ეს ბროშურა მესამეა გზამკვლევთა იმ სერიიდან, რომელსაც მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი, ნიდერლანდების მრავალპარტიული დემოკრატიის ინსტიტუტი და ეუთო-ს დემოკრატიულ ინსტიტუტთა და ადამიანის უფლებათა ოფისი გამოსცემს პარტიების აქტივისტებისთვის. წინამდებარე ბროშურის თემას წარმოადგენს პოლიტიკური ფინანსების საკანონმდებლო რეგულირება, მისი პრაქტიკა და თეორია საქართველოსა და სხვა ქვეყნებში. აქ მოცემულია როგორც პოლიტიკური ფინანსების საკანონმდებლო რეგულირების მიზეზები, ისე ის კონკრეტული მექანიზმები, რომლებითაც ეს რეგულირება ხორციელდება.

პოლიტიკური ფინანსების რეგულირება: მიზნები და ამოცანები

ნებისმიერმა პოლიტიკურმა სისტემამ გამართულად რომ იმუშაოს, მას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს ფული. ქვეყანაში დემოკრატიის შენარჩუნება და განვითარება ნიშნავს იმას, რომ ცალკეულ ჯგუფებსა და ადამიანებს აქვთ უფლება, საკუთარი აზრი საზოგადოების სხვა წევრებსა და მთავრობას მიაწოდონ. ამ უფლების განხორციელება კი, თავის მხრივ, სხვადასხვა ტიპის, მათ შორის, ფინანსურ დანახარჯებს უკავშირდება.

ამიტომაა, რომ დემოკრატიის პირობებში ყველა მოქალაქეს აქვს უფლება, საკუთარი დანაზოგებით მხარი დაუჭიროს მისთვის სასურველ საზოგადოებრივ გაერთიანებას, პოლიტიკურ პარტიას და კანდიდატს. ეს უფლება ხშირად აზრის გამოხატვის უფლებასთან არის გათანაბრებული. შესაბამისად, მისი შეზღუდვა პოლიტიკურ ცხოვრებაში მოქალაქის მონაწილეობის უფლების შეზღუდვის ტოლფასია.

სურათი 1. პარტიების შემოსავლები სხვადასხვა ტიპის შემოწირულობისგან, საწარმოებისა და სახელმწიფო დაფინანსებისგან შედგება. ეს შემოსავლები პოლიტიკური საქმიანობისათვის აუცილებელი ხარჯების დასაფარავად გამოიყენება.

დემოკრატიული სისტემების ფუნქციობის გამოცდილებამ აჩვენა, რომ პოლიტიკური დაფინანსება საკანონმდებლო გზით უნდა რეგულირდებოდეს. პრობლემები, რომლებიც პოლიტიკაში ფულის მიმოქცევასთან დაკავშირებით წარმოიქმნება, განაპირობებს ამ საჭიროებას. ცოტა ქვემოთ ამ პრობლემებზე უფრო დაწვრილებით ვისაუბრებთ,

ახლა სუბიექტთა იმ წრეზე შევჩერდებით, რომლებზეც ამ ტერმინის მნიშვნელობა ვრცელდება. როცა პოლიტიკურ დაფინანსებაზე ვლაპარაკობთ, ვგულისხმობთ იმ ფინანსურსა და მატერიალურ სახსრებს, რომლებიც პოლიტიკური პარტიების, ცალკეული კანდიდატების და ინტერესთა საქმიანობისათვის გამოიყენება.

ფული პოლიტიკაში სხვადასხვა ტიპის ხარჯების დასაფარადაც არის საჭირო. ეს შეიძლება იყოს საარჩევნო ხარჯები, შეიძლება იყოს პარტიის ლიდერის თანამდებობაზე ასარჩევად ან პირველად არჩევნებზე წარმატების მისაღწევად საჭირო ხარჯები, აგრეთვე ის ხარჯები, რაც რეფერენდუმზე საკუთარი პოზიციის პოპულარიზაციას სჭირდება. გარდა ამისა, პარტიებმა არჩევნებს შორის რომ იფუნქციონ, გარკვეული დაფინანსება უნდა ჰქონდეთ. ამაზე პარტიული ხარჯების მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდის.

უნდა ითქვას, რომ რეალობაში საკმაოდ ჭირს ზღვრის გავლება ზემოთ დასახელებულ სხვადასხვა სახის ხარჯებს შორის. მაგალითად საარჩევნო წარმატებას რომ მიაღწიოს, აუცილებელია, პარტიამ აქტიური საქმიანობა არჩევნებს შორის პერიოდში არ შეწყვიტოს; ეს კი, როგორც ვთქვით, ისევ გარკვეულ ხარჯებს უკავშირდება.

დავუბრუნდეთ პოლიტიკური დაფინანსების საკანონმდებლო რეგულირების მიზნებს. პირველი და ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მიზანია - ყველა პოლიტიკურ მოთამაშეს თანაბარი, ან მეტ-ნაკლებად თანაბარი სასტარტო პორობები ჰქონდეს. როცა ერთი მოთამაშის ფინანსური შესაძლებლობები ბევრად აღემატება მისი მეტოქეების ფინანსურ შესაძლებლობებს, კონკურენცია სხვადასხვა პარტიასა და კანდიდატს შორის გაძნელებულია. ეს სულაც არ ნიშნავს, რომ არჩევნებს ყოველთვის ფული იგებს, მაგრამ ისიც აშკარაა, რომ მეტი ფული საგრძნობ უპირატესობას ანიჭებს პოლიტიკურ მრძოლაში მონაწილეს.

მეტწილად, არათანაბარ სასტარტო პირობებს ქმნის ის გარემოება, რომ მმართველ პარტიას უფრო მიუწვდება ხელი სახელმწიფოს განკარგულებაში არსებულ რესურსებზე. გარდა სახელმწიფო რესურსების კონტროლისა, ხელისუფლებაში ყოფნა მმართველ პარტიას სხვა სახის უპირატესობებსაც ანიჭებს.

კიდევ ერთი პრობლემა, რამაც განაპირობა პოლიტიკრი დაფინანსების რეგულიების საჭიროება, არის არჩეულ თანამდებობაზე მოხვედრის არათანაბარი შესაძლებლობა. საზოგადოების ზოგიერთი ჯგუფის წარმომადგენლებს, სხვა ჯგუფების წარმომადგენლებთან შესადრებით, არჩევით თანამდებობებზე მოხვედრის ნაკლები შესაძლებლობები აქვთ. პრივილეგირებული ჯგუფების წარმომადგენლებს, როგორც წესი, საკუთარი წრის წარმატებაც უმაგრებთ ზურგს და მის რესურსებზეც მიუწვდებათ ხელი. ხდება ისიც, რომ საარჩევნო კამპანიის დროს კანდიდატის პირადი სახსრები მნიშვნელოვან როლს თამაშობს; ხელმოკლე კანდიდატის მდგომარეობა, ცხადია, არასახარბიელოა.

არის კიდევ ერთი საფრთხე - მსხვილ დამფინანსებელზე პოლიტიკოსის დამოკიდებულება; ამისგან თავის დაღწევას პოლიტიკური დაფინანსების შესახებ კანონმდებლობა ცდილობს. საქმე ისაა, რომ პოლიტიკოსმა ამომრჩევლებთან მუშაობის და საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვის ნაცვლად, შეიძლება დიდი დრო შეალიოს დამფინანსებლებს, როგორც წესი, მსხვილი კომპანიის, ინტერესების დაცვას. ასე რომ, პოლიტიკოსი შეიძლება ანგარიშვალდებული აღმოჩნდეს არა საკუთარი ამომრჩევლის და, საერთოდ, საზოგადოების, არამედ მსხვილი ეკონომიკური ინტერესების მქონე ჯგუფის წინაშე.

პოლიტიკური დაფინანსების სფეროში არსებული კიდევ ერთი პრობლემაა პოლიტიკაში ე.წ. „ბინძური“ ფულის არსებობა. ფული შეიძლება ორგანიზებული დანაშაულის შემოწირულობას წარმოადგენდეს, რომლის მეშვეობითაც დამნაშავეები მომავალი პასუხისგებიდან თავიდან აცილებას ცდილობენ. ასევე, „ბინძური“ ფულის კატეგორიას მიეკუთვნება ის შემოწირულობები, რომლებიც პოლიტიკოსებს იმისთვის გადაეცემა, რომ მათ კონკრეტული შემომწირავების ინტერესების სასარგებლო გადაწყვეტილებები მიიღონ. პოლიტიკაში „ბინძური“ ფულის არსებობა არა მარტო საზოგადოებრივ ინტერესებს უქმნის საშიშროებას, არამედ მთლიანად სახელმწიფოს მიმართ ნდობას აკნინებს

სურათი 2. პოლიტიკური საქმიანობის დაფინანსების წყარო ხშირად „ბინძური ფულია...

სურათი 3. ასეთი ტიპის შემოწირულობებზე დამოკიდებული პოლიტიკოსების მოღვაწეობა, როგორც წესი, დამფინანსებლების ინტერესებს ემსახურება.

უნდა ითქვას, რომ აღნიშნული პრობლემები არც ერთ ქვეყანაში ბოლომდე არაა გადაწყვეტილი. იმის გამო, რომ პოლიტიკური დაფინანსების რეგულირება ხშირად პოლიტიკური უფლებების შეზღუდვასთან არის დაკავშირებული, ზოგ ქვეყანაში მიღებული რეგულირების მექანიზმები კატეგორიულად არის უარყოფილი სხვა ქვეყანაში. ამავე დროს, ზოგ ქვეყანას მნიშვნელოვანი გამოცდილება აქვს დაგროვილი პოლიტიკური დაფინანსების რეგულირებაში; შესაბამისად, მეტ წარმატებებსაც აღწევენ ამ სფეროში. ამიტომაც, წინამდებარე ბროშურაში პოლიტიკური დაფინანსების სფეროში სხვადასხვა ქვეყნის გამოცდილებაზე ცოტა უფრო ვრცლად შევჩერდებით.

ხარჯების შეზღუდვა

პოლიტიკური ფინანსების რეგულირების ერთ-ერთი ყველეზე გავრცელებული ფორმაა პარტიებისთვის და კანდიდატებისთვის დასაშვები ხარჯების ზედა ზღვრის დადგენა. ამ პრაქტიკას მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში მიმართავენ (41%25). რეგულირების ეს ფორმა ვრცელდება როგორც არჩევნებს შორის პერიოდში, ისე საარჩევნო კამპანიის დროს.

პარტიის ან კანდიდატის მიერ გაწეულ ხარჯებზე ზღვრის დადგენა ორ მიზანს ემსახურება. პირველი ისაა, რომ პოლიტიკურ შეჯიბრში ჩართულ მოთამაშეებს თანაბარი პირობები შეექმნათ. პირველად ეს შეზღუდვა მე-19 საუკუნის ბოლოს დიდ ბრიტანეთში დააწესეს სწორედ იმისთვის, რომ მდიდარი კანდიდატებისთვის არჩევნების „ყიდვის“ შესაძლებლობა წაერთმიათ.

მეორე მიზეზი, რომელმაც ამ შეზღუდვის შემოღება განსაზღვრა, არის საარჩევნო კამპანიის „გაძვირება“. ბოლო ნახევარი საუკუნის განმავლობაში, ელექტრონული საინფორმაციო საშუალებების განვითარებასთან ერთად, მოხდა საარჩევნო ხარჯების მკვეთრი ზრდა. საარჩევნო კამპანიის ფასი სულ უფრო და უფრო იზრდება, რის გამოც ზოგიერთ, განსაკუთრებით კი, მცირე ჯგუფებს, პოლიტიკურ შეჯიბრში სრულფასოვანი მონაწილეობის საშუალება ერთმევათ.

ხარჯების შეზღუდვის ყველაზე რადიკალური ფორმაა ცალკეული სუბიექტისთვის წინასაარჩევნო ხარჯების გაწევის აკრძალვა. ასეთი აკრძალვის მაგალითს ვხვდებით დიდ ბრიტანეთში, სადაც არაკანდიდატს არჩევნებზე ფულის დახარჯვის უფლება არა აქვს. უნდა ითქვას, რომ ამ ტიპის აკრძალვა დღევანდელ მსოფლიოში იშვიათობას წარმოადგენს.

აკრძალვის უფრო გავრცელებუი მაგალითია ფასიანი პოლიტიკური რეკლამის აკრძალვა. სატელევიზიო ან რადიოეთერში ფასიანი პოლიტიკური რეკლამის განთავსება აკრძალულია დიდ ბრიტანეთში, საფრანგეთში, ესპანეთში და მთელ რიგ სხვა ქვეყნებში. პოლიტიკური რეკლამის აკრძალვა ყველა პარტიისთვის თუ კანდიდატისთვის თანაბარი სასტარტო პირობების შექმნას ისახავს მიზნად.

სურათი 4. მე-19 საუკუნის ინგლისში მწვავედ იდგა ამომრჩევლების მოსყიდვის პრობლემა. ამ პრობლემის საპასუხოდ აქ პირველად იყო შემოღებული კანდიდატებისთვის დასაშვები ხარჯების ზედა ზღვარი.

სხვადასხვა პარტიისა კანდიდატისთვის კომერციული დროის ყიდვის არათანაბარი შესაძლებლობების პრობლემის გადაწყვეტას განსხვავებული გზებითაც ცდილობენ. ზოგიერთ ქვეყანაში, მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური რეკლამა კანონმდებლობით აკრძალული არ არის, ის სარეკლამო კამპანიებთან ნებაყოფილობითი შეთანხმების საფუძველზე ეთერში არ გადაიცემა. ზოგ ქვეყანაში ამ პრობლემას უფასო საეთერო დროის გაზრდით პასუხობენ, ზოგან კი პოლიტიკური რეკლამის ეთერში განთავსებისთვის მკაცრი პირობების დაწესებას ცდილობენ.

უნდა შევნიშნოთ, რომ პოლიტიკური რეკლამის აკრძალვა და/ან შეზღუდვა, ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების დაცვის თვალსაზრისით, საკამათო საკითხს წარმოადგენს. ასე, მაგალითად, 1992 წლის დადგენილებით, ავსტრალიის უზენაესმა სასამართლომ კომერციული პოლიტიკური რეკლამის აკრძალვა სიტყვის თავისუფლების პრინციპთან შეუსაბამო მოთხოვნად გამოაცხადა.

როგორ უნდა გამოითვალონ დანახარჯების ზღვარი, ამის ორი წესი არსებობს. ზოგ შემთხვევაში ზედა ზღვარი ფიქსირებული თანხის სახით დადგინდება, სხვა შემთხვევაში დასაშვები თანხის გამოთვლა ამომრჩევლების რაოდენობის მიხედვით ხდება. პრაქტიკაში ორივე წესი ხშირად ერთდროულად გამოიყენება. ზოგ ქვეყანაში ზღვრის დადგენის განსხვავებული წესი არსებობს.

იმ ქვეყნებში, სადაც პარტიებისთვის და კანდიდატებისთვის დასაშვები ხარჯების ზღვარი არის დადგენილი, მნიშვნელოვან პრობლემას კანონის ამ მოთხოვნის აღსრულება წარმოადგენს. პოლიტიკური მოთამაშეები ცდილობენ, გვერდი აუარონ კანონის მოთხოვნას და დასაშვებზე მეტი თანხა დახარჯონ არჩევნებზე მოგების უზრუნველსაყოფად. როგორც წესი, ეს ისეთი მხარდამჭერი ორგანიზაციების შექმნის გზით ხდება, რომლებზეც კანონის შესაბამისი მოთხოვნა არ ვრცელდება.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ეს პრობლემა იქ, სადაც კანონი ძნელად შესრულებად ან, საერთოდ, არშესრულებად მოთხოვნებს აყენებს. ასე, მაგალითად, 2001 წლამდე რუსეთის სახელმწიფო დუმის არჩევნებზე კანდიდატისთვის დასაშვები დანახარჯების ზედა ზღვარი რამდენიმე ათას დოლარს შეადგენდა; ეს მაშინ, როდესაც ანალიტიკოსების აზრით, არჩევნების მოსაგებად კანდიდატს მილიონ დოლარზე მეტი მაინც უნდა დაეხარჯა. კანონის საყოველთაო უგულვებელყოფამ რუსი კანდიდატები აიძულა 2001 წელს მნიშვნელოვნად გაეზარდათ დასაშვები ხარჯების ზედა ზღვარი.

ხარჯების შეზღუდვა საქართველოში

საქართველოს კანონმდებლობა პარტიებისთვის და კანდიდატებისთვის დასაშვები ხარჯების ზედა ზღვარს არ ადგენს. შესაბამისად, პარტიებმა და კანდიდატებმა ნებისმიერი ზომის თანხა შეიძლება დახარჯონ როგორც წინასააჩევნო კამპანიის დროს, ისე არჩევნებს შორის პერიოდში.

შემოწირულობის შეზღუდვა

ხარჯების შეზღუდვის გარდა, რიგი ქვეყნების კანონმდებლობა შეზღუდვებს პარტიის ან კანდიდატის სასარგებლოდ გაღებულ შემოწირულობებზეც აწესებს. ეს შეზღუდვები როგორც კერძო, ისე იურიდიული პირების მიერ გაღებულ შემოწირულობებზე ვრცელდება.

ამ მხრივ, რეგულირების ყველა მცდელობა შემოწირულობის შეზღუდვაზე ან მის აკრძალვაზე არის მიმართული, მაგრამ არის შემთხვევები, როცა გარკვეული საუბიექტების მხრიდან შემოწირულობის წახალისებაც ხდება.

შემოწირულობებზე ზედა ზღვრის და/ან აკრძალვის დაწესებას ორი მიზანი აქვს. პირველი პრობლემა, რომლის გადაწყვეტასაც ამ შეზღუდვის დაწესება ისახავს მიზნად, არის საარჩევნო კამპანიის ხარჯების ზრდა. მეორე ასეთი პრობლემა პარტიის ან კანდიდატის მსხვილ შემოწირულობის გაღებაზე დამოკიდებულებაა.

რიგ ქვეყნებში კანონმდებლობა გარკვეული პირებისგან შემოწირულობის მიღებას საერთოდ კრძალავს. პირველ როგში, ეს უცხო ქვეყნის ფიზიკური ან/და იურიდიული პირების შემოწირულობებს ეხება. მსოფლიოს ქვეყნების თითქმის ნაევარი შემოწირულობები მთლიანად ან ნაწილობრივ არის აკრძალული.

ზოგ ქვეყანაში შემოწირულობების აკრძალვა თვითონ ამ ქვეყანაში რეგისტრირებულ იურიდიულ პირებზეც ვრცელდება. მეტწილად, ეს აკრძალვა კერძო ან სახელმწიფო მფლობელობაში მყოფ კომპანიებს ეხება, თუმცა ზოგ შემთხვევაში ის ინტერესთა ჯგუფს, კერძოდ კი, პროფკავშირებს ან/და რელიგიურ ორგანიზაციებსაც მოიცავს.

მთელ რიგ ქვეყნებში მსხვილი კომპანიების შემოწირულობები (კორპორაციული შემოწირულობები) პარტიების შემოსავლის მთავარი წყაროა. შესაბამისად, ასეთ ქვეყნებში კორპორაციული შემოწირულობების აკრძალვა შეუძლებელი ხდება.

გარკვეულ შემთხვევებში, კანონი არ აწესებს აკრძალვას კორპორაციულ შემოწირულობებზე, მაგრამ მოთხოვნები, რომელთაც კანონი უწესებს ამგვარი შემოწირულობების მიმღებ პარტიებს, პრაქტიკულად, აზრს უკარგავს მის მიღებას. მსხვილი კომპანიისგან შემოწირულობების მიღებაზე უარის თქმა შეიძლება არაფორმალური შეთანხმების შედეგი იყოს, ან, როგორც ეს ნიდერლანდების შემთხვევაშია, ტრადიციული ეთიკის ნორმებს ეწინააღმდეგებოდეს.

მრავალ ქვეყანასი, მათ შორის, საქართველოშიც კანონით დადგენილი შემოწირულობის ზედა ზღვარი არსებობს. ყველგან ეს ზღვარი გაცილებით უფრო მაღალია იურიდიული პირის მიერ გაღებულ შემოწირულობაზე. ზოგ ქვეყანაში კანონის მოთხოვნის უკეთ გასაკონტროლებლად შემოწირულობები მხოლოდ ერთი პარტიული დაწესებულების, მაგალითად, საარჩევნო ფონდის გავლით ხორციელდება.

მთელ რიგ ქვეყნებში არანაირი შეზღუდვა ფიზიკური ან იურიდიული პირების მხრიდან შემოწირულობებზე საერთოდ არ არსებობს. ასეთი ქვეყნებია დიდი ბრიტანეთი, ავსტრალია, გერმანია, შვეიცარია, შვედეთი, ნიდერლანდები და მრავალი სხვა.

შემოწირულობის ზედა ზღვარი, უმეტესწილად, ფიქსირებული თანხის სახით დგინდება. გამონაკლისია ინდოეთი, სადაც კომპანიის მიერ ერთი წლის განმავლობასი პარტიის ყულაბაში ჩადებული თანხა ან კომპანიის წლიური შემოსავლის ხუთ პროცენტს არ უნდა აღემატებოდეს. ზღვარი, როგორც წესი, გარკვეული პერიოდისთვის გდინდება.

შემოწირულობაზე შეზღუდვის დაწესება და ზოგჯერ მათი აკრძალვა პოლიტიკური დაფინანსების რეგულირების საკმაოდ გავრცელებული ფორმაა. რეგულირების ამ ფორმასთან დაკავშირებული ძირითადი პრობლემა ისაა, რომ მის მოთხოვნებს გვერდი შეიძლება იოლად აუარონ. ასე, მაგალითად, უცხო ქვეყნების მოქალაქეების და იურიდიული პირებისგან შემოწირულობა ქვეყნის შიგნით დაფუძნებული ფაქტიური ორგანიზაციების მეშვეობით შეიძლება მიიღონ.

შემოწირულობების შეზღუდვა საქართველოში

საქართველოში პარტიებს და კანდიდატებს უცხო ქვეყნებიდან ფინანსური და მატერიალური დახმარების მიღება ეკრძალებათ. ეს აკრძალვა სხვა ქვეყნების ფიზიკურ და იურიდიულ პირებზე, საერთაშორისო ორგანიზაციებზე და მოძრაობაზე, ასევე მოქალაქეობის არმქონე პირებზე ვრცელდება. გამონაკლისს აქ ლექციების, სემინარების და მსგავსი საჯარო ღონისძიებების მოწყობისთვის საჭირო დახმარება შეადგენს.

შემოწირულობების მიღებასთან დაკავშირებით კიდევ ერთი შეზღუდბვა არსებობს. იკრძალება სახელმწიფო ორგანიზაციების მხრიდან პარტიებისათვის და კანდიდატებისათვის დახმარება. იკრძალება შემოწირულობის მიღება სახელმწიფო ორგანიზაციებისგან, საჯარო სამართლის იურიდიული პირებისგან და იმ სამეწარმეო ორგანიზაციებისგან, რომლებშიც სახელმწიფოს წილი ათ პროცენტზე მეტს შეადგენს.

საქართველოს კანონმდებლობა აწესებს დასაშვებ შემოწირულობების ზედა ზღვარს. მოქალაქეთა პოლიტიკურ გაერთიანებათა შესახებ ორგანული კანონის თანახმად: „პარტიის მიერ მიღებული ფინანსური და მატერიალური შემოწირულობის მოცულობა წელიწადში არ უნდა აღემატებოდეს:

ა) თითოეული ფიზიკური პირისგან - 30 000 ლარს

ბ) თითოეული იურიდიული პირისგან - 100 000 ლარს.

საქართველოს საარჩევნო კოდექსი პარტიებს ან კანდიდატებს საარჩევნო პერიოდში დამატებით შეზღუდვებს უწესებს შემოწირულობების მიღების დროს. ყველა შემოწირულობა ამ პერიოდში მხოლოდ პარტიის ან კანდიდატის მიერ საგანგებოდ შექმნილი საარჩევნო ფონდის მეშვეობით უნდა მოხდეს. საქართველოს საარჩევნო კოდექსის თანახმად, ფიზიკური პირისაგან პარტიის, საარჩევნო ბლოკის და პრეზიდენტობის კანდიდატის საარჩევნო ფონდში მიღებული შემოწირულობა არ უნდა აღემატებოდეს 30 ათას ლარს, ხოლო იურიდიული პირისგან - 100 ათას ლარს. ამასთან, პარლამენტის და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს წევრობის მაჟორიტარი კანდიდატის საარჩევნო ფონდში გაკეთებული შემოწირულობის ზედა ზღვარი განისაზღვრება როგორც 10 ათასი ფიზიკური პირებისთვის და 30 ათასი იურიდიული პირებისთვის.

ყველა ის მოთხოვნა, რომელიც პარტიების სასარგებლოდ გაღებულ შემოწირულობაზე ვრცელდება (ანონიმურობის აკრძალვა, უცხო ქვეყნის წარმომადგენლებისგან შემოწირულობის მიღების აკრძალვა და ა.შ.), წინასაარჩევნო პერიოდში მიღებულ შემოწირულობებზეც ვრცელდება.

პოლიტიკური ფინანსების საჯაროობა

ყველა იმ მოთხოვნის შესასრულებლად, რომლებსაც კანონმდებლობა პოლიტიკური დაფინანსების სფეროში აწესებს, პარტიების თუ კანდიდატების ყულაბაში შემოსული თანხების და მათი დანახარჯების საჯაროობა აუცილებელ პირობას წარმოადგენს. მარტივად რომ ვთქვათ, სახელმწიფო დაწესებულებებს და, რაც მთავარია, მოქალაქეებს უნდა შეეძლოთ თავისუფლად მიიღონ ინფორმაცია პარტიების შემოსავლებისა და ხარჯების შესახებ.

საჯაროობის მოთხოვნა ორ მიზანს ისახავს. პირველია კანონმდებლობის სხვა მოთხოვნების ცხოვრებაში აღსრულება. ის, რომ პარტიამ ან კანდიდატმა ანგარიში უნდა წარუდგინოს საზოგაოებას გაწეული ხარჯების შესახებ, პოლიტიკოსებს აიძულებს, საკუთარი ხარჯები კანონით დადგენილ ზედა ზღვარს არ გადააცილონ. შემომწირავის ანონიმურობისა და მის მიერ გაღებული თანხის გაურკვევლობის შემთხვევაში, შემოწირულობის გაკონტროლება შეუძლებელი იქნებოდა.

პოლიტიკური ფინანსების საჯაროობა იმისათვისაც არის საჭირო, რომ საზოგადოებას ამ პრობლემისადმი ინტერესი არ გაუნელდეს. რომელიმე კანდიდატის ან პარტიის მიერ კანონის დარღვევა, ჩვეულებრივ, საზოგადოებას იმაზე მიუთითებს, რომ მოცემული პარტია ან კანდიდატი მსხვილ შემოწირულობაზეა დამოკიდებული. ხშირად მსხვილი შემოწირულობის წყარო უკანონოდ შეძენილი სიმდიდრეა. ასეთ შემთხვევაში შემომწირველის ინტერესია ამ სიმდიდრის ან პირადი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა.

პოლიტიკური ფინანსების საჯაროობის მოთხოვნა პრინციპული ხასიათის პრობლემებსაც წარმოქმნის. მოქალაქემ თავისი მხარდაჭერა ამა თუ იმ პარტიისა და კანდიდატისადმი შეიძლება გამოხატოს ან ხმის მიცემით, ან ფინანსური შემოწირულობით. ასეთ შემთხვევაში საჯაროობის მოთხოვნა აშკარად ფარული კენჭისყრის პრინციპთან მოდის წინააღმდეგობაში. ამის გამო, შვედეთის კანონმდებლობა ყველა სახის შემოწირულობას კერძო სფეროს მიაკუთვნებს და მასზე საჯაროობის მოთხოვნას არ აწესებს.

მეორე მხრივ, მსხვილი დამფინანსებლის გადაჭარბებული გავლენა რომელიმე პარტიაზე ან პოლიტიკოსზე თანაბარი მონაწილეობის („ერთი ადამიანი, ერთი ხმა“) პრინციპს არღვევს. ამ ორ პრინციპს შორის წინაარმდეგობის თავის დაღწევას ავსტრიის კანონმდებლობა შეეცადა. ამ ქვეყანაში, პარტიების ან კანდიდატების მიერ შესაბამის სახელმწიფო ორგანოებისთვის მიწოდებული ანგარიშის გამოქვეყნება მხოლოდ საეჭვო გარემოებების გამოვლენის შემთხვევაში ხდება.

საჯაროობის პრინციპის სრულად განხორციელება ორი ძირითადი პირობის შესრულებას მოითხოვს:

1) პარტიები და კანდიდატები აქვეყნებენ დეტალურ ანგარიშს შემოსავლებისა და ხარჯების შესახებ;

2) ეს ანგარიში საზოგადოებისათვის დაუყოვნებლივ ხელმისაწვდომი ხდება.

საჯაროობის მოთხოვნა როგრც შემომწირავის ვინაობის გამხელას, ისე პარტიის ან კანდიდატის შემოსავლების და გასავლების შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნებას გულისხმობს. აქედან პირველი მოთხოვნა, როგორც წესი, მხოლოდ გარკვეული ზომის შემოწირულობებს ეხება, თუმცა ის ზღვარი, რომლის ზევითაც შემომწირავის ვინაობის გამხელა აუცილებელი ხდება, საკმაოდ განსხვავებულია სხვადასხვა ქვეყნებში. ასე, მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში ეს ზღვარი სამას ამერიკულ დოლარს შეადგენს, სხვა ქვეყნებში კი შეიძლება ხუთ ათას დოლარს აჭარბებდეს. სხვადასხვა ქვეყანაში განსხვავებული მოთხოვნები არსებობს იმასთან დაკავშირებით, თუ კონკრეტულად რა სახის ინფორმაცია უნდა იყოს გამოქვეყნებული შემოწირავის შესახებ.

მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში კანონი პარტიებსა და კანდიდატებს საკუთარი შემოსავლების და გასავლების შესახებ ანგარიშის წარმოდგენას ავალდებულებს. ეს ანგარიში გარკვეული პერიოდულობით (უმეტეს წილად - წელიწადში ერთხელ) უნდა იყოს წარმოდგენილი, ასევე, არჩევნების შემდეგ. ზოგ ქვეყანაში კანონი არ ავალდებულებს პარტიებს ასეთი ანგარიშის წარდგენას, რადგან მიაჩნიათ, რომ პარტიები არა სახელმწიფოს, არამედ სამოქალაქო საზოგადოების ნაწილს წარმოადგენს. ამ ქვეყანაში პარტიები, ჩვეულებრივ, თვითონ, საკუთარი ინიციატივით აქვეყნებენ ფინანსურ ანგარიშებს.

პარტიების და კანდიდატების ფინანსურ ანგარიშებთან დაკავშირებით არის კიდევ ერთი სირთულე, რაც იმაში მდგომარეობს, რომ ანგარიშები ხშირად შემოსავლების და დანახარჯების ჩამონათვალს არ შეიცავს. პარტიების ადგილობრივი ორგანიზაციების მიერ მოზიდული თანხები და დანახარჯები, ჩვეულებრივ, საბოლოო ანგარიშში არ აისახება. ვითარებას ართულებს ისიც, რომ ფინანსურ ანგარიშებში შემოსავლები და დანახარჯები ხშირად შეჯამებული სახით არის წარმოადგენილი. ეს კი პარტიის ან კანდიდატის ბიუჯეტში კონკრეტული შემოწირულობის ან კონკრეტული ხარჯების წილის დადგენის საშუალებას არ იძლევა.

პოლიტიკური ფინანსების საჯაროობის მოთხოვნას უკავშირდება კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც განვითარების სტადიაში მყოფ დემოკრატიებში იჩენს ხოლმე თავს. პარტიების ან კანდიდატების მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაცია შეიძლება პოლიტიკური ოპონენტების წინააღმდეგ ან შემომწირავების დასაშინებლად იქნეს გამოყენებული. ესაა მიზეზი იმისა, რომ ზოგ ქვეყანაში მიზანშეწონილად არ მიაჩნიათ საჯაროობის პრინციპის განხორციელება.

პოლიტიკური ფინანსების საჯაროობა საქართველოში

საქართველოს კანონმდებლობით, იკრძალება ანონიმური შემოწირულობა. ანონიმური შემოწირულობა დაუყოვნებლივ უნდა გადაირიცხოს ბიუჯეტში. შემოწირულობა ანონიმურად ითვლება იმ შემთხვევაშიც, თუ შემომწირველი საკუთარი თავის შესახებ კანონით დადგენილ მონაცემებს სრულად არ მიუთითებს.

ეს მონაცემებია იურიდიული პირისათვის: სახელწოდება და იურიდიული მისამართი; ფიზიკური პირისთვის: სახელი, გვარი, მისამართი, საქართველოს მოქალაქის პირადობის (ან საქართველოს მოქალაქის პასპორტის) და პირადი ნომრები. იმ შემთხვევაში, თუკი შემოწირულობის ან საწევროს ოდენობა წელიწადში 300 ლარს აღემატება, მისი მიღება მხოლოდ უნაღდო ანგარიშსწორებით შეიძლება მოხდეს.

სურათი 5. პარტიები ვალდებულები არიან ყოველწლიურად ანგარიში წარადგინონ საკუთარი ხარჯებისა და შემოსავლების შესახებ

გამონაკლისს საჯარო ღონისძიების შედეგად მიღებული შემოწირულობა წარმოადგენს; ასეთი შემოწირულობა ანონიმურად არ მიიჩნევა. საჯარო ღონისძიების შედეგად შემოსული შემოწირულობის ოდენობა არ უნდა აღემატებოდეს 30 ათას ლარს.

საქართველოს კანონმდებლობა პოლიტიკურ პარტიებს წელიწადში ერთხელ საფინანსო დეკლარაციის გამოქვეყნებას ავალდებულებს. ბეჭდურ ორგანოში გამოქვეყნებიდან ათი დღის განმავლობაში დეკლარაცია იუსტიციის სამინისტროს, ასევე ადგილობრივ საგადასახადო ორგანოს უნდა წარედგინოს პარტიის იურიდიული მისამართის მიხედვით. ამას თან უნდა ერთვოდეს აუდიტორის ან სააუდიტო ფირმის დასკვნა.

დეკლარაციაში ასახული უნდა იყოს პარტიის მიერ ერთი წლის განმავლობაში მიღებული შემოსავლები და გასავლები. ორივე ეს ნაწილში ცალკე უნდა იყოს ნაჩვენები საწევრო შენატანის და შემოწირულობის ოდენობა (შემოწირულობის შემომტანი იურიდიული და ფიზიკური პირის შესახებ მონაცემებთან ერთად), სახელმწიფოს მიერ გამოყოფილი, საგამომცემლო და სხვა სახის ღონისძიებებისგან მიღებული თანხები.

გრაფიკი 1. სხვადასხვა ტიპის შემოსავლები საქართველოში მოქმედი პარტიების ბიუჯეტებში - 2007 წლის გამოქვეყნებული საფინანსო დეკლარაციების შეჯამებული მონაცემები^1.

გასავლების ნაწილში ასახული უნდა იყოს არჩევნებზე, სხვადასხვა ღონისძიებების დაფინანსებაზე, შრომის ანაზღაურებაზე, მივლინებებზე და სხვა საჭიროებებზე დახარჯული სახსრები.

საარჩევნო ბლოკებში გაერთიანების შემთხვევაში, დეკლარაციაში ასახული უნდა იყოს როგორც ბლოკში შესვლამდე მიღებული შემოსავლები და ხარჯები, ისე მთლიანად ბლოკის შემოსავლებისა და გასავლებში პარტიის კუთვნილი წილი. ამ წილის გამოთვლა ხდება ასე: შემოსავლების და გასავლების საერთო ჯამი იყოფა ბლოკში შემავალი პარტიების რაოდენობაზე.

საჯაროობის მოთხოვნა წინასაარჩევნო პერიოდში მოზიდულ სახსრებზე და ხარჯებზეც ვრცელდება. საარჩევნო სუბიექტი (პარტია ან კანდიდატი) თვეში ერთხელ შესაბამის საარჩევნო კომისიას აწვდის ცნობებს მიღებული შემოწირულობების ოდენობის, წყაროს და მიღების თარიღის შესახებ.

არჩევნების შედეგების გამოცხადების შემდეგ, საარჩევნო ფონდი შესაბამის საარჩევნო კომისიას დახარჯული სახსრების შესახებ ანგარიშს წარუდგენს. კანონი სხვადასხვა სუბიექტისთვის ანგარიშის წარდგენის განსხვავებულ ვადას აწესებს.

არჩევნების პერიოდში ცენტრალურ საარჩევნო კომისიასთან იქმნება სპეციალური ჯგუფი, რომელიც პარტიების და კანდიდატების მიერ წარდგენილი ანგარიშების მონიტორინგს ახდენს. ინფორმაცია საარჩევნო სუბიექტების მიერ გაწეული ხარჯების და შემოსავლების შესახებ ღიაა და ყველა დაინტერესებულ მოქალაქეს შეიძლება მიეწოდოს.

სახელმწიფო დახმარება

მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში პარტიების და კანდიდატების ხარჯების მნიშვნელოვანი ან ძირითადი ნაწილი სახელმწიფოს ბიუჯეტიდან იფარება. ამასთან, ბევრ ქვეყანაში სახელმწიფო მიმართავს ფინანსური ან მატერიალური წახალისების არაპირდაირ გზებს, როგორიცაა, ვთქვათ, უფასო საეთერო დროის განაწილება. სახელმწიფო დაფინანსება გულისხმობს პარტიების როგორც წინასაარჩევნო, ისე ყოველდღიური საქმიანობის ხარჯების დაფარვას.

ქართულენოვან სივრცეში დამკვიდრდა გამოთქმა სახელმწიფო დაფინანსება. ინგლისურენოვან ქვეყნებში კი ხმარობენ ტერმინს საჯარო/საზოგადოებრივი დაფინანსება. სიტყვა საზოგადოებრივი ყურადღებას ამახვილებს იმაზე, რომ სახელმწიფო ბიუჯეტში შესული თანხები საზოგადოების მიერ გაღებული თანხებია, საზოგადოების ფულია. სახელმწიფო დაფინანსების იდეა სწორედ ესაა. საზოგადოებისაგან, მისი წარმომადგენელი სახელმწიფოს გავლით, ფულის მიღება ათავისუფლებს პარტიებს იმისაგან, რომ კერძო ინტერესებზე, განსაკუთრებით კი, მსხვილი შემომწირავების ინტერესებზე იყვნენ დამოკიდებულები. სახელმწიფო დაფინანსება კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია ისეთი პარტიებისათვის, რომლებმაც ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში ადგილი ჯერ ვერ დაიმკვიდრა, ანდაც რაღაც მიზეზით მსხვილი დამფინანსებლების მხარდაჭერით ვერ სარგებლობენ.

პარტიების და კანდიდატების სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებას კიდევ ერთი მიზანი აქვს - უზრუნველყოს მათი ფინანსური საქმიანობის მეტი გამჭვირვალობა. როცა სახელმწიფოსაგან მიღებულ ფულს ხარჯავენ, პარტიები და კანდიდატები უფრო მეტად არიან ანგარიშვალდებულნი ვიდრე, კერძო შემოწირულობებიდან მიღებული ფულის შემთხვევაში.

სხვადასხვა ქვეყანაში პარტიებისათვის და კანდიდატებისათვის ბიუჯეტიდან გამოყოფილი თანხების განაწილების სხვადასხვა პრინციპი მოქმედებს. კრიტერიუმად, უმეტესწილად, პარტიის მიერ ბოლო არჩევნებში დაგროვილი ხმათა ან საკანონმდებლო ორგანოში მიღებულ ადგილთა რაოდენობა გამოიყენება. ბარიერი, რომელიც პარტიამ ან კანდიდატმა უნდა გადალახოს იმისთვის, რომ სახელმწიფო დაფინანსება მიიღოს, 0,5 პროცენტიდან 15 პროცენტამდე შეიძლება იყოს (ზიმბაბვე). გარდა ამისა, ზოგ ქვეყანაში იმ პარტიების წახალისების მექანიზმები არსებობს, რომლებმაც საჭირო ბარიერი ვერ გადალახეს ან საკანონმდებლო ორგანოში საკუთარი წარმომადგენელი ვერ გაიყვანეს.

პარტიებისა და კანდიდატებისათვის განკუთვნილი პირდაპირი სახელმწიფო დახმარების გარდა, ბევრი ქვეყნის კანონმდებლობა არაპირდაპირ დახმარებას ითვალისწინებს. აქედან ყველაზე მნიშვნელოვანი არჩევნების წინ პარტიებსა და კანდიდატებს შორის უფასო საეთერო დროის და რეკლამის სხვა უფასო საშუალებების განაწილებაა. თუ გავითველისწინებთ, რომ საარჩევნო კამპანიის დროს გაწეული ხარჯების საშუალოდ 70-80 პროვენტი სწორედ რეკლამაზე მოდის, გასაგები გახდება რამდენად მნიშვნელოვანია დახმარები ეს ფორმა.

სარეკლამო კამპანიის განხორციელებაში სახელმწიფო პარტიებს სხვადასხვა ფორმით შეიძლება ეხმარებოდეს. იმ ქვეყნებში, სადაც საზოგადოებრივი მაუწყებლობა მოქმედებს, საკუთარი პოზიციების საზოგადოებისთვის გასაცნობად პარტიები უფასო საეთერო დროს იღებენ. ზოგი სახელმწიფო კომერციულ არხებზე საეთერო დროს ყიდულობს პარტიებისათვის, ზოგ შემთხვევაში კი სამაუწყებლო კომპანიებს და სარეკლამო სააგენტოებს პარტიებისათვის უფასოდ ან შედარებით დაბალ ფასებში მომსახურების გაწევას ავალდებულებს.

არაპირდაპირი დაფინანსების კიდევ ერთი გავრცელებული სახეა პარტიებისათვის და კანდიდატებისათვის უფასოდ საოფისე ფართის ან შეხვედრების მოსაწყობად საჭირო სივრცის გამოყოფა. ზოგ ქვეყანაში უფასოა ამომრჩეველთა საურთიერთობოდ საფოსტო მომსახურება.

განვითარებულ დემოკრატიულ ქვეყნებში გავრცელებულია პარტიების და კანდიდატების დახმარების ფორმა, როგორიცაა შემომწირავებისათვის საგადასახადო შეღავათების დაწესება. ასეთი საგადასახადო შეღავათები უწესდება როგორც კომპანიებს და სხვა იურიდიულ პირებს, ისე კერძო პირებს. დახმარების ასეთი ფორმა გავრცელებულია და პოპულარობით სარგებლობს უპირატესად იმ ქვეყნებში, სადაც ცხოვრების მაღალი დონეა.

პარტიების სახელმწიფო დაფინანსებასთან დაკავშირებით რამდენიმე პრობლემა წარმოადგება. ერთი ისაა, რომ არ არსებობს სანდო მონაცემები იმისა, რომ სახელმწიფო დაფინანსების შემთხვევაში პარტიები ნაკლებ დამოკიდებულნი იქნებიან მსხვილ დონორზე. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი პრობლემაა იმ ქვეყნებში, სადაც სახელმწიფოსგან მიღებული სახსრები აშკარად საკმარისი არ არის პარტიების მოთხოვნების დასაფარავად.

სახელმწიფო დაფინანსების განაწილების არსებული მექანიზმები ზოგჯერ უკვე გავლენიანი და პოლიტიკურ ცხოვრებაში დამკვიდრებული პარტიების სასარგებლოდ მუშაობს. განსაკუთრებით, ეს იმ ქვეყნებს ეხებათ, სადაც სახელმწიფო დახმარების მისაღებად მაღალი ზღვარი არის დაწესებული.

ამის საწინაარმდეგოდ, ზოგ ქვეყანაში სახელმწიფო დაფინანსება სუსტ და მცირე მხარდაჭერის მქონე პარტიების არსებობას უწყობს ხელს. ამ პრობლემის გადასაჭრელად, ზოგ ქვეყანაში პარტიებს და კანდიდატებს სახელმწიფო დაფინანსბა მხოლოდ გაწეული ხარჯების ასანაზღაურებლად გამოეყოფა ან მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საკუთარი ძალისხმევითაც შეძლეს გარკვეული თანხის მოგროვება.

პარტიის სახელმწიფო დაფინანსება და სხვა სახის დახმარება საქართველოში

პარტიები საქართველოში სახელმწიფოს მხრიდან დაფინანსებას და სხვა სახის მატერიალურ დახმარებას იღებენ. 2006 წლიდან სახელმწიფო ბიუჯეტში გათვალისწინებულია პარტიებისათვის ფინანსური დახმარება.

ფინანსურ დახმარებას სახელმწიფოსაგან ის პარტიები/ბლოკები იღებენ, რომლებმაც ბოლო საპარლამენტო არჩევნებზე ხმათა მინიმუმ ოთხი ან თვითმმართველობის არჩევნებზე მინიმუმ სამი პროცენტი მიიღეს. ამჟამად ეს პარტიებია: ახალი მემარჯვენეები, ერთიანი ნაციონალური მოძრაობა, პოლიტიკური მოძრაობა „თავისუფლება“, საქართველოს კონსერვატიული პარტია, საქართველოს ლეიბორისტული პარტია, მრეწველობა გადაარჩენს საქართველოს, რესპუბლიკური პარტია.

სახელმწიფო დახმარება სამი ნაწილისგან შედგება: 1) საბაზისო დახმარება, რომელიც ყოველწლიურად პარტიებისათვის გამოყოფილი თანაბარი სიდიდის თანხებისგან შედგება; 2) პარლამენტში პროპორციული სისტემით არჩეულ თვითოეულ წევრზე გამოყოფილი ფიქსირებული თანხა; 3) ბოლო საპარლამენტო ან თვითმმართველობის არჩევნებზე მიღებულ ხმათა რაოდენობის შესაბამისი თანხა. საბაზისო დაფინანსება წელიწადში 150 ათას ლარს შეადგენს. იმ პარტიებისათვის, რომლებმაც არჩევნებზე ექვსპროცენტიანი ბარიერი გადალახეს, საბაზისო დაფინანსების ოდენობა 300 ათას ლარამდე გაიზრდება. სახელმწიფო ბიუჯეტში საბაზისო დაფინანსებისათვის უფრო დიდი ოდენობის თანხაც შეიძლება იქნეს გათვალისწინებული.

პროპორციული წესით არჩეულ დეპუტატებზე დანამატი თვეში 600 ლარია. იმ შემთხვევაში, თუ პარტიისგან პროპორციული წესით არჩეული დეპუტატების რაოდენობა 50-ზე მეტია, დანამატის ოდენობა თვეში 200 ლარს შეადგენს.

გარა ამისა, საბიუჯეტო დაფინანსების ნაწილი განისაზღვრება ბოლო არჩევნებზე ხმათა რაოდენობის მიხედვიტ. 200 ათას ამომრჩევლამდე მიღებულ ხმაზე წელიწადში 1,5 ლარს იღებს, ხოლო, ამ რაოდენობის ზემოთ მიღებულ თითოეულ ხმაზე პარტიას წელიწადში ერთი ლარი ეძლევა.

პარლამენტში წარმოადგენილი პარტიები დამატებით ფინანსურ დახმარებას იღებენ. დახმარების ოდენობა ამ პარტიისგან თუ ბლოკისგან პროპორციული წესით არჩეული დეპუტატების რაოდენობის მიხედვით განისაზღვრება. ყოველ ასეთ დეპუტატზე პარტია თვეში 200 ლარს იღებს.

საქართველოს კანონმდებლობა დახმარების არაპირდაპირ ფორმებსაც ითვალისწინებს. დახმარების ასეთი ფორმა პარლამენტში წარმოდგენილი პარტიებისათვის გამგეობების შენობებში უფასო საოფისე ფართის გამოყოფაა. გარდა ამისა, კანონი წინასაარჩევნო კამპანიის პერიოდში პარტიებისათვის საზოგადოებრივი მაუწყებლის ეთერში უფასო საეთერო დროის განაწილებასაც ითვალისწინებს.

აღსრულება

ნებისმიერი კანონის აღსრულება კონტროლის და დასჯის ეფექტური მექანიზმების არსებობაზეა დამოკიდებული. სადაც სახელმწიფო ვერ გამოავლენს დარღვევის შემთხვევებს და, შესაბამისად, დამრღვევებსაც ვერ დასჯის, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ კანონის მოთხოვნა შესრულდეს. პოლიტიკური დაფინანსების სფეროში არსებული კანონმდებლობის აღსრულებაც სწორედ კონტროლის და დასჯის მექანიზმების არსებობაზეა დამოკიდებული.

არის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი, რომელზეც ამ კანონების ეფექტურობა არის დამოკიდებული; ესაა პოლიტიკაში ფულის მიმოქცევის პრობლემის მიმართ საზოგადოების გაუნელებელი ყურადღება. გასაგები მიზეზების გამო, გადაწყვეტილებების მიმღები პირები ხშირად პოლიტიკური დაფინანსების გამჭვირვალობასა და კანონის მოთხოვნების მკაცრ შესრულებაში დაინტერესებულები არც არიან. მხოლოდ საზოგადოებრივი დაინტერესება უბიძგებს ქვეყნის მესვეურებს, ამ საკითხს მეტი ყურადღება დაუთმონ. ამ სფეროში საზოგადოების სიფხიზლეს მედია განაპირობებს.

არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რაც პოლიტიკაში ფულის მიმოქცევაზე კონტროლს აძნელებს. ერთი ასეთი მიზეზია პოლიტიკური ნების სისუსტე ან სულაც არარსებობა. პოლიტიკური ნება აუცილებელია არა მხოლოდ კანონების ცხოვრებაში გასატარებლად, არამედ იმისათვის, რომ ეს კანონები ახალ გამოწვევებთან შესაბამისობაში მოვიდეს.

კანონის ეფექტურ აღსრულბას ხშირად მისი არასრულყოფილებაც უშლის ხელს. თუ კანონი ბუნდოვანია ან წინააღმდეგობრივი იქმნება მისი მოთხოვნებისათვის გვერდის ავლის შესაძლებლობა. კანონში მკვეთრად უნდა იყოს განსაზღვრული ის სახელმწიფო ორგანო, რომელიც მის აღსრულებაზე იქნება პასუხისმგებელი. ამ ორგანოს კი, თავის მხრივ, საკმარისი ძალაუფლება უნდა ჰქონდეს მინიჭებული, რომ დარღვევა წარმატებით გამოავლინოს და, სადაც საჭიროა, დამრღვევის დასჯა, მის უფლებამოსილებაში უნდა შედიოდეს საქმის პროკურატურაში ან სასამართლოში გადაცემა.

ზოგ ქვეყანასი კანონის აღსრულებაზე პასუხისმგებლობა სხვადასხვა ორგანოს ეკისრება. ზოგან ამ პასუხისმგებლობას რამდენიმე ორგანო ინაწილებს. არის ქვეყნები, სადაც ეს პასუხისმგებლობა მმართველობის სისტემაში არსებულ ერთ გარკვეულ ორგანოს ეკისრება, მაგალითად, საარჩევნო ადმინისტრაციას, იუსტიციის სამინისტროს ან სხვას.

რამდენიმე ქვეყანაში, მათ შორის აშშ-ში, დიდ ბრიტანეთში, კანადასა და საფრანგეთში, ეს უფლებამოსილება საგანგებოდ ამ მიზნით შექმნილ ორგანოს აქვს მინიჭებული. სპეციალისტთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ ეს საუკეთესო გამოსავალია პოლიტიკური ფინანსების გაკონტროლების პრობლემის გადასაწყვეტად; ოღონდ, აუცილებელია, რომ ეს სპეციალური ორგანო პოლიტიკური გავლენისგან იყოს სრულიად დამოუკიდებელი. პოლიტიკაში ფულის მიმოქცევის კონტროლისათვის შექმნილი ორგანოები, როგორც წესი, ან აღმასრულებელი ან სასამართლო ხელისუფლების ნაწილს წარმოადგენენს.

პოლიტიკური დაფინანსების რეგულირება საქართველოში - აღსრულება

საქართველოს კანონმდებლობაში პოლიტიკური დაფინანსების სფეროში წარმოქმნილი დარღვევების აღმოჩენაზე და დამრღვევთა დასჯაზე მიმართული რამოდენიმე ღონისძიება არის ჩადებული. მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებათა შესახებ კანონის თანახმად, ის პარტია რომელიც ყოველწლიურად საფინანსო დეკლარაციას დროულად არ გამოაქვეყნებს, შემდეგი წლისთვის სახელმწიფო დაფინანსების მიღების უფლებას კარგავს.

სურათი 6. უკანონოდ მიღებული შემოსავლების შესახებ ცნობების დამალვისათვის საქართველის კანონმდებლობა ადმინისტრაციულ და/ან სისხლის სამართლის სასჯელს ითვალისწინებს. სასჯელის სახეებია: ჯარიმა, გარკვეული ვადით სახელმწიფო დაფინანსების შეწყვეტა, მომდევნო არჩევნებში მონაწილეობის უფლების ჩამორთმევა და პასუხისმგებელი პირებისთვის თავისუფლების აღკვეთა.

საქართველოს საარჩევნო და სისხლის სამართლის კოდექსები სხვადასხვა ტიპის სანქციებს ითვალისწინებენ საარჩევნო პერიოდში ჩადენილი დარღვევების წინააღმდეგ. საარჩევნო სუბიექტი, რომელიც დროულად არ წარმოადგენს სააარჩევნო ფონდის საქმიანობის შემაჯამებელ ანგარიშს, შემდეგ აღცევნებზე შეიძლება არც იქნეს დაშვებული. გარდა ამისა, ფონდში შემოსული შემოწირულობათა დამალვისათვის პასუხისმგებელი პირები პირადად აგებენ პასუხს კანონის წინაშე. თუ გამომჟღავნდა, რომ ამა და ამ პარტიამ დამალა თავისი საარჩევნო ფონდის შესახებ ინფორმაცია, ხმათა საბოლოო დათლის დროს შეიძლება გაბათილდეს შესაბამისი საარჩევნო სუბიექტის მიერ მიღებული ხმები.

______________________

1. საფინანსო დეკლარაციების მონაცემები გააანალიზა და მოგვაწოდა ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ.