ზაურ ნაჭყებია
ჟურნალ „ბიზნესი
და კანონმდებლობის“
რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე

ომი ყველაზე მძიმე და დამანგრეველი რეალობაა კაცობრიობის არსებობის პრაქტიკაში. იგი სპობს და ანადგურებს ყველაფერს, სადაც კი მიწვდება და ისეთივე საშიშია, როგორც გლობალური ბუნებრივი კატაკლიზმები, რომელსაც ძალუძს აღგავოს სამყარო პირისაგან მიწისა.

თუ გადატანითი მნიშვნელობით ვიტყვით, ომი უფლის სასჯელია ცოდვილი კაცობრიობის დასაფიქრებლად და „ჭკუაზე“ მოსაყვანად.

დასაბამიდან მოყოლებული, იმისდა მიხედვით იცვლებოდა საომარი საშუალებები, თუ რა დონეზე იყო კაცობრიობა ცივილიზაციის (სამხედრო ტექნოლოგიების) თვალსაზრისით.

ბოლოდროინდელი პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ არსებობს უიარაღო ომი, როცა ბალისტიკური რაკეტების, თუ უკანასკნელი ყაიდის სხვა საბრძოლო ტექნოლოგიების გარეშეც შესაძლებელია მოსახლეობის განადგურება.

ეს ის შემთხვევაა, როცა უცხო ქვეყნის „ბიზნეს“, თუ მზაკვრულ ინტერესებს ეწირება საკუთარი ქვეყნის არათუ სასიცოცხლო ინტერესები, არამედ, თვით ადამიანთა სიცოცხლეც კი.

ხახვითა და პომიდვრით „დაპყრობილი“ ქვეყანა!

საქართველომ აგრარულ სექტორში პოზიციები ჯერ კიდევ მაშინ დათმო, როცა ერთიანი სამეურნეო კომპლექსი ხუხულასავით დაინგრა. ჩვენდა სამწუხაროდ, არაფერი ვიღონეთ, რომ ამ ნანგრევებში არ მოვყოლილიყავით. საბჭოეთში შემავალ სხვა მოკავშირე რესპუბლიკებისგან განსხვავებით, ისე ელვისებურად დავანგრიეთ და დავამსხვრიეთ ყველაფერი, არც კი გვიფიქრია (არადა, ვალდებულნი ვიყავით!), რომ საუკუნოვან ტრადიციებს შენარჩუნება სჭირდებოდა (არაფერს ვამბობ სამრეწველო პოტენციალის შენარჩუნებაზე, რომელიც მთლიანად საბჭოთა სისტემაზე იყო მიბმული).

საბჭოთა მეურნეობა-კოლმეურნეობებისადმი (და საერთოდ, ყოველივე „საბჭოურისადმი“) ქრონიკული სიძულვილით დაბრმავებულებმა სისტემის რღვევას გამართული ინფრასტრუქტურაც ზედ მივაყოლეთ და უარი ვთქვით სოფლის მეურნეობის ტრადიციული დარგების გადარჩენაზე. იმდენად „სულსწრაფნი“ აღმოვჩნდით, შენობა-ნაგებობებიც აგურ-აგურ დავშალეთ და როგორც „კოლექტური შრომის“ ნაყოფი, დავინაწილეთ კიდეც. ასე და ამგვარად, ერთ დროს ძლიერი და ღონიერი ქართული სოფელი პატრონის (როგორც მიჩვეულები ვიყავით, სახელმწიფო მეურვეობის) გარეშე აღმოჩნდა და დაიწყო მისი დასუსტება-გაჩანაგების შეუქცევადი პროცესი.

მართალია, საქართველოს წილი საბჭოთა კავშირის აგრარულ სექტორში 1,6%25-ს შეადგენდა (ციტრუსების წარმოებაში 100%25-ს, ჩაის წარმოებაში 98%25-ს), მაგრამ, ქართულ სოფელში რომ სიცოცხლე დუღდა და გადმოდუღდა, ფაქტია. მიუხედავად იმისა, რომ ხშირად სტატისტიკურ მაჩვენებლებს, ანუ, რაოდენობას ეწირებოდა ხარისხი, სოფლის მეურნეობა მაინც აღმავლობის გზით მიდიოდა. მიწასაც გლეხკაცისა და სახელმწიფოს სახით პატრონი ჰყავდა და საქართველო მისთვის საჭირო სასურსათო პროდუქტს ადგილზე აწარმოებდა (მახსოვს, სოცშეჯიბრებაში გამარჯვების დასტურად როგორ აფრიალებდნენ კომპარტიის მაშინდელი ლიდერები გარდამავალ საკავშირო დროშებს), მეტიც, ზოგიერთი პროდუქტი მთლიანად საბჭოთა კავშირზე იყო ორიენტირებული.

სამწუხაროდ, სოფლის მეურნეობის ტრადიციული დარგებისადმი გულგრილობის სიმპტომები ეროვნული ხელისუფლების მოსვლისთანავე გაჩნდა (არადა, სისტემის რღვევა სულაც არ ნიშნავდა სოფლის მეურნეობაზე ხელის ჩაქნევას) და შემდგომ და შემდგომ საერთოდ დავიწყებას მიეცა. თუმცა, ყველაფერს ხელისუფლებას ვერ დააბრალებ - უპატრონოდ მიტოვებულმა ქართველმა გლეხმა ახალ რეალობას ალღო ვერ აუღო, თანდათან მიწის სიყვარული დაკარგა და თანამემამულეთა წინაშე პასუხისმგებლობის გრძნობაც დაუჩლუნგდა (სოფელი კვებავდა ქალაქს და პირიქით). საკუთარ ხვედრს იმდენად შეურიგდა, არც კი უფიქრია საზოგადოებრივი მეურნეობის ბაზაზე პატარ-პატარა ამხანაგობები შეექმნა და თავისი საქმიანობა უფრო ეფექტური გაეხადა. მერე და მერე, ინიციატივა დაკარგულმა და უსახსროდ დარჩენილმა ხელი საერთოდ ჩაიქნია და... გაზარმაცდა. ფორმირებადმა სახელმწიფომ კი გულთან ახლოს არ მიიტანა ქართული სოფლის გასაჭირი და, როგორც მოსალოდნელი იყო, ქვეყნის სასიცოცხლო დარგის „განვითარება“ სტიქიურად წარიმართა. ამას დაემატა ისიც, რომ ქართული პროდუქტი ხელისუფლების მიზანმიმართული პოლიტიკის წყალობით კონკურენტუუნარო გახდა - დიახ, ქართველი გლეხი დადგა იმ ფაქტის წინაშე, რომ შემოტანილი პროდუქტი უფრო იაფი იყო და ადგილობრივი მას კონკურენციას ვერ უწევდა (და დღესაც ვერ უწევს!). შედეგად სახეზე გვაქვს გატყიურებული ჩაის პლანტაციები (რომელიც დასავლეთ საქართველოს მოსახლეობის შემოსავლის ხერხემალი იყო!), დასალპობად განწირული სუბტროპიკული კულტურები, სამასხროდ აგდებული უნიკალური ქართული ვაზის ჯიშები, უსახსრობის გამო დაუმუშავებელი ფართობები და უცხოტომელებზე უცერემონიოდ გაყიდული სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები.

„ვარდების რევოლუციამდე“ და რევოლუციის შემდეგაც გვაჩვევენ იმას, რომ საქართველომ, როგორც აგრარულმა ქვეყანამ თავისი ბუნებრივი დანიშნულება დაკარგა და გზა უხარისხო, უგემოვნო, პესტიციდებით გაჟღენთილ უცხოურ პროდუქციას უნდა დაუთმოს. ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, არაფერს გვეუბნებიან იმაზე, რამდენად უსაფრთხოა ეს პროდუქცია ადამიანის ჯანმრთელობისთვის და რამდენად უწყობს იგი ხელს ქართული სოფლის საბოლოოდ დასუსტება-დასამარებას.

დღეს, როცა საქართველოს, როგორც სახელმწიფოს, აგრარული განვითარების კომპლექსური პროგრამა არ გააჩნია აუცილებელია ამ დარგის განვითარების ცალკეულ ღონისძიებებზე შევჯერდეთ, რათა პროცესების განვითარების მთლიანობა არ დაირღვეს (სხვანაირად ქვეყანაში სურსათის წარმოების პირობები დამძიმდება). ამ კონტექსტში შევეხები ერთ მეტად დამაფიქრებელ პოზიციას, რომელიც საქართველო-თურქეთის სახელმწიფოებრივ ურთიერთობებში გამოჩნდა. მხედველობაში მაქვს თურქეთ-საქართველოს თავისუფალი სავაჭრო შეთანხმება (შეიძლება ითქვას, „ისტორიული შეთანხმება“), რომელიც, ჩემის აზრით, საფრთხეებს შეიცავს, კერძოდ:

აქედან გამომდინარე, ქვეყანამ საჩქაროდ (დაუყოვნებლივ) უნდა შეიმუშაოს მკვეთრად გამოკვეთილი, ეროვნულ თავისებურებებს მორგებული აგრარული პოლიტიკა, გამოიყენოს ის რესურსები, რომელიც გაყიდვას, ან გაპარტახებას გადაურჩა და დანერგოს საკუთარ რესურსებზე ორიენტირებული ინოვაციური ტექნოლოგიები.

ნაკლებად მჯერა, რომ დღევანდელი მთავრობა ქართული სოფლის აღორძინებაზე ფიქრით თავს შეიწუხებს, მაგრამ, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ საზოგადოების ყურადღების მიღმა დავტოვოთ ის უმწვავესი პრობლემები, რომელიც უახლოეს მომავალში ქართველთა გენოციდის საფუძველი შეიძლება გახდეს!

ალბათ დადგა დრო, ქართველმა აგრარიკოსებმა (ისინი ღვთის წყალობით ჯერ კიდევ შემოგვრჩნენ), ექსპერტთა მონაწილეობით შეიმუშაონ საქართველოს აგრარული განვითარების კონცეფცია, რომელიც საფუძვლად დაედება ქვეყნის აგრარულ პოლიტიკას. საზოგადოების აქტიური ძალისხმევით კი ვაიძულოთ მთავრობა პირი იბრუნოს სოფლისაკენ. ეს მითუმეტეს აქტუალურია დღეს - მოსალოდნელი სასურსათო კრიზისის პირობებში.

P.S. ისე, თუ დავფიქრდებით მოსახლეობის განადგურების „ახალი იარაღიც“ სახეზეა - სასურსათო ომი, რომელიც უცხოტომელებმა ჩვენი მთავრობის უნიათობით და საზოგადოების ინერტულობით ადვილად შეიძლება მოგვიწყონ

ა.წ. 14 ნოემბერს სახალხო დამცველის ოფისში ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ ინიციატივით (თანაორგანიზატორი: საზოგადოებასთან ურთიერთობის სააგენტო „პროფილი“) ჩატარდა მრგვალი მაგიდა თემაზე: „ხელოვნური მონოპოლიები და კონკურენციის პრობლემები საქართველოში“.

მრგვალ მაგიდაში მონაწილეობდნენ მეცნიერექსპერტები, არასამთავრობო ორგანიზაციების, მასმედიისა და ბიზნესსტრუქტურების წარმომადგენლები.

მრგვალ მაგიდას უძღვებოდა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე ზაურ ნაჭყებია.

ზაურ ნაჭყებია: - ჟურნალი „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ აგრძელებს ტრადიციას და სადისკუსიოდ გამოაქვს ისეთი პრობლემები, რომელიც ხელს უშლის ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებას. დღევანდელი სადისკუსიო თემა გახლავთ „ხელოვნური მონოპოლიები და კონკურენციის პრობლემები საქართველოში“.

ისმება კითხვა: რამ განაპირობა აღნიშნული თემით დაინტერესება?

მოგეხსენებათ, ეკონომიკის მართვის ცენტრალიზებული სისტემა, რომლის დროსაც მესაკუთრე იყო მხოლოდ სახელმწიფო, თამაშის წესებსაც იგი ადგენდა და შესაბამისად ფასებიც მონოპოლიზებული იყო. მართვის ცენტრალიზებული სისტემის რღვევამ და საბაზრო ეკონომიკის პრინციპზე გადასვლამ ბუნებრივად გამოიწვია სახელმწიფოს როლის შეცვლა ეკონომიკის მართვაში და დღის წესრიგში დააყენა ბიზნეს-სუბიექტებს შორის ჯანსაღი კონკურენციის აუცილებლობა. თუმცა, ეს სულაც არ ნიშნავს, სახელმწიფოს გაქცევას ეკონომიკიდან - პირიქით, ჯანსაღი კონკურენციის მიღწევა სახელმწიფოს მტკიცე ნებისა და სათანადო კანონმდებლობის უზრუნველყოფის გარეშე შეუძლებელია. პრაქტიკამ დაადასტურა, რომ ფორმულა: „ბაზარი არეგულირებს ყველაფერს“ ფიქციაა. ეს კიდევ ერთხელ ნათლად ჩანს მსოფლიო საფინანსო კრიზისის ფონზე, რომელიც თანდათან ღრმა ეკონომიკური კრიზისის სახეს იძენს.

ანალიზი ცხადყოფს, რომ ეკონომიკის დაბალანსებული განვითარება მიიღწევა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ქვეყანაში სახელმწიფოს ანტიმონოპოლიური პოლიტიკა პასუხობს განვითარების ტენდენციებს და თავისებურებებს.

ბაზარი ყოველთვის ვერ უზრუნველყოფს წონასწორობას, თუ სახელმწიფოს სამართლებრივი ბაზა ხელს არ უწყობს ჯანსაღი კონკურენციის გარემოს შენარჩუნებას.

რა ხდება ჩვენს შემთხვევაში? სახელმწიფო თვითონ აფერხებს ეკონომიკის განვითარებას - იგი მუხრუჭის და ხელოვნური მონოპოლიების სტიმულატორის როლში გამოდის.

ე.წ. ქართული ეკონომიკის „მამების“ დაჟინებული მოთხოვნით გაუქმდა ანტიმონოპოლიური სამსახური, რომელიც ფორმალურად მაინც არეგულირებდა ურთიერთობას ბიზნეს-სუბიექტებს შორის. შესაბამისად, გაუქმდა საქართველოს კა-ნონი „ანტიმონოპოლიური საქმიანობის შესახებ“. შედეგად მივიღეთ ის, რომ ეკონომიკის ბევრ სფეროში შეიჭრა ხელოვნური მონოპოლიები, რომელიც არა მარტო ხელს უშლის ეკონომიკის განვითარებას და ბიზნეს-სუბიექტებს შორის ჯანსაღი კონკურენციის არსებობას, არამედ, პირდაპირ გავლენას ახდენს მომხმარებლის ჯიბეზე. ეს განსაკუთრებით მტკივნეულია დღეს, მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის პირობებში. არადა, სახელმწიფო, რომელსაც პრეტენზია აქვს განავითაროს საბაზრო ეკონომიკა და დაამკვიდროს მართვის დემოკრატიული პრინციპები, ვალდებულია ხელი შეუწყოს ხელოვნური მონოპოლიებისგან თავისუფალი ჯანსაღი კონკურენციის არსებობას.

ცალკე საუბრის თემაა ბიზნეს-ეთიკის დეფიციტი საქართველოში, რომელიც არანაირი მორალისა და პასუხისმგებლობის ჩარჩოში არ ჯდება.

რამდენადაც ვიცით, მათი დაზავება სახელმწიფო სტრუქტურების აქტიური ჩარევით მოხდა, თუმცა, მიმაჩნია რომ, კონკურენციის პრობლემებს კანონი უნდა არეგულირებდეს. ანალოგიური მაგალითის მოტანა შეიძლება ტელეკომპანია „მაესტროს“ შემთხვევაშიც, რომელმაც ლიცენზია არა სასამართლოს გადაწყვეტილებით, არამედ მხოლოდ პარლამენტის ჩარევის შემდეგ მიიღო.

ერთი სიტყვით, პრობლემა მეტად მტკივნეული და აქტუალურია.

ნება მიბოძეთ გავხსნა დისკუსია და სიტყვა გადავცე ანტიმონოპოლიური სამსახურის უკანასკნელ მოჰიკანს, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორს, ჟურნალ „საქართველოს ეკონომიკის“ მთავარ რედაქტორს ბ-ნ ემზარ ჯგერენაიას, რომელიც ისაუბრებს მონოპოლიური სტრუქტურების ანატომიაზე და იმ საფრთხეებზე, რასაც ხელოვნური მონოპოლიები უქმნის საზოგადოებას.

ემზარ ჯგერენაია: დღევანდელი ჩვენი დისკუსიის თემა აქტუალურია არა მხოლოდ საქართველოში, არამედ, მთელ მსოფლიოში. მრავალი თქვენთაგანი გაეცნობოდა ბატონ ჯორჯ სოროსის მსოფლიოს ეკონომიკური კრიზისიდან გამოყვანის რვაპუნქტიან გეგმას. ჩვენ შეიძლება ვიღაც მოგვწონდეს, ან არ მოგვწონდეს, მაგრამ მისი ეს გეგმა ძალიან მნიშვნელოვანი იყო: მასში აქცენტი რეგულაციების გაზრდაზე იყო გაკეთებული.

რეგულაციის თემას აქტუალობის ნაკლებობა არასოდეს განუცდია, უბრალოდ, მიმართულებები და შეხედულებები იყო განსხვავებული. სწორად მოვიქცევით, თუ ამ საკითხს საქართველოში ორ ნაწილად გავმიჯნავთ. პირველი: არსებობს თუ არა საქართველოში ანტიმონოპოლური სამსახური, როგორც ასეთი? საქართველოს ეკონომიკის 70 პროცენტი რეგულირებადია. ძალიან ხშირად გვესმის, რომ ანტიმონოპოლური კანონმდებლობა არ არსებობს. მე კი გეტყვით, რომ არსებობს! დიახ, არსებობს მარეგულირებელ ორგანოებში. მხედველობაში მაქვს საბანკო ზედამხედველობა, ენერგეტიკის მარეგულირებელი კომისია... მათი ჩამოთვლა შორს წაგვიყვანს. ყველა ამ ორგანოს კანონში ჩადებულია მუხლი ანტიმონოპოლური კანონმდებლობის ნაწილში. აქ კანონმდებლობის დეფიციტზე კი არ არის საუბარი, არამედ არშესრულებაზე, არაკომპეტენტურობაზე და პოლიტიკური ნების არარსებობაზე. აშშ-ის სენატის სპეციალური კომისიიდან პირდაპირ რეპორტაჟს რომ ვუსმენდი, გამახსენდა რამდენიმე წლის წინ ბატონ ნოდარ ჭითანავას გამოსვლა და მისი შეხედულებები რეგულირებასთან დაკავშირებით, რომელსაც ჩვენ მაშინ „შტიკებით” შევხვდით. იმიტომ, რომ ყოველთვის ვამბობდით და დღესაც ვამბობთ, რომ თავისუფალ ბაზარს აქვს თავისი პლიუსები და მოტივაციის ნაწილში ის უძლეველია. მაგრამ აღმოჩნდა, რომ რეგულაცია აუცილებელი და მნიშვნელოვანია. ჩვენ თუ ახლა არ ვაღიარეთ, რომ კანონი და რეგულაცია ინსტიტუციონალურად არაფერს ნიშნავს, თუ ისინი არ აღსრულდება, შორს ვერ წავალთ.

ანტიმონოპოლური კანონმდებლობისა და ქმედებების პირველი პრინციპია გამჭვირვალობა, რომელიც ენერგეტიკის მარეგულირებელ კომისიას კანონში უწერია. დღემდე ვერავინ ვერ მოიძია ან ელექტროენერგიის, ან გაზის გამჭვირვალე კალკულაციის დოკუმენტი. თუ ეს ვინმეს აქვს, შეგვეხმიანოს, მოგვაწოდოს, სიამოვნებით მოვუსმენთ, რის მიხედვით არის განსაზღვრული მათზე გადასახადი? ეს ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტია. გარდა ამისა, დღემდე ვერავინ გასცა პასუხი იმ მოქალაქეებს, რომლებიც ჩივიან, დენის საფასურის გადახდისას ბანკის საკომისიოს რატომ გვაკლებთო... მათ იქედნური ტონით პასუხობენ: ბანკი ფილანტროპი არ არის, მას კომისია სჭირდება. კი, მაგრამ პურს რომ ყიდულობთ, იმედია, პურის ღირებულებაზე მეტს არ იხდით... გამოდის, რომ ამ შემთხვევაში ალტერნატივა წავართვით მოქალაქეს, რომელსაც შეუძლია კომფორტულად გადაიხადოს ეს გადასახადი სახლიდან. რა თქმა უნდა, ბანკი ამ მომსახურებაში მას საკომისიოს დაუკავებს, მაგრამ, იმავდროულად, ის ენერგოკომპანია, რომელიც დენს გვაწვდის და ფულსაც იღებს, განა ვალდებული არ არის, თუნდაც რაიონში ერთი ადგილი გახსნას, სადაც კომისიის გარეშე შეგვეძლება გადახდა. სწორედ ამას ემსახურება მარეგულირებელი. მინ-და პირდაპირ გავმიჯნო: კანონმდებლობა რეგულირების ნაწილში არსებობს, მაგრამ ის ხშირ შემთხვევაში არ სრულდება. ამ დილემის მეორე ნაწილი ე.წ. ჩვეულებრივი ბიზნესია. მოდით, ასე დავარქვათ იმ საქმიანობას, რომლის რეგულირება არ ხდება. ამ ნაწილში ორი განსხვავებული მიდგომა არსებობს: რა ვალდებულებები გვაქვს აღებული ჩვენი ევრო-პელი პარტნიორების წინაშე და რას ვერ ვასრულებთ ე.წ. „ექშნ პლანის“ მიხედვით. პირველი მიმართულება, როგორც კლასიკურად მოიაზრება ანტიმონოპოლურ კანონმდებლობაში არის ტრასტული შერწყმები და შეთანხმებები, კარტერული ფასთა შეთანხმებები... მეორე, ძალზე მნიშვნელოვანი ნაწილი კი უშუალოდ კვების პროდუქტების მონიტორინგს, უსაფრთხოებას და ხარისხს ეხება. ჩვენ ეს კანონი გვაქვს, მის მიღებაზე საკმარისი თანხაც დაიხარჯა. სურსათის უვნებლობისა და ხარის-ხის კანონისა და HASP-ის სისტემის დანერგვის გარეშე ჩვენ ევროპაში კარი, უბრალოდ, დაკეტილი გვაქვს. ჩვენ ვმუშაობთ „ჯე-ეს-პე პლუსის” მიხედვით, ვმუშაობთ იმ ხელშეკრულების მუხლებზე, რომელსაც ჰქვია თავისუფალი ვაჭრობა ევროპასთან, ჩვენს ბიზნესმენებს ვეუბნებით, რომ სატარიფო ბარიერი ევროპასთან იხსნება... ეს კარგია, მაგრამ არ ვეუბნებით იმის შესახებ, რომ უფრო მძლავრია არასატარიფო ბარიერი, რომელსაც ევროპა ცოცხალი თავით არ მოხსნის. ევროპელი მომხმარებლის ინტერესები მისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია, ქართველ ექსპორტიორს კი ამ არასატარიფო ბარიერის გადალახვა უჭირს. ამ შემთხვევაში, ჩვენს მიერ კანონის ამოქმედების გადადება სხვადასხვა ობიექტური თუ სუბიექტური მიზეზის გამო, სწორედ ექსპორტის წინააღმდეგ გადადგმული ნაბიჯია.

რა გზა გაიარა დღევანდელმა კანონმა თავისუფალი ვაჭრობისა და კონკურენციის შესახებ? ეს კანონი მიმართულია მხოლოდ სახელმწიფო ორგანოების და რეგულირებადი დარგის კონტროლისათვის. დღეს არსებობს სააგენტო, რომელიც ასრულებს ერთადერთ ფუნქციას: სახელმწიფო ორგანოების კონტროლს კანონის მიხედვით. ამ შვიდკაციან ორგანოს ევალება მერიის მიერ არასწორად ჩატარებული ტენდერის კონტროლი და გამომზეურება, ნებისმიერი არასწორი, მათ შორის, საკუთრების მიმართ მიღებული გადაწყვეტილების გაუქმება (მაგალითად, წყლის ფასზე მიღებული გადაწყვეტილების შეჩერება). მას ევალება სახელმწიფოს ნებისმიერი მმართველობითი ორგანოს მიერ მიღებული კანონისა და ბრძანების გაჩერება, რომელიც ზღუდავს ბიზნესს და მის ბაზარზე შესვლას აფერხებს. 2002 წელს ანტიმონოპოლურ სამსახურს მარეგულირებელი ორგანოების მიმართ დაქვემდებარებულ დარგებში კონტროლის განხორციელების უფლება წაერთვა. მაგრამ ახალი კანონით დაუბრუნდა მეორადი კონტროლის უფლება. იქვე ჩაიწერა, რომ ყოველ წელიწადში ერთხელ სააგენტომ აუცილებლად უნდა შეისწავლოს ამ მარეგულირებელ დარგებში არსებული სიტუაცია და მთავრობის სხდომაზე მოხსენება წარადგინოს. მსგავსი რამ საქართველოში ჯერ არ გაკეთებულა.

რა არ გააჩნია ამ კანონს? ის აბსოლუტურად მოკლებულია კლასიკური ანტიმონოპოლური კანონის არსსა და სტრუქტურას. ამოღებულია ორი ძირითადი მუხლი: შერწყმები და კონცენტრაციები და კარტერული შეთანხმებები. ანუ, ის არ მუშაობს ბიზნესზე, მომხმარებელთა ინტერესების დაცვაზე.

ვერც ერთი სერიოზული ადამი-ანი ვერ აიღებს თავის თავზე, რომ საქართველოში მოქმედ რომელიმე ფირმას მონოპოლისტი უწოდოს, თუგინდ, მთელი ბაზარი, ნებისმიერი ქართველი გრძნობდეს მათი მონოპოლური ქმედების სუსხს. რატომ? - ჩვენ არ გვაქვს ელემენტარული მონიტორინგი. გაკონტროლება, უპირველესად, მისი კონტროლის მექანიზმის გამჭვირვალობით უნდა დაიწყოს. ჯერ უნდა გამოვაქვეყნოთ, რა მეთოდოლოგიით ვაკონტროლებთ, მერე კი მონიტორინგის შედეგები უნდა გახდეს ცნობილი, ასე დადგინდება, თუ ვინ არის მონოპოლისტი.

ის ფაქტი, რომ ვიღაც მონოპოლისტია, არ არის ცუდი: მონოპოლისტი გვჭირდება კიდეც თუ დარგი კაპიტალტევადია და სერიოზული ინვესტიციები სჭირდება. მაგრამ ყველაზე მთავარია, ხომ არ იყენებს იგი ბოროტად თავის მონოპოლურ მდგომარეობას? ამას სერიოზული აუდიტი და კვლევა სჭირდება, რასაც ჩვენ მოკლებული ვართ.

აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ ამ საკითხზე საქართველოში დღემდე სერიოზულად არავის უმსჯელია. 1992 წელს მივიღეთ პირველი ანტიმონოპოლური კანონი საქართველოში. იცით, ეს რა დროც იყო... კანონმდებლობა გადმოწერილი იყო რუსული ვარიანტიდან, ხოლო თავად რუსული - უნგრულ-გერმანულიდან. თუმცა, ამ კანონს თითქმის არ უმუშავია... 1996 წელს კი, როცა ლარი შემოვიდა, ეკონომიკაში სიტუაცია შეიცვალა, დაიწყო რეფორმები სავალუტო ფონდის მხრიდან, ფისკალური საკითხებიც მოგვარდა, წარმოების ზრდა გარკვეულ ჩარჩოებში მოექცა, მიღებული იქნა ახალი კანონი ანტიმონოპოლური საქმიანობის შესახებ, რომელიც 2005 წლამდე მოქმედებდა. ამ კანონების მიხედვით, მიღებულ იქნა მთელი რიგი ქვენორმატიული აქტები, რომლებიც, საბოლოო ჯამში, ეკონომიკის განვითარებას აფერხებდნენ და, აქედან გამომდინარე, მოსაშორებელი იყო. მაგრამ ამას სერიოზული რევიზია სჭირდებოდა.

ყველაზე მეტი დავის საგანი იყო ორი რამ: მსოფლიოში მთელი ბიზნესის განვითარების გასაღები არის ანტიმონოპოლური საქმიანობის ორი დიდი მოდელი. ერთია ამერიკული, მსუბუქი და უფრო პრევენციაზე მიმართული. აშშ-ში ამ საქმიანობას სამი დიდი ორგანო აკონტროლებს, მათ შორის, უწყებათაშორისი კომისია. მისი ანალოგი საქართველოშიც იყო, ოღონდ არ მუშაობდა. ამ ორგანოების მუშაობა მიმართულია იქითკენ, რომ არ დაიჩაგროს მომხმარებელთა ინტერესები, მეწარმეებს კი მიეცეთ თავისუფალი ბიზნესის კეთების საშუალება. მეორე მხრივ, თვითონ მეწარმეებს შორის თამაშის წესები უნდა იყოს ღია, გამჭვირვალე და შეესაბამებოდეს ბაზრის მოთხოვნებს. ამერიკული კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ისეთ სერიოზულ სანქციებს, როგორსაც ევროპული და არც ნების დამრთველი ფუნქცია გააჩნია.

ევროპული მოდელი ძალიან მკაცრია, მას აქვს ნებადამრთველი ფუნქცია (ევროკომისიის რეზოლუციის გარეშე საკითხი არ გადაწყდება). გარდა ამისა, ამ მოდელს სასამართლოს ფუნქციაც აკისრია და ამა თუ იმ დამრღვევის დაჯარიმების ფუნქციაც. საგულისხმოა, რომ დარღვევის თანხა ჩვენს კანონმდებლობაში ფიქსირებული არ იყო, რაც მის ერთ-ერთ ხარვეზს წარმოადგენდა. რადგან ხშირად მნიშვნელოვან დარღვევაზე უმნიშვნელო სანქციები ტარდებოდა. ახლაც ხშირად გვესმის, რაც იყო, მართლაც კარგი იყოო! - არა, არ ვარგოდა! მათ შორის, რეკლამის კანონი იყო აბსოლუტურად დიქტატორული და ნებართვის შემცველი, ამიტომაც არ უწყობდა ხელს ბიზნესის განვითარებას.

ჩვენ ხშირად გავიგონებთ, რომ ამა თუ იმ პროდუქციას აქვს ISO-ს სერთიფიკატი. ეს არის მომხმარებლის შეცდომაში შეყვანა და ისევე დასჯადია, როგორც მოტყუება და გაზვიადებული რეკლამა. თქვენ შეიძლება გქონდეთ ISO-ს სეთიფიკატი, მაგრამ, გააჩნია რაში მიიღეთ - წყალს ეკუთვნის იგი, თუ მენეჯმენტის ეფექტურად წარმართვის გამო მოგანიჭეს? ISO-ს სერთიფიკატს უამრავი ტექნიკური სექტორი აქვს, სადაც შეგიძლიათ ეს სერთიფიკატი მიიღოთ, მაგრამ მომხმარებელს სულ სხვა რამ აინტერესებს. ევროპაში ამ საკითხს სახელმწიფო აკონტროლებს. ჩვენში ამ კუთხით ყველაზე დიდი გამოცდილება აქვს „ბორჯომს”. მეოთხე წელია, რაც კომპანია ევროპის შესაბამის ორგანიზაციებთან მუშაობს და ხვეწს თავის პროდუქციას, ასუფთავებს, სხვადასხვა ქიმიური მინარევებისაგან, რათა ევროპულ ბაზარზე შევიდეს და აღწევს კიდეც სერიოზულ წარმატებებს. აშშ-ში ამ მხრივ თავისუფლებაა, იქ თვითონ მომხმარებელთა არასამთავრობო ორგანიზაციები ჩივიან ფირმის წინააღმდეგ. ჩვენ ამერიკული კუთხით წავედით, რაც საქართველოსთვის განვითარების ამ ეტაპზე გაუმართლებელია. ამგვარ მიდგომას ხშირად აბსურდამდე მივყავართ, რადგან სასამართლოები ხშირად 15-20 წელს გრძელდება, ზოგჯერ კი არც მთავრდება...

აუცილებელია „ექშენ პლანის” ევროპასთან სამეზობლო ხელშეკრულების მოთხოვნების შესრულება და ევროპის მოდელის შექმნა, რაც საკმაოდ რთულია. ეკონომისტებმა უნდა განვმარტოთ, რაშია დღეს საქართველოში მოქმედი კანონის მინუსი... ამ კანონიდან საკმაოდ ბევრი დეფინიციაა ამოღებული. საერთოდ, რა არის ბაზარი? მაგალითისთვის ავიღოთ ცემენტის ბაზარი: რა შეიძლება ჩაითვალოს კონკურენციად ამ შემთხვევაში? არის თუ არა მონოპოლისტი „ჰაიდელბერგ ცემენტი“? მსოფლიოში სამი ფირმა, მათ შორის, „ჰაიდელბერგ ცემენტი” განაგებენ ცემენტის ბაზრის 78-80 პროცენტს. არიან თუ არა ისინი მონოპოლისტები? არიან, მაგრამ არაფერს ეუბნებიან, რადგან დამტკიცებული არ არის, რომ ცუდად იყენებდნენ თავიანთ მონოპოლურ მდგომარეობას. ჩვენ უნდა შევიმუშავოთ მეთოდოლოგიური ზღვარი პრევენციას, დამნაშავესა და დასჯას შორის, ბაზრის ხელშეწყობასა და ხელისშეშლას შორის. ახალი კონცეფციის მიზანი მე ასე წარმომიდგენია: ჩვენ მკაფიოდ უნდა განვსაზღვროთ, როგორი რეგულაცია მოუტანს ბაზარს სიკეთეს და როგორი - არა.

აუცილებლად მოსაგვარებელია სტანდარტიზაციისა და მეტროლოგიის საკითხები. ეს ურთულესი თემაა, რომელიც ჩვენ დაძრულიც კი არ გვაქვს. ამასთან, დღემდე აუღებელ ციხესიმაგრედ დგას არასატარიფო ბარიერი.

აქ ლაპარაკია ამერიკის სისტემის დონის შესაბამისი უწყებათაშორისი ორგანოს შექმნაზე, რომლის გადაწყვეტილებასაც საკმაოდ სერიოზული მაკონტროლებელი ფუნქცია ექნება. მას უნდა დაევალოს როგორც მარეგულირებელი, ისე არარეგულირებადი დარგების შესახებ ყველა ინფორმაციის საჯაროობის უზრუნველყოფა. განსაკუთრებით ეს ეხება ინფრასტრუქტურულ საწარმოებს, შესყიდვებსა და რეზიდენტების საქმიანობას, ტრანსპორტის ნაწილს, სადაც ჩვენ ბევრი სერიოზული ჩავარდნა გვაქვს. ამ მიზნის მისაღწევად, ჩემი აზრით, აუცილებელია საკანონმდებლო ცვლილება. ჩვენ უნდა შევქმნათ ანტიმონოპოლური საქმიანობის ერთიანი საკანონმდებლო ბაზა როგორც რეგულირებადი, ასევე არარეგულირებადი დარგებისთვის. უნდა განვახორციელოთ ინსტიტუციონალური რეფორმა. ინსტიტუტი უნდა იყოს აბსოლუტურად დამოუკიდებელი და შორს იდგეს აღმასრულებელი ხელისუფლებისგან. მნიშვნელოვანია, რომ ყველა მარეგულირებელ ორგანოს ჰყავდეს ერთიანი არხი, ერთიანი სისტემა და, ბუნებრივია, ჰქონდეს ერთიანი ქმედითი დამოუკიდებლობის ხარისხი, იმიტომ, რომ პოლიტიკური ნების გარეშე ნებისმიერი რეფორმა ისევ ნახევარრეფორმა იქნება...

ასევე გადაუდებელი თემაა ოპტიმალური საკადრო პოლიტიკა და კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა. ამ ნაწილში ევროპული მოდელი არ გამოგვადგება. ანტიმონოპოლური სამსახური არ უნდა იყოს პრინციპულად ნებართვის დამრთველი. ეს უნდა იყოს აუდიტი, წინააღმდეგ შემთხვევაში სერიოზული სკანდალები გველოდება. საკადრო პოლიტიკის გარეშე ვერც ერთი ინსტიტუციონალური მშენებლობა შედეგს ვერ მოგვიტანს (ბუნებრივია, საკადრო მშენებლობის დროს პარტიულობა არაფერს უნდა ნიშნავდეს). ამის შემდეგ უნდა ჩამოყალიბდეს დერეგულირებული თავისუფალი ანტიმონოპოლური სამსახური, რომელიც ერთიანად გააკონტროლებს როგორც რეგულირებად, ისე არარეგულირებად დარგებს, იქნება მეწარმეების ხელშემწყობი და მომხმარებლის ინტერესების დამცველი.

იაშა მესხია, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე: - პრობლემა, რომელიც დღეს არის დასმული, ძალიან აქტუალურია, ბატონმა ემზარმა ამასთან დაკავშირებით ძალიან საინტერესო ინფორმაცია მოგვაწოდა. მე მინდა ცოტა სხვა კუთხით შევხედო ამ პრობლემას და უფრო გავამწვავო იგი. თავისუფალი კონკურენცია საბაზრო ეკონომიკის ყველაზე მნიშვნელოვანი და ფუნდამენტალური დებულებაა. ბაზარს თუ არ ექნება თავისუფლება და იგი შეიზღუდება, ეკონომიკა წინ ვერ წავა. თქმა იმისა, რომ დღეს საქართველოში არ არსებობს მონოპოლიები და ბაზარი თავისუფალია, ნამდვილად არ იქნებოდა მართალი. ამის მტკიცებას არც მეცნიერული კვლევა და რაიმე სპეციალური მეთოდოლოგია სჭირდება. ჩვეულებრივი მომხმარებელიც ძალიან კარგად ხედავს და გრძნობს, რომ მონოპოლიის ხარისხი ქვეყანაში ძალიან მაღალია. ეს უკანასკნელ პერიოდში მომხდარმა მოვლენებმაც დაგვანახა. ძნელად შესამჩნევი არ არის, რომ გარკვეული მონოპოლიური შეთანხმებების ნიშნები ჩანს ისეთი ფირმების მუშაობაში, როგორებიცაა: „PSP“ და „ავერსი“, „ყაზბეგი“ და „ნატახტარი“, საზოგადოებაში არსებობს მოსაზრება, რომ ეს ფირმები სხდებიან ერთად და საკუთარ პროდუქციაზე ერთნაირ ფასებს აწესებენ; ასევე ხდება კომპანიებში „მაგთი“ და „ჯეოსელი“, რომლებიც თითქოსდა კონკურენტები არიან, მაგრამ ფაქტობრივად ისინიც საკუთარ მომსახურებაზე ფასებს ერთმანეთს უთანხმებენ.

მე მქონდა საშუალება, რომ ამ მიმართულებით გარკვეული გაანგარიშებები ჩამეტარებინა კავშირგაბმულობის სფეროში, რის შედეგადაც დადგინდა, რომ ამ ორი კომპანიის ფასები სხვა ქვეყნებთან შედარებით საგრძნობლად მაღალია, რაც, ცხადია, მონოპოლიის მაღალი ხარისხითაა განპირობებული. საზოგადოებას ფასების მონოპოლიურ შეთანხმებაზე სხვა კომპანიების მიმართაც აქვს ეჭვი - „თოლია“, „იოლი“, „გურჯაანი“, ეს სამი სხვადასხვა ფირმა ყველა ნაყინს ერთნაირ ფასს ადებს და ესეც ურთიერთშეთანხმებით ხდება. ავიღოთ საბანკო მონოპოლია. ზოგიერთმა შეიძლება გაიკვირვოს და თქვას, რომ საქართველოში არ არის საბანკო მონოპოლია. საქართველოში სულ 23 მოქმედი ბანკია. აქედან 16-ში არის უცხოური კაპიტალი, მაგრამ მთელი საბანკო ბაზრის დაახლოებით 80%25-ს 3 თუ 4 ბანკი ფლობს, რომლებიც სისტემაწარმომქმნელი ბანკები არიან და ყველა დანარჩენი მათ დაკრულზე თამაშობს. აქაც გარკვეულ მონოპოლიასთან გვაქვს საქმე. გამომდინარე აქედან, მე შემიძლია თამამად ვთქვა, რომ ჩვენს ეკონომიკაში არ არის თითქმის არცერთი დარგი, სადაც მონოპოლიის მაღალი დონე არ იყოს დაფიქსირებული. ავიღოთ თუნდაც ნავთობის იმპორტის ბაზარი. მსოფლიოში ნავთობის ფასი 150 დოლარიდან 55-56 დოლარამდე დაეცა. ეს პროცესი თითქმის ბოლო 20-25 დღე მიმდინარეობდა, მაგრამ ჩვენთან ბენზინის საცალო ფასმა მხოლოდ 20-30 თეთრით დაიწია. ქართული ბაზარი, როგორც კი ერთხელ აიწევს ფასები (აქაური კომპანიები ახერხებენ ეს ყველაფერი სათანადო შეფუთვით მიაწოდონ მოსახლეობას), კლებისკენ აღარ მიდის და ფაქტობრივად მუდმივ ნიშნულს ინარჩუნებს მომდევნო ზრდამდე.

რაც შეეხება ბუნებრივ მონოპოლიებს, ამ ტიპის მონოპოლიები მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ საქართველოში - იქნება ეს ენერგეტიკა თუ ტელეკომუნიკაცები. მართალია, ამ სფეროების ზედამხედველობა დამოუკიდებელ სახელმწიფო მარეგულირებელ ორგანოებს დაევალათ, მაგრამ აქ არაკომპეტენტურობის, არაპროფესიონალიზმის, გარკვეულწილად კორუფციისა და სხვა ტიპის სამართალდარღვევათა გარკვეული ელემენტები სახეზეა. მხედველობაში მაქვს ის გარემოება, რომ სპეკულაციური ფასებია მთელ რიგ მომსახურებაზე - მაგალითად, არავინ ამოწმებს, გაზის ხარისხს, მის წნევას, თუ სხვა პარამეტრებს. ასევე არავინ ამოწმებს შიდა საქალაქო ტრანსპორტის მუშაობას (ესეც მონოპოლიური დარგია და სახელმწიფოს რეგულების სფეროშია), სარკინიგზო გადაზიდვებს და ა.შ.

მინდა ერთ გარემოებას მივაქციო თქვენი ყურადღება. ნუ ვიფიქრებთ რომ განვითარებული ქვეყნები და დემოკრატიის ე.წ. ციტადელები ეკონომიკური პატიოსნების უმაღლესი ხარისხით გამოირჩევიან. იქაც არის მსხვილი ფინანსური აფიორები და მთელი რიგი ფინანსური სამართალდარღვევების შემთხვევები. მსოფლიოში ამ ბოლო დროს წინ წამოიწია ერთმა მიმართულებამ - ეს არის ე.წ. რეიდერიზმი, რაც იმას ნიშნავს, რომ მსხვილი კომპანიები პატარა კომპანიებს ყლაპავენ და ამით მონოპოლიის ხარისხს ზრდიან. არის საქართველოში რეიდერიზმი? - არის და ძალიან მაღალი ხარისხითაც, რადგან ის მსხვილი კომპანიები, რომლებმაც ხელისუფლების მხარდაჭერითა თუ სხვა ბიუროკრატიული მანქანებით ბაზარზე წამყვანი ადგილი დაიმკვიდრეს, ყველაფერს აკეთებენ იმისათვის, რომ რომელიმე ახალი კომპანიის ბაზარზე შემოსვლა შეაფერხონ.

1992 წელს მივიღეთ პირველი კანონი ანტიმონოპოლიური საქმიანობის შესახებ. ეს ის პერიოდი იყო, როცა ჩვენი ეკონომიკა არ იყო განვითარებული, ოღონდ, რაიმე შემოტანილიყო და იმპორტი გაკეთებულიყო, მნიშვნელობა არ ჰქონდა, ამას ერთი კომპანია გააკეთებდა თუ რამდენიმე ერთად აღებული, რადგან ქვეყანაში ყველაფრის დეფიციტი იყო (ეს, შესაძლებელია, იმ რეალობისთვის გარკვეულწილად მისაღები იყო). მას შემდეგ, რაც ქვეყანაში ვარდების რევოლუცია მოხდა და ეკონომიკური ზრდის ტენდენცია გამოიკვეთა, იყო საჭირო გამართული ანტიმონოპოლიური პოლიტიკის წარმოება და ბაზრის თავისუფლების ხარისხის ზრდა. არადა, სწორედ მაშინ გააუქმეს ანტიმონოპოლიური სამსახური და შეიქმნა თავისუფალი ვაჭრობისა და კონკურენციის სააგენტო. სხვათა შორის, ანტიმონოპოლიური სამსახურის გაუქმება და ამ სააგენტოს შექმნა ბატონი ზურაბ ჟვანიას სიცოცხლეში მოხდა. მიღებულ იქნა შესაბამისი კანონიც, რომელიც სრულად გამართულია, მაგრამ შემიძლია თამამად ვთქვა, რომ რაც ამ კანონშია ჩაწერილი, არასოდეს არაფერი არ შესრულებულა და არც სრულდება. სააგენტო ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს ექვემდებარება და დღეს აბსოლუტურად უმოქმედოა. შეგახსენებთ, რა ევალება კანონით ამ სააგენტოს: კონკურენციის განვითარებისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა და მასზე კონტროლის განხორციელება - რაც არ კეთდება; დემპინგური ფასების, დაუსაბუთებელი სუბსიდიებისა და შეღავათების მინიჭების დაუშვებლობა - რაც არ კეთდება (სახელმწიფო სუბსიდიებსაც გასცემს, რომლის ნახევარიც ჩვენ არ ვიცით, როგორ და ვისზე გაიცემა, შეღავათების მინიჭებაც ფარულად მიმდინარეობს). პრევენციული ღონისძიებების გატარება არაკეთილსინდისიერი კონკურენციის თავიდან აცილების მიზნით - არაფერი კეთდება; ტენდერებზე და კონკურსებზე ზედამხედველობა - არ კეთდება; აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ ექსკლუზიური უფლებების სამართლიანად მინიჭებაზე მონიტორინგი - აქაც სრული უმოქმედობაა; მე, როგორც ადამიანი, რომელიც ოთხი წლის განმავლობაში ვხელმძღვანელობდი კონტროლის პალატას, ვაცხადებ, რომ ყველა ტენდერი და კონკურსი მონოპოლიზებულია ერთი და იმავე ჯგუფის მიერ, თითქმის ყველა ტენდერს ერთი და იგივე სუბიექტები იგებენ, რაც უბრალო შემთხვევითობა არ შეიძლება იყოს. ამ ყველაფრის უკან ძალიან დიდი კორუფცია და გარიგებები იმალება და ამ პროცესში სახელმწიფო ჩინოვნიკები არიან ჩართულნი.

ერთი სიტყვით, ამ კანონს, რომელიც 2005 წელს იქნა მიღებული, უნდა გაეთავისუფლებინა ბიზნესი არაეფექტური და ზედმეტი რეგულირებისგან, დაეცვა იგი ეკონომიკური აგენტებისთვის დაუსაბუთებელი ექსკლუზიური უფლებების მინიჭებისგან და აღეკვეთა დისკრიმინაციული ქმედებები, განხორციელებული სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობების მხრიდან. მუშაობს თუ არა ეს კანონი და ახერხებს თუ არა აღნიშნული სააგენტო საკუთარი მოვალეობის შესრულებას, იქნებ მისი ფუნქციები შინაგან საქმეთა სამინისტროს გადაეცა?! უწევს თუ არა აღნიშნული სააგენტო ზედამხედველობას ტენდერების ორგანიზებას, აკე-თებს თუ არა შესყიდვების სამართლიანობის ანალიზს (იცით, რომ შესყიდვები ჩვენ ქვეყანაში კორუფციის უზარმაზარი წყაროა), დაბოლოს, არის თუ არა ეს სააგენტო დამოუკიდებელი? მინდა გითხრათ, რომ ამ თემატიკასთან დაკავშირებით მე გავეცანი უცხოურ გამოცდილებას. მთელ რიგ განვითარებულ ქვეყნებში მსგავსი ორგანოები არიან დამოუკიდებელნი. ისინი არცერთ სამინისტროს არ ექვემდებარებიან. ჩვენთან კი ეს სააგენტო ეკონომიკის სამინისტროს ქუდდახურული 12 თუ 7-კაციანი სტრუქტურაა, რომელიც ამდენი პრობლემის მოგვარებას ნამ-დვილად ვერ მოახერხებს. ერთი რამ მინდა გითხრათ - თუ პოლიტიკური ნება არ იქნა და თუ ეს მექანიზმიც ისევე მიუშვეს, როგორც ანტიმონოპოლიური სამსახური, არაფერი არ გამოვა.

საბედნიეროდ, დღეს მიხვდნენ, რომ ძლიერი ანტიმონოპოლიური სამსახურის აღდგენა აუცილებელია. პარლამენტში ორი კვირის წინათ დაიწყო საუბარი ამის შესახებ და იმედია, ამ მიმართულებით მუშაობაც მიმდინარეობს. ეს არის სწორი პოლიტიკური ნება და თუ ყველაფერი გონივრულად და გააზრებულად გაკეთდა, ძალიან კარგი იქნება. მაგრამ, თუ ეს ახალი სტრუქტურაც ისევ ერთ რომელიმე უწყებას დაუქვემდებარეს და ისევე დააკნინეს, როგორც დღეს ზემოაღნიშნული სააგენტოა, პრობლემა პრობლემად დარჩება.

კიდევ ერთი - თქვენ ძალიან კარგად იცით, რომ ჩვენ პიარეკონომიკაზე ვართ გადასული - ეკონომიკა იზრდება სწრაფი ტემპებით, გავუსწარით მრავალ ქვეყანას და პირველ ადგილზე ვართ ზრდის ტემპებით მსოფლიოში (თქვენ იცით, ამ სტატისტიკის დამფიქსირებელი უცხოური სააგენტოები კომერციული ორგანიზაციებია, რომლებიც, თუ საკმაო რაოდენობის ფულს გადაუხდი, მე-100 ადგილიდან მე-4-მე-5 ადგილზე გადაგსვამენ. ასე მოხვდა საქართველო ბიზნესის თავისუფლების ხარისხით 135-ე ადგილიდან ჯერ 78, შემდეგ კი 38-ზე. ერთხელ პირველ ხუთეულშიც კი აღმოვჩნდით). წარმოიდგინეთ, ხალხნო, რა სააგენტოებია ეს საერთაშორისო სააგენტოები, რომლებიც ასეთ ინფორმაციას აწვდიან საზოგადოებას და შეცდომაში შეჰყავთ არათუ ჩვენი ხელისუფლება, არამედ მთელი მსოფლიო, საიდანაც ინვესტიციები უნდა მოვიძიოთ.

რა ხდება - ჩვენ ბიზნესის თავისუფლების ხარისხით, თურმე, მოწინავე ქვეყანა ვართ, მაგრამ კორუფციის მხრივ 79-ე ადგილზე ვყოფილვართ. სად არის აქ ლოგიკა? ეს პრობლემა მარტო ქართული არ გახლავთ, ეს საერთაშორისო პრობლემაა. თქვენ იცით, რომ ევროპელებმა ერთი განგაში ატეხეს, თუ რატომ არ გააკეთეს წინასწარი პროგნოზი ამ სააგენტოებმა ამერიკაში დაწყებული კრიზისის გამო და არ გააფრთხილეს მსოფლიო. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ მათი პროგნოზები მსოფლიო ეკონომიკურ პროცესებთან მიმართებაში ყალბია.

სხვათა შორის, ამ დღეებში ერთ-ერთმა კომპეტენტურმა სააგენტომ „Fitch Ratings“ გააკეთა პროგნოზი, რომ ამერიკის, ევროპისა და იაპონიის ეკონომიკები ნელ-ნელა უკუსვლას დაიწყებენ, წინ კი ისეთი ქვეყნები წამოიწევს, როგორებიცაა: ბრაზილია, რუსეთი, ინდოეთი და ჩინეთი. ამის გამო უკვე ამერიკელებმა დაადანაშაულეს ეს ორგანიზაცია არასწორი ინფორმაციის გავრცელებაში. გამომდინარე ზემოთქმულიდან ერთი დასკვნის გაკეთება შეიძლება: ჩვენ თავად უნდა დავადგინოთ, რა დონეზე ვართ და საით მივდივართ. უცხოელების მიერ მთელ მსოფლიოში გავრცელებული იმ ტყუილი ინფორმაციით, რომელსაც ჩვენვე ვაწვდით მათ, ეკონომიკას ვერ ავაშენებთ.

გელა ხანიშვილი, გაერთიანებული ტელეკომი: - ქვეყანაში ბუნებრივი მონოპოლია არსებობს (თუ ამას ბუნებრივს დავარქმევთ), რომელიც წარსულმა გადმოგვცა. კავშირგაბმულობის საშუალებები სწორედ ასეთად შეიძლება განვიხილოთ. თუმცა, არსებობს მონოპოლიები, რომლებიც დღეს შეიქმნა, მაგალითად, „მაგთი“ და „ჯეოსელი“, დღეს ისინი ამ სფეროში მონოპოლისტები არიან. არც „კავკასუს ონლაინი” მოსულა წარსულიდან, მაგრამ ამ წლის დასაწყისისთვის ინტერნეტბაზარზე მონოპოლისტი იყო. ქართული კომპანიების გარკვეული მონოპოლიური მდგომარეობა ბაზრის განვითარების კვალობაზე იცვლება, ხდება მერყეობა, ჩანაცვლება და ათასგვარი პროცესი ვითარდება.

დღეს საქართველოს ეკონომიკაში არის უამრავი მარეგულირებელი კანონი, კანონქვემდებარე აქტი, გადაწყვეტილება, რომლებიც, ფაქტობრივად, არ სრულდება და ამის გამო ჩვენთან არსებული ერთიანი საკანონმდებლო სივრცე განსხვავდება იმ რეალობისაგან, რითიც ქვეყანა ცხოვრობს. არა ერთი მაგალითი ნათლად მიუთითებს, რომ საქართველოში ეკონომიკა ჯერჯერობით ორიენტირებულია ფასების აწევაზე და ნებისმიერ ემოციურ მომენტს, ნებისმიერ საფუძველს ფასების გაზრდისათვის იყენებს, ამასთან რეალური კონკურენციის არარსებობის გამო, უკუსვლა, ანუ ფასების დაწევა ძალიან ნელი ტემპით მიმდინარეობს.

ჩვენი კომპანიისა და „კავკასუს ონლაინის“ დავის საკითხი ანტიმონოპოლური დავის თემა ნამდვილად არ არის. ეს წარსულიდან მომდინარე გარკვეული მომენტია, რომლის წინაშეც აღმოჩნდა მონათესავე სფეროებში მოღვაწე ორი კომპანია. წარსულიდან იმიტომ, რომ თვითონ გაერთიანებული საკომუნიკაციო კომპანია, რომელიც 2006 წლამდე წარმოადგენდა სახელმწიფოს, იყო გარკვეული დონაციის პირობებში, ანუ იყო სახელმწიფო სტრუქტურა და მის ბაზაზე აღმოცენებული ბევრი სტრუქტურა თავს ძალიან კარგად გრძნობდა. ყველამ კარგად ვიცით, რა დღეში იყო ელექტროკავშირი. მას არ ჰქონდა მექანიზმი, დაეთვალა ნებისმიერ პარტნიორ კომპანიასთან ურთიერთობის ღირებულება, მაშინ როცა მას ღირებულებას ყველა უთვლიდა. 2005 წლის დასაწყისამდე კომპანია ვერ არიგებდა ხელფასებს, ამავე დროს ძალზე დიდი წარმატებით ვითარდებოდა ყველა ის შვილობილი კომპანია, მათ შორის, ინტერნეტკომპანიები. ეს წარსულია, მაგრამ მაინც მტკივნეულია ჩვენი ქვეყნისთვის...

„კავკასუს ონლაინთან“ ჩვენი დაპირისპირება ძალიან არაჯანსაღი, ბაზრისთვის, მომხმარებლისთვის მიუღებელი მომენტებით იყო გაჯერებული. საქმე ეხება ორ დამოუკიდებელ თემას. „კავკასუს ონლაინს” გაერთიანებული სატელეკომუნიკაციო კომპანიის მიმართ ჩვენს მიერ გაწეულ მომსახურებაზე წლების მანძილზე დაგროვილი ჰქონდა დავალიანება, რომელიც, ღვთის მადლით, არა მთავრობის, არამედ სწორედ იმ მარეგულირებელი ორგანოების ჩარევით შეთანხმდა. „კავკასუს ონლაინმა” დავალიანება აღიარა, ასე რომ, ეს თემა ამოიწურა, ნორმალურ ჩარჩოებში გადადის და, იმედია, კომპანია ვალს შეთანხმების მიხედვით გადაიხდის.

მეორე თემა, რომელიც ასევე სახელმწიფოს კანონმდებლობის შესრულებას ეხება, გახლავთ „კავკასუს ონლაინისა” და თბილისის მერიის თემა. სწორედ მან წარმოშვა ის არაჯანსაღი დისკუსია, რომლის დროსაც ბუნებრივია, დაზარალდა მომხმარებელი და დავზარალდით ჩვენ, როგორც სატელეკომუნიკაციო კომპანია. ძალიან ძნელია, მომხმარებლის დონეზე დავიდეს ის, რომ მერია იცავს საქართველოს კანონმდებლობის იმ ნაწილს, რომელიც კომპანიას ავალდებულებს ამა თუ იმ ქსელის შექმნის დროს აიღოს სათანადო ნებართვა. მე იმის განსჯას არ შევუდგები, სწორია თუ არასწორი, რომ მერია აჯარიმებს „კავკასუს ონლაინს” და ჭრის მის მიერ შექმნილ ქსელს. უბრალოდ, აქ ჩვენ არაფერ შუაში არ ვართ. მაგრამ, საზოგადოებამ ეს ორი მომენტი ერთიანად აღიქვა. აქ ანტიმონოპოლური კანონმდებლობა თავისი შინაარსით არაფერ შუაშია, თუმცა, ბუნებრივი მონოპოლია, რომელიც ჩვენ გვაქვს, გვქონდა და კიდევ გვექნება ამ კომპანიაში იმდენ ხანს, სანამ კიდევ არ განვითარდება საკანალიზაციო მეურნეობა კომპანიების მიერ. აქ თავისებური ტექნიკური სტანდარტები და მიდგომებია, რამაც დისკუსია გამოიწვია. ეს ისევ და ისევ იმ ეკონომიკური პრობლემების ბრალია, რომლებიც ამ კომპანიას მოყვა. თქვენ იცით, რომ ქალაქის ცენტრალური საკანალიზაციო ქსელი გაჯერებულია საკაბელო მეურნეობით. ეს იმიტომ, რომ მის გვერდით, მის ხარჯზე განვითარდნენ თანამედროვე ტექნოლოგიების მატარებელი კომპანიები და ჩვენი კომპანია წლების მანძილზე დარჩა სპილენძის საკაბელო ხაზებზე, რამაც, ბუნებრივია, გააჯერა არსებული საკანალიზაციო მეურნეობა, და ჩვენ აღარ გვქონდა საშუალება არათუ სტანდარტის დაცვით, არამედ დარღვევით მაინც მიგვეწოდებინა ცარიელი სივრცე საკანალიზაციო მეურნეობისთვის. ის პროცესები, რომლებიც დღეს ჩვენს კომპანიაში მიმდინარეობს - სასათბურე მეურნეობის სრული გადაიარაღება, ახალი ტექნოლოგიების დანერგვა, ფაქტობრივად, გამოათავისუფლებს მთელ საკანალიზაციო მეურნეობას, რომელიც ჩვენ არათუ მონოპოლიურ სიტუაციაში ჩაგვაყენებს, არამედ იძულებულს გაგვხდის ვეძებოთ ამ კანალიზაციის მომხმარებელი. მონოპოლიების კრიტერიუმები მუდმივ ცვლას განიცდის. რაში გამოიხატება ეს? ინტერნეტ ბაზარზე „კავკასუს ონლაინი“, თავისი სამივე გაერთიანებული კომპანიის სახელით, ფაქტობრივად, დომინანტი იყო და რეალური კონკურენტი არ ჰყავდა, დღეს კი ასე აღარ არის. ინტერნეტბაზარზე ჩვენი შესვლით უკვე თითქმის 20-25 პროცენტიანი ნიშა დავიკავეთ, რაც მომხმარებელს ფართო არჩევანის საშუალებას აძლევს. მონოპოლური ბალანსი იცვლება და კონკურენტული გარემო მომხმარებლისთვის, ბუნებრივია, უკეთესი პირობების შემქმნელი იქნება. დღეს-დღეობით ბაზარზე საკანალიზაციო მეურნეობაში მონოპოლისტობას ვინარჩუნებთ თბილისში, მაგრამ ეკონომიკის განვითარებიდან გამომდინარე, აქაც მნიშვნელოვანი ცვლილებები ხდება. სხვადასხვა კომპანიები, მაგალითად, „ახალი ქსელები”, აშენებენ თავიანთ კანალიზაციას და ამის შემდეგ ჩვენ მონოპოლისტები ნამდვილად ვეღარ ვიქნებით. მე დარწმუნებული ვარ, რომ „კავკასუს ონლაინი”, როგორც ერთ-ერთი ძალზე სერიოზული კომპანია, რომელიც მძლავრი ინტერნეტ-რესურსის შემომტანი იქნება, განსაკუთრებით კი ფოთივარნას მაგისტრალის გაკეთების შემდეგ, ალბათ, დაიწყებს ჩვენი კანალიზაციით სარგებლობას, რისთვისაც ჩვენ მზად ვართ, ან შეიძლება თავისიც კი ააშენოს, რადგან ე.წ. „ჯელინკი”, რომელიც კორპუსიდან კორპუსზე გადადიოდა, 90-იანი წლების თბილისში დენთან დაკავშირებული ავადმოსაგონარი პერიოდის დაქსელვას ჰგავდა... ელექტროკავშირი იყო აბსოლუტურად ჩაკეტილ სივრცეში მომუშავე კომპანია 2006 წლისათვის, როდესაც მისი პრივატიზაცია ჩატარდა. არათუ რაიმე სერიოზულ კავშირებს, ინტერნეტ-კავშირსაც კი იგი სხვა ოპერატორის მეშვეობით ახორციელებდა. დღეს ჩვენ გავხდით რეალური ტრანზიტული ქვეყანა ინტერნეტ-ნაკადებისთვის. სულ ახლახან ხელი მოეწერა ხელშეკრულებას ფრანკფურტში, სადაც ინტერნეტ-რესურსის შესყიდვა პირდაპირ ევროპიდან მოხდება. ასე რომ, დღეის მდგომარეობით, ბაზარზე ნამდვილად ჯანსაღი კონკურენცია ყალიბდება. ის გაუგებრობები, რაც დღეს ბაზარზე ისევ არსებობს ჩვენსა და „კავკასუს ონლაინს” შორის, ფაქტობრივად, ამოწურულია. იმედია, მოგვარდება ამ კომპანიასა და მერიას შორის არსებული პრობლემებიც. ერთი სიტყვით, ჩვენი მათთან ურთიერთობა გრძელდება ჯანსაღი კონკურენციის პირობებში, რასაც უკვე გრძნობენ და მომავალშიც უფრო უკეთ იგრძნობენ ინტერნეტ-მომხმარებლები.

დავით კაპანაძე, „კავკასუს ონლაინის“ იურისტი: - მინდა, ჩვენს შორის არსებული პრობლემები სწორედ მარეგულირებლის კუთხით დაგანახოთ. მოგახსენებთ ჩვენს სუბიექტურ მოსაზრებას, რა შეიძლე-ბოდა გაკეთებულიყო როგორც პრევენციის, ასევე რეგულირების დონე-ზე. აქვე უნდა ითქვას, რომ არსებობს საკმაოდ დახვეწილი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც ევროკავშირის ქვაკუთხედი დირექტივების შედეგად შემუშავდა. ნორმატიული აქტი - ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ კანონი არეგულირებს უშუალოდ ამ სფეროში კონკრეტულ ურთიერთობებს, ასევე განსაზღვრავს მარეგულირებელი ორგანოს - საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის კომპეტენციას. მას ის ნიშანთვისებები და უფლებამოსილება აქვს, რაც ეფექტურ მარეგულირებელ ორგანოს უნდა ჰქონდეს. იგი უფლებამოსილია განახორციელოს წინასწარი რეგულირება, განსაზღვროს ტარიფების პოლიტიკა, ჩვენს შემთხვევაში, მნიშვნელოვანი საბაზრო ძალაუფლების მქონე ოპერატორების ხარჯზე ორიენტირებულობის პრინციპიდან გამომდინარე, მოახდინოს მათი ტარიფების შემოწმება, მიიღოს პრევენციული ზომები თუ იქნება ვარაუდი იმისა, რომ ასეთი სტატუსის მქონე ოპერატორი ბოროტად იყენებს თავის ძალაუფლებას და შემდგომ უკვე კონკრეტულ დარღვევებზე მოახდინოს რეაგირება.

გაერთიანებული სატელეკომუ-ნიკაციო კომპანია ფლობს რესურსს - სპილენძის მავთულებს, ანუ სატელეფონო ქსელს ხმოვანი და ფართოზოლოვანი რესურსით. სწორედ ფართოზოლოვანი რესურსის სეგმენტშია ეს კომპანია აღიარებული მნიშვნელოვანი ძალაუფლების მქონე ოპერატორად, ჩვენ კი, კანონიდან გამომდინარე, გვქონდა ამ რესურსზე შეუზღუდავი ხელმისაწვდომობის უფლება. რეალურად, ჩვენ წავაწყდით სხვადასხვა სახის პრობლემებს, ვინაიდან ისეთი ბარიერები იქნა შემუშავებული, რომლებიც კონკრეტული ხარვეზების აღმოფხვრას მხოლოდ მომხმარებლისთვის საზიანოდ ძალიან გრძელ ვადაში ხდიდა შესაძლებელს. დავალიანებას ჩვენი კომპანია არც არასდროს უარყოფდა, ჩვენი თხოვნა იყო მხოლოდ შედარება, რასაც მივაღწიეთ და მისასალმებელია, რომ დღეისათვის მართლაც ჯანსაღი კონკურენციის ფარგლებშია ეს ყველაფერი მოქცეული. თუმცა, ამ დავალიანების გამო მივიღეთ ის შედეგი, რომ გაერთიანებულმა სატელეკომუნიკაციო კომპანიამ გამოიყენა ის მიძინებული რესურსები, ის ბერკეტები, რომლის რეგულირებაზეც უარი განაცხადა კომისიამ, რის შედეგადაც ჩვენს კომპანიას რეალურად შეეზღუდა დაშვების უფლება, მომხმარებლები კი ინტერნეტის გარეშე დარჩნენ.

დემურ გიორხელიძე, ექსპერტი: - როცა ქვეყანაში 10 კაცს აქვს განაწილებული ეკონომიკა, როგორი კანონიც არ უნდა მიიღო, მნიშვნელობა აღარა აქვს. ცივილიზებულმა სამყარომ ყველაზე დიდი რამ გამოიგონა - ეს არის კონკურენცია. სწორედ კონკურენციამ დააყენა ფეხზე დღევანდელი განვითარებული ქვეყნები და თუ მათ დღეს პრობლემები გაუჩნდათ, ამის მიზეზი სწორედ კონკურენციის მოშლა, იმ მკაცრი თამაშის წესების დარღვევაა, რომლებსაც აქამდე ექვემდებარებოდნენ. ასე რომ, ჩვენ ძალიან დიდი პასუხისმგებლობით უნდა მივუდგეთ ამ საკითხს. როდესაც რეფორმების გამტარებელი პერსონა მარგინალურ ეკონომიკურ თეორიაზე დაყრდნობით რაღაც რეფორმას ატარებს, რომლის მსგავსიც მსოფლიოში არასოდეს არავის გაუკეთებია და არც არავინ გააკეთებს (რადგან ეს არის უპასუხისმგებლობა საკუთარი ქვეყნების მიმართ), ასეთ პირობებში, ჩვენ, ყოველთვის დიდი პრობლემები გვექნება. სფერო არ არის საქართველოში, მონოპოლია რომ არ არსებობდეს. უბრალო მაგალითს გეტყვით: ლამის აიკლეს ამერიკელებმა სენატორების ოფისები, როდესაც ერთი კვირა დააგვიანდა საწვავზე ფასების შეწონასწორებას ნავთობის რეალურ ფასთან. მართალია, იქ არც სენატი და არც კონგრესი ამ საკითხზე არანაირ გადაწყვეტილებას არ იღებენ, მაგრამ საზოგადოებრივმა ზეწოლამ ერთ კვირაში მოიყვანა წესრიგში ყველაფერი - დღეს ამერიკაში ერთი ლიტრი ბენზინი 60 ცენტი ღირს. ასეთ პირობებში, ჩვენთან ბენზინზე ფასი ფაქტობრივად არ შეცვლილა, რადგან საქართველოში, სამწუხაროდ, ხელისუფლების რომელიმე შტოზე ზეწოლის არანაირი მექანიზმი არ არსებობს. ამის მიზეზი კი ის გახლავთ, რომ საზოგადოება ხელისუფლების მიერ იგნორირებულია. აიღეთ ნებისმიერი სხვა სფერო, გნებავთ, ელექტროსაქონლით ვაჭრობა. ჩვენთან ცნობილი ბრენდების საქონელი მსოფლიო ფასებთან შედარებით 3-ჯერ ძვირი ღირს. როგორ შეიძლება, რამდენიმე სხვადასხვა ფირმის მაღაზიაში საქონელზე ერთნაირი ფასები იყოს და თანაც ასე ძვირი?! ჩვენთან, სადაც მოსახლეობის ძირითადი ნაწილი გაჭირვებულია, ასეთი ფასების შეთავაზება არანორმალურია!

ისმის კითხვა - საჭიროა თუ არა ის სამსახური, რომელზეც აქ ვმსჯელობთ? პასუხი ასეთია - თუ გვინდა ცოტა რამ მაინც გაკეთდეს ეკონომიკაში, აუცილებელია ზეწოლა ხელისუფლებაზე. რეგულირება იმას კი არ ნიშნავს, ადგე და სული ამოაძრო ბიზნესს - თავისუფალ ბაზარს არაფერი არ უნდა ემუქრებოდეს, მეწარმის თავისუფლება არ უნდა შეიზღუდოს. რეგულირება იმ უმკაცრესი თამაშის წესების შემოღებას ნიშნავს, რომელსაც ყველა თანაბრად უნდა დაემორჩილოს. თანაც, უნდა მოქმედებდეს მექანიზმი, რომელიც სწორად განსაზღვრავს, როდის ჩაირთოს თამაშის ეს წესები და როდის გამოირთოს. შევარდნაძის პერიოდს ლანძღავდნენ, მაგრამ ამ თავისუფლების თვალსაზრისით ათი ათასობით ადამიანი დარბოდა უცხოეთში, რაღაც ჩამოჰქონდა ჩემოდნით და თავისი საქონლით ვაჭრობდა. ის რომ, მაშინ ვიღაც გადასახადს მალავდა, ეს ხელისუფლების ორგანოების დეფექტის ბრალი იყო და არა ეკონომიკისა. დღეს ეს თავისუფლების ხარისხი დაბალია და ამიტომაც მივდივართ სოციალური ჭაობისაკენ! ასეთ სიტუაციაში ერთადერთი გამოსავალი თამაშის სწორი წესების დაწესებაა და რაც მალე იქნება ეს, მით უკეთესი ჩვენი ქვეყნისთვის.

თუმცა, აქ არის საშიშროება: თავისუფალი ბაზრის ალტერნატივა არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება იყოს ადმინისტრაციული რესურსებით მართული ბაზარი. ერთადერთი ყველაზე კარგი და სწორი ქმედება დამოუკიდებელი ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნაა და ეს უნდა გაკეთდეს. არ გაკეთდება? - ისევ ვიქნებით უბედურებაში. ამაზე რაც მეტს ვილაპარაკებთ და რაც მეტს „მოვქაჩავთ“ ხელისუფლებას, უკეთესი იქნება ყველასთვის. ბოლოს დავამთავრებ ერთი წინადადებით (უხეში ადამიანი არ ვარ, მაგრამ ახლა უხეშად გამომივა) - რატომ ჰკიდია ყველა ფირმას მომხმარებელი ფეხებზე?! ეს ჩვენი ავადმყოფობაა და ამ ავადმყოფობიდან რაღაცნაირად გამოსვლაა საჭირო.

ნანა ჩაჩუა, ფსიქოლოგი, ექსპერტი: - ბატონმა დემურმა მიბიძგა აზრის გამოთქმისკენ. მის მიერ ბოლოს დასმულ კითხვას მართლაც სჭირდება პასუხი. ბატონო დემურ, არც მე გახლავართ უხეში, მაგრამ მაინც უნდა გავიმეორო - რატომ არის გულგრილი მომხმარებლის მიმართ ყველა ფირმა, კომპანია, დაწესებულება თუ ხელისუფლება? პირველი, რაც უმთავრესია, ეს არის ის, რომ ჩვენ ვიმყოფებით (და ეს არა მხოლოდ საქართველოში ხდება), თამანედროვე 21-ე საუკუნისთვის დამახასიათებელი ორმაგი სტანდარტის ცნობიერების პირობებში. რა იწვევს ამ ორმაგ სტანდარტს? - ერთი, ეს არის ფულის პრიორიტეტი ჩვენს ყოველდღიურ ყოფით ურთიერთობასა და საქმიანობაში, და მეორე - ადამიანის მნიშვნელობა. როცა ადამიანი არ არის მიზანი და იგი იქცევა საშუალებად, მაშინ ხდება ყველა გულგრილი იმ მომხმარებლის მიმართ, რომელსაც ჩვენ თვითონვე წარმოვადგენთ. ეს, საერთოდ, დამახასიათებელია ორმაგი სტანდარტის ცნობიერებისათვის. არსებობს ასეთი რამ - დაზარალებულობის განცდა. ვარ თუ არა დაზარალებული? დღევანდელ რეალობაში დაზარალებულობის განცდა ხშირად არის აბსოლუტურად ატროფირებული, ისევე, როგორც მოკვეთილი, განგრენიანი კიდური, იმიტომ, რომ ადამიანი უკვე ჩათრეულია იმ რიტმში, რასაც ორმაგი სტანდარტის ცნობიერება ჰქვია. აქ ლაპარაკი იყო კანონებზე, კონკრეტულად ანტიმონოპოლიურ კანონზე. მე შეგახსენებთ ერთ პატარა ისტორიას. ძველ საბერძნეთში ჰერაკლიტე ეფესელს ბერძნებმა კანონის დაწერა დაავალეს. მან უარი უთხრა. დაჟინებით მოსთხოვეს კანონის დაწერა, წინააღმდეგ შემთხვევაში სიკვდილით დასჯით დაემუქრნენ. გაიქცა ჰერაკლიტე და არტემიდას ტაძარს შეაფარა თავი. იქედან გადმოსძახა ბერძნებს - თქვე ბრიყვებო, კანონი რად გინდათ, როცა ხელისუფლებაში არამზადები სხედანო. არამზადებში იგი გულისხმობდა კანონის აღსრულების თემას. მე ხომ ეკონომიკის არაფერი გამეგება, მაგრამ ეკონომიკა და ორმაგი სტანდარტი კანონის გაგებისა და აღსრულებისა მხრებზე მაწევს. ერთი საკითხია, რომ დაზარალებულობის განცდა ატროფირებულია, მაგრამ ადამიანების გარკვეული ნაწილი შინაგანად მაინც განიცდის ამ ყველაფერს, მაგრამ სად მიდის ეს განცდა? ჩვენთან თითქოს ძალიან მაღალ დონეზეა მომსახურება, ყველაფრის, - გაზის, ელექტროენერგიის, ტელეფონის მოხმარების საფასურის ქვითრები სახლში მოდის. მაგრამ აქ მეორე საკითხი იწევს წინ - შენ ბრმად უნდა ენდო კერძო, ფულით დაინტერესებულ კომპანიას, რადგან შემოწმების არანაირი მექანიზმი არ გაგაჩნია! თუ მაინც გადაწყვეტ იკვლიო, რამდენად სწორად გახდევინებენ მომსახურებაში ფულს, ისეთ ბიუროკრატიას, იმდენ ბარიერსა და დამცირებას წააწყდები, შეურაცხყოფისგან თავდაცვის მიზნით ინსტინქტურად უარს ამბობ ამ კვლევაზე და ჩერდები. აღსანიშნავია, რომ ადამიანს აქვს უსაფრთხოების განცდის მოთხოვნილება არა იმდენად ფულთან მიმართებაში, რამდენადაც შეურაცხყოფასთან... ამიტომაც არის რომ, თუ გინდა მართო საზოგადოება, აშიმშილე და დაამცირე, მიაყენე შეურაცხყოფა.

საზოგადოების ზეწოლა, მისი სიფხიზლე, ხმამაღალი მოთხოვნა იმისა, რომ მომსახურება სათანადო დონეზე იყოს, რათა კომპანიებს ჰქონდეთ იმის შიში, რომ საზოგადო-ების რაღაცა ნაწილი მათ მუშაობას ნეგატიურად შეაფასებს, ეს უმნიშ-ვნელოვანესი რამ გახლავთ. არსებობს ორი რამის შეჯიბრი - პირადი ავტორიტეტის, ღირსების განცდისა და მეორე - ფულის. ეს ორი რამ ეჯიბრება ერთმანეთს მთელი კაცობრიობის ისტორიაში, მითუმეტეს დღეს, როცა ფულის პრიორიტეტი სახეზეა. ღირსება და ფული! თუ ესენი არ არიან ერთმანეთთან კონკურენციაში და ღირსება არ არის საზოგადოების მიერ წინ წამოწეული, ფული ყოველთვის გაიმარჯვებს. სტენდლერის სიტყვებს შეგახსენებთ, ევროპის მზის ჩასვენება იყო ის, რომ შეტევაზე გადმოვიდა უზარმაზარი მექანიზმი იმისა, რასაც კონკურენტი არა ჰყავს. - ფულმა ამ ყოფით სივრცეში ღმერთს გამოუცხადა კონკურენცია და გაიმარჯვა. ეს ჩემი სიტყვები არ არის. ღმერთი სიყვარულია და ფული რომ სიყვარულზე იმარჯვებს, ეს არის ყველაზე დიდი უბედურება. ამ უბედურების შედეგია ის, რომ ადამიანი მიზანი კი არა, საშუალება გახდა.

დღეს აქ აღნიშნულ დავებს რაც შეეხება. თუ ჩვენი ცოდნა ჭეშმარიტებას არ ეფუძნება და ეჭვის დონეზეა, ეჭვი ხომ იკვებება რეალობიდან? ოტელოს რომ დეზდემონა დაეხრჩო, ცხვირსახოცი ხომ მაინც იყო საჭირო? რაკიღა ეჭვი რეალობით იკვებება, ეს რეალობა კი სვამს კითხვას - რა უდევს საფუძვლად ნებისმიერ კონკურენციას თუ ერთი კომპანიის მიერ მეორის ჩანთქმის სურვილს, რა არის ამ კომპანიების დავის ცხვირსახოცი? სამწუხაროდ, ყველამ ვიცით, რაც არის ეს! ასეთ პირობებში შეიძლება ჩვენს ჯიბეს არ გაუჭირდეს, მაგრამ ჩვენ გვიჭირს ადამიანური სუნთქვა ამ სამყაროში!

დავფიქრდეთ, ორმაგი სტანდარტების პირობებში რა გევლოდება! როგორც თქვენ ბრძანეთ - სიყვარულის დასამარება! გვექნება ფული, გვექნება კაბელები, ინტერნეტი და ჩვენ აღარ ვიქნებით! თუმცა, ბიოლოგიურ დონეზე შეიძლება დავრჩეთ.

ანზორ ბაბუხარდია, ბიზნესის ინტერესების დაცვის კავშირის თავმჯდომარე: - მე მინდა თავს უფლება მივცე და ამ ზოგადი საკითხებიდან გადავიდე კონკრეტულზე. ჩემი აზრით, როცა კონკრეტულ საკითხს იხილავ, რეცეპტსაც უფრო ზუსტად გამოწერ და უფრო კარგად დაინახავ იმ პრობლემას, რის გადაწყვეტასაც ცდილობ. მაგალითისათვის მოვიყვან კონკრეტულ შემთხვევას: გაზეთ „საქართველოს რესპუბლიკაში“ გამოქვეყნდა სტატია, „საქართველოს პარლამენტი უკანონობის დაკანონებას აპირებს“. ბევრი კანონი მინახავს, მაგრამ ასეთი უსუსური, ასეთი ნორმიდან ამოვარდნილი კანონპროექტი, რომელიც პრესაშია გამოქვეყნებული, მე ჯერ არ შემხვედრია. კანონპროექტი შეეხება დაცვის სამსახურების მოწესრიგებას საქართველოში.

რა წერია ამ დოკუმენტში? პირველი - საშინლად ძვირდება დაცვის სამსახურები. დაცვით საქმიანობაზე ლიცენზიის აღება 600 ათასი ლარი, ნებართვის აღება კი 50 ათასი ლარი ხდება. წარმოიდგინეთ, ადამიანს რომ დაცვის სამსახურის ჩამოყალიბება უნდოდეს, რა თანხები დაუჯდება?! - რეგისტრაციის საკითხები ძალიან გართულებულია. საქართველოში არსებობს შსს-ს დაცვის სამსახური. ვიღაცას მოუვიდა აზრად, ნებისმიერი დაცვის სამსახურზე ლიცენზია და ნებართვა გასცეს დაცვის ამ სამსახურმა, ანუ კონკურენტმა ორგანიზაციამ! გართულებულია დაცვის სამსახურების შემოწმებაც. ვთქვათ, მე ვარ კერძო სამსახური. ფირმას აქვს 10 ობიექტი. ერთ ობიექტზე შევიდა შენიშვნა ან საჩივარი. ასეთ შემთხვევაში მთლიანად ფირმას უუქმდება ლიცენზია და თანაც 5 წლით, რაც იმას ნიშნავს, რომ დაიმარხა, გასწორდა მიწასთან ეს სამსახური! პარლამენტში უკვე ტრიალებს ეს კანონპროექტი, ჯერ პირველი მოსმენით განხილული არ არის, მაგრამ უახლოეს დღეებში განიხილავენ. დარგობრივი ეკონომიკისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტები მისი მიღების კატეგორიული წინააღმდეგნი არიან, მაგრამ ვნახავთ, როგორ გავა ეს კანონი უმრავლესობის მხარდაჭერით! - ვის და რისთვის სჭირდება ეს კანონი? საქმე იმაში გახლავთ, რომ 2009 წლისთვის შსს-ს ბიუჯეტის თანხები მნიშვნელოვნად შეუმცირეს, ამიტომ ბუნებრივია, ამ მონოპოლიის ხელში აღებით შსს გაზრდის თავისი გავლენის სფეროებს და ეს რა ეკონომიკურ და ფინანსურ ეფექტს მოუტანს ამ სამინისტროს, დასკვნები თვითონ გააკეთეთ.

დავით იაკობიძე, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი: - კონკურენცია ბაზრის განვითარების საფუძველია, მაგრამ კონკურენციის რეგულირების პრობლემა ყველაზე გვიან ჩნდება ხოლმე. მაგალითს მოვიყვან - 1778 წელს გაკეთდა ნიუ-იორკის ბირჟა. მაგრამ დებულება მან 4 წლის შემდეგ მიიღო. კანონი რეგულირების შესახებ კი რუზველტის პრეზიდენტობის პირველ ვადაში, 1931 წელს მიიღეს. ნახეთ, რამხელა დისტანციაა! მე როცა ვმონაწილეობდი ანტიმონოპოლიური დებულებების შემუშავებაში, ყოველთვის მიჩნდებოდა უკმარისობის გრძნობა იმასთან დაკავშირებით, რომ კარგად არ გვაქვს გააზრებული, რა არის კონკურენცია. ფოთში მუშაობისას მითხრეს, რომ ანტიმონოპოლიური კანონით უნდა შეგვეზღუდა ფოთის პორტი, რადგან არსებობდა ბათუმის პორტი. ფოთის პორტის კონკურენტი როგორ შეიძლება იყოს ბათუმის პორტი, როცა ბათუმის პორტი არის ჩამოსასხმელი ტვირთის პორტი, ფოთის კი - გენერალური ტვირთისა. კონკურენცია პირდაპირ ბაზარზეა მიბმული. აქედან გამომდინარე, დავინახავთ, რომ ძალიან გაგვიჭირდება ერთი თარგი მოვარგოთ ყველაფერს. არ უნდა ავურიოთ ერთმანეთში მონოპოლია ზოგადად და მონოპოლია, რომელიც მომდინარეობს აუცილებლობიდან. მაგალითად, ჩუტყვავილაზე მოსახლეობა რომ მაინცდამაინც ერთმა დაწესებულებამ უნდა აცრას, ეს არის ნებელობითი აქტი და მას კონკურენციასთან საერთო არაფერი აქვს. დავხოცავთ ხალხს მანამ, სანამ გამოვავლენთ, ვინ შეიძლება იყოს ყველაზე კარგი ამცრელი სამედიცინო ორგანიზაცია. სხვა შემთხვევებიც ბევრია ასეთი.

ჩვენ საკითხის განხილვის ცოტა სხვა გზა ავირჩიეთ. პირდაპირ რომ გვეთქვა ასეთი ფრაზა: „ბატონი ბენდუქიძე არ არის გარკვეული ეკონომიკურ პროცესებში, არ ესმის რაღაც-რაღაცეები, გააუქმა ეს და ეს და ა.შ.“, ჩვენ უფრო მალე მივაღწევდით მიზანს. ჩვენ კი მივედ-მოვედეთ, რაღაცეები ვთქვით და რაღაცაზე ვინერვიულეთ, არადა, კაცმა ჩაიდინა დანაშაული - გააუქმა ანტიმონოპოლიური სამსახური, სადაც 11 წელი ხალხი არა მარტო მუშაობდა, არამედ იზრდებოდა კიდეც! როცა საქმე ისწავლეს, მაშინ გაუუქმეს ეს სტრუქტურა, რაც დანაშაულებრივი ქმედება იყო. ამით ჩვენ დავკარგეთ არა მარტო სამსახური, არამედ დავკარგეთ ინსტიტუციონალური მეხსიერება, ვეღარ მივყვებით თანმიმდევრულად ზოგიერთი პრობლემის განხილვას.

ნოდარ ჭითანავა, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი: - რამდენიმე მოსაზრებას მეც შემოგთავაზებთ. თემა ძალიან აქტუალურია. ამიტომ მართებულია, შეხვედრის ორგანიზატორებს მადლობა გადავუხადოთ ასეთი აქტუალური თემის განხილვის ამ დონეზე მოწყობისათვის. თუ ამ პრობლემას თანმიმდევრულად განვიხილავთ, მაშინ ჩვენ მოვალენი ვართ, მთავარ კითხვას გავცეთ პასუხი: საქართველოს ეკონომიკურ ბაზარზე ვის ეკუთვნის საბაზრო ძალაუფლება? მე მზად არ ვარ, ჩემს მიერ დასმულ ამ კითხვას ვუპასუხო გარკვეული მიზეზების გამო. მეტად ტევადი, დამაჯერებელი ლოგიკით გაჯერებული ინფორმაცია წარმოადგინა ბატონმა ემზარმა. მის მოსაზრებებს, შემოთავაზებულ რეკომენდაციებს მე მთლიანად ვიზიარებ.

ცნობილია, რომ საბაზრო სისტემა ეყრდნობა ინტერესს, ხოლო საბაზრო სისტემის მარეგულირებელ მექანიზმად აღიარებულია კონ-კურენცია. ამრიგად, ინტერესი და კონკურენცია ერთ სიბრტყეზე უნდა განვიხილოთ. აღსანიშნავია ისიც, რომ ინტერესსაც ისევე უნდა გაფილტრვა, რეგულირება, როგორც კონკურენციას. ნებისმიერ ეკონომიკურ სისტემაში სახელმწიფოს ექსკლუზიური ეკონომიკური ფუნქციაა ინტერესის სტიმულირება და ჯანსაღი კონკურენტული გარემოს შექმნა. ამ კონკურენტული გარემოს შექმნაში განსაკუთრებული როლი აკისრია სახელმწიფოს, როგორც სუბიექტს. ეს ასე იყო, ასე არის და ასე იქნება, ვიდრე სახელმწიფო, როგორც სუბიექტი სხვა სუბიექტით არ შეიცვლება.

გამოცდილება გვეუბნება, რომ სახელმწიფო ეკონომიკურ პროცესებში ჩარევისას (მონოპოლიებთან დაკავშირებით), ოთხი ძირითადი მიდგომა-პოზიციით ხელმძღვანელობს. პირველი: სახელმწიფო იყენებს ანტიტრესტულ კანონმდებლობას, რათა დარგი უფრო კონკურენტული გახდეს. ანტიტრესტული კანონმდებლობა, მოგეხსენებათ, შეიქმნა აშშ-ში ჯერ კიდევ 1890 წელს, სხვადასხვა პერიოდში კი მასში გარკვეული ცვლილებები შევიდა; მეორე: სახელმწიფო ცდილობს, არეგულიროს მონოპოლიების ქცევა; მესამე: სახელმწიფო ცდილობს, ზოგიერთი კერძო მონოპოლისტური ფირმა მთავრობის მიერ მართვად საწარმოდ ან საზოგადოებრივ საწარმოდ გარდაქმნას; მეოთხე, სახელმწიფო არაფერს არ აკეთებს. სხვათა შორის, დღეს ვიდრე ბატონი ემზარის მოხსენებას მოვისმენდით, იმ პოზიციას ვუჭერდი მხარს, რომ სახელმწიფო ეკონომიკაში არ ერევა. მით უმეტეს, როცა გაცხადებულია, რომ ჩვენი ეკონომიკა არის ლიბერალური, ქვეყანაში ყველაფერი გაკეთდა იმისთვის, რომ „ლიბერალიზაციის“ პროცესი წარიმართოს და ამით დასაბუთდა ანტიმონოპოლიური სამსახურის ლიკვიდაციის შესახებ პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებაც. აქ წარმოდგენილი მოსაზრებების ფონზე შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა: მონოპოლიებთან სახელმწიფოს დამოკიდებულების ქრესთომათიულ მოთხოვნებში შეგვიტანია სრულიად ახალი ცნება, რომელიც ქართული ხელწერითაა წარმოდგენილი: უხეშად, არაკომპეტენტურად ერევა სახელმწიფო ეკონომიკაში. ამ შემთხვევაში, სახელმწიფო არამცთუ არ იცავს საბაზრო პრინციპებს, არამედ საბაზრო პრინციპებს (კანონებს) უგულებელყოფს. ამდენად, იგი სა-ზოგადოებრივი პროგრესის მუხრუჭი ხდება. თუ ჩვენ ლიბერალიზაციის გზით მივდივართ და აქ ძირითადად გულისხმობენ იმას, რომ სახელმწიფო ეკონომიკურ პროცესებში არ უნდა ჩაერიოს, ამ დროს თურმე ჩვენი ფორმირებადი საბაზრო სისტემა, უფრო სწორად, მისი ბაზრის 70 პროცენტი სახელმწიფოს მხრივ „რეგულირებას“ ექვემდებარება! ეს იცით, რას ნიშნავს კონცეპტუალურად და მეთოდოლოგიურად? ეს არის სრულიად ახალი „გამოცდილება“, არნახული, ჯერ არსად ცნობილი, არსად აპრობირებული. თუ ჩვენ ლიბერალური ეკონომიკა გვაქვს და ყველაფერს ვაკეთებთ იმისათვის, რომ პროცესი განვითარდეს ბუნებრივი კანონების, ე.ი. ეკონომიკური მიზანშეწონილობის მიხედვით, მაშინ რატომ არ გვაქვს ეფექტიანი საბაზრო ეკონომიკა? ჩვენ საბაზრო ეკონომიკა გვაქვს, მაგრამ უნდა დავუმატოთ სიტყვა კვაზი. ამრიგად, კვაზი საბაზრო ეკონომიკა, არაეფექტიანი, არადაბალანსებული.

განვიხილოთ ისეთი ურთულესი პრობლემა, როგორიცაა ეკონომიკის განვითარების (ზრდის) პრობლემა. საუბარია ზრდის პარამეტრებზე. ბატონი იაშა მესხია ბრძანებდა და სწორადაც, რომ ჩვენ მაღალი ეკონომიკური ზრდის ტემპები გვაქვსო. გვაქვს მაღალი ტემპები, მაგრამ ჩვენ მოვალენი ვართ, ეკონომიკა, მისი ტრანსფორმაციული პროცესები, როგორც მთლიანი სწორი მეთოდოლოგიური მიდგომით განვიხილოთ. რა მაქვს მხედველობაში? ეკონომიკა განვიხილოთ დინამიკაში, ყველა თავისებურებებისა და ტენდენციის ურთიერთდამოკიდებულებაში. დაგისახელებთ ერთ ციფრს, რომელსაც ანგარიშს არავინ უწევს ქვეყანაში, როცა ეკონომიკური პროცესების საერთო დახასიათება-შეფასება ხდება საჭირო. მშპ შესადარი ფასებით შეფასებაზეა ლაპარაკი. თუ 1990 წლის მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას 100 პროცენტად წარმოვიდგენთ, 2007 წლის შედეგების მიხედვით (შესადარი ფასებში) ჩვენ გვაქვს მისი 59,6 პროცენტი. რამდენიმე პოსტსაბჭოთა სახელმწიფომ ეს მიჯნა გადალახა ჯერ კიდევ 2000 წლამდე. დაახლოებითი პროგნოზით გამოდის, რომ მიმდინარე წელს, მშპ შეიძლება გვქონდეს 65-68 პროცენტი, თუნდაც 70 პროცენტი იმისა, რაც გვქონდა 18 წლის წინათ. ასეთ სიტუაციაშია ეკონომიკა... ვამბობთ, რომ იგი საბაზროა. მართალია, საბაზროა. თითქოს ყველა მოთხოვნას პასუხობს, გარდა ერთისა, რომ ეფექტიანი არ არის!

ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს. და მაინც, მთავარ მიზეზად ის მიმაჩნია, რომ საქართველოში ვერა და ვერ გავიაზრეთ სწორად, რას ნიშნავს თანამედროვე პირობებში საბაზრო ეკონომიკური სისტემა. მითუმეტეს, პოსტსოციალისტურ სივრცეში. ჩვენ მხოლოდ თეორიულად ვიცნობთ დასავლეთის განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკას, მათ 150-200 წელი, დასჭირდათ იმისათვის, რომ დღევანდელ დონეზე განვითარებულიყო ეკონომიკა. ჩვენ მოვინდომეთ, რომ ეს სწრაფად და იმავე მეთოდებით გაგვეკეთებინა, თანაც ტრანსფორმაციული პროცესებიდან სახელმწიფოს ჩამოცილების გზით. შეგახსენებთ ერთ მაგალითს: XX საუკუნის 30-იან წლებში (29-33 წლების დეპრესია მაქვს მხედველობაში) დეპრესიის მთავარ მიზეზად ლიბერალიზაციის პროცესი ჩაითვალა. კრიზისიდან აშშ გამოვიდა საბაზრო თვითრეგულირებისა და ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირების მექანიზმების შეხამებით და 1936 წელს აღიდგინა 1929 წლის დონე. ჩვენ საქართველოში ვაღიარებთ, რომ სახელმწიფო არ უნდა ჩაერიოს ეკონომიკის განვითარებაში და ამას ლიბერალიზაციის პრინციპებისადმი ერთგულებით ვხსნით და ამ დროს სახელმწიფო თურმე ბაზრის 70 პროცენტს არეგულირებს!

ვეთანხმები ბატონ ემზარ ჯგერენაიას წინადადებას ერთიანი სამართლებრივი ბაზის ფორმირებისა და ერთიანი ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნის თაობაზე, რომელსაც ექნება განსაკუთრებული უფლება-მოსილებანი და შესაბამისი პასუხისმგებლობა, რომ კოორდინაცია გაუკეთოს ამ მომენტებთან დაკავშირებულ პროცესებს. ამაზე არის მიბმული - ეკონომიკური პროცესების განვითარების პროგნოზირებისა და სტრატეგიული დაგეგმვის პრობლემები... საქართველოში არც ერთი სტრუქტურა სერიოზულად არ მუშაობს ეკონომიკური განვითარების პროგნოზებზე.

ადრე ვთქვი და ახლაც ვიმეორებ: საქართველო დაღუპა არა იმან, რომ დემოკრატია არ არის - არამედ, ყალბად გაგებული დემოკრატიის სიჭარბემ! ჩვენ გავაფეტიშეთ საბაზრო მექანიზმები. ორმაგი სტანდარტის თამაშით ამერიკამ შეძლო მის მიერვე ინიცირებულ ეკონომიკურ კრიზისში ჩაერთო მთელი მსოფლიო. აქედან იგი უფრო ადვილად გამოვა, მაგრამ დანარჩენი მსოფლიო მასზე იქნება უშუალოდ დამოკიდებული. ჩვენ გარდამავალ ეტაპზე, ანუ ექსტრემალურ პირობებში ვიმყოფებით. აქ სახელმწიფოს აქვს თავისი ექსკლუზიური ფუნქციები, მათ შორის ეკონომიკურიც. და ის ამ ფუნქციებს უნდა ასრულებდეს. მთავარია განვითარების ეტაპის შესაბამისად განისაზღვროს სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკური როლი ტრანსფორმატულ პროცესებში.

ელგუჯა მარღია, საზოგადოებასთან ურთიერთობის სააგენტო „პროფილის“ დამფუძნებელი: - მინდა თქვენი ყურადღება მივაქციო კონკრეტულ თემას, ეს არის კომპანიებისთვის იმიჯის და რეპუტაციის მნიშვნელობა. ბუნებრივია, ამ პროცესში ინტეგრირებული მარკეტინგული კომუნიკაციები ძალიან მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ. ამ მნიშვნელოვნების იგნორირების შემთხვევაში ძალიან ბევრი კომპანია ჩიხში შედის და ძალიანაც ზარალდება. სამწუხაროდ, ეს პრობლემა ცუდად არის კომპანიების მიერ გააზრებული, ისევე როგორც კონკურენციის თემა, რასაც დღეს ვიხილავთ.

მინდა შევეხო კონკრეტულ საკითხს, განვიხილო კონკრეტული კაზუსი. არცერთი კომპანიის მიმართ პიროვნული გაღიზიანება არ მალაპარაკებს, მაგრამ ის კონკრეტული მომენტი მინდა დავაფიქსირო, რაც უშუალოდ საზოგადოებასთან ურთიერთობას ეხება - როცა ხდება ინფორმაციული ზეწოლა საზოგადოებაზე, როცა ხდება მისი პოტენციური მომხმარებლის, მიზნობრივი სეგმენტის, ზოგადად საზოგადოების ზომბირება. ასეთ შემთხვევაში, დამეთანხმებით, ინფორმაციის სწორ მიწოდებას აქვს ძალიან დიდი მნიშვნელობა ენიჭება, რადგან ინფორმაციის კუთხით ჩადებული ერთი დოლარი, ხშირ შემთხვევაში, უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე, ვთქვათ, შეიარაღების სფეროში ჩადებული 10 დოლარი.

კონკრეტული კაზუსი მდგომარეობს იმაში, რომ ორმა კომპანიამ დაუშვა ძალიან სერიოზული შეცდომა და სერიოზულად დააზარალა საკუთარი იმიჯი და რეპუტაცია. კონკრეტულად ამ ორი პროვაიდერის („საქართველოს ტელეკომი“ და „კავკასუს ონლაინი“) მიერ გამოყენებული იქნა ე.წ პირდაპირი მარკეტინგის მეთოდი, ანუ სატელეფონო მარკეტინგი, როცა ისინი მომხმარებელს აწვდიდნენ ინფორმაციას კონკურენტი კომპანიის ცუდი მუშაობის შესახებ და ადანაშაულებდნენ ერთმანეთს. ჩემთვის, როგორც მომხმარებლისთვის, ორივე შემთხვევაში, მიღებული ინფორმაცია იყო აბსოლუტურად გადაუმოწმებელი და არადამაჯერებელი. მე არ მინდა ვამტკიცო, რომ, ეს იყო ხელოვნურად შექმნილი დაპირისპირება, მაგრამ საზოგადოებამ ეს აღიქვა, როგორც კრიზისი და იგი გარკვეული პერიოდი გრძელდებოდა. ამ დროს აუცილებელი იყო საზოგადოებასთან ურთიერთობის სამსახურების აქტიური, გააზრებული და გონივრული ქმედება. რაც მე ამ სამსახურებისგან ვერ დავინახე. ამ მოქმედების შედეგად, ანუ სატელეფონო მარკეტინგის მეთოდოლოგიის გამოყენებით, კომპანიებმა დაიზარალეს თავისი იმიჯი...

მაკა არახამია, ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მარკეტინგის ხელმძღვანლი: - ნამდვილად არ ვგეგმავდი კამათში მონაწილეობის მიღებას, მაგრამ ამ რეპლიკის გაკეთება ერთმა ფაქტმა მაიძულა. როგორც გინდა დაუპირისპირდნენ ერთმანეთს „კავკასუს ონლაინი“ და გაერთიანებული სატელეკომუნიკაციო კომპანია, ჩვენ ვართ სამოქალაქო საზოგადოება და ჩვენს წინ არ ზის მეორე მხარე, ანუ სახელმწიფო. ეს არ არის პირველი შემთხვევა. საქართველოში რომ უამრავი პრობლემა არსებობს, ამით ახალს არაფერს ვიტყვი. მე, როგორც მოქალაქე, დღევანდელი შეხვედრის შემდეგ უფრო მეტად ვარ ინფორმირებული და მიმაჩნია, რომ ასეთ შეხვედრებზე სიარული ჩემზე მეტად გამოადგებოდათ სახელმწიფოს ოფიციალური სტრუქტურების წარმომადგენლებს. მეოთხე ხელისუფლება ხომ იმიტომ არსებობს, რომ სწორი გადაწყვეტილების მიღებაში დაეხმაროს დანარჩენ სამს. ამ შეხვედრასაც ეს დანიშნულება აქვს. მაგრამ, რა აზრი აქვს, წამოვჭრათ პრობლემები, თუკი ის, ვისაც ხელეწიფება გადაწყვეტილებების მიღება, ამას არ მოისმენს.

მე, როგორც მოქალაქეს, რამდენადაც გასაკვირი არ უნდა იყოს, ნაკლები პრეტენზიები მაქვს თავად კომპანიებთან. ყველაზე დიდი პრეტენზია მე ჩვენს სახელმწიფოსთან და მის სტრუქტურებთან მაქვს, რადგან მოქალაქის დაცვა ამგვარი გაუგებრობისაგან მათი ვალია. მე ინტერნეტი არ უნდა მეთიშებოდეს! ჩემი პრობლემა არ არის, გავარკვიო, ვინ არის ამ საკითხში მართალი...

ჩვენ მივესალმებით, თუკი მართლაც შეიქმნება ანტიმონოპოლური სამსახური, რომელიც ასეთი საჭირო ყოფილა, მაგრამ ჩვენ უნდა დავსვათ საკითხი, რატომ გაუქმდა იგი თავის დროზე. უნდა გაირკვეს, ვინ იყო დამნაშავე და დაისაჯოს, რათა რამდენიმე ხნის შემდეგ არ მოხდეს ისე, რომ ახლა საზოგადოებისათვის საჭირო სხვა ინსტიტუტი გაუქმდეს და კიდევ სხვა პრობლემები წარმოიქმნას...

სალომე ელიაშვილი, „კარგო ლოჯისტიკ გრუპ ჯორჯიას“ პიარ-მენეჯერი: - დიდი მადლობა მინდა მოგახსენოთ ამ კონფერენციის მოწყობისათვის, რამაც საშუალება მოგვცა დაგვენახა ის პრობლემები, რომლებიც დღესდღეობით არსებობს ქვეყანაში. თავს უფლებას მივცემ, მცირე ანალიზი გავაკეთო იმისა, რაც ამ კონფერენციაზე მოვისმინე. ანტიმონოპოლიური სამსახურის გაუქმებას, ჩემი აზრით, მოყვა ის, რომ საქართველოში ქართული ბიზნესი, გარკვეულ მასშტაბების მიღწევის შემდეგ, ერთმანეთის დაძირვას იწყებს. ამით მათ სერიოზულად ელახებათ იმიჯი და რეალურად უკვე სხვა, მესამე სუბიექტს უხსნიან გზას, რომელიც მათ ადგილს ბუნებრივად იკავებს. ეს მუდმივი ცირკულაციის პროცესია და რაკიღა არანაირი რეგულირება არ არსებობს, ეს ახალი კომპანიებიც, ადრე თუ გვიან, იგივე გზას დაადგებიან. აქ იყო საუბარი კონკრეტული პრობლემის, „გაერთიანებული ტელეკომისა“ და „კავკასუს ონლაინის“ შესახებ. მე მახსოვს კიდევ ერთი ასეთი პრობლემა აერონავიგაციაში ორ მონოპოლისტს შორის. პროვაიდერების ამ კონფლიქტიდან გამომდინარე ერთი დასკვნა გამოვიტანე - როცა ადამიანს ან კომპანიას სჭირდება ინტერნეტი და მისთვის ინფორმაცია სასიცოცხლოდ აუცილებელია, მისთვის აღარ აქვს მნიშვნელობა, ვისი მიზეზით არ მიეწოდება მას ეს ინფორმაცია. აქ მომხმარებელი ზარალდება და ამ ზარალის გამომწვევ კონკრეტულ მიზეზს აღარანაირი მნიშვნელობა აღარ ენიჭება. ვფიქრობ, ასეთი დაპირისპირების დროს ორივე კომპანიის იმიჯი ილახება, მიუხედავად იმისა, დავაში რომელია მართალი. იმიჯის შელახვა კი პირდაპირპროპორციულია იმისა, რომ კომპანიების მომხმარებელთა რაოდენობა საგრძნობლად შემცირდეს.

როგორც დისკუსიამ გვიჩვენა, საკითხი მეტად აქტუალურია და იგი თანმიმდევრული ღონისძიებების განხორციელებას მოითხოვს. უპირველესად, უნდა განხორციელდეს ანტიმონოპოლიური პოლიტიკა, რომელიც თავისუფალი (ჯანსაღი) კონკურენციის გარანტი იქნება. ნიშანდობლივია ისიც, რომ ამის აუცილებლობაზე საზოგადოების აზრიც მომწიფებულია.

უპრიანი იქნება პარლამენტმა დააჩქაროს ანტიმონოპოლიური საქმიანობის შესახებ საკანონმდებლო აქტის მიღება, რომელიც საფუძვლად დაედება დამოუკიდებელი ანტიმონოპოლიური სამსახურის შექმნას.

თავის მხრივ, ჟურნალი „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ შეეცდება გააგრძელოს დისკუსიები აღნიშნულ პრობლემატიკაზე და დააწესოს გარკვეული მონიტორინგი ხელისუფლების მხრიდან ერთიანი სამართლებრივი ბაზის უზრუნველყოფაზე.

კონფერენციაზე გაკეთებული მოხსენებებიდან გამომდინარე, კი წინადადებები და რეკომენდაციები შეიძლება ჩამოყალიბდეს შემდეგნაირად:

1. ხელისუფლებამ უნდა გაააქტიუროს მუშაობა ანტიმონოპოლიური პოლიტიკისა და შესაბამისი სრულყოფილი სამართლებრივი ბაზის შემუშავების მიმართულებით.

2. საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტრომ უზრუნველყოს კვლევების ჩატარება ქვეყანაში მონოპოლიური მდგომარეობის შესახებ და მისი შედეგები გახადოს გამჭვირვალე საზოგადოებისთვის.

3. შეიქმნას მძლავრი, დამოუკიდებელი ანტიმონოპოლიური სამსახური, რომელიც ხელს შეუწყობს ქვეყანაში ჯანსაღი კონკურენტული გარემოს შექმნა

____________________________________________________________________რეპლიკა

რატომ, კოლეგებო, რატომ?!

ჟურნალმა „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ ამ ბოლო ხანებში ტრადიციად აქცია ისეთი მწვავე პრობლემების საზოგადოების სამსჯავროზე გამოტანა, რომელიც ქვეყნის განვითარების მუხრუჭად იქცა. ჩვენდა საბედნიეროდ, ამ ინიციატივას მხარი აუბეს მეცნიერებმა და პრაქტიკოს-ექსპერტებმა. ისინი მზად აღმოჩდნენ წარმოედგინათ ამა თუ იმ მასშტაბური პრობლემის გამომწვევი მიზეზები და შემოეთავაზებინათ კვალიფიციური „რეცეპტები“ აღნიშნულ პრობლემათა შესარბილებლად. სხვათაშორის, ჩვენს მიერ ორგანიზებულ ღონისძიებებს (იგი წარმოდგენილი იყო კონფერენციისა და მრგვალი მაგიდის სახით), აქტიურად გამოეხმაურნენ ბიზნეს-სტრუქტურათა და საზოგადოებრივ ორგანიზაციათა წარმომადგენლები.

თავდაპირველად აქტიური იყო მასმედიაც, რომელიც კვალიფიციურად ახერხებდა მკითხველამდე მიეტანა საზოგადოების წინაშე დაგროვილი პრობლემების ანატომია.

ჩვენდა გასაოცრად, ჟურნალისტთა აქტიურობამ ამ ბოლო ღონისძიებაზე საგრძნობლად იკლო. მეტიც, მასმედიის ზოგიერთმა საშუალებამ დაგვდო „პატივი“ მოსულიყო, მაგრამ, მიუხედავად პრობლემის აქტუალობისა, საერთოდ არ გააშუქა აღნიშნული ღონისძიება, ან, ცალმხრივად და უღიმღამოდ შეეცადა დაეფიქსირებინა იგი. საუბარია ბეჭდვით მედიაზე, თორემ, ტელემედია ასეთ სერიოზულ და საზოგადოებისთვის აქტუალურ თემებს არასერიოზულად რომ ეკიდება, ფაქტია!

გულწრფელად შეგვიძლია განვაცხადოთ, რომ ჟურნალი ასეთ ღონისძიებებს ქულების ჩასაწერად ნამდვილად არ აკეთებს. ვცდილობთ სამზეოზე გამოვიტანოთ მწვავე პრობლემები და ხელისუფლებას მისი გადაჭრის გზებიც შევთავაზოთ.

ამის უზრუნველყოფა (საზოგადოებამდე მიტანა) კი მედია-საშუალებებს შეუძლია. იმის გათვალისწინებით, რომ თითოეულ გამოცემას ჰყავს თავისი ერთგული მკითხველი, ვფიქრობთ, მათი მხარდაჭერის შემთხვევაში მიზანიც მიღწეული იქნება. კოლეგები კი რატომღაც გაგვირბიან და ასეთი თემების გაშუქებას თავს არიდებენ. არადა, მასმედიის აქტიურობამ შესაძლოა სახელმწიფო მოხელეთა ინერტულობასაც დაუსვას წერტილი! სხვა თუ არაფერი, არსებობს კოლეგიალობა, რომელსაც ჩვენ ნამდვილად პატივს ვცემთ და სხვებისგანაც ველოდებით. ამ ბოლო ხანებში კი ეს ვერ ვიგრძენით.

რატომ, კოლეგებო, რატომ?!

იაკობ მესხია

ეკონომიკის მეცნიერებათა
დოქტორი, პროფესორი,
სახელმწიფო პრემიის
ლაურეატი

„სახელმწიფოს სიბრძნე და კანონი უნდა განაგებდეს“

პლატონი

1979 წლის 17 დეკემბერს გაეროს გენერალური ასამბლეის 34ე სესიაზე კორუფციის ცნება განმარტეს როგორც თანამდებობრივი უფლებამოსილებების დაცვით ან დარღვევით გარკვეული საზღაურის სანაცვლოდ, საზღაურის გამღების ინტერესებიდან გამომდინარე, თანამდებობის პირის მიერ ჩადენილი ქმედება ან უმოქმედობა. მოკლე გაგებით კი კორუფცია ნიშნავს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას პირადი სარგებლის მიღების მიზნით, არსებობს კიდევ უამრავი განსხვავებული განმარტებებიც.

მას ხშირად აიგივებენ კლეპტოკრატიასთან, რომელიც ნიშნავს ქურდობის ძალაუფლებას, ლუტოკრატიასთან, ანუ მძარცველთა ძალაუფლებასთან ან კიდევ პლუტოკრატიასთან - მდიდართა ძალაუფლებასთან. ასეთი გაფართოებული მიდგომა კორუფციის შინაარსისა განპირობებულია იმით, რომ იგი თავისი არსებობის მრავალსაუკუნოვან მანძილზე მუდმივად განიცდიდა სახეცვლილებას, მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესისა და მსოფლიო გლობალიზაციის გაღრმავების კვალდაკვალ ფართოვდებოდა მისი გავრცელების არეალიც.

დღევანდელ ეტაპზე კორუფციამ გლობალური სახე მიიღო და ტრანსნაციონალურ მოვლენად იქცა. კორუფცია უკიდურესად ნეგატიურ გავლენას ახდენს ისეთ პოლიტიკურ და ცივილიზებულ ფასეულობებზე, როგორიცაა: დემოკრატია, ბაზარი, განვითარება და ა.შ. უფრო მეტიც, შეიძლება ითქვას, რომ დღევანდელი ცივილიზაციის ერთ-ერთი ყველაზე საშიში საფრთხის - ტერორიზმის მასშტაბების ზრდა ბევრადაა დაკავშირებული კორუფციის გაფართოება-განვითარებასთან და მის გლობალიზაციასთან. კორუფციის ნეგატიურ შედეგებს შორის განსაკუთრებით უნდა გამოიყოს შემდეგი: სახელმწიფო სახსრებისა და რესურსების არაეფექტური განაწილება და ხარჯვა; სახელმწიფო აპარატის მუშაობის ეფექტიანობის შემცირება; კერძო მეწარმეთა გაკოტრება; ეკონომიკური ზრდის შენელება; საერთაშორისო დახმარებების არამიზნობრივი გამოყენება; სოციალური უთანაბრობის ზრდა; ორგანიზებული დანაშაულებების ზრდა; საზოგადოებრივი მორალის დაცემა და ა.შ.

კორუფცია მისი კლასიკური ფორმით უმთავრესად მიმართულია ფინანსური რესურსების მითვისებისკენ. ექსპერტთა გაანგარიშებებით, საერთაშორისო დონორების მიერ ოფიციალურად გამოყოფილი დახმარებების ერთ მესამედზე მეტი არ მიდის საბოლოო მომხმარებლამდე და ილექება სხვა გაუთვალისწინებელი ხარჯების მუხლში, უფრო ზუსტად კი კორუფციულ გარიგებათა მონაწილეების ჯიბეებში „ბონუსებისა“ და „ჯილდოების“ სახით. არსებობს მონაცემები, რომლის თანახმად, ღარიბ და პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში ქრთამებისა და სხვადასხვა კორუფციული სქემებით მიღებული 40 მილიარდამდე აშშ დოლარი ჩინოვნიკთა ანგარიშზე ყოველწლიურად ილექება ამერიკისა და ევროპის ბანკებში.

სწორედ კორუფცია და მექრთამეობაა მრავალი ქვეყნის ჩამორჩენილობისა და სიღარიბის მიზეზი. ასეთ დასკვნას აკეთებს 1993 წელს ბერლინში შექმნილი საერთაშორი-სო მონიტორინგის ჯგუფი Transparency International (ტრანსპერენსი ინტერნეიშენალი), რომელიც თავისი კვლევის ყოველწლიურ შედეგს აქვეყნებს. 2002 წელს გამოქვეყნებული მონაცემების საფუძველზე ყველაზე კორუმპირებულ ქვეყნებს განეკუთვნებოდნენ ბანგლადეში, ნიგერია, ანგოლა, მადაგასკარი, პარაგვაი, კენია და ინდონეზია, ხოლო ყველაზე არაკორუმპირებულებს: ფინეთი, დანია, ახალი ზელანდია, ისლანდია, სინგაპური, შვეცია და კანადა. ამ დროისთვის კორუფციის მკვეთრ ზრდას ჰქონდა ადგილი არგენტინაში, რომელმაც ცნობილი ფინანსური პრობლემების გამო შეწყვიტა თავისი საგარეო ვალების მომსახურება.

ამ ბოლო წლებში მსოფლიოში კორუფციის მხრივ მდგომარეობა კი არ უმჯობესდება, არამედ უარესდება კიდეც. დღეისათვის არ არსებობს ისეთი ქვეყანა, რომელიც კორუფციისგან აბსოლუტურად სუფთა იყოს. „კორუფციის აღქმის ინდექსი“, რომლითაც ხდება კორუფციის ხარისხის კრიტერიუმით ქვეყნების ათბალიანი რანგირება, 2008 წელს ყველაზე გამჭვირვალე იყო დანიაში, შვეციაში და ახალ ზელანდიაში (9,3 ქულა), წინა წლებში მათი ქულები აღწევდა 9,8 - 9,9-ს, ანუ პრაქტიკულად თავისუფალი იყვნენ კორუფციისაგან. 2008 წელს გამოკვლეული 180 ქვეყნიდან ყველაზე კორუმპირებული იყო სომალი (1 ქულა). სიტუაცია გაუარესდა დიდ ბრიტანეთში, ნორვეგიაში, ბულგარეთში, გაუმჯობესდა - კვიპროსში, ალბანეთში, თურქეთში.

საქართველოში კორუფციამ ხანგრძლივი ისტორიული გზა განვლო. რომ არაფერი ვთქვათ წინა საუკუნეებზე და საბჭოურ პერიოდზე, ქვეყნის დამოუკიდებლობის აღდგენის საწყის ეტაპზე კორუფციის მხრივ საქართველო აფრიკის ჩამორჩენილი ქვეყნების გვერდით იდგა. 2004 წელს „კორუფციის აღქმის ინდექსით“ საქართველოს 2 ქულა ჰქონდა (10 შესაძლებლობიდან), რაც კორუფციის მაღალ დონეზე მიანიშნებდა. „ვარდების რევოლუციის“ შემდგომ მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა. 2007 წელს კორუფციის ინდექსით საქართველომ 180 ქვეყანას შორის 79 ადგილი დაიკავა, მაშინ როდესაც რუსეთი აღმოჩნდა 143 ადგილზე, ტაჯიკეთი, ყირგიზეთი, ყაზახეთი, ბელორუსი და აზერბაიჯანი - 160 ადგილზე, უკრაინა - 118 და მოლდავა - 111 ადგილზე.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ სარეიტინგო სამსახურების შეფასების ობიექტურობაზე თანდათანობით ძლიერდება ეჭვები მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში. როგორც ჩანს, მათ დაკარგეს ობიექტური ინფორმაციის მოპოვების შესაძლებლობა და შესაბამისად, საბოლოო შეფასებები საზოგადოებრივ აზრს მნიშვნელოვნადაა დაშორებული. როგორც ცნობილია, მათი გამოკვლევები ეფუძნება ადგილობრივ და უცხოელ ექსპერტთა, ანალიტიკოსთა და ბიზნესმენთა გამოკითხვებს და სხვადასხვა წარმომადგენლობითი ორგანიზაციების კვლევებს, რაც ჩემის აზრით, ხშირ შემთხვევაში მოწყვეტილია რეალურ ფაქტებს და დამახინჯებულია. უფრო მეტიც, ზოგიერთი სააგენტოები, საქართველოსთვის კორუფციის მაღალ დონეს გამართლებულად და ობიექტურ მოვლენად თვლიან, რადგან მიაჩნიათ, რომ ჩვენი ქვეყანა გამოუსწორებელი და დაბალი კულტურისაა. მაგალითად, გასულ წელს აშშ-ს სავაჭრო პალატამ კვლევები ჩაატარა საქათველოს საბაჟოზე და დაასკვნა, რომ კორუფციის მხრივ მდგომარეობა უმჯობესდება და იგი შემცირებულია 20 პროცენტამდე. მათი აზრით, ისეთ ქვეყანაში, როგორიც საქართველოა კორუფციის 20%25-იანი დონე მისაღებია. ჯერ ერთი, ძალიან საეჭვოა, რომ კორუფცია ჩვენს საბაჟოებზე ასეთი დაბალი იყოს, რაც იმაზე მეტყველებს, რომ უცხოელებს არა აქვთ იმის უნარი ჩაწვდნენ იმ ინოვაციურ კორუფციულ ლაბირინთებში, რაც ჩვენს საბაჟო სისტემაშია ჩახლართული. მეორეს მხრივ, 20 პროცენტიანი კორუფციის დონის დამაკმაყოფილებლად და მისაღებად გაცხადება, რბილად რომ ვთქვათ, ჩვენი ქვეყნისადმი უპატივცემულობა და შეურაცხყოფაა.

ვარდების რევოლუციამდე საქართველოს მოსახლეობას არ ჰქონდა კორუფციის დონის შემცირების მოლოდინი. „გლობალური კორუფციის ბარომეტრის“ მიერ 2003 წელს საზოგადოებრივი აზრის გამოკითხვის თანახმად, საქართველოს მოსახლეობამ კორუფციის იერარქიის შემდეგნაირი რანგირება მოახდინა: პოლიცია; საგადასახადო და საბაჟო სისტემა; სასამართლო; ჯანდაცვა; პოლიტიკური პარტიები; პარლამენტი; კერძო სექტორი; კომუნალური მომსახურება; სამხედრო სექტორი; მასმედია (არასამთავრობო) სექტორი; ეკლესია. ამ პერიოდისათვის საზოგადოებამ ყველაზე კორუმპირებულად მიიჩნია პოლიცია, ხოლო ყველაზე ნაკლებად კორუმპირებულად - ეკლესია.

2005 წლის მაისში საქართველოს პრეზიდენტის ინიციატივით შემუშავდა ანტიკორუფციული სტრატეგიის განმსაზღვრელი კონცეპტუალური დოკუმენტი და შესაბამისად გატარდა რიგი ინსტიტუციონალური ცვლილებები, რომლის მიზანი იყო კორუფციის წინააღმდეგ უკომპრომისო ბრძოლა. ამ კუთხით გატარებული ღონისძიებებიდან ზოგიერთი პოლიტიკური კონიუნქტურული ფონის მატარებელი იყო (კორუმპირებულთა შერჩევითი დასჯა), თუმცა, ზოგიერთმა მათგანმა საკმაოდ მაღალი შედეგი გამოიღო (საგზაო პოლიცია, უმაღლეს სასწავლებლებში მისაღები გამოცდების რეფორმირება). ამავე დროს გატარდა ისეთი სარეფორმო ღონისძიებებიც, რომლებმაც მოსალოდნელი პოზიტიური შედეგები არ გამოიღო (ფინანსური ამნისტია, საკადრო რეფორმები და სხვ.). მთლიანობაში კორუფცია მისი გამოვლენის ტრადიციული ფორმით და შინაარსით მნიშვნელოვნად შეიზღუდა, მაგრამ, ამავე დროს აღმოცენდა მისი ახალი სახეები, რომლებიც თავისი მასშტაბებით და მოცულობით არანაირად არ ჩამოუვარდება კორუფციის ადრინდელ ფორმებს.

კორუფციის ტრადიციული ფორმებისაგან დღევანდელ ეტაპზე საფრთხეების შემცველია ეკონომიკური და საზოგადოებრივი ურთიერთობების შემდეგი სფეროები:

სათანადო კვლევები გვიჩვენებს, რომ წინა პერიოდისგან განსხვავებით, ამჟამად შეზღუდულია საყოფაცხოვრებო კორუფცია, რომელიც წარმოიშობა საშუალო და დაბალი რანგის სახელმწიფო მოხელის და რიგითი მოქალაქის ურთიერთობის დროს. ადრე ამ ტიპის კორუფციაზე მოდიოდა კორუფციულ გარიგებათა უმეტესი ნაწილი. დღეისათვის წინა პლანზე წამოიწია „საქმიანმა“ კორუფციამ, რომელიც ვლინდება ანგარებითი გარიგებით მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელესა და ბიზნეს-სექტორს შორის.

კორუფციის ტრადიციული ფორმების პარალელურად მიმდინარეობს მისი ახალი სახეების წარმოშობისა და განვითარების პროცესი. ასევე ახლებურ შეფერილობას იღებს კორუფციის ისეთი ფორმები და წყაროები, როგორიცაა: პატრონაჟი, მოქრთამვა, გამოძალვა, გაფლანგვა, იძულების გამოყენება, ნეპოტიზმი, ტრეფიკინგი, აგრეთვე სახელმწიფო მოხელეთა კორუფცია ორგანიზებული კრიმინალური ქმედებების ფორმით: ნარკობიზნესი, ფულის გათეთრება, პროსტიტუცია და სხვ. მათ შორის, ცალკე უნდა აღინიშნოს ლობირების ინსტიტუტი, რომელმაც საქართველოში აშკარა კორუფციული სახე მიიღო და შედეგად არაერთი კორუფციული ორიენტაციის სახელმწიფო კანონი იქნა მიღებული. კორუფციული ბუნებისაა, აგრეთვე მაღალი თანამდებობიდან გადამდგარი ზოგიერთი პირისთვის ძვირადღირებული უძრავი (ან მოძრავი სახელმწიფო ქონების სიმბოლურ ფასად მიყიდვა ან ჩუქება. ასევე ქვეყნის უმაღლესი ხელმძღვანელების მიერ გატარებული პოლიტიკის მხარდაჭერისა და ლობირების მიზნით ცნობილ საზოგადო მოღვაწეთა დასაჩუქრება სახელმწიფო ქონებით, მიანიშნებს დემოკრატიის განვითარების დაბალ დონეზე.

კორუფციის ახალი სახეობებისა და ფორმების ფორმირების საფუძველი, ფულადი ქრთამის ჩანაცვლება მომსახურების გაცვლით და კორუფციის გადაადგილებით მართვის ქვედა და საშუალო დონიდან უმაღლეს იერარქიამდე. კორუფცია თანდათანობით უხილავი და ვირტუალური ხდება, იგი ღებულობს ინტელიგენტურ შეფერილობას და ერთი შეხედვით კანონის ფარგლებს არ სცილდება. კორუფციის ამ ახალმა სახეობამ მიიღო ელიტარული კორუფციის სახელწოდება, რომლის მოქმედების არეალი ძირითადად პარტიულ და თანამდებობრივ ძალაუფლებაზეა დაფუძნებული.

ელიტარულ კორუფციას ფართო გასაქანი ეძლევა იმ შემთხვევაში, როდესაც ხელისუფლება დაკომპლექტებულია არა პროფესიონალიზმის და კომპეტენტურობის კრიტერიუმებით, არამედ ერთი ასაკისა და დაახლოებით ერთნაირად მოაზროვნე ერთი იდეოლოგიის მქონე, ურთიერთ და ზემდგომისადმი ერთგული მოხელეებით, რომლებსაც შეუძლიათ შეასრულონ ნებისმიერი კანონიერი თუ უკანონო დავალება, ისე რომ მათ სამართალდარღვევაზე პასუხს არ აგებინებენ (გამონაკლისების გარდა, რაც ძალიან იშვიათად ხდება).

სამართლიანობის პრინციპი მო-ითხოვს იმის აღნიშვნას, რომ თითქმის ყველა ქვეყანაში სახელისუფლებო სტრუქტურების დაკომპლექტება ძირითადად ხდება პარტიული ნიშნით, მაგრამ ხელმძღვანელი კადრების შერჩევა ხდება მხოლოდ პროფესიონალიზმის, კომპეტენტურობის, პატიოსნების, პრინციპულობისა და გამოცდილების კრიტერიუმებით. დემოკრატიის ხანგრძლივი ისტორიის მქონე ქვეყნებში ასეთი ნიშნებით შემკობილი ადამიანური რესურსების დეფიციტი ნამდვილად არ არსებობს. მაგრამ იმ ქვეყნებში და მათ შორის საქართველოში, სადაც პოლიტიკური პარტიები არაა აკადემიურად ჩამოყალიბებული და ძირითადად ფუნქციონირებენ არა იდეოლოგიური ნიშნებით გაერთიანებულნი, არამედ მეგობრული, მეზობლური, ნათესაური და სხვა ყოფითი კრიტერიუმებით ორგანიზებული ჯგუფები, რომელთა ძირითადი მიზანია პოლიტიკური კუთხით პირადი პრივილეგიების მოპოვება, ცხადია, ასეთი პოლიტიკური გაერთიანებების შემთხვევაში ხელისუფლებას მეტად ღარიბი საკადრო რესურსი გააჩნია. მაღალი პოლიტიკური კულტურის არ არსებობის პირობებში, გამარჯვებული პოლიტიკური პარტია სახელისუფლებო სტრუქტურებში არ უშვებს მაღალი კლასის პროფესიონალებს, თუ ისინი ლოიალურად არ არიან განწყობილი მმართველი პოლიტიკური ძალის მიმართ. ასეთ ვითარებაში სახელმწიფო მენეჯმენტის უმაღლეს პოსტებზე ხვდებიან დაბალი კვალიფიკაციის, გამოუცდელი, მაგრამ ლიდერებისადმი ერთგული „პოლიტიკური მოღვაწეები“. სწორედ ასეთი ვითარება წარმოშობს ნოყიერ ნიადაგს ელიტარული კორუფციის ფორმირებისა და განვითარებისათვის, მისი სქემა მეტად მარტივი და ადვილად რეალიზებადია. იკვეთება რაღაც ელიტარული ჯგუფი, უფრო სწორედ ნდობით აღჭურვილთა გუნდი, რომელიც იკავებს ქვეყნის უმაღლეს თანამდებობებს. როდესაც ამ გუნდის რაღაც ნაწილის საქმიანობის დაბალი ხარისხი საზოგადოებისათვის მიუღებელი და გამაღიზიანებელი ხდება, იწყება თანამდებობათა ადგილმონაცვლეობა. ე.წ. „კარუსელი“, ისე, რომ გუნდის წევრებს შორის უკმაყოფილო არავინ რჩება. ეს წონასწორობა შენარჩუნდება მანამ, სანამ საზოგადოებიდან ახალი ნეგატიური ტალღა არ წამოვა, შემდეგ კი შეიძლება თანამდებობრივი განლაგების ახალი სქემის შეთავაზება იგივე გუნდის წევრების მონაწილეობით, ან კიდევ თუ ადგილი აქვს მწვავე ეგზოგენურ ზეწოლას, შეიძლება ერთი-ორი ახალი წევრის შემოყვანა, რომელიც რა თქმა უნდა, არ იქნება „სხვაგვარად“ მოაზროვნე და დაემორჩილება თამაშის გუნდურ წესს.

სწორედ, გუნდურობის პრინციპი ხელისუფლების (მისი ყველა შტოს) დაკომპლექტებაში წარმოშობს უპრინციპობას, მომთხოვნელობის ლიბერალიზაციას, კრიტიკული, ექსპერტული შეფასებების იგნორირებას და სახელმწიფო მნიშვნელობის უსერიოზულესი გადაწყვეტილებების ნაუცბათევად და ზედაპირულად მიღებას. თუ ამ ვითარებას შევაფასებთ კორუფციული იდეოლოგიის კუთხით, შეიძლება ითქვას, რომ იგი აშკარად შეიცავს მის ელიტარულ გამოვლინებებს. პირველი, კორუფციაა ის, რომ თანამდებობაზე ინიშნება ის პირი, რომელიც თავისი კვალიფიკაციით, გამოცდილებით და კომპეტენტურობით არ პასუხობს მოთხოვნებს და, შესაბამისად, მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება არაეფექტიანია და აფერხებს ქვეყნის სოციალურ - ეკონომიკურ განვითარებას. მეორე, არაკვალიფიციური, გამოუცდელი და არაკომპეტენტური მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელე ცდილობს თავის გარშემო შეკრიბოს არა მასზე უფრო განათლებული, არამედ პირიქით, უფრო დაბალი კვალიფიკაციის მქონე მოხელეები, რათა მან არ დაკარგოს ზემოდან ნაბოძები „ლიდერის“ მანტია. აქ იწყება ახალი ტალღა უხილავი კორუფციული გამოვლინებებისა. კერძოდ, ახლად დანიშნულმა მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელემ თავის ირგვლივ უნდა შემოიკრიბოს საკუთარი გუნდი დაკომპლექტებული ერთგულების, ნათესაობის და სხვა ნიშნებით. ამისთვის კი საჭიროა მისადმი დაქვემდებარებული სამსახურის რეორგანიზაცია და შტატების შემცირება. ამის შეუზღუდავ უფლებას იძლევა დღეისათვის საქართველოში მოქმედი გაუმართავი შრომის კანონმდებლობა, რომელიც პრიორიტეტს ანიჭებს დამსაქმებელს და არა დასაქმებულს (აღნიშნული კანონმდებლობა აშკარა კორუფციული ხასიათისაა). ახალი ლიდერის საქმიანობა უმაღლეს სახელმწიფო თანამდებობაზე იწყება მმართველობის სტრუქტურაში დასაქმებული კვალიფიციური და გამოცდილი კადრების დათხოვნით და მათ ადგილზე გაუნათლებელი, გამოუცდელი „მოხელეების“ მიღებით. სქემა კარგადაა დამუშავებული. ახალი ლიდერი იწყებს სამსახურის რეორგანიზაციას, შტატების შემცირებას, რაც აძლევს მას საშუალებას კანონის დაცვით მოიშოროს მისთვის არა-სასურველი საჯარო მოხელეები. პარალელურად ახალი ლიდერი აგვარებს კაბინეტის კეთილმოწყობის, ავტოპარკის განახლების, ოფისის გალამაზების საკითხებს. შემდეგი ეტაპია ბიუჯეტიდან დამატებითი სახსრების მოზიდვა და მისთვის სასურველი კადრების გაზრდილი ხელფასებით უზრუნველყოფა, აგრეთვე საშტატო რიცხოვნობის გაზრდა, შედეგად ამისა, ლიდერი იქმნის „მაგარი“ ხელმძღვანელის იმიჯს. ყველა მის ქმედებებში იგნორირებულია საქმისადმი სახელმწიფოებრივი მიდგომა, ხარჯების ეკონომია, სამართლიანობა და ა.შ. ხელისუფლების გუნდური წესით დაკომპლექტების შემთხვევაში გამოირიცხება კითხვების დასმა, მოვლენათა შეფასება, ანალიზი, ოპონირება და მართვის სხვა დემოკრატიული მექანიზმების გამოყენება. ყველა საკითხი წყდება ერთპიროვნულად, მყისიერად და იმპულსური გადაწყვეტილებებით. სწორედ ასეთ ვითარებაში იწყებს დაბუდებას კორუფციის ბაცილები. მოკლედ რომ ვთქვათ, გუნდურობა სახელმწიფო მენეჯმენტში იწვევს უპრინციპობას, გულგრილობას, უპასუხისმგებლობას, საზოგადოებისთვის გამაღიზიანებელ პიარქმედებებს და საბოლოო ჯამში ქმნის ნოყიერ ნიადაგს ელიტარული კორუფციის აღმოცენება-განვითარებისთვის.

გუნდური მიდგომა სახელმწიფო მენეჯმენტში წარმოშობს კორუფციას დასაქმების სფეროში. კვალიფიციურ მუშაკთა დათხოვნა და მათი ჩანაცვლება უცოდინრებით და გამოუცდელებით ელიტარული კორუფციის თვალსაჩინო ნიმუშია, იგი ღია და შიშველი კორუფციაა, უფრო სწორად კვადრატში აყვანილი კორუფციაა.

ხელისუფლების მთავარი ამოცანა უნდა იყოს დემოკრატიული, სამართლებრივი ღირებულებების დანერგვა. ხელისუფლება, რომელიც მაქსიმალურად პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აყენებს საკუთარ მმართველ გუნდს და თვალს დახუჭავს მათ არაკანონიერ ქმედებებზე, საზოგადოების მხრიდან არ იქნება მხარდაჭერილი. სახელმწიფო მენეჯმენტის სტრატეგია სწორედ საზოგადოებრივი ინტერესების რეალიზაციისაკენ უნდა იყოს მიმართული და არა ჩინოვნიკთა უნიჭო თვითშემოქმედებების წახალისებისკენ, რომლის ძირითადი მიზანი მოკლე დროში მაქსიმალური პირადი მატერიალური და ფინანსური სარგებლის მიღებაა. ეს არათუ ელიტარული კორუფციაა, არამედ ამორალური ქმედებაცაა!

ამ ბოლო პერიოდში ქვეყნის მაღალ სახელისუფლებო ორგანოებში თავი იჩინა თვითკმაყოფილებამ კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლაში მიღწეული წარმატებებით. თუმცა, როგორც საქართველოს პრეზიდენტმა აღნიშნა, მდგომარეობა არცთუ სახარბიელოა ამ მხრივ. მის მიერ ინიცირებულ იქნა წინადადება შექმნილიყო ანტიკორუფციული სამსახური, რომელიც სიღრმისეულად შეისწავლიდა სახელმწიფო მმართველობის უმაღლეს ეშელონებში დასაქმებულთა კორუმპირებულობის დონეს, თუმცა, სამწუხაროდ, ასეთი ორგანოს შექმნა პრაქტიკულად არ განხორციელდა. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ბევრ ქვეყანაში ხელისუფლება გაურბის კორუფციის წინააღმდეგ აქტიურ ბრძოლას, იმ მოტივით, რომ დისბალანსი არ შეიტანოს სახელმწიფო მმართველობის სისტემაში. არის სხვა მოტივიც. კერძოდ, მმართველი ჯგუფი ლოიალურია კორუფციის მიმართ, რადგან ამ მოვლენას იგი იყენებს პოლიტიკურ მოწინააღმდეგეთა დასამარცხებლად.

ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ დღემდე მსოფლიოში არაა შემუშავებული კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის ქმედითი და ეფექტიანი მეთოდები. არის ისტორიული მაგალითები იმისა, რომ კორუფციის წინააღმდეგ გატარებული ღონისძიებების შედეგად კი არ იკლო მისმა დონემ, არამედ, პირიქით, გაიზარდა კიდეც.

ასეა თუ ისე, საქართველოში კორუფცია როგორც მისი ტრადიციული ფორმებით, ისევე, ახალი ინოვაციური სახესხვაობებით საკმაოდ მძლავრია და მის წინააღმდეგ ბრძოლა გადაუდებელი და პრიორიტეტული ამოცანაა. ამასთან, ჩვენს პირობებში მიუღებელია ბევრ ქვეყანაში აპრობირებული მეთოდები. მაგალითად ისეთი, როგორიცაა: კორუმპირებულთა მასიური დათხოვნა თანამდებობებიდან. გუნდური წესით დაკომპლექტებულ ხელისუფლებაში ასეთი მიდგომა პრაქტიკულად გამორიცხულია. კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის შედარებით ეფექტიანი ხერხია კანონებისა და მისი შესრულების გამკაცრება. ამ მიმართულებით საქართველოში საკმაოდ დიდი რეზერვი არსებობს. საკმაოდ კარგ შედეგს იძლევა აგრეთვე კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის მიზნით სახელმწიფო მოხელეთა მატერიალურ-ფინანსური წახალისება (ხელფასის ზრდა, პრივილეგიების დაწესება და ა.შ.), თუმცა, როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ასეთი მიდგომაც ხშირად სასურველ შედეგს არ იძლევა. ჩემის აზრით, საქართველოს დღევანდელ პირობებში კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლის მიმართულებით მიზანშეწონილია შემდეგი ღონისძიებების გატარება: საკანონმდებლო კორუფციული ხვრელების ამოვსება, ბაზრისა და კონკურენციის როლის ამაღლება, საპარლამენტო ფინანსური კონტროლის ქმედითი სისტემის ამოქმედება, საპრეზიდენტო კონსტიტუციური კონტროლის (აუდიტის) მუდმივმოქმედი ორგანოს შექმნა, რომლის მიზანი იქნება სახელმწიფო სტრუქტურების საქმიანობაზე ზედამხედველობა. სამწუხაროდ, დღევანდელ ეტაპზე საქართველოში სახელმწიფო კონტროლი არაეფექტურია და ფორმალურ ხასიათს ატარებს.

РЕФЕРАТ
ЭВОЛЮЦИЯ КОРРУПЦИИ: НОВЫЕ ВИДЫ И ФОРМЫ
Яков Месхия. Доктор экономических наук, профессор

Коррупция в мире постепенно растет и сегодня уже нет стран, которые могли бы считаться полностью свободными от коррупции. Согласно последнему исследованию антикорупционного Центра „Transparensy International“, Грузия по индексу восприятия коррупции среди 180 стран мира занимает 79-е место, что указывает на достаточно высокий уровень коррупции.

В большинстве случаев коррупция проявляется в ее традиционной форме в виде хищения части национального богатства коррумпированными чиновниками. После розовой революции масштабы коррупции в Грузии существенно снизились, однако в последние годы она опять начала расти. Основными источниками коррупционного обогащения государственных служащих является расходная часть государственного и местных бюджетов. В частности, государственные закупки, инвестиционные проекты, бюджетные фонды, иностранные кредиты и гранты, а так же приватизация государственного имущества и международная торговля. Часть государственных ресурсов сознательно направляется в сомнительные финсовые каналы, где их легче всего можно присвоить.

В последние годы в Грузии происходит эвалюция форм и методов коррупции. В сфере государственного менеджмента появился новый вид коррупции - элитарная коррупция. Она в основном проявляется в виртуальной форме в процессе реализации кадровой политики. Расстановка и передвижение служащих на высшем уровне государственной власти осуществляется не по критериям профессиональности и компетентности, а по личным отношениям, по принципу местничества, родства и партийной принадлежности.

Последние инициативы президента Грузии по усилению борьбы с коррупцией пока далеки от практического исполнения. Для решения этой задачи необходимо закрытие коррупционных лазеек в действующем законодательстве, повышение роли рынка и конкуренции, усиление парламентского и финансового контроля и создание такого антикоррупционного механизма, каковым может служить орган конституционного контроля (аудита) при президенте страны.

ელგუჯა მექვაბიშვილი

ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი,
თსუ სრული პროფესორი

მიმდინარე გლობალური ფინანსური კრიზისის ერთერთ მთავარ მიზეზად სახელმწიფოპოლიტიკური მოღვაწეები, ეკონომისტები და კერძო ბიზნესის წარმომადგენლები ერთხმად ასახელებს სახელმწიფოს მხრიდან საფინანსო სფეროსადმი მინიჭებულ ზედმეტ თავისუფლებას და შესუსტებულ კონტროლს. შესაბამისად, სიტუაციის გამოსწორების გზას ისინი თავისუფალი ბაზრის რეგულირების გაძლიერებაში ხედავენ.

საფრანგეთის პრეზიდენტმა და ევროკავშირის ამჟამინდელმა თავმჯდომარემ ნ. სარკოზიმ მიმდინარე წლის სექტემბერში გაეროს გენერალურ ასამბლეაზე პირდაპირ განაცხადა, რომ მსოფლიოში განვითარებულმა ეკონომიკურმა კრიზისმა იგი დაარწმუნა „ევროკავშირის მუდმივი, ძლიერი და ქმედითუნარიანი ადმინისტრაციის საჭიროებაში“, ხოლო, საფრანგეთის ქალაქ ტულონში თავის მომხრეებთან შეხვედრაზე კიდევ უფრო დააკონკრეტა ეს თეზისი და აღნიშნა, რომ პრინციპი - „ბაზარი ყოველთვის მართალია“ - საფუძველშივე მცდარია, Laissez-faire ისტორიას ჩაბარდა და სახელმწიფო რეგულირებად კაპიტალიზმზე უნდა გადავიდეს. აშშ-ში განვითარებული იპოთეკური დავალიანების კრიზისის სხვადასხვა ფაზებზე ჩვენ ვხედავთ საფინანსო ინსტიტუტებისადმი მთავრობის დამოკიდებულების არსებით შეცვლას. კერძოდ, კრიზისის საწყის ეტაპზე მან გაკოტრების „ნება დართო“ საფინანსო ბაზრის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოთამაშეს „ლემან ბრაზერს“-ს. ამ შემთხვევაში მთავრობა ხელმძღვანელობდა საბაზრო ფუნდამენტალიზმის წმინდა თეორიული პოსტულატით: ბაზრის მონაწილეებს არ მოხსნოდათ ფინანსურ-ეკონომიკური პასუხისმგებლობა. მოვლენების შემდგომმა განვითარებამ აჩვენა ასეთი დამოკიდებულების სიმცდარე. ცნობილი ფინანსური ბრენდის გაკოტრებამ საზოგადოებაში პანიკა გამოიწვია და კიდევ უფრო დაძაბა სიტუაცია. აღნიშნული მწარე გამოცდილების გათვალისწინებით კრიზისის მომდევნო ფაზაზე აშშ-ს მთავრობამ ფინანსურ ბაზართან მიმართებაში დაიწყო აქტიური ინტერვენციონისტული პოლიტიკის გატარება. ეს გამოიხატა გაკოტრებული საფინანსო ინსიტუტების გადასარჩენად 700 მილიარდი დოლარის გამოყოფაში; ე.წ. „ცუდი აქტივების“ ჩამოწერაში, ანუ, ჩამოწერილ იქნა 600 მილიარდი დოლარის აქტივი; ბანკებისა და რისკის დამზღვევი სტრუქტურების „რბილ პრივატიზაციაში», რომელიც შეიძლება განხილულ იქნას როგორც კერძო ბანკების გასახელმწიფოების თავისებური ფორმა. ამრიგად, დღეს მსოფლიოში აქტუალური გახდა ეკონომიკური ფილოსოფიის პარადიგმის შეცვლის აუცილებლობა, რომელიც გულისხმობს საბაზრო ფუნდამენტალიზმიდან საბაზრო ეკონომიკის რეგულირების დოქტრინაზე გადასვლას. საბაზრო ფუნდამენტალიზმს, როგორც ერთ-ერთ გაბატონებულ თეორიულ მიმართულებას და ათწლეულების მანძილზე ბევრ ქვეყანაში ეკონომიკური პოლიტიკის განმსაზღვრელ დოქტრინას, აღორძინებისა და კრიზისის საკუთარი მიზეზები და კანონზომიერებანი გააჩნია. მისი აღორძინება ქრონოლოგიურად უკავშირდება გასული საუკუნის 70-იან წლებს და განპირობებული იყო ობიექტური და სუბიექტური მიზეზებით: მსოფლიო ეკონომიკაში მომხდარი სტრუქტურული ძვრებით და ნეოკეინზიანური დოქტრინის კრიზისით. გასული საუკუნის 70-80-იანი წლების სპარსეთის ყურის გაჭიანურებულმა სამხედრო კრიზისმა, რომელიც 1980 წელს ერაყსა და ირანს შორის სისხლისმღვრელ ომში გადაიზარდა, ჩაკეტა მსოფლიო ეკონომიკისათვის ნავთობის მიმწოდებელი უმნიშვნელოვანესი რეგიონი და ენერგეტიკული კრიზისის დაწყება განაპირობა, რომელმაც მოგვიანებით ეკონომიკური კრიზისი გამოიწვია. ენერგეტიკული კრიზისის ფონზე დღის წესრიგში დადგა ახალ, პროგრესულ, რესურსდამზოგავ ტექნოლოგიებზე მასობრივი გადასვლისა და ეკონომიკის საყოველთაო რაციონალიზაცია-ოპტიმიზაციის ამოცანები, რომელთა გადაწყვეტასაც ყველაზე ადეკვატურად იმ დროისთვის პასუხობდა საბაზრო ფუნდამენტალიზმის დოქტრინა. იმავე პერიოდში ადგილი ჰქონდა სახელმწიფოს ხარჯების სწრაფ ზრდას, რომელიც უმეტესწილად მოთხოვნაზე ორიენტირებული, კეინზიანური მოდელის პრაქტიკული განხორციელების შედეგი გახლდათ. რიგ წამყვან სახელმწიფოებში (უპირველეს ყოვლისა, აშშ-ში) წარმოიშვა სახელმწიფო ბიუჯეტის უზარმაზარი დეფიციტი და გაძლიერდა ინფლაციური პროცესები. აღნიშნულ გარემოებათა გამო, 70-იანი წლების შუა ხანებიდან 80-იანი წლების დასაწყისამდე პერიოდში დასავლეთში „აგორდა“ საბაზრო ფუნდამენტალიზმზე დამყარებული ძლიერი ნეოკონსერვატიული ტალღა, რომელმაც წამყვანი, ინდუსტრიულად განვითარებული სახელმწიფოების ხელისუფლებაში მოიყვანა თავისუფალი ბაზრის თავგამოდებული მომხრეები-მარგარეტ ტეტჩერი დიდ ბრიტანეთში და რონალდ რეიგანი აშშ-ში. მათი მოღვაწეობა მხარდაჭერილი იყო წამყვანი საფინანსო ორგანიზაციების-საერთაშორისო სავალუტო ფონდისა (სსფ) და მსოფლიო ბანკის (მბ) მიერ. საბაზრო ფუნდამენტალიზმის დოქტრინამ დასრულებული სახე მიიღო ე.წ. „ვაშინგტონის კონსესუსში“ და როგორც განვითარებად, ისე პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში ეკონომიკური რეფორმების განხორციელების თეორიული ფუნდამენტი გახდა. პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში იგი რეალიზდებოდა ისეთ პრაქტიკულ ღონისძიებებში, როგორებიც იყო: პიროვნული და სამეწარმეო თავისუფლების სფეროების გაფართოება; ეკონომიკაში სახელმწიფოს ჩარევის მინიმიზაცია; საყოველთაო და სწრაფი პრივატიზაცია; მკაცრი ფისკალური და ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის განხორციელება. ამ პროცესების საბოლოო მიზანს წარმოადგენდა (როგორც ცნობილი ამერიკელი ეკონომისტი თ. ფრიდმანი შენიშნავს) „თავისუფალი ბაზრის კაპიტალიზმის გავრცელება პრაქტიკულად ყველა ქვეყანაში“. აქვე უნდა აღვნიშნოთ ის ფაქტიც, რომ საკუთარი აღზევების პერიოდშიც კი საბაზრო ფუნდამენტალიზმის დოქტრინა არ ყოფილა უალტერნატივო და სერიოზულ კრიტიკას განიცდიდა ბევრი ცნობილი ეკონომისტის მხრიდან (ჯ. სტიგლიცი, ე. ჰეშბერგი, ჯ. სოროსი და სხვ), რომლებიც მიუთითებდნენ, რომ ეკონომიკის ნორმალური ფუნქციონირებისთვის ბაზართან ერთად აუცილებელია სახელმწიფოს აქტიური როლი, რომელიც უნდა გამოიხატებოდეს ბაზრის კორექტირების ფუნქციაში. რეალური პრაქტიკული გამოცდილება და იდეოლოგიური კლიშეებისაგან თავისუფალი თეორიული ანალიზი ნათლად ადასტურებს აღნიშნული მოსაზრების მართებულობას. თანამედროვე ინდუსტრიულ სისტემაში ბაზართან სახელმწიფოს მიმართების უმნიშვნელოვანესი ასპექტია მათი თანამშრომლობა, რაც მკაცრი და სწრაფად ცვალებადი გარემოსადმი ეკონომიკური აგენტების შედარებით უმტკივნეულო ადაპტაციის საშუალებას იძლევა და, ამასთანავე, ზიანს არ აყენებს კონკურენციას, კრეატიულობასა და ინოვაციებს. ბუნებრივი გზით ყალიბდება ბაზრის მაკორექტირებელი ინსტიტუტების ერთობლიობა, რაც მეტად მნიშვნელოვანია, თუმცა, მთავარი არ არის. გადამწყვეტია ის გარემოება, რომ თანამედროვე საბაზრო სისტემაში სახელმწიფო იმყოფება არა ბაზრის გარეთ ან მის ზევით, არამედ ორგანულადაა „ჩაშენებული” ბაზარში და საბაზრო „მინდორის“ (სივრცის) სრულფასოვან მოთამაშეს, წარმოადგენს რომელიც, უპირველეს ყოვლისა, პასუხისმგებელია მთელი საზოგადოების ინტერესების რეალიზაციაზე. ცალკე შეიძლება გამოიყოს გარდამავალ ეკონომიკაში სახელმწიფოს ბაზართან მიმართების პრობლემა. „შოკური თერაპიის“ მეთოდი, რითაც პოსტკომუნისტური ქვეყნების აბსოლუტურ უმრავლესობაში საბაზრო რეფორმები განხორციელდა, ემყარებოდა „ვაშინგტონის კონსესუსის“ მიერ აღიარებულ და მოწონებულ საბაზრო ფუნდამენტალიზმის დოქტრინას და გულისხმობდა ადმინისტრაციულ-მბრძანებლური ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე რევოლუციურ გადასვლას. ამ შემთხვევაში აღნიშნული დოქტრინის გამოყენებას, ჩვენის აზრით, გააჩნდა ობიექტური საფუძველი. საქმე იმაშია, რომ არსებობდა არასაბაზრო, უფრო ზუსტად კი - ანტისაბაზრო საზოგადოებრივ-ეკონომიკური სისტემიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის აუცილებლობა და ამ შემთხვევაში ბაზრის, როგორც ადმინისტრაციულ-მბრძანებლური ეკონომიკის ანტითეზის როლს ყველაზე უფრო საბაზრო ფუნდამენტალიზმი შეესაბამებოდა, რომელიც ბაზარს საზოგადოებრივი წარმოების ორგანიზაციის ერთადერთ მისაღებ ფორმად განიხილავდა. ამასთანავე, ისტორიული სიმართლის აღიარება მოითხოვს შემდეგი ფაქტის ხაზგასმას: გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში ხელისუფლების სათავეში ეროვნული ხელისუფლების მოსვლის შემდეგ პრეზიდენტ ზ. გამსახურდიას ხელმძღვანელობით დაიწყო პირველი საბაზრო რეფორმები, რაც, უპირველეს ყოვლისა, გამოიხატა გლეხებისათვის კერძო საკუთრებაში მიწების გადაცემით და ამით საფუძველი ჩაეყარა სოფლად ფერმერული მეურნეობის ფუნქციონირებას. ამავე დროს, ეროვნული ხელისუფლება არ იზიარებდა საბაზრო ფუნდამენტალიზმის პრინციპებს და „შოკურ თერაპიას“ არ მიიჩნევდა საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის ერთადერთ საშუალებად. ამ თვალსაზრისით ნიშანდობლივი იყო იმჟამინდელი პრემიერ-მინისტრის ბ. გუგუშვილის მიერ 1991 წლის ზაფხულში გამოქვეყნებული სტატია სახელმწიფო კაპიტალიზმის შესახებ, სადაც ფაქტობრივად ჩამოყალიბებული იყო ეროვნული მთავრობის ეკონომიკური პოლიტიკის კონცეპტუალური საფუძვლები. ამ სტატიაში ავტორი განსაკუთრებით უსვამდა ხაზს პოსტკომუნისტური ეკონომიკური ტრანსფორმაციის პროცესში სახელმწიფოს როლს. ჩვენის აზრით, სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ მოგვიანებით საბაზრო ფუნდამენტალიზმის მომხრეთა მხრიდან აღნიშნულ კონცეფციას მკვეთრად უარყოფითი შეფასება მიეცა და აღქმულ იქნა, როგორც სოციალისტური ელემენტების შენარჩუნების მცდელობა. სამწუხაროდ, ცნობილი სახელმწიფო გადატრიალების შემდეგ საქართველოში ეკონომიკური პოლიტიკის სათავეში მოექცნენ საბაზრო ფუნდამენტალიზმის ეპიგონები, რომლებმაც ულტრალიბერალიზმის დროშის ქვეშ დაიწყეს საყოველთაო პრივატიზაციის პროცესი, რომლის შედეგადაც ათწლეულების მანძილზე ადამიანთა მრავალი თაობის მიერ შექმნილი საერთო-სახალხო საკუთრება ყოფილი პარტიული და სახელმწიფო ნომენკლატურის ხელში აღმოჩნდა. საზოგადოების უმეტესი ნაწილი კი, მათ შორის ინტელიგენცია, გაღატაკდა. საქართველოში ჩამოყალიბდა ე.წ. „ველური კაპიტალიზმი“, რომელიც წარმოუდგენლად შორს დგას დასავლეთის თანამედროვე სოციალიზებული კაპიტალიზმისგან. აქვე აუცილებელია იმის აღნიშვნაც, რომ ქართველ სწავლულ ეკონომისტთა ერთი ნაწილი მთელი ამ წლების მანძილზე აქტიურად ილაშქრებდა ქვეყნისათვის გარედან თავსმოხვეული ულტრალიბერალური იდეოლოგიის წინააღმდეგ. ამის დასტურად პროფ. რ. გოგოხიას შემდეგ გამონათქვამს გავიხსენებთ: „თუ გარდამავალ პერიოდში საქართველოში სახელმწიფომ მთლიანად დაკარგა გავლენა ეკონომიკაზე, სრული კატასტროფა გარდაუვალია“ (ჟურნ. „ეკონომიკა“, 1993, №10-11, გვ. 18). ე.წ. „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ საბაზრო ფუნდამენტალისტების აქტიურობა უფრო მაღალ ფაზაში შევიდა. ქართული ულტრალიბერალიზმის „მამად“ მოგვევლინა რუსეთიდან მოწვეული ოლიგარქი არა ბენდუქიძე, რომელმაც საქართველოში დაბრუნებისთანავე რამდენიმე ნიშანდობლივი განცხადება გააკეთა: გაყიდის ყველაფერს სინდისისა და ნამუსის გარდა; არ იცის რას ნიშნავს „სტრატეგიული ობიექტი“ და მისთვის ნაცნობია მხოლოდ „სტრატეგიული საქონლის“ ცნება. ეკონომიკური განვითარების მინისტრის პოსტზე დანიშვნისას მანვე განაცხადა, რომ მთავარ მიზნად ისახავს ორ-სამ წელიწადში აღნიშნული სამინისტროს გაუქმებას. ბატონმა კ. ბენდუქიძემ ასევე „წარმატებით“ დაშალა ანტიმონოპოლიური სამსახური, უკიდურესად დააკნინა სტატისტიკის სახელმწიფო დეპარტამენტის როლი, ძირი გამოუთხარა საქართველოს ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობას და ა.შ. სწორედ მისი და საბაზრო ფუნდამენტალიზმის სხვა მომხრეთა „დამსახურებაა“ ისიც, რომ საქართველოს ამჟამად არ გააჩნია ეკონომიკის განვითარების სტრატეგია და მთავრობის მთელი საქმიანობა მიმდინარე საკითხების გადაწყვეტაზეა კონცენტრირებული. აქედან გამომდინარე, ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკა აშკარად დაუცველია გარედან მომდინარე ეკონომიკური შოკებისაგან. ის ფაქტი, რომ თანამედროვე გლობალურ ფინანსურ კრიზისს მთელი სიმწვავით ჯერ კიდევ არ უმოქმედია საქართველოს ეკონომიკაზე, განპირობებულია მსოფლიო ეკონომიკაში ჩვენი ინტეგრირებულობის დაბალი ხარისხით, თუმცა, მსოფლიო კრიზისის „ცუნამი“ ოდნავ დაგვიანებით მაინც მოაღწევს საქართველოს ნაპირებამდე, რისი პირველი ნიშნებიც უკვე სახეზეა. ასეთ პირობებში იბადება კითხვა: არის თუ არა საქართველოს მთავრობა მზად ამ მოვლენისაგან გამოწვეული უარყოფითი შედეგების გასანეიტრალებლად და როგორია ამ მზადყოფნის ხარისხი? ვფიქრობთ, ყველაზე ოპტიმისტურად განწყობილ ადამიანსაც კი ძალიან გაუჭირდება აღნიშნულ კითხვებზე დადებითი პასუხის გაცემა.