ნესტან სულავა

კაცობრიობის შემოქმედებითი ნიჭი სამყაროს შეცნობაში ვლინდება, ხოლო შეცნობის მეთოდები და საშუალებები, უხსოვარ დროიდან მოყოლებული, მრავალია. მათ შორის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს ფოლკლორს, რომელიც ამა თუ იმ ერის მხატვრული აზროვნების, ინტელექტუალური შესაძლებლობების უძველესი გამოვლენაა. მას ყოველ ეპოქაში შეეძლო და შეუძლია მისცეს ადამიანს სულიერი საზრდელი, ვინაიდან იგი მის ინტერესებს, მის ცხოვრებას მის იდეალებს, მის ოცნებებს ასახავს. მეცნიერების განვითარების თანამედროვე დონე ინტერდისციპლინარულ კვლევას მოითხოვს, რაც ადრეული ეპოქების ყოფის ცნობიერებისა და აზროვნების ძირითად მიმართულებათა რეკონსტრუქციის საშუალებას იძლევა. ყოველი მიახლება აზროვნების ფორმის ამ ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს გამოვლინებასთან ადამიანის სულიერ სამყაროს ამდიდრებს და აფაქიზებს. უხსოვარი დროიდან მომდინარე და მრავალ სხვადასხვა ეპროქათა ტევრში გამოვლილი ხალხური შემოქმედება ერის სულიერი და ინტელექტუალური ცხოვრების გამოხატულებაა. ფოლკლორული ხელოვნება ლიტერატურის განვითარების ერთი უძლიერესი საყრდენი და საფუძველია. ლიტერატურამ ფოლკლორიდან აითვისა ფორმები, სიუჟეტები, მოტივები, მხატვრული სახეები და, ზოგადად, სახეობრივი აზროვნება, ტრადიციები, რამაც დიდად შეუწყო ხელი ლიტერატურის განვითარებას.

გალაკტიონ ტაბიძე წერდა: „ჩვენი პოეზიის ტექნიკას რათასწლოვანი ისტორია აქვს. ჩვენ უნდა ვიცოდეთ ყველათფერი და როდესაც ჩვენ კარგად შევისწავლით ხალხურ შემოქმედებასაც, ჩვენ შესაძლებლობა გვექნება ახალი ფორმების აღმოჩენისა“ (9, 202). პოეტს ძლიერ უყვარდა ხალხში ყოფნა, მისივე სიტყვით, იქედან მოდიოდა დიდება, შუქი სიყვარულისა, ძლევმოსილებისა, სიტყვები აღტაცებისა და სიხარულისა, იქედან მოდიოდა თვით პოეტისავე წარსულიც, აწმყოც, მომავალიც. იგი ფოლკლორულ მემკვიდრეობას საკუთარ სულიარ და შემოქმედებით ქურაში ადნობდა და ამუშავებდა, გარდაქმნიდა, გარდასახავდა და თავისთვის სასურველად გამოთქვამდა. ორიგინალური პოეტური თვალთახედვით ახალ ფორმასა და შინაარსს სძენდა, ლექსს იშვიათ პლასტიურობასა და გასაოცარ მუსიკალურობას ანიჭებდა. ხშირად სიუჟეტით, ფორმებით, სიტყვიერი ფაქტურით, მხატვრული სახეებითა და ხატებით ამდიდრებდა საკუთარ პოეტურ სამყაროს, გარესამყაროსა და ადამიანივით ურთულეს სამყაროს.

ფოლკლორული მხატვრული სისტემის ლიტერატურულად გადამუშავება და გამოყენება შემოქმედებითი პროცესის თანამდევია. გალაკტიონ ტაბიძის დამოკიდებულება ფოლკლორისადმი სამეცნიერო ლიტერატურაში შენიშნულია (1; 6) და აღნიშნულიცაა, რომ „პოეტს ამ მასალისადმი მიდგომის თავისებური პრინციპი და გადამუშავების მეთოდი შეუმუშავებია“ (1, 232). იგი ფოლკლორულ ტექსტებს იყენებს თავისი შეხედულებისამებრ, საკუთარი შემოქმედებითი პრინციპების, მიზანდასახულების შესაბამისად. ტექსტს ზოგჯერ თითქმის უცვლელად იღებს, ხან აზრი ზედმიწევნითაა გადმოცემული, მაგრამ ცხადია, ისე ორიგინალურად შემოაქვს ლექსში ფოლკლორული ელემენტები, რომ მკითხველი პოეტის შინაგანი სამყაროს დამოუკიდებლობას მყისვე ამოიცნობს, ვინაიდან ხალხური პოეზიის მოტივების, თემების, სახე-ხატების გამოყენებით ქმნის სრულიად განსხვავებული შინაარსის ნაწარმოებს. ფოლკლორული მხატვრული აქსესუარი, გალაკტიონის შემოქმედებით ქურაში გადადნობილი, მონუმენტურ, ფერწერულ ტილოს ქმნის და ხორცშესხმული მუსიკალური მშვენიერებით, აზრის სიღრმით, მდიდარი სახეობრივი სისტემით ხიბლავს მკითხველს.

გალაკტიონ ტაბიძის პოეტური სამყარო რეალურისა და ირეალურის სინამდვილისა და ილუზორულის ზღვარს გადის გარესამყაროსს, მის მოვლენათა და პირველმიზეზის საწვდომად. მის შემოქმედებით წარმოსახვას არსებულისაგან სრულიად განსხვავებული ფუნქცია აკისრია, ვინაიდან პოეტი სულ სხვა სამყაროს ქმნის, ირეალურს, მიღმურს, ილუზორულს. რეალური თითქოს არც არასოდეს ყოფილა.

სინამდვილეს არ ვემდური,/არ ყოფილა თითქოს,/არყოფილზე საყვედური/არასდროს არ ითქმის.

ამიტომ გალაკტიონ ტაბიძე ხშირად წარმოსახავს სამყაროულ მოვლენებს შებრუნებულად, რის შესანიშნავი ნიმუშიცაა ხალხური მოტივების მიხედვით შექმნილი ენიგმური ლექსი „მესტიის ხიდი“, რომელიც სხვაგვარ ჭეშმარიტებაზე გვესაუბრება; ეს არაა რეალობა, ეს წარმოსახვითია, პოეტური ხილვებია, სადაც არარეალური რეალურად არის აღქმული და ასახული, ხოლო ამ არარეალურს იდუმალი სახე აქვს, რის შექმნაშიც თითოეულ სიტყვას, მის სემანტიკურ ველს უდიდესი დატვირთვა აკისრია, რათა ერთიანი მხატვრული სისტემით გადმოიცეს პოეტის ნაფიქრ-ნააზრევი. ყოველ სიტყვას თავისი უჩინარი ველი აქვს, სიტყვათა ველების ერთმანეკთის გადაკვეთისას წარმოიქმნება პოეტური სამყარო, წარმოსახვითი რეალობა. ეს ისეთი რეალობაა, რომლის ცნებებით გადმოცემა, ცნებებში მოხელთება შეუძლებელია. ლექსი სიახლოვეს ამჟღავნებს სვანურ ხალხურ ლექსთან -„ბიბა“.

სამყაროს, არსს, ბნუებას, მოვლენებს პოეტი გადმოგვცემს არაჩვეულბრივი ხატ-სახეებით, ფრაზებით, მეტაფორებით, სიმბოლოებით, ენიგმებით, ალუზიებით.

მესსტიის ხიდი, ო, ჩელტის ხიდი!
ცის მშვიდი რიდი ედება უშბას.
ცეკვის ალერსით უუკვდავესით.
ხენი თავისით აბამენ შუშპარს.

უკვე პირველსავე სტროფშია დაწყებული ენიგმური აზრი, რომელიც თანდათანობით ღრმავდება და რასაც უფრო სრულყოფს ევფონიური ჟღერადობა. აქ საგნები თავიანთ ქმედებებს ცვლიან, საკუთარი ბუნების, ღვთით მინიჭებული ბუნების წინაღმდეგ მიდიან. დისჰარმონიას მოაქვს უცხო და დათფარული ჰარმონია. მოულოდნელია სახეები, ხატები, მონაცვლეობა, რაც ქმნის ესთეტიურობის საფუძველს:

მესტიის მთები, მესტიის მთები!
ჭიანჭველები აგებენ ციხეს;
თევზნი ადრიან, ვით ინატრიან,
მინდვრად დადიან, სტოვებენ რიყეს.
მესტიის ღობე, მესტიის ღობე!
ყარაულობენ ყველებს კატები,
თაგვები დათვებს აჭრიან თავებს,
დღეა მკათათვის გზის დამატებით.
მესტიის ხიდი, მესტიის ხიდი!
თხას მატყლს სთხოვს დიდი ბამბურა ცხვარი.
ნუთუ არ გჯერათ, ორბს დასაჭერად
დასდევს ამჯერად ბეღურა ცხარი.
მესტიის ზარი, მესტიის ზარი!
მშვიდი და წყნარი ხეზე ზის მწყერი.
ამბავი ესე, აღვნიშნოთ დღესვე-
მგლები ცხვრებს მწყემსვენ მხნედ, წესიერად.
მესტიის ხიდი, მესტიის ხიდი!
აქ აღმა მიდის წყალი ჩქარ-ჩქარი,
მეორე ნაპირს, ვხედავ პირდაპირ,
ძროხას უნაგირს ადგამს მაყარი.
მესტიის ქედი, მესტიის ქედი!
მზე დასავლეთით ამოდის გვიან,
მართლაც, ზღაპარი უფრო ის არი,
რომ ქალთა ჯარნი ჩუმად არიან! (8, 171-172).

პოეტი ყოფითობიდან, რეალობიდან არარეალურის საფეხურზე ადის, საიდანაც ასეაყირავებული ჩანს სამყარო, ქვეყანა-, რომელიც ენიგმებმა ასე გააესთეტიურა და გაამშვენიერა. გალაკტიონ ტაბიძე, რომელიც ნელ-ნელა მიჰყვებოდა „ჩამავალ მზეს, ჩამავალს“ და საკუთარ პერსონასა და საზოგადოებას შორის წარმოქმნილ სიცარიელეს თავისი წარმოსახვითი სამყაროთი ავსებდა, არ ღალატობდა ცხოვრებისეულ მრწამსს - მხატვრულ სამყაროს, რომელიც აპოკალიფსურ ხილვას ემსგავსება.

გალაკტიონ ტაბიძის „მესტიის ხიდში“ დამოწმებული ყველა შემთხვევა - ჭიანჭველების მიერ ციხის აგება, თევზთაგან რიყის დატოვება და მინდვრად სიარული, ორბს გამოდევნებული ბეღურა, მგლების მიერ მომწყემსილი ცხვარი, აღმა მავალი ჩქარი წყალი, დასავლეთიდან ამოსული მზე, ყველის დარაჯი კატები და სხვანი - მხატვრული გააზრების, ენიგმატიკის საუკეთესო ნიმუშია, რომელიც ჭეშმარიტების წარმოჩენის საშუალება არაჩვეულებრივი, გონებამახვილური, გასაიდუმლოებული სახებით. მათი დანიშნულება არის როგორც შემეცნებითი, ისე სასწავლო-სამოძღვრო, სადაც ცხოველთა სახით ადამიანის სამყაროა ნაჩვენები.

სამყარო ურთულესი ფენომენია, ღმერთმა ყოველივე მოწესრიგებულად, ჰარმონიულად შექმნა, მაგრამ ღვთაებრივი შინაგანი წესრიგის ქმნადობის აბსოლუტური წვდომა ადამიანის დასაზღვრული გონებისათვის შეუძლებელია, რის გამოც ხშირად სამყაროსა და მის მოვლენათა წვდომას იგი შებრუნებულად ცდილობს. არისტოტელემ მას ენიგმა უწოდა, დიონისე არეოპაგელმა -აპოფატიკა.

ენიგმური მხატვრული ხერხი ჭეშმარიტების შეცნობის საშუალებაა, რომლის თეორიული განზოგადება მოცემულია არისტოტელეს შრომებში: „პოეტური ხელოვნების შესახებ“ და „რიტორიკა“. იგი საუბრობს ხუმრობაზე, სიტყვათა თამაშზე, მეტაფორებზე, გონებამახვილურ გამოცანებზე, რომლებიც სტაგირელ ფილოსოფოსს ჭეშმარიტების წვდომის ერთგვარ აუცილებელ საშუალებად მიაჩნია. „პოეტიკაში“ ვკითხულობთ: „უცხოს, არაჩვეულებრივს ვუწოდებ გლოსსას, მეტაფორას, გაგრძელებას და სხვებს, რაც არსებითს, მთავარს გადმოსცემს. მაგრამ თუ ვინმე ყოველივე ამას ქმნის სხვაგვარად, მაშინ ის ან გამოცანაა, ან ბარბარიზმი. თუ ის მეტაფორიდან მომდინარეობს, მაშინ გამოცანაა, თუ გლოსსადან - ბარბარიზმი, რამეთუ გამოცანის იდეა ისაა, რომ რეალურად არსებულზე საუბრით წარმოსახო სრულიად შეუძლებელი“ (12, 48. II. 1458a). აქედან გამომდინარე, შემოქმედის თვალწინ იშლება სამყარო, ერთი მხრივ, როგორც ღვთაებრივად ჰარმონიული, როდესაც ყოველივე ერთმანეთს ერწყმის და უზენაესისაკენ მიისწრაფვის, მეორე მხრივ, როგორც აბსურდული ან ამოძირავებული, როდესაც რეალური და არარეალური მხოლოდ ენიგმური აზროვნებითს შედეგად შეიძლება გადმოიცეს. ცხადია, ამ უკანასკნელს თავისი გასაოცარი მომხიბლაობა და მიმზიდვებობა, მშვენიერება და სილამაზე აქვს, ვინაიდან შემოქმედი ამგვარ, შეიძლება ითქვას, ასიმეტრიულ, არა ჩვეულებრივ, არამედ გონებამახვილურად მიგნებულ, ჭეშმარიტებისაგან გადახვეულ გზებს მიჰყვება და რეალურად შესაძლებელ, მაგრამ არარეალურ სამყაროში ეძიებს რეალურს. ჭეშმარიტი პოეზია სიტყვასთან ჭიდილში იქმნება და იბადება, პოეტმა სიტყვით უნდა ამოაბრწყინოს პოეტური ხილვები, რომლებიც რეალურისა და არარეალურის ზღვარზე დგანან. არარეალური გამონაგონია, რომელიც მწერლის მიერ მიზანმიმართულად შეიძლება იყოს მოხმობილი. არარეალურში შეზავებულია ფანტასტიკა და იდუმალება, რც მკითხველისაგან მოითხოვს პოეტურ ხილვათა წარმოსახვის იშვიათ უნარს; შემოქმედთან ერთად მკითხველიც უნდა თამაშობდეს, ფლობდეს თამაშის ხელოვნებას, რათა შეძლოს პოეტური ხილვების წვდომა, იმ ხილვებისა, რომლებიც ხან მირაჟია, ხან სიზმარი, ხაგნ ზღაპარი, ხან გამონაგონი და ვინ იცის, კიდევ რა.მხატვრული ტექსტის ინტერპრეტატორი ხომ ტექსტის ავტორის თნაავტორად მოიაზრება. ღვთისმეტყველი წმიდა მამები და ჰიმნოგრაფები მას მიიჩნევენ „სარკითა და სახითა ჭჳრობად“, ვითარცა შემეცნების ერთ-ერთ სიმბოლოს.

ფსევდო-დიონისე არეოპაგელის მოძღვრების მიხედვით, ღმერთი შეიძლება დახასიათდეს კატაფატიკურად (წართქმითად) და აპოფატიკურად (უკუთქმითად). აპოფატიკის განსაზღვრისას იგი წერს: „რომელთაგან არა რაჲ-იგი არს, არამედ რაჲ-იგი არა არს“; ამასვე ამბობს ნეტარი ავგუსტინე: „ჩვენ შეგვიძლია ვიცოდეთ, რა არ არის ღმერთი და არა ის, თუ რა არის იგი“. წმიდა მამათა აზრით, ღმერთისთვის შეუფერებელია ყოველგვარი განსაზღვრა, რადგან იგი მის სრულყოფილებას ვერანაირი სახელით ვერ გამოხატავს. შეიძლება მხოლოდ იმის ცოდნა, თუ რა არ არის ღმერთი. მის შესახებ მსჯელობა მხოლოდ აპოფატიკის გამოყენებით შეიძლება. ღმერთის მიერ რშექმნილი სამყარო ერთდროულადაა თანმიმდვრული და არათანმიმდევრული, რომლის შეცნობის გზა კატაფატიკა-აპოფატიკისა და ანტითეზისის სტილისტიკური ხერხის გამოყენებით შეიძლება.

უმბერტო ეკომ „ვარდის სახელში“ საგანგებოდ განიხილა ენიგმატური ხელოვნების ნიმუშები, რომლებშიც ღმერთის მიერ შექმნილი სამყარო უკუღმაა ასახული, იგი თავდაყირაა ამოტრიალებული, სინამდვილის დამახინჯებული სახეა ნაჩვენები, სადაც გვხვდებიან ჰიბრიდული არსებანი, უხელო ადამიანები, ირმისრქებიანი მაიმუნები, ფრინველთა ფრთიანი თევზები, თევზის ბოლოიანი ფრინველები, ორთვიანი ქიმერები, სპილოები, კენტავრები, დრაკონები ხეთა რტოებზე დადიან, გლეხურ მეურნეობაში, კერძოდ კალოზე მეურნენირ ცხოველები არიან. მან გააანალიზა ერთი ძველი გერმანული ლექსი, რომლებშიც სასწაულებრივი მოვლენებია ასახული, და მიუთითა, რომ ამ მხარეებში ფრინველები წყალში თევზაობენ, დათვები შევარდნებს დასდევენ ცაში, კიბორჩხალები დაფრინავენ, სამი გოლიათი გალიაში ზის და თავში მამალი უნისკარტებს. უმბერტო ეკოს მითითებით, ამგვარი ენიგმატური ხერხი ჭეშმარიტების შეცნობის ერთ-ერთი საშუალებაა (13, 67-69).

ენიგმური მხატვრული ხერხის გამოყენება უძველესი დროიდანვე იყო გავრცელებული სახვით ხელოვნებასა და მხატვრობაში. შეიძლება დავასახელოთ შუამდინარული, ძველეგვიპტური, ძველბერძნული, რომაული, აღმოსავლური ხელოვნება, აგრეთვე შუასაუკუნეებისა და რენესანსის ეპოქის მხატვრობა. ამ მხრივ გამოირჩევიან ბოსხის, პიტერ ბრეიგელის, კრანახის, მოგვიანებით სალვადორ დალისა და სხვათა ფერწერული ტილოები.

სამყაროში მიმდინარე მოვლენების, მისი კანონზომიერებების შებრუნებულად წარმოსახვა დამახასიათებელია ქართული და უცხოური ფოლკლორისა და ლიტერატურისათვის. არსებობს ენიგმური აზროვნების გამომხატველი ლათინური ფრთიანი გამოთქმა: „In aere piscari′, in mari venari” („ჰაერში თევზაობა, ზღვაში ნადირობა“).

საგანგებოდ უნდა შევეხოთ ზემოხსენებულ სვანურ ხალხურ ლექსს „ბიბა“, რომელიც ენიგმატური პოეზიის ერთ-ერთ საუკეთესო ნიმუშად შეიძლება მივიჩნიოთ. შეიძლება ითქვას, რომ გალაკტიონ ტაბიძის „მესტიის ხიდის“ ერთ-ერთი ფოლკლორული წყარო სწორედ იგი უნდა იყოს.

ეს რა ვნახე საკვირველი:
ჭიანჭველა ციხეს აგებს,
კიდევ უფრო გაგაკვირვებ:
ვხედავ, მგელი ფარას მწყემსავს,
კიდევ უფრო გაგაკვირვებ:
ვხედავ, სკვინჩა ორბებს იჭერს,
კიდევ უფრო გაგაკვირვებ:

ვხედავ, თაგვი დათვებს ბუბნის,
კიდევ უფრო გაგაკვირვებ:
ვხედავ, ღელე აღმა მიდის,
კიდევ უფრო გაგაკვირვებ:
დიაცები უხმოდ სხედან (5, 79).

გალაკტიონის „მესტიის ხიდის“ სიახლოვე „ბიბასთან“ თვალში საცემია: გალაკტიონი:

ჭიანჭველები აგებენ ციხეს!
მგლები ცხვრებს მწყემსვენ მხნედ, წესიერად.
ორბს დასაჭერად დასდევს ამჯერად ბეღურა ცხარი.
თაგვები დათვებს აჭრიან თავებს.
აქ აღმა მიდის წყალი ჩქარ-ჩქარი.
რომ ქალთა ჯარნი ჩუმად არიან.

ხალხური „ბიბა“:

ორივეგან ყველაფერი შებრუნებულია, გამოცანად არის შეთავაზებული მკითხველისათვის.

განსაკუთრებული ყურადღება უნდა გავამახვილოთ ერთ-ერთი ენიგმური სახის შესახებ. ესაა მდინარის აღმადინება, რომელსაც ბიბლიური და ჰიმნოგრაფიული პარალელები ეძებნება. იგი ღრმა და რთული მეტაფორულ-ენიგმური სახეა; ფსალმუნთა წიგნში ვკითხულობ: „იყო ჰურიასტანი სიწმიდე მის და ისრაელი საბრძანებელი მისა, ზღუამან იხილა და ივლტოდა, და იორდანე უკუნიქცა მართლუკუნ“ (ფს. 113, 2-3); „რაჲ არს შენდა, ზღვაო, რამეთუ ივლტოდე და შენ, იორდანე რამეთუ უკუნიქეც მართლუკუნ?“ (ფს. 113,5). „აღმართ მსრბოლი მდინარის“ ენიგმური მხატვრული სახე სრულიად ორიგინალურადაა მოხმობილი დავით აღმაშენებლის „გალობანი სინანულისანში“: „...ვამრავალწილე, ვითარცა რაჳ აღმართ მსრბოლმან მდინარემან უკეთურებისამან“, რომელიც ხატოვნად წარმოაჩენს ღმერთის ძლიერებას. რომ მას შეუძლია ბუნებაში ერთხელ დავანებული კანონის საპირისპირო ქმედება - მდინარის აღმადინება. დავით აღმაშენებელმა თავისი ცოდვები უკეთურების აღმართ-მსრბოლ მდინარეს შეადარა, რითაც კიდევ ერთი ოპოზიციური სახე შემოიტანა საგალობელში. ხსენებული სახე უკეთურების აღმართ-მსრბოლი მდინარისა გამოძახილს პოულობს ამავე საგალობლის მეოთხე ტროპარის ბოლო ფრაზაში: „მე ვარ, ვითარცა უფსკრული, შესაკრებელი ბილწებისა ღუართაჲ“, რომლის მიხედვით ჩანს, რომ დავით აღმაშენებელი თავის თავს მიაწერს ყოველგვარ ცოდვას, რაც კი ჩადენილა კაცობრიობის არსებობის მანძილზე, ხოლო თავად არის ცოდვილთა შორის „პირველი, საშუალი და დასასრული“, რომელშიც ბილწების ღვარი შეიკრიბა. უკეთურების აღმართ-მსრბოლი მდინარე და ბილწების ღვარი ისეთი პარალელური პარადიგმული სახეებია, რომელთაგან ერთი მეორეს ეყრდნობა, მეორე პირველისგან გამომდინარეობს, ე.ი. ერთი და იმავე სახის განვითარებაა, მეორე (ბილწებისა ღვარი) პირველითაა განპირობებული. მდინარის „აღმართ დინების“ ფსალმუნურ მოტივს იცნობს წმინდა ნინოს „ცხოვრება“. არეოპაგიტული სწავლებით, სიმბოლოები, პირობითი ნიშნები, სახეები, ენიგმები შეიქმნა ურთიერთსაპირისპეირო მოვნელათა გამოსახატავად: ერთდროულად გამოვლინდეს და დაიფაროს ჭეშმარიტება, ე.ი. ისინი ენიგმური ხასიათისაა. არეოპაგიტიკით, ანტინომიური ფორმულით ხდება ჭეშმარიტების ძიება. საგალობლის სახისმეტყველება ემყარება ბიბლიურ სიმბოლოებს, სახეებს, ხატებს, ენიგმებს, რომლებიც ზოგჯერ კონტრასტულია. სწორედ ამგვარი ენიგმური და ანტინომიური აზროვნების შედეგია დავით აღმაშენებლის „გალობანი სინანულისანის“ „ვამრავალწილე, ვითარცა რაჲ აღმართ მსრბოლმან მდინარემან უკეთურებისამან“.

საგალობლის ავტორმა, როგორც „აღმართ მსრბოლმან მდინარემან უკეთურებისამან“ ამრავალწილა ჩამოთვლილი ცოდვები. ჰიმნოგრაფმა ადამიანის დაცემის სრული სურათი წარმოაჩინა, დავით აღმაშენებელმა თავისი ცოდვები, ჩადენილი და გაფიქრებული, უკეთურების აღმართ მსრბოლი მდინარის სადენილად მიიჩნია, რაც ერთდროულადაა სიმბოლური, ენიგმური, ალუზიური, ჰიპერბოლური (7, 20-21).

ენიგმატური პოეტური ხელოვნებით გამოირჩევა დემეტრე მეფის შიო მღვიმელისადმი მიძღვნილი იამბიკო, რომელშიც წმიდა მამის სასწაულთმოქმედება გამოხატულია „მუმლსა ზედა ჯდომით“, „მინდორს ქურციკთა“ დევნით, ადამიანის ცაზე ბეწვით ჩამოკიდებითა და ცხენით ზღვის მორბევით. იამბიკოში ერთდროულად მჟღავნდება ლიტერატურული ტრადიციები და ხალხური მსოფლშეგრძნება:

„ცასა ბეწჳთა ეკიდა, ვნახე, კაცი
და მასვე კაცს შუბის წვერს ედგნეს დარბაზნი,
მუმლსა ზედა ძდა, მინდორს სდევდა ქურციკთა
და ზღუასა მოარბევდა ცხენითა
და ესრეთ ღაღადებდა: „ღმერთო, შენ კურთხეულ ხარ“ (7, 278).

დემეტრერ მეფის იამბიკოში სამყაროში არ არსებული მოვლენებია ასახული, რაც იმას გვაფიქრებინებს, რომ ჭეშმარიტი რეალობის შეცნობა ისევე შეუძლებელია, როგორც ბრდღვიალა, კაშკაშა მისთვის თვალის გასწორება. ვფიქრობთ, სშორედ არარეალურის მიუწვდომლობა თავადაა ესთეტიკური ფენომენი, არსის, მოვლენის, ფაქტის გაიდუმალება და სასწაულთქმედებით წარმოსახვა თვისთავად გულისხმობს ესთეტიზმს. პოეზიის მიზანი იქნებ არც იყოს მიღმიერი სინამდვილის, დაფარული ამოცნობა, რაც ბადებს კიდეც მის ესთეტიკურობას. იდუმალი, გამოსაცნობი შეიძლება იყოს რეალურიცა და არარეალურიც. მარად დაფარული, იდუმალი, არარეალური ადამიანის შემეცნების, სამყაროს წვდომის უნარს აღემატება; სამყარო ისევე შეუცნობელია, როგორც მისი შემოქმედი - ღმერთი, რომლის შესაცნობად ფსევდო-დიონისე არეოპაგელი აპოფატურ მეთოდებსა და თეზებს ეყრდნობა. ღმერთი და სამყარო, შემოქმედი და შექმნილი ადამიანის დასაზღვრული გონებისათვის მიუწვდომელია. გამოცნობა, შეცნობა არსისა, სამყაროსი, მისი ონტოლოგიური არსებობა საფუძველია სიღრმისეული და ზედაპირული წვდომისა, რისთვისაც საჭირო ხდება კატაფატიკისა და აპოფატიკის, ანტინომიების გამოძენება.

შეიძლება ისიც ითქვას, რომ ზემოთ მოხმობილ ხალხურ ლექსებსაც, დემეტრეს იამბიკოსაც და გალაკტიონ ტაბიძის „მესტიის ხიდსაც“ თითქოს ირონიის ელფერი დაჰკრავს, მაგრამ არც ერთი არაა ირონიული ნაწარმოები, თითოეულში ენიგმად მოხმობილი სიტყვები და სახე-ხატები იშვიათ ემოციურ ველს ქმნიან და, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, აპოკალიფსურ ხილვას ემსგავსება მთელი ეს სამყარო.

ის, რაც დემეტრეს იამბიკოს მეორე-მეოთხე ტაეპებშია გადმოცემული, ერთდროულად არის ლიტერატურული და ფოლკლორული ტრადიციებისა და შეგრძნების ამსახველი; ამავე დროს, მისი თეორიული საფუძვლები არისტოტელეს „პოეტიკის“ ზემოთ ციტირებული სიტყვებია, ხოლო იამბიკო, როგორც უცნაური შინაარსის თხზულება, როგორც კატაფატიკურ-აპოფატიკური პრინციპების გათვალისწინებით შექმნილი, ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებას შეესაბამება და არეკლავს.

ენიგმატური პოეტური მეტყველებითა და ჰიპერბოლური სახეებით გამოირჩევა ერთ-ერთი უძველესი ხალხური ლექსი „საბრალო დედაბრისასა“:

საბრალო დედაბრისასა
თაგვნი ყანასა მკიანო,
ლომნი უგრეხენ ულოსა
და ვეფხვნი შეუკვრიანო,
დევნი კრემსა აბიან,
ირემნი ძნასა ჰყრიანო,
შველნი კევრებში შებმულან
კალოს გარს დარბენიანო,
ზედ ანგელოზნი უსხედან,
წვრილ ხმაზედ დასძახიანო,
ჭინკები მარდად უქცევენ
ყანასა გაჰფოცხიანო,
ტახნი მისწევენ კალოსა,
მელები კუდით ჰგვიანო,
წერონი ანიავებენ
და ბატნი დაჰკაზმიანო... (10, 34-35).

ამგვარივე ხასიათისაა იაკობ გოგებაშვილის „დედა ენაში“ მოთავსებული ლექსი „მართალია?“

შიგ შუა ზღვაში საბძელი იწვის,
ტრიალ მინდორზე ხომალდი მირბის,
გლეხნი ქუჩაში კონსა აგებენ,
ფიჩხულს, კალმახსა ბევრსა იჭერენ,
დათვი ცაშია მირბის ფრენითა,
ძაღლებს იგერებს გრძელი კუდითა (2,241).

შორს წაგვიყვანს ჯადოსნური თუ საყოფაცხოვრებო ზღაპრების მოხმობა.

ენიგმატური პოეტური მეტყველებით მდიდარია აკაკი წერეთლის პოეზია, რასაც საგანგებო წერილი მიუძღვნა ემზარ კვიტაიშვილმა (4).

გაალკტიონ ტაბიძის „მესტიის ხიდის“ ნათესაური კავშირები ფოლკლორულ და ლიტერატურულ ტრადიციებთან სავსებით ნათელია. საზოგადოდ, უნდა აღინიშნოს, რომ სხვისი ტექსტების გათავისება ლიტერატურაში შენიშნული და ცნობილი ფაქტია; „მესტიის ხიდში“ ხალხურიდან ტექსტის გათავისების წარმომავლობას ადასტურებს სათაურის ქვეშ მინაწერი - ხალხური მოტივებიდან. გალაკტიონ ტაბიძე მუდამ გაურბოდა სინამდვილეს, მიღმური, ირეალური, ზღაპრული, ფანტასტიკური სამყარო იზიდავდა, ვინაიდან ქაოტურ სამყაროში არსებობა და გზის გაკვლევა, გარესინამდვილის უსახურობისა და დაუშმენდავ გარემოში ცხოვრება ადვილი არ იყო. ისიც საკითხავია, არის თუ არა აპოეზიის საგანი ბოლომდე გაცხადებული, რეალური სამყარო? პოეზია დაფარულზე, არარეალურზე მიუთითებს, მიანიშნებს და ენიგმებით საუბრობს. ჭეშმარიტება ფილოსოფიის საგანია, ჭეშმარიტება სამყაროს არსის დაფარულობაშია, ამიტომაა ამობრუნებული, შებრუნებული სამყარო მიმზიდველი, სადაც „აღმა მიდის წყალი ჩქარ-ჩქარი“ ან სადაც „ქალთა ჯარნი ჩუმად არიან“. სწორედ ამ არაჩვეულებრივი სამყაროსაკენ შებრუნებული პოეტი „ცხენის ხვრით, სწორ ისარივით სწრაფად, ქარივით გადაჭრის ხიდს“, რომლის იქეთ სახლია, საითკენაც „ძვირფასი იგი მიდის ბილიკი“, რათა პოეტი ყოფითობიდან, რეალობიდან არარეალურ სამყაროში გადაიყვანოს, ამიტომაა პოეტისათვის ხსნა მესტიის ხიდი, ეს ხიდი ჩელტის.

ამგვარი ენიგმური სამყაროს, მეტამორფოზების ინტერტექსტუალურობა ადასტურებს, ერთი მხრივ, ქართული ლიტერატურული ტრადიციების უწყვეტობას და, მეორე მხრივ, მსოფლიო ლიტერატურასთან და ფოლკლორთან სიახლოვეს.

დამოწმებული ლიტერატურა: