„საზოგადოების უდიდესი ნაწილი იმ ადამიანებისგან, რომლებმაც ქვეყანა თავის ახირებებით უფსკრულთან მიიყვანეს, მონანიებას ელოდება... (თუმცა) პირიქით გვესმის თუ რა ვაჟკაცები არიან. პიჯაკს რომ ჩაიცვამ, ცივილიზებულ ადამიანს დაემსგავსები და პრეზიდენტებს შეხვდები, არ ნიშნავს, რომ შენს ქვეყანაში დემოკრატიაა. მთავარი შემფასებელი შენი ხალხია”.

„შესასწავლია საკითხი, უნდა ვნახოთ, რა არის მარადიული, მარადიულია ის, რომ საქართველო არ იყო თავისუფალი ქვეყანა, მაგრამ დეფინიციები და დასახელებები, ისეთი ტერმინი უნდა დავარქვათ, რომ არ მოგვიწიოს ბოდიშის მოხდით ამ დასახელების გამოცვლა ან რამე მსგავსი. იგივე უცხოეთში მკვლევრებში რომ ნახოთ, ეს პერიოდი, უპირობოდ ოკუპაციად არ არის მიჩნეული”.

„მე მაქვს შეხვედრები ხალხთან ქუთაისში, თბილისში. ისინი გვეუბნებიან, არ გვინდა არც პენსია, არც დანაპირები, ოღონდ კი თქვენ წესრიგი დაამყარეთ, ოღონდ არ გამოუშვათ ახალაია, ოღონდ დაიჭირეთ ყველა დამნაშავე”.

„ნებისმიერი ადამიანი, რომელსაც ჩადენილი აქვს დანაშაული უნდა წარდგეს მართლმსაჯულების წინაშე. მაგრამ ამავდროულად ისიც ძალიან მნიშვნელოვანია თავიდან იქნას აცილებული შერჩევითი სამართალი როგორც შინაარსობრივად, ისე აღქმის თვალსაზრისით და უზრუნველყოფილ იქნას სრული გამჭვირვალობა და სამართლიანი პროცესი ყველა ეჭვმიტანილთან თუ ბრალდებულთან მიმართებით. არავის სურს იხილოს როგორ გამოიყურება შერჩევითი სამართალი და ანგარიშსწორება. ეს საქართველოს კარგს არაფერს მოუტანს. საერთაშორისო საზოგადოება, მათ შორის ჩვენ, ყურადღებით ვაკვირდებით როგორ განვითარდება მოვლენები”.

„მე დიდი დემოკრატი ვარ, პრინციპების ერთგული, პირდაპირი და სუფთა”.

„ჯადოქრებზე ნადირობა, რომელსაც ქართული ოცნება ატარებს, და რევანშის კლიმატი, რომელიც თბილისში დომინირებს, აჩენს შიშს, რომ საქართველოში შესაძლოა უკრაინის სცენარი განმეორდეს”.

„ჩანს, საქართველოში მხოლოდ წინა ადმინისტრაციის პროდასავლური საგარეო პოლიტიკა შეიცვლება. რეგიონში კი, რომელშიც ისტორიულად დაძაბულობა შეინიშნება დასავლეთს, რუსეთსა და ახლო აღმოსავლეთს შორის, ასეთი დაბალანსების აქტი შეიძლება პრობლემატური გახდეს”.

„სანამ იმას დააკვირდებიან, თუ როგორი რეაქცია მოჰყვება საშინაო და საგარეო პოლიტიკაში მათთვის სასურველი ცვლილებების განხორციელებას, ივანიშვილისთვის და მისი მომხრეებისთვის სასარგებლო იქნებოდა ვიქტორ იანუკოვიჩის უკრაინის მაგალითის გათვალისწინება. [...] უკრაინის პრემიერმინისტრის მოადგილე ვალერი კროშკოვსკიმ, იანუკოვიჩის მოსვლის შემდეგ რუსეთუკრაინის ურთიერთობათა დინამიკის შეფასებისას დაასკვნა: „ყველაფერი მსუბუქი ფლირტით დაიწყო და მძიმე პორნოთი დამთავრდა”.

„ახლა გაჩნდება მოთხოვნები, შეიზღუდოს თურქული იმიგრაცია და შემცირდეს თურქეთთან ვაჭრობა. თურქეთის ექსპორტი საქართველოში 10ჯერ უფრო მეტია, ვიდრე პირიქით - იმ დაუბალანსებელი ეკონომიკის სიმპტომი, რომელიც წინა ხელისუფლებამ შექმნა. მაგრამ დიდი შეცდომა იქნება, თუ საქართველოს ახალი მთავრობა ნაციონალისტებს საშუალებას მისცემს, ქვეყნის ყველაზე ახლო მეზობელთან ურთიერთობა გააფუჭონ. სწორედ ეს, და არა რუსეთი, შეიძლება იყოს ივანიშვილის საგარეო პოლიტიკის პირველი გამოწვევა”.

არენა

ლევან სუთიძე

რელიგიურ ნიადაგზე კონფლიქტი ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ნიგვზიანში 26 ოქტომბერს დაიწყო. მუსლიმებმა პარასკევის ლოცვა დაასრულეს და დაშლა დაიწყეს, როცა მათ გზა 150-მდე არამუსლიმმა თანასოფლელმა გადაუღობა და სამლოცველოს გაუქმება მოსთხოვა. ქრისტიანები სოფლის რელიგიური უმცირესობისგან ლოცვის შეწყვეტას მოითხოვდნენ, რასაც თან ახლდა სიტყვიერი და ფიზიკური შეურაცხყოფა. „თათრები გურიაში ვერ ილოცებენ!”, „ქრისტიანულ ქვეყანაში მოთრეული რელიგიის წარმომადგენელი რატომ უნდა ლოცულობდეს!”, „გურიაში მეჩეთს ვერ ააშენებთ!” - უყვიროდნენ თანასოფლელებს ქრისტიანები.

ლანჩხუთის მუნიციპალიტეტის სხვადასხვა სოფელში აჭარიდან დაახლოებით 3500 ჩასახლებული ოჯახი ცხოვრობს. მხოლოდ სოფელი ნიგვზიანია, სადაც მრევლმა ერთი წლის წინ საკუთარი სახსრებით სახლი შეიძინა და მეორე სართულზე პატარა სამლოცველო მოაწყო. სამლოცველოში პარასკევობით 300-ზე მეტი მორწმუნე ლოცულობს და ის უკვე 6 თვეა მოქმედებს. ნიგვზიანში სულ 1500-მდე ოჯახი ცხოვრობს, აქედან 550-600 აჭარიდან ჩასახლებული ეკომიგრანტია.

მომდევნო ხუთშაბათს, ლოცვის წინა დღეს, სამლოცველოში მართლმადიდებელი მღვდელი და მრევლი მივიდნენ. მათ მუსლიმებს კვლავ მოსთხოვეს, უარი ეთქვათ პარასკევს რელიგიური მსახურების აღსრულებაზე. მუსლიმებმა უარი არ თქვეს. უკვე პარასკევს, 2 ნოემბერს, ნიგვზიანში სრულიად საქართველოს მუფთი, ჯემალ პაქსაძე ჩავიდა. ადგილობრივი მოსახლეობის ნაწილმა მუფთს გზა გადაუკეტა და სალოცავში არ შეუშვა, რასაც სიტყვიერი დაპირისპირება მოჰყვა. სიტუაცია მას შემდეგ განიმუხტა, რაც მუფთი ადგილობრივ მოსახლეობასთან და მართლმადიდებელ სასულიერო პირებთან ერთად გამგეობის შენობაში მოსალაპარაკებლად შევიდა, რის შედეგადაც მუსლიმებმა ლოცვა მოახერხეს.

ფოტო: ალექსანდრე ისკანდაროვი

მთელი ამ დაპირისპირების პერიოდში, სოფელში ისმოდა მუქარა, რომ ლოცვის გაგრძელების შემთხვევაში სისხლი დაიღვრებოდა. პოლიცია სიტუაციას მართალია ახლოდან აკვირდებოდა, მაგრამ მუქარასა და სიტყვიერ შეურაცხყოფაზე არ რეაგირებდა.

აღნიშნულთან დაკავშირებით პარლამენტის ვიცესპიკერმა, მურმან დუმბაძემ განაცხადა: „მივიღე სატელეფონო შეტყობინება, რომ ამ სამლოცველოს აშენებს თურქეთის რესპუბლიკის მოქალაქე და ეწევა რელიგიურ პროზელიტიზმს, რასაც არ დავუშვებთ. კონფლიქტი უნდა მოგვარდეს სამართლიანად. ბუნებრივია, ადგილობრივი მოსახლეობის ინტერესებიც უნდა იყოს გათვალისწინებული. თუ ამას ნამდვილად თურქეთის მოქალაქე აშენებს, ბუნებრივია, ადგილობრივები საკუთარ რეაქციას გამოხატავენ”.

საქართველოს კანონმდებლობა პროზელიტიზმს, ანუ საჯარო ქადაგებას, არცერთი რელიგიური ჯგუფის წარმომადგენელს არ უკრძალავს. ასეც რომ არ იყოს, საქართველოში ტრადიციული რელიგიური უმცირესობების მისია (ქადაგება მოქცევის მიზნით) თითქმის არ არსებობს. საპირისპიროდ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია აჭარაში აქტიურ მისიას ეწევა და დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ, ამ რეგიონში მრავალი მუსლიმი მონათლა. ქრისტიანთა გამუსლიმების შემთხვევები კი უიშვიათესია. მუსლიმური ორგანიზაციები ძირითადად საკუთარი თემის განათლებითა და ჯგუფის შიგნით მობილობის გაზრდით არიან დაკავებულები, ვიდრე ახალი წევრების შეძენით.

ამასთან, გაუგებარია, რატომ არ აქვს თურქეთის მოქალაქეს საქართველოში საკუთარი რწმენის ქადაგების უფლება, თუ რუსეთის მოქალაქეები ქვეყანაში დაუბრკოლებლად აშენებენ ტაძრებსა და მონასტრებს. მაგალითად იკმარებს რუსეთში მოღვაწე ბიზნესმენი ლევან ვასაძე, რომელიც დარიალის ხეობაში მშენებარე მონასტრის დამფინანსებელი იყო, ხოლო სამების საკათედრო ტაძრის მშენებლობას რუსეთში მოღვაწე ბიზნესმენი, მამუკა ჯინჭარაძეც აფინანსებდა. ბიზნესმენების გვერდით, რუსეთში მოღვაწე კანონიერი ქურდებიც აფინანსებდნენ სხვადასხვა მართლმადიდებლური საკულტო ნაგებობის მშენებლობას. ეს იმ პირობებში, როცა თურქეთი საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორია, ხოლო რუსეთი - ოკუპანტი.

საქართველოს ყოველი მეათე მოქალაქე მუსლიმია. მათგან დაახლოებით 30%25 აჭარაში ცხოვრობს, ეთნიკურად ქართველია და სუნიტურ ისლამს მისდევს, ხოლო 70%25 - ეთნიკურად აზერბაიჯანელი და შიიტი. საერთო ჯამში, თურქეთის მეზობლად მცხოვრები აჭარელი მუსლიმები, ისევე როგორც მათი სამუფთო, რადიკალურ ისლამს არ მისდევენ. საბჭოთა კავშირმა რელიგიური ჯგუფები მის მიერვე შექმნილ ორგანიზაციებში გააერთიანა და ამით მთლიანად აკონტროლებდა არა მხოლოდ მართლმადიდებელ ეკლესიას, არამედ კავკასიის სამუფთო სამმართველოსაც, რომელიც სტალინის დროს შეიქმნა. თუმცა ამ საბჭოთა „თვინიერი ისლამისგან” ძალადობამ სალაფიტები წარმოშვა. ისლამური რელიგია ყველაზე უკეთ იცნობს რას ნიშნავს „საღვთო ომი”.

დევნა რადიკალური ჯგუფების იატაკქვეშეთში გადანაცვლებას იწვევს. იატაკქვეშეთში წასული ისლამი იგივე არ არის, რაც კატაკომბური პროტესტანტული ან კათოლიკური ეკლესიები ჩინეთში, აფრიკაში ან თუნდაც ჩრდილოეთ კორეაში. ისინი მხოლოდ ფარული შეკრებებითა და მოწამეობრივი ცხოვრებით არ კავდებიან. საჯარო სივრციდან განდევნილი მუსლიმური ჯგუფები სწრაფად ახერხებენ ახალგაზრდების გადაბირებასა და საპასუხო დარტყმების მიტანას უსაფრთხოებაზე. უფროსი თაობა, რომლის რწმენაგატეხილი იყო საბჭოთა რეჟიმისგან, ნაკლებ ექვემდებარება რელიგიური ფუნდამენტალიზმის გავლენას, თუმცა ის, ჯგუფის შიგნით, ავტორიტეტით ვეღარ სარგებლობს. ზომიერი ისლამური ძალები, ოფიციალური ადმინისტრაცია და სასულიერო პირები რელიგიურ ცხოვრებაზე ასევე კარგავენ კონტროლს. ოფიციალური სამუფთოსგან განსხვავებით, რადიკალური ისლამური ძალები ხელისუფლებას არ ურიგდებიან.

ის მუფთი, რომელიც ხელისუფლებას გაურიგდება, ავტორიტეტს დაკარგავს მუსლიმურ თემში. ისლამური სასულიერო ხელისუფლება არ ჰგავს ქრისტიანულს, მუფთი უფრო ადმინისტრატორია, ვიდრე ეპისკოპოსი. მის დამიმორჩილება ან დაუმორჩილებლობა არ წარმოადგენს დოქტრინალურ საკითხს. შესაბამისად, მუსლიმურ თემზე რეალური გავლენა იმას აქვს, ვისაც მეტი მორწმუნე უჭერს მხარს და არა იმას, ვისაც უფრო მაღალი ტიტული აქვს. მუფთის მხრიდან ნებისმიერი დათმობა, აქტიური მუსლიმური ორგანიზაციების მიერ შეიძლება აღქმული იყოს ღალატად, შესაბამისად, ვერც სამუფთო და ვერც მარტივი გამოსავლის მაძიებელი ხელისუფლება ამის იმედზე ვერ იქნება. მუსლიმებს საკუთარ უფლებებს სასულიერო იერარქიაზე ძალადობით ვერ დაათმობინებ. სქართველოს სამუფთო სამმართველო შექმნა. სამუფთოში შიიტები და სუნიტები გაერთიანდნენ, რითაც სახელმწიფო შეეცადა თურქეთიდან რადიკალური ისლამის შემოდინებისთვის ხელი შეეშალა. ამასთან, სახელმწიფოს სჭირდებოდა, აზერბაიჯანელი მოქალაქეები ბაქოში მჯდარი სულიერი ლიდერის, ალაჰშუქურ ფაშაზადესგან ჩამოეცილებინა. შეიხულისლამ ფაშაზადეს ჩეჩნეთის ამჟამინდელ პრეზიდენტთან და რუსეთთან ახლო ურთიერთობა აკავშირებს. ამასთან, აზერბაიჯანში ადგილობრივი ხელისუფლების წინააღმდეგობის მიუხედავად, ძლიერია ერთმორწმუნე ირანის გავლენა რელიგიურ ცხოვრებაზე. ირანულ რელიგიურ ჯგუფებს გავლენა შეიძლება ჰქონდეთ საქართველოს მოქალაქე ერთმორწმუნეებთან. მიუხედავად იმისა, რომ ხელისუფლება მთლიანად აკონტროლებდა სამუფთო სამმართველოს, რადიკალური ჯგუფების კონტროლი სრულიად შეუძლებელია. ისლამი არ არის იმგვარად იერარქიზებული რელიგია, როგორიც ტრადიციული ქრისტიანობა.

გამომდინარე იქიდან, რომ ისლამის მიმდევართა უმრავლესობა საქართველოში არაქართველია, შესაძლოა, ანტიისლამური ისტერია სწრაფად იქცეს ეთნიკურ ნიადაგზე წარმოქმნილ პრობლემადაც. როგორც ცნობილია, ბოლო პერიოდში აზერბაიჯანელი მოქალაქეების მიმართ ძალადობის ათზე მეტი ფაქტი მოხდა, რაც პირად კონტროლზე აიყვანა შინაგან საქმეთა მინისტრმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა. „მე პირადად ვაკონტროლებ მიმდინარე გამოძიებას. ჩვენ ვგეგმავთ კონკრეტული ოპერაციების გატარებას. არავითარი პრობლემა არ იარსებებს, მე ვიძლევი გარანტიას, რომ ასეთი ინციდენტები მეტი აღარ იქნება”, - განაცხადა მინისტრმა.

„როდესაც წარმოიშობა რელიგიურ ნიადაგზე დაძაბულობის წყარო, სახელმწიფო, და მათ შორის მე, ვალდებული ვართ, რომ ჯერ ეკლესიებს მივცეთ ინციდენტის ამოწურვის საშუალება”, - განაცხადა თეა წულუკიანმა. „ეს არ იყო მუსლიმების უფლებების ხელყოფა, ეს იყო უთანხმოება და აზრთა სხვადასხვაობა... ერთის უფლებების დაცვა არ ნიშნავს, რომ მეორის უფლებები უნდა იყოს ხელყოფილი. აქ არავინ ამბობს, რომ სოფელში არ ილოცონ მუსლიმებმა, უბრალოდ, ლაპარაკია წესებზე, შეთანხმებაზე, რომ მშვიდად და წყნარად ილოცოს ამ ხალხმა”, - თქვა პარლამენტის ადამიანის უფლებათა კომიტეტის თავმჯდომარემ, ეკა ბესელიამ.

წულუკიანისა და ბესელიას განცხადებებში არ ჩანს სახელმწიფოს მზაობა, აღასრულოს საკუთარი ფუნქცია, რომელიც დანაშაულის დასჯაში მდგომარეობს და არა ამ ფუნქციის ეკლესიისთვის გადაბარებაში.

კანონმდებლობის მიხედვით, რელიგიური ღვთისმსახურებისთვის ხელის შეშლა, სისხლის სამართლის კოდექსით დასჯადია. 155-ე მუხლის მიხედვით: „ღვთისმსახურების ან სხვა რელიგიური წესისა თუ ჩვეულების აღსრულებისთვის უკანონოდ ხელის შეშლა ძალადობით ან ძალადობის მუქარით, ანდა, თუ ამას ახლდა მორწმუნის ან ღვთისმსახურის რელიგიური გრძნობის შეურაცხყოფა - ისჯება ჯარი მით ან გამასწორებელი სამუშაოთი ვადით ერთ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ორ წლამდე”.

ამასთან დაკავშირებით, სახალხო დამცველის მოვალეობის შემსრულებელმა განცხადებით მიმართა შინაგან საქმეთა მინისტრსაც: „ვინაიდან სოფელ ნიგვზიანში მიმდინარე პროცესები შესაძლოა გახდეს რელიგიურ ნიადაგზე საქართველოს მოქალაქეთა შუღლის საფუძველი, აუცილებელია ყველა სათანადო ორგანოს მიერ გატარდეს სწრაფი და ეფექტური ღონისძიებები მოსალოდნელი საფრთხის თავიდან აცილების მიზნით”, - ნათქვამია ომბუდსმენის განცხადებაში.

სრულიად საქართველოს მუფთი და ეკლესიის წარმომადგენლები ხელისუფლების ორგანიზებით ერთმანეთს შეხვდნენ, თუმცა შეთანხმების შესახებ ორივე მხარეს საკუთარი წარმოდგენა აქვს. საქართველოს ეკლესიის სასულიერო პირები ამბობენ, რომ მუსლიმთა მხოლოდ 45 ოჯახი ილოცებს სამლოცველოში, ხოლო მუსლიმების თქმით, მათ პრობლემის მოგვარების გარანტიები მიიღეს და ლოცვის უფლება სრულად იქნება დაცული.

რეალურად, შეთანხმება ვერ შედგა. ნიგვზიანში ამჯერად მუსლიმებს ხელი აღარ შეშლიათ მსახურების აღსრულებაში, მაგრამ არა იმიტომ, რომ ორი რელიგიის წარმომადგენლებს შორის დიალოგმა სახელმწიფოს ჩარევის გარეშე შედეგი გამოიღო. ქართველ მუსლიმთა კავშირის წარმომადგენლის, ტარიელ ნაკაიძის განცხადებით, პოლიციამ მოსახლეობა გააფრთხილა, აღარ მისულიყვნენ მუსლიმურ სამლოცველოსთან და ლოცვის აღსრულება წორედ ამან აქცია შესაძლებლად. თუმცა მყისიერი შედეგი საკმარის გარანტიებს ვერ იძლევა, მოსახლეობის განწყობა კვლავ რადიკალურია და არ არის გამორიცხული, კონფლიქტმა ისევ იჩინოს თავი.

ამასთან დაკავშირებით, არასამთავრობო ორგანიზაცია ტოლერანტობის სახლის წარმომადგენლები იუსტიციის სამინისტროსთან შეიკრიბნენ და რელიგიური პრობლემის „აღმოფხვრისთვის” მინისტრს ტაში დაუკრეს.

ახალი ხელისუფლებისთვის ეს პირველი ტესტია, შეძლებს თუ არა ის აღმსარებლობის თავისუფლების თანასწორად უზრუნველყოფას. წინა ხელისუფლებამ რელიგიური გაერთიანებების შესახებ კანონის მიღებითა და რელიგიური ექსტრემისტების ნაწილის დასჯით, აღმსარებლობის თავისუფლების თვალსაზრისით ქვეყანაში ვითარება გააუმჯობესა. მართლმადიდებელ ექსტრემისტთა სამართლებრივ პასუხისმგებლობას, რელიგიური ნიშნით ჩადენილი დანაშაულის კლება მოჰყვა. ახლა, დაუსჯელობამ შესაძლოა საპირისპირო შედეგი მოგვცეს.

ქვეყანამ 90-იან წლებში ეთნიკური დაპირისპირების დამანგრეველი შედეგი უკვე ნახა. წარსულში ეთნიკურ ნიადაგზე წარმოშობილი კონფლიქტი მცირე ინციდენტებით დაიწყო და აფხაზებთან და ოსებთან ცხელ კონფლიქტში გადავიდა. მაშინ ამის საშიშროება სომხურ და აზერბაიჯანულ მოსახლეობასთანაც არსებობდა, თუმცა ქვეყანა გადარჩა. საქართველოს კომპაქტურად დასახლებული უმცირესობები ჰყავს, რომლებიც ერთდროულად რელიგიურ და ეთნიკურ უმცირესობას წარმოადგენენ და მათ სჭირდებათ გარანტია, რომ ქართული სახელმწიფო ქსენოფობიურ ნიადაგზე ჩადენილ დანაშაულს კანონმდებლობის შესაბამისად უპასუხებს.

ნიგვზიანის კონფლიქტმა ცხადყო, რომ მმართველი გუნდის ჭრელი შემადგენლობიდან, გაცხადებულად პროდასავლური ძალები ადამიანის უფლებების ღირებულებების დასაცავად არ აქტიურობენ. მათ ხელი შეუწყვეს ხელისუფლებაში ისეთი პირების მოსვლას, რომლებიც რადიკალურად ეწინააღმდეგებიან მათ დეკლარირებულმ ფასეულობებს. მურმან დუმბაძის პარლამენტის ვიცესპიკერად არჩევამ, საზოგადოებაში არსებულ ქსენოფობიურ განწყობებს მწვანე შუქი აუნთო. სხვა არაფერი იყო 6 თვის წინ ამოქმედებული სამლოცველოს გარშემო კონფლიქტის, არჩევნების შემდეგ დაწყება.

ეს განსაკუთრებით საშიშია, რადგან რელიგიურ ან ეთნიკურ ნიადაგზე დაწყებული შუღლის ზიანი გრძელვადიანი იქნება. იდენტობის ნიადაგზე წარმოქმნილი კონფლიქტების მოგვარებას ათწლეულები სჭირდება. როცა კონფლიქტის მონაწილე ერთი მხარისთვის შუღლის მიზეზი მეორის იდენტობაა, აქ მოკლევადიანი გამოსავლის პოვნა შეუძლებელია. ეთნიკური და რელიგიური სიძულვილი დროს კარგად უძლებს. მისით ყოველი ახალი თაობა ავადდება და ახალი კონფლიქტების წარმოშობისთვის ნიადაგი არა თუ არსად ქრება, კიდევ უფრო ნოყიერი ხდება. ყოველი ახალი შემთხვევა, ახალ სტერეოტიპსა და ზიზღს წარმოშობს, რაც საზოგადოების წევრების გათიშვას იწვევს. თუ ცეცხლი ერთხელ აინთო, მის ჩაქრობას ხელისუფლების ცვლილებაც ვერ უშველის.

კრიმინალური, კლანური კონფლიქტები, რომლებიც დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ჩვენს საზოგადოებას ზიანს აყენებდა, ხელისუფლების ცვლილებით დამარცხდა. მათი არსებობის საუკეთესო ნიადაგი იყო ხელისუფლების უმოქმედობა და სახელმწიფოს სისუსტე, რომელსაც წარმატებით ანაცვლებდნენ კრიმინალური ავტორიტეტები. თავად ისინი, კონფლიქტის განგრძობადობას უზრუნველყოფდნენ. ხელისუფლების ცვლილებამ, ავტორიტეტების ძალაუფლების განადგურებით, კონფლიქტები შეამცირა და დამნაშავეები კანონს დაუქვემდებარა, მაგრამ იდენტობის ნიადაგზე შუღლს, როცა საზოგადოების წევრებს ერთმანეთის მიმართ სიძულვილი ირაციონალური მოტივით აქვთ, ხანგრძლივი მომავლის გარდა ვერაფერი შველის. ქვეყანა და საზოგადოების თითოეული წევრი ამ დროის მანძილზე შეიძლება გამოუსწორებლად დაზიანდეს. როგორი ხელისუფლებაც არ უნდა იყოს ქვეყნის სათავეში, მის მოქმედებას მყისიერი ეფექტი ვერ ექნება.

გია ნოდია|სვეტი

დაპირება, რის შესასრულებლადაც ხელისუფლებაში მოსული ქართული ოცნება ყველაზე მეტად ირჯება, „სამართლიანობის აღდგენაა”. მისი ამომრჩეველიც, როგორც ჩანს, ამას ელის განსაკუთრებული ენთუზიაზმით.

სწორედ ეს პრიორიტეტი იწვევს ყველაზე მეტ შეშფოთებას „მეოცნებეთა” რიგებს გარეთ. ვგულისხმობ არამხოლოდ ყოფილი ხელისუფლების ჩინოსნებს, ვისაც შეიძლება პიროვნული მიზეზი ჰქონდეთ სანერვიულოდ. პროცესებს ეჭვიანი ყურადღებით აკვირდება საერთაშორისო თანამეგობრობაც: მან საქართველოს ოქტომბრის არჩევნებისთვის მაღალი ქულა კი დაუწერა, მაგრამ ეშინია, ამის შემდეგ მოვლენები უკრაინული სცენარით, ანუ, ავტორიტარიზმის გზით, არ წარიმართოს.

შინაგანი წინააღმდეგობა

სადავო არაა: კანონის წინაშე ყველა თანაბარი უნდა იყოს, მათ შორის უმაღლესი თანამდებობის პირები. ვერც იმას გამორიცხავთ, სააკაშვილის გუნდის რომელიმე წევრი პირადად აგებდეს პასუხს კანონის დარღვევაზე.

მეორე მხრივ, სრული საფუძველი გვაქვს, „ნაციონალურ” ხელისუფლებას ვუსაყვედუროთ: მან ვერ შეძლო, დაერწმუნებინა ხალხი, რომ სამართალდაცვის სისტემა პოლიტიკურ ინტერესებზე მაღლა დგას.

როცა ახალი მთავრობა „სამართლიანობის აღდგენაზე” ლაპარაკობს, ის ორივე ამ საკითხს გულისხმობს. დამნაშავე ძველი ჩინოსნები უნდა დაისაჯონ: როგორც გვეუბნებიან, ამის შემდეგ თანამდებობის პირებიც და ხალხიც „ერთხელ და სამუდამოდ” დაიჯერებენ, რომ ხელისუფლებაში ყოფნა არავის ათავისუფლებს კანონის მოთხოვნებისგან. მეორე მხრივ, სამართალდაცვის სისტემა პოლიტიკური ინტერესისგან დამოუკიდებელი უნდა გახდეს.

მაგრამ საქმე ისაა, რომ ამ ორი მიმართულებით ძალისხმევა შეიძლება ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში მოვიდეს. მეორე ამოცანა - სამართალდაცვის განთავისუფლება პოლიტიკური ინტერესისგან - განუზომლად უფრო მნიშვნელოვანია. სანამ ის არ გადაწყვეტილა, წინა მთავრობის წევრების დასჯა სხვა არაფერია, თუ არა გამარჯვებულთა სამართალი: ახლა ჩვენ მოვედით ხელისუფლებაში და ვისაც საჭიროდ ჩავთვლით, გავასამართლებთ.

სასამართლოს დამოუკიდებლობა: მაგიური და რეალური გადაწყვეტა

ის, რომ საქართველოში სასამართლოს ნაკლებ ენდობიან, ვიდრე განვითარებულ დემოკრატიებში, არავინ დავობს. ყველა იმეორებს, რატომ: აღმასრულებელი ხელისუფლება მასზე ზემოქმედების ბერკეტებს იყენებდა, რაც მოსამართლეთა გადაწყვეტილებებიდანაც ჩანდა. თუმცა, არის სხვა მიზეზიც: ოპოზიცია (ანუ ოპოზიციონერი პოლიტიკოსებიც და ოპოზიციურად განწყობილი „არაპოლიტიკური” საზოგადოებაც) თანმიმდევრულად ამკვიდრებდა აზრს, რომ სასამართლო ჩვენში უბრალოდ ნაკლოვანი კი არაა, ნულოვან ნდობას იმსახურებს. ამიტომ, ობიექტური მიზეზების გარდა, სამართალდაცვითი სისტემის მიმართ უნდობლობა მისი თანმიმდევრული დისკრედიტაციის შედეგიცაა.

ახლა ის ოპოზიცია ხელისუფლებაში მოვიდა და გვპირდება, რომ წინა ხელისუფლების ცუდი წევრების ციხეში ჩასმით სამართლიანობას აღადგენს. მაგრამ ეს ხომ იმავე პროკურატურის და სასამართლოს მეშვეობით უნდა გააკეთოს, რომელთაც აქამდე მიწასთან ასწორებდა? ახლა რატომ უნდა ვენდოთ მათ მოუკერძოებლობას?

მთავრობა გვარწმუნებს: იმიტომ, რომ იუსტიციის მინისტრად კარგი, კომპეტენტური, თანაც სტრასბურგში ნამუშევარი ადამიანი დაინიშნა. მაგრამ წინა ხელისუფლებასაც არ აკლდა დასავლეთში განათლებული და/ან ნამუშევარი ხალხი - მათ შორის თეა წულუკიანის უშუალო წინამორბედი იუსტიციის მინისტრის პოსტზე. მაშინ რატომ არ იყო ეს საკმარისი?

ყურადღებით წავიკითხე ქ-ნი თეას ინტერვიუ იმაზე, თუ როგორ აპირებს, ყოვლად უსამართლო სასამართლო მაგიურად გარდაქმნას სამართლიანად. პასუხი: ის აუკრძალავს საკუთარ თანამშრომლებს მასზე გავლენის მოხდენას. შესანიშნავია. მაგრამ გავიხსენოთ, რომ სწორედ წინა ხელისუფლებამ მოსამართლეებთან სატელეფონო ზარების კრიმინალიზაციაც კი მოახდინა - ანუ პრობლემა მანაც აღიარა და რაღაც ზომები მიიღო. რატომ უნდა ვენდოთ თეა წულუკიანის სიტყვას უფრო მეტად, ვიდრე მისი წინამორბედებისას? რატომ უნდა დავიჯეროთ, რომ ის ან სხვა თანამდებობის პირები სასამართლოზე ზემოქმედებას არ იკადრებენ მაშინაც კი, როცა პოლიტიკურად ძალიან დასჭირდებათ კონკრეტული განაჩენი? პირადი სიმპათიის გამო? მაგრამ, თუნდაც თუ ჩავთვლით, რომ ქ-ნი წულუკიანი ყოვლად უმწიკვლო ადამიანია, რა გარანტიაა, რომ მის მერე არ მოვა ვიღაც სხვა, ვინც ისევ უკარნახებს მოსამართლეებს, რა აკეთონ? ან, რომც არავინ დაურეკოს, უპრინციპობას მიჩვეული მოსამართლეები თვითონ ვერ მიხვდებიან, როგორ განაჩენს ელის მათგან მთავრობა? ხომ გვახსოვს, რომ ამ უკანასკნელს საკმარისი ბერკეტები დარჩა, მოსამართლეთა მომავალი ბედი განსაზღვროს: მაგალითად, გადაწყვიტოს, რომელი მათგანი დაინიშნება განუსაზღვრელი ვადით.

როცა მოსამართლე ნამდვილად დამოუკიდებელია, აღარ არის მთავარი, ვინ დაურეკავს და რას ეტყვის: ის მაინც იმას გააკეთებს, რაც სწორად მიაჩნია. მთავარია, როგორ მივაღწიოთ ასეთ ვითარებას. გარდამავალ ეტაპზე პოლიტიკური ნება ძალიან მნიშვნელოვანია, მაგრამ საბოლოოდ მთავარი ისაა, სასამართლო პოლიტიკური ხელისუფლების კეთილ ნებაზე არ იყოს დამოკიდებული. საამისოდ, პირველ რიგში, საჭიროა ინსტიტუციური რეფორმები. წინა ხელისუფლებამ (იმის წინამაც) ბევრი მათგანი უკვე განახორციელა ან დაგეგმა: მაგალითად, კონსტიტუციაში ჩაწერა მოსამართლეების უვადოდ დანიშვნის პრინციპი. მთავარი რეფორმა, რის გაუტარებლობას მას ბოლოს ედავებოდნენ, რიგითი მოსამართლის უზენაესი სასამართლოსგან მეტი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფაა. კი ბატონო, ესეც ვქნათ. მაგრამ, როგორც ვნახეთ, ინსტიტუციურ რეფორმებს ავტომატური შედეგი შეიძლება არ მოჰყვეს. მათ ფონზე სასამართლო უწყებაში თანდათან უნდა ჩამოყალიბდეს კორპორაციული ღირსების და სოლიდარობის გრძნობა, ერთგვარი esprit de corps, რომლის გამო ვერავინ გაუბედავს მოსამართლეს მის გადაწყვეტილებაზე გავლენის მოხდენას. სანამ ამისთვის მიგვიღწევია, ძალიან ძნელია, დავიჯეროთ, რომ ხელისუფლების მიერ საკუთარი ოპონენტების მიმართ განხორციელებული დევნა პოლიტიკურად მოტივირებული არ არის. ცხადია, ბრალდების მხარემ მყარად უნდა დაასაბუთოს, რომ დანაშაული ნამდვილად ჩადენილია. მაგრამ ესეც არაა საკმარისი: მაინც დარჩება საფუძვლიანი ეჭვი, რომ სამართალი შერჩევითია, ანუ თვით გამოძიების დაწყება და დრო პოლიტიკური მოტივითაა გაპირობებული.

საითაა პოლიტიკური ინტერესი?

ის, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში სანდო მტკიცებულებების წარდგენამაც კი შეიძლება ვერ გიხსნას შერჩევითი სამართლის ბრალდებისგან, ახალმა ხელისუფლებამ თავისი წინამორბედებისგანაც უნდა ისწავლოს. გავიხსენოთ ირაკლი ოქრუაშვილის საქმე. ცოტა ვინმეს - მათ შორის მთავრობის კრიტიკოსთა შორის - ეეჭვებოდა, რომ მის წინააღმდეგ წამოყენებული კორუფციის ბრალდებები საფუძვლიანია. მაგრამ კიდევ უფრო ცოტას ეჯერა, რომ მისი დაპატიმრება პოლიტიკური მოტივით არ იყო გაპირობებული: ეს ხომ მას შემდეგ მოხდა, რაც მან ოპოზიციაში გადასვლა გადაწყვიტა. ხელისუფლება თავის ვერსიას იცავდა: პირიქით, ოქრუაშვილი იმიტომ გადავიდა ოპოზიციაში, რომ მის წინააღმდეგ წამოყენებული ბრალდებებისა შეეშინდა. იქნებ ასეც იყო. მაგრამ როცა ხელისუფლებას სამართალდაცვის სისტემაზე გადამწყვეტი გავლენის ბერკეტები აქვს და პოლიტიკური ინტერესი გარკვეული ქმედებისკენ უბიძგებს, აღარავინ იჯერებს, რომ მას სამართლის განხორციელების კეთილშობილური სურვილი ამოძრავებს.

უკრაინის პრეზიდენტის, იანუკოვიჩის კრიტიკოსები ხელაღებით არ ამტკიცებენ, რომ მის მიერ ციხეში ჩამწყვდეულ იულია ტიმოშენკოს ცხოვრებაში კანონი არ დაურღვევია. მთავარია, რომ იანუკოვიჩი სამართალს მთავარი პოლიტიკური ოპონენტის „გასაფუჭებლად” იყენებს. იგივე ლოგიკა ვრცელდება პუტინის მიერ მიხაილ ხოდორკოვსკის დევნაზე: კამათი იმაზე არაა, პატიოსნად იხდიდა თუ არა ხოდორკოვსკი გადასახადებს. მაგრამ ვითომ მართლა ამიტომაა ციხეში?

იმაში, თუ როგორ შეარჩია ივანიშვილის ხელისუფლებამ პირველი მსხვერპლები „სამართლიანობის აღსადგენად”, პოლიტიკური ინტერესი აშკარად ჩანს. ახალი პრემიერი და მისი მომხრეები არ მალავენ გაღიზიანებას იმით, რომ არჩევნების მოგებით ძალაუფლების ყველა ბერკეტს ვერ დაეუფლნენ: პრეზიდენტი ისევ არ თმობს უფლებას, დანიშნოს შეიარაღებული ძალების შტაბის უფროსი; მუნიციპალური ორგანოები, მათ შორის დედაქალაქის მერია, მტრის ხელშია; ეროვნული ბანკის, სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის ან საზოგადოებრივი მაუწყებლის უფროსებსაც შენს გემოზე ვერ გამოცვლი. რა გინდა, რომ ქნა? რა და - სამართლებრივი ბერკეტები გამოიყენო. უცოდველი ხომ არავინაა? თუ პრეზიდენტი შეიარაღებული შტაბის მეთაურის ალასანიასეულ კანდიდატურას არ დათანხმდა, რა პრობლემაა: დაიჭირე არსებული მეთაური. თუ გიორგი ჭანტურია ჯიუტად ამბობს უარს გადადგომაზე - შეუშვი საზოგადოებრივ მაუწყებელში ფინანსური პოლიცია. და ასე შემდეგ, სანამ ყველა, ვინც საჭიროა, არ მიხვდა: მათთვისვე ჯობია, დროზე გადადგნენ.

დილემის აღიარება

ესე იგი, რა გამოვიდა: გავამართლოთ ვითარება, როდესაც თავდაცვის მინისტრი ან წამყვანი გენერლები ჯარისკაცს ურტყამენ? არავითარ შემთხვევაში. შეგნებულად თავს შევიკავებ იმის შეფასებისგან, რამდენად საფუძვლიანია ბაჩო ახალაიას და ორი გენერლის მიმართ წაყენებული ბრალდებები, მაგრამ ზოგადად ეჭვი არ შემაქვს, რომ ჯარისკაცების მიმართ მოპყრობის პრობლემა არსებობს და მას მოვლა უნდა. მაგრამ გააჩნია, რა კონტექსტში და რა მეთოდებით ცდილობ ამას.

როცა საქმე წინა მთავრობის შესაძლო კანონდარღვევებს ეხება, ყოველი ახალი ხელისუფლება რთული დილემის წინაშე დგას: იდეალური გზა არ არსებობს. როგორც მინიმუმ, მან უნდა დაინახოს და აღიაროს, რომ „სამართლიანობის აღდგენა” მარტივი, სწორხაზოვანი და, მით უმეტეს, „მყისიერი” პროცესი ვერ იქნება. ის ნაბიჯები, რაც ივანიშვილის გუნდმა ჯერჯერობით გადადგა, დიდი ალბათობით, კიდევ უფრო გააძლიერებს ადამიანებში რწმენას, რომ პროკურატურა და სასამართლო გამარჯვებული პარტიის იარაღია. ხოლო თუ თანამდებობის პირები აქედან ჭკუას ისწავლიან, დასკვნა შემდეგი იქნება: სააკაშვილის შეცდომა არ უნდა გავიმეოროთ და ოპოზიციას არჩევნები არ უნდა მოვაგებინოთ, თორემ მარტო სავარძლებს და ხელფასებს კი არა, თავებსაც დავკარგავთ.

პოლიტიკა

1 ოქტომბერი

2 ოქტომბერი

4 ოქტომბერი

5 ოქტომბერი

ყველა ფოტო: REUTERS ©

8 ოქტომბერი

9 ოქტომბერი

10 ოქტომბერი

12 ოქტომბერი

16 ოქტომბერი

● ბიძინა ივანიშვილმა განაცხადა, რომ საქართველომ აუცილებლად უნდა მიიღოს მონაწილეობა 2014 წლის სოჭის ოლიმპიურ თამაშებში

17 ოქტომბერი

● საქართველოს პრეზიდენტმა პრემიერმინისტრობის კანდიდატად ბიძინა ივანიშვილი წარადგინა.

18 ოქტომბერი

კოალიცია ქართული ოცნება 54.97%25

ნაციონალური მოძრაობა 40,34%25

19 ოქტომბერი

21 ოქტომბერი

24 ოქტომბერი

25 ოქტომბერი

26 ოქტომბერი

30 ოქტომბერი

1 ნოემბერი

2 ნოემბერი

5 ნოემბერი

6 ნოემბერი

7 ნოემბერი

9 ნოემბერი

12 ნოემბერი

13 ნოემბერი

● პრემიერმინისტრმა ბიძინა ივანიშვილმა ბრიუსელიდან პირდაპირი ჩართვისას განაცხადა, რომ მისთვის გაუგებარია, „რატომ ინარჩუნებს ხელისუფლებას” პრეზიდენტი, რომელმაც „არჩევნები წააგო”.

14 ნოემბერი

15 ნოემბერი

ბრალდება წაუყენეს. დაკავებულის ადვოკატის მტკიცებით, გუნავას იარაღი ჩაუდეს და აიძულეს ნარკოტიკული საშუალებები მიეღო. პარლამენტის წევრის გოგა ხაჩიძის თქმით, გუნავას ოფიციალურად აქვს ორი რეგისტრირებული იარაღის შენახვისა და ტარების უფლება, მას კი სამართალდამცავებმა დაურეგისტრირებელი მაკაროვის პისტოლეტი აღმოუჩინეს. ასევე, თენგიზ გუნავას ჩხრეკისას ამოუღეს ჰეროინი, ხოლო სისხლში აღმოუჩინეს მორფინი.

16 ნოემბერი

პოლიტიკა

ესაუბრა სალომე უგულავა
ფოტო: დიმა ჩიკვაიძე

არჩევნების შემდგომ შექმნილ ახალ პოლიტიკურ რეალობაზე, ქვეყანაში მიმდინარე და მოსალოდნელ პროცესებზე, ახალი ხელისუფლების პოლიტიკასა და მიდგომებზე, ძლიერი ოპოზიციის მნიშვნელობასა და ნაციონალური მოძრაობის პერსპექტივებზე ტაბულა ქალაქ თბილისის მერს, გიგი უგულავას, ესაუბრა.

რომელიმე გაფიცვას ცალკე არ განვიხილავდი, თუმცა თითოეულს თავისი გენეზისი აქვს. ასეთი მოვლენები, საქართველოს უახლოეს ისტორიასაც თუ გადავხედავთ, ცვლილებებს, რაიმე ტიპის მძლავრ ტრანსფორმაციას, ან თუნდაც სახელმწიფოს მხრიდან გამოვლენილ სისუსტეს ახლავს თან.

ეს პროცესები დღესაც არ იყო გასაკვირი იმიტომ, რომ მნიშვნელოვანი ტრანსფორმაცია მოხდა ქვეყანაში. სხვა საკითხია, როგორ უნდა მოუაროს ამას მთავრობამ. პრობლემა ისაა, რომ შეგნებულად თუ შეუგნებლად, ახალი მთავრობის წევრები ამას ახალისებენ. შეუგნებლად იმიტომ ვამბობ, რომ შეიძლება, ეს უბრალოდ წინასაარჩევნო ინერციას მოჰყვება. არადა, თუ ვინმეს უნდა აწყობდეს ამ პრობლემების მოგვარება, სწორედ მათ. წახალისების მაგალითი უამრავი იყო, დაწყებული თვითონ ივანიშვილისგან, დამთავრებული თინა ხიდაშელით, რომელიც პირდაპირ მოუწოდებდა, რომ ეს კარგია.

ვთვლი, რომ ორ-სამ თვეში სიტუაცია კალაპოტში ჩადგება. ეს ყველაფერი, საბოლოო ჯამში, აზარალებს ქვეყნის მოსახლეობას და ეკონომიკას. რაც უნდა სხვადასხვა პოლიტიკურ პლატფორმაზე ვიდგეთ, დარწმუნებული ვარ, არც ახალ მთავრობას და არც ჩვენს პოლიტიკურ ძალას, ქვეყნის ეკონომიკური უკუსვლა არ უნდა. არ მგონია, რომ ძირითადი პოლიტიკური მოთამაშეები ამაზე შეთანხმებულები არ ვიყოთ.

თბილისი, ზოგადად, დანარჩენი საქართველოსგან ძალიან განსხვავებული ელექტორალური სივრცეა. განსხვავებული ხედვა აქვს ბევრ საკითხში, უფრო სენსიტიურია, ბევრად მეტი მოთხოვნილება აქვს თავისუფლებაზე. თბილისი არის ერთგვარი მეგაპოლისი და მისთვის დამახასიათებელია ის მოთხოვნები, რაც დამახასიათებელია ყველა ქვეყანაში დიდი ქალაქებისთვის.

ადამიანის სიცოცხლეს გამოხატავს გულის ფეთქვა. ამას ჩვენ ვუყურებთ კარდიოგრამაზე და ეს კარდიოგრამა სულ დახტის. ჩვენ რომ ვნახოთ თბილისის ჭრილში საზოგადოებრივი აზრის კვლევები, თუნდაც ბოლო 10 წელიწადი ავიღოთ, მუდმივად იცვლება კარდიოგრამულად.

ერთი ზოგადი ტენდენცია არსებობს, რომ თბილისი ყოველთვის არის ოპოზიციურად განწყობილი ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ. ფაქტობრივად, გამსახურდიას მარცხი, თავი რომ დავანებოთ როგორი ფორმით იყო ეს, გამოიწვია და მოიტანა თბილისმა. შევარდნაძეს პრაქტიკულად არცერთი არჩევნები თბილისში არ მოუგია, თუ არ ჩავთვლით მასობრივ გაყალბებებს და მაგანაც ვერ უშველა.

შეგახსენებთ 1998 წლის არჩევნებს, სადაც თბილისის საკრებულოში მაშინდელმა მოქალაქეთა კავშირმა წააგო. მოიგო ლეიბორისტულმა პარტიამ. შემდეგ იყო 1999 წლის საპარლამენტო არჩევნები. მიუხედავად იმისა, რომ სტანდარტი გაცილებით დაბალი იყო, მაშინაც თბილისში წააგო. თუმცა ის ნაციონალური არჩევნები იყო და თბილისი ცალკე არ ითვლებოდა. 2000 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებზეც ანალოგიურად მოხდა. 2002 წლის ადგილობრივ არჩევნებზე მაშინდელმა მმართველმა პარტიამ საერთოდ ძლივს გადალახა ბარიერი და რეალურად პირველ, მეორე, მესამე ადგილებზე გავიდნენ ოპოზიციური პარტიები.

2003 წლის არჩევნები ამის კლასიკური მაგალითი იყო. მაშინაც ოპოზიციური იყო თბილისი. შემდეგ უკვე, რაც ნაციონალური მოძრაობა მოვიდა ხელისუფლებაში, თბილისი ასევე მუდმივი ცვლილებებით გამოირჩეოდა. პირველ ადგილობრივ არჩევნებში ჩვენ გავიმარჯვეთ. ეს იყო იმ უტყუარი ცვლილებების შედეგი, რომელიც იმ ორ წელიწადში მოხდა. ვგულისხმობ, პირველ რიგში, ელემენტარული პრობლემების მოგვარებას. მაშინ აქ დენის გრაფიკი იყო და აღარ მოვყვები რა იყო კიდევ.

ამის გარდა, მოხდა ძლიერი პოლიტიკური ცვლილებებიც. ქვეყანამ იგრძნო, რომ სახელმწიფოდ დგება, რაც გამოიხატა აჭარის სამართლებრივ სივრცეში დაბრუნებით და ასლან აბაშიძის განდევნით. ყველა ამ წინაპირობის გათვალისწინებით, დაახლოებით 60-65%25 ავიღეთ, მაგრამ ერთი წლის მერე რეიტინგი პრაქტიკულად განახევრებული იყო. წელიწადისა და რამდენიმე თვის შემდეგ საპრეზიდენტო არჩევნებზე ჩვენ ავიღეთ უფრო ნაკლები ხმა, ვიდრე ახლა, აბსოლუტურ ციფრებში ვამბობ და არა პროცენტებში. დაახლოებით წელიწად-ნახევარში მოხდა ძალიან დიდი ვარდნა.

რამდენიმე თვის შემდეგ სიტუაცია გამოსწორდა, მაშინ ჩვენ ავიღეთ 43%25, რაც აბსოლუტურ ციფრებში დიდი ნამატი არ იყო. ოპოზიციური ელექტორატი მაშინ იმედგაცრუებული იყო, გაპასიურდა, მაგრამ ეს ელექტორატი მაინც არსებობდა. უბრალოდ, მას არ ჰყავდა მოტივატორი, რომ გამოსულიყო და ხმა მიეცა.

შემდეგ იყო კიდევ უფრო დიდი ვარდნა, ვიდრე ოდესმე ყოფილა, მათ შორის ახლა. ვგულისხმობ 2009 წელს, ომის შემდგომ პერიოდში, გაზაფხულზე, როცა 3 თვის განმავლობაში თბილისი პრაქტიკულად პარალიზებული იყო. მაგ დროს მმართველი პარტიის რეიტინგი უფრო დაბალი იყო, ვიდრე ახლა. ამის შემდეგ კიდევ აღმასვლა იყო.

ჩემი ნალაპარაკევი რომ გადაიტანოთ ციფრებში, ნახავთ, რომ გამოვა ერთი დიდი კარდიოგრამა, რომელიც დახტის. შემდეგ იყო 2010 წლის მერის პირველი პირდაპირი არჩევნები და ჩვენ 55%25-მდე ავედით. სულ ბოლო არჩევნებზე კი, აბსოლუტურ ციფრებში რომ ვთქვათ, დაახლოებით 70,000 ხმა დავკარგეთ იმასთან შედარებით, რაც გვქონდა წინა არჩევნებზე. თუ დინამიკაში შევხედავთ, ეს არის ძალიან ბუნებრივი პროცესი. ის გვაჩვენებს, რომ თბილისი ყოველთვის ოპოზიციურია ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ და ეს ტენდენცია, სავარაუდოდ, შენარჩუნდება. ეს არის თბილისის სიცოცხლის ნიშანი.

ეს ყველაფერი დაწყებულია. მაგალითად, გუშინ თბილისის მერიის რამდენიმე კონტრაქტორ კომპანიაში შეცვივდნენ. მეგონა, კუდ-ი გააუქმეს, თურმე მუშაობს.

დეტალებში არ შევალ, უფრო ზოგად ჭრილში შემიძლია დავინახო პრობლემები, რომლის წინაშეც შეიძლება აღმოვჩნდეთ. ივანიშვილს, ჩემი აზრით, ჰქონდა ორი არჩევანი: ერთი არის რევანშის, მეორე არის დემოკრატიის. მას შეეძლო აერჩია დემოკრატიის განვითარების გზა, და ამ გაგებით, ის გახდებოდა (და ჯერაც აქვს შანსი, გახდეს) ამ ქვეყნის დამფუძნებელი მამა, ამ სიტყვის ამერიკული გაგებით. სააკაშვილთან ერთად, რა თქმა უნდა, იმიტომ რომ მან დაიწყო ეს პროცესი.

არჩევნებით ხელისუფლების გადაცემა და ჩანაცვლება ის პრეცედენტია, რომელიც საქართველოს დამოუკიდებლობის პერიოდში არ ახსოვს. სააკაშვილმა ეს ნაბიჯი გადადგა. ივანიშვილს ჯერ კიდევ აქვს შანსი, მიიღოს დემოკრატიის თამაშის წესები. მეორე გზა უფრო მაცდურია და, როგორც ჩანს, ამ ადამიანმა ის აირჩია - რევანში. ეს არის ის სპირალი, რომელიც შეიძლება არც არასდროს დასრულდეს და თუ დამთავრდება, მისთვის კრახით დამთავრდება. მას არავინ ჩივის - ქვეყნისთვის. ამ გზასაყარზე იმყოფება დღეს ჩვენი ქვეყანა. მე სწორედ ამ კონტექსტში შევხედავდი იმ მკაცრ კრიტიკას, რომელიც ორი დღის წინ მოვისმინეთ NATO-ს გენერალური მდივნისგან, საპარლამენტო ასამბლეისგან, ბაროზოსგან, რომპეისგან და ასე შემდეგ.

ივანიშვილმა ჩაიბარა არასრულყოფილი, მაგრამ მაინც დემოკრატია. ამ არჩევნებით დამთავრდა ყოველგვარი საუბრები ტირანიაზე, დიქტატურაზე, ავტორიტარიზმზე, იმიტომ რომ ტირანია არასდროს არ გადასცემს ხელისუფლებას არჩევნების გზით.

ივანიშვილი პირველი დღეები იყო გაკვირვებული გამარჯვებით, შემდეგ აღვსილი რევანშით. მას წარმოუდგენლად მიაჩნია განსხვავებული აზრის არსებობა, ნაციონალური მოძრაობის, როგორც პარტიის ფუნქციონირება. წარმოუდგენლად მიაჩნია, რომ ის, რაც მას არ მოსწონს, ქალაქში იდგეს. იქნება ეს ხიდი, თუ თეატრი. მას წარმოუდგენლად მიაჩნია, რომ სოლოლაკის ქედიდან რომ გადმოიხედავს ავლაბრის ქედზე, სხვა, მისი მეტოქე იჯდეს, წარმოუდგენლად მიაჩნია, მთავრობის სხდომაზე ქალაქის მერი მივიდეს და მას რაღაცა სთხოვოს, წარმოუდგენლად მიაჩნია, რომ პარლამენტში ოპოზიცია, განსხვავებული აზრის მქონე, ხმას იღებდეს. წარმოუდგენლად მიაჩნია, რომ ვინმე მას, როგორც მზეს, არ უყურებდეს და, შესაბამისად, მას გაუგებრად მიაჩნია, რომ თვითმმართველობა არ ემორჩილებოდეს.

ნამდვილად არ ვარ დესტრუქციულად განწყობილი, თუნდაც ჩემთვის ღირებულებებით ფუნდამენტურად მიუღებელი ადამიანის მიმართ. პატივს ვცემ ქართველი ხალხის არჩევანს. უამრავი ურთიერთგადამკვეთი საკითხი არსებობს, რომელიც ერთობლივად უნდა მოგვარდეს თბილისის მერიასა და ცენტრალურ მთავრობას შორის. მზად ვიყავი, ვარ და ვიქნები, როდესაც ეს ეხება თბილისელების ინტერესებს, ყოველგვარი პოლიტიკური განსხვავება გვერდზე გადავდო. უამრავი სამეურნეო საკითხია, რომელიც არ უნდა გადაჰყვეს პოლიტიკურ კინკლაობას. კარგი მაგალითი იყო ავტობუსების თემა.

მზად ვარ, ნებისმიერი საკითხი განვიხილო იმ ფორმატით, რა ფორმატითაც ეს იქნება მისაღები მთავრობისთვის. ოღონდ არის რამდენიმე წინაპირობა. ის, რომ ჩვენ უნდა შევეჩვიოთ წესებს, კანონებს, რომ არსებობს განსხვავება თვითმმართველობასა და ცენტრალურ მთავრობას შორის. მას აქვს თავისი კომპეტენციები, ჩვენ გვაქვს ჩვენი კომპეტენციები. კანონით მინიჭებულ კომპეტენციებში, მზად ვარ ვითანამშრომლო, ბუნებრივია. როდესაც თანამშრომლობის საპასუხოდ იღებ ჭკუის სწავლებას, კი ბატონო, გვასწავლოს ჭკუა, არც ამაზე მაქვს პრობლემა, ოღონდ საკითხი, რაც დგას, გადაწყდეს. ნოტაციებიც შეგვიძლია მოვისმინოთ, მაგრამ ღვარძლი და დამცირება არ არის ის მეთოდი, რომელსაც საზოგადოება ან რომელიმე პიროვნება აიტანს.

უნდა გვესმოდეს, რომ თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, მთავრობას წინა ხელისუფლებამ მთლიანად გადაულოცა უფლებამოსილება. ვინაიდან პრეზიდენტი პრეზიდენტად რჩება და იმავე კონსტიტუციურ ნორმაში ვართ, რომელშიც აქამდეც ვიყავით, იყო საუბრები კოალიციურ მთავრობაზე. მაშინ ითქვა ზუსტად, და მეც ამ აზრზე ვიყავი, რომ არ უნდა იყოს კოალიციური მთავრობა. თუმცა ჩვენ ვერ შევეგუებით იმას, რომ, რაც ხალხის მიერ იყო არჩეული, ის ფეხქვეშ გათელონ. ეს არ ხდება იმის გამო, რომ ვინმეს რაიმეს ამბიცია აქვს.

სამწუხაროდ, ღიად წახალისებულია. ვერ დავაბრალებ, რომ მაინცდამაინც ივანიშვილმა უთხრა, წადით ახლა წალკაში და გამგეობაში ნაციონალური მოძრაობის საკრებულოს წევრები არ შეუშვათო. თბილისთან მიმართებაში კი, ეს მისი პირადი ვენდეტაა.

უფრო ზოგად ჭრილში რომ შევხედოთ ამ საკითხს. ივანიშვილის მთავარ პრობლემას ერთი რამ წარმოადგენს. მას წარმატების მიღწევა შეეძლო, საინტერესო ახალგაზრდა ადამიანები, ან თუნდაც ქართუ ბანკის თანამშრომლები, ყველა რომ ჩაესვა სიაში. მოიყვანდა გაცილებით უფრო ზნემაღალ, დალაგებულ, ჯანსაღი პოლიტიკური ღირებულებების მქონე არამერკანტილურ ადამიანებს. დღეს რა სურათი მივიღეთ? ყველაზე იშვიათი გამონაკლისების გარდა, რევანშისტულად, რეგრესულად, შავბნელურად განწყობილი ადამიანები მოიყვანა, დასვა და ამბობს, რომ წელიწად-ნახევარში წავა.

თუ წავა, ამ ხალხს ვის უტოვებს? ვინც ამან გააცოცხლა, ვის რაში სჭირდებოდა? ახლა არ ჩავყვები სიას, რომ გადახედავ პარლამენტს, გული გაგისკდება. ივანიშვილი თავის მემკვიდრეებად ტოვებს ამ ხალხს. გაცილებით საინტერესო ხალხის შესაკრებად ადამიანური რესურსიც ჰქონდა, პოლიტიკურიც და ფინანსურიც. შეეძლო სტანდარტი აეწია. ენახებინა, რომ აი, გაცილებით უკეთესი ხალხი მოვიყვანე, ვიდრე ნაციონალური მოძრაობაა. დღეს სტანდარტის რეგრესის გზით მივდივართ და არა პროგრესის. პოლიტიკური სპექტრი ბევრად დამძიმდა. ეს დღეს ივანიშვილს ხელფეხს უკრავს. საბოლოო ჯამში, რაც უნდა მზედ მიაჩნდეს თავი, იმ რევანშისტული ჯგუფების მძევალია, ვინც მხოლოდ და მხოლოდ ღვარძლს აფრქვევს.

ეს სწორედ ის საკითხი იყო, რომლის განხილვაც ვთხოვე მთავრობას და სამწუხაროდ, ვერ მოიცალეს. ვიტოვებ იმედს, რომ შევძლებთ საერთო ენის მონახვას. მესმის იმათი არგუმენტებიც, თუმცა კარგად იციან, რომ სამართლებრივად არასწორი არიან.

გადაწყვეტილება ეფუძნებოდა ლოგიკას, რომელზე მუშაობაც უკვე ორი წელია მიმდინარეობს. გვინდოდა, ერთიან სისტემაში მოქცეულიყო სოციალური დახმარებების პაკეტები. ძირითად ნაწილში მაინც. გადაწყვეტილება არჩევნებამდეც იყო მიღებული, უბრალოდ, ფორმალურად მერე გაფორმდა.

საბოლოო ჯამში, ეს მთავრობაც მივა აქამდე. როდესაც ვლაპარაკობთ ჯანდაცვის საყოველთაო დაზღვევაზე, რაც ქართული ოცნების დეკლარირებული სურვილია, მე და თქვენ ვერ გვექნება სახელმწიფოსგან სხვადასხვა პაკეტი. მათი სინქრონიზაცია უნდა მოხდეს და ა.შ. ბევრი თემაა, რომელიც ამ ლოგიკას ეფუძნება.

მაინც მგონია, რომ როდესაც ეს ემოციები ჩაცხრება, შევძლებთ რაღაც გონივრული გამოსავლის მოძებნას. ახლა უბრალოდ პოლიტიკური „მუსკულების” დემონსტრირება ხდება, რისი ნათელი დადასტურებაც იყო მთავრობის სხდომა. იმედი მაქვს, რომ სიტუაცია დაწყნარდება. მიხვდებიან, რომ თვითმმართველობა თვითმმართველობაა და მას არ უნდა ებრძოლო.

მაინც მგონია, რომ როდესაც ეს ემოციები ჩაცხრება, შევძლებთ რაღაც გონივრული გამოსავლის მოძებნას. ახლა უბრალოდ პოლიტიკური „მუსკულების” დემონსტრირება ხდება, რისი ნათელი დადასტურებაც იყო მთავრობის სხდომა. იმედი მაქვს, რომ სიტუაცია დაწყნარდება. მიხვდებიან, რომ თვითმმართველობა თვითმმართველობაა და მას არ უნდა ებრძოლო.

ამას წინათ მოვისმინე ოცნების ერთ-ერთი წარმომადგენლის ინტერვიუ, რომ თვითმმართველობის გაძლიერება სურთ. იმედი მაქვს, რომ ეს სურთ ახლა და არა აბსტრაქტულად. ამისთვის რამდენიმე რამ არის საჭირო, მარტო არჩევითობა არ კმარა. თუმცა ეს პროცესი ჩვენ უკვე დავიწყეთ. მეორე არის საბიუჯეტო დამოუკიდებლობა.

არის კიდევ მთელი რიგი საკითხები. ჩემი აზრით, წინადადება გუბერნატორების არჩევითობაზე მნიშვნელოვანია, უბრალოდ არ არის აუცილებელი, რომ ყველა ამ პოზიციაზე ერთდროულად იყოს არჩევნები. ეს შეიძლება ლოგისტიკურად უფრო რთული და მეტად ხარჯიანი იყოს. ამერიკაშიც ასეა, მუდმივად უნდა იყოს არჩევნები. ერთ წელს შეიძლება იყოს თბილისის მერის არჩევნები, მომდევნო წელს - კახეთის გუბერნატორის და ა.შ. პარტიები, შესაბამისად, იძულებული იქნებიან, იყვნენ ფორმაში. ეს იმისთვის არის საჭირო, რომ გამოირიცხოს, რაც ახლა მოხდა - გამარჯვებულ პარტიას რომ ყველაფრის ხელში აღება უნდა. მოიგე საპარალამენტო, მაგრამ ვიღაც კახეთშია გუბერნატორი სხვა პარტიიდან, ვიღაც კიდევ იმერეთში. ასე უნდა იყოს, რომ winner takes all გამოირიცხოს. ყველაფრის მისაკუთრება არასწორია, ამას უთხრა ხალხმა უარი და აღარ უნდა განმეორდეს.

თუ ვინ აიღო ლიდერობა ამ სიტუაციაში, ამით შეგვიძლია, ვიმსჯელოთ, საითკენ შეიძლება წავიდეს სიტუაცია. ინიციატივა დუმბაძემ და ბესელიამ აიღეს, რომლებიც აზროვნებით ახლოს დგანან ფაშიზმთან. მათთვის რელიგიის თავისუფლება ღირებულება არაა. პოლიტიკური კონიუნქტურით მოქმედებენ, ესმით მხოლოდ ის, რომ ეს საკითხი უნდა განიმუხტოს.

არა მარტო ნიგვზიანში, სახელმწიფო, პოლიცია, გვერდზე გადგა წალკაში, თეთრიწყაროში, მათ შორის აქ, როდესაც იყო შემოცვენა და ა.შ. ბოლო ერთი თვის განმავლობაში ბევრი მაგალითი დაგროვდა. ერთი შეიძლება ვთქვათ, რომ სახელმწიფო ადმინისტრაციული აპარატი ამ წუთას სუსტია და ოპერატიულად ვერ რეაგირებს. მეორე მხრივ კი, ვხედავთ, რომ იმ საკითხებში, რაც აინტერესებთ, აქტიურები არიან. დღეს, მაგალითად, ძველი თბილისის გამოფენა იყო დანიშნული. ვინც მუშაობდა, მოხვეტეს, დალუქეს, დაიბარეს და ნახევარი ხალხი ვერ მოვიდა. შპს არსაკიძედ გადაიქცა პროკურატურა.

რაღაც ნაწილში, რაც მათ რევანშისტულ განწყობას ემთხვევა, ადმინისტრირებას აკეთებენ. სახელმწიფოს ფუნქციონირების ნაწილში, ნიგვზიანი ავიღოთ, წალკა, თეთრიწყაროს ინციდენტები, სამარცხვინო იყო მათი ქმედება. ეს ტენდენცია იკვეთება. თუნდაც ის დანიშვნებიც ავიღოთ, მოადგილეების დონეზე შსს-ში. ეს ერთი მხრივ დეჟა ვუა, ეს ხალხი მართავდა პოლიციას და არასდროს იცავდა ადამიანის უფლებებს.

ძალიან მძიმე იყო ის, რაც ციხეში ვიხილეთ. გულწრფელად გეტყვით, ნაციონალური მოძრაობა ამ არჩევნებზე საზოგადოებამ დასაჯა და სწორიც არის. ეს იქნება ყველა პოლიტიკური პარტიისთვის ჭკუის სასწავლებელი, რომ, როცა მართავ, დახურული სისტემები არ უნდა არსებობდეს. პრობლემა ასეთი მასშტაბური თუ იყო, ვერც წარმომედგინა. ეს მიუხედავად იმისა, რომ რაღაც ნაწილები იქ ჰიპერბოლიზებული, დადგმული იყო. მაგრამ მაგას მნიშვნელობა არ აქვს. იმიტომ დაიჯერა საზოგადოებამ, მათ შორის, დადგმული რაც შეიძლება იყო, რომ ამის საფუძველი ჰქონდა.

ამნისტიის თემა ფაქიზია. საზოგადოების ინტერესია იყოს სუფთა და არაკრიმინალური გარემო, რაც დღეს გვაქვს. ხელაღებული ამნისტია არ მგონია სწორი იყოს, მაგრამ ეს პოლიტიკური გადაწყვეტილებაა. მე რაც დავითვალე, იმ მუხლების მიხედვით, რაზეცაა საუბარი, 5-დან 8 ათასამდე ადამიანს შეეხება. საკმაოდ დიდი რაოდენობაა, დაახლოებით ერთი მესამედი.

ერთ სტატისტიკას გეტყვით და თუ ის შევინარჩუნეთ, საზოგადოებისთვის ამნისტია არ იქნება პრობლემა. 2004-2006 წლების რეციდივის სტატისტიკა რომ შევადაროთ შეწყალებულების თუ ამნისტირებულების 2010-2011 წლის სტატისტიკას, მაშინ 50%25 იყო რეციდივი, ხოლო ბოლოს - 10-20%25. თუ ეს სტატისტიკა, დინამიკა ვერ შევინარჩუნეთ და მივიღეთ წინა სურათი, რის ალბათობასაც ვხედავ, ეს პრობლემად იქცევა.

თუ საზოგადოება გაიზარდა ამ მხრივ, მაშინ სიტუაცია არ დამძიმდება, მაგრამ, თუ ეს ხდებოდა იმიტომ, რომ აქტიური ბრძოლა იყო კრიმინალთან და ეს ბრძოლა შესუსტდა, მაშინ შეიძლება სერიოზული პრობლემები იყოს დანაშაულის მატების თვალსაზრისით. გულწრფელად მსურს, რომ რეციდივის მაჩვენებელი დაბალი იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს სხვა პრობლემებსაც გამოიწვევს.

ნაციონალური მოძრაობა ამ თვალსაზრისითაც ლიდერი აღმოჩნდა. ზვიად გამსახურდიასთან ერთად გაქრა მრგვალი მაგიდა, შევარდნაძის მმართველობის დასრულებასთან ერთად გაქრა მისი პარტია. ნაციონალური მოძრაობა დასავლური გაგებით უკვე პარტიაა, პოლიტიკურ ცხოვრებას ოპოზიციაშიც აგრძელებს. მომდევნო წლებში ის იქნება ერთგვარი მონოპოლისტი ოპოზიციურ ფლანგზე. ბუნებრივია, ბევრი ადამიანი იყო მიტმასნილი. როცა 9 წელი ხარ ხელისუფლებაში, ზოგი შენთან იმიტომ არის, რომ ხელისუფლებაში ხარ. ეს ხავსი უნდა ჩამოიხსნას.

ოპოზიციის გზა პოლიტიკურმა პარტიამ უნდა გაიაროს. როგორც დემოკრატიული შეიძლება ეწოდოს ქვეყანას, თუ მინიმუმ ორჯერ არჩევნებით გადაეცემა ხელისუფლება, ასევე პარტიის ძალა იმით კი არ განისაზღვრება, ხელისუფლებაში რამდენ ხანს იყო, არამედ იმით, შეძლო თუ არა მან გადარჩენა, ბრძოლა და არჩევნებით უკან დაბრუნება ოპოზიციური ფლანგიდან.

ჩვენ შევქმენით ხელისუფლებაში ყოფნის ერთგვარი სტანდარტი, პლუსმინუსებით. დღეს ვქმნით ოპოზიციური მოღვაწეობის ახალ სტანდარტს და ისტორიას საქართველოში. ამიტომაც არის ასეთი გააფთრებული ბრძოლა. ეს არანაკლები გამოცდაა, არანაკლებ რთულია, ვიდრე იყო ხელისუფლებაში ყოფნა და მართვა. აქამდე ოპოზიცია იქცეოდა, როგორც უპასუხისმგებლო. მერე რა, რომ თანამდებობაზე არ იყო? ვიქნებით თუ არა თანამდებობაზე, უნდა ვიყოთ პასუხისმგებლიანი ძალა.

ამის რესურსი პარტიას აქვს. ჯერ ორი თვეა გასული და კვლავ სჭირდება დრო იმას, რომ ყველაფერი გააანალიზო. თავისი ხიბლი აქვს ოპოზიციაში ყოფნასაც. ჩემთვის მძიმე ტვირთი იყო ცენტრალური ხელისუფლების მიმართ ოპოზიციური ქალაქის არჩეულ მერად ყოფნა. ამ გაგებით, დღეს ბევრად უფრო კომფორტულ მდგომარეობაში ვარ. დავუბრუნდები თბილისელების განწყობილებას, მაშინაც მე მქონდა შიდა ოპოზიციის ფუნქცია, ყოველთვის რაღაცაზე ვჩხუბობდი - ეს ასე გავაკეთოთ, ეს ისე გავაკეთოთ. დღეს ამის საშუალება მაქვს ღიად, ამაზე ბედნიერება რა შეიძლება იყოს

პოლიტიკა

სერგი კაპანაძე

ბევრ რამეზე. თუმცა შეთანხმებისთვის საჭიროა კეთილი ნება, რომელიც ჯერჯერობით მხოლოდ საქართველოს ახალი ხელისუფლების მხრიდან ჩანს. მოსკოვიდან კი ჩანს მხოლოდ სურვილი, მიიღოს უფრო მეტი. მახსენდება დასავლელი დიპლომატების მიერ აღწერილი რუსული სტილი - „რაც ჩემია - ჩემია, რაც შენია - მასზე შეიძლება მოვილაპარაკოთ”.

პრემიერმინისტრის სპეციალური წარმომადგენლის პოსტის შემოღების, მანამდე კი სოჭის ოლიმპიადისადმი პოზიტიური დამოკიდებლების გამოხატვის პასუხად, მოსკოვმა მხოლოდ ის აღნიშნა, ზურაბ აბაშიძეს ვიცნობთო და ისევ მოლოდინის პოზიციაში ჩადგა. მოლოდინი კი მოსკოვს იმის აქვს, რომ საქართველო დათმობას დაიწყებს. ტრადიციულ რუსულ სტილში კრემლი ელოდება, კიდევ რისი მიღება შეეძლება იმის სანაცვლოდ, რომ უბრალოდ დიალოგი დაიწყოს.

კითხვა კი ჩემთვის ასე ისმის: რატომ უნდა დავთმოთ ჩვენ საერთოდ რამე, რომ რუსეთთან დიალოგი დაიწყოს? აქ, წესით, უნდა დავწერო - „ჩვენ ხომ არ გვაქვს მისი ტერიტორიები ოკუპირებული?”, მაგრამ თავს შევიკავებ. ამ ემოციური კითხვის შემდეგ კი მეორე კითხვა ჩნდება - ვის რისი დათმობა შეუძლია საერთოდ და რისი - არა? რა არის ის საკითხები, რაზეც შეიძლება შევთანხმდეთ და რა არის ის საკითხები, რაზეც შეთანხმება შეუძლებელია, ამ ეტაპზე მაინც.

რუსეთს აუცილებლად ენდომება, რომ საქართველომ შეცვალოს კანონი ოკუპაციის შესახებ, აღიაროს, რომ რუსეთი არ არის ოკუპანტი, კონფლიქტის მხარეებად აღიარებულ იქნან აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი, საქართველომ შეწყვიტოს აქტიური არაღიარების პოლიტიკა, შეაჩეროს დევნილების მხარდამჭერი აქტივობა გაეროსა და საერთაშორისო ორგანიზაციებში, გახსნას სარკინიგზო ხაზი რუსეთთან და, ზოგადად, გადადგას ისეთი ნაბიჯები, რომლებიც აჩვენებს, რომ საქართველო წყვეტს რუსეთთან „ომს” საერთაშორისო არენაზე ქვეყნის სუვერენიტეტის დასაცავად. ეს „ომი” კი, თქვენ წარმოიდგინეთ, აგვისტოს ომის შემდეგ, თითქმის ოთხი წელია გრძელდება.

საქართველოს მხარდასაჭერად ოკუპაციის მაღიარებელ რეზოლუციებს იღებენ სხვადასხვა ქვეყნებში, საქართველო იბრძვის ყველა საერთაშორისო ფორუმზე, რომ რუსეთს არ მისცეს საშუალება, დააფიქსიროს აფხაზეთის და ცხინვალის რეგიონის „დამოუკიდებლობა”, ამ მიზნით ტარდება უამრავი კონსულტაცია, ვიზიტი და აქტივობა. მიმაჩნია, რომ ამ სფეროებში კომპრომისი პრაქტიკულად შეუძლებელია. რა თქმა უნდა, ფორმის და შინაარსის მცირე, უმნიშვნელო ცვლილება ყველგან შესაძლებელია, თუმცა აქ გადამწყვეტი იქნება ფუნდამენტური ცვლილება, რისი გაკეთებაც საქართველოს ხელისუფლებას უნდა გაუჭირდეს.

რაც მთავარია, რუსეთს აუცილებლად ენდომება, რომ საქართველომ დაამუხრუჭოს NATO-სა და ევროკავშირში ინტეგრაცია. მე ამ საკითხზე არ შევჩერდები, რადგან დიდი იმედი მაქვს, რომ ამას ახალი ხელისუფლება არ იზამს. თუ იზამს, სავარაუდოდ, ოთხ წელიწადში ოპოზიციაში გადაბარგება მოუწევს, რადგან საქართველოს მოსახლეობა, ალბათ, არ დაუჭერს მხარს პროდასავლური კურსის ცვლილებას ეფემერული მოსკოვური დაპირებების სანაცვლოდ.

გარდა ამისა, არის მცირე საკითხები, რომლებიც რუსეთს შეუძლია მიიღოს. მათ შორისაა შემცირებული ანტირუსული რიტორიკა, რეინტეგრაციის სამინისტროსთვის სახელის შეცვლა, რუსული არხების აღდგენა ქართულ ტელესივრცეში (რაც უკვე ნაბიჯ-ნაბიჯ ხდება), სიმბოლური ნაბიჯების გადადგმა, მათ შორის, ოკუპაციის მუზეუმის და ტელეარხ პიკ-ის რებრენდინგი, დაკავებული რუსეთის მოქალაქეების (მათ შორის, ჯაშუშობაში ეჭვმიტანილების) გათავისუფლება, რეგულარული ფრენებით ჩარტერული ფრენების ჩანაცვლება და ასე შემდეგ. საქართველოს ხელისუფლება ამ საკითხებზე ალბათ შეძლებს დათმობებზე წასვლას, თუმცა ეს დათმობები არ უნდა იყოს ცალმხრივი. გასარკვევი იქნება, რისი მიღება შეიძლება სანაცვლოდ და რამდენად ღირებული იქნება გაცვლა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ თემებიდან რამდენიმე ღირებულებით საკითხად მიმაჩნია, დიდი ეჭვი მაქვს, მათზე მოქნილი პოზიციის დაჭერა სავსებით შესაძლებელია.

ახლა დავფიქრდეთ, რისი მიღება გვინდა და, რაც მთავარია, შეგვიძლია? მენიუ აქაც საკმაოდ დიდია. მიმაჩნია, რომ რუსეთის მხრიდან კეთილი ნების არსებობის დამადასტურებელი ნიშანი იქნება მხოლოდ სამი - საქართველოს მოქალაქეებისათვის ვიზების გაუქმება, საქართველოს წინააღმდეგ ძალის არგამოყენების ვალდებულების აღება და აღიარების პოლიტიკის გაჩერება. ეს სამი ნაბიჯი ალბათ რეალურად აჩვენებს, მოსკოვს მართლა სურს თუ არა ურთიერთობების შეცვლა.

რა თქმა უნდა, ასევე მნიშვნელოვანი იქნება ეკონომიკური ურთიერთობების და ვაჭრობის აღდგენა, მაგრამ არ ვარ დარწმუნებული, რომ ეს ნაბიჯი საშუალოვადიან პერსპექტივაში ისეთი მოგებიანი იქნება ქვეყნის ეკონომიკისთვის, როგორც ეს საქართველოს ხელისუფლებას მიაჩნია. ბაზრის გახსნა ნამდვილად მნიშვნელოვანია მცირე და საშუალო მეწარმეებისთვის, მსხვილი ექსპორტიორები კი დღეს საკმაოდ კარგად გრძნობენ თავს ევროპულ და სხვა მეზობელ ბაზრებზე, ან ისედაც გადიან რუსეთის ბაზარზე ბელარუსის ან/და უკრაინის გავლით. მსხვილი ექსპორტიორებისთვის რუსულ ბაზარზე სრული რეორიენტაცია ქვეყნის ეკონომიკისთვის მოკლე ვადაში შეიძლება კარგიც იყოს, მაგრამ, სავარაუდოდ, შეიძლება დამღუპველი შედეგი ჰქონდეს, თუ ონიშენკოს ისევ უბრძანებენ, ვაჭრობა აკრძალოს. ძნელად წარმოსადგენია, ეს საფრთხე საქართველოს ხელისუფლებას არ ესმოდეს, მით უმეტეს, რომ თუ ჩვენი მაგალითი საკმარისი არაა, სახეზე გვაქვს მცირე ხნის წინ მოლდოვასთან, უკრაინასა და ბელარუსთან პოლიტიკური ნიშნით აკრძალული ვაჭრობა - რომ აღარაფერი ვთქვათ ონიშენკოს მიერ ტაჯიკეთიდან მოქალაქეების შემოსვლის „აკრძალვაზე”.

ამის გარდა, არის ბევრი სხვა საკითხი, რომლის მოგვარება მოსკოვისგან პოლიტიკური ნების არსებობის პირობებში საჭიროცაა და შესაძლებელიც. მაგალითად, საქართველოში ეუთოსა და გაეროს მისიები იმიტომ არაა, რომ რუსეთმა მათზე ვეტო გამოიყენა. ამ მისიების აღდგენა სტატუს-ნეიტრალური მიდგომის გამოყენებით სავსებით შესაძლებელია და ამასთან ძალიან ახლოსაც ვიყავით 2009 წელს. შეგახსენებთ, რომ ეუთოს მინისტერიალი დეკემბრის დასაწყისში იმართება და რუსეთის მხრიდან კეთილი ნების ტესტირება ეუთოს მისიის აღდგენასთან დაკავშირებით იოლად შეიძლება. ასევე, საქართველოში მოქმედი ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისია თავის მანდატს ვერ ასრულებს, რადგან ცხინვალსა და აფხაზეთში არ უშვებენ. ამ პრობლემის მოგვარებაც შედარებით მარტივია მცირე კრეატიულობის და პოლიტიკური ნების არსებობის შემთხვევაში. აღარაფერს ვამბობ ინციდენტების პრევენციის მექანიზმში სადამკვირვებლო მისიის ხელმძღვანელის ვერმონაწილეობის პრობლემის შესახებ, სოხუმის მიერ მისი „პერსონა ნონ გრატად” გამოცხადების გამო

არ დაგვავიწყდეს, რომ სოხუმი და ცხინვალი კვლავ უარს ამბობენ ნებისმიერ იმ ეკონომიკურ პროექტზე თუ თანამშრომლობაზე, რამაც ხალხთაშორისი ურთიერთობების აღდგენამდე შეგვიძლია მიგვიყვანოს. ჩაკეტილია ერგნეთი, რითაც ცხინვალი პრაქტიკულად მოწყვეტილია დანარჩენ საქართველოს, ცხინვალის რეგიონიდან და აფხაზეთიდან ადმინისტრაციული ხაზის გადაკვეთა გაძნელებულია და მიუხედავად იმისა, რომ სიტუაცია გაცილებით უკეთესია, ვიდრე 2009 წელს იყო, ის მაინც გაურკვეველია - რადგან როდის მოხდება ხალხისთვის გადაადგილების ხელახალი შეზღუდვა, არავინ იცის.

საქართველოს შეუძლია დააყენოს აფხაზეთის და ცხინვალის რეგიონების ეკონომიკური რეაბილიტაციის საკითხი საერთაშორისო ორგანიზაციების მონაწილეობით. ასეთი რამ ეუთოს მიერ ერთხელ უკვე განხორციელდა ცხინვალის რეგიონში (2008 წლამდე) და ის პროგრამა საკმაოდ წარმატებული იყო. ჩვენ ასევე შეგვიძლია მოვითხოვოთ ტრანსკავკასიური მაგისტრალის (ტრანსკამი) გახსნა, რითაც ცხინვალის რეგიონს საქართველოს ეკონომიკას მივაბამთ. ნებისმიერ შემთხვევაში, ტრანსკამის გახსნით უფრო მეტ მოგებას ვნახავთ, ვიდრე აფხაზური რკინიგზის აღდგენით, მაშინ როდესაც ორივე პროექტს, კონფლიქტის საბოლოო მოგვარებისთვის, პოტენციურად ერთი და იგივე ღირებულება აქვს.

მაგრამ, ამ ყველაფრის პარალელურად, ჩნდება ერთი ბუნებრივი კითხვა - განა ეს ყველაფერი მართლაც შესაძლებელია, სანამ რუსეთი ჩვენი ტერიტორიების ოკუპაციას და 12 აგვისტოს ხელშეკრულების უხეშ დარღვევას აგრძელებს? განა რეალურად არის შესაძლებელი, რომ რუსეთმა დატოვოს თავისი ჯარები საქართველოს ტერიტორიაზე და თან ამ ყველაფერზე ჩვენთან ითანამშრომლოს? და თუ ამ კითხვაზე პასუხი არის უარყოფითი, მაშინ საინტერესოა, შეიძლება თუ არა მართლაც შედგეს დიალოგი იმ პირობებში, როდესაც ყველაზე ფუნდამენტურ საკითხებზე არსებითი განსხვავებაა?

ამ კითხვაზე ჩემი პასუხი მაქვს. დიახ, დიალოგი მაინც შეიძლება შედგეს. ფუნდამენტური, სტატუსთან დაკავშირებული შეუთანხმებელი საკითხების არსებობის პირობებში, სავსებით შესაძლებელია რუსეთთან, ასევე ცხინვალთან და სოხუმთან დიალოგის დაწყება და, რაც უფრო მთავარია, კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმა. თუმცა ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში მოხდება, თუ შევთანხმდებით, რომ ვერ ვთანხმდებით სტატუსზე, თუ შევთანხმდებით, რომ აღარ მოვახვევთ ერთმანეთს სტატუსთან დაკავშირებულ თემებს და ურთიერთობების აღდგენას სტატუს-ნეიტრალური მიდგომით დავიწყებთ. ეს ნიშნავს, რომ საქართველო ოკუპაციის ლეგიტიმაციასთან დაკავშირებულ ქმედებებს გააგრძელებს, ხოლო რუსეთი - აღიარების მოპოვებას. ცხინვალი და სოხუმი გააგრძელებენ თავიანთი „დამოუკიდებლობისკენ” სწრაფვას, საქართველო კი - ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის მიზნით მუშაობას.

სტატუსისადმი ნეიტრალურობის შენარჩუნება არ ნიშნავს, რომ ამ ყველაფერს ვიწონებთ და უარს ვამბობთ ტერიტორიულ მთლიანობაზე - ეს მხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ჩვენ „ვთანხმდებით, რომ ვერ ვთანხმდებით”. ამის შემდეგ კი უნდა შევთანხმდეთ მოსკოვთან, ასევე ცხინვალსა და სოხუმთან, რომ ეს სტატუსთან დაკავშირებული დაპირისპირება არ უნდა ახდენდეს გავლენას ხალხთა შორის ურთიერთობაზე. მხოლოდ ამის შემდეგ შევძლებთ აღვადგინოთ ეს ურთიერთობები, საგანმანათლებლო და სავაჭრო კავშირები.

რაც მთავარია, უკვე გვაქვს მაგალითები, თუ როგორ მოხდა ნაბიჯების წინ გადადგმა სტატუს-ნეიტრალური მიდგომის გამოყენებით. სტატუს-ნეიტრალურობა პრინციპად უდევს საქართველო-რუსეთის ხელშეკრულებას მსო-ში გაწევრიანების შესახებ, ასევე ჟენევის მოლაპარაკებების სამუშაო ჯგუფებს, ინციდენტების პრევენციის და მათზე რეაგირების მექანიზმებს, აფხაზეთში გაეროს გუნდის მუშაობას და საქართველოს მიერ ძალის არგამოყენების ვალდებულების აღებას. სტატუს-ნეიტრალურობა ასევე საფუძვლად უდევს საქართველოს სტრატეგიას ოკუპირებული ტერიტორიების მიმართ და ჩართულობის სამოქმედო გეგმას. თუკი რამე პოზიტიური მომხდარა ბოლო რამდენიმე წელიწადში, ძირითადად, სტატუს-ნეიტრალური ფორმატის გამოყენებით. აქედან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ სტატუს-ნეიტრალურობა უნდა იყოს ახალი ხელისუფლების რუსეთთან ურთიერთობის და ცხინვალსა და სოხუმთან დიალოგის აღდგენის ამოსავალი წერტილი. ამისათვის კი საჭიროა, რომ ეს პრინციპი გაზიარებული იყოს მეორე მხარის მიერაც. ტანგოს ორი სჭირდება. მარტო საქართველოდან ამ პრინციპის აღიარება, მეორე მხრიდან თანხმობის გარეშე, შეიძლება დამღუპველიც იყოს.

მოაგვარებს კი ეს მიდგომა და ზემოთ ნახსენები მცირე ნაბიჯები კონფლიქტს? ვერა, კონფლიქტს ვერ მოაგვარებს, მაგრამ ეს ყველაფერი თუ სწორად გაკეთდა, კონფლიქტს არარელევანტურს გახდის. არარელევანტური კონფლიქტი კი უკეთესია, ვიდრე მოუგვარებელი. კონფლიქტი არარელევანტური მაშინ გახდება, როდესაც მომავალი თაობები ერთმანეთს დაუმეგობრდებიან, აღდგება ვაჭრობა, იქნება კონტაქტი, ქართველი სოხუმში დაისვენებს და აფხაზი ბათუმში. ეს სტატუსის და დევნილების დაბრუნების გარეშეც შეიძლება მოხდეს, თუმცა უკეთესი იქნება, თუ ეს საკითხი ასე მარტივად არ იქნება უგულებელყოფილი. ამ ყველაფრისთვის კი უმთავრესია, ყველა მხარე, ყველა მონაწილე, ყველა აქტორი შეთანხმდეს, რომ ინტერაქცია იქნება სტატუს-ნეიტრალურობის პრინციპზე დაფუძნებული. ამ ეტაპზე ეს, სამწუხაროდ, შეუძლებელი ჩანს, რაც ერთიორად ართულებს როგორც სახელმწიფო მინისტრის, ისე პრემიერის სპეცწარმომადგენლის და საგარეო საქმეთა სამინისტროს ამოცანას.

საქართველოს ხელისუფლება ალბათ გააგრძელებს ნაბიჯების გადადგმას, რათა ხალხისთვის მიცემული დაპირება რუსეთთან ურთიერთობების ნორმალიზაციის შესახებ რეალობად აქციოს. საპასუხოდ, დარწმუნებული ვარ, რუსეთი და სოხუმ-ცხინვალი ყველაფერს შეეცდებიან, რომ ამ მისწრაფებების სანაცვლოდ საერთაშორისო სამართლებრივი დივიდენდები მიიღონ და ამ ტერიტორიების „დამოუკიდებლობა” კიდევ უფრო გაამყარონ. პარალელურად, სავარაუდოდ, რუსეთი კვლავ „დაარტყამს” იმ მიღწევებს, რაც 2008 წლის შემდეგ გვაქვს - ჟენევის მოლაპარაკებებს, მსო-ს ხელშეკრულებას, ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიას, ევროკავშირის, ეუთოსა და გაეროს მედიაციის როლს და, ზოგადად, ჩვენს საერთაშორისო მხარდაჭერას.

ამ პროცესში საქართველოს მთავარი გამოწვევა ის იქნება, რომ ახალმა ხელისუფლებამ სწორად გააანალიზოს საფრთხეები, მოსკოვიდან წამოსული გზავნილები ადეკვატურად აღიქვას და მხოლოდ იმედიანი პრიზმით, მხოლოდ წარსულის აჩრდილის ჩრდილქვეშ და წინასაარჩევნო დაპირებების გავლენით არ შეხედოს რეალობას. აქ გადამწყვეტი სწორი ანალიზი იქნება. ჯერჯერობით, როგორც ჩანს, ახალ ხელისუფლებას ამ მხრივ პრობლემა აქვს, რადგან ის თვლის, რომ რუსეთთან ცუდი ურთიერთობები მხოლოდ წინა ხელისუფლების ქმედებების, მათ შორის, თბილისის მტრული რიტორიკის ბრალი იყო. მე კი მიმაჩნია, რომ მტრული რიტორიკა რუსეთის ნაბიჯების პროპორციული და მათზე საპასუხო იყო, ხოლო პროგრესის არარსებობა რუსეთში კეთილი ნების უქონლობით აიხსნებოდა. ნებისმიერ შემთხვევაში, სიტუაციის სწორი ანალიზი იქნება გადამწყვეტი იმისთვის, თუ რა მიმართულებით განვითარდება საქართველო-რუსეთის ურთიერთობები.

დაბოლოს, NATO-სა და ევროკავშირზე უარის თქმა, იმედია, განხილვის თემაც კი არ იქნება…

კახა ლომაია|სვეტი

სანამ ქვანახშირის მაღაროებში მომწამვლელი აირის, მეთანის შემცველობის საზომ ხელსაწყოებს გამოიგონებდნენ, მეშახტეებს იადონები შველოდნენ. გალიაში გამომწყვდეული ეს მგალობელი ჩიტები ადამიანებზე ადრე გრძნობდნენ ჰაერში მეთანის საშიშ შემცველობას და დუმდებოდნენ - დროებით ან სამუდამოდ. ამ დროს კი მეშახტეები, რომლებსაც მუდმივად ყური ეჭირათ მათ გალობაზე, ტოვებდნენ მაღაროს სახიფათო მონაკვეთს და სამშვიდობოს გადიოდნენ.

საზოგადოებასაც სჭირდება ერთგვარი იადონები - მაჩვენებლები, რომლებიც მიგვანიშნებენ თუ რა მდგომარეობაა სახელმწიფო პოლიტიკის ამა თუ იმ სფეროში.

ქვემოთ 15 საგარეო-პოლიტიკურ მიმართულებასა და პროექტს მოვუყარე თავი, რომლებიც პრინციპულად განსაზღვრავენ საქართველოს მდგომარეობას რეგიონში და მსოფლიოში. ისინი ორ ჯგუფად დავყავი: ის, რაც უნდა გაგრძელდეს და ის, რაც არ უნდა გაკეთდეს. პირველი ჯგუფის საკითხები ასობით დიპლომატის, პოლიტიკოსის, საჯარო მოხელისა და ექსპერტის მრავალწლიანი შრომის შედეგია. მათი წინწაწევა ჩვენი ეროვნული ინტერესების დაცვას მოემსახურება. მეორე ჯგუფში ერთგვარი წითელი ხაზებია, რომელთა გადაკვეთა დაუშვებელია.

ის რაც უნდა გაგრძელდეს

ის, რაც არ უნდა გაკეთდეს

მთლიანობაში, ამ მაჩვენებლების ანალიზით შესაძლებელია იმის დანახვა, თუ საით წავალთ: ევროპული და ევროატლანტიკური ინტეგრაციისკენ თუ საპირისპირო მიმართულებით.

ასე რომ, ყურადღებით დავაკვირდეთ იადონებს.

პოლიტიკა

გოგი თუშმალიშვილი

მიმდინარე წლის 16 ოქტომბერს, მაშინ ჯერ კიდევ საქართველოს მთავრობის მეთაურობის კანდიდატმა, ბიძინა ივანიშვილმა, ჩვეული თავდაჯერებითა და სტილის შეგრძნებით ამცნო საზოგადოებას, რომ საქართველო სოჭის ოლიმპიადას ბოიკოტს არ გამოუცხადებდა: „ღონისძიების ჩატარებას მივესალმებით, რაშიც საქართველომ აუცილებლად მონაწილეობა უნდა მიიღოს და ჩვენ, როგორც მეზობელი, ყველაფერს გავაკეთებთ, რომ ოლიმპიადა მშვიდობიანად, ექსცესების გარეშე ჩატარდეს”.

ამ ამბიდან ზუსტად ათ დღეში და, უნდა ვივარაუდოთ, ივანიშვილის განცხადებისგან სრულიად დამოუკიდებლად, ფრანგული და კანადური უნივერსიტეტების პროფესორთა თექვსმეტკაციანმა ჯგუფმა ყოველკვირეულ Nouvel Observateur-ში გამოაქვეყნა ღია წერილი სათაურით - „2014 წლის ოლიმპიური თამაშები სოჭში: მოვუწოდებთ ბოიკოტისკენ”, სადაც კერძოდ ვკითხულობთ: „ოლიმპიური იდეალისა და ხალხთა შორის მეგობრობის გუშაგად წოდებული საერთაშორისო ოლიმპიური კომიტეტი კვლავ იტეხს სახელს უპრინციპო რეჟიმთან თანამშრომლობით, რომელსაც ამჯერად ვლადიმირ პუტინის ხელისუფლება განასახიერებს და რომელიც არად დაგიდევთ არც ადამიანის უფლებებს და არც სხვა დემოკრატიულ ფასეულობებს. ჯერ კიდევ ის ელვისებური და, პუტინის აღიარებითვე, წინასწარ დაგეგმილი ომი, რომელიც რუსეთმა საქართველოს წინააღმდეგ წარმართა 2008 წლის პეკინის ოლიმპიადის გახსნის დღეს, საკმარისი საბაბი უნდა გამხდარიყო სოჭისთვის ოლიმპიადის მასპინძლობის ჩამოსართმევად. თუმცა, მსგავსი არაფერი მოხდა. სოკ-მა ამჯობინა თვალი დაეხუჭა კაგებეს ყოფილი პოდპოლკოვნიკისა და საბჭოური სტილის ძალაუფლების ვერტიკალის მეხოტბის ძალმომრეობებსა და პროვოკაციებზე. ამგვარად, რუსეთი აგრძელებს საქართველოს ტერიტორიების - აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის სამხედრო ოკუპაციას, ხოლო რუსული ნომენკლატურის მეგალომანიურ ოცნებად კვლავაც რჩება, ეკონომიკური შანტაჟისა და სამხედრო დაშინების კომბინირებით, ყოფილი საბჭოთა იმპერიის გავლენის ზონების აღდგენა. ... საქართველოს საზღვრებთან უშუალო სიახლოვეში მყოფი სოჭის არჩევით მოსკოვი აცხადებს, რომ კავკასია მისი სუვერენული სფეროა და რომ აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი მის პროტექტორატებს წარმოადგენენ”.

შემდეგ წერილის ავტორები მოიხსენიებენ იმ ქმედებებს, რომლებითაც უკანასკნელ წლებში პუტინის რეჟიმმა თავი გამოიჩინა: ჩეჩნეთის „ცეცხლის ალში გახვევას” და, შესაბამისად, ჩეჩნეთის მოსახლეობის მასობრივ დაბომბვებს, ხოცვა-ჟლეტასა და გაუპატიურებებს; „თვით რუსეთში” საზოგადოებრივი აზრის გაკონტროლებასა და „ბრუტალური მეთოდებით” ოპოზიციის სისტემატურ შევიწროებას; ანა პოლიტკოვსკაიასა და სერგეი მაგნიცკის მკვლელობებს; რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მიერ ინიცირებულ „კუდიანებზე ნადირობასა” და ჯგუფ Pussy Riot-ის ახალგაზრდა წევრების დატუსაღებას; „ქვეყნის შიგნით” საზოგადოებაში გამეფებულ ეთნიკურ სიძულვილს, ხოლო საერთაშორისო სარბიელზე კრემლის მიერ ბაშარ ასადის „კრიმინალური რეჟიმის” მხარდაჭერას და ა.შ.

ყოველივედან გამომდინარე, წერილის ავტორებს მიაჩნიათ, რომ როდესაც სოკ-ი ოლიმპიადის მასპინძლობას მსგავს რეჟიმს მიანდობს, ის თავისთავად ეწინააღმდეგება არა მხოლოდ ოლიმპიურ ქარტიაში დეკლარირებულ „მშვიდობის”, „ძმობისა” და „სოლიდარობის” პრინციპებს, არამედ, იმავდროულად, „ნაციონალ-სოვიეტიზმისგან” მემკვიდრეობით მიღებული გეოსტრატეგიული პროპაგანდისტული ოპერაციის შეგნებული მონაწილე ხდება: „სოკ-ის იერარქები, რომლებიც რუსეთის ხელისუფლებასთან ერთად აცხადებენ, რომ საჭიროა „ოლიმპიური თამაშების პოლიტიკისგან გამიჯვნა”, განსაკუთრებით პირმოთნეები არიან, ვინაიდან ყოველი ოლიმპიადის მინიჭება - თავისთავად პოლიტიკური აქტია”. მეტიც, ავტორები გვახსენებენ, რომ სოჭში ოლიმპიადის გამართვის წინააღმდეგ უკვე მრავალგზის გაისმა ხმები და იშველიებენ ჩეხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის, კარელ შვარცენბერგის მოსაზრებას, რომ მას გაუგონრად მიაჩნია მშვიდობისა და სპორტის ზეიმის ჩატარების იდეა იმ ადგილების მეზობლად, სადაც „ხალხს ხოცავდნენ და აგრესიულ ომს აწარმოებდნენ”.

შესაბამისად, ხელმომწერთა აზრით, საერთაშორისო ოლიმპიურ კომიტეტს არ გააჩნია მორალური უფლება 2014 წლის ოლიმპიური თამაშების სოჭში ჩატარებისა: „ჩვენ მოვუწოდებთ დემოკრატიულ ასოციაციებს, საფრანგეთის ეროვნულ ასამბლეას, საფრანგეთის მთავრობას და ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ჯგუფებს - მოითხოვონ ოლიმპიური თამაშების ჩატარების გაუქმება პუტინის რუსეთში ისეთი ქვეყნის სასარგებლოდ, სადაც პატივს სცემენ ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის პრინციპებს და დემოკრატიულ ფასეულობებს. ჩვენ ასევე მოვუწოდებთ ყველა ეროვნების ათლეტებს, უარი თქვან სოჭში დაგეგმილ მიზანსცენაში მონაწილეობაზე და ამის შესახებ ხმამაღლა განაცხადონ. და ბოლოს, ჩვენ მოვუწოდებთ ჟურნალისტებს, ამხილონ ოფიციალური კრემლის დაქვემდებარებაში მყოფი „საინფორმაციო სამსახურების” დეზინფორმაცია და ცენზურა”.

პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ამ ორიოდე წლის წინ განაცხადა, რომ მან თავის დროზე ღიად დაუჭირა მხარი სოჭში ოლიმპიური თამაშების ჩატარებას, ვინაიდან მიაჩნდა, რომ ახლად შექმნილი ვითარება „დაგვეხმარებოდა თავიდან აგვეცილებინა ის უარყოფითი ტენდენციები, რომლებიც უკვე შეინიშნებოდა იმ დროს, განსაკუთრებით აფხაზეთთან, ანუ ჩვენს ტერიტორიასთან მიმართებაში”. სააკაშვილი ამ ყოველივეს იმედოვნებდა 2007 წელს, სოჭისთვის ზამთრის ოლიმპიადის მინიჭების კვალობაზე. ხოლო 2008 წლის აგვისტოში მომხდარმა ომმა, ცხადია, ძირფესვიანად შეცვალა რუსეთის მიმართ არსებული სტრატეგიული მიდგომები.

მას შემდეგ საქართველოს სოჭის ოლიმპიადაზე მონაწილეობის საკითხი კამათის საგნად იქცა და უკვე არსებული დისკუსია, სავარაუდოდ, კიდევ უფრო გამძაფრდება 2014 წლის მოახლოებასთან ერთად. რა არის მონაწილეობის მომხრეთა ძირითადი არგუმენტი? ალბათ ის, რომ სპორტი და პოლიტიკა უნდა გაიმიჯნოს ერთმანეთისგან და არ გვაქვს მორალური უფლება, ჩვენს სპორტსმენებს მსგავს მსხვილ ფორუმში მონაწილეობის შესაძლებლობა ჩამოვართვათ. შეიძლება ისიც, რომ ამჟამად რუსეთთან ურთიერთობების დათბობის მცდელობაში ვიმყოფებით და ბოიკოტის მსგავსი აქცია ვერ იქნება სიკეთის მომტანი. უსათუოდ იტყვიან იმასაც, რომ ოლიმპიადის ბოიკოტის პროცესში საქართველო ვერ შეძლებს სხვა ქვეყნების აყოლიებას და, ამ ყველაფრის ფონზე, ეულად და სასაცილოდ გამოჩნდება. მაგრამ, არსებული ისტორიული გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ სპორტი და პოლიტიკა მუდამ მჭიდროდ იყვნენ ერთმანეთზე გადაჯაჭვულნი და არ არსებობს არანაირი ნიშანი იმისა, რომ მომავალში სხვაგვარად იქნება. მსოფლიოში ყველაზე მსხვილ სპორტულ ღონისძიებას - ოლიმპიურ თამაშებს ისტორიულად თანსდევდა პოლიტიკური კონტექსტი და ამას მოწმობს ოლიმპიადების ბოიკოტების ისტორიაც: 1956 წელს სუეცის კრიზისისა და ეგვიპტის წინააღმდეგ საფრანგეთის, ბრიტანეთისა და ისრაელის მიერ განხორციელებული სამხედრო ოპერაციის გამო, მელბურნის ოლიმპიადაზე არ გაემგზავრნენ ეგვიპტე, ერაყი და ლიბანი. ჩინეთმა უარი თქვა ამავე ოლიმპიადაზე დასწრებაზე, რადგან ტაივანს დართეს მონაწილეობის უფლება. და, რაც ყველაზე საგულისხმოა, საბჭოთა კავშირის მიერ ამავე წელს ბუდაპეშტის აჯანყების რეპრესირების გამო ოლიმპიადას ბოიკოტი გამოუცხადეს თითქოსდა ამ ყოველივესგან შორს მყოფმა ჰოლანდიამ, შვეიცარიამ და ესპანეთმა

როდესაც 1980 წლის იანვარში აშშ-ის პრეზიდენტი კარტერი საბჭოთა კავშირს ულტიმატუმს უცხადებდა და ერთი თვის მანძილზე ავღანეთიდან ჯარების გამოყვანას მოითხოვდა, სავარაუდოდ, მას არ უნდა ჰქონოდა ილუზია, რომ კრემლი ამ ულტიმატუმს დაჰყვებოდა. შესაბამისად, ამერიკის მიერ მოსკოვის ოლიმპიადის ბოიკოტი, რომელსაც ორმოცდაათამდე ქვეყანამ დაუჭირა მხარი, იქცა მძლავრი სიმბოლური დატვირთვის საპროტესტო აქტად და კრემლის პროპაგანდისტულ ღონისძიებაში არმონაწილეობის გამოხატულებად.

ამრიგად, ოლიმპიური თამაშების ბოიკოტი, პირველ რიგში, არა პოლიტიკური დივიდენდების ძიების, არამედ ღირსებისა და თავმოყვარეობის საკითხია. ბერლინის ოლიმპიადა 1936 წლის ნაცვლად ოთხი წლით გვიან რომ გამართულიყო, ნუთუ მას დაესწრებოდნენ მესამე რაიხის აგრესიის მსხვერპლი ჩეხები და პოლონელები? ნუთუ ამ ქვეყნების ათლეტები ოლიმპიადის გახსნის ცერემონიალისას ზარ-ზეიმით ჩაივლიდნენ საპატიო ტრიბუნაზე გამოჭიმული ადოლფ ჰიტლერის ცხვირწინ? და, ნუთუ ჩვენმა სპორტსმენებმა მხნე და ოპტიმისტური მარშით ცხვირწინ უნდა ჩაუარონ სოჭის ოლიმპიური სტადიონის საპატიო ტრუბუნაზე გამოჭიმულ პუტინსა და მედვედევს, თითქოს არაფერი მომხდარიყოს ჩვენს ქვეყნებს შორის?

და, თუკი კვლავ გაისმება ხმები, რომ ზამთრის ოლიმპიადაზე წაუსვლელობა „დიდი დარტყმა იქნება ქართული ოლიმპიური მოძრაობისთვის” (გია ვოლსკი რუსთავი 2-ის 17 ოქტომბრის ეთერში), გავიხსენოთ, რომ 1956 წლიდან, ანუ ჩვენების ზამთრის ოლიმპიადებზე პირველად გამოჩენიდან მოყოლებული, ქართველთა უდიდესი მიღწევა კობა წაქაძის მეცხრე ადგილია 70-მეტრიანი ტრამპლინიდან ხტომისას შორეულ 1972 წელს, იაპონურ საპოროში. დიდად საეჭვოა ისიც, რომ რომელიმე ჩვენიანს მომავალ ოლიმპიადაზე წაქაძის რეკორდის გაუმჯობესების ოდნავი შანსი მაინც ჰქონდეს.

იმ დროს, როდესაც დასავლელი ინტელექტუალები და პოლიტიკოსები (გავიხსენოთ ამერიკელი კონგრესმენების, ალისონ შვარცისა და ბილ შუსტერის, ბოიკოტისკენ მოწოდება ჯერ კიდევ 2008 წლის 15 აგვისტოს, ანუ საქართველოს ტერიტორიაზე რუსეთის ინტერვენციიდან ზუსტად ერთ კვირაში) სოჭში ოლიმპიადის ჩატარების ამორალურობაზე მიანიშნებენ, ჩვენი ქვეყნის მონაწილეობა ამ ღონისძიებაში უთუოდ აღიქმება ჩვენივე უცხოელი მხარდამჭერების მიერ როგორც სამარცხვინო, უთავმოყვარეო და უგუნური აქტი.

მაშ, რა გვესაქმება სოჭის ოლიმპიადაზე?

საზოგადოება

ვახო მეგრელიშვილი

თვე-ნახევრის წინ „მატრიცის” მორიგ ვერსიას SYSTEM FAILURE დაემართა. ახალი ვერსია გადატვირთვის რეჟიმში შევიდა. ახლა იტვირთება RELOADED და თან UPDATE-ს აკეთებს. საქართველოს ჟუჟუნებს მატრიცის განახლებულ ვერსიაში მოუწევთ ცხოვრება. საინტერესოა რა აპდეიტებს გვპირდებიან მატრიცის პროგრამისტები ჯანდაცვის ნაწილში.

სიტყვა „ჯანმრთელობა” აღნიშნავს მდგომარეობას, რომელშიც დისკომფორტს არ განვიცდით ან განჭვრეტად მომავალში ამ დისკომფორტის პროგნოზირების უნარი არ გვაქვს. „ავადმყოფობა” საპირისპირო მდგომარეობაა. ჩემი განმარტება ცოტა განსხვავებულია. ჯანმრთელობა არის ჩვენი მთავარი საკუთრების - „სიცოცხლის” უსაფრთხოების, ხოლო ავადმყოფობა - ამ საკუთრებისათვის საფრთხის აღმნიშვნელი ტერმინი. თუ საკამათოა, რომ სიცოცხლე ადამიანის ყველაზე მნიშვნელოვანი საკუთრებაა და ყველაფერი დანარჩენი მეორადი, მაშინ შეწყვიტეთ ამ სვეტის კითხვა. ჯანდაცვის სისტემა არის ინდუსტრია, რომელიც ადამიანს ეხმარება თავისი საკუთრების მოვლაში.

ახალი მატრიცის ერთ-ერთი მთავარი გაცხადებული პრიორიტეტი მთავარი საკუთრების უკეთესად დაცვა ხდება. ბუნებრივია, თითოეულ ჩვენგანს აინტერესებს, იცოდეს, რაში გამოიხატება წესები, რომლითაც ჩვენი საკუთრების დაცვის პასუხისმგებლობას გადაიბარებენ. გამიხარდა და დიდი მადლობა ღია საზოგადოება - საქართველოს, ახალი ჯანდაცვის პოლიტიკის შემმუშავებელ ჯგუფის წევრებთან დისკუსიაში მონაწილეობის შესაძლებლობის მოცემისათვის.

პოლიტიკოსები, მედია და სფეროს ექსპერტები თანხმდებოდნენ, რომ ჯანდაცვის სისტემას რეფორმა სჭირდება. სასურველია უკეთესი კოორდინაცია, სამედიცინო შედეგები, მეტი ხარჯთეფექტურობა, ანგარიშვალდებულება და ა.შ. ძირითადი პოლიტიკური არგუმენტი არახალია. ადამიანებს ავადმყოფობის შემთხვევაში არ უნდა ეშინოდეთ უსახსრობის გამო სიკვდილის ან გაღატაკების. თანხმობაა სახელმწიფოს ფუნქციებისა და სამედიცინო ბაზარზე ჩარევის მნიშვნელოვან ზრდაზე და სისტემის ცენტრალიზებულად დაგეგმვის საჭიროებაზე. სამწუხაროა, რომ ე.წ. ჯანდაცვის ექსპერტების დიდი ნაწილი, პოლიტიკოსებზე და მედიის წარმომადგენლებზე რომ არაფერი ვთქვათ, ფიქრობს, თითქოს ჯანდაცვის სისტემის დაგეგმვა და მართვა შესაძლებელია.

ავად უთვალავი მიზეზით შეიძლება გავხდეთ. ექიმი ჰაუსის რამდენიმე სერიის ნახვა საკმარისია, რომ წარმოვიდგინოთ, რა მრავალფეროვანი შეიძლება იყოს ავადმყოფობის მიზეზებიც და გამოვლინებებიც.

1) გრიპის ვირუსით დაავადება ხშირია და მკურნალობა ფაქტობრივად არ სჭირდება - ცხელი კომპოტი და სიმპტომების შესამსუბუქებლად პარაცეტამოლის დალევა კმარა. თუმცა სიკვდილი ამ შემთხვევაშიც შესაძლებელია;

2) ყველაზე ხშირად, საავადმყოფოში სამედიცინო მომსახურების მიღება დაახლოებით ორი თვის საშუალო ჯამაგირი (1200-1300 ლარი) ჯდება. უმრავლესობისათვის ასეთი დანახარჯი ასატანია, თუმცა თანამოქალაქეების მნიშვნელოვანი ნაწილისთვის პრობლემაა;

3) ადამიანის ცხოვრება არაპროგნოზირებადია და თუ არ გაგვიმართლა, შესაძლებელია სერიოზული დაავადება შემოგვეპაროს ან უბედური შემთხვევის წყალობით მძიმე ტრავმა მივიღოთ. ასეთ დროს, თუ განსაკუთრებულად მდიდრები არ ვართ, შესაძლებელია მსხვილი კომპანიის დირექტორის ან მინისტრის ჯამაგირი არ გვეყოს სიცოცხლის გადასარჩენად. ან ყელამდე ვალში აღმოვჩნდეთ;

4) ასაკის მატებასთან ერთად საფრთხე იზრდება და მუდმივი სამედიცინო დახმარების საჭიროება უმრავლესობა ჩვენგანის ხვედრია. ძვირფას საკუთრებას ბოლოს ყველა დავკარგავთ, უბრალოდ დროის საკითხია, როდის მოხდება ეს. ტრივიალურად გამოდის, რომ ყველა შემთხვევაში ვყიდულობთ დროს.

შეიძლება საერთოდაც არ ეთანხმებოდე ბაზრის ფუნქციონირებაში მთავრობის რაიმე ფორმით ჩარევის საჭიროებას, არ გჯეროდეს სახელმწიფო ბიუროკრატიის შესაძლებლობების და საერთოდ, რაიმე სახის სასიკეთო შედეგის. ეს არ ნიშნავს, რომ არ შევიდეთ დისკუსიაში და არ ვთქვათ არგუმენტები, რომელთა გათვალისწინება ნებისმიერ კეთილგონიერ მთავრობას უწევს. უწევს მხოლოდ საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე. მთავრობის პარაზიტირების ხარისხის შეზღუდვა და ჩარჩოში მოქცევა პირდაპირპროპორციულია დროისა, რომელსაც რომელიმე პოლიტიკური სუბიექტი პარაზიტირებაში ატარებს მთავრობის სტატუსით. ამ განცხადების გაკეთების საფუძველს მაძლევს კაცობრიობის ისტორია, რომლისთვისაც უცნობია, რომელმა პარაზიტმა მთავრობამ მოახერხა „მასპინძლის”, ანუ ხალხის სრული განადგურება ისე, როგორც ეს ბიოლოგიურ არსებებში ხდება.

რომ არა მთავრობის „ზრუნვა”, ინდივიდებს სამედიცინო და ფინანსური რისკების დაზღვევის ინდუსტრიები დიდ არჩევანს შესთავაზებდნენ გაზრდილი პერსონალური პასუხისმგებლობის პარალელურად:

1) მარტივ შემთხვევებში ინდივიდები შარდის და სისხლის ანალიზის საზღაურს თვითონ გადაიხდიდნენ და პარაცეტამოლსაც თავად იყიდდნენ, რადგან ფინანსური რისკი უმნიშვნელო იქნებოდა;

2) საკუთარი შემოსავლების მიხედვით გადაწყვეტდნენ, თუ რა ჩაეთვალათ მნიშვნელოვან ფინანსურ რისკად და როგორი დაზღვევა შეეძინათ;

3) სამედიცინო მომსახურების მწარმოებლები ყველაფერს იზამდნენ ერთმანეთთან კონკურენციის პირობებში საუკეთესო მომსახურების და ხარისხის ბალანსის შესათავაზებლად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მომხმარებლის თავისუფალი არჩევანი მათი ბიზნესისთვის მომაკვდინებელი იქნებოდა. შესაბამისად, მომსახურების ფასი და ხარისხი ყოველ კონკრეტულ მომენტში კეთილდღეობის საერთო დონის შესაბამისი იქნებოდა;

4) ადამიანი მეტად გაუფრთხილდებოდა ჯანმრთელობას, რამდენადაც უფრო მეტი ინფორმაცია ექნებოდა რისკებისა და ამ რისკების ფასების შესახებ;

5) შესაძლოა ინდივიდს ცხოვრებაში შეცდომები დაეშვა ან შემთხვევითობის გამო თავად ვერ მოეხერხებინა პრობლემის მოგვარება. მაშინ ოჯახის, მეგობრების და ზოგადად არაფორმალური ინსტიტუტების იმედად დარჩებოდა. და თუ განსაკუთრებულად არარაციონალურად მოიქცეოდა, ისევე დაკარგავდა საკუთრებას, ანუ დროზე ადრე მოკვდებოდა, როგორც ნებისმიერი სხვა საკუთრება იკარგება უყაირათო პატრონის ხელში;

რთული სათქმელია, თითქოს წინა მთავრობის ჯანდაცვის პოლიტიკა განსაკუთრებულად თანმიმდევრული იყო, მაგრამ თვითნებობის გარკვეულ საზღვრებს არ გადადიოდა. პოლიტიკის მთავარი მახასიათებელი იყო:

1) მოქალაქეების დიფერენცირება კეთილდღეობის დონის მიხედვით. მთავრობისგან ღარიბები მეტ დაფინანსებას იღებდნენ, შეძლებულები - ნაკლებს. შედეგად, შეძლებულებმა ნებაყოფლობითი დაზღვევით სარგებლობა დაიწყეს;

2) მთავრობამ მის მიერ დაზღვეულებს სადაზღვევო კომპანიების არჩევის თავისუფლება მისცა, რამაც ბაზარზე კონკურენცია შექმნა და კომპანიებმა კლიენტურისთვის ბრძოლა გააჩაღეს. შემდგომ იყო რეგრესი. 2013 წლამდე რეგიონებში კონკურენცია შეიზღუდა საავადმყოფოების რეაბილიტაციისთვის მეტი პოლიტიკური პრიორიტეტის მინიჭების მოტივით. იმ სადაზღვევო კომპანიებს, რომლებიც კონკრეტულ რაიონებში საავადმყოფოებს აშენებდნენ, მთავრობამ მის მიერ დაზღვეული ადამიანები ბორკილებით მიაბა;

3) ჯანდაცვის მთლიან დანახარჯებში მთავრობის დაფინანსების წილი გაიზარდა - 8 წლის მანძილზე 15%25-დან 25%25-მდე. ძალიან ცუდია, მაგრამ ჩემი სუბიექტური შეფასებით, კატასტროფული ზრდა მაინც არ ყოფილა;

4) მთავრობამ მომსახურების წარმოებაზე ხელი აიღო - საავადმყოფოები კერძო მფლობელებს მიჰყიდა. ალბათ მნიშვნელობით ყველაზე სწორი და იმდენად გაბედული ნაბიჯი იყო, რომ ჩემდა სამარცხვინოდ, მეც კი არ მჯეროდა თავის დროზე. მეშინოდა და რამდენიმე სახელმწიფო საავადმყოფოს დატოვების მომხრე ვიყავი;

5) მთავრობის ფულის დიდი ნაწილის მართვაზე პასუხისმგებლობის კერძო სექტორზე გადატანა. ამ პოლიტიკურმა ნაბიჯმა სისტემური კორუფციის მასშტაბების ისეთი შემცირება გამოიწვია, რომ ბიუროკრატია გმინავდა, ხოლო ევროკავშირის და WHO-ს ექსპერტების კივილი ზეცას აზანზარებდა;

6) ფარმაცევტული და მომსახურების წარმოების სფეროებში სავალდებულო მოთხოვნების (რეგულაციების) შერბილება ზოგიერთ სფეროში იმდენად მკვეთრი გამოდგა, რომ ფარმაცევტული ბაზრის მონოპოლიზების, დღეს მხოლოდ სულელებს ან არაინფორმირებულებს თუ სჯერათ.

7) მთავრობამ ექიმებთან დაიხია უკან. მათთან ბრძოლა ვერ გაბედა. არ მოხსნა სამედიცინო განათლების რეგულირების უაზრო და მავნებელი წესები.

შეიძლება ბევრად უკეთესი გინდოდეს, მაგრამ სხვა ქვეყნებში გატარებულ ე.წ. რეფორმებთან შედარებით, ბევრი უცხოელი კოლეგისთვის გამაოგნებელი ტრენდი გვაქვს.

ვნახოთ, რა გეგმები აქვთ „საოცნებო მატრიცის” ადმინისტრატორებს და ადმინისტრირებაში მონაწილეობის მსურველებს.

1) მათი აზრით, მოსახლეობა სასტიკად უკმაყოფილოა ჯანდაცვის სისტემის დღევანდელი მდგომარეობით. ამბობენ, დაუნგრევია ჯანდაცვის სისტემა წინა მთავრობასო.

2) სამართლიანი ყოფილა, რომ მდიდრებმაც და ღარიბებმაც მთავრობისგან ერთნაირი მომსახურება მიიღონ; ფიქრობენ, რომ მდიდრის ღარიბისგან გარჩევა 5-ჯერ ძვირი დაჯდება, ვიდრე თანხა, რომელიც იდენტიფიცირებულ ღარიბებს უნდა მოხმარდეს სამედიცინო მომსახურების დასაფინანსებლად. კი ბატონო, შეიძლება მეტიც დაჯდეს. თუ ამოცანა ისეთი სიზუსტით გინდა ამოხსნა, რომ თითოეული ოჯახის ქონებრივი მდგომარეობის აუდიტორულ შეფასებას მხოლოდ დიდი ოთხეულიდან რომელიმე თუ გაართმევს თავს, მაშინ მართალია.

3) მათი წარმოდგენით, დასაქმებულის მიერ გადახდილი საშემოსავლო გადასახადიდან 7%25 პირდაპირ უნდა მოხვდეს ჯანდაცვის ფონდში და გადასახადის ნაცვლად შენატანი უნდა დაერქვას. ოღონდ არ იფიქროთ, რომ ამ ფულის შემტანი იქნება მერე მომსახურების მიმღებიც. ამ 600.000-მა მოქალაქემ თავისი ფულით უნდა გადაიხადოს 4.000.000-ის ჩეკი, ანუ ერთმა ადამიანმა შვიდის ნაცვლად უნდა გადაიხადოს. არაა პრობლემა, თუ არ ეყოფა, ბიუჯეტიდან დავამატებთო. თუ ვინმე ამიხსნის, რა შინაარსი აქვს ასეთ ქმედებას გარდა იმისა, რომ „გაპრავდეს” დიდი წვალებით გაუქმებული სახელმწიფო ფონდის აღდგენა და ბიუროკრატიის მკვდრეთით აღდგომა, არ ვიცი. თან ძალიან სასაცილოა, რომ ამას რატომღაც ბისმარკის მოდელს ეძახიან. ამბობენ, ბოლო დროს ხმები ისმის ოტო ედუარდ ლეოპოლდის მავზოლეუმიდანო. ალბათ სიცილისგან ტრიალებს და საფლავის კედლებს ეხეთქება.

4) „მონოპოლიის” (მათი გაგებით) აღმოფხვრის მიზნით, ფიქრობენ (თუმცა, საბედნიეროდ, ჯერ გადაწყვეტილება არ მიუღიათ) ისეთი კომპანიების დაშლას, რომლებსაც ერთდროულად აქვთ სამედიცინო, ფარმაცევტული და ფინანსური რისკების მართვის ბიზნესი. თუ სწორად მახსოვს, ბიზნესი ხელშეუხებელი იქნებაო. როგორც იტყვიან, კობა დავითაშვილი მაინც სულ სხვაა. 5) წუხან, რომ ევროკავშირს ჩამოვრჩებით სახელმწიფოს ბაზარზე ჩარევის დონით და ოცნებობენ იმ დროზე, როდესაც ბაზარზე მოსახლეობის და მთავრობის დანახარჯების პროპორცია შეტრიალდება და ნაცვლად 75%25 / 25%25-ისა გახდება 25%25 / 75%25. ძალაუფლების მასშტაბის სამჯერადი ზრდა მშვენიერია. რაღა დარჩა? ბარემ 100%25 და ეგრევე საბჭოთა კავშირის მშვენიერი ჯანდაცვა გვექნება; 6) აფრიალებენ კონტროლის პალატის დასკვნას, სადაც საუბარია სადაზღვევო კომპანიების მიერ „ზემოგების” მიღებაზე. ეს ზემოთ უნდა დამეწერა, წინა მთავრობის იდიოტობების ნუსხაში. მაგრამ, როგორც მიკერძოებულს, გამომრჩა. თავს ვერ ვიკავებ არ ვივარაუდო, რომ იმავე კონტროლის პალატის მოქმედებას, მათ ლიდერთან და დღევანდელ პრემიერმინისტრთან მიმართებაში, რატომღაც განსხვავებულად შეაფასებენ. ამიტომ ფიქრობენ, რომ მომსახურების იმ ნაწილს, რომელსაც მთავრობა დააფინანსებს, პირდაპირ სამედიცინო დაწესებულებებისგან შეიძენენ. ისედაც გასაგები იყო, აბა, ფონდის იდეა რისთვის დასჭირდებოდათ. ამ ყველაფრის პრიმიტიული ახსნაა, რომ ამ ხალხმა ჯანდაცვის და სამართლიანობის შესახებ ან არაფერი უწყის, ან უბრალოდ ფულის შოვნა უნდა. ახლა რომ დავწერო ზოგადი ფრაზა - „ნებისმიერი მთავრობა ამჩნევს პრობლემას, რადგან პრობლემები ადამიანების ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია. იჩემებს ამ პრობლემების მოგვარებაში კომპეტენტურობას და ქმნის რამდენიმე ახალ და უფრო ძნელად მოსაგვარებელ პრობლემას და ასე შემდეგ, წრეზე” - მართალი კი იქნება, მაგრამ მომკალი და არ მჯერა, რომ 6.5 მილიარდი აშშ დოლარის პატრონი შეგნებულად ახალისებს ჯანდაცვის სისტემაში ბიუროკრატული ქურდბაცაცობის ასეთი უტიფარი ფორმით დაბრუნებას. დაახლოებით ასე იყო ჯანდაცვა ორგანიზებული ოთხმოცდაათიანებიდან 2003 წლამდე და გვქონდა კატასტროფა. ახლა რატომ იქნება უკეთესად? ასეთი პოლიტიკის შედეგი იმდენად სწრაფად გამოჩნდება, რომ შეიძლება წელიწად-ნახევარიც არ გავიდეს. ასე ცხვრებივით გადავუფორმოთ ნოტარიუსთან ჩვენი მთავარი საკუთრება მატრიცას? იმედია, ჯანდაცვაში იქნება გაგრძელება - „მატრიცა რევოლუცია”.

საზოგადოება

ნინო მაჭარაშვილი

განათლების სისტემაში ცვლილებებია. გამოცდების წლევანდელ და მომავალი წლების მოდელზე, სკოლების როლზე, უნივერსიტეტების ფინანსურ დამოუკიდებლობაზე, ქართული ოცნების საარჩევნო დაპირებებსა და განათლების სისტემასთან დაკავშირებულ ზოგად ხედვებზე ტაბულა განათლებისა და მეცნიერების მინისტრს გიორგი მარგველაშვილს ესაუბრა.

გამოცდები ძალიან რთული თემაა, რომელიც ბევრ რამესთანაა დაკავშირებული. ერთ-ერთი, რასაც გამოცდები სერიოზულად უკავშირდება, არის ნდობა, რომელიც საზოგადოებაში იქმნება ამ მიმართულებით. ეს ნდობა ნათლად ჩამოყალიბდა გამოცდების იმ სისტემის მიმართ, რომელსაც აქამდე ატარებდა ეროვნული ცენტრი. ალბათ სჯობს, ამ თემებზე ქალბატონ მაია მიმინოშვილს ესაუბროთ. მე, როგორც ამ სპეციფიკის უფრო გვერდიდან მცოდნე, გეტყვით: გამოცდები, რომლებიც ტარდება ატესტატისთვის, არის მოსწავლეების მიმართება რაღაც ეროვნული სტანდარტის მიმართ. გამოცდები, რომლებიც ტარდება ეროვნულ ცენტრში, არის შეჯიბრების საფუძველზე, ის ავლენს ერთი სტუდენტი რამდენად სჯობს მეორეს. ეს არის გამოცდების ის ფორმატი, რომლითაც დგინდება და მუშაობს ეროვნული გამოცდების სისტემა. ეს ორი სხვადასხვა მიზნის მქონე საგამოცდო პროცესია.

ჯერჯერობით არ მოქმედებს. თავისთავად ის, რომ სკოლაში შვილი გამოუშვით, ამასთან, გადაიხადეთ გადასახადი, რომ თქვენმა შვილმა ისწავლოს და ეს ვალდებულება გადაეცით სახელმწიფოს, რომელმაც ის კონსტიტუციურადაც დაიცვა და უზრუნველყო, გულისხმობს, რომ ჩვენ, სახელმწიფო სტრუქტურებმა, რაღაცნაირად უნდა აღვწეროთ ის სამუშაო, რომელიც გავწიეთ თქვენ, როგორც მოქალაქის მიმართ. შესაბამისად, როდესაც მე რაღაც ვალდებულება ავიღე თქვენგან და ფულიც გამოგართვით, პასუხი უნდა გაგცეთ, შევასრულე თუ არა ეს ვალდებულება თქვენი შვილის მიმართ. შემდეგ, უკვე ამ ნაწილში, კვალიფიკაცია უნდა შევაფასო იმ გრადაციით, რომელიც არსებობს. ეს ახლა არ თამაშობს როლს უმაღლეს განათლებასთან მიმართებაში, მაგრამ უმაღლესი განათლების გარდა სხვა სფეროებიც შეიძლება გაჩნდეს, სადაც ატესტატს მნიშვნელობა ექნება.

იმიტომ, რომ ცენტრალიზებული საატესტატო გამოცდები სწორია: წელს ვატარებთ ამგვარად, რადგან შესაძლებლობა არ გვაქვს ჩავატაროთ ისე, როგორც მომავალში. რატომ არის ის უკეთესი? არა იმიტომ, რომ ჩვენ მასწავლებლებს არ ვენდობით, არამედ იმიტომ, რომ ეს უზრუნველყოფს ერთიან სტანდარტს: როდესაც ადამიანი თავის შვილს უშვებს სკოლაში, ჩვენ, განათლების სამინისტრო, ვეუბნებით, რომ რაღაც ერთიან სტანდარტს უზრუნველვყოფთ ყველასთვის.

ლოგიკას ვერ ვხვდები. ცალკე თემაა, თუ რა არის გამოცდის როლი, იქნება ეს ცენტრალიზებული თუ არაცენტრალიზებული. ჩემი აზრით, თავისთავად გამოცდა სასწავლო პროცესის უბრალო შეჯამებაა. ის არის ბევრად უფრო მეორადი, ვიდრე სწავლების პროცესი. ამ მეორადს ცენტრალიზებულად ჩაატარებ თუ არა, ეს ამ გამოცდის ფასს და ღირებულებას არ უკავშირდება.

თუ ლაპარაკია იმაზე, რომ წინა ნიშნები არ არის შეწონილი საბოლოო საგამოცდო ნიშანთან მიმართებაში, შეიძლება იმაზე ფიქრი და ცალკე მსჯელობა, როგორ იყოს ინტეგრირებული. ეს არის განსხვავებული თეორიები, რომელთა შორის დებატები საინტერესოა.

ლოგიკურ კავშირს ვერ ვხედავ. გინდათ გითხრათ, რეპეტიტორი სად ჩნდება? როცა ლაპარაკია შეჯიბრობითობაზე. სკოლამ შეიძლება ძალიან აამაღლოს სტანდარტი, მაგრამ ეროვნულ გამოცდებზე, სადაც კონკურსია და მასში ერთმანეთს უნდა ვაჯობოთ, ძალაუნებურად ჩნდება რეპეტიტორი. როდესაც არის ბუნებრივად კონკურენცია, იმ კონკურენციაში ვერაფრით ვერ სპობ დამატებით ფაქტორებს.

არა, არანაირად. ვფიქრობ, ნელ-ნელა ჩამოვაყალიბებთ საზოგადოებასთან ურთიერთობის ფორმას, როდესაც საზოგადოება რაღაცას, რაც ითქმება სამინისტროდან, არ აღიქვამს, როგორც უკვე გადაწყვეტილის გაპიარებას. მაგალითად, ვთქვით, რომ ჩვენი აზრით, მე-10, მე-11 და მე-12 კლასელების კლასიდან გარიცხვა არის არასწორი პედაგოგიური ნაბიჯი და ამაზე საზოგადოებას ვთხოვეთ, მოგვაწოდონ თავიანთი აზრი, იზიარებენ თუ არა ამ პოზიციას. არ გვითქვამს, რომ რაღაც გადავწყვიტეთ - ვთქვით, რომ ასე მიგვაჩნია. რაც შეეხება 10+2 მოდელს, ითქვა, რომ ამაზე ვმსჯელობთ. ჩვენი მიზანია, რომ, განსაკუთრებით თქვენი დახმარებით, შევძლოთ აქტიური ურთიერთობის აგება საზოგადოებასთან, სადაც ძალიან ბევრ რამეს შევეკითხებით და ისინი ძალიან კვალიფიციურად გვიპასუხებენ.

არა. ჩვენ 30 მილიონ ლარზე მეტის რესტრუქტურიზაცია შევძელით შიგნით. იმ ფულიდან, რაც უკვე განსაზღვრული იყო განათლების სამინისტროსთვის, წინა ხელისუფლების მიერ შედგენილი ბიუჯეტის პროექტში, პრიორიტეტები შევცვალეთ და შევძელით მეტი ფულის მიმართვა სტუდენტებზე. მაგრამ, რამდენით იზრდება, ეს არის შიდა ვაჭრობის და მოლაპარაკების თემა. შემიძლია ვთქვა, რომ მე მინდა გავზარდო 1000%25-ით, მაგრამ რას მოვახერხებ, ეგ სხვა თემაა.

პრიორიტეტული იქნება მასწავლებლების ხელფასები. ვადებს რაც შეეხება, ბიუჯეტს რომ მივიღებთ, მაშინ დაგისახელებთ.

ცალ-ცალკე ამ პროგრამებზე ლაპარაკისთვის ამ ეტაპზე მზად არ ვარ. ნათელია, რომ კომპიუტერიზაცია ჩვენი მიზანია. კონკრეტულად რომელი პროგრამა გაიზრდება, რომელში მოვახდენთ მეტ ინვესტიციას ან ოპტიმიზაციას, ამაზე სალაპარაკოდ ამ ეტაპზე მზად არ ვარ.

არ გამიგია, რომ ამ ნაწილში ვინმე ცვლილებას აპირებდეს. ასეთი ინიციატივა, ჩვეულებრივ, უნდა წამოვიდეს სასწავლო გეგმაზე მომუშავე ჯგუფისგან. მე, ჩემი შეზღუდული კომპეტენციის ფარგლებში, არ მგონია, რომ საჭირო იყოს ამ მიმართულებით ცვლილება.

ბრენდირების წესი რას ნიშნავს? ამასთან დაკავშირებით ინფორმაცია არ მაქვს.

ალბათ. მთავრობის სხდომაზე ჩვენ აღვადგინეთ რეგენტთა საბჭო, რადგან, არსებული კანონმდებლობით, ეს სტრუქტურა საჭიროა უნივერსიტეტის ფუნქციონირებისთვის, სანამ კანონმდებლობა შეიცვლება. რაც შეეხება მომავალს: საუბარია უმაღლესი განათლების ახალი კონცეფციის შექმნაზე, რაშიც აქტიურადაა ჩართული გია დვალის კომისია და რომელშიც ხაზგასმულია აკადემიური თავისუფლების თემა. საარჩევნო პროგრამაში ლაპარაკი იყო რეგენტთა საბჭოს იმ ფუნქციებზე, რომელსაც ის ასრულებდა და გაღიზიანებას იწვევდა უნივერსიტეტებში. ამ თემის მოხსნა ჩვენი მიზანია.

ჩვენი მიზანი უმაღლესების ფინანსური დამოუკიდებლობა არაა, ჩვენი მიზანია, რაც შეიძლება მეტი დაფინანსება წავიდეს სახელმწიფოდან - სტუდენტს უკვე ორჯერ მეტი დაფინანსება მივეცით. მე მგონია, რომ უმაღლესების მენეჯმენტი რეგენტთა საბჭოს მიერ, როდესაც ისინი განკარგავენ ბიუჯეტს, თავისთავად აბსურდი და არასწორია. მეორე საკითხია, როდესაც რეგენტთა საბჭო არის საჯარო ქონების დაცვის მექანიზმი. ეს ძალიან ფაქიზად უნდა გაკეთდეს - როდესაც ვათავისუფლებთ უნივერსიტეტებს და სახელმწიფო მათზე კონტროლს წყვეტს, ჩვენ უნდა ვიყოთ დაცული, რომ ის ქონება, რომელიც ყველას გვეკუთვნის, საზოგადოებას უნივერსიტეტების მიმართულებით მოხმარდეს და არა სხვა შესაძლო მიმართულებით. არ მგონია, რომ ეს რეგენტთა საბჭომ უნდა არეგულიროს, ეს შეიძლება ეკონომიკის სამინისტრომ გააკეთოს.

ვერ გეტყვით, ეს საკითხები არ შემისწავლია. როლს რაც შეეხება, გააჩნია, რაზე ვლაპარაკობთ. ჩემი აზრით, სადღაც უნდა გაიზარდოს სახელმწიფოს როლი, სადღაც უნდა გაქრეს. მაგალითად, მიმაჩნია, რომ დაფინანსებაში მისი როლი მაღალი უნდა იყოს, აკადემიურ თავისუფლებაში - ნული.

სკოლის შემთხვევაში სახელმწიფოს როლი არა მართვაში, არამედ სტანდარტის დადგენასა და მისი უზრუნველყოფის ხელშეწყობაშია - დეცენტრალიზაცია უნდა იყოს მმართველობის ნაწილში. სრულიად სხვა რამაა უმაღლესი განთლება. აკადემიური თავისუფლება, თუ როგორ ასწავლის ლექტორი, როგორ მოუნდება პროფესორს ლექციის წაკითხვა, რა იდეები განვითარდება. აქ, ბუნებრივია, სახელმწიფოს ჩარევა სიგიჟეა. მაგრამ ძალიან უნდა გააქტიურდეს ფინანსური დახმარება.

ეს ყველა სხვადასხვა შემთხვევაში სხვადასხვაგვარად ხორციელდება. პოლიტიკური ზეწოლის მოხსნა ერთი ბერკეტია. უნივერსიტეტებში პოლიტიზაცია იყო არა სახელმწიფოს მხრიდან ლექტორზე ზემოქმედება, არამედ რექტორისგან ლექტორზე ზემოქმედება. დეპოლიტიზაცია მოხდება ერთიანი ჩარჩო-კონცეფციის ჩამოყალიბებით, რომელიც უზრუნველყოფილი იქნება აკადემიური თავისუფლებით. ამ პროცესში მთავარი სუბიექტი არის პროფესურა, ლექტორი. ის თავისუფალი უნდა იყოს თავის შემოქმედებით პროცესში როგორც რექტორისგან, ასევე მინისტრისგან. ესაა ის ზოგადი ჩარჩო, რომელიც მზადდება ამ სისტემასთან მიმართებაში.

უფასო არანაირი განათლება არ შეიძლება იყოს. ჩვენ სახელმწიფო უნივერსიტეტებს გრანტის ფარგლებში ვაძლევდით 2250 ლარს და ვიღებდით რაღაც ტიპის განათლებას. ამ ზღვარის დაწევა და მოლოდინი, რომ უკეთეს განათლებას მივიღებთ, არის საბაზრო აბსურდი.

მიმაჩნია, რომ ფული, რომელსაც წაიღებს უმაღლესში სტუდენტი, უნდა იყოს არა იმდენი, რამდენიც იყო, არამედ ორჯერ, სამჯერ, ოთხჯერ, ხუთჯერ მეტი. იმისთვის, რომ სტუდენტმა მიიღოს ეფექტური განათლება, რომ ეს განათლება არ დამთავრდეს ერთ წელიწადში და პროფესურის მომავალი თაობა გაიზარდოს. რაც შეეხება უფასო განათლებას, ეს ნიშნავს იმას, რომ სახელმწიფომ აქეთ მეტი ფული უნდა მიმართოს. ვფიქრობ, რაღაც სეგმენტებში ეს შესაძლებელია. მე თქვენი ჯიბიდან ვაძლევ ფულს და ვამბობ, რომ ამ ფულით ვიღაცამ ისწავლოს რაღაც. ხართ თქვენ თანახმა, რომ თქვენი ჯიბიდან ავიღო ფული და მივცე ვიღაცას, რომელიც სწავლობს იმას, რაც თქვენ არ მიგაჩნიათ მნიშვნელოვნად და პრიორიტეტულად? საზოგადოება იტყვის, რომ მას სჭირდება ინჟინერი იმიტომ, რომ სახლებია ასაშენებელი.

ეს კონცეფცია უნდა ჩამოყალიბდეს ექსპერტებთან, საზოგადოებასთან, პოლიტიკოსებთან ერთად. თქვენს ფულს რომელ დისციპლინაში მივმართავ, საბოლოოდ მინისტრის გადასაწყვეტი არ უნდა იყოს.

საგანმანათლებლო ბაზარი ძალიან სპეციფიკურია, ის არ არის უშუალოდ, მარტივად დამოკიდებული მოთხოვნა-მიწოდებაზე. ამ ბაზარზე ქმნი ახალ პროდუქტს, რომელსაც ბაზარზე გაიტან 4-5 წელიწადში. სრულიად შესაძლებელია, ინვესტირება გააკეთო ისეთ პროდუქტში, რომელზე მოთხოვნაც არ არის, მაგრამ რომლის გაჩენაც თავისთავად შექმნის სამუშაო ადგილს. ამაზე ვმუშაობ იმ დეპარტამენტთან ერთად, რომელიც აყალიბებს პრიორიტეტებს. საქართველოში არ არსებობს მოთხოვნა ბიოლოგზე, ვეტერინარზე, აგრონომზე იმიტომ, რომ არ არსებობს სოფლის მეურნეობა. ამ დროს საარჩევნო პროგრამიდან მესმის, რომ ქართული ოცნება აპირებს მილიარდის ჩადებას სოფლის მეურნეობაში, ვხედავ, რომ შესაბამისი ნაბიჯები იდგმება. ეს ნიშნავს, რომ შესაძლებელია, ეს ბაზარი არ არსებობს, მაგრამ თუ იქნება აქეთ მიმართული ფული, ეს ბაზარი გაჩნდება. მაგალითად, წინა ხელისუფლება არ აფინანსებდა იურისტებს, ეკონომისტებს - ამაში იყო თავისებური ლოგიკა: ბაზარი თავისთავად იმდენ ფულს აძლევს, მაგალითად, იურიდიულდამთავრებულს, რომ მას შეუძლია, თავისი განათლება თვითონ დააფინანსოს სესხის ფორმით, იცის რა, რომ ბაზარი მას უპასუხებს.

საზოგადოება

სიმონ ჯანაშია

ვითარება სკოლებში

გასული საუკუნის უკანასკნელ სექტემბერს საქართველოში 60,078-მა დაბნეულმა, შეშინებულმა, გახარებულმა და ცნობისმოყვარე ბავშვმა თავისი პირველი მასწავლებელი გაიცნო. სანამ ამ თაობამ სრულწლოვნებას მიაღწია, სკოლების უმეტესობა გარემონტდა, გათბა და აღიჭურვა. გაიზარდა სწავლის ხანგრძლივობა. მეტმა მასწავლებელმა დაიწყო დაგეგმვის, შეფასების, სწავლების მეთოდების თანამედროვე ხერხების გამოყენება. სასწავლო მასალები უფრო თანამედროვე გახდა. ასეული მილიონობით ლარით გაიზარდა სახელმწიფოს მხრიდან განათლების დაფინანსება. სკოლადამთავრებულებს გაუჩნდათ შესაძლებლობა, რომ უმაღლესებში კორუფციის გარეშე მოხვდნენ და სახელმწიფო დაფინანსებაც ნეპოტიზმის გარეშე მოიპოვონ. მიუხედავად ამისა, სამწუხაროა, მაგრამ განათლებაში ჩადებული სახელმწიფო ინვესტიციებით ბევრმა მოსწავლემ სწორედ განათლების არასწორი პოლიტიკის გამო ვერ ისარგებლა.

თორმეტი წლის განმავლობაში, ჩვენ მიერ ნახსენებ თაობაში ყოველმა მესამემ სწავლა დამამთავრებელ კლასში გადასვლამდე მიატოვა. საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 2011-12 სასწავლო წელს, ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის დამამთავრებელ კლასში 40,257 მოსწავლე ირიცხებოდა. ოცი ათასამდე მოსწავლე სწავლას გზადაგზა, უმეტესად კი მეცხრე კლასის დამთავრების შემდეგ გამოეთიშა. ბოლოს შემორჩენილების 5%25 საატესტატო გამოცდებზე ჩაიჭრა. თორმეტი წლის წინ სკოლაში შესული სამოცი ათასი მოსწავლიდან ბოლო ზარის ზეიმი მხოლოდ ოცდათვრამეტ ათასს შეეხო.

განათლების ზოგიერთი სარგებელი

სკოლიდან ადრე გასვლას ბევრი პრობლემად ვერ აღიქვამს. ცხრა კლასი თუა სავალდებულო განათლება, თუ ყველამ უმაღლესში არ უნდა ისწავლოს, თუ ადამიანები თავად არიან საკუთარ არჩევანზე პასუხისმგებლები, მაშინ რა პრობლემაა, თუ ყველა თორმეტივე წელს არ ისწავლის? გასააზრებლად დავსვათ კითხვა - ჩვენთვის რა უფრო სასარგებლოა, რომ მეტი წლის განმავლობაში ისწავლონ ჩვენმა მოქალაქეებმა თუ არა? ასევე უნდა ვიკითხოთ, ხომ არ განაპირობებს თავად სისტემა იმას, რომ ადამიანების დიდ რაოდენობას არ სურს განათლების სისტემის შესაძლებლობების სრულად გამოყენება? და მესამე, რამდენად დასაშვებია, რომ განათლების სახელმწიფო პოლიტიკა ყველა სოციალური ჯგუფის სასარგებლოდ არ მოქმედებდეს?

თუ განათლებას, როგორც ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებას შევხედავთ, მაშინ ცხადია, რომ რაც მეტი განათლება გექნება, მით მეტად იქნება ეს უფლება რეალიზებული. ამავე პერსპექტივიდან ამორალურია იმის გაზომვა, ვინ უფრო მეტად იმსახურებს ამ უფლების განხორციელებას.

განათლებას, სახელმწიფოსა და ინდივიდის მიერ პირად ან საყოველთაო კეთილდღეობაში ჩადებულ ინვესტიციად თუ განვიხილავთ, პასუხი აქაც ცალსახაა. მეტი განათლება ამართლებს. მრავალი კვლევით არის დადასტურებული პოზიტიური კავშირი მეტ განათლებასა და ეკონომიკურ წარმატებას შორის

სისტემური გარიყვა

მოსწავლეების სკოლიდან გადინების ზრდა ემთხვევა 2009 წლის შემდეგ სკოლის დამთავრების მკაცრი ბარიერების დაწესებას, მოსწავლეების ქულების მიხედვით სკოლების რეიტინგების შედგენას და დირექტორების დასჯასა და წახალისებას. მითი იმის შესახებ, რომ „საატესტატო გამოცდების შემოღებამ მოსწავლეები სკოლაში დააბრუნა”, რეალობას მხოლოდ იმ შემთხვევაში უახლოვდება, თუ არ გვეცოდინება, რომ მოსწავლეების დიდმა ნაწილმა სკოლა საერთოდ მიატოვა.

ასეთივე მითია ის, რომ უმეტესობას საქართველოში უმაღლესი განათლების მიღება სურს. საუნივერსიტეტო ასაკის ახალგაზრდების მხოლოდ დაახლოებით ნახევარი ცდილობს უმაღლესში ჩაბარებას და კიდევ უფრო ნაკლები იღებს საბოლოოდ უმაღლეს განათლებას.

ვისი ინტერესია დაცული?

საქართველოს განათლების სისტემა მორგებულია გარკვეული სოციალური წრის ადამიანების შესაძლებლობებზე და არა საყოველთაო საჭიროებებზე. რაც მეტი ფინანსური შესაძლებლობა გაქვს, მით მეტად ზრდის სახელმწიფოს შექმნილი სისტემა უკეთესი განათლების მიღების შანსებს და, ამავდროულად, ამცირებს ნაკლებად შეძლებულების შესაძლებლობებს. რაც უფრო ღარიბი ხარ, მით მეტად განგაწყობს სისტემა, რომ განათლებაზე ან სრულად თქვა უარი, ან ყველაზე ნაკლებ წარმატებებს დასჯერდე.

განათლების მკვლევარმა მაია ჩანქსელიანმა შეისწავლა, რომ ერთნაირი ქულების მქონე აბიტურიენტებში ნაკლებად პრესტიჟული უმაღლესის არჩევის ალბათობა მაღალმთიანი სოფლის სკოლადამთავრებულის მიერ თორმეტჯერ უფრო მაღალია, დედაქალაქის სკოლადამთავრებულთან შედარებით. მისაღებ გამოცდებზე სოფლის სკოლადამთავრებულების ქულები ჩამორჩება ქალაქელი აბიტურიენტებისას. ამის შედეგი კი ის არის, რომ უმაღლესებში მიღებულების 80%25-ზე მეტი ქალაქის მოსახლეა. ეს კი იმის ფონზე ხდება, როდესაც საქართველოს მოსახლეობის თითქმის ნახევარი სოფლად ცხოვრობს.

უსამართლობა კიდევ უფრო მძაფრად ჩანს, როდესაც გავიაზრებთ, რომ სახელმწიფო დაფინანსებით ძირითადად ის სარგებლობს, ვისაც უფრო მაღალი შემოსავლები აქვს. უმაღლესებში სტუდენტების ოთხი მეხუთედი წარმოშობით ქალაქებიდან არის, სადაც საშუალო შემოსავალი უფრო მაღალია, ვიდრე სოფლებში. უმაღლესში სწავლის დაფინანსების განაწილება ძირითადად გამოცდების ქულების მიხედვით ხდება, რაც ქალაქის მოსახლეებს უფრო მეტი აქვთ, ვიდრე სოფლისას. გამოდის, რომ სახელმწიფოს ბიუჯეტით გამოყოფილი დაფინანსება უპირატესად ქალაქის მოსახლეობის უმაღლეს განათლებას ხმარდება და ნაკლებად სოფლისას.

განათლების მიღება მნიშვნელოვანი შესაძლებლობაა ადამიანებისთვის საკუთარი სიღარიბის დასაძლევად. ჩვენთან არსებული სისტემა სკოლის ბოლო საფეხურსა და უმაღლესებში მეტწილად სწორედ საპირისპირო მიზანს, არსებული სოციალური მდგომარეობის შენარჩუნებას ემსახურება. სისტემა ღარიბებს სკოლის ადრიდანვე მიტოვებისკენ განაწყობს. სისტემა ამ ჯგუფის სკოლადამთავრებულებსაც უარესი არჩევანის გაკეთებისკენ განაწყობს. უმაღლესებში სასწავლო გრანტიც უმეტესად შეძლებულებზე ნაწილდება.

ინკლუზიურობა, როგორც გამოსავალი

აუცილებელია გავაცნობიეროთ, რომ მეტი განათლება საზოგადოებისთვის ან ინდივიდისთვის ტვირთი კი არ არის, არამედ მრავალი შესაძლებლობის მომტანია. ასევე აუცილებელია გავითვალისწინოთ, რომ ნებისმიერი პოლიტიკური ნაბიჯი, მიუხედავად ზედაპრული მიმზიდველობისა, მიზნებთან შესაბამისობის თუ სამართლიანობის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვან შემოწმებას საჭიროებს.

მაგალითად, უკვე მეორე წელია განათლების პოლიტიკაში ჩართული ადამიანები გვთავაზობენ ე.წ. ბრიტანული მოდელის შემოღებას, რომლის მიხედვითაც, სკოლის დამამთავრებელი კლასები მხოლოდ უმაღლესებისთვის მომზადებას დაეთმობა. ის, რომ წელს დამამთავრებელ კლასში ორმოცი ათასი მოსწავლე იყო, მისაღებ გამოცდებზე კი 35 ათასი აბიტურიენტი გავიდა, ნიშნავს იმას, რომ უკვე ძალიან ახლოს ვართ შემოთავაზებულ მოდელთან, რომელსაც სინამდვილეში ბევრი არაფერი აქვს საერთო ბრიტანელების წარმოდგენასთან განათლების პოლიტიკის შესახებ. ჩვენ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ უმაღლესების დაფინანსების დღევანდელი სქემის პირობებში, ამ ვითარების გამძაფრებით, კიდევ უფრო უსამართლოს ვხდით სისტემას. ამგვარად, გაიზრდება განათლებაში უკიდურესად ღარიბების გადასახადებით შედარებით შეძლებულების დაფინანსების წილი.

იმავე ტიპის პრობლემის გაღრმავებაა შესაძლებელი უმაღლესი განათლების სფეროში გადასახადების გაუქმებით. სკოლების ბოლო საფეხურზე და უმაღლესებში მიღების დღევანდელი სისტემის საფუძველზე, შედარებით ღარიბების სისტემური გაცხრილვა ხდება. ეს კი ნიშნავს, რომ „უფასო” უმაღლესი განათლების შემოღებით, ყველა მოქალაქის გადახდილი გადასახადები შედარებით უფრო შეძლებულებზე გადანაწილდება. ასე უმაღლესების დაფინანსების სისტემა ძირითადად საშუალო ფენისა და ელიტების უსასყიდლო მომსახურებას დაეთმობა და არა მაინცდამაინც ღარიბი ფენის უმაღლესებში მოხვედრასა და სწავლის დაფინანსებას.

მნიშვნელოვანია, სახელმწიფომ გააუქმოს ის ხელოვნური ინსტრუმენტები, რომლებიც სისტემის ინკლუზიურობას ხელს უშლის. ასეთებია საერთო სტანდარტით ყველა მოსწავლის შეფასება, საატესტატო გამოცდების შედეგის მიხედვით სკოლების დასჯა, სკოლადამთავრებულებში აბიტურიენტების მაღალი პროცენტის მიხედვით სკოლების წახალისება და სხვა.

სასურველია შეიცვალოს უმაღლესის სასწავლო გრანტის მოსაპოვებელი შეჯიბრის არსებული სქემა. მნიშვნელოვანია დაფინანსების უფრო მეტად საჭიროებებზე მორგება. უმაღლესში სწავლისთვის საკმარისი კომპეტენციების მფლობელ ღარიბ ახალგაზრდას სწავლის იგივე შესაძლებლობა უნდა მიეცეს, როგორც მის მდიდარ თანატოლს. ამ ვითარების გაუმჯობესება შესაძლებელია, მაგალითად, სტანდარტული ტესტირებების გარდა, მიღების სხვა კრიტერიუმების გამოყენებით, ან უმაღლესებში ადგილების რაოდენობის ზრდაზე ზრუნვით. ასევე, რაოდენ უცნაურადაც უნდა მოგვეჩვენოს, ზოგ ვითარებაში სრულიად დასაშვებია და უფრო სამართლიანიც, საკმარისი კომპეტენციების მქონე აბიტურიენტებს შორის შეზღუდული ადგილების შემთხვევითი შერჩევის პრინციპით გადანაწილება.

განათლების პოლიტიკა ყველასთვის და არა მხოლოდ ზოგიერთებისთვის მაქსიმალური მოგების მოტანაზე უნდა იყოს ორიენტირებული. ამ პოზიციიდან, თითოეული ახალგაზრდის მიერ განათლების ადრე მიტოვება წარუმატებლობად ჩაითვლება, განათლებულების რაოდენობის ზრდა კი, ძირითადად, გაუთვითცნობიერებელი ცხვირაწეულების უკმაყოფილებების საფუძველი იქნება. ამ ვითარებაში შეგვეძლება იმის თქმა, რომ სისტემა ეფექტის მომტანიც არის და სამართლიანიც. ამ შემთხვევაში გვექნება იმის შანსი, რომ საზოგადოების სოციალურ და ეკონომიკურ წარმატებებში განათლების მნიშვნელოვანი როლის იმედიც გვქონდეს.

ეკონომიკა

აკაკი ცომაია

საქართველოში განხორციელებული რეფორმების შემდეგ, როდესაც ბევრი მარეგულირებელი სააგენტო გაუქმნდა, დღეს რეგულაციების თემა კვლავ აქტუალური გახდა. აქტიურად დაიწყო მსჯელობა ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნის შესახებაც. ამის ერთ-ერთ მიზეზად ბოლო პერიოდში (როდესაც ანტიმონოპოლიური სამსახური არ არსებობდა) საქართველოს ბაზარზე წარმოქმნილი მონოპოლიები და ოლიგოპოლიები სახელდება.

ბუნებრივია, თავისუფალი ბაზარი არ არის იდეალური და ზოგჯერ, რესურსების გადანაწილება არაეფექტურად ხდება, რადგან კომპანიები მხედველობაში არ იღებენ ე.წ. სოციალურ ხარჯებს. პოპულარული ტერმინოლოგიით, ბაზრის ჩავარდნას ასიმეტრიული ინფორმაცია განაპირობებს. სწორედ აქ, პოლიტიკოსების აბსოლუტური უმრავლესობა და მეცნიერების ნაწილი მიიჩნევს, რომ მთავრობას შეუძლია საბაზრო ხარვეზის გამოსწორება, თუ იგი თავად შექმნის ასეთ პროდუქტს ან დაარეგულირებს კერძო კომპანიების ეკონომიკურ ქცევას.

სიმარტივისთვის დავუშვათ, რომ საქართველოს ბევრ სექტორში ოპერირებს მონოპოლისტური კომპანია. მათ შორის, განვიხილავთ როგორც ბუნებრივ, ასევე არაბუნებრივ მონოპოლიებს. ჩემი მსჯელობის ამოცანაა იმის დასაბუთება, რომ დარეგულირების მცდელობა ბაზარზე რესურსების გადანაწილების პროცესს გაცილებით უფრო არაეფექტიანს გახდის, ვიდრე ეს დღეს მონოპოლისტური კომპანიის ოპერირების შედეგად არის გამოწვეული.

თეორიულად, „ჭკვიან” მთავრობას შეუძლია ბევრი გააკეთოს იმისთვის, რომ საბაზრო ხარვეზი რესურსების არაეფექტიანი განაწილების პროცესში გამოსწორდეს. მაგალითად, რეგულაციები, რომელმაც უნდა: დაიცვას გარემო დაბინძურებისგან, უზრუნველყოს სასურსათო უსაფრთხოება, შექმნას უსაფრთხო სამუშაო პირობები და გრძელვადიანი დასაქმების გარანტიები და სხვა.

სინამდვილეში, რეგულაციები ეს არის დემოკრატიულ საზოგადოებაში გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესის შედეგი. არჩევნების გზით გამარჯვებულ მთავრობებში, წარმოადგენენ რა საზოგადოების უმრავლესობის ინტერესს, ხშირად უფრო მეტადაა წარმოდგენილი სწორედ იმ საზოგადოების ინტერესი, ვის დარეგულირებასაც ცდილობენ, ვიდრე იმ ადამიანების, რომელთაც რეგულაციების შედეგად დამატებითი სარგებელი უნდა მიიღონ.

საქმე ის არის, რომ საზოგადოების დიდი ნაწილი არ იცნობს მარეგულირებელი სააგენტოების საქმიანობას, თუმცა ის ფირმები, რომელთა ქცევაც უნდა დარეგულირდეს, კარგად ერკვევიან იმაში, თუ რა გავლენას მოახდენს რეგულაციები მათზე. ამიტომ, ასეთი ფირმები ცდილობენ პოლიტიკურ პროცესში ჩართვას, რათა რეგულაციები თავიანთ სასარგებლოდ მოირგონ. ამდენად, მაშინ როცა მთლიანობაში საზოგადოება არის ნეიტრალური, ხოლო კომპანიები, რომელთა ქცევაც უნდა დარეგულირდეს, ცდილობენ ზეგავლენის მოხდენას მარეგულირებელ სააგენტოებზე, რეგულაციები რეალურად ემსახურება კონკრეტული კომპანიების ინტერესების დაკმაყოფილებას და არა საბაზრო ხარვეზის გამოსწორებას.

კონკურენტული ბაზრისგან განსხვავებით, მონოპოლისტი (ან კარტელური შეთანხმება) ამცირებს პროდუქციის მიწოდებას იმ რაოდენობამდე, სადაც მისი ზღვრული დანახარჯები შეესაბამება ზღვრულ შემოსავლებს. შედეგად, მონოპოლისტური ფასი შეესაბამება მოთხოვნის ფასს, რომელიც წარმოიქმნება შემცირებულ რაოდენობაზე. ყველა სხვა შესაძლო სიტუაციაში, ფასისა და რაოდენობის ეს კომბინაცია მონოპოლისტს აძლევს მაქსიმალურ შემოსავალს.

აქ მთელი ფილოსოფია არის ის, რომ ბაზარზე კონკურენცია რომ ყოფილიყო, საბაზრო ფასიც შედარებით დაბალი იქნებოდა და მომხმარებელიც მეტი იქნებოდა. ანუ, საერთო ჯამში, საზოგადოება უფრო მეტ მსხვერპლს გაიღებს მონოპოლისტურ საქონელში, ვიდრე ის ამას კონკურენციის პირობებში გადაიხდიდა. შედეგად, წარმოიქმნება ე.წ. საზოგადოებრივი დანაკარგები, რაც იმაზე მიანიშნებს, რომ „უხილავი ხელი” არაეფექტიანად ანაწილებს რესურსებს ბაზარზე.

სურათი კიდევ უფრო მძიმდება კარტელის შემთხვევაში. რამდენიმე გავლენიანი მწარმოებელი თანხმდება საერთო ფასზე, რაც წარმოშობს ტიპურ მონოპოლიას, არადა, მათ შორის რომ ყოფილიყო ჯანსაღი კონკურენცია, ბაზარზე ფასი უფრო დაბალი იქნებოდა. საქართველოში საუბრობენ, რომ საწვავის და ფარმაცევტული ბაზრები სწორედ ამ კატეგორიის ოლიგოპოლიებს განეკუთვნება. არავინ დავობს იმაზე, რომ კონკურენტული ბაზრები შეიძლება გახდეს ოლიგოპოლიური ან მონოპოლიური. ბუნებრივია, რომ ასეთ შემთხვევაში წარმოიქმნება საზოგადოებრივი დანაკარგები, მაგრამ რამდენად შესწევს ანტიმონოპოლიურ სამსახურს იმის უნარი, რომ ეს ხარვეზი აღმოფხვრას?

1. მარეგულირებელმა სააგენტომ უნდა გამოავლინოს არა მონოპოლისტური ფირმა, არამედ მონოპოლისტური ფასი. თავად მონოპოლიის არსებობა არ ამცირებს საზოგადოების სარგებელს - მხოლოდ მონოპოლიური ფასი წარმოქმნის დანაკარგებს. მონოპოლიური ფასის დასადგენად, სააგენტომ პირველ რიგში უნდა შეისწავლოს საბაზრო მოთხოვნა, ანუ ამა თუ იმ ფასის პირობებში რა რაოდენობის პროდუქტი გაიყიდება. ანუ, უნდა დაადგინოს კანონზომიერება მოთხოვნის ფასსა და მოთხოვნის რაოდენობას შორის. ამის შემდეგ, სააგენტომ უნდა მოახერხოს ინფორმაციის მოძიება კომპანიის დანახარჯებსა და შემოსავლებზე, რის საფუძველზეც უნდა გამოთვალოს ამ კომპანიის ზღვრული დანახარჯებისა და ზღვრული შემოსავლების მნიშვნელობები. უნდა იანგარიშოს, თუ პროდუქციის რა მოცულობის გაყიდვისთვის უტოლდება კომპანიის ზღვრული დანახარჯები და ზღვრული შემოსავლები ერთმანეთს და ამის საფუძველზე დაადგინოს შეზღუდული მოთხოვნის რაოდენობის შესაბამისობა მოთხოვნის ფასთან. მიღებული შედეგი უნდა შეადაროს საბაზრო ფასს და თუ დაემთხვა, მხოლოდ ამ შემთხვევაში აღმოჩნდება, რომ საბაზრო ფასი სინამდვილეში არის მონოპოლისტური. რამდენად რეალურია ეს? ცხადია, რომ ამის გაკეთება თითქმის შეუძლებელია.

2. დავუშვათ, მარეგულირებელი სააგენტო არის იმდენად „ჭკვიანი”, რომ ეს ყველაფერი მოახერხა. რა არის შემდეგი ნაბიჯი? სავარაუდო პასუხებია: სანქციები, ჯარიმები, საფასო შეზღუდვა. შესაძლებელია კი ამ ინსტრუმენტების გამოყენებით საზოგადოებრივი დანაკარგების აღმოფხვრა? ამისათვის - ა) ჯარიმის ოდენობა უნდა იყოს ზუსტად საზოგადოებრივი დანაკარგის სიდიდის და ბ) სააგენტომ ჯარიმით მიღებული შემოსავალი უნდა დაუბრუნოს საზოგადოების იმ ნაწილს, რომელმაც ზარალი ნახა. ყველა სხვა შემთხვევაში, რესურსების გადანაწილების მექანიზმი ისევ არაეფექტიანი იქნება და წარმოქმნის უფრო მეტ დანაკარგს, ვიდრე ეს მონოპოლიის დროს მოხდა. როგორი „ჭკვიანიც” უნდა იყოს სააგენტო, ის ამ ამოცანის შესრულებას ვერ შეძლებს.

ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული მეთოდი არის შემზღუდავი ფასის გამოყენება. მონოპოლისტური ფასის გამოვლენის შემთხვევაში, სააგენტოს ექნება შესაძლებლობა, მონოპოლისტს ფასის დაწევა მოსთხოვოს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სააგენტო ბაზარზე დაადგენს „ფასის ზედა ზღვარს”. იდეალურ შემთხვევაში, ზედა ზღვარი უნდა გაუტოლდეს ფასს, რომელიც წარმოიქმნება მოთხოვნის იმ რაოდენობაზე, სადაც მონოპოლისტის ზღვრული დანახარჯები საბაზრო მოთხოვნას გაუტოლდება. მაგრამ თუ ფასის ზედა ზღვარი აღმოჩნდება იდეალური ფასის დაბლა, მაშინ რა მოხდება ბაზარზე? - მოთხოვნის რაოდენობა იქნება მეტი, ვიდრე მიწოდების რაოდენობა, ანუ დეფიციტი, გრძელი რიგები და ჩრდილოვანი ბაზარი, სადაც დაუკმაყოფილებელი მომხმარებელი მზად იქნება გადაიხადოს კიდევ უფრო მაღალი ფასი მონოპოლიურ საქონელში, ვიდრე გადაიხდიდა მონოპოლიური ფასის პირობებშიც კი.

ამ შემთხვევაში, წარმოქმნილი საზოგადოებრივი დანაკარგი არის შეუდარებლად მაღალი იმასთან შედარებით, რაც მონოპოლიურ ბაზარზე რესურსების არაეფექტიანმა გადანაწილებამ გამოიწვია. ახლა დავუშვათ ისიც, რომ სააგენტო არის იმდენად „ჭკვიანი”, რომ ფასის ზედა ზღვარი იდეალურია. ამ შემთხვევაში ხდება მონოპოლიის დაკანონება, რადგან ბაზრის გარეთ არსებულ ფირმას, რომელსაც სურს ამ ბაზარზე შეღწევა, ფასის ზედა ზღვარის მეშვეობით ექმნება პრობლემა. ფაქტობრივად, სააგენტო, რომელიც ებრძვის მონოპოლიებს, თავად ქმნის მას.

3. იმ დაშვებითაც კი, რომ „ჭკვიანი” სააგენტო იყენებს თეორიულ შესაძლებლობებს, რამდენად ადეკვატურია ამ სააგენტოს შენახვაზე გადასახადის გადამხდელის მიერ გაწეული მსხვერპლი? შესაძლებელია კი ამის გაანგარიშება?

ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, საუკეთესო შემთხვევაში ვიღებთ საზოგადოებრივ დანაკარგებს + სააგენტოს საქმიანობით წარმოქმნილ დამატებით საზოგადოებრივ დანაკარგებს (რომელიც აღემატება მონოპოლიის დანაკარგებს) + სააგენტოს შენახვაზე გაწეულ დანახარჯებს და დაკანონებულ მონოპოლიებს.

რადგან პოლიტიკოსები მონოპოლისტური ფასის გამოვლენაში სირთულეს ხედავენ, მსოფლიოში გავრცელებული პრაქტიკით, მარეგულირებელ სააგენტოებს ძირითადად ევალებათ კარტელებთან ბრძოლა, ვინაიდან ფარული შეთანხმების გამოვლენა უფრო მარტივი ამოცანაა, ვიდრე მონოპოლისტური ფასის დადგენა. ფაქტობრივად, სააგენტო საგამომძიებლო საქმიანობითაა დაკავებული და ნაკლებად ებრძვის საზოგადოებრივ დანაკარგებს.

ზოგიერთი შეეცდება დაასაბუთოს, რომ თუ კარტელი დაიშლება, საზოგადოებრივი დანაკარგებიც შემცირდება. თითქოს მსჯელობა ლოგიკურია, მაგრამ სინამდვილეში, არავინ იცის, კარტელის დაშლის შედეგად რა მოუვა დანაკარგს.

გავაანალიზოთ ყველა ის ინსტრუმენტი, რომლის გამოყენებითაც უნდა დაიშალოს კარტელი. ყველა შემთხვევაში, ეს იქნება სახელმწიფოს სადამსჯელო მანქანა, რომელიც შესაძლებელია გულისხმობდეს ბევრ ქმედებას, დაწყებული ფასის ზედა ზღვარის დაწესებით და დასრულებული კონკრეტული კომპანიების ხელმძღვანელების დაპატიმრებით. კარტელი მართლაც შეიძლება დაიშალოს, მაგრამ რა ფასად? ყოველივე ამის შემდეგ შეძლებენ კი კომპანიები ბაზარზე ოპერირებას? საზოგადოებრივი დანაკარგი ხომ მხოლოდ მომხმარებლის დანაზოგს არ მოიცავს, ის მწარმოებლის დანაზოგისგანაც შედგება. ჯამური კეთილდღეობისთვის რა მნიშვნელობა აქვს, მომხმარებელთა ყოფა უარესდება თუ მწარმოებლების? საქმე ისე უნდა გაკეთდეს, რომ სხვა საქმე არ გაფუჭდეს, მაგრამ ეს აქ შეუძლებელია.

როდესაც გადაწყვეტილებებს იღებენ, პოლიტიკოსები არ ათვითცნობიერებენ ალტერნატიულ დანახარჯებს. მაგალითად, მივცეთ ოთხმილიონიან საზოგადოებას უფასო ჯანდაცვა. მშვენიერია, მაგრამ რა ფასად? რა არის ამის ალტერნატიული დანახარჯი? დავშალოთ კარტელი, მშვენიერია, მაგრამ რა ფასად? რა არის ამის ალტერნატიული დანახარჯი? ამ კითხვებზე პასუხი არავის აქვს, რადგან ამის დათვლა ძალიან რთულია. ამიტომ, შემცირდება თუ გაიზრდება საზოგადოებრივი დანაკარგები, არავინ იცის.

როგორც წესი, ანტიმონოპოლიური სამსახური იქმნება კონკურენციის ხელშეწყობის პოლიტიკის ქუდის ქვეშ. ეს პირველ რიგში გულისხმობს ანტიმონოპოლიურ კანონმდებლობას, რომლის ძირითადი სამიზნეც სწორედ კარტელია. რთულია შეეწინააღმდეგო ლოგიკას, რომ იმ შემთხვევაში, თუ ფარული შეთანხმება გაიგივებულია გარკვეული ტიპის დანაშაულთან, მაშინ ასეთი კატეგორიის პოტენციური დამნაშავეები დანაშაულის ჩადენას ერიდებიან და შედეგად ხდება კონკურენციის ხელშეწყობა. პრინციპში, მსჯელობის ამ ნაწილში შესაძლებელია დავეთანხმოთ რეგულაციების მომხრეებს, რადგან აქ მთავრობას მართლაც შეუძლია საბაზრო ჩავარდნის არდაშვებას ხელი შეუწყოს, მაგრამ რა შუაშია აქ ანტიმონოპოლიური სამსახური? რა არის ამ სამსახურის ფუნქცია - დანაშაულთან ბრძოლა, თუ საზოგადოებრივი დანაკარგის აღმოფხვრა?

ანტიმონოპოლიური სამსახური არის მარეგულირებელი სააგენტო, რომელმაც უნდა დაარეგულიროს კომპანიების ქცევა ბაზარზე ისე, რომ საზოგადოების მაქსიმალური კეთილდღეობა იყოს უზრუნველყოფილი. სწორედ ამ ამოცანის შესრულებაა შეუძლებელი. დანაშაულთან ბრძოლას კი მთავრობის ძალოვანი სტრუქტურები ახორციელებენ და სწორედ ეს უნდა იყოს სახელმწიფოს უმთავრესი ვალდებულება საზოგადოების წინაშე.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა ყოველთვის არ უწყობს ხელს კონკურენციის განვითარებას. მაგალითად, რამდენად სწორი იყო მაიკროსოფტის ცალკეულ ფირმებად დაშლა? თავის დროზე ამ ფირმების შთანთქმა სწორედ იმიტომ მოხდა, რომ ბაზარზე საერთაშორისო კონკურენციას ვერ უძლებდნენ. წარმატებულმა კომპანიამ გაიმარჯვა და შეისყიდა სხვები, განახორციელა მათში დიდი ინვესტიციები და მათი საქმიანობის ეფექტიანობა გაზარდა. სასამართლო გადაწყვეტილების შედეგად, გიგანტური პირამიდა დაიშალა და ბაზარზე გაჩნდა ახალი რეალობა. რამდენად დამაჯერებელი იქნება იმის დაშვება, რომ ის ფირმები, რომლებიც საერთაშორისო ბაზარზე ვერ უძლებდნენ კონკურენციას, დღეს მომხმარებელს მიაწვდიან საქონელს, რომელიც მომხმარებელთა ყოფას გააუმჯობესებს?

სინამდვილეში, ისევე როგორც თავისუფალ ბაზარზე ვხვდებით იშვიათად იდეალურ კონკურენციას, ოლიგოპოლიებიც და მით უფრო მონოპოლიები დროებითი მოვლენაა. მონოპოლიის შემთხვევაში, ბაზრის გარე მონაწილე ცდილობს ბაზარზე შეღწევას, რადგან მეწარმე ხედავს მაღალ სარგებელს კონკრეტული ბიზნესიდან, თუ ბაზარზე შეღწევის ბარიერები ხელოვნურად არ არის შექმნილი. ერთადერთი ბარიერი, რამაც შეიძლება ფირმას ბაზარზე შესვლაში ხელი შეუშალოს, არის საბაზრო ფასი. სწორედ ამიტომ ვერ იარსებებს დიდხანს მონოპოლია.

მაგალითად, საქართველოში ხშირად საუბრობენ იმაზე, რომ ბენზინზე ფასები ძალიან ძვირია, რომ მეწარმეს ბენზინის შემოტანა გადასახადების ჩათვლით უჯდება საშუალოდ 1,60 ლარი და ყიდის 2.10-ად. დავუშვათ, რომ ეს სიმართლეა. მაშინ რა უშლის ხელს სხვა მეწარმეს, რომ 0,60-ლარიანი მოგების მარჟა გამოიყენოს და ინვესტიციები სწორედ ამ ბიზნესში დააბანდოს? ამ კითხვაზე პასუხი არის მთავრობა, რომელსაც შეიძლება ჰქონდეს კონკრეტული ინტერესი ამ ბიზნესში, რომელიც შეიძლება მფარველობდეს კომპანიებს გარკვეული სარგებლის სანაცვლოდ და რომელსაც შეუძლია ძალაუფლების გამოყენება და ბაზარზე შეღწევის ბარიერების დაწესება.

მონოპოლიებს ახანგრძლივებს მფარველობა ან მათი დაკანონება. მაშასადამე, მონოპოლიის წყარო გრძელვადიან პერიოდში არის არა ბაზარი, არამედ მთავრობა და როდესაც მთავრობა დამატებით ქმნის კიდევ ერთ ინსტიტუტს, რომელმაც უნდა იბრძოლოს მონოპოლიებთან, სინამდვილეში ის ხელს უწყობს მათივე წარმოქმნას და დაკანონებას. ანალოგიურად, ოლიგოპოლიის შემთხვევაშიც, მოგების მაღალი მარჟა ბაზარზე უბიძგებს გარე კომპანიებს, შევიდნენ ოლიგოპოლიურ ბაზარზე. მეტიც, ფარული შეთანხმება კომპანიებს შორის დიდი ხნით ვერ შედგება. ასევე, ამ შეთანხმებაში მონაწილე ფირმებსაც უჩნდებათ დიდი სურვილი, რომ დაარღვიონ შეთანხმება და შეთანხმებაში მონაწილე კონკურენტების დაუკითხავად, მაღალ ფასად გაყიდონ მეტი რაოდენობის პროდუქტი.

ამდენად, კარტელური შეთანხმებებიც დროებითი მოვლენაა და მათ მიმართ ბრძოლის გამოცხადება, თუნდაც ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის არგუმენტით, რამაც ხელი უნდა შეუწყოს კონკურენციის განვითარებას, არის მიზანშეუწონელი. ამაზე რესურსის და დროის კარგვა არ ღირს.

დავუბრუნდეთ რეგულაციების მომხრეების ყველაზე ხელჩასაჭიდ არგუმენტს - მაშინ რატომ არის, რომ საბაზრო ეკონომიკის ყველა განვითარებულ დემოკრატიულ ქვეყანაში ფუნქციონირებს ანტიმონოპოლიური სამსახური? - ვპასუხობ იმით, რითიც დავიწყე. სწორედ იმიტომ, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზოგადად რეგულაციები პოლიტიკური გადაწყვეტილებების შედეგია.

ეს ვარაუდი შეიძლება გამყარდეს ჯეიმს ბუკენენის (School of Public Choice-ის ერთ-ერთი დამაარსებელი) ლოგიკით. კერძოდ, ცნობილია, რომ დემოკრატიულ საზოგადოებაში პოლიტიკური პარტიები ხელისუფლებაში არჩევნებში გამარჯვების გზით მოდიან. ისინი საზოგადოების უმრავლესობის ნდობის მოპოვებას ცდილობენ, რადგან მათი გამარჯვება იმაზეა დამოკიდებული, ვის მისცემს ხმას რიგითი ამომრჩეველი. ზოგადად, ამომრჩეველი „რაციონალურად უმეცარია” (Rational Ignorant) რეგულაციებთან მიმართებაში. მან მხოლოდ ის იცის, რომ ახალი მარეგულირებლის შექმნისთვის გადასახადი რამდენიმე ლარით გაეზრდება და ამდენად, ამ საკითხის მიმართ მის ნეიტრალურ განწყობას მხოლოდ რამდენიმე ლარი ქმნის. ამას პირობითად საზოგადოებრივი ინტერესი (Public Interest) შეგვიძლია ვუწოდოთ. თუმცა, თითოეული ადამიანის მიერ გადახდილი რამდენიმე ლარი ჯამში შეადგენს მილიონობით ლარს, აქ კი იმ ინდუსტრიების წარმომადგენლების ინტერესი, რომელთა ქცევაც უნდა დარეგულირდეს, საგრძნობლად მაღალია, რასაც პირობითად შეგვიძლია ვუწოდოთ სპეციალური ინტერესი (Special Interest).

მაშასადამე, იმისათვის, რომ პოლიტიკოსებმა გაიმარჯვონ, მხედველობაში უნდა მიიღონ საზოგადოებრივი და სპეციალური ინტერესები. რადგან რეგულაცია სინამდვილეში იმას ნიშნავს, რომ ვიღაცა სარგებლობს ვიღაცის ხარჯზე. ფასი, რომლის გადახდაც საზოგადოებას მოუწევს რეგულაციების შემოღებაზე, არ არის დამოკიდებული იმაზე, რამდენად თანაწონადია რეგულაციის ზღვრული შემოსავალი მის ზღვრულ ხარჯებთან (ეს რომ ასე იყოს, გაჩნდება თეორიული შანსი, რომ საბაზრო ხარვეზი მართლაც გასწორდეს - „ჭკვიანი” მთავრობა).

აქედან გამომდინარე, პოლიტიკოსმა ზღვრული პოლიტიკური სარგებელი უნდა შეადაროს ზღვრულ პოლიტიკურ დანახარჯებს, რომელიც იმ ადამიანების დანახარჯებს წარმოადგენს, ვინც რეგულაციების შედეგად იზარალა. მაშასადამე, პოლიტიკური სარგებელი იხრება სპეციალური ინტერესებისკენ მანამ, სანამ საზოგადოება რეგულაციის ფასს უკეთებს იგნორირებას. რაც უფრო მეტი რაოდენობის რეგულაციებს ჰპირდება პოლიტიკური პარტია საზოგადოებას, მით უფრო მეტად იზრდება სპეციალური ინტერესების რაოდენობაც. საბოლოოდ კი, რეგულაციები ხდება პოლიტიკურ პროცესში გადაწყვეტილებების შედეგი და ნაკლებად ემსახურება იმ კეთილშობილურ მიზნებს, რაც თავიდან იყო ჩაფიქრებული.

ამდენად, მარეგულირებელი სააგენტო ვერასდროს გახდება „ჭკვიანი” და საბაზრო ხარვეზის გამოსწორების თეორიული შანსიც არ არსებობს.

ეკონომიკა

ელენე კვანჭილაშვილი

ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნების შემდეგ, დევნილები და სოციალურად დაუცველი ადამიანები სულ უფრო მზარდი რაოდენობით იკავებენ სახელმწიფო თუ კერძო საკუთრებაში მყოფ ობიექტებს. ისინი მთავრობისგან დახმარებას და საცხოვრებელი ადგილებით დაკმაყოფილებას მოითხოვენ. ასეთი მდგომარეობა დიდხანს თუ გაგრძელდა, ყველაზე მეტად საბანკო სექტორი დაზარალდება: როგორც ბიზნესისთვის, ისე ჩვეულებრივი მოქალაქეებისთვის სესხის შედარებით დაბალ პროცენტში აღება გართულდება.

იმისთვის, რომ ბანკმა სესხი გასცეს, ფული უნდა ჰქონდეს. ნებისმიერი ბანკის სტაბილურობას დიდწილად განაპირობებს ის, თუ რამდენად მიუწვდება ხელი კაპიტალის ბაზრებზე არსებულ იაფ რესურსზე. რამდენად იაფი იქნება თვითონ ბანკების მიერ მოზიდული ფულადი რესურსი, დამოკიდებულია იმაზეც, თუ რამდენად სტაბილურად აფასებენ სხვადასხვა საერთაშორისო საკრედიტო ორგანიზაციები საქართველოს ეკონომიკას.

ფოტო: ალექსანდრე ისკანდაროვი

ბოლო პერიოდში საერთაშორისო ორგანიზაციებმა - Fitch, Moody's, Standard&Poors' - საქართველოს არაერთხელ გაუზარდეს საკრედიტო რეიტინგი. საერთაშორისო საკრედიტო ორგანიზაციების ბოლოდროინდელი შეფასებით, საქართველოს საინვესტიციო გარემო სტაბილურია: თუ აქამდე ქვეყანა გრძელვადიან პერსპექტივაში კრედიტისა და ინვესტიციების მოზიდვისთვის მაღალი საგარეო და საშინაო რისკების მქონედ ფასდებოდა, უკვე სამი ზედიზედ წელია, საკრედიტო ორგანიზაციების აზრით, ეს რისკები საგრძნობლად არის შემცირებული.

საქართველოსთვის საკრედიტო რეიტინგის გაზრდის ბოლო ასეთი შემთხვევა ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ მოხდა, რითაც Fitch-მა თავის მხრივ ხაზი გაუსვა ქვეყანაში მთავრობის დემოკრატიულად ცვლის მნიშვნელობას. თუმცა აქვე აღნიშნა, რომ პოლიტიკურ თუ სოციალურ დონეზე ნებისმიერი გაურკვევლობა აუცილებლად იქონიებს გავლენას საინვესტიციო გარემოზე და, შესაბამისად, ეკონომიკის სტაბილურობაზეც.

ფინანსურ სექტორში კონკურენცია პირდაპირ უკავშირდება სტაბილურობას: საბანკო სექტორის პროდუქტი, რომელიც კონკურენციის დონით არ გამოირჩევა, როგორც წესი, დაბალი ხარისხისაა. შესაბამისად, მსესხებლები თანამშრომლობისგან თავს იკავებენ. ეს, თავის მხრივ, გარე დაფინანსებაზე მოთხოვნას ამცირებს. საბოლოო ჯამში, საბანკო სისტემის შენახვა უფრო ძვირი ჯდება.

მსოფლიო ბანკის არაერთი კვლევა აჩვენებს, რომ საბანკო სექტორში არსებული კონკურენცია ქვეყნის ინდუსტრიულ ზრდაზე დადებითად აისახება: კონკურენტული საბანკო სექტორი უკეთ აფინანსებს მასზე დამოკიდებულ კომპანიებს. სესხების ბაზარზე ყველაზე დაბალი საპროცენტო განაკვეთი იპოთეკურ სესხებს აქვს და საქართველოს საბანკო სექტორში სესხების მთლიანი მოცულობის ნახევარს შეადგენს. დაბალ განაკვეთს თავისი მიზეზი აქვს: ამ ტიპის სესხი ქონებით არის უზრუნველყოფილი. ეს იმას ნიშნავს, რომ თუ თქვენ რაღაც მომენტში სესხის დაფარვას ვეღარ შეძლებთ, ბანკს შეუძლია თქვენი ქონება გაყიდოს და ზარალი ამით აინაზღაუროს. შესაბამისად, ბანკის მხრიდან თანხის სრულად დაკარგვის რისკი გაცილებით დაბალია, ვიდრე არაუზრუნველყოფილი სესხების შემთხვევაში. რისკის შემცირება მსესხებელზეც აისახება: მას პროცენტის სახით გაცილებით ნაკლების გადახდა უწევს.

საპროცენტო განაკვეთი კიდევ უფრო დაბალია მაშინ, როცა გარანტად უძრავ ქონებას დებთ. ეროვნული ბანკის სტატისტიკური მონაცემები აჩვენებს, რომ ამ შემთხვევაში, იპოთეკურ სესხზე საპროცენტო განაკვეთი, სხვა ტიპის სესხებთან შედარებით, თითქმის 2-ჯერ ნაკლებია. გამოდის, რომ თუ სესხზე პროცენტის დაწევა გინდათ, ამისთვის კერძო საკუთრება უნდა გამოიყენოთ. მაგრამ თუ ეს საკუთრება დაცული არ არის, მაშინ ბანკისთვის ის საპროცენტო განაკვეთის დაწევის მოტივატორი ვერ გახდება, რადგან რისკების სათანადოდ დაბალანსებისთვის საკმარისი პირობა აღარ იქნება. კერძო საკუთრებაზე ხშირი იერიშის მიტანა, ბანკებისთვის უძრავი ქონების ბაზარზე გაურკვევლობას გაზრდის, რის შედეგადაც, უძრავი ქონება სესხის გასამყარებლად ფასს დაკარგავს.

ეკონომიკა

თამარა ქურდაძე

„ქმედება იწვევს უკუქმედებას”
ისააკ ნიუტონი

ერთი წუთით წარმოიდგინეთ ცხოვრება ელექტროენერგიის გარეშე დღევანდელ გარემოში, როდესაც მობილური ტელეფონის ბალანსის შევსებაც კი არ არის შესაძლებელი ამ უკანასკნელის გარეშე. წარმოიდგინეთ მეათე სართულზე ლიფტის გარეშე სიარული, ყოველდღე, დღეში 4-ჯერ და ტექნიკური ხარვეზების გამო გვირაბში გაჭედილი მეტროს ვაგონი. დარწმუნებით შეიძლება ითქვას, რომ მსგავსი სიტუაცია დღესდღეობით თითქმის ფანტაზიის სფეროა, თუმცა იყო დრო, როდესაც ეს საქართველოს მოსახლეობის 95%25-ის ყოველდღიურობას წარმოადგენდა.

მათ, ვისაც ახსოვს ბნელი 90-იანები, კარგად ემახსოვრება ელექტროენერგიის არქონის პოპულარული მიზეზებიც: „მეცხრე ბლოკი გაითიშა”, „ტრანსფორმატორი გადაიწვა”, „გადამცემი ხაზი დაზიანდა”, „მეცხრე ბლოკი ისევ გაითიშა”. ეს ყველაფერი კი განპირობებული იყო გადამცემი ინფრასტრუქტურის გაუმართაობით. ანუ, ჰესების მიერ გენერირებული ელექტროენერგიის გადანაწილება ვერ ხდებოდა ოპტიმალურად.

ელექტროენერგიის ელექტროსადგურიდან თქვენს მაცივრამდე გასავლელი გზა რამდენიმე საფეხურისაგან შედგება:

ქსელი საკმაოდ კომპლექსურია და გარდა საოპერაციო ხარჯებისა, ასოცირდება პირველად ინვესტიციებთან, რომელიც საბოლოო ტარიფის 75-80%25-ს შეადგენს.

დღესდღეობით 1 კვტ/სთ ელექტროენერგია 16 თეთრი ღირს. ფასის წარმოება კი სამი ძირითადი მაჩვენებლის მიხედვით ხდება:

იმისათვის რომ სისტემა ფუნქციონალური იყოს, აუცილებელია სამივე საფეხურზე არსებობდეს გამართული ინფრასტრუქტურა

ელექტროენერგიის გენერაციისათვის აუცილებელი ელექტროსადგურების უმეტესობა აშენდა საბჭოთა დროს. საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ საქართველოს ეკონომიკაც და მოსახლეობაც მნიშვნელოვნად შემცირდა. შესაბამისად, გენერაციაში ახალი კაპიტალის ინვესტირება დიდი ხნის მანძილზე დღის წესრიგში საერთოდ არ იდგა. ამან განაპირობა ის, რომ წარმოების ფასი ბევრად ნაკლებია (4.65 თეთრი), ვიდრე იმ შემთხვევაში იქნებოდა, თუ გენერაციაში იმავე მოცულობით ინვესტიცია იქნებოდა განსახორციელებელი - როგორც ეს არცთუ ისე დიდი ხნის წინ დისტრიბუციაში იყო საჭირო.

90-იანი წლების სიბნელის მთავარი მიზეზი იყო არა ის, რომ საქართველოს ენერგოსისტემა საკმარისი ოდენობის დენის გენერირებას ვერ ახერხებდა, არამედ ის, რომ წარმოებული დენის გაყიდვას და მოხმარებული დენის საფასურის ამოღებას ვერ ახერხებდა. ამ ვითარებისათვის რომ თავი დაგვეღწია, აუცილებელი იყო ელექტროენერგიის სადისტრიბუციო სისტემის შეცვლა და ინვესტიციების მოზიდვა. აქედან გამომდინარე, საბოლოო ტარიფის 50%25 ელექტროენერგიის გადანაწილების ხარჯებია. 8 თეთრი/კვსთ მოიცავს პირველადი ინვესტიციების (სესხის დაფარვა, დივიდენდები) ხარჯს, საოპერაციო ხარჯებს და დამატებით ფინანსურ/ადმინისტრაციულ ხარჯებს.

დღეს არსებული ტარიფები მარეგულირებელმა კომისიამ (სახელმწიფო ორგანო, რომელიც აკონტროლებს ტარიფების შესაბამისობას ელექტროენერგიის რეალურ ღირებულებასთან) 2006 წელს დაამტკიცა და დადგენილებით 2015 წლამდე არ შეიცვლება. თუმცა, იქიდან გამომდინარე, რომ ელექტროენერგიის მოხმარება ეკონომიკის ზრდასთან ერთად პროპორციულად იზრდება, აუცილებელია აშენდეს ახალი ელექტროსადგურები, მოხდეს არსებულის მოდერნიზაცია. ეს ყველაფერი ახალ კაპიტალდაბანდებას საჭიროებს. ამ ინვესტიციების მოზიდვას კი მხოლოდ იმ შემთხვევაში შევძლებთ, თუკი პოპულისტური მოსაზრებებიდან გამომდინარე, ტარიფების შემცირება არ მოხდება და ინვესტორს ჩადებული ფულის ამოღების შესაძლებლობა ექნება.

მოსახლეობას პერიოდულად მაინც უჩნდება პროტესტი ენერგოსექტორის მიმართ, იქნება ეს დროებითი შეფერხებები თუ გაზრდილი ტარიფები. ეს უკანასკნელი ბოლო პერიოდში საკმაოდ აქტუალური თემაა. საქართველოს მოქალაქეებს გაუჩნდათ განცდა, რომ ელექტროენერგია, რომელსაც ისინი მოიხმარენ, გაუმართლებლად ძვირად არის შეფასებული და რომ მისი, როგორც მინიმუმ, განახევრება უნდა მოხდეს.

იმ შემთხვევაში, თუ მოსახლეობის მოთხოვნის საპასუხოდ ხელოვნურად მოხდება ტარიფის შემცირება, ენერგიის მოხმარება კიდევ უფრო სწრაფი ტემპით იმატებს. გაზრდილი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად საჭირო ინვესტიციების განხორციელება არ მოხდება იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ ელექტროენერგიის ბიზნესი წაგებიანი გახდება - რადგან ტარიფი ვერ დაფარავს გაზრდილ მოხმარებასთან დაკავშირებულ ხარჯებს.

ამჟამად საქართველო ელექტროენერგიის ექსპორტიორი ქვეყანაა, რაც დადებითად აისახება ქვეყნის სავაჭრო ბალანსზე, რომელიც, თავის მხრივ, ზრდის მთლიან შიდა პროდუქტს და აუმჯობესებს ქვეყნის ეკონომიკურ მდგომარეობას. იმპორტული ელექტროენერგიის გამოყენება ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როდესაც ელექტროენერგიის მოხმარება პიკს აღწევს და შიდა ბაზარზე წარმოებული პროდუქტი მოთხოვნას ვეღარ აკმაყოფილებს. შესაბამისად, თუ ელექტროენერგიის ტარიფი ხელოვნურად შემცირდება, კიდევ უფრო გაიზრდება მოხმარება, რაც იმპორტულ ელექტროენერგიაზე მოთხოვნას გაზრდის. ეს თავისთავად ქმნის დამატებითი მაგისტრალების მშენებლობის აუცილებლობას. დაბალი ტარიფის პირობებში ინვესტორისთვის საქართველოს ბაზარი უინტერესო ხდება და საბოლოოდ, ელექტროენერგიის მასობრივ დეფიციტს მივიღებთ.

ფოკუსი

ოთარ კახიძე

საქართველოს ახალი ხელისუფლების მიერ ციხეების განტვირთვის მიზნით დაანონსებულმა ამნისტიამ უკვე კონკრეტული მონახაზი შეიძინა. პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტმა მოამზადა კანონპროექტი, რომელმაც ყოველგვარ გონივრულ მოლოდინს გადააჭარბა. ამნისტია სხვადასხვა სახით შეეხება ყველა ტიპის დანაშაულს და ყველა მსჯავრდებულს.

კანონპროექტის განმარტებით ბარათში არ არის მითითებული - რამდენი პატიმარი დატოვებს ამნისტიის შედეგად სასჯელაღსრულების სისტემას. იმის გათვალისწინებით, რომ ამნისტია ეხება დანაშაულთა ერთობლიობას და, ამავე დროს, განახევრებას ექვემდებარება სასამართლოს მიერ შეფარდებული სასჯელი, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ ვადაზე ადრე საპატიმროებიდან გათავისუფლდება დაახლოებით 14000-მდე მსჯავრდებული.

პროექტი იმდენად რადიკალურია, რომ საეჭვოა იგი მისაღები აღმოჩნდეს შინაგან საქმეთა და იუსტიციის სამინისტროებისათვის. ამგვარი ნაბიჯის გადადგმა აუცილებლად გამოიწვევს დანაშაულის მკვეთრ ზრდას და სერიოზულ პრობლემებს შეუქმნის სამართალდამცავ სისტემას, რაც, ლოგიკურად, არ უნდა იყოს მთავრობის ინტერესებში.

ამნისტიის კანონპროექტის განხილვამდე, უნდა განიმარტოს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრულია დანაშაულთა სამი კატეგორია: ნაკლებად მძიმე - რომლისთვისაც მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება 5 წლით თავისუფლების აღკვეთას, მძიმე - რომლისთვისაც მაქსიმალური სასჯელი არ აღემატება 10 წელს და განსაკუთრებით მძიმე - ანუ დანაშაული, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 10 წელზე მეტი ვადით.

აღსანიშნავია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის ერთი მუხლი შეიძლება მოიცავდეს სამივე კატეგორიის დანაშაულს. მაგალითად, ავიღოთ მუხლი 178 - ძარცვა, ანუ ადამიანისთვის რაიმეს წართმევა - ამ მუხლს აქვს ოთხი ნაწილი, აქედან პირველია 150 ლარამდე ღირებულების ქონების დაუფლება, რომელიც ნაკლებად მძიმე დანაშაულს წარმოადგენს, მეორე და მესამე ნაწილი უკვე მძიმე დანაშაულია, ვინაიდან მოიცავს ძალადობას, ბინაში შეღწევასა და სხვა გარემოებებს, მეოთხე ნაწილი კი განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა კატეგორიას განეკუთვნება, რადგან მასში ორგანიზებულ მძარცველთა ჯგუფი ფიგურირებს და, შესაბამისად, ყველაზე საშიშია საზოგადოებისათვის.

განვიხილოთ ამნისტიის კანონპროექტი, რომელიც მოიცავს სამ ძირითად მიმართულებას:

ა) მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებისათვის მსჯავრდებულებისთვის სასჯელის შემცირება;

ბ) ნაკლებად მძიმე, აგრეთვე გაუფრთხილებლობითი დანაშაულის ჩადენისათვის მსჯავრდებულების გათავისუფლება;

გ) პირობით მსჯავრდებულთათვის სასჯელის მოხსნა. გავყვეთ თანმიმდევრულად.

- სასჯელის განახევრება მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულისათვის მსჯავრდებული ქალების, არასრულწლოვნებისა და პირველად დანაშაულის ჩამდენი სრულწლოვანი მამაკაცებისათვის.

ეს კანონპროექტის ყველაზე „ჰუმანური” ნაწილია, რომელსაც შეგვიძლია ვუწოდოთ - შეღავათები ორგანიზებულ დანაშაულს, ვინაიდან იგი ვრცელდება არა მხოლოდ ცალკეულ კრიმინალზე, არამედ სტრუქტურირებულ, სპეციალურად დანაშაულის ჩასადენად შეკავშირებული დაჯგუფებების წევრებზე. ეს არის დანაშაულის ყველაზე საშიში სახე.

საკმაოდ ვრცელი ჩამონათვალიდან იმ მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებისა, რომელსაც ეხება ამნისტია, მკითხველის ყურადღებას მივაპყრობ რამდენიმე მნიშვნელოვან ასპექტზე, მეტი თვალსაჩინოებისათვის შევეცდები მაგალითების მოხმობას.

1. ამნისტია ეხება საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ ორგანიზებულ დანაშაულს, კერძოდ, იმ დაჯგუფებების წევრებს, რომლებსაც ჩადენილი აქვთ:

ა) ქურდობა, ძარცვა და ყაჩაღობა - მათ შორის, ჩადენილი სატრანსპორტო საშუალების წინააღმდეგ, ბინაში შეღწევით, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით ქონების მისაკუთრების მიზნით - მაგალითად, დაჯგუფება, რომელიც გადანაწილებული როლებით, ნიღბებითა და იარაღით, გამორჩეული განსაკუთრებული სისასტიკით, ღამით შევიდა მსხვერპლის სახლში ოჯახის დასაყაჩაღებლად.

ბ) თაღლითობა, მათ შორის, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით ქონების მისაკუთრების მიზნით - მაგალითად, პირები, რომლებიც მოტყუებით დაეუფლნენ მოქალაქეთა უძრავ ქონებას და შემდგომში თაღლითურად გაყიდეს იგი.

გ) გამოძალვა, მათ შორის, დიდი ოდენობით ქონების მიღების მიზნით, ჩადენილი რეკეტირის მიერ - მაგალითად, მოქალაქის შეყენება, ან როდესაც ქონების წაგლეჯას წინ უძღვის ჩაგვრა, აგრესია, შანტაჟი, ძალადობის მუქარა.

დ) წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონებით სარგებლობა, ქონების შეძენა, ფლობა ან გასაღება - მაგალითად, მოპარული სარკეების, კანტების, მაგნიტოფონების, მობილურებისა და სხვა ქონების ჩაბარება/ გაყიდვა. საუკეთესო მექანიზმი ამგვარი ქონების ქურდობის, ძარცვის, ყაჩაღობისა და გამოძალვის პრევენციისათვის.

2. ამნისტია ეხება ორგანიზებულ ნარკო დანაშაულს, კერძოდ, იმ დაჯგუფებების წევრებს, რომლებსაც ჩადენილი აქვთ:

ა) ნარკოტიკებისა და ფსიქოტროპული საშუალებების შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა, გადაგზავნა, დამზადება, საერთაშორისო ტრანზიტით გადაზიდვა, გასაღება - მათ შორის, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით - მაგალითად, მსხვილი ნარკოდილერებისა და საზღვარგარეთიდან ნარკოტიკების იმპორტიორთა ქსელის წევრები.

ბ) ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის, ფსიქოტროპული ნივთიერების, მისი ანალოგის უკანონოდ მოხმარებისათვის სპეციალური სადგომის ანდა ასეთ სადგომში მისი უკანონოდ მოხმარების ორგანიზება - აქ მაგალითის გარეშეც გასაგებია, თუ რასთან გვაქვს საქმე.

3. ამნისტია ეხება სამეწარმეო, ეკონომიკური და საფინანსო საქმიანობის წინააღმდეგ მიმართულ ორგანიზებულ დანაშაულს, კერძოდ, იმ დაჯგუფებების წევრებს, რომლებსაც ჩადენილი აქვთ:

ა) უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია (ფულის გათეთრება), აგრეთვე უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციის გზით მოპოვებული ქონების შეძენა, ფლობა ან გასაღება, მათ შორის, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით - მაგალითად, ორგანიზებული დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების ლეგალურად წარმოჩენა და ამ ქონებით მანიპულირება, ეს არის დანაშაული, რომელიც საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეკონომიკას, საბანკო სექტორს, ამავე დროს, წარმოადგენს პარტნიორი საერთაშორისო ორგანიზაციების განსაკუთრებული ინტერესისსაგანს.

ბ) საქონლის აქციზური მარკის გარეშე გამოშვება, შენახვა, რეალიზაცია ან გადაზიდვა, აგრეთვე ყალბი აქციზური მარკების დამზადება, გასაღება ან / და გამოყენება, მათ შორის, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით.

გ) ყალბი საბანკო ბილეთის, ლითონის მონეტის, ფასიანი ქაღალდის ან ვალუტის დამზადება, შეძენა, შენახვა გასაღების მიზნით ან გასაღება, მათ შორის, განსაკუთრებით დიდი ოდენობით.

დ) ყველა ტიპის კონტრაბანდა, მათ შორის, საქართველოს საბაჟო საზღვარზე შხამიანი, მომწამლავი, რადიოაქტიური ან ფეთქებადი ნივთიერების, შეიარაღების, ასაფეთქებელი მოწყობილობის, ცეცხლსასროლი იარაღის, იმ მასალის ან მოწყობილობის, რომელიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მასობრივი განადგურების იარაღის შესაქმნელად - გადატანა ან გადმოტანა.

4. ამნისტია ეხება სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართულ ისეთ მძიმე დანაშაულებს, როგორიცაა:

ა) ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება, მათ შორის: დამნაშავისათვის წინასწარი შეცნობით ორსული ქალის მიმართ;

დამნაშავისათვის წინასწარი შეცნობით არასრულწლოვნის ან უმწეო მდგომარეობაში მყოფის მიმართ;

ხულიგნური ქვენა გრძნობით;

რასობრივი, რელიგიური, ეროვნული ან ეთნიკური შეუწყნარებლობის გამო;

ჯგუფურად - აგრეთვე იმ შემთხვევასაც, როდესაც ზემოაღნიშნულმა ქმედებამ გამოიწვია ადამიანის სიცოცხლის მოსპობა.

მაგალითად, რომელიმე უბნის ძველი ბიჭების მიერ ვინმეს ცემა და დაჭრა, მოტივით, ან მის გარეშეც.

ბ) სისტემატური ცემა ან სხვაგვარი ძალადობა, რამაც დაზარალებულის ფიზიკური ან ფსიქიკური ტანჯვა გამოიწვია, მათ შორის:

ორი ან მეტი პირის მიმართ;

დამნაშავისათვის წინასწარი შეცნობით ორსული ქალის მიმართ;

დაზარალებულის ან მისი ახლო ნათესავის სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით;

დამნაშავისათვის წინასწარი შეცნობით არასრულწლოვნის, უმწეო მდგომარეობაში მყოფის ან და დამნაშავეზე მატერიალურად ან სხვაგვარად დამოკიდებულის მიმართ;

მძევლად ხელში ჩაგდებასთან დაკავშირებით;

შეკვეთით;

რასობრივი, რელიგიური, ეროვნული ან ეთნიკური შეუწყნარებლობის გამო;

სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით;

მაგალითად, ვინმეს სისტემატური ცემა, მხოლოდ იმიტომ, რომ იგი იეჰოვას მოწმე, ეთნიკურად სომეხი ან შავკანიანია.

ამ ჩამონათვალის გარდა, ამნისტიის შესახებ კანონპროექტში მოცემულ მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა ვრცელ სიაში აგრეთვე გვხვდება ნარკოტიკების მოხმარებაზე არასრულწლოვნის დაყოლიება, ადამიანებით ვაჭრობა და სხვა არა ერთი ძალიან საშიში კანონდარღვევა.

- ნაკლებად მძიმე დანაშაულებისათვის მსჯავრდებული პირებისა და პრობაციონერების სასჯელისაგან სრულად გათავისუფლება.

პირობითი სასჯელის მიზანია მსჯავრდებულის რესოციალიზაცია და ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილება. პრობაციის ბიურო ახორციელებს ზედამხედველობას პრობაციონერებზე და სთავაზობს მათ გარკვეულ (არასაკმარის, მაგრამ მაინც) სერვისებს, ამასთან, პირობით მსჯავრდებული პირები აცნობიერებენ, რომ ახალი დანაშაულის ჩადენის შემთხვევაში, პირობითი მსჯავრის ვადა შესაძლოა გადაიზარდოს პატიმრობაში და, შესაბამისად, თავს იკავებენ კანონდარღვევისაგან. ეს არის მნიშვნელოვანი შემაკავებელი ფაქტორი, რომელიც იწვევს ქურდობის, ხულიგნობის, ნარკოტიკების მოხმარებისა და სხვა დანაშაულის პრევენციას.

აღსანიშნავია, რომ ქართული კანონმდებლობა ითვალისწინებს მსჯავრდებულის უნარჩვევებისა და სხვა ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით, პირობითი მსჯავრის შეცვლას საზოგადოებისათვის სასარგებლო შრომით. აგრეთვე არსებობს განსაზღვრული ვადის გასვლის შემდგომ პირობითი მსჯავრის მოხსნის სამართლებრივი მექანიზმი.

კანონპროექტით წარმოდგენილი ვარიანტი, რომ პირობითი მსჯავრი მოეხსნას 35000-მდე დამნაშავეს, მიუხედავად იმისა, თუ ვინ რამდენჯერაა ნასამართლევი, რა დანაშაული აქვთ ჩადენილი, პირობითი მსჯავრის რა ვადა აქვთ მოხდილი - გამოიწვევს ზემოაღნიშნული შემაკავებელი ფაქტორის მოხსნას და, შესაბამისად, დანაშაულის მაჩვენებლის ზრდას.

ანალოგიური მიდგომაა გადმოცემული ნაკლებად მძიმე დანაშაულის ჩამდენი პირების მიმართ. ამნისტიის კანონპროექტით ვიგებთ, რომ არა აქვს მნიშვნელობა არც პირის წარსულში ნასამართლობას და არც იმას, თუ რამდენი დანაშაულის ერთობლიობისთვის არის იგი მსჯავრდებული. მაგალითად, პირი, რომელსაც სხვადასხვა დროს ჩადენილი აქვს ქურდობის რამდენიმე ეპიზოდი, ხულიგნობა, ცემა და ჯანმრთელობის დაზიანება - გათავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან.

დიახ, კანონპროექტი ეხება არა მხოლოდ იმ პირებს, რომლებიც იხდიან საპატიმრო სასჯელებს, არამედ ინიციატორებს სურთ, უბრალოდ შეწყვიტონ გამოძიება 6 ნოემბრამდე ჩადენილ დანაშაულებზე. არგუმენტები ციხის პირობებსა და უსამართლო მართლმსაჯულებაზე აქ არ გამოდგება, ეს არის პირდაპირი დეკლარირება ნაკლებად მძიმე დანაშაულისადმი ტოლერანტული დამოკიდებულების, რაც დანაშაულის ჩადენის უშუალო წახალისებას ნიშნავს.

გასული წლის სტატისტიკას თუ გადავხედავთ, ყველაზე გავრცელებული სწორედ ნაკლებად მძიმე დანაშაულებია, კერძოდ: ნარკოტიკების მოხმარება, დამამძიმებელი გარემოებების გარეშე ჩადენილი ქურდობა, თაღლითობა, იარაღის ტარება, ჯანმრთელობის დაზიანება, ცემა, მუქარა, ხულიგნობა და სხვა. მთლიანობაში, ნაკლებად მძიმე დანაშაული შეადგენს ჩადენილი კრიმინალის დაახლოებით 60%25-ს.

ნაკლებად მძიმე დანაშაულებისათვის მსჯავრდებულ პირთა ამნისტირება, საზოგადოების მხრიდან შესაძლოა აღქმულ იქნას, როგორც პოზიტიური სიგნალი წვრილმანი დანაშაულის მიმართ, რაც წარმოქმნის უდანაშაულობის განცდას და აუცილებლად გააუარესებს კრიმინოგენურ ვითარებას.

ნულოვანი ტოლერანტობა

„თუკი შენობაში პირველი ჩამსხვრეული ფანჯარა არაღდგება, მაშინ ფანჯრების ჩამსხვრევის მოსურნე ადამიანები ჩათვლიან, რომ არავის ანაღვლებს ამ შენობის ბედი და უფრო მეტი ფანჯარა ჩაიმსხვრევა. მალე შენობას საერთოდ არ ექნება ფანჯრები”. - ჯეიმს ქ. ვილსონი და ჯორჯ კელინგი, 1982.

ეს გახლავთ ციტატა „ჩამსხვრეული ფანჯრების” თეორიიდან, რომლის თანამადაც, წვრილმანი დანაშაულის უკონტროლობა ქმნის ზოგადი უწესრიგობას განცდას და განაპირობებს მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ზრდას. სწორედ აქედან იღებს სათავეს ტერმინი - „ნულოვანი ტოლერანტობა”, რომელმაც აქტუალურობა ნიუიორკის მერად რუდოლფ ჯულიანის არჩევის შემდეგ შეიძინა.

დანაშაულის დედაქალაქი

90-იანი წლების ნიუ იორკში ძალიან მაღალი იყო ისეთი დანაშაულის მაჩვენებელი, როგორიცაა - მანქანის ქურდობა, მანქანის ნაწილის ქურდობა, ძარცვა, ჯიბის ქურდობა და ა.შ. ქალაქის მცხოვრებლები ავტომობილის მინაზე აკრავდნენ ფურცელს წარწერით - „მანქანაში არ დევს მაგნიტოფონი, გთხოვთ, ტყუილად ნუ ჩაამსხვრევთ”. ხაზი უნდა გაესვას, რომ ასევე მაღალი იყო მკვლელობის, ყაჩაღობისა და სხვა ძალადობრივი დანაშაულის მაჩვენებლები.

1993 წელს ნიუ იორკის მერად რუდოლფ ჯულიანის არჩევისა და 94 წლის იანვარში ქალაქის პოლიციის უფროსად ბილ ბრეტონის დანიშვნის შემდეგ, დაიწყო პოლიციის სისტემის რეფორმირება და შემუშავდა დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის მკაცრი პოლიტიკა. გადადგმული ნაბიჯებიდან გამოსაყოფია რამდენიმე მნიშვნელოვანი ელემენტი:

გატარებული პოლიტიკა ეფექტიანი და წარმატებული აღმოჩნდა. ბილ ბრეტონის განცხადებით: „ნიუ იორკი, რომელიც ითვლებოდა დანაშაულის დედაქალაქად, გადაიქცა ყველაზე უსაფრთხო მეგაპოლისად მსოფლიოში. როგორ მოხდა ეს? ამაში „ბრალი“ მიუძღვის პოლიციას. სწორედ ის ადამიანები, რომლებიც წარმოადგენენ ნიუ იორკის პოლიციას, პასუხისმგებლები არიან დანაშაულის ამ დრამატულ კლებაში, რაც დღესაც გრძელდება”. მართლაც, თუ გადავხედავთ 1993-1996 წლების სტატისტიკურ მაჩვენებლებს, წვრილმანი დანაშაულის შემცირების პარალელურად, 36%25-ით იკლო ძალადობრივი დანაშაულის რაოდენობამ, ხოლო მკვლელობების რიცხვი თითქმის განახევრდა.

საქართველო ნულოვან ტოლერანტობამდე

2006 წელს საქართველოში არა ნაკლებ საგანგაშო კრიმინოგენური ვითარება იყო. რეგისტრირებული კრიმინალის უმეტესი ნაწილი მოდიოდა მძიმე და განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულებზე. თბილისი ითვლებოდა ქალაქად, სადაც 10 საათის შემდეგ გარეთ გასვლა იყო დანაშაულის მსხვერპლად გახდომის რისკი. აქ მანქანას ჰპარავდნენ ყველაფერს, რაც მას ეხსნებოდა, იპარავდნენ თვითონ მანქანებსაც და ეს ხდებოდა მასობრივად. ჩვეულებრივი მოვლენა იყო მობილური ტელეფონების წართმევა, ე.წ. შეყენება და ფულის წართმევა, საყურეების ჩამოგლეჯა ქალებისთვის, ყაჩაღობა ლიფტებში, მანქანებში, სადარბაზოებში. კრიმინალები ძარცვავდნენ, ქურდავდნენ, შედიოდნენ სახლებში და ა.შ.

ნარკოტიკები ხელმისაწვდომი იყო, ნახმარი შპრიცები ეყარა ყველა უბანში, ნარკოტიკების მოხმარება წარმოადგენდა მოდას, ნარკოდამოკიდებული პირები ჩადიოდნენ სხვა, უფრო მძიმე დანაშაულებს.

ცალკე უნდა გამოვყოთ ქურდული სამყაროს გავლენა კრიმინოგენურ ვითარებაზე. საინტერესოა, რომ 15 რესპუბლიკისგან შემდგარ საბჭოთა კავშირში „მოღვაწე” კანონიერი ქურდების 1/3 საქართველოდან იყო. ქურდები იყვნენ ყველაზე გავლენიანი კრიმინალური ლიდერები, რომლებიც ახორციელებდნენ ძალადობრივ კონტროლს ციხეებზე, ბიზნესზე, საზოგადოებაზე. ქურდების მიმართ შიში განაპირობებდა მათ ავტორიტეტს, რის გამოც ისინი იყვნენ ერთგვარი მისაბაძი მაგალითები ახალგაზრდებისთვის.

ქუჩის დანაშაული უშუალოდ უკავშირდებო და კანონიერ ქურდებს. წვრილმანი დამნაშავეები წარმოადგენდნენ ქურდული სამყაროს პირამიდის პირველ საფეხურს. კანონიერი ქურდები კრიმინალურ კარიერას სწორედ ჯიბგირობით, ქურდობითა და მცირე გამოძალვით იწყებდნენ. დამწყები კრიმინალები იყვნენ კანონიერი ქურდების დასაყრდენი ძალა, საკადრო რესურსი და, ამავე დროს, ისინი ყველაზე მეტად აწუხებდნენ საზოგადოებას, რადგან ე.წ. ქუჩის დანაშაულის ხვედრითი წილი შეადგენდა დანაშაულის მთლიანი მაჩვენებლის 2/3-ს.

კრიმინოგენურ ვითარებას ადეკვატურად ვერ პასუხობდა სამართალდამცავი სისტემა, პრობლემატური იყო პოლიციის მიერ დანაშაულის რეგისტრაცია, საზოგადოება არ თანამშრომლობდა მართლმსაჯულებასთან, სასამართლოები სასჯეჯელის სახით უმეტესად იყენებდნენ ჯარიმასა და პირობით მსჯავრს.

- ნულოვანი ტოლერანტობის ფარგლებში გატარებული ზომები