მიერ ხისტად თავსმოხვეულ სინამდვილედ წარმოუდგენიათ. თითქმის იმედგადაწურულნი შესცქერიან მათი სარწმუნოებით მეტნაკლებად შთაგონებული კულტურისა და, საერთოდ, ცხოვრების ხელოვნების ნგრევის შეუზღუდავი ტექნიციზმის, ტრადიციული საზოგადოებისთვის მტრული ინდივიდუალიზმის, დაუდგრომელი და უხეში ჰედონიზმის ზეწოლით, რომელიც ადამიანს მის მარადიულ დანიშნულებას ავიწყებს.

მართლაც, თანამედროვეობა ნიჰილიზმთან და იმ სიცარიელესთან არის წილნაყარი, რომელშიც ახალი კერპთაყვანისმცემლობა ინთქმება და რომლის სიმბოლოებს ილუზორულობა, ბაზარი, ეროტიზმი, ნარკოტიკები წარმოადგენს. მთელი პლანეტის მატერიალურად გამაერთიანებელი აწმყო ჯერაც უღონოა, რამდენადმე სამართლიანად გაანაწილოს რესურსები და გაითავისოს კულტურული მრავალფეროვნება; ამას ჩრდილოეთისა და სამხრეთის, უფრო კონკრეტულად, დასავლეთისა და ისლამის დაპირისპირება მოწმობს. ჩრდილოეთში ადამიანები საზრისის დაკარგვით, სამხრეთში კი წყლისა და საკვების, ასევე ყველასაგან აღიარებული ღირსების არქონის გამო იღუპებიან. იწამლება ტყეები და ზღვები, კომპრომეტირებული ხდება მიზანსწრაფვა „ქმნილების შენარჩუნებისაკენ“.

მაგრამ მეტად სახიფათოა, შევნიშნოთ თანამედროვეობის მხოლოდ ეს ერთობ რთული და განსხვავებული ასპექტები. თანამედროვეობა მუდამ კრიტიკულად აფასებს თავის თავს და არ წყვეტს ძიებას. მასში არც ისე შეუმჩნეველია მის ანტიკურსა და ბიბლიურ წარმომავლობაზე მიმანიშნებელი კვალი.

სამყაროს კვლევის სითამამეს, უსასრულოდ მცირიდან უსასრულოდ დიდამდე, ერთდროულად ელინიზმის ჭვრეტითი რაციონალურობა და ღვთიური სიბრძნით განმსჭვალული ქმნილების ბიბლიური გაგება უდევს საფუძვლად, იმ ქმნილებისა, რომელიც დასაბამიდან მიეცა ღვთის მიერ „ცხოველებისთვის სახელების დასარქმევად“ მოწოდებულ ადამიანს.

სხვის მიმართ პატივისცემა და სულის თავისუფლება - პლურალისტური დემოკრატიის ეს საუკეთესო თვისებები პიროვნების აღიარებაში, იესოს მიერ ღვთისა და კეისრის სამეფოთა შორის გაკეთებულ განმათავისუფლებელ განსხვავებაშია ფესვგადგმული.

„ერთიანი მსახურების“ ცნობიერება

ამრიგად, ჩვენთვის, ქრისტიანებისთვის თანამედროვეობა სულაც არ არის უცხო. საჭიროა ძალისხმევა, რათა შიგნიდან შევცვალოთ მისი ორიენტაცია. მე ვიყენებ გამოთქმას „რეორიენტაცია“ (re-orienter) სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობითაც, რადგან თუ რაიმე აკლია თანამედროვეობას, ეს არის მისი აღმოსავლეთი (Orient).

გავმარტავ ჩემს აზრს. XV საუკუნეში დიდმა ბიზანტიელმა ჰუმანისტებმა თავშესაფარი იტალიასა და საფრანგეთში ჰპოვეს და გადამწყვეტი იმპულსი მისცეს რენესანსს. მაგრამ მკვდრეთით აღმდგარი მაცხოვრისგან ქვეყნიერების გარდასაქმნელად გამოსხივებული საღვთო „ენერგიების“ თეოლოგია და სულიერი პრაქტიკა აღმოსავლელი ბერების საიდუმლოდ დარჩა. ოტომანთა ბატონობამ კი კულტურული შემოქმედების პოტენციალი (როგორც ეს გამოვლინდა, მაგალითად, წმ. ნიკოლოზ კაბასილასა და თეოფანე ბერძენის ნაშრომებში) ჩაახშო. ამის შედეგად, ელინიზმსა და ბიბლიაზე დაფუძნებული სამეცნიერო და ტექნიკური პროგრესი უარყოფილ იქნა იმ დროისთვის კოსმიური შინაარსისგან უკვე დაცლილი ქრისტიანობის მიერ და „უცხო სულების“ ბატონობის ქვეშ მოექცა.

გ. ფლოროვსკის ცნობილი გამოთქმა რომ გამოვიყენოთ, მართლმადიდებლობის ხანგრძლივი „ბაბილონის ტყვებისას“ დაიკარგა ყოფირების, როგორც თანაზიარების პატრისტიკული ხდევა, დაიკარგა სამების ხატად საზოგადეობაში თავისი უნიკალურობის დამამკვიდრებელი პიროვნების გაგება. ადამიანის დინამიზმსა და თავისუფლებას სიყვარულის ონტოლოგიური განზომილება მოაკლდა და მისი ადგილი ინდივიდუალიზმმა დაიკავა.

აწმყოს „ორიენტაციის შეცვლა“, ჩვენთვის, მართლმადიდებლებისათვის საღვთო „ენერგიებისა“ და თანაზიარებაში მყოფი პიროვნების შესახებ თამამ მოწმობას ნიშნავს. ამით ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს დევიზს: „მშვიდობა, სამართლიანობა, ქმნილების შენარჩუნება“ საკუთრივ თეოლოგიური და ჭეშმარიტად სულიერი შინაარსი შეიძლება შევსძინოთ შემოქმედებითი რელიგიურობის პერსპექტივაში.

მაგრამ ამის დამოწმებას იმ შემთხვევაში შევძლებთ, თუ თავისუფლად და თვალნათლივ გავაცნობიერებთ, რომ ჩვენი ტრადიცია წარსულის ნოსტალგიური გამეორება კი არა, მისი შემოქმედებითი ერთგულებაა. ვლადიმერ ლოსკი ამბობდა, რომ ჭეშმარიტი გარდამოცემა არის სულიწმინდის ცხოვრება ქრისტეს სხეულში და რომ სულიწმინდა ამავე დროს ეკლესიის კრიტიკულ სულს წარმოადგენს. თანამედროვე ცივილიზაცია თავისი საუკეთესო მახასიათებლებით (მიღწეულით დაუკმაყოფილებლობა, შეკითხვა, დიალოგი, ჰიპოთეზა) მართლაც ბევრ რამეში ემთხვევა ჩვენი გარდამოცემის მომთხოვნ ბუნებას და დროის იმგვარი გაცნობეირებისკენ გვიბიძგებს, რაზედაც მე ვსაუბრობდი.

მეგობრებო! ჩვენ შევდივართ ეპოქაში, როდესაც რწმენა ვეღარ გაძლებს მისი გააზრების გარეშე, რადგან, წმ. ნიკოლოზ კაბასილას თანახმად, „მრთელი ადამიანი აზროვნებისა და თავისუფლებისგან შედგება“.

პასუხი ბოროტების არგუმენტზე

ქრისტიანობის დამოწმების არსებით ამოცანათაგან გამოვყოფდი ორს, ყველაზე მნიშვნელოვანს: ერთი მხრივ, პასუხი უნდა გაეცეს ბოროტების არგუმენტებს - იობის წიგნიდან დაწყებული „ძმები კარამაზოვებით“ დასრულებული. პასუხი უნდა გაეცეს „სატირის თეატრის“ პროვოკაციებს, რომელიც გვამხედრებს ღმერთის წინააღმდეგ და მის უარყოფისაკენ გვიბიძგებს; მეორე მხრივ, ყურადღება უნდა გამოვიჩინოთ თანამედროვე ნეოწარმართობის მიმართ არა იმიტომ, რომ ვწყევლოთ, არამედ დავძლიოთ ჩვენი რწმენის გაღრმავებით, როგორც ეს გააკეთა წმ. იუსტინე მარტვილმა (II ს.), ყველაფერში „ლოგოსის თესლებს“ რომ ხედავდა.

გვეუბნებიან: „თქვენ ამტკიცებთ, რომ ღმერთი ყოვლისშემძლეა, მაგრამ სამყარო მაინც აბსურდულ ქაოსს წარმოაგენს; ამტკიცებთ, რომ ღმერთი კეთილია, მაგრამ უამრავი მსჯავრდებულისთვის მას წამების მარადიული საკანი აქვს გამზადებული. უხსოვარი დროიდან ადამიანები ერთმანეთს ხოცავენ ღმერთის სახელით. თქვენ ამბობთ: „ღმერთი გულმოწყალეა“, ჩვენ კი გვეჩვენება, რომ იგი აღვივებს სიძულვილსა და დაუნდობლობას“. ფრანგი ფილოსოფოსი რენე ჟირარი არც თუ უსაფუძვლოდ აახლოებდა ძალადობასა და საკრალურობას: ყოველ საზოგადოებას ერთ მუშტად კრავს რომელიმე „განტევების ვაცის“ მოკვეთა, ყოველი გაერთიანება ფუნქციონირებს გამორიცხვის მექანიზმების წყალობით, რომლებიც ადვილად პროეცირდება მარადისობაში.

ვთქვათ გარკვევით: დროა, ბოლო მოვუღოთ ამ „სატანური ღმერთის“ ხატს, რომელიც წარმოშვა ერთი მხრივ, წმ. ავგუსტინეს უსიცოცხლო სისტემატიზაციებმა, მეორე მხრივ კი, შიშის დამახინჯებულმა პროექციამ, შურისძიების მოთხოვნილებამ - კომპენსაციის წყურვილმა, მათ შორის ე.წ. მართლმადიდებელი ქრისტიანებისა, მიუწვდომელი ძალაუფლებისკენ სწრაფვით რომ არიან შეპყრობილი. უფალი ჩვენი არის ჯვარცმული ღმერთი (წმინდა მამებმა ეს მოლტმანზე გაცილებით ადრე თქვეს). ღმერთმა სხვა თავისუფლებები - ადამიანი და ანგელოზი შექმნა და ამით თანაეზიარა სიყვარულის ტრაგიკულ ისტორიას, შემდეგ კი მის მიერ შექმნილი სამყაროდან განიდევნა და, იმავე ნიკოლოზ კაბასილას სიტყვებით, დარჩა „მეფედ ქალაქის გარეშე“. უფლისთვის უცხოა ბოროტების იდეა. მას ფარულად სახიდან სისხლი სდის, ვიდრე ადამიანი არ დართავს ნებას, შევიდეს საკუთარი ქმნილების გულში, აღადგინოს, გარდაქმნას იგი და შემოგვიერთდეს სიკვდილისა და ჯოჯოხეთის წყვდიადში, რომ თავისი ნათლით აღავსოს ყოველივე, გამოგლიჯოს კაცობრიობა არარსებობის ხიბლს და გზა გაუხსნას აღდგომისაკენ.

ჯვარცმულ ღმერთს წილი არ უდევს ტირანებისა და სტიქიონების მეუფებაში. მას მხოლოდ მშვიდობის, სინათლის, სიყვარულის გადმოღვრით შეუძლია მოქმედება - მარტოოდენ გულის მეშვეობით, ღვთისმშობლის მსგავსად რომ იხსნება. იგი „საღვთო ომებისა“ და ჯვაროსნულ ლაშქრობათა კი არა, ცხოველმყოფელი ჯვრის ღმერთია და მისი აღდგომის კეთილი ძალა ჩვენზე გადმოდის ყოველთვის, როცა ჩვენს ჯვარს მის ჯვართან, ჩვენს ჭრილობებს კი მის წყლულებთან ვაიგივებთ.

რელიგიებს შორის, რა თქმა უნდა, არსებობს განსხვავება და წინააღმდეგობა. თუმცა ეს განსხვავება და წინააღმდეგობა არა მტრობის, არამედ მეგობრობის მიზეზი უნდა გახდეს. ჩვენ შეგვიძლია, აღვფრთოვანდეთ ყოველგვარი თეოფანიით (ღვთის გამოცხადებით), რადგან ვიცით, რომ ქრისტე ყველა მათგანის „რეკაპიტულაციას“ ახდენს - თავის თავში შემოკრებს და მათზე მაღლდება, როგორც ამბობენ წმ. ირინეოს ლიონელი და წმ. მაქსიმე აღმსარებელი. ჩვენ შეგვიძლია, ყოველ ადამიანში უფლის სახე დავინახოთ, რადგან ვიცით, რომ ყველაფერი შექმნილი ღვთის სიტყვის - ლოგოსის მიერ და აღდგენილია მისი განკაცებით. აქედან გამომდინარე, ქრისტეში ცხოვრების მცდელობა ნიშნავს საკუთარ ლოცვაში, მსახურებაში, სიყვარულში მთელი კაცობრიობის ჩართვას.

და ამგვარად ვხვდებით, რომ შეუძლებელია იმედის შემოსაზღვრა, რადგან ეს აღდგომისთვის საზღვრის დადგენა იქნებოდა, - ასე გვასწავლის წმ. ისააკ ასური, ერაყელი ბერი, რომლის შრომები დიდ გავლენას ახდენდა რუსულ და ათონის მთის სულიერებაზე. საყოველთაო ხსნისთვის ლოცვა მართლმადიდებლობის ერთ-ერთი უძვირფასესი მარგალიტია, ვინაიდან ხსნა მარტოობაში კი არა, მიმდინარე ცხოვრების ნაკადში წმინდანებთან თანაზიარებით აღსრულდება და აქ გულით მოქცეული მეზვერე თუ მეძავი წინ უსწრებენ ურიცხვ ფარისეველს...

ნეოწარმართობა და რწმენის გაღრმავება

ვფიქრობ აუცილებელია ნეოწარმართობის მიმართ ყურადღების გამახვილება, რათა იგი ჩვენი რწმენის გაღრმავებით დაიძლიოს. დღეს გავრცელებული ახალი „სულიერება“ მეტისმეტად ბუნდოვან ფორმებს იღებს ოკულტიზმიდან მოკიდებული გნოსტიციზმის საკმაოდ დახვეწილ სახეებამდე და New Age-ს (ახალი ერა - მთარგმ.) სახელით ცნობილ მისტიკურ მოძრაობაში კრისტალიზდება. ეს სულიერება, ჩანს, ანტიქრისტიანულია, მაგრამ ქრისტიანობა, რომელსაც იგი უპირისპირდება, განა ხშირად გადაგავრებული და სენტიმენტალურ პიეტიზმამდე, მანიქეველურ და გაბოროტებულ მორალიზმამდე არ არის დაყვანილი? შევჩერდეთ ამ „ახალი რელიგიურობის“ სამ ძირითად თემაზე: კოსმოსზე, ეროსსა და ცნობიერების გარდამქმნელ მედიტაციაზე.

პლუტარქე დიდ მოთქმას ახსენებდა, რომელმაც ზღვას გადაუარა: „დიდი პანი მოკვდა! დიდი პანი მოკვდა!“ იქმნება შთაბეჭდილება, რომ დღეს იგი მკვდრეთით უნდა აღდგეს. შეყვარებულის მომლოდინე ახალგაზრდა გოგონა თუ მოსამსახურეთა დამქირავებელი გენერალური დირექტორი ბედს ეკითხებიან ვარსკვლავებს და ზოდიაქოს ნიშნებს იკვლევენ. პრესითა თუ ტელევიზიით მერწყულის ეპოქის დასაწყისს გვამცნობენ. ადამიანები თავიანთ სხეულებზეც კი კოსმიური რიტმების შესაბამისად ზრუნავენ. აღტაცებით საუბრობენ ზღვასთან, მთებთან, თოვლთან კონტაქტის შესახებ. ჰაიდეგერი ხის მდუმარე ზრდის ჭვრეტისას ყოფიერების საიდუმლოს განადიდებს. პოეტები სამყაროს მშვენიერებაში ღვთაების ახალ სახელებს ეძებენ. აზიური რელიგიები კოსმოსში თეოფანიის დანახვას გვასწავლიან. გერმანიაში კი ეკოლოგიური მოძრაობა და ბუდიზმი ერთიანდება იდეით, რომ მეტად აღარ იბატონონ ბუნებაზე, არამედ შეერწყან მას - პანთეიზმის ძველი ოცნება!

მთელ საქრისტიანოში მხოლოდ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ შეინარჩუნა ბუნების ლიტურგიკულ-მისტიკური ხედვა. სიკვდილის მძლეველი ქრისტე საიდუმლოდ გარდაქმნის სამყაროს და ღმერთი ამიერიდან კოსმოსში მყოფობს არა მარტო როგორც მისი მიზეზი, არამედ „ენერგეტიკულადაც“ - თავისი ენერგიებით. ევქარისტიაში რეალიზდება მატერიის საკრამენტული შესაძლებლობები. წმ. იოანე დამასკელი ამბობს: „მე თაყვანს ვცემ არა მატერიას, არამედ ღმერთს, რომელიც ჩემი ხსნისთვის გახდა მატერია“. ასკეზა შესაძლებელს ხდის „ყოფიერში (არსებებსა და საგნებში) დაფარული ღმერთის დიდების ჭვრეტას“. ორიგენე ამბობს, რომ სამყარო არის logos alogos - უსიტყვო სიტყვა და ჩვენ შეგვიძლია, ქრისტეში - ხორცშესხმულ ლოგოსში გაცნობიერებულად ვადიდოთ ღმერთი. ადამიანი - სიცოცხლისა და სამყაროს მღვდელი მოწოდებულია, რომ ქრისტეს ყოვლის გამაერთიანებელ მსხვერპლში ძღვნად შესწიროს ღმერთს საგანთა ლოგოსები.

ახალ ეპოქაში ეს ნაყოფიერი იდეა დაიჩრდილა ან მხოლოდ ბერმონაზვნურ პერსპექტივაში განიმარტა. ჩვენ მას კულტურული და სოციალური მნიშვნელობა უნდა დავუბრუნოთ და ამით ქმედითი გავხადოთ ეკოლოგიური აზროვნება. XX საუკუნის დასაწყისში ამის გაკეთებას დიდი რუსი „სოფიოლოგები“ ცდილობდნენ. მათი კონცეფციები არცთუ წარმატებული გამოდგა, მაგრამ მათ შეგვახსენეს სიბრძნის ბიბლიური მნიშვნელობა, განსაკუთრებით სოლომონის იგავთ წიგნის მერვე თავში რომ არის გამკვეთილი. ამ იდუმალ ხატში ღმერთი და მისი ქმნილება თითქოს ერთმანეთს ჭვრეტენ, რადგან ღვთაებრივი სიბრძნე ერთსა და იმავე დროს არის ღვთაებრიობის გამოვლინება და ქმნილების საიდუმლო „ფორმა“ (სწორედ ამის გათვალისწინებით დავწერე მცირე ზომის წიგნი სახელწოდებით „ქმნილების ხსნა“).

ეროსი და პიროვნება

დღესდღეობით აშკარად მწვავდება კონფლიქტი ქრისტესა და ეროსს შორის, თითქოსდა ისინი ორი მტრული ღვთაება იყვნენ. რა თქმა უნდა, ქრისტიანობის ისტორიაში სექსუალობამდე დაყვანილი ეროსისადმი (თუმცა იგი გაცილებით მეტს წარმოადგენს) იჭვნეულობა დიდი ხნის მანძილზე პიროვნების მთლიანობის დაცვის აუცლებლობით იყო გამართლებული გვაროვნულ საწყისთან, უპიროვნო ექსტაზური შერწყმის სურვილთან დასაპირისპირებლად. ქალი მარტოოდენ როგორც შთამომავლობის გაგრძელების საშუალება კი არა, უპირველეს ყოვლისა, როგორც პიროვნება უნდა დამკვიდრებულიყო, ისევე როგორც ღმერთთან შეერთება მასთან თანაზიარებად უნდა ყოფილიყო გაგებული, რომლის სიმბოლო არა წუთიერი ერეოტიკული ეგზალტაციაა, არამედ მოყვარული ერთგულება. ბერმონაზვნობა ადამიანში ბიოლოგიური სიცოცხლის საპირისპიროდ ღვთის ხატის ტრანსცენდენტულობაზე აკეთებდა აქცენტს. ამავე დროს ეროსი არა იმდენად გარდასაქმნელი, რამდენადაც უარსაყოფი რამ ხდებოდა. სწორედ ამის შედეგი იყო სიცოცხლის ამბოხი. XIX საუკუნის დასასრულის საოცარმა ნოვაციებმა და აღმოჩენებმა ძალიან სწრაფად მიგვიყვანეს ქალის უფლებებამდე, იბატონოს თავის მშობელ საწყისზე (ფროიდისეული გაგებით). არყოფნით მოჯადოებული თანამედროვეობა განადიდებს ეროტიზმს, როგორც სხეულის ზეიმს და იმავდროულად დაკარგული ნახევრის ძიებას... ზღვის ქაფი შობს აფროდიტეს, სიცოცხლის ჭეშმარიტ ქალღმერთს, მოელვარესა და მბრწყინავს, მაგრამ ის ტურისტული რეკლამის სტუარდესასავით აბსტრაქტულია და ანონიმური.

მაგრამ აქაც გაერთიანებისა და დაძლევის გზები უნდა ვეძებოთ. მახსენდება „ქება ქებათზე“ ხრისტოს იანარასაის მშვენიერი კომენატრები. ჭეშმარიტ ქრისტიანობას სიცოცხლის და სიყვარულის - ქალისა და მამაკაცის ღარიბი, დიადი, კეთილშობილი გრძნობის არ ეშინია. ჭეშმარიტი სიყვარული თავის საზრისზე საუბრობს. ჭეშმარიტ სიყვარულს ეროსი პიროვნებათა შეხვედრის სივრცეში შეჰყავს და მაშინ სექსუალობა ზიზღსა და მოხიბლვას კი არ უკავშირდება, არამედ ურთიერთობის ენად გარდაიქმნება. საბოლოო ჯამში, სექსუალობა როგორც ასეთი არ არსებობს: არის მხოლოდ შეხვედრა, რომელიც ურთიერთპატივისცემასა და ორი „ცხოველი სულის“ ურთიერთგაცვლას ითხოვს.

ამაში არაფერია ისეთი, რაც ბერმონაზვნობას შეეწინააღმდეგებოდა. თავისი არსით ბერმონაზვნული ცხოვრება სულისა და ქრისტეს ქორწინებას წარმოადგენს და სრულყოფს ეროსს. მე მოხუცი ბერი ვარ; ყოველთვის, როცა ხელში ჩვილი ბავშვი მიჭირავს, განვიცდი მართალი სვიმეონის სიხარულს, რომელსაც ჩვილი იესო ჰყოლია ხელში აყვანილი. და მე ვამტკიცებ: ის, რისი სიმბოლოც არის ცოლ-ქმრული წყვილი, ბერმონაზვნობაში აღსრულდება.

გარდამქნელი მედიტაცია

გნოსტიციზმი ე.წ. „გარდამქნელი მედიტაციის“ სახით თანამედროვეობის კიდევ ერთი ნაწილია, რომელიც ჩვენი რწმენის გაღრმავებას გვაიძულებს. ინტელიგენტი ან სამეურნეო თუ სიციალური საქმიანობით დაკავებული ადამიანები სიჩუმის, მყუდროების მოთხოვნილებას კონცენტრაციის ინდური ან შორეულ-აღმოსავლური მეთოდებით იკმაყოფილებენ. ისინი იოგას, ძენს, ტრანსცენდენტალურ მედიტაციას ადამიანის შინაგანი სამყაროს ჭეშმარიტად ექსპერიმენტულ კვლევად მიიჩნევენ. მათი საშუალებით ზოგჯერ ახერხებნ კიდეც ყოველდღიური ამაოებიდან გარიდებას, გარკვეული შინაგანი მყუდროების მოპოვებასა და „საკუთარი ცნობიერების გაცნობიერებას“. მაგრამ ამ გზაზე ადამიანს საფრთხეს უქმნის გნოსტიკური სიამაყე, საკუთარი „ეგო“-ს ჰიპერტროფული აღქმა, რასაც შეცდომით აღმოსავლურ „მე“-ს არქმევენ, მიღწეული კონცენტრაციის შემთხვევაში კი უპიროვნო ღვთაების კონცეფციასთან გვაქვს საქმე, რომლის მიხედვითაც „სხვა“, „მეორე“ მხოლოდ საშუალებაა და, საბოლოო ჯამში, ილუზია. მართლმადიდებლობამ პასუხად ხელახლა უნდა მოიპოვოს და გააცოცხლოს ისიქაზმის დიდი სულიერი მემკვიდრეობა. ისიქაზმისთვისაც ცნობილია აზიურის მსგავსი ტექნიკური ილეთები, რომლებიც „ვნებათაგან“ განთავისუფლების, „გულისთქმათაგან“ გონების განწმენდის, გონისა და გულის შეერთების საშუელაბას წარმოადგენს; აქაც გამოიყენება სხვადასხვა სხეულებრივი პოზები და ფიზიოლოგიური რიტმები, მაგალითად, სუნთქვა. მაგრამ თუ ინდოელი იოგი თანდათან აბსოლუტთან გაიგივებული „მე“-ს სხივმოსილ უფსკრულში ეფლობა, ისიქასტი ასკეტი ხედავს, რომ სინათლის წყარო არის პიროვნება - უსასრულოდ მახლობელი და მიუწვდომელი. აქ ერთიანობა და გაყოფა ერთმანეთს აძლიერებს და ეს არის „ეპექტაზისი“ (გამძაფრებული მისწრაფება, წვდომა), რომლის შესახებ წმ. გრიგოლ ნოსელი ამბობდა, რომ ის თვით სამების გულშია ჩაწერილი. ქრისტიანული სულიერება, ევაგრე პონტოელის თქმით, „ყოველივესგან გამოყოფა და ყოველივესთან შეერთებაა“. იგი წარგვმართავს მოყვასის თავმდაბლური მსახურებისაკენ. მედიტაცია თავის თავში არ იკეტება, არამედ იქცევა ლოცვად - „საუბრად“, ურთიერთობად. „ლოცვა ლოცვის საზღვრებს მიღმა“ მდუმარების, „მომავალი ცხოვრების ამ საიდუმლოს“ წინათგრძნობას გვანიჭებს, თუმცა ეს მამის დუმილია. მამა საუბრობს და წარგზავნის თავის სიტყვას, სიტყვა მსახურებისათვის წარგზავნის მოციქულებს, მოციქულები - ეპისკოპოსებს და ამგვარად, მთელი ეკლესია ხდება წარგზავნილი სიყვარულის დასამოწმებლად. ქრისტიანული გნოსისის საბოლოო სიტყვა სწორედ სიყვარულია და წმ. ეგნატე ანტიოქიელიც ხომ გვეუბნება, „ღმერთის ჭეშმარიტი შემეცნება იესო ქრისტე არისო“.

ეკლესიის შეგრძნების გადაცემა თანამედროვე ადამიანისათვის, ხოლო თანამედროვე ადამიანის შეგრძნებისა - ეკლესიისათვის

დღეს, ისტორიული წყვეტების გამო ორიენტირებისა და ფასეულობების მოშლის ეპოქაში, მრავალი ეძებს „სულიერს“, მაგრამ ამასთან ზურგს აქცევს ეკლესიას, როგორც რიტუალებში მანიკალურად გაყინულსა და მოძველებულ სტრუქტურას, გამყოფ კედლად აღმართულს ადამიანსა და საიდუმლოს შორის. „განა თქვენ არ იცით, რომ ეკლესიები ღმერთის საფლავებია?!“ - ამბობდა ნიცშე. თუ დასავლელი ქრისტიანები მეტისმეტად გაიხსნენ ქვეყნიერების მიმართ, აღმოსავლეთის ქრისტიანებისთვის დამახასიათებელია საპირისპირო ტენდენცია - მარგინალიზება, სწრაფვა იზოლაციისკენ - იმისკენ, რომ ლამაზად მოკაზმულ საფლავებში გამოიკეტონ. ჩვენ ისტორიის დიდ შაბათს მივაღწიეთ და ამ საფლავიდან შეიძლება კვირა (აღდგომა - მთარგმ.) ამობრწყინდეს. მაგრამ როგორ არის ეს შესაძლებელი? ჩემი საფიქრელი, ჩვენი მუდმივი მამობრივი საზრუნავი თანამედროვე ადამიანისთვის ეკლესიის განცდისა და მნიშვნელობის დაბრუნებაა. ეკლესიამ კი თანამედროვე ადამიანი უნდა შეიგრძნოს და გაიაზროს.

ეკლესია არის ქრისტეს სხეული, მამის სახლი, სულიწმინდის ტაძარი. ეკლესია არის ევქარისტიული ბარძიმი, საიდანაც „ქვეყნიერების სიცოცხლისთვის“ აღდგომის ძალა და სიხარული იღვრება. მისი მეშვეობით ქრისტე კოსმოსისა და ისტორიის შუაგულში, ჩვენს შორის მყოფობს ყოველთვის, როცა ეკლესია თავს წარმოაჩენს როგორც თანაზიარება თავისუფალი, ერთგული, შემოქმედი ადამიანებისა. აუცილებელია, რომ ეს ცხადი გახდეს. ვცდი, გიჩვენოთ რამდენიმე კონკრეტული გზა.

„ენებზე მეტყველება“, რაც გვხიბლავს, მაგრამ არ გვმოძღვრავს

ორი ერთმანეთის მსგავსი ლათინური სიტყვის თამაშით შეიძლება ვთქვათ, რომ ეკლესიის მსახურება lumen და numen - ანუ აზრისა და საიდუმლოს წარმოჩენა უნდა იყოს. მართლმადიდებელ ეკლესიას ზღვრამდე მიჰყავს ღვთისმსახურების „ნუმინოზური“, საიდუმლო ასპექტი: ეკლესია არის „ცა მიწაზე“, სიმბოლოთა სამყარო, ადამიანის უნარებისა და გრძნობების დამამშვიდებელი და განმანათლებელი. მაგრამ კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: არაფერი ხდება თავისთავად, განსაკუთრებით ჩვენს დროში. შეძლებს თუ არა „ნუმენი“ არსებობას ქმედუნარიანი „ლუმენის“ ანუ გააზრების, განსჯის გარეშე?

წმ. პავლე კორინთელების მიმართ ეპისტოლეში წერს: „ეკლესიაში მირჩევნია მხოლოდ ხუთი სიტყვა წარმოვთქვა გონებით, რათა სხვებსაც გავაგებინო, ვიდრე ურიცხვი სიტყვა უცხო ენაზე.“ (I კორინთ. 14,19). დავფიქრდეთ, ჩვენი ღვთისმსახურება ხომ არ ემსგავსება „ენებზე მეტყველებას“, რაც გვხიბლავს, მაგრამ არ გვმოძღვრავს? როცა რელიგიურობა ემოციამდე, თავისებურ ესთეტიკამდეა დაყვანილი, მაშინ რწმენა აღარ ნათლდება გონებით, გონება კი აღარ ნაყოფიერდება რწმენით და ხდება ეკლესიის გაუცხოება ჩვენი დროის კულტურული, მეცნიერული და ტექნიკური ცხოვრებისაგან.

ამ საკითხებს მოძღვარი ყურადღებით უნდა მოეკიდოს. ბიზანტიური ლიტურგია დიდებული ძეგლია. ჩვენი ლიტურგიკული ძეგლების უმრავლესობა ცხად თეოლოგიურსა და სულიერ ძალას ფლობს: მათ მშობლიური კულტურული კონტექსტისგან დამოუკიდებლად სულიწმინდის ბეჭედი ანიჭებს ღირებულებას. მაგრამ ზოგიერთი ტექსტი წარსულის სიმძიმეს ატარებს, მეტყველებს ჩვენთვის უკვე სრულიად გაუგებარი წყევლის ან იმპერიული ენით.

რატომ შეწყდა ასე მჩქეფარე და ხშირად წინააღმდეგობრივი ლიტურგიკული შემოქმედება პირველ ათასწლეულში, თუ, რა თქმა უნდა, მხედველობაში არ მივიღებთ „თვენის“ გვიანდელ მექანიკურ და „რიტორიკულ“ მიბაძვებს? განა ყოველ ეპოქას, განსაკუთრებით კი ჩვენსას - ერთსა და იმავე დროს ტრაგიკულიც რომ არის და ამასთან, თავისი ტრაგიზმის გამო ყველაფერში სარგებლის მაძიებელიც, არა აქვს უფლება და მოვალეობა, თავისი წვლილი შეიტანოს საერთო მემკვდირეობაში? ერთი მხრივ, უნდა გავთავისუფლდეთ ჩვენი ლიტურგიკული მემკვიდრეობის ზოგიერთი „მკვდარი რტოსაგან“, მეორე მხრივ კი, ლამაზი, მარტივი, ნათელი ტექსტებით გავმდიდრდეთ. უამისოდ ბევრ ჩვენს მორწმუნეს დავკარგავთ. ისინი უბრალოდ სექტებში წავლენ.

ლიტურგიკული შემოქმედების შეწყვეტა მრევლისთვის საეკლესიო განმარტებაზე უარის თქმას ნიშნავს. ნუთუ არ უნდა დავუბრუნდეთ ამგვარ განმარტებას და ამისთვის არ გამოვიყენოთ თანამედროვე ეგზეგეტიკის უმნიშვნელოვანესი მიღწევები, რა თქმა უნდა, ტრადიციული სიმბოლური და ტიპოლოგიური ხედვის შენარჩუნებით?

ნუთუ ამ მცდელობათა უპირველესი პირიბა არ უნდა გახდეს ლიტურგიკული ენის გათანამედროვება ჩვენი ეკლესიის ფუნდამენტური, მაგრამ ძლიერ დავიწყებული პრინციპის შესაბამისად?

სინანულის საიდუმლოს გააზრება

მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია არის თანაზიარების, ევქარისტიის ეკლესიოლოგია. ეკლესიურობა ქრისტეში და ქრისტეს მიერ სამების თანაზიარებაში მონაწილეობაა. მაგრამ რა ფასი აქვს ღვთისმეტყველებას, თუ მას ხორცი არ შეესხა? ახალ აღთქმაში სიტყვა „ჰიერევს“, რაც სეპტუაგინტაში მღვდელს ნიშნავს, ქრისტესთან და მთლიანობაში მისი სხეულის შემადგენელ საღვთო ერთან დაკავშირებით გამოიყენება. ამდენად, არსებითია, რომ ლიტურგიისას ეს ყველა მორწმუნემ განიცადოს, საკუთარი თავი თანამსახურად გააცნობიეროს, მოისმინოს „საიდუმლოდ“ წოდებული ლოცვების უმეტესობა, თავისი „ამინით“ განამტკიცოს ეპიკლეზისი (სულიწმინდის მოწვევა - მთარგმ.) და მერყეობის გარეშე რეგულარულად ეზიაროს.

ამ მიზნით მეტად მნიშვნელოვანია სინანულის - შერიგების საიდუმლოს გააზრება. ამბობენ, რომ ახალგაზრდობამ დაკარგა ცოდვის გაცნობიერების უნარი. ეს მართლაც ასეა, თუკი ცოდვა, უპირველეს ყოვლისა, სექსუალურ შეპყრობილობად, ანუ მართლმადიდებლური კი არა, უფრო ვიქტორიანული ან იანსენისტური გაგებით გვესმის. მაგრამ ესაუბრეთ ახალგაზრდას შიშის, ნოსტალგიის, სასოწარკვეთის, ნარკომანიის, თვითმკვლელობის, მათ ქალაქებსა და მთელ მსოფლიოში სოციალური უსამართლობის, ომის ან ეკოლოგიური კატასტროფის შესახებ და თქვენ ნახავთ, აქვთ თუ არა მათ ცოდვის შეგრძნება.

აი, რად უნდა დავარღვიოთ ის მაგიური კავშირი, ჩვენი წყალობით რომ წარმოიშვა სინანულისა და ევქარისტიის საიდუმლოთა შორის. უნდა აღვასრულოთ სინანულის სპეციალური რიტუალები, რათა ავხსნათ, რა არის სინამდვილეში ცოდვა. და ბოლოს, საჭიროა, რომ სულიერი მოძღვრები (საბერძნეთის მონასტრებში მათი რიცხვი არცთუ მცირეა) ქალაქებში გავიდნენ ქარიზმატული და განმათავისუფლებელი სწავლების განსახორციელებლად. ქრისტიანობაში შიშის ეპოქის დასასრული მოწოდებისა და პასუხისმგებლობის ეპოქის დადგომას უნდა მოასწავებდეს.

ახალი ევანგელიზაცია

დასკვნის სახით ვიტყვი, რომ ჩვენს უმთავრეს ამოცანად მრევლის ახალ ევანგელიზაციას მივიჩნევ. მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება უსაფუძვლოდ როდი აკეთებს აქცენტს ეკლესიის საყრდენზე - წმინდანობაზე. წმინდანების გამოცდილება უფალთან მუდმივი კავშირის აუცილებლობის შესახებ მიგვითითებს. ეს არის საყოველთაო აუცილებლობა. აუცილებლობა ნებისმიერი პიროვნებისთვის, ეკლესიის ყოველი წევრისთვის, უპირველეს ყოვლისა კი, ეპისკოპოსებისა და პატრიარქებისთვის.

ამ თვალსაზრისით, უკანასკნელი წლები ორი მნიშვნელოვანი მოვლენთ აღინიშნა. ერთი მხრივ, კომუნისტურ რეჟიმთან თანამშრომლობა შეინანა აღმოსავლეთ ევროპის ზოგიერთმა ეპისკოპოსმა. მეორე მხრივ, არაქალკედონიტებისადმი ოდინდელი მტრობისა და სიძულვილის შემდეგ ვაღიარეთ მათთან ჩვენი რწმენის სიღრმისეული ერთობა და მივიღეთ გადაწყვეტილება მათ მიმართ ანათემების მოხსნის თაობაზე.

იმის წვდომა, რომ არსებობს ეკლესიის სისავსე, მხოლოდ ესქატოლოგიურ პერსპექტივაშია შესაძლებელი. ქრისტეს სხეულში დაუნჯებული სიცოცხლის, ერთობისა და სიწმინდის ძალა ისტორიის მძიმე გზის ბოლოს უწყვეტად უნდა ვლინდებოდეს და ერთგვარად ახლდებოდეს სულიწმინდისა და თავისუფლებაში სინანულისა და შემოქმედებითი ზალისხმევით. სწორედ ასე გავთავისუფლდებით შიშისა და ძრწოლისგან და ღია, თავისუფალი გულით შევალთ ღმერთკაცის სივრცეში.

ღვთიურისა და ადამიანურის გამოცდილება, რომლითაც ვართ მოცულნი, საიდუმლოდ ხორციელდება სულიწმინდის მიერ და ყოველივეს „შემოსაკრებად“ მოსული ქრისტესკენ მიემართება, „რადგანაც მასში შეიქმნა ყოველი: მიწიერიც და ზეციერიც; ხილული და უხილავი, საყდარნი თუ უფლებანი, მთავრობანი თუ ხელმწიფებანი: ყველაფერი მის მიერ და მისთვის შეიქმნა“ (კოლას. 1,16).

„წმინდა ტრანსცენდენტალობის“ რელიგიებს ჩვენ ვეტყვით განკაცების შესახებ. უსახო აბსოლუტში განზავების მსურველებს - სამებასა და ერთარსობაზე დაველაპარაკებით. ათეისტ ჰუმანისტებსაც მივუგებთ, რომ ადამიანი არაფერი იქნებოდა, მისი პირობითობის მიღმა გამოცანა ანდა ხატი რომ არ ყოფილიყო. ყველას, და უპირველეს ყოვლისა, ჩვენს თავს კი შევახსენებთ, რომ ქრისტიანობა გვაუწყებს სიტყვას (ლოგოს - მთარგმ.), რომელიც ხორციელ იქმნა, რათა ხორცი ქმნილიყო სიტყვად. ეს არის ღმერთკაცებრივი განგებულება, გამოთქმული ქალკედონის დოგმატით, რომლის მშვენიერ ინტერპრეტაციას გვთავაზობს მიტროპოლიტი იოანე ზიზიულასი: არც „გაყოფა“, რაც არის თავისუფლება უსიყვარულოდ, არც „შერწყმა“, რაც არის სიყვარული თავისუფლების გარეშე.

დე, გამოვიდნენ ადამიანები, რომლებმაც განვლეს პასექის გამოცდილება - მოკვდნენ და აღდგნენ ქრისტეში. მათ, ვისაც იმედი გაუცრუა რევოლუციებმა, ვისაც უმტყუნა კაპიტალმა და საბაზრო ეკონომიკამ, მკვდრეთით აღმდგარნი არა უკან დახევის, არამედ გამარჯვების გზას უჩვენებენ. უჩვენებენ ჭვრეტის, არა იზოლაციონიზმის, არამედ მომავლის გზას, რომელიც ისტორიაში განხორციელდება და შეარყევს მის საფუძვლებს; უჩვენებენ თავმდაბლობის შეუპოვარ წინააღმდეგობას, სულიწმინდის სუნთქვით წარმართულს. უჩვენებენ ნამდვილ შემოქმდებას, რამეთუ აღდგა ქრისტე!

თარგმნა ზურაბ ჯაშმა

წმინდა კირილე ალექსანდრიელი

კირილე ალექსანდრიელის დაბადების თარიღი უცნობია. იგი ცხოვრობდა და მოღვაწეობდა ქალაქში, რომელიც იყო წარმართული სულიერი კულტურის ცენტრი და რომელიც გახდა ქრისტიანული ღვთისმეტყველების აკვანი. ალექსანდრიაში შეხვდებოდით აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ერთმანეთისგან ძალიან განსხვავებული კულტურებისა და რელიგიების წარმომადგენლებს. შიძლება ითქვას, რომ ალექსანდრიაში ამ მხრივ სრული პლურალიზმი სუფევდა. სწორედ ამგვარი ვითარება აღმოჩნდა ყველაზე ნოყიერი ნიადაგი პირველი ქრისტიანული საღვთისმეტყველო სკოლის დაარსებისთვის, რომლის მიღწევებს დაეფუძნა შმდგომში ეკლესიის უდიდესი მამებისა და მსოფლიო საეკლესიო კრებების საღვთისმეტყველო შემოქმედება.

წმ. კირილე ალექსანდრიის საღვთისმეტყველო სკოლის ღირსეულ გამგრძელებლად გვევლინება. ალექსანდრიაში მისი მთავარეპისკოპოსობის (412-444 წწ.) დროს ეკლესიაში წარმოიშვა შემდგომში ნესტორიანიზმად წოდებული მწვალებლობა (ერესი), რომლლის მოთავე იყო კონსტანტინოპოლის მთავარეპისკოპოსი ნესტორი. საეკლესიო აზროვნების წინაშე ადრეულ ეპოაქშივე დადგა პრობლემა:ვინ იყო იესო ნაზარეველი? ვინ იყო ის, ვინც ბეთლემის გამოქვაბულშიო ერთი უბრალო ებრაელი ქალისგან იშვა, იზრდებოდა, შიოდა, სწყუროდა... მეზვერეებსა და ფარისევლებთან ერთად ჭამდა და სვამდა, იღლებოდა... გლოვობდა გარდაცვლილ მეგობარს, ლოცულობდა, იტანჯებოდა... და ბოლოს, მოკვდა სამარცხვინო სიკვდილით, მაგრამ ამასტან შობილი იყო სულიწმინდისგან მიდგომით, იქმოდა სასწაულებს, ასწავლიდა როგორც ხელმწიფების მქონე და აღსდგა მკვდრეთით? ამ კითხვას ქრისტიანისათვის ეგზისტენციალური მნიშვნელობა აქვს: ვინ არის ის, ვისი რწმენაც მას სიკვდილ;ის მეუფებისაგან ათავისუფლებს და საუკეთესო ცხოვრებას ანჭებს? ნესტორისათვის ამ რწმენის საგანი იყო მხოლოდ უპიროვნო კავშირი (მისი „წინამორბედის“ თეოდორე მოფსეუესტიელის ტერმინოლოგიით „სინაფეია“) ღმერთსა და ადამიანს შორის, რაც შედგა იესო ქრისტეში. წმინდა კირილე ალქსანდრიელი (და მასთან ერთად 431 წლის ეფესოს მსოფლიო საეკლესიო კრება) მას უპირისპირდება განკაცებული ღმერთის პიროვნებისადმი რწმენას. კირილესთვის იესო ქრისტე არის ტანჯული ღმერთი: წმ. სამების ერთ-ერთი პირი, მამისაგან დაუსაბამოდ შობილი ძე ღმერთი, რომელიც იშვა ერთი უბრალო ქალისაგან, ცხოვრობდა ადამიანებთან, იზიარებდა მათ ტკივილსა და სიხარულს, ჯვარზე ევნო და მოკვდა სიკვდილისაგან ადამიანების გამოსახსნელად, ხოლო მისი მშობელი ქალი მარიამი არის ღვთისმშობელი.

როგორც ვხედავთ, წმ. კირილე ალექსანდრიელის მიერ შემუშავებული ქრისტოლოგია სრულად ეწინააღმდეგება იმ წარმოდგენას, რომლებიც ხშირად გვიჩნდება ღმერთთან დაკავშირებით: თითქოს ღმერთი სრულიად გულგრილია ჩვენი პირადი ცხოვრების მიმართ, ჩვენზე მხოლოდ გარედან ზემოქმედებს და გვზღუდავს რაღაც გაურკვეველი აკრძალვებით, რომელთა დარღვევის შემთხვევაშიც მარადიულ სატანჯველს გვიქადის. წმ. კირილესეულ წარმოდგენას ღმერთზე შეუძლია უპასუხოს ადამიანის სულის შინაგან გრძნობებს და მიანიჭოს მყარი რწმენა, მხოლოდ ასეთ ღმერთს შეუძლია ადამიანი იხსნას სასოწარკვეთილებისგან, გადაჭრას „თანამედროვე ფილოსოფიის პრობლემა“ (ალბერ კამიუს აზრით, სუიციდის პრობლემა) და გაამართლოს მისი ყველაზე დაუჯერებელი იმედი - სიკვდილისაგან სამუდამო განთავისუფლება. მხოლოდ ასეთ ღმერთს შეუძლია, თავდავიწყებით უყვარდეს თავისი ქმნილება და იყოს მისგან შეყვარებული.

ზურაბ ჯაში

1. ღრმა, დიდი და საკვირველია საღვთო საიდუმლო, რომელსაც დიდი ხანია მოელოდნენ თვით წმინდა ანგელოზებიც, რადგან ერთგან მაცხოვრის მოწაფემ ქრისტეს შესახებ ნაწინასწარმეტყველებზე თქვა: „მათთვის გამოცხადებულ იქნა, რომ მათ კი არა, თქვენ გემსახურებოდათ ის, რაც ამჟამად გეუწყათ მახარებელთაგან“ (I პეტრე, 1,12). მართლაც, რამდენად ღრმად გაიაზრეს და ჩასწვდნენ ანგელოზები დიდ საღვთო საიდუმლოს, რომ, როდესაც ხორციელად იშვა ქრისტე, ჩვენს გამო მადლობა აღავლინეს: „დიდება მაღალთა შინა ღმერთსა, ქვეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება“ (ლუკა, 2,14).

როგორ არ აღივსებოდნენ სიხარულით, როდესაც წმინდა ქალწულისაგან ქვეყნიერების მხსნელისა და განმათავისუფლებლის შობას ხედავდნენ, ისინი, რომლებიც მაცხოვრის სიტყვით ერთი ცოდვილის მოქცევას ზეიმობენ? ჩვენს გამო როკავს წმინდა სულების გუნდი. რა არის ამის მიზეზი? მხოლოდშობილის განკაცება, მისი ხორციელად შობა, ჩვენდამი გამოხატული წყალობის უსაზღვროება, კაცთმოყვარეობის შეუდარებელი სიდიადე. ნეტარი წინასწარმეტყველი ესაია ამბობს: „შთანთქავს სიკვდილს სამუდამოდ“. და კვლავ იტყვის: „მოსწმენდს ყველა ცრემლს ღმერთი ყველა პირისახეს“ (ესაია 25,8). ხოლო თუ როგორ მოსწმენდს ცრემლს ყველა სახეს, ან როგორ გამოაცხადებს ძველი წყევლის გაუქმებას და დაარღვევს სიკვდილის აუტანელ ბატონობას, ამას გვასწავლის ბრძენი პავლე: „და რაკი ყრმანი ხორცისა და სისხლის მოზიარენი არიან, თავადაც ამგვარად ეზიარა მათ, რათა სიკვდილით განექარვებინა სიკვდილის ხელმწიფების მქონე“, - რომელიც არის ეშმაკი, - „და დაეხსნა ისინი, ვისაც სიკვდილის შიშით მთელი სიცოცხლის მანძილზე მონობის უღელი ედგა“ (ებრ. 2,15-15).

2. ამრიგად, რას ნიშნავს, „ამგვარად ეზიარა მათ“, თუ არა იმას, რომ სრულად მიიღო ხორციელი ბუნება კაცისა, რადგან ჩვენნაირი იშვა წმინდა ღვთისმშობლის მარიამისგან? რადგან ღმერთად მყოფია ბუნებით, და ღვთისა და მამის ჭეშმარიტი სიტყვა (ლოგოსი - მთარგ.), მამის თანაარსი და თანამარადიული და საკუთარი სიმაღლით გამშვენებული, მას, „როგორც ღვთის ხატს, მიტაცებად არ შეურაცხავს ღვთის სწორად ყოფნა; მაგრამ დაიმცირა თავი თვისი, მონობის ხატი შეიმოსა“ წმინდა მარიამისაგან „და კაცის მსგავსი გახდა. თავი დაიმდაბლა და გახდა მორჩილი სიკვდილამდე“ (ფილიპ. 2,6-7). ცხადია, თავი ნებაყოფლობით დაიმდაბლა და საკუთარი სისავსე ყველას მისცა. თავი დაიმდაბლა ჩვენს გამო და არა ვინმეს იძულებით, ხატი მონისა ნებაყოფლობით მიიღო ბუნებით თავისუფალმა. იგი, ყველა ქმნილებაზე აღმატებული, ჩვენნაირი გახდა, სიკვდილს დაექვემდებარა ყოველთა ცხოველმყოფელი. „მე ვარ პური, რომელი ჩამოველ ზეცით“ (იოანე 6,41). ჩვენთან ერთად დაემორჩილა რჯულს, რომელიც ყოველგვარ რჯულზე აღმატებულია და როგორც ღმერთი, თავად არის რჯულმდებელი; დაბადებისა და საწყისის მქონე არსებობა მიიღო მან, რომელიც საუკუნისა და დროის უწინარესია, მეტიც, საუკუნეთა საფუძველდამდებია და შემოქმედი.

3. როგორ გახდა ჩვენნაირი? სხეული მიიღო წმინდა ქალწულისაგან, სხეული არა უსულო, როგორც მიაჩნია ზოგიერთ ერეტიკოსს, არამედ მოაზროვნე სულით განსულიერებული. ასე მოვიდა ქალწულისაგან სრული ადამიანი ცოდვის გარეშე, ნამდვილად და არა მოჩვენებითი, არც წარმოსახვითი; ამასთან არ უარუყვია ღმერთად ყოფნა და არც დაუტოვებია ის, რაც იყო მარად, არის და იქნება - ღმერთი. ამიტომ ღვთისმშობელს ვუწოდებ წმინდა ქალწულს. როგორც ნეტარი პავლე ამბობ: „ერთი გვყავს უფალი იესო ქრისტე, ვის მიერაც არის ყოველი, და ვის მიერაც ვართ ჩვენ“ (I კორინთ. 8,6). ამიტომ არ გავყოფთ ერთ ღმერთსა და ჩვენს მხსნელს ორ ძედ, განკაცებულსა და განსხეულებულ ღვთის სიტყვას. ზოგიერთ ერეტიკოსს და უგუნურს მიაჩნია, რომ ერთმანეთში ვურევთ ღმრთეებას და ადამიანობას და ვფიქრობთ, ღვთის სიტყვა შეიცვალა ხორცის ბუნებად, ან ხორცი შეიცვალა ღმრთეებად. ასე არ ვფიქრობთ, რადგან ღვთის სიტყვა სრულიად უცვლელია. ამიტომ ვამბობთ, რომ მან (ღვთის სიტყვამ) მოაზროვნე სულით განსულიერებული ხორცი წმინდა ქალწულისაგან ნამდვილად თავად შეიერთა; ვამბობთ, რომ ის განხორციელდა და განკაცდა.

4. ამიტომ საკმარისია ჩვენი სარწმუნოების მართალი და უყვედრელი, ბრალის არმქონე აღსარებისთვის წმინდა ქალწულის ღვთისმშობლად აღიარება; ხოლო იმის დამატება, რომ ის ადამიანის მშობელია, არ არის აუცილებელი და არც რაიმე სარგებელი მოაქვს. გვისწავლია ერთი ღმერთის აღიარება და გვწამს იგი განკაცების შემდეგაც, როგორც ამბობს პავლე: „ერთია ღმერთი და ერთია შუამდგომელი ღმერთსა და ადამიანებს შორის“ (I ტიმ. 2,5); რადგან ვამბობთ უცვალებლად ღვთის სიტყვის ადამიანად გახდომას; რამდენადაც (იგი) დამდაბლდა ხორცის ბუნებამდე, წმინდა ქალწულმა შვა საკუთარი თავისა და ჩვენი თანაარსი სხეული; თუმცა ამის გამო ღვთისმშობლად იწოდება, რაც სავსებით ცხადია და ლოგიკიდან გამომდინარე. არა შიშველი ღვთაება შვა წმინდა ქაწულმა, არამედ ხორცთან შეერთებული ღვთის სიტყვა; და სხვგვარად არ შეიძლება გაიაზრებოდეს ღვთისმშობელი, თუ არა ზუსტად ამ სახით, რომლისგანაც განკაცების სრულად აღიარება უნდა მოხდეს. ამგვარადვე ჭეშმარიტი, სარწმუნო გახდება დანარჩენიც: ის, რომ ღვთისმშობელი გახდა წმინდა ქალწული, ჩვენს სისხლთან და ხორცთან თანაზიარი ერთი ქრისტეს პარადოქსულად მშობელი, და ამასთან და ჩვენთან ადამიანური ბუნების მიხედვით მსგავსი, რადგან თავად ღვთისმშობელი მარიამია ხორციელი, რადგან არა მსგავსი არსის არის, როგორც ფიქრობენ ერეტიკოსები, არამედ თანაარსი, ე.ი. ჩვენი არსისაგან, რადგან ნათქვამია: აბრაამის თესლისაგან მიიღო. მსგავსი არსის კი ნიშნავს არა ნამდვილ ადამიანს, არამედ ძე კაცის მსგავსს, როგორც ამბობს დანიელი. მოციქულმა კი არა ჩვენი მსგავსი გვასწავლა, არამედ თქვა: „ადამიანი იესო ქრისტე, რომელმაც მისცა თავი ყველას გამოსასყიდად“ (I ტიმ. 2, 5-6). ხოლო თვით იგი ღმერთთან და მამასთან თანაარსია ღვთაების მიხედვით ისე, როგორც მამები აღიარებენ, რომლებმაც მის შესახებ თქვეს, რომ ის მამის თანაარსია და არა მსგავსი არსი.

5. ამგვარად შეიძლება ზედმეტია და არააუცილებელი, რომ ჩვენ, როდესაც ღვთისმშობელს ვახსენებთ, დავუმატოთ ადამიანის მშობელიც. საკმარისია, როგორც ითქვა, პირველი სახელი, რომელიც მთელი ჩვენი საიდუმლოს აღსარებას შეიცავს და ჭეშმარიტების დამახინჯების მსურველებს სიტყებით თამაშის არანაირ საბაბს უტოვებს. ერეტიკოსებს სჩვეოდათ მართებულად გამოთქმულის გაყალბება. ჩვენ კი ამას არ მივიღებთ, რადგან ვხვდებით, რომ ისინი ცდებიან და უშუალოდ საღვთო წერილს განვმარტავთ. ასე რომ, ჩვენ ვსწვდებით საღვთო წერილის სიტყვების მართებულ და შესაბამის აზრს, ხოლო თუ ისინი არამართებულად იგებენ, რა ვქნათ? მოისმენენ წინასწარმეტყველის სიტყვებს: „ვაი მათ, ვინც ბოროტებას სიკეთეს არქმევს და სიკეთეს - ბოროტებას“ (ესაია 5, 20), მაგრამ არ ეზიარება ნათელი ბნელს, არც ქრისტეს თანხმობა იქნება ბელიართან (II კორინთ. 6). ჩვენ კი მივაბიჯებთ სწორ და სანდო გზაზე, რადგან ამგვარად მივაღწევთ ზენა მოწოდების ჯილდომდე იესო ქრისტეში, რომლის მიერ და რომელთან ერთადაც ვადიდებთ ღმერთსა და მამას და სულიწმინდას უკუნითი უკუნისამდე. ამინ.

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა
ზურაბ ჯაშმა

ტექსტი გადმობეჭდილია ჟურნალიდან „არსი“ №1, 1993

წმინდა დიონისე არეოპაგელი

„არეოპაგიტულ კორპუსად“ წოდებული საღვთისმეტყველო შრომების ავტორის ვინაობა დღემდე უცნობია და საიდუმლოებით არის მოცული. ავტორი თავის თავს აიგივებს I საუკუნეში პავლე მოციქულის მიერ მოქცეულ ათენელ ბრძენთან, წმ.დიონისე არეოპაგელთან. შრომები პირველად გამოჩნდა VI საუკუნის პირველ ნახევარში მონოფიზიტურ წრეში, რის გამოც ისინი მართლმადიდებლებს თავდაპირველად საეჭვოდ მიაჩნდათ. მაგრამ მოგვიანებით მისი სწავლებების მართლმადიდებლობა აღიარებული იქნა ისეთი დიდი ღვთისმეტყველის მიერ, როგორიცაა წმ. მაქსიმე აღმსარებელი. ამ შრომებმა, მიუხედავად იმისა, რომ აღმოსავლურ ქრისტიანულ გარემოში შეიქმნა, დასავლეთის ღვთისმეტყველებებზე და შემდგომში ევროპულ ფილოსოფიაზეც უდიდესი გავლენა მოახდინა (თუმცა უნდა ითქვას, რომ ხშირად იგი არასწორად იყო გაგებული).

შრომები შედგება ოთხი წიგნისაგან: „საღვთო სახელების შესახებ“, „ზეციური იერარქიის შესახებ“, „საეკლესიო იერარქიის შესახებ“, „საიდუმლო ღვთისმეტყველების შესახებ“ და ათი ეპისტოლისაგან. შრომები ქართულად ითარგმნა XI საუკუნეში წმ. ეფრემ მცირის მიერ.

„ზღვარის“ ამ ნომერში გთავაზობთ ყველაზე მცირე ზომის ამავე დროს, ყველაზე მნიშვნელოვან წიგნს. მთელ მის შინაარსს შეადგენს ღმერთის მიუწვდომლობის მტკიცება ანუ ე.წ. აპოფატური ღვთისმეტყველება: ღმერთი შეიმეცნება ყოველივე იმის უარყოფის გზით, რაც კი საერთოდ შესაძლებელია ადამიანმა წარმოადგინოს და გაიაზროს მის შესახებ; ღმერთი თავისი გამოვლინებით (დიონისეს ტერმინოლოგიით, „წარგზავნებით“, ბერძ. „პროდოი“) ყოველივეს აღავსებს და ყოველივეში განიჭვრიტება (ამის მტკიცებას ეძღვნება წიგნი „საღვთო სახელების შსახებ“), მაგრამ მისი არსი ყოველივესაგან და უტევნელია და ყოველივეს მიღმა მყოფობს. ამიტომ ღმერთის წვდომა ჩვენთვის და ნებისმიერი გონიერი ქმნილებისათვის (თვით უმაღლესი ანგელოზებისათვისაც) მოუხელთებელია. იგი ჩვენს გონებაში, როგორც გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამბობს, ელვისებრ გაკრთება: „მეყსეულად გამოჩნდება და გამოჩენისთანავე გაქრება“.

უნდა ითქვას, რომ საერთოდ აპოფატიზმი არის გზა, რომლითაც ეკლესიას მივყავართ ჭეშმარიტების შმეცნებისაკენ. იგი თავიდანვე გვისპობს სრული ჭეშმარიტების ფლობაზე პრეტენზიის გამოხატვის და თავდაჯერებულობის საცდურს, სამაგიეროდ გვთავაზობს მისი მოპოვების დინამიკურ, შემოქმედებით პროცესს. ნებისმიერი დოგმატური ფორმულირება მხოლოდ ჭეშმარიტების შემეცნების საზღვრებს მონიშნავს (მსოფლიო კრებებზე დოგმატს „საზღვარი „ეწოდებოდა, ბერძ. „პოროს“), რომელთა წიაღში ჭეშმარიტებასთან ზიარება მხოლოდ უშუალო გამოცდილებით არის შესაძლებელი. ეს არის გამოცდილება, რომელსაც დიონისე არეოპაგელი „საიდუმლო ღვთისმეტყველებას“ უწოდებს.

ზურაბ ჯაში

თავი I
რა არის საღმრთო ნისლი

სამებაო ზეარსო, ზეღმერთო და ზეკეთილო, ქრისტიანთა თეოსოფიის წინამძღოლო, წარგვმართე ჩვენ საიდუმლო სიტყვათა ზეუცნაურო, ზებრწყინვალე და უზენაესი მწვერვალისაკენ, სადაც ღმრთისმეტყველების მარტივი, სრული და უცვლელი საიდუმლონი დაფარულნი არიან იდუმალი დუმილის ზენათელ ნისლში, რომელიც თავის უღრმეს სიბნელეში უმეტესი საჩინოებით ბრწყინავს და, ყოვლად შეუხებელი და უხილავი, ზემშვენიერი ბრწყინვით ავსებს უთვალო გონებით, - ასეთი იყო ჩემი ლოცვა.

ხოლო შენ, საყვარელო ტიმოთე, საიდუმლო ჭვრეტათა მიმართ გულმოდგინე სწრაფვისას გრძნობებიც დაუტევე და გონებისმიერი ქმედებანიც, ყოველივე გრძნობადიც და გონით საწვდომიც, ყოველი არსიც და არარსიც, რათა, რამდენადაც შესაძლებელია, უცნაური გზით ამაღლდე იმასთან ერთობამდე, რაც ყოველგვარ არსსა და ცოდნაზე უმაღლესია, რადგანაც მხოლოდ შენივე თავისა და ყველაფრისაგან მკვეთრი, სრული და წმინდა განდგომით თუ ამაღლდები საღმრთო სიბნელის იმ ზეარსობრივ სხივამდე, ყველაფრისაგან განდგომილი და განთავისუფლებული.მაგრამ დაუკვირდი, გაუნდობელთაგან არავინ გაიგოს. მე ვგულისხმობ იმათ, რომელნიც ემსჭვალვიან ამქვეყნიურ არსთ და ჰგონიათ, რომ მათ გარდა არა არის რა ზეარსი, არამედ ფიქრობენ, რომ თავიანთი ცოდნით იცნობენ მას, ვინც თავის საფარველად დაიდო ბნელი, ხოლო თუ მათთვის არიან მიუწვდომელნი საღმრთო საიდუმლოებანი, რაღას ვიტყვით უფრო უვიცთა მიმართ, რომელნიც ყოვლის უზენაესს ყველაზე უდარესად სახავენ და ამბობენ, რომ ის არაფრით აღემატება მათ მიერ წარმოსახულ უღმერთო და მრავალსახოვან ფორმებს; თუმცაღა მასში, როგორც ყოვლის მიზეზში, უნდა ჩაგვედო და მისით გვემტკიცებინა არსთა ყოველი დებულება და უფრო მეტი უფლებამოსილებით მისგან, როგორც ყოველ არსზე უზენაესისაგან, უარგვეყო იგივე დებულებანი და კი არ გვეფიქრა, რომ წართქმანი უპირისპირდებიან უკუთქმათ, არამედ ყოველგვარ ნაკლებობაზე უწინარესად და ყოველგვარ დაკლებასა და მიმატებაზე უმაღლესად მიგვაჩნია იგი.სწორედ ასე ამბობს ღვთაებრივი ბართლომეოსიც, რომ ღმრთისმეტყველება უხვიცაა და უკიდურესად მწირიც, ხოლო სახარება ვრცელიცაა და დიდიც და ფრიად მოკლეც. მე მგონია, ამის ღრმა გააზრებით, ყოვლის კეთილი მიზეზი მრავალსიტყვაც არის და მცირედმეტყველიც და უთქმელიც, თითქოს არც სიტყვა აქვს და არც გონება, რაკიღა ზეარსობრივად აღემატება ყოველს და მხოლოდ მათ გამოუჩნდება დაუფარავად და ჭეშმარიტად, რომელნიც დაუტევებენ ყოველივე წმინდას და არაწმინდას, ყოველი ზეაღსვლით ყველა წმინდა მწვერვალს თავზე ეხვევიან, ქვეოთ ტოვებენ ყოველგვარ საღმრთო ნათელს, ბგერებს და ციურ ხმებს და ნისლში დაინთქმებიან, სადაც, საღმრთო წერილის თქმით, ჭეშმარიტად არის ის, ვინც ყველაზე უზენაესია.რადგან ღვთაებრივ მოსესაც უბრალოდ როდი ებრძანა, თავდაპირველად თვითონ განწმენდილიყო, მერე კი განშორებოდა განუწმენდელთ, და მხოლოდ ყოველგვარი განწმენდის შემდეგ ესმის მრავალხმიან საყვირთა ხმა, ხედავს მრავალ ნათელს, წმინდად მოელვარესა და მრავალი სხივით ნაფერს. შემდგომ ამისა განეშორება მრავალთ და რჩეული მღვდლებითურთ საღმრთო აღსავალთა მწვერვალს აღწევს. მაგრამ მაინც ვერ სწვდება ღმერთს და მას კი ვერ ხედავს (რადგანაც უხილავია), არამედ იმ ადგილს, სადაც არის. ეს, ჩემი აზრით, იმას ნიშნავს, რომ ხედვითა და გონებით წვდომის ყველა უღვთაებრივესი და უმწვერვალესი საგანი მხოლოდ სავარაუდო აზრია, მხოლოდ ნაკვალევი, რომლითაც მჟღავნდება ის, ვინც ყველაზე უმაღლესია, მისი არსებობა, ყოველგვარ აზროვნებას რომ აღემატება, მისივე უწმინდეს სამყოფელთა გონებრივ მწვერვალზე დამკვიდრებული.და მაშინ, თვით ხილულთა და მხილველთაგან განშორებული, უმეცრების ჭეშმარიტად იდუმალ ნისლში შედის, სადაც გამორიცხავს შემეცნების ყველა უნარს და ამრიგად სრულიად შეუხებელსა და უხილავში რჩება. ასე რომ, აღარავისთვის არსებობს, აღარც თავისთვის და აღარც სხვისთვის, არამედ მხოლოდ მისთვის, ვინც ყოვლისმიღმურია, და ყოველგვარი შემეცნების გაუქმების შედეგად თავისი უკეთესი ნაწილით უერთდება ყოვლად შეუცნობელს. და სწორედ იმით, რომ არაფერს შეიმეცნებს, ზეგონებრივ შემეცნებას იძენს.

თავი II
როგორ უნდა შევუერთდეთ და ვუგალობოთ ყოველთა მიზეზსა და ყოველთა უზენაესს

ჩვენ გვურს, დავრჩეთ ლოცვად ამ ზენათელ ნისლში და უხილავობითა და უცოდინარობით ვიხილოთ და შევიცნოთ ის, ვინც ხილვასა და შემეცნებაზე უზენაესია, - თვით ამ უხილავობისა და უცოდინარობის მეოხებით. რადგან ესაა ჭეშმარიტი ხილვა და შემეცნება, და ზეარსის ზეარსობრივად შესხმა ყოველივე არსებულისაგან განყენებით, იმათ მსგავსად, ბუნებრივ მასალას რომ აქანდაკებენ და ყველა იმ წამონაზარდს აცლიან, რომლებიც ხელს უშლიან დაფარულის წმინდა სახით ჭვრეტას და მხოლოდ მათი თანდათანობით ჩამოშორების თუ გამოკლების წყალობით ამჟღავნებენ ფარულ მშვენებას.ჩემი აზრით, გამოკლებას მატების საპირისპიროდ უნდა შევასხათ ქება, რადგან, თუ მატებისას ყველაზე პირველებიდან მოყოლებული, შუათანათა გავლით, უკანასკნელებამდე ჩამოვდიოდით, გამოკლებისას უკანასკნელებიდან პირველებამდე ავდივართ, ყველაფერს ვაშორებთ, რათა ცხადად შევიცნოთ ის უცოდინარობა, ყოვლივე შეცნობადისგან ყოველ არსში დამალული, და ვიხილოთ ის ზეარსი ნისლი, ყველასაგან არსთა ნათელში დაფარული.

თავი III
რანი არიან წართქმითნი
ღმრთისმეტყველებანი და რანი - უკუთქმითნი

საღმრთისმეტყველო განწესებებში ვიგალობეთ ის, რაც უსაკუთრესად მიეკუთვნება წართქმით ღმრთისმეტყველებას - როგორ იწოდება საღმრთო და კეთილი ბუნება ერთებად და როგორ სამებად; რა ითქმის მასში მამობად და ძეობად; რისი უწყება ნებავს სულის ღმრთისმეტყველებას; როგორ გამობრწყინდებიან უნივთო და განუყოფელი სიკეთიდან სიკეთის გულისმიერი ნათელნი და როგორ გვევლინებიან თანამარადისნი მასში, თავიანთ თავში და ერთმანეთს შორის წარუვალნი და ნაყოფიერნი; როგორ ეზიარება ზეარსი იესო ადამიანის ჭეშმარიტ ბუნებას; და ბევრი სხვაც, საღმრთო წერილში გადმოცემული, საღმრთისმეტყველო განწესებებში იგალობება. ხოლო წიგნში „საღმრთოთა სახელთათვის“ - როგორ ეწოდება ღმერთს კეთილი, როგორ - არსი, სიცოცხლე და სიბრძნე და ძალი და სხვა მისთანანი, რაც მიეკუთვნება ღმერთის საცნაურ სახელდებას; ხოლო „სიმბოლურ ღმრთისმეტყველებაში“ - რანი არიან გრძნობადთაგან ღმერთზე გადატანილი სახელნი, რას ნიშნავს საღმრთო ხატებანი, რანი არიან საღმრთო სახენი, ნაწილნი და ორგანონი, რანი - საღმრთო ადგილნი და სამკაულნი, რანი - გულის-წყრომანი, მწუხარებანი და მძულვარებანი, მთვრალობანი და ღრეობანი, რანი არიან ფიცნი და რანი - წყევანი, რანი - ძილნი და რანი - ღვიძლნი და ღმერთის სიმბოლურ გამოხატულებათა სხვა წმინდა ხატებანი და სახებანი.ვგონებ, შენც მიხვდი, რომ ამ უკანასკნელში უფრო მეტს ვლაპარაკობ, ვიდრე პირველში, ვინაიდან საღმრთისმეტყველო განწესებანი და საღმრთო სახელთა განმარტებანი გაცილებით მოკლემეტყველი უნდა ყოფილიყვნენ, ვიდრე სიმბოლური ღმრთისმეტყველება, ვინაიდან რაც უფრო მაღლა ვისწრაფვით, მით უფრო მოკლდება ჩვენი სიტყვები გონით საწვდომთა ჭვრეტისას, ისევე როგორც ამჟამად, როცა ყოველგვარ გონებაზე უზენაეს ნისლში შევდივართ, არამცთუ სიტყვამცირობას, არამედ სრულ უსიტყვობასა და უგონობას ვპოვებთ. იქ, ზემოდან უკანასკნელთა მიმართ ჩამოსვლისას, სიტყვა, ჩამოსვლის კვალდაკვალ, თანდათანობით ვრცელი ხდებოდა, ახლა კი, უზენაესისაკენ აღმასვლისას, თანდათანობით მოკლდება აღმასვლის კვალდაკვალ, ხოლო აღმასვლის დასასრულს სრულიად უხმო ხდება და მთლიანად შეერთვის უთქმელს.კი მაგრამ, იტყვი შენ, რატომაა, რომ წართქმითი დებულებები ღმერთის შესახებ პირველისაგან გამოგვყავს, ხოლო უარყოფითთ უკანასკნელთაგან ვიწყებთ? იმიტომ, რომ ყოველგვარ დებულებაზე უზენაესის შესახებ რაიმე დებულების მტკიცებისას პირობითი დებულებისათვის უნდა მიგვემართა და ის გვესესხებინა მისგან, რაც ყველაზე მეტად ენათესავება მას. ხოლო უარყოფითი დებულებიდან იმის შესახებ, ვინც ყოველგვარ უარყოფაზე უზენაესია, უნდა გამოგვეკლო ყოველივე ის, რაც ყველაზე მეტად დაშორებულია მისგან. ვინაიდან ღმერთი განა უფრო მეტად არ არის სიცოხლე და სიკეთე, ვიდრე ჰაერი და ქვა? და განა უფრო მეტად არც მემთვრალეობს და არც მრისხანებს, ვიდრე სიტყვით და გონებით მიიწვდომება?

თავი IV
იმისათვის, რომ არც ერთი
გრძნობადთაგანი არ არის ის, ვინც
ზეაღმატებით ყოველივე გრძნობადის მიზეზია

ამრიგად, ვამბობთ, რომ ყოვლის მიზეზი და ყველაზე უზენაესმყოფი არც უარსოა, არც უსიცოცხლო, არც უსიტყვო, არც უგონო; არც სხეულია, არც სახე, არც ხატი, არც თვისება, არც ოდენობა; არც სიმძიმე აქვს, არც რაიმე ადგილისაა, არც ხილულია, არც გრძნობით შეხებადი; არც შეიგრძნობს, არც შეიგრძნობა; არც უწესრიგობა აქვს, არც ნივთიერ ვნებათაგან აღძრული შფოთი; არც უძალოა, გრძნობად გარემოებაზე დამოკიდებული; არც ნათელი აკლია, არც ცვლილებას, არც ხრწნილებას, არც გაყოფას, არც ნაკლებობას, არც მდინარებას განიცდის და სხვა გრძნობადთაგან არც რა აქვს და არც რაა.

თავი V
იმისათვის, რომ არც ერთი
გონით საწვდომთაგანი არ არის ის,
ვინც ზეაღმატებით ყოველივე გონით საწვდომის მიზეზია კვლავ

აღმასვლისას ვამბობთ, რომ ღმერთი არც სულია, არც გონება; არც წარმოსახვა აქვს, არც წარმოდგენა, არც სიტყვაა, არც აზროვნება; არც ითქმის, არც გონებით მიიწვდომება; არც რიცხვია, არც წესრიგი, არც სიდიდე, არც სიმცირე, არც სწორობა, არც უწესრიგობა, არც მსგავსება, არც არამსგავსება; არც დგას, არც იძვრის, არც მოსვენებულია; არც ძალა აქვს, ძალაა, არც სინათლე, არც ცხოვრობს, არც სიცოცხლეა, არც არსია, არც მარადისობა, არც დრო, არც გონით შეხებადი; არც ცოდნაა, არც ჭეშმარიტება; არც მეუფება, არც სიბრძნე, არც ერთი, არც ერთობა, არც ღვთაება; არც სიკეთე; არც სულია, როგორც ჩვენ გვესმის; არც ძეობა, არც მამობა, არც სხვა რამ მისთანა, როგორც ჩვენთვის, ისე სხვა არსებათათვის შესაცნობი; არც არარსთაგანია, არც არსთაგანი; არც არსნი იცნობენ, როგორია იგი, არც თვითონ იცის, როგორნი არიან არსნი; არ არის მისთვის სიტყვამ არც სახელი, არც ცოდნა; არც სიბნელე, არც სინათლე, არც მცდარობა, არც ჭეშმარიტება. ვერც ვერაფერს მივუმატებთ, ვერც გამოვაკლებთ, არამედ მის შემდგომთათვის თუ ვიქმთ მატებასა და კლებას, თვითონ კი ვერც რას ვუმატებთ და ვერც ვაკლებთ, ვინაიდან ყოველგვარ მატებაზე უსრულქმნილესია, ყოვლის ერთადერთი მიზეზი და ყოველგვარ კლებაზე უზენაესი, ყოვლისაგან სრულიად განყენებული და ყოვლისმიღმური.

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა
ქეთევან ბრეგვაძემ

ინტერვიუ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის დასავლეთ
ევროპის ეპარქიის მიტროპოლიტ აბრაამ გარმელიასთან

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიტროპოლიტი აბრაამი

მიტროპოლიტი აბრაამი (ერისკაცობაში ამირან მამიას ძე გარმელია) დაიბადა 1948 წლის 15 ნოემბერს ქ. სოხუმში.

საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ სწავლა გააგრძელა ა.ს. პუშკინის სახელობის სახელმწიფო პედაგოგიური ინსტიტუტის ისტორიულ ფაკულტეტზე, რომელიც დაასრულა 1971 წელს, სხვადასხვა დროს ეწეოდა პედაგოგიურ და სამეცნიერო მოღვაწეობას.

1986 წელს ჩაირიცხა, მცხეთის სასულიერო სემინარიაში, რომელიც წარჩინებით დაამთავრა 1988 წელს.

1988 წლის 3 იანვარს წილკნელმა ეპისკოპოსმა ზოსიმემ აღკვეცა ბერად და უწოდა სახელი აბრაამი. ამავე წლის 3 აპრილს მის მიერვე ხელდასხმულ იქნა იეროდიაკვნად.

1988 წლის 29 მაისს, სულთმოფენობის დღესასწაულზე, ანჩისხატის ტაძარში სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია II აკურთხა მღვდლად. მსახურობდა ჯერ დმანისის სიონის, ხოლო შემდგომ - გელათის მონასტრის წინამძღვრად.

1989-1990 წწ. იმყოფებოდა ქ. რეგენსბურგის (გერმანია) აღმოსავლეთ ეკლესიათა ინსტიტუტში.

1990 წ. სექტემბრიდან 1991 წლის ოქტომბრამდე მსახურობდა თბილისის სიონის საკათედრო ტაძარში.

1991 წ. 21 ოქტომბერს, ეკლესიაში ერთეული სამსახურისთვის, უწმინდესისა და უნეტარესის ილია II მიერ მღვდელ-მონაზონი აბრაამი აღყვანილ იქნა არქიმანდრიტის ხარისხში, ხოლო 30 ოქტომბრიდან დაინიშნა სვეტიცხოვლის საპატრიარქო ტაძრის წინამძღვრად.

1992 წლის 21 დეკემბერს წმინდა სინოდის განჩინებით დადგენილ იქნა ნიკორწმინდის ეპისკოპოსად. მღვდელმთავრად ხელდასხმა შეასრულა უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია II, წმ. სინოდის წევრთა მონაწილეობით, 1992 წლის 25 დეკემბერს.

1993 წლის 19 ივლისს დაინიშნა თბილისის სასულიერო აკადემიის და სემინარიის რექტორად.

1995 წლის 20 ივნისიდან დაინიშნა საქართველოს საპატრიარქოს საგარეო საქმეთა განყოფილების თავმჯდომარედ. მონაწილეობას იღებდა მრავალ საერთაშორისო ორმხრივ და მრავალმხრივ შეხვედრებსა და კონფერენციებში: გერმანიაში, შვეიცარიაში, საფრანგეთში, იტალიაში, თურქეთში, დიდ ბრიტანეთში, საბერძნეთში, რუმინეთში, რუსეთში, ეგვიპტეში, უკრაინაში, ლუქსენბურგში, ისრაელში, ბულგარეთში და სხვა ქვეყნებში.

1996 წლის 14 მარტიდან დაინიშნა საგარეჯოსა და გურჯაანის ეპარქიის მმართველად.

1996 წლის 25 დეკემბერს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის უწმინდესისა და უნეტარესის ილია II ბრძანებით, ეკლესიაში ერთგული სამსახურისათვის აღყვანილ იქნა მთავარეპისკოპოსის ხარისხში.

1998 წლის 8 ოქტომბრიდან არის ჭიათურის ეპარქიის მმართველი, მღვდელმთავარი.

2000 წლის 28 ნოემბერს სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის უქმინდესისა და უნეტარესის ილია II მიერ აღყვანილია მიტროპოლიტის ხარისხში.

2002 წლის 17 ოქტომბრის წმინდა სინოდის განჩინებით დაინიშნა ახლადშექმნილი დასავლეთ ევროპის ეპარქიის მმართველად. მიღებული აქვს საქართველოს, კონსტანტინეპოლის, რუსეთის, რუმინეთის ეკლესიის ჯილდოები.

- მეუფე აბრაამ, რა პროცესები მიმდინარეობს დღეს დასავლეთ ევროპის ეპარქიაში, რამდენად ნაყოფიერია მისის საქმიანობა და რა სახის პრობლემებს აწყდებით?

დასავლეთ ევროპის ეპარქია ჩამოყალიბდა 2002 წლის 17 ოქტომბერს საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებით. ეპარქიის დაფუძნება გამოწვეული იყო იმით, რომ დასავლეთ ევროპის ქვეყნებში ამჟამად ცხოვრობს მრავალი ჩვენი თანამემამულე, ჩვენი ეკლესიის წევრი, რომლებიც თავადაც ითხოვდნენ ქართული სამრევლოების დაფუძნებას, სასულიერო პირების დანიშვნას. ეკლესია გრძნობს თავის პასუხისმგებლობას მათზე, თანამემამულეებზე, რომლებიც სხვადასხვა მიზეზის გამო იძულებულნი გახდნენ, წასულიყვნენ უცხო ქვეყნებში და ამჟამად იქ ცხოვრობენ. ეპარქიის დაფუძნების მომენტისათვის ევროპაში მსახურობდა სამი სასულიერო პირი: მღვდელი მამუკა თავხელიძე მიუნხენში, მღვდელი გიორგი მექოშვილი სტრასბურგში და მღვდელი მიქაელ ბურდულიო პარიზში. ეპარქიის დაფუძნებისას გადაწყვეტილი იყო, რომ მისი ცენტრი, რეზიდენცია და საკათედრო ტაძარი უნდა ყოფილიყო ბრიუსელში. სამწუხაროდ, ვერც საქართველოს ეკლესიამ, ვერც ხელისუფლებამ გამოძებნეს საჭირო თანხები, რომ ეს სამუშაო დაეფინანსებინათ. ეპარქიის ცენტრი დროებით განლაგებულია რეგენსბურგის აღმოსავლეთ ეკლესიათა ინსტიტუტში, სადაც ვიმყოფები მე და სადაც თავს იყრის ინფორმაცია ეპარქიაში მიმდინარე პროცესების შესახებ.

გასული წლის განმავლობაში ჩატარდა გარკვეული სამუშაო, რომლის შედეგები უკვე ჩანს პირველ რიგში, აღსანიშნავია ის შეხვედრები, რომლებიც გაიმართა დიდ ბრიტანეთში, ლონდონში. მქონდა შეხვედრა ლონდონის ეპისკოპოს რიჩარდთან ქართული სამრევლოსთვის ტაძრის გამოყოფასთან დაკავშირებით. ზაფხულში შევხვდი და ვესაუბრე ბუკინგემის სასახლეში მის უდიდებულესობას, დედოფალ ელისაბედ მეორეს, გავაცანით მას ჩვენი გეგმები ლონდონთან მიმართებაში. ეპისკოპოს რიჩარდის აქტიური მონაწილეობით ღვთისმსახურებისთვის გადმოგვეცა ლონდონის ცენტრში მდებარე ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ტაძარი, რომელიც საკათედრო ტაძარს დაახლოებით ასი თუ ორასი მეტრითაა დაშორებული. აქ ქართველებს შეუძლიათ ქართულ ენაზე წირვის მოსმენა, ეკლესიასთან მუდმივი კავშირის შენარჩუნება. დღის წესრიგში დადგა სასულიერო პირის დანიშვნისა და მის შენახვასთან დაკავშირებული სახსრების მოძიება. ესეც განხორცილედა ანგლიკანური ეკლესიის დახმარებით, რომელმაც დააფინანსა სასულიერო პირის ლონდონში ჩასვლა. დეკემბრიდან არქიმანდრატი ილარიონ ჭიღლაძე ცხოვრობს ესექსში, მსოფლიო საპატრიარქოს იურისდიქციაში მყოფ მონასტერში და იქიდან ჩამოდის ლონდონში. ახლა მიმდინარეობს ტექნიკური საკითხების მოგვარება, რათა გაფორმდეს სათანადო ხელშეკრულებები და ჩამოყალიბდეს სამრევლო. იქ მოქმედებს წმინდა გიორგის სახელობის ქართველთა ასოციაცია და პარალელურად იქმნება სამრევლოც, რათა ჰქონდეს მას იურიდიული სტატუსი, რაც გააადვილებს მის საქმიანობას. ლონდონში ჩვენ გვაქვს სერიოზული საფუძველი, რომ საქმიანობა ანგლიკანური ეკლესიის ხელშეწყობით წარვმართოდ. იგი მზად არის, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში გაგვიწიოს დახმარება. არსებობს აგრეთვე საერთაშორისო ორგანიზაცია CMS მისი მეშვეობით ხდება სამომავლოდ სტიპენდიის გამოძებნა, სანამ ქართველებს სასულიერო პირის შენახვის შსაძლებლობა გამოუჩნდებათ. აქტიურად გვეხმარებოდა და გვეხმარება საქართველოს საელჩო დიდ ბრიტანეთში და ვფიქრობთ, ეს ურთიერთობები გაგრძლედება ახალი ელჩის ჩამობრძანების შემდეგაც.

გერმანიის ბევრ ქალაქში არიან ჩვენი თანამემამულეები, რომლებიც ასევე აქტიურად ითხოვენ სასულიერო პირის დანიშვნას. ერთი მათგანის დანიშვნა ჩვენ უკვე შევძელიტ. არქიმანდრიტი ლაზარე სამადბეგიშვილი უკვე ჩამოსულია გრმანიაში. ის სექტემბრის თვემდე იქნება რეგენსბურგში, სადაც სწავლობს ორმოცდაექვსი ქართველი სტუდენტი და სურვილი აქვთ, დაესწრონ ქართულ ღვთისმსახურებას, რადგან დასწრება უწევთ სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების ღვთისმსახურებაზე სექტემბრიდან მამა ლაზარე გადაყვანილი იქნება ბერლინში, სადაც საელჩოს დახმარებით მიმდინარეობს მუშაობა, რომ გამოყოფილ იქნეს სათანადო სტიპენდია მისი იქ ცხოვრებისათვის. ამაში ჩვენ თანადგომას გვიწევს კათოლიკური ეკლესია და ფონდი „რენოვაბისი“. მამა ლაზარე უკვე მეორე სასულიერო პირია, რომელიც გასულ წელს შეემატა ჩვენს ეპარქიას. ის ატარებს ღვთისმსახურებას ბერლინში და რეგენსბურგში. მესამე სასულიერო პირი გახლავთ მღვდელ-მონაზონი აბიბო ქურციძე, რომელმაც მოღვაწეობა დაიწყო ანტვერპენში, სადაც ასევე ცხოვრობენ ჩვენი თანამემამულენი. მათ აქვთ პატარა სამლოცველო და ვფიქრობთ, იქაც გამოიძებნება შესაძლებლობა, რომ გადმოგვეცეს ტაძარი. იქ სამრევლო ცხოვრება ფაქტობრივად უკვე მიმდინარეობს, ბევრი სასულიერო პირი ჩადის საქართველოდან და სტუმრობის დროს ისინი ატარებენ ღვთისმსახურებას და ქართველებს შეუძლიათ მასში მონაწილეობის მიღება...

ძირიტადი აქცენტი, ბუნებრივია, კეთდებოდა და კეთდება ბრიუსელზე. სამწუხაროდ, აქ მთავარი პრობლემა მატერიალური შესაძლებლობებია. მის უწმინდესობასთან გასული წლის იანვარში გაიმართა შეხვედრა ბიზნესმენებისა, რომლებიც მსხვილ გადამხდელთა კავშირის წევრები არიან. მისმა უწმინდესობამ მიმართა თხოვნით, მათაც მიიღონ მონაწილეობა ამ ეპარქიის განვითარებასა და მუშაობაში. ამ დროის განმავლობაში იყო ძლიან მცირე გამოხმაურება. პირადად მე წერილობით მივმართე მრავალ სახელისუფლებო და საქმიანი წრეების წარმომადგენელს. მსგავსი წერილები გაიგზავნა პატრიარქის სახელითაც. სამწუხაროდ, გამოხმაურება არ ყოფილა და ის თანხები, რისი შგროვებაც მოხერხდა, სრულიად არასაკმარისი იყო იმისთვის, რომ ბრიუსელში გაგვეხსნა ტაძარში და რეზიდენცია. დღის წესრიგში იდგა აგრეთვე იქ ტაძრის აშენების საკითხი, მაგრამ ასეთი პირობების გამო ეს ნაადრევად მიაჩნია.

ზაფხულში მივმართე საქართველოს პრეზიდენტს. იყო დაპირებები, რომ მომავალი წლის ბიუჯეტში უნდა გამოეყო თანხა ჩვენი ეპარქიის ცენტრის ბრიუსელში დამკვიდრებისათვის, მაგრამ შემოდგომის მოვლენებმა, ბუნებრივია, შეცვალა მდგომარეობა. თუმცა მე მაინც იმედი მაქვს, რომ სახელმწიფოს მხრიდან იქნება დახმარება და ეს პრობლემა ალბათ უახლოეს ხანებში გადაიჭრება. როდესაც ჩვენ დავინახეთ, რომ ბრიუსელში ჩვენი ძალებით ვერ ვახერხებდით გადასვლას, მე შევხვდი ვატიკანში კარდინალ ვალტერ კასპერს, ქრისტიანთა ერთობის საპაპო საბჭოს პრეზიდენტს და ამ შეხვედრის დროს მიღწეულ იქნა შეთანხმება იმაზე, რომ ვატიკანი თავისი არხებით ბრიუსელში გამოგვიყოფდა საკათედრო ტაძრისთვის შესაბამის საეკლესიო ნაგებობას და სარეზიდენციო ფართსაც. ამ შეთანხმების რეალიზაციისთვის გარკვეული პრობლემები არსებობს და ჯერჯერობით ეს საკითხი შეჩერებულია, თუმცა დღის წესრიგიდან მოხსნილი და არ არის.

განსაკუთრებულად მინდა აღვნიშნო მღვდელ მამუკა თავხელიძის საქმიანობა, რომელიც მრავალ ევროპულ ქვეყანაში დადის, რათა პერიოდულად ჩაატაროს ღვთისმსახურება იქნება ეს კოპენჰაგენი, ვენა, რომი, გიოტებორგი თუ გერმანიის სხვადასხვა ქალაქი. მიღწეულია შეთანხმება ჰანოვერის ეპისკოპოსთან იმის შესახებ, რომ მომავალ წელს ჩვენ ჰანოვერში გამოგვიყოფენ ეკლესიას. ჩვენი საელჩოების მეშვეობით ვაგროვებთ ასევე ინფორმაციას კომპაქტურად დასახლებული ჩვენი თანამემამულეების შესახებ. ვფიქრობთ ვმუშაობთ, რომ ყურადღება მივაქციოთ მათაც, ვინც პატიმრობაში იმყოფება და რასაკვირველია, თანადგომის საჭიროებს. საერთოდ, ჩვენი თანამემამულეების ეკლესიისადმი დამოკიდებულება არის უაღრესად სასიკეთო, მაგრამ სამწუხაროდ, მათი მატერიალური შესაძლებლობები არ იძლევა იმის საფუძველს, რომ მათ თვითონ მოაგვარონ ტაძართან და სასულიერო პირის შენახვასთან დაკავშირებული საკითხები და ამ საკითხების მოგვარებაში ჩვენ იძულებულნი ვართ, დასავლეთის გარკვეულ წრეებში ვეძებოთ დახმარება.

დღევანდელი მონაცემებით უკვე არის ოცზე მეტი სამრევლო, სადაც მატერიალური ბაზის არსებობის პირობებში შეგვეძლო დაგვენიშნა სასულიერო პირი. სასულიერო პირების დანიშვნა მოითხოვს პირველ ხანებში დაახლოებით ათას ევროდან ორი ათას ევრომდე თვეში და ეს იქნება საკმარისი იმისთვის, რომ სასულიერო პირს ჰქონდეს საცხოვრებელი, დაზღვევა და თანხა სხვა აუცილებელი ხარჯების გასაწევად.

დღესდღეობით, როდესაც საქართველოდან არანაირ მატერიალურ დახმარებას არ ვიღებთ, ერთადერთი წყარო არის სხვა ეკლესიებიდან მიღებული თანხები სტიპენდიისა და უშუალო დახმარების სახით, ან შენობა-ნაგებობათა გადმოცემა. ეს ყველაფერი არის თანადგომა არამართლმადიდებელი ეკლესიების მხრიდან მართლმადიდებელი ეკლესიების მდგომარეობა ისეთია, რომ მათ არ შეუძლიათ რაიმე ფინანსური დახმარების გაწევა. მე წერილით მივმართე როგორც მსოფლიო საპატრიარქოს, ასევე საბერძნეთისა და კვიპროსის ეკლესიებს საბერძნეთის ეკლესია, ვფიქრობ, უახლოეს ხანში განიხილავს ამ საკითხს. ეს ეხება საღვთისმსახურო შესამოსელს და ნივთებს, რომლებიც გვჭირდება მსახურებისას. კონსტანტინეპოლის პატრიარქისაგან მივიღეთ პასუხი, რომ მან საფრანგეთის მიტროპოლიტს დაავალა ჩვენთან კავშირი იმ პრობლემების გადასაჭრელად, რომლებიც ჩვენს წინაშე დგას კვიპროსიდან პასუხი არ მიგვიღია. მაგრამ აუცილებლად უნდა აღინიშნოს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიები გვეხმარებიან ღვთისმსახურების აღსრულების საქმეში. მე მქონდა შესაძლებლობა, მიუნხენში ბერძნულ ტაძარში ჩამეტარებინა წირვა. მამა მიქაელ ბურდული პარიზიდან ჩადის ბრიუსელში თვეში ერთხელ და ატარებს წირვას ასევე ბერძნულ ტაძარში, მამა მამუკაც ატარებს ღვთისმსახურებას მართლმადიდებელ ეკლესიებში. სხვა ეკლესიებიც ცდილობენ, სამარიტელობა გამოიჩინონ და დაგვეხმარონ, მაგრამ განსაკუთრებით რთულადაა საქმე მატერიალური და ტექნიკური დახმარების მხრივ. ჩვენ ჯერჯერობით მოწყალე სამარიტელების იმედად ვართ.

- მეუფეო, თქვენი პროგნოზით, როგორ შეიძლება განვითარდეს ურთიერთობა ეკლესიასა და ე.წ. ვარდების რევოლუციის ხელისუფლებას შორის? რამდენად სასიკეთო იქნება როგორც ეკლესიისთვის, ასევე ქვეყნისათვის მომხდარი მნიშვნელოვანი პოლიტიკური ცვლილებები?

ქვეყანაში განვითარებული მოვლენებით, მე ვფიქრობ, დამთავრდა ქვეყნისათვის უაღრესად რთული, წინააღმდეგობრივი და, შეიძლება ითქვას, ხშირ შემთხვევაში დამანგრეველი პერიოდი. დაიწყო დროის ახალი ათვლა. დაიწყო სწორედ ის პროცესები, რომლებიც აუცილებელი იყო ქვეყნის განვითარებისთვის. დაიწყო ახალი პერიოდი და საქართველოს ეკლესიისა და ხელისუფლების ურთიერთობაც ალბათ შევა ახალ ფაზაში.

მე ვფიქრობ, ეს თანამშრომლობა იქნება უფრო კონსტრუქციული. ვფიქრობ, ხელისუფლება გადადგამს იმ ნაბიჯებს, რომელიც აუცილებელია, რათა ეკლესიამ თავისი კუთვნილი და ღირსეული ადგილი დაიკავოს ჩვენი ქვეყნის ცხოვრებაში. ამ მხრივ ეკლესიასაც, ვფიქრობ, დასჭირდება გარკვეული ძალისხმევა იმისთვის, რომ მისი როლი ქვეყნის განვითარების პროცესში იყოს კონსტრუქციული და არ მოხდეს სახელმწიფოებრივი და ეკლესიური ინტერესების დაპირისპირება.

- ამასთან დაკავშირებით, თუ მიგაჩნიათ, რომ სასურველია გამოიკვეთოს ეკლესიის სოციალური როლი. რამდენად შესაძლებელია ეკლესიის სოციალური მომსახურების გააქტიურება, იქნება ეს სიღარიბის დაძლევის საკითხი, ადამიანის უფლებათა დაცვა თუ ბრძოლა კორუფციის წინააღმდეგ? ასევე თუ არის მიზანშეწონილი, შემუშავდეს ეკლესიის სოციალური კონცეფცია?

სოციალური საქმიანობა არ არის ეკლესიის უმთავრესი ამოცანა. მისი უმთავრესი ამოცანა სახარების ქადაგება, ქრისტეს სარწმუნოების გავრცელებაა. სოციალური მსახურება ერთ-ერთი მხარეა ეკლესიის საქმიანობისა და, ბუნებრივია, სასურველია, რომ ეკლესიას ჰქონდეს დოქტრინალურ დონეზე შემუშავებული კონცეფცია, რომელიც იქნება სახელმძღვანელო ყველა სასულიერო პირისთვის და ეკლესიის ყველა სტრუქტურისათვის. ამაევე დროს ეკლესიის ყველა წევრისთვის და არაწევრისთვისაც უნდა იყოს ნათელი, თუ რა გზით აპირებს ეკლესია თავისი ძირითადი ფუნქციების შესრულებას საზოგადოებაში და ქვეყანაში. ამ მხრივ არსებობს დიდი გამოცდილება დასავლეთში. ჯერ კიდევ ასი წლის წინ გამოითქვა აზრი, რომ ეკლესიას არ შეუძლია უკარნახოს ხელისუფლებას, რა ეკონომიკური მოდელით უნდა განვითარდეს იგი, მაგრამ ეკლესია ვალდებულია, მოსთხოვოს ნებისმიერ ხელისუფლებას, შეუქმნას ადამიანებს მათი ღირსების შესაბამისი საარსებო პირობები. უმთავრესი როლი, რომელიც საქართველოს ეკლესიას აკისრია, გნებავთ კორუფციასთან ბრძოლაში, ეს არის იმ ზნეობრივი კრიტერიუმების დაწესება და დაცვა, აუცილებლად რომ უნდა ახასიათებდეს ადამიანებს, რომელთა ხელშიც არის ჩვენი ქვეყნის დღევანდელი და ხვალინდელი დღე.

- რამდენად აქტიურად უნდა იყოს ჩაბმული ეკლესია ქვეყანაში ტოლერანტული გარემოს შექმნაში? როგორი უნდა იყოს განსხვავებულ რელიგიურ მიმდინარეობებთან ეკლესიის ურთიერთობა?

ქვეყანაში ტოლერანტული გარემოს შექმნა, რელიგიური ურთიერთობების მოწესრიგება იმ მხრივ, რომ გამოირიცხოს მათ შორის რაიმე კონფლიქტი, რა თქმა უნდა არის სახელმწიფოს ფუნქცია. მან უნდა შექმნას შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზა და შესაბამისი სამსახურები, რომლებიც უზრუნველყოფენ რელიგიურ ორგანიზაციებთან დაკავშირებული კანონმდებლობის აღსრულებას, ამ ორგანიზაციების კანონიერი ინტერესების დაცვას რა თქმა უნდა, უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება სხვადასხვა რელიგიური ორგანიზაციის, ეკლესიის ლიდერებს, რომლებმაც უნდა უზრუნველყონ შემწყნარებლობა, რაც საქართველოსთვის ყოველთვის იყო დამახასიათებელი განსხვავებული აზრის მქონე ადამიანების დევნა, იქნება ეს რელიგიური, პოლიტიკური თუ სხვა ნიშნით, რა თქმა უნდა, დაუშვებელია თავის მხრივ, ეკლესიამ უნდა უზრუნველყოს იმ ღონისძიებების გატარება, რომელიც მომავალში გამორიცხავს ფაქტებს, რასაც უახლოეს წარსულში ჰქონდა ადგილი იმისთვის კი, რომ ეს განხორციელდეს, ალბათ საჭიროა, ძალადობის დაგმობიდან თვისებრივად სხვა, ახალ საფეხურზე ასვლა. ჩვენ უნდა ვასწავლოთ ყველას, რომ მართლმადიდებლისთვის არამართლმადიდებელი არ არის მტერი საქართველოს ეკლესიის განსაკუთრებული ადგილი სულაც არ ნიშნავს სხვა რელიგიური პლატფორმის მქონე ადამიანების დევნასა და შევიწროებას და ამას, რომ მათი უფლებების შეზღუდვის ხარჯზე უნდა მოხდეს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სტატუსის განსაზღვრა ქვეყანაში. ამას სხვისი უფლებების შეზღუდვა არ სჭირდება. სახელმწიფო ვალდებულია, აღკვეთოს ისეთი სექტების, ფსევდორელიგიური ჯგუფის საქმიანობა ქვეყანაში, რომლებიც მიმართულია ადამიანის, საზოგადოებისა და აქედან გამომდინარე , ქვეყნის წინააღმდეგ იმ დესტრუქციული ძალების შეჩერება, რომლებსაც ქვეყანაში უარყოფითი მუხტის შემოტანა შეუძლიათ კანონის ძალით უნდა მოხდეს. ამასთან დაკავშირებით არსებობს უდიდესი საერთაშორისო გამოცდილება. ძალიან სასარგებლო იქნებოდა, თუკი ქვეყანაში არსებული რელიგიური ორგანიზაციები იმუშავებდნენ ერთობლივად იმაზე, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს მათი მშვიდობიანი თანაარსებობა და თანამშრომლობა იმ საკითხებში, სადაც ეს შესაძლებელია. ასეთი სახის გამოცდილების უამრავი მაგალითი შემიძლია გავიხსენო ბერლინში ჩამოყალიბებულია კონვენტი, რომელშიც გაერთიანებულია ბერლინში რეგისტრირებული რელიგიური ორგანიზაციები. იქ სხვადასხვა კონფესიების წარმომადგენლები თანამშრომლობენ. ისინი პერიოდულად იკრიბებიან და განიხილავენ საკითხებს, რომლებიც დაეხმარება ამ თუ იმ რელიგიურ თემს იქ დამკვიდრებაში და იმ პრობლემების მოგვარებაში, რომელიც მათ წინაშე დგას.

- მეუფე აბრამ, თქვენ არაერთხელ განაცხადეთ, რომ საქართველოსა და ვატიკანს შორის ხელშეკრულებასთან დაკავშირებული აჟიოტაჟი, საპატრიარქოს პოზიციის მხარდასაჭერად გამართული ქუჩის აქციები გაუმართლებელი იყო, რადგან ხელშეკრულება არანაირ საფრთხეს არ შეიცავდა. კრიტიკულად შაფასეთ საპატრიარქოს დამოკიდებულება ამ საკითხისადმი. რა გამოხმაურება მოჰყვა თქვენს მიერ გაკეთებულ განცხადებებს და შსაძლებელია თუ არა, ადგილი ჰქონდეს მსგავს მოვლენებს, თუკი კვლავ დადგა დღის წესრიგში ამ ხელშეკრულების ხელმოწერა?

ოფიციალური გამოხმაურება არ ყოფილა. მე დამიკავშირდა რამდენიმე ადამიანი, სხვადასხვა წრეების წარმომადგენელი, რომლებმაც ეს პოზიცია მოიწონეს. ბუნებრივია, არიან ადამიანებიც, ვისთვისაც ასეთი მიდგომა შეიძლება მიუღებელიც იყოს და ამაში არანორმალური არაფერია, ეს ჩვეულებრივი მოვლენაა. ყველას აქვს უფლება, ჰქონდეს საკუთარი აზრი. ყველაზე მთავარი, რაც ამ მოვლენებში მიუღებელი იყო ჩემთვის არის ის, რომ საგარეო პოლიტიკის წარმართვაში ჩვენ არ უნდა ჩავერიოთ. არ უნდა ჩავერიოთ ისეთ საკითხებში, რომლებიც უშუალოდ ეკლესიის ინტერესებთან არ არის დაკავშირებული კათოლიკური ეკლესია მაშინაც მზად იყო და დღესაც მზად არის, ამ ხელშეკრულების დებულებებზე კონსულტაციები აწარმოოს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, რაც სრულიად საკმარისია იმისთვის, რომ მოხდეს ყველა ამ საკითხების დარეგულირება, რომლის მიმართაც არსებობს განსხვავებული ხედვა. აღსანიშნავია, რომ ხელშეკრულების დებულებათა განხორციელება კათოლიკურ ეკლესიას იმ საერთაშორისო ნორმატიული აქტების საფუძველზეც შეუძლია, რომლებიც საქართველოს ტერიტორიაზე მოქმედებს.

- საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია უარყოფითად აფასებს ეკუმენურ მოძრაობას. იგი არ იღებს მონაწილეობას მსოფლიო ეკლესიათა საბჭოსა და ევროპის ეკლესიათა კონფერენციის საქმიანობაში. აქედან გამომდინარე, შეიძლება თუ არა იმის თქმა, რომ საქართველოს ეკლესია გარკვეულწილად მარგინალიზებულია მსოფლიო მართლმადიდებელ ეკლესიათა ოჯახისაგან? თვლით თუ არა საჭიროდ, რომ საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ გაიზიაროს დანარჩენი მართლმადიდებელი ეკლესიების შეხედულება ეკუმენიზმთან დაკავშირებით და შესაბამისად, დაუბრუნდეს მსოფლიო ეკლესიათა საბჭოს, ევროპის ეკლესიათა კონფერენციას?

საქართველოს ეკლესიის გამოსვლამ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოდან, ევროპის ეკლესიათა კონფერენციიდან და ეკუმენურ მოძრაობაზე უარის თქმამ გარკვეული გაკვირვება გამოიწვია თავის დროზე პოლიტიკურსა თუ რელიგიურ წრეებში და უფრო მეტად უარყოფითი პოზიცია ჩამოყალიბდა ჩვენი ეკლესიის მიმართ, ვიდრე ეს მოსალოდნელი იყო. საქართველოსა და ბულგარეთის ეკლესიათა გამოსვლამ, ასევე იმ მართლმადიდებელ ეკლესიათა აქტიურმა საქმიანობამ, რომლებიც საბჭოში, დარჩნენ, განაპირობა პარიტეტული კომისიის შექმნა სამოცი კაცის შემადგენლობით. ამ კომისიამ მოამზადა დოკუმენტი, რომელიც ეხება ეკუმენურ მოძრაობაში მართლმადიდებელი ეკლესიების მონაწილეობასთან დაკავშირებულ საკითხებს და ეკუმენურ ორგანიზაციებში მათი სტატუსისა და უფლებების განსაზღვრას. იქ განხორციელებული ცვლილებეი იძლევა შსაძლებლობას, რომ საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ დღეს კონსტრუქციულად ითანამშრომლოს ეკუმენურ ორგანიზაციებთან, საერთაშორისო ასპარეზზე პროპაგანდა გაუწიოს თავის უდიდეს სულიერ და კულტურულ ტრადიციებს, მართლმადიდებლური კანონიკის, მოძღვრების დაცვით სრულად წარმოაჩინოს თავი ამ საქმიანობაში ჩაბმულია ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია საქართველოსა და ბულგარეთის გარდა, თუმცა ჩვენგან განსხვავებით ბულგარეთის ეკლესია ცოტა უფრო აქტიურად ღებულობს მონაწილეობას სხვადასხვა ინტერკონფესიურ დიალოგსა და შეხვედრაში. ჩვენი ეკლესია ამ დიალოგებზე უარის თქმით ფაქტობრივად მოწყვეტილია თვით იმ მართლმადიდებელ ეკლესიებს, რომლებიც ერთად ცდილობენ საერთო პრობლემების განხილვას და მათი გადაწყვეტისათვის გზების ძიებას. ის დიალოგები, რომლებიც მიმდინარეობს ზოგი მეორე საუკუნეა, ზოგიც ორმოცდაათი წელია, გვიჩვენებს. რომ მათი მონაწილეები მართლმადიდებლების მხრიდან არიან ისეთივე მართლმადიდებლები, როგორც ჩვენი ეკლესიის წევრები. თავად დიალოგის არსებობა იმას ნიშნავს, რომ არის საკითხები, რომელთა მოგვარების გარეშე ეკლესიათა დაახლოება და ევქარისტულ კავშირამდე მისვლა შეუძლებელია. ამ საკითხების განხილვა მიმდინარეობს და მასში ყველა ეკლესია მონაწილეობს.

საქართველომ მკვეთრად გამოხატა თავისი პოზიცია, რომ ის არის პროქართული ორიენტაციისა, ის ევროპულ ოჯახში ბრუნდება, მაგრამ ის არის პროქართული და არა პროევროპული, ან პრორუსული, და აი ამ ქვეყნის უძველესი ეკლესიის მონაწილეობა ეკუმენურ მოძრაობაში არის აუცილებელი, პირველ რიგში, ჩვენთვის, რადგან ამ პროცესებში მონაწილე ადამიანები არიან ისეთივე მართლმადიდებლები, როგორც ჩვენ. ამიტომ აქ რაიმე პრობლემა არ არსებობს. ამით ჩვენ ჩვენს მართლმადიდებელ ძმებთან ერთად გავაგრძელებთ იმ საქმიანობას, რომელსაც მანამდეც ვეწეოდით არც ერთ ეკუმენურ ორგანიზაციას თავის წესდებაში არა აქვს დებულება, რომელიც სავალდებულოა მართლმადიდებლური აზროვნებისთვის, მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველებისთვის და ამიტომ პროტესტი ფაქტობრივად მოკლებულია სერიოზულ საფუძველს. იყო საფუძვლიანი შენიშვნები ეკუმენური ორგანიზაციების მიმართ, მაგრამ ვიმეორებ გარკვეული ნაბიჯები უკვე გადაიდგა. იქ მდგომარეობა მეტნაკლებად იცვლება და ვფიქრობ, საქართველოს ეკლესიას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს დღეს თავისი დოქტრინა როგორც ეკუმენურ მოძრაობასთან, ასევე ამ ორგანიზაციებში მონაწილეობასთან დაკავშირებით. ეს უნდა იყოს ეკლესიის მიერ შემუშავებული დოქტრინა, რომელიც იქნება მიღებული სინოდის მიერ, გამოქვეყნდება და ყველა წევრისთვის გახდება ნათელი. რა სახისაც უნდა იყოს ის, გარკვეული ჯგუფები ყოველთვის იქნებიან ამით უკმაყოფილონი და ამის მიმართ ადგილზე დგომა გამართლებული არ იქნება. ჩვენ უნდა გვქონდეს გამოკვეთილი დამოკიდებულება იმ დიალოგების მიმართ, რომელიც გაიმართა და მიმდინარეობს. დღეს დიალოგები სხვადასხვა ფაზაშია, მაგრამ მათი სერიოზული შესწავლა და ცოდნა აუცილებელია იმისთვის, რომ განვსაზღვროთ ჩვენი ეკლესიის ხვალინდელი პოზიცია. ჩვენ ხანდახან გვიწევს იმ არგუმენტების გამოყენება, რომლებსაც იყენებდნენ შვიდი-რვა საუკუნის წინ, დღს კი უკვე ბევრი რამ არის არსებითად შეცვლილი. მაგალითად, დღეს კათოლიკებს ეუბნებიან ხოლმე, თქვენ უნიატები ხართო, არადა უნიატიზმი, როგორც ერთიანობის ძებნის გზა, უკვე დაგმობილია ორივე მხრიდან, არის უდიდესი პროგრესი აღმოსავლურ ეკლესიებთან დიალოგში. ისინი უკვე მთლიანად გმობენ ევტიქისა და ნესტორის მოძღვრებას და ქალკიდონის კრების დადგენილებას სრულიად იღებენ. ჩვენსა და მათ შორის განხეთქილება ძირითადად ტერმინოლოგიურმა შეცდომებმა გამოიწვია. ამის შესახებ ათი წლის წინმათ უკვე ითქვა. შემდეგ დაახლოების პროცესი შეჩერდა. ამის თაობაზე უნდა შმუშავდეს სერიოზული პოზიცია. თვით დიალოგში არანაირი საშიშროება არ არის. დიალოგი, პირიქით, მაჩვენებელია იმისა, რომ ორივე მხარე მოწოდებულია, დაძლიოს ეს დაყოფა, ვინაიდან უფალს ყველა ქრისტიანთან ერთობა უნდა ერთ ეკლესიაში და ამ ერთი ეკლესიისკენ და ერთობისკენ მიმავალი ყველა გზა, რომელიც ეკლესიის კანონებსა და ტრადიციებს შეესაბამება, მიღებული და ღვთივკურთხეულია.

- ფაქტობრივად საზოგადოების ყურადღების მიღმა დარჩა სექტემბრის თვეში მსოფლიო პატრიარქის საქართველოში ვიზიტი. მისი სტუმრობა თითქმის არ გააშუქა მასმედიამ. იგი არსად გამოსულა საჯარო სიტყვით, თუ არ ჩავთვლით თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში მის შეხვედრას რამდენიმე ადამიანთან. რა უნდა ყოფილიყო ამის მიზეზი? საინტერესოა ასევე თქვენი შეხედულება კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს როლზე მართლმადიდებელ ეკლესიაში მიმდინარე პროცესებში.

მსოფლიო საპატრიარქოს მართლმადიდებლურ სამყაროში უდიდესი ფუნქცია აკისრია მიუხედავად იმისა, რომ მსოფლიო პატრიარქის მსახურების მიმართ არსებობს განსხვავებული შეხედულებები. ეს ეხება ავტოკეფალიის მინიჭების, დიასპორის, დიპტიქის საკითხებს. ამის მიუხედავად. ამ ეკლესიას უდიდესი პასუხისმგებლობა აკისრია. კონსტანტინეპოლის ეკლესიამ უნდა უზრუნველყოს მართლმადიდებელი ეკლესიების შეთანხმებული პოზიციები, მხარეებისათვის მისაღები მუშაობის ჩატარება. კონსტანტინეპოლის ეკლესიამ უნდა უზრუნველყოს დიალოგის პროცესის წარმატებული განვითარება, მსოფლიო ეკლესიათა საბჭოში და სხვა ეკუმენურ ორგანიზაციებში მართლმადიდებლური პოზიციების დაცვა. ის, ფაქტობრივად, მართლმადიდებლური სამყაროს წინამძღოლია და ამ საკითხების მოგვარებაში უდიდეს პასუხისმგებლობას იღებს საკუთარ თავზე. ამის გარდა, მას სჭირდება უდიდესი ძალისხმევა იმისთვის, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის წარმოქმნილ კონფლიქტებში მოახრერხოს დაპირისპირებულ მხარეთა შეთანხმება. თითქმის ყველა იმ კონფლიქტში, რომელიც დღეს არსებობს სხვადასხვა პოლიტიკური თუ რელიგიური გარემოებების გამო, მონაწილეობს რუსეთის ეკლესია, იქნება ეს უკრაინასთან თუ ბალტიისპირეთთან დაკავშირებით, ან რუსეთის დავა მოლდავეთთან და რუმინეთთან. ეს ალბათ გაგრძელებაა იმისა, რაც იყო საუკუნეების განმავლობაში. ამიტომ მსოფლიო საპატრიარქოს პასუხისმგებლობა უაღრესად მნიშვნელოვანია. მათ მიერ გადადგმული ნაბიჯები ხანდახან იმდენად ავანგარდისტულია, რომ დანარჩენ მართლმადიდებელ ეკლესიებში ჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც სრულიად უსაფუძვლო ბრალდებების გამოთქმის უფლებას აძლევენ თავს. კონსტანტინეპოლის საპატრიარქო დინამიურად მოღვაწეობს და ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ეს განსაკუთრებით გამოვლინდა მსოფლიო პატრიარქის ბართლომეოსის მსახურებაში, რომელიც პატრიარქ ათენაგორას მიერ დაწყებულ საქმიანობას აგრძელებს. სამწუხაროდ, ქართულ პრესაში არ გამოქვეყნებულა მსოფლიო პატრიარქის სიტყვები, რომლებიც მან წარმოსთქვა საქართველოში ვიზიტის დროს, რაც უაღრესად საინტერესო იყო და ვფიქრობ, საზოგადოების დიდ ყურადღებას მიიპყრობდა. მე არ გახლდით იმ პერიოდში აქ და არ ვიცი, რა ტექნიკურმა მიზეზებმა შეუშალა ხელი ამას. სასურველი იქნება,თუ მისი ეს მიმართვები გამოქვეყნდება.

- მეუფე აბრაამ, თქვენ წლების მანძილზე ბრძანდებოდით თბილისის სასულიერო სემინარიისა და აკადემიის რექტორი და საქართველოს საპატრიარქოს საგარეო საქმეთა განყოფილების თავმჯდომარე, მინდა გკითხოთ, რამდენად ხშირად იგზავნებოდნენ სტუდენტები უცხოეთში, რა შედეგი გამოიღო ამან და დღესაც არსებობს თუ არა საღვთისმეტყველო განათლების მისაღებად სტუდენტების უცხოეთში გაგზავნის საჭიროება? და კიდევ, რა შეიძლება ითქვას სასულიერო პირების განათლებასთან დაკავშირებით?

მართლაც ხშირია შემთხვევა, როდესაც სასულიერო პირს არა აქვს შესაბამისი ცოდნა და ეს ხდება ეკლესიისადმი ადამიანების გაუცხოების ან მოძღვრის მიერ მრევლის სულიერი ცხოვრების არასწორი გზით წარმართვის მიზეზი.

საქართველოს კომუნისტური რეჟიმის დამყარების შემდეგ მხოლოდ 1963 წელს მოხერხდა სასულიერო სასწავლებლის გახსნა. ეს იყო სამოძღვრო კურსები. მერე დაარსდა სასულიერო სემინარია მცხეთაში და უკვე 16 წელია, თბილისში ფუნქციონირებს სასულიერო აკადემია, რამაც დიდი როლი შეასრულა იმ სასულიერო პირების მომზადების საქმეში, რომლებიც დღეს ეკლესიაში მსახურობენ. თუმცა განათლება, ისევე როგორც რელიგიური ცხოვრება, ყოველთვის მოითხოვს სიახლეს, ნაბიჯების წინ გადადგმას და, ჩემი აზრით, აქაც შეიძლება განათლების თანამედროვე დოქტრინის შემუშავება ვფიქრობ, ის ფაქტი, რომ თბილისის სასულიერო სემინარიასა და აკადემიას სათავეში უდგას სრულიად საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, უწმინდესი და უნეტარესი ილია II, იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ეს რადიკალური ნაბიჯები სემინარიისა და აკადემიის მუშაობის სრულყოფისთვის გადადგას. მე მიმაჩნდა და ახლაც მიმაჩნია, რომ დადებით როლს როგორც ტოლერანტული გარემოს შექმნაში, ასევე მაღალი დონის ღვთისმეტყველების მომზადებაში ითამაშებდა ქრისტიანული დამოუკიდებელი უნივერსიტეტი, შეიძლება, საუნივერსიტეტო ფორმა თვით ეკლესიაშიც იყოს შემოღებული შესაძლოა, არსებობდეს უნივერსიტეტი, სადაც უშუალოდ მოხდება სწავლების ფართოდ მიღებული ახალი ფორმების დანერგვა. ახლა სემინარია ოთხწლიანი და აკადემია ხუთწლიანია. ეს, მე მგონი, ბევრია, თუმცა თავის დროზე სწორედ ჩემი მონაწილეობით მოხდა სამიდან ოთხწლიან და ოთხიდან ხუთწლიან სწავლებაზე გადასვლა, მაგრამ ალბათ რაღაც უნდა შეიცვალოს და ვფიქრობ, სასწავლო კომიტეტი და რექტორატი ერთად რაიმე ფორმას მოძებნიან. რაც შეეხება სასულიერო პირების დონეს, სამწუხაროდ, არის საკმაო რაოდენობა ისეთი სასულიერო პირებისა, რომლებსაც არა აქვთ მიღებული სასულიერო განათლება. ეს ძალიან დიდი ნაკლია და იგი მათი მსახურების დროსაც იგრძნობა. არაა საკმარისი მხოლოდ ზნეობა და სარწმუნეობა იმისთვის, რომ იყო მოძღვარი. ზნეობა და სარწმუნეობა საკმარისია რიგითი ქრისტიანისთვის, ეკლესიის რიგითი წევრისთვის, მაგრამ ღვთისმსახურს მეტი მოეთხოვება და ეს პრობლემა უნდა გადაიჭრას. თუ მოხდება ძირეული და სერიოზული რეფორმა თვით განათლების სისტემისა, შესაძლებელი გახდება ასეთი უარყოფითი მომენტების აღმოფხვრა. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც დღის წესრიგიდან არ შეიძლება მოიხსნას უცხოეთში სტუდენტების გაგზავნის საკითხი. შეიძლება გაიგზავნონ სემინარიის ან აკადემიის სტუდენტები, შსაძლოა გაგზავნილ იქნენ სამეცნიერო მივლინებით, მაგრამ მათი წასვლა აუცილებელია და რაც უფრო მეტი სტუდენტი გვეყოლება გაგზავნილი, რაც უფრო მეტ ქვეყანაში ისწავლიან ისინი, მით უკეთესია. ეს იქნება ეკლესიის სიმდიდრე, ჩვენი ეკლესიის უდიდესი და სულიერი და კულტურული ტრადიციების პროპაგანდის საშუალება. მოგვეცემა შესაძლებლობა, გავეცნოთ თანამედროვე ღვთისმეტყველებას და რა კავშირშია ის ტრადიციასთან, ეკლესიის უდიდეს მამებთან, რომლებმაც ჩამოაყალიბეს მთელი ეს სისტემა, დაწყებული კლასიკური ღვთისმეტყველების ხანიდან გრიგოლ პალამამდე, გნებავთ მის აქეთ. ამიტომ ამ გზის გავლა აუცილებელია. ასეთი მიდგომა აქვთ სხვათა შორის საბერძნეთშიც. სალონიკისა და ათენის უნივერსიტეტებიდან, სადაც უმაღლესი კვალიფიკაციის ღვთისმეტყველები ასწავლიან, სტუდენტები საღვთისმეტყველო განათლების მიღების შემდეგ იგზავნებიან უცხოეთში, მსოფლიოში არსებულ პრაქტიკულად ყველა საღვთისმეტყველო სასწავლებელში, რა მიმდინარეობისაც არ უნდა იყოს ის. ყველგან აგზავნიან თავიანთ სპეციალისტებს, რათა მოამზადონ ადამიანები, რომლებმაც ზუსტად იციან ამა თუ იმ მოძღვრების მიმართ ამა თუ იმ ეკლესიის, სხვადასხვა რელიგიური ჯგუფის დამოკიდებულება.

ცოდნა ადამიანს ამდიდრებს აღამაღლებს. ცოდნა თავისთავად არის სიკეთე და მისი სწორი გამოყენებისათვის აუცილებელია, ადამიანი თავიდან ბოლომდე ფლობდეს იმას, რასაც ჰქვია მართლმადიდებლური მოძღვრება. ძალიან ხშირად მართლმადიდებლური მოძღვრების სახით ჩვენ გვაწვდიან ინფორმაციას, რომელიც საერთოდ უცხოა მართლმადიდებლობისათვის.

- თქვენი აზრით, უახლოეს მომავალში კიდევ რა ამოცანები უნდა გადაჭრას საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ?

ვფიქრობ, ეკლესიამ უნდა გადადგას გარკვეული ნაბიჯები, რათა არ ჩამორჩეს იმ პროცესებს, რომლებიც მიმდინარეობს ჩვენს ქვეყანაში. აქ, პირველ რიგში ვგულისხმობ მის უმთავრეს მოვალეობას, მის უმთავრეს ფუნქციას, ვინაიდან ამ მხრივ კიდევ ძალიან ბევრია გასაკეთებელი, რადგან ჩვენ ბოლო ორასი წელია, ასეთი გამოცდილება ფაქტობრივად აღარ გვქონია. გარდა ამისა, ეკლესიის უმთავრეს ამოცანათა შორის არის იმ დებულებების ხორცშესხმა, რომელიც ჩვენ გვაქვს სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის დადებულ შეთანხმებაში. უნდა შექმნას გარკვეული იურიდიული ბაზა და შესაბამისი მექანიზმები, რათა ის შეთანხმება, რომელიც იქნა მიღწეული ეკლესიასა და ხელისუფლებას შორის, ძალაში შევიდეს, მოხდეს მათი რეალიზაცია. ვფიქრობ, ეს არის ერთ-ერთი უმთავრესი ამოცანა. ჩემთვის ცნობილია, რომ ამ მიმართულებით შექმნილია კომისიები და თუ მათი მუშაობის ნაკლზე შეიძლება ლაპარაკი, ალბათ ამ მუშაობის ტემპის მიმართ იქნება შენიშვნა. მაგრამ ამ შემთხვევაშიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ შეთანხმების ხელმოწერის შემდეგ საქართველოში შექმნილი იყო სრულიად არასტანდარტული სიტუაცია, ვითარება როდესაც პოლიტიკურმა, ეკონომიკურმა, სოციალურმა დაპირისპირებამ განსაკუთრებული ფორმები მიიღო და ამის გამო ეს მუშაობა შეფერხებული იყო. ამ მხრივ ეკლესიის ძალისხმევა სწორად არის მიმართული და ვფიქრობ, ახალ პირობებში ეს მუშაობა გაგრძელდება და მოიტანს იმ დადებით შედეგს, რომლის მიღება შესაძლებელია მიღწეული შთანხმების ფარგლებში.

- მეუფე აბრამ, თვლით თუ არა, რომ ეკლესიაში არსებული პრობლემები ფართო საზოგადოების განხილვის საგნად უნდა იქცეს და რას იტყოდით ჟურნალ „ზღვარის“ შესახებ, რას ეტყოდით მის მკითხველს?

ეკლესიის წინაშე მდგარი ამოცანები თუ პრობლემები, ბუნებრივია, მოითხოვენ განხილვას. არის მთელი რიგი საკითხებისა, რომელთა განხილვა ფართო საზოგადოების მონაწილეობით მხოლოდ სარგებლობას მოუტანს ეკლესიას. არის აგრეთვე საკითხებიც, რომელთა განხილვისთვის აუცილებელია სათანადო მომზადება და ეს საკითხები უპირატესად განხილული უნდა იყოს ეკლესიის მეთაურის, იერარქიისა და შესაბამისი სტრუქტურების მიერ და მათში საზოგადოების ჩართვაც არის შესაძლებელი. თუმცა არის საკითხები, რომლებიც ფართო საზოგადოების განხილვის საგნად ვერ იქცევა თავისი სპეციფიკურობისა და იმის გამოც, რომ ეს საკითხები მოითხოვს საღვთისმეტყველო მომზადებას და ეკლესიის ისტორიის ღრმა ცოდნას.

მე გავეცანი „ზღვარის“ პირველ ნომერს და ვფიქრობ, რომ ამ ჟურნალს, თუკი ის სერიოზულად მოეკიდება საქმეს, შეუძლია დადებითი წვლილი შეიტანოს ჩვენი ეკლესიის დღევანდელ ცხოვრებაში.

დასასრულ კი ვიტყვი, რომ ძალიან კარგი იქნება, თუ უფრო მეტი სითბოსა და სიყვარულის გამოხატვას შევძლებთ ყველა ადამიანისადმი განურჩევლად მათი მრწამსისა და ეროვნებისა. ჩვენ ყველანი საქართველოს შვილები ვართ და ყველა ადამიანმა, რომელიც საქართველოში ცხოვრობს, უნდა იგრძნოს, რომ ეს არის მისი სამშობლო. ამის მიღწევაში უდიდესი როლი აკისრია ეკლესიას. უნდა მოხდეს იმ ანტაგონიზმის ნეიტრალიზება, რომელიც დღეს არის გაღვივებული. ყოველთვის უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ქრისტიანთა დაახლოების პროცესს, ისევე როგორც უცხოეთში, საქართველოშიც ეწინააღმდეგებიან ფანატიკური ძალები, რომლებიც ორივე მხარეს, გნებავთ, ოთხივე მხარეს არსებობენ. ნუ წარმოვიდგენთ ისე, რომ ანგლიკანებს, ლუთერანებს, კათოლიკებს შორის ყველა ერთნაირად ფიქრობს და ყველას უნდა ერთობა. არა, იქაც არიან რადიკალური პოზიციის მქონენი, არიან უაღრესად ლიბერალური შეხედულებების მატარებელნიც, რაც სრულიად მიუღებელია ჩვენთვის, მაგრამ უშუალოდ ადამიანურ დონეზე, ურთიერთობების მოგვარების გარეშე ამ საკითხის მოწესრიგება შეუძლებელია. ვფიქრობ, სასულიერო განათლების დონე რომ ამაღლდება, როცა ხალხს მართლმადიდებელი ერებისა და ეკლესიების ისტორიის, მათი სულიერი ტრადიციების უფრო მეტი ცოდნა ექნება, ყველა ეს პრობლემა თავისთავად მოიხსნება და ის, რაზეც დღეს ჩვენ ვსაუბრობთ, საერთოდ არანაირ ინტერესს აღარ გამოიწვევს, რადგან ყველაფერი ისედაც ცხადი იქნება.

ინტერვიუ მოამზადა
ბექა მინდიაშვილმა

დასასრული. დასაწყისი იხ. „ზღვარი“ №2, 2003

იღუმენი ბენიამინ ნოვიკი

ქრისტიანული ტრადიცია

ცნობილია, რომ ქრისტიანი აპოლოგეტები, ძირითადად, სინდისის თავისუფლების მომხრენი იყვნენ.

წმ. იუსტინე ფილოსოფოსისთვის საყურადღებო იყო სიმართლისა და ჭეშმარიტების როგორც ბიბლიური, ასევე სტოიკური გაგებაც: „ჭეშმარიტად ღვთისმოსავმა და სიბრძნისმოყვარე ადამიანებმა მხოლოდ ჭეშმარიტება უნდა შეიყვარონ, მხოლოდ მას მიაგონ პატივი და წინაპართა შეხედულებები, თუკი უჯეროა, უარყონ კიდეც: ამგვარია ვალდებულება, საღი აზრი რომ ჩაგვაგონებს... ჭეშმარიტების მოყვარე ყოველნაირად, საკუთარ სიცოცხლეზე მეტადაც უნდა ცდილობდეს სიმართლის დაცვას სიტყვითა და მოქმედებით, თუნდაც ეს სიკვდილს უქადდეს“ („აპოლოგია“, I,2).

წმ. იუსტინე უშუალოდ სინდისის თავისუფლებაზე არ საუბრობს, მაგრამ მისი ქრისტიანულ-უნივერსალისტური ფილოსოფიის სულისკვეთება კარგად მეტყველებს ამ პრინციპის სასარგებლოდ.

ტერტულიანე (II-III სს.) წერდა: „ყოველ ადამიანს აქვს თანდაყოლილი ნება და ძალაუფლება, თაყვანი სცეს იმას, რასაც თვით მიიჩნევს თაყვანისცემის ღირსად. ერთი ადამიანის რელიგია სხვისთვის არც ურგებია და არც სარგებლის მომტანი. სარწმუნოებრივად გაუმართლებელია, ვინმე აიძულო, თაყვანს სცემდეს სხვა რელიგიას. თაყვანს ძალადობის შედეგად კი არა, ნებაყოფლობით უნდა სცემდე“.

ასე რომ, სინდისის თავისუფლება ბუნებითი სამართლიდან იღებს სათავეს.

ტერტულიანესთან ნათლადაა გამოხატული აზრი სახელმწიფოს, როგორც მსახურის დანიშნულების შესახებ. სახელმწიფო ძალაუფლება თავისთავად როდია პატივისცემის საგანი, პატივს ის მანამ იმსახურებს, სანამ თავის დანიშნულებას შეესატყვისება და არ მოინდომებს საღვთო პატივს („Scorpiace“, 14). ტერტულიანეს თანახმად, სამართლის წყარო ღმერთია („Apologeticum“, 30).

ლაკტანციუსი (+დაახ. 320 წ.), რომელსაც „ქრისტიან ციცერონსაც“ უწოდებენ, მკაფიოდ საუბრობს პიროვნების პრიორიტეტის შესახებ სახელმწიფოსთან მიმართებაში: „ადამიანები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ პატივს თანამემამულეებს უნდა მივაგებდეთ, ხოლო უცხოტომელებზე ზრუნვა კი საჭირო არ არის, ანგრევენ ადამიანთა საზოგადოებას და, ამასთან, თელავენ სათნოებას, სიქველესა და სიმართლეს“ („ღვთაებრივი დარიგებების შესახებ“, VI,6).

ლაკტანციუსი დარწმუნებით იმეორებს ციცერონის აზრს უნივერსალური ეთიკის (ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობების) თაობაზე, რომელიც დღემდე, მისი ერთგვარი სიმარტივის მიუხედავად, არასაკმარისად პოპულარულია: „ჭეშმარიტი კანონი არის უშუალო და ბუნების ამსახველი გონი, რომელიც ყველა ადამიანშია შთანერგილი და უცვალებელი, მდგრადი და მარადიულია. ის სიკეთის ქმნას ჩაგვაგონებს და გვიკრძალავს ბოროტების ჩადენას... არც სენატსა და არც ხალხს მასში რაიმეს შეცვლა ან უარყოფა არ ძალუძს... მისი განმარტებისა თუ ახსნის საჭიროება არ არსებობს... შეუძლებელია, აქ ისე მოხდეს, რომ ერთი კანონი რომისთვის, მეორე კი აფრიკისთვის იყოს განკუთვნილი, ერთი აწმყოს მიემართებოდეს, ხოლო მეორე - მყოფადს. იგი ყველა ხალხისთვის ერთნაირია და ყველა დროში უცვლელად არსებობს“ („ღვთაებრივი დარიგებების შესახებ“, VI, 8)

ლაკტანციუსის სიტყვები თითქმის სახარებისეულად ჟღერს: „რელიგიას იმგვარად უნდა ვიცავდეთ, რომ ჩვენ კი არ მოვკლათ, არამედ უმალ თავად ვიყოთ მოკლულნი; არა სისასტიკე, არამედ მოთმინება; არა ბოროტმოქმედება, არამედ სამართლიანობა... ვინაიდან არაფერია რელიგიაზე მეტად თავისუფალი (ნებაყოფლობითი)“...

უკომენტაროდაც ნათელია, თუ როგორ ეწინააღმდეგება ასეთი დამოკიდებულება გავრცელებულ აზრს რელიგიის, როგორც საზოგადოებისთვის სასარგებლო მოწესეობის შესახებ.

სახელმწიფოს სეკულარული ხედვა აღმოსავლელ მამებთანაც გვხვდება, მაგრამ უფრო იშვიათად, ვიდრე დასავლელებთან. მაგალითად, წმ. თეოფილე ანტიოქიელი (II) წერდა: „მეფე თაყვანისცემისათვის როდია შექმნილი, არამედ იმისთვის, რომ კანონიერი პატივი მიაგო მას. იგი ღმერთი კი არა, ადამიანია, ღვთისგან დადგენილი არა თაყვანისცემისთვის, არამედ იმისთვის, რომ სამართლიანად საჯოს, რადგან ღმერთმა მას გარკვეულწილად მიანდო მმართველობა... თაყვანისცემა ღვთის გარდა არავის მიმართ ეგების („აპოლოგია“, I წიგნი ავტოლიკესადმი, თ. II).

წმ. ილარიუს პიკტიკაველი (+დაახ. 367 წ.) მიმართავდა იმპერატორ კონსტანცის: „თქვენ დაგადგინეს იმის სამეთვალყურეოდ, რომ თქვენმა ქვეშევრდომებმა უტკბილესი თავისუფლებით ისარგებლონ. ეკლესიის აწ აღშფოთებული მშვიდობა ვერ აღდგება, გაბნეულებს ვერ შემოიკრებთ მათთვის საკუთარი რწმენისა და შეხედულებების, და შესაბამისად, ცხოვრების სრული თავისუფლების მინიჭების გარეშე, ყოველგვარი მონური დამცირების უარყოფით... ძალადობას ჭეშმარიტი რწმენის დასაცავადაც რომ მიმართოთ, მაშინ ეპისკოპოსები, თავიანთი სამოძღვრო ავტორიტეტით, თქვენს წინააღმდეგ გამოვლენ და იტყვიან: ღმერთი მთელი სამყაროს შემოქმედია. მას მონური, ნებაწართმეული მორჩილება არ სჭირდება. ის არ მოითხოვს იძულებით აღიარებას, მისი მოტყუება შეუძლებელია. ღვთის კეთილგანწყობა მხოლოდ წრფელი აღსარებით შეიძლება დავიმსახუროთ“.

წმ.ათანასე ალექსანდრიელი თავს იცავდა აგრესიულად განწყობილი არიოზელებისგან, რომლებსაც იმპერატორი კონსტანცი უჭერდა მხარს. წმ. ათანასე წერდა: „თავად უფალი არაფერს გვაიძულებს, არამედ სრულად აღიარებს ჩვენს თავისუფალ ნებას, რაკი ყველას გვეუბნება: „ვისაც სურს მე მომდიოს“ (მათე, 16,24). მოწაფეებსაც ასევე თავისუფალ არჩევანს ანდობს: „თქვენც ხომ არ გსურთ წასვლა“ (იოან. 6,67). მაცხოვარი მოდის თითოეულ ჩვენგანთან, მაგრამ ძალადობით როდი იჭრება, არამედ მხოლოდ აკაკუნებს (გამოცხ. 3,20) და რაჟამს კარს უღებენ, შედის, ხოლო როცა აყოვნებენ ანდა კარს უხშობენ, მიდის. მახვილითა და ისრებით, ან სამხედრო ძალის გამოყენებით როდი გვეუწყება ჭეშმარიტება, არამედ მხოლოდ რჩევითა და დარწმუნებით. იქ კი სადღაა დარწმუნება, სადაც მეფის მიერ შიში ინერგება. სადღაა იქ რჩევა, სადაც განსხვავებული აზრისთვის გასახლებით ან სიკვდილით ისჯები?“.

მაგრამ ასეთი პოზიციის ძალას, პროფესორ ბოლოტოვის აზრით, ასუსტებდა ის გარემოება, რომ იგი მხოლოდ არიოზელთაგან დევნილი მხარის მიერ გამოიხატებოდა. პროტესტი მაშინაც რომ გამოთქმულიყო, როცა კეისრის ძალაუფლების მეხთა ტეხა თავად არიოზელებმა იწვნიეს, მისი ზემოქმედება უფრო ძლიერი იქნებოდა.

ღვთაებრივი და საერო (საიმპერატორო) სფეროების გამიჯვნა მეტად მნიშვნელოვანია, რადგან სახელმწიფოს წარმართულ-საკრალიზებული ტიპი, ქრისტიანულ ეპოქაში მისი „გაეკლესიურების“ ყველა მცდელობის მიუხედავად, მუდამ ეწინააღმდეგებოდა, განსაკუთრებით კი აღმოსავლეთში, ადამიანის პიროვნებას, უარყოფდა მისი თვითგამორკვევის უფლებას.

ვინმე იულიუს ფირმიკუს მატერნი იმავე კონსტანცი იმპერატორისადმი მიმართულ თხზულებაში „De errore profanarum religionum“ („არაწმინდა რელიგიების ცდომილებათა გამო“, 348), ურჩევდა მას, წარმართობა ძალისმიერი გზით აღმოეფხვრა და ნიმუშად ღვთივრჩეული ერის მიერ ქანანელთა წინააღმდეგ განხორციელებული ძალადობის ბიბლიური მაგალითი მოჰყავდა.

სინდისის თავისუფლების ამ ეპოქისათვის კლასიკურ გაგებას ნეტარ ავგუსტინესთან ვხვდებით (354-430). ვიდრე აფრიკაში ერეტიკოსები (დონატისტები) უპირატესობით სარგებლობდნენ და ავგუსტინეს დევნიდნენ, სინდისის თავისუფლების პრინციპს დევნილი მხურვალედ იცავდა. მაგრამ შემდეგ, როდესაც მათი პოზიციები შესუსტდა, ავგუსტინე მდევნელად იქცა და ერეტიკოსთა აღმოსაფხვრელად იმპერატორის ხელისუფლებას მიმართა... სადამსჯელო ოპერაციის წარმატებამ ნეტარი ავგუსტინე არჩეული მეთოდის სისწორეში დაარწმუნა და ასეთი პრინციპიც კი შეიმუშავა: „ვხვდებით, რომ მსგავსი იძულება არანაკლებ მართებულია, ვიდრე იმ ავადმყოფის მიმართ გამოყენებული ძალა, რომელმაც თავისი სნეულების შესახებ არაფერი იცის... ჯანმრთელებზე ზრუნვის მიზნით თუ მისი იზოლირებაა საჭირო, მით უფრო მკაცრი ზომებია გასატარებელი ერეტიკოსის წინააღმდეგ, რომელიც მორწმუნეს ხსნისკენ მიმავალი გზიდან აცდენს“. ამრიგად, ავგუსტინე თვლიდა, რომ ძალადობა გამართლებულია, თუკი ჭეშმარიტების სახელით ხორციელდება. იგი მიუთითებდა სახარების სიტყვებზე: „აიძულე შემოსვლად“ (ლუკა, 14,23). ბერძნულ ზმნას: „ანაღკასო“ (დარწმუნება) იძულების შინაარსი აქვს. ავგუსტინეს არგუმენტაცია შემდგომში ერეტიკოსთა დასჯის გასამართლებლად იქნა გამოყენებული.

წმ. ამბროსი მედიოლანელი იწონებდა იმპერატორ თეოდოსის ძალისმიერ ქმედებებს წარმართთა წინააღმდეგ. ამართლებდა წარმართული ტაძრებისა და ქანდაკებების ნგრევასა და მოშლას. 380 წელს თეოდოსიმ გამოსცა ედიქტი, რომლის თანახმად, მისი ქვეშევრდომი ყველა ხალხი იძულებული ხდებოდა, მიეღო „ის რელიგია, რომელიც მოციქულმა პავლემ ასწავლა რომაელებს; ანუ, რომ უნდა გვწამდეს ერთიანი ღვთაება - მამა, ძე და სული წმინდა, თანასწორად თაყვანსაცემი წმინდა სამერთობაში“. ედიქტით სხვა ღმერთების თაყვანისცემის შემთხვევაში სამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაწესდა. 382 წელს გამოიცა კანონი, რომლითაც მანიქევლები სიკვდილითა და ქონების კონფისკაციით ისჯებოდნენ. ასევე პრეტორიის პრეფექტებს ევალებოდათ, დაენიშნათ საგანგებო თანამდებობის პირები - ინკვიზიტორები, რათა მათ გამოევლინათ მანიქევლები და დაედანაშაულებინათ ისინი სასამართლოს წინაშე.

მაგრამ მთლიანობაში დასავლელი ქრისტიანი ავტორები ამტკიცებდნენ, რომ ადამიანმა, თავისი ნებიდან და რწმენიდან გამომდინარე, უნდა მიმართოს ღმერთს. ამიტომ დაუშვებელია, აიძულო ვინმე, მიიღოს ესა თუ ის რელიგია საკუთარი ნების საწინააღმდეგოდ. იძულებას თავად რწმენის ხასიათი გამორიცხავს.

წმ. თომა აქვინელი სარწმუნოებრივი შემწყნარებლობის დაუფარავი მომხრე იყო. იგი არწმუნებდა მთავრობას, არ დაეშვა რელიგიურ უმცირესობათა დევნა, არ წაერთმია მათთვის ჭეშმარიტი რწმენის თავისუფლად მიღების შესაძლებლობა.

რა თქმა უნდა, ერთგვარად ხელოვნური იქნებოდა სახარებიდან და ქრისტიან ავტორთა თხზულებებიდან მეტნაკლებად შესატყვისი ციტატების შერჩევით, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა თანამედროვე კონცეფციების, მათი დაცვის შესაბამისი მექანიზმების დასაბუთების პირდაპირი მცდელობა.

სამართლის საფუძვლად ორი დიდებული იდეა უნდა მივიჩნიოთ: ადამიანის პიროვნების აბსოლუტური ღირსების აღიარება და ყველა ადამიანის თანასწორობა. ეს იდეები კაცობრიობის ცნობიერებაში ეტაპობრივად მკვიდრდებოდა და ისტორიული განვითარების შედეგს წარმოადგენდა. საყოველთაო მნიშვნელობა კი მათ მხოლოდ სახარების ქადაგებამ შესძინა.

მნიშვნელოვანი ისიცაა, რომ სწორედ ბიბლიურ-ქრისტიანული ტრადიცია აღიარებს კაცობრიობის პროგრესს, რაც ღვთაებრივი გამოცხადების ფონზე ახალი რეალიების შემოქმედებითად გააზრებასაც ნიშნავს.

სამართლის მოჩვენებითი „ფორმალიზმის“ მიღმა ღრმა ცნებები ძევს: სიმართლე და სამართლიანობა.

ძალაუფლების გაგების თავისებურებანი დასავლეთსა და აღმოსავლეთში

დასავლეთ ევროპის მთელი ინტელექტუალური ისტორიის მანძილზე, საღვთისმეტყველო და ფილოსოფიური საკითხების დამუშავებასთან ერთად, სოციალ-პოლიტიკური და სამართლებრივი პრობლემატიკის მიმართ მუდმივი ინტერესი არსებობდა. რა თქმა უნდა, სამართლისადმი ინტერესი უსაფუძვლოდ არ აღმოცენებულა. უკვე მოქმედებდა რომაული სამართალი, რომელიც ძველ მსოფლიოში „ბუნებითი სამართლის“ მწვერვალად შეგვიძლია მივიჩნიოთ... ქრისტიანობამ კი ადამიანის პიროვნების უფრო ღრმა გაგება მოიტანა, შეცვალა მისი თვითგანცდა და თვითშეგნება. ეს, რაღა თქმა უნდა, დროის ერთ მცირე მონაკვეთში არ მომხდარა, ახლებური ხედვა მრავალი წლის განმავლობაში მკვიდრდებოდა. ხატოვნად რომ ვთქვათ, „ბუნებითმა“სამართალმა ახალი მნიშვნელობა შეიძინა და თითქოს „ზებუნებრივით“ აღივსო (ტრანსცენდენტურში შთაინერგა).

დასავლური მენტალიტეტისთვის სახასიათო შტრიხი იყო თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ „ზებუნებრივი“ და „ბუნებრივი“ არ უნდა ეწინააღმდეგებოდნენ ერთმანეთს და რომ „ზებუნებრივს“ არა მარტო უშუალოდ შეუძლია თვითგამოვლენა, არამედ შუალობით, „ბუნებრივის“ მეშვეობით. დასავლური აზრისთვის ასევე დამახასიათებელი გახლდათ ძალაუფლების მიმართ კრიტიკული დამოკიდებულება. ყველა ხელისუფლება როდი ითვლებოდა კანონიერად (ღვთისგან ბოძებულად. რომაელ. 31,1), ასეთად მხოლოდ ის მიიჩნეოდა, რომელიც პასუხობდა საკუთარ დანიშნულებას. შუა საუკუნეებში უვარგისი ხელისუფლების დამხობის გასამართლებლად თეორიული დებულებაც კი იყო შემუშავებული.

მთლიანობაში, დასავლეთი ლევიათანის - სახელმწიფოს ძალაუფლების შეზღუდვის გზით წავიდა; იქ ძალაში იყო ხელმწიფებისადმი უნდობლობის პრეზუმფცია.

აღმოსავლეთმა კი სახელმწიფოს „გაეკლესიურება“ ირჩია. აქ სახელმწიფოსადმი ნდობაში რაღაც მისტიკურს ხედავდნენ. მაგრამ შედეგად ლევიათანის გაეკლესიურების ნაცვლად თვით ეკლესია „გასახელმწიფოებრივდა“, ანუ მან სერვილური ფუნქციების შესრულება დაიწყო.

შესაბამისად, რომის იმპერიის აღმოსავლეთ ნაწილში - ბიზანტიაში ძლიერდებოდა აღმოსავლური ფატალიზმის გავლენა. პავლე მოციქულის ცნობილი გამონათქვამი: „არ არსებობს ხელმწიფება, თუ არა ღმრთისაგან“ (რომაელ. 13,1) აქ თითქმის უპირობო ჭეშმარიტებად მიიღეს ისე, რომ დიდად არც კი გაუთვალისწინებიათ მოციქულის მომდევნო სიტყვები ღვთისგან ნაბოძები ხელისუფლების ხარისხის შესახებ, სადაც მეთაური ღვთის მსახურს წარმოადგენს და მახვილს ატარებს, რათა დასაჯოს ბოროტმოქმედნი (რომაელ. 13,3-6). ასევე ყურადღების მიღმა დარჩა პეტრეს, იოანესა და სხვათა შეხედულებები იმის თაობაზე, რომ „მორჩილება ღმრთის მიმართ უფრო გვმართებს, ვიდრე კაცთა მიმართ“ (საქმ. მოც. 4,19; 5,29).

ბიზანტიაში, შემდეგ კი რუსეთში, შესაძლოა საიმპერატორო კარის ინტერესის გამოც, ხელისუფლებასთან მიმართება ქრისტიანებმა მისთვის ლოცვამდე დაიყვანეს. ხელისუფლება აშკარად ღვთის წინააღმდეგ მებრძოლიც რომ ყოფილიყო, მასთან დამოკიდებულება ამ თვალსაზრისით არ იცვლებოდა. (ამის ყველაზე ნათელი ნიმუშია რუსეთის კომუნისტური ძალაუფლებისადმი ეკლესიის დამოკიდებულება). ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთობა პარიტეტულ-სამართლებრივი კი არა (როგორც დასავლეთშია), ჰარმონიული პარადიგმით (სიმფონიით) გაიაზრებოდა. იმპერატორ იუსტინიანეს (483-565) VI ნოველის (ახალი კანონი) თანახმად, „მღვდლობა და მეფობა არსობრივად ღვთის უდიდესი მადლი გახლავთ. პირველი საღვთო საქმეებს ემსახურება, მეორე კი ადამიანურზე ზრუნავს. ორივე ერთი წყაროდან მომდინარეობს და ადამიანის ცხოვრებას ამშვენებს. ამიტომ თუკი პირველი ჭეშმარიტად უმანკოა და ღვთისადმი ერთგულებით გამოირჩევა, ხოლო მეორე მართებული და მოწესრიგებული სახელმწიფოებრივი წყობითაა დამშვენებული, მაშინ მათ შორის სასიკეთო სიმფონია მყარდება ადამიანის მოდგმის საკეთილდღეოდ“. ხოლო ისეთი შემთხვევა, როდესაც მღვდლობა და მეფობა საკუთარი მაღალი მოწოდების შეუსაბამო ხდება, საერთოდ არ განიხილებოდა.

აღმოსავლური სინკრეტულ-ჭვრეტითი გაგებით, ძალაუფლების პრინციპი, ისტორიული პერიპეტიების მიუხედავად, ამ ძალაუფლების კონკრეტული მპყრობელებისგან დიდად არ იყო გამოცალკევებული. ძალაუფლება სამსახურებრივ ფუნქციად კი არა, რაღაც თვითკმარ, განვითარებასა და სრულქმნას დაუმორჩილებელ, ამქვეყნად ღვთისმყოფობის ერთგვარ ხილულ ხატად გაიგებოდა. ასეთი მიდგომისას კი ძნელი არ არის აღმოსავლურ საკრალიზებულ დესპოტიებთან (სადაც მეფეებს საღვთო პატივს მიაგებდნენ) „მართლმადიდებლური იმპერიის“ მნიშვნელოვანი მსგავსების დანახვა.

ამგვარ „ჰარმონიულ“ მოდელში არა სახელმწიფოს, არამედ „საუფლოს“ მშენებლობა ისახებოდა მიზნად, ხოლო რამენაირი უფლებების შესახებ საკითხი არც კი დგებოდა. სამართლებრივი საკითხები ხომ უცხო ადამიანებს შორის წამოიჭრება და არა „მამისა და შვილების“, „ძმებისა და დების“ ურთიერთობაში, რომელთაც მადლის, და არა კანონის მიხედვით გადაუწყვეტიათ ცხოვრება. ხოლო საამისოდ მონარქებისთვის კონსტიტუციათა სახით სამართლებრივი შეზღუდვები კი არ უნდა „გამოეგონათ“ (როგორც დასავლეთში), არამედ „მინდობოდნენ ძალაუფლებას, რომელიც მამობრივ ზრუნვას იჩენს ჩვენი კეთილდღეობის მიმართ. იგი ღვთის წინაშე აგებს პასუხს, ჩვენ კი, უგუნურ შვილებს თავმდაბლობა და მორჩილება გვმართებს“.

ხელისუფლების საკრალურ-პატერნალისტური ტიპის მთელი მომხიბვლელობის (უფრო ინფანტილური ცნობიერებისათვის) მიუხედავად, მასში ერთი მეტად სუსტი მხარეა განსაკუთრებულად გამოკვეთილი. რა მოხდება მაშინ, როდესაც უმაღლესი მემკვიდრეობითი ძალაუფლება, ცხებული იმპერატორის სახით, ამა თუ იმ მიზეზით საკუთარი მაღალი დანიშნულების შესატყვისი აღარ იქნება? აღმოსავლური წარმოდგენით ხომ ხელისუფლების ხელყოფა ამბოხის უმძიმეს ფორმასთან - ღვთისმბრძოლობასთანაა გათანაბრებული. თუკი მას მაინც აქვს ადგილი, მაშინ ეს ხდება საზარელი, ყველაფრის გამანადგურებელი ფორმით, ყოველგვარი დანდობის გარეშე იმის მიმართ, რაც ამა თუ იმ სახით დაკავშირებულია იმპერიასთან. ამის მაგალითს რუსეთის რევოლუცია გვიჩვენებს. ისე სასტიკად არაფერს უსწორდებიან, როგორც კერპებს, როცა ისინი იმედს უცრუებენ. ამ შემთხვევაში ძალაუფლების მთელი პირამიდა, ცოტა ხნით ადრე უფრო მომხიბლავად რომ გამოიყურებოდა (განსაკუთრებით ესთეტიკურ დონეზე), ვიდრე „ხელისუფლებათა გამიჯვნის“ დასავლური „მოსაწყენი“ პრინციპი, მართლაც რომ ძირფესვიანად ინგრევა.

ადამიანის გაგების დასავლურ-ქრისტიანული ტრადიციით, პიროვნებაში ღვთის ხატება პირველქმნილი ცოდვის შედეგად შეიბღალა. ამიტომ შეუძლებელია მთლიანად ენდობოდე ვინმეს, განსაკუთრებით ადამიანებს, რომლებზეც ბევრი რამაა დამოკიდებული, ანუ ძალაუფლების მქონეთ. ჯონ ლოკის (1632-1704) მიერ გამოთქმული ამ შეხედულების მიხედვით, უმაღლესი ხელისუფლების შეუმცდარობის გარანტიები არ არსებობს. სწორედ ამიტომ სახელმწიფო ძალაუფლება სამ შტოდ დანაწევრებული, გამიჯნული უნდა იყოს.

ცხადია, თუ ნათლისღების საიდუმლოც კი არ იძლევა არაფრის გარანტიას, მაშინ უფრო მეტად ეს უმაღლესი ხელისუფლის მეფედ კურთხევის წესს ეხება, რომელიც საეკლესიო საიდუმლოებას არ წარმოადგენს.

დასავლეთში ხელისუფლებისადმი კრიტიკული დამოკიდებულება და ძალაუფლების განმასახიერებელი პირის განსაკუთრებულ ადამიანთა ნუსხიდან ამოწერა ძალაუფლების საკრალიზებას გამორიცხავს. ძალაუფლებას დაცვითი, სამეურნეო და ადმინისტრაციული ფუნქცია აქვს დაკისრებული. განყენებულ, განსჯით გადასაწყვეტ საკითხებში ავტორიტეტის პრინციპი მთლიანად არ ქრება, მაგრამ ბევრწილად კარგავს თავის მნიშვნელობას. ავტორიტეტი იზღუდება ბუნებითი გონის ხარჯზე, ამ უკანასკნელის საფუძველს კი უნივერსალური რაციონალური საწყისისადმი ნდობა წარმოადგენს, რომელიც ყოველი ადამიანის ცნობიერებაში იჩენს თავს.

დასავლეთში გააცნობიერეს, რომ უმჯობესია, სამართლებრივი ნორმების აუცილებელი მინიმუმის მკაცრი დაცვით, „არასწორი მსოფლმხედველობის“ რისკზე წასვლა, ვიდრე წამოწყება ძალდატანებით „სწორის“ ორგანიზებისა.

ხოლო აღმოსავლეთში, სადაც ხელისუფლების ღვთივბოძებულობის შესახებ პავლე მოციქულის ფრაზის (რომაელ. 13,1-6) დოგმატიზაცია მოხდა, მირონცხებული მეფე პრაქტიკულად უბრალო მოკვდავთა რიცხვს აღარ ეკუთვნოდა. იგი თითქმის უცოდველის ხარისხში იყო აყვანილი. ეს ირიბად გამოიხატა სამეფო ტიტულში „ავტოკრატი“ (თვითმპყრობელი). თვითმპყრობელი არანაირი მიწიერი ინსტანციის მიმართ არ იყო ანგარიშვალდებული (ისევე როგორც პაპი, რომელიც საეკლესიო კრებებზე მაღლა იდგა) და პასუხისმგებელი მხოლოდ ღვთის წინაშე გახლდათ.

აღმოსავლეთში, მათ შორის რუსეთშიც, იურიდიული კანონი აბსოლუტურ ნორმად კი არ იყო გაგებული, არამედ მსოფლმხედველობის ერთგვარ დანამატად, რაღაც მეორადად და დამხმარედ მიიჩნეოდა. აქედან გამომდინარეობდა გარკვეულწილად ზედაპირული დამოკიდებულება კანონმდებლობის მიმართ, მისი სასურველი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება. აქ არ იგრძნობოდა კანონთა „მატერიის შინაგანი წინააღმდეგობა“. თითქოსდა რით უნდა ყოფილიყო ურიგო კანონების რაოდენობრივი ზრდა, ცდები, რომ კანონმდებლობას აესახა, მაგალითად, რელიგიურ-ზნეობრივი ნორმები და მიენიჭებინა მათთვის „აუცილებლის“ სტატუსი? ადამიანები, უპირველეს ყოვლისა, ხომ საკუთარ მოვალეობებს უნდა ასრულებდნენ. მაგრამ მორალიზმი კანონმდებლობის სფეროში აუცილებლად მის რღვევას იწვევს. კანონმდებლობას თავისი კანონზომიერებანი აქვს (ეს არ გახლავთ ტავტოლოგია), რომელსაც გათვალისწინება სჭირდება.

არსობრივად ერთი და იგივე ქრისტიანული საფუძვლიდან დასავლეთსა და აღმოსავლეთში სრულიად განსხვავებული დასკვნები გამოიტანეს. თუკი დასავლეთისთვის გადამწყვეტ სიტყვას „თავისუფლება“ წარმოადგენდა, აღმოსავლეთისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი „მორჩილება“ და „თავმდაბლობა“ იყო. ამ შემთხვევაში მორჩილება პიროვნების რაღაც გარეშე ძალაზე, მაგალითად, ავტორიტეტზე დამოკიდებულებას ნიშნავდა, რომელიც უცილობლად საკრალურობას იძენდა. ამასთან, სახელმწიფო გაიგებოდა, როგორც ღვთისგან ბოძებული ფენომენი. ამის საწინააღმდეგოდ, თავისუფლება ადამიანის პიროვნების ავტონომიურობას გულისხმობს, საზღვარს უწესებს სახელმწიფო ძალაუფლების ტოტალიტარულ მისწრაფებებს და დესაკრალიზებულ სახელმწიფოს მსახურებითი ფუნქციით შემოსაზღვრავს.

თარგმნა ბექა მინდიაშვილმა

დალაი-ლამა XIV

დალაი-ლამა XIV (აგვან ლობსან თენცზინ გიათცო) - ტიბეტის ბუდისტთა სულიერი ლიდერი. მისი გავლენა ვრცელდება ასევე ტერიტორიებზე, რომლებიც ტიბეტის ცივილიზაციის ზონაში შედის (მონღოლეთი, ბურიატია, ტუვა, ყალმუხეთი, ბუტანი და სხვ.)

დაიბადა 1935 წელს ტიბეტში გლეხის ოჯახში. ორი წლის ასაკში აღიარებულ იქნა XIII დალაი-ლამას რეინკარნაციად. ტიბეტში ჩინეთის შეჭრის შემდეგ (1949-1950) ძალაუფლების სრული ცენტრალიზება მოახდინა.

1945 წელს გაემგზავრა პეკინში ჩინეთის ხელისუფლებათან მოლაპარაკებათა გასამართავად. მრავალი წლის განმავლობაში ცდილობდა, ჩინელი სამხედროებისთვის ხელი შეეშალა ტიბეტის კულტურის ნგრევაში.

ლხასაში (ტიბეთის დედაქალაქი) სახალხო აჯანყების ჩახშობის შემდეგ, 1959 წელს ინდოეთს შეაფარა თავი. ამ დროიდან ცხოვრობს დხარმასალაში (ჰიმაჩალ-პრადეშის შტატი, ინდოეთი), სადაც განთავსებულია ტიბეტის დევნილი ხელისუფლება.

1949 წლიდან სისტემატურად მიმართავს გაეროს ჩინეთის მიერ ტიბეტის ოკუპაციის საკითხთან დაკავშირებით. აქტიურად მონაწილეობს საერთაშორისო პოლიტიკურ ცხოვრებაში. გამოდის მოთხოვნით, რომ ტიბეტი „ახისმის“ (არაძალადობის) ზონად იქნეს აღიარებული და მოხდეს მისი დემილიტარიზაცია.

1989 წელს მიენიჭა პრემია მშვიდობის დარგში. ბოლო დროს მსოფლიოში ცნობილ პოლიტიკურ ორგანიზაციებს მიმართავს წინადადებით, შეიქმნას ავტორიტეტულ სასულიერო, პოლიტიკურ თუ კულტურულ მოღვაწეთა გაერთიანება, რათა ამ კავშირმა წარმოადგინოს არა რომელიმე ერთი ქვეყანა ან ცივილიზაცია, არამედ მსოფლიო მშვიდობის იდეა.

დალაი-ლამა ავტორია წიგნებისა: „ჩემი მიწა და ჩემი ხალხი“ (1962), „ტიბეტის ბუდიზმი“ (1991), „თავისუფლება დევნილობაში“, „სიკეთე, განაზრებათა სიწმინდე და არსის წვდომა“ (1993).

გაეროს საერთაშორისო კონფერენცია „ადამიანის უფლებები“

ვენა, ავსტრია, 1995 წლის 15 ივნისი

მოსახლეობის ზრდის შესაბამისად, ადამიანებსა და მთავრობებს შორის კონტაქტების გაღრმავებასთან ერთად ჩვენი სამყარო სულ უფრო მჭიდრო და ურთიერთდამოკიდებული ხდება. ამ გარემოების გათვალისწინებით, ადამიანების ხალხებისა და ერების უფლებები ერთმანეთთან და მთლიანად პლანეტასთან დამოკიდებულების თავალსაზრისით ახალ გააზრებას საჭიროებს. ორგანიზაციებისა და მთავრობების ეს საერთაშორისო კონფერენცია მსოფლიოში ადამიანების უფლებებისა და თავისუფლების საკითხს ეძღვნება. ეს იმაზე მიუთითებს, რომ სულ უფრო და უფრო ღრმად ვაცნობიერებთ, რომ ერთმანეთზე დამოკიდებულნი ვხდებით.

წარმომავლობის მიუხედავად, ყველანი, უპირველესად, ადამიანები ვართ. ამ თვალსაზრისით არაფრით განვსხვავდებით ერთმანეთისგან; გვაქვს საერთო ადამიანური მოთხოვნილებები და საზრუნავი; მიუხედავად რასისა, რელიგიისა, სქესისა და საზოგადოებრივი სტატუსისა, ყველანი ბედნიერებას ვესწრაფვით და ტანჯვისგან თავის დაღწევას ვცდილობთ. ადამიანს, ისევე როგორც ყველა ცოცხალ არსებას, ბედნიერებისკენ სწრაფვის, სამყაროთი ტკბობისა და თავისუფლების უფლება აქვს. როგორც თავისუფალ პიროვნებებს, ძალგვიძს, უნიკალური ინტელექტის წყალობით ვცადოთ საკუთარი თავისა და სამყაროს შეცნობა, მაგრამ თუ ჩვენი შემოქმედებითი პოტენციალის გამოყენებაში ხელს გვიშლიან, მაშინ ადამიანობის განმსაზღვრელ ერთერთ მნიშვნელოვან თვისებას ვკარგავთ. ადამიანის უფლებების დარღვევის მსხვერპლად, ძალზე ხშირად, ჩვენი საზოგადოების ყველაზე ნიჭიერი, შეუპოვარი და შემოქმედებითად მოაზროვნე წევრები ხდებიან. ამრიგად, ადამიანის უფლებების დარღვევა ხელს უშლის ჩვენი საზოგადოების პოლიტიკურ, სოციალურ, კულტურულ და ეკონომიკურ განვითარებას. შესაბამისად ამ უფლებების და თავისუფლების დაცვა კოლოსალურ მნიშვნელობას იძენს, როგორც ცალკეული ადამიანისთვის, ასევე მთლიანად საზოგადოების განვითარებისთვის.

მწამს, რომ ის ძირითადი ფაქტორი, რის გამოც ერთი ადამიანი მეორეს ტანჯავს, ბედნიერების ჭეშმარიტი მიზეზების არასაკმარისი ცოდნაა. ზოგი ფიქრობს, რომ სხვისი დატანჯვა მის ბედნიერებას შეუწყობს ხელს, მისი პირადი ბედნიერებისთვისაა საჭირო სხვისთვის ტკივილის მიყენება, მაგრამ ეს ხომ აშკარა სიბეცეა. სხვა ადამიანებისთვის ზიანის მიყენებით ნამდვილ ბედნიერებას ვერავინ მიაღწევს. სხვის უბედურებაზე აგებული ბედნიერება ხანმოკლეა. სხვისთვის ტანჯვის მიყენება, მათი სამყაროსა და ბედნიერების დანგრევა წუხილს, შიშსა და საკუთარი თავის მიმართ უნდობლობას იწვევს.

უკეთესი და უფრო ბედნიერი სამყაროს შექმნის გასაღებს სხვა ადამიანების სიყვარული და თანაგრძნობა წარმოადგენს. ეს, რა თქმა უნდა, იმას ნიშნავს, რომ უფრო მეტი უნდა ვიზრუნოთ ჩვენს დებსა და ძმებზე, ვისაც ნაკლებად გაუმართლა. ამ მხრივ, გადამწყვეტი როლი საზოგადოებრივ ორგანიზაციებს ენიჭებათ. თქვენ საზოგადოებას არა მარტო ყველა ადამიანის უფლებების დაცვის აუცილებლობაში არწმუნებთ, არამედ ადამიანის უფლებების დარღვევის მსხვერპლთ უკეთესი მომავლის იმედს უსახავთ.

1973 წლის ევროპაში პირველი ვიზიტის დროს მსოფლიოში ადამიანთა მზარდი ურთიერთდამოკიდებულებისა და უნივერსალური პასუხისმგებლობის გრძნობის განვითარების შესახებ ვისაუბრე. ჩვენ გლობალურ აზროვნებას ვსაჭიროებთ, ვინაიდან ერთი რომელიმე ერის მოქმედება მის მიერ ათვისებული ტერიტორიის საზღვრებიდან შორს აისახება. თანამედროვე მსოფლიოში პრინციპულ მნიშვნელობას იძენს ადამიანის უფლებების ყველასათვის სავალდებულო სტანდარტების მიღება, როგორც ეს აღნიშნულია, ჩაწერილია ადამიანის უფლებათა „უნივერსალურ დეკლარაციაში“ და ადამიანის უფლებათა „საერთაშორისო კონვენციაში“. ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების პატივისცემა მხოლოდ იდეალად არ უნდა დარჩეს, იგი მტკიცე საფუძვლად უნდა დაედოს ადამიანთა საზოგადოების მშენებლობას.

უფლებები და თავისუფლება პიროვნულ მოვალეობასაც გულისხმობს. გვინდა განვაცხადოთ, რომ მშვიდობიანი ცხოვრებისა და ბედნიერების უფლება სხვებსაც ისევე აქვთ, როგორც ჩვენ. ამით გაჭირვებულების შეწევნით ვალდებულებას ვიღებთ საკუთარ თავზე. ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების პატივისცემა მნიშვნელოვანია, როგორც აფრიკისა და აზიის, ისევე ევროპისა და ამერიკის მცოვრებთათვის. ყველა ადამიანი, მიუხედავად კულტურული და ისტორიული მემკვიდრეობისა, იტანჯება, როცა აშინებენ, აპატიმრებენ, ან აწამებენ. ადამიანის უფლებების შესახებ საკითხს ისეთი ფუნდამენტური მნიშვნელობა აქვს, რომ ამასთან დაკავშირებით რაიმე განსხვავებული შეხედულება არ არსებობს. ასე რომ, ადამიანის უფლებების პატივისცემის ვალდებულებასთან დაკავშირებით უნდა მივაღწიოთ არა მხოლოდ საყოველთაო შეთანხმებას, არამედ თანხმობას ამ უფლებების განსაზღვრის დროს.

ამას წინათ ზოგიერთმა აზიელმა მმართველმა განაცხადა, რომ ადამიანის უფლებათა „უნივერსალურ დეკლარაციაში“ ჩაწერილი უფლებათა ნორმები დასავლეთის მიერაა შემოთავაზებული და კულტურული, ასევე სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების განსხვავების გამო არ გამოდგება აზიისა და მესამე ქვეყნების სხვა რეგიონებში. მე ვერ გავიზიარებ ამ შეხედულებას. ასევე მჯერა, რომ ამ თვალსაზრისს ბევრი აზიელიც არ ეთანხმება, ვინაიდან თავად ადამიანის ბუნებაშია ჩადებული თავისუფლების, თანასწორობისა და ღირსებისკენ სწრაფვა. ყველა ადამიანს ერთნაირად ამოძრავებს მათი მიღწევის სურვილი. ვერავითარ წინააღმდეგობას ვერ ვხედავ ეკონომიკური განვითარების აუცილებლობასა და ადამიანის უფლებების პატივისცემის ვალდებულებას შორის. სიმდიდრემ და კულტურულ-რელიგიურმა მრავალფეროვნებამ ყოველ საზოგადოებაში მხოლოდ ხელი უნდა შეუწყოს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების დაცვას. ეს მრავალფეროვნება ყველა ადამიანის, როგორც ერთი ზოგადასაკაცობრიო ოჯახის წევრების, გამაერთიანებელ ფუნდამენტურ პრინციპებს გულისხმობს. ტრადიციების განსხვავებით ვერასდროს აიხსნება და გამართლდება ადამიანის უფლებების დარღვევა. სხვა რასის ადამიანების, ქალებისა და საზოგადოების დაბალი ფენების დისკრიმინაცია შესაძლოა ტრადიციას წარმოადგენდეს ზოგიერთ რეგიონში, მაგრამ, თუ ისინი უნივერსალურად აღიარებულ ადამიანის უფლებებს ეწინააღმდეგება, მოქმედების ეს ფორმები წარსულს უნდა ჩაბარდეს. დამყარდეს ყველა ადამიანის თანასწორობის უნივერსალური პრინციპი.

ადამიანის უფლებების უნივერსალურობის აღიარებას უმთავრესად ავტორიტარული და ტოტალიტარული რეჟიმები ეწინააღმდეგებიან. მათი შეხედულებების გაზიარება ყოვლად შეუწყნარებელია. პირიქით, საჭიროა ასეთი რეჟიმების იძულება, რათა პატივი სცენ საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპებს და განახორციელონ ისინი, საკუთარი ხალხების უფრო არსებითი და გრძელვადიანი ინტერესებიდან გამომდინარე. უკანასკნელ წლებში მომხდარმა დრამატულმა ცვლილებებმა ნათლად წარმოაჩინა ადამიანის უფლებების აღიარებისა და გამარჯვების გარდაუვალობა.

ერები ერთმანეთისა და ჩვენი საერთო პლანეტის მიმართ სულ უფრო მეტ პასუხისმგებლობას იჩენენ. ეს სასიხარულო მოვლენაა იმ ფონზე, როცა ადამიანები ჯერ კიდევ უზარმაზარ ტანჯვას აყენებენ ერთმანეთს, შოვინისტური, რასობრივი, იდეოლოგიური და ისტორიული მოსაზრებიდან გამომდინარე. დაჩაგრულთათვის ახალი იმედები ისახება. ადამიანები ყველგან მზად არიან თანამოძმეების უფლებებისა და თავისუფლების დაცვისათვის.

უხეში ძალა ვერასოდეს ჩაახშობს თავისუფლებისა და ღირსებისადმი ადამიანის მისწრაფებას. აღარ არის საკმარისი ხალხის დამშევა და მათი სისხლის დაღვრა, როგორც ამას კომუნისტები აკეთებდნენ. ადამიანის ბუნების უფრო ღრმა მოთხოვნილებას თავისუფლების ჰაერით სუნთქვა წარმოადგენს. თუმცა ზოგიერთი მთავრობა საკუთარი მოქალაქეების ფუნდამენტურ უფლებებს საშინაო საქმედ განიხილავს. მათ არ სურთ გაიგონ, ყოველი ქვეყნის მცხოვრებთა ბედი საერთო, ზოგადსაკაცობრიო ზრუნვის საგანს წარმოადგენს და მოსაზრებები სუვერენიტეტის შესახებ საკუთარი მოსახლეობის ჩაგვრის საფუძველს არ უნდა ქმნიდეს. ჩვენ, როგორც ადამიანთა გლობალური ოჯახის წევრებს, არა მარტო პროტესტის უფლება გვაქვს, როცა ჩვენი დები და ძმები სისასტიკის მსხვერპლნი ხდებიან, არამედ ვალდებულნი ვართ ყველაფერი გავაკეთოთ მათ დასახმარებლად.

არც თუ დიდი ხნის წინ ერებისა და ხალხების გამყოფი ხელოვნური ბარიერები მოიშალა. ბერლინის კედლის დაცემით ათწლეულების მანძილზე დასავლეთად და აღმოსავლეთად გაყოფილი მსოფლიო წარსულს ჩაბარდა. ჩვენ იმედებითა და მოლოდინით აღსავსე ეპოქაში ვცხოვრობთ, მაგრამ ჯერ კიდევ რჩება უზარმაზარი ნაპრალი, რომელიც კაცობრიობის ოჯახის გულს შუაზე კვეთს. ამ შემთხვევაში ჩრდილოეთისა და სამხრეთის განხეთქილებას ვგულისხმობ. თუ მართლა ვაღიარებთ თანასწორობის პრინციპებს, რომელიც ადამიანის უფლებების კონცეფციის საფუძველს წარმოადგენს, აღარ უნდა დავხუჭოთ თვალი დღევანდელ ეკონომიკურ უთანასწორობაზე. აღარ შეიძლება მხოლოდ განცხადება იმისა, რომ ადამიანები თანასწორუფლებიანები არიან თავიანთი ღირსებით. ეს მოქმედებაში უნდა გამოიხატოს. ჩვენ მსოფლიო რესურსების უფრო სამართლიანი გადანაწილების გზები უნდა გამოვნახოთ.

მთელ მსოფლიოში ადამიანის უფლებებისა და დემოკრატიული თავისუფლების დასაცავად უმნიშვნელოვანესი საზოგადოებრივი მოძრაობის მოწმენი ვართ. ეს მოძრაობა უფრო ძლევამოსილი უნდა გახდეს ზნეობრივი თვალსაზრისით, რომ მისი ჩახშობა ყველაზე სახელგატეხილმა მათვარობებმა და არმიებმაც კი ვერ შეძლონ. ეს კონფერენცია ამ პრინციპების მიმართ ჩვენს ერთგულებას ადასტურებს. სამართლიანი და ბუნებრივია, როცა ერები, ხალხები და ცალკეული ადამიანები საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლების პატივისცემას ითხოვენ, რეპრესიების, რასიზმის ეკონომიკური ექსპლუატაციის აღკვეთისთვის იბრძვიან, სამხედრო ოკუპაციის, კოლონიალიზმის სხვადასხვა ფორმების და გარედან გაბატონების წინააღმდეგ ილაშქრებენ. მთავრობებმა ფუჭი ლაპარაკის ნაცვლად აქტიურად უნდა დაუჭირონ მხარი მსგავს მოთხოვნებს.

მე-20 საუკუნის დასასრულს ვუახლოვდებით და მსოფლიოს ერთიან საზოგადოებად ჩამოყალიბების პროცესი ჩვენს თვალწინ მიმდინარეობს. მოვალენი ვართ, გავერთიანდეთ სერიოზული პრობლემების გადასაჭრელად. ეს პრობლემები უკავშირდება მიგრაციას, ბუნებრივი რესურსების ამოწურვას, ეკოლოგიურ კრიზისს, რაც პლანეტაზე ჩვენს არსებობას უქმნის საფრთხეს. ადამიანის უფლებები, გარესამყაროს დაცვა, სოციალურ-ეკონომიკური თანასწორობა - ყოველივე ეს მჭიდრო ურთიერთკავშირშია. მწამს, რომ დროის მიერ წამოჭრილი პრობლემების დასაძლევად ადამიანებმა საკუთარ თავში უნივერსალური პასუხისმგებლობა უფრო უნდა გააღრმავონ. ყველა ჩვენგანმა უნდა იღვაწოს არა მხოლოდ საკუთარი თავის, საკუთარი ოჯახის, ან საკუთარი ხალხის, არამედ მთელი კაცობრიობის კეთილდღეობისათვის. უნივერსალური პასუხისმგებლობა მთელი მსოფლიოს წინაშე მშვიდობის საფუძველს წარმოადგენს.

თანამშრომლობის საჭიროება მხოლოდ დაახლოვებს კაცობრიობას. მისი დახმარებით გავაცნობიერებთ, რომ ახალი მსოფლიო წესრიგის ყველაზე მტკიცე საფუძველს წარმოადგენს არა უბრალოდ ფართო პოლიტიკური და ეკონომიკური კავშირების ჩამოყალიბება, არამედ გულწრფელი სიყვარულის პრაქტიკა და ყოველი ცალკეული ადამიანის თანაგრძნობა. ეს თვისებები ადამიანის ბედნიერების უმთავრესი წყაროა და მათ მიმართ ჩვენი მოთხოვნილება ყოფიერების საძირკველს წარმოადგენს. თანაგრძნობა არის არა იდეალიზმი, არამედ საკუთარი და სხვისი ჭეშმარიტი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილების ყველაზე ეფექტური საშუალება. რაც უფრო ურთიერთდამოკიდებულები ვხდებით, მით უფრო ვგრძნობთ სხვათა კეთილდღეობისათვის ზრუნვის საჭიროებას.

მწამს, რომ ერთ-ერთი პრინციპული ფაქტორი, რაც ურთიერთდამოკიდებულების გაცნობიერებაში გვიშლის ხელს, არის მატერიალური პროგრესით მეტისმეტი გატაცება. ჩვენდა უნებურად უმთავრესი თვისებები - თანაგრძნობა, სხვებზე მზრუნველობა, თანამშრომლობისათვის მზადყოფნა უგულებელვყავით. თუ ვიღაცას არ ვიცნობთ, ან რომელიმე ადამიანთან, ან ჯგუფთან რაიმე არ გვაკავშირებს, საერთოდ არ ვაქცევთ მათ გაჭირვებას ყურადღებას. ადამიანთა საზოგადოების განვითარება კი მოითხოვს, რომ ადამიანებმა ერთმანეთს დახმარების ხელი გაუწოდონ.

მწამს, რომ საზოგადოების შეცვლა ცალკეულ ადამიანებს ძალუძთ. თითოეულმა უფრო მეტი უნდა აკეთოს, რათა ჩვენი საერთო ოჯახი სწორი მიმართულებით განვითარდეს. ეს ვალდებულება ყოველმა ჩვენგანმა უნდა იტვირთოს. როგორც ბუდისტი ბერი, საკუთარ თავში თანაგრძნობის განვითა რებას ვცდილობ არა მხოლოდ რელიგიური პრაქტიკის, არამედ ადამიანური თვალსაზრისითაც. ამ ალტრუისტული განწყობილების გასაძლიერებლად ზოგჯერ წარმოვიდგენ, რომ სრულიად მარტო ვდგავარ უზარმაზარი ბრბოს პირისპირ, რომელსაც ყველა დანარჩენი ადამიანი წარმოადგენს და ვეკითხები საკუთარ თავს, ვისი ინტერესები უფრო მნიშვნელოვანია? ჩემთვის სავსებით ცხადი ხდება, რომ როგორი მნიშვნელობაც არ უნდა მივანიჭო საკუთარ თავს, მე მხოლოდ და მხოლოდ ერთი ადამიანი ვარ, მაშინ, როდესაც სხვები უსასრულოდ ბევრნი არიან თავიანთი რაოდენობითა და მნიშვნელობით.

თარგმნა ევგენი მიქელაძემ

ხრისტოს იანარასი

ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო რელიგიური მოაზროვნე და ღვთისმეტყველია თანამედროვე საბერძნეთში. დაიბადა ათენში 1935 წელს. საუნივერსიტეტო განათლება მიიღო საბერძნეთში და საზღვარგარეთ, ბონსა და პარიზში. დოქტორის ხარისხი დაიცვა თესალონიკის საღვთისმეტყველო სკოლაში და სორბონაში, Faculte des Lettres (წმინდა წერილის ფაკულ;ტეტზე). ასწავლიდა ჟენევის უნივერსიტეტში, ახლა კი არის ფილოსოფიის პროფესორი ათენის პანტაიოსის უნივერსიტეტში. ჰყავს მეუღლე და ორი შვილი.

ხრისტოს იანარასი არაჩვეულებრივად ნაყოფიერი მწერალია. მას დაწერილი აქვს ოცამდე წიგნი და უამრავი სტატია, რომელთა უმრავლესობა გამოქვეყნებულია ათენის წამყვან გაზეთში „ტო ვიმა“. მისი წიგნები თარგმნილია ფრანგულ, გერმანულ, იტალიურ და ინგლისურ ენებზე.

ხრისტოს იანარასი არის ღვთისმეტყველიც და ფილოსოფოსიც და იგი ვერ ხედავს რაიმე დაპირისპირებას ამ ორ სფეროს შორის. მისი შემოქმედება გამოირჩევა ლიტერატურისა და ხელოვნებისადმი განსაკუთრებული ინტერესითაც. მისი მიზანია, გადოს ხიდები, დაამყაროს კავშირები. იმ სამყაროში, რომლის მსოფლმხედველობა ჩამოყალიბდა მარქსის, ფროიდისა და „ღმერთის სიკვდილის“ გავლენით, იგი ეძებს მართლმადიდებლური ტრადიციის კავშირს თანამედროვე პრობლემებთან. განსაკუთრებით აღსანიშნავია მისი მცდელობა, მონახოს შეხების წერტილები მამების აპოფატურ ღვთისმეტყველებას, მაგალითად, არეოპაგიტულ კორპუსს, წმ. მაქსიმე აღმსარებელსა და თანამედროვე ეგზისტენციალისტურ ფილოსოფიას შორის.

თანამედროვე ადამიანების ცხოვრებაში სიტყვამ „რწმენა“ სრულიად კონკრეტული მნიშვნელობა შეიძინა: რწმენა გარკვეული პრინციპებისა და დებულებების უსიტყვოდ მიღებასთან, ამა თუ იმ სისტემის არსობრივად დაუდასტურებელი შეხედულებების აღიარებასთან გაიგივდა. სიტყვები: „მე მწამს“ - ნიშნავს, რომ ეთანხმები მოცემულ, თუნდაც გაუგებარ შეხედულებას. საერთოდ, სიტყვაში „რწმენა“ მოიაზრება როგორც რელიგიური შეხედულება, ასევე ნებისმიერი იდეოლოგიური სწავლება ან უსიტყვო ერთგულება ამა თუ იმ პოლიტიკური პარტიისა. მრავალი ადამიანისთვის ეს სიტყვა ცნებების გაურკვეველ კომპლექსს, წმინდა და მეტაფიზიკის არსის გამომხატველ მოვლენას წარმოადგენს, თუმცა ზემოაღნიშნულ შემთხვევებში ის მხოლოდ ყოველგვარი ტოტალიტარული აზროვნების პრინციპს გამოხატავს: „ირწმუნე და კითხვებს ნუ სვამ“!

პირდაპირ უნდა აღინიშნოს, რომ რწმენის ამგვარ გაგებას არაფერი აქვს საერთო ამ სიტყვის იუდაურ-ქრისტიანულ ტრადიციაში დამკვიდრებულ მნიშვნელობასთან. იუდეველებისა და ქრისტიანებისთვის „რწმენა“ იმ შინაარსს როდი გამოხატავას, რომელსაც მას მებრძოლო იდეოლოგები მიაწერენ. იგი ერთგვარ კრედიტს, წინაპირობას წარმოადგენს. როცა ესა თუ ის ბიზმესმენი კრედიტით სარგებლობს, ეს ნიშნავს, რომ მოცემული ადამიანი თავის კომპანიონებში ნდობას იმსახურებს; მას ყველა იცნობს, იცნობენ საქმის წარმოების მისეულ მეთოდსა და სტილს, აღებული ვალდებულებების შესრულებისას გამოვლენილ თანმიმდევრულობას. თუ ერთ დღეს მას ფინანსური დახმარება დასჭირდა, ყოველთვის გამოჩნდებიან ადამიანები, რომლებიც დაეხმარებიან, ხელს გაუწვდიან. შესაძლოა, მას ხელწერილიც კი არ მოსთხოვონ, ვინაიდან სუფთა რეპუტაციის მქონე საქმიანი ადამიანის სიტყვა საკმარის გარანტიად, ჩაითვლება.

იუდაურ-ქრისტიანულ ტრადიციაში რწმენის სწორედ ამგვარი გაგება ცოცხლობდა ყოველთვის. მოცემულ შემთხვევაში რწმენის ობიექტს არ წარმოადგენს აბსტრაქტული იდეების კრებული. რწმენის ობიექტი არის ადამიანი, ცოცხალი და კონკრეტული პიროვნება, რომელიც ჩვენს ნდობას იმსახურებს და ეს ნდობა მასთან ურთიერთობის უშუალო გამოცდილებას ეფუძნება.

რწმენას საფუძვლად უდევს მიმართება, რომელიც პირდაპირიც შეიძლება იყოს და ირიბიც. მწამს გარკვეული პიროვნების და სრულად ვენდობი, ვინაიდან კარგად ვიცნობ მას. მაგრამ არანაკლებ ნდობას ხანდახან ჩემთვის უცნობი ადამიანის მიმართაც ვგრძნობ, რადგან ისინი, ვისაც ვენდობი და ჩემს დასაყრდენს წარმოადგენენ, მისი შეულახავი წესიერების მოწმენი არიან. ასევე, ღრმა ნდობით ვიმსჭვალები მხატვრისა და მწერლის მიმართ, რომლებიც არასდროს მინახავს, მაგრამ მათი შემოქმედება ადამიანური ღირსების რწმენასა და მათი პიროვნებით აღფრთოვანებს მინერგავს.

ამრიგად, რწმენის სხვადასხვა ხარისხი არსებობს: ჩვენ შეგვიძლია, ზედაპირული რწმენიდან უფრო ღრმა, უსიტყვო რწმენამდეც მივიდეთ. ამ მოძრაობას დასასრული არ გააჩნია. ზოგჯერ გვეჩვენება, რომ რწმენის უმაღლეს მწვერვალს მივაღწიეთ, მაგრამ მოულოდნელად ის კიდევ უფრო გვშორდება, ან უკვალოდ ქრება. რწმენა ხომ „მიუწვდომელი სრულყოფილებისკენ“ დინამიკური და უწყვეტი სწრაფვაა. განზოგადებული სახით რწმენა შეიძლება ასე წარმოვიდგინოთ: ის იწყება იმით, რომ ადამიანის კარგ სახელს ვენდობით, მყარდება და იზრდება მისი საქმეებისა და ქმედებების ახლოს გაცნობის შესაბამისად. ბოლოს, პირადი შეხვედრის, უშუალო ურთიერთობის დამყარების დროს ადამიანი დარწმუნდება თავისი დამოკიდებულების სისწორეში. რწმენა მთელ ჩვენს არსებას მოიცავს და სრულ დარწმუნებულობაში გადაიზრდება. როცა ადამიანებს შორის სიყვარული და ერთმანეთისადმი დაუოკებელი სწრაფვა იჩენს თავს, მაშინ, ის, რაც დასაწყისში მხოლოდ ნდობასა და სიმპატიას წარმოადგენდა, თავგანწირვის გრძნობაში გარდაისახება. რაც უფრო ძლიერია სიყვარული, მით უფრო ახლოს ეცნობი სხვას, უფრო მეტად ენდობი მას და ჭეშმარიტად გიყვარდება. ნამდვილ სიყვარულზე დაგფუძნებული ნდობა ამოუწურავია. აღფრთოვანებული გაკვირვების მდგომარეობას ამყარებს საყვარელ ადამიანში ახალ-ახალი აღმოჩენები. რწმენა მუდმივი სრბოლაა, პიროვნების პიროვნებასთან შერწყმის დამოუკიდებელი წყურვილია.

ყოველივე ზემოაღნიშნული რელიგიურ რწმენას ეხება. იგი ღვთის შემმეცნებელთა (რომლებმაც ღმერთთან ერთობას მიაღწიეს და მისი სახის ნახვის ღირსნი შეიქნენ) მოწმობისადმი უბრალო ნდობაში, წმინდანთა წინაპრების - წინასწარმეტყველების, მოციქულების - მოწმობებისადმი ნდობაში აისახება. შემდეგ რწმენა იზრდება და ღვთაებრივ სიყვარულს ეზიარება, რომელიც მის ქმნილებაში, მის მიერ კაცობრიობის ისტორიაში გამოვლენილ ქმედებებში, ჩვენთვის ჭეშმარიტების სამეფოს დასამკვიდრებლად განხორციელებულ მის სიტყვაში გამჟღავნდა. ვგრძნობთ, რომ ჩვენს პიროვნებასა და ღმერთს შორის არსებული კავშირი თანდათან მჭიდროვდება. მისი ხელთუქმნელი მშვენიერება და მისი დიდების დამაბრმავებელი ნათელი სულ უფრო ხელშესახებია სულიერი ხედვისთვის. ჩვენს გულში ჩასახული ღვთაებრივი ეროსი ჩვენს რწმენას „დიდებიდან დიდებაში“ (II კორინთ.3,18) გარდასახავს, დროის ძალაუფლებისგან თავისუფალი გამოცხადების საიდუმლოებისადმი მარადიული აღფრთოვანების გრძნობას გვანიჭებს.

რწმენა განვითარების ნებისმიერ სტადიაზე და ნებისმიერ საფეხურზე პიროვნული მიმართების გამოცდილებას ემყარებნა. რა შორსაა ეს გზა ინტელექტის ლოგიკური დასკვნებისგან, „ობიექტური“ ცოდნის გზისგან! ბიბლიური ღმერთის, ეკლესიის ღმერთის ძიებაში ჩვენი მისწრაფებების შესაბამისი რწმენის გზას უნდა მივსდიოთ. ღვთის არსებობის მტკიცებულებანი, აპოლოგეტიკის „ობიექტური“ დასკვნები, ქრისტიანული წყაროების ნამდვილობის ისტორიული დამტკიცება - ყოველივე ეს მნიშვნელოვნად გვეხმარება რელიგიური რწმენის მოთხოვნილების გაღვივებაში, მაგრამ ისინი თავისთავად რწმენას ვერ ჩაენაცვლებიან და ვერც რწმენამდე მიიყვანენ ადამიანს.

როცა ეკლესია თავის წიაღში დაუნჯებულ ჭეშმარიტებასთან ზიარებისაკენ მოგვიწოდებს, არ იგულისხმება თეორიული მხარე, რომელსაც ყოველგვარი განსჯის გარეშე, პირდაპირ უნდა დავეთანხმოთ. ის, რასაც გვთავაზობენ, პიროვნული დამოკიდებულების სფეროს წარმოადგენს. ეს ცხოვრების გარკვეული სახეა, რომელიც ღმერთთან პირად კავშირს ემყარება, ან ასეთი ცოცხალი კავშირის თანმიმდევრობით დამყარებას უწყობს ხელს. ჩვენი ცხოვრების წესის ცვლილების შედეგად ის აღარ წარმოადგენს ინდივიდუალურ ბრძოლას „მზის ქვეშ ადგილის“ მოსაპოვებლად იძენს სხვა ყოფიერებასთან მიმართებით. ეკლესია ურთიერთობის სხეულს წარმოადგენს. მისი წევრები ცხოვრობენ არა საკუთარი თავისთვის, არამედ იმავე სხეულის სხვა წევრებთან და მის თავთან, ქრისტესთან, სიყვარულის განუყოფელ ერთობაში. ეკლესიის ჭეშამრიტების რწმენით მიღება მისი შემკვრელი „სიყვარულის ძაფების“ შემადგენელ ნაწილად გადაქცევას, ღვთისა და წმინდანების სიყვარულისთვის თავის მთლიანად მიძღვნას ნიშნავს.

ამრიგად, მივეახლებით არა გარკვეული აზრების, არამედ გარკვეული ცხოვრების გზით. ზრდისა და მომწიფების ყოველგავრი ბუნებითი პროცესი ცხოვრების წესს გულისხმობს. საიდან აღმოცენდება, რა საფუძველი აქვს დედისა და მამისადმი მიჯაჭვულობას? ბავშვის გულში დაბადებიდანვე, მშობლების პირველი ალერსისა და ზრუნვის შეგრძნებიდან მათი სიყვარულის გაცნობიერებულ მიღებამდე შეუმჩნევლად მტკიცდება დედისა და მამის რწმენა. მშობლებისა და ბავშვის შემაკავშირებელი სიყვარული არ საჭიროებს არც ლოგიკურ დასკვნებს, არც რაიმე სხვა გარანტიას. მტკიცება მხოლოდ მაშინ ხდება აუცილებელი, როცა ეს კავშირი დარღვეულია და გონების არგუმენტები ცხოვრებისეული რეალობის ჩანაცვლებას ცდილობს.

ინტერვიუ მღვდელ პატრიკ დე ლოგიესთან

პატრიკ დე ლობიე

„ისტორია ქრისტეს ცხოვრების ჭვრეტით შეიძლება გაიშიფროს“, - წერს ფრანგი სოციოლოგი, ღვთისმეტყველი, ღვთისმსახური, ჟენევის უნივერსიტეტის პროფესორი, რომის პაპთან არსებული საბჭოს ,,მშვიდობა და სამართლიანობა“ წევრი, ქრისტიანული სოციალური მოძღვრების შესახებ ფუნდამენტური გამოკვლევების ავტორი პატრიკ დე ლობიე.

მისი შეხედულებები, მისი აზროვნების სისტემა ადამიანური გამოცდილებისა და შემეცნების ორი სფეროს ურთიერთკვეთას წარმოადგენს. ერთი მხრივ, უშუალოდ სამეცნიერო, პროფესიული, სოციოლოგიური, მეორე მხრივ კი, რელიგიური ინტერესები, რომლებიც თანამედროვე ევროპელი ქრისტიანის ინტელექტუალური, ცხოვრებისეული და ლოცვითი გამოცდილებითაა ნასაზრდოები, მეტად მიმზიდველს ხდის მის თხზულებებს.

მის შესახებ წერენ, რომ ჟენეველ პროფესორთა წრეში თავისი ასკეტიზმით გამოირჩევა, რომ იგი ტიტულოვანი, სახელგანთქმული მეცნიერია, მაგრამ მოკლებული ყოველგვარ ბურჟუაზიულობას, რომ კონსერვატორია და აკრიტიკებს საზოგადოების სეკულარიზაციას, მაგრამ ამას ყოველგვარი დაძაბულობის, რელიგიური სწორხაზოვნების გარეშე ახერხებს.

საპროფესორო საქმიანობის პარალერულად პატრიკ დე ლობიე მოგზაურობს მთელს მსოფლიოში და ადამიანებს, პირველ რიგში კი კათოლიკური ეკლესიის მრევლს, მოუთხრობს იმის შესახებ, თუ როგორ არის შესაძლებელი ცხოვრობდე ესქატოლოგიური ჯამის მოლოდინით და იმავდროულად აქტიურ სამოქალაქო მსახურებას ეწეოდე, სრულფასოვნად იყო ჩაბმული პოლიტიკურ, სოციალურ და კულტურულ პროცესებში.

მღვდელი პატრიკ დე ლობიე იანვრის თვეში საქართველოს სტუმრობდა და ინტერვიუს თაობაზე ჩვენს თხოვნას მადლიერებით დასთანხმდა. დღეს, როდესაც არა მარტო საქართველოში, არამედ მთელს მსოფლიოში პოლიტიკური, სოციალური და რელიგიური პრობლემები მეტად მძაფრად იჩენს თავს, საინტერესო და მნიშვნელოვანია იმ ადამიანის მოსაზრებათა გაცნობა, რომელიც ს. ავერინცევის თქმით ,,თავის თავში აერთიანებს სოციალურ საკითხებზე კათოლიკური ეკლესიის რეფლექსიასა და ესქატოლოგიური პერს - პექტივის ცოცხალ განცდას.“

მამა პატრიკ, რამ განაპირობა თქვენი ჩამოსვლა საქართველოში და რა მიზნებს ისახავთ ამ ვიზიტისას?

ეს ჩემი პირველი ვიზიტია საქართველოში. ის დაემთხვა იმ რევოლუციურ გარდაქმნებს, რომლებიც თქვენს ქვეყანაში მოხდა. თბილისში მყავს მეგობარი და მან შემომთავაზა აქ ჩამოსვლა. ასევე მაქვს ურთიერთობა რუსეთთან და უკრაინასთან, რაც დაკავშირებულია ე.წ. მოგზაური უნივერსიტეტის საქმიანობასთან, რომლის მიზანი ხალხის თეოლოგიური განათლებაა. ვიმედოვნებ, რომ მოგზაურ უნივერსიტეტთან ერთად ივნისში კვლავ ჩამოვალ თბილისში და მექნება საზაფხულო კურსები. ვფიქრობ, აუცილებელია პოსტსაბჭოთა ქვეყნებთან ურთიერთობების აღდგენა. კომუნისტურ ეპოქაში ასეთი რამ შეუძლებელი იყო.

თქვენს ერთ - ერთ წიგნში, რომელიც კათოლიკური ეკლესიის სოციალურ სწავლებას ეძღვნება, სამი ქალაქი-სიმბოლოს შესახებ არის საუბარი. როგორც ვიცით, ნეტარი ავგუსტინე ორ „ქალაქს“, ბაბილონსა და იერუსალიმს ასახელებს; რას გულისხმობთ მესამე ქალაქში?

მესამე ქალაქი უბრალოდ ადამიანთა ქალაქია. იმასაც ვიტყოდი, რომ ამ მესამე ქალაქის შესახებ ნეტარი ავგუსტინეც საუბრობს, მაგრამ მას კონკრეტულ სახელს არ არქმევს, ვინაიდან ეს სწორედ ადამიანთა ქალაქია - არც მხოლოდ ბაბილონი და არც მხოლოდ იერუსალიმი, არამედ ბრძოლის ველი, რომელზეც ერთმანეთს უპირისპირდებიან ბაბილონი და იერუსალიმი. ეკლესია სწორედ ადამიანთა ქალაქში დაარსდა.

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ქრისტიანულ-სოციალურ დოქტრინაში მონაწილეობს ესქატოლოგიური ქალაქიც და ისტორიას ექნება დასასრული. ჩვენ ხშირად არ ვითვალისწინებთ, რომ ისტორიას არა აქვს წრიული ფორმა, როგორც ეს წარმართულ სამყაროს ეგონა. ისტორია არ მეორდება. იგი დასასრულისკენ მიემართება. ეკლესიის ისტორია არის სამყაროს ისტორიის სული. და ამ ჭრილში კი ქრისტიანული სოციალური სწავლება გახლავთ არა რეცეპტების კრებული, ანდა იდეოლოგია, არამედ ქრისტიანული სულიერების ანთროპოლოგია.

სემუელ ჰანტინგტონის ცნობილი თეორიის თანახმად, ჩვენი დრო ცივილიზაციათა კონფლიქტის ეპოქაა. ასეთ ხედვას ზოგიერთი ქრისტიანი მოაზროვნეც იზიარებს და თვლის, რომ XXI საუკუნეში ეკლესიის წინაშე მთავარი გამოწვევა სწორედ ეს მოვლენა იქნება. რას იტყოდით ამის შესახებ?

ვფიქრობ, რომ ეს ყალბი თვალსაზრისია. ეს პრობლემა, რა თქმა უნდა, ყველას ეხება, ქრისტიანსაც და არაქრისტიანსაც, მაგრამ ეკლესია არ შეიძლება გავუთანაბროთ ცივილიზაციას. ცივილიზაციები ერთმანეთს ცვლიან ისტორიაში, ეკლესიას კი მოაქვს ნათელი, რომელიც არა ქვემოდან, არამედ ზემოდან გადმოდის. მრავალი ცივილიზაცია გადალახა ეკლესიამ და ამიტომ არ არის საჭირო, მოვახდინოთ ცივილიზაციისა და ეკლესიის იდენტიფიკაცია. ამ საკითხს კარგად ესადაგება იოანე პავლე II - ის სიტყვები: „ჩვენ ვართ მთელი კაცობრიობის ოჯახის ნაწილი“, ამიტომ აჯობებს, თავი დავანებოთ ამ, მე ვიტყოდი, ცუდ იდეას ცივილიზაციების შეხლა-შემოხლასთან დაკავშირებით.

რა რელიგიური პროცესები ვითარდება დღეს ევროპაში? ა.შ.შ. - ს მოსახლეობის 90 პროცენტამდე რელიგიურად მიიჩნევს თავს. გაცილებით დაბალი მაჩვენებელია ბებერ კონტინენტზე. იქნება თუ არა ევროპის მომავალი ქრისტიანული?

მომავალს ვერ ვიწინასწარმეტყველებ. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ადრეულ საუკუნეებში ჩრდილოეთ აფრიკა, კერძოდ, ეგვიპტე, შუა აზია ქრისტიანობის ცენტრები იყო. VII საუკუნეში ჩრდილოეთ აფრიკაში უფრო მეტი საეპისკოპოსო არსებობდა, ვიდრე იტალიაში. ნეტარი ავგუსტინე, ტერტულიანე, კვიპრიანე კართაგენელი - ყველანი ჩრდილოეთ აფრიკაში მოღვაწეობდნენ და ეს ყველაფერი უცებ გაქრა. ისტორიის მიერ აღიგავა პირისაგან მიწისა. ევროპას კი, რომელმაც ამდენი რამ მიიღო ქრისტიანობისაგან, შეუძლია მართლაც მოიქცეს და რწმენაში გაძლიერდეს, თუ არა, მის ადგილს ისლამი დაიკავებს. შეიძლება ვიფიქროთ, რომ მუსლიმებიც ისევე მოიქცევიან ქრისტიანობაზე, როგორც ბარბაროსები - რომის იმპერიაში. ამით მუსლიმები ბარბაროსებს კი არ მინდა შევადარო, არამედ მსურს მივანიშნო მსგავსი პროცესის განვითარებაზე. მაგალითად, საფრანგეთში ბევრი მუსლიმი, განსაკუთრებით ქალი, ქრისტიანი ხდება. მაგრამ ეს ინტენსიურ ხასიათს მაშინ მიიღებს, როცა ქრისტიანები, კათოლიკები გამოფხიზლდებიან. საფრანგეთის მაგალითზე შეიძლება ითქვას, რომ ზოგადად რელიგიური ცხოვრება აქტიურდება. სკოლებში რელიგიური სიმბოლიკის აკრძალვასთან დაკავშირებული ბოლოდროინდელი მოვლენებიც ამას მოწმობს.

ჩვენ გვაქვს ახალი კათოლიკური თემები მაგალითად ჩინეთში; შანხაიში ჩინელ სემინარისტებს ვუკითხავდი ლექციას. მათ მკითხეს, ღმერთმა რატომ დაამკვიდრა ეკლესია რომის იმპერიაში და არა ჩინეთის იმპერიაშიო. მე ვუთხარი, რომ თუმცა ეს პროცესი რომის იმპერიაში დაიწყო, ხვალ შეიძლება თქვენ, ჩინელები მოხვიდეთ და დაგვანახოთ ნამდვილი ქრისტიანობა - მეთქი. ქრისტიანობა არ არის დაკავშირებული რომელიმე ცივილიზაციასთან. ასეთი დამოკიდებულება რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრაგედიაა. რუსეთის ეკლესია ეროვნებასთან, კულტურულ ტრადიციასთან ცდილობს ეკლესიის მიჯაჭვას. ქრისტეს კი აინტერესებს სულები და არა პოლიტიკური და კულტურული სტრუქტურები, თუმცა ისინიც შეიძლება ჩავაყენოთ ევანგელიზაციის სამსახურში.

რატომ არის რელიგია ამერიკაში უფრო მეტად პოპულარული? იმიტომ, რომ ამერიკის შეერთებული შტატები გაცილებით ახალგაზრდაა, ვიდრე ევროპა. და ვინ დააარსა იგი? რელიგიურმა დისიდენტებმა. ამერიკელები ყველა დონეზე პატივს სცემენ რელიგიას. საფრანგეთში კი სახელმწიფოებრივი აზრი სარწმუნოების მიმართ ძალიან მტრულად არის განწყობილი. კარდინალმა ჟან - ლუი ტორანმა თქვა, რომ ეკლესია და სახელმწიფო ერთმანეთისაგან უნდა იყოს გამიჯნული, რადგან თავისუფლება აუცილებელია. მხოლოდ თავისუფალ გარემოში შეუძლია სიყვარულს, იყოს ნამდვილი, ჭეშმარიტი. მაგრამ დამღუპველია ეკლესიის საზოგადოებისაგან გამიჯვნა... დავუბრუნდეთ ევროპას. აქ თანამედროვე სიტუაცია სრული უიმედობის საბაბს არ მაძლევს. ევროპაში, ისევე როგორც საქართველოში, ქრისტიანობას ღრმა ფესვები აქვს. მე ვფიქრობ, რომ ევროპაში მუსულმანობის გარკვეულმა გავრცელებამ შეიძლება მოგვცეს სტიმული ქრისტიანების გამოსაღვიძებლად.

დასავლეთში დავის საგნად იქცა ევროკონსტიტუციაში ქრისტიანობის მოხსენიების საკითხი. ქრისტიანთა დიდი ნაწილი ემხრობა ქრისტიანობის მოხსენიებას, მაგრამ ისეთი მნიშვნელოვანი კათოლიკე თეოლოგი, როგორიც, მაგალითად, ჰანს კიუნგია, ეწინააღმდეგება ამას და თვლის, რომ საჭირო არ არის სწორედ ცივილიზაციისა და კულტურის გაიგივება ქრისტიანობასთან.

ვფიქრობ, ჰანს კიუნგი წინათ იყო კათოლიკე თეოლოგი, მაგრამ ახლა იგი ასეთი აღარ არის. აქ საქმე ის კი არ არის, რომ უნდა მოხდეს ცივილიზაციისა და ეკლესიის ერთმანეთთან გათანაბრება, არამედ საჭიროა ობიექტური ფაქტის აღიარება, რომ ევროპის მშობელი ქრისტიანობაა. ქრისტიანობა შეიძლება ჩასახულიყო ჩინეთში, მაგრამ ის ჩაისახა რომის იმპერიაში. ეს ფაქტია, მაგრამ ამის გამო ჩვენ როდი ვფიქრობთ, რომ ევროპელი ქრისტიანები კარგი ქრისტიანები არიან. კონსტიტუციაში ქრისტიანობის მოხსენიებით ითქმება, რომ ევროპელი ერები ჩამოყალიბდნენ ქრისტესგან ნათლისღებით. შემდეგ შესაძლოა, მოხდა აპოსტასია, განდგომა, რაც ამჟამადაც მიმდინარეობს, მაგრამ ჭეშმარიტების უარყოფა სწორედ ის იქნება, რომ არ თქვათ და მივჩქმალოთ, რომ თავისუფლების, პიროვნების, ადამიანის უფლებების და ა.შ. იდეები ეფუძნება ქრისტიანობას. გავიხსენოთ ინდოეთი, ჩინეთი, დიდი ცივილიზაციები. იქ პიროვნებას არა აქვს ისეთი დიდი სტატუსი, რომელიც შემოგვთავაზა ევროპამ. სწორედ ობიექტური ისტორიული გარემოების გამო არის აუცილებელი, რომ მოვიხსენიოთ ღმერთი და ქრისტიანობა.

როგორც თანამედროვე დასავლელი, ისე აღმოსავლელი ქრისტიანი ავტორები ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად გლობალიზაციას სახავენ. აქვს თუ არა კათოლიკურ ეკლესიას პასუხი ამ საკითხთან დაკავშირებით და როგორია პირადად თქვენი თვალსაზრისი?

ზოგადად რომ ვთქვა, ჩვენთან გლობალიზაციას ფაქტობრივად ყველა სხვადასხვაგვარად განსაზღვრავს. არ არსებობს საერთო ხედვა. პოლიტიკოსებს, ეკონომისტებს, ფინანსისტებს სხვადასხვა დამოკიდებულება აქვთ. გლობალიზაცია ისეთი სიტყვაა, რაშიც ყველამ შეიძლება თავისი შინაარსი ჩადოს. სულიერების ასპექტით ქრისტიანობა გლობალიზაციას უკვე 2000 წლის განმავლობაში ახორციელებს. ეკლესიისთვის ეს არ არის ახალი. შეიძლება ითქვას, რომ კომუნიკაციების, საინფორმაციო საშუალებების განსაცვიფრებელმა განვითარებამ ჩამოაყალიბა მსოფლიო საზოგადოებრივი აზრის ფენომენი. ეს კი ძალიან ახალი და საინტერესოა. ამას აქვს როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარე: ამ გზით მთელ მსოფლიოში შეიძლება გავრცელდეს ჭეშმარიტება, მაგრამ ასევე შეიძლება გავრცელდეს სიყალბეც. დავძენ, რომ ხშირად გლობალიზაციას მითოლოგიური კრიტერიუმებით აფასებენ.

ძირითად პრობლემათა ნუსხაში ასახელებენ აგრეთვე ეკოლოგიურ, გენური ინჟინერიის ანუ კლონირებასთან დაკავშირებულ პრობლემებს და თანამედროვე კულტურის ეროტიზაციას. როგორი უნდა იყოს ამ საკითხების მიმართ ქრისტიანული საზოგადოებრიობის მიდგომა?

თუკი ბუნებით სამართალს, ბუნებით რჯულს ვივიწყებთ, რით ვცვლით მას? ვნებებით. როდესაც მოსე რჯულის დაფებით სინას მთაზე ავიდა, ქვემოთ დარჩენილმა ხალხმა მაშინვე ოქროს ხბო გააკეთა. ეს ოქროს ხბო, ოქროს კერპი სამ ვნებას მოიცავს: ფულის სიყვარულს, სექსუალურ ლტოლვას და ძალაუფლებისკენ სწრაფვას. და სწორედ იქ, სადაც ბუნებით რჯულს ივიწყებენ, ძალას იკრებს თქვენს მიერ ნახსენები მოვლენები, იქ ძლიერდება ეს პროცესები. თუ ჩვენ დავივიწყებთ ბუნებით სამართალს და სხვა ლოგიკით ვიმოქმედებთ, მაშინ საზოგადოება, რომელიც, ვთქვათ, ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარებისაკენ შეიძლება გახდეს მიდრეკილი, მიიღებს კანონს ნარკოტიკების სიკეთისა და გავრცელების შესახებ. რას წარმოადგენს ბუნებითი რჯული, ბუნებითი სამართალი? ეს არის მონაწილეობა მარადიულ რჯულში, მარადიულ სამართალში. თუ ბუნებითი სამართალი აღარ მოქმედებს, თუ ვივიწყებთ ღმერთს, მაშინ ჩვენს ყოფაში იჭრება ირაციონალურობა და სწორედ ასე იქმნება ის, რასაც რომის პაპი იოანე პავლე II სიკვდილის ცივილიზაციას უწოდებს. ჩვენ, ქრისტიანებს გვინდა ავაშენოთ სიყვარულის ცივილიზაცია, რომელიც გონებას, მეგობრობასა და სიყვარულს ეფუძნება.

საქართველოში მეტად აქტუალურია სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთდამოკიდებულების საკითხი. თქვენი აზრით, რომელი მოდელია სახელმწიფოსა და ეკლესიის ურთიერთობის განსასაზღვრად ყველაზე მისაღებიც და იმავდროულად პრაგმატულიც?

ეს ძალიან მნიშვნელოვანი თემაა. თქვენ ორი საუკუნის განმავლობაში დაპყრობილი იყავით რუსეთისა და საბჭოთა იმპერიის მიერ. ანექსიისა და დაპყრობიდან ორი საუკუნის შემდეგ თქვენ თავისუფლები ხართ. ეს ძალზე საინტერესო ვითარებაა, მაგრამ ამასთან დიდი სიფრთხილის გამოჩენაა საჭირო, რადგან თავისუფლება გარკვეულწილად რისკთან არის დაკავშირებული. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ საქართველო დღესდღეობით მსოფლიოში, შეიძლება ითქვას, უძველესი ქრისტიანული ქვეყანაა. ევროპაში ტყეში დავრბოდით, როცა საქართველო უკვე ქრისტიანული სახელმწიფო იყო. ამიტომ უნდა მოძებნოთ თქვენი ფესვები. მაგრამ აღმოსავლეთის ქრისტიანული ქვეყნების დიდი ნაწილი ისე ვერ განვითარდა, როგორც დასავლეთის სახელმწიფოები და ამის მიზეზი სწორედ თავისუფლების ნაკლებობა გახლავთ. ჩვენ გვინდა, ვუსურვოთ საქართველოს ეკლესიას, რომ შეინარჩუნოს თავისი დამოუკიდებლობა და არ ჩაიგდოს თავი ხელისუფლების ხელში, რათა ჰქონდეს ქრისტიანობის განვითარებისა და ქადაგების თავისუფლება...

მესამე ათასწლეული შეიძლება აღმოსავლური ქრისტიანული ეკლესიის აღორძინების ხანა გახდეს. ჩვენ ევროპაში აღმოსავლური ქრისტიანული გენია გვჭირდება, რომელიც ნაკლებად სეკულარიზებულია, უფრო მგრძნობიარეა სულიერების მიმართ და ამას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს. მაგრამ ამისთვის საჭიროა, რომ იყოთ თავისუფალნი.

ჩვენი ქვეყნისთვის უმწვავესია კორუფციისა და აქედან გამომდინარე, მოსახლეობის დიდი ნაწილის სიღარიბის პრობლემა. ცნობილია, რომ კათოლიკური ეკლესიის სოციალურ ცხოვრებაში კორუფციასთან ბრძოლის პოზიტიური გამოცდილება არსებობს. თბილისში რამდენიმე ხნის წინ სტუმრობდა კარდინალი პაპალადო, რომელიც სიცილიაში აქტიურად იბრძოდა მაფიის წინააღმდეგ. გვაინტერესებს, კონკრეტულად რა რჩევების მოცემა შეუძლია ამასთან დაკავშირებით კათოლიკური ეკლესიის სოციალურ დოქტრინას.

კორუფცია არის არა მარტო სულის, არამედ გონების მანკიერებაც და მასთან ბრძოლის ორი საშუალება არსებობს: პირველი, ეს არის დიქტატურა, მაგრამ იგი დიდხანს ვერ გასტანს და მეორე, ეკლესია, რომელიც თავისუფლებას პატივს სცემს, მაგრამ ამას შედარებით დიდი დრო სჭირდება. კორუფციას მრავალი ფორმა აქვს, როგორც მდიდარ, ასევე ღარიბ ქვეყნებში. ღარიბ ქვეყნებში, პირველ რიგში, ხალხს არსებობის საშუალება უნდა ჰქონდეს. თომა აქვინელი ამბობს: იმისათვის, რომ ზნეობრივები ვიყოთ, საჭიროა გვქონდეს მატერიალური რესურსის მინიმუმი. ზნეობრიობა კი გვეუბნება, რომ უნდა შევეწინააღმდეგოთ კორუფციას, მაგრამ როცა შიმშილით კვდები, ძალიან ძნელია, იყო ზნეობრივი. ასე რომ, თავიდან საჭიროა მატერიალური დახმარება. კორუფციის სენი სწორედ ადამიანის გულში ცხოვრობს. კარგი იქნება და აუცილებელიც არის, რომ მმართველმა უმცირესობამ ზნეობრიობის მაგალითი უჩვენოს საზოგადოებას.

თქვენ კარგად მოგეხსენებათ, რომ შევარდნაძის ხელისუფლების დამხობის უპირველესი მიზეზი სწორედ კორუფცია იყო. თუ ხელისუფლება კორუმპირებულია, ხალხიც კორუფციაშია ჩათრეული. ახალ პრეზიდენტს ვუსურვებდი, სერიოზულად მოეკიდოს და გაითვალისწინოს ისტორიის გაკვეთილები. ირანში შაჰის რეჟიმი მეტისმეტად კორუმპირებული იყო, მაგრამ ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ შაჰის დამამხობელმა ჰომეინიმ და მისმა რეჟიმმა ბედნიერება მოუტანა ირანს. ჩან კაი ში კორუმპირებული გახლდათ, მაგრამ მაო ძე დუნიც, ძალიან რბილად რომ ვთქვათ, შორს იყო იდეალისგან. ასეთი მაგალითები უამრავია. სამართლიანობის დამკვიდრება უდიდეს ძალისხმევას მოითხოვს.

აუცილებელია თუ არა, ეკლესიას ჰქონდეს თავისი სოციალური დოქტრინა. ხომ არ შეზღუდავს ეს პიროვნების თავისუფლებას? რამდენად დაცულნი ვიქნებით რწმენის იდეოლოგიზაციისგან?

სოციალური დოქტრინა სახარების ნაყოფია. ეს არის სახარების განხორციელების საშუალებების წარმოჩენა. როცა არ გვაქვს სოციალური დოქტრინა, ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესია საზოგადოებაში არ ხორციელდება და თუკი საზოგადოებაში არ მყოფობს ეკლესია, მაშინ თავადი ამ სოფლისა იკავებს მის ადგილს. თუ ეკლესია შემოსაზღვრულია მხოლოდ მონასტრული და ლიტურგიული ცხოვრების იდეალით, როგორც ვთქვი, თავადი ამა სოფლისა იკავებს მის ადგილს საზოგადოებაში. ქრისტე ხომ არ დარჩა ღვთის სასუფეველში, არამედ ჩვენთან, დედამიწაზე მოვიდა. ასე რომ, ეკლესიამაც იგივე უნდა გააკეთოს. ეკლესია ღრუბლებში არ უნდა დაფრინავდეს. ის ფაქტი, რომ ეკლესია მიწიერი პრობლემებით ინტერესდება, სულაც არ ნიშნავს მის გამიწიერებას და ზეციური შინაარსისგან დაცლას.

ეკლესიის სოციალური დოქტრინა თუ ქრისტიანული სულიერებით არ არის განპირობებული, მაშინ ის შეიძლება იდეოლოგიად იქცეს. მართლაც, დიდია საფრთხე სოციალური დოქტრინის იდეოლოგიზებისა. ეს იმ დროს ხდება, როდესაც ივიწყებენ სოციალური დოქტრინის ესქატოლოგიურ და სულიერ ასპექტებს.

კათოლიკურმა ეკლესიამ მართლმადიდებლობასთან დასაახლოებლად გადმოდგა მნიშვნელოვანი ნაბიჯები და შეიძლება ითქვას, რომ ადგილი ჰქონდა საპასუხო აქტიურობასაც. მაგრამ თითქოს არსებობს რაღაც გადაულახავი ზღვარი. კონსტანტინეპოლის პატრიარქი ერთ - ერთ პუბლიკაციაში ამბობს: როდესაც რომის პაპმა მკითხა, რა უშლის ხელს ჩვენს გაერთიანებასო, ვუპასუხე, თქვენ - მეთქი. როგორც ჩანს, პატრიარქი ამ შემთხვევაში რომის პაპის განსაკუთრებულ სტატუსსა და მისი ,,ექს კათედრა“ უცდომელობის შესახებ დოგმატს გულისხმობდა. როცა ლაპარაკია ერთობის მიღწევაზე, ეს საკითხი ხშირად ყველაზე მწვავედ დგას მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველებისთვის. ცნობილია, რომ კათოლიკურ ეკლესიაშიც ამ სწავლების მიღების დროს თავი იჩინა დაპირისპირებამ. ჩემი შეკითხვა ასეთია: ახლოა თუ არა ის დრო, როდესაც ეკლესიები გაერთიანდებიან და რამდენადაა შესაძლებელი კათოლიკურ ეკლესიაში პაპის სტატუსისა და უცდომელობის დოგმატის რევიზია?

სამ პუნქტად გიპასუხებთ. მართალია, ჩვენ დაცალკევებულნი ვართ, მაგრამ ჩვენსა და მართლმადიდებლებს შორის ნამდვილი თეოლოგიური პრობლემები არ არსებობს. რეალური განსხვავებები უფრო ისტორიული და კულტურული ხასიათისაა. ასე არ არის პროტესტანტებთან მიმართებაში. პირიქით, მათთან კულტურული სიახლოვე უფრო დიდია, მაგრამ უზარმაზარია თეოლოგიური განსხვავებები. ასე რომ, მართლმადიდებლები და კათოლიკები ძალზე ახლოს ვართ.

მეორე: აღმოსავლური მართლმადიდებლური ტრადიციის სამყარო და მისი ისტორია მეტად რთულია. სხვადასხვა ისტორიული პრობლემის გამო აქ ძალიან შეზღუდული იყო მოქმედების თავისუფლება. ამის მიზეზებად შეიძლება დასახელდეს ისლამური ქვეყნების მიერ მართლმადიდებლური ქვეყნების დაპყრობა, ან ცარისტული და რუსული კომუნისტური რეჟიმები. მაგრამ, მეორე მხრივ, ხშირად კათოლიკური ეკლესია, განსაკუთრებით მისი ე.წ. ლათინური ნაწილი, ისეთ შთაბეჭდილებას ტოვებს, რომ მას მართლმადიდებლებთან სრული ძმობისა და თანასწორობის საკმარისი შეგნება არ გააჩნია. ეს ერთგვარი ლათინური იმპერიალიზმის გამოვლინებაა. მაგრამ კათოლიკური ეკლესია ლათინური ეკლესია არ არის. ლათინური მხარე მხოლოდ სპექტრის ნაწილია კათოლიკურ ეკლესიაში. დღეს, როდესაც იცვლება პოლიტიკური სიტუაცია, აღმოსავლურ ეკლესიებს სულის მოსათქმელად დრო სჭირდებათ, - ეს ათი თუ თხუტმეტი წელი ბევრს არაფერს ნიშნავს. რომაული ეკლესია ხშირად ტოვებს შთაბეჭდილებას, რომ არის აქტიური, ძლიერი, მდიდარი, მაგრამ არ დაგავიწყდეთ, რომ ამ მხრივ მდგომარეობა იცვლება. მაგალითად, კათოლიკური ეკლესია დასავლეთ ევროპაში ძალიან დიდ კრიზისშია. ფაქტობრივად, აქტიური კათოლიკების უმრავლესობა დღეს ლათინურ ამერიკაშია, ხვალ კი შეიძლება ჩინეთი იქცეს კათოლიციზმის განვითარების კერად. ეს კიდევ ერთხელ მოწმობს, რომ ეკლესია არ არის დაკავშირებული ცივილიზაციასთან.

მესამე, პაპის უცთომელობის საკითხი. საერთოდ, აღმოსავლური ქრისტიანული ეკლესია ნაკლებად მგრძნობიარეა დეტალური, გამოკვეთილი განსაზღვრებების მიმართ. მისთვის უფრო პოეტური ჭვრეტითი აზროვნებაა დამახასიათებელი. უნდა შევნიშნოთ, რაც უფრო მრავალფეროვანი ხდება სამყარო, მით უფრო საჭიროა, რომ ცენტრი ნათელი, ჩამოყალიბებული და განსაზღვრული იყოს. სილამაზე ერთგვარობაში კი არა, მრავალფეროვნებაშია. მაგრამ თუკი მრავალფეროვნება კონტრადიქციად (ურთიერდაპირისპირებად) გადაიქცევა, მაშინ ეს აღარ იქნება სილამაზე.

როდესაც საქმე სულის ცხონებას, მარადიულობის დამკვიდრებას ეხება, საჭიროა, რომ ავტორიტეტი, რომელიც ქრისტეზეა დაფუძნებული, ჟღერდეს უცთომელ სიტყვად. ეკლესიის მთელი ისტორია სავსეა შეცდომებით, ერესებითა და დაპირისპირებებით. დღეს კი ტექნიკური პროგრესის პირობებში საჭიროა, რომ ჩვენ ვიყოთ დარწმუნებულნი, განსაკუთრებით იმ საკითხებში, რომლებიც სულის ცხონებას ეხება. იესომ კვორუმი მოითხოვა თორმეტი მოციქულისგან. ქრისტემ თორმეტივეს ჰკითხა: ვინ ვარ მე? მაგრამ მხოლოდ პეტრემ უპასუხა: შენ ხარ ძე ღვთისა. და ქრისტემ მიუგო პეტრეს: შენ ხარ კლდე და ამ კლდეზე ავაშენებ ეკლესიას. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ პეტრე სრულყოფილი, უნაკლო იყო. იმავე პეტრეს მაცხოვარი სატანასაც კი უწოდებს. პეტრეც ისეთივე ცოდვილია, როგორც ყველა სხვა. მაგრამ სწორედ სულის ცხონებისათვის მისცა ქრისტემ თავის ეკლესიას ეს შეუმცდარობა, ეს დარწმუნებულობა უცთომელ სწავლებაში. პაპის უცთომელობის დოგმატის გამოცხადების შემდეგ იყო ორი გადაწყვეტილება, რომელსაც მართლმადიდებლები ფაქტობრივად ეთანხმებიან. ღვთისმშობლის უბიწოდ ჩასახვა და ღვთისმშობლის ამაღლება. ღვთისმშობლის ამაღლებაზე ჩვენ და მართლმადიდებლები IV საუკუნიდან ვართ შეთანხმებულნი. ღვთისმშობლის უბიწოდ ჩასახვის შესახებ კი ნიკოლოზ კავასილა წაიკითხეთ და ნახავთ, რომ მას ეს სწამს.

და ბოლოს, რაც უფრო რთულია სამყარო, მით მეტად ითხოვს იგი ერთობასა და გარკვეულ პერსონალიზაციას, პიროვნების მიმართ ყურადღების კონცენტრირებას.

რომის პაპი იოანე პავლე II თავის ერთ - ერთ ბოლო ენციკლიკაში ყველა ქრისტიანს სთხოვს, რომ თავიდან გაანალიზონ და იმსჯელონ ერთობის ქარიზმაზე...

მამა პატრიკ რას უსურვებდით ჩვენს ჟურნალსა და მის მკითხველს?

გისურვებთ, რომ მთელ მსოფლიოში აღმოსავლური ქრისტიანული ტონალობა გააჟღეროთ. ჩვენ ვართ ერთი სხეულის ორი ფილტვი. ესოდენ სეკულარიზებულ სამყაროში ორივე ფილტვით უნდა ვისუნთქოთ; საჭიროა, რომ ქრისტიანებმა შევიგნოთ: ჩვენი მტერი ქრისტესმიერი ძმები კი არა, ნეოწარმართული სეკულარიზაციაა, რომელიც არის კიდეც, ჩემი აზრით, მთავარი გამოწვევა ეკლესიისათვის. ბევრი რამ გვაქვს გასაკეთებელი, ძალიან ბევრი, გარდა იმისა, რომ ჩვენ, ქრისტეს მოწაფეები ერთმანეთს ვებრძოდეთ. ქრისტემ თქვა: როდესაც ერთმანეთი შეგიყვარდებათ, მაშინ ირწმუნებს ქვეყნიერებაც (ზუსტ ციტირებას ვერ ვახდენ)... და ახლა, როცა საქართველოს ეკლესია თავისუფალია, გისურვებთ, რომ მან სწორედ ქრისტეს ეს მოწოდება შეასრულოს, მოწოდება, რომელსაც ათასწლეულების მანძილზე ახორციელებს მთელი ეკლესია.

ესაუბრა ბექა მინდიაშვილი

ეპისკოპოსი გერტ ჰუმელი

გერტ ჰუმელი დაიბადა 1983 ნელს ზინდელფინგენში (გერმანია). სკოლის დამთავრების შემდეგ 1953-1961 წლებში. სწავლობდა ევანგელისტურ თეოლოგიას, ფილოსოფიას და გერმანისტიკას ტიუბინგენში, პაიდელბერგსა და ლუნდში. 1961-1962 ნლებში მუშაობდა ლიმბურგჰოფის ახალ გაზრდულ სოფელში გერმანიის ქრისტიანი ახალგაზრდების თემის გამგეობაში სოციალური საკითხების პედაგოგ ასისტენტად. შემდეგ მუშაობა განაგრძო შტუტგარდის გიმნაზიაში რელიგიის მასწავლებლად. 1964-1969 ნლებში ზაარლანდის უნიეერსიტეტის ევანგელისტური თეოლოგიის ინსტიტუტში მეცნიერ-ასისტენტია. ამავდროულად ინიშნება. ზაარბრუკენის უმაღლეს პედაგოგიურ სკოლაში საპატიო პედაგოგად.

1969 ნელს პაიდელბერგის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტზე დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია, მიენიჭა. სისტემატური თეოლოგიის Venia legendi, (სწავლების უფლება უმაღლეს სასწავლებელში). 1970-1998 წლებში ზაარლანდის უნივერსიტეტის ევანგელისტური თეოლოგიის. - ინსტიტუტში ჯერ თავისუფალი დოცენტი (1970-1998), შემდეგ კი სისტემური თეოლოგიის პროფესორია.

1971 წელს დაარსა ზაარლანდის ევანგელისტური აკადემია. და 1973 წლამდე მისი საპატიო ხელმძღვანელი იყო. 1971 წელს მიწვეულ იქნა კოლუმბიის ლუთერული თეოლოგიის სემინარიაში. 1979 წელს გერმანიის ევანგელისტური ეკლესიის მსოფლმხედველობრივი ცენტრის ხელმძღვანელია შტუტგარდში.

1986-1998 წლებში გერმანიის ფაკულტეტების ყრილობის თავმჯდომარეთა სამუშაო ჯგუფის სპიკერია.

1992 წლიდან არის გერმანიის პაულ ტილიჰის საზოგადოების თავჯდომარე.

1996 წელს მისი ინიციატივით სოფიაში დაარსდა გერმანიის სასულიერო და სოციალურ მეცნიერებათა ინსტიტუტი - „გემანიკუმი“. გერტ ჰუმელი არის აღმოსავლეთ ეეროპის სტუდენტთა ხელშეწყობისა და დანარჩენ ევროპასთან მათ. ინტეგრირების პროგრამების ინიციატორი და განმახორციელებელი .

მიღებული აქვს სოფიის, ვარშავის, პრაღის უნივერსიტეტების უმაღლესი წოდებები, ასევე ამ ქვეყნების მთავრობათა ჯილდოები. იგი გფრ-ს საპატიო ჯვრის ორდენის კავალერია. თბილისისა და ზაარბრუკენის დამეგობრების შემდეგ აქტიურად თანამშრომლობს საქართველოს უმაღლეს სასწავლებლებთან.

1991 წლიდან თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახ. უნივერსიტეტის ,,Doctor honoris causa“ და საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის უცხოელი წევრია. დაჯილდოებულია საქართველოს სახელმწიფოს ღირსების ორდენით.

1998 წლის ოქტომბრიდან საქართველოს ევანგელისტურ-ლუთერული შერიგების ეკლესიის მღვდელია, ხოლო 1999 წლის ივლისიდან საქართველოს ევანგელისტურ-ლუთერული ეკლესიის ეპისკოპოსი. საქართველოში ეწევა მნიშვნელოვან საქველმოქმედო საქმიანობას. ჰყავს მეუღლე ქრისტიანე და ორი შვილი - იენსი და კონსტანტინე.

ჟურნალ „ზღვარის“ ეს ნომერი გამოსაცემად მზად იყო, როდესაც ეპისკოპოს გერტ ჰუმელის გარდაცვალების შესახებ შევიტყვეთ. ჟურნალის რედაქცია ამასთან დაკავშირებით უთანაგრძნობს ოჯახს და ლუთერული შერიგების ეკლესიის მრევლს.

შემდგომში ჩამოყალიბებული მოსაზრებები ეფუძნება წინაპირობას, რომ რელიგია ადამიანის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. ეს მე მესმის (ზოგადად რომ ითქვას), როგორც ადამიანის მისწრაფება, შეიცნოს ცხოვრების საბოლოო აზრი, იცხოვროს საზრისის შესაბამისად და გამოსცადოს, როგორ განხორციელდება მისი ამგვარი მისწრაფება. აქედან გამომდინარე, რელიგიური აღზრდა ადამიანის განათლების ერთ განუყოფელ ნაწილს წარმოადგენს. ბავშვობაში მიღებული ამგვარი აღზრდის შედეგები იმ შემთხვევაში არ გაქრება ან არ გაუფერულდება მოზრდილთა ცხოვრებაში, თუკი ისინი შეინარჩუნებენ და განავითარებენ მათ მთელი პასუხისმგებლობით. ამქვეყნად არსებულ არც ერთ მაღალგანვითარებულ კულტურაში ეჭვი არ ეპარებათ ამგვარი წინაპირობის არსებობაში იმის მიუხედავად, თუ კონკრეტულად რა ფორმა ან შინაარსი, რა ინსტიტუცია აქვს და რა საქმიანობას ეწევა ან რა მონაწილეობას იღებს რელიგია თითოეული კონკრეტული ისტორიული, სოციალური ან კულტურული გარემოცვის პირობებში. ეს უკანასკნელი მიუთითებს იმაზე, რომ რელიგია ისტორიული მოვლენაა და ამის გამო იგი ცვლილებებსაც განიცდის. ეს მოსაზრება ძალაშია არა მხოლოდ მთლიანად რელიგიის ისტორიისათვის, არამედ მაშინაც, როცა ვმსჯელობთ თითოეული ცალკეული რელიგიური გაერთიანების ან ეკლესიის განვითარების შესახებ.

ქრისტიანული ეკლესია ამ მხრივ არ წარმოადგენს გამონაკლისს, რასაც ადასტურებს მისი ისტორიის თუნდაც ზერელე მიმოხილვა. პირიქით, თავისი უმთავრესი სარწმუნოებრივი უწყებით, რაც მოიცავს ღმერთის მოვლენას ამქვეყნად კონკრეტული ადამიანის არსებობის, იესო ნაზარეველის სახით, მის წინაშე დგას, სხვა რელიგიებისგან განსხვავებით, დიდი პასუხისმგებლობა და მოწოდება, ამ უწყების ჭეშმარიტებას და მნიშვნელობას ახლებურად გასცეს პასუხი ყოველგვარ რეალობაში და არ შემოიფარგლოს მხოლოდ მისი ზუსტი გამეორებით. ეს პასუხისმგებლობა მოიცავს, და ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანია, ადამიანის რელიგიურ განვითარებასაც და აღზრდისა და განათლების ცვალებად პირობებსაც.

ამ ზოგადი მოსაზრებებიდან გამომდინარე, ვისაუბრებთ განსახილველ საკითხთან დაკავშირებულ ოთხ ასპექტზე: პირველი ეხება საკითხს, რას წარმოადგენს რელიგია პრინციპულად და ქრისტიანული აღზრდის თვალსაზრისით. მეორე პუნქტი მოიცავს ადამიანის რელიგიურ განვითარებას. მესამე პუნქტი ეხება აქედან გამომდინარე რელიგიური აღზრდის მიზნებს, შინაარსსა და ფორმებს, განსაკუთრებით სკოლაში. და ბოლოს, მეოთხე პუნქტში ვიმსჯელებთ ეკლესიის, სკოლის და უმაღლესი განათლების ურთიერთდამოკიდებულების რამდენიმე ელემენტზე. ე.ი. პირველი ასპექტი მოიცავს რელიგიის მეცნიერულ და თეოლოგიურ განმარტებას, მეორე ეხება რელიგიურ-ფსიქოლოგიურ, ხოლო მესამე - რელიგიურ-პედაგოგიურ საკითხებს. საბოლოოდ მეოთხე პუნქტში გამოთქმულია რამდენიმე პრაქტიკული და ინსტიტუციური მოსაზრება. შესაბამის მეცნიერებათა დიალოგის გარეშე დღესდღეობით საფუძველი ეცლება საუბარს რელიგიური აღზრდის შესახებ.

1. რა არის რელიგია?

თანამედროვე სამყაროში, რომელიც სულ უფრო და უფრო მჭიდრო ხდება, ერთმანეთს უახლოვდება არა მხოლოდ ამა თუ იმ ხალხის პოლიტიკური, სამეურნეო, საზოგადოებრივი და კულტურული მონაპოვრები, არამედ სხვადასხვა რელიგიური მოძღვრება, რიტუალი და ცხოვრების წესი. წარსულს ჩაბარდა დრო, როცა რომელიმე რელიგიურ გაერთიანებას ან ეკლესიას შეეძლო, ყველა სხვა რელიგიური გამოცდილებისგან დაეცვა ხალხი, უნდობლობით განეწყო მათ მიმართ ან სულაც ანათემისთვის გადაეცა ისინი. კომუნიკაციის საშუალებებით ყოველდღიურად ვიღებთ შესაბამის ინფორმაციას ისე, რომ სახლიდან გასვლაც აღარ გვჭირდება. ამის შედეგად მრავალ ადამიანს, განსაკუთრებით კი მათ, ვისაც აინტერესებს რელიგია, უჩნდება კითხვა, არსებობს თუ არა რელიგია როგორც ასეთი ამ მრავალ რელიგიურ გამოვლინებას შორის, სხვანაირად რომ ვთქვათ, რელიგია კონკრეტულ რელიგიებში. შუძლებელია ამ კითხვაზე ხელაღებით უარყოფითი პასუხის გაცემა, თუკი ამპარტავნულად, ჯიუტად არ ვცდილობთ, დავარწმუნოთ მოსაუბრე, უარი თქვას მისთვის ჭეშმარიტ რელიგიურ რწმენაზე. ხოლო ის, ვინც ამის საპირისპიროდ უცხო რელიგიებს თამამად შეადარებს საკუთარ რელიგიას, მრავალ მსგავსებას აღმოაჩენს მათ შორის. და მაინც თავიდანვე ნათელია, რომ რელიგიური ფორმებისაგან აბსტრაჰირებული ცნება „რელიგია“ შეიძლება მხოლოდ თეორიული და ფორმალური ცნება იყოს. ესეც არ არის ცოტა. თუკი გადავხედავთ რელიგიური გაერთიანებების და ეკლესიების სიმრავლეს მთელ ქვეყანაზე, მაშინვე აღმოვაჩენთ, რომ ესენი ყველანი გარკვეული ფორმით აღიარებენ ადამიანის სწრაფვას ცხოვრების საზრისის წვდომისაკენ და ამ მისწრაფების განხორციელებას, აბსოლუტურთან, წმინდასთან მიმართების მეშვეობით, სულერთია, რა ჰქვია ამ აბსოლუტურს - ღმერთი თუ რაიმე სხვა. პაულ ტილიჰმა, XX საუკუნის ერთ-ერთმა უმნიშვნელოვანესმა თეოლოგმა, სწორედ ამიტომ უწოდა რელიგიას რელიგიებს შორის „იმის გამოცდილება, რაც ჩვენ უცილობლად გვეხება“.

ამ კლასიკურ განსაზღვრებაში სამი რამაა მნიშვნელოვანი: პირველ რიგში, მოსაზრება, რომ აბსოლუტური ან წმინდა არ არის ობიექტი, რომლის შეცნობაც შეუძლია ადამიანს ისევე, როგორც ჩვენი ობიექტური სამყაროს ობიექტებისა. ეს მოსაზრება, როგორც ცნობილია, რამდენჯერმე გვხვდება ბიბლიაში (შდრ. 1 მეფეთა, 19, 11; შემდეგ იოანე, 1,18; 1 ტიმოთ. 6,16). „იმის გამოცდილება, რაც ჩვენ უცილობლად გვეხება“ არის ყოველ ჯერზე მეტად აქტუალური მოვლენა; მას აქვს შეხვედრის და გაოცების ხასიათი. იგი გვეუფლება არაჩვეულებრივი ძალით, რომელსაც წინ ვერ აღვუდგებით, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს ჩვენი ცხოვრების ნაცნობ და ადვილად აღსაქმელ გამოცდილებებს, ცვლის ადამიანებს. ამ ყოვლისმომცველი გამოცდილების მეორე ელემენტი არის ის, რაც ადამიანს განეცხადება ერთი რაიმე არსებით, ფორმით, ან მასში, ან მისით, ან მასთან ერთად, ერთი რაიმე ბუნებრივი მოვლენის, ადამიანთან შეხვედრის, ყოველდღიური ხდომილების წყალობით. ყველაფერს სასრულს შეუძლია გახდეს უსასრულობის მატარებელი და გამშუალებელი, ყველაფერს განსაზღვრულს შეუძლია ცხადი გახადოს განუსაზღვრელი. თუკი ეს ასე ხდება, ამ აუცილებელი გამოცდილების ამხსნელ-გამფენელ არსებას ვუწოდებთ სიმბოლოს. სიმბოლოები ყველა რელიგიაში ლეგიტიმურ „ენას“ წარმოადგენს. მესამე ელემენტი გადაჯაჭვულია მეორესთან: „გამოცდილება, რომელიც ჩვენ უცილობლად გვეხება“ არ შეიძლება გადაცემული იქნეს სიტყვით, თხრობით, მას ყოველთვის ესაჭიროება ეს სიმბოლური გაშუალება. ამით კი ის გარდაუვალად არის მოქცეული დროისა და სივრცის კრიტერიუმებში, ერთი რომელიმე კულტურის ისტორიულ სიტუაციაში, ერთი ენის სტრუქტურაში, მოსახლეობის სულიერ მდგომარეობასა და მის განვითარებაში, სოციალურ ურთიერთობაში და სხვ. ყველა ცენტრალური რელიგიური ქმნილება - ბჰაგავატგიტადან მოყოლებული, ბიბლიიდან ყურანამდე და სხვა - ამ ფაქტს ზედმიწევნით ადასტურებს. აქ ძევს ის მარცვლები, რომლებიც განაპირობებდნენ სხვადასხვა რელიგიური გაერთიანებისა და ეკლესიის ჩამოყალიბებას წარსულში და განაპირობებენ ახლა.

ამის წყალობით ნათელი ხდება, რომ რელიგიური გაერთიანებების სიმრავლე არის არა ადამიანური ქედმაღლობის, ამპარტავნების ან გადაგვარების შედეგი, არამედ უფრო მეტად იგი ჩვენი არსებობის დრო-სივრცული განსაზღვრულობის ლეგიტიმურ შედეგს წარმოადგენს. ამით ნათელი ხდება, რომ არც ერთ რელიგიურ გაერთიანებას ან ეკლესიას არ შეუძლია და არცა აქვს უფლება, რელიგიური ჭეშმარიტების გათვალისწინებით, პრეტენზია განაცხადოს, რომ მხოლოდ ის ფლობს ჭეშმარიტ რელიგიას. ამის საპირისპიროდ, ისიც არ შეეფერება სინამდვილეს, რისი თქმაც უნდათ ბეჭდის მეტაფორის ცნობილი მაგალითით ლესინგის დრამიდან ,,ნათან ბრძენი“, რომ „ჭეშმარიტი ბეჭედი დაიკარგა“ და ყველა დარჩენილი რელიგიური გაერთიანება და ეკლესია მხოლოდ ჭეშმარიტი რელიგიის გაყალბებას წარმოადგენს. უფრო ახლოსაა სიმართლესთან, რომ ყველა რელიგიურ გაერთიანებას და ეკლესიას წილი აქვს „რელიგიათა რელიგიაში“ იმდენ ხანს და იმდენად მაინც, რამდენადაც შეუძლიათ დამაჯერებელი დასაბუთებით დაუკავშირონ თავიანთი საწყისი ,,იმ გამოცდილებას, რომელიც უცილობლად გვეხება“ და ეს შეხება პასუხისმგებლობით დაიცვან და განავითარონ. აქ დევს ჭეშმარიტი რელიგიური ტოლერანტობისა და ეკუმენური თანამშრომლობის მარცვალი, რომელიც აუცილებლად სჭირდება ადამიანებს.

აქვე მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ქრისტიანული რწმენის ძირეულ პრინციპად წოდებული სიმბოლოს ასახსნელად ერთი ფრაზის მოხმობა: „ღმერთმა ქრისტეში შეირიგა ქვეყანა, და არ შეურაცხა ხალხს მისი ცოდვანი, და მოგვცა ჩვენ შერიგების სიტყვა.“ (კორინთ., 5,19) ამ გამონათქვამის სიმბოლოდ წოდება ნიშნავს, პირველ რიგში, არა მარტო მისი ჭეშმარიტების ამოცნობას წარსულში მომხდარ ისტორიულ მოვლენაში და ამით მის მატერიალიზაციას, არამედ მის გაგებას საწყისის გამოცდილებად, რაც აუცილებლად და ეგზისტენციალურადაა დაკავშირებული ჩვენთან და პრინციპული ხასიათისაა.

ყველგან, სადაც ადგილზეა საწყისის გამოცდილება, სადაც, ქრისტიანულად რომ ვთქვათ, ცოცხალი რწმენა სუფევს, მუდმივად სრულდება ცოდვილი და სასრული ადამიანის ღმერთთან შერიგება. ამის დასტურია ლუკას სიტყვები: „აჰა, ღმერთის სასუფეველი თვითონ თქვენშია“ (ლუკა, 17,21) . მსგავსი გამოცდილებისას ჩნდება ხოლმე სრულყოფილი, ნეტარი ქვეყნიერების იმედი, რომლისკენაც მივეშურებით, ე.ი. იმის იმედი, რასაც ბიბლიაში ახალ მიწას უნოდებენ (გამოცხ. 21; ესაია, 11). ამით ნათქვამია, რომ ქრისტიანული რელიგია თავისი ისტორიული წარსულის წყალობით მნიშვნელოვან ისტორიულ მოვლენას წარმოადგენს, რომლის მომავლისაკენ მიმართული ჭეშმარიტება ფასს დაკარგავს, თუკი იგი ყოველ წუთას არ განახლდება და ახლებურად არ იქნება მოწოდებული. ამგვარი საპასუხისმგებლო შუამავლობის „მოდარაჯე“, ერთი მხრივ, არის ეკლესია, ხოლო, მეორე მხრივ, მეცნიერული თეოლოგია. ამ ფუნქციით ისინი პარტნიორები არიან.

2. რელიგიური განვითარების საკითხები

ზემოთ თქმულმა შეიძლება შთაბეჭდილება შეგვიქმნას, რომ იმის განცდა, რაც ჩვენ „უცილობლად გვეხება“, ანუ ქრისტიანული შემრიგებლობის რელიგიური გამოცდილება ცნობიერი რწმენის მუდმივად ერთგვაროვანი აქტია. ეს მხოლოდ მოჩვენებითია. სინამდვილეში ჩვენ ვიღებთ გამოცდილებას, რამდენადაც იგი ეხება ჩვენი გონისმიერი მისწრაფების ძალმოსილ აღსრულებას სრულიად განსხვავებული ფორმითა და სახით პერსონალური განვითარების პირობებმი, რადგანაც ამ განცდებში არა მხოლოდ ცნობიერი, არამედ არაცნობიერის ვრცელი სამფლობელოც მონაწილეობს. ამაზე ამახვილებს ყურადღებას ფსიქოლოგია და განსაკუთრებით სიღრმის ფსიქოლოგია. ჩვენ მოგვიწევს მისი მონაცემების გათვალისწინება. ამასთან დაკავშირებით, პირველ რიგში, ვეყრდნობით კარლ გუსტავ იუნგის კონცეფციას, რადგან მასთან, სხვა ფსიქოლოგიური სკოლებისგან განსხვავებით, რელიგიური გამოცდილება ადამიანის ცხოვრებაში მნიშვნელოვან დადებით როლს ასრულებს. იუნგი სხვა ფსიქოლოგების მსგავსად არ ამტკიცებს, რომ მან იცის, რა არის ფსიქო. ის უფრო მეტად აკვირდება ადამიანთა ფსიქიკურ აქციებს და რეაქციებს (ე.ი. ადამიანის აზროვნების, განცდის, შეგრძნების, ინტუიციის ცოცხალ გამოვლინებებს და ქცევაზე მათ ზემოქმედებას), აგროვებს მათ და სისტემატიზაციას ახდენს. ეს მნიშვნელოვანია, რათა არ გავიგოთ მისი სპეციალური ტერმინოლოგია, როგორც მხოლოდ საგანთა აღმნიშვნელი. ცნობიერი და არაცნობიერი, აზროვნება და განცდა არის არა რაღაც საგნები ადამიანში, რომელთა ლოკალიზაციაც მესაძლებელია, არამედ ისინი გარკვეული სასიცოცხლო აქტების სახელებს ან მათ შეჯამებას წარმოადგენენ. იუნგმა აღმოაჩინა, რომ ადამიანური ცნობიერება ფსიქიკური სინამდვილის მხოლოდ მცირე მონაკვეთია. ამასთან ის აისბერგის მწვერვალს წარმოადგენს, რომელიც საბოლოოდ შეუცნობი და შეუმეცნებელი ფსიქიკური სინამდვილიდან აღიმართება. ამ არაცნობიერში სახლობს არა მხოლოდ ინდივიდუალურად დავიწყებული ან განდევნილი, არამედ მასში ასევე ჩადებულია ჩვენი წინაპრების ფსიქიკური მემკვიდრეობა და ბოლოს, კაცობრიობის ფსიქიკური ისტორია. ამ ე.წ. ფილოგენეზსა და ინდივიდუალურ ფსიქიკურ განვითარებას, ე.წ. ონტოგენეზს შორის დასტურდება პარალელები. იუნგის ამ აღმოჩენის მრავალმხრივ და საინტერესო ასპექტებზე აქ ვეღარ შევჩერდებით. ჩვენი აზრთა მსვლელობისათვის მნიშვნელოვანია ის, რაც იუნგმა აღმოაჩინა ინდივიდუალური ფსიქიკის განვითარების სფეროში. მასში შეგვიძლია განვასხვაოთ სხვადასხვა ფაზები. ამოსავალი წერტილი ამასთან არის ის ფაქტი, რომ ადამიანი ცხოვრებას იწყებს არა როგორც ფსიქიკური „ტაბულა რასა“ (სუფთა დაფა), არამედ დაბადებისას ის თავის თავში ატარებს არაცნობიერის უსასრულო სიღრმეს. ამის გამო პატარა ბავშვი არაცნობიერად და ამდენად, არადიფერენცირებულად ამყარებს ურთიერთობას მშობლებთან, თავის გარშემო არსებულ საგნებთან, ბუნებასთან. დაუნაწევრებელ შინაგან სამყაროს შეესაბამება გარეგანის ამგვარივე აღქმა; პიროვნულ და საგნობრივ სამყაროსთან ყოფნა და თანამყოფობა ჯერ განუცალკევებელია. ეს ფაზა შიძლება გაგრძელდეს ან უკიდურეს შემთხვევაში, დომინანტური იყოს ორი წლის ასაკამდე. სანამ ამ მთლიანობიდან ან ერთობიდან ფსიქო ფრთხილად, სპონტანურად და ფაქიზად გამოჰყოფს ცნობიერების პირველ თესლს და პირველ დიფერენცირებას მოახდენს „მეს“ და სამყაროს, სასრულსა და უსასრულოს შორის. იუნგი ხატოვნად საუბრობს ვულკანური კუნძულების შესახებ, რომლებიც წყლიდან ამოიმართებიან, კვლავ იძირებიან, შეეზრდებიან ერთმანეთს და ზედაპირზე იყინებიან. ცნობიერების ჩამოყალიბების ეს მეორე სასიცოცხლო ფაზა მზარდი ინტენსივობით 6-7 წლის ასაკამდე ხანგრძლივდება და განავითარებს ცნობიერების ცენტრის „მეს“ პირველ შტრიხებს. ის წარმოადგენს ცნობიერი ფსიქიკური აქციებისა და რეაქციების ერთგვარ ავანტურას, რომელიც ზრუნავს „მეს“ და სამყაროს, შინაგანისა და გარეგანის ურთიერთობაში ორიენტირებისათვის. მაგრამ „მეს“ ცენტრის წარმოშობა სულაც არ არის უპრობლემო; ცნობიერისა და არაცნობიერის გახლეჩა იწვევს ბავშვის შიშს, რაც, მაგალითად, დადასტურებულია ადრეულ ასაკში სიკვდილზე სიზმრებით. ეს კი ხსნის იმას, თუ რატომ ფიქსირდება ბავშვებთან ლტოლვა, ჩაიკეტონ თავიანთი პატარა, შემოსაზღვრული სამყაროს „გამოქვაბულში“.

მეორე ფაზა გადადის მესამეში, რომელიც გრძელდება მეორე ათწლეულის შუამდე. აქ მტკიცდება ცნობიერი „მეს“ ცენტრი და მისი „პერსონა“, როგორც იუნგი მას უწოდებს, გათამაშებული, შენარჩუნებული, საიმედო აქციებისა და რეაქციების ნიმუშები, რომლებითაც მოზარდი ცდილობს ააგოს ურთიერთობა ემოციურად ჯერ კიდევ დამამძიმებელ გარე და შიდა სამყაროებთან. ამასთან, ორივე მხარე მუდმივად კონფლიქტში ხვდება, განდევნის არასასურველს და არასაჭიროს არაცნობიერში, ე.წ. „ჩრდილში“, როგორც იუნგი ამას უწოდებს და ამასთან ხან „მე“ რჩება ამ კონფლიქტმი გამარჯვებული, ხანაც სამყარო. ჩვენ ვსაუბრობთ გარდატეხის ხანაზე. გოეთეს ფრაზა: Himmelhoch jauchend - zu Tode betrugt“ - არის ამ ფაზის განცდის კლასიკური აღწერა, რომელიც, სამწუხაროდ, ამ ასაკში თვითმკვლელობის მაღალ მაჩვენებელს განაპირობებს. ჯანსაღი განვითარების შემთხვეეაში ეს მესამე ფაზა გადადის მეოთხეში, რომელიც გულისხმობს „მეს“ და „სამყაროს“, შინაგანსა და გარეგანს, ცნობიერსა და არაცნობიერს შორის ღია, დიალოგურ ურთიერთობას; მოზარდები მათი ცნობიერი „მეს“ გადაჭარბებული შეფასების საფრთხესა და, აქედან გამომდინარე, ყოვლისშემძლეობის მანიას გადალახავენ, ისევე როგორც თავს დააღწევენ არაცნობიერიდან მომავლის ოცნებებსა და ფანტაზიებმი გადავარდნას, რამაც შეიძლება ცხოვრების უნარის დაკარგვამდე მიგვიყვანოს. მოზარდებისაგან ყალიბდებიან მოზრდილები, რომლებიც ცხოვრების შუაგულისკენ მიისწრაფვიან. ეს კი, თავის მხრივ, ახალ პრობლემებს ქმნის. ამასთან დაკავშირებით შემოიტანეს ცნება ,,საშუალო ასაკის კრიზისი“. ფსიქოლოგების განმარტებით, ეს კრიზისი იქიდან მოდის, რომ არაცნობიერმა უფრო ადრე „იცის“ ის ჭეშმარიტება, ვიდრე ცნობიერმა ან „მემ“, რომ ცხოვრება არა მხოლოდ წინსვლა და თვითრეალიზაციაა, არამედ ეს არის სვლა „სიკვდილის დაბადებისაკენ“ (იუნგი). „მეს“ არ უნდა ეს მიიღოს და ეწინააღმდეგება ამას ზედმეტი აქტიურობით ან „ახალი კუნძულებისაკენ“ სწრაფვით, მაგალითად, პარტნიორობის ძიებით. ადამიანი უფრო ადვილად გადალახავს კრიზისს, თუ გაცნობიერებულად მიუდგება სიკვდილს ანუ შეაფასებს თავისი შესაძლებლობის საზღვრებს და ისწავლის სიცოცხლის სასრულობის აღიარებას. ფსიქიკის განვითარების ან ინდივიდუალიზაციის ამ ბოლო მეექვსე ფაზას იუნგი შუაგულისათვის წრის შემორტყმას უწოდებს. ამ პროცესის ფრაგმენტული წარმოდგენის მიუხედავად, ალბათ მაინც ნათელი გახდა ის, რომ ცნობიერი და არაცნობიერი, ,,მე“ და „სამყარო“ მუდმივ კავშირშია ერთმანეთთან. ამგვარი ურთიერთობა, მართალია, სავსეა სირთულეებითა და კრიზისული სიტუაციებით, მაგრამ იგი ბუნებრივი და აუცილებელია ადამიანის განვითარებისათვის. ჭეშმარიტად სახიფათოა მხოლოდ ცალმხრივობა, რომელიც ან ხანგრdლივდება, ან სულაც ამ მდგომარეობაში იყინება. ცალმხრივად ცნობიერი, „მე“ - დომინანტური ფსიქო იწვევს რაციონალური და უტილიტარისტული ცხოვრებისეული პოზიციის გამომუშავებას, უპირატესად არაცნობიერით წარმართული ფსიქო კი იწვევს მეოცნებეობას და ამქვეყნისათვის ზურგის შექცევას. ყოველთვის კეთილგონივრულია, როცა არაცნობიერი და ცნობიერი, შინაგანი და გარეგანი, სამყარო და „მე“ ბალანსს და უფრო მეტიც, ერთობასა და მთლიანობას აღწევენ, მაშინ ფსიქიკის განვითარება თავის მწვერვალს აღწევს. იუნგის კვლევები მოწმობენ, რომ ამგვარ მომენტებს ახასიათებს შეუდარებლად ძლიერი განცდის ძალა. ამის გამო ის მათ ნუმინოზურ განცდებს უწოდებს. გასაოცარი სულაც არ არის ის, რომ ადამიანები, რომლებსაც ამგვარი გამოცდილების მიღება ხვდათ წილად, რელიგიურ სიტყვებს, ხატებს, საგნებს ან ქმედებებს იშველიებენ, რათა გამოხატონ განცდილი, რადგან მათ იციან, რომ მსგავსი გამოცდილება არა უბრალოდ მათი ნებელობის სფეროა და იქიდან გამომდინარეობს, არამედ ერთდროულად ხდება მიძღვნაც და მოქმედებაც, თანაქმნაც და მიღებაც. შესაძლებელია დასკვნის გაკეთება, რომელიც გვაბრუნებს ჩვენს მეცნიერულ-თეოლოგიურ აზრთა მსვლელობასთან: „გამოცდილება იმისა, რაც ჩვენ უცილობლად გვეხება“ ან, უფრო მოკლედ, რელიგიური გამოცდილება ფსიქიკური ხედვისა და რეალური განცდის შინაარსთან მიმართებაში არის არაცნობიერ-ცნობიერის მთლიანობა-ერთიანობის გამოცდილება, უფრო მეტიც, სადაც რელიგიურ გამოცდილებას არ გააჩნია ეს მთლიანი ფსიქიკური განცდის ხარისხი, შეუძლებელია ვისაუბროთ ცოცხალ რელიგიაზე.

ინდივიდუალური ფსიქოს განვითარების ფაზები ნათელს ხდის, რომ ფსიქიკური მთლიანობის გამოცდილებისკენ მიმავალი გზები სიცოცხლის მანძილზე სხვადასხვანაირად ავლენენ თავს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ჩვენ, ადამიანები ცხოვრების სხვადასხვა მონაკვეთში ერთნაირად რელიგიურები არა ვართ. ადრეული ბავშვობის პირველ ფაზაში ეს ერთიანობა და მთლიანობა აღიქმება როგორც ისეთი რამ, რასაც ე. ერიკსონი უწოდებდა ძირითად ნდობასა და ძირითად დაცულობას. ამის გამოთქმა უკეთესად შეუძლებელია. რელიგიური გამოცდილების ამ ფაზას მე ვუწოდებ მითოსურ ფაზას. როგორც მევიტყვეთ, ბავშვი არაცნობიერიდან ცნობიერების გაშლას აღიქვამს, როგორც ამ პირველადი მთლიანობის თავზარდამცემ მსხვრევას; მაგრამ ბედნიერების წუთებმი იგი ახერხებს, უკან დაუბრუნდეს მას რიტუალად ქცეული ცხოვრებისეული ქმედებების წყალობით. რელიგიური გამოცდილების ამ ფაზას მე ვუწოდებ მაგიურ ფაზას. მესამე ფაზა, რომელიც მოიცავს სიყრმის ასაკს და კრიტიკულ გარდამავალ პერიოდს, გარდაუვალს ხდის კონფლიქტს „მეს“ და სამყაროს, ცნობიერსა და არაცნობიერს შორის. მთლიანობა ამ პერიოდში შეიძლება აღქმულ იქნეს გადამწყვეტი, სპონტანური, თვითშემეცნებითი აქტების წყალობით, რომელთაც ხშირად აქვთ ქმედების ხასიათი. ამგვარი ცხოვრებისეული აქტები ამასთანავე წარმოადგენს ძიებას, ხმობას ერთიანობისაკენ, სადაც წუთიერად თვითშემმეცნებელი „მე“ ნავთსაყუდელს იპოვის, რათა კვლავ არ აღმოჩნდეს მარტო. განვითარების მეოთხე ფაზაში ორი პოლუსის კრიტიკული დაპირისპირება თანდათან იცვლება უფრო და უფრო აქტიური ურთიერთობით, ერთმანეთისთვის ყოფნით. მთლიანობა განიცდება, როგორც ადამიანების, ადამიანისა და ბუნების, საგნობრივი სამყაროს, აზრებისა და ყველა სახის კულტურული გამოხატულების წარმატებული ერთობა, მოკლედ, როგორც კრეაციული კომუნიკაცია. რელიგიური გამოცდილების ამ ფაზას მე ვუწოდებ დიალოგურ ფაზას. ფსიქოს მეხუთე და განვითარების საბოლოო, მეექვსე ფაზა მთლიანობას იმ სასიცოცხლო აქტებში პოულობს, რომლებიც ცხოვრების საზრისს გვაწვდიან განცდის ღრმა ფენებში მედიტაციური წვდომის შედეგად, საიდანაც რეალური სამყაროს არაარსებითობა უკან იხევს აქტუალური არსებითის წინაშე. რელიგიური გამოცდილების ამ ფაზას მე მისტიკურ ფაზას ვუწოდებ. მას განსაკუთრებული ხაზგასმა არ უნდა დასჭირდეს, რადგან ის, რაც აქ ფაზებად იწოდება, ერთმანეთისგან მკვეთრად გამოყოფილი მდგომარეობები კი არ არის, არამედ გარდამავალი პროცესების დომინანტური აქცენტებია. ეს არ ეწინააღმდეგება ამგვარი აქცენტების დახასიათებას. ფსიქიკის ფილოგენეტიკური და ონტოლოგიური განვითარების პარალელურობა საშუალებას იძლევა, რომ ზემოთ წარმოდგენილი გადავიტანოთ ზოგადად რელიგიის ისტორიაზე, რამდენადაც ის ჩვენთვის ხელმისაწვდომია. ამდენად, შერჩეული დახასიათებები შემთხვევითი არ არის. შემთხვევითი არ არის ასევე იუნგის ემპირიული მონაცემებიც, რომლის მიხედვითაც, სხვადასხვა სასიცოცხლო ფაზაში რელიგიური გამოცდილების ფორმები ენათესავებიან რელიგიის ისტორიის შესაბამისი ეპოქების რელიგიურ სიმბოლოებს, მაგრამ ამ საკითზე აქ უფრო დაწვრილებით ვერ შევჩერდებით.

დასასრული შემდეგ ნომერში

გერმანულიდან თარგმნა
ქეთევან გურჩიანმა

ფრიდრიხ რაიტერერი/მარლის გილენი

დოქტორი ფრდიდრიხ ფ. რაიტერერი

დოქტორი ფრიდრიხ.ფ. რაიტერი დაიბადა 1947 წელს შტაიერმარკში.

1980 წელს დაიცვა დისერტაცია თემაზე: „პირველწყარო“ და თარგმანი. ზირაქის სიბრძნის ლინგვისტური ანალიზი.

1986 წლიდან ზალცბურგის უნივერსიტეტის ძველი და ახალი აღთქმის მეცნიერებათა ინსტიტუტის ძველი აღთქმის პროფესორია.

1992 წლიდან თანამშრომლობს კაუნასისა და ვილნიუსის უნივერსიტეტებთან.

მისი თაოსნობით იმართება ლიტერატურული და ისტორიული ღონისძიებები. ასწავლის ებრაულ და სირიულ ენებს, ფუნდამენტურ ეგზეგეტიკას. ძველი და ახალი აღთქმის ისტორიული და ლიტერატურული საფუძვლების შესწავლისთვის ქმნის კომპიუტერულ სასწავლო პროგრამებს.

დოქტორ რაიტერერის სამეცნიერო კვლევის ობიექტებია თეოლოგიური და ფილოლოგიური პრობლემები, სადაც ცენტრალურ თემას ზირაქის სიბრძნე წარმოადგენს. თეოლოგიურ გამოცემებში ამ საკითხზე გამოქვეყნებული აქვს მრავალი სტატია. არის აგრეთვე რამდენიმე წიგნის ავტორი.

ცენტრალურ ევროპაში დაახლოებით მე-20 საუკუნის შუა წლებიდან გამოიკვეთა იმ ეპოქის დასასრული, რომელსაც იმპერატორ კონსტანტინეს დროს, IV საუკუნეში, წინააღმდეგობის გარეშე გაქრისტიანებულ აღმოსავლეთში ჩაეყარა საფუძველი. თანამედროვე საზოგადოების მობილურობის წყალობით, ამ ტრადიციულად ქრისტიანულმა სივრცემ განიცადა არა მხოლოდ ისლამის ზეგავლენა. აქ სხვადასხვა აღმოსავლური რელიგიების პირველ რიგში კი, ბუდისტური და მრავალი ეზოტერული მიმდინარეობს მხარდამჭერებისა და მიმდევრების სიმრავლეც შეინიშნება. ზედმეტია იმის მითითება, რომ ამ მზარდ რელიგიურ პლურალიზმს თან ახლავს კულტურული ხასიათის ცვლილებები. მრავალ, ეკლესიასთან დაკავშირებულ და რწმენაზე მოქცეულ ქრისტიანში მოვლენათა ამგვარი განვითარება შეშფოტებას იწვევს. თუმცა პრობლემის იგნორირება, ან თუნდაც მისგან გამიჯვნა სიკეთეს არ მოიტანს. საჭიროა უფრო მეტი კონსტრუქციული შეხვედრები და უცხო კულტურისა და რელიგიების საზღვრების დადგენა. ეს, უპირველეს ყოვლისა, საკუთარი რწმენის აღიარებას ანიჭებს უპირატესობას, როგორც ამას საღვთო წერილი და ბიბლიური ტრადიციები გვასწავლის. ამის შემდეგ არის შესაძლებელი უცხო რელიგიასა და კულტურასთან ამგვარი შეხვედრების შედეგად გამდიდრება. სწორედ ბიბლიური ტექსტების დამოწმება გვამხნევებს და გვიბიძგებს ამგვარი მოქმედებისკენ. ზემოთ თქმულს ისიც ადასტურებს, რომ არც იაჰვეს მოძღვრება და არც ქრისტეს რწმენა ცარიელ ადგილზე არ წარმოშობილა, ისინი სხვა კულტურული წინაპირობებისა და რელიგიური წარმოდგენების შეხვედრისას და დაპირისპირებისას ჩამოყალიბდა.

1.ძველი აღთქმისკენ მიმართული მზერა (ფ. რაიტერერი)

თუკი ძველი აღთქმის ტექსტების ინტერკულტურულ განზომილებასა და აგრეთვე ისრაელი რელიგიურ შეხედულებებზე დავფიქრდებით, ზოგიერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი ცხადი გახდება. ბიბლიის ძველი აღთქმის გადმოცემების ეს თემები დასამუშავებელია. შესასწავლია, კერძოდ, იაჰვეს გამოცხადება, მისი აღიარება ისრაელი ხალხის მიერ და, აქედან გამომდინარე, რწმენისა და ცხოვრების პრაქტიკული განხორციელება. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ რწმენა ცხოვრების ყველა სფეროს განსაზღვრავს შინაგანად: საგერო და საშინაო პოლიტიკას, ეკონომიკას, სოფლის მეურნეობას, მედიცინას, კანონმდებლობას, სოციალურ ურთიერთობებს, კულტს, დღესასწაულებსა და ზეიმებს, აღზრდას, ცხოვრების არსის ინდივიდუალურად განსაზღვრასა და ბოლოს, თეოლოგიას. „რწმენა“ გაცნობიერების, თვითშემეცნების საფუძველი, ათვლის წერტილი. ამ სიბრტყეზე ხვდებიან ერთმანეთს იუდაიზმი და ისლამი.

ასე, რომ ისრაელი ხალხი „ციდან“ არ ჩამოსულა, ისინი არც ერთადერთი წინაპრის შთამომავლები არიან. მაშ, როგორ მოხდა ყველაფერი? ქანაანის ქვეყანა („მწვანე ქვეყანა“), რომელიც ხმელთაშუა ზღვის სანაპიროზე ხმელეთის ვიწრო დაბლობ-ზოლს ნიშნავს, მდებარეობს ეგვიპტესა და შუამდინარეთს შორის და მაშინდელი მოთხოვნების შესაბამისად, საბრძოლო საშუალებებისა და გამოცდილების გათვალისწინებით, მისი დამარცხება შედარებით იოლი იყო. მესამე ათასწლეულის მიწურულიდან ძალაუფლების მქონე უდიდესი იმპერიები (მათ შორის: ეგვიპტე, ბაბილონი, ასურეთი, ხეთები) ცდილობდნენ, ამ ნაყოფიერი, სავაჭრო-პოლიტიკური თვალსაზრისით მნიშვნელოვან რეგიონში ზეგავლენის მოპოვებას. თითოეული დამპყრობი აქ თავის ხალხს ასახლებდა იმისთვის, რომ ძალაუფლება განემტკიცებინა. ახალმოსახლეებთან ასიმილაციის გზით მივიღეთ არა მარტო გაურკვეველი, ჭრელი ნარევი ხალხებისა, არამედ აგრეთვე სულიერი და რელიგიური შერწყმაც. სწორედ ამ ფონზე უნდა განვიხილოთ ძველი აღთქმის ჩვენამდე მოღწეულ ტექსტებსა და ცხოვრების წესში მოცემული მოქმედებათა განვითარება.

1.1 ისტორიული ასპექტები

ამარნას წერილებში¹ (დაახლ. 1400 წელი ქრისტეს შობამდე) მრავალ დეტალს ვხვდებით ამ რეგიონზე. „პატარა მეფეები“ ერთმანეთს ებრძვიან. დაპირისპირებათა დროს თითოეული მათგანი მხარდაჭერას ეგვიპტის მმართველებს სთხოვს. იერუსალიმი ჯერ კიდევ მაშინ წარმოადგენდა მნიშვნელოვან დასახლებას, რომელსაც მზრუნველობას არ აკლებდა ფარაონი. თუმცა ჰაბირუელთა (ებრაელები, მდრ. დაბ. 14, 1; 40, 15; 41, 12; გამოსვლ. 2, 11, 13) თავდასხმების შედეგად მას დაცემა ემუქრებოდა. სხვათა შორის, ამ ხალხმა იერუსალიმის სამხრეთ-დასავლეთში ლახიშის სამეფო გაანადგურა.

წერილებში ეგვიპტის მეფე „მწყემსის“ ტიტულით მოიხსენიება. ეს იმავდროულად შინაარსობრივი ინფორმაციაა: მწყემსმა უმწეო ფარა უნდა დაიცვას. ძველ აღთქმაში ეს წოდება გამოყენებულია, როგორც იაჰვეს, ისე მეფის მიმართ. პოლიტიკურად სამეფო „ისრაელი“ მოგვიანებით ჩამოყალიბდა და ისიცაა მითითებული, რომ მსოფლიოში გაცილებით ადრე არსებობდნენ (მცირე) სამეფოში, ვიდრე საკუთრივ ამ ქვეყანაში (დაბ. 36, 31) „პენტატოხში“ (ბერძ. „ხუთი როლი“, ძირითადად ქრისტიანულ სამყაროში გავრცელებული თორას ბერძნული სახელწოდება, მოსეს ხუთი წიგნი მთარგმ.) აღწერილია წინაისტორიული პერიოდის სოციალური სტრუქტურა, როგორც აკეფალური, „უთაო“, მმართველის გარეშე არსებული საზოგადოება, რომელსაც ოჯახის უფროსი (შდრ. დაბ. 34, 20-31) მართავს თავის მეუღლესთან ერთად (შდრ. დაბ. 16, 5; 24, 67; 27, 5) უპირველეს ყოვლისა, ღვთაებრივი წინამძღოლობის შეგნებით. აქედან გამომდინარე, მეფობის პლიტიკური ინსტიტუტის ჩამოყალიბებას ნაწილობრივ იაჰვეს მიმდევრობის დაკნინების კვალიფიკაცია ეძლევა (II შჯულ.8,7) ეს იქიდანაც ჩანს, რომ ხალხის ცნობიერებაში მანამდე მხოლოდ იაჰვეს ჰქონდა ის როლი, რასაც მეფე ასრულებს ქვეყნის შიგნით. ეს უფრო მარტივად გასაგებია, ვიდრე ის, რომ მეზობელ ეგვიპტეში ფარაონი როგორც „მზე“ (უზენაესი ეგვიპტური ღვთაება) და „უფალი“ განდიდებული იყო და მას ყველა ემორჩილებოდა გამონაკლისის გარეშე. ამარნას წერილებში ნათქვამია: „შვიდჯერ დავეცი ჩემი მეუფის ფეხებთან და შვიდჯერ ვემთხვიე მას“ (შდრ. წერილები, 60, 1). ამასთან ერთად, სამეფო კონცეფციის თვალსაზრისით, კულტურული თანხვედრის პარალელური ასპექტების არსებობის მიუხედავად, აღნიშვნის ღირსია ისრაელისა და ეგვიპტეს შორის არსებული ერთი მნიშვნელოვანი სხვაობაც: ისრაელის არც ერთი მეფისათვის, როგორც ღვთაებისთვის არ მიუგიათ პატივი². ის არის და რჩება ადამიანად და უფლის მიერ ხდება მისი შვილება (შდრ.II შჯულ. 7, 14), ან მომზადება სამეფო სამსახურისათვის (I მეფ. 3, 11-14).

ისრაელი ძველი აღმოსავლეთის კონტექსტში, პირობითი ნიშნების (შიფრის) გამოყენებით და თეოლოგიური ტერმინოლოგიის განვითარების თვალსაზრისით, ხშირად ნამდვილად არ არის ორიგინალური. გარემო იმართება ლექსიკით, რომლის მეშვეობითაც ისრაელი საკუთარი რწმენის ფორმულირებას სწავლობს, არც თუ იშვიათად გადაუმოწმებლად. განსხვავება მნიშვნელოვანია და ამგვარად ყალიბდება ისრაელის განსაკუთრებულობა.

1.2. სამართლებრივი ასპექტი

მიუხედავად იმისა, რომ ისრაელის ისტორიიდან სხვადასხვა ეპიზოდის დაწვრილებით განხილვა შეიძლებოდა, სრულიად საკმარისია დავკმაყოფილდეთ დეკალოგით³ - მოსეს ათი მცნებით. ძველ დროში სამართლებრივი დებულებები არ იყო ისეთი ყოვლისმომცველი და ლაკონური, როგორც ეს დღესდღეობითაა. თუმცა მათ მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი და რელიგიურ-პოლიტიკური ამოცანა ჰქონდათ მინიჭებული.

ურის მეფის ურანამუს კოდექსი⁴ (2111-2094 ჩვ.წ. აღ.-მდე) პრეამბულაში გვთავაზობს იმ სოციალურ-სამართლებრივ საფუძველს, რითაც მეფე სარგებლობს სოციალურად განსაკუთრებულად დაუცველ პირებზე ზრუნვისას და ასრულებს კიდეც მას:

„ობლის გასამართლებას არ ვანდობ მდიდარ კაცს; ქვრივს არ დავუპირისპირებ ძლევამოსილს. შექელის გამო კაცს არ გადავახდევინებს მინას, საქონლის მფლობელს, ცხვრის პატრონს არასგზით მივაცემინებ სამართალში. ჩემი სარდლები, დედაჩემი, ჩემი დები და ძმები, მათი ახლობლები და ერთგულნი მე დავასახლე. მათ სურვილებს არ ჩავახშობ, არ ვაიძულებ, ჩემთვის იშრომონ; მტრობა, ძალადობა და ტანჯვა-ვაება მოვსპე. შუმერის ქვეყანაში ჭეშმარიტად სამართლიანობა სუფევს“.

ასეთი ტექსტები გადამწერთა შეგირდებისთვის დედნის ფუნქციას ასრულებდა, მათი საშუალებით ისინი ხელობას ეუფლებოდნენ. ამგვარად, ტრადიციის მოდელიც იხვეწებოდა, უძველესი ტექსტები ახლად საღდებოდა და, თავის მხრივაც, მათზე ახდენდა ზეგავლენას. სამართლისმცოდნეობამ კულმინაციას ჰამურაბის⁵ კოდექსში მიაღწია. ზემოთ მოტანილი პასაჟები გვიჩვენებს, რომ პრინციპები, რომლებიც ურანამუსთვის ამოსავალი იყო, ჰარმურაბთან ეპილოგიაშია მოცემული, როგორც დასკვნა, სამართალმცოდნეობის თვალსაზრისით:

„მე ვარ სიუხვის მომტანი მწყემსი, რომლის კომბალიც სამართლიანობაზე მიანიშნებს. ჩემი დიდი ჩრდილიც კი ჩემს ქვეყანას მოეფინება. ჩემს კალთას ეფარებიან შუმერები და აქადელები, ჩემი მფარველი ქალღმერთის წინამძღოლობით ჰყვავიან ისინი, მშვიდობიან ცხოვრებას ეწევიან, ჩემს სიბრძნეს შეფარებულები. ისე, რომ ძლიერი არ ვნებს სუსტს, რომ ობოლსა და ქვრივს სამართლის პოვნაში დავეხმარო, ...მე ბაბილონში... რათა დაზარალებული კანონმა დაიცვას, ჩემი ყოვლად ღირსეული სიტყვები (ჩემს) სტელაზე დავწერე, ჩემი ძეგლის წინ აღვმართე და „მეფე სამართლიანობისა“ ვუწოდე“.

ამ ნამდვილად არარელიგიურ სამართლებრივ თემებს მოეძებნებათ პარალელები მოგვიანებით შექმნილ ძველი აღთქმის ტექსტებში. მწყემსის მმართველობა ამ ასპექტით არა სამხედრო, არამედ სოციალურ-პოლიტიკურ ამოცანებს ასრულებს. საქმე ეხება მშვიდობასა და წესრიგს, რაც ძველ აღთქმაში ხშირად აღწერილია, როგორც უფლის ნების გამოხატვა, რომელიც ისრაელ ხალხს ბედნიერებას მოუტანს. სამართლიანობის გასაგებად ამოსავალია ის, რომ ძველ აღთქმაში, მაგალითად, ქვრივთა და ობოლთა დაცვა იაჰვეს თვისებად იქცა. „ობოლთა მამა, ქვრივთა დამცველი არის უფალი თავის წმინდა საცხოვრებელში“ (ფსალ. 68, 6. შდრ. ფსალმ. 146, 9). სოციალურად დაუცველთა დაცვა არის არა მეფის ამოცანა (ფსალმ. 72, 4. 12; ესაია, 11, 3), არამედ ისრაელის თითოეული მცხოვრებისა (გამოსვლ. 22, 21; რჯულ. 24, 17). გვხვდება „დემოკრატიულობის“ ერთი განსაკუთრებული ფორმა, რომლის მნიშვნელობაც და ამოცანაც ერთი და იგივეა, თუმცა გარემოსგან საგრძნობლად განსხვავდება.

სოციალური ურთიერთობების თვალსაზრისით, ყურადღება ექცევა გაჭირვებულ ადამიანს იმის გათვალისწინებით, რომ ნაწყალობევი ლუკმა ყელში ეჩხირება კაცს (სირ. 40, 30), ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მატერიალური სიდუხჭირე პიროვნებისთვის მძიმე ტვირთს წარმოადგენს, ამიტომაც არსებობისთვის საჭირო მწირი სახსრების მოპოვებაზე მან თავად უნდა იზრუნოს. ეს აზრია გამოთქმული ამ სიტყვებშიც (რჯულ. 20): „ თუ შენ ზეთისხილის ხე დაბერტყე, ტოტები აღარ უნდა გაკრიფო. რაც მათ შემორჩა, ის სხვებს, ობლებსა და ქვრივებს ეკუთვნის“. სოციალური განზომილება, იაჰვეს რწმენის მიხედვით, სულ უფრო მეტ დამაჯერებლობას იძენს ცხოვრების ჭეშმარიტი გაგებისათვის. კანონები სულ უფრო მეტად მოითხოვს მათ მიმართ პასუხისმგებლობის შეგნებით განსაზღვრულ დამოკიდებულებას (იერ. 31, 29); ეზრა, 3, 16-21, 18; 33, 1-9). სამართლიანი, სწორი სოციალური ქმედება კანონზე მეტია, რიტაც უფალს სიწმინდისკენ მივყავართ: „ როგორც წყალი აქრობს აგიზგიზებულ ხანძარს, ასევე ანელებს ცოდვებს ქველმოქმედება“ (სირ. 3, 30).

1.3. ინტერრელიგიური ასპექტები

ისევე, როგორც იუდეველები (სინაის ზეპირი და წერილობითი თორა), ქრისტიანებიც (წერილობითი ძეგლები და ტრადიციები) და მუსულმანებიც (ყურანი და სუნა) იცნობენ წერილობით გამოცხადებას და მასთან დაკავშირებულ ზეპირ ტრადიციას, რაც მხოლოდ ისააკთან მიმართებაში შეიძლება განიხილებოდეს. ვინც ისააკს ძველი აღთქმის ტექსტიდან იცნობს, იცის, რომ ის გაცილებით ნაკლებას მნიშვნელოვანი პიროვნებაა, ვიდრე „მამამისი“. მანამდე უნაყოფო დედის შვილმა, როგორც ერთადერთმა პატრიარქმა, ჯერ კიდევ დაბადებამდე მიიღო სახელი. „დიდი სცენა“, რომლის ცენტრშიც ის მოქმედებს, აბრაამისთვისაა რწმენაში გამოცდა და არა ისააკისათვის. აბრაამი მოწოდებულ იქნა, რათა აღთქმული ბავშვი მსხვერპლად შეეწირა. მსხვერპლშეწირვა - ნიშანი მზადყოფნისა, რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანის, ალბათ, უმნიშვნელოვანესის ღმერთისთვის მირთმევისა - აღწევს შემზარავ კულმინაციას: აბრაამი ფაქტობრივად მზად არის მსხვერპლშეწირვისთის („akeda” - დამაკავშირებელი მოვალეობა) და იმავდროულად მიუთითებს, რომ ამით (მსხვერპლშეწირვით) იმ ღმერთთან თანხმობა ისპობა, რომელმაც მას შვილის დაბადება აღუთქვა და გამოცხადება აბსურდის სახეს იძენს. ამდენად, აბრაამის მიერ უფლის ამ გამოწვევის მიღება ბრმა რწმენით ხდება (ებრ. 11, 17-19), სადაც მას ეჭვი უფალში კი არ ეპარება, არამედ ღმერთის არსებობა ირღვევა⁶.

ახალ აღთქმაში ისააკი აღთქმის განხორციელების დადასტურებაა (ებრ. 11, 9), ამდენად ის მოყვანილია, როგორც მოწმე იმისა, რომ აღთქმა ყოველთვის სრულდება (გალატ. 9, 28).

იუდეველთა რწმენაში ისააკი ცენტრალურ ფიგურად იქცა. სხვადასხვა ტრადიციის მიხედვით, ის განსაკუთრებულად ერთგულია რჯულის კანონისა, ირიცხება იმათ სიაში, რომელთა მიმართაც უძლურია სიკვდილის ანგელოზთა ძალა. „აქედაზე“, ზოგიერთი „Aggadot“ - ამბის, ისტორიის მიხედვით, ზეგავლენას ახდენს სატანა.სხვა ტრადიციების მიხედვით კი, ის არის ისააკის მიერ განხორციელებული ნებაყოფილობითი აქტი. მზადყოფნა, სურვილი ამგვარი თვითუარყოფისა უფლის მიერ მიიღება, როგორც სრულყოფილად განხორციელებული მსხვერპლშეწირვა. „აქედას“ გათვალისწინებით, აბრაამს შეუძლია შესთხოვოს უფალს, რომ ისრაელთა მიმართ გულმოწყალება გამოიჩინოს მცნებათა დარღვევის შემთხვევაში. აქედან გამომდინარე, ტრადიცია უბრუნდება „რომ ჰაშანას“ (წლის დასაწყისი), დაბ. 22. ებრაელთა დარბევისას და დარბევის შემდეგ „აქედა“ მიიჩნევა წამების სიმბოლოდ.

ყურანში ისმაელმა, აბრაამის უფროსმა ვაჟმა, უფრო მნიშვნელოვანი როლი და დატვირთვა მიიღო, ვიდრე ისააკმა. მამამისთან, აბრაამთან ერთად ის მონაწილეობდა უფლის სახლის - ქააბის აგებაში: „და ჩვენ მოვუწოდეთ აბრაამსა და ისმაელს: განწმინდე ჩემი სახლი მათთვის, ვინც დამიბრუნდა და მათთვისაც, ვინც მოგონებებში იცოცხლებს და ვინც მუხლს მოიყრის და (ლოცვით) მიწას ემთხვევა“ (სურა 2, 125). მუსულმან რედაქტორთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ ისმაელი და არა ისააკი უნდა შეწირულიყო მსხვერპლად. საიდან აქვთ მათ ეს ინფორმაცია? მისი არსებობის პირველწყაროს წარმოადგენს გადმოცემათა კრებული, სადაც თავმოყრილია მოვლენები, ნააზრევი და წინასწარმეტყველთა ცხოვრებანი, რომლებიც წარმოდგენილია, როგორც Hadithe-ები (წინასწარმეტყველთა გამონათქვამები მთარგმ.) წინასწარმეტყველთა შესახებ გადმოცემათა კრებულში (სუნა) და რომელიც, მაჰმადიანთა შეხედულებით, ყურანის სამეცნიერო განხილვისა და ინტერპრეტაციისათვის ერთ-ერთ საფუძველს წარმოადგენს.

ამრიგად, სამ მონოთეისტურ რელიგიაში საკვანძო საკითხების განხილვის თვალსაზრისით, არც ისე იშვიათად გაცილებით მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება ტრადიციებს, რომლებიც გამოცხადების კანონიკურ ტექსტებს მიღმა არსებობს გადმოცემების სახით, ვიდრე გამოცხადების კანონიკურ ტექსტებს⁷.

1.4. შიდაკულტურული ასპექტები

ვიცნობთ კი ჩვენს საკუთარ წყაროებს? მართლაც აქტუალური შეკითხვაა და მისი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ უნდა შევეცადოთ და მოვახდინოთ ქრისტიანული ინფორმაციის ინკულტურაცია, ამ ინფორმაციის საკუთარ კულტურულ გარემოში დამკვიდრება. ბიბლიური ცოდნის გავრცელება ვატიკანის მეორე კრების მოთხოვნაა (Dei Verbum, Art, 23.25 - კათოლიკური ბიბლიის ფედერაციის ბიულეტენი), ენობრივი პრობლემის გამო კი ის ნაკლებად ხელმისაწვდომი ხდება. არსებობს მკვეთრად გამოხატული უარყოფთი პოზიცია იმასთან დაკავშირებით, რომ თითოეული თარგმანი გამოუსადეგარ სიყალბეს⁸ წარმოადგენს. ჩვენ არ ვიზიარებთ ასეთ დამოკიდებულებას, რადგან ამგვარ თარგმანში გაცილებით უკეთ შიძლება იყოს წარმოდგენილი ორიგინალის ტექსტი, ვიდრე ინტერპრეტაციის თუნდაც საუკეთესო მცდელობის დროს?⁹ რა თქმა უნდა, ეს დამოკიდებულია გამოთქმებისა და წარმოდგენების ემოციურ შეფერილობაზე, თუმცა მთარგმნელთა უმრავლესობას არ აქვს გაცნობიერებული, თუ რისი გაკეთება ან გაფუჭება შეუძლიათ.

მაგალითად, თუკი თარგმნისას ისეთი ლექსიკური ერთეულები, როგორიცაა „წესიერება, პატიოსნება“ (ქცევის თვალსაზრისით) მეტნაკლები სიზუსტით გადმოიცემა, როგორც სამართლიანობა, მაშინ უნებლიედ საქმე გვექნება სიტყვის არაპირდაპირი მნიშვნელობით გაგებასთან (Konnotation), სადაც აქცენტი ცხოვრების წესის ეთნიკურ მხარეზეა გადატანილი. ხოლო როცა ბიბლიაში წერია: „უფალი პატივს მიაგებს თავდაპირველად მამას, შემდეგ ძეს“, ხოლო თარგმანში ვკითხულობთ „უფალმა უბრძანა შვილებს მამის პატივისცემა“¹⁰, მაშინ უკვე თარგმანზე კი აღარაა საუბარი, არამედ მნიშვნელობის შეცვლაზე. როცა ზუსტ თარგმანში არაერთგან არის საუბარი სასჯელზე, ხოლო ძველ ებრაულში არ არსებობს სასჯელის შესატყვისი არც ერთი სპეციფიკური სიტყვა, მაშინ რჩება შთაბეჭდილება, რომ ბიბლიური ტექსტები არ არის იმგვარად გადმოცემული, როგორც ეს „თავდაპირველ (ორიგინალის) ტექსტშია¹¹ მოცემული.

1.5. მზერა წარსულსა და მომავალში

უამრავი რამ რჩება უთქმელი, მაგალითად ის, რომ ებრაელი ხალხი არავის გაუხდია იძულებული, წინაპართა კერები უარეყო, მათ უბრალოდ არჩევანის გაკეთების საშუალება მიეცათ (ესაია, 24, 1-28); რომ მეფე სოლომონი წინა აზიაში ოდესმე ცნობილ ბრძენთა სწორი იყო (I მეფ. 5, 9-14_; რომ იობის სამი მეგობრიდან არც ერთი ყოფილა ებრაელი (იობ. 2, 11); რომ ღმერთს დიდი პიროვნების თხოვნა-ვედრებით უარყოფითი ადამიანების პროტოტიპების დანდობა სურს (დაბ. 18,13-33); რომ ღმერთი ისეთ ძლევამოსილ მეფეს, როგორიცაა კიროსია, გამარჯვებულს შეუძღვება იმ ქვეყანაში, სადაც მას - იაჰვეს არავინ იცნობს (ეასაია, 45, 4.6) და უფალი სწორედ ამგვარად მოქმედებს თავის მატიანეში; რომ უფლის სახლი არის ლოცვის სახლი ყველა ხალხისათვის (ესაია, 56,7); რომ ზეცასა და დედამიწას შორის გადაჭიმული ცისარტყელა არის ნიშანი უფლის კეთილგანწყობისა ყველა თავისი ქმნილების მიმართ (დაბ. 9, 1-7) და რომ სამყაროს აღსასრულის ჟამს ყველა ხალხს საზეიმო სუფრა ელის (ესაია, 25, 6-8). ეს ყველაფერი იმაზე მეტყველებს, რომ ძველი აღთქმის ტექსტებში არ არის წარმოდგენილი ის საშიშროება, რაც შეიძლება სხვა კულტურებთან თუ რელიგიებთან შეხვედრისას არსებობდეს. პირიქით, ამგვარი შეხვედრები მათში იწვევს სურვილს, საკუთარი ტრადიციების საფუძველზე და იმის რწმენით, რომ იაჰვე კაცობრიობის ისტორიის მეუფეა, „გადაამუშაონ“ მიღებული ინფორმაცია და საკუთარი სარწმუნოების სივრცეში მოახდინონ მისი ინტეგრირება.

დასასრული შემდეგ ნომერში

გერმანულიდან თარგმნა ნანა ჭიღლაძემ

განმარტებები:

1. ამარნას წერილები ქანაანელ მეფეთა მიმოწერა ეგვიპტის უზენაეს მბრძანებლებთან [ამენოფის III (1417-1379) და ამენოფის IV - თან (ეხნატონი-1397-1362). მითითებულია სავარაუდო თარიღები].

2. ამასთან დაკავშირებით იხ. ივდითის წიგნი (3, 8).

3. აქვე უნდა შევნიშნოთ, რომ დეკალოგს იუდეველთა ტრადიციაში ისეთი გადამწყვეტი და განსაკუთრებული როლი არ შეუსრულებია, როგორც ქრისტიანობაში და არც რჯულის კანონის ნორმატიულ განსხვავებას წარმოადგენს. შდრ. მაგონეტი, იონათანი, აბრაამი - იესო - მუჰამედი. ინტერრელიგიური დიალოგი იუდეველთა პერსპექტივაში (JTB, ) გუტერსლო, 2000.

4. შდრ. რომერი ვილჰელმ, ურის მეფის ურანამუს კანონებიდან, წიგნში: კაიზერ ოტო (გამომც.), სამართლებრივი და სამეურნეო მონაცემები. ისტორიულ-ქრონოლოგიური ტექსტები. გუტერსლო, 1982-1985, 17-23.

5. ბორგელ რიკლე, ჰამურაბის კოდექსი, წიგნში: კაიზერ ოტო (გამომც.), სამართლებრივი და სამეურნეო მონაცემები. ისტორიულ-ქრონოლოგიური ტექდტები. გუტერსლო. 1982-85, 39-80.

6. შდრ. დაბ. 22, 1.

7. ამ თვალსაზრისით ძალზედ მნიშვნელოვანია ვატიკანის მე-2 კრების მოწოდება, რომლის მიხედვითაც, ბიბლიის ტექსტების განმარტებისას ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, რომ გამოცხადების თავდაპირველი მნიშვნელობა გაგებულ იქნეს „საერთო ეკლესიური შეხედულებით მისაღებ გადმოცემათა გათვალისწინებით“.

8. ყოველი თარგმანი, ორიგინალთან შედარებით, საერთო ჯამში დანაკარგია. საკითხი ასე დაისმის, რა უნდა შეწიროს და რა უნდა იქნეს შენარჩუნებული, რაინჰარდ კარლი, სოფოკლე, ანტიგონე-თარგმანი და განმარტებები, გოტინგენი, 1984.

9. „უძველესი და მნიშვნელოვანი ფილოლოგიური პრინციპი გულისხმობს შემდეგ: საუკეთესო თარგმანი უმჯობესია... კომენტარზე“, შმიტი არმი.

10. „რაიტერერი ფრიდრიხ, ბიბლიის თარგმანი: გადმოცემა, თუ განმარტება? სირ. 11, 14-ის განმარტების მცდელობა, წიგნში: The Bible in Cuitural Context, Brno, 1994, 263-283.

11. შდრ. რაიტერერი ფრიდრიხ, „სასჯელთან“ დაკავშირებული დილემა, წიგნში: ზედლმაიერი ფრანც (გამომც.), უფლის გზების ძიებაში, ვურცბურგი, 2003.

პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი

მართლმადიდებლური ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული მკვლევარი და პოპულატიზატორი, პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი 1921 წელს დაიბადა რეველში (ესტონეთში).

1945 წელს დაამთავრა პარიზის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტი, სადაც დატოვეს საეკლესიო ისტორიის კათედრაზე.

1946 წელს ეკურთხა მღვდლად კონსტანტინეპოლის საპატრიარქოს იურისდიქციაში.

1951 წელს მიიღო მიწვევა წმ. ვლადიმირის სემინარიიდან და ოჯახთან ერთად ნიუ-იორკში დასახლდა.

1959 წელს პარიზში დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია ლიტერატურულ ღვთისმეტყველებაში. 1962 წლიდან სიცოცხლის ბოლომდე იყო წმ. ვლადიმერის სემინარიის რექტორი. გარდაიცვალა 1983 წელს.

იგი აქტიურად იყო ჩაბმული ეკუმენურ დიალოგში და თანამედროვე მსოფლიოს წინაშე მართლმადიდებლური ცხოვრებისა და ღვთისმსახურების სულიერი, სიღრმისეული ასპექტების წარმოჩენას ცდილობდა. ამას გარდა, სურდა საეკლესიო ცხოვრების განწმენდა დამკვიდრებული სტერეოტიპების, მოწესეობის, უკიდურესი კონსერვატულობისგან. მისი თხზულებები ძირითადად ამ სულისკვეთებით არის გამსჭვალული.

პროტოპრესვიტერ ალექსანდრეს წიგნები და ნარკვევები განსაკუთრებული პოლულარობით სარგებლობს მართლმადიდებლურ სამყაროში.

გამოცემული წიგნები: „დიდმარხვა“ (ეს შესანიშნავი ქადაგებათა კრებული მალე ქართულ ენაზეც გამოიცემა), „საეკლესიო წელიწადი“, „ღვთისმეტყველების შესავალი“, „ნათლობის საიდუმლო“, „წყლითა და სული“, „მართლმადიდებლობის ისტორიული გზები“, „ევქარისტია“, „მსოფლიოს სიცოცხლისათვის“, „ეკლესია, მსოფლიო, მისია: ფიქრები მართლმადიდებლობის შესახებ დასავლეთში“ და სხვ.

გამოყენებული სტატიები: „ეკლესიის ავტორიტეტი და თავისუფლება“, აღსარება და ზიარება“, „ლიტურგია და ესქატოლოგია“, „დიდი შაბათის მსახურებისათვის“, „სიმბოლოები და ბიზანტიური ლიტურგიის სიმბოლიზმი“, „საიდუმლო და სიმბოლო“, „რას ნიშნავს ეკლესია“, „მისიონერული იმპერატივი“ და სხვ.

შობა. V საუკუნის რომაული რელიეფი

სახარებაში მითითებული არ არის იესო ქრისტეს დაბადების ზუსტი თარიღი. წელიწადის დროც კი არ არის აღნიშნული, და იქიდან გამომდინარე, რომ სახარებისეულ თხრობაში საუბარია მწყემსებზე, რომლებიც ღამეულ ფარას მწყემსავდნენ, შესაძლოა იფიქრო კიდეც, რომ ეს მოვლენა ზაფხულში უნდა მომხდარიყო. ბუნებრივია, წამოიჭრება კითხვა: საიდან მოდის და სად გაჩნდა ტრადიცია, ქრისტეს შობის თარიღად 25 დეკემბრის აღიარებისა? ეს კითხვა ამაო ცნობისმოყვარეობა როდია! მასზე პასუხის გაცემით, ნაწილობრივ, ეგებ ქრისტიანული რწმენის არსსაც ჩავსწვდეთ, უფრო ზუსტად, ჩავსწვდეთ ქრისტიანთა დამოკიდებულებას გარეშე, ქრისტეს ჯერ კიდევ არმცნობი, მის მიმართ ურწმუნოებით გამსჭვალული ქვეყნიერების მიმართ.

საქმე ისაა, რომ ქრისტიანული ეპოქის საწყის ეტაპზე, ქრისტიანობის გავრცელების პარალელურად, ბერძნულ-რომაულ სამყაროში ასევე სწრაფად ვრცელდებოდა უკანასკნელი დიდი წარმართული რელიგიაც, რომელიც მზის კულტზე იყო დაფუძნებული. III საუკუნის სამოცდაათიან წლებში რომის იმპერატორმა ავრელიანემ მზის თაყვანისცემა რომის იმპერიის ოფიციალურ სარწმუნოებად გამოაცხადა. ეს სარწმუნოება ადიდებდა მზეს, როგორც სიცოცხლის წყაროს და, შესაბამისად, როგორც უმაღლეს ღვთაებრივ ძალას. დანარჩენი წარმართობის მსგავსაც, ესეც ბუნების, მისი ცხოველმყოფელი ძალების გაღმერთებას ნიშნავდა... მზის რელიგიის მთავარი დღესასწაული ე.წ. ზამთრის ბუნიობის, მზებუდობის ჟამი ანუ დეკემბრის ბოლო დღეები იყო, როცა მზისგან დედამიწის ყველაზე დიდი მანძილით დაშორების შემდეგ კვლავ იწყება მასთან ჩვენი დაახლოება და, შესაბამისად, იმატებს სითბო და სინათლე, ხოლო მიძინებული ბუნება საგაზაფხულო აღდგომისა და ზამთრის მიზეზით გამოწვეულ სიკვდილზე სიცოცხლის გამარჯვების ზეიმისთვის ემზადება. იმ ეპოქის ადამიანები, რა თქმა უნდა, არ იცნობდნენ მზის გარშემო დედამიწის ბრუნვის ასტრონომიულ კანონებს. მათთვის სიბნელეზე სინათლის გამარჯვება, ბუნების მკვდრეთით აღდგომა ღვთაებრივი სასწაული გახლდათ. სასწაულის მიზეზი კი მზე იყო - წყარო ცხოვრებისა, სინათლისა. სწორედ მზის კულტი გახდა უკვე სასიკვდილოდ განწირული წარმართობის უკანასკნელი დიდი რელიგიის საფუძველი, ხოლო დეკემბერში ზამთრის მზის ბუნიობა კი - ბოლო დიდი წარმართული დღესასწაული. ამიტომაც იმხანად სწორედ მზის თაყვანისცემა იყო ქრისტიანობის მთავარი მოქიშპე და მოწინააღმდეგე, სწორედ მან გაუმართა ქრისტეს უკანაკსნელი ბრძოლა.

IV საუკუნის დასაწყისში რომის იმპერატორი კონსტანტინე, თავდაპირველად თავადაც მზის თაყვანისმცემელი, ქრისტეს რწმენაზე მოექცა. მთავრდებოდა ქრისტიანთა დევნის ხანა. ქრისტიანულ ეკლესიას თავისი ცხოვრების ღიად და დაუბრკოლებლად წარმართვის, ტაძრების აგებისა და, რაც მთავარია, საკუთარი რწმენის თავისუფლად ქადაგების შესაძლებლობა მიეცა. ისტორიკოსთა გამოთვლებით, კონსტანტინეს მოქცევისას ქრისტიანები იმპერიის მოსახლეობის მხოლოდ 10 პროცენტს შეადგენდნენ. ამასთან ეს ფენა თითქმის მთლიანად ქალაქის მოსახლეობას წარმოადგენდა... სოფლის მკვიდრნი, მიწადმოქმედნი ქრისტიანობას, შეიძლება ითქვას, არც კი იცნობდნენ. გაჩნდა საჭიროება იმისა, რომ ქრისტეს, როგორც მხსნელის შესახებ ქადაგება მოსახლეობის დარჩენილი 90 პროცენტისთვისაც ყოფილიყო ცნობილი. ისინიც უნდა ზიარებოდნენ ახალ სარწმუნოებას. ამისთვის კი წარმართობა უნდა დაემარცხებინათ არა გარეგნული, ძალადობრივი მეთოდებით, არამედ შიგნიდან. ქრისტიანობის მარტოოდენ უპირატესობა კი არა, მისი უნივერსალურობა და ხსნის მომტანი ჭეშმარიტებაც უნდა წარმოჩენილიყო.

ქრისტიანობის ქადაგების მთავარ მეთოდად თვით წარმართობის გამოყენება, მისი ერთგვარი „სუბლიმაცია“ - გაწმენდა და ქრისტიანული შინაარსით აღვსება იქცა. როგორც აღვნიშნეთ, დეკემბერში წარმართები მზის დაბადებას ზეიმობდნენ. და სწორედ ამ დროს დაიწყეს ქრისტიანებმაც იესო ქრისტეს შობის აღნიშვნა, ნამდვილი, სულიერი მზის დაბადების, სამყაროში სულიერი სინათლის შემოსვლის აღნიშვნა... ჩვენ ამ დღესასწაულის მთავარ საგალობელში დღესაც ვისმენთ: „შობამან შენმან, ქრისტე, ღმერთო ჩვენო, ამოუბრწყინა სოფელს ნათელი გონებისა... გვასწავა ჩვენ თაყვანისცემა შენი, მზისა ჭეშმაირიტებისა...“ როგორც ვხედავთ, ქრისტიანობამ მიიღო წარმართთათვის, მთელი ქრისტიანობამდელი კულტურისათვის ჩვეული თემა მზის, როგორც სინათლის, სიცოცხლის დასაბამისა და იგი ქრისტეს მიმართ თავისი რწმენის გამოხატულებად აქცია. „თქვენ გწამთ მზე, - თითქოს უთხრა ეკლესიამ მსოფლიოს, - მაგრამ ეს ბუნებრივი, ფიზიკური მზეა, სიმბოლო, ანარეკლი, იარაღი სხვა - უმაღლესი, სულიერი, ღვთაებრივი მზისა და ამ სულიერ მზეშია ცხოვრება, ნათელი, გამარჯვება... თქვენ ადიდებთ ფიზიკური მზის დაბადებას, ჩვენ კი მოგიხმობთ ქვეყნად ღვთაებრივი მზის მოვლინების სადიდებლად. მოგიხმობთ, რომ ფიზიკურიდან, ხილულიდან აღამაღლოთ გონება სულიერისა და უხილავისაკენ“.

ამრიგად, ქრისტეს შობის დღესასწაული თითქოს იმის აღსრულება გახდა, რასაც წარმართობა ზეიმობდა, მოვლენის, რომელმაც განამართლა და განასრულა ყოველი ადამიანის იმედი, მოლოდინი, რწმენა. ყველაფერს, რასაც ადამიანი მზის თაყვანისცემაში გულისხმობდა - რწმენას, რომ სამყარო საზრისის მქონე, სინათლის მატარებელი, გონიერი და ღვთაებრივია, ქრისტიანობამ თითქოს სახელი დაარქვა - ქრისტე. ასე გაჩნდა ქრისტეს შობის დღესასწაული, როგორც ადამიანის მთელი სასოებისა და წინათგრძნობის დაგვირგვინება, კაცობრიობაში საზრისისა და სიკეთის ძიების ამოუწურავი წყურვილი და, იმავდროულად, როგორც ახალი რელიგიური ეპოქის დასაწყისი. ეს დღესასწაული არა ბუნებისა და მისი ბრმა ძალების გაღმერთებაა, არამედ იმის თაყვანისცემის ნიშანი, ვინც ზებუნებრივია, თუმცა ბუნებაშია არეკლილი... ვინც თავადაა სიცოცხლის წყარო, მისი შინაარსი და მიზანი. ასე იქნა შიგნიდან დაძლეული წარმართობა, ანუ შემოქმედის კი არა, ქმნილების თაყვანისცემა. ასე, ქრისტესგან „გონების ნათლის“ მიღებით გათავისუფლდა ადამიანი ამა სოფლისა და ბუნების ბორკილთაგან.

ნათელი გონებისა

„შობამან შენმან, ქრისტე ღმერთო ჩვენო, ამოუბრწყინა სოფელს ნათელი გონებისა“... - ასე იწყება ქრისტეს შობის დღესასწაულის ტროპარი, იწყება მტკიცებით, რომ ქრისტესთან ერთად ამა სოფელში არა მარტო სრულყოფილი ადამიანის ხატი შემოვიდა, არამედ უზენაესი, ყოვლისმომცველი გამოცხადებაც საზრისისა.

ნათელი გონებისა! მაგრამ ყოველთვის სწორედ აქ იწყება დაპირისპირება ქრისტიანობასთან, ქრისტესთან და იბრძვიან მის წინააღმდეგ ისინი, ვინც ფიქრობენ, რომ გონება მათია, მათ მხარესაა და გონებისა და გონიერების სახელით სწორედ მათ უნდა დაამხონ ყველაფერი, რაც ყრმასა და ბეთლემის გამოქვაბულთან არის დაკავშირბეული.

თითქმის ორი ათასი წელია, გრძელდება ეს დავა. აი, მოდის მოციქული პავლე ათენში, შედის არეოპაგში, სადაც მეცნიერებისა და ფილოსოფიის იმჟამინდელი მნათობები მოღვაწეობენ და იქ, ანტიკური სამყაროს გულისგულში ქადაგებს ჯვარცმული და მკვდრეთით აღმდგარი ქრისტეს შესახებ. და ისინი, ბრძენკაცები, დასცინიან მას და ეუბნებიან: „ამის შესახებ ხვალ მოგისმენთ“. მათ უკან კი რომის დიადი იმპერიის ძლიერება დგას.

თითქმის ორასი წლის მანძილზე ქრისტიანებს ებრძვიან, დევნიან, გვემენ - ისინი კანონგარეშე ცხადდებიან, უფლებააყრილებად, პარიებად, ცილს სწამებენ, მათ მოძღვრებას აბუჩად იგდებენ, მათ რიტუალებს დასცინიან.

მაგრამ ამ წყვდიადითა და სიძულვილით გარემოცული იგივე პავლე მოციქული ქრისტიანებს სწერს: „ჩვენ მატყუარებად გვთვლიან, მაგრამ ერთგულნი ვართ, არავინ გვცნობს, მაგრამ გაგვიცნობენ, მკვდრებად მიგვიჩნევენ, მაგრამ აი, ვცოცხლობთ. გვსჯიან, მაგრამ არ ვკვდებით. შეურაცხგვყოფენ, მაგრამ ვხარობთ. ღატაკნი ვართ, მაგრამ მრავალს ვამდიდრებთ. ჩვენ არაფერი გვაქვს, მაგრამ ყველაფერს ვფლობთ“.

გადის წლები. ნაბიჯ-ნაბიჯ, თანდათან ფილოსოფოსები, მეცნიერები ფიქრს იწყებენ ამ მოძღვრებაზე, რომელიც მათ მეტად გაუგებრად, ირაციონალურად, უცნაურად ეჩვენებოდათ. მეორე საუკუნის შუა წლებში ჩნდება ფილოსოფოსი, სახელად იუსტინე. მან მთელი ცხოვრება ჭეშმარიტების ძიებას მიუძღვნა, შეისწავლა ყველა მეცნიერება და საბოლოოდ ქრისტიანობამდე მივიდა. ჩვენამდე მისმა თხზულებებმაც მოაღწია... რამ მიიყვანა ის ამ დევნილ სარწმუნოებამდე და მოწამეობრივ სიკვდილამდე? იგი პასუხობს: „გონების ნათელმა“, უზენაესმა გონიერებამ, ქრისტიანული გამოცხადების ყოვლისმომცველმა სიბრძნემ... მარტოოდენ იგი - ქრისტიანობა პასუხობს ყველა კითხვას, მხოლოდ მას შეუძლია ბოლომდე დააკმაყოფილოს გონების ძიებანი და გულის სწრაფვანი.

იგი არის ლოგოსი და ბერძნულად საზრისსა და გონსაც ნიშნავს. და განა სახარებაში არ არის ნათქვამი, რომ იგი ლოგოსია, ყველაფრის საზრისი და გონი? გადის რამდენიმე ათწლეული და ჩვენს წინაშე ანტიკური ოლიმპოს კდიევ ერთი წარმომადგენელი - კლიმენტი ალექსანდრიელი წარდგება. და მასთანაც ქრისტიანული რწმენა მოდის და იხსნება, როგორც გონების მწვერვალი, როგორც სამანი ადამიანური ძიებებისა და იმედებისა... და რამდენია იუსტინესა და კლიმენტის მსგავსი? საბოლოოდ კი თვით იმპერია იხრის თავის მედიდურ ქედს ჯვარცმული მოძღვრის წინაშე, რომელიც სძულდა ამდენი ხნის მანძილზე.

ადამიანის განვითარებისა და კულტურის ისტორიაში იწყება „ქრისტიანული ერა“... შეუძლებელია დავიწყება ფესვებისა, რომლიდანაც ამოიზარდა ყოველივე ის, რითაც ვარსებობთ და ვსუნთქავთ. ქრისტიანობა ჩვენი ცხოვრების ნაწილია, ჩვენს სისხლსა და ხორცშია გამჯდარი, მის გარეშე ვერ გავიგებთ ვერც ხელოვნებას, ვერც ფილოსოფიას, ვერც მეცნიერებას.

მაგრამ აი, ჩვენს დროში სიკეთის, გონიერებისა და მშვენიერების საგანძურის წინააღმდეგ კვლავ აღდგა ადამიანური გონის სიამაყე. დააკვირდით ამ ამბოხს, რას ეფუძნება იგი? მხოლოდ ძალას და არა კამათსა და დარწმუნებას. ქრისტიანობის მტრებს, საბოლოო ანგარიშით, ცილისწამებისა და პროპაგანდის გარდა სხვა არგუმენტი არ გააჩნიათ. პასუხად კი ტაძრებიდან იმავე ძალით კვლავ გაისმის საზეიმო საგალობელი: „შობამან შენმან, ქრისტე ღმერთო ჩვენო, გამოუბრწყინვა სოფელს ნათელი გონებისა“. ასევე მტკიცედ, მყარად ვაღიარებთ ჩვენ, რომ სადაც წრფელი ძიება, ჭეშმარიტების წყურვილი და მისი სიყვარულია, ადრე თუ გვიან იქ ქრისტეს გარშემო იკრიბებიან: „რამეთუ მასში იყო სიცოცხლე და სიცოცხლე იგი იყო ნათელი კაცთა“ და „ნათელი, - განაგრძობს იოანე მახარებელი, - ბნელსა შინა ჩანს, და ბნელი მას ვერ ეწია“.

სწორედ ამ მტკიცებაში, ამ აღსარებაშია შობის დღესასწაულის საზრისი. ნათელი გონებისა, იმ დროს მოსული სოფლად და გამობრწყინვებული მასში, ახლაც ჩვენთანაა, ახლაც არ არის ჩამქრალი. რა შორს წავედით ჩვენ სამყაროს შესწავლის საქმეში და მაინც ჩვენი დროის ყველაზე გონიერი ადამიანები ღვთის დიდებას ეწაფებიან, ამ უსაზღვრო კოსმიურ სივრცეში, მის კანონებში, მის მშვენიერებაში მისი გონის სინათლის განცდას იწყებენ. ვარსკვლავი, რომელიც გამოქვაბულისკენ გზას უკვალავდა მოგვებს, აღარ არის მხოლოდ საამო ზღაპარი. კვლავაც გვესმის ფსალმუნთა სიტყვების მარადიული ჭეშმარიტება: „ცანი უთხრობენ დიდებასა ღმრთისასა, საქმეთა ხელთა მისთასა მიუთხრობს სამყარო“. მთელი მსოფლიო ერთობის, მშვიდობის, სიყვარულისკენ მიისწრაფვის. მაგრამ სად ჰპოვებს იგი მათ? ეკონომიკაში, იარაღის ჟღარუნში, დაპირისპირებაში?

უფრო და უფრო ღრმავდება სევდა რაღაც ისეთის მიმართ, რაც ნამდვილად შემოაღწევდა გულის სიღრმეში, როგორც ყველაფრის გამშუქებელი ნათელი ცხოვრებისა. მაგრამ ადამიანს ქრისტეს გარდა სხვა გული არა აქვს. არა აქვს სხვა გზა მისგან ნამცნები სიყვარულის გარდა, სხვა სიბრძნე, სხვა მიზანი მისგან ნაუწყები ღვთის სასუფევლის გარდა, სხვა მისწრაფება მის მიერ გამოვლენილი სრულყოფილების გარდა: „იყვენით სრულ, ვითარცა მამაი თქვენი ზეცათაი სრულ არს“...

სწორედ ამ კოსმიური სიყვარულით, ამ ნათლით ბრწყინავს შობა. სულიერი სმენით კვლავ გვესმის საზეიმო სადიდებელი: „დიდება მაღალთა შინა ღმერთსა, ქვეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება“. სულიერი თვალით კვლავაც ვხედავთ იმავე ნათელს გონებისა, სულიერი ხმით კვლავაც ვპასუხობთ ამ სიხარულით აღსავსე უწყებას: „ქრისტე იშვა - ადიდეთ! ქრისტე დედამიწაზეა - შეეგებთ! ქრისტე ზეციდან მოდის - ამაღლდით!“

ღვთაებრივი ყრმა

„ყრმა ახალი - საუკუნეთა უწინარესი ღმერთი!“ - ბეთლემის გამოქვაბულში დაბადებულ ყრმასთან ღმერთის ამ საზეიმო გაიგივებით, სრულდება VI საუკუნის ცნობილი ბიზანტიელი ჰიმნოგრაფის რომანოზ მელოდოსის ერთ-ერთი მთავარი საგალობელი:

დღეს ზესთაარსს შობს ქალწული და გამოქვაბულს უძღვნის მიწა მიუახლებელს! ანგელოზები მწყემსებთან ერთად ადიდებენ, ხოლო მოგვები ვარსკვლავთან ერთად გზას მიიკვლევენ. რადგან ჩვენს გამო იშვა ყრმა ახალი, საუკუნეთა უწინარესი ღმერთი.*

ბავშვი - ღმერთი, ღმერთი - ბავშვი... თვით რწმენის მიმართ გულგრილ ადამიანებსაც, ურწმუნოთაც სიხარულით ეკუმშებათ გული საშობაო დღეებში განუმეორებელი, შეუდარებელი სანახაობის ხილვისას: ახალგაზრდა დედა ჩვილით ხელში... ირგვლივ აღმოსავლელი მოგვები, ღამეული მწყემსები, შინაური ცხოველები, ცა, ვარსკვლავები. რატომ გვჯერა ასე მყარად და კვლავაც რატომ გვიმტკიცდება ცოდნა, რომ ამ მწუხარე მიწაზე არაფერია უფრო მეტად მშვენიერი და სიხარულის მომტანი, ვიდრე ეს სანახაობა, საუკუნეებმაც რომ ვერ ამოშალეს ადამიანების მეხსიერებიდან.

ამ ხილვას ჩვენ მაშინ ვუბრუნდებით, როცა აღარსად გვაქვს წასასვლელი, როცა ცხოვრებით დაღლილნი, ყოფით გაწამებულნი ვეძებთ იმას, რასაც ჩვენი გადარჩენა შეუძლია. სახარებისეულ თხრობაში არაფერს ამბობს დედა და, რა თქმა უნდა, არაფერს ამბობს ჩვილი. თითქოს თქმაც არ არის საჭირო, რადგან ვერანაირი სიტყვებით ახსნი, ვერ განმარტავ, ვერ გადმოსცემ იმის შინაარსს, რაც მაშინ აღსრულდა.

და მაინც ვცადოთ არა ახსნისა და განმარტების მიზნით, არამედ იმიტომ რომ, როგორც სახარებაშია ნათქვამი, „სავსე გულის გამო მეტყველებენ ბაგენი“. მართლაც, შეუძლებელია ადამიანმა ეს სისავსე სხვებს არ უწილადოს.

ბავშვი და ღმერთი - სწორედ ამ სიტყვებშია შობის საიუდმლოს ყველაზე საოცარი გაცხადება... გარკვეული სიღრმისეული აზრით, ეს საიდუმლო, უპირველეს ყოვლისა, იმ ბავშვისადმია მიმართული, ფარულად რომ აგრძელებს ცხოვრებას ყველა ზრდასრულ ადმაიანში; ბავშვისადმი, კვლავაც რომ ისმენს იმას, რაც უფროსებს უკვე აღარ ესმით და რომელიც კვლავ პასუხობს ღმერთს იმ სიხარულით, რომლის განცდაც ჩვენს მოსაწყენ, ზრდადასრულებულ, დაღლილ, ცინიკურ სამყაროს მეტად უკვე აღარ ძალუძს.

დიახ, ქრისტეს შობის დღესასწაული ბავშვების დღესასწაულია არა მარტო იმ გაგებით, რომ ბავშვებს ნაძვის ხეს ურთავენ, არამედ იმ, გაცილებით უფრო ღრმა აზრითაც, რომ ალბათ მხოლოდ ბავშვებს არ უკვირთ, ღმერთი რომ ჩვენთან ბავშვის სახით მოდის. და ეს სახე ბავშვი-ღმერთისა ისევ და ისევ გვინათებს ხატებიდან, ხორცს ისსამს ხელოვნების უთვალავ ნიმუშში, თითქოს ყველაზე მთავარი, საბოლოო, ყველაზე სასიხარულო ქრისტიანობაში სწორედ „ღმერთის ამ მარადიულ ბავშვობაშია“.

უფროსები, მაშინაც კი, როცა „რელიგიურ თემებზე“ საუბრობენ, რელიგიისგან ახსნას, ანალიზს ელიან, სურთ, ყველაფერი იყოს მეცნიერულად დასაბუთებული, სერიოზული. ასევე სერიოზულად და ერთობ მოსაწყენადაც მსჯელობს რელიგიის შესახებ მისი მტერი - ათეისტი, აღჭურვილი თავისი სამეცნიერო „ზარბაზნებით“. ჩვენ ხომ ყველაზე მეტად გულგრილნი იმის მიმართ ვართ, რასაც აწერია „უმცროსი ასაკის ბავშვებისათვის“. ეს ნიშნავს, რომ ის უფროსებისთვის, ჭკვიანი და სერიოზული ადამიანებისთვის არ არის განკუთვნილი... მაგრამ იზრდებიან ბავშვები და ისინიც ასეთივე ჭკვიანები და მოსაწყენნი ხდებიან.

ქრისტემ კი თქვა: „იყავით მსგავსნი ბავშვებისა“. რას ნიშნავს ეს? რა აღარ აქვთ უფროსებს? უკეთ რომ ვთქვათ, რა არის უფროსებში ზრდასრულობის სქელი ფენით ჩატკეპნილი, ჩაშლილი, ჩახშული? პირველ რიგში, ალბათ ეს არის ბავშვისთვის დამახასიათებელი აღტაცებისა და სიხარულის უნარი და, რაც მთავარია, თვისება, სრულად მიეცეს სიხარულსა და გულწრფელი იყოს განსაცდელის ჟამს; კიდევ - მთელი არსებით სიყვარულის, მინდობისა და რწმენის ნიჭი; და ბოლოს, ეს არის უნარი, სერიოზულად მიიღოს ის, რისი დაჯერებაც აღარ ძალუძთ უფროსებს, მიიღოს ოცნება, ანუ ის, რაც არღვევს ჩვენს ყოველდღიურ გამოცდილებას, ცინიკურ უნდობლობას, და აღიქვას სამყაროს იდუმალი სიღრმე, ყველაფერი, რაც მასშია და გაცხადდება წმინდანების, ბავშვებისა და პოეტებისათვის.

და ამიტომ ბავშვისსახიანი ღმერთის შობის საიდუმლო მხოლოდ ჩვენში ქვეცნობიერად მცხოვრები ბავშვისკენ სწრაფვით შეიძლება გახდეს ჩვენი მონაპოვარიც.

ბავშვს არ გააჩნია ძალა და ძალაუფლება, მაგრამ სწორედ თავის უუფლებობით ხდება იგი მეფე, სწორედ უღონობასა და დაუცველობაშია მისი საოცარი ძალა. ბავშვს იმ შორეული ბეთლემის გამოქვაბულიდან არ სურს, რომ გვეშინოდეს მისი. იგი ჩვენს გულში შემოდის არა დაშინებით, ან ძალისა და ძალაუფლების და, თავს გვიძღვნის როგორც ბავშვი, ჩვენ კი მისი მხოლოდ შეყვარება და საპასუხოდ საკუთარი თავის მიძღვნა შეგვიძლია, რაკი ბავშვია ღმერთი...

მსოფლიოში ძალაუფლება და ძალა, შიში და მონობა ბატონობს. ჩვენ მათგან ჩვილი იესო გვათავისუფლებს. ჩვენგან კი მას მხოლოდ თავისუფალი და სიხარულით აღსავსე სიყვარული, მხოლოდ ჩვენი გული სურს... და ჩვენც ვჩუქინით გულს დაუცველ, ჩვენზე ბოლომდე მონდობილ ბავშვს.

ქრისტეს შობის დღესასწაულის დროს ეკლესია გვიცხადებს სიხარულით აღსავსე საიდუმლოს თავისუფალი, არავისგან თავსმოხვეული სიყვარულისა, რომელსაც შეუძლია ახალი ცხოვრების საჩუქრად გადაიქცეს, შეუძლია ბავშვში ღმერთის ხილვა, შეცნობა და შეყვარება.

შობის შემდეგ

ეს-ესაა, რაც ქრისტეს შობის დღესასწაულს, მშვიდობისა და კეთილი ნების ზეიმს მივეახლეთ, რომელსაც ბეთლემელი ჩვილის ხატი ასხივოსნებს, და სახარება უკვე გვიხმობს, ვიყოთ მოწმენი ჩვილის მიმართ ზარდამცემი სიძულვილის ნიაღვრისა, ბოროტებისა, რომელიც უკვე აღარასდროს შეწყდება, აღარასდროს დაკარგავს ძალას, არ დაცხრება. „ხოლო როცა იუდეის ბეთლემში დაიბადა იესო ქრისტე, ჰეროდეს მეფობის ჟამს, აჰა, აღმოსავლეთით მოვიდნენ მოგვნი იერუსალემს, და თქვეს: სად არის იუდეველთა ახალშობილი მეფე? ვინაიდან ვიხილეთ მისი ვარსკვლავი აღმოსავლეთში და მოვედით, რათა თაყვანი ვცეთ მას. ეს რომ გაიგო, შეძრწუნდა მეფე ჰეროდე... და შეკრიბა ყველა მღვდელთმთავარი და ერის მწიგნობარნი და გამოიკითხავდა მათგან, სად უნდა შობილიყო იესო ქრისტე. ხოლო მათ უთხრეს მას: იუდეის ბეთლემში; ვინაიდან ასე დაიწერა წინასწარმეტყველის მიერ... მაშინ ჰეროდემ ფარულად მოუწოდა მოგვებს და გამოიკითხა მათგან ვარსკვლავის გამოჩენის ჟამი. და წარგზავნა ისინი ბეთლემს და უთხრა: წადით და გამოწვლილვით გამოიძიეთ ყრმის ამბავი, და როდესაც ჰპოვებთ, მაცნობეთ მე, რათა თავადაც მივიდე და თაყვანი ვცე მას. ხოლო მათ უსმინეს მეფეს და წავიდნენ. და აჰა ვარსკვლავი, რომელიც იხილეს აღმოსავლეთით, წინ მიუძღოდა მათ, სანამ მივიდა და თავს დაადგა იმ ადგილს, სადაც ყრმა იყო. ხოლო მათ ვარსკვლავის დანახვისას ძალიან დიდი სიხარულით გაიხარეს. და როდესაც შევიდნენ სახლში, იხილეს ყრმა მარიამთან, თავის დედასთან ერთად და დაემხნენ და თაყვანი სცეს მას; და გახსნეს თავიანთი საუნჯე და მიართვეს მას ძღვენი: ოქრო, გუნდრუკი და მური. და ეუწყათ სიზმრად, არ დაბრუნებულიყვნენ ჰეროდესთან და სხვა გზით მიიქცნენ თავიანთ ქვეყნად. ხოლო მათი წასვლის შემდეგ, აჰა, ანგელოზი უფლისა ეჩვენა სიზმრად იოსებს და უთხრა: ადექი, წაიყვანე ყრმა და დედა მისი და გაიქეცი ეგვიპტეს; და იყავი იქ, სანამ არ გეტყვი შენ; ვინაიდან ჰეროდეს სურს, მოძებნოს ყრმა და მოაკვდინოს იგი. ისიც ადგა, წაიყვანა ყრმა და დედა მისი ღამით, და წავიდა ეგვიპტეს... მაშინ, რა იხილა ჰეროდემ, რომ მოტყუებულ იქნა მოგვების მიერ, ძალზე განრისხდა, წარგზავნა და ამოაწყვეტინა ყოველი ყრმა ბეთლემსა და მთელს მის შემოგარენში, ორ-ორი წლისა და უმრწემესნი, თანახმად ასაკისა, რომელიც გამოიკითხა მოგვებისაგან. მაშინ აღსრულდა თქმული იერემია წინასწარმეტყველის მიერ, რომელიც ამბობს: ხმა გაისმა რამაში გოდებისა, ტირილისა და დიდი გლოვისა: რაქელი დასტირის თავის შვილებს და არა სურს ნუგეში, ვინაიდან აღარ არიან“. ასეთია სახარებისეული თხრობა.

დროებით დავივიწყოთ კითხვები, რომლებსაც ეს ამბავი უცილობლად წამოჭრის თანამედროვე მკითხველში: ვინ იყვნენ ქრისტეს თაყვანისცემად აღმოსავლეთიდან მოსული მოგვები? რა ახსნა აქვს მოგვების ვარსკვლავს? რომელი წინასწარმეტყველები იუწყებოდნენ ბეთლემში მხსნელის დაბადებას? და ა.შ. ყველა ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ბევრს მეცადინეობდნენ წმინდა წერილის მკვლევარნი და საინტერესოა მათი პასუხებიც. მაგრამ ამ თხრობაში უმთავრესი სხვა რამ არის - ჰეროდეს რეაქცია, დამოკიდებულება. ისტორიიდან ვიცით, რომ ჰეროდე, რომელიც პალესტინაში რომაელი ოკუპანტების ხელდასხმითა და მათი მფარველობით მეფობდა, სასტიკი და უსამართლო ტირანი იყო. სახარებისეულ თხრობაში ჩვენ თითქოს მიწიერი ხელისუფლის ხატი გვეძლევა, რომელსაც სხვა მიზანი არ გააჩნია, გარდა იმისა, რომ ყველა საშუალებით გააძლიეროს ძალაუფლება და შემოზღუდოს, მუდმივად შეებრძოლოს იმას, რაშიც თავისი ტახტისთვის მუქარასა და საშიშროებას ხედავს... როგორი ნაცნობია ეს ყველაფერი ჩვენთვის, პირველ რიგში, ჰეროდეს შიში და იჭვნეულობა. თითქოს რით უნდა აფრთხობდეს მას ჩვილი, რომლისთვის გამოქვაბულის გარდა სხვა ადგილიც კი ვერ მოიძებნა? მაგრამ საკმარისი იყო ვინმეს, ამ შემთხვევაში კი საიდუმლოებით მოცულ აღმოსავლელ მოგვებს, უცნობი, დაუცველი, უპოვარი ბავშვი მეფედ მოეხსენებინა, რომ ჩაირთო განგაშის, გამოძიებისა და დევნის მექანიზმები... „მაშინ ჰეროდემ ფარულად მოუწოდა მოგვებს...“ აუცილებლად ფარულად, რადგან ამ სახის ხელისუფლებამ იცის, რომ საიდუმლოდ, ანუ უსამართლოდ, დანაშაულებრივად უნდა იმოქმედოს. და შემდეგ: „წადით, - ეუბნება ჰეროდე მოგვებს, - და გამოწვლილვით გამოიძიეთ ყრმის ამბავი...“ ეს ხომ გამომძიებლისთვის მიცემული ბრძანებაა: უნდა შეიქმნას საქმე, საფუძვლიანად მომზადდეს იგი, რათა მიზანს არ ასცდნენ მაშინ, როცა ანგარიშსწორების ჟამი დადგება... და სიცრუე: „როდესაც ჰპოვებთ, მაცნობეთ მე, რათა თავადაც მივიდე და თაყვანი ვცე მას“. რამდენგზის გვინახავს, რამდენგზის გამოგვიცდია ჩვენ ამგვარი ტყუილი, ასეთი მზაკვრულად, ცბიერად მომზადებული დარტყმა. და ბოლოს, უაზრო და სისხლიანი ანგარიშსწორება - ერთის გასანადგურებლად ათასის ამოჟლეტა. რისკის გარეშე, უხეშად, პირდაპირი ქმედებით და სხვა მიზნით კი არა, მხოლოდ ამ ლტოლვის ობიექტად ქცეული ძალაუფლების შენარჩუნებისთვის, რომელსაც სხვა საყრდენი არა აქვს ძალადობის, სისასტიკის, მკვლელის გარდა...

შობის ნათელი და ამ საზარელი, შიშითა და ეჭვებით გახრწნილი ძალაუფლების წყვდიადი... ერთი მხრივ, „დიდება მაღალთა შინა ღმერთსა, ქვეყანასა ზედა მშვიდობა და კაცთა შორის სათნოება“, მეორე მხრივ კი - საშინელი, თითქოს მარადიული ბოროტება, მკვდარი ძალაუფლების მომაკვდინებელი სუნთქვა; სამყაროს, სინათლის, თავისუფლების, სიყვარულის მიმართ სიძულვილი. მათი უკვალოდ იავარქმნის მუდმივი სურვილი. შეუბრალებლობა. რას უნდა წარმოადგენდეს ამ ხელისუფლებისათვის ტირილი და გლოვა დედებისა, რომლებსაც არ სურთ, არ ძალუძთ ნუგეში.

ორი ათასი წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც მრავალტანჯულ დედამიწაზე ისევ ეს ორი ძალა უპირისპირდება ერთმანეთს: ძალაუფლებისმოყვარეთა, შიშით დაბრმავებულთა, სისასტიკით თავზარდამცემთა სიძლიერე და ბეთლემელი ჩვილის ნათლითმოსილი ძალაუფლება. თითქოს ყველაფერო ამ მიწიერ ხელისუფლებას, მის პოლიციას, მის გამომძიებლებს, მის უკვდავ ჯაშუშებს, მაბეზღარებს აქვთ მიტაცებული. მაგრამ მხოლოდ „თითქოს“, რადგან მარად დასცქერის და უნათებს მსოფლიოს ბეთლემის ვარსკვლავი, მარადიულ ნათელს ჰფენს სამყაროს დედის მკერდს მიკრული ყრმის ხატი. არასდროს დუმდება: „დიდება მაღალთა შინა“, არასოდეს წყდება რწმენა, იმედი, სიყვარული. მიდის და გვცილდება შობის დღესასწაული, მაგრამ მისი ნათელი მუდამ რჩება ჩვენთან.

* თარგმანი ეკუთვნის ედიშერ ჭელიძეს

თარგმნა ბექა მინდიაშვილმა

არქიმანდრიტი გრიგოლ ფერაძე

„მოქალაქეობა არის ბრძოლა თავის წრესთან, თავის თავთან. მოქალაქეობა მოითხოვს შეგნებას, პატიოსნებას, ფიქრს, მხნეობას, ჭკუას; მოქალაქეობა მოითხოვს ნათლიანთვალით საგნების დანახვას, წინდახედულებას, აუჩქარებლობას, სიმდაბლეს, რომელიც არაა მონის მაჩვენებელი, არამედ განათლებულ ადამიანის, სხვის აზრის გაგონებას და ადამიანში ადამიანის ძებნას და დაფასებას... მოქალაქეობა არის მსხვერპლის გაღება. თვისი საკუთარი თავის დაწვა სხვისთვის გასანათლებლად“.

პათეტიკურად ჟღერს, მაგრამ ეს სიტყვები გრიგოლ ფერაძის პათოსით სავსე სიცოცხლის კრედოა, მისი მოწოდებაც არის და ამდენად, არც ჩვენ გვრთავს მის შესახებ სხვაგვარად საუბრის ნებას.

გრიგოლ ფერაძის სახელი საბჭოთა საქართველოში დიდი ხნის განმავლობაში ტაბუდადებული იყო, მაგრამ დღეს თითქმის აღარ დარჩა გაზეთი, მის შესახებ რომ არ მოეთხრო მკითხველისათვის. ლიტერატურულსა და სამეცნიერო პერიოდიკაში ქვეყნდება მისი ნარკვევები და ქადაგებები. ამ უნიკალური ადამიანის მოღვაწეობას სამი დოკუმენტური ფილმი მიეძღვნა, მათ შორის ერთი პოლონეთშია გადაღებული, სადაც მისი სახელობის ტაძარი შენდება და მისი საზოგადოება დაარსდა.

აღმოსავლეთმცოდნეები გრიგოლ ფერაძეს კლასიკოსად მიიჩნევენ. ივანე ჯავახიშვილი და კორნელი კეკელიძე, ათეისტური რეჟიმის მხრიდან მკაცრი აკრძალვის მიუხედავად, მას მაინც იმოწმებდნენ ან ეკამათებოდნენ. ნიკო მარი თანამშრომლობას სთავაზობდა. ქ.ვიტენბერგის უნივერსიტეტში მისი სახელობის კაბინეტი მოქმედებს. მის შესახებ ბიოგრაფიულსა და ბიბლიოგრაფიულ მასალას გვაწვდიან ავტორიტეტული სამეცნიერო და რელიგიური ცნობარები.

გრიგოლ ფერაძე საქართველოსა და პოლონეთის მართლმადიდებელი ეკლესიების მიერ წმინდანად არის შერაცხილი. მისი სახე ხატებზეა აღბეჭდილი და მისდამი სავედრებლებია დაწერილი, სადაც ნათქვამია, რომ მან „ღმერთი დაუსაბამო მართლმადიდებლობით ისიბრძნისმეტყველა, სულიცა თვისი დასდვა მოყვასისთვის... თავი თვისი შესწირა ქრისტესა და გვირგვინი უხრწნელებისა მოიგო“. მაგრამ ქართული ტაძრების ამბიონებიდან ჯერაც ნაკლებად ისმის მღვდელმოწამე გრიგოლის სახელი. ჩვენი ეკლესიის მრევლმა კარგად იცის, ვინ არიან წმ. სერაფიმე საროველი, წმ. ეგნატე ბრიანჩანინოვი თუ არქიმანდრიტი იოანე კრესტიანკინი. თავისთავად ეს დადებითი მოვლენაა - ეკლესიის საზღვრები უსაზღვროებაშია. ოღონდ, უკეთეს შემთხვევაში, დაუდევრობაა ისეთი მამულიშვილის ღვაწლის სათანადოდ დაუფასებლობა, რომელზედაც პოლონელი ღვთისმსახური და მეცნიერი ჰენრიკ პაპროცკი ამბობს, რომ მისი მოღვაწეობის შესწავლა ქრისტიანობის არსზე გვაფიქრებს, - მან ხომ თავისი ცხოვრებით სახარებისეულ იდეალს შეასხა ხორცი.

გრიგოლ ფერაძის ფენომენზე საუბარი განსაკუთრებით აქტუალურია დღეს, რადგან, ერთი მხრივ, მართლმადიდებლობად ნაციონალურ იდეოლოგიას სახავენ და ახლო წარსულში ხელკეტებად ქცეული ჯვრებით უსწორდებოდნენ ღვთის მიერ ბოძებულ ნების თავისუფლებას, ხოლო მეორე მხრივ, ძლიერდება უნდობლობა მართლმადიდებელი ეკლესიის სულიერი და ინტელექტუალური პოტენციალის მიმართ.

საზოგადოებისათვის გრიგოლ ფერაძის ცხოვრება პასუხია კითხვისა - როგორი უნდა იყოს მოქალაქე? ქართული კულტურისთვის მისი მემკვიდრეობის შესწავლა საკუთარ ტრადიციასა და მსოფლიო ისტორიაში დაბრუნების შესაძლებლობას წარმოადგენს, ეკლესიისთვის კი იგი, სხვა ყველაფერთან ერთად, ეკუმენური თანამშრომლობისა და დიალოგის საუკეთესო ნიმუშია.

მამა გრიგოლის პიროვნებაში თითქოს შეჯამდა ის, რასაც ქრისტიანული ჰუმანიზმი და სულიერება, ან პირობითად დასავლური და აღმოსავლური ტრადიციები შეიძლება ვუწოდოთ: სიცოცხლით ტკბობა და თავგანწირვა, ცოდნა და რწმენა, შეუპოვრობა და მორჩილება, სოციალური აქტივობა და ასკეტიზმი, ნოვატორობა და კონსერვატიულობა, რაციონალური აზროვნება და მისტიკური ინტუიცია, სინამდვილე და ლეგენდა...

გრიგოლ ფერაძე 1899 წლის 13 სექტემბერს დაიბადა სოფელ ბაკურციხეში, მაგრამ მისი, როგორც მეცნიერისა და პედაგოგის სამშობლო გერმანია იყო. ლონდონში ბერად აღიკვეცა, პარიზში მღვდლად ეკურთხა. ცხოვრების ნაწილი ბალკანეთისა და სირია-პალესტინის მონასტრებში პილიგრიმობასა და ქართული ხელნაწერების ძიებაში გაატარა. პოლონეთში მოწამებრივად აღესრულა, საქართველოს კი დაუბრუნდა როგორც წმინდანი.

მეცნიერი და პედაგოგი

1921 წლის 6 სექტემბერს კათალიკოს-პატრიარქი ამბროსი ხელაია გერმანიის საელჩოს სწერდა: „საქართველოს ეკლესია ამჟამად კრიტიკულ მდგომარეობაშია, რაც ახალგაზრდა, განათლებული სასულიერო პირების დიდი ნაკლებობის გამო უფრო უარესდება... ახლა შეგვიძლია გავგზავნოთ ახალგაზრდა თეოლოგები გერმანიაში, სადაც თეოლოგია, როგორც მეცნიერება, ძალიან მაღალ დონეზეა.

გრიგოლ ფერაძე ამ ქართველთაგან პირველია, რომელსაც განზრახული აქვს, მომავალში თავისი ცოდნა და ენერგია ქართულ ეკლესიას მოახმაროს. მე, საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქი, ამ ღვთის მოსაწონ საქმეში მას კურთხევას ვაძლევ და... საეკლესიო კრებამაც ერთხმად დაადგინა, შესაძლებლობის ფარგლებში მატერიალურად დაეხმაროს ამ ნიჭიერ ახალგაზრდას“.

ცოტა ხანში გერმანიის საელჩოსა და არტურ ლაისტის დახმარებით, საკათალიკოსო საბჭომ თბილისის უნივერსიტეტის სიბრძნისმეტყველების ფაკულტეტის წარჩინებული სტუდენტი ბერლინის უნივერსიტეტში გაგზავნა თეოლოგიური განათლების გასაღრმავებლად. თუმცა პატრიარქ ამბროსი ხელაიას, ივანე ჯავახიშვილისა და კორნელი კეკელიძის მიერ ამ საქმეში გამოჩენილ გულმოდგინებას შესაძლოა უფრო მასშტაბური მიზანი ჰქონოდა: თავიანთი შეგირდის სახით ისინი საუკეთესოს გადარჩენას ცდილობდნენ თავს დატეხილი კატასტროფისაგან.

თავად გრიგოლ ფერაძისთვის კი ძალა, რომელმაც მისი სამშობლო დაიპყრო, ბოროტების განსახიერებას წარმოადგენდა. „ბოროტება ძლიერია, - წერდა იგი, - წარმოიქმნება თუ არა, მაშინვე ავიწროებს სიკეთეს და არ აძლევს გამარჯვების საშუალებას... ნუთუ ბოროტების მომძლავრებაზე არ მიგვითითებს ახალგაზრდის ცხოვრება, რომელიც სიცოცხლის საუკეთესო პერიოდში იძულებულია მიატოვოს სამშობლო და შველა უცხო მხარეში ეძიოს“. მარცხი, უიმედობა, ტკივილი, ქაოსი. სად არის აღდგომა და გამარჯვება? სად არის ხსნა? სად არის სამშობლო? ამ კითხვებზე პასუხის მიღების ჟინი იყო მისი დაუსრულებელი ლტოლვილობის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი.

ბერლინის უნივერსიტეტში, პროტესტანტული, ე.წ. ლიბერალური თეოლოგიის ერთ-ერთ ცენტრში, გრიგოლი ჰარნაკისა და დაისმანის ლექციებს ისმენს. მალე თეოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატის ხარისხით სწავლას ბონის უნივერსიტეტში აგრძელებს, სადაც უკვე ფილოსოფიაში იცავს სადოქტორო დისერტაციას, რომლის თემა ქართული ბერმონაზვნობაა. ბონშივე ენიჭება ფილოლოგიიის პრივატდოცენტობა. 27 წლის ასაკში უკვე ფლობს 13 ენას. 1926-27 წლებში ბრიუსელში კათოლიკე ბერებთან ერთად განაგრძობს სამეცნიერი საქმიანობას, შემდეგ ოქსფორდში ეცნობა ანგლიკანობასა და ბრიტანულ ორიენტალისტურ სკოლას.

მოგვიანებით ლოზანაში გამართულ რელიგიურ კონფერენციაზე იტყვის: „არც ერთ მხარეს არ უცდია ჩემი გადაბირება. მე ყველგან, პირველ რიგში, ვცდილობდი მესწავლა ის, რაც ჩემი ეკლესიისთვის იქნებოდა მნიშვნელოვანი და სასარგებლო“.

მისი სამეცნიერო ინტერესის სფერო მეტად ფართოა. იკვლევს ქართულ წარმართობას, „ვეფხისტყაოსანს“, თანამედროვე ქართულ ლიტერატურას, იდეოლოგიის ფენომენს, პიროვნებისა და მასის პრობლემას.

მაგრამ ძირითადად ბიბლიოლოგია, ჰაგიოლოგია, ადრექრისტიანული ღვთისმსახურება, პატროლოგია და ბერმონაზვნობის ისტორია იპყრობს მის ყურადღებას. 1929 წლიდან სორბონის, ოქსფორდის, დუბლინისა და კრაკოვის უნივერსიტეტებში კითხულობს ლექციებს, ათი წლის შემდეგ კი ვარშავის უნივერსიტეტში თეოლოგიის ფაკულტეტის დეკანის პოსტზე ნიშნავენ და ამ დროიდან საცხოვრებლადაც პოლონეთის დედაქალაქში გადადის.

მისი პედაგოგიური საქმიანობა გამსჭვალული იყო წმინდა მამების შემოქმედებითი სულით. გრიგოლ ფერაძის სტუდენტებს ცრემლი ადგებათ თვალზე მისი ლექციების გახსენებისას. მისი ვარშავული ერთოთახიანი ბინის კარი მათთვის მუდამ ღია იყო.

პროფესორის ხელფასს ქართულ ხელნაწერთა მოძიებას, გაჭირვებული სტუდენტების დახმარებას, პარიზში მის მიერ დაარსებული ქართული ეკლესიის შენახვასა და ერთადერთი ქართულენოვანი რელიგიური ჟურნალის „ჯვარი ვაზისას“ გამოცემას ახმარდა.

იგი ავტორია გერმანულ, ფრანგულ, ინგლისურ, პოლონურ და ქართულ ენებზე დაწერილი 70-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომისა... ანდრე ტარბი, იულიუს ასფალგი, პაულ კლუგერი დღესაც ახდენენ ციტირებას გრიგოლ ფერაძის შრომებიდან.

გრიგოლმა მოიარა მსოფლიოს თითქმის ყველა წიგნსაცავი, სადაც კი ქართული ხელნაწერი ეგულებოდა. ათონის მთაზე 15 ხელნაწერი შეიძინა, სოფიის საჯარო ბიბლიოთეკაში პეტრიწონის ტიპიკონის ქართული ვერსია აღმოაჩინა, იერუსალიმის ბერძნულ საპატრიარქოში 162 ხელნაწერს მიაკვლია. შავ მთასა და დამასკოში 24 ეტრატი შეისყიდა. მის პირად ბიბლიოთეკაში დაცული იყო უძველესი ქართული დოკუმენტი, რომელსაც საქართველოსთვის გადასაცემად ინახავდა. ხელნაწერის ბედი დღემდე უცნობია, ის გესტაპოს მიერ მისი ბინის ჩხრეკის შემდეგ დაიკარგა.

მოძღვარი

ბრწყინვალე სამეცნიერო კარიერის მიუხედავად დაჟინებით ითხოვდა სამშობლოში დაბრუნებას. კორნელი კეკელიძეს სწერდა: „საშინლად ვიტანჯები, არაფრის ხალისი არ მაქვს, თუმცა ნივთიერად სრულიად უზრუნველყოფილი ვარ. რისთვის ვიტანჯე ამდენი ხანი, რისთვის ვისწავლე, რისთვის მოვიარე თითქმის მთელი ევროპა? რატომ არ მიშვებენ სახლში?“ საბჭოთა ხელისუფლებას ღვთისმეტყველი მეცნიერი იარაღის სამიზნედ თუ გამოადგებოდა. იქ გრიგოლის მსგავსთათვის „ტროიკების“, გულაგებისა და ტყვიაწამლის დამზადების გადამწყვეტი ფაზა იწყებოდა. როგორც ჩანს, ვიღაცას ენანებოდა, ვერ იმეტებდა მას ამ რეალობისთვის და საბჭოთა საელჩოდან უარით ისტუმრებდნენ. პასპორტიც ჩამოართვეს და მთელი დარჩენილი ცხოვრება ლტოლვილის სტატუსით გადაადგილდებოდა.

ევროპაში კი, როგორც გერმანელი პოეტი ჰანს არპი ამბობს: „შავი კეგელბანი ქუხდა და უფრო და უფრო ბნელდებოდა მიწის სიბნელე, ხმაურადამიანები, ბომბმხარშავები, მანქანსაყვარლები მრავლდებოდნენ“. იწყებოდა ფაშიზმის აღზევება. სამშობლოში დაბრუნების იმედგადაწურული 30 წლის დოქტორი 1929 წელს პარიზში წმინდა ნინოს სახელობის ქართულ ეკლესიას უყრის საფუძველს (ბოლო დრომდე ის ერთადერთი ქართული ეკლესია იყო საზღვარგარეთ) და დიასპორის გაერთიანებასა და გამხნევებას ცდილობს: „იესო ქრისტე - უსამშობლო და დევნილი, გარიყული და წამებული... ეძებს ჩვენისთანებს. რაღას ვფიქრობთ! რაღას ველოდებით! რისთვის ვდგავართ კუნჭულებში? რისთვის ვიმალებით? შევიკრიბნეთ და შევერთდეთ მაცხოვართან და გავიხადოთ იგი ჩვენი პატარა და ღირსეული კერის და ცხოვრების მფარველად და მეგობრად უცხოეთში“.

1930 წლის შობის დღეებში მძიმედ დაავადდა. სიკვდილის პირას მისულს გადაუწყვეტია ღვთისათვის ბოლომდე მიეძღვნა თავი და გამოჯანმრთელების შემდეგ ბერად აღიკვეცა. სულ მალე მღვდლად ხელდებენ და წმინდა ნინოს ეკლესიის წინამძღვრად ნიშნავენ.

რწმენითა და სამეცნიერო ცოდნით აღჭურვილი ბოროტებისა და მისი მიწიერი გამოვლინებების წინააღმდეგ იწყებს ბრძოლას. პირველსავე ქადაგებაში ამბობს: „ეკლესია არაა მუზეუმი და მე ისე ნუ ჩამთვლით, როგორც მუზეუმის ობიექტს. მე ვარ მებრძოლი, რომელიც ეძებს მებრძოლებს თქვენი წრიდან ეკლესიისთვის მომავლის შესაქმნელად“.

მისი ქადაგებები თავისუფალია შაბლონებისა და ე.წ. „მაღალი შტილისგან“. მის სიტყვაში მართლმადიდებელი ბერისა და ქართველ ემიგრანტთა მოძღვრის გამოცდილება დასავლური ჰუმანიზმის ტრადიციებთანაა შესისხლხორცებული. კერიგმის ღერძი ღმერთისა და სოციალურად აქტიური პიროვნების - მოქალაქის ურთიერთობაა. სამყარო მხოლოდ ამ პრიზმაში გარდატეხით იძენს საზრისს: „როდესაც ეკლესია ლოცულობს ან ლაპარაკობს სამშობლოზე, ის არ გულისხმობს, პირველ რიგში, ტაძრებს, საქართველოს მზეს, მთებს და ველებს, არამედ ადამიანს და მის კეთილდღეობას, რომელიც გრძნობს წინაპართა ანდერძს და ეკლესია უდგას გვერდით ამ ადამიანს და ეხმარება ანდერძის აღსრულებაში. ეს ანდერძია: ძიება ღვთისა და ძიება სასუფევლისა, ძიება ღვთის სიმართლისა ამ ქვეყანაზე - ბრძოლა უფლებისათვის, თავისუფლებისათვის და განვითარებისათვის. ამ ანდერძით ჩვენ არ ვართ შეზღუდულნი ჩვენი სამშობლოთი. მიზანი მოქალაქის ცხოვრებისა უნდა იყოს ღმერთი. თუ ადამიანის ან ერის ლოცვის პირველი სიტყვა სხვა რამეა და არა ღმერთი, გინდაც ეს სიტყვა იყოს ისეთი, როგორიცაა სამშობლო, პატრიოტიზმი, ბრძოლა და შრომა თავისუფლებისათვის და ეკონომიკური განვითარებისათვის, მაშინ ეს სიტყვა იქნება უკმარისი. ადამიანმა თავისი ცხოვრება უნდა ჩააყენოს დიდ კონცეფციებში, ე.ი მოქმედება და ცხოვრება უნდა დაუმორჩილოს ისეთ დიდ რამეს, რომლის მადლსა და ძლიერებას არავითარი საზღვარი არა აქვს, რომლის ცა მთელს მსოფლიოს ფარავს, რომელიც ადამიანის ყოველ მიზანსა და მისწრაფებას, რაგინდ ლოკალური იყოს იგი და შემოზღუდული, უნივერსალურსა და წარუვალ მნიშვნელობას აძლევს“.

მამა გრიგოლი, როგორც რელიგიური მოღვაწე, ერთი მხრივ, ეკლესიის იდეოლოგიზაციის წინააღმდეგ გამოდის და ამბობს, რომ „მძიმე გამოცდის ჟამს ეკლესია მხოლოდ საკუთარი რწმენის საკითხებით უნდა შემოიფარგლოს. ის უნდა იყოს მხოლოდ შუამავალი ხალხსა და ქრისტეს შორის. პატრიოტებს კარგად უნდა ესმოდეთ ეს საკითხი და არ უნდა მოითხოვდნენ იმას, რამაც შესაძლოა ეკლესიის რღვევას შეუწყოს ხელი“; ხოლო მეორე მხრივ, ეკლესიათა გაერთიანების თემაზე გამართულ კონფერენციებში მონაწილეობს და ამ საკითხის თაობაზე ასეთ პოზიციას გამოხატავს: „ერთხელაც იქნება და ის შესანიშნავი დროც დადგება, როცა ქრისტიანობას ერთი მწყემსი წარუძღვება და ჩვენი მაცხოვრის უზეშთაესი ლოცვა თვალნათლივ აცხადდება. ამისთვის ლოცულობს ეგზომ მხურვალედ აღმოსავლეთის ქრისტიანობა და, როგორც ცნობილია, იგი საუკუნეების მანძილზე ამ ერთიანობის მისაღწევად იბრძვის. დადგება დრო და გაერთიანდებიან სარწმუნოებანი. ეს იქნება დიდებული დღე ჩვენი უფლის მეორედ მოსვლის წინ. გაერთიანდება არამარტო რომაული და ბერძნული ეკლესიები, არამედ მათ შეუერთდება ევანგელიკურიც, რომელიც ასევე წარმოადგენს ჩვენი უფლის ტაძარს და რომლის არსებობას ეჭვქვეშ ვერ დავაყენებთ, რადგან ნამდვილად არსებობს და აქ თავის მიზნებსა და ამოცანებს ახორციელებს. როგორ გაერთიანდებიან ისინი, ეს ჩვენს ამოცანას არ წარმოადგენს, ეს სამეცნიერო კვლევის სფერო კი არ არის, არამედ ყოველი ქრისტიანის მოვალეობაა, ჩვენი უფლის რომელ მრევლსაც უნდა ეკუთვნოდეს იგი. ვინც ქრისტეს სასუფეველს სერიოზულად უყურებს, ის დაინახავს, რომ ქრისტიანობის აზრი მტრობაში, შურში, ეჭვსა და ავაზაკობაში როდია. იგი უფლის მრევლის ძმური სიყვარულით სულდგმულობს და ერთ მშვენიერ დღესაც ჩვენი მაცხოვრის ხეზე ეს სამი ტოტი ერთმანეთს გადაეჭდობა. ერთიანობა რაღაც წმინდაა და საოცარი. ის ჩვენი უფლის ლოცვაა მამისადმი და ბოლო წინასწარმეტყველებაც, რაც მაშინ ასრულდება, როცა უფალი ინებებს და საამისოდ შესაბამისი დრო დადგება. ჩვენ უნდა ვილოცოთ და ვიშრომოთ, რათა იგი მალე დადგეს. მხოლოდ სიყვარულს, დიდსულოვნებას, ძმური მოთმინებისა და ტაქტიანი ანგარიშის გაწევის გზას შეუძლია მიგვიყვანოს იქამდე. სიყვარულით ყველაფრის მიღწევა შეიძლება“.

მაგრამ მან ისიც კარგად იცის, რომ „რეალურად ძალიან შორს არის ის დღე, როდესაც ეკლესია ცოდვიან დედამიწაზე სიკეთის ბოროტებაზე გამარჯვებას იდღესასწაულებს. მწარე სინამდვილე უფრო და უფრო გვაშორებს მას“.

გამაოგნებელი სიტყვებით მთავრდება 1937 წლის სააღდგომო ესეი: „უდიდესი სიხარულის დღეებში ჩვენი თავის მიმართ კრიტიკულნი უნდა ვიყოთ. ეკლესია მიზანს მიაღწევს მხოლოდ გოლგოთისა და ჯვარცმის გზით... სხვა გზა ქრისტეს პრინციპების საწინააღმდეგოა... სხვა გზა მხოლოდ ბოროტებას ეხმარება და კეთილმოსურნე და კეთილსინდისიერ ადამიანს კატასტროფისკენ, ტრაგედიისკენ მიაქანებს... ყველას, ვინც ამ დიდ დღეს განიცდის მსგავს უკიდეგანო დარდსა და სევდას, ვესალმები - ქრისტე აღსდგა!“

პარიზის ქართული ტაძრის სააღრიცხვო წიგნში წინამძღვრის ბოლო ხელმოწერა 1939 წლის 1 იანვრითაა დათარიღებული. ფაშისტების მიერ პოლონეთის ოკუპაციის შემდეგ მამა გრიგოლი ეკუმენისგან იზოლირებული აღმოჩნდა. ვარშავაში კი ძმობისა და სიყვარულის სივრცე სულ უფრო მცირდებოდა მის გარშემო.

მოწამე

შეეძლო თუ არა იესო ქრისტეს აერიდებინა საკუთარი ჯვარცმა? „არსი და უპირატესობა ძლიერი ადამიანებისა ის არის, რომ ძირეული და დიადი შეკითხვების დასმა შეუძლიათ და ცხად პასუხებსაც თავადვე სცემენ. სუსტნი კი ყოველთვის იძულებულნი არიან, აირჩიონ სხვათა მიერ შემოთავაზებული ალტერნატივები“, - წერდა ფაშისტური საოკუპაციო ბანაკიდან პასტორი და თეოლოგი დიტრიხ ბანჰოფერი.

ქრისტესთვის, ისევე როგორც მისი დიდი მიმდევრებისთვის, სიყვარული, რომელიც საკუთარი თავის მსხვერპლშეწირვით გამოიხატება, არის არა იძულება, არამედ პროგრამა, „დიდი კონცეფცია“, პასუხი მათ მიერ დასმულ კითხვაზე: როგორ არის შესაძლებელი ამქვეყნად სიკეთის გადარჩენა?

მამა გრიგოლიც სწორედ მსხვერპლშეწირვით უმზადებდა პასუხს მის მიერ დასმულ შეკითხვას: როგორ არის შესაძლებელი მოქალაქეობა? როგორ შეიძლება იყო ქრისტიანი, როგორ შეიძლება დაძლიო ბოროტება იქ, სადაც ღმერთის ნაცვლად ჯალათებს სცემენ თაყვანს, სადაც ადამიანები, ერთი მხრივ, ყოვლისგამანადგურებელი სამხედრო მანქანის ნაწილად არიან ქცეულნი, ხოლო მეორე მხრივ, საპნებისა და ხელჩანთების დასამზადებელ მასალად? თეოლოგები ამბობენ, რომ ბოროტებას მსხვერპლი ამარცხებს ბოროტებისავე იარაღით - ჯვრით. ამიტომაც გრიგოლ ფერაძე გამუდმებით ქმნიდა პირობებს სიკეთის მახეში ბოროტების გასაბმელად: მან უარი განაცხადა პოლონეთის დატოვებაზე ფაშისტების მიერ ქვეყნის ოკუპაციის შემდეგ და პროტესტის ნიშნად მოწვევაც არ მიიღო ბერლინის უნივერსიტეტიდან. აქტიურად იყო ჩაბმული პოლონეთის ანტიფაშისტურ მოძრაობაში, მფარველობდა ებრაელთა ოჯახებს. ვარშავის დაბომბვებისას თავშესაფარში არ იმალებოდა, უვლიდა დაჭრილებს და აპატიოსნებდა მიცვალებულებს. თვითმხილველები ჰყვებიან, რომ არაერთხელ შეწინააღმდეგებია გერმანელ ჯარისკაცებს, როდესაც ისინი ამცირებდნენ ან ფიზიკურად უსწორდებოდნენ ვინმეს. ცნობილია კიდევ ერთი ფაქტი: გერმანიის მიერ საფრანგეთის ოკუპირების შემდეგ საქართველოს ემიგრაციული მთავრობა აიძულეს ქართული განძი აუქციონზე გაეტანა, რათა თავად გერმანელები დაპატრონებოდნენ მას. ექვთიმე თაყაიშვილთან ერთად მამა გრიგოლმა თავისი დიდი ავტორიტეტის წყალობით გერმანელები დაარწმუნა, რომ ამ ნივთებს მხოლოდ ისტორიული ღირებულება ჰქონდა ქართველი ერისთვის. ერთი ყუთიც რომ გახსნილიყო, მას დახვრეტა არ ასცდებოდა.

ბოლო წლებში გრიგოლ ფერაძე პოლონეთის ქართულ სათვისტომოს ედგა სათავეში. დეკანოზმა ჰენრიკ პაპროცკიმ გერმანული საიდუმლო დოკუმენტების შესწავლის შემდეგ დაადგინა, რომ სათვისტომოს ანტიფაშისტური კურსი ყოფილა არქიმანდრიტის დაპატიმრების მთავარი მიზეზი. მის დაპატიმრებაში სათვისტომოს პროფაშისტ ქართველებს მიუძღვით უდიდესი წვლილი.

ეს ის ქართველები იყვნენ, რომლებსაც გულწრფელად სწამდათ, რომ ფაშისტური გერმანია არის ძალა, რომელითაც ბოლო მოეღებოდა კომუნიზმს და რუსული იმპერიული ბატონობისგან გათავისუფლდებოდა საქართველო. ეს პატრიოტი ქართველები იყვნენ. ამ ამბის მთელი ტრაგიზმი სწორედაც ეგ არის: პატრიოტიზმმა დააბრმავა ეს ადამიანები და გრიგოლ ფერაძის ნაცვლად ადოლფ ჰიტლერის მხარდაჭერა აირჩიეს.

დაპატიმრებიდან სამი თვის შემდეგ, 1942 წლის 6 დეკემბერს, ოსვენციმში მრავალშვილიანი ებრაელის ნაცვლად საკუთარი ინიციატივით გრიგოლ ფერაძე შევიდა გაზის საკანში. არსებობს მისი დაღუპვის მეორე ვერსიაც, რომლის თანახმად, გრიგოლმა სხვის მიერ მოპარული პურის ქურდობა დაიბრალა, რაც სიკვდილით ისჯებოდა.

როდესაც ფრანცისკანელმა მღვდელმა მაქსიმილიან კოლბემ ასეთივე გადაწყვეტილება მიიღო, გერმანელი ოფიცერი დაინტერესდა, თუ რატომ სჩადიოდა ამას. კოლბემ უპასუხა: იმიტომ, რომ მღვდელი ვარ. ანალოგიურ შეკითხვას მამა გრიგოლიც ანალოგიურად უპასუხებდა, რადგან ქრისტეს მღვდლობა მსხვერპლსაც და შემწირველსაც ერთდროულად გულისხმობს.

ი. ცინცაძე. „წმ. მღდელმოწამე გრიგოლის ხატი“

წმინდანი

გრიგოლ ფერაძის მიერ შექმნილი სულიერებისა და კულტურის სივრცე თითოეული კეთილი ნების მოქალაქისათვის, განურჩევლად ეროვნებისა და აღმსარებლობისა, საკუთარი თავისა და მოყვასისაკენ სავალი გზების ძიების კიდევ ერთი შესაძლებლობაა. ეს არის განვითარების დაუსრულებელი პერსპექტივა, სადაც „სიარულს არ დაემჩნევა დაღლილობა და სირბილს მტვერი“.

ამ სივრცეში „ერთმა მეორეს უნდა შეუნდოს დანაშაული, რადგან უდანაშაულო, უცოდველი ჩვენ შორის არავინაა“ (გრიგოლ ფერაძე. „მამაო ჩვენოს“ განმარტება - შინაარსი ჭეშმარიტი მოქალაქეობისა“).

საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ 1995 წელს გაფართოებულ საეკლესიო კრებაზე გრიგოლ ფერაძე წმინდანად შერაცხა. პოლონელი მეცნიერი და ღვთისმსახური ჰენრიკ პაპროცკი ამ კრებას ესწრებოდა და გრიგოლის კანონიზაციისას ბავშვივით ტიროდა.

წმინდანად შერაცხვისათვის საჭირო რვა პირობიდან გრიგოლ ფერაძის კანონიზაციას საფუძვლად დაედო:

1. მოწამებრივი სიკვდილი ქრისტესთვის;

2. გამორჩეული საეკლესიო და საგანმანათლებლო მოღვაწეობა;

3. დიდი დამსახურება ეკლესიისა და ერის წინაშე;

4. კეთილმსახური, მართალი, წმინდა ცხოვრება;

5. უმწიკვლო მართლმადიდებლობა.

მართლმადიდებელი ეკლესია წმინდა მღვდელმოწამე გრიგოლ ფერაძეს 6 დეკემბერს იხსენიებს.

ბექა მინდიაშვილი

თესალონიკში 2003 წლის 1-3 ივნისს ჩატარებულმა საერთაშორისო სამეცნიერო სიმპოზიუმმა, რომელიც ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მართლმადიდებლების მონაწილეობისა და საქმიანობის თემას მიეძღვნა, ბულგარეთისა და საქართველოს მართლმადიდებელ ევლესიებს მოუწოდა განიხილონ და გადაწყვიტონ მათი მსოფლიო ეკუმენურ ოჯახში დაბრუნების საკითხი.

ეს თხოვნა ნარმოდგენილია წერილში, რომლის ადრესატებიც არიან მისი უნეტარესობა ბულგარეთის პატრიარქი მაქსიმე და მისი უწმინდესობა და უნეტარესობა კათოლიკოსი ილია, საქართველოს პატრიარქი. წერილი ხელმოწერილია არისტოტელეს სახელობის თესალონიკის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტის მიერ ორგანიზებული სიმპოზიუმის მონაწილეთა მიერ. მისი უნეტარესობის, ათენისა და სრულიად საბერძნეთის მთავარეპისკოპოსის ლოცვა-კურთხევით გამართული ეს სიმპოზიუმი ეძღვნებოდა თემას: „მართლმადიდებელი თეოლოგია და ეკუმენური დიალოგი: პრობლემები და პერსპექტივები“.

ორივე ეკლესია ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოდან გამოვიდა 1998 წელს. უნდა აღინიშნოს, რომ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭომ გასული წლის აგვისტოში მიიღო საფუძვლიანი ანგარიში მართლმადიდებელთა მსოფლიო საბჭოში მონაწილეობის 1 საგანგებო კომისიისაგან, სადაც წარმოდგენილია „ახალი შესაძლებლობები მართლმადიდებელთა საკითხების სერიოზულად და პასუხისმგებლობის გრძნობით განხილვისათვის,“ - ნათქვამია წერილში.

წერილს სიმპოზიუმის მონაწილეები, კერძოდ თესალონიკის უნივერსიტეტის თეოლოგიის ფაკულტეტის პროფესორები და მართლმადიდებელთა ემს-ში მონაწილეობის კომისიის წევრები, აპლოდისმენტებით შეხვდნენ. წერილზე ხელისმომწერებმა დაადასტურეს, რომ „ქრისტიანებს შორის დიალოგის გზა რთულია“, მაგრამ ისინი ერთსულოვანნი არიან იმაში, რომ „დიალოგს ალტერნატივა არა აქვს.“

ეს დადასტურება ეხმაურება ელადისა და სრულიად საბერძნეთის მთავარეპისკოპოსის ქრისტოდულოსის სიტყვას, რომელიც მან სიმპოზიუმის გახსნისას წარმოთქვა. „მიუხედავად იმ უარყოფითი გამოცდილებისა) რომელიც წლების განმავლობაში შევიძინეთ, ჩვენ ვხედავთ, რომ თეოლოგიურ დიალოგს მომავალი აქვს, და ჩვენს თანამშრომლობას არამართლმადიდებელ დებთან და ძმებთან ოპტიმიზმით ვუყურებ. ჩვენ უფლება არა გვაქვს შევწყეითოთ დიალოგი და დავანგრიოთ ურთიერთობის ხიდები ქრისტიანებს შორის.“- ბრძანა მთავარეპისკოპოსმა.

მის უნეტარესობას ბულგარეთის პატრიარქს მაქსიმეს

მის უწმინდესსა და უნეტარესობას კათოლიკოს ილიას, საქართველოს პატრიარქს

თქვენო უნეტარესობავ,

ქრისტე აღდგა!

მისი უნეტარესობის, ქრისტოდულოსის, ათენისა და სრულიად ელადის მთავარეპისკოპოსის ლოცვა-კურთხევით და თესალონივის არისტოტელეს სახელობის უნივერსიტეტის თეოლოგიური ფაკულტეტის ორი დეპარტამენტის ხელშეწყობით, 2003 ნლის 1-3 ივნისს საბერძნეთის ქალაქ თესალონიკში გაიმართა საერთაშორისო სიმპოზიუმი. ამ სიმპოზიუმზე შეიკრიბნენ ერთი მხრივ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოში მართლმადიდებელთა მონაწილეობის საგანგებო კომისიის საინიციატივო ჯგუფის წევრები, ხოლო მეორე მხრივ, თელოგიის ფაკულტეტის პროფესორები. მსჯელობის საგანი გახლდათ შემდეგი თემა: „მართლმადიდებელი თეოლოგია და ეკუმენური დიალოგი: პრობლემები და პერსპექტივები“.

ჩვენ ჯერ დიდი სიფრთხილითა და რეალიზმის გრძნობით გამოვყავით ყველა ის სირთულე, რომელიც დღეს ეკუმენურ დიალოგს აბრკოლებს, ხოლო შემდეგ გულახდილად ვიმსჯელეთ მათზე. ქრისტიანებს შორის დიალოგის გზა რთულია, მაგრამ დიალოგს ალტერნატივა არა აქვს. ნებისმიერი დიალოგი უნდა ეფუძნებოდეს სიყვარულს, ჭეშმარიტებას და ურთიერთგაგების მცდელობას. ამ მცდელობის უტყუარ მეგზურად უნდა ჩაითვალოს ის „კოინონიის“ (თანაზიარების) გამოცდილება, რომელიც განუყოფელ ეკლესიაში არსებობს.

მიუხედავად სირთულეებისა ამჟამინდელ ვითარებაში მრავალი დადებითი გამოწვევა შეინიშნება. აქ მხოლოდ ზოგიერთ მათგანს შემოგთავაზებთ:

ა) პოლიტიკური, სოციალური და ეკონომიკური მოვლენები ევროპაში ქმნიან ახალ და მარჯვე პირობებს ეკლესიებს შორის კონსტრუქციული დიალოგისათვის, მათი თანამშრომლობისათვის და ერთობლივი მოწმობისათვის.

ბ) დღეს ყველა ქრისტიანული ევლესიის ნინაშე დგას იმპერატივი: გავწიოთ ერთობლივი მოწმობა წუთისოფლში, რომელიც იტანჯება დევნა-შევიწროვების დამანგრეველი ძალისგან, უსამართლობისგან, სიღატაკისგან, სიკვდილისგან. ამდენად ჩვენ გვმართებს ერთად მოვუტანოთ წუთისოფელს იმედისა და სიცოცხლის სიტყვა მკვდრეთით აღმდგარ უფალში!

გ) მართლმადიდებელი ეკლესიების მხრიდან ორმხრივი თეოლოგიური დიალოგების გააქტიურებას დადებითი შედეგები მოაქვს და საერთოდ ეკუმენურ მოძრაობაში ორმხრივი ურთიერთობებისათვის მომავლის იმედს იძლევა.

დ) „მართლმადიდებელთა ემს-ში მონაწილეობის საგანგებო კომისიამ“ წარმოადგინა საფუძვლიანი ანგარიში, რომელიც მიღებულ იქნა ემს-ს ცენტრალური კომიტეტის მიერ. ეს იძლევა იმის შსაძლებლობას, რომ ადგილობრივი მართლმადიდებელი ეკლესიების წინადადებასა და საზრუნავს სერიოზულად მოეპყრონ და პასუხისმგებლობის გრძნობით მოეკიდენ; ეს შესაძლებლობა ასევე სრულად გავრცელდება ბულგარეთისა და საქართველოს წმინდა მართლმადიდებელ ეკლესიებზეც.

ამრიგად, ყველა მონაწილე, სრულად ვითვალისწინებთ-რა იმ სირთულეებს, რასაც თქვენი წმინდა ეკლესია წააწყდა ამ ბოლო წლების განმავლობაში, ეფუძნებით-რა ჩვენს სასოებას და ქრისტიანულ სიყვარულს, მოგიწოდებთ, - თქვენდამი სივარულიდან და ღრმა პატივისცემიდან გამომდინარე, - რათა თქვენმა წმინდა ეკლესიამ იმსჯელოს და გადაწყვიტოს აქტიური მონაწილეობის მიღება მრავალმხრივ და ორმხრივ დიალოგებსა და კონსულტაციებში, და დაუბრუნდეს დიდ მსოფლიო ეკუმენურ ოჯახს.

„იმედი არ კვდება, როდესაც ჩვენ მკვდრეთით აღმდგარ უფალს ვაღიარებთ მხსნელად და მაცხოვრად“.

ღრმა პატივისცემით,

სიმპოზიუმის მონაწილეები:

თეოლოგიური ფაკულტეტების პროფესორები,

თესალონიკის უნივერსიტეტი

მართლმადიდებელთა ემს-ში მონაწილეობის საგანგებო კომისიის საინიციატივო ჯგუფის წევრები

თესალონიკი, 3 ივნისი 2003

ავთო ჯოხაძე

სათაური წარმოადგენს მართლმადიდებელ ფანატიკოსებს შორის ფართოდ გავრცელებული ლოზუნგის - მართლმადიდებლობა ან სიკვდილის - პაროდირებულ პერიფრაზს

ბ-ნ ავთო ჯოხაძის სტატია ორი წლის წინ დაიწერა. მას შემდეგ საქართველოში ბევრი რამ შეიცვალა, მაგრამ წერილში წამოჭრილ საკითხებს აქტუალობა არ დაუკარგავს. საქართველოში რელიგიური დაპირისპირების საფრთხე დღემდე არსებობს, რადგან ჯერაც ღიად არის დარჩენილი რელიგიურ უმცირესობათა სტატუსის, სახელმწიფოსა და მართლმადიდებელი ეკლესიის ურთიერთობის თუ რელიგიური განათლების საკითხები.

რედკოლეგია

სადღეისოდ საქართველოში, ისევე როგორც მთელ პოსტსაბჭოთა სივრცეში, ტრადიციული რელიგიური სისტემების სწრაფი რეანიმაციის პროცესი მიმდინარეობს. ამ პროცესს თან საკმაოდ კონფლიქტოგენური სუბიექტების - მართლმადიდებელი ეკლესიის და მუსულმანური მეჩეთის - პოლიტიკური გავლენის განუხრელი ზრდა ახლავს. საგანგაშოა, რომ ეს ხდება რეგიონში, რომლის მოსახლეობაც ისედაც ეთნო-პოლიტიკური კონფლიქტებით არის განამებული. კონფესიურად ჭრელი კავკასიის შედარებით მცირე ტერიტორიაზე თავს იყრის აუარებელი პოლიტიკური სუბიექტი. მათგან ზოგი დამოუკიდებელი სახელმწიფოა, ზოგი - ავტონომიური წარმონაქმნი, ზოგი აღიარებულია, ზოგი - უღიარებელი, მაგრამ ყველა მათგანი ერთმანეთს ჰგავს ერთი ნიშნით, და აქ ძირითად გამონაკლისს საქართველო შეადგენს. ეს სუბიექტები არსებითად მონოკონფესიურია: ჩეჩნეთი - მუსლიმანური, სომხეთი - გრიგორიანული, ოსეთი - ძირითადად მართლმადიდებლური (მუსლიმანთა რაოდენობა 20%25-ია) და ა.შ. საქართველოში ეს ასე არ არის. განსხვავებული კონფესიების წარმომადგენლები ყველგან გვხვდება, მაგრამ ისეთი პროპორციით როგორც საქართველოში - სხვაგან არსად. აქ ცხოვრობს ასეულ ათასობით გრიგორიანელი და მათი რიცხვი მთელი მოსახლეობის დაახლოებით რვა პროცენტია; ასეულ ათასობით ან იქნებ . მილიონამდე მუსლიმანი; კიდევ უფრო მეტი მართლმადიდებელი საქართველოში, რომელიც კავკასიის ყველა პოლიტიკურ სუბიექტს ესაზღვრება, თითქოს შემცირებული მასშტაბით მეორდება მთლიანად კავვასიისთვის დამახასიათებელი კონიუნქტურა - მცირეში აისახება დიდი.

ოროზკო. „ძმობის დიდი მაგიდა“

კავკასია ის რეგიონია, სადაც ცივილიზაციები ერთმანეთს ემიჯნება და თანაც არა ერთ სეგმენტში, არამედ რამდენიმეგან. საქართველოს შემთხვევამი ეს მიჯნები მისი საზღვრების გასწვრივაც არის და ამ საზღვრებით შემოფარგლული ტერიტორიის შიგნითაც. იმედი ვიქონიოთ, ცივილიზაციათა მეხლის ჰანთინგთონისეული ჰიპოთეზა არ ნიშნავს კონფლიქტების გარდუვალობას და მათი თავიდან აცილების ან მოწესრიგების შეუძლებლობას, მაგრამ ე.წ. რისკფაქტორი აქ მართლაც ძალიან მაღალია. ამასობაში 11 სექტემბერმა ცივილიზაციების შეხლა „გახსნილად გამოაცხადა“, რითაც ვითარება ისე გართულდა, რომ კონფესიებს შორის შემწყნარებლობა რეგიონში კატასტროფის თავიდან აცილების სრულიად აუცილებელ წინაპირობად იქცა.

ეს ძალიან კარგია, რომ კონფლიქტებს კავკასიაში რელიგიური ხასიათი ჯერჯერობით არ მიუღია, მაგრამ ცდება, ვინც თვითდამშვიდებას ეძლევა. მართალი თუ გნებავთ, კავკასიაში ამჟამად მიმდინარე თუ დაკონსერვებული კონფლიქტები იმიტომ არ აღბეჭდილა ეთნიკურთან ერთად რელიგიური ნიშნით, რომ კონფლიქტების დაწყება უბრალოდ წინ უსწრებდა რელიგიური სისტემების „აღორძინებას“; ტრადიციული რელიგიური სისტემების რესტავრაციას თავისი გაქანებისთვის უბრალოდ ჯერ არ მიუღწევია, მაგრამ ეს უახლოესი მომავლისთვის გარდაუვალია, სიმპტომატურია, რომ ჩეჩნეთ-დაღესტანში გაჩაღებული უკანასკნელი კონფლიქტი, თავდაპირველად სწორედ რელიგიური ელფერის გახლდათ: არენაზე გამოვიდნენ ე.წ. ვაჰაბიტები, რომლებიც რუსულმა პროპაგანდამ მერე ბანდიტებად მონათლა.

რელიგიური კონფლიქტების თავიდან აცილების ამოცანა იმ გეოპოლიტიკურ ინტერესთა ფონზე, რომელიც კავკასიის მიმართ არსებობს, ტრადიციული რელიგიური სისტემების ლიბერალიზაციასაც მოითხოვს, მაგრამ კონფესიათა შორის დიალოგის 5 დაწყება პირველი რიგის და სრულიად . გადაუდებელი საქმეა. ძალიან საეჭვოა, ასეთი რამ ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო ხელმdღვანელობამ მოინდომოს; მაგრამ არსებობს ერთი იმედისმომცემი ფაქტორი, ეს არის წმინდა პოლიტიკური, სახელმწიფო ინტერესი. სახელმწიფო კი ჯერ მხოლოდ „შენდება“. ქართული ნაციონალური სახელმწიფოს მშენებლობა კონფესიათა შორის უთანხმოების პირობებში საფუძველშივე ნაღმების ჩადების ტოლფასია. ამის თავიდან აცილება მხოლოდ იმ შემთხვევაშია შესაძლებელი, თუ ჩვენი საეკლესიო იერარქებიც და პოლიტივოსებიც ყველა ღონეს იხმარენ ქვეყნის შიგნით კონფესიათა დაახლოვებისათვის. კავკასიის სხვა პოლიტიკურ სუბიექტებს თავიანთი ქვეყნების შიგნით ასეთი პრობლემა (და შესაბამისად ასეთი დამატებითი სტიმული კონფესიათა შორის თანხმობის მისაღწევად) არა აქვთ.

მეორე მხრივ, მრავალკონფესიური სახელმწიფოს მშენებლობაში წარმატების მიღწევა საუკეთესო პრეცედენტი იქნება კავკასიის პოლიტიკურ სუბიექტებს შორის შესაძლო კონფლიქტების რელიგიური კერების გასანელებლად. რელიგიათშორისი თანხმობის ქართული გამოცდილება, თუ ის წარმატებული გამოდგა, შეიძლება გადამდები აღმოჩნდეს მეზობლებს შორის ურთიერთობისთვის.

ეს მოსაზრება კიდევ უფრო თვალსაჩინო ხდება, თუ საკითხს შევატრიალებთ: წარმოვიდგინოთ საქართველოში რელიგიური კონფლიქტი. ყველა რელიგიური უმცირესობა საქართველოს საზღვრისპირა რეგიონებში ცხოვრობს. ამავე დროს მათ უშუალო მეზობლობაში მყოფ სახელმწიფოებში ცხოვრობენ მათი აღმსარებლობის მსგავსი და ეთნიკური კუთვნილების ხალხები: ჯავახეთს მიღმა სომხეთია, ქვემო ქართლთან ახლოს - აზერბაიჯანი, პანკისთან - ჩეჩნეთი, აჭარას თურქეთი ესაზღვრება საქართველოს ამ რეგიონების რელიგიურ კონფლიქტში ჩაბმა კონფესიათა შორის კონფლიქტს ნაციონალურ-ირედენტულ კონფლიქტებშიც გადაზრდის და მასში მეზობელ სახელმნიფოებსაც ჩაითრევს. თავის მხრივ, სახელმწიფოთაშორისი კონფლიქტი შეიძლება იოლად გადაიზარდოს საერთო კავკასიურ ომში. აქედან ცხადია, რა ამოცანის წინაშე დგას საქართველოს პოლიტიკური და საეკლესიო ხელმძღვანელობა.

საუბედუროდ, ჩვენმა ხელისუფლებამ ისე ღრმად შეტოპა წვრილმანი პოლიტიკური ინტრიგების ჭაობში, რომ სახელმწიფოსათვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის საკითხების მიმართ პასუხისმგებლობა საერთოდ მიივიწყა. უფრო უარესიც: ეს უუნარო სახელმწიფო მაინც ახერხებს, გაატაროს ისეთი, უკაცრავად პასუხია და, „რელიგიური პოლიტიკა", რომ ჩნდება ეჭვი, უმაღლეს ეშელონებში პოლიტიკურად საშიშ მეზობელთან, რუსეთთან დანაშაულებრივ თანამშრომლობას აქვს ადგილი: სახელმნიფო ხელოვნურად ახდენს რელიგიური ძალადობის პროცესის პროვოცირებას, - რაც მომაკვდინებელი საფრთხის შემცველია ჩვენთვის და მხოლოდ რუსეთის კავკასიური სტრატეგიის ინტერესებშია.

ცივილიზაციების შეხლის თუ კონფლიქტების თავიდან აცილების ტვირთის სიმძიმე, უპირველეს ყოვლისა, სახელმწიფოს აწევს. ვითარება ისე გართულდა, რომ ექსპერტები სახელმწიფოებრიობის ახლებურ განსაზღვრებაზე ალაპარაკდნენ. დღეს უკვე სტანდარტად ითვლება, რომ სუსტი და განუვითარებელი სახელმწიფო, რომელთა რიგებში საქართველოც იგულისხმება, ტერორისტებისა და რელიგიური ექსტრემისტების მძევლად გადაქცევისათვის არის განწირული. ავღანეთის მაგალითზე ყველამ დავინახეთ, როგორ იქცა სახელმწიფო რელიგიური ექსტრემისტების იარაღად. იგივე შეიძლება დაემართოს ჩვენს არშემდგარ სახელმწიფოს, თანაც არა მხოლოდ რელიგიური ექსტრემისტების, არამედ ზოგადად ორგანიზებული დანაშაულის ბატონობის ვითარებაში. კორუფციის ჭაობში ჩაძირული საქართველო ასეთი მძევლობის მკაფიო მაგალითი ხდება, ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ანტიტერორისტული კოალიციის ფორმალური წევრობის პარალელურად საქართველოში კოალიციის მოწინააღმდეგეც შეაფარებს თავს, რაც უკიდურესად გაამწვავებს ვითარებას ჩვენს ისედაც აწეწილ-დაწეწილ ქვეყანაში. საბჭოთა ნომენკლატურის პარპაში, კორუფცია და პლუტოკრატია ის ფენომენებია, რომელთა არსებობის გამო მსოფლიო თანამეგობრობა საქართველოს უკვე ათვალწუნებით უყურებს., საერთაშორისო ვითარებაში მომხდარი ძირეული ცვლილებები კი ჩვენი ქვეყნისთვის უაღრესად სახიფათო პოტენციალს შეიცავს.

ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობას არც რელიგიური ხელმძღვანელობა ჩამორჩება. მართლმადიდებელი იერარქების უმრავლესობას ურმის და ცხენის ეპოქის სოციალური წესრიგისა და სტანდარტების აღორძინება სურს და კონფლიქტში შედის თანამედროვეობის ინტერესებთან. ასეთი მიდგომების გამოა, რომ ეთნორელიგიური კონფლიქტების გაჩაღების საფრთხე სინათლის სიჩქარით იზრდება და ის ტრადიციულ აღმსარებლობათა რეანიმაციის პროცესის პირდაპირპროპორციულია. ის დაწიოკებები, რაც ბასილ მკალავიშვილის დაჯგუფებას და საპატრიარქოსთან არსებულ ორგანიზაცია „ჯვარს“ უკავშირდება, მხოლოდ პირველი შხეფებია, ტალღები მერე მოგორდება.

შექმნილი ვითარება ჩვენს ინტელექტუალურ და პოლიტიკურ ელიტას ქართული საზოგადოების შეგნებაში რელიგიური რეფორმაციის აუცილებლობის დამკვიდრებაზე ზრუნვას ავალდებულებს. ჩვენ არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავრჩეთ გარეშე მაყურებლის როლში დღევანდელ მსოფლიოში მიმდინარე იმ მტკივნეული პროცესის მიმართ, რასაც ისლამის და მართლმადიდებლობის ტრანსფორმაცია ჰქვია.

ბევრი ფიქრობს და სამართლიანადაც, რომ არც ისლამი და არც მართლმადიდებლობა თავისი არსით ფანატიკური არ არის. იდეოკრატიული დიქტატურების ჩამოყალიბებისთვის ბიძგის მიმცემია არა იმდენად თვითონ ისლამი ან მართლმადიდებლობა, არამედ ის ადამიანები, ვისაც ხელთ უპყრია მართვის სადავეები. სინამდვილეში ნებისმიერი რელიგიის (მათ შორის მართლმადიდებლობის და ისლამის) მიმდევრებს შეუძლიათ, ნებისმიერი პოლიტიკური მოთხოვნა გაამართლონ თავიანთი წმინდა წერილის მოშველიებით, რაც თანამედროვე პოლიტიკური სტანდარტების მიმართ ადაპტირების შესაძლებლობას ბადებს. ისლამური და მართლმადიდებლური ცივილიზაციები ბოლო დრომდე ინტელექტუალური სტაგნაციის მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ. დღეს ვითარება იცვლება. ყოველ შემთხვევაში, ისლამის სამყარო აშკარად მოდერნიზებული ხდება, თურქეთი კი სანიმუშოდ ითვლება ამ ქვეყნებს შორის. თურქული დემოკრატია, ასახავს რა მკაცრ სახელმწიფო იდეოლოგიას, ნელ-ნელა რთავს მოღვაწეობის ნებას იმ ისლამურ მოძრაობას თუ პარტიებს, რომლებიც დემოკრატიულ სულისკვეთებას ავლენენ. თურქეთში პოლიტიკური ისლამი გასცდა ისლამის ვიწრო, არადემოკრატიულ გაგებას და სამოქალაქო პასუხისმგებლობის მქონე ძალად იქცა. (ის. Graham Fuller „The Future of Politikal. islam“ Foreign Affairs. March/April. 2002).

საერთოდ, ისლამის ქვეყნების გამოცდილება საქართველოს პოლიტიკური ევოლუციისთვის, შეიძლება ითქვას, ქრესტომათიული მნიშვნელობისაა. ეს იმით არის განპირობებული, რომ, პოლიტიკური ფილოსოფიის ფორმირების თვალსაზრისით, ისლამისა და მართლმადიდებლობის მონაპოვრები ერთმანეთისაგან დიდად არ განსხვავდება. სამწუხარო კი ის არის, რომ ეს მსგავსება სულაც არ ანელებს მათი მიმდევრების ურთიერთგაუცხოებას, პირიქით, ამძაფრებს კიდეც. ეს ის შემთხვევაა, როცა ორი ერთნაირი მუხტის მატარებელი ელემენტი ერთმანეთს განიზიდავს.

დავაკვირდეთ ისლამის სამყაროში მიმდინარე ტრანსფორმაციის პროცესს, რომელსაც თან სდევს ლიბერალიზაციის მომხრეებისა და ისლამისტების გარდაუვალი დაპირისპირება. ამ წინააღმდეგობის გამო ვაშინგტონი ფრთხილობს, ერიდება ამ ქვეყნებში დემოკრატიული პროცესების სტიმულირებას; ვაშინგტონი შიშობს, მისმა ჩარევამ ხელისუფლებაში ისლამისტების მოსვლა არ დააჩქაროს. ურთიერთობის ამ სტერეოტიპს თუ ჩვენს ქვეყანასაც მივუსადაგებთ, მაშინ უნდა ვივარაუდოთ, რომ მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის აღზევების და ეთნორელიგიური კონფლიქტების წინააღმდეგ დასავლეთის მხარდაჭერის იმედი ნაკლებად უნდა გვქონდეს. ეს პრობლემა მთლიანად ჩვენი მოსაგვარებელია.

მართლმადიდებლობისა და ისლამის შორეული წარსულის სოციალური წესრიგით შემოფარგვლა გამანადგურებელი შედეგებით დამთავრდება. ამ ქვეყნების პოლიტიკურმა მმართველობამ ყოველნაირად უნდა შეუწყოს ხელი მუსულმანური და მართლმადიდებლური რეფორმაციის პროცესს, რომელიც მისაღებს გახდის ლიბერალურ ღირებულებებს. ამ მიმართულებით საქართველოში ჯერ ერთი ნაბიჯიც არ გადადგმულა. ჩვენი ქვეყნის ხელისუფლება სხვა საქმით არის დაკავებული. ის, როგორც აღვნიშნეთ, თავისი რელიგიური პოლიტიკით სულაც ფუნდამენტალიზმისა და რელიგიათშორის შუღლის გაღვივებას უწყობს ხელს.

მართლმადიდებლობის დასავლური ცივილიზაციისაგან გაუცხოების მიუხედავად, დასავლეთთან ინტეგრაციის პროცესი, ჩვენდა საბედნიეროდ, მართლმადიდებლურ ქვეყნებშიც მიმდინარეობს. მათ დასავლეთთან დაძაბულობის შენელების უფრო მეტი შანსი (ისლამის ქვეყნებთან შედარებით), დასავლეთთან ინტეგრაციის რეალური პერსპექტივა აქვთ. თუ ეს რუსეთისა და სერბეთის შემთხვევაში უფრო რთულია, საბერძნეთისა და რუმინეთის, ბულგარეთისა და საქართველოს შემთხვევაში თითქოს უფრო იოლი ჩანს. ფაქტი კი ის არის, რომ რუსეთი უფრო წარმატებულია ამ მხრივ, ვიდრე საქართველო და ეს მისი პოლიტიკური ლიდერისა და ხელმძღვანელობის სრული დეზორიენტაციის შედეგია.

2002

ჟურნალ „ზღვარის“ რედკოლეგიას

ავტორის თხოვნით წერილის სტილი დაცულია

მინდა მოგახსენოთ გასული წლის ნოემბრის N2 გამოცემაში, 91 გვერდზე მოთავსებულ სტატიაზე.

პირველ ყოვლისა გთხოვთ მიპასუხოთ: რა აზრი და სარგებელი შეიძლება დაინახოს კაცმა ამ... (მხატვრულად გადმოცემა, გაშარჟება, ცდომილება) სახელიც იქნებ თქვენ მოუნახოთ. პირადად ჩემზე მან ძალიან ცუდად იმოქმედა. თუ ეს უბრალოდ ზღაპარია, გეტყვით, რომ ასეთი მკრეხელური ზღაპრების თხრობას თავი დაანებოთ. სხვა შემთხვევაში არაა სასურველი და საჭირო გერმანულიდან ყველაფრის თარგმნა. ცდებით იმაშიც, რომ გიუნტერ აიხის შემოქმედებას კულტურა უწოდეთ. მე კი სრული პასუხისმგებლობით მოგახსენებთ, რომ ეს კულტურა კი არა ცრუ კულტურაა. ასეთი რელიგიაც სამგზის საწყალობელი აიხის იყოს, თქვენ კი გირჩევთ ასეთი რელიგიისაგან და კულტურისაგან თავი შორს დაიჭიროთ და ვაი იმ ქართველს, ვინც მას კულტურად და რელიგიად აღიქვამს, რადგან სწორედ აქ იწყება მისი არაქართველობა.

ახლა ორიოდ სიტყვით იმის შესახებ, თუ რა გადახრები აქვს ამ ...-ის შემოქმედს: მასში ისმის ხმები მოწამე ფესტიანუსისა და ლორენციანუსისა, რომლებიც, როგორც ჩანს ერთმანეთს სამოთხეში შეხვდნენ და ამ ...-ის ენით რომ ვთქვათ, გაუდგნენ გზას ჯოჯოხეთისაკენ, რადგან ფესტიანუსს აინტერესებს იქ მშობლებისა და სხვათა მდგომარეობა. (მოგახსენებთ, რომ სწავლება სამოთხიდან ჯოჯოხეთში და პირიქით, გადასვლის შესახებ მოცემულია ლუკას სახარების მე-16 თავში, სადაც 26 მუხლში გარკვევით სწერია: „და მას ყოველსა თანა შორის ჩუენსა და შენსა დანახეთქი დიდი დამტკიცებულ არს, რაითა, რომელსა უნდეს წიაღსვლად ამიერ თქუენდა, ვერ ხელეწიფოს, არცა მაგიერ ჩუენდა წიაღმოსლვად“. ვფიქრობ, რომ რედკოლეგიისთვის ეს სწავლება ცნობილია). შემდეგ ისმის პეტრე მოციქულის ხმა, რომელიც ამ ...-ის ავტორის თქმით (ჰოი უგუნურება და უმეცარი სიბნელე მკრეხელობისა) გაურკვეველია რა სულიერ მდგომარეობაში იმყოფება. შემდეგ შეჩვენებულთა ჯგუფის სამყოფელი ჯოჯოხეთის შესასვლელთან ისე ოსტატურადაა აღწერილი, რომ გულუბრყვილო მკითხველი პუტიოვკის ძებნას დაიწყებს. შემდეგ ფესტიანუსმა ორიგენეს ნახვა მოინდომა, რაზეც ბელიარისაგან მიიღო პასუხი, რომ „ის სამოთხეში უნდა იყოს“ (ამას კი ეშმაკის გარდა ვინ იტყოდა, რადგან ორიგენე 231 წლის ადგილობრივმა კრებამ ეკლესიიდან განკვეთა და მისი სწავლება და საერთოდ ორიგენიზმი ეკლესიამ VI ს-ში დაგმო. დღეს ორიგენეს სწავლება განსაზღვრულია, როგორც „ერესი დროის შესახებ“).

...-ის ბოლოში არის მინაწერი, რომ დასასრული შემდეგ ნომერში იქნება. მე ვიმედოვნებ, რომ თქვენ ამაზე იფიქრებთ და ჯეროვან გადაწყვეტილებას მიიღებთ.

გარწმუნებთ, რომ სამოთხეზე, ჯოჯოხეთზე და წმინდანებზე ანეგდოტების მოყოლა ვერავის, ვერანაირ სარგებელს ვერ მოუტანს, ვნებით კი ბევრს ავნებს, რაც თქვენ კარგად უნდა გესმოდეთ, მაგრამ რატომღაც შეგეშალათ.

დავით ინწკირველი

რედკოლეგიის პასუხი

პიესის ზედაპირულად წაკითხვის შემდეგ მართლაც შეიძლება გაგვიჩნდეს კითხვა: „რა სარგებელი შეიძლება დაინახოს კაცმა ამ... (მხატვრულად გადმოცემა, გაშარჟება, ცდომილება)“-ში. უპირველეს ყოვლისა, შევნიშნავთ, რომ გიუნტერ აიხის პიესა არ განეკუთვნება „სულთმარგებელი“ მოთხრობების ჟანრს, რომლებშიც ადვილად იკითხება რაიმე ზნეობრივი შეგონება და მით უფრო, ეს არ არის საღვთისმეტყველო ტრაქტატი, რომ მასში დავიწყოთ ზედმიწევნითი დოგმატური სწავლებების ძიება. მისი შინაარსის წვდომა ჩვენი მხრიდან მოითხოვს გონების მცირედით „განლაღებას“ და ისიც მხოლოდ იმიტომ, რომ სიყვარულში „აღვეშენოთ“.

ეს არის პიესა, რომლის ავტორის წინაშე დგას პრობლემა: როგორ უთავსდება ღმერთის ყოვლისმომცველი სიყვარული ჯოჯოხეთის მარადიული სატანჯველის არსებობას?

ეს პრობლემა ძველი დროის ეკლესიასაც აღელვებდა. III საუკუნეში ორიგენე ჯოჯოხეთის ტანჯვას დროში დასრულებადად მიიჩნევდა და აყალიბებდა საყოველთა ცხონების სწავლებას, ე.წ. „აპოკატასტაზისის“ თეორიას. ორიგენეს ამ თეორიას ეკლესიის წიაღში თავიდანვე გამოუჩნდნენ მოწინააღმდეგეები (წმ. მეთოდი ოლიმპიელი, მოგვიანებით, IV საუკუნეში წმ. ეპიფანე კვიპრელი), ხოლო შემდგომში V მსოფლიო კრებამ საბოლოოდ დაგმო იგი, მაგრამ ამ პრობლემის დადებითი გადაწყვეტა არ მოუცია. აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ საყოველთაო ცხონების სწავლებას იზიარებდა უდიდესი ღვთისმეტყველი და წმინდანი გრიგოლ ნოსელი, ზოგიერთ ადგილას ფრთხილ ვარაუდს გამოთქვამდა წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი

ევლესიისთვის ეს მოძღვრება მიუღებელია არა მისი „ზედმეტად ჰუმანური“ ხასიათის გამო, არამედ პრობლემის არსში არასაკმარისი სიღრმით წვდომის მიზეზით: აქ გათვალისწინებულია ღმერთის ყველას მიმართ განურჩეველი მარადიული სიყვარული, მაგრამ არ ხდება იმის გათვალისწინება, რომ ამ სიყვარულზე პასუხი თითოეული პიროვნების მხრიდან უნდა გაიცეს თავისუფალი ნებით; თავისუფლება კი ყოველთვის შეიცავს რისკს - „ან-ან". ასე რომ, ეკლესია „აპოკატასტაზისის“ თეორიას უარყოფს სწორედ ჰუმანიზმის პოზიციებიდან: იგი იცავს ადამიანის ის თავისუფალი არჩევანის უფლებას.

წმ. ისააკ ასურის სწავლებით, ჯოჯოხეთში ცოდვილები იტანჯებიან, „რადგან გრძნობენ, რომ შეცოდეს სიყვარულის წინაშე...მწუხარება, რომელიც გულს სტკენს სიყვარულის წინააღმდეგ მიმართული ცოდვის გამო, ყოველგვარ შესაძლო სასჯელზე აუტანელია. ყოვლად მიუღებელია აზრი, რომ ცოდვილები გეენიაში მოკლებული არიან ღვთის სიყვარულს. ღვთის სიყვარული არის ჭეშმარიტების შემეცნებით ნაშობი, რომელიც (და ამაში ყველა დამეთანხმება) საერთოდ ყველას ეძლევა“. („Преп. Исаак Сирин.-.Слова Подвижнические,c.76.). სხვაგან იგი წერს: „ცოდვა, გეენია და სიკვდილი საერთოდ არ არსებობს ღმერთისთვის, რადგან ეს არის ქმედებები და არა არსებები. ცოდვა არის თავისუფალი ნების ნაყოფი. იყო დრო, როდესაც არ არსებობდა ცოდვა და დადგება დრო, როდესაც იგი შეწყვეტს არსებობას. გეენია არის ცოდვის ნაყოფი. დროის გარკვეულ მონაკვეთში მან დაიწყო არსებობა, მაგრამ მისი ბოლო უცნობია...“ (Mar isaacus Ninevita. De perfektione religiosa. Ed. P. Bedjan. Leipzig, 1909. P. 189)

მაგრამ ბუნებრივია, ნებისმიერი ტანჯვა, თუნდაც ეს ვინმეს მიერ სხვა პიროვნების (ღმერთის, მოყვასის) უსაზღვრო სიყვარულზე თავისუფალი ნებით უარის თქმით იყოს გამოწვეული (რაც საკუთარი თავის მიმართ სიყვარულზე უარის თქმაც არის), მაინც ტანჯვაა და არ შეიძლება არ იწვევდეს თანაგრძნობას ღვთის სიყეარულს ნაზიარები პიროვნების, ქრისტიანის მხრიდან. წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი წერს: „მე ვიცი ისეთი კაცი, რომელსაც ისე ძლიერ სურდა მისი ძმების ხსნა, რომ მრავალგზის ცრემლებით ევედრებოდა ღმერთს, რათა ან ისინიც ეხსნა, ანდა თვითონაც მათთან ერთად მისცემოდა ტანჯვას. ღვთისმბაძველს, მხურვალე სიყვარულით აღძრულს არაფრით სურდა ხსნა თავისი ძმების გარეშე. რადგან ისე შეუერთდა მათ სულით, წმინდა სიყვარულის კავშირით, სულიწმინდაში, რომ მათგან განცალკევებით ცათა სასუფეველში არ სურდა შესვლა. ო, წმინდა ერთობა! ო, წმინდა კავშირი! ო, სიბრძნისმოყვარე სულის, უკეთ, ღმერთშემოსილის, სრული სიყვარული ღმერთისადმი და მოყვასისადმი!“ ამასთან წმინდა მამა გვაფრთხილებს: „ის, ვისაც არ მიუღწევია ამგვარი სიყვარულის საზომამდე და ვერ ხედავს საკუთარ სულში ამის თუნდაც მცირედ ნიშნებს, იგი ჯერ კიდევ მიწიერი ცხოვრებით და მიწაზე ცხოვრობს, ან უკეთ რომ ვთქვა, მიწის ქვეშ იმალება როგორც თხუნელა“ („Прен, Симеон Новый Вогослов, Творения, т2, c.1l).

ახლა მოვუსმინოთ გასულ საუკუნეში მართლმადიდებლური სულიერების უდიდეს დამამოწმებელს, წმინდა სილუანე ათონელს: „ღმერთი არის სიყვარული, აბსოლუტური სიყვარული, რომელიც ქმნილებას ზეჭარბად მოიცავს. ღმერთი ჯოჯოხეთშიც მყოფობს როგორც სიყვარული... ისინი, რომელთაც მიაღწიეს ცათა სასუფეველს, ხედავენ ჯოჯოხეთის უფსკრულებს... ზეცაში მყოფი წმინდანები ხედავენ ჯოჯოხეთს და მასაც მოიცავენ სიყვარულით. ხოლო ისინი, რომელთაც სძულთ და თავიდან იშორებენ ძმებს, მოკვეთილი არიან თავიანთი ჭეშმარიტი ყოფიერებისგან, ჭეშმარიტი ღმერთისგან, რომელიც არის ყოვლისმომცველი სიყვარული. მათ იგი ვერ შეიცნეს და ვერ მიაგნეს მისკენ მიმავალ გზას“ (Иеромонах Софроний Caxapoв, Преп. Силуан Афонский,“.c.193). ერთხელ წმ. სილუანესთან მივიდა ერთი ბერი, რომელიც ამბობდა: „ღმერთი ყველა უღმერთოს დასჯის. ისინი დაიწვებიან მარადიულ ცეცხლში“, მაგრამ აღელვებულმა სილუანემ უპასუხა: „გთხოვ, მითხარი, თუ შენ სამოთხეში დაგსვამენ და იქიდან დაინახავ, თუ როგორ იტანჯება ვინმე ჯოჯოხეთის ცეცხლში, როგორ მოისვენებ?“ ბერმა უპასუხა „რას იზამ, თვითონ არიან დამნაშავენი“. მაშინ სილუანემ დამწუხრებულმა მიუგო: „სიყვარული ამას ვერ შეეგუება,. უნდა ილოცო ყველასთვის“ (Иеромонах Софроний Caxapoв, Преп. Силуан Афонский, c.23). როგორ ეწინაღმდეგება ეს სწავლებები გვიანდეღ შუასაუკუნეების ერთი მოძღვრის სიტყვებს: „იმისათვის, რომ არაფერი დააკლდეს ზეცაში, ნეტართა ბედნიერებას, მათ წინაშე იშლება ცოდვილთა ტანჯვის შესანიშნავი სანახაობა“ ან ინგლისის ერთ-ერთი დედოფლის ნათქვამს: „რადგანაც მწვალებელთა სულები იმქვეყნად მარადიულად დაიტანჯებიან ჯოჯოხეთში, არაფერი იქნება უფრო შესაფერისი ჩემთვის, თუ არა საღვთო შურისძიების ბაძვა და მათი ამქვეყნად დაწვა“.

სწორედ ამ საზარელ ანტიქრისტიანულ წარმოდგენებს „აშარჟებს“ გიუნტერ აიხი და სულაც არ მკრეხელობს. ფესტიანუსისთვის გაუგებარია ისეთი სამოთხის „ბრწყინვალება, და რომელიც სიყვარულს არ საჭიროებს“. მის მიერ განვლილი გზა სამოთხიდან ჯოჯოხეთისკენ კი, თუ მხატვრული ნაწარმოების თავისებურებას, გავითვალისწინებთ და ცოტა თავისუფალ შედარებას მოვახდენთ, არსობრივად ქრისტეს მიერ გავლილ, ჯოჯოხეთის მეუფებისაგან კაცობრიობის გამომხსნელ გზას ემსგავსება, რომელიც ყველა ქრისტიანს მიბაძვისაკენ მოუწოდებს.

გაგრძელება. დასაწყისი იხ. „ზღვარი“ №2, 2003

გიუნტერ აიხი

ხმები: ფესტიანუსი. ლაურენციუსი. პეტრე. ბელიალი. დამხმარე ეშმაკი. სლავიციუსი. ოქტავია. ფაუსტინი. ფაუსტინა.

4

(გუმბათის ქვეშ, რომელიც ექოს გამოსცემს)

ბელიალი: მაგალითად, აქ, ღილაკძე თითის დაჭერა საკმარისია.

(ისმის მოკლე სიგნალი. ამუშავდება მანქანური მოწყობილობა, რომელიც ისევ ჩერდება).

ცუდად ხომ არა ხარ, ფესტიანუს?

ფესტიანუსი: არა, არაფერია.

ბ.: სუსტი ყოფილხარ, თუ შენ უკვე აქ...

ფ.: არავითარი ყვირილი არ ისმის. საკმარისად არ იტანჯებიან თუ მეტისმეტად იტანჯებიან?

ბ.: ხმების რეგულირება შეგვიძლია. როგორც გითხარი, ჩვენი კომენდანტი ხმაურს ვერ იტანს. გარდა ამისა, ყვირილი მხსნელის სამეა და არა ჩვენი. ამით ეკონომიას ვეწევით.

(ირთვება სიგნალი და მექანიზმი ... წინანდელივით).

ბ.: (თანაგრძნობით) წასვლა ხომ არ გირჩევნია, ფესტიანუს?

ფ.: არა

ბ.: მთლიანობაში ტექნიკურად თუმცა ძალიან დახვეწილია, მაგრამ თვითონ იდეა ბავშვურად გულუბრყვილოა, საბოლოო ჯამში მხოლოდ კი თამაშია, ცოდვათა შორის სუსტებისთვის გათვალისწინებული.

ფ.: განსხვავებები არსებობს, ბელიალ? რაღაც საფეხურები?

ბ.: კაცმა რომ თქვას, არა, მაგრამ პრაქტიკაში თავს იჩენს. რასაკვირველია, საფეხურები თვითნებურია და ადვილად ვაუქმებთ, მაგალითად, თუ „ცდების და გამოგონებების“ განყოფილებას მასალა დასჭირდა.

ფ.: მასალა?

ბ.: სხეულის ნაწილები. როგორც აგიხსენი, ახალ მეთოდებზეა მუშაობა საჭირო. ბევრი რამ მხოლოდ ტრადიციების გამო თუ არსებობს, ყველაფერი, რაც დანტესთანაა კავშირში.

ფ.: აი ესეც?

ბ.: ბიდერმაიერის სტილი ძალიან მომხიბვლელია, თითქმის გულისამაჩუყებელი.

(კვლავ ისმის სიგნალი და მექანიზმის ხმაური).

ფ.: (კვნესის)

ბ.: რაღაცით ძველ მუსიკალურ სათამაშოს ჰგავს, პირველი მექანიზმები რომ უხაროდათ, იმდროინდელს. თანაც, როგორც აღვნიშნე, ძალიან დახვეწილი ნახელავია.

ფ.: მეტისმეტი ავიღე ჩემს თავზე, ბელიალ.

ბ.: ჰო, არა? მაშინვე მივხვდი.

ფ.: მინდა აქაურობას გავეცალე.

სალპიციუსი: (თითქოს სხვა სივრციდან) ფესტიანუს!

ბელიალი: აი, ნაცნობიც!

ფესტიანუსი: არ შემიძლია.

სალპიციუსი: (ვედრებით) ფესტიანუს!

ბელიალი: ხომ გითხარი, სიების ფურცვლა საჭირო არ არის-მეთქი. ვინა ხარ?

სალპიციუსი: სალპიციუსი, მედუქნე რომიდან.

ფესტიანუსი: (სასოწარკვეთით) სალპიციუსი.

სალპიციუსი: დარჩი, ფესტიანუს, ერთი წამით მაინც!

ფ.: დავრჩები.

ბ.: ერთ წამს მნიშვნელობა არა აქვს. თეოლოგიიდანაც ხომ იცი, რომ ჯოჯოხეთს ხანგრძლივობა არ გააჩნია.

ფ.: (ჩუმად) ეგ ნუგეშივით ჟღერს.

ბ.: საპირისპიროს ნიშნავს, ფესტიანუს, ნიშნავს, რომ ეს დასასრულია, ბოლოა.

ფ.: სალპიციუს, ძმაო!

ს.: ფესტიანუს!

ბელიალი: (ხითხითით) დრო ცდომილებაა და აქედან გამომდინარე, ყველაფერი, აქ რასაც ხედავ, მხოლოდ გეჩვენება.

სალპიციუსი: მეჩვენება?

ფესტიანუსი: ეს მექანიზმები არ არსებობენ. შენ არ იტანჯები. გესმის სალპიციუს?

სალპიციუსი: მე ვიტანჯები.

ბელიალი: ყოველივე არსებობს და არ არსებობს, დრო არსებობს და არ არსებობს. არსებობს და არ არსებობს შესვენება, შეხვედრა, ძველი მეგობრების თბილი სალამი, რადგან არც ერთს წარმოდგენა არა აქვს თეოლოგიაზე. მაშ შესვენებები გჯერათ? ისინი არსებობს და არ არსებობს, არსებობს... ღილები თუ გაქვთ საკმარისი, რომ დაითვალოთ?

სალპიციუსი: გაჭაღარავებულიც კი არ ხარ, ჩემო მეგობარო?

ფ.: არა, გაჭაღარავებულიც კი არ ვარ.

ს.: გუშინ იყო, ერთმანეთს რომ დავშორდით?

ფ.: გუშინ იყო. შენ თან მომყვებოდი.

ს.: (გახარებული) დამინახე?

ფ.: ჯარისკაცებს მოჰყვებოდი მარცხნივ, ცოტა მოშორებით.

ს.: სხვანაირად არ გამოდიოდა.

ფ.: მაგრამ მე გხედავდი, კარიბჭემდე.

ს.: (მწარედ) სანამ ერთმანეთს დავშორდებოდით.

ფ.: კი მაგრამ, რატომ დავშორდით ერთმანეთს?

ს.: (ყოყმანით) ყველაფერს თავისი სახელი აქვს, არ მიყვარს თქმა.

ფ.: ახლა უკვე სულერთია.

ს.: მაგალითად, თაღლითობა. სასამართლო განაჩენებიდანაც გეცოდინება.

ფ.: აქაც მოქმედებს?

ს.: და მეტი წონაც აქვს.

ფ.: ეს მაკვირვებს.

ს.: დუქანში მთელი ცხოვრება ვთაღლითობდი.

ფ.: მე მიყვარდა შენთან მოსვლა.

ს.: და არაფერი იცოდა, არასოდეს.

ფ.: ჩანს, რაღაც საფუძველი არსებობს, რომ ყველა სულელად მთვლის.

ს.: ღვინო გაკეთებული იყო.

ფ.: (აღუშფოთებლად) მართლა?

ს.: წყალი გქონდა შერეული, თაფლი, განსაკუთრებული სანელებლები.

ფ.: სულ გაკეთებულ ღვინოს ვსვამდი?

ს.: მხოლოდ მე ვსვამდი სუფთას.

ფ.: უნდა ვაღიარო, მე მისი გემო მომწონდა.

ს.: ყველას მოსწონდა.

ფ.:სწორია, შენი დუქანი ყოველთვის სავსე იყო.

ს.: მაგრამ მეორე დილით თავს როგორ გრძნობდა, ფესტიანუს? თავის ტკივილები არ გქონია?

ფ.: (ჩაფიქრებით) მე ყოველთვის შიროკოს ბრალი მეგონა?

ს.: ჩემი ღვინის ბრალი იყო.

ფ.: არ მესმის, ამის გამო ასეთი სასჯელი? (ხანმოკლე დუმილის შემდეგ) თუმცა ზოგი დილა რომ მახსენდება... (შეშინებული ჩუმდება).

ს.: ახლა გესმის, არა?

ფ.: მხოლოდ გავიფიქრე.

ს.: და სამართლიანად მიიჩნიე?

ფ.: ჯოჯოხეთმა გადამიბირა!

ს.: უკვე შემაჩვენე ერთი შავი ნისლიანი დილისთვის, ერთი უსიამოვნო საათისთვის, პატარა უამინდობისთვის!

ფ.: (სასოწარკვეთით) მხოლოდ ერთი წამით, მაგრამ ჩემს თავს მართლაც ვუთხარი, ღირსია-მეთქი? მხოლოდ ერთი წამით, მაგრამ თანახმა ვიყავი შენს ტანჯვაზე!

ს.: ჰოდა, ჯოჯოხეთი რაღად უნდა მიკვირდეს? უფრო უარესიც ყოფილა, ვიდრე ჩემი სტუმრების თავის ტკივილი. ვქურდობდი.

ფ.: ჩუმად! ჩუმად!

ს.: ვმაჭანკლობდი.

ფ.: ჩემთან მეგობრობდი.

ს.: ეგ არ ჩაითვალა, ფესტიანუს.

ფ.: არ ჩაითვალა.

ს.: ჯოჯოხეთის არსებობა მტკიცედ მწამდა.

ფ.: და ახლა?

ს.: ახლა დანამდვილებით ვიცი. მწამს, რომ ეშმაკმა შემქმნა, მწამს შური, შურისძიება და სიძულვილი და მწამს ბოროტი აწ და მარადის, და უკუნეთის უკუნისამდე.

ფ.: ო, ძმაო, ძმაო, ძმაო!

ს.: ხომ არ გგონია, რომ შნი წმინდანის შარავანდედი საპირისპიროს ამტკიცებს?

ფ.: შესაძლებელია, ეს თავის მოტყუება იყოს.

ს.: შენ ამბობ მაგას?

ფ.: სხვა ამ ადგილას რა უნდა ვთქვა? რაღას აქვს ფასი? ბავშვებს, ვარდებს? ყველაფერი ცეცხლით არის დაფარული.

ს.: ერთადერთი, რაც მას გაამართლა არის ის, რომ არ არსებობს.

ფ.: და მაინც! გარწმუნებ, რომ...

ბელიალი: მოემზადეთ!

ს.: (აჩქარებით) ფესტიანუს, ისევ მოხვალ?

ფ.: ეჰ, სალპიციუს!

ს.: ეჰ, სალპიციუს! - რა თქმაა! ნეტართა პირმოთნეობა. სეირნობ სამოთხეში და ხომ მართალია, რომ იმ კომპანიის ყურება ვერ აგიტანია.

ფ.: მართალი ხარ.

ს.: (შიშით) ახლა ისევ დაიწყება.ფ.: ბელიალ, ცოტაც მოიცა! ერთი წამით!

ბელიალი: უკვე ვთქვი: წამებიღა რჩება!

ს.: ერთი რამ არ მესმის.

ფ.: ერთი რამ?

ს.: გემთმშენებლობიდან რაღაც რაღაცეები ვიცი. ზოგი რამ მესმის.

ფ.: გემთმშენებლობა?

ს.: ეს მექანიზმი ვერ გავიგე, თითქოს დანები, ხერხები, ნემსებია.

ფ.: (გაჭირვებით) დანები, ხერხები, ნემსები.

ს.: უარესია. ეს საბოლოოა, როგორც ბელიალმა თქვა. მაგრამ მუდმივობა და საბოლოობა, სასრულობა ბორბლებში როგორ უნდა შეიტანო?

ფ.: ამის გაგება გვინდა?

ს.: ჰო, მოძრაობის პრინციპის.

ფ.: და ეს მაშინ, როცა მე ხანდახან წითელ ღვინოს მოვისურვებ ხოლმე.

ს.: თითოეული ჩვენებურად ჯერ კიდევ მიწაზე ვართ.

ფ.: რა შესაძლებლობები იქნებოდა!

ბელიალი: მორჩით!

სალპიციუსი: ფესტიანუს!

(ზარი. ისმის მექანიზმის ხმა)

ი. ბოსხი „მიწიერ სიამოვნებათა ბაღი“ დეტალი

5.

ფესტიანუსი: ოქტავია!

ოქტავია: ვინ ხარ?

ფ.: გაიხსენე რომი, საპიციუსის დუქანი, მაგიდა გემის მოდელის ქვეშ, წითელი ღვინო... სხვათა შორის, გაკეთებული ღვინო...

ო.: არ მახსენდება.

ფ.: ჩვენი სიმღერები? მე ლექსებს ვამბობდი, ჰორაციუსისას.

ო.: არ მახსენდება.

ფ.: შუაღამის ქუჩები... მსახური გოგო ლამპრით ხელში, ოთახი, სადაც დილის ნიავი უბერავდა.

ო.: არ მახსენდება.

ფ.: ეჰ, ოქტავია!

ო.: ესე იგი, ერთი იმ მრავალთაგანი ხარ, არა?

ფ.: ალბათ.

ო.: (დაცინვით) მოგონებები!

ფ.: მე კარგი მოგონებები მაქვს შენზე.

ო.: და მეტი არაფერი?

ფ.: უფრო მეტი?

ო.: მე ვიტანჯები. ნუთუ ვერ ხედავ?

ფ.: არ ვიცი...

ო.: ვერ ხედავ?

ფ.: ვერა.

ო.: და საერთოდ ვერავინ ხედავს?

ფ.: ძალიან ვცდილობ, დავინახო, მაგრამ...

ო.: არც იარაღები, არც მექანიზმები, არც ცეცხლი, არც ყინული.

ფ.: არა.

ო.: ყველაფერი თითქმის ისევეა, როგორც წინათ. ოთახი, სადაც დილის ნიავი უბერავს... მხოლოდ მსახური გოგო აკლია ლამპრით ხელში.

ფ.: მაპატიე, ვერაფერს ვხედავ!

ო.: (კვნესის)

ფ.: რა გჭირს? გტკივა?

ო.: (ქირდვით) მარტო ტკივილი რომ იყოს!

ფ.: სახეზე არაფერი გეტყობა.

ო.: ნეტავ ვიცოდე, რატომ...

ფ.: მალე გაივლის ხოლმე?

ო.: (იცინის)

ფ.: აქ ცდებს ატარებენო, ბელიელმა თქვა. შეიძლება ისევ გააუქმონ.

ო.: სხვა არაფერი იცი?

ფ.: სხვა?

ო.: ჰო, რაიმე, ოდნავ მაინც რომ შემიმსუბუქოს მდგომარეობა.

ფ.: (ფიქრობს) მოგონებები, ლექსები, სამოთხის აღწერა?