ადამ მიხნიკი
ლადო გოგიაშვილის თარგმანი

ადამ მიხნიკი დაიბადა 1946 წლს. პოლიტიკური მოღვაწე. ისტორიკოსი, პუბლიცისტი. 1968-1989 წლებში იყო პოლონეთის არალეგალური იატაკქვეშა ოპოზიციის ერთ-ერთი აქტიური ორგანიზატორი. 1968-1969 წწ. გასამართლებული იყო სტუდენტურ საპროტესტო აქციებში მონაწილეობისათვის. 1977 წლიდან მუშათა დაცვის კომიტეტის (მდკ) წევრი და რამდენიმე ცნობილი იატაკქვეშა გამოცემის რედაქტორია, 1980 - 1989 წწ -მაზოვშეს რეგიონის სოლიდარობის ექსპერტი. სამხედრო მდგომარეობის წლებში იყო ინტერნირებული, ხოლო შემდეგ ორჯერ გასამართლებული და ციხეში გამომწყვდეული. პოლონეთში პირველი „მრგვალი მაგიდის“ მონაწილე, 1989 -1991 წწ. პოლონეთის სეიმის დეპუტატი. 1989 წელს დააარსა „Gazeta Wyborcza”, რომლის მთავარი რედაქტორია დაარსებიდან დღემდე.

გაიგო პოლონეთის ისტორია, ნიშნავს გჯეროდეს სასწაულების. წარმოიდგინეთ: 1984 წელს ვინმეს რომ ეფიქრა - ხუთი წლის შემდეგ პოლონეთი თავისუფლებასა და დამოუკიდებლობას დაიბრუნებდა, უნდა გვევარაუდა, რომ სასწაულები შესაძლებელია. მიუხედავად პოლონელთა ღვთისმოშიშობისა და კათოლიკური ეკლესიის წევრობისა, მათ ასეთი სასწაულის არ სჯეროდათ.

ბოლოს და ბოლოს, ,,Газета Выборча”-ს რომელ თანამშრომელს შეეძლო წარმოედგინა, რომ უახლოეს მომავალში პოლონეთსა და მთელს მსოფლიოში ანგარიშგასაწევი მსხვილი და მნიშვნელოვანი ყოველდღიური გაზეთის თანამშრომელი იქნებოდა?

მაგრამ ვინ აღიარებს საკუთარ მცირედმორწმუნეობას?

და აი, ჩვენც ვკამათობთ - ვინ, რომელმა პოლიტიკურმა ბანაკმა, რომელმა ძალებმა დაუბრუნეს პოლონეთს დამოუკიდებლობა?

მსგავსი კამათი პოლონეთში პირველად არ იმართება. მიხაილ ბობჟინსკი, კონსერვატორი ისტორიკოსი კრაკოვის სახელმწიფოებრიობის სკოლიდან, ,,პოლონეთის ისტორიაში” წერდა:

,,ბედისწერამ, რომელიც ისტორიას მართავს და საზღაურს მიაგებს იმ ბოროტებისათვის, რაც პოლონეთს დანაწევრებით მიაყენეს, მრავალგვარი მოლოდინის საწინააღმდეგოდ, მიგვიყვანა მიზნამდე, რომელსაც დიდხანს ველოდით. ეს ყოველივე რაც უფრო თვალხილული იყო ჩემთვის და სხვა მრავალთათვის, მით უფრო მეტ აღშფოთებას იწვევდა კამათი, რომელიც იფეთქებდა ხოლმე პოლონურ საზოგადოებაში ასეთ თემებზე: ,,რომელ პარტიას შეეძლო წინასწარ განეჭვრიტა მოვლენთა ასეთი შედეგი და ვინ იღებს პასუხისმგებლობას? რომელ პარტიაზე შეიძლება ვთქვათ, რომ ის ეძებდა პოლონეთის აღორძინებას იმ გზებით, რომლებიც დროთა განმავლობაში აღმოჩნდა ერთადერთი რეალური? “

ბობჟინსკი ფიქრობდა - ,,ჭეშმარიტება იმაშია, რომ ყველა პოლონელი და ყველა პარტია მიისწრაფოდა ერთი მიზნისაკენ, ყველას შეჰქონდა თავისი წვლილი და ამას უნდა შეერიგებინა შეურიგებელი მოწინააღმდეგენი”.

სულ სხვანაირად ხედავდა პრობლემას ზიგმუნდ ვასილევსკი, ინტელექტუალი სახალხო დემოკრატების პარტიიდან. იგი თვლიდა, რომ XIX საუკუნის შუა ხანებიდან პოლონელები ტოვებდნენ შთაბეჭდილებას ,,უმწიფარი, საქმიანი, მაგრამ ცხოვრებისათვის მოუმზადებელი ერისა. ასეთი შთაბეჭდილება იქმნებოდა გრძნობისა და გონების შეუთანხმებლობის უქონლობით. პოლონეთის მტრებს ეს ბრწყინვალედ ესმოდათ და იცოდნენ როგორი ზემოქმედება უნდა მოეხდინათ პოლონელებზე, რათა ამ ორ სტიქიას შორის უფსკრული უფრო და უფრო გაღრმავებულიყო. ასეთი მიდგომით მტერი თამაშობდა ფსიქიატრ-მავნებლის როლს, რომელიც გლეჯდა პოლონურ სულს ორი მიმართულებით, ოღონდ არ მიეცათ პოლონური სულისათვის საშუალება გაერთიანებისა, რათა მუდმივად ჰყოლოდათ იგი ანარქიის მდგომარეობაში, რომ პოლონურ პოლიტიკურ აზრს არ შესძლებოდა კონსოლიდირება...

ეს აღძრავდა ზოგიერთს, წამოეყენებინა და მაღლა აეფრიალებინა პოლიტიკური ლოზუნგები, რაც თავის მხრივ სხვებს უბიძგებდა ჩახუტებოდნენ იმ ხალხებს, რომლებიც იმონებდნენ პოლონეთს და აძლიერებდა ხალოპურ შემთანხმებლურ ფსიქოლოგიას...

ხოლო იმ თაობამ, რომელმაც, ბოლოს და ბოლოს, შექმნა საერთო პოლონური დემოკრატიული ნაციონალური მოძრაობა და საწადელსაც მიაღწია მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი პირველნი განთავისუფლდნენ მსოფლიო კულისებს მიღმა ძალთა გავლენისაგან, რომელიც მანამდე პოლონელთა შორის დაპირისპირების გაღრმავებას უწყობდა ხელს.”

მიხეილ სოკოლნიცკი, პისლუდსკის ცნობილი მომხრე, უარყოფდა ასეთ შეხედულებებს, იგი წერდა: ,,პოლონელთა ახალი თაობა დამოუკიდებლობასა და სახელმწიფო სუვერენიტეტს განიხილავს როგორც რაღაც თვითარსებულს, ბუნებრივს და ფიქრობს, რომ სხვანაირად არც შეიძლება იყოს. მოხუცებს კი ბოროტ ხუმრობას უწყობს მეხსიერება. ისინი მიდრეკილნი არიან აღიქვან ფაქტები ვარდისფრად. წრფელი გულით ფიქრობენ - თუკი ომის წინ არ იყო დამოუკიდებლობა, სულ მცირე, ყველას სურვილი ხომ მაინც იყო დამოუკიდებლობა… ომის წინა ისტორიის დეტალური ანალიზი გვიჩვენებს თითქმის საწინააღმდეგოს: თავისუფლების უქონლობის ბოლო წლებში, პოლონელთა მისწრაფება თავისუფლებისაკენ თითქმის ნულის ტოლი იყო. ამ დროს პოლონურ საზოგადოებას, პირველ რიგში, უნდოდა მშვიდობიანი აღორძინება და ეროვნებისა და რელიგიის შენარჩუნება... სასაცილოა იმის მტკიცება, რომ ომის წინა პერიოდში თუნდაც სხვადასხვაგვარად, მაგრამ ყველას სწყუროდა დამოუკიდებლობა, რომ პოლონურ საზოგადოებაში არსებობდა მძლავრი მიმდინარეობა, რომელიც მიისწრაფოდა საკუთარი სახელმწიფოებრიობის მოსაპოვებლად.

რომან დონოვსკი წიგნში ,,პოლონური პოლიტიკა” მრავალჯერ იმეორებს, რომ 1906 წლის შემდეგ მას ესმოდა - პოლონური სახელმწიფოს აღდგენა გარდაუვალია თვით საგნების ბუნებიდან გამომდინარე. იგი აცხადებდა, რომ რუსეთის სახელმწიფო დუმაში, როგორც პოლონური ფრაქციის თავმჯდომარე, იგი ასრულებდა პოლონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის როლს და მისი მიზანი იყო ყველა არასლავიანოფილის მიზნად ექცია პოლონური საკითხის დაბრუნება საერთაშორისო პოლიტიკაში. ასეთი მტკიცებულებების ილუზორულობა თვალში საცემია. არ არსებობს არანაირი საფუძველი მტკიცებისა, რომ რუსეთის სახელმწიფო დუმაში პოლონური ფრაქციის ხელმძღვანელი ასრულებდა პოლონეთის ,,საგარეო საქმეთა მინისტრის” ფუნქციებს. პირიქით, ყველაფერი მიუთითებს იმაზე, რომ იმ დროს პოლონელები გულწრფელად და თანმიმდევრულად თვლიდნენ საკუთარ თავს რუსეთის სახელმწიფოს ნაწილად. ეს დასტურდება რუსეთის სახელმწიფო დუმის არჩევნებში მონაწილეობის ფაქტით - ბოლოს და ბოლოს, ეს იყო პირველი შემთხვევა, როდესაც ხალხმა ბრძანების გარეშე, ნაბაყოფლობით შეასრულა რაღაც ვალდებულებები რუსეთის წინაშე...

უკანასკნელი ნახევარი საუკუნის (XXს.) განმავლობაში დამოუკიდებლობის მოპოვება იქცა პოლიტიკურ პროგრამად ადამიანთა მცირერიცხოვანი ჯგუფების მოღვაწეობის წყალობით. ახლა ისინი ნელ-ნელა წარსულში მიდიან და ამის გამო ხილული ხდება ამ მოქმედებათა კომპლექსური ისტორიული კონტექსტი. ისტორიულ პერსპექტივაში სულ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს ერთი პიროვნება, ერთი სახელი. ამ ადამიანთა ძალისხმევა და შრომა მათ საკუთარი ხალხისგან გარიყულებად აქცევდა. ეს ძალისხმევა და მუშაობა იყო მუდმივი ბრძოლა, დიდწილად ბრძოლა თვით საზოგადოებასთან. აღმოჩნდა, რომ ხალხის დიდი ნაწილი ცდებოდა, ხოლო მცირედი ნაწილი იყო სიმართლის მატარებელი... ისტორიულმა პროცესმა აჩვენა, რომ მართალი აღმოჩნდა უმცირესობა, რომელმაც მოიტანა გამარჯვება და არა უმრავლესობა”.

ბობჟინსკი, ვასილევსკი, სოკოლნიცკი - ისინი მართალნი იყვნენ, მაგრამ არც ერთი მათგანი არ იყო მართალი 100 პროცენტით. რასაკვირველია, ყველას თავისებურად სწყუროდა პოლონეთის დამოუკიდებლობა და ყველა თავისებურად შრომობდა ამ მიზნის მისაღწევად. ყველა პოლიტიკურ ბანაკში მრავლად იყვნენ მცირედმორწმუნენი და გამვლელები, რენეგატები და ხულიგნები, დამოუკიდებლობის საქმის მოღალატენი და ავანტიურისტები.

ბოლოს და ბოლოს, სასწაული აღსრულდა. პოლონეთმა შეიძინა თავისუფლება დ ყველა პოლონელმა მიიღო უფლება წამიერი ბედნიერებისა საკუთარი ჭაობის დამოუკიდებლობის გამო.

,,Газета Выборча”-ს თანამშრომლები არ იყვნენ გარედან დამკვირვებლები პოლონეთში მიმდინარე მოვლენებისა. ჩვენ ვიყავით და ვრჩებით პოლონეთის შესახებ კამათის აქტიური მონაწილენი.

ჩვენ გვახსოვს ის დრო, როდესაც ვლაპარაკობდით სოკოლნიცკის სიტყვებით. ვაქებდით რა აქტიურ, მაგრამ, სამწუხაროდ, მცირერიცხოვან ჯგუფს ადამიანებისას, რომლებმაც 1968 წლის მარტში დიქტატურის წინააღმდეგ პროტესტის დროშა აღმართეს და ატარეს იგი მუშათა დაცვის კომიტეტის ფუძემდე (მდკ). ჩვენ გვახსოვს საომარი მდგომარეობის მძიმე დღეებში როგორ გადავედით ზიგმუნდ ვასილევსკის ენაზე და როგორ მოვუწოდებდით აქტიური პოლიტიკისაკენ, რომელიც გაერთაინებული იქნებოდა გეო-პოლიტიკურ რეალიზმთან და უარყოფდა შეიარაღებული აჯანყების იდეას. დაბოლოს ჩვენ, გვახსოვს ის დრო, როცა ავლაპარაკდით მიხალ ბობჟინსკის ენაზე და გამოვაცხადეთ ,,ერთიანი პოლონეთის” აუცილებლობა, რომელშიც ყოფილი მტრები შეძლებდნენ ეამაყათ საკუთარი ბანაკის პატრიოტული მიღწევებით.

შეთანხმებებისა და მოლაპარაკებების პოლონური გზა დემოკრატიისაკენ შესაძლებელი გახდა მრგვალი მაგიდის წევრთა შეთანხმებებით. XX საუკუნის პოლონეთის ისტორიის ყველაზე გონივრულ აქტად მიმაჩნია მრგვალი მაგიდა. თითქმის არავის სჯეროდა, რომ შესაძლებელი იყო შეთანხმება მმართველ კომუნისტურ პარტიასა და ანტიკომუნისტურ ოპოზიციას შორის. და მაინც, ასეთი შეთანხმება იქცა ფაქტად: ბლოკადებისა და დამსჯელი რაზმების გარეშე - არც ერთი ჩატეხილი ფანჯრით, პოლონეთმა შეძლო მოლაპარაკებოდა საკუთარ თავს თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის მიღწევის გზების შესახებ. 1984 წელს პოლონელ პატრიოტს ოქროს თევზი რომ დაეჭირა, იცით რომელ სამ ნატვრას ჩაუთქვამდა? პირველ ყოვლისა - პოლონეთი დიქტატურულიდან გამხდარიყო დემოკრატიული სახელმწიფო პოლიციური პრესის, ცენზურისა და ჩაკეტილი საზღვრების გარეშე. მეორე - პოლონეთის ეკონომიკა გამხდარიყო რაციონალური - თავისუფალი ბაზრის ლოგიკას ჩაენაცვლებინა ბრძანების, განაწილებისა და დეფიციტის ლოგიკა, მზარდი დავალიანება შეცვლილიყო მყარი ეკონომიკური ზრდით. მესამე - პოლონეთი გამხდარიყო სუვერენული ქვეყანა - საბჭოთა ჯარებს დაეტოვებინათ პოლონეთის ტერიტორია, დაშლილიყო საბჭოთა კავშირი და ჩვენი ქვეყანა გამხდარიყო მუდმივი წევრი ევროპული ოჯახისა.

რატომ დაეცა კომუნიზმი პოლონეთში? რომის პაპად იონა-პავლე II-ის არჩევითა და მისი ცნობილი მოგზაურობით პოლონეთში? ამერიკის პრეზიდენტების კარტერისა და რეიგანის პოლიტიკის შედეგად, რომლებმაც ადამიანის უფლებები აქციეს ამერიკული პოლიტიკის მძლავრ იარაღად ტოტალიტარული კომუნიზმის წინააღმდეგ? მიხეილ გორბაჩოვის წყალობით, რომელმაც თითქოსდა სცადა საბჭოთა იმპერიის მოდერნიზება, მაგრამ მას სასიკვდილო დარტყმა მიაყენა?ყველა ეს ფაქტორი მნიშვნელოვანია, მაგრამ გადამწყვეტი სხვა რამ იყო - ის, რომ პოლონელებს სურდათ დიქტატურის დამხობა; ის, რომ პოლონელებმა, რომლებიც ემსახურებოდნენ დიქტატურას, შეძლეს მოლაპარაკებოდნენ მათ, რომლებიც აღსდგნენ დიქტატურის წინააღმდეგ.

ეს იყო დიდი პოლონური ,,ხავერდოვანი რევოლუცია”. ჩვენმა რევოლუციამ ყველა სხვა რევოლუციის მსგავსად შვა გადამეტებული იმედები და ასევე გადამეტებული იმედგაცრუება. იმედგაცრუებული იყო ხელისუფლება, რომელიც ფიქრობდა სისტემის რაციონალიზაციასა და მოდერნიზებას და არა მის ლიკვიდაციას. იმედგაცრუებული იყო ,,სოლიდარობაც”, რომელიც ოცნებობდა საყოველთაო კეთილდღეობის ეპოქის დადგომაზე, შედეგად კი მიიღო უმუშევრობა, რევოლუციის ლიდერებს შორის გაუგებრობები, ყოფილი ნომენკლატურის ,,ხელმარჯვეობა” და ახალი ხელისუფლების კორუფციული ელიტა. ყველაფერი მარტივად არის: იმედგაცრუებული იყო მთელი საზოგადოება, რომელსაც სჯეროდა, რომ კომუნიზმის დანგრევასთან ერთად პოლონეთი გახდებოდა ქვეყანა ამერიკული შემოსავლებით, სკანდინავიური სოციალური უზრუნველყოფითა და პირველი მდივნის ედვარდ გერეკის ეპოქის ,,შრომის ეთიკით”. მაგრამ საოცნებო მანა ზეციდან არ გადმოიყარა, ვინაიდან ზეციდან ჩვენი მიწიერი მანა არ ცვივა.

თუმცაღა რეალურად ,,Газета Выборча”-სთვის ზეციური მანა მაინც შესდგა: ჩვენდა საბედნიეროდ, წყალი ღვინოდ იქცა. ჩვენ გვესმოდა, რომ მრგვალი მაგიდის შექმნა იყო დიდი მიღწევა, რომ მოლაპარაკებათა მაგიდასთან დემოკრატიულმა ოპოზიციამ მიაღწია ყველაფერს, რისკენაც მიისწრაფოდა.

,,სოლიდარობის” ლეგალიზაციისათვის საჭირო იყო დიდი საფასურის გადახდა: კომპრომისული თანხმობა სეიმის ქვედა პალატის არჩევნებში მონაწილეობაზე და რომ ოპოზიცია მიიღებდა არა უმეტეს 35 ადგილისა. მრგვალი მაგიდის მონაწილეებმა აქციეს ეს შეთანხმება რევოლუციური ცვლილების საშუალებად. არჩევნების შედეგად შეიქმნა შესაბამისი სეიმის ქვედა პალატა და აბსოლუტურად დემოკრატიული ზედა პალატა, ასე რომ ჩვენ მივაღწიეთ უდიდეს გამარჯვებას.

მე კარგად მახსოვს ეს დრო. გამარჯვება ყოველი ჩვენგანისგან ითხოვდა თავდადებას, სიფრთხილესა და შემოქმედებით მიდგომას. იგი შოკში აგდებდა ყველას: კომუნისტურ ელიტას, კათოლიკურ ეპისკოპატს და ჩვენ - ,,სოლიდარობის” წევრებს. იმისათვის, რომ წინ წავწეულიყავით და შეგვეცვალა კომუნისტური ხელისუფლება, საჭირო იყო კომპრომისების ძიება. გვერდი უნდა აგვევლო უხილავი წინააღმდეგობებისათვის და დამინული ადგილებისათვის, თავი შეგვეკავებინა დემოკრატიის ბუნებრივ მტრებთან - ძალოვან სამინისტროებთან და აგრეთვე მოსკოვთან შეტაკებისაგან. მაშინ ხომ არავის შეეძლო წარმოედგინა, რომ საბჭოთა კავშირი დაიშლებოდა.

ჩვენ გაგვიმართლა: პოლონეთის პოლიტიკური სეიმის ყველა მონაწილის თანხმობით შეიქმნა თადეუშ მაზოვეცკის მთავრობა. პირველი არაკომუნისტური მთავრობა მთელ სოციალისტურ ბანაკში. ამ მთავრობამ შეასრულა პოლონეთის დეკომუნიზაციის ისტორიული მისია. ათწლეულების შემდეგ დიდი მადლიერებით გავიხსენებთ ამ მთავრობას და მის ლიდერებს. ეს იყო იმედის მთავრობა. საშინელი ეკონომიკური ნგრევისა და მრავალწლიანი შიდა კონფლიქტების შემდეგ, რაც ანადგურებდა სახელმწიფოს, ჩამოყალიბდა თანხმობისა და ერთობის მთავრობა. ეს მთავრობა მოწოდებული იყო მრავალწლიანი დიქტატურისა და ჩაგვრის შემდეგ საფუძველი ჩაეყარა თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის. მაზოვეცკის, კურონის, ბალცეროვიჩისა და სკუბიშევსკის მთავრობას შეეძლო ეწარმოებინა მოლაპარაკებები პრეზიდენტ იარუზელსკისთან, გორბაჩოვთან და დემოკრატიული ქვეყნების პოლიტიკოსებთან. ამ მთავრობამ სათავე დაუდო ხალხთა ისტორიული შემოდგომის დასაწყისს: ბერლინის კედლის დანგრევას და ,,ხავერდოვან რევოლუციას” ჩეხეთში. სწორედ ეს მთავრობა, პრემიერ-მინისტრით სათავეში, რამდენიმე თვის შემდეგ გახდა დაუნდობელი შეტევების ობიექტი, რომელიც წამოიწყეს ადამიანებმა, რომელთაც არ უნდოდათ ძველის დავიწყება, მოითხოვდნენ ,,დემოკრატიზაციისა და დეკომუნიზაციის დაჩქარებას” და ,,რევოლუციის დამთავრებას.” ამ შეტევის მოტივი იყო პოლონური წინააღმდეგობის მოძრაობის სიმბოლო, მშვიდობის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატი და ,,სოლიდარობის” ,,ბელადი” ლეხ ვალენსა.

1985 წლის გაზაფხულზე მუშათა დაცვის კომიტეტის ერთ-ერთი წევრი წერდა: ,,მე ვთვლიდი, რომ ვალენსა შეგნებულად მიისწრაფოდა პირადი დიქტატურისაკენ, რათა გამხდარიყო ჩვენს ორგანიზაციაში ერთგვარი ,,სულთანი”, მიესაკუთრებინა ერთპიროვნული უფლება - მარტოს გადაეწყვიტა ყველა მთავარი საკითხი. ვთვლიდი, რომ ასეთი პროცესი ნიშნავდა დემოკრატიის ნელ სიკვდილს მუშათა დაცვის კომიტეტში (მდკ). მთელი ძალით ვცდილობდი წინ აღვდგომოდი მას, ამავე დროს მეშინოდა, რომ ვალენსა შეიძლებოდა წასულიყო მოლაპარაკებებზე მთავრობასთან, თუკი სანაცვლოდ მიიღებდა შესაძლებლობას მუშათა დაცვის კომიტეტიდან გაეყარა მისი მოწინააღმდეგენი”.

ვთვლიდი, რომ ეს იყო ,,სოლიდარობის” ღალატი. მესმოდა, რაოდენ მნიშვნელოვანი იყო ვალენსას პერსონა. პოლიტიკურ სცენაზე გამოჩენით მან დააკმაყოფილა საყოველთაო მოთხოვნილება ქარიზმატული ლიდერის არსებობისა, რომელმაც ყველაფერი იცოდა, ყველაფერი ესმოდა და მუშათა დაცვის კომიტეტი მიჰყავდა გამარჯვებისაკენ. შედეგად მდკ-ს ბევრმა აქტივისტმა უკლო დამოუკიდებლად ფიქრს, გადააბარა რა ლიდერს მთელი პოლიტიკური პასუხისმგებლობა. ასეთ მდგომარეობაში ქარიზმატული ლიდერის კაპიტულაცია იქნებოდა ნიშანი მთელი მდკ-ს კაპიტულაციისა. მასები ვალენსას მხარს მაშინაც უჭერდნენ, როდესაც მას ზომიერებიც კი აკრიტიკებდნენ. ემერეკს, კურონს, მაზოვეცკის, მდკ-ს აქტივისტებს - ყველას ბრალს დებდნენ შემრიგებლურობაში, მხოლოდ არა ვალენსას. მან შეძლო გამხდარიყო მილიონობით ადამიანის ლიდერი. ზოგჯერ ისე იქცეოდა, როგორც მთელი ერის ლიდერი (კრაკოვში, მიბაძა რა კოსტიუშკოს, საჯაროდ დადო ფიცი), ზოგჯერ კი მოიშორებდა რა მმართველის დიდებასა და შეიმოსებოდა უბრალოებითა და იუმორით, განასახიერებდა ჩვეულებრივ მუშას - თანასწორს თანასწორთა შორის. იგი საუბრობდა ბრწინვალე, უბრალო ენით. ჰქონდა ბრწყინვალე ინტუიცია. ზუსტად გრძნობდა გარშემომყოფთა განწყობას და შეეძლო ეთქვა ის, რასაც მისგან ელოდნენ. პოლონელები გრძნობდნენ, რომ მათ ხელმძღვანელობს ერთ-ერთი მათგანი. და სწორედ ეს ადამიანი იყო განსახიერება დიდი ხნის ნანატრი წარმატებისა.

მეშინოდა ვალენსასი. მაშინებდა მისი უნარი სიტყვებით ჟონგლიორობისა, სიმარდე, როგორითაც იგი იცილებდა ოპონენტებს. მე მეშინოდა მისი კომპრომისებისა და მაშინებდა, რაოდენ მოსწონდა მოლაპარაკებათა წარმოება მთავრობასთან. მე მეშინოდა მისი მიდრეკილებისა, ერწმუნა მსოფლიო საყოველთაო შეთქმულების არსებობა. მის გარემოცვაში ვხედავდი შემთხვევით, არცთუ ისე კარგ ადამიანებს. მაშინებდა იმედის მომცემი ადამიანებისადმი მისი ეჭვიანობა და მაშფოთებდა ის, რასაც იგი მუდმივად ამტკიცებდა: ,,სოლიდარობა - ეს მე ვარ!”.

უადგილო არ იქნება ვაღიაროთ, რომ მთლიანობაში მე ვცდებოდი ვალენსასთან მიმართებაში. პროფკავშირ ,,სოლიდარობის” (NSZZ) ხელმძღვანელი აღმოჩნდა ღირსეული თავისი ადგილისა, თუკი ყურადღებას არ მივაქცევთ ზოგიერთ შეცდომას - ვალენსას მდგომარეობას ,,სოლიდარობაში” და მის დაჟინებას, უზრუნველეყო მემკვიდრეობითობა ,,სოლიდარობაში”. როდესაც იგი დაბრუნდა ვერფზე სამუშაოდ, მაშინაც არ შეუწყვიტავს საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესების კომენტირება. იგი გახდა პოლონური წინააღმდეგობის ხილული სიმბოლო, შუქურა, რომელიც გლდანსკიდან პერიოდულად უგზავნიდა რწმენისა და იმედის სიგნალებს მთელ პოლონეთს. შეძლო რა შეერთებინა დაჟინება ზომიერებასთან, ვალენსამ მიიღო ნობელის პრემია და საყოველთაოდ აღიარებული ავტორიტეტის მდგომარეობა, რისი დასტურიც იყო ადამიანთა რეაქცია მის მიერ მღვდელ ეჟი პოპელიუშკოს საფლავზე წარმოთქმული სიტყვისას.

დღეს ,,სოლიდარობის” სიმბოლო, რასაკვირველია, ვალენსაა. თუმცაღა მას რეალური ძალაუფლება არ გააჩნია: მის განკარგულებაში არ არის აღმასრულებელი აპარატი, იგი არ ნიშნავს ადამიანებს პროფკავშირების რეგიონალურ განყოფილებებში. დღეს ვალენსას არ შეუძლია წინ აღუდგეს ქმედებებს, რომლებიც, სხვათა აზრით, აუცილებელია. ამიტომაც დღეს თავდასხმები ვალენსაზე სულ სხვა მოტივებით ხორციელდება, ვიდრე უწინ. დღეს ეს არის არა ბრძოლა დემოკრატიისათვის ,,სოლიდარობაში”, არამედ ,,სოლიდარობის” სიმბოლოსა და ძალაუფლების განადგურება, მიუხედავად იმისა, რა მოტივებითაც არ უნდა იყოს ნაკარნახევი ეს თავდასხმები. ამიტომაც დღეს სასურველი იქნებოდა არ გაგრძელებულიყო ძველი კამათი, არ გაგვეხსნა ძველი იარები, არამედ გვეძებნა შეთანხმებები და კომპრომისები.

მე ასეთად ვხედავ ვალენსას: პოლიტიკოსად დაბადებული, გენიალური ინტუიციის მქონე და საკუთარ თავზე უზომოდ შეყვარებული, თვითდაჯერებული ავტოკრატი, ყოველგვარი თავისუფლების ნათლიმამა და უნებლიედ მისივე დამანგრეველი. არავის გაუკეთებია ამდენი პოლონეთის თავისუფლებისათვის და არც არავის გაუთელავს ფეხქვეშ ამდენი იდეალები. მის მსგავსად არავინ იცავდა ასე მტკიცედ საბაზრო ეკონომიკას და პოლონეთის საგარეო პოლიტიკის პროდასავლურ ორიენტაციას. ვალენსას არ შეეძლო და არ უნდოდა ლოდინი. ალბათ, ამიტომაც მაქვს ვალენსასთან დაკავშირებით ორმაგი ფიქრები: სითბო და ზიზღი, შიში და აღფრთოვანება? იგი პატივს არ სცემდა თანამებრძოლებს. აღიარებდა მხოლოდ ერთგულ კარისკაცებს. მას სწყუროდა პრეზიდენტის ძალაუფლება, როგორც ნარკომანს კოკაინი. მაგრამ სოლიდარობის ბელადის პიროვნულ თავისებურებებს არ გამოუწვევია საბოლოო ჯამში ,,ომი ზედა ეშელონებში”. ვალენსას შეტევა მაზოვეცკის მთავრობაზე შედეგიანი გამოდგა. შეიძლება ამის მიზეზი საყოველთაო იმედგაცრუებაც იყო.

მაზოვეცკის მთავრობის ფილოსოფია ეყრდნობოდა ფრთხილი რეფორმების თანმიმდევრულ პოლიტიკას, რომელთაგან მნიშვნელოვანი ნაწილი შეადგენდა ეკონომიკის ტრანსფორმაციას ბალცეროვიჩის გეგმის მიხედვით, რომელსაც მოგვიანებით ,,შოკური თერაპია” ეწოდა. მაზოვეცკის სურვილი იყო დანარჩენი საზოგადოებრივი კონფლიქტების ნეიტრალიზაცია. სწორედ ამაში იყო მთავარი მიზანი - ჯვარი დაესვათ წარსულისათვის, რაც ყველას მისცემდა საშუალებას დემოკრატიული პოლონეთის საკეთილდღეოდ ეშრომა და არ ჩაძირულიყვენენ შურისძიების ოკეანეში.

მაგრამ ეს იმედგაცრუებები და კონფლიქტები მიმდინარე ტრანსფორმაციის ბუნებრივი შედეგები იყო. ვალენსამ გენიალურად იგრძნო და გამოხატა საყოველთაო იმედგაცრუება. იმედგაცრუებულნი იყვნენ ,,სოლიდარობის” აქტივისტები, რომელთაც იმედი ჰქონდათ, რომ ,,სოლიდარობა” გახდებოდა მმართველი ძალა, რომელიც დანიშნავდა უნივერსიტეტის რექტორებსა და ქარხნების დირექტორებს, სამხედრო ხელმძღვანელებსა და მინისტრებს; იმედგაცრუებულნი იყვნენ დიდი საწარმოების თანამშრომლები, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ თავისუფლება მოვიდა მათი გაფიცვების წყალობით, ახლა კი ისინი აღმოჩნდნენ უმუშევრობის პერსპექტივასთან პირისპირ; იმედგაცრუებულნი იყვნენ კათოლიკენი, რომლებიც ელოდნენ, რომ დამხობილ ,,კომუნისტურ პოლონეთს” შეცვლიდა კათოლიკური პოლონეთი. ადამიანები, რომლებსაც დევნიდნენ დიქტატურისას, თვლიდნენ, რომ მოტყუებულნი აღმოჩნდნენ, რადგან ელოდნენ ჯილდოებს, ხოლო ამის მაგივრად ხედავდნენ, როგორ მდიდრდებოდა კომუნისტური ნომენკლატურა.

ყოველ ახალ ხელისუფლებას სურს, იგი უყვარდეთ და მზადაა ამისათვის საფასურიც გადაიხადოს, მაგრამ მაზოვეცკის ხელისუფლება ეყრდნობოდა ბალცეროვიჩის მკაცრ ეკონომიკურ პოლიტიკას. ახლა შეუიარაღებელი თვალითაც ჩანს, რომ პოლონეთის დღევანდელი აყვავება განპირობებულია სწორედ ამ პოლიტიკით. თუმცაღა იმ დროს მიმდინარეობდა დემონსტრაციები ლოზუნგებით: ,,ბალცეროვიჩი - პოლონეთის ეკონომიკის დოქტორი მენგელე”. ასეთი იმედგაცრუება ყოველი რევოლუციის ფუძეშია: თავისუფლებისათვის გმირულ ბრძოლებს ცვლის ბრძოლა ძალაუფლებისათვის და შემოსავლიანი თანამდებობებისათვის. შემდეგ, როგორც წესი, ყოფილ დიქტატურას ცვლის რევოლუციური რეჟიმის დიქტატურა. საბედნიეროდ, პოლონეთში სხვაგვარად მოხდა.

ბალცეროვიჩი - პოლიტიკოსი რკინის ნებით, დიდი და რევოლუციური აზროვნებით, რომელსაც დაუნდობლად აკრიტიკებდნენ საქმიანობის დასაწყისიდანვე. მას ბრალს სდებდნენ უსულო მონეტარიზმში, ბაზრის მგლური კანონების მხარდაჭერაში, უმუშევრობის გაჩენასა და სოციალური პრობლემების მიმართ გულგრილ დამოკიდებულებაში, მდიდრების დახმარებასა და ღარიბთა გაკოტრებაში. თუმცაღა ბალცეროვიჩს ჰყავდნენ ძლიერი მოკავშირეები: პრემიერ-მინისტრი მაზოვეცკი და იაცეკ კურონი, პოლონეთის სიღარიბის მინისტრი. მის მხარეს იყო აგრეთვე გალოპით მორბენალი ინფლაცია. მას ხელს უწყობდა ალტერნატიული პროგრამების არსებობა, რწმენა იმისა, რომ ნებისმიერი სხვა პოლიტიკა უარესია. მას მხარს უჭერდა პარლამენტის უმრავლესობა და მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა დიდი ნაწილი.

,,Газета Выборча”-ს ჟურნალისტები ყოველთვის თანამიმდევრულად უჭერდნენ მხარს ბალცეროვიჩის პოლიტიკას.

ჩვენ ამის გამო ბევრი პრობლემა გვქონდა, მრავალმა ჩვენგანმა თავისუფლების ეპოქაში შევაბიჯეთ ღრმად გამჯდარი რწმენით, რომ აუცილებელია მუშათა უფლებების, მათი ღირსების, მათი ინტერესების დაცვა. მუშების განთავისუფლების იდეალი საფუძველს იღებს სოციალისტურ ტრადიციაში და აგრეთვე რომის პაპ იოანე-პავლე II-ის ენციკლიკებში; ეს, რასაკვირველია, ბალცეროვიჩის პოლიტიკის საპირისპიროა. მუშათა თვითმმართველობის ნაცვლად - პრივატიზაცია. ხელფასების ზრდის ნაცვლად - ფასების ზრდა და ქამრების მოჭერა. სოციალური გარანტიების ნაცვლად - უმუშევრობის აჩრდილი. ხშირად ვეკითხებოდით თავს: ხომ არ ვღალატობთ საკუთარ იდეალებს? ათი წლის შემდეგ, როდესაც უკან ვიხედებით, მტკიცედ ვპასუხობთ: არა. ჩვენ უარი არ გვითქვამს საკუთარ ოცნებაზე, მხოლოდ უარვყავით ჩვენი დაბნეულობა. ვფიქრობთ, რომ პოლონეთისათვის არ იყო სხვა გზა, გარდა ქვიანი, ვიწრო ბილიკისა, რომელსაც ბალცეროვიჩის ,,შოკური თერაპია” ჰქვია. ამ გზაზე, რომელიც შეიძლება შეცდომების, გადაცდომებისა და სკანდალების გარეშე არ იქნა გავლილი, პოლონეთმა მიაღწია არნახულ ეკონომიკურ ზრდას და სოციალურ პროგრესს.

გვესმის, რომ მომავალი ყოველთვის არაერთმნიშვნელოვანია. საბაზრო ეკონომიკის მკაცრ ლოგიკას ხშირად თან სდევს ცივი საბაზრო სიმკაცრე, ბიზნესის უსულო მენტალობა, ტექნოკრატების რიგორიზმი და ადამიანის ღირსების გათელვა. ასეთ წამებში ჩვენ ვიხსენებთ და ყოველთვის გვემახსოვრება, რომ ჩვენი უმაღლესი მიზანი პოლონეთის თავისუფლებაა, პოლონეთში ადამიანის თავისუფლება და სამოქალაქო საზოგადოების შექმნაა, სადაც ყველას ექნება უფლება იცხოვროს ღირსეულად. ჩვენ გვესმის, რომ თავისუფალი ბაზარი არის მიზნის მიღწევის გზის გარდაუვალი ნაწილი. მაგრამ სულაც არ ვთვლით, რომ ერთთა გამდიდრება და სხვათა გაღარიბება არის ღვთაებრივი სამართლიანობის რეზულტატი. პირიქით, ჩვენ უნდა ვაკონტროლოთ მდიდრები, ხოლო ღარიბებს გავუწიოთ დახმარება და მივცეთ საშუალება, დაძლიონ სიღარიბე.

საბაზრო ეკონომიკის მკაცრმა პირობებმა და სწრაფმა მოდერნიზაციამ გამოიწვია რეაქცია, რომელიც გამოიხატა კონსერვატიულ უკანსვლასა და პოპულიზმში. პოპულიზმი პოლონეთში სხვადასხვა ფორმას ღებულობდა. 1990 წელს საპრეზიდენტო არჩევნებზე ტიმინსკის გამარჯვებიდან ზოგი საეკლესიო ლიდერის ანტიკაპიტალისტურ და ანტიევროპულ გამონათქვამებამდე და მთელ იმ შოუმდე, რომელიც 1993 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მემარცხენეთა და პოლონეთის გლეხთა პარტიის მხარდასაჭერად მოეწყო. (SLD - PSL). საბედნიეროდ, SLD - PSL კოალიციამ ვერ შეასრულა წინასაარჩევნო დაპირებები. რეფორმების ტემპმა იკლო, მაგრამ აშკარა დაბრუნება მბრძანებლურ - გამანაწილებლურ ეკონომიკაზე მაინც არ მოხდა. პოპულისტურ - კონსერვატულმა რეაქციამ მიიღო კლერიკალიზმსა და ნაციონალიზმზე დაფუძნებული ანტიკომუნიზმის ფორმა. რადიოსადგურ ,,Pадио Мариа”-ს ხმა იყო ექსტრემისტული და შესაძლოა ყველაზე უფრო დრამატული გამოხატულება ამ შეხედულებებისა: ევროპისა და უცხოელთა შიში, ნაციონალურ უმცირესობათა აუტანლობა, შიში დამოუკიდებლობისა, სიღარიბისა, უმუშევრობისა, გაურკვევლობისა, ნარკოტიკებისა, პორნოგრაფიისა და სექსუალური რევოლუციისა.

სხვა სიტყვებით, ,,Pадио Мариа” ახმოვანებდა, ხშირად უხეში და ბარბაროსული გზით, პრობლემებს, რომლებიც პრინციპულად მნიშვნელოვანი იყო ადამიანთათვის, რომლებიც საკუთარ თავს მოტყუებულად თვლიდნენ და იყვნენ შეშინებულნი. როდესაც ,,სოლიდარობის” ლიდერმა ზიგმუნდ ვჟოდაკმა ქარხანა ,,ურსუსთან” ,,გადაუარა” მდკ-ს წევრ ,,ვარდისფერ გიენებს”, სწორედ ასეთ საზოგადოებას მიმართავდა. სწორედ ამ ადამიანებს მოუწოდებდნენ სვიტონი და იანოში დაედგათ ჯვრები ოსვენციმში, ამ ადამიანთა ორგანიზებით ანჟეი ლეპეი პიკეტებს აწყობდა, რითაც პოლონეთის გზების ბლოკირებას ახდენდა.

,,Газета Выборча” რეპორტაჟის ენით აღწერდა გატეხილ და გაუბედურებულ ადამიანებს, მაგრამ კომენტარის ენით ჩვენ ყოველთვის ვლაპარაკობდით იმის შესახებ, რომ მხარს ვუჭერთ რეფორმებს. გვესმოდა, რომ მოდერნიზაციის ბუნებრივი შედეგი არის უკმაყოფილება. ამიტომ ყოველთვის გამოვდიოდით საზოგადოებრივი დიალოგის, კომპრომისისა და ,,მეწარმეობის შესახებ პაქტის” მხარდასაჭერად, რომელიც არეგულირებდა ურთიერთობებს დამსაქმებელსა და მუშებს შორის. ვიცოდით - სადაც მთავრდება დიალოგი, იქ იწყება სამართლებრივი სახელმწიფოს დემოკრატიული პრინციპების რღვევა. მოვუწოდებდით სისხლის სამართლის კოდექსის გამკაცრებისაკენ, მაგრამ ასევე მოვითხოვდით სამართლის ნორმების თანმიმდევრულ გამოყენებას მათ წინააღმდეგ, რომლებიც ამ ნორმებს არღვევდნენ.

ჩვენ გვესმოდა პროფკავშირების მძიმე მდგომარეობა. პროფკავშირები დემოკრატიული წყობის განუყოფელი ნაწილია. ისინი ყოველთვის რაღაცას უნდა ითხოვდნენ. პოლონური პროფკავშირები იყო ერთ-ერთი მთავარი ფაქტორი თავისულფლებისა და მუშათა უფლებებისათვის ბრძოლაში, მაგრამ მბრძანებლური ეკონომიკიდან თავისუფალ ბაზარზე გარდამავალ პერიოდში ისინი უნებლიედ იქცნენ კონსერვატულ ძალად.

გარდაუვალია კონფლიქტი რეფორმატორული პოლიტიკის გამტარებელ ხელისუფლებასა და მუშათა ინტერესების დამცველ პროფკავშირებს შორის. გარდამავალი პერიოდის ათმა წელმა გვაჩვენა, რომ საზოგადოებაში თანხმობის გარეშე პოლონეთის რეფორმირება შეუძლებელია, ხოლო ეს თანხმობა მიიღწევა მხოლოდ კომპრომისებისა და დიალოგის გზით. ჩვენ ვთვლით, მთავარია კომპრომისი ეკონომიკაში იმიტომ, რომ ეკონომიკური ზრდა არის ძირითადი პირობა პოლონეთის შიდა და გარე პოლიტიკური წარმატებებისა. ყველა უნდა უფრთხილდებოდეს ეკონომიკას, არ უნდა მისცენ პოლიტიკურ კონფლიქტებს საშუალება შეარყიოს იგი. მაგრამ შესაძლებელი იქნებოდა კი ეს ყოველივე ,,ცივი სამოქალაქო ომის” პირობებში პოლონეთში? დასაწყისშივე, 1989 წელს ჩვენი გაზეთი მხარს უჭერდა პოლონეთის ერთიანობას - სამშობლოს ყველა მოქალაქისათვის, სახელმწიფოს, რომელიც დაფუძნებული იქნებოდა კომპრომისზე და არა ერთი პოლიტიკური ბანაკის უპირატესობაზე, არა დაუნდობელ და უსასრულო ანგარიშსწორებაზე. ჩვენ არ გვინდოდა, რომ ,,სოლიდარობა” გამხდარიყო ახალი ,,მმართველი და წარმართველი ძალა”, არ გვინდოდა, რომ იძულებითი მარქსიზმ-ლენინიზმისა და პროსაბჭოთა ორიენტაციის ადგილი დაეკავებინა იძულებით კათოლიციზმსა და დასავლურ კაპიტალზე ოპრიენტაციას.

ჩვენ სიხარულით ვაკვირდებოდით როგორ იბრუნებდა პოლონური საზოგადოება დაკარგულ თავისუფლებას, ხოლო პოლონური სახელმწიფო - დამოუკიდებლობას. მთავრობები, რომლებიც ერთმანეთს ცვლიდნენ, ატარებდნენ ეფექტურ პოლიტიკას ნაციონალურ უმცირესობებთან და მეზობლებთან. და ჩვენ ამ პოლიტიკას მხარს ვუჭერდით. კმაყოფილებით აღვნიშნავდით, რომ პირველად საკუთარ ისტორიაში, პოლონეთი არ იყო კონფლიქტურ მდგომარეობაში პოლონეთში მცხოვრებ ნაციონალურ უმცირესობებთან და მეზობელ სახელმწიფოებთან. ეს უეჭველი მიღწევა იყო. მაგრამ აქამდე მიღწევა არცთუ ისე ადვილი იყო. ჩვენ კი ვხედავდით სხვა პოსტკომუნისტურ ქვეყნებში აგრესიული ნაციონალიზმი როგორ იკავებდა კომუნისტური იდეოლოგიის ადგილს ისე, რომ განდევნილი ავი სულები უკან ბრუნდებოდნენ. ვხედავდით იუგოსლავიაში სისხლიანი კონფლიქტის ჩასახვას, შემდეგ როგორ ვითარდებოდა და გრძელდებოდა იგი. გუშინდელი კომუნისტები როგორ ხდებოდენნ აგრესიული ნაციონალისტები, ხოლო გუშინდელი დემოკრატები როგორ საუბრობდნენ ნაციონალური ფაშიზმის ენით. აგრეთვე ვხედავდით, ქრისტიანული სამღვდელოება როგორ აკურთხებდა ეთნიკურ წმენდებს. ვხედავდით, რუსეთსა და ყოფილ საბჭოთა კავშირის ქვეყნებს როგორ არყევდა ნაციონალიზმის სენი, რომელიც იკვებებოდა კომუნიზმითაც და ანტიკომუნიზმითაც, დამძიმებული გულით ვისმენდით რუსული შოვინიზმის ველიკოდერჟავულ მაგალითებს ჟირინოვსკისა და ზიუგანოვის ბაგეთაგან. ჩვენ ვიყავით მოწმენი სისხლიანი შეტაკებებისა რუმინეთში, ჩეხოსლოვაკიის გაყოფისა, აღმოსავლეთ გერმანიაში აფრიკელთათვის განკუთვნილი თავშესაფრების გადაწვისა. ვხედავდით ამ ყველაფერს და უნდა გაგვეკეთებინა ყველაფერი, რისი ძალაც შეგვწევდა, რომ ასეთი სცენები არ გვეხილა პოლონეთში. ეს იქნებოდა პოლონეთის თავისუფლების დაღუპვა.

ჩვენ ყოველთვის ვიცავდით და მომავალშიც წინ აღვუდგებით ერთა შორის ღვარძლის ენისა და ნაციონალური განსაკუთრებულობის იდეოლოგიის ცხოვრებაში გამოყენებას. ვაკრიტიკებდით და მომავალშიც გავაკრიტიკებთ პოლონურ-გერმანულ კონფლიქტს ოპოლსკის სავოევოდოში, პოლონურ-უკრაინულ პოლემიკას პშემისლის ირგვლივ, გაუგებრობას პოლონეთსა და ბელორუსს შორის ბელოსტოკის გამო, პოლონურ-ლიტვურ პრობლემას სუვალოკის გამო. ჩვენ აღშფოთებულნი ვიყავით ბოშების დევნის გამო. ვსაუბრობდით ანტისემიტიზმის საფრთხის გამო, რომელიც ასულელებდა პოლონელებს და არცხვენდა პოლონეთის სახელს საზღვარგარეთ. ვეთანხმებით ეჟიტ ტუროვიჩს, რომელიც წერდა მღვდელ სტანისლავ მუსიალუს: ,,ძვირფასო სტაშეკ! გულწრფელი აღფრთოვანებით წავიკითხე შენი ბრწყინვალე და ძალზედ აქტუალური ინტერვიუ ,,Газета Выборча”-ში. შენ აბსოლუტურად მართალი ხარ, როდესაც ამბობ, რომ ნაციონალიზმი და ანტისემიტიზმი არის პოლონეთის ეკლესიის ორი ყველაზე უფრო მტკივნეული ადგილი. ზუსტად ამიტომ ეკლესიას არ შეუძლია ღირსეულად გაუმკლავდეს ქსენძ იანკოვსკის, ქსენძ რადზიკს, ანდა რადიო ,,Мариа” -ს ოსვენციმის გამო კონფლიქტში. ისიც სიმართლეა, რომ სულ უფრო მეტი ადამიანი სწორედ ეკლესიაში იწყებს ამ სისუსტის სწორ აღქმას (მათ შორის შენი წყალობითაც!), მაგრამ პრობლემის გადაწყვეტისაგან ჯერ კიდევ შორს ვართ!”.

მხოლოდ ამ გზაზე დადგომით არის შესაძლებელი საყოველთაო გაკიცხვისაგან პოლონეთის კეთილი სახელის დაცვა საზღვარგარეთ.

ჩვენ ვიყავით მომხრენი ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის ხალხებსა და სახელმწიფოებს შორის ახალი ურთიერთობების სისტემისა. ასეთი სისტემის განმტკიცებისათვის ფართოდ ვაქვეყნებდით რუს ავტორებს, მათ შორის რუს დემოკრატებს, რომელთაგანაც მსოფლიო ბევრად არის დავალებული.

ვამაყობთ რუსთა სიმრავლით ჩვენს მეგობართა რიგებში. მით უმეტეს გვაქს სიამაყის უფლება, რადგანაც შევძელით ახლებურად შეგვეხედა მეტად ჩახლართული პოლონურ-უკრაინული ურთიერთობებისათვის. ვთვლით, რომ ამ ურთიერთობათა გაუმჯობესება არის პოლონეთის საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიღწევა და ,,Газета Выборча”-მ თავისი წვლილი შეიტანა ამ საქმეში. ვფიქრობდით, რომ ყველაზე უფრო ეფექტური გზა დასავლეთისაკენ - NATO-სა და ევროკავშირის წევრობისაკენ - გადის ქვეყნის შიდა სტაბილიზაციაზე, მეზობლებთან კარგი ურთიერთობების ჩამოყალიბებასა და აქტიურ რეგიონალურ პოლიტიკაზე. ამიტომაც ბევრს ვწერდით ჩეხეთზე, სლოვაკეთზე, უნგრეთზე, ვბეჭდავდით ბევრ მასალას ლიტვაზე, ლატვიაზე, ესტონეთზე, უკრაინასა და ბელორუსიაზე.

კარგად გვესმოდა, რომ პროდასავლურ ორიენტაციას, რომელსაც ჩვენი გაზეთი მუდმივად მხარს უჭერდა, ყოველთვის ჰყავდნენ თამნმიმდევრული მოწინააღმდეგენი. ჩვენ გვქონდა შეჯახებები ასეთ მოწინააღმდეგეებთან, რომლებიც იყვნენ ყოფილი ანტიკომუნისტური ოპოზიციის წევრები, საეკლესიო ლიდერები, კომუნისტური ნომენკლატურის ყოფილი წევრები. ამიტომაც სიხარულით აღვნიშნავდით დასავლეთისაკენ ყველა სუსტ მოძრაობასაც კი ქრისტიანულ-ნაციონალური კავშირიდან და დასავლეთისაკენ საბოლოო შემობრუნებას პოსტკომუნისტური დემოკრატიული მემარცხენე კავშირისაგან. მაგრამ ნამდვილი გარღვევა ამ მიმართულებით იყო პოლონელ ეპისკოპოსთა მიერ ბრიუსელის მონახულება და მათი პროევროპული განცხადებები.

,,Газета Выборча” პირველი ნომრებიდანვე დიდ პატივისცემას ამჟღავნებდა კათოლიკური ეკლესიის მიმართ. ჩვენ ვაღიარებდით ეკლესიის კოლოსალურ როლს პოლონეთის ისტორიაში, მის განსაკუთრებულ როლს კომუნისტურ დიქტატურასთან ბრძოლაში და ,,სოლიდარობასა” და ხელისუფლებას შორის მოლაპარაკებებში. აღფრთოვანებულნი ვიყავით რომის პაპ იოანე პავლე II-ის საქმეთა დიდებით. მიუხედავად ამ ყველაფრისა, მიუხედავად დიდი სიფრთხილისა, რომლითაც ჩვენ ვაკრიტიკებდით ეპისკოპატის ზოგიერთ განცხადებას, მაინც ხშირად გვდებდნენ ბრალს ეკლესიის მტრობაში. ვთვლიდით და ახლაც ვთვლით, რომ ეს განცხადებები იყო უმართებულო.

ჩვენ არასდროს გვიცდია ვყოფილიყავით კათოლიკური გაზეთი, თუმცაღა ყოველთვის ვთვლიდით, რომ ვიყავით ეკლესიის მეგობრები. ლეშეკ კოლაპოვსკის მსგავსად, ვთვლიდით, რომ ,,ეკლესია იმყოფება ცისა და მიწის საზღვარზე: იგი გასცემს მადლს და იცავს კანონს, ხილულ სამყაროში უხილავ სიკეთეებს ანაწილებს. ... ქრისტიანობის ძალა ვლინდება არა თეოლოგიაში ან და ცხოვრების ყველა სფეროს კანონებით რეგულირების მონოპოლიაში. ეს ძალა იმაშია, რომ ქრისტიანობას ძალუძს ადამიანის შემეცნებაში ზიზღის გრძნობას შეუქმნას წინაღობა. არსობრივად მხოლოდ რწმენა ქრისტე გამომხსნელისა, იქნებოდა არაფრის მომცემი, რომ გარემოებათა მიუხედავად, მას თან არ სდევდეს ზიზღის უარყოფა, რომ სიტყვებს ,,და მოგვიტევენ ჩვენ თანანადებნი ჩვენნი”, ქრისტიანებს სათქმელი არ ჰქონდეთ - ,,ვითარცა ჩვენ მივუტევებთ თანამდებთა მათ ჩუენთა”. ეს უარყოფა ზიზღისა არის ქრისტიანობის გამოწვევა, რომელიც დღესაც აქტუალურია. მაგრამ თუკი ჭეშმარიტი ქრისტიანი - ეს არის ადამიანი, რომელმაც შეასრულა ეს აღთქმა - ქრისტეს მოწაფე, რომელიც არ გარბის ბრძოლის ველიდან, მაგრამ თავისუფალია ზიზღისაგან - განა კი ბევრი ყოფილა ან არის ქრისტიანი დედამიწაზე? არ ვიცი. მე არ ვიცი, შუა საუკუნეებში მეტნი იყვნენ თუ დღეს არიან მეტნი. რამდენიც არ უნდა ყოფილიყვნენ, ისინი არიან მარილი ქვეყანისა და ევროპული ცივილიზაცია მათ გარეშე იქნებოდა უდაბნო”.

ჩვენ დავიწყეთ ეკლესიის გაგება მას შემდეგ, რაც მას ასეთი კუთხით შევხედეთ. ამიტომაც გვაღელვებს ზიზღისა და აუტანლობის ქადაგება. ადამიანები, რომლებიც სახარების სახელით, ჯვრით შემოსილნი მიდიან ჯვაროსნულ ლაშქრობებში სხვაგვარად მოაზროვნეების წინააღმდეგ. გვინდოდა გვეჩვენებინა ქრისტიანობის სხვა მხარეები, გვეჩვენებინა საყოველთაო რწმენისა და იმედის, დიალოგისა და თანაგრძნობის, შენდობისა და შერიგების ეკლესია. ჩვენ ვიყავით და ვრჩებით დიალოგისა და არა ბრმა მორჩილების ერთგულნი, ერთგულნი კრიტიკისა და არა მტრობისა. ყოველდღიური გაზეთებიდან ჩვენი გაზეთი იყო პირველი, რომელიც რეგულარულად უთმობდა განსაკუთრებულ გვერდს კათოლიკურ ეკლესიასა და რელიგიებს.

იყო დრო, როცა ეკლესია ეჭვის თვალით უყურებდა ,,Газета Выборча” -თან თანამშრომლობას. განუზომლად დიდია ჩვენი მადლიერების გრძნობა ეკლესიის იმ წარმომადგენლებისადმი, რომლებიც გვიზიარებდნენ თავიანთ მოსაზრებებს, სტატიებს, ესეებს, ამჟღავნებდნენ სიმამაცეს და ესმოდათ ჩვენი მისიის.

ერთგულება ყველაზე კარგად მაშინ შეიცნობა, როდესაც უსამართლოდ გაკრიტიკებენ. ეკლესიის იმ მსახურთა წყალობით, რომლებიც მძიმე დღეებში ჩვენს მეგობრებად რჩებოდნენ, არ დაგვიკარგავს ეკლესიის პატივისცემა და აღფრთოვანება. ძნელად წარმოსადგენია პოლონეთი კათოლიციზმის გარეშე. კათოლიკური ეკლესია ღრმად არის ინტეგრირებული პოლონურ საზოგადოებაში. ამიტომაც ეკლესია თავის თავში მოიცავს პოლონეთის როგორც საუკეთესო, ასევე ყველაზე ცუდ მხარეებს. ჩვენ ბედნიერნი ვართ, რომ შევძელით მიგვეღო საუკეთესო მხარე.

,,Газета Выборча”-ს თანამშრომლებს და პირადად მე ხშირად ბრალს გვდებდნენ, თითქოს ჩვენ კეთილგანწყობილნი ვიყავით კომუნისტური რეჟიმის წარმომადგენლებისადმი. გვაკრიტიკებდნენ იმისათვის, რომ ანგარიშს არ ვუსწორებდით, არ ვღებულობდით მონაწილეობას ლუსტრაციასა და დეკუმუნიზაციაში და შედეგად ვშლიდით საზღვარს კეთილსა და ბოროტს, სიმართლესა და ტყუილს შორის. ერთმა კრიტიკოსმა ყოველივე ამას ,,კაენთან მეგობრობის პაქტი” უწოდა.

,,Газета Выборча”-ს ათი წლის იუბილე გახდა კარგი მიზეზი, რათა პასუხი გაგვეცა ამგვარი ბრალდებებისათვის.

მრავალი წლის განმავლობაში მივეკუთვნებოდით ანტიკომუნისტურ ოპოზიციას. მრავალმა ჩვენგანმა ხაგრძლივი დრო იატაკვეშეთსა და ციხეებში გაატარა და მრავალი შეიქმნა დისკრიმინაციისა და დამცირების მსხვერპლი. ჩვენს იდეებსა და მეგობრებს არ მისცეს მონაწილეობის უფლება დიალოგში პოლონეთსა და მის მომავალზე. ასე გრძელდებოდა დიდხანს. იატაკქვეშა გაზეთის ფურცლებზე გაშმაგებით ვამხობდით კომუნისტურ რეჟიმს. მხოლოდ 1989 წელს, როდესაც ,,სოლიდარობა” მოლაპარაკებებს აწარმოებდა ხელისუფლებასთან, ვაღიარეთ, რომ პოლონეთმა დაინახა სინათლე გვირაბის ბოლოს. მაშინ ჩვენ გავიგეთ, რომ გზა პოლონური დემოკრატიისაკენ უნდა იყოს მსგავსი ესპანური გზისა, რომ დიქტატურა განიცდის ევოლუციას დემოკრატიაში კომპრომისისა და ნაციონალური შერიგების გზით. ასეთი ევოლუცია გულისხმობს, რომ არ იქნება შურისძიება, არ იქნებიან გამარჯვებულები და დამარცხებულები, რომ ახალ ხელისუფლებათა ბედს განსაზღვრავს საარჩევნო ბიულეტენი. გავიგეთ, რომ ჩვენ, დემოკრატიული ოპოზიციის წევრები და ,,სოლიდარობა” ჭეშმარიტად აღმოვჩნდით გამარჯვებულნი. მაგრამ სწორედ გამარჯვების მორალური სიმაღლიდან ვთქვით უარი შური გვეძია ყოფილ მტრებზე. ჩვენ გამოვდიოდით ამნისტიის მოთხოვნით. ეს ნიშნავდა, რომ უარი უნდა გვეთქვა შურისძიებაზე, მაგრამ უნდა გვეთქვა სრული სიმართლე წარსულზე. ჩვენს დაწყევლილ წარსულზე უნდა იმსჯელონ ისტორიკოსებმა, პუბლიცისტებმა და არა პროკურორებმა და გამომძიებლებმა.

გვჯერა, რომ ასეთ ამნისტიას ექნებოდა აზრი ისეთი მემარჯვენე დაჯგუფებებისთვისაც კი, როგორებიც იყო ,,ერის შეიარაღებული ჯარები” და ,,რადიკალთა ნაციონალური კავშირი” (NSZ), თუმცაღა მათ სინდისზეა ბევრი ვერაგობა; კომუნისტური პარტიის წევრებისთვისაც, რომლებიც დიქტატურას ემსახურებოდნენ სხვადასხვა მოტივითა და რეზულტატით. ვთვლიდით, რომ პოლონეთის მზის ქვეშ ადგილი უნდა მოეძებნოს ყველას, ვინაიდან მხოლოდ პატიებით შეიძლება მიღწეულ იქნას ფართო საზოგადოებრივი თანხმობა პრინციპულ საკითხებში. ამიტომაც გვინდოდა, ყოველ პოლიტიკურ ბანაკში უმრავლესობაში ყოფილიყვნენ არა გაბოროტებული ადამიანები. გვინდოდა გვეჩვენებინა, რომ პოლიტიკური ცვლილებებისა და კრიზისების, უცხოური ოკუპაციისა და მშობლიური ტყუილის დრამატულ მორევში სიმართლის თქმა ადამიანის ბედის შესახებ რთული იქნებოდა. ჩვენ წინააღმდეგნი ვიყავით ახალი ისტორიული მითის შექმნისა მიმდინარე პოლიტიკური დისკუსიების საამებლად.

ვთვლით, რომ დემოკრატიული და სუვერენული სახელმწიფოს შექმნა წარმოადგენს მოწინააღმდეგეების - კომუნისტური პოლონეთისა და ,,სოლიდარობის პოლონეთის” შერიგების პროცესს. ამიტომაც წინააღმდეგნი ვიყავით დეკომუნიზაციისა და ლუსტრაციის ყველა მცდელობისა. ვთვლით, რომ დეკომუნიზაცია (ანუ კომპარტიის ყოფილი აქტივისტების დისკრედიტაცია) ანტიდემოკრატიულია. ვთვლით, რომ არასწორია ანალოგია დეკომუნიზაციასა და გერმანიაში დენაციფიკაციას შორის. გომულკა, გერეგი და იარუზელსკი - არ არიან არც ჰიტლერი, არც ჰიმლერი და არც გებელსი. დიახ, ისინიც იყვნენ დიქტატორები, მაგრამ არ იყვნენ დამნაშავენი გენოციდში, ამიტომაც მათი დაყენება ნაცისტებთან ერთ დაფაზე არ იქნებოდა სამართლიანი.

ჩვენ უპირატესობას ვანიჭებდით დემოკრატიაზე გადასვლის ესპანურ მოდელს. აგრეთვე ვიზიარებდით ფილიპინების, სამხრეთ აფრიკისა და ჩილეს გამოცდილებას, სადაც გუშინდელმა მტრებმა თავიანთი ადგილები დაიკავეს არჩეულ პარლამენტებში. ვთვლიდით, რომ უმჯობესია ყოფილი რეჟიმის მრავალრიცხოვანი მომხრეების გადაქცევა დემოკრატიის, დამოუკიდებლობისა და საბაზრო ეკონომიკის პრინციპების დამცველებად და არა მოსისხლე მტრებად.

რასაკვირველია, ხშირად ვწერდით კომუნისტურ წარსულზე, ისე, რომ არც ვფარავდით ჩვენს ღრმა ანტიპატიას მის მიმართ. მიუხედავად იმისა, რომ ვაკრიტიკებდით სისტემას, როგორც თეორიაში, ასევე პრაქტიკაში, განსაკუთრებით კი ტყუილისა და ძალადობის აღრევაში, ვცდილობდით გაგვეგო მათი, რომლებიც სისტემამ თავის ბადეში დაიჭირა. სხვაგვარად, უფრო ქრისტიანულად რომ ვთქვათ: ვანსხვავებდით ცოდვას ცოდვილისაგან. ჩვენთვის კომუნისტი არ იყო ბოროტების განსახიერება, არ იყო ხორცშესხმული სატანა, არ იყო კაენი, დამნაშავე, რომლის ხელები დასვრილია უმანკო სისხლით. ჩვენ არ გვინდოდა წარსული რეჟიმის მომხრეების დემონიზაცია, თუმცაღა მუდმივად ვწერდით ტოტალიტარიზმის დემონური ბუნების შესახებ; აგრეთვე არ გვინდოდა ანტიკომუნისტური ოპოზიციის ,,გაღმერთება”, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი იყვნენ ჩვენი მეგობრები ,,სოლიდარობიდან” - იატაკქვეშეთსა და ციხეებში ნატანჯი ადამიანები.

ხშირად ვიმეორებდით, რომ ერთმანეთისადმი მტრულად განწყობილმა ადამიანებმა ორ მსოფლიო ომს შორის პერიოდში შექმნეს პოლონეთის მეორე რესპუბლიკა. უფრო მეტიც, პირველი მსოფლიო ომისას ისინი ერთმანეთის წინააღმდეგ იბრძოდნენ, მაგრამ პოლონეთის დამოუკიდებლობის იდეამ ისინი მაინც გააერთიანა. ჩვენ გვინდოდა მათთვის მიგვებაძა. გვინდოდა მოგვეძებნა ის, რასაც შეეძლო პოლონელების გაერთიანება, მიუხედავად პირადული, პოლიტიკური და იდეოლოგიური განსხვავებებისა.

ეს არის ახსნა იმისა, რატომ არ ვეთანხმებოდით ლუსტრაციას. რასაკვირველია, ჩვენ არ გვინდოდა, რომ ყოფილი კომუნისტები, დამსმენები გამხდარიყვნენ მინისტრები, ელჩები და ა.შ. თუმცაღა ვგრძნობდით, რომ სახელმწიფო უშიშროების არქივები ვერ შეძლებდნენ განსაზღვრული პასუხის გაცემას კითხვაზე - მოქალაქეთაგან ვინ არის ვარგისი სახელმწიფო მართვის ორგანოებში მუშაობისათვის. არ გვჯეროდა, რომ ეს არქივები იყო ინფორმაციის სანდო წყარო. ამ დოკუმენტებს იყენებდნენ პოლიციური შანტაჟისათვის, იმ ადამიანთა კომპრომენტაციისათვის, რომლებიც სახელმწიფოს არ აწყობდა. თუკი პრემიერს სურვილი ექნებოდა მეტი გაეგო ადამიანზე, რომელიც მას სურდა მიეწვია მთავრობაში სამუშაოდ, შეეძლო შეესწავლა შესაბამისი მასალები, მაგრამ ამის გამო პოლიტიკური ბალაგანის მოწყობა საჭირო არ იყო. ,,Газета Выборча” აღშფოთებული იყო ,,გრძელი დოკუმენტების ღამით”, რომელიც იან იოლშევსკის მთავრობის შინაგან საქმეთა მინისტრმა ანტონ მაჩერევიჩმა მოაწყო და რომელმაც მზაკვრულად ლაფში ამოსვარა მრავალი წესიერი ადამიანის სახელი, რომელთაც პოლონეთის საკეთილდღეოდ ბევრი ჰქონდათ გაკეთებული.

პოლონური დემოკრატიის პირველი ათწლეულის ბუნებრივი თანმდევი ნაწილი არის პოლიტიკური კონფლიქტები და უთანხმოებები. ჩვენ უბრალოდ არ გვინდა რომ ეს კონფლიქტები ჭარბობდეს ,,საერთო კეთილდღეობას”, კანონსა და წესიერებას. ამიტომაც სიხარულით აღვნიშნავდით საზოგადოებრივ თანხმობას პოლონეთის NATO-ში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით, ხოლო განგაშით - მთავრობის ყველა მცდელობას კანონში მოენახა ხვრელები საკუთარი მიზნებისათვის. აგრეთვე გვაშფოთებდა სპეცსამსახურების ჩარევა პოლიტიკური ბანაკებს შორის კონფლიქტებში: ისინი ამზადებდნენ ფალსიფიცირებულ დოკუმენტებს, რომლითაც უნდა მოეხდინათ პოლიტიკოსების კომპრომეტირება, რაც მათ შორის სერიოზულ დაპირისპირებას გამოიწვევდა. შინაგან საქმეთა მინისტრი საეჭვო დოკუმენტებზე დაყრდნობით თავს უფლებას აძლევდა საკუთარი პრემიერ-მინისტრისათვის ბრალი დაედო სახელმწიფო ღალატში.

ჩვენ გვაშფოთებდა სულ უფრო მზარდი სისასტიკე პოლიტიკური ბატალიების წარმართვისა: შინაგან საქმეთა მინისტრის მოადგილეს ბრალი დასდეს, თითქოს და მას სურდა შლიონსკი დაებრუნებინა გერმანიისათვის, პრეზიდენტს ბრალი დასდეს უცხოელ აგენტებთან კავშირებში, პოლიტიკოსებს კი ლაყე კვერცხები და ნაგავი დაუშინეს.

ჩვენ გვახარებდა პოლონეთის ეკონომიკის წარმატებები და კატეგორიულად არ ვეთანხმებოდით იმ აზრს, რომ პოლონეთს მართავენ რენეგატები და ქურდები. მიუხედავად ამისა, ჩვენ გვაშფოთებდა პოლიტიკოსებისა და ბიზნესმენების კორუფციული კავშირები, რომლებსაც ჩვენ აღვწერდით დეტალურად დოკუმენტირებულ რეპორტაჟებში. ჩვენ როგორც ცეცხლის, ისე გვეშინოდა, ვინმეს წინააღმდეგ ცარიელი ბრალდების წაყენებისა, ინსინუაციებისა და შეურაცხყოფის მიყენებისა. თუმცაღა არც ერთ მთავრობას, არც ერთ სამინისტროს, არც ერთ პარტიას არ შეეძლო ჩვენი ბრმა მხარდაჭერის იმედი ჰქონოდა. პოლონეთის ეკონომიკაზე საუბრისას და პოლიტიკურ დისკუსიებში მონაწილეობისას გვესმოდა, რომ მხოლოდ პოლიტიკით არ შემოიფარგლება ცხოვრება. ამიტომაც გვინდოდა შეგვექმნა გაზეთი, რომელიც ხალხს დაეხმარებოდა.

ჩვენ დავიწყეთ წერა დემოკრატიასა და ადამიანის უფლებებზე ისე, რომ ყველა ადამიანისათვის გასაგები ყოფილიყო - მაგალითად ორი წლის განმავლობაში ვაწარმოებდით კამპანიას ,,მშობიარობა - ადამიანურად”, რომელმაც შეცვალა სამშობიარო სახლები პოლონეთში. გვინდოდა, რომ სამშობიარო სახლების პერსონალი მშობიარეს მოპყრობოდა კეთილგანწყობითა და პატივისცემით და არა გულგრილად და გარეშე მდგომის პოზოციიდან. მოვითხოვდით, ნათესავებს მისცემოდათ მშობიარობაზე დასწრების უფლება და დედას მუდმივი კონტაქტი ჰქონოდა ახალდაბადებულთან. ვთხოვდით მკითხველს, გამოეგზავნა ჩვენთვის წერილები, რომლებშიც აღწერილი იქნებოდა სამშობიარო სახლები და ამ წერილების საფუძველზე ვადგენდით პოლონეთის სამშობიარო სახლების რეიტინგებს. დასაწყისში ექიმები და ხელისუფლება ყურადღებას არ აქცევდნენ ამ კამპანიას, მაგრამ რამდენიმე თვის შემდეგ სამშობიარო სახლებმა დაიწყეს სერიოზული შეჯიბრი რეიტინგში მაღალი ადგილის მოსაპოვებლად. მივაღწიეთ გარდატეხას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და თვითონ გამოთქმა ,,მშობიარობა ადამიანურად” გახდა საყოველთაო. სპეციალისტები ვარაუდობენ, რომ ბავშვთა სიკვდილიანობის მკვეთრი შემცირება გარკვეულწილად განპირობებული იყო მშობიარობის პროცესის ჰუმანიზაციით.

,,Газета Выборча” აგრეთვე გამოდიოდა ალკოჰოლიკების შვილების დასაცავად, ძალადობის წინააღმდეგ ოჯახებსა და ტელეეკრანებზე. ჩვენ შევაგროვეთ შემოწირულობები, რითაც გადავარჩინეთ სახელმწიფო ბავშვთა სახლები. მხარს ვუჭერდით ოჯახური ბავშვთა სახლების შექმნას. წავახალისეთ აქცია, რომელიც მიზნად ისახავდა უარის თქმას მრავალბინიან (ე.წ. კომუნალკა. რედ.) სახლებში ცხოვრებაზე და მოვაწყვეთ აქცია ,,ვიცხოვროთ ადამიანურად”. რამდენიმეჯერ პირდაპირ გამოვედით კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანის მოთხოვნით. როდესაც 1997 წელს მოულოდნელად გააუქმეს შეღავათები ბინის ქირის გადასახადზე, შევაგროვეთ ათასობით ხელმოწერა საგადასახადო კანონმდებლობის წინააღმდეგ. ჩვენ ვეხებოდით ყველაზე რთულ საკითხებს, ზოგჯერ ისეთებსაც, რომელზედაც საზოგადოებაში საუბარი მიღებული არ არის - მაგალითად, სექსუალურ აღზრდაზე ან მძიმე ავადმყოფთათვის ჰოსპიტალიზირების აუცილებლობის შესახებ. ჩვენი გაზეთი მუდმივად ცდილობს განუვითაროს პოლონელებს ჯანმრთელი ცხოვრების მოთხოვნილება: თავი დაანებონ თამბაქოს, იკვებონ ნორმალურად და ა.შ.

მრავალი წლის განმავლობაში მუდმივად ვაქვეყნებთ მასალებს, რომლებიც ეხმარება მოსახლეობას სწორად გადაიხადოს გადასახადები და მართოს თავისი ფინანსები, რომ აღარაფერი ვთქვათ მრავალრიცხოვან რჩევებზე მშენებლობის, რემონტის, უძრავი ქონების ან ავტომობილის შეძენის საკითხებში. ჩვენ ასევე ვაქვეყნებთ უმარტივეს ტესტებს, რითაც ვეხმარებით სტუდენტებს არართული გამოცდების ჩაბარებაში. ცოტა ხნის წინ დიდი პოპულარობა მოიპოვა ინფორმაციამ სოციალური რეფორმების შესახებ იმის გამო, რომ სიახლეს ყოველთვის თან სდევს გაუგებრობები. ყველაზე პოპულარულები იყო სტატიათა ციკლები თემაზე ,,ამ არეულობაში როგორ მივიღოთ სამედიცინო დახმარება” და ,,როგორი საპენსიო გეგმა ავირჩიოთ”.

მკითხველს აგრეთვე ძალიან მოსწონს ჩვენი რეგიონული დამატებები. იქ არის განცხადებები დაკარგული პირუტყვის შესახებ, სახუმარო კონკურსები, განცხადებები, ინფორმაცია თეატრალური სპექტაკლებისა და კინოსეანსების შესახებ. მკითხველს შეუძლია განათავსოს ნეკროლოგი ან მისალოცი. დამატებები აგრეთვე შეიცავს ქალაქის ცხოვრების ქრონიკას და ცალკე გვერდს საინტერსო მოთხრობით - მაგალითად, ზოოპარკიდან გაქცეული აფრიკული ტახის მრავალთვიანი ძებნის შესახებ.

ეს დამატებები მუდმივად თვალს ადევნებს ადგილობრივი ხელისუფლების მოქმედებებს, მუნიციპალური არჩევნების წინ 1998 წელს გამოქვეყნდა სტატიების ციკლი ,,ქალაქი შიგნიდან”, რომელიც გახდა პირველი შეფასება ადგილობრივი ხელისუფლების მუშაობის შედეგებისა. დამატებები ასევე ღებულობს მონაწილეობას პოლემიკაში სავოევოდოების ახალი საზღვრების შესახებ. აწყობდა ადგილობრივ რეფერენდუმებს არა მხოლოდ იმ ქალაქებში, რომლებსაც შეიძლება დაეკარგა საოლქო ცენტრის სტატუსი.

ჩვენ ყოველთვის ვამაყობდით, რომ ვმონაწილეობდით ოპოზიციის, ,,სოლიდარობისა” და მდკ-ს საქმიანობაში, მაგრამ არ გვინდოდა ვყოფილიყავით არც ,,სოლიდარობის” ბეჭდური ორგანო და არც მისი ნაწილი. გვინდოდა გვეშრომა და გვეღვაწა დემოკრატიული პოლონეთის საკეთილდღეოდ და არა მორიგი ბოსებისათვის, თუნდაც ისინი ყოფილიყვენ პროფკავშირების ან სხვა რომელიმე პარტიის ლიდერები. როდესაც 1990 წლის შემოდგომაზე ლეხ ვალენსამ და ,,სოლიდარობის” ნაციონალურმა კომიტეტმა აგვიკრძალა ,,სოლიდარობის” ლოგოტიპის გამოყენება, ჩვენ ამ გადაწყვეტილებამ გული დაგვწყვიტა. ახლა უფრო მშვიდად ვფიქრობთ ამაზე: პროფკავშირები უნდა იყოს პროფკავშირები, ხოლო დამოუკიდებელი გაზეთი უნდა იყოს დამოუკიდებელი გაზეთი. ოღონდ - პროფკავშირები უნდა იყოს გონიერი და გაზეთი - კითხვადი.

,,Газета Выборча”-ს პირველ ნიმერში ნათქვამი იყო: ,,ამ გაზეთმა დღის სინათლე იხილა მთავრობასა და”სოლიდარობას” შორის მრგვალ მაგიდასთან მიღწეული შეთანხმების წყალობით, მაგრამ ჩვენ გამოვცემთ და ჩვენ თვითონ დავარედაქტირებთ და ჩვენვე ვიტვირთავთ მთელ პასუხისმგებლობას. ჩვენ დაკავშირებულნი ვართ ,,სოლიდარობასთან”, მაგრამ სურვილი გვაქვს წარმოვაჩინოთ მთელი საზოგადოების შეხედულებები და აზრები, ყველაზე უფრო განსხვავებული და საპირისპიროც კი.”

შევძელით პირობის შესრულება? ამაზე ასიათასობით ჩვენს მკითხველს შეუძლია იმსჯელოს. გვჯერა, რომ პოლიტიკური და ფინანსური დამოუკიდებლობა ჩვენი გაზეთისა, არის მისი ობიექტურობის აუცილებელი პირობა. ათი წლის განმავლობაში მივაღწიეთ ამ დამოუკიდებლობას და ამ დროის განმავლობაში გვაქებდნენ და გვაძაგებდნენ. იუბილე გახდა ბრწყინვალე საბაბი მადლობა გადაგვეხადა როგორც ჩვენი კრიტიკოსებისათვის, ასევე მეგობრებისათვის.

თითქმის ორი საუკუნე მთელი მსოფლიოს თვალში პოლონელები წარმოადგენდნენ მოწამეობისა და ვაჟკაცობის სიმბოლოს, მაგრამ პოლონეთს ეძახდნენ ,,ევროპის ავადმყოფ ადამიანს”, პოლონეთის ეკონომიკაზე ამრეზით საუბრობდნენ, როგორც ,,die polnische Wirthaft”-ზე. დღეს მსოფლიო ხედავს არა მხოლოდ პოლონურ სიმამაცეს, არამედ პოლონური პოლიტიკის სიბრძნესა და პოლონური ეკონომიკის წარმატებებს.

დღეს აღარ არის საჭიროება განადგურებული პოლონეთის მიმართ თანაგრძნობისა. დღეს შეიძლება სიხარულით აღივსო პოლონეთის გამარჯვებებით, პატივი სცე მას. მაგრამ ახლა არის შესაფერისი დრო, რათა საკუთარ თავს შევახსენოთ დამარცხებულნიც - უმუშევრები და უსახლკარონი, გაღატაკებულნი და სასოწარკვეთილნი. ისინი, რომლებიც არჩვენებში მონაწილეობის მაგივრად მიტინგებს აწყობენ და გზებს კეტავენ იმის გამო, რომ არ აქვთ ხვალინდელი დღის იმედი. ეს ადამიანები პოლონეთისა და პოლონურობის განუყოფელი ნაწილია. მათი ბედი საყოველთაო ზრუნვის საგანი უნდა იყოს. ვფიქრობთ, რომ დღეს პოლონური პატრიოტიზმი შეიძლება გაიზომოს დიდწილად ამ ადამიანებთან დამოკიდებულების მიხედვით.

და რა არის დღეს ,,Газета Выборча”-თვის პატრიოტიზმი?

ჩვენ აღშფოთებით ვაკვირდებოდით, როგორ ითხოვდნენ ,,სოლიდარობის” წევრები მატერიალურ კომპენსაციას ციხეში გატარებული წლებისათვის, როგორ ითხოვდნენ სხვა ადამიანები კომპენსაციას იმ თვეებისათვის, რომლებიც მათ საკონცენტრაციო ბანაკებში გაატარეს. მათ სრული უფლება ჰქონდათ ამ კომპენსაციებზე, მაგრამ ჩვენ ვთვლიდით, რომ პატრიოტიზმი არის ის, რომ არ გამოიყენო შენი ყველა უფლება.

ასეთია ჩვენი მთავარი ინსტიქტი: მოვითხოვოთ სიმართლე და გავასწოროთ შეცდომები და ამავე დროს უარი ვთქვათ პრივილეგიებზე. ჩვენი პატრიოტიზმი არ არის ჯოხი სხვაგვარად მოაზროვნეთათვის და არც შანტაჟი პატრიოტული გამოსვლებით. ახლა აუცილებელია ერთად ვეძებოთ გზები საერთო კეთილდღეობისათვის.

ჩვენი პატრიოტიზმი წინააღმდეგია, რომელიმე პოლიტიკურმა პარტიამ, პოსტკომუნისტურმა ან პოსტანტიკომუნისტურმა, სულერთია რომელმა, დაიმორჩილოს სახელმწიფო.

ჩვენს პატრიოტიზმს მტკიცედ სწამს, რომ პოლონეთი არის საერთო სამშობლო ყველა მისი მოქალაქისათვის. მხოლოდ ხალხი - ანუ რესპუბლიკის ყველა მოქალაქე - წარმოადგენს ხელისუფლების წყაროს. ნებისმიერი მმართველი ჯგუფი, რომელიც ასაბუთებს თავის უფლებას ქვეყნის ხელმძღვანელობაზე საკუთარი წარსული დამსახურებების გამო, რაც არ უნდა დიდი იყოს ეს დამსახურებები, დიქტატურის გზას ადგას. ჩვენი პატრიოტიზმი ემყარება დიქტატურისათვის წინააღმდეგობის გაწევას.

ჩვენი პატრიოტიზმი - ეს ჩვენი მეხსიერებაა. ვცდილობთ გვახსოვდეს, რომ წარსულში პოლონეთი დაღუპა არა მხოლოდ უცხოურმა აგრესიამ, არამედ საკუთარმა ამპარტავნებამ, შურიანობამ და კომპრომისის თვისების უქონლობამ. ყველა ამ ნაკლის სიმბოლო იყო ლიბერუმ ვეტო-ს უფლება. ეს უფლება წარმოსახული იყო, როგორც თავისუფლების უმაღლესი გამოვლინება, სინამდვილეში კი ის იყო გახრწნისა და პოლონური სახელმწიფოს დაცემის წყარო. ჩვენ ბედნიერნი ვართ, რომ პოლონეთის ისტორიაში უკანასკნელი სამი საუკუნის განმავლობაში ყველაზე ბედნიერი ათწლეული აგრეთვე იყო ყველაზე ბედნიერი ათი წელი ჩვენი გაზეთის ცხოვრებაში. ,,Газета Выборча” - ეს არის არა მხოლოდ ჩვენი წვლილი ამ ათწლეულში, არამედ დამსახურება მთელი დემოკრატიული და დამოუკიდებელი პოლონეთისა.

ინტერვიუ მეშვიდე დღის ქრისტიან ადვენტისტთა ეკლესიის კახეთის რეგიონის წარმომადგენელთან

ნოდარ ლადარია

- რითი გამოირჩევა კახეთი საქართველოს სხვა რეგიონებიდან?

- შემიძლია ვთქვა, რომ კახეთი მართლაც გამორჩეულია, მეცხრე წელია იქ ვარ. მანამდე ექვსი წელი ახმეტაში გავატარე, ამჟამად თელავში ვცხოვრობ. გამორჩეულობა კი, ერთი მხრივ, იმან განაპირობა, რომ მე, ასე ვთქვათ, ,,უბედური” ქალაქელი ვარ, არც დედის და არც მამის მხრიდან სოფელი არ მქონია, ამიტომ კახეთში ჩემი ჩასვლა დიდ სტრესებთან იყო დაკავშირებული. ფსიქოლოგიურად ხაზს გავუსვამდი ადგილობრივების სიწრფელეს და პირდაპირობას, რაც ქრისტიანობაში სასარგებლოც არის.

- როგორ დაიწყო რეგიონში მე-7 დღის ქრისტიან ადვენტისტთა დამკვიდრება?

დავამთავრე ზაოკსკის სასულიერო აკადემია. ოთხი წელი იქ ვისწავლე, მერე ჩამოვედი და გამაგზავნეს ახმეტაში. იქ იმ დროს ერთადერთი მორწმუნე გახლდათ ასაკოვანი ქალბატონი მარია, ეროვნებით უკრაინელი და წლების წინ გათხოვილი ახმეტაში. ახმეტაში 1998 წელს ჩავედი და იქ მარია დამხვდა. ამ პერიოდში იგი, როგორც ჩანს, ქადაგებდა და მის გარშემო ჯერ თითო-ოროლა თანამგრძნობი ადამიანი შეგროვდა, შემდგომ კი ჩამოყალიბდა პატარა ჯგუფი. დღეს უკვე ახმეტაში არის პატარა ეკლესია, სალოცავი სახლი გვაქვს. ხალხისგან დიდი პატივისცემა დავიმსახურეთ. ახმეტა ერთ-ერთი ყველაზე ტოლერანტული რეგიონია. ასე იყო იმ წლების განმავლობაში, მიუხედავად პანკისის ხეობის სიახლოვისა, მიუხედავად საერთო არეულობისა... მე მიხდებოდა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში სიარული, მსახურების ჩატარება და შემიძლია ვთქვა, რომ ახმეტა გამორჩეული იყო და არის ტოლერანტობით.

- რა ფაქტორები განსაზღვრავს სხვადასხვა რეგიონის ტოლერანტობას ადგილობრივი მოსახლეობის თვისებები თუ ხელისუფლების პოლიტიკა?

- ჩემი აზრით, განმსაზღვრელი ფაქტორი არის მოსახლეობის ინფორმირებულობა ამა თუ იმ რელიგიური წარმომადგენლობის შესახებ. ახმეტა პატარა რეგიონია და საკმაოდ სწრაფად გავრცელდა ინფორმაცია. იქ არ არის აუცილებელი ოფიციალური ვებ-გვერდის გამოკიდება, ინფორმაციას ერთმანეთს გადასცემენ. ასე მიიღო მოსახლეობამ საკმაოდ ბევრი ინფორმაცია ეკლესიის, მოღვაწეობის, ეკლესიის წევრთა შესახებ. ამგვარად დამკვიდრდა, შემდგომ ჩატარდა რამდენიმე სოციალური პროგრამა. მათგან ერთ-ერთი იყო დიზელის საწვავის დარიგება. გარდა ამისა, საბავშვო ბაღებში საშობაო ღონისძიებები ჩავატარეთ, საჩუქრები დავარიგეთ.

- რა უნდა უთხრა მოსახლეობას, რომ მშვიდობიანი დამოკიდებულება ჰქონდეს; რა უნდა უთხრა საკუთარი თავის შესახებ; რას მოითხოვენ ადამიანები; რას ვერ აიტანენ და რის წინააღმდეგ ამხედრდებიან?

- თუ ადამიანი შენში სულიერ ნათესავს, მეგობარს ხედავს, მაშინ მას არა აქვს არანაირი წინაპირობა იმისა, რომ შენი მტერი იყოს. თუ, რა თქმა უნდა, გარეშე პირი არ მიაწვდის მცდარ უწყებას. ადამიანს უნდა მისცე საშუალება, გაგიცნოს ყოველდღიურ ცხოვრებაში; ხე ნაყოფით შეიცნობაო - ნახოს და შეაფასოს შენი მოღვაწეობის ნაყოფი. მინდა ხაზი გავუსვა ერთ მნიშვნელოვან ფაქტორს - იქ, სადაც ადვენტისტთა ეკლესია შედის, არსად არ ქადაგებს უცხო ქვეყნის კულტურას, იგი ყოველთვის პატივს სცემს და აღიარებს იმ კულტურულ ღირებულებებს, რაც იმ ქვეყანაშია. ამიტომ, როდესაც მე სხვადასხვა ადგილას მიწევდა ყოფნა, ყველგან ვიყავი ქართული კულტურის მატარებელი.

ეკლესია არის ერთი, ჩვენ ვამბობთ, რომ არ არსებობს ქართული ადვენტიზმი, რუსული ადვენტიზმი, არსებობს ადვენტისტთა ეკლესია საქართველოში, რუსეთში. და ასე შემდეგ. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. არსით ჩვენ არ განვსხვავდებით, მაგრამ განვსხვავდებით კულტურით.

- ხომ ვერ დაახასიათებდით თქვენს რელიგიურ თემს, რა ხალხმა მოიყარა თავი თქვენს გარშემო?

- შეიძლება ითქვას, რომ ახმეტაში ადვენტისთა ეკლესია არის მინიატურაში ის, რაც არის მსოფლიოში - ძალიან ჭრელი საზოგადოებაა. სხვადასხვა ასაკის, სხავადასხვა სოციალური ფენის წარმომადგენლები არიან, რომელთა გულთანაც ახლოს მივიდა ადვენტისტთა ეკლესია.

- რამდენი არიან?

- ახმეტაში ადვენტისთა ეკლესიის ორმოცამდე წევრია, რამდენიმე საზღვარგარეთ არის წასული.

- თელავში თქვენი გადასვლა თემის განვითარებამ და გამრავლებამ განაპირობა?

- დიახ, ამჟამად თელავშიც არის პატარა ეკლესია, მეც იქ ვცხოვრობ და მთელ რეგიონს ვკურირებ. ახმეტის ეკლესიის ხუცესი არის ხვიჩა დათუნაშვილი, იგი ახმეტელია.

- როგორ აისახა თქვენზე ქვეყნის პოლიტიკური ვითარება?

- რაც შეეხება ჩვენს ეკლესიას უშუალოდ კახეთში, ლოკალურად რომ ავიღოთ, რაიმე ეპოქალური ცვლილებები არ მომხდარა. თუ პერიოდებს გამოვყოფდით, პირველი ალბათ ის იქნებოდა, როდესაც ჯერ მცირე ჯგუფი ვიყავით. შემდგომ, დაახლოებით 2000 წლიდან უკვე გაიზარდა ეკლესია, გაჩნდა გარკვეული აგრესიაც, თუმცა არც ძალიან მნიშვნელოვანი. ეს უფრო თელავში შეინიშნებოდა, ხოლო ახმეტაში უფრო ტოლერანტული გარემო იყო, რადგან ახმეტაში მანამდეც არსებობდა სხვადასხვა კონფესია - იეჰოვას მოწმეები, ბაპტისტები და მათ შექმნეს მრავალკონფესიური გარემოს პრეცედენტი და ამ მრავალკონფესიურობამ მოიტანა ტოლერანტობა. თითქმის ყველას ჰყავდა ნათესავი, მეგობარი და მშობელი ამა თუ იმ რელიგიური მიმდინარეობის წევრი და ეს უბიძგებდა უფრო ტოლერანტულად ეფიქრა, ემოქმედა. გარდა ამისა, აღვნიშნავდი გარკვეულ გარდატეხას ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან, თუ ადრე უფრო მწყრალად გვიყურებდნენ, დღეისათვის მდგომარეობა შეცვლილია. იყო შემთხვევები, როდესაც გარკვეული პრევენციული ზომები გატარდა პოლიციის მხრიდან.

აქ მინდა გავიხსენო ერთი მნიშვნელოვანი მოვლენა: პირდაპირი ტრანსლაცია კიევიდან, როდესაც ცოცხალ ეთერში გადმოიცა ქადაგება ადვენტისტებისათვის. რამდენიმე ხანში კიდევ ერთ ასეთ ტრანსლაციას ველოდებით.

- თუ გეხმარებათ ამ საქმეში რეგიონალური ტელეკომპანია?

- სამწუხაროდ, არ ყოფილა არანაირი ინიციატივა არც ადრე და არც ახლა, ეს არა მხოლოდ რეგიონალურ ტელეკომპანიას ეხება... გარკვეულ წინააღმდეგობებს შევხვდით კიევიდან აღნიშნული ტრანსლაციის დროს, თელავში ადგილობრივი ტელეკომპანიის დირექციას მივმართეთ სარეკლამო რგოლის გასაკეთებლად, მათგან მივიღეთ უარი, რადგან როგორც ,,შინაურულად” გვითხრეს, იყო სატელეფონო ზარი ერთ-ერთი მართლმადიდებელი სასულიერო პირისგან ტელეკომპანიის ხელმძღვანელობასთან.

- როგორი ურთიერთობა გაქვთ მედიის სხვა წარმომადგენლებთან, მაგალითად, პრესასთან?

- გვქონია ურთიერთობა, მაგრამ უნდა გითხრათ, რომ ამან იმუნიტეტი გამოგვიმუშავა, ჟურნალისტები წარმოადგენენ ერთგვარ ტენდენციურ თვალს, რომელიც ცდილობს დაინახოს მხოლოდ ცუდი. ისინი ყოველთვის ცდილობენ საზოგადოებაში წარმოგვაჩინონ როგორც ,,მავნე” და საშიში ობიექტი.

- რა გგონიათ ამის მიზეზი, ორმაგი სტანდარტი თუ ჟურნალისტების გაუნათლებლობა?

- მე არა ვარ პოლიტიკოსი და პოლიტიკურ შეფასებას ვერ მივცემდი ამას. ჟურნალისტებთან დაკავშირებით ვიტყოდი ერთს, რომ მათ უმრავლესობას არა აქვს ცოდნა ამა თუ იმ რელიგიურ წარმომადგენლობებზე. მათ მხოლოდ მცდარი ინფორმაცია გააჩნიათ.

ჟურნალისტები უნდა იყვნენ ერთგვარი მედიატორები საზოგადოებასა და რელიგიურ უმცირესობებს შორის, საზოგადოებას უნდა მიაწოდონ უტყუარი ცნობები და რელიგიურ უმცირესობებსაც უნდა გაუწიონ დახმარება საზოგადოებაში ინტეგრაციის საქმეში.

- რას იტყოდით დომინანტურ კონფესიასთან ურთიერთობაზე?

- მე პირადად ბევრი რამ მაკავშირებს მართლმადიდებლობასთან. პირველ ყოვლისა ის, რომ ვარ ქართველი და მართლმადიდებლურ კულტურაში დაბადებული და აღზრდილი. ვსწავლობდი ზაოკსკის სასულიერო აკადემიაში და იმ წლებში გვქონდა მჭიდრო ურთიერთობა მოსკოვის სასულიერო აკადემიასთან, რომელიც სერგიევ პოსადში, ყოფილ ზაგორსკში მდებარეობს. მართლმადიდებლობას გვასწავლიდა მამა ინოკენტი პავლოვი. იგი მეტად სერიოზული მკვლევარია, იოანეს სახარების მისეულ თარგმანს რეცენზია დაუწერა ჩვენი სასულიერო აკადემიის ამჟამინდელმა რექტორმა ოლეგ ლუნგუმ. არ ჩატარებულა არც ერთი სამეცნიერო კონფერენცია მოსკოვის სასულიერო აკადემიის პროფესორ-მასწავლებელთა გარეშე. ყოველი წლის აპრილში ტარდება კონფერენციები, მოსკოვის აკადემიაც ტრადიციულად მონაწილეობს მასში. მიხაროდა, რომ ისეთი პიროვნებაც კი, როგორიც დიაკონი ანდრეი კურაევია, რომელიც ცნობილია თავისი შეურიგებლობით, იღებდა მონაწილეობას ამ კონფერენციებში და მიმდინარეობდა ცხარე კამათი მეცნიერულ დონეზე.

- შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თქვენ მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება გისწავლიათ?

- დიახ, მე გახლავართ თეოლოგიის ბაკალავრი ბიბლიის კვლევის მიმართულებით.

- როგორი იყო ურთიერთობა ადვენტისტებსა და მართლმადიდებლებს შორის რუსეთში და როგორია საქართველოში, არის რაიმე განსხვავება?

- ადვენტიზმი პროტესტანტულ ეკლესიებს შორის თეოლოგიურად ახლოსაა მართლმადიდებლობასთან, რადგან უფრო ბერძნულ ღვთისმეტყველებას ეყრდნობა, ვიდრე ლათინურს. მახსოვს, როცა გამოქვეყნდა თეოლოგიის დოქტორ ზაიცევის სტატია ადვენტიზმისა და მართლმადიდებლობის შესახებ, ზოგიერთ მართლმადიდებელს ასეთი რეაქცია ჰქონდა: რაო, ახლა მათთან ერთად ერთი ბარძიმიდან ხომ არ უნდა ვეზიაროთო.

ადვენტიზმი ღიაა დიალოგისთვის, ურთიერთობისთვის, მეგობრობისთვის და თუნდაც თეოლოგიური დისკუსიებისთვის. არა მხოლოდ მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან.

რაც შეეხება თქვენს შეკითხვას, როგორც რუსეთში, ასევე საქართველოში თუკი ურთიერთობებს ხუთბალიანი სისტემით შევაფასებთ მივიღებთ 2-ს პლიუსით, მაგრამ არის გარკვეული სპეციფიკა... ადვენტისტთა ეკლესია რუსეთში საქართველოსთან შედარებით ძალიან დიდია, მრავალრიცხოვანი, ძლიერი, დამკვიდრებული, თაობიდან თაობაში გადასული. რუსეთში ადვენტიზმმა შეიტანა თავისი კულტურა, ადვენტიზმის შესახებ რამდენიმე წიგნია დაწერილი.

მართალია, რუსეთში საკმაო ჩამორჩენაა საკანონმდებლო თვალსაზრისით (რელიგიის შესახებ კანონის ოთხი მუხლიდან ორი პირველი შემდგომ ორს ეწინააღმდეგება), სამაგიეროდ რეალურ ანუ ფაქტობრივ დონეზე კონფესიათა შორის რუსეთში საკმაოდ მოწესრიგებულია აღმსარებლობათა შორის ურთიერთობა.

რაც შეეხება საქართველოს - აქ ვითარება საპირისპიროა, საკანონმდებლო თვალსაზრისით უკეთესი მდგომარეობაა, მაგრამ რეალურად - უარესი. და მაინც, საქართველოში ეპოქალურ ზღვარს მე გავავლებდი რევოლუციამდელ საქართველოსა და რევოლუციის შემდგომ საქართველოს შორის. თითქოს არაფერი შეცვლილა საზოგადოებაში დამოკიდებულების მხრივ, მაგრამ შეიცვლა ამინდი, რომელიც განაპირობებს შემდგომში ცვლილებებს... შესაძლებელია სახელმწიფო სტრუქტურებთან ურთიერთობა, უკვე აღარ გაყენებენ შეურაცხყოფას. უარეს შემთხვევაში, უბრალოდ უარით გაგისტუმრებენ. რამდენად შეიძლება ეს წინ გადადგმულ ნაბიჯად ჩავთვალოთ, სხვა საკითხია... სახალხო დამცველის აპარატთან რელიგიათა საბჭოს შექმნამაც საგრძნობლად შეუწყო ხელი მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

იმედია, საქართველოში ყველა კონფესიის ადამიანი თავს იგრძნობს ადამიანად, თავს იგრძნობს ამ ქვეყნის სრულუფლებიან მოქალაქედ, რომელსაც პატივს სცემენ არა მარტო ქაღალდზე, არამედ ყოველდღიურ ცხოვრებაში და დარწმუნებული ვარ და მწამს, რომ ადვენტისტთა ეკლესიას შეუძლია დიდი წვლილი შეიტანოს სოციალურ სფეროში.

- რა პრობლემები იქმნება იურიდიულ დონეზე?

- ადვენტისტთა ეკლესია საქართველოში დღემდე არ არის რეგისტრირებული. არის ძველი რეგისტრაცია. იმედი მაქვს, 2007 წელი იქნება ჩვენი რეგისტრაციის წელი. ამასთან დაკავშირებით სხვა კონფესიებთან გვქონდა კონსულტაციები. პრობლემა არის სტატუსი - შეიძლება დღესაც გავიაროთ რეგისტრაცია, მაგრამ მხოლოდ როგორც ფონდი ან კავშირი. იუსტიციის სამინისტროში დაგვპირდნენ, რომ უკვე დაწყებულია მუშაობა ამ საკითხის გადასაწყვეტად. ძალიან გვსურს, ადეკვატური იურიდიული სტატუსი მივიღოთ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ბევრი სიძნელე შეგვხვდება. ჩვენ გვქონია აქედან გამომდინარე პრობლემები: მაგალითად, 2006 წლის 9 დეკემბერს ჩვენი პერიოდიკა დააპატიმრეს თბილისის აეროპორტში. აეროპორტის თანამშრომლებთან ძალიან დიდი და ხანგრძლივი ახსნა-განმარტებების შემდეგ მოვახერხეთ დაგვეხსნა და გარკვეული ხარჯებიც გავიღეთ.

ჯერჯერობით საქართველოში ბევრია გასაკეთებელი.

ეპისკოპოსი კალისტე უეარი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

ღმერთის სული, რომელიც მიეცა ჩვენს ხორცს, ვერ აიტანს სევდას ან იძულებას.

მოძღვარი ერმა

როდესაც სულიწმინდა გარდამოდის ადამიანზე და სრულიად აღავსებს მას, მის სულს ენითაუწერელი სიხარული ეუფლება, რადგან სულიწმინდა სიხარულად აქცევს ყველაფერს, რასაც კი შეეხება.

ცათა სასუფეველი არის მშვიდობა და სიხარული სულიწმინდაში.

მოიხვეჭეთ სულიწმინდის მადლი და თქვენს გარშემო მრავალნი ცხონდებიან.

წმ. სერაფიმე საროველი

შეკრული მუშტი თუ გაშლილი ხელები?

გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ,,არჩევანი” №2, 5-6, 7-8, 9-10. 2006

რომის კატაკომბების ზოგიერთ კედელზე გამოსახულია მლოცველი ქალის ფიგურა ანუ ორანტა. მისი თვალები ზეცას უმზერს, ხოლო გაშლილი ხელების მტევნები კი ზევით აქვს აპყრობილი. ეს ერთ-ერთი უძველესი ქრისტიანული ხატია. ვის გამოსახავს მლოცველი ქალის ფიგურა - ღვთისმშობელ მარიამს, ეკლესიას თუ ადამიანის სულს ლოცვის დროს? იქნებ სამივეს ერთად? თუმცა განმარტების მიხედვით, ხატზე გამოსახულია ქრისტიანის ძირითადი მდგომარეობა, რომელიცაა სულიწმინდის მოხმობა ანუ ეპიკლესისი, სულიწმინდის მოწვევა ანუ მისი გარდამოსვლის მოლოდინი.

ადამიანის ხელებს სამი ძირითადი მდგომარეობის მიღება შეუძლიათ და თითოეულს თავისი სიმბოლური მნიშვნელობა აქვს. ხელის მტევნები შეიძლება იყოს მუშტებად შეკრული თავდაცვის ან რაიმესთვის ხელის მაგრად ჩავლების ნიშანი, რაც აგრესიას ან შიშს გამოხატავს.

მეორე მდგომარეობა დუნედ ჩამოშვებული ხელებია, რომლებიც არც თავდაცვას გამოხატავს და არც რაიმეს მიმღებია. მესამე შესაძლებელი პოზიცია კი ორანტას მდგომარეობის მსგავსად ზეაწეული ხელებია, არა მუშტად შეკრული, არამედ გახსნილი, არა დუნედ ჩამოშვებული, არამედ სულიწმინდის ნიჭების მისაღებად მზადმყოფი. სულიერ გზაზე სვლისას უმნიშვნელოვანესია ის, რომ ვსწავლობთ, თუ როგორ გავხსნათ შეკრული მუშტი და გავშალოთ ხელები. ყოველ საათსა და წუთში უნდა გავითავისოთ ორანტას მდგომარეობა: უხილავად აღვაპყროთ გაშლილი ხელები ზეცისაკენ და ვუხმოთ სულიწმინდას - მოვედ.

ქრისტიანული ცხოვრების მთავარი მიზანია ვიყოთ სულიწმინდის მატარებლები, ვიცხოვროთ სულიწმინდაში და ვისუნთქოთ მისით.

ქარი და ცეცხლი

სულიწმინდას აქვს ისეთი საიდუმლო და ფარული თვისება, რომლის გამოც მის შესახებ საუბარი ან წერა რთულია. როგორც წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი წერს: ,,ის იღებს სახელს მატერიიდან, რომელშიც იმყოფება, რადგან არა აქვს განსხვავებული სახელი კაცთა შორის”.

სხვაგან წმ. სვიმეონი წერს (მისი სიტყვები კარგად მიესადაგება ყოვლადწმინდა სამების მესამე პირს):

,,ის უხილავია და შეუძლებელია მისი მოხელთება;

მიუწვდომელია და მაინც ყველგან მყოფობს...

რა არის ის? ჰოი, საოცრებავ! რა არ არის ის? რადგან მას სახელი არა აქვს.

მე, ბრიყვმა, ვცადე ხელი ჩამევლო მისთვის, მუშტი შევკარი, მეგონა მოვიხელთე, მაგრამ დამისხლტდა და ვერ შევძელი მისი თითებში მომწყვდევა. სევდით აღსავსემ გავშალე თითები და კვლავ დავინახე ის ჩემი ხელის მტევანზე.

ო, ენით გამოუთქმელო საოცრებავ! ო, უცნაურო საიდუმლოებავ!

რატომ ვშფოთავთ ამაოდ? რატომ დავხეტიალობთ გზააბნეულები?”

ეს მოუხელთებლობა ცხადად ჩანს სულიწმინდის აღმნიშვნელ წმ. წერილისეულ სიმბოლოებში: ის მსგავსია ,,მოწევნისა ქარისა სასტიკისა“ (საქმე 2:2): თვით მისი სახელი ,,სული” (pneuma- ბერძნ.) აღნიშნავს ქარს ან სუნთქვას. როგორც იესო ეუბნება ნიკოდიმოსს: ,,სულსა ვიდრეცა უნებნ, ქრინ, და ხმაი მისი გესმის, არამედ არა იცი, ვინაი მოვალს და ვიდრე ვალს” (იოანე 3:8). ვიცით, რომ ქარი ქრის, ღამით გაღვიძებულებს გვესმის, როგორ აშრიალებს ხეებს. მთაზე ან გორაკზე ასვლისას მის ქროლვას საკუთარ სახეზე ვგრძნობთ, მაგრამ, თუ მის ხელში დაჭერას შევეცდებით, თითქოს იკარგება. ასევეა სულიწმინდაც. მას ვერც ავწონით ან გავზომავთ და ვერც ჩაკეტილ ყუთში შევინახავთ.

ჯერარდ მენლი ჰოპკინსი თავის ერთ-ერთ პოემაში ღვთისმშობელ მარიამს ადარებს ჰაერს, რომლითაც ვსუნთქავთ. ასეთივე ანალოგია სულიწმინდის მიმართაც შეგვიძლია გამოვიყენოთ. ჰაერის მსგავსად სულიწმინდაც სიცოცხლის წყაროა, ,,რომელი ყოველგან არს და ყოველსავე აღავსებს”, ყოველთვის ჩვენ გარშემოა და ჩვენშია, ჰაერივით უხილავია, მაგრამ მისი საშუალებით ვხედავთ და ვიგებთ სხვა რამეებს. სულიწმინდა არ გვიცხადებს საკუთარ სახეს, ის ყოველთვის ქრისტეს სახეს გვიჩვენებს. ბიბლიაში სულიწმინდა ცეცხლთანაცაა შედარებული. სულთმოფენობის დღეს ნუგეშინისმცემელი პირველ ქრისტიანებზე გარდამოდის, როგორც ,,განყოფანი ენათანი ვითარცა ცეცხლისანი” (საქმე 2:3). ჰაერის მსგავსად ცეცხლიც მოუხელთებელია: ცოცხალი, თავისუფალი და მარად მოძრავი, რომელიც არც იწონება და არც იზომება და ვერც ვიწრო ჩარჩოში მოვაქცევთ. ვგრძნობთ ცეცხლის ალის მხურვალებას, მაგრამ ვერ მოვიმწყვდევთ და დავიკავებთ მას ხელში.

ამგვარია სულიწმინდის მიმართ ჩვენი დამოკიდებულება. ვგრძნობთ მის არსებობას, ვიცით მისი ძალა, მაგრამ რთულია წარმოვიდგინოთ მისი პიროვნება. წმ. სამების მეორე პირი განკაცდა და ცხოვრობდა დედამიწაზე როგორც კაცი; სახარება გადმოგვცემს მის სიტყვებსა და მოქმედებებს, მისი სახე შემოგვცქერის წმ. ხატებიდან და ამიტომ რთული არ არის მისი ხატის ჩვენს გულებში გამოსახვა. მაგრამ სულიწმინდა არ განკაცებულა; მისი საღვთო პიროვნება ადამიანური სახით არ გამოგვცხადებია. წმ. სამების მეორე პირის შემთხვევაში ტერმინი ,,შობილი”, რომელიც მამა ღმერთისაგან მისი მარადიული წარმომავლობის აღსანიშნავად გამოიყენება, ადამიანის გონებას ამ სიტყვის ჩვეულებრივი გაგებისაგან განსხვავებულ, განსაკუთრებულ აზრსა და წარმოდგენას აუწყებს, თუმცა ვაცნობიერებთ, რომ ეს წარმოდგენა პირდაპირი მნიშვნელობით არ უნდა განვმარტოთ. ტერმინი ,,გამომავლობა” კი, რომელიც სულიწმინდის მამა ღმერთთან მარადიულ ურთიერთობას აღნიშნავს, არ გადმოგვცემს ცხად და განსხვავებულ აზრს, არამედ საკრალური იეროგლიფის მსგავსად მიგვითითებს საიდუმლოებისაკენ, რომელიც ჯერ არ არის სრულად გახსნილი. ეს ტერმინი აღნიშნავს, რომ სულიწმინდასა და მამა ღმერთს შორის ურთიერთობა არ არის ძე ღმერთსა და მამას შორის ურთიერთობის მაგვარი, მაგრამ ზუსტად როგორი ბუნებისაა ეს განსხვავება, ამის შესახებ არაფერი გვეუწყება. რადგან სულიწმინდის მოქმედების სიტყვიერად განსაზღვრა შეუძლებელია, ამიტომ მისით უნდა ვიცხოვროთ და უშუალოდ განვიცადოთ ის.

მიუხედავად სულიწმინდის ამგვარი საიდუმლოებრივი ხასიათისა, მართლმადიდებლურ სწავლებაში მის შესახებ ორი რამეა მტკიცედ ჩამოყალიბებული: პირველია ის, რომ სულიწმინდა პიროვნებაა. ის არ არის უბრალოდ ,,ღვთაებრივი მონაბერი” (როგორც ერთხელ გავიგონე, თუ როგორ აღწერდა მას ვიღაც), არა უსიცოცხლო ძალა, არამედ წმ. სამების სამ მარადიულ პიროვნებას შორის ერთ-ერთი და ამიტომ, მიუხედავად მისი გარეგნული მოუხელთებლობისა, შეგვიძლია მასთან პიროვნულ ,,მე-შენ” ურთიერთობაში შესვლა. მეორეა ის, რომ სულიწმინდა, როგორც წმ. სამების მესამე პირი, დანარჩენი ორის თანაბარი და თანამარადიულია და არა მათზე დამოკიდებული და მხოლოდ შუამავლის ფუნქციის შემსრულებელი. ერთ-ერთი უმთავრესი მიზეზი, რატომაც მართლმადიდებელი ეკლესია უარყოფს ,,მრწამსში” ლათინების მიერ ფილიოქუე-ს დამატებასა და სწავლებას სულიწმინდის ,,ორმაგი გამომავლობის” შესახებ, რომელიც ამ დამატებიდან გამომდინარეობს, შიშია, რომ მათ შეიძლება სულიწმინდის დეპერსონალიზაციამდე და მის სუბორდინაციამდე მიგვიყვანონ.

სულიწმინდის თანამარადიულობა და თანაბრობა მუდმივად თანამდევი თემაა სულთმოფენობის დღესასწაულის საგალობლებისა და საკითხავებისა:

სულიწმინდა იყო მარადის და არს და იყოს სამარადისოდ,
არცა დაწყებაი აქუს, არცა დასასრული, არამედ მამისა და ძისა თანა ჰგიეს
და ორთა მათ გუამოვნებათა თანა, სამ-გუამოვანსა სრულჰყოფს
ცხოველსმყოფელი ძალი და ცხოვრება და ბრწყინვალებაი
და ნათლისა მომგებელი, თვით-სახიერი
და უფსკრული ყოვლისა სახიერებისა,
რომლისა მიერ იცნობების მამა
და ძე იდიდების მის მიერ,
ხოლო საცნაურ არს ძალი და არსება მისი,
ერთი ბუნება, ერთი ნება და
ერთი განწესება და ერთი თაყვანისცემა
წმიდისა სამებისა უსაზღვრო,
უხილავი, არსებითი, უცვალებელი.

(მარხვანი)

სულიწმინდა და ძე ღვთისა

მამა ღმერთის ,,ორ ხელს” - მის ძესა და სულიწმინდას შორის, ორმხრივი ურთიერთობა და ურთიერთმსახურების დამოკიდებულებაა. ხშირად გვხვდება ამ ორს შორის ურთიერთდამოკიდებულების ცალმხრივად გამოხატვის ტენდენცია, რითაც მათი ურთიერთობის ორმხრივობა იჩრდილება. ნათქვამია, რომ ჯერ ქრისტე მოვიდა, ხოლო მისი ზეცად ამაღლების შემდეგ კი, სულთმოფენობისას ის აგზავნის სულიწმინდას. სინამდვილეში ურთიერთკავშირები ბევრად რთული და გაწონასწორებულია. ქრისტე გვიგზავნის სულიწმინდას, მაგრამ ამავე დროს ის თვითონ, სწორედ სულიწმინდის წარმოგზავნილია. მოდით გავიხსენოთ ტრინიტარულობის ზოგიერთი ნიმუში, რომლებზეც წინა თავებში ვსაუბრობდით.

1. განკაცება. ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ხარების დროს სულიწმინდა გარდამოვიდა ქალწულ მარიამზე და მან მუცლად იღო ლოგოსი: ,,მრწამსში” წერია, რომ იესო ქრისტემ ,,ხორცნი შეისხნა სულისაგან წმინდისა და მარიამისაგან ქალწულისა და განკაცნა”. აქ სწორედ სულიწმინდა აგზავნის ქრისტეს ამქვეყნად.

2. ნათლისღება. ურთიერთობა ისეთივეა. ამოდის თუ არა იესო იორდანეს წყლიდან, მასზე მტრედის სახით სულიწმინდა გარდამოდის: სწორედ სულიწმინდა ,,აძლევს დავალებას” ქრისტეს და აგზავნის ხალხის მსახურებისათვის. ეს განსაკუთრებით ცხადი ხდება ნათლისღების შემდგომ მოვლენებში. სულიწმინდას მიჰყავს ქრისტე უდაბნოში (მარკოზი 1:12), რომ მან ქადაგების დაწყებამდე ორმოცდღიანი გამოცდის პერიოდი გაიაროს. ამ ბრძოლის დასასრულს, როდესაც ქრისტე ბრუნდება სწორედ ,,ძალითა სულისა წმიდისაითა” (ლუკა 4:14), მისი ქადაგების პირველივე სიტყვები პირდაპირ მიანიშნებს, რომ ის სწორედ სულიწმინდის გამოგზავნილია: კითხულობს წინასწარმეტყველ ისაიას წიგნის 61:1 მუხლს და ტექსტს თავის თავს მიუყენებს, ,,სული უფლისაი ჩემ ზედა, რომლისათვის მცხო მე მახარებელად გლახაკთა” (ლუკა 4:18). მისი წოდება ,,ქრისტე” ანუ ,,მესია” სწორედ იმის აღმნიშვნელია, რომ ის სულიწმინდის მიერაა ცხებული.

3. ფერისცვალება. აქ სულიწმინდა კვლავ გარდამოდის ქრისტეზე, ამ შემთხვევაში არა მტრედის, არამედ ნათლის ღრუბლის სახით. ისევე, როგორც წინა შემთხვევაში, როდესაც სულიწმინდამ იესო ჯერ უდაბნოში და შემდეგ ხალხისათვის საქადაგებლად გაგზავნა, ახლაც სულიწმინდა აგზავნის მას თავისი ,,გამოსვლათა”-საკენ, ანუ ზვარაკად შეწირვისაკენ იერუსალემში (ლუკა 9:31).

4. სულთმოფენობა. აქ ორმხრივი ურთიერთობა შებრუნებითაა. თუ აქამდე სულიწმინდა აგზავნიდა ქრისტეს, ახლა აღდგომილი ქრისტე აგზავნის სულიწმინდას. სულთმოფენობაშია განკაცების მიზანი და მისი განსრულება: როგორც ვლადიმირ ლოსკი წერს, ,,ლოგოსი განხორციელდა, რათა შეგვძლებოდა სულიწმინდის მიღება.”

5. ქრისტიანული ცხოვრება. თუმცა მამა ღმერთის ,,ხელების” ორმხრივი ურთიერთობა ამით არ ამოიწურება. ისევე, როგორც ხარების, ნათლისღებისა და ფერისცვალებისას სულიწმინდა აგზავნის ქრისტეს და სულთმოფენობისას კი ქრისტე გარდამოავლენს სულიწმინდას, ასევე, სულთმოფენობის შემდეგ სულიწმინდა დაამოწმებს აღდგომილი ქრისტეს მუდმივად ჩვენ შორის მყოფობას. თუკი განკაცების მიზანი სულთმოფენობისას სულიწმინდის გამოგზავნაა, სულთმოფენობის მიზანია გააგრძელოს ქრისტეს განკაცება ეკლესიის ცხოვრებაში. სწორედ ამას აღასრულებს სულიწმინდა ევქარისტიული მსხვერპლთშეწირვისას ეპიკლესის-ში, რაც მოდელი და ნიმუშია იმისა, თუ რა ხდება მთელი ჩვენი ქრისტეში ცხოვრების განმავლობაში.

,,სადაცა იყვნენ ორნი გინა სამნი შეკრებულ სახელისა ჩემისათვის, მუნ ვარ მე შორის მათსა” (მათე 18:20). როგორ იმყოფება ქრისტე ჩვენ შორის? - სულიწმინდის მეშვეობით. ,,აჰა ესერა მე თქუენ თანა ვარ ყოველთა დღეთა და ვიდრე აღსასრულამდე სოფლისა” (მათე 28:20). როგორაა ქრისტე ყოველთვის ჩვენთან? -სულიწმინდის მეშვეობით. იმის გამო, რომ ნუგეშინისმცემელი ყოველთვის ჩვენს გულში იმყოფება, უბრალოდ გადმოცემით კი არ ვიცით ქრისტე, როგორც წარსული დროის ფიგურა, ვის შესახებაც წერილობითი დოკუმენტებიდან ფაქტობრივ ინფორმაციას ვფლობთ, არამედ უშუალოდ ვიცნობთ მას აწმყოში, აქ და ახლა, როგორც ჩვენს პიროვნულ მხსნელსა და მეგობარს. თომა მოციქულთან ერთად ვადასტურებთ, ,,უფალი ჩემი და ღმერთი ჩემი” (იოანე 20:28). უბრალოდ კი არ ვამბობთ ,,ქრისტე იშვა” - ერთხელ, ძალიან დიდი ხნის წინათ, არამედ - ,,ქრისტე იშვება” - ახლა, ამ წუთში, ჩემს გულში. კი არ ვამბობთ ,,ქრისტე მოკვდა”, არამედ ,,ქრისტე ჩემთვის მოკვდა”. არ ვამბობთ ,,ქრისტე აღსდგა”, არამედ ქრისტე აღმდგარია” - ცოცხალია ახლა, ჩემთვის და ჩემში. ამგვარი უშუალო და პიროვნული დამოკიდებულება იესოსთან სწორედ სულიწმინდის მოქმედების შედეგია.

თვითონ სულიწმინდა საკუთარი თავის შესახებ კი არა, ქრისტეს შესახებ გვესაუბრება. ,,ოდეს მოვიდეს სული იგი ჭეშმარიტებისაი”, - ამბობს იესო საიდუმლო სერობაზე, ,,გიძღოდის თქუენ ჭეშმარიტებასა ყოველსა, რამეთუ არა იტყოდის თავით თვისით...ჩემგან მიიღოს და გითხრას თქუენ” (იოანე 16:13-14). სწორედ ესაა სულიწმინდის ანონიმურობის, ან უფრო ზუსტად, მისი გამჭვირვალობის მიზეზი; ის უთითებს არა თავისი თავისაკენ, არამედ აღდგომილი ქრისტესაკენ.

სულთმოფენობის ძღვენი

სულთმოფენობის დღეს ნუგეშინისმცემელის მიერ მოძღვნილი ნიჭის შესახებ სამი რამაა ღირსშესანიშნავი:

პირველ რიგში, ის მთელი მორწმუნე კრებულისადმია მიძღვნილი: ,,აღივსნეს ყოველნი სულითა წმიდითა”, (საქმე 2:4). სულიწმინდის ნიჭი არ მიეცა მხოლოდ ეპისკოპოსებსა და სამღვდელოებას, არამედ ყოველ მონათლულ ადამიანს. ყველა მათგანი სულიწმინდის მატარებელი, ,,ქარიზმატიკოსია” ამ სიტყვის სათანადო მნიშვნელობით.

მეორეა, რომ ეს ერთობის ნიჭია: ,,იყვნეს ყოველნი ერთბამად ურთიერთას” (საქმე 2:1). სულიწმინდა აერთიანებს მრავალს ერთ სხეულად ქრისტეში. სულთმოფენობისას სულიწმინდის გარდამოსვლა ცვლის იმ შედეგებს, რაც ბაბილონის გოდლის აშენებას მოჰყვა (შესაქ. 11:7). როგორც სულთმოფენობის დღესასწაულის ერთ-ერთ საგალობელშია:

რაჟამს იგი გარდამოხდა და ენანი შეურივნა
მიმოდაყუნა მაღალმან ნათესავნი,
ხოლო აწ რაჟამს ცეცხლისა ენანი
განუყუნა,
ერთბამად მოიყუანნა იგინი, ამისთვსიცა
ერთობით ვადიდებდეთ
სულსა ყოვლადწმინდასა

(სულთმოფენობის კონდაკი)

სულიწმინდის მოქმედების შედეგია ერთობა და ურთიერთგაგება; ის შეგვაძლებინებს ,,ერთხმად” ვისაუბროთ და ინდივიდებს პიროვნებებად გარდაქმნის.

სულთმოფენობის მომდევნო პერიოდის იერუსალემის პირველი ქრისტიანული თემის შესახებ მოციქულთა საქმეში წერია, რომ ,,მათ ყველაფერი საერთო ჰქონდათ (აქუნდა ყოველივე ზოგად)” და იყვნენ ,,გულითა და გონებითა ერთ” (საქმე 2:44, 4:32); ეს უნდა იყოს დამახასიათებელი ნიშანი ეკლესიისა, როგორც სულთმოფენობრივი კრებულისა ყველა ეპოქაში.

მესამე ისაა, რომ სულიწმინდის ნიჭი მრავალფეროვნების ნიჭია: ცეცხლის ენები ,,დანაწევრებული” ანუ ,,განყოფილია” (საქმე 2:3) და პირდაპირ უნაწილდება თითოეულს. სულიწმინდა არა მხოლოდ გვაერთიანებს ყველას, არამედ თითოეულ ჩვენგანს განსხვავებულსაც ხდის. სულთმოფენობისას ენების სიმრავლე კი არ გაუქმდა, არამედ სიმრავლე აღარ იყო დაყოფის მიზეზი; ისევე, როგორც უწინ ყველა საუბრობდა თავის ენაზე, მაგრამ სულიწმინდის ძალით თითოეულს შეეძლო სხვისი გაგება. ჩემთვის სულიწმინდის მატარებლობა ნიშნავს ჩემს პიროვნებაში არსებული ყველა განსხვავებული თვისების რეალიზებას; ჭეშმარიტი თავისუფლების მიღწევას: გავხდე ჭეშმარიტად ის, რაც ვარ, მთელი ჩემი უნიკალურობით. სულიწმინდაში სიცოცხლე ამოუწურავად მრავალფეროვანია; მოსაწყენი და ერთფეროვნად გამეორებადი სწორედ ცოდვაა და არა სიწმინდე, როგორც ერთი ჩემი მეგობარი მღვდელი ყოველდღიურად, აღსარებების მოსმენის შემდეგ, ღონეგამოცლილი აღნიშნავდა: ,,რა დასანანია, რომ არ არსებობს ახალი ცოდვები!” მაგრამ ყოველთვის არსებობს სიწმინდის ახალი ფორმები.

სულიწმინდით განბრძნობილი მამები და სალოსები

მართლმადიდებლურ ტრადიციაში, ქრისტიანულ თემში ნუგეშინისმცემლის მოქმედება ძალიან ცხადად ჩანს ორ ,,სულიწმინდით განბრძნობილ” ფიგურაში, ბერში, ანუ სულიერ მოძღვარსა და სალოსში.

სულიერი მოძღვარი ანუ ,,ხუცესი”, რომელსაც ბერძნულად ,,ღერონს” (გერონ) და რუსულად კი ,,სტარეცს” უწოდებენ, არ არის აუცილებელი მოხუცი იყოს. მისი სიბრძნე საღრმთო ჭეშმარიტებაში ყოფნის გამოცდილებაში მდგომარეობს, ის ნაკურთხია ,,სულიწმინდაში მამობის” მადლით და მიცემული აქვს სულიერ გზაზე სხვების წაძღოლის ქარიზმა. სულიერ შვილებს არა უმთავრესად ზნეობრივ რჩევებს ან ქრისტიანული ცხოვრების წესებს, არამედ პიროვნულ ურთიერთობას სთავაზობს. ,,სტარეცი”, ამბობს დოსტოევსკი, ,,არის ის, ვინც იღებს შენს სულსა და ნებას თავის სულსა და ნებაში.” მამა ზაქარიას (მამა ზაქარია: ,,საბჭოთა პერიოდის დასაწყისის წმინდანი: მამა ზაქარიას ცხოვრება” ჯეინ ელისის თარგმანი, ლონდონი 1976) მოწაფეები მის შესახებ ამბობდნენ: ,,ისეთი განცდა გვქონდა, თითქოს ის ჩვენს გულებს ხელით ატარებდა.”

გერონი შინაგანი მშვიდობის კაცია, ვისთანაც ათასობით ადამიანს შეუძლია ცხოვნების გზა იპოვოს. სულიწმინდისაგან მიცემული აქვს განჭვრეტისა და წინასწარი ცოდნის ნიჭი, როგორც ნაყოფი ლოცვისა და თვით-უარყოფისა, რაც საშუალებას აძლევს მას წაიკითხოს ადამიანის გულში დაფარული საიდუმლოება და პასუხობს არა მხოლოდ იმ შეკითხვებს, რომლებსაც სხვები უსვამენ, არამედ შეკითხვებს, რომლებიც ხშირად უფრო არსებითია და რომელთა შესახებ მათ არც უფიქრიათ რომ ეკითხათ. განჭვრეტის ნიჭთან ერთად ის ფლობს სულიერი კურნების ნიჭსაც, რაც ადამიანების სულებისა და ხანდახან მათი სხეულების აღდგენის ძალაა.

სულიერ კურნებას აღასრულებს არა მხოლოდ სიტყვების ან რჩევა-დარიგებების მეშვეობით, არამედ მდუმარებითა და უბრალოდ მყოფობითაც. რამდენად მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს მისი რჩევა, ბევრად მნიშვნელოვანია მისი ლოცვა, რომლითაც ღმერთს ევედრება ადამიანებისათვის. სულიერი შვილებისათვის განუწყვეტელი ლოცვით, მათი სიხარულისა და მწუხარების გათავისებით, საკუთარი მხრებით მათი დანაშაულისა თუ უძლურების ტვირთის ზიდვით ის შინაგანად ამთლიანებს თავის სულიერ შვილებს. ვერავინ იქნება გერონი, თუ მოუკლებელად არ ლოცულობს სხვებისათვის.

თუ გერონი მღვდელია, ჩვეულებრივ, მისი, როგორც სულიერი მოძღვრის. მსახურება მჭიდრო კავშირშია აღსარების საიდუმლოებასთან.

მაგრამ გერონი, ამ სიტყვის სრული აზრით, როგორც დოსტოევსკიმ აღწერა ან რომლის მაგალითიც მამა ზაქარიაა, მეტია, ვიდრე მხოლოდ აღსარების მიმღები მღვდელი. გერონად დანიშვნა ვერ მოხდება რაიმე უპირატესი იერარქიული ავტორიტეტის მიერ. საქმე იმაშია, რომ სულიწმინდა, ვინც პირდაპირ საუბრობს ქრისტიანების გულებთან, ცხადს ხდის, რომ ამა თუ იმ პიროვნებას ღმერთმა მისცა სულიერ გზაზე სხვების წაძღოლისა და კურნების მადლი. ამ აზრით ჭეშმარიტი გერონი წინასწარმეტყველური ფიგურაა და არა ინსტიტუციის ოფიციალური წარმომადგენელი. უმეტესწილად გერონები მღვდელმონოზვნები არიან, მაგრამ შეიძლება იყოს ასევე ქორწინებაში მყოფი სამრევლოს მღვდელიც ან უფრო იშვიათად მონოზონი, ან ერში მცხოვრები ერისკაცი, ან ქალი. თუ გერონი მღვდელი არ არის, მაშინ ხალხის პრობლემების მოსმენისა და მათთვის რჩევა-დარიგების მიცემის შემდეგ ის ხშირად აგზავნის მათ მღვდელთან აღსარების საიდუმლოში მონაწილეობისა და ცოდვების შენდობის მისაღებად.

სულიერ შვილსა და მოძღვარს შორის ურთიერთობა ძალიან მრავალფეროვანია. ზოგიერთი შეიძლება მთელი ცხოვრების განმავლობაში გერონთან მხოლოდ ერთხელ ან ორჯერ მივიდეს განსაკუთრებული ცხოვრებისეული კრიზისის პერიოდში. სხვები კი, რეგულარულად, ყოველთვიურად ან შეიძლება ყოველდღიურადაც კი მივიდნენ გერონთან. ამასთან დაკავშირებით არავითარი წესი არ არსებობს. მოძღვარსა და სულიერ შვილს შორის ურთიერთობა სულიწმინდის უშუალო ხელმძღვანელობით ღრმავდება.

ეს ურთიერთობა ყოველთვის პიროვნულია. გერონი არ იყენებს წიგნიდან ნასწავლ ზოგად წესებს, როგორც კონტრ-რეფორმაციული კათოლიციზმის ,,კაზუისტიკაშია”, არამედ თითოეულ ცალკეულ შემთხვევაში ხედავს კონკრეტულ კაცს ან ქალს, რომელიც მის წინაშე დგას და სულიწმინდით განათლებული იღწვის, გაიგოს ღმერთის უნიკალური ნება კონკრეტულად ამ ერთი პიროვნებისათვის. რადგან ჭეშმარიტ გერონს ესმის და პატივს სცემს თითოეული ადამიანის განსხვავებულ ხასიათს, ის კი არ თრგუნავს მათ შინაგან თავისუფლებას, არამედ აძლიერებს მას. მისი მიზანი არ არის სულიერი შვილების მექანიკურ მორჩილებას მიაღწიოს, არამედ მიყავს ისინი სულიერი სიმწიფის მდგომარეობამდე, სადაც თვითონ შესძლებენ გადაწყვეტილების მიღებას. გერონი თითოეულ მათგანს მის საკუთარ ჭეშმარიტ სახეს აჩვენებს, რომელიც იქამდე სრულიად დაფარული იყო ამ პიროვნებისაგან; მისი სიტყვები შემოქმედებითი და ცხოვრების მომცემელია, რომლებიც აძლევს სხვებს უნარს აღასრულონ ისეთი საქმეები, რომელთა შესრულებაც მანამდე შეუძლებლად მიაჩნდათ. მაგრამ ყველაფერ ამას გერონი მხოლოდ იმიტომ აღწევს, რომ თითოეული მათგანი პიროვნულად უყვარს. უფრო მეტიც, ეს ურთიერთობა ორმხრივია: გერონი ვერ დაეხმარება ადამიანს, თუ მას მთელი სერიოზულობით არ სურს შეცვალოს თავისი ცხოვრება, სიყვარულით მიენდოს და გაუხსნას გული გერონს. ის, ვინც კრიტიკული ცნობისმოყვარეობით მიდის გერონთან სასაუბროდ, მოსალოდნელია, რომ მისგან ცარიელი ხელებითა და ყოველგვარი შთაბეჭდილების გარეშე დაბრუნდება.

რადგან ეს ურთიერთობა ყოველთვის პიროვნულია, კონკრეტული გერონი ყველას ერთნაირად ვერ დაეხმარება. ის შეძლებს დაეხმაროს მხოლოდ იმას, ვისაც სწორედ მასთან გამოაგზავნის სულიწმინდა. ამიტომ მოწაფემ არ უნდა თქვას: ,,ჩემი მოძღვარი ყველა სხვაზე უკეთესია”, არამედ შეიძლება თქვას მხოლოდ: ,,ჩემი მოძღვარი საუკეთესოა ჩემთვის”.

სულიერ გზაზე ადამიანების წინამძღოლობისას მოძღვარი ელოდება სულიწმინდის ნებისა და ხმის გაგებას. ,,მე გავცემ მხოლოდ იმას, რასაც ღმერთი მიბრძანებს”, - ამბობდა წმ. სერაფიმე. ,,მჯერა, რომ პირველივე სიტყვა, რომელიც თავში მომდის, სულიწმინდითაა შთაგონებული.” ცხადია, რომ არავისა აქვს უფლება ამგვარად იმოქმედოს, თუ ასკეტური ღვაწლითა და ლოცვით არა აქვს მოხვეჭილი ღმერთის მყოფობის განსაკუთრებულად ძლიერი განცდა. ნებისმიერისათვის, ვისაც ამგვარი დონისათვის არ მიუღწევია, ასეთი საქციელი კადნიერება და უპასუხისმგებლობა იქნებოდა.

წმ. სერაფიმეს მსგავსად მამა ზაქარიაც ამბობს:

ზოგჯერ ადამიანმა თვითონაც არ იცის წინასწარ, რას იტყვის. თვით უფალი საუბრობს მისი პირით. ადამიანმა ასე უნდა ილოცოს: ,,უფალო, დაე შენ ცხოვრობდე ჩემში, დაე შენ საუბრობდე ჩემი პირით, დაე შენ მოქმედებდე ჩემით.” როდესაც უფალი საუბრობს ადამიანის პირით, მაშინ ამ ადამიანის ყველა სიტყვას ძალა აქვს, და რასაც ის იტყვის, სრულდება. ამგვარად მოსაუბრე ადამიანი თვითონაც გაკვირვებულია ამით... არ უნდა დაეყრდნო მხოლოდ ადამიანურ სიბრძნეს.

მოძღვარსა და სულიერ შვილს შორის ურთიერთობა გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც, უკანასკნელი სამსჯავროს დადგომამდე. მამა ზაქარია არწმუნებდა თავის სულიერ შვილებს: ,,სიკვდილის შემდეგ უფრო მეტად ცოცხალი ვიქნები, ვიდრე ახლა, ასე რომ, არ იგლოვოთ, როდესაც მოვკვდები... განკითხვის დღეს სულიერი მოძღვარი იტყვის: მეც აქა ვარ ჩემს სულიერ შვილებთან ერთად.” წმ. სერაფიმემ ითხოვა, რომ მისი საფლავის ქვაზე შემდეგი ღირსშესანიშნავი სიტყვები ამოეკვეთათ:

როდესაც ცოცხალი აღარ ვიქნები, მოდით ჩემს საფლავთან და რაც უფრო ხშირად მოხვალთ, მით უკეთესი იქნება. რაც არ უნდა გქონდეთ სულში, რაც არ უნდა გადაგხდეთ თავს, მოდით ჩემთან ისევე, როგორც ჩემს სიცოცხლეში და დაჩოქილებმა მთელი თქვენი სიმწარე ჩემს საფლავთან გადმოღვარეთ. მიამბეთ ყველაფერი და მე მოგისმენთ და მთელი სიმწარე განგეშორებათ. როგორც სიცოცხლეში მესაუბრებოდით, ახლაც ასევე მესაუბრეთ, რადგან ცოცხალი ვარ და მარადიულად ვიცოცხლებ.

რასაკვირველია, ყველა მართლმადიდებელს არა ჰყავს საკუთარი სულიერი მოძღვარი. რა უნდა გავაკეთოთ, როდესაც სულიერი წინამძღოლი გვჭირდება და არა გვყავს? რა თქმა უნდა, შესაძლებელია წიგნებიდან მივიღოთ დახმარება: მიუხედავად იმისა, გვყავს გერონი თუ არა, ბიბლია მაინც ჩვენი მუდმივი მოძღვარია. მაგრამ წიგნებთან დაკავშირებით სირთულე იმაში მდგომარეობს, რომ ზუსტად უნდა ვიცოდეთ, თუ როგორ მივუყენოთ წიგნში წაკითხული ჩვენს პიროვნულ მდგომარეობას, სულიერ გზაზე სვლის კონკრეტულ მომენტს. წიგნებისა და სულიერი მამობის გარდა, არსებობს ასევე სულიერი ძმობა ან დობა - დახმარება, რომელიც გვეძლევა არა ღმრთისმიერი მასწავლებლებისაგან, არამედ სულიერი ძმებისაგან ან დებისაგან. ჩვენი მხრივ არ უნდა უკუვაგდოთ ამგვარი ფორმით მიღებული დახმარება. მაგრამ მათ, რომლებიც მთელი სერიოზულობით უძღვნიან თავს სულიერ გზაზე სიარულს, ყოველგვარი ძალა უნდა იხმარონ, რომ იპოვონ სულიწმინდით განბრძნობილი მოძღვარი და თუ თავმდაბლად სთხოვენ ღმერთს, უეჭველად მიეცემათ იმგვარი მოძღვარი, როგორიც ესაჭიროებათ. ეს არ ნიშნავს, რომ ყველანი იპოვის ისეთ გერონს, როგორიც წმ. სერაფიმე და მამა ზაქარიაა. ყურადღებით უნდა ვიყოთ და ვიზრუნოთ იმაზე, რომ რაღაც შთამბეჭდავის მოლოდინში ყურადღების მიღმა არ დაგვრჩეს ის დახმარება, რომელსაც ღმერთი სინამდვილეში გვაძლევს. ის, ვინც გარეშე თვალისათვის გამორჩეული არ არის, ჩემთვის შეიძლება სწორედ ის სულიერი მოძღვარი აღმოჩნდეს, ვინც შეძლებს მითხრას პირადად მე ის ცეცხლოვანი სიტყვები, რომელთა გაგონებაც ყველაზე მეტად მჭირდება.

მეორე მაგალითი, სულიწმინდით განბრძნობილი წინასწარმეტყველური ფიგურისა ქრისტიანულ თემში, არის ქრისტესათვის სულელი, რომელსაც ბერძნები სალოსს, ხოლო რუსები კი იუროდივის უწოდებენ. ჩვეულებრივ ძნელია მიხვედრა, თუ როდისაა ეს ,,სისულელე” ცნობიერი და განზრახული, ხოლო როდის სპონტანური და უნებლიე. სულიწმინდის შთაგონებით სალოსი ასრულებს მეტანოიას, ანუ ,,გონების შეცვლის” მოქმედებას უკიდურეს შესაძლებელ ზღვრამდე და ყველა სხვაზე მეტად განასახიერებს ამოტრიალებულ პირამიდას, რადგან სამყაროს მისეული ხედვა თავდაღმაა შებრუნებული და ცოცხლად ამოწმებს ჭეშმარიტებას, რომ ქრისტეს სასუფეველი არაამსოფლიურია; ის ადასტურებს ,,ანტი-ამსოფლიურის” რეალობას, შეუძლებლის მოხდენის შესაძლებლობას. ცხოვრებაში ახორციელებს აბსოლუტურ, ნებაყოფლობით უპოვარებას და ამით თავს აიგივებს დამდაბლებულ ქრისტესთან. როგორც იულია დე ბიუსობრე წერს, ,,ის არავის ძე, არავის ძმა, არავის მამა არ არის და მას არა აქვს სახლი.” უარს ამბობს ოჯახურ ცხოვრებაზე და მოხეტიალე, ანუ პილიგრიმია, ვინც ყველგან ისე გრძნობს თავს, როგორც საკუთარ სახლში, მაგრამ არსად სახლდება. ზამთრის ყინვაშიც კი ძონძებში შემოსილს ფარდულში ან ეკლესიის პარმაღზე სძინავს და ამით უარყოფს არა მარტო მატერიალურ ქონებას, არამედ იმასაც, რაც სხვებს ის ფსიქიკურ ჯანმრთელობად და გონებრივ გაწონასწორებულობად მიაჩნიათ. და მაინც, ამგვარად ხდება ის სულიწმინდის უმაღლესი სიბრძნის გამტარი.

საჭირო არც არის იმის თქმა, რომ სალოსობის მოწოდება ძალიან იშვიათია; არც მოჩვენებითის ნამდვილისაგან, ,,სულიერი აშლილობის” სულიერი სიმაღლის მიღწევისაგან” გამორჩევაა ადვილი. ერთი რამაა, რითაც ბოლოს ყველაფერი გამოიცდება ,,ნაყოფთა სამე მათთაგან იცნნეთ იგინი” (მათე 7:20). ცრუ სალოსი უსარგებლო და ზიანის მომტანია თავისთვისაც და სხვებისთვისაც. ჭეშმარიტი ქრისტესათვის სულელს კი გულის სიწმინდე აქვს მოპოვებული და მის ირგვლივ მყოფებზე ცხოვრების გამაუმჯობესებელ გავლენას ახდენს. პრაქტიკული თვალსაზრისით სალოსის ნებისმიერი მოქმედება არავითარ სასარგებლო მიზანს არ ემსახურება. მაინც, რაღაც განსაცვიფრებელი მოქმედებით ან გამოუცნობი სიტყვით, რომელიც ხშირად განზრახ გამომწვევი ან გამაოგნებელია, გამოაღვიძებს ადამიანებს თვითკმაყოფილებისა და ფარისევლობისაგან. თავისი ქცევით იწვევს სხვების საპასუხო მოქმედებებს, რითაც მათი სულის სიღრმეში დამარხული ზედაპირზე ამოაქვს და საშუალებას აძლევს გაიწმინდოს და განიწმინდოს. ის ერთდროულად მამაციცაა და თავმდაბალიც და რადგან უარყო ყველაფერი ამქვეყნიური - ჭეშმარიტად თავისუფალია. სალოს ნიკოლოზ ფსკოველის მსგავსად, რომელმაც მეფე ივანეს (მრისხანე - მთარგმნ.) სისხლიანი ხორცის ნაჭერი ჩაუდო ხელში, მას შეუძლია გაკიცხოს ამა ქვეყნის ძლიერნი იმ სითამამით, რომელიც სხვებს აკლიათ. ის არის საზოგადოების ცოცხალი სინდისი.

გახდი ის, რაც ხარ

ყველა თაობაში ძალიან ცოტა ქრისტიანი ხდება სტარეცი და უფრო ცოტა კი ქრისტესათვის სულელი. მაგრამ ყველა ნათელღებული, გამონაკლისის გარეშე, სულიწმინდის მატარებელია. ,,ნუთუ ვერ აცნობიერებთ, საკუთარ კეთილშობილებას?” - წერს წმ. მაკარი დიდი თავის ჰომილიებში. ,,...თითოეული თქვენგანი ზეციური მირონითაა ცხებული და მადლისმიერ გახდა ქრისტე; თითოეული ხართ ზეციური საიდუმლოებების მეფე და წინასწარმეტყველი.”

ის, რაც აღსრულდა პირველ ქრისტიანებზე სულთმოფენობის დღეს, თითოეულ ჩვენგანზეც აღსრულდება, როდესაც ნათლობის საიდუმლოს შესრულების შემდეგ მირონს გვცხებენ. (შვიდი საეკლესიო საიდუმლოებიდან ეს მეორე საიდუმლო, დასავლურ ტრადიციაში კონფირმაციის შესაბამისია.) ახალმონათლულს, ბავშვი იქნება ეს თუ მოზრდილი, მღვდელი დაბეჭდავს შუბლზე, თვალებზე, ნესტოებზე, პირზე, ყურებზე, მკერდზე, ხელებსა და ფეხებზე შემდეგი სიტყვების თანხლებით: ,,ბეჭედი მონიჭებულ არს სულისა წმინდისა”. ეს თითოეულისათვის პიროვნული სულთმოფენობაა: სულიწმინდა, რომელიც ხილულად გარდამოვიდა მოციქულებზე ცეცხლის ენების სახით, უხილავად გარდამოდის თითოეულ ჩვენგანზე, თუმცა არანაკლები რეალურობითა და ძალით. თითოეული ხდება ,,ცხებული”, ,,ქრისტე”, იესო მესიას მსგავსება. თითოეული დაბეჭდილია ნუგეშინისმცემლის ჰარისმატაებით. ნათლობისა და მირონცხების წუთიდანვე სულიწმინდა ქრისტესთან ერთად მოდის და ივანებს ჩვენი გულის უშინაგანეს საგანძურში. თუმცა ვუხმობთ სულიწმინდას ,,მოვედ,” ის უკვე ჩვენშია.

რაც არ უნდა დაუდევარი და ინდიფერენტული იყოს ნათელღებული, ნათლობის შემდგომ ცხოვრებაში მასში დავანებული სულიწმინდა არასოდეს განეშორება სრულიად. მაგრამ თუ არ ვთანამშრომლობთ ღმერთის მადლთან, თუ საკუთარი თავისუფალი ნებით არ ვიბრძვით მცნებების შესასრულებლად, მოსალოდნელია, რომ სულიწმინდის მყოფობა ჩვენში დაფარული და გაუცნობიერებელი დარჩეს. ვართ რა პილიგრიმები სულიერ გზაზე, ჩვენი მიზანია, რომ იმ საფეხურიდან, რომლიდანაც სულიწმინდის მადლი ჩვენში ფარულად მყოფობს და მოქმედებს, ავმაღლდეთ შეგნებულ ცოდნამდე, როდესაც პირდაპირ და უშუალოდ ვიცით სულიწმინდის ძალა, მისი სრული, შინაგანი განცდით. ,,ცეცხლისა მოვედ მიფენად ქუეყანასა ზედა”, - ამბობს ქრისტე, ,,და რაი მნებავს, რაითა აწვე აღეგზნეს!” (ლუკა 12:49). სულთმოფენობისეული სულიწმინდის ნაპერწკალი, რომელიც თითოეულ ჩვენგანში ინთება ნათლობის შემდეგ, კოცონივით უნდა აგიზგიზდეს. უნდა გავხდეთ ის, რაც ვართ.

,,ნაყოფი სულისაი არს: სიყუარული, სიხარული, მშვიდობაი, სულგრძელებაი, სიტკბოებაი...” (გალ. 5:22). მთელი ჩვენი შინაგანი ცხოვრება სულიწმინდის მოქმედებების შეგნებული ცოდნით უნდა იყოს განმსჭვალული. აუცილებელი არ არის ყველა მოექცეს სარწმუნოებაზე რაიმე სასწაულის შედეგად. უფრო ნაკლებ აუცილებელია ყველამ ,,ენებზე ისაუბროს”. თანამედროვე მართლმადიდებლობის დამოკიდებულება ძალიან ფრთხილია ,,პენტეკოსტალური მოძრაობის” იმ ნაწილისადმი, რომლისთვისაც ,,ენებზე მეტყველების ნიჭი” მთავარი და აუცილებელი მტკიცებულებაა იმისა, რომ ადამიანი ჭეშმარიტად სულიწმინდის მატარებელია. რა თქმა უნდა, ,,ენებზე მეტყველების ნიჭი” გავრცელებული იყო მოციქულების ეპოქაში, მაგრამ მეორე საუკუნის შუახანებიდან მოყოლებული ის იშვიათი გახდა, თუმცა არასოდეს დაკარგულა სრულიად. ყოველ შემთხვევაში, პავლე მოციქული გვარწმუნებს, რომ სულიერ ნიჭებს შორის ის ყველაზე ნაკლებ მნიშვნელოვანია. (იხ. 1 კორ. 14:5).

,,ენებზე მეტყველება”, როდესაც ის ნამდვილად სულიერია, ჩანს როგორც საკუთარი ნების დატევებისა და ღმერთისადმი სრულიად მინდობის მოქმედება, რომელიც გადამწყვეტი მომენტია საკუთარი ცოდვილი თვითდაჯერებულობის დაძლევასა და მის ჩანაცვლებაში სურვილით, რომ მივცეთ ღმერთს საშუალება იმოქმედოს ჩვენში. მართლმადიდებლურ ტრადიციაში ,,ნების დატევების” მოქმედება ხშირად ცრემლების ნიჭის სახეს იღებს. ,,ცრემლები”, - წერს წმ. ისააკ ასური, - ,,აღნიშნავენ საზღვარს სხეულებრივ და სულიერ, ვნებებისადმი დაქვემდებარებისა და სიწმინდის მდგომარეობას შორის. თავის ღირსსახსოვარ ციტატაში ის წერს”:

შინაგანი კაცის სულიერი ნაყოფი მხოლოდ მაშინ ჩნდება, როდესაც ის ცრემლების ღვრას იწყებს. როდესაც მიაღწევ ცრემლების ღვრის მომენტს, იცოდე, რომ შენი სული გამოსულია ამა სოფლის საპყრობილედან და ფეხი აქვს დადგმული ახალი საუკუნისაკენ მიმავალ გზაზე. ამ დროს სული იქაური შესანიშნავი ჰაერით სუნთქვასა და ცრემლების ღვრას იწყებს. ეს სულიერი შვილის დაბადების მომენტია და მშობიარობის ტკივილები ძლიერდება. მადლი, ჩვენი საერთო დედა, აჩქარებს სულის, ღმერთის ხატების, მისტიურ დაბადებას და შეყავს ის მომავალი საუკუნის ნათელში. როდესაც დაბადების დრო დგება, ინტელექტი იწყებს რაღაცის განცდას იმ სხვა ქვეყნიდან, როგორც სუნამოს მიმქრალი სურნელებისა ან სიცოცხლის სუნთქვისა, რომელსაც ახალდაბადებული ჩვილი იღებს თავის სხეულში. რადგან არა ვართ შეჩვეული ამგვარ განცდას და გვიძნელდება მისი ატანა, ჩვენს სხეულს უცაბედად იპყრობს სიხარულთან შერეული ტირილი.

თუმცა არსებობს უამრავი სახის ცრემლი და ყველა მათგანი სულიწმინდის ნიჭის ნაყოფი არ არის. სულიერი ცრემლების გარდა არსებობს ასევე მრისხანებისა და იმედგაცრუების ცრემლებიც, საკუთარი თავის შეცოდების, სენტიმენტალური და ემოციური ცრემლები. აქ საჭიროა განჭვრეტის უნარი და აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია გამოცდილი სულიერი მოძღვრის, გერონის დახმარება. განჭვრეტა უფრო მეტად აუცილებელია ,,ენებზე მეტყველების” შემთხვევაში. ხშირად ღმერთის სული კი არ საუბრობს ენების საშუალებით, არამედ თვითშთაგონებისა და მასობრივი ისტერიის სრულიად ადამიანური სული. არის ისეთი შემთხვევებიც კი, როდესაც ,,ენებზე მეტყველება” დემონური შეპყრობილობის ფორმაა. ,,საყუარელნო, ნუ ყოველი სული გრწამნ, არამედ გამოიცადენით სულნი, უკუეთუ ღმრთისაგან იყვნენ” (1 იოანე 4:1).

მართლმადიდებლობა, როდესაც ითხოვს, რომ საჭიროა სულიწმინდის მოქმედების უშუალო განცდა, ასევე ითხოვს, რომ საჭიროა განჭვრეტის უნარი და სიფხიზლე. სულიწმინდის ნიჭებში მონაწილეობა თავისუფალი უნდა იყოს ყოველგვარი ფანტაზიისა და ემოციური აღტყინებისაგან. ნიჭები, რომლებიც ნამდვილად სულიერია, არ უნდა უარვყოთ, მაგრამ არასოდეს არ უნდა მივსდიოთ მათ - როგორც თვითმიზანს. ლოცვით ცხოვრებაში ჩვენი მიზანია არა რაიმე სახის შეგრძნებების ან ,,გრძნობითი” განცდების მიღწევა, არამედ მარტივად და ცალსახად საკუთარი ნების ღმერთის ნებისადმი დაქვემდებარება. ,,არა ვეძიებ თქუენსა, არამედ თქუენ”, - წერს პავლე მოციქული კორინთელებს (2 კორ. 12:14). ჩვენც ამასვე ვეუბნებით ღმერთს. ვეძიებთ არა ნიჭებს, არამედ იმას, ვინც ამ ნიჭებს გვაძლევს.

პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი
თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი დაიბადა 1926 წელს. სასკოლო განათლება მიიღო საფრანგეთში. 1949 წელს დაამთავრა პარიზის წმ. სერგის მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველოი ნსტიტუტი. სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა სორბონის უნივერსიტეტში. იყო ეკლესიის ისტორიის პროფესორი წმ. სერგის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში და საფრანგეთის ნაციონალური სამეცნიერო კვლევითი ცენტრის წევრი.

1959 წელს მიიღო სამღვდლო ხელდასხმა და გახდა ეკლესიის ისტორიის პროფესორი ნიუ იორკის წმ. ვლადიმირის მართლმადიდებლურ საღვთისმეტყველო სემინარიაში. ამავე დროს კითხულობდა ლექციებს ბიზანტიურ ღვთისმეტყველებასა და ისტორიაში ჰარვარდისა და ფორდამის უნივერსიტეტებში. იყო ასევე კოლუმბიის უნივერსიტეტის პროფესორიც. 1984 წლის მარტიდან 1992 წლის ივნისამდე ეკავა წმ. ვლადიმირის სემინარიის რექტორის თანამდებობა.

მამა იოანე მეიენდორფი იყო რამდენიმე პროფესიული ასოციაციის წევრი, ამერიკის მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო საზოგადოებისა და ამერიკის პატრისტიკული ასოციაციის პრეზიდენტი, ასევე - ბიზანტიური კვლევების კომისიის წევრი.

ეკლესიას ის ემსახურებოდა აგრეთვე როგორც ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესიის საგარეო ურთიერთობების განყოფილების თავმჯდომარე და საგარეო საკითხებში სინოდის მრჩეველი, ასევე, როგორც გამომცემელი ყოველთვიური გაზეთისა ,,მართლმადიდებელი ეკლესია”.

მამა იოანე მონაწილეობდა მსოფლიო ეკლესიათა საბჭოს მუშაობაში და 1967-1976 წლებში იყო რწმენა და მოწყობის კომისიის თავმჯდომარე და Syndesmos-ის (მართლმადიდებლური ახალგაზრდული ორგანიზაციების მსოფლიო თანამეგობრობა) ერთ-ერთი დამაარსებელი და პრეზიდენტი.

პროტოპრესვიტერი იოანე მეიენდორფი იყო ნოტრ-დამის უნივერსიტეტის, ბრიტანული აკადემიისა და ლენინგრადის საღვთისმეტყველო აკადემიის საპატიო დოქტორი. გარდაიცვალა 1992 წლის 22 ივლისს.

მისი წიგნები თარგმნილია ფრანგულ, გერმანულ, იტალიურ, რუსულ, ბერძნულ, ფინურ, ესპანურ, ჰოლანდიურ, იაპონურ, სერბულ და პოლონურ ენებზე.

,,კათოლიკეობა” შედარებით გვიანდელი წარმოშობის სიტყვაა. ეკლესიის მამების ნაშრომებსა და სარწმუნოების აღმსარებით ტექსტებში მხოლოდ ზედასრთავი ,,კათოლიკე” და ,,კათოლიკე ეკლესიისადმი” რწმენის აღიარება გვხვდება (კათოლიკი ეკკლისია - ბერძ.). ცნება ,,კათოლიკეობა” აბსტრაქტული იდეებისადმი მიდრეკილებას ასახავს, ხოლო ღმრთისმეტყველების შესწავლის საგანი კი თვით ეკლესიაა. წმინდა მამებს რომ საღმრთისმეტყველო მეცნიერების განსაკუთრებული განხრა, ,,ეკლესიოლოგია” განევითარებინათ (როგორც ეს თანამედროვე ღმრთისმეტყველებამ გააკეთა), შესაძლოა, გამოეყენებინათ კიდეც ტერმინი ,,კათოლიკეობა”, როგორც ზედსართავი ,,კათოლიკეს” განზოგადება, ისევე, როგორც ჰიპოსტასური ერთიანობის განსაზღვრებისას საუბრობდნენ ქრისტეს ,,ღმრთაებრივობისა” (თეოტის - ბერძ.) და ,,კაცობრივების” (ანთროპოტის - ბერძ.) შესახებ.

მაგრამ წმიდა მამებისეული აზროვნება ერიდება ეკლესიის ,,თვისებების” შესახებ in abstracto მსჯელობას და არც ეკლესიის ,,ჰიპოსტასირებას” ან ,,ობიექტივირებას” ესწრაფვის. კათოლიკე ეკლესიის შესახებ საუბრისას ეკლესიაში წმ. მამები, უპირველეს ყოვლისა, ,,ქრისტეს სხეულსა” და ,,სულიწმინდის ტაძარს” გულისხმობდნენ. ოთხივე ზედსართავი სახელი, რომლებიც სარწმუნოების სიმბოლოში ეკლესიას ახასიათებს, ,,კათოლიკეს” ჩათვლით, ეკლესიის ღმრთაებრივ ბუნებას, ანუ სამყაროში ქრისტესა და სულიწმინდის მყოფობას მიეკუთვნება. წმინდა მამების დროს ეკლესია განზოგადებული მსჯელობის ან კამათის საგანი კი არა, (გარდა მეორე და მესამე საუკუნეებისა) არამედ მთელი ღმრთისმეტყველების ცხოვრებისეული კონტექსტი გახლდათ. ყველამ ვიცით, რომ სამწუხაროდ, ეს უკვე აღარაა ასე. ეკუმენურ მოძრაობაში ეკლესიის ბუნებისა და მყოფობის შესახებ სხვადასხვა ქრისტიანულ ჯგუფს განსხვავებული აზრი აქვს. თვით თანამედროვე მართლმადიდებლურ ღმრთისმეტყველებაშიც კი ცნებებისა და სფეროების უცნაურმა დანაწევრებამ (უმეტესად დასავლეთიდან ნასესხებმა), ეკლესიასა და ღმრთისმეტყველებას შორის ერთგვარ განხეთქილებამდე მიგვიყვანა და საფუძვლად დაედო ღრმა კრიზისს, რომელსაც დღეს ეკლესია და ღმრთისმეტყველება განიცდის.

მართლმადიდებლები აუცილებლად უნდა დავუბრუნდეთ ,,ეკლესიურ” ღმრთისმეტყველებას, რათა იგი ჭეშმარიტად ქრისტოცენტრული და პნევმატო-ცენტრული იყოს. ხოლო ეს კი თავის მხრივ გულისხმობს ცხოვრებისა და დოგმატის, ღმრთისმსახურებისა და ღმრთისმეტყველების, სიყვარულისა და ჭეშმარიტების ერთიანობას. ამგვარი ეკლესიურობის აღდგენაზეა დამოკიდებული, რამდენად ექნებათ ჩვენს ახალგაზრდებს, სხვა ქრისტიანებსა და გარემომცველ სამყაროს (ქრისტეს დამკარგველებს, მაგრამ ხშირად მის მძებნელებს), ნდობა იმისადმი, რასაც ვაუწყებთ. ვფიქრობთ, ამ კონფერენციაზე ,,კათოლიკე ეკლესიისადმი” ჩვენი საერთო რწმენის აღსარებისათვის გამოჩენილი ერთობლივი ძალისხმევა დაგვეხმარება ამ მეტად საჭირო საკითხის გარკვევაში.

აქ წარმოდგენილი იყო რამდენიმე მოხსენება და ვიმედოვნებთ, მათზე გამოხმაურებასაც მოვისმენთ და მონაწილეობასაც მივიღებთ დისკუსიაში, რომელიც სამი მიმართულებით წარიმართება, სახელდობრ: ეკლესიის სტრუქტურა, მისი სხვა ქრისტიანებისადმი დამოკიდებულება და მსოფლიოში მისი დანიშნულება. დისკუსიაში უმთავრესად მსჯელობა ,,კათოლიკეობის” შესახებ იქნება. მოხსენების ავტორები წმინდა წერილსა და წმინდა მამების ფუნდამენტურ ნაშრომებს ეყრდნობიან და ადასტურებენ, რომ ტრადიციული, და ერთადერთი შესაძლო გაგებით, ,,კათოლიკეობა” წმ. სამების ღმრთაებრივი არსებობის სისავსეს ეფუძნება, ამიტომ ის ღმერთის საჩუქარია ადამიანებისადმი ბოძებული და მისით ხდება ეკლესია ,,ღმერთის ეკლესია”. ეს საჩუქარი ადამიანის პასუხისმგებლობასაც გულისხმობს. ის არც მხოლოდ საუნჯეა, რომელსაც უნდა გაუფრთხილდე და არც მისით სარგებლობაა მისი ერთადერთი დანიშნულება, არამედ თესლია, სამყაროსა და მის ისტორიაში გაბნეული, რომელიც ადამიანმა, თავისუფალმა და პასუხისმგებლობის მქონე არსებამ, ისე უნდა დაამუშავოს, რომ ეკლესიის კათოლიკეობა მსოფლიოს მუდმივად ცვალებად პირობებში ყოველდღიურად განხორციელდეს.

წარმოდგენილი მოხსენებების ავტორებს შორის ამ საკითხებში საოცარი ერთობა შეინიშნება. საერთაშორისო შეხვედრებისას ყოველთვის მანცვიფრებდა, ტემპერამენტსა და მეთოდოლოგიაში ზოგჯერ არსებული განსხვავებების მიუხედავად, თუ რა იოლად თანხმდებიან ერთმანეთში მართლმადიდებელი ღმრთისმეტყველები ღმრთაებრივი, მარადიული და აბსოლუტური ჭეშმარიტებების: ღმერთის, ქრისტესა და ეკლესიის შესახებ მსჯელობისას. ყოველი ჩვენგანი გულითადად უნდა ხარობდეს რწმენაში ამგვარი თანამოაზრეობისა და თანხმობის გამო, რადგან სწორედ ეს არის მომავლისადმი იმედის საფუძველი.

მაგრამ განა ასევე ცხადი არ არის ისიც, რომ როდესაც მართლმადიდებელ ეკლესიაში საქმე ამ ღმრთაებრივ ჭეშმარიტებათა პრაქტიკულ გამოყენებამდე მიდის, ჩვენ წინაშე აზრთა გაყოფისა და არათანმიმდევრულობის სურათი იშლება. ,,თეორიასა” და ,,პრაქტიკას”, ან, თუ გნებავთ, ,,რწმენასა” და ,,საქმეს” შორის განყოფა შესამჩნევია როგორც გარეშეთათვის, ისე ჩვენთვისაც. საბედნიეროდ, ჯერ კიდევ არ გვღალატობს იუმორის გრძნობა, რადგან მართლმადიდებლურ შეკრებებზე, თვით ეპისკოპოსებისგანაც კი ხშირად მსმენია ნახევრად ცინიკური შენიშვნა: ,,მართლმადიდებლობა შემცდარი ადამიანების მართალი სარწმუნოებაა”.

რა თქმა უნდა, ეკლესიის ცხოვრებაში, ღმრთაებრივ სრულყოფილებასა და ცოდვილი ადამიანების ნაკლთა შორის უფსკრულის არსებობა სიახლე არაა. ბერდიაევის გამონათქვამები ,,ქრისტიანობის ღირსეულობა” და ,,ქრისტიანების უღირსება” ნებისმიერ ეპოქას ესადაგება. მაგრამ დღეს განსაკუთრებით ტრაგიკულია ვითარება, როცა ხშირად უშფოთველად ვაცხადებთ, რომ ,,ჭეშმარიტად კათოლიკე ეკლესიას” წარმოვადგენთ და ამავე დროს ვაგრძელებთ იმგვარ თამაშებში მონაწილეობას, რომლებიც ვიცით, რომ ეკლესიის ჩვენეულ გაგებასთან შეუთავსებელია.

როგორც უკვე ვთქვი, დაუყოვნებლივ უნდა შევუდგეთ ჩვენი ზნეობრივი თანამიმდევრულობის აღდგენაზე ზრუნვას. ღმრთისმეტყველებამ კი ამისათვის სახელმძღვანელო ნორმებით უნდა უზრუნველგვყოს, თუ მას სურს უფრო მეტს ნიშნავდეს, ვიდრე მხოლოდ აკადემიური დისციპლინაა; თუ სურს ემსახუროს ქრისტეს ეკლესიასა და ღმრთაებრივი ჭეშმარიტება აუწყოს ღმერთის მიერ შექმნილ სამყაროს. ეს ნამდვილად გადაუდებელი საქმეა, რადგან ჩვენს სასულიერო მოღვაწეებსა და მრევლს შორის უკვე იგრძნობა აზროვნების ერთგვარი დაბნეულობა, რომელსაც მივყავართ საეჭვო სუროგატებთან, სექტანტურობასთან, ყალბ სულიერება და ცინიკურ რელატივიზმთან.

ამგვარი სუროგატები მრავალთათვის ძალიან მიმზიდველია, რადგან ისინი საკითხის ადვილად გადაწყვეტის ნიმუშებს წარმოადგენენ, რომლებიც ეკლესიის საიდუმლოს ადამიანური განზომილებების დონემდე ჩამოიყვანს და გონებას ერთგვარ ცრუ უსაფრთხოებას სთავაზობს. მაგრამ თუ შევთანხმდებით, რომ ყოველივე ეს კათოლიკეობის ,,იწრო გზიდან” გადახვევაა, მაშინ შევძლებთ არა მარტო განვსაზღვროთ კათოლიკეობის რაობა, როგორც ღმერთის საჩუქარი, არამედ ვაჩვენოთ, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია კათოლიკეობის დამმოწმებელია. მხოლოდ ასეთ ღმრთისმეტყველებას შესწევს ძალა გადალახოს განყოფა ,,თეორიასა” და ,,პრაქტიკას” შორის, კვლავ გახდეს ბასილი დიდისა და იოანე ოქროპირისეული ეკლესიური ღმრთისმეტყველება და არ იყოს მხოლოდ ,,წინწილი, რომელი ხმობედ” (I კორ. 13, 1).

ეკლესიის სტრუქტურა

როდესაც ვამბობთ, რომ ეკლესია ,,კათოლიკეა”, ვადასტურებთ ეკლესიის თვისებას ან ,,ნიშანს”, რომელიც თითოეული ქრისტიანის როგორც პირად, ასევე ადგილობრივი ქრისტიანული თემის, ანუ ,,ეკლესიის” ცხოვრებაში უნდა განხორციელდეს და მის საყოველთაო ერთობაში გამოვლინდეს. რადგან ეკლესიის სტრუქტურის შესახებ ვმსჯელობთ, ქრისტიანულ საზოგადოებაში კათოლიკეობის მხოლოდ ადგილობრივ და საყოველთაო განზომილებებს შევეხები.

ა. მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის მიხედვით, ადგილობრივი ქრისტიანული თემი, ქრისტეს სახელითა და ეპისკოპოსის წინამძღოლობით გაერთიანებული და ევქარისტიის აღმსრულებელი, ჭეშმარიტად ,,კათოლიკე ეკლესია” და ქრისტეს სხეულია და არა ეკლესიის ,,ფრაგმენტი” ან სხეულის მხოლოდ ნაწილი. ეს ასეა იმიტომ, რომ ეკლესია ,,კათოლიკეა” ქრისტეს და არა თავისი ადამიანური შემადგენლობის წყალობით. ,,სადაც ქრისტეა, იქ კათოლიკე ეკლესიაცაა” (ეგნატე ღმერთშემოსილი. ,,სმირნელებისადმი” 8, 2). კათოლიკეობის ამგვარ ადგილობრივ განზომილებას, რომელიც ღმრთისმეტყველების, მსოფლიო კრებებისა და გარდამოცემის ჩვენეული გაგების ერთ-ერთი საფუძველია, როგორც ჩანს, ყველა მართლმადიდებელი ღმრთისმეტყველი იზიარებს და უკანასკნელ ხანს არამართლმადიდებლების გარკვეული ნაწილიც კი აღიარებს. მას მართლაც რომ მნიშვნელოვანი პრაქტიკული შედეგები აქვს ადგილობრივი ეკლესიების ცხოვრებაში. ამ შედეგებს ხშირად ,,კანონიკურს” უწოდებენ, მაგრამ სინამდვილეში ისინი სცდებიან კანონიკური ტექსტების იურიდიული გაგების საზღვრებს. კანონიკური წესების ავტორიტეტი ეკლესიის შესახებ საღმრთისმეტყველო და დოგმატურ ჭეშმარიტებას ეფუძნება, რომელიც კანონებმა უნდა გამოხატოს და დაიცვას.

ადგილობრივი ეკლესიის კათოლიკეობა გულისხმობს, რომ მასში მოცემულ ადგილას მყოფი ყველა მართლმადიდებელი ქრისტიანია გაერთიანებული. ეს არა მხოლოდ ,,კანონიკური”, არამედ სარწმუნოებრივი პირობაცაა და აუცილებელია კათოლიკეობისათვის. ის ცხადი ხდება მაშინ, როდესაც ქრისტეს მოვიაზრებთ, როგორც ეკლესიის სტრუქტურის უმაღლეს კრიტერიუმს. ის გამოხატავს ,,მოყვასის სიყვარულის” ძირითად სახარებისეულ მცნებასაც. სახარება მოგვიწოდებს გვიყვარდეს არა მარტო მეგობრები ან ზოგადად კაცობრიობა და ვინარჩუნებდეთ მხოლოდ საკუთარ ნაციონალურ კავშირებს, არამედ გვიყვარდეს მოყვასი, ანუ ის, ვინც ღმერთის განგებით ცხოვრების გზაზე გვხვდება. ადგილობრივი ,,კათოლიკე” ეკლესია არა მხოლოდ მათი შესაკრებელია, რომელთაც ერთმანეთი უყვართ, როგორც მოყვასთ, არამედ ასევე ქრისტეს სამეფოს თანამოქალაქეებისა, რომლებიც ერთ წინამძღოლში, უფალსა და მოძღვარში - ქრისტეში გამოხატული სიყვარულის სისავსეს ერთობით აღიარებენ. ისინი ხდებიან ადგილობრივი ეპისკოპოსის წინამძღოლობით ადგილობრივი ევქარისტიული შეკრების, ანუ ქრისტეს ერთი, კათოლიკე ეკლესიის წევრები და თუ სხვაგვარად იქცევიან, მაშინ ღალატობენ მოყვასის სიყვარულის შესახებ მცნებას, აბუნდოვანებენ ევქარისტიული ერთობის არსს და ვერ აცნობიერებენ ეკლესიის კათოლიკეობას.

ქრისტიანული რწმენის ამგვარი გააზრება სავსებით გასაგებია, მაგრამ ცხადია ისიც, რომ არ გვსურს სერიოზულად მოვეკიდოთ მას და შესაბამისი დასკვნები გამოვიტანოთ, განსაკუთრებით აქ, ამერიკაში. სხვადასხვა, ტერიტორიულად ურთიერთგადაჯაჭვული ,,იურისდიქციების” ლიტურგიკული ერთობის მოტანა, როგორც ერთობის მაგალითისა, აშკარად არასაკმარისია. ლიტურგიის ნამდვილი მნიშვნელობა (და ევქარისტიული ეკლესიოლოგიისა, რომელიც, თუ სწორადაა გაგებული, ერთადერთი ნამდვილი მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიაა) მდგომარეობს იმაში, რომ ევქარისტიული ერთობა ცხოვრებაში ხორციელდება, საეკლესიო სტრუქტურაში აისახება და საერთოდ, ქრისტოცენტრული ნორმაა, რომელსაც ეკლესიის მთელი ცხოვრება ემყარება. ამიტომ ჩვენი ღმრთისმეტყველთ და მართლმადიდებელ ქრისტიანთა ვალია ვაღიაროთ, რომ ეკლესიის კათოლიკეობის დამოწმების მოვალეობისადმი სისტემატური თავის არიდებითა და გამუდმებული ეთნიკური განკერძოებულობისადმი მიდრეკილებით კათოლიკეობას ვღალატობთ.

ბ. ადგილობრივი ეკლესიის ,,კათოლიკეობა” საღმრთისმეტყველო საფუძველია მართლმადიდებლურ ეკლესიაში სხვადასხვა მსახურების, კერძოდ კი, საეპისკოპოსო მსახურების შესახებ სწავლებისა. როგორც ვიცით და ვაღიარებთ, სამოციქულო ხელდასხმის მემკვიდრეობა გადაეცემა ეპისკოპოსებს, როგორც კონკრეტული ადგილობრივი ეკლესიების მეთაურებსა და მოძღვრებს. მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგია ერთგულია ეკლესიის ძველი გარდამოცემისა, რომლისთვისაც უცხოა ,,საზოგადოდ ეპისკოპოსის” გაგება და ცნობს მხოლოდ კონკრეტული ადგილობრივი ეკლესიის ეპისკოპოსს. ის, რომ მართლმადიდებლობა ასე დაბეჯითებით ადასტურებს ყოველი ეპისკოპოსის ონტოლოგიურ თანასწორობას, ემყარება იმ პრინციპს, რომლის მიხედვითაც, მოცემულ ადგილას თითოეული მათგანი ერთი და იმავე კათოლიკე ეკლესიის წინამძღოლია. არც ერთი ადგილობრივი ეკლესია არ შეიძლება უფრო ,,კათოლიკე” იყოს, ვიდრე მეორე, ამიტომ არ შეიძლება რომელიმე ერთი ეპისკოპოსი უფრო მეტად იყოს ეპისკოპოსი, ვიდრე მისი თანაძმები, სხვადასხვა ტერიტორიაზე მყოფი იმავე ეკლესიის წინამძღოლები.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე რა შეიძლება ითქვას ,,ტიტულარული” ეპისკოპოსების შესახებ? როგორ ისაუბრებენ ისინი ,,კათოლიკე” ეკლესიის სახელით, როდესაც მათი ეპისკოპოსობა არ ითვალისწინებს რომელიმე მოცემულ ტერიტორიაზე სამღვდელოებისა და ერისკაცთა მწყემსობის კონკრეტულ პასუხისმგებლობას? როგორ შევძლებთ მართლმადიდებელი ქრისტიანები, დავასაბუთოთ, რომ ეპისკოპოსობა ეკლესიის არსობრივი შემადგენელი ნაწილია (რასაც ყოველთვის ვადასტურებთ ეკუმენურ შეხვედრებზე), როდესაც ის ხშირ შემთხვევაში ერთგვარი საპატიო წოდება ხდება და ცალკეულ პირებს მხოლოდ პრესტიჟის ასამაღლებლად ენიჭებათ? როგორია ასეთი ტიტულარული ეპისკოპოსებისაგან შემდგარი სინოდებისა და კრებების ავტორიტეტი?

გ. არსებობს აგრეთვე კათოლიკეობის მსოფლიო განზომილება. წმინდა კვიპრიანე კართაგენელის დროიდან საყოველთაოდ მიღებულია, რომ თითოეულ კათოლიკე ეკლესიას აქვს თავისი cathedra Petri, როგორც საკუთარი სამყოფელი, რომელიც ადგილობრივ ეპისკოპოსს უკავია, მაგრამ რადგანაც კათოლიკე ეკლესია ყოველგან მხოლოდ ერთია, ამიტომ ეპისკოპატიც ერთიანია (episkopatus unus est). ეპისკოპოსის სპეციფიკური ფუნქცია იმაში მდგომარეობს, რომ ის, გარდა იმისა, რომ თავისი ადგილობრივი ეკლესიის მწყემსია, ამავე დროს პასუხისმგებელია ყველა ადგილობრივი ეკლესიის საყოველთაო ერთობაზეც. სწორედ ამაშია საეპისკოპოსო კრებითობის საღმრთისმეტყველო აზრი, რომელიც ონტოლოგიურად აუცილებელი ელემენტია სამღვდელმთავრო ქიროტონიისა, რისთვისაც მოცემული პროვინციის ყველა ეპისკოპოსი უნდა შეიკრიბოს, რომლებიც მსოფლიო ეკლესიის ერთიან ეპისკოპატს წარმოადგენენ. ეპისკოპოსების კრება, ასევე სამოციქულო ჭეშმარიტების უმაღლესი მოწმობა ყველაზე უტყუარი ავტორიტეტია სარწმუნოებრივი სწავლებისა და კანონიკური სამართლის საკითხებში. ტრადიციულად, ეპისკოპოსთა კრებითობა ორგვარი მიმართებით მჟღავნდება - ადგილობრივითა და საყოველთაოთი, და თითოეულ შემთხვევაში ის საჭიროებს სტრუქტურას, ერთგვარ საორგანიზაციო არხს, რომლის მეშვეობითაც კრებითობა საეკლესიო ცხოვრების მუდმივ თვისებად იქცევა. აქედან მომდინარეობს ეკლესიის ისტორიაში პირველ საუკუნეებშივე გამორჩეული მრავალი ადგილობრივი ,,დაწინაურებული კათედრა” და ერთი მსოფლიო პირველობა. ცხადია, მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის ძირითად პრინციპს, რომელიც ამტკიცებს ადგილობრივი ეკლესიის სრულ კათოლიკეობას და ამასთანავე საეპისკოპოსო მსახურების ონტოლოგიურ იგივეობას ყველგან, შეუძლია დაუშვას პირველობა, მხოლოდ როგორც inter pares, და ამგვარ ,,უპირველეს საყდართაადგილმდებარეობა შეიძლება განისაზღვროს მხოლოდ ადგილობრივი ეკლესიების თანხმობით (ex consensu ecclesiae). ,,უპირველეს საყდართა” ყველაზე არსებითი ფუნქცია საეპისკოპოსო კრებითობის რეგულარული და შეთანხმებული მოქმედების უზრუნველყოფაა როგორც ადგილობრივ, ასევე მსოფლიო დონეზე.

ვფიქრობ, ზემოთ მოცემული პრინციპები უდავოა და საყოველთაოდ მიღებული მართლმადიდებელ სამყაროში. მაგრამ რა ხდება სინამდვილეში?

სხვადასხვა ,,ავტოკეფალური” ეკლესიის მეთაურები თავიანთ პირველობას კანონიკურ გარდამოცემასთან ზოგად-შესატყვისობით ახორციელებენ, როგორც ადგილობრივი სამღვდელმთავრო სინოდების თავმჯდომარეები და წინამძღოლები. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მათი უმრავლესობა პირველობს არა რეგიონალური, არამედ ეთნიკური პრინციპით. ეთნიკური ფაქტორი მნიშვნელოვანწილად ჩაენაცვლა საეკლესიო მოწყობის რეგიონალურ და ტერიტორიულ პრინციპს და ეს ევოლუცია უნდა შეფასდეს როგორც ეკლესიის გაამსოფლიურება. რა თქმა უნდა, ,,ეროვნული ეკლესია” სავსებით ახალი მოვლენა არ გახლავთ. გარკვეულ ხარისხამდე ეკლესიას სრულიად კანონიერად შეუძლია თავი გააიგივეოს რომელიმე ხალხის ეთნოსთან, მის ტრადიციასთან და იმ საზოგადოებაზე ზრუნვის პასუხისმგებლობა აიღოს, რომელშიც ცხოვრობს. მართლმადიდებლური აღმოსავლეთი ყოველთვის ესწრაფვოდა ეროვნული ტრადიციების იმ ელემენტების გაეკლესიურობას, რომლებიც ხელს შეუწყობდა ქრისტიანობის გავრცელებას ამ ერში. მაგრამ მას შემდეგ, რაც მე-19 საუკუნის ევროპაში დაიწყო ნაციონალიზმის სეკულარიზაციის პროცესი, ფასეულობათა იერარქია თავდაყირა დადგა. ,,ნაცია” და მისი ინტერესები უკვე თვითმიზანი გახდა და მართლმადიდებელი ეკლესიების უმეტესობამ იმის მაგივრად, რომ თავიანთი ხალხი ქრისტესაკენ წაეყვანათ, ,,დე ფაქტო” აღიარა წმინდად ამსოფლიური, ნაციონალური ინტერესების უპირატესობა. ,,ავტოკეფალიის პრინციპის” გაგება დაიწყეს როგორც სრულიად თვითკმარისა და დამოუკიდებლისა, ხოლო ,,ავტოკეფალურ” ეკლესიებს შორის ურთიერთობები კი საერო საერთაშორისო სამართლისაგან ნასესხები ტერმინებით გამოიხატებოდა. სინამდვილეში კი ,,ავტოკეფალიის” ერთადერთი, ხაზს ვუსვამ: ერთადერთი - ეკლესიოლოგიურად და კანონიკურად სწორი განმარტება ისაა, რომ იგი ეპარქიების გარკვეულ ჯგუფს უფლებას აძლევს, აირჩიონ თავიანთი ეპისკოპოსები, ,,უმაღლეს” სამღვდელო პირის, ანუ პატრიარქის, მთავარეპისკოპოსისა და მიტროპოლიტის ჩაურევლად. ,,ავტოკეფალია” გულისხმობს მართლმადიდებელი ეკლესიის მსოფლიო სტრუქტურისადმი შესატყვისობას. ერთ ,,ავტოკეფალურ” საეკლესიო ერთეულში, ისტორიულად და კანონიკურად, შესაძლოა რამდენიმე ეროვნული ჯგუფი შედიოდეს, და, თავის მხრივ, ერთ ,,ერსაც” შეუძლია თავის თავში ეპარქიების რამდენიმე ავტოკეფალური ჯგუფი მოიცვას. მართლმადიდებლური ეკლესიოლოგიის ძირითადი მოთხოვნა არა ,,ავტოკეფალურობა”, არამედ ტერიტორიული ერთიანობაა.

პოზიციათა არანაკლებ სახიფათო აღრევა მოხდა მსოფლიო ,,პირველობასთან” დაკავშირებით. რადგან მსოფლიო ეპისკოპატი ერთია - ისევე როგორც მსოფლიო ეკლესია - ამიტომ წმინდა გარდამოცემა ყოველთვის აღიარებდა ურთიერთობისა და ერთობლივი ქმედების მაკოორდინირებელი ცენტრის ეკლესიოლოგიურ აუცილებლობას. მოციქულების დროს იერუსალიმის ეკლესია ასრულებდა ერთობისადმი ამგვარ მსახურებას. მეორე საუკუნეში უკვე არსებობს საერთო თანხმობა რომის ეკლესიის გარკვეული უპირატესობის შესახებ.

ასევე ძალიან ადრე მჟღავნდება აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის აზრთა სხვადასხვაობა მსოფლიო პირველობის აღიარებისა და ლოკალიზების კრიტერიუმების შესახებ. მართლმადიდებელი აღმოსავლეთი არასოდეს ანიჭებდა მისტიკურ დატვირთვას იმ ფაქტს, რომ ესა თუ ის ადგილობრივი ეკლესია თვით მოციქულებმა დააარსეს ან - რომ მას რაღაც განსაკუთრებული მდებარეობა უკავია. აღმოსავლეთი თვლიდა, რომ მსოფლიო პირველობა (ისევე როგორც - ადგილობრივი) უნდა დამყარებულიყო იქ, სადაც ეს პრაქტიკულად ყველაზე მოსახერხებელი იქნებოდა. სწორედ ამ მიზეზით კონსტანტინოპოლის ეკლესიას რომის შემდეგ მეორე ადგილი მიენიჭა, ,,რადგან იქ იმყოფება იმპერატორი და სენატი” (ქალკედონის კრების 28-ე კანონი) და ბუნებრივია, რომ განხეთქილების შემდეგ სწორედ ამ ეკლესიას მიეკუთვნა მსოფლიო პირველობა, რომელიც იქამდე რომის პაპს ეკუთვნოდა. ამგვარი დაწინაურების მიზეზი გახდა მსოფლიო ქრისტიანული იმპერიის არსებობა (ნომინალურად), რომლის დედაქალაქიც კონსტანტინოპოლი იყო.

ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგ (1453 წ.) აღარ არსებობდა ის გარემოებები, რომელთა გამოც კონსტანტინოპოლი მსოფლიოს მოწინავე საყდრის ადგილმდებარეობად აირჩიეს. მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებელი ეკლესია იმდენად იყო მიჯაჭვული ბიზანტიურ ფორმებსა თუ ტრადიციებს, რომ კონსტანტინოპოლის პირველობა სადაო არავისთვის გამხდარა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც მსოფლიო საპატრიარქომ ოტომანთა იმპერიის ტერიტორიაზე მცხოვრებ ყველა მართლმადიდებელ ქრისტიანზე ფაქტობრივი მმართველობის უფლება მოიპოვა. თვით რუსეთი, რომელიც თურქთა სამფლობელოს დაქვემდებარებაში არ იმყოფებოდა და რომლის მეფეებმაც მემკვიდრეობით მიიღეს ბიზანტიის ბასილევსის საიმპერატორო ტიტული, არასდროს ესწრაფვოდა თავისი ახლად დაარსებული საპატრიარქოს (1589 წ.) მსოფლიო პირველობას. თუმცა ოტომანთა იმპერიის საზღვრებს გარეთ კონსტანტინოპოლი რეალურად უკვე ვეღარ ახერხებდა ისეთ პირდაპირ და გააზრებულ მმართველობას, როგორსაც - წარსულში. ამგვარი მდგომარეობის გამო მართლმადიდებლური ერთობის გრძნობა დიდად დაზიანდა. დროთა განმავლობაში ბალკანეთის ქვეყნები, პოლიტიკური დამოუკიდებლობის მოპოვებასთან ერთად (საბერძნეთი, სერბეთი, რუმინეთი, ბულგარეთი და მოგვიანებით ალბანეთი), თანდათან გამოვიდნენ ფანარიონის, ანუ კონსტანტინოპოლის საყდრის საეკლესიო დაქვემდებარებიდან და ცდილობდნენ მისი, როგორც ხელმძღვანელის, როლის უგულებელყოფას.

ეს ის ისტორიული ფაქტებია, რომელთა საბოლოო შედეგებთანაც გვაქვს დღეს საქმე. მაგრამ რა შეიძლება ითქვას ეკლესიებს შორის ურთიერთობისა და მათი მოღვაწეობის მსოფლიო ცენტრის ეკლესიოლოგიური აუცილებლობის შესახებ?

ამ კითხვაზე პასუხს მართლმადიდებლური გარდამოცემა გვაძლევს. ეჭვგარეშეა, რომ ასეთი ცენტრის არსებობა აუცილებელია. სასურველია, მას ჰქონდეს საერთაშორისო მმართველი ორგანოს როლი და საშუალებას აძლევდეს ყველა ადგილობრივ ეკლესიას ამ ცენტრში თავისი წარმომადგენლის ყოლისა. მსოფლიო პატრიარქი, რომელიც ასეთ ცენტრს უხელმძღვანელებდა, გამოვიდოდა როგორც მართლმადიდებლური კათოლიკეობის ჭეშმარიტი ინიციატორი. ამასთან, ის თავისუფალი უნდა იყოს გარეშე პოლიტიკური ზეწოლისაგან და ყოველთვის იმოქმედოს ex consensu ecclesiae.

კათოლიკეობაზე დამყარებული საეკლესიო სტრუქტურის აღორძინება არა საეკლესიო პოლიტიკის, არამედ ღმრთისმეტყველების საქმეა. ღმრთისმეტყველების მოწოდებაა შეახსენონ ეკლესიას, ის მხოლოდ იმის გამოა ნამდვილად ,,კათოლიკე”, რომ ქრისტეშია და ამიტომ შეუძლია გამოავლინოს და განახორციელოს თავისი კათოლიკეობა, მაგრამ მხოლოდ მაშინ, თუ თავისი სტრუქტურისა და მოწყობის უმაღლესსა და ერთადერთ ნიმუშს ქრისტეში ხედავს.

სხვა ქრისტიანებთან ურთიერთობა

როგორც ამ კონფერენციაზე ზოგიერთი გამომსვლელი მოგვახსენებს, ,,კათოლიკეობის” შესახებ სწავლება ქრისტეს ერთიან ეკლესიაში კულტურული, ლიტურგიკული და საღმრთისმეტყველო მრავალფეროვნების არსებობას გულისხმობს. მრავალფეროვნებაში არ იგულისხმება უთანხმოება და დაპირისპირება. ეკლესიის ერთობა ნიშნავს სარწმუნოების, ხედვისა და სიყვარულის სრულ ერთობას - ესაა ქრისტეს სხეულის ერთიანობა, რომელიც აღემატება ყოველგვარ კანონისმიერ მრავალსახოვნებასა და სხვადასხვაობას. გვწამს, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია ჯერ კიდევ ფლობს ამ ერთობას, მიუხედავად მისი წევრების ყოველგვარი პირადი თუ კოლექტიური ნაკლისა და ამიტომაა იგი ერთიანი, ჭეშმარიტი და კათოლიკე ეკლესია. ეკლესიას კათოლიკეობასა და ერთობას ქრისტე ანიჭებს და არა ადამიანები; ხოლო ჩვენი ვალია, ეს ერთიანობა და კათოლიკეობა ისე აღვასრულოთ, რომ არ ვუღალატოთ ღმერთის ამ უდიდეს მადლისმიერ საჩუქარს. ამიტომ ,,კათოლიკე ეკლესიის წევრი მართლმადიდებელი” არა მარტო უპირატესობაა, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, პასუხისმგებლობაა ღმერთისა და ადამიანების წინაშე. პავლე მოციქულს შეეძლო ,,ებრაელებთან ებრაელი” და ,,ელინებთან ელინი” ყოფილიყო, მაგრამ ვინ ამხილებდა მასზე უკეთ იმავე ,,ებრაელებსა” და ,,ელინებს”, როდესაც ისინი კორინთოში უარს ამბობდნენ ერთიანი ევქარისტიული საკრებულოს შექმნაზე?

მრავალფეროვნება თვითმიზანი არ არის და მხოლოდ მაშინაა კანონიერი, როდესაც ერთობით გადაილახება ქრისტეს ჭეშმარიტების სისავსეში. სწორედ ამგვარი ერთობისაკენ უნდა მოვუწოდოთ მართლმადიდებელმა ქრისტიანებმა არამართლმადიდებელ ქრისტიანებს. ჩვენ კვლავ მტკიცედ ვაცხადებთ, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიაში ეს ერთობა უკვე მოპოვებულია, და ამასთან, არა რაღაც უხილავ ან ცრუ - ,,სულიერ” დონეზე, რომელსაც ყველა განყოფილი ქრისტიანები თანაბრად იზიარებენ.

სამწუხაროდ, ამგვარი განცხადების სარწმუნოობისათვის ყველაზე სერიოზული წინააღმდეგობა ისევ და ისევ მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეგნული სახეა: ჩვენი არათანმიმდევრულობა, რომელიც ხელს გვიშლის, ვეცადოთ მაინც კათოლიკეობის ცხოვრებაში განხორციელებას! მოვიტანეთ ამ არათანმიმდევრულობის რამდენიმე მაგალითი, როდესაც ეკლესიის სტუქტურის შესახებ ვსაუბრობდით. კიდევ ერთხელ ხაზს ვუსვამ, რომ ჯერჯერობით მართლმადიდებლობის ყოველგვარ მოწმობასთან წინააღმდეგობაში მოდის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინამდვილის ამსახველი კონკრეტული ფაქტები, რომლებიც ყველასათვის აშკარაა.

კათოლიკეობის დამოწმების სიძნელე თვით მასშია, რადგან ის, გარდა იმისა, რომ ღმერთის საჩუქარია, მოვალეობაცაა. კათოლიკეობაში იგულისხმება ქმედითი სიფხიზლე, განსჯა და ღმერთის შემოქმედებითი და მხსნელი ძალის გამოვლინებისადმი ყველგან და მუდამ მზადყოფნა. ,,კათოლიკე” ეკლესია ხარობს ღმერთის მოქმედების ყოველი გამოვლინების გამო, თვით მისი კანონიკური საზღვრების მიღმაც კი, რადგან ის სწორედ იმ ერთი ღმერთის ეკლესიაა, რომელიც ყოველივე სიკეთის წყაროა. მიუხედავად დასავლურ ქრისტიანულ ტრადიციაში არსებული ცდომილებებისა და ერესებისა, რომლებიც ჩვენთვის მიუღებელია, აშკარაა, რომ განხეთქილების შემდეგაც კი დასავლელი წმინდანები, მოაზროვნეები და მილიონობით უბრალო ადამიანი კვლავ სულიწმინდით იყვნენ შთაგონებული. საღმრთო მადლი უეცრად, განხეთქილებისთანავე არ გამქრალა. მართლმადიდებელი ეკლესია ამას ყოველთვის აღიარებდა, თუმცა ამავე დროს არ ვარდებოდა ერთგვარ რელატივიზმში და ყოველთვის თვლიდა, რომ ის ერთადერთი, ჭეშმარიტი, კათოლიკე ეკლესიაა. რადგან ,,კათოლიკედ” ყოფნა სწორედაც იმას ნიშნავს, რომ შეგეძლოს ყველგან დაინახო ღმერთის მოქმედება, ის, რაც არსით ,,კეთილია”, და მზად იყო, მიიღო როგორც საკუთარი. კათოლიკეობა უარყოფს მხოლოდ ბოროტებასა და ცდომილებას. გვჯერა, რომ ,,განსჯა”, ცდომილებების უარყოფა და ნამდვილისა და სწორის ყველგან შეცნობა ღმერთის ჭეშმარიტ ეკლესიაში სულიწმინდით ხდება. წმინდა გრიგოლ ღმრთისმეტყველის სიტყვებით რომ ვთქვათ: ,,ჭეშმარიტება ხორციელდება ყოველგვარი მწვალებლობის მოსპობით და ამავე დროს ყველაფრისაგან სასარგებლოს მიღებით” (სიტყვა მესამე). ეს ციტატა ჩვენი ეკუმენური ლოზუნგი უნდა გახდეს. ის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ჩვენთვის, რომელნიც უფალმა დასავლურ ცივილიზაციაში მართლმადიდებლობის დამმოწმებლებად დაგვადგინა.

მნიშვნელოვანი ბიბლიური და კანონიკური ცნებები ,,განსჯა” (Ŋιακρισισş-ბერძ. ,,განკითხვა” - I კორ. 12, 10) და ,,ცნობა” (ზმნა ,,ცოდნიდან” γινωκην - ბერძ., იოანე ღვთისმეტყველის I ეპისტოლეში), როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი აზრით, ეკუმენიზმისადმი მართლმადიდებლური მიდგომის ჭეშმარიტი საფუძველია. როდესაც ვკარგავთ ჭეშმარიტი ქრისტიანული სიყვარულის თვისების ან ცდომილების დანახვის უნარსა და სიხარულს ყოველგვარი სიკეთისა და სიმართლის გამო, ამით კათოლიკეობას ვღალატობთ. ღმერთის მყოფობის თუნდაც უმცირესი გამოვლინების არდანახვა, სადაც არ უნდა იყოს იგი და მხოლოდ უარყოფითი და თავდაცვითი პოზიციის დაჭერა არამართლმადიდებელი ქრისტიანების მიმართ არა მხოლოდ კათოლიკეობის ღალატია, არამედ ნეომანიქეველობის ერთ-ერთი სახეობაა. და პირიქით: არცნობა იმისა, რომ ცდომილებები და ერესები ნამდვილად არსებობს და მომაკვდინებლად მოქმედებს ადამიანებზე, დავიწყება იმისა, რომ ეკლესია ჭეშმარიტების სისავსეზეა დამყარებული, ასევე ღალატია არა მარტო მართლმადიდებელი გარდამოცემისა, არამედ ახალი აღთქმისაც, რომელსაც ეს გარდამოცემა ემყარება.

ეკუმენურ მოძრაობაში ჩვენი მონაწილეობის ერთ-ერთი სიძნელე დღეს მდგომარეობს მრავალი ეკუმენური დაწესებულების ახალ გატაცებაში ,,სეკულარიზაციის” მოდური ღმრთისმეტყველებით, რომელიც წარმოდგება ძველისძველი დასავლური მიდრეკილებიდან, ჩაეთვალა ადამიანი ღმერთისაგან ,,დამოუკიდებელ” არსებად, ხოლო მისი ,,საერო” ცხოვრება კი თვითმიზნად. ზოგიერთი მართლმადიდებელი ამაზე პანიკურად და სექტანტური მეთოდებით რეაგირებს, ხოლო სხვანი არ ცნობენ მდგომარეობის სერიოზულობას და მიიჩნევენ, რომ უნდა ისარგებლონ იმ უპირატესობით (რომელიც ხშირად მოჩვენებითია), რომელთაც მათ ეკუმენური მოძრაობის წევრობა ანიჭებს. ჩვენი, როგორც ღმრთისმეტყველთა, პასუხისმგებლობა იმაში მდგომარეობს, რომ თავი ავარიდოთ ამგვარ საცდურებს და ეკლესიის მოღვაწეობისა და მოწმობის გზა გამოვნახოთ. ამასთან დაკავშირებით ჩვენი ამოცანაა ეკუმენიზმისადმი ნამდვილი მართლმადიდებლური მიდგომის გამონახვა, რაც განუყოფელია ღმრთისმეტყველებისაგან ,,სოფლისა” - წმინდა წერილის სხვა მრავალმნიშვნელოვანი ცნებისა - რადგან მისი ერთი გაგებით, ღმერთმა ,,შეიყვარა” იგი და მისი სიცოცხლისათვის საკუთარი ძე მისცა, ხოლო მეორე გაგებით, მოწოდებულნი ვართ ,,შევიძულოთ” იგი.

კათოლიკეობა და მისია

ქრისტიანული მტკიცებულება, რომ იესო ნამდვილად ,,სიტყვა ღმრთისაა” - ლოგოსი, რომლის ,,მიერ ყოველივე შეიქმნა” - უნივერსალურია, რომელიც თავის თავში არა მხოლოდ ყველა ადამიანს, არამედ სრულიად სამყაროს მოიცავს. იოანე ღვთისმეტყველის სახარებაში ქრისტესა და ლოგოსის გათანაბრება ნიშნავს, რომ იესო არა მარტო ,,მხსნელია ჩვენი სულებისა”, არა მარტო ,,რელიგიად” სახელდებული დარგის არსებობის მაუწყებელია, არამედ მასშია თავმოყრილი სრული ჭეშმარიტება ყოველი ქმნილების წარმოშობის, განვითარებისა და საბოლოო ბედის შესახებ. ეს ნიშნავს, რომ მისი ეკლესია კათოლიკე უნდა იყოს - კათო'ლონ - ბერძ. - ,,ის, რაც ყოველივეს ეხება”.

ალბათ, ყველანი დავეთანხმებით, რომ უნდა დავძლიოთ ერთგვარი გაუბრალოების საცდური, რომელსაც წარსულში ქრისტიანები ხშირად ემორჩილებოდნენ. ის მდგომარეობს ბიბლიის გამოყენებაში როგორც ფიზიკის ან ბიოლოგიის ცნობარისა და საეკლესიო იერარქიის პრეტენზიაში ჰქონდეთ სამეცნიერო კვლევებისა და ცოდნის გაკონტროლების უფლება. ასეთი დამოკიდებულებები გამოცხადების არასწორ განმარტებას ემყარებოდა, კერძოდ კი - იმ ადამიანური სიტყვების, რომლითაც უფალი ბიბლიაში საუბრობს, გაიგივებას ერთადერთ, ცოცხალ და პიროვნულ ლოგოსთან, რომელიც თავის ეკლესიაში სულიწმინდით მეტყველებს. ჩვენ მართლაც გვწამს, რომ სწორედ იესო ქრისტეა პიროვნული, ღმრთაებრივი ლოგოსი, რომელშიც აღსრულდა ძველ აღთქმაში გაცხადებული ფარდობითი ჭეშმარიტებები და რომელშიც უნდა ვეძებოთ ადამიანის წარმოშობისა და ცხოვრების უმაღლესი აზრი, რომელთა შესახებაც მეცნიერებაც მრავალ მნიშვნელოვან ცნობას გვაწვდის.

მისიონერობის მიზანი მართლაც ისაა, რომ ყველა ადამიანმა შეიცნოს ქრისტე და მასში ჰპოვოს ღმერთთან ურთიერთობის გზა. მაგრამ ქრისტეს შეცნობა და ღმერთთან ერთობა (რასაც წმინდა მამები ,,განღმრთობას” უწოდებენ) ადამიანებს იმიტომ კი არ ეძლევათ, რომ ისინი ადამიანისა და სამყაროს შესახებ ცოდნას ჩაენაცვლონ, არამედ შეავსონ ეს ცოდნა და ახალი აზრი და შემოქმედებითი განზომილება შესძინონ მას. ამგვარად, საღმრთო გამოცხადებიდან - წმ. წერილიდან და გარდამოცემიდან, მიღებული ცოდნა კი არ ჩაენაცვლება კულტურასა და მეცნიერებას, არამედ ადამიანის გონებას ამსოფლიური, არარელიგიური აზროვნებისაგან ანუ სამყაროსადმი გარდაუვლად ცალმხრივი მიდგომისაგან ათავისუფლებს.

ეს ძირითადი წინაპირობები ყოველთვის იყო ,,ამა სოფლისადმი და მისიისადმი მართლმადიდებლური მიდგომის საფუძველი. სხვადასხვა ხალხის ენების ღმრთისმსახურებაში გამოყენების ტრადიცია (ეგრეთ წოდებული კირილე-მეთოდესეული იდეოლოგია) თავისთავად უკვე იმაზე მიანიშნებს, რომ ქრისტიანობა კი არ უარყოფს ეროვნულ კულტურებს, არამედ კათოლიკე გარდამოცემის ერთიან მრავალფეროვნებაში აღიქვამს მათ. მიუხედავად ამისა, ამგვარი მიდგომის დროს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში მოცემული გარემოებისათვის დამახასიათებელ პრობლემებს ვაწყდებით. მაგალითად, ამერიკის პლურალისტური და ნაწილობრივ ქრისტიანული კულტურა მართლმადიდებლობისათვის უპრეცედენტო გამოწვევაა, რომელსაც ჯერ კიდევ ზრდის პროცესში მყოფმა ამერიკულმა მართლმადიდებლობამ დაუყოვნებლივ უნდა უპასუხოს. ეს კი დინამიკურსა და შემოქმედებით მიდგომას მოითხოვს. მართლმადიდებლობის ეთნიკურ გეტოებში ჩაკეტვა, რაც ხელს უწყობდა მართლმადიდებლური სარწმუნოების ახალ სამყაროში გადატანას, ერთი მხრივ, კათოლიკურობის ღალატია, მეორე მხრივ კი, საკმაოდ არასანდო ზღუდეა ამერიკული საზოგადოებრივი სინამდვილის შთანმთქმელი ზეწოლისაგან თავდასაცავად. ამავე დროს უპირობო ამერიკანიზაციაც არ არის მართებული გამოსავალი, რადგანაც ,,სოფელი” არასდროს მიიღება ღმერთის სასუფეველში ყოველგვარი პირობის გარეშე; მან ჯვრითა და აღდგომით უნდა განიცადოს სახეცვლილება და ფერისცვალება. ეს კი ნამდვილად დინამიკური და შემოქმედებითი პროცესია, რომლისთვისაც ეკლესია სულიწმინდის ხელმძღვანელობას საჭიროებს.

ყველა ჩვენგანისთვის ცნობილია, რომ ,,ამა სოფლის” შესახებ თანამედროვე ღმრთისმეტყველება რთულ მდგომარეობაში იმყოფება. მრავალი პროტესტანტი და ზოგიერთი კათოლიკე ღმრთისმეტყველი ენერგიულად წამოწევს წინა პლანზე ტრადიციულ დასავლურ წარმოდგენას ,,ყოველგვარი მიწიერის ავტონომიურობის” შესახებ. ახალ სეკულარისტულ მიმდინარეობას მივყავართ არა მხოლოდ იმის მტკიცებამდე, რომ გარკვეული აზრით, ეს მიწიერი სამყარო გამოცხადების ერთადერთი ჭეშმარიტი წყაროა, არამედ იმისაც, რომ რაღაც პარადოქსული ლოგიკით, თვით სამყაროს გაგებაც წმინდა წყლის სოციოლოგიურ კატეგორიებამდე დადის. ადამიანის ბედი განისაზღვრება თითქმის მხოლოდ ეკონომიური განვითარებითა და სოციალური სამართლიანობით.

ასეთი ,,სოციალური” მიმართულების ერთადერთ კონკურენტად ფროიდის პანსექსუალიზმი გვევლინება.

ამ მიმდინარეობებზე აშკარად გამოხატული საპასუხო რეაქცია, ჩვენი ეკლესიის ,,კათოლიკეობის” დამოწმების ფარგლებში, დღეს მართლმადიდებლობის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანად მიმაჩნია. ყოველგვარი ტრიუმფალიზმის გარეშე შეგვიძლია ვამტკიცოთ და ვაჩვენოთ, რომ ადამიანის ბუნების შესახებ მართლმადიდებლური გარდამოცემა მართლაც რომ უაღრესად მდიდარია არა მხოლოდ წმინდა მამების მიერ დატოვებული მემკვიდრეობით, არამედ ღმრთისმეტყველების ახლო წარსულში განვითარებითაც. სახელდობრ, ვგულისხმობ მე-19 საუკუნის მიწურულისა და მე-20 საუკუნის დასაწყისის რუსული რელიგიური ფილოსოფიის ზოგიერთ ასპექტს. თანამედროვე დასავლურ ღმრთისმეტყველებაზე, ერთი მხრივ, შლეიერმახერის, ხოლო მეორე მხრივ, ჰეგელის ყოვლად გაუმართლებული მონოპოლია, ცალმხრივობასა და ნაწილობრივ არცოდნაზეა დამყარებული. მართლმადიდებლები მკაფიოდ უნდა გადმოსცემდნენ ბერძენი წმინდა მამების თეოცენტრულ ანთროპოლოგიაზე დაფუძნებულ მოძღვრებას და მაშინ ისინი დასავლეთშიც მალე გამოძებნიან გავლენიან მოკავშირეებს (მხედველობაში მაქვს, მაგალითად, კარლ რანერის შრომების ნაწილი).

ამასთან არ უნდა დავივიწყოთ, რომ, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, ჭეშმარიტი ქრისტიანული კეთილმაუწყებლობა ყველასთვის ადვილად გასაგებად ვერ იქნება გამოთქმული და ამიტომ ამა სოფლად ადვილად ვერ პოვებს გამოხმაურებას. ძე ღმრთისა, გახდა რა ადამიანი და იტვირთა რა ადამიანური ბუნების მთელი სისავსე, არ შეიზღუდა რაიმე არსებული იდეოლოგიით ან მოღვაწეობის სისტემით. ეს ჩვენც არ უნდა გავაკეთოთ. ქრისტიანი, მაგალითად, აუცილებლად იქნება სოციალური თანასწორობის ქომაგი, მაგრამ ამასთან ერთად უნდა დაადასტუროს, რომ ადამიანის საბოლოო დანიშნულება არ მდგომარეობს მხოლოდ და მხოლოდ მატერიალური სიკეთეების სამართლიან განაწილებაში. მათ, რომელთაც სჯერათ სოციალური რევოლუციებისა, ქრისტიანობა აუცილებლად გაუბედავ და არა ბოლომდე ერთგულ მოკავშირედ მოეჩვენებათ, ვინც ყოველთვის შეახსენებს მათ, რომ რევოლუცია არ არის ყოველგვარი ბოროტების წამალი, და ნამდვილ ოპიუმადაც კი შეიძლება იქცეს ხალხისთვის. მემარჯვენეებთან თუ მემარცხენეებთან ერთად ქრისტიანს მხოლოდ გზის ნაწილი შეუძლია გაიაროს და სავარაუდოა, რომ იგი ორივეს იმედს გაუცრუებს. ის კი მთელი თავისი არსით ერთგული რჩება ესქატოლოგიური ,,მოველი აღდგომასა მკვდრეთით”.

ამგვარად, ეკლესია თავს ვერ გააიგივებს ვერც სოციალურ მოღვაწეობასა და ,,ცვლილებათა” იდეოლოგიებთან და ვერც კონსერვატიულ ფილოსოფიასთან ,,status quo”. მაგრამ არსებობს ქრისტიანობის უფრო ბუნებრივი და საიმედო მოკავშირე, რომელსაც ქრისტიანთა უმრავლესობა ხშირად ვერც ამჩნევს. ეს მოკავშირე, რომელსაც გთავაზობთ, მეცნიერებაა.

ეკლესიასა და მეცნიერებას შორის ურთიერთობის ისტორია, როგორც თქვენთვის ცნობილია, ტრაგიკულია და ეკლესია უფრო მეტადაა პასუხისმგებელი ამ კონფლიქტში. თუ დასავლეთის ეკლესია ცდილობდა, მეცნიერება თავისი იძულებითი კონტროლისადმი დაექვემდებარებინა, რამაც ანტირელიგიური ,,მეცნიერებისა” და პოზიტივიზმის განვითარებას შეუწყო ხელი, მართლმადიდებლური აღმოსავლეთი ხშირად ზედმეტად და განსაკუთრებულად ჭვრეტითად და (რაღა დასამალია) ერთგვარად მონოფიზიტურად იყო განწყობილი. აღმოსავლეთს არასდროს ეცალა ამ საკითხზე დასაფიქრებლად. გარდა ამისა, თანამედროვე მეცნიერება ევროპულ დასავლეთში შეიქმნა და არა - ბიზანტიურ ან სლავურ აღმოსავლეთში.

და მაინც, დღეს მეცნიერება და ქრისტიანობა უკვე ერთმანეთის მტრები აღარ არიან, თუმცა მათ შორის ტრაგიკული ურთიერთ-არცოდნა შეინიშნება. ქრისტიანმა ღმრთისმეტყველებმა ცოტა რამ იციან საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების შესახებ, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ საკუთრივ მათი მოღვაწეობის არეალი საკმაოდ ფართოა, და ნაწილობრივ იმიტომაც, რომ ნამდვილ მეცნიერებასთან შეჭიდების ხალისი მალევე ეკარგებათ მისით დაინტერესებულ მოყვარულებს, რასაც ვერ ვიტყვით სოციოლოგიასა და პოლიტიკაზე. ამიტომ მრავალი ღმრთისმეტყველი ცდუნდება ასეთი იოლი და ყალბი წარმატებით და ხდება დილეტანტი სოციოლოგი და ასევე დილეტანტი პოლიტიკურ მოღვაწეობაში, რათა ხელი შეუწყოს ,,დიალოგს” იმასთან, რაც მას ,,ამსოფლიურად” მიაჩნია. თავის მხრივ, საბუნებისმეტყველო მეცნიერების წარმომადგენლებმა ქრისტიანობის შესახებ, ჩვეულებრივ, იმაზე მეტი არ იციან, რაც ზოგიერთმა მათგანმა ბავშვობაში, სკოლაში ისწავლა. მაგრამ თანამედროვე სამყაროს სწორედ საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები და მათგან წარმოშობილი ტექნოლოგიები მართავენ და არა პოლიტიკური მოღვაწეები ან სოციალური იდეოლოგები. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები გონებრივ დისციპლინასა და სიმკაცრეს მოითხოვს, რაც ასევე აუცილებელია კარგი ღმრთისმეტყველებისათვისაც: ღმრთისმეტყველსა და მკვლევარ მეცნიერს შეუძლიათ ერთმანეთის გაგება და უნდა გაუგონ კიდეც ერთმანეთს და თუ არ იცნობენ ერთმანეთს, ამის მიზეზი, პირველ რიგში, საუკუნეთა განმავლობაში მათ შორის არსებული მტრობა და საკუთარი კერძო ინტერესებით ზედმეტი დაკავებულობაა. აი, სად უნდა გამოამჟღავნოს ეკლესიამ თავისი კათოლიკეობა, ანუ - ყოველგვარი ვიწრო ხედვის დაძლევაში! ზოგიერთმა ჩვენმა თანამედროვემ გვიჩვენა, თუ როგორც შეიძლება ამის გაკეთება და ესენი არიან მამა პავლე ფლორენსკი რუსეთში და ტეიარ დე შარდენი დასავლეთში. მათ, შესაძლოა, გვერდი ვერ აუარეს ზოგიერთ ინტელექტუალურ ცდომილებას, მაგრამ განა არ უნდა შევუნდოთ მათ, თუ გავიხსენებთ, რამდენად ტრაგიკულად მარტონი იყვნენ ისინი თავისი დროის ღმრთისმეტყველებს შორის, როდესაც ცდილობდნენ დაემტკიცებინათ, რომ ღმრთისმეტყველება და საბუნებისმეტყველო მეცნიერებები სინამდვილეში ერთსა და იმავე ჭეშმარიტებაში ეძებენ წვდომას?

აქ, ჩვენ წინაშე ,,კათოლიკე” პასუხისმგებლობის ყოვლად გადაუდებელი ამოცანა დგას, რა თქმა უნდა, არა ,,მართლმადიდებლური მეცნიერების” შექმნის აზრით, რომელმაც უფრო მეტი იცის ატომების, მოლეკულებისა და გენების შესახებ, ვიდრე ჩვეულებრივმა მეცნიერებამ, არამედ იმ აზრით, რომ ღმრთისმეტყველება და ბუნებისმეტყველება ერთმანეთს სერიოზულად გაუწევენ ანგარიშს. დღეს მათ შორის მტრული დამოკიდებულება უკვე აღარ არის, მაგრამ სამაგიეროდ მტრობა ურთიერთიგნორირებამ შეცვალა. დღევანდელი მდგომარეობით, ღმრთისმეტყველები აღიარებენ, რომ მეცნიერება და ტექნოლოგია ადამიანის ხელში უზარმაზარ ძალას წარმოადგენს, რომელიც მას ღმერთისგან მიენიჭა ბუნებაზე მბრძანებლობისათვის. მაგრამ, თავის მხრივ, მეცნიერი მკვლევარებიც უნდა დაგვეთანხმონ, რომ მათი კომპეტენცია მათივე ამოცანითაა შემოსაზღვრული. ისინი ფაქტებს ადგენენ, მაგრამ ამ ფაქტების უზენაესი მნიშვნელობა მათი სპეციალობის ფარგლებს სცდება. ამიტომ უმაღლესი კრიტერიუმებისა და მორალური ნორმების მოსაძიებლად კარგი იქნებოდა ღმრთისმეტყველებისათვის, ანუ სარწმუნოების ძირითადი გონებრივი და სულიერი მტკიცებულებებისათვის მიემართათ.

დასკვნა

ამგვარია ზოგიერთი პრობლემა, რომლებიც ამ კონფერენციაზე წამოიჭრა ეკლესიის კათოლიკეობის შესახებ მსჯელობისას. მოხსენებებს, რომლებიც თქვენ ხელთ გაქვთ, ამ თემატიკაში შევყავართ. ვიმედოვნებ, რომ უახლოეს დღეებში მოვისმენთ პასუხებს შეკითხვებზე და სასარგებლო დისკუსიაც წარიმართება. მაგრამ მთავარი მიზანი ჯერ კიდევ მისაღწევია: კათოლიკეობის შესახებ არა მხოლოდ უნდა ვმსჯელობდეთ, არამედ მისით უნდა ვცხოვრობდეთ. იგი მკაფიო საზომი უნდა გახდეს იმისა, რომ თითოეული ჩვენი ეპარქია და თითოეული სამრევლო ნამდვილად ადგილობრივ კათოლიკე ეკლესიას წარმოადგენს, რომელიც ფლობს ქრისტეს მყოფობის ღმრთაებრივ ძღვენს და მოწოდებულია ის ყოველ ადამიანს განუცხადოს.

თეორიისა და პრაქტიკის ერთმანეთისაგან დაშორება - როგორც უკვე ვთქვი - დღევანდელ ისტორიულ მართლმადიდებელ ეკლესიაში იმდენად დიდია, რომ ის, შესაძლოა, თვით მართლმადიდებლების სასოწარკვეთის მიზეზადაც ქცეულიყო, ხოლო გარეშეთათვის კი მხოლოდ თანამგრძნობი ირონიისა, ეს თეორია მართლაც რომ მხოლოდ ,,თეორია” ყოფილიყო და არა ღმერთის ნიჭი, საღრმთო ევქარისტია რომ ჩვენს სუსტ ადამიანურ თანამეგობრობას ღმერთის ჭეშმარიტ კათოლიკე ეკლესიად არ გარდაქმნიდეს მუდმივად, უფალი რომ დროდადრო არ ახდენდეს ისეთ სასწაულებს, როგორიცაა, მაგალითად, მართლმადიდებლური რწმენის შენარჩუნება ტოტალიტარულ სეკულარიზებულ სახელმწიფოებში, ან მართლმადიდებლური დიასპორების შექმნა დასავლეთში, რაც კვლავ იძლევა მართლმადიდებლობის საქვეყნოდ დამოწმების საშუალებას.

ამ დაშორების გადალახვა და ამგვარად უფრო მეტად დამსახურება ღმერთის დიადი საქმეებისა, ასე აშკარად აღსრულებულთა ჩვენი სარგებლობისა და ხსნისათვის, კვლავ ჩვენს წმინდა მოვალეობად რჩება. სიყალბის, სიცრუისა და ამა თუ იმ ადგილობრივი ტრადიციისა თუ საეკლესიო ინსტიტუციის წარსული დიდების გამო სიამაყით ვერაფერს ვუმკურნალებთ. იმ კრიტიკული ეპოქას, რომელშიც ამჟამად ვცხოვრობთ, ერთი დადებითი თვისება აქვს: ესაა ეგზისტენციალური ჭეშმარიტებისა და სიწმინდის ძიება.

მე ახლახან ვახსენე სიტყვა, რომელიც არავითარ შემთხვევაში არ უნდა დავივიწყოთ, როდესაც კათოლიკეობის შესახებ ვმსჯელობთ. ეკლესია არა მარტო ერთიანი და კათოლიკეა, არამედ წმინდაცაა. სიწმინდე ღმრთაებრივი თვისებაა, ისევე როგორც ჭეშმარიტი ერთიანობა და უნივერსალურობა, მაგრამ ეკლესიაში ის მისაწვდომი ხდება ადამიანებისთვის. ადამიანები, რომელთაც ჩვენ ,,წმინდანებს” ვუწოდებთ, სწორედ ის ქრისტიანები არიან, რომლებიც თავიანთ თავში სხვებზე მეტად ახორციელებდნენ ღმრთაებრივ სიწმინდეს, მათდამი წმინდა ეკლესიაში მინიჭებულს. როგორც ყველა თქვენგანისათვის ცნობილია, ეკლესიის მამები არასდროს ასხვავებდნენ ,,ღმერთის ხედვასა” და ,,ღმრთისმეტყველებას”. ისინი არასდროს უშვებდნენ აზრს, რომ სახარების გაგებისათვის ინტელექტუალურ მონაცემებს რაიმე მნიშვნელობა აქვს სიწმინდის გარეშე. წარსულში სწორედ წმინდანებს და არა ,,პროფესიონალ საეკლესიო მოღვაწეებს” ხელეწიფებოდათ ქრისტეს ხატება ემცნოთ ქვეყნიერებისათვის, რადგან მხოლოდ სიწმინდის ნათელშია შესაძლებელი ჯვრის დედააზრისა და პავლე მოციქულის მიერ იმდროინდელი ეკლესიის აღწერის მნიშვნელობის ჭეშმარიტი წვდომა:

,,ვითარცა მაცთურნი და ჭეშმარიტნი;
ვითარცა უცნაურნი და საცნაურნი,
ვითარცა მოსიკუდიდნი და აჰა ესერა ცხოველ ვართ,
ვითარცა სწავლულნი და არა სიკულდიდნი;
ვითარცა მწუხარენი, და მარადის გვიხარის;
ვითარცა გლახაკნი, და მრავალთა განვამდიდრებთ;
ვითარცა არარაი გუაქუს, და ყოველივე გუაქუს.”

(2 კორ. 6: 8-10)

მოხსენება წაკითხულ იქნა დასავლეთევროპული საძმოს ყრილობაზე

მიშელ სტავრუ
შორენა შამანაძის თარგმანი

შესავალი

საკითხი, რომლის შესახებაც თქვენი თხოვნით დღეს მომიწევს ლაპარაკი, უაღრესად ყოვლისმომცველია. ვერც კი წარმომიდგენია, რამდენად შევძლებ მოვიცვა მისი ყველა ასპექტი. აქედან გამომდინარე, ან უნდა ვისაუბრო იმ მძლავრ და განუწყვეტელ გამოწვევებზე, რომლებიც არსებობს ეკლესიის, როგორც სამყაროს გამანაყოფიერებელის მიმართ, თავი უნდა ავარიდო იმ უამრავ შეკითხვას, რომელთაც თანამედროვე სამყარო მუდმივად უსვამს ეკლესიას და რომლებზეც ვალდებულია უპასუხოს. მე ავირჩიე ვია მედია - შუალედური გზა და დასმულ საკითხს მივუდექი ორგვარად: პირველი - ეს არის საღვთისმეტყველო, თეორიული, მეორე კი - თანამედროვეობასთან დაკავშირებული. სინამდვილეში ეკლესია იგივეა, რაც იყო, ისევე როგორც იგივეა მისი თავი ქრისტე, რომელიც ,,იგივეა გუშინ და დღეს და უკუნითი უკუნისამდე” (ებრ. 13, 8), ზუსტად ასევე უცვლელია მისი ფუძემდებლური დამოკიდებულება სამყაროსადმი. მეორე მხრივ, უფალი მოგვიწოდებს გავარჩიოთ ,,დროთა ნიშანი” (მათე, 16, 2-3) და ყურადღებით მოვეპყრათ ამა სოფლისეულ კითხვებს, ასე ძალიან რომ საჭიროებს სახარების დამოწმებას ჩვენი მხრიდან.

აქედან გამომდინარე, ჩემი მიდგომა იქნება შეზღუდული, რამეთუ იგი შეესაბამება იმ გეო-ისტორიულ კონტექსტს, რომელშიც მოქცეულია: ეს არის მართლმადიდებლური ეკლესიის საერო წევრის მიერ დასავლეთში წარმოთქმული სიტყვა, იმ ეკლესიის წევრისა, რომელიც ჯერ კიდევ იტანჯება სამშობიარო ტკივილებით.

მას შემდეგ, რაც მოვხაზავ დღევანდელი ეპოქის კონტექსტს და დავაფიქსირებ ეკლესიის დამოკიდებულებას სამყაროსადმი, შევეცდები მოვნიშნო თანამედროვეობის უდიდეს გამოწვევათაგან ზოგიერთი, რათა ბოლოს გადავიდე იმაზე, თუ როგორ შეუძლია ეკლესიას მათი მოგერიება.

I. ის ისტორიული კონტექსტი, რომელშიც ვიმყოფებით დღეს

ეპოქა, რომელშიც ვცხოვრობთ ახლა, მესამე ათასწლეულის გარიჟრაჟზე, არის ეპოქა იმ უდიდესი გადატრიალებებისა, რომლებიც უკავშირდება გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულებისდროინდელ ტექნოლოგიურ, პოლიტიკურ თუ ეკონომიკურ ცვლილებებს. ჩვენ ჩათრეული ვართ გლობალიზაციის შეუქცევად პროცესში, რომელიც დაკავშირებულია ელექტრონიკაში, ინფორმატიკასა და კომუნიკაციურ სისტემაში მომხდარ ტექნიკურ რევოლუციასთან, რომლის შედეგადაც განსაკუთრებული განვითარება პოვა ინტერნეტმა და უახლესმა ტექნოლოგიებმა. გლობალიზაცია ქსელში ქმნის მსოფლიო მასშტაბის მეგა-საზოგადოებას, მსგავსად იმ ინფორმატიული საზოგადოებებისა, სადაც ყოველი ანალიტიკოსი-პროგრამისტი თავის მუშა ჯგუფს კომპიუტერის მეშვეობით უკავშირდება: ეს უფრო მეტია, ვიდრე მხატვრული სახე, აქ საუბარია გლობალიზებული საზოგადოების თვით იმ პარადიგმაზე, რომელსაც ჩვენ მივეკუთვნებით. ადამიანთა თითქმის ყველანაირი ერთობა უკვე უკავშირდება ან მალე აღმოჩნდება დაკავშირებული ერთმანეთთან.

ეს მსოფლიო ფენომენი უშუალო ზემოქმედებას ახდენს როგორც ინდივიდუალურ, ასევე საეკლესიო ცხოვრებაზე. ეს ის რთული რეალობაა, რომლის ნაყოფიც ფრიად წინააღმდეგობრივია. იგი, ერთი მხრივ, აძლიერებს იმ ქვეყანათა ინტეგრაციას, რომლებიც დღემდე მარგინალების მდგომარეობაში იმყოფებოდნენ, აგრეთვე ქმნის ბევრად უკეთეს წინაპირობებს ხალხთა და კულტურათა შესახვედრად.

თუმცა, მეორე მხრივ, სახეზეა საეჭვო ნაყოფიც. იგი ახდენს კულტურათა, მათ შორის დასავლური კულტურის დესტრუქტურიზაციას, ჰომოგენიზებას და, კათოლიკოს არამ I-ის სიტყვებით, აწარმოებს ,,მსოფლიო მონოკულტურას, რომელიც სპობს ტრადიციებს, ღირებულებებსა და რელიგიურ სიმბოლოებს” 1[1]. თანაც ერთმანეთთან კავშირი სულაც არ ნიშნავს ერთიანობას: გამაერთიანებელი უნიფიკაცია არის ადამიანურ ერთობათა ფესვებისა და ფრაგმენტაციების დაკარგვა. სულ უფრო და უფრო მეტ ადგილას იჩენს ხოლმე თავს იდენტურობის კრიზისი, რასაც სულ ახალ-ახალი დაპირისპირება თუ გათიშულობა სდევს თან.

ამ სრულიად ახლებურ პლანეტარულ კონტექსტში ჩვენ წინაშე დაისმის კითხვა ჩვენი და სრულიად მსოფლიოს მყოფობის სიღრმისეული საზრისის შესახებ. თანამედროვე პოსტმოდერნისტულ ეპოქაში საყოველთაოდ მისაღები ხდება ფასეულობათა და იდეოლოგიათა ყველა იმ სისტემის უარყოფა, ადრე რომ ასე მონდომებით ახვევდნენ თავს მსოფლიოს. დადგენილია იმ ტრადიციულ რელიგიათა მივიწყების ფაქტები, რეტროგრადულად და დოგმატურად რომ არიან მიჩნეულნი; ამავე დროს შეინიშნება დაცვა მოდერნიზმისადმი მიამიტური რწმენისა, რომელიც ხშირად განუყოფელია ჰუმანისტური სციენტიზმისა თუ სექტანტური ანტიკლერიკალიზმისაგან. ნებისმიერი ანტირელიგიური ანტიკლერიკალიზმი, თვით ყველაზე ვირულენტურიც კი, დღეისათვის გამოიყურება ისევე მოძველებულად, როგორც ყველა ის ძველისძველი რელიგია, რომელთა ადგილის დაკავებისკენაც იგი მიისწრაფვის.

მიუხედავად ამისა, ჩვენს საზოგადოებაში აშკარად შეინიშნება ნამდვილი სულიერი შიმშილი, განსაკუთრებით 30 წლამდე ახალგაზრდათა შორის. რელიგიურობა ზოგჯერ მაინც იმკვიდრებს ხოლმე მათ შორის ადგილს, მაგრამ ფრიად ორაზროვანი და საკამათო სახით: ჩნდება ჰიპერინდივიდუალიზებული საკრალურობა გნოზისისა, სექტებისა და, თუ უფრო ფართო პლანს მოვიცავთ, ინდივიდუალური სინკრეტიზმისა, რომლის წიაღშიც მკვიდრდება სციენტიზმი იმ უხილავისა, რომელიც განუყოფელია ყველა იმ რისკის უარყოფასთან, რწმენასა თუ პირად პასუხისმგებლობასთან რომ არის დაკავშირებული. იშლება პრაქტიკა ტრადიციული რელიგიებისა. ტიპური ,,მრწამსი” შემდეგ გამოთქმებში ცხადდება: ,,მე მრწამს, მაგრამ არა ტრანსცენდენტული ღმერთის იდეა, არამედ რაღაც საკრალური, უნივერსალური, რომელიც აღმატებულია ჩემზე და აზრს სძენს ჩემს ცხოვრებას, თუნდაც ამ აზრის აღმოჩენა უკვე ჩემზე იყოს დამოკიდებული”2[2]. ფრანგ ფილოსოფოსებს კი შემდეგი განცხადების გაკეთებაც შეუძლიათ: ,,რელიგიები იმ მომენტიდან ქრება, როგორც კი ინდივიდუალური „რწმენები” მომრავლდება” 3[3].

ამიერიდან ეკლესია, იმისდა მიუხედავად, უნდა მას ეს თუ არა, მაინც აღმოჩნდება ფრაგმენტირებული და პრივატიზებული და გარედან აღიქმება, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი შემოთავაზება აზრობრივ მიმართულებათა, რელიგიათა თუ სექტათა შორის იმ ფართო ბაზარზე, სადაც, როგორც ვიცით, კლიენტი ყოველთვის მართალია. ამ გარეგნულ გამოურჩევლობას ლოგიკური აუცილებლობით მოჰყვება ხოლმე მასხრად აგდება და ინდიფერენტულობა, რამაც კი უნდა შეძრას, წესით, ჩვენი საეკლესიო ცნობიერება.

აღნიშვნის ღირსია აგრეთვე რელიგიურობის უახლესი გამოვლინებები სრულიად მოულოდნელი ფორმებით. ეკლესიისადმი კუთვნილების ფორმებისადმი მიძღვნილმა ამასწინდელმა კოლოქვიუმმა დაგვანახა, რომ დასავლეთში, ეკლესიის აღქმის თანამედროვე მეთოდთა თანახმად, თავისუფლად შეიძლება გამოინახონ ისეთი მორწმუნეები, რომლებიც შეიძლება საერთოდ არ მიეკუთვნებოდნენ ეკლესიას და ისეთი ურწმუნოებიც, რომლებიც არიან ეკლესიის წევრები.

იმისათვის, შეგვეძლოს სამყაროს რეკონფიგურაციასა და დიად ცვლილებებთან დაკავშირებული კრიზისების პირობებში პასუხი გავცეთ თანამედროვეობის გამოწვევებს, საჭიროა დასაწყისისთვის კვლავ მივუბრუნდეთ მარტივ კითხვებს: რას ნიშნავს ჩვენთვის ეკლესია? რაში მდგომარეობს მისი სიღრმისეული საზრისი და მოწოდება?

II. ეგზისტენციალური მიდგომა ეკლესიისა და სამყაროსადმი მისეული დამოკიდებულების მიმართ

1. ეკლესია და მისი დამოკიდებულება ევქარისტიისადმი

ყოველ საღვთო ლიტურგიაზე ,,მრწამსის” იმ სიტყვებით, ეკლესიას რომ ეძღვნება, ყველანი ერთხმად ვაცხადებთ ხოლმე: ,,მრწამს ერთი წმიდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია”. ამაში ჩვენ ვათავსებთ ეკლესიისადმი ჩვენს რწმენას. ეს რწმენა კი გამოიხატება არა ადამიანურ საქმიანობაში, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, ღვთის ნაბოძვარში, რომელიც საერთო წესით ებოძა იმ ადამიანთა ერთობას, რომელთაც მან მოუხმო. (ეს არის სწორედ აზრი ბერძნული ზმნისა - ekkaleo, რომლისგანაც მომდინარეობს სიტყვა ეკლესია - ekklesia).

მაინც როგორ გვჩუქნის ეკლესია სიცოცხლეს ღმერთში? იგი ამას აკეთებს ევქარისტიული კრების მეშვეობით, რომელიც ლიტურგიაში იწყება ღვთის სიტყვის კითხვით და მთავრდება პურისა და ღვინის წმიდა საიდუმლოებებთან ზიარებით, რომელიც მრევლის მოთხოვნის საფუძველზე სულიწმინდის მიერ გარდაიქმნება ხოლმე ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს ხორცად და სისხლად. მეორე მხრივ, ევქარისტიის მსახურება ყოველთვის ხდება ადგილობრივი ეპისკოპოსის სახელით, რათა დადასტურებული და ხაზგასმულ იქნას ადგილობრივი მრევლის ერთიანობა ყველა სხვა ეკლესიასთან, რომელიც კი მდებარეობს იმავე სივრცეში (ერთიანობა) და დროში (სამოციქულო მემკვიდრეობითობა). კონკრეტული გზით სწორედ ასე ხდება პატივის მიგება ეკლესიის ერთიანობისადმი (კათოლიკეობისადმი), იმ ფაქტისადმი, რომ ერთიანობა და მრავალფეროვნება ერთმანეთს ეუღლება რომელიმე კონკრეტულ ადგილას, ზემოდან ბოძებული სიცოცხლის სრულ სისავსეში.

როგორც ამას პ. ნ. აფანასიევი გვიჩვენებს, ევქარისტია, რომელიც სულაც არ უნდა განვიხილოთ როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი, სხვათა მსგავსი საიდუმლოება, თურმე მჭიდროდ არის დაკავშირებული თავად ეკლესიის საიდუმლოებასთან.

,,კორინთელთა” წაკითხვა სხვებზე უკეთ მოჰფენს ამ საქმეს ნათელს. მე-10 თავში წმიდა პავლე ამბობს: ,,ან ეს პური, რომელსაც ვტეხთ, განა ზიარება არ არის ქრისტეს ხორცისა? ერთია პური, და ჩვენ, მრავალნი, ერთი სხეული ვართ, ვინაიდან ყველანი ერთსა და იმავე პურს ვეზიარებით” (I კორ. 10, 16-17); ზუსტად ასევე, მე-11 თავში მოციქული მორწმუნეთა (ekklesia) კრებას აიგივებს უფლის სერობისთვის თავშეყრასთან (kyriakon deipnon).

აქედან გამომდინარე ეკლესია შეგვიძლია განვიხილოთ კონკრეტულად მრევლის სახით, რომელიც იკრიბება ევქარისტიის მსახურებისთვის იმ ყველაფრის გათვალისწინებით, რასაც ეს მსახურება გულისხმობს, მისგან გამომდინარე ყოველი შედეგით.

ამ გაგებით ეკლესია თავის საიდუმლო მყოფობას იღებს თავად ქრისტესაგან. პავლე მოციქული ამის შესახებ ასე ამბობს: ,,სიცოცხლე თქვენი დაიფარა ქრისტესთან ერთად ღმერთში”. (კოლ. 3.3). მაგრამ ქრისტე, რა თქმა უნდა, წარმოუდგენელია სულიწმინდის გარეშე, რომელიც დავანებულია მასზე და რომელსაც იგი გვიგზავნის მამისაგან, რათა გვაკურთხოს. მაშინ გამოდის, რომ ეკლესია ყოფილა სამება ღმერთის მეუფების დადგომის ნიშანი, რომელიც საცნაურდება იესო ქრისტეში. ამას კი მივყავართ არა მხოლოდ ორიათასწლოვანი წარსულის აღიარებამდე, არამედ, და ჩვენ ამასაც ვაღიარებთ, მამა ღმერთამდე, რომლის დიდებასაც არა აქვს დასაწყისი ან დასასრული.

ეს ნიშნავს ორ რამეს: 1) მოიპოვებს რა მყოფობას თავისი მომავალი მდგომარეობით, ეკლესია ამით უკვე რეალურად იმკის თავისი მეუფების პირველ ნაყოფს. ევქარისტიული კრება ეს არის საშინელ სამსჯავროზე ხალხთა მომავალი მოწვევის ხატი. უკანასკნელ დღეთა შუქზე (eschata) ეკლესია, თავისი ჭეშმარიტი მყოფობით წარმოადგენს ღმრთის ერს, რომელიც მოკრებილია ყველა ხალხისგან, ყველანაირი ადამიანური პირობისა თუ ყველა დროის გათვალისწინებით.

2) უფლის მეუფების ხატის სახით ეკლესია ჯერ კიდევ არ აიგივებს საკუთარ თავს თავის პროტოტიპთან; იგი განსხვავდება იმ მეუფებისგან, მომავალში რომაა მისთვის გამზადებული: ჩვენ ხომ ჯერ არა ვართ ზეცაში; ამდენად ეკლესია ჯერ კიდევ მხოლოდ მიიწევს მეუფებისკენ და თან ,,თიხის ჭურჭლებით” (2 კორ. 4,7) ეზიდება იმ საუნჯეს, რომელსაც წარმოადგენს ეკლესიის რეალობა.

2. ეკლესიის მისიონერული მოწოდება

ეკლესია ადამიანურ-ღვთიურია და არა უბრალოდ ღვთიური. ღმერთს ესაჭიროება ადამიანები: ,,სამკალი ბევრია, მაგრამ ცოტანი არიან მომკალნი” (მთ. 9,37). ჩვენ ვცხოვრობთ მხოლოდ ღმერთისგან და ღმერთის გულისათვის და აგრეთვე იმის გულისათვის, რათა ყოველი ადამიანი იყოს თავისთავადი და პოვოს საკუთარი თავი ღმერთში. ასე რომ ეკლესია ღვთის ერის მხოლოდ მოკრება კი არ არის, არამედ მათი გაბნევაცაა მთელს მსოფლიოში, რათა ეკლესიური გახადოს ეს სამყარო. საღვთო ლიტურგიის დასასრული ამას საცნაურს ჰყოფს მთელი სისავსით: ,,მოედეთ მსოფლიოს. - ღვთის სახელით”. ეს ნიშნავს, რომ ასეთი ,,მოდება” არის არა პოსტლიტურგიული აქტი, არამედ ევქარისტიული ლიტურგიის შემადგენელი ნაწილი, რომელიც მოწოდებულია გაგრძელდეს, კვებავს რა საკუთარი თავით ჩვენი ცხოვრების ყოველ წუთს.

წმ. გრიგოლ ნოსელის მიერ გასაოცრად არის აღწერილი, რომ ქრისტე იქამდე არ აღესრულება ადამიანური თვალსაზრისით, სანამ ყოველი ადამიანი არ განსხეულდება მასში. სულიწმინდამ არა მარტო მიიღო მონაწილეობა მის განსხეულებაში, არამედ მუდმივად მოქმედებს რა ისტორიაში, იგი ჩუქნის ზრდას მის სხეულს, კრიბავს რა მას ეკლესიის სახეში. ეკლესია, ქრისტეს სხეული - ეს არის დინამიკური რეალობა, რომელიც რეალიზაციის პროცესშია ვიდრე უკანასკნელ დღემდე. ასეთ მიდგომას ადასტურებს როგორც ბიბლიური სახე სასუფევლისკენ მიმავალი ღვთის ერისა თუ ეკლესიისა, იმავე ,,უფლის სავანისა”, რომელიც დაფუძნებულია ისეთ ქვაკუთხედზე, როგორიცაა იესო ქრისტე და რომელიც ეწყობა ღმრთის მეუფების მოსვლისათვის (ეფ. 2, 22; Iკორ. 3, 6), ასევე სახე ეკლესიისა, როგორც სასძლოსი, რომელიც იმკობა თავის ზეციურ სასიძოსთან პირისპირ შეხვედრისა და საქორწილო კავშირისათვის.

თუკი ეკლესია ვალდებულია გაერკვეს ყველა იმ გამოწვევაში, რომელიც მოდის ამა თუ იმ ეპოქასა თუ ადგილზე, ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ მას აკისრია იმ დავალების შესრულება, რომელიც მას უკანასკნელ დღეებამდე მიანდო უფალმა - ეს არის ყველანაირი ცოცხალი ქმნილების მოკრება, რათა აჩუქოს ისინი უფალს ქრისტეში სულიწმინდის მადლით და ამ სახით მოიახლოვოს დედამიწაზე ღმრთის მეუფების დადგომა.

3. ეკლესიის ამბივალენტური დამოკიდებულება სამყაროსადმი

ზუსტად ამავე ჭრილში უნდა განვიხილოთ ეკლესიის დამოკიდებულებაც სამყაროსადმი. როგორც უკვე ვნახეთ, მისია სამყაროში ევქარისტიის არა მარტო უცილობელი შედეგია, არამედ თვით ევქარისტიაც წარმოუდგენელია იმ სამყაროს გარეშე, რომელიც შეტანილია ღმრთისადმი აღვლენილ ჩვენს ერთობლივ ლოცვაში. იმისდა მიუხედავად, რომ ევქარისტია ყოველთვის აღესრულება რომელიმე კონკრეტულ და შემოსაზღვრულ ადგილასა თუ დროს, იგი მაინც განკუთვნილია მთელი სამყაროსათვის: ,,შენი შენთაგან შენდა შემწირველნი ყოველთა და ყოვლისათვის”. ევქარისტიულ ტაბლაში ხდება ქმნილებასა და შემოქმედს შორის არსებული ურთიერთდამოკიდებულების განახლება-რეალიზაცია ქრისტეს ხორცსა და სისხლში. ამ გზით ადამიანი შემოქმედს ქრისტეში თანაუფარდებს მთელ სამყაროს, კერძოდ კი საკუთარ არსებობას, რათა მიიღოს სიცოცხლე ღმერთისგან. სამყარო წარმოგვიდგება როგორც მასალა საყოველთაო ევქარისტიისა, ამ დროს კი ამ კოსმიური საიდუმლოების მღვდელმსახური ხდება ადამიანი.

სინამდვილეში კი ეკლესია მოწოდებულია იყოს კარგი საფუარი სამყაროს ცომისათვის, რათა მოიახლოვოს მეუფება ღვთისა დედამიწაზე. ამდენად ეკლესია და სამყარო წარმოადგენენ დროსა და სივრცეში თანაარსებულ რეალობებს. როგორც ზიარების პურში მოიაზრება იესო ქრისტე, ზუსტად ასევე ეკლესია, წარმოადგენს რა მის სხეულს, არსებობს არა მხოლოდ საკუთარი თავისთვის - ეს არ უნდა დაგვავიწყდეს, თუმცა ხშირად გვავიწყდება ხოლმე - არამედ სამყაროსათვის, რომელიც ღმერთმა შექმნა თავისი აბსოლუტური მადლით და რომელსაც დაუწესა სრული შერწყმა მასთან, უკანასკნელი დღეების ტაბლასთან, რომელიც არის დასასრული ისტორიისა. მაშ, ჩვენ შეგვიძლია წარმოვთქვათ პატრიარქ ათინაგორთან ერთად, რომ ,,ჩვენი დედა-ეკლესია არის ღერძი ისტორიისა და გული სამყაროსი” 4[4], ,,და ეს იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი სამყარო არც კი ეჭვობს, რომ საკუთარი გული გააჩნია” - გონივრულად ამატებს ყოვლადუსამღვდელოესი გიორგი (ხოდრი), ლიბანელი მიტროპოლიტი.

ამას მივყავართ ეკლესიის სამყაროსადმი დამოკიდებულების მეორე ასპექტთან. ცხადია, რომ სამყარო არაერთმნიშვნელოვანი რეალობაა, როგორც ამას მუდმივად აცხადებენ და ერთმანეთის კვალდაკვალ სულ იმეორებენ მოციქულები იოანე ღვთისმეტყველი და პავლე. თავისი დღევანდელი მდგომარეობით სამყარომ (ამა სოფელმა) უარყო ღმერთის სიყვარული და ჩაეფლო რა სიკვდილისა და ბოროტების ტრაგიკულ რეალობაში, თვითიზოლირებული აღმოჩნდა სიცარიელეში. თავდაპირველი მოწოდების შემყვრნელი ადამიანისა და ქმნილების სწორედ ამ ეგზისტენციალურ დამარცხებას უწოდებს ღმერთი და ბიბლია ,,ცოდვას”, რომელსაც თავიდან სულაც არ გააჩნდა მორალური თუ იურიდიული კონოტაცია. ღმრთის მეუფებასა და სამყაროს შორის კონფლიქტი არის სწორედ ის რეალობა, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ. მაგრამ ქრისტემ თავისი კეტონიკური განსხეულებითა და მოკვდინება-აღდგინებით საკუთარ თავზე აიღო ,,ქვეყნიერების ცოდვა”; მან შემუსრა სიკვდილი და ცოდვის დაუნდობელი კანონი; მან მისცა სიცოცხლე სამყაროს, გადასცა რა თავი ევქარისტიის ეკლესიურ კრებულს: ,,პური, რომელსაც მე მოგცემთ, ჩემი ხორცია, რომელსაც მე მივცემ ქვეყნის სიცოცხლისათვის.” (იონ. 6, 51). ამ დღიდან ქრისტიანთა ვალია უპასუხოს მთელი ქმნილების გმინვას, რომელიც ერთობლივად გმინავს და წვალობს სამშობიარო ტკივილებში (რომ. 8, 22) და ამცნოს მას სულიწმინდაში აღდგომის ცხოველმყოფელი ძალი.

,,გავაეკლესიუროთ ცხოვრება” - ასეთია ACER-ის დამაარსებელთა დევიზი, რომლითაც ხაზი ესმება იმ აზრს, რომ ჩვენი ცხოვრების არც ერთი განზომილება არ უნდა დარჩეს იმ ქრისტიანიზაციის გარეშე, რომელიც გამომდინარეობს ევქარისტიულ სერობაში ჩვენი ერთობლივი თანამონაწილეობიდან.

ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენ მიერ ჩატარებული გულებისა და ქვეყნიერების გაეკლესიურების პროცესი სულაც არ მიმდინარეობს თავისთავად; მართალია, იგი მოგვეცემა სულიწმინდის მიერ, მაგრამ მაინც საჭიროებს ჩვენს აქტიურ თანამონაწილეობას დათმენითი ასკეზისა და ლოცვის სახით, მით უმეტეს იმ ცოდვითდაცემული სამყაროს მხრიდან გარდაუვალი წინააღმდეგობის არსებობის პირობებში, რომელსაც ჩვენც მივეკუთვნებით. ასკეზა არის სწორედ ის შინაგანი მუშაობა საკუთარ თავზე, რომელიც გათავისუფლებს სხვა ადამიანებითა თუ მათი ცხოვრებებით ცდუნებისაგან, რათა იყვნენ ისინი ამიერიდან არა კერპები, არამედ ,,თეოფანიები”.

ეკლესია ცოცხალია ღვთის მომავალი მეუფებით, რომელიც არ არის ,,ამსოფლიური” (ინ. 18, 36), ამიტომაც იგი აუცილებლად ეჯახება ქვეყნიერებას და წარმოადგენს მისთვის არაასიმილირებად სხეულს, რომელიც თანხმობაში არ მოდის არანაირ ადამიანურ ინსტიტუტთან. ჩვენ ვართ მოგზაურები, რომლებიც ვმოგზაურობთ აქ, ამა სოფელში, მაგრამ ვართ არაამსოფლიურნი.

4. მისია, ეკლესიის შეხვედრა კულტურებთან

იმისათვის, რათა ეკლესიამ დაადგინოს ის ძირითადი გამოწვევა, რომელიც შეესაბამება მის მოწოდებას ანუ მისიას, მან ყველგან და ყოველთვის უნდა მიიღოს მონაწილეობა კულტურის გაეკლესიურებაში, რომელიც იდეალში მიმდინარეობს ე.წ. ინკულტურაციის პროცესთან ერთად. ეს ის დინამიკაა, რომლის მეშვეობითაც ევანგელისტური მოწმობა და საეკლესიო ტრადიცია ახერხებს ადგილობრივ კულტურაში შეღწევას და მასში ინკულტურირებას. კულტურა ხომ თავისი არსით წარმოადგენს იმ ხერხს, რომლის მეშვეობითაც ადამიანთა ესა თუ ის ჯგუფი აღიქვამს, გამოხატავს და საბოლოო ანგარიშით მოიხმარს კიდეც რეალობას და ამგვარად აღმოჩნდება ხოლმე სახეშეცვლილი და გარკვეულად ევანგელიზებული.

მიუხედავად იმისა, რომ არასდროს მომხდარა ამ პროცესის თეორიული გააზრება, ქრისტიანობის გარიჟრაჟიდან მოყოლებული იგი მაინც აუცილებლად ითვლებოდა, მით უმეტეს თუ გავითვალისწინებთ მისიის დინამიკასაც. ამის პირველ მაგალითს იძლევა მოციქული პავლე არეოპაგში წარმოთქმულ სიტყვაში ათენელთა მიმართ (საქ. 17, 20-21). ის უხსნის, რომ მათ მიერ შეუცნობელი ღმერთისადმი აღმართული სამსხვერპლო გაუცნობიერებლად ეძღვნება ჭეშმარიტ ღმერთს და სწორედ ამის ხარებას აპირებს იგი. აქ უაღრესად მნიშვნელოვნად გვესახება ხაზგასმა ევანგელისტური ქარაგმის ამ სიახლოვისა და ეს იმ დროს, როდესაც ბერძნები მასში ხედავდნენ მხოლოდ ,,უცნაურ” და ,,ახალ” მოძღვრებას (საქ. 17, 20-21). აპოლოგეტი მამები და მათ კვალდაკვალ წმ. მაქსიმე აღმსარებელიც ხაზგასმით აღნიშნავდა, რომ არსებათა ლოგოი (ლოგოსები - რედ. შენ.), თესლნი ჭეშმარიტნი ლოგოსისანნი, განლაგებულნი არიან ადამიანური შემოქმედებისა და კულტურათა გულისგულში, მათი მატარებელია სიტყვა უფლისა და მათი საბოლოო ამოცნობა და განსხეულება ხდება ქრისტეში. სწორედ ამიტომაც წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი იმ წარმართებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ ,,გონების მიხედვით”, ქრისტემდელ ქრისტიანებად მოიხსენიებს 5 [5].

მაგრამ უფრო სიღრმისეულ დონეზე ინკულტურაცია არის თავად დოგმატის მოთხოვნა განსხეულების შესახებ. ,,და სიტყვა იქცა ხორცად, და დაემკვიდრა ჩვენს შორის” (ინ. 1, 14). ეს არის ინკულტურაციის ნებისმიერი სახეობის ნიმუში. იმ ფაქტმა, რომ ძე ღმრთისა შევიდა რომელიღაც განსაზღვრულ ხალხში, არ უნდა გვიბიძგოს იმ აზრისაკენ, რომ ღმერთმა განსაკუთრებულად აკურთხა რომელიმე კონკრეტული კულტურა, მაგალითად, ებრაული და ხსნის გზა გადის მხოლოდ და მხოლოდ მასზე. იერუსალიმის კრება (საქ. 15) წინ აღუდგა ასეთ იუდეურ ინტერპრეტაციას. ეკლესიის მოწყობაში პირველხარისხოვანი როლი ენიჭება სულიწმინდას: სწორედ სული აძლევს მას საშუალებას გახდეს ესქატოლოგიური (მიმართული ისტორიის გასრულებისაკენ) და ამის შედეგად მოახდინოს სრული შერწყმა საკუთარ თავში, იყოს ისეთივე გახსნილი ყველანაირი კულტურის მიმართ, როგორც ამას მოწმობს სულთმოფენობის დროს ენათა გამრავლების ფაქტი.

და თუკი ეკლესიას შეუძლია ყველაფრის შერწყმა საკუთარ თავში, ეს ხდება მხოლოდ და მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ ზუსტად ასეთივეა ქრისტეც. მიტროპოლიტმა იოანე ზიზიულასმა დამაჯერებლად აჩვენა, რომ ქრისტე (მირონცხებული სულის მიერ), დანახული სულთმოფენობის პერსპექტივიდან, როდი არის მხოლოდ ინდივიდი. იგი განსხეულდება (corporatif) ეკლესიის მეშვეობით, რომელიც წარმოადგენს მის სხეულს 6[6]. იგი არის არა მარტო ,,ერთი” ამ მცირე ძმათაგან (მათ. 25, 40), არამედ ,,დაბადებული ყველა ქმნილებაზე უწინარეს” (კოლ. 1, 15), ,,ყოველივე ზეციურისა და მიწიერის ქრისტეში თავმოსაყრელად” (ეფ. 1, 10). აქედან გამომდინარე არ არსებობს ისეთი კულტურა, რომელიც შეიძლება უცხო იყოს მისთვის. სულიწმინდის მეოხებით შესაძლებელია ქრისტეს ინკულტურირება ყველგან და ყოველთვის და ეს ხდება განწმენდის იმ პროცესის შემდეგ, რომლის შედეგადაც ყოველ კულტურას ეფინება შუქი უფლისა. ყვლაფერი ეს ამართლებს ერთიანი ქრისტეს კულტურულ გამოხატულებათა სიმრავლეს და შეესაბამება ეკლესიის კათოლიკეობას, ანუ იმ ფაქტს, რომ მრავალფეროვნება არ ეწინააღმდეგება ერთიანობას. ამ შემთხვევაში ნაკლებად მნიშვნელოვანი ხდება ის ფაქტი, რომ ახალი აღთქმა ჩაწერილ იქნა ბერძნულ ენაზე, რადგან ქრისტიანობა ხომ არ არის წიგნური რელიგია. ეკლესიაში არ არის არც ერთი პრინციპულად პრივილეგირებული კულტურა, იმისდა მიუხედავად რომ თითქმის მთელი ათასწლეულის მანძილზე ეკლესია ფაქტობრივად, მაგრამ არა იურიდიულად, იყენებდა ბერძნულ ენას იმ დოგმატების გამოსახატავად, რომელთა მეშვეობითაც ხდებოდა გამოცხადების გაშუქება. არ არსებობს რომელიმე ერთი უნივერსალური ქრისტიანული კულტურა, რომელიც იძულებული იქნებოდა თავის თავში მოეცვა ყველაფერი, მაგრამ არსებობენ ქრისტიანული კულტურები, რომლებიც მიეკუთვნებიან სხვადასხვა ადგილობრივ ეკლესიას. ეს მრავალფეროვნება, დაკანონებული ეკლესიის კათოლიკეობით, ცვალებადია არა მარტო სივრცეში, არამედ დროშიც. ერთია ეკლესიური გადმოცემა, მაგრამ მეორეა ის ფორმები, რომლებზეც მისი კვალია აღბეჭდილი და რომლებიც განიცდიან ევოლუციას ცხონების ისტორიის დინამიკასთან ერთად. ყოველ ადგილობრივ ეკლესიაში ლოკალური ქრისტიანული კულტურა უნდა განიცდიდეს ევოლუციას ახალ ფორმათა თანხლებით, რათა მუდმივად ახერხებდეს საერო საზოგადოებაში იმ მისიის შესრულებას, რომელზეც ასე ლოცულობს. განახლებასა და თაობათა ცვლასთან ერთად განუწყვეტლივ უნდა მიმდინარეობდეს გადმოცემებში დაუნჯებულ ქრისტეს საიდუმლოებათა სიტყვათგამოთქმების შემოქმედებითი აქტუალიზაცია, გა-მემკვიდრეობა განახლებულ, ყველასათვის გასაგებ ენაზე.

თუკი გადავხედავთ მართლმადიდებლური ეკლესიის მისიას, გვიჩნდება ისეთი შეგრძნება, რომ სახარების ადგილობრივ კულტურებთან შეხვედრის შედეგად ადგილი ჰქონდა ოთხი ტიპის რეაქციას:

1. მიტაცება, თუკი სახეზეა სახარებასთან შეუთავსებლობა; 2. მეზობლობა, როცა ორი ურთიერთშეუთავსებელი რწმენა ემეზობლება ერთმანეთს ყოველგვარი სინთეზისა თუ თანამშრომლობის გარეშე ან მცირედი თანამშრომლობის პირობებში; 3. სინკრეტიზმი, როდესაც ორი რწმენა ერევა ერთმანეთს და ადგილს უთმობს მესამეს, რომელიც განსხვავებულია ორივე მათგანისაგან; 4. ინკულტურაცია, როდესაც ადგილობრივი კულტურა გარდაიქმნება და ქრისტიანული რწმენა ხდება მისი არა მარტო ინტეგრალური ნაწილი, არამედ აქტიური პრინციპი.

კარგი იქნებოდა, თუკი თანამედროვე სეკულარული საზოგადოების კულტურის შემხედვარე დღეს საკუთარ თავს დავუსვამდით კითხვას, მოცემული ტიპოლოგიის მიხედვით, რომელ ჯგუფს შეიძლება მიეკუთვნებოდეს თითოეული ჩვენგანის მართლმადიდებლური სამწყსო ან ჩვენივე საკუთარი თავი?

მიტაცება - ეს არის ფრიად დელიკატური ქმედება, რომელიც შეიძლება გახდეს ზღვარგადასული, განსაკუთრებით თანამედროვეობის ისეთი გლობალური უარყოფის დროს, ზოგიერთ ტრადიციონალისტურ მართლმადიდებლურ მიმდინარეობაში რომ შეინიშნება; თუმცა ზოგჯერ მაცხონებელიც კი, თუკი იგი მიმართულია ისეთ კულტურულ ფენომენთა წინააღმდეგ, რომლებიც თავს ესხმიან ადამიანთა პიროვნულ ღირსებებს და ამდენად ეწინააღმდეგებიან თავად სახარებასაც (ძალადობა, პორნოგრაფია, ნარკოტიკები, ადამიანთა ექსპლუატაცია და სხვ.).

ჩვენი რწმენის ელემენტთა და კულტურულ ფორმათა შეხვედრას ძალიან ხშირად შედეგად მოჰყვება ხოლმე საკმაოდ სტერილური მეზობლობა, რომელიც ემორჩილება სპონტანური ინერციის კანონს და ეს ხდება იმ ინფორმაციის ფონზე, რომლითაც ყოველდღიურად ვიკვებებით ჩვენი საზოგადოების მხრიდან. ასეთი მდგომარეობაა რეალურად ტექნიკურ და სამეცნიერო ცოდნათა აღქმის თვალსაზრისით. ეკლესიის მამები შეეცადნენ დაემყარებინათ სინთეზი მათ თანადროულ მეცნიერულ ცოდნასა და გამოცხადების მონაცემთა შორის. დღეისათვის შეგვიძლია, თუმცა ზოგჯერ მეტისმეტად ადვილად, მაგრამ მაინც არცთუ უსაფუძვლოდ ვამტკიცოთ, რომ მეცნიერება და რწმენა წარმოადგენს ორი, ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებული რიგის მოვლენას. მაინც როგორ მოვახერხოთ, რომ თავად ჩვენშივე წარმოიშვას კავშირი ცოდნის ამ ორ ტიპს შორის? უაღრესად მცირეა იმ ქრისტიან მეცნიერთა ან საფუძვლიანი სამეცნიერო განათლების მქონე ღვთისმეტყველთა რაოდენობა, რომლებიც გარისკავდნენ და შეიმუშავებდნენ ისეთ სინთეზურ თეორიას, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი გახდებოდა იმ კავშირისა და შეთავსებადობის დადგენა, რომელიც არსებობს, ერთი მხრივ, პალეონტოლოგიურ თუ კოსმოლოგიურ მონაცემთა და, მეორე მხრივ, ცოდვით დაცემის ქრისტიანულ დოქტრინას შორის.

სამწუხაროდ, აღმოჩნდა, რომ სინკრეტიზმი წარმოადგენს ფრიად გავრცელებულ მოვლენას ზუსტად იმ ასოციაციებში, რომლის წევრებიც ერთდროულად არიან როგორც ქრისტიანული რწმენის რაღაც ნაწილის, ასევე აღმოსავლური რელიგიებიდან წამოსულ ელემენტთა, ეზოთერიზმისა თუ სხვა სექტის მიმდევრები. ბევრი ქრისტიანის აზრით, მაგალითად, რეინკარნაციის თეორია სავსებით შეთავსებადია ჩვენს რწმენასთან. დოგმატურ პლანში ხშირად ხდება გნოზისის ელემენტების გააზრება კომბინაციაში ქმნილების დოქტრინასთან ეხ ნიჰილო, რასაც მოჰყვება ხოლმე აღიარება იმისა, რომ სამყარო წარმოადგენს ღმერთის გაგრძელებას თავის სიღრმისეულ მყოფობაში. ისმება თანამედროვე ფსიქოლოგიასთან ასკეტური ღვთისმეტყველების შეხვედრის საკითხიც: აქ საქმე გვაქვს ან ზოგიერთი მოძღვრის მხრიდან ფსიქოლოგიის საერთოდ უარყოფასთან, რაც მათი სულიერი შვილებისათვის ხანდახან სავალალო შედეგებით მთავრდება ხოლმე, ან კი პირიქით, შეიძლება მოხდეს ფსიქიკისა და სულიერი გონების სფეროების აღრევა ერთმანეთში.

რაც შეეხება ინკულტურაციას, თუკი იგი გამოვა, ნამდვილად დაიკავებს საეკლესიო მისიისათვის ყველაზე ნაყოფიერ პოზიციას. პრინციპულად მნიშვნელოვანია ის კეთილგონიერება, რომელიც უნდა გამოიჩინოს ეკლესიამ ამ პროცესში. მას შემდეგ, რაც გადმოცემის დოგმატურ ორიენტირს თანაფარდობაში მოიყვანს ლიტურგიულთან, ეკლესია საბოლოოდ უნდა დარწმუნდეს იმაში, რომ ახალ კულტურულ ფორმებსაც შეუძლია მისდიოს და პატივი სცეს იმ ფუნდამენტურ ეგზისტენციალურ პერსპექტივას, რომელსაც ქადაგებს ქრისტეს სახარება. აქ შეიძლება გავიხსენოთ ის მთავარი მოვლენა, რომელსაც მამების ეპოქაში წარმოადგენდა ე.წ. ,,ელინიზმის ნათლობა”, ანუ დომინანტური ბერძნულ-ლათინური კულტურის ქრისტიანიზაცია, რომელიც განხორციელდა რთულად და ეტაპობრივად (progressive), როგორც ამას მოწმობს, კერძოდ, მე-3 საუკუნის აპოლოგეტი მამათა წერილები. მოგვიანებით, მე-9 საუკუნეში განხორციელებული სლავთა ევანგელიზაცია ასევე იქცა ინკულტურიზაციის საკმაოდ ღირსშესანიშნავ პროცესად.

თუკი ეკლესიას არ სურს უღალატოს თავის სიღრმისეულ საზრისს, მან სულ ახლახან დამდგარ ახალ ათასწლეულშიც უნდა ითამაშოს გადამწყვეტი როლი, აწარმოოს დიალოგი გარემომცველ კულტურასთან და მისდიოს აღთქმას: ,,ყველაფერი გამოსცადეთ; მისდიეთ კეთილს” (1 თეს. 5, 21).

III. რა გამოწვევები არსებობს დღევანდელ პოსტმოდერნისტულ საზოგადოებაში ეკლესიის მისამართით?

1. ქრისტიანთა ერთობა

სრულიად აშკარაა, რომ პირველივე გამოწვევა, რომელიც კი თანამედროვე საზოგადოებაში დაისმის ქრისტიანთა წინაშე, არის გამოწვევა მათი ერთიანობისაკენ. თავის ვნების წინა ლოცვაში მამისადმი (იოან. 17, 21) თავად უფალიც მოგვიწოდებს ამისაკენ. ხომ ისედაც ცხადია, რომ თუკი ქრისტიანები სამყაროს პირისპირ წარსდგებიან დაბნეულნი და დათითოებულნი, ნაწილობრივ მაინც დაკარგავენ საკუთარი თავისადმი რწმენას და ეს მოხდება მიუხედავად იმისა, უნდოდათ მათ ეს თუ არა...

მეორე ათასწლეული აღბეჭდილია განსხვავებულ ქრისტიანულ ტრადიციათა შორის არსებული გააფთრებული დაპირისპირებათა და განხეთქილებათა ნიშნით. მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ ბევრი სიმწარე ნახა ქრისტიანული დასავლეთისაგან და უჭირს ტრაგიკულ ისტორიაზე ჯვრის საბოლოოდ დასმა. თუმცა ყველა დროში მოიძებნება როგორც განგებით განსაზღვრული შეხვედრები, ასევე ამა თუ იმ სახის მონაპოვარი, პირველ რიგში კი, ეს შეეხება მართლმადიდებლობისა და დასავლელ ქრისტიანთა შეხვედრას მე-20 საუკუნეში. ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო შეიქმნა 1948 წელს მართლმადიდებელთა თანამონაწილეობით. ამავე წელს აღინიშნა კათოლიკური და მართლმადიდებლური ეკლესიების ურთიერთანათემის მოხსნის მე-40 წლისთავი. იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ მესამე ათასწლეული მოწმე გახდება ჭეშმარიტების ამ დიალოგის გაგრძელებისა, რომელიც შეიძლება დაეფუძნოს გულმოწყალების დიალოგის იმ ბაზას, პაპმა იოანე პავლე მეექვსემ და პატრიარქმა ათინაგორა პირველმა რომ შექმნეს; ეს უნდა გაგრძელდეს თვით იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ყველგან იგრძნობა იმ ენთუზიაზმის კლება, გაერთიანებამდე რომ უნდა მივეყვანეთ.

სამწუხაროდ, ჩვენს ეკლესიაში საკმაოდ ხშირად აღმოცენდება ხოლმე განწყობილება უზრუნველობისა და ტრიუმფალიზმისა. გერმანიაში რუმინული ეკლესიის მიტროპოლიტმა, ყოვლადუწმიდესმა სერაფიმემ (ჟოანტა) ამას წინათ ასე გამოხატა თავისი შეშფოთება: ,,ვფიქრობ ჩვენზე, ასე კომფორტულად რომ ვცხოვრობთ ჩვენს-ჩვენს ეკლესიებში, რომელიც არის საცავი ჭეშმარიტების სისავსისა და მფლობელი მართლაც რომ შესაშური მისტიკური ტრადიციისა და სრულიადაც არ ვფიქრობთ სხვებზე, არ ვიტანჯებით იმ ტრაგედიით, რასაც ქრისტიანთა გათიშულობა ჰქვია. რა თქმა უნდა, ამ უზარმაზარი დრამის პირისპირ აღმოჩენილი ყოველი ადამიანი იქნება პატარა და უსუსური. მაგრამ მაინც ყოველმა მათგანმა უნდა აიღოს თავისი წილი პასუხისმგებლობა ამ ცოდვის გამო, ყოველმა მათგანმა უნდა ილოცოს და იღვაწოს იმგვარად, რომ ყოველთვის იყოს თანამუშაკი ერთიანობისა” 8[8].

ცხადია, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია მანამდე ვერ შესძლებს მიიღოს ქრისტიანთა გაერთიანება, სანამ არ იქნება ბოლომდე აღდგენილი რწმენის ერთიანობა - ევქარისტია ხომ ბეჭდავს და ,,ამკვიდრებს ჩვენს სწავლებას”, როგორც წმ. ირინეოს ლიონელი ამბობს. ევქარისტიული შეკრება, წარმოადგენს რა ეკლესიური ერთიანობის კონკრეტულ ადგილს, შეიძლება შედგეს მხოლოდ იმ ადამიანთა კრებულში, რომლებიც შეგნებულად იზიარებენ ერთსა და იმავე რწმენას, სხვა შემთხვევაში ეკლესია არ იქნებოდა მეუფების ხატი. სწორედ ამ ხაზს მიჰყვება ,,რწმენა და მოწყობა” (Foi et Constitution), მსს-ს საღვთისმეტყველო კომისია, რომელშიც ყველა ქრისტიანული კონფესიაა გაერთიანებული.

ყველაფერი ეს მეტყველებს - და ეს მაშინ, როცა არსებობს მოლოდინი გაერთიანებისაკენ შემობრუნებისა, რასაც უეჭველად დასჭირდება არცთუ ცოტა დრო - ლოცვებსა და ტანჯვაზე; ამიტომაც ერთ-ერთი იმ გამოწვევათაგანი, რომელიც კი დგება პასუხისმგებლობის მქონე ქრისტიანთა წინაშე, არის ის, რომ მოახერხონ და სამყაროს წინაშე წარსდგნენ რაც შეიძლება ნაკლებად დაყოფილნი. რაც არ უნდა დიდი იყოს ერთთა თუ მეორეთა პასუხისმგებლობის ხარისხი, მათ შორის არსებულ განხეთქილებას მაინც ჰქმნის ის სავალალო ,,კონტრ-მოწმობები”. ამ პროცესში მნიშვნელოვანი როლის შესრულება შეუძლია ყველანაირ ეკუმენისტურ ასოციაციას, იქნება ეს წმ. სილუან ათონელის ასოციაცია თუ ღირსი მამა სერგი რადოჟელისა.

2. რელიგიათშორისი დიალოგი

გლობალიზაციის ეპოქის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს, უფრო ფართო პლანით, რელიგიური პლურალიზმი, რომელშიც იგულისხმება აქამდე დაპირისპირებულ კულტურულ ეპოქათა დაახლოება და ერთმანეთში გადახლართვა. იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ მას შემდეგ, რაც დავაჩქარებთ ნამდვილი რელიგიათშორისი დიალოგის მიმდინარეობას, საბოლოოდ არ აღმოვჩნდებით ,,კულტურული შოკის” მდგომარეობაში, როგორც ახლახან გვიწინასწარმეტყველა ერთ-ერთმა ამერიკელმა ფილოლოგმა.

საერთოდაც, როგორ უნდა იპოვოს მართლმადიდებლურმა ღვთისმეტყველებამ რელიგიურ პლურალიზმამდე მისასვლელი გზა? ამის თაობაზე არ არსებობს მართლმადიდებლობის ოფიციალური პოზიცია და ჩვენ ვაწყდებით სრულიად განსხვავებულ მოსაზრებებს როგორც მოძღვართა, ასევე ღვთისმეტყველთა შორის. არცთუ დიდი ხნის წინ გამეფებული ექსკლუზივისტური ხედვის თანახმად, ხსნა შესაძლებელი იყო მხოლოდ მათთვის, რომელთაც სწამდათ იესო ქრისტე. მაგრამ მიტროპოლიტი ზიზიულასი აღნიშნავს ესქატოლოგიის შუქზე, რომ იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ,,ეკლესია, როგორც ქრისტეს სხეული ღმერთისკენ მიმავალი ერთადერთი საიმედო გზაა, ჩვენ მაინც მხოლოდ საშინელ სამსჯავროზე თუ შევძლებთ იმის გაგებას, თუ ვინ ცხონდა თვით ქრისტიანთა შორისაც კი'”. ამდენად, დღევანდელ დღემდე საიდუმლოდ რჩება, თუ ვინ მიეკუთვნება ქრისტეს.

ზოგიერთ მისიათა ღვთისმეტყველნი, მაგალითად, ტირანას მთავარეპისკოპოსი, ყოვლადუწმიდესი ანასტასიოსი (იანულატოსი) მოგვიწოდებს იქითკენ, რომ გადაისინჯოს ეს საკითხი ახლებური პერსპექტივის გათვალისწინებით, დაეყრდნობა რა წმ. წერილსა და ეკლესიის მამებს. მოციქული პავლე ღმერთის კოსმიურ მყოფობას გამოხატავდა ასეთი სიტყვებით: ,,ერთია ღმერთი და მამა ყოველთა, ყველაზე უზენაესი, ყველას მიერ და ყველა ჩვენგანში” (ეფეს. 4, 6). აპოლოგეტმა მამებმა მოახდინეს ამ გამონათქვამის ინტეგრაცია სამების პერსპექტივაში: ყველაზე უზენაესი ღმერთი - ეს არის ღმერთი ყოველთა კაცთა; სიტყვა ახდენს ყოველივე არსებულის სტრუქტურებას, ატარებს რა თავის თავში ქმნილების შეცნობადობას; და ბოლოს სულიწმინდა - ეს არის სუნთქვა, რომელიც შთაბერავს სიცოცხლეს ყველაფერ არსებულს და უკვალავს მათ გზას სრულყოფილებისაკენ ღმერთში. გარდა იმისა, რომ არ ხდება უარყოფა იმისა, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია არის ქრისტეს სხეული და გზა ცხონებისა, ვითარდება ის აზრიც, რომ ღმერთის ძალა საიდუმლოდ ვრცელდება ეკლესიის საყოველთაოდ ცნობილ საზღვრებს მიღმაც. მიტროპოლიტ გიორგის (ხოდრი) მიმართვა ქრისტიანებისადმი თავსდება სწორედ ამ აზრობრივ სიბრტყეში: ,,უფალი მოქმედებს იქ, სადაც თვითონ თვლის ამას წყალობად და თქვენ ვერ შეძლებთ მისი საქმიანობის შეზღუდვას. იგი შეგპირდათ, რომ წყალობით აგავსებდათ, მაგრამ არასდროს უთქვამს, რომ თქვენ იქნებოდით ამ წყალობის ერთადერთი საცავი. მე გთხოვთ, ნუ იქნებით უფრო დიდი როიალისტები, ვიდრე თქვენი მეფე, ანუ ის, ვისაც ხელეწიფება ,,თვით ამ ქვათაგანაც აღუდგინოს ძენი აბრაამს” (მათ. 3, 9). ეკლესიის სწორედ ასეთმა ხედვამ, რომელიც იყო არა ექსკლუზივისტური ან რელატივისტური, არამედ პირდაპირი მნიშვნელობით ტევადი და ყოვლისმომცველი თვით საკუთარი თავის ჩათვლით, მისცა ალბათ თავის დროზე საშუალება მოციქულ პავლეს განსხვავებულ რელიგიებთან შეხვედრისას ათენში ემოქმედა ასე ინკულტურაციულად. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი სხვა რელიგიებში არსებობს დოქტრინალურად არაასიმილირებადი ელემენტები, ამით სულაც არ მცირდება იმის საჭიროება, რომ ჩვენ ვიპოვოთ იქ შეხვედრის ჩანასახი და ეს უნდა მოხდეს საკუთრივ ქრისტიანულ და არა სინკრეტულ პერსპექტივაში. ამ შეხვედრის შედეგად შესაძლებელი იქნება სხვაში ჭეშმარიტებისა და სიცოცხლის იმ ელემენტების გამორჩევა, რომლებიც უკვე მოპოვებულია ეკლესიის მიერ.

ამ რელიგიათშორისმა დიალოგმა უნდა შექმნას წინაპირობა კაცობრიობის წინაშე მდგარი უამრავი მწვავე საკითხის განსახილველად და ეს იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი ეკლესიის პასუხი ყოველთვის იქნება სპეციფიკური. მოდით, ჯერ მიმოვიხილოთ ის გამოწვევები, რომლებიც უკავშირდება ადამიანის პიროვნულ დაცვას სამეცნიერო თუ სახელმწიფოებრივი სტრუქტურებისაგან.

3. ადამიანური პიროვნების დაცვა

ა) ბიოეთიკური გამოწვევები

თანამედროვე განვითარებულ საზოგადოებებში, მეტადრე კი ხვალინდელში, ხშირია გამოწვევა მეცნიერების, კერძოდ კი ბიოლოგიის მხრიდან, იმ ბიოლოგიისა, რომლის გამოყენების შედეგებიც დროდადრო საშინელი საყურებელია ხოლმე. ჩვენ მოწოდებული ვართ ვიყოთ ადგილზე და ვაკეთოთ ჩვენი საქმე. ადამიანური პიროვნების ტრანსცენდენტულობის აღიარებას თუ ვერ მივაღწევთ, მისდამი პატივისცემას ხომ მაინც დავამკვიდრებთ. ზოგადად თუ ვილაპარაკებთ, ქრისტიანებს მართებთ იმის გახსენება, რომ ტექნიკის თვალსაზრისით შესაძლებელი ყოველთვის როდი ნიშნავს სასურველს. ადამიანს მოუწევს დაადგინოს ესა თუ ის ზღვარი იმისათვის, რათა შეძლოს საკუთარი ადამიანურობის შენარჩუნება.

ყოველდღიურად წამოიჭრება და მომავალშიც დადგება ახალი ბიოლოგიური თუ სამედიცინო ტექნოლოგიების გამოყენების ისეთი საკითხები, რომელთა მსგავსს საეკლესიო ცნობიერება ადრე არასდროს შეჯახებია და რომლებიც შეეხება ადამიანური გენოტიპით მანიპულაციას, ექსპერიმენტებს ადამიანურ ემბრიონებზე, სინჯარაში გამოყვანას, ორგანოთა ტრანსპლანტაციას, ევთანაზიას, მომაკვდავთა გაუტკივარებას და სხვ. აუცილებელია, რომ ჯერ მართლმადიდებლური ეკლესია ჩაუფიქრდეს ღრმად ამ პრობლემებს, რათა მერე დაიწყონ ამაზე ფიქრი ბიოლოგებმა თუ მედიკოსებმა, ღვთისმეტყველებმა თუ მოძღვრებმა. აქვე აუცილებლად უნდა მიეზღოს ჯეროვანი პატივი ისეთ ასოციაციას, როგორიცაა ბიოეთიკის მართლმადიდებლური ჯგუფი, რომელიც ძალიან ხშირად იკრიბება ხოლმე საფრანგეთში, აქვე აღვნიშნავთ მღვდელ ჯონ ბრეკის ნაშრომებსაც.

ყოველი ადამიანის სიცოცხლე ფასდაუდებელია და თითოეულ მათგანს გააჩნია აბსოლუტური ღირებულება, და ეს იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი აპრიორი შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ზრდასრულ და სრულიად ჯანმრთელ ადამიანთან შედარებით ზოგიერთი სიცოცხლე უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანია, იქნება ეს სიცოცხლე ფაქიზი ემბრიონისა თუ არასწორად განვითარებული ჩანასახისა ან თუნდაც განუკურნებელი სენით შეპყრობილი მოხუცისა. თუმცა თუკი ვიქადაგებთ, რომ ადამიანი შეიქმნა ღმერთის ხატად და მსგავსად, მაშინ ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ მისი ბიოლოგიური მყოფობა მოწოდებულია ,,განღმრთობისაკენ”. რწმენა იმისა, რომ ჩვენი ცხოვრების მიზანია უკვე აქ მივიღოთ მონაწილეობა ღმერთის ცხოვრებაში, გულისხმობს იმას, რომ ადამიანური სიცოცხლის ღირებულება საბოლოოდ იზომება არა ჩვენი გრძნობებისა თუ ადამიანური წარმოდგენების არშინით, არამედ პიროვნებასა და შემოქმედს შორის არსებული იდუმალი ურთიერთობით. ადამიანური პიროვნების ამ საკრალური და იდუმალი ბუნებისადმი პატივისცემა გულისხმობს უარის თქმას ნებისმიერი მოწყვლადი ადამიანური არსების სიკვდილ-სიცოცხლით ფაუსტურ მანიპულაციებზე, იქნება ეს ემბრიონი, სარეცელს მიჯაჭვული მოხუცი თუ განუკურნებელი სნეული; და ეს შეეხება თვით ყველაზე კეთილშობილურ მიზნებსაც კი, რომლებითაც, როგორც ჩანს, მოფენილია ჯოჯოხეთისაკენ სავალი გზა: ყოველ კონკრეტულ სიტუაციაში უნდა დავდგეთ ისეთი თანაგრძნობის მხარეზე, რომელიც განათებული იქნება კეთილგონიერებით.

ცხადია, რომ ვერ შევძლებთ თავს მოვახვიოთ ჩვენი ანთროპოლოგიური ხედვა იმ სეკულარიზებულ საზოგადოებებს, რომლებშიც ვცხოვრობთ, მაგრამ ის მაინც ხომ შეგვიძლია, რომ მივეხმაროთ მათ ტრიბუნიდან და ეთიკის კომიტეტთა მეშვეობით, რომელთა მუშაობაშიც ქრისტიანები ყოველთვის მონაწილეობდნენ და კვლავაც მიიღებენ მონაწილეობას, ხაზი გავუსვათ ნებისმიერი ადამიანური პიროვნების ღირებულებას, მიხედავად მისი განვითარების ბიოლოგიური სტადიისა, სქესისა, ეთნიკური წარმომავლობისა თუ სოციალური სტატუსისა.

ბ) ადამიანთა წამების პრობლემა

ადვილია იმის გახსენება, თუ როგორ გმობს ეკლესია წამების პრინციპს, თანაც უკვე დიდი ხანია. საქმე ამ პრინციპის რეალური გამოყენებაა, კერძოდ კი ომის დროს. ამასთან დაკავშირებით გვახსენდება იუგოსლავიის ხანგრძლივი და ჩეჩნეთის უსახელო ომები. მსგავსი კონფლიქტების დროს ეკლესიები, რომლებიც ხშირად ვერ იღებენ ხმას უკიდურესი ნაციონალური თუ პოლიტიკური მრწამსის გამო, უნდილად თუ გაიბრძოლებენ ხოლმე იმის შესახსენებლად, რომ წამება ან მასობრივი ეგზეკუცია თანაბრად უარყოფს ნებისმიერი პიროვნების - როგორც მსხვერპლის, ასევე ჯალათის - ღირსებას, განსაკუთრებით კი იმის შეხსენება უჭირთ, რომ მხილებულ უნდა იქნას სამხედრო დანაშაულებანი, მათ შორის სახელმწიფოს მხრიდანაც, თუკი ასეთს ჰქონდა ადგილი. სამწუხაროა იმის ყურება, თუ როგორ ასრულებს ჩვენი საზოგადოების ზნეობრივი ცნობიერების როლს ხშირად ისეთი საზოგადოებრივი ორგანიზაციები, როგორიცაა საერთაშორისო ამნისტია და სხვ., და ეს ხდება ეკლესიების უხერხული სიჩუმის ფონზე, იმ ეკლესიებისა, რომლებშიც დღემდე ეთაყვანებიან ამბროსი მედიოლანელს, იოანე ოქროპირს, ფილიპე მოსკოველს (წმინდანებს, რომელთაც ამხილეს სისასტიკე ძლიერთა ამა ქვეყნისა). აუცილებლად უნდა მიეგოს აქ სათანადო პატივი იმ მუშაობას, რომელიც 1974 წლიდან მოყოლებული ხორციელდება ქრისტიანული ეკუმენისტური ასოციაციის ,,ქრისტიანთა ღვაწლი წამების ასაცილებლად (ACAT)” მიერ სახარების სახელით, აგრეთვე ისეთ ადამიანებს, როგორებიც არიან მამა კირილე არჟანტი თუ ელიზაბეთ ბერ-სიგელი 13 [13].

4. პოლიტიკური და სოციალური გამოწვევები

ა) ეკლესიის სახელმწიფოსთან დამოკიდებულების საკითხი

ამ საკითხს მივყავართ იმის აუცილებლობამდე, რომ მოინახოს ეკლესიისა და სახელმწიფოს ურთიერთდამოკიდებულების ზუსტი ჭრილი. ცხონების გზაზე დამდგარი მრევლის სახით ეკლესიამ უნდა შეინარჩუნოს აუცილებელი დაძაბულობა ღვთის მეუფებასა და კეისრის მეფობას შორის. რა თქმა უნდა, მას შეუძლია ჩაებას პოლიტიკაში და არ არსებობს რომელიმე ერთი პოლიტიკური თვალთახედვა, რომელიც აუცილებელი იქნებოდა ყოველი ქრისტიანისათვის, მაგრამ ისიც ხომ უეჭველია, რომ არსებობს განსხვავებული, ქრისტიანული მიდგომა პოლიტიკისადმი. რაც არ უნდა ითქვას, ეკლესია მაინც ვერ დარჩება გულგრილი პოლიტიკისა და სახელმწიფოს მიმართ და მიუხედავად იმ ზომებისა, რომელთაც სახელმწიფო მიმართავს, ეყრდნობა საყოველთაო კეთილდღეობის მოძიების ამქვეყნიურ პრინციპს. აუცილებელი არ არის მართლმადიდებლური ეკლესიის ისტორიის სირთულეთა საგანგებო შესწავლა, რათა ცხადი გახდეს, რომ ჩვენ მემკვიდრეობით გვერგო ისეთი ისტორიული სიტუაციები, როცა ეკლესია დგებოდა სახელმწიფოსა თუ ერის სამსახურში მთელი იმ ორაზროვნებით, რაც კი შეიძლება გამომდინარეობდეს აქედან. თუკი დღეს ასე ძნელია მართლმადიდებლობის ერთიანობის მიღწევა, განსაკუთრებით კი დასავლეთში, ეს მხოლოდ იმიტომ, რომ ეკლესიებში გაჟონა ფილეტიზმმა და ეს მოხდა იმის საფუძველზე, რომ ავტოკეფალიის ადგილი დაიკავა ავტოკეფალიზმმა, რომელიც ერს იმგვარად ასხამს ხოტბას, თითქოს სწორედ იგი იყოს ქრისტეს ეკლესია. თუმცა აქ ჩვენ კვლავ ვუბრუნდებით იმავე შეკითხვას, კერძოდ კი ეკლესიის დამოკიდებულებას სამყაროსადმი, რაზეც ზემოთ უკვე ვილაპარაკეთ: უნდა ემსახურებოდეს თუ არა ეკლესია კულტურას თავისი მყოფობის რომელიმე კონკრეტულ ადგილას, თუ პირიქით, კულტურა უნდა ემსახურებოდეს ეკლესიას ქრისტეს სახარების ინკულტურაციის განუწყვეტელი პროცესის მეშვეობით? რაც არ უნდა იყოს, უფალმა ხომ ბრძანა: ,,ჩემი მეუფება არ არის ამქვეყნიური” (იოან. 18, 36) და ,,მიაგეთ კეისარს კეისრისა, ხოლო ღმერთს ღმრთისა” (ლკ. 20, 25).

ბ) სოციალური გამოწვევები

ყურადღება უნდა მიექცეს აგრეთვე ეკლესიის სამყაროში მოღვაწეობისათვის აუცილებელ სოციალურ განზომილებასაც. სამყაროს სიღატაკემ მარტოოდენ ჩვენს ზღურბლთან როდი მოიყარა თავი. ერთი შეხედვით აყვავებული დასავლური საზოგადოება, რომელშიაც ვცხოვრობთ, ხშირად თავის თავში მალავს სიღარიბეს, რაც მიჩუმათებულია ხოლმე: საფრანგეთის მოსახლეობის 10%25 დღეისათვის ცხოვრობს სიღარიბის ზღვარს მიღმა. მეორე მსოფლიო ომამდე და ომის დროსაც პარიზში, დედა მარიასა (სკორბცოვა) და მამა დიმიტრი კლეპინინის (ორივენი კანონიზებულნი იქნენ ამას წინათ) გარშემო შემოკრებილი რუსი სასულიერო პირები დაუცხრომლად იღწვოდნენ, შეძრწუნებულნი იყვნენ რა იმ სიღატაკით, რაც მეფობდა არა მარტო მართლმადიდებელთა, არამედ ებრაელთა შორისაც. მათ ყოვლად უანგაროდ შესწირეს თავი და აჩვენეს ქრისტიანული მოწმობის სიდიადე, მისი ჭეშმარიტება და უკომპრომისობა.

დიდი ღვთისმეტყველი პაველ ევდოკიმოვი, რომელიც ომის შემდეგ ოცი წლის განმავლობაში დაკავებული იყო ლტოლვილთა საქმეებით ეკუმენისტურ ასოციაციაში CIMADE, აღნიშნავდა იმ მოწმობის ზემოქმედებას, რომელსაც იწვევდა მსგავსი დიაკონია: ,,სულით ხორცამდე შეძრული ვიყავი; სულები და მათი ტანჯვა-ვაება შემომღაღადებდნენ, მაქცევდნენ მოწმედ, მოძღვრად (confident), შუამავლად. და ჩემი ლოცვის დროს შეგნებულად ვიკრებდი ძალებს ღვთის ერის სიწმინდეში, მის ქარიზმაში, რათა პასუხად გამეცა რაღაც ისეთი, რომელიც განსხვავებული იქნებოდა სუფთა ადამიანურისაგან. დადგა მომენტი, როცა ყოველ ადამიანში უნდა ვაღიაროთ ქრისტეს ცოცხალი ხატი” 14[14].

დღეისათვის პოლიტიკურ და ეკონომიკურ დევნილთა სიღატაკე ჯერ კიდევ აკაკუნებს ჩვენს კარებზე, ჩვენი ეკლესიის კარებზე. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი სუფთა რაციონალური თვალსაზრისით ნათელია, რომ საზოგადოებრივი არეულობების შემხედვარე ვეღარ წააქეზებ კეთილმოუწყობელი ქვეყნების მოსახლეობის მიგრაციას ევროპაში, მაგრამ იმაში ვიღა გვიშლის ხელს, რომ დავეხმაროთ საარსებო წყაროს გარეშე დარჩენილ ლტოლვილებს - მათ ხომ ის საზოგადოება, რომელშიც ვცხოვრობთ, ნაკლებმნიშვნელოვან ადამიანებად თვლის. ეს არის საკითხი, რომლის წინაშეც დგას თითოეული ჩვენგანი, ყოველი მრევლი თუ ეპარქია.

გ) ეკოლოგიური კრიზისის გამოწვევა

ყველაზე ბოლო, მაგრამ არა ყველაზე მცირე იმ დიდ გამოწვევათაგან, რომელთაც კი აქ მოვიხსენიებთ, არის გამოწვევა ეკოლოგიური კრიზისისა თავისი ბუნებრივი რესურსების პროგრესირებადი ამოწურვით, გარემოს საყოველთაო დაბინძურებით, პლანეტის დათბობით და აქედან გამომდინარე შედეგებით (უახლოეს ათწლეულებში მოსალოდნელი 150 მილიონი ეკოლტოლვილით), ბიოლოგიურ სახეობათა გაქრობით - მოკლედ, კაცობრიობის დაღუპვის რეალური საფრთხით.

ზოგიერთმა თქვენგანმა შეიძლება ზრდილობიანად კი მომისმინოს, მაგრამ გაიფიქროს, ნეტა ჩვენთან რა უნდა, საფრთხე ხომ მთელ მსოფლიოს ემუქრებაო. მაგრამ თუკი დავფიქრდებით იმაზე, რომ ქრისტიანები შეადგენენ დედამიწის მოსახლეობის დაახლოებით მესამედს და ცხოვრობენ ყველაზე მდიდარ და ყველაზე დაბინძურებული გარემოს მქონე ქვეყნებში, მაშინ ძნელი გახდება იმის უარყოფა, რომ ეს ამბავი შეეხება ეკლესიებსაც: მათ ხომ შეუძლიათ შეიტანონ დიდი წვლილი საზოგადოების მიერ ამ პრობლემის გაცნობიერებაში.

ჩვენ ვიცით, რომ მსოფლიო პატრიარქმა ბართოლომეოს I-მა ამ სფეროში თავის თავზე აიღო მრავალი ინიციატივა, ისევე როგორც პატრიარქმა დიმიტრიოს I-მა, რომლის იდეაც იყო 1-ლი სექტემბრის სამყაროს შექმნის ზეიმის დღედ გამოცხადება. მაგრამ მოდით ნუ დავკმაყოფილდებით იმით, რაც არის მხოლოდ დასაწყისი, ნიშანი, წინაპირობა საიმისოდ, რომ მოხდეს ეკლესიის მოძღვართა თუ ერთგულ მორწმუნეთა მობილიზაცია. საჭიროა, რომ როგორც დასავლეთის, ასევე ე.წ. მართლმადიდებლურ ქვეყანათა სამწყსოებში მოხდეს მორწმუნეთა, განსაკუთრებით კი ახალგაზრდობის შეგნების ერთობლივი გამოღვიძება ამ მიმართულებით, რომელიც არის არა რამდენიმე ეკოლოგის აკვიატებული აზრი, არამედ ფერისცვალებისა და პიროვნული ეთიკის ღვთისმეტყველება, რომლის საფუძველზეც უნდა ვისწავლოთ: ა) პატივისცემა და სიყვარული ბუნებისადმი, რომელიც იკურთხა განსხეულებით იმ სიტყვისა, რომელიც იქცა ხორცად და რომელიც მოწოდებულია ფერისცვალებისათვის; ბ) განვითარებისა და მოხმარების ნებაყოფლობითი შეზღუდვა; გ) წყლისა და ენერგიის დატაცების წინააღმდეგ ბრძოლა; დ) სიმდიდრეთა ურთიერთგაზიარების აუცილებლობა და სხვ. ქრისტიანები პასიურად კი არ უნდა ელოდებოდნენ იმას, თუ როდის ამოქმედდება პოლიტიკოსთა შეუთანხმებელი დირექტივები, არამედ მუდმივად უნდა იყვნენ მზად სამოქმედოდ.

IV. როგორ უნდა გაეცეს პასუხი მსოფლიოს ახლანდელ გამოწვევებს?

სრულიად აშკარაა, რომ ეკლესია მხოლოდ მაშინ აღმოჩნდება ზემოთჩამოთვლილ გამოწვევათა პასუხის სიმაღლეზე, თუკი ეს პასუხები ჩაეწერება თავად ეკლესიის განახლების კონტექსტში.

1. განახლება კათოლიკეობის გამოცდილებაში

ყველამ იცის, რომ დასავლეთის ხანგრძლივი ისტორია სავსეა შეტაკებებითა და ტრაგიზმით: მასზე გადაიარა არაბთა, მონგოლთა და თურქთა შემოსევებმა, ჯვაროსნულმა ლაშქრობებმა, დასავლური ეკლესიის გამოყოფამ, დამოუკიდებლობისათვის წარმოებულმა ომებმა, რუსულმა რევოლუციამ. მამა იოანე მეიენდორფი აღნიშნავს, თუმცა მართლმადიდებლური ეკლესია ყოველთვის იღებს ღვთისაგან სიცოცხლისა და ჭეშმარიტების სისავსეს, ,,ადგილობრივი ეკლესიები მაინც შორს დგანან ამ სიცოცხლისა და ჭეშმარიტების საყოველთაო დამკვიდრებისაგან”. ამის შედეგია ის, რომ ავტოკეფალურ ეკლესიებს შორის არ არსებობს თანამშრომლობა და ურთიერთგაცვლა, სამაგიეროდ სახეზეა დაძაბულობა და განმეორებადი კრიზისები: ყველაფერი ამის შემხედვარე ხანდახან ეჭვიც კი ჩნდება, ხომ არ გაუთანაბრდა საეკლესიო ავტოკეფალია თვით ეკლესიებისათვისაც კი იზოლაციას. იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი რომელიმე ადგილობრივი ეკლესია კათოლიკურობას ღებულობს ევქარისტიაში, მისი თვითკმარობის გრძნობა მაინც წარმოადგენს გამოწვევას კათოლიკურობის წინააღმდეგ.

მსოფლიო მართლმადიდებლობა დღეისათვის წარმოადგენს ეკლესიათა კონფედერაციას, რომელთა შორის კავშირიც დამყარებულია მხოლოდ რწმენასა და საიდუმლოებებზე. დღემდე ვერც ერთმა მართლმადიდებლობათშორისმა სტრუქტურამ ვერ შეძლო ეწარმოებინა ყოველდღიური მუშაობა ეკლესიათა საერთო პრობლემების გადასაჭრელად და მსოფლიოსათვის წარედგინა მართლმადიდებლობის ერთიანობის მტკიცებულება. თუმცა მოყოლებული 1961 წლიდან, მსოფლიო პატრიარქის ინიციატივის წყალობით განვითარებულმა საერთომართლმადიდებლური გაერთიანების დინამიკამ შესაძლებელი გახადა ოთხი საერთომართლმადიდებლური კონფერენციის მოწვევა, რომელთაც მერე მოჰყვა ოთხი საერთომართლმადიდებლური ანსამბლეა, რომელთა მიზანსაც წარმოადგენდა საერთო პრობლემებისადმი მიძღვნილი მსოფლიო კრების მომზადება. ეს დინამიკა დამუხრუჭდა 1991 წელს საბჭოთა რეჟიმის დაცემასა და პატრიარქთაშორისი დაძაბულობის განახლებასთან დაკავშირებით. შეგახსენებთ, რომ ეს ანსამბლეები მოწოდებული იყო განეხილათ ძირითადად ის პრობლემები, 30 წლის წინათ რომ ითვლებოდნენ მწვავედ: მართლმადიდებლური დიასპორა და ეთნიკური იურისდიქციის პრობლემა, ავტოკეფალია, ავტონომია, დიპტიქი, ლიტურგიული კალენდარი, მარხვის წესთა ადაპტაცია, მართლმადიდებლობის დამოკიდებულება განსხვავებული ქრისტიანული კონფესიებისადმი. ამ და სხვა საკითხებზე მუშაობის შედეგად შესაძლებელი გახდა ნამდვილი განახლების დაწყება. ეს სურვილი არ არის დროის მოთხოვნის უბრალო შედეგი; ბევრი მართლმადიდებელი მოძღვრისათვის ეს ყველაფერი უკვე დიდი ხანია იქცა პირველად აუცილებლობად. 1917-18 წ.წ. მოსკოვის კრებამ, რომლის აღმაფრენაც, სამწუხაროდ, ჩახშობილ იქნა რევოლუციის მიერ, უამრავ სფეროში გამოავლინა ინიციატივა გასაოცარი რეფორმატორული საქმიანობისა, რომლის ნაყოფიც რუსული დიასპორის მეშვეობით მისწვდა მთლიანი მართლმადიდებლობის დიდ ნაწილს. გავიხსენოთ აგრეთვე წმინდა მიტროპოლიტი ქრიზოსტომოს სმირინსკი, რომელიც თავისი მოწამეობრივ აღსრულებამდე ოთხი წლით ადრე, ზუსტად 1918 წელს, აღნიშნავდა, რომ მართლმადიდებლური ეკლესია საჭიროებს რეფორმებს და აუცილებლად მიიჩნევდა არა მარტო საღვთისმეტყველო და დოგმატური განათლების, არამედ კანონიკური სამართლის, ლიტურგიკული ცხოვრების, მუსიკის თუ ქადაგების აქტუალიზაციას. თითქმის ასი წლის შემდეგ ყველა ამ სფეროში შეინიშნება გარკვეული პროგრესი, მაგრამ ჩვენ მოველით, რომ შედგება ნამდვილი საყოველთაო მოლაპარაკება და საერთომართლმადიდებლური დიდი შეკრების შედეგად მიიღწევა შეთანხმება იმ საკითხთა გარშემო, რომლებიც შეიძლება იქცნენ იმ გადამრჩენ ღუზებად, რომელთაც ჩაეჭიდება ეკლესიის მილიონობითი შვილის სიცოცხლე.

2. საღვთისმეტყველო ცნობიერების აუცილებელი განახლება

დროის უკმარისობის გამო აღარ ჩამოვთვლი თანამედროვე ღვთისმეტყველების აქტუალურ თემებს და შემოვიფარგლები მხოლოდ იმით, რომ ხაზგასმით ავღნიშნავ ეკლესიოლოგიაში ჩაღრმავებისა და საღვთისმეტყველო მიდგომის შეცვლის სასწრაფო აუცილებლობას. მართლმადიდებლურმა ღვთისმეტყველებამ თითქმის საუკუნის მანძილზე გამოიარა განახლების საუცხოო პერიოდი, განსაკუთრებით კი დასავლეთში, რომელიც გამოიხატება იმაში, რომ წარსულს ჩაბარდა სქოლასტიკური მიდგომა და მისი ადგილი დაიკავა ეკლესიის მამათათვის დამახასიათებელმა სიღრმისეულმა სოტერიოლოგიურ-ეგზისტენციალური მიმართულების ძიებამ და მოპოვებამ. თუმცა, უნდა ვაღიაროთ, რომ ეს განახლება ძალიან ნაკლებად შეეხო ე.წ. მართლმადიდებლური ტრადიციების მქონე ეკლესიებს, მათ საეპისკოპოსოებსა თუ სამწყსოებს. და ეკლესიებს შორის პერმანენტულად არსებული კრიზისებისა თუ დაძაბულობის შუქზე უნდა აღინიშნოს, რომ თანამედროვე საეკლესიო სტრუქტურები თავის გასასამართლებელ საბუთს პოულობენ უფრო ხშირად წარსულისგან მემკვიდრეობით მიღებულ სოციო-პოლიტიკურ ვითარებაში, ვიდრე ღვთისმეტყველების ამსახველი კრების გადაწყვეტილებებში. ამდენად, ისტორიის ტვირთი მთელი სიმძიმით აწვება ღვთისმეტყველებას და არ აძლევს გასაქანს. მეორე მხრივ, ეს უმოძრაობა აბსოლუტურ წინააღმდეგობაში მოდის იმ სამყაროსთან, რომელიც ევანგელიზებული უნდა იქნას.

ასე მაგალითად, გვიხდება იმის კონსტატირება, რომ იმ ერთსულოვანი ქება-დიდების მიუხედავად, რომლითაც აღინიშნა შემობრუნება ეკლესიოლოგიისაკენ, რომლის ცენტრსაც წარმოადგენს ევქარისტია და მიუხედავად იმ თვალსაჩინო განახლებისა, რომელსაც ადგილი აქვს ბევრ ისეთ ავტოკეფალურ ეკლესიაში, როგორიცაა, მაგალითად, ანტიოქიის საპატრიარქო, ეკლესიოლოგია მაინც არ არის ჯერ საყოველთაოდ მიღებული და გამოყენებული. შეინიშნება სამწუხარო დიქოტომიები, რომლებიც დოგმატს უპირისპირებს სულიერ ცხოვრებას, ეკლესიოლოგიას - კანონიკურ სამართალსა და თვით ღვთისმეტყველებას - ისტორიას. ამასთან დაკავშირებით აღნიშნავს სწორედ პერგამოელი მიტროპოლიტი იოანე: ,,ეპისკოპოსები გახდნენ ადმინისტრატორები და თუკი ღვთისმეტყველობა მოუწევთ ხოლმე, ამას თვლიან თითქმის დისკვალიფიკაციად. ყველაფერ ამას მივყავართ ღვთისმეტყველების მარგინალიზაციამდე ცხოვრებასთან მიმართებაში და ამაში შედის ეკლესიის ცხოვრებაც”.

სასურველი იქნებოდა, თუკი ეკლესიაზე პასუხისმგებელი პირები იმუშავებდნენ იმაზე, რომ დაძლეულ იქნას დაყოფა, ერთი მხრივ, დოგმატური ღვთისმეტყველების, ისტორიის ისეთ სპეციალისტებად, ეკლესიის ,,ცხოვრებაში” რომ ვერ ახერხებენ ჩარევას და, მეორე მხრივ, ეკლესიათა თუ ეპარქიების ისეთ ადმინისტრატორებად, საღვთისმეტყველო საკითხებისათვის რომ ვერ იცლიან ვარასდროს.

კიდევ ერთი სურვილიც - მოვერიდოთ იმას, რომ ,,მართლმორწმუნის” შეფარული ქედმაღლობით ჩვენი ღვთისმეტყველება ვაქციოთ არამართლმადიდებლური ტრადიციების წინააღმდეგ მიმართულ იარაღად. ლაპარაკია არა დოგმატის რელატივიზაციაზე, არამედ იმაზე, თუ როგორ დავუბრუნოთ იგი მაცოცხლებელ სათავეს ნაცვლად იმისა, რომ ვაქციოთ უნაყოფო კინკლაობის ინსტრუმენტად. ეს იმიტომ, რომ ,,ჭეშმარიტ ღვთისმეტყველებას ვპოულობთ ქრისტესთან შეხვედრასა და მისი საიდუმლოების განჭვრეტაში”. ჩვენი საღვთისმეტყველო შრომა ეწერება წმინდანთა ურთიერთობის გამოცდილების ნაკადში და ვერ შემოიზღუდება კონფესიური გეტოს იდეოლოგიურ ბლინდაჟთა აგებით. თუკი ვაღიარებთ მართლმადიდებლურ აღმსარებლობას, მაშინ ყურადღება უნდა მივმართოთ იქითკენ, რომ მოვახდინოთ მისი განსხეულება ჭეშმარიტებაში და არ ვეძიოთ სარეველა ცალკეულ მოძმეთა თვალში. ჯერ კიდევ მეორე საუკუნისდროინდელი ფსევდო-კლიმენტისეული მეორე ეპისტოლე გვარწმუნებს იმაში, რომ ,,მოისმენენ რა ჩვენი ბაგეთაგან ღვთის სიტყვას, წარმართები გაშეშდებიან ხოლმე მათი სილამაზისა და ამაღლებულობის სასწაულის შემხედვარე. მაგრამ როგორც კი შეამჩნევენ, რომ ჩვენი ქცევა არ შეესაბამება ჩვენსავე ნალაპარაკევს, ატეხავენ ხოლმე წყელვა-კრულვას და ბრალს გვდებენ იმაში, რომ მხოლოდ არაკებსა და სისულელეებს მივედ-მოვედებით”. სწორედ ამიტომაა, რომ ის მართლმადიდებლობა, რომლითაც ვცხოვრობთ, ყოველთვის უნდა შეესაბამებოდეს იმ მართლმადიდებლობის სიმაღლეს, რომელსაც ვქადაგებთ.

3. ლიტურგიკული განახლება

როგორც ვნახეთ, ლიტურგია არის არა სამყაროდან გაქცევა, არამედ ჩვენი ცხოვრების თანდათანობითი გარდაქმნა ქრისტეს სხეულის წევრის ცხოვრებად. ლიტურგიის მსახურება უნდა შეესაბამებოდეს მისსავე ღრმა აზრს. თუმცა მოგვიწევს იმის აღიარება, რომ ძალზედ ხშირად ევქარისტია აღიქმება უკვე არა როგორც ხატი უკანასკნელ დღეს მოსული უფლის გარშემო შეკრებისა, არამედ როგორც საკრალური რაღაცა, რომელიც კვებავს ინდივიდუალურ ღვთისმოსაობას და წააგავს ისეთ გაქცევას, რომლის დროსაც მორწმუნე ეძებს თავშესაფარს ღმერთში. მსახურების ჟესტთა, ნიშანთა, სიტყვათა მნიშვნელობა და ხშირად თვით ენაც კი იწვევს მრავალ სირთულეს. ბევრი მორწმუნე და მოძღვარი, ურევს რა ერთმანეთში ლიტურგიასა და გაქვავებულობას, ლიტურგიას მიიჩნევს ხელშეუხებლად და ეს იმ დროს, როცა ღვთისმსახურების წესის გონივრული, თანამედროვე მოთხოვნების შესაბამისი კორექტირება ახლაც იქნებოდა ისეთივე სასურველი, როგორიც იყო ხოლმე ყველა ეპოქაში. ნუთუ ლიტურგიკულ ცხოვრებას არ უნდა ახლდეს თუნდაც მცდელობა ისეთი კატეხიზაციისა, რომელიც მოახდენდა მსახურებათა საღვთისმეტყველო მნიშვნელობის აქცენტირებას?

4. რამდენად იგრძნობა თანამედროვე სამყაროში ეკლესიის მყოფობა?

დღეისათვის საკმაოდ რთულ ამოცანად გვესახება იმ სეკულარიზებული დასავლური საზოგადოების სიღრმისეული რექრისტიანიზაცია, რომლის უმრავლესობას სულაც არ შეადგენენ შეგნებული ქრისტიანები, მართლმადიდებლები კი საერთოდ მიკროუმცირესობას წარმოადგენენ. ამისდა მიუხედავად, მართლმადიდებლობამ მაინც უნდა უერთგულოს თავის მისიას და აწარმოოს მუდმივი დიალოგი სხვა ეკლესიებთან. მისი მოწმობა შეიძლება ხორციელდებოდეს მხოლოდ შემდეგ ორ ურთიერთშემავსებელ მოდალობაში: 1. იმ ევქარისტიულ შეკრებათა საფუძველზე, რომლებითაც მოეფინება შუქი; 2. თავისი წინასწარმეტყველური მყოფობით ამ სამყაროში.

ა) ევქარისტიული საზოგადოება, როგორც ლამპარი

ეკლესიის მიმართ დღეისათვის არსებულ ამქვეყნიურ გამოწვევებზე პასუხი სად უნდა გაიცეს, თუ არა თვით იმ საზოგადოებებში, რომლებშიც ეკლესია ახდენს საკუთარი თავის სრული სისავსით გამოვლენას. ჩვენთვის დამახასიათებელი ანთროპოცენტრისტული და ინდივიდუალისტური კულტურის პირობებში მხოლოდ სახარების აშკარა დამკვიდრება უკომპრომისო ცხოვრების საფუძველზე თუ შეესაბამება იმ თითქმის გაუცნობიერებელ მოლოდინს, ასე რომ გამეფებულა თანამედროვეთა გულებში. როგორც მინიმუმ, მისია უნდა ფლობდეს ერთიან, საზოგადოებრივად და სოციალურად კარგად ფესვგადგმულ სივრცეებს, რომლებიც უნდა იყვნენ შედუღაბებულნი, ხილულნი და ღიად ამკვიდრებდნენ ისეთ ქრისტიანულ კულტურას, რომელსაც კვებავს სახარება, ლიტურგია და საეკლესიო გადმოცემა და რომელიც ყურადღებით ეპყრობა მის თანამედროვეთა ენას, კულტურასა და მისწრაფებებს. მართლმადიდებლობის მსოფლმხედველობას (Weltanschauung) წარმოადგენს ლიტურგია. აქედან გამომდინარე, მისიისათვის მოსამზადებელ პირველად ბუნებრივ სივრცეს წარმოადგენს მრევლი. ეკლესიის, როგორც ევქარისტიული საზოგადოების პირველადი მოწმობა მდგომარეობს, პირველ რიგში, იმაში, რომ იგი იყოს ნიშანი, ღვთაებრივი ცხოვრების საიდუმლო, მიღებული მკვდრეთით აღმდგარი ქრისტესგან და მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება განხორციელდეს ესა თუ ის ქმედება სამყაროში. ამგვარად, ჩვენი სამრევლო უნდა იყოს ღია და სტუმართმოყვარე ადგილი. სწორედ მრევლში, ევქარისტიულ ტაბლასთან, უნდა მკვიდრდებოდეს კათოლიკურობა, ყველას გაერთიანება ქრისტეში და ამ კათოლიკურობას ძალუძს, შუქი მოჰფინოს სამყაროს. ,,მხოლოდ სამრევლო ცხოვრებას ძალუძს, - აღნიშნავს ქრისტოს იანარასი, - პოლიტიკაში სამღვდლო (საცერდოტალე) განზომილების, მეცნიერებაში წინასწარმეტყველური ნიჭის, ეკონომიკაში ფილანტროპული პოზიციის, სიყვარულში საკრამენტული ხასიათის განაყოფიერება”. მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ მონასტრებიც, ანუ ადგილები, სადაც ხდება დაბრუნება სათავეებსა და მოწმობასთან. ბერები მოწოდებულნი არიან დაამოწმონ ღვთის მეუფების დადგომა, ცხოვრობენ რა იმ ცოდვითდაცემული ადამიანის რეალობის განუწყვეტელ მონანიებაში, ყოველ ჩვენგანში რომაა დავანებული, ამავე დროს თვინიერებითა და სიხარულით შეჰხარიან ქრისტეში ხსნის ახალ რეალობას. თავიანთი სიღარიბითა და გახსნილობით ღმერთისა და მოყვასისადმი ბერები ატარებენ ევანგელისტურ მოწმობას როგორც ეკლესიაში, ასევე საზოგადოებაში, რომლის თვალშიც ისინი უნდა წარმოადგენდნენ გამოცანას. ისინი არიან მოწმენი ღმერთის სიყვარულისა და რწმენის სუფთა, და არა ფულით შეძენილი, ნიჭისა იმ სამყაროში, რომელიც წალეკილია უტილიტარიზმისა და აქტივიზმის იდეებით. თუკი ვინმე ბოლომდე ვერ აცნობიერებს ბერების როლს ეკლესიაში, უნდა დაუფიქრდეს მართასა და მარიამის ეპიზოდს ბიბლიიდან და კარგად გაითავისოს, თუ რომელმა დამ ამ ორთაგან აირჩია კარგი წილი.

და ბოლოს, ყველა ეს შეხვედრის ჯგუფი, მომლოცველობა, ასოციაცია და საძმო, მაგალითად, ACER-MJO, ან თუნდაც ამ კონგრესის ორგანიზატორი მართლმადიდებლური საძმო ასრულებს მნიშვნელოვან როლს, ხელს უწყობს რა მორწმუნეთ იმ ფაქტის გაცნობიერებაში, რომ ეკლესია მხოლოდ იმიტომ არის კათოლიკე და ერთიანი, რომ არის ევქარისტიული. ეს კი ეხმარება თითოეულ მათგანს ხელიდან დაუსხლტეს რუტინას, თავი დააღწიოს ადგილუფროსულ სულისკვეთებასა თუ ფილეტიზმს და კონკრეტულად გაიაზროს საკუთარი მოწოდება ეკლესიასა თუ საზოგადოებაში. ისეთი ასოციაციები, როგორიცაა მართლმადიდებლური საძმო ან კიდევ სინდესმოსი, ხელს უწყობენ მსოფლიო დონეზე გამოცოცხლდეს ეკლესიის კათოლიკურობა, ანუ ქრისტეს ის უნარი, რომელიც ჩვენ არა მარტო უნდა მივიღოთ, არამედ მოვიხმაროთ კიდეც.

ბ) სეკულარიზებულ საზოგადოებაში წინასწარმეტყველური მყოფობა

როგორც ხაზგასმით აღნიშნავს ო. კლემანი, ,,ქრისტიანებს შეუძლიათ თავიანთი სუსტი ძალებით გამოიწვიონ რაღაც საზრისი, რაღაც ცეცხლი, რაღაც შუქი. თუკი ისინი ამას არ გააკეთებენ, თუკი ვერ შეძლებენ სეკულარიზებულ საზოგადოებაში საკუთარი ადგილის გამონახვას, მაშინ მის ადგილს დაიკავებენ ფსევდორელიგიები”. იღებს რა ენერგიას ევქარისტიული წყაროსაგან, რომელიც მისიის მთავარი წყაროა, ეკლესია ღვთის ერის ქარიზმისა და სიტუაციის გათვალისწინებით ალბათ მაინც მოახერხებს სრულიად განსხვავებული ხერხების მეშვეობით განახორციელოს მოწმობასთან დაკავშირებული საკუთარი ღვაწლი, იმოქმედებს რა ხან ერთიანი სხეულის სახით, ხან კი ჯგუფებისა თუ ცალკეული პიროვნების ხელშეწყობით, რომელნიც ასეთი მისიის დროს მოწოდებულნი იქნებიან იმოქმედონ ყველას სახელით. ასეთი მისიისათვის ერთნაირად მიუღებელია როგორც კარჩაკეტილი საზოგადოება, ასევე ინდივიდუალისტური ღვთისმოსაობა. მხოლოდ პიროვნებათა გაერთიანებას შესწევს ძალა შუქფენისა, მათი მოწმობა კი გახდება წინასწარმეტყველური მხოლოდ იმგვარი გამომაფხიზლებელი სიტყვისა თუ ქმედების შედეგად, რომელიც ,,ქმნის ჭეშმარიტებას” ან ისეთი კონკრეტული ქმედებით, რომელიც საქციელით დაამოწმებს სახარებას.

1. ამას წინათ ექს-ლია-შაპელში წმ. ეგიდიას თემის მიერ ორგანიზებულ რელიგიათშორისი შეხვედრის დროს აგნოსტიკოსმა ფილოსოფოსმა რეჟი დებრემ (Règis Debray) ასე მიმართა უმსხვილეს რელიგიათა წარმომადგენლებს : ,,ჩვენი თხოვნაა, ჯერ გაგვაღვიძოთ, რადგან გვჭირდება, რომ გავახილოთ თვალები და დავინახოთ სამყარო ისეთი, როგორიც არის სინამდვილეში: უსამართლო, სახიფათო და მცირედევანგელური. ჩვენ გვყავს ბევრი მმართველი და ცოტა წინასწარმეტყველი. სიტყვანი ჭეშმარიტებისა ეძიებენ თავშესაფარს”.

იმუშავებენ რა კულტურასა თუ მასობრივ საინფორმაციო საშუალებებში, ლიტერატურასა თუ ხელოვნებაში, კინოში ან შემოქმედების სხვა ნებისმიერ დარგში, აგრეთვე სამეცნიერო ფორუმებზე, საუნივერსიტეტო თუ პოლიტიკურ სამყაროში და დიალოგის ნებისმიერ სივრცეში, ყველგან ქრისტიანი ვალდებულია დაამოწმოს კეთილგონივრულად, ანუ ისეთი ენით, რომელიც მისაწვდომი და გასაგები იქნება ჩვენი თანამედროვეთათვის. აქ მხოლოდ ერთადერთი სიძნელე არსებობს, კერძოდ კი შეიძლება ,,დაეშვა” ზოგიერთი აკულტურაციის დონემდე, ანუ შეიძლება მოხდეს ერთი კულტურის ადაპტაცია მეორე კულტურასთან, რომელიც შესაძლებლობას მოგცემს, ილაპარაკო მის ენაზე.

2. ეკლესიის სამყაროში მყოფობის მეორე ხერხია ის, რომელსაც ახორციელებენ მისი წევრები, იღწვიან რა მოყვასისადმი სამსახურში კეთილი ნების ადამიანებთან ერთად.

ჩვენ მართლაც ვართ მოწოდებულნი საიმისოდ, როგორც ამას მართებულად აღნიშნავს ყოვლადუწმიდესი გეორგი (ხოდრი), რომ სიყვარულის მთელი ძალით გადავეშვათ ხალხის შუაგულში, ამქვეყნიურ პრობლემათა ცენტრში. ქრისტიანთა მოწმობის საიდუმლო ეფუძნება, - წერს იგი, - ,,ამ თავდავიწყებას, ამ მარადიულ ნახტომს, რომელიც უხსნის ეკლესიას საზღვრებს ჩვენი სამსხვერპლო მოწმობის ახალი ჰორიზონტებისაკენ”. მრავალი ქრისტიანი იღწვის ამა თუ იმ კონკრეტული მოწოდების განსახორციელებლად განცალკევებულად, თუმცა მრევლის მხარდაჭერით. მათ შეუძლიათ აგრეთვე განახორციელონ ჭეშმარიტი დიაკონიაც, დაამოწმებენ რა ეკლესიასა და ქრისტეს, რომელსაც ისინი თავის თავში ატარებენ. სხვა მრავალთა შორის გვინდა გამოვყოთ ისეთი შესანიშნავი ასოციაცია, როგორიცაა მონგოლფიერი (Montgolfière) პარიზში და რომლის წევრებსაც სხვებთან ერთად წარმოადგენს უამრავი ქრისტიანიც. ისინი დაკავებულნი არიან პოლიტიკურ დევნილთა, იმ ქალთა და მამაკაცთა მიღებითა და დახმარებით, რომლებმაც დაკარგეს ყველაფერი და ცხოვრების თავიდან დაწყებას ცდილობენ.

აქტიურად, ყოველი ლიტურგიის დასასრულს თითოეულ ქრისტიანს მოუწოდებენ, რომ თავისი საქმიანობით აუწყოს ქრისტე იმ სამყაროს, რომელიც უნდა გახდეს ,,ლიტურგია ლიტურგიის შემდეგ”. პირველ რიგში კი, ამოწმოს სიხარული და რწმენა მომავლისადმი, რადგანაც ქრისტე ხომ აღსდგა, მერე - გამოიჩინოს რეალური ინტერესი ყველა იმ ხალხისადმი, ვინც კი იქნება მის გარშემო. ლაპარაკია იმ მუდმივ მცდელობაზე, რომელიც მიმართულია იქითკენ, რომ დაეხმარო ხალხს უსამართლობის, მონობის, ნაღველისა თუ მარტოობის მდგომარეობიდან გამოსვლასა და ხალხთა გაერთიანებების შექმნაში. არ უნდა დავივიწყოთ, რომ ყოველმა ჭეშმარიტმა მართლმადიდებელმა ნათლობისას მიიღო, ხელდასხმულ იქნა რა მირონცხებით, სამგვარი წოდება - მეფისა, მღვდლისა და წინასწარმეტყველისა, და ამდენად მოწოდებულია მის ახლოს მაინც ამოწმოს ქრისტე, თუ, როგორც პავლე მოციქული ამბობდა, შორს ვერ წავა.

დასკვნა

როგორი შეიძლება იყოს წინასწარი დასკვნა, თუ არა აპოკალიპსის მოწმობა: ,,აჰა, ვიქმ ყოველსავე ახალს”? ის ეკლესია, რომლისაც გვწამს, რომლის წევრებადაც ვითვლებით და რომლის ზრდასაც ვუწყობთ ხელს, შეიძლება მოგვეჩვენოს სიბერეშეპარულ ქალად, რომელსაც სახე მუდამ ყმაწვილისა აქვს. ზუსტად ამაზე ლაპარაკობდა ,,მოძღვარი” ერმი მე-2 საუკუნეში. მაგრამ ეკლესიის მეშვეობით ღმერთი საბოლოოდ მაინც აახლებს ჩვენს სამყაროს მთლიანად, რათა მოამზადოს იგი კრავის საქორწინო სერობისათვის, უდიდესი საიდუმლოსათვის, რომელიც კი ,,დაფარულია ქვეყნის დასაბამიდან” (მათ. 13, 35). ამ განახლების განხორციელება კი ღმერთს უნდა ჩვენი ანუ მისი ერის დახმარებით.

დღეიდან, მე-3 ათასწლეულის დასაწყისიდან, ეკლესიის ეს გამოწვევა ბრძოლაში, რომელსაც ჩვენ ვხედავთ სამყაროს შეუქცევად ცვლილებებში ჩათრევის სახით, ეხება უკვე ყოველ ჩვენგანს, როგორც ერთდროულად, ასევე ცალ-ცალკე, პერსონალურად. ყოველი ჩვენგანი, ითვლება რა ღვთის ერის მონათლულ წევრად, მოწოდებულია იღვაწოს საიმისოდ, რათა ეკლესია იმყოფებოდეს ჩვენს გულებში, ჩვენს ოჯახებში, ჩვენს შრომაში - მოკლედ, მთელს ჩვენს ცხოვრებაში და ყველაფერი ეს ხდებოდეს ევქარისტიის საფუძველზე, რომლითაც ვიღებთ სიცოცხლეს ქრისტეში: მაშინ ეკლესია ცოტათი მეტად მაინც გაცხადდება სამყაროში. ყველა იმ თანაფარდობას წარსულთან, ეროვნულ ფესვებთან, ნათესავებთან (familiaux - სიტყვასიტყვით ,,ოჯახის წევრი”), ჩვენთვის ასე საყვარელ მართლმადიდებლურ ატავიზმებთან გააჩნია მხოლოდ ფარდობითი მნიშვნელობა sub speciae oeternitatis: ყველაფერ ამას ფასი აქვს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი ჩვენ შევძლებთ მათ მიტანას ღმერთის სამსხვერპლოზე, რამეთუ სწორედ ამას ნიშნავს სიტყვები ,,განახორციელო ევქარისტია”! მაშინ ყველაფერი წარსდგება სახეცვლილი, უამრავი ქერქი გაცვივა და გადმოცემის მაცოცხლებელ სუნთქვასა და მომავალი მეუფების კეთილსურნელებაში დარჩება მხოლოდ სახარების არომატი.

ჰანს კიუნგი
თენგიზ დალალიშვილის თარგმანი

მსოფლიო დღესაც ელის ისეთი საერთაშორისო წესრიგის შექმნას, რომელშიც, მართალია, არ იქნება იდეალური ვითარება, მაგრამ ძალადობა, ომი, უსამართლობა, შიმშილი და გაჭირვება შემცირდება მაინც. ,,ცივი ომის” დასრულების შემდეგ ხალხებსა და ეთნიკურ ჯგუფებს შორის ახალმა კონფლიქტებმა და ომებმა იჩინა თავი. დაძაბულობა განსაკუთრებით იმ ჯგუფებში შეინიშნება, რომელთა თვითმყოფადობა ძალადობით დაითრგუნა. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის ფაქტი, რომ ამ კონფლიქტებში ხშირად დიდი წვლილი რელიგიებს მიუძღვით. რელიგიის საშუალებით ხომ ძალიან ადვილია პრეტენზიების დასაბუთება, კონფლიქტის გაღვივება, მოწინააღმდეგის დადანაშაულება თუ სამხედრო კოლონების დარაზმვა. მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში რელიგიური ლიდერები და მათი მიმდევრები ძალიან ხშირად ფანატიზმს, ქსენოფობიასა და სიძულვილს თესენ. ისინი ადამიანებს ძალადობრივი და სისხლიანი დაპირისპირებისაკენ უბიძგებენ და ამ დაპირისპირებათა ლეგიტიმაციას ახდენენ. სამწუხაროდ, რელიგიები ხშირად პოლიტიკური და მილიტარისტული მიზნების სამსახურში დგას.

ა) რელიგია სახელმწიფოთა სივრცეში

როდესაც ნაციონალური, რეგიონალური და საერთაშორისო კონფლიქტების მოგვარებაში რელიგიების როლზე ვსაუბრობთ, საჭირო არ არის გაზვიადება. ვიყოთ რეალისტები და რელიგიებთან ერთად სხვა საზოგადოებრივი ფაქტორებიც გავაანალიზოთ. ცნობილი მშვიდობის მკვლევარი ბრემენიდან, დიტერ ზენგჰაასი, ექვს ფუნდამენტურ ფაქტორზე საუბრობს: ძალაუფლების (ძალაუფლების მონოპოლიის) დეპრივატიზაცია, სამართლებრივი სახელმწიფო (კონსტიტუციური სახელმწიფო), ურთიერთდამოკიდებულება (Interdependence) და აფექტების კონტროლი, დემოკრატიული მონაწილეობა, სოციალური სამართლიანობა და კონფლიქტის კონსტრუქციული პოლიტიკური კულტურა.

ზენგჰაასი ასკვნის: ,,თუ გვინდა მშვიდობა, პოლიტიკისა და საზოგადოების ცივილიზაციის თვალსაზრისით, ქვეყნის შიგნით თუ საერთაშორისო დონეზე, მაშინ უნდა მოვემზადოთ მისთვის: ,,Si vis pacem, para paccem!” ეს პროგრამა უარყოფს უძველეს მოწოდებას: პარა ბელუმ (ემზადე ომისათვის). აქ მთავარი არის მაქსიმა: პარა პაცემ (ემზადე მშვიდობისათვის). ასეთ პირობებში განსაკუთრებულ როლს სწორედ რელიგიები ასრულებენ.

ეს პროგრამა არ ითვალისწინებს ერი-სახელმწიფოების ჩანაცვლებას მსოფლიო სახელმწიფოთი ან მსოფლიო მთავრობით (,,global government”), რისიც ძალიან ეშინიათ ამერიკელ რესპუბლიკელებს. ისინი ხომ საშინლად მტრობენ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციას. ზენგჰაასი კი სრულიად მართებულად ამახვილებს ყურადღებას იმაზე, რომ მსოფლიოში მშვიდობის უზრუნველყოფა კვაზი-კონფედერაციული მექანიზმებითაა შესაძლებელი. ამ პარადიგმის წინააღმდეგ არსებობს ორი საპირწონე პოზიცია: ერთი მხრივ, ,,გლობალისტების” ჰომოგენური მსოფლიო სახელმწიფოს მოდელი და მეორე მხრივ, ,,კომუნიტარისტების” სუვერენული სახელმწიფოს მოდელი. ამ პოზიციებთან შედარებით საჭირო ზომიერებას ამჟღავნებს ფილოსოფოსი ოტფრიდ ჰოფე ტიუბინგენიდან. ჰოფემ თავისი პოზიცია კანტის ,,მარადიული მშვიდობის” (1795) კონცეფციაზე ააგო: არც ხალხთა (მინიმალური) გაერთიანება და არც (მაქსიმალური) უნივერსალური მონარქია! ზომიერი გამოსავალი მსოფლიო რესპუბლიკაა. ჰოფემ მართებულად უკუაგდო მცდარი ალტერნატივა: ,,მსოფლიო სახელმწიფო ან სუვერენული სახელმწიფო”. ,,მან წარმოგვიდგინა სახელმწიფოს მრავალსაფეხურიანი ცნება. ჰოფე სახელმწიფოთა რესპუბლიკურ გაერთიანებაზე, უფრო სწორად, სახელმწიფოთა რესპუბლიკაზე საუბრობს. ასეთი ტიპის გაერთიანებაში სახელმწიფოს ავტონომია გარანტირებული იქნება ქვეყნის შიგნით და შეზღუდული ქვეყნის გარეთ.” ჰოფე, საბოლოო ჯამში, იმ დასკვნამდე მივიდა, რომ ,,კანტის ძირითადი მოსაზრებების დამაჯერებლობა და მართებულობა არა მხოლოდ თანამედროვე პოლიტიკურ პრაქტიკასთან მიმართებაში, არამედ პოლიტიკური თეორიის თვალსაზრისითაც მტკიცდება.”

დავუბრუნდეთ მთავარ საკითხს, რომელიც რელიგიათა სპეციფიკურ კონტექსტს ეხება.

ბ) როგორ მივუდგეთ ისლამიზმსა და ფუნდამენტალიზმს?

სამწუხაროდ, ადამიანებს ნაკლებად ახსოვთ ის, თუ რა აერთიანებთ ერთმანეთთან. აქცენტი ყოველთვის განხეთქილებაზე კეთდება. ასეა დღესაც:

იუდეველებისა და ქრისტიანების საერთო ფუნდამენტზე არავინ საუბრობს. სამაგიეროდ, ქრისტიანებს არასოდეს ავიწყდებათ მაცხოვრის უარყოფა ებრაელთა მიერ. არც ებრაელებს სურთ, დავიწყებას მისცენ ქრისტიანთაგან განცდილი დევნა და შევიწროება. მათ არ სურთ დაივიწყონ ჰოლოკოსტი, რომლის დროსაც 6 მილიონი ებრაელი განადგურდა.

ებრაელები და მუსულმანები საუკუნეების განმავლობაში მშვენივრად ცხოვრობდნენ ერთმანეთის გვერდიგვერდ (ეგვიპტე, ესპანეთი, სტამბული). დღეს კი მათთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი წმინდა მიწის თაობაზე ატეხილი დავაა, რომელიც ჩვენი საუკუნის დამსახურებას წარმოადგენს.

ქრისტიანები და მუსულმანები, როგორც იუდეველები, თავს აბრაამის შვილებად (ასევე ,,წიგნიერი რელიგიის” მიმდევრებად) მიიჩნევენ. მათ ძალიან ბევრი აქვთ საერთო, მაგრამ მათ მეხსიერებას მხოლოდ ის ხუთი დიდი კონფრონტაცია აქვს შემონახული, რომელსაც ქრისტიანებსა და მუსლიმანებს შორის ჰქონდა ადგილი:

პირველი კონფრონტაცია (VII ს.): მუსულმანებმა დაიპყრეს უძველესი ქრისტიანული მიწები: პალესტინა, სირია და ეგვიპტე. ადრე ამ ქვეყნებს აღმოსავლეთ რომის ქრისტიანული იმპერია აკონტროლებდა.

მეორე კონფრონტაცია (VIII ს): ისლამმა მოიცვა სამხრეთ აფრიკა და ესპანეთი.

მესამე კონფრონტაცია (XII-XIII სს.): ქრისტიანი ჯვაროსნების წყალობით წმინდა მიწასა და იერუსალიმზე ქრისტიანების კონტროლი ნაწილობრივ აღდგა. ესპანეთის ქრისტიანული ღეცონქუისტა 1492 წლამდე (გრენადეს აღება).

მეოთხე კონფრონტაცია (XV-XVI სს.): თურქებმა დაიპყრეს კონსტანტინოპოლი (1454) და ბალკანეთი, სადაც ბევრმა ისლამი აღიარა (უპირველეს ყოვლისა, - ბოსნიელები).

მეხუთე კონფრონტაცია (XIX-XX სს.): ევროპის ქრისტიანული სახელმწიფოები გაბატონდნენ მუსულმანურ ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ აფრიკაზე, ახლო და შორეულ აღმოსავლეთზე. მათი ძალაუფლება ვრცელდებოდა სპარსეთზე, ინდოეთზე, მალაიზიასა და ინდონეზიაზე. ეს არის ოცნება, რომელიც დღემდე არ აძლევს მოსვენებას მუსლიმანებს.

ამ მრავალსაუკუნოვანი დაპირისპირების ფონზე სახელმწიფო მოღვაწეთა შორის ნუთუ ვერავინ დაამყარებს მშვიდობას ებრაელებს, ქრისტიანებსა და მუსლიმანებს, არაბებსა და ებრაელებს, ისრაელსა და პალესტინას შორის? თუ მშვიდობა ილუზიების მარადიულ ტყვეობაში უნდა დარჩეს? ბალკანეთში ხომ კვლავ ლაღად დაჰქრის სიკვდილის, წმენდის, ძალადობის, ცეცხლისა და განადგურების გრიგალი. ახლო აღმოსავლეთში ექსტრემისტებმა კვლავ აღიდგინეს გავლენა და ომიც გააჩაღეს. ისრაელში დღეს ბევრი ასეთ კითხვას სვამს: თუ კათოლიკეებსა და პროტესტანტებს შორის ყოველგვარი ,,ცივი” თუ ,,ცხელი” ომების შემდეგ შესაძლებელი გახდა მშვიდობის დამყარება, რატომ არ არის ეს შესაძლებელი დღეს ებრაელებს, მუსლიმანებსა და ქრისტიანებს შორის? თუ გერმანიასა და საფრანგეთს შორის ,,მემკვიდრეობითი მტრობა” მშვიდობამ შეცვალა, რატომ ვერ ხერხდება ეს ებრაელებსა და არაბებს შორის?

ეს პრობლემა ერთ მნიშვნელოვან კითხვას წარმოშობს: როგორ მივუდგეთ ისლამურ ფუნდამენტალიზმსა და ისლამიზმს? ამის თაობაზე მოკლედ და თანმიმდევრულად:

ისლამი არ ცნობს რადიკალურ ფუნდამენტალიზმს. ისლამურ სამყაროშიც არსებობენ რეფორმატორები, რომელთა შორის ფუნდამენტალისტიც ბევრია. ისინი უარყოფენ ტოტალურ სეკულარიზაციას და არა მოდერნიზაციას.

არც ქრისტიანობა გახლავთ ზედმიწევნით ტოლერანტული. ქრისტიანებშიც არსებობს ფუნდამენტალიზმი, რომელსაც შეიძლება პროტესტანტულ-ბიბლიცისტური ან რომაულ-კათოლიკური (ვატიკანური ,,რე-ევანგელიზაცია) წარმომავლობა ჰქონდეს. ფუნდამენტალიზმი არსებობს იუდაიზმშიც (როგორც ისრაელში, ისე მის ფარგლებს გარეთ).

ფუნდამენტალიზმს რელიგიურის გარდა ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური საფუძვლები აქვს. მას ინდივიდუალისტურ-ლიბერტიანისტული მოდერნის დეფიციტი იწვევს.

მოდერნიზაციამ ისლამურ სამყაროში ვესტერნიზაციასა და სეკულარიზაციას მისცა ბიძგი, რამაც იდენტობის კრიზისი გამოიწვია. ადამიანები ორიენტაციისათვის ახალ ღირებულებებსა და იდეალებს ეძებენ და სწამთ, რომ მათ თავიანთ რელიგიაში იპოვნიან.

ფუნდამენტალიზმს, როგორც რელიგიურ ფენომენს, მკაფიო დემოკრატიულ-ტოლერანტული ქცევა უნდა დავუპირისპიროთ. ფუნდამენტალიზმი გონებითა და ემპათიით უნდა დავძლიოთ. ჩვენ უნდა მოვსპოთ ის საფუძველი, რაც მის წარმოქმნას უწყობს ხელს.

ინსტიტუციონალური ინტეგრაცია (თურქეთში არჩევნებში გამარჯვებულმა ისლამისტებმა მთავრობის ფორმირების შესაძლებლობა მიიღეს) გაცილებით უკეთეს გამოსავალს წარმოადგენს, ვიდრე პოლიტიკური პოლარიზაცია (ალჟირში არჩევნებში გამარჯვებული ისლამისტები ძალადობით დაამხეს).

როგორც ვთქვით, ფუნდამენტალისტები ყველა რელიგიაში არსებობენ. როგორ უნდა მოიქცნენ ისინი? ფუნდამენტალისტებმა არ უნდა დაივიწყონ ის, რომ მათ ტრადიციებს (ებრაული ბიბლია და თალმუდი, ახალი აღთქმა და ეკლესიის ტრადიციები, ყურანი და სუნა) თავისუფლების, პლურალიზმისა და ინკლუზივიზმის ფუნდამენტი უდევს საფუძვლად. ლიბერალებმა არ უნდა შეწყვიტონ თვითკრიტიკა: თანამედროვე ლიბერალური რელიგია ხომ არ ცნობს რელიგიურ სუბსტანციას, თეოლოგიურ პროფილსა და ეთიკურ მოვალეობებს.

რაზე უნდა გაამახვილონ ყურადღება ამ დროს რელიგიებმა?

საჭიროა ახალი ხედვა, ახალი სპირიტუალური ორიენტირები, ახალი იდენტობა და რწმენა. საჭიროა მათთვის, რომლებიც კრიტიკულად არიან განწყობილი რომაულ-კათოლიკური ავტორიტარიზმის, პროტესტანტული ბიბლიციზმის, ორთოდოქსული ტრადიციონალიზმისა და ებრაული თუ ისლამური წარმომავლობის რეაქციული მიმდინარეობების მიმართ.

წინააღმდეგობისა და გართულებების მაგიერ, საჭიროა დიალოგი და თანამშრომლობა ფუნდამენტალისტებთან პოლიტიკურ, სოციალურ თუ რელიგიურ-თეოლოგიურ სფეროში.

იქ, სადაც ფუნდამენტალისტებს ხელთ უპყრიათ სამხედრო-პოლიტიკური, პოლიციური (ზოგიერთი ისლამური სახელმწიფო, რუშდის შემთხვევა) და რელიგიური (ვატიკანი თეოლოგების, ქალებისა და ეპისკოპოსების წინააღმდეგ) ძალაუფლება, საჭიროა წინააღმდეგობა (163 თეოლოგიის პროფესორის კიოლნის დეკლარაცია, მილიონობით კათოლიკეთა საერთო სახალხო ინიციატივა ვატიკანის ავტორიტარული საეკლესიო კურსის წინააღმდეგ).

ასე რომ მსოფლიოს დიდმა რელიგიებმა გარდამავალ ეპოქაში, რომელიც სავსეა რელიგიური თუ ეთიკური ხასიათის წინააღმდეგობებით, უნდა იპოვონ გზა უფუნდამენტო მოდერნიზმსა და ფუნდამენტალიზმს შორის, რომელიც არ ცნობს არც მოდერნს, არც თვითკრიტიკას, არც ტოლერანტობასა და არც დიალოგს.

გ) რეგიონალური, ეროვნული და საერთაშორისო კონფლიქტები

თუ რელიგიები მაქსიმალურად გამოიყენებენ მათ სამშვიდობო პოტენციალს, შეუძლიათ განუზომელი წვლილი შეიტანონ მშვიდობის დამყარების საქმეში. ყველა დიდ რელიგიაში არსებობს მოტივაცია, რომელიც არა მხოლოდ ადამიანის შინაგან სულიერ სიმშვიდეზე, არამედ საზოგადოებაში აგრესიისა და ძალადობის დაძლევაზეა ორიენტირებული. ვიმეორებ: რელიგიებს შეუძლიათ შეამცირონ და კაცობრიობას აარიდონ ომები. მაგრამ მშვიდობა რელიგიებსა და ერებს შორის შესაძლებელი გახდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც მათ შორის იარსებებს ნდობის საფუძველი. ნდობამ უნდა ჩაანაცვლოს ცრურწმენები და დაპირისპირებები. სიბნელე, არატოლერანტობა და გაურკვევლობა, სიძულვილი და ძალადობა წარსულს უნდა ჩაბარდეს. ბნელ უფსკრულზე ნდობის ხიდია გასადები. მაგრამ როგორ?

ამ შეკითხვას პასუხს მარტივად ვერ გავცემთ, თუმცა ნამდვილად დადგა ის დრო, როდესაც უნდა დავფიქრდეთ იმაზე, თუ რა შეიძლება გახდეს რელიგიებს შორის ნდობის ფუნდამენტი. კონფლიქტების გაღვივებისა და ომების გაჩაღების მიზნით რელიგიების გამოყენების წინააღმდეგ საჭიროა პრაქტიკული გზების ძიება. რელიგიებმა თავიანთი წვლილი უნდა შეიტანონ კონფლიქტის მოგვარების პროცესში და თავად არ უნდა მოექცნენ პრობლემათა წყებაში. განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა ამ თვალსაზრისით რელიგიურ ლიდერებს ეკისრებათ. მსოფლიო ეთოსის ჩიკაგოს დეკლარაცია კონფლიქტურ სიტუაციებში კონკრეტულ რეკომენდაციებს გვთავაზობს. ამ რეკომენდაციების თაობაზე სქელტანიანი წიგნის დაწერა შეიძლება. მე მხოლოდ მოკლე მიმოხილვას შემოგთავაზებთ:

(1) ისტორიისა და თანამედროვეობის გამოცდილება გვასწავლის, რომ რელიგიებს პოლიტიკური ინტერესების ლეგიტიმაცია და მტრობის ჩამოგდება შეუძლია. როდესაც რელიგია ტანჯვის, დევნის, განადგურებისა და მკვლელობის საბაბი ხდება, მაშინ მას აღარაფერი აქვს საერთო სინდისთან. ვერ დამყარდება მშვიდობა რელიგიებს შორის, თუ ისინი აქცენტს კონფლიქტებზე და არა ერთიანობაზე გააკეთებენ. ასეთ შემთხვევაში კონფლიქტებს მხოლოდ ერთი შედეგი ექნება: კოლექტიური თვითგანადგურება.

რა შეიძლება გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ კარგად უნდა გაიაზრონ, მიუხედავად ყოველგვარი განსხვავებისა, რა აერთიანებთ მათ ერთმანეთთან. ერთიანობა რელიგიებს შორის ოქროს წესით უნდა იყოს გამყარებული: გავუკეთოთ სხვას ის, რაც გვინდა გაგვიკეთონ ჩვენ. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძენენ რელიგიათა სპირიტუალური ტრადიციები (ლოცვა, მედიტაცია) განსაკუთრებულ მნიშვნელობას მშვიდობიანი თანაცხოვრებისათვის. რელიგიებს შეუძლიათ და მოვალენიც არიან, თავიანთი წვლილი შეიტანონ კონფლიქტების მოგვარებისა და დარეგულირების პროცესში. როცა რელიგია ბოროტი მიზნების სამსახურში დგას, უდიდეს ზიანს აყენებს როგორც კაცობრიობას, ისე საკუთარ თავს. რელიგიის ამოცანაა, ყოველგვარ პოლიტიკურ თუ იდეოლოგიურ ფანატიზმს სინდისი დაუპირისპიროს.

(2) კონფლიქტებს ხშირად უდანაშაულოთა სიცოცხლე და ბედნიერება ეწირება. ეს ხდება მაშინ, როდესაც მყუდროება ირღვევა და ლტოლვილთა ნაკადებს ბოლო აღარ უჩანს, როდესაც ქალაქები ალყაშია მოქცეული და მოსახლეობა შიმშილობს, როდესაც გენოციდს აქვს ადგილი, როდესაც ბუნება უვარგისი ხდება ადამიანური ცხოვრებისათვის. მოწინააღმდეგენი ერთმანეთის ,,თავდაცვისუნარიანობის” შესასუსტებლად მიზანმიმართულად ძალადობენ ქალებსა და ბავშვებზე.

რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ ხელი უნდა შეუშალონ რელიგიის სახელით კაცობრიობისა და ბუნების წინააღმდეგ დანაშაულის ჩადენას. რელიგიებმა პრაქტიკული მნიშვნელობით უნდა გამსჭვალონ თავიანთი ტრადიციები ადამიანის ღირსების თუ ყოველივე იმის მიმართ, რაც ცოცხლობს და არსებობს.

(3) სამშვიდობო პროცესს აბრკოლებენ ადამიანები, რომლებიც მხოლოდ ძალადობის ენას ცნობენ. ამიტომ კონფლიქტს ხშირად თან ახლავს ცეცხლი და ომი.

რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათ უნდა იზრუნონ იმაზე, რომ დაიწყოს მოლაპარაკებები კონფლიქტურ მხარეებს შორის, რათა აღდგეს მშვიდობა. მათ უნდა გადადგან ,,პირველი ნაბიჯი” მშვიდობისაკენ.

(4) რელიგიური არატოლერანტობა - ისევე, როგორც ქსენოფობია, რასიზმი და ანტისემიტიზმი - ჩვენს საზოგადოებაში კვლავ განაგრძობს არსებობას. ვისაც მხოლოდ თანამორწმუნეთა შორის ცხოვრება სურს, ის ხელიდან უშვებს შანსს, გაამდიდროს საკუთარი გამოცდილება სხვა რელიგიებით. ვისაც საკუთარი რელიგიური მემკვიდრეობის მიმართ კრიტიკული გამოცდილება აქვს, ის სხვა რწმენას საფრთხედ არ მიიჩნევს. რელიგიებმა უნდა აღიარონ ტოლერანტობის მასშტაბები. არ შეიძლება რელიგიათა ინტერესებს ადამიანები შეეწირონ. ურთიერთობის შიში რელიგიებსა და კულტურებს შორის ჩნდება არა მხოლოდ მეტისმეტად მჭიდრო ურთიერთობების, არამედ მათი არარსებობის გამოც.

რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? რელიგიურ ლიდერებს უნდა ეყოთ გამბედაობა, რათა საჯაროდ დაუპირისპირდნენ მათ, რომლებიც საკუთარი რელიგიის საშუალებით ეთნიკურ-კულტურულ წმენდას აძლევენ ბიძგს. თუ ისინი შექმნიან მოლაპარაკებებისა და დიალოგის შესაძლებლობებს, მაშინ რელიგიური მრავალფეროვნება არავისთვის აღარ იქნება საშიში.

(5) კონფლიქტის დროს მოწინააღმდეგეები ერთმანეთის მიმართ მტრის ხატს ქმნიან და ერთმანეთს მშვიდობის დარღვევაში ადანაშაულებენ. ამის გამო სამხედრო მოქმედებები ხშირად ძალიან ჭიანურდება.

რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? მათი უპირველესი ამოცანა მშვიდობის აღდგენაა. საამისოდ გამოყენებული უნდა იქნას ყველა ის შესაძლებლობა, რასაც დღეს მედია გვთავაზობს. ამასთან ერთად, ნებისმიერ დონეზე:

უნდა მოისპოს ყოველგვარი გაურკვევლობა;

უნდა დავძლიოთ არასასიამოვნო მოგონებები;

უნდა განადგურდეს უარყოფითი სტერეოტიპები და დაიმსხვრეს მტრის ხატი;

დანაშაული უნდა გაიაზროს ყველამ;

აღარ უნდა არსებობდეს სიძულვილისა და დესტრუქციულობის საფუძველი;

აქცენტი უნდა გაკეთდეს ერთიანობაზე;

უნდა დაისახოს კონკრეტული ინიციატივები შერიგებისათვის;

(6) ომის უფლებათა ჟენევის კონვენციაში არაფერი წერია რელიგიების თაობაზე. კონვენციის ტექსტში მხოლოდ კონფლიქტების ჰუმანიზაციაზეა საუბარი. ვფიქრობ, ჰუმანიტარული საერთაშორისო სამართალი სავალდებულო უნდა გახდეს რელიგიებისთვისაც.

რა უნდა გააკეთონ რელიგიებმა ამ დროს? ისინი მოვალენი არიან, გამოავლინონ საერთაშორისო სამართლის დარღვევის ფაქტები მაშინაც კი, თუ დარღვევებს მათ რიგებში ექნება ადგილი.

(7) არსებობს მცდელობები, ადამიანთა რწმენა ფულით, ეკონომიკური დახმარებით, ძალაუფლებითა თუ ძალადობით შეცვალონ. როდესაც არ არსებობს რწმენის თავისუფლება და როდესაც მისი ,,ყიდვაა” შესაძლებელი, ვერ იქნება ადამიანის ღირსება და რელიგია პატივგებული.

ადამიანის უფლებების თაობაზე მსურს შემდეგი შენიშვნები გავაკეთო:

ადამიანის უფლებათა დეკლარაცია რელიგიებმა საკუთარი ტრადიციებით უნდა დაასაბუთონ და დღევანდელ ცხოვრებაში პრაქტიკულად დანერგონ. მხოლოდ სამართალი არ არის საკმარისი. რელიგიებმა ადამიანების მიერ თავიანთი მოვალეობების გააზრებისა და პრაქტიკული განხორციელებისათვის ეთიკურ იმპულსებს უნდა მისცენ ბიძგი. რელიგიებმა ხელი უნდა შეუწყონ შემდეგი ტიპის ელემენტარულ მოთხოვნილებათა განხორციელებას:

თანამედროვე პლურალისტურ საზოგადოებაში ადამიანმა საკუთარი ადგილი რელიგიის დახმარებით უნდა იპოვოს ისე, რომ პრაქტიკულად პატივი სცეს მისგან განსხვავებული აზრისა და რწმენის მქონე ადამიანებს.

რელიგიის დახმარებით ადამიანებმა უნდა დასძლიონ ეგოიზმი. რელიგიებმა თავიანთი სამართლიანი პრეტენზიები ყოველგვარი ძალადობისა და დაპირისპირებების გარეშე უნდა წარმოაჩინონ ისე, რომ არ დაარღვიონ სოლიდარობის პრინციპი.

რელიგიათა არსებობა მხოლოდ და მხოლოდ აღმსარებლობის თავისუფლების დაცვითაა შესაძლებელი. არსებობს შემთხვევები, როდესაც ამა თუ იმ რელიგიის წარმომადგენლები სარგებლობენ გარკვეული უფლებებითა და თავისუფლებებით უცხო ქვეყანაში, მაგრამ არ არსებობს ასეთი შესაძლებლობები მათ სამშობლოში. აქედან გამომდინარე, სანამ ისინი ახალ უფლებებზე განაცხადებენ პრეტენზიებს, ანალოგიურ უფლებებსა და თავისუფლებებს თავიანთ ქვეყანაშიც უნდა დაუჭირონ მხარი.

რელიგიები ღიად უნდა აღუდგნენ წინ რელიგიურ უმცირესობათა პროფესიულ დისკრიმინაციას.

საჭიროა დიალოგი რელიგიურ უმცირესობებთან, რათა მოისპოს გაუცხოებისა და უნდობლობის საფუძველი.

უნდა დაიგმოს ქსენოფობიის ყოველგვარი გამოვლინება. ჩვენ უნდა დავინტერესდეთ იმით, თუ რა წვლილის შემოტანა შეუძლიათ სხვა რელიგიებს ჩვენი კულტურის საგანძურში.

საჭიროა ინიციატივები და ინტენსიური პუბლიცისტური საქმიანობა, რათა ცხოვრების სხვისი თვალით დანახვა ვისწავლოთ.

რელიგიურ თემებში განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს დაწყებით განათლებასა და აღზრდას. მათი უმთავრესი ამოცანა იმ რწმენითი მოტივაციების რეპროდუქციაა, რომლებიც სხვადმორწმუნე ადამიანებთან მშვიდობიან თანაცხოვრებას შესაძლებელს გახდის. ეს პრინციპი უნდა გაითვალისწინონ საგანმანათლებლო დირექტივების, სასკოლო სახელმძღვანელოებისა და კონკრეტული სასწავლო პროგრამების შედგენისას; მოზარდთა განათლებისა და პედაგოგთა გადამზადების დროს.

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს და მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსს, უწმიდესსა და უნეტარეს ილია მეორეს

თბილისის წმიდა დიდმოწამე პანტელეიმონ-მკურნალის სახელობის ტაძრის წინამძღვრის, დეკანოზ გიორგი ჩაჩავას

გ ა ნ ც ხ ა დ ე ბ ა

თქვენო უწმიდესობავ,

როგორც მოგეხსენებათ, ბოლო პერიოდში ჩვენს ეკლესიაში არსებული ექსტრემისტული დაჯგუფებების მხრიდან ჩემ მიმართ განხორციელდა არა ერთი თავდასხმა, რომელთა შესახებაც ყოველთვის თქვენ მოგმართავდით.

მოგახსენებთ, რომ ა. წ. 6 ივლისს მეუღლესა და მცირეწლოვან ბავშვთან ერთად ჩავედი ქ. ბორჯომში. დაახლოებით 15 საათზე, ვიმყოფებოდით რა ქ. ბორჯომის ბაზრის ტერიტორიაზე, ჩვენთან მოიჭრა ,,ფოლკსვაგენის” ტიპის მიკროავტობუსი, რომლიდანაც გადმოხტნენ თბილისის, სოფელ დიღმის წმ. მარინეს სახელობის ტაძრის წინამძღვარი, დეკანოზი დავით ისაკაძე და ,,წმ. დავით აღმაშენებლის სახელობის მართლმადიდებელი მრევლის კავშირის” ექვსამდე წევრი. მათ მე და ჩემს ოჯახს ალყა შემოგვარტყეს და არ მოგვცეს გადაადგილების საშუალება. დაგვიწყეს ხმამაღალი შეურაცხყოფა იქ დამსწრე საზოგადოების წინაშე. მიწოდებდნენ ,,სატანას”, ,,ანტიქრისტეს”, ,,მართლმადიდებლობის მოღალატეს”, ,,მასონს”, ,,მოსყიდულს”, ,,ეკლესიის მტერს” და სხვა. აგრეთვე ჩემი და ჩემი ოჯახის ნების საწინააღმდეგოდ დაგვიწყეს ფოტოსურათების გადაღება. ფაქტობრივად მე და ჩემი ოჯახი გარკვეული პერიოდი დატყვევებული ვყავდით და იქ დამსწრე ხალხის წინაშე დაუბრკოლებლად გვაყენებდნენ შეურაცხყოფას.

ჩემ მიმართ განხორციელებულ თავდასხმათა შორის ბოლო შემთხვევა იყო ყველაზე ბინძური, რადგან ახლა უკვე დაზარალდნენ ჩემი მეუღლე და ბავშვი, რომლებიც იმყოფებოდნენ ძლიერი ფსიქოლოგიური შოკის ქვეშ.

თქვენო უწმიდესობავ, საქართველოს ეკლესიაში მოთარეშე ექსტრემისტული დაჯგუფებებისა და მათი ხელმძღვანელი სასულიერო პირების, აგრეთვე ჩვენს ეკლესიაში არსებული რუსული გავლენის საჯარო კრიტიკის გამო ჩემსა და ჩემი ოჯახის მიმართ მიმდინარეობს ფიზიკური დევნა - შევიწროება. ჩემმა სიტყვიერმა მომართვებმა თქვენ მიმართ, მათ შორის ამ ბოლო თავდასხმის თაობაზე, არავითარი შედეგი არ გამოიღო. იქმნება შთაბეჭდილება, რომ აღნიშნული სასულიერო პირები და მათი მრევლი ან საერთოდ აღარ ემორჩილებიან ეკლესიის ხელმძღვანელობას, ან საპატრიარქოს თანამშრომლები ხელს უწყობენ რელიგიურ ექსტრემისტებს.

მესმის რა, ჩემი პასუხისმგებლობა საკუთარი ოჯახის ფიზიკურ უსაფრთხოებაზე, იძულებული ვიქნები მივმართო სამართალდამცავ სტრუქტურებს, რათა მათ უზრუნველყონ ჩემი ოჯახის კონსტიტუციური უფლება ფიზიკური ხელშეუხებლობის შესახებ. აგრეთვე იძულებული ვარ მივმართო მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს, რათა ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი გახდეს იმ დევნის შესახებ, რომელიც ხორციელდება როგორც ჩემს, ასევე ჭეშმარიტ მართლმადიდებლურ და პატრიოტულ პოზიციებზე მდგომ სხვა სასულიერო პირების მიმართ.

გთხოვთ, მომიხსენიოთ თქვენს წმიდა ლოცვებში.

დეკანოზი გიორგი ჩაჩავა
22 ივლისი, 2004 წ. თბილისი

სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს და მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსს, უწმიდესსა და უნეტარეს ილია მეორეს

თბილისის ნარიყალას წმიდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძრის მღვდელმსახურის, ზაზა თევზაძის

გ ა ნ ც ხ ა დ ე ბ ა

თქვენო უწმიდესობავ,

როგორც მოგეხსენებათ საქართველოს ეკლესიაზე რუსული გავლენისა და ეკლესიის შიგნით მოთარეშე ექსტრემისტული დაჯგუფებების საჯარო კრიტიკისა და ჩემი აქტიური საზოგდოებრივი პოზიციის გამო უკანაკნელ ხანს ჩემ მიმართ ხორციელდება თავდასხმები, მუქარები და დევნა-შევიწროება, რომელთა მიზანია ჩემი გაჩუმება, საეკლესიო მსახურებისაგან ძალადობრივი ჩამოშორება და პიროვნული დისკრედიტაცია.

ბოლო პერიოდში ჩემ მიმართ განხორციელებულ დევნაში აქტიურად ჩაება საპატრიარქოს აპარატი და საპატრიარქოს პრესცენტრი. საქართველოს ეკლესიიის ოფიციალურმა ორგანომ „საპატრიარქოს უწყებანმა” არაერთხელ დამდო ბრალი ეკლესიის საწინააღმდეგო საქმიანობაში, ხოლო ა.წ. 2-8 ივლისის ნომერში საპატრიარქოს პრესცენტრის უფროსის მოადგილემ და აღნიშნული გამოცემის რედაქტორმა ზურაბ ცხოვრებაძემ შეურაცხყო ჩემი ოჯახი. აქ მე მოხსენიებული ვარ, როგორც „უკვე კარგა ხანია კოორდინირებულად მოქმდი მართლმადიდებლობის წინააღმდეგ და „ანტიეკლესიური ჯფგუფის აქტიური წევრი” (გვ. 10-12). გარდა ამისა, ზ. ცხოვრებაძე საქართველოს ეკლესიის სახელით საერო პრესაში შეურაცხმყოფს და ახორციელებს ჩემს დევნას. იმის გათვალისწინებვით, რომ საპატრიარქოს ,,უწყებანი” ეკლესიის ოფიციალური შეხედულებების გამომხატველია, საზოადოებას ექმნება შთაბეჭდილება, რომ მე და ჩემი ოჯახი წარმოვადგენთ მართლმადიდებლობის მტრებს, რაც საფრთხეს უქმნის ჩემი ოჯახის ფიზიკურ უსაფრთხოებას.

მოგახსენებთ, რომ ა. წ. მაისის თვეში შემოქმედის ეპარქიის სოფელ ლიხაურიდან ჩვენს ტაძარში გადმოიყვანეს მღვდელი ზაქარია მარგალატაძე, რომელიც ცნობილია, როგორც ფანატიზმის ერთ-ერთი იდეოლოგი და შავრაზმულ გაზეთ ,,ხარებას” გამომცემელი. მე მაშინვე დავაფიქსირე, რომ საპატრიარქოს აპარატისა და ფანატიკური წრეების მიერ მღვდელ ზაქარია მარგალიტაძის გადმოყვანა ნარიყალას წმინდა ნიკოლოზის სახელობის ტაძარში მიზნად ისახავს მწვავე კონფლიქტური სიტუაციის შექმნას და ჩემს საეკლესიო მსახურებიდან ჩამოშორებას.

გადმოსვლისთანავე მღვდელმა ზაქარია მარგალიტაძემ დაიწყო კულუარული მოქმედება ჩემს წინააღმდეგ ჭორებისა და ცილისწამებების გავრცელებით. ფანატიკური წრეების მხრიდან შესაბამისი ინსტრუქციის მიღების შემდეგ კი ა.წ. 24 ივლისს საჯაროდ მოიტანა იერიში ჩემზე, რაშიც მას აქტიურდ ეხმარებოდა მედავითნე დავით ქლიბაძე.

თქვენო უწმიდესობავ, გამომდინარე იქიდან, რომ საპატრიარქოს აპარატი, პირიქით, ხელს უწყობს ეკლესიაში მოთარეშე ექსტრემისტ სასულიერო პირებსა და მათ დაქვემდბარებაში მყოფ დაჯგუფებებს („წმ. დავით აღმაშენებლის სახელობის მართლმადიდებლი მრევლის კავშირი”, „მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირი და სხვები). იძულებული ვარ მივმართო სამართალდამცავ სტრუქტურებს, რათა მათ უზრუნველყონ ჩემი ოჯახის ფიზიკური უსაფრთხოება. აგრეთვე იულებული ვარ მივმართო სამართალდამცავ სტრუქტურებს, რათა მათ უზრუნველყონ ჩემი ოჯახის ფიზიკური უსაფრთხოება. აგრეთვე იძულებული ვარ მივმართო მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებს, რათა ფართო საზოგადოებისათვის ცნობილი გახდეს იმ დევნის შესახებ, რომელიც ხორციელდება როგორც ჩემ, ასევე აქტიური საზოგადოებრივი პოზიციი ს მქონე სხვა სასულიერო პირბის მიმართ.

ღრმა პატივისცემით

მღვდელი ზაზა თევზაძე
25 ივლისი, 2004 წ. თბილისი

ალბერი და ლე კომპტი ბელგიის წინააღმდეგ
მასალა მოამზადა ნინო მთვარელიშვილმა

დოქტორი ალფრედ ალბერი ბელგიის მოქალაქეა. ის პრაქტიკოსი ექიმია. მას 1974 წელს ბრაბანტის პროვინციის საბჭომ წერილით აცნობა მის მიმართ საქმის დაწყების შესახებ. ის გამოიძახეს ბიუროს წინაშე, რათა განმარტება მიეცა თავის მიერ გაცემულ ცნობებზე, რომელთა თანახმადაც, იგი მუშაობისთვის უვარგისად აცხადებდა ზოგიერთ პაციენტს. დოქტორ ალბერს მოსთხოვეს შესაბამისი პაციენტების შესახებ სამედიცინო მასალების წარმოდგენა. მას ბრალად ედებოდა ყალბი ცნობების გაცემა.

იმავე წელს პროვინციის საბჭოს თავმჯდომარემ დოქტორ ალბერს გაუგზავნა წერილი, რომლის მიხედვითაც მას შეეძლო ესარგებლა ადვოკატის მომსახურებით მის მიმართ არსებულ ბრალდებასთან დაკავშირებით, რადგან არ იყო დარწმუნებული, რომ არსებობდა მუშაობისთვის უვარგისად გამოცხადების დასაბუთებული პირობა და არ ჰქონდა პაციენტთა ავადმყოფობის ისტორიები. ეს ფაქტები აღნიშნული წერილით ხელყოფდა ექიმის პროფესიის რეპუტაციას, პატიოსნებასა და ღირსებას.

შემდგომ პროვინციის საბჭომ მოუსმინა დოქტორ ალბერს და ორი წლით შეუჩერა საექიმო პრაქტიკის განხორციელების უფლება. საბჭომ დაადგინა, რომ მას არ ჩაუტარებია რაიმე სამედიცინო შემოწმება, რომლითაც დამტკიცდებოდა მუშაობისთვის უვარგისობა და არ შეეძლო გაეცა რაიმე სახის სამედიცინო დოკუმენტი, რომლითაც დაადგენდა ამგვარ მდგომარეობას.

დოქტორმა ალბერმა სააპელაციო საჩივრით მიმართა სააპელაციო საბჭოს. ასევე მოიქცა პროვინციის საბჭოს იურიდიული ექსპერტი დაკისრებული სასჯელის გაზრდის მიზნით. სააპელაციო საბჭომ დაამტკიცა პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება.

1975 წელს საკასაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა განმცხადებლის საკასაციო საჩივარი, რომლითაც ის ამტკიცებდა, რომ დაირღვა მისი დაცვის უფლება.

რაც შეეხება ჰერმან ლე კომპტს, ისიც ბელგიის მოქალაქე და პრაქტიკოსი ექიმია. მას დასავლეთ ფლანდრიის პროვინციის საბჭომ აცნობა, რომ არსებობდა ბრძანება მისი დაკითხვის შესახებ ,,არამართლზომიერი საჯაროობისა” და შეურაცხყოფისთვის, რაც გამოიხატა მის მიერ გაზეთებისთვის მიცემულ ინტერვიუებში. მას დროებით, ორი წლის ვადით, შეუჩერეს სამედიცინო პრაქტიკის განხორციელების უფლება.

1974 წელს ჰერმანმა შეიტანა სააპელაციო საჩივარი. ის ამტკიცებდა, რომ დაირღვა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლითაც მას უფლება ჰქონდა საქმე საჯაროდ განეხილა დამოუკიდებელ და მიუკერძოებელ სასამართლოს. მისი განცხადებით, საბჭო, მისი შემადგენლობის გათვალისწინებით, არ არის დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი, ვინაიდან წევრების ნახევარი სხვა პრაქტიკოსი ექიმები არიან.

იმავე წელს სააპელაციო საბჭომ არ დააკმაყოფილა მისი წევრების წინააღმდეგ შეტანილი საჩივრები და განმცხადებლის საქმიანობის დროებით შეჩერება შეიცვალა რეესტრიდან მისი გვარის ამოღებით. აღნიშნული გადაწყვეტილება ჰერმან ლე კომპტმა გაასაჩივრა. მან ახალი საჩივარი შეიტანა სააპელაციო საბჭოს ყველა წევრის აცილების შესახებ.

1975 წელს სააპელაციო საბჭომ არ დააკმაყოფილა არც საჩივარი და არც პრეტენზია.

შემდგომ განმცხადებელმა საკასაციო საჩივრით მიმართა საკასაციო სასამართლოს, მაგრამ მისი საჩივარი კვლავ არ დააკმაყოფილეს. მას აეკრძალა სამედიცინო პრაქტიკის წარმოება.

სამართალწარმოება ადამიანის უფლებათა ევროპულ კომისიაში

დოქტორმა ალბერმა კომისიას მიმართა 1975 წელს, დოქტორმა ლე კომპტმა - 1976 წელს. ორივე ამტკიცებდა, რომ დაირღვა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, მათ არ ჰქონდათ კანონით დადგენილი სამართლიანი და საჯარო მოსმენა გონივრულ ვადაში დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ. თავის მხრივ, დოქტორი ლე კომპტი აპროტესტებდა, რომ რეესტრიდან მისი გვარის ამოღება წარმოადგენდა არაადამიანურ და დამამცირებელ სასჯელს კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევით.

1979 წელს განაცხადების გაერთიანების შემდეგ ადამიანის უფლებათა ევროპულმა კომისიამ ორივე განაცხადი გამოაცხადა არსებით განხილვაზე დაშვებულად და გამოხატა თავისი აზრი:

- ადგილი არ ჰქონია მე-3 მუხლის დარღვევას;

- არც დოქტორი ალბერი და არც დოქტორი ლე კომპტი არ დაქვემდებარებიან

სისხლის სამართლებრივ ბრალდებას.

- დოქტორ ალბერსა და დოქტორ ლე კომპტს მოუსმინა მიუკერძოებელმა სასამართლომ, თუმცა მაინც დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი, რადგან არც ერთ განმცხადებელს არ ჰქონია საჯარო მოსმენა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასება

დოქტორი ლე კომპტი მიუთითებდა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევაზე, რომლის თანახმად, არავინ შეიძლება დაექვემდებაროს წამებასა და არაადამიანურ თუ დამამცირებელ მოპყრობას ან დასჯას. სამედიცინო ასოციაციის რეესტრიდან მისი გვარის ამოღება წარმოადგენდა დამამცირებელ თუ არაადამიანურ სასჯელს როგორც თავისი ხასიათით, ასევე მის პირად, პროფესიულ და ოჯახურ ცხოვრებაზე ზემოქმედების შედეგებით.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, პრაქტიკის განხორციელებაზე უარის თქმა, როგორც დისციპლინური ღონისძიება, მიზნად ისახავდა იმ ექიმის დასჯას, რომლის სერიოზულმა არამართლზომიერმა ქმედებამ აჩვენა, რომ იგი აღარ აკმაყოფილებდა სამედიცინო პროფესიის განხორციელების აუცილებელ პირობებს. თავისთავად, პრაქტიკის განხორციელებაზე უარი მიზნად ისახავდა დოქტორ ლე კომპტისთვის სასჯელის დაწესებას და არა მისი პიროვნების დამცირებას.

დოქტორი ალბერისა და დოქტორი ლე კომპტის მტკიცებით, მათ მიმართ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის მიხედვით:

,,სამოქალაქო უფლებათა და მოვალეობათა ან სისხლისსამართლებრივი ნებისმიერი ბრალდების განსაზღვრისას ყველას აქვს უფლება კანონით შექმნილი დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მიერ გონივრულ ვადაში სამართლიანი და საჯარო მოსმენისა. სასამართლო გადაწყვეტილება ცხადდება საჯაროდ, მაგრამ დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზნეობის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების ინტერესებიდან გამომდინარე, პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ იქნან დაშვებული მთელ სასამართლო განხილვაზე, ან მის ნაწილზე, თუ ამას მოითხოვს არასრულწლოვანთა ინტერესი, ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვა, ანდა თუ სასამართლო სრულიად გარკვევით მიიჩნევს, რომ განსაკუთრებულ გარემოებებში საჯაროობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს.”

ორივე განმცხადებელი ამტკიცებდა, რომ მათ წინააღმდეგ განხორციელებულმა დისციპლინარულმა სამართალწარმოებამ წამოჭრა დავები მათ სამოქალაქო უფლებებსა და მოვალეობებთან მიმართებაში.

ბელგიის მთავრობის მტკიცებით, დისციპლინარული სამართალწარმოების ერთადერთი მიზანი იყო, გამოეძიებინა და დაედგინა, დაარღვია თუ არა პროფესიული ქცევის წესები, ან ხელყო თუ არა პროფესიის რეპუტაცია ან ღირსება პირმა, რომლის წინააღმდეგაც მიმდინარეობდა სამართალწარმოება. ასეთის არსებობის შემთხვევაში, დისციპლინარული სანქცია წესდებოდა სამართალდამრღვევის მიმართ.

ბელგიის კანონმდებლობის თანახმად, პროფესიული იურისდიქციული ორგანოები და საკასაციო სასამართლო საჯაროობასთან დაკავშირებით სხვადასხვა წესით ხელმძღვანელობენ.

1970 წლის ბელგიის სამეფო დეკრეტის თანახმად, სააპელაციო საბჭოში გამორიცხულია ყოველგვარი საჯაროობა როგორც საქმის განხილვისას, ისე გადაწყვეტილების გამოცხადებისას.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, არამართლზომიერი ქმედების უშუალო ხასიათი, რომლის ჩადენაშიც ბრალი ედებოდა დოქტორ ლე კომპტს, და მისი საჩივრები არ ეხებოდა მისი პაციენტების სამედიცინო მკურნალობას. ამდენად, არაფერი იყო ისეთი, რომლითაც გამართლებული იქნებოდა დახურული სხდომის ჩატარება. დოქტორ ალბერთან მიმართებაში საკითხი განსხვავდებოდა იმით, რომ სამართალდარღვევები, რომელთა ჩადენაშიც მას ბრალი ედებოდა, პირდაპირ იყო დაკავშირებული სამედიცინო პროფესიის განხორციელებასთან. არც მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის ფორმა და არც მისი არსი არ უქმნის დაბრკოლებას პრაქტიკოს ექიმს, რომ საკუთარი სურვილით და ცალსახად უარი თქვას უფლებაზე, მისი საქმე მოსმენილ იქნას საჯაროდ. ამ სახის დისციპლინარული სამართალწარმოების ჩატარება დახურულ სხდომაზე არ ეწინააღმდეგებოდა მე-6 მუხლის პირველ პუნქტს, თუ შიდა კანონმდებლობა ითვალისწინებდა ამას და ხორციელდებოდა შესაბამისი პირის სურვილისამებრ. ამ მხრივ დოქტორ ლე კომპტს რაიმე თანხმობა არ მიუცია, პირიქით, ის ითხოვდა მისი საქმის საჯარო მოსმენას. მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი არ ითვალისწინებდა მისთვის ამგვარი მოსმენის თაობაზე უარის რაიმე გამამართლებელ პირობას. თავის მხრივ, ექიმ ალბერს არ მიუმართავს მსგავსი თხოვნით, მაგრამ სასამართლოსთვის წარდგენილი მტკიცებულებიდან არ დგინდება, რომ ის მიზნად ისახავდა, უარი ეთქვა საჯაროობაზე, რომელზედაც მას უფლება ჰქონდა კონვენციის შესაბამისად.

ამდენად, დოქტორი ალბერისა და დოქტორი ლე კომპტის საქმეები საჯაროდ არ იქნა მოსმენილი ისეთი სასამართლოს მიერ, რომელსაც ექნებოდა საქმის ყველა ასპექტის განხილვისა და განაჩენის საჯაროდ გამოცხადების კომპეტენცია.

დოქტორი ალბერი ამტკიცებდა, რომ დაირღვა მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი და მე-3 პუნქტის ,,ა”, ,,ბ”, ,,დ” ქვეპუნქტები, რომლის მიხედვით:

,,2. ყველა, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, ითვლება უდანაშაულოდ, სანამ მისი ბრალეულობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.

3. ყველას, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, აქვს უფლებათა შემდეგი მინიმუმი:

დაუყოვნებლივ და დეტალურად ეცნობოს მისთვის გასაგებ ენაზე წაყენებული ბრალდების არსი და მიზეზი;

მიეცეს საკმარისი დრო და შესაძლებლობა დაცვის მოსამზადებლად....

დაკითხოს ან დაკითხული იქნან მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემი მოწმეები და უზრუნველყოფილ იქნას დაცვის მოწმეთა დასწრება და დაკითხვა მის წინააღმდეგ ჩვენების მიმცემ მოწმეთა თანაბარ პირობებში;

განმცხადებელი აღნიშნავდა, რომ მას დეტალურად არ შეატყობინეს არსებული ბრალდებები და არ ჰქონდა საკმარისი დრო დაცვის მოსამზადებლად, ასევე, მას არ მიეცა შესაძლებლობა, რომ ესარგებლა დაცვის მოწმეთა დასწრებისა და დაკითხვის უფლებით.

დოქტორი ლე კომპტის მტკიცებით, მის მიმართ დაირღვა მე-11 მუხლი, რომლის თანახმად:

,,1. ყველას აქვს უფლება მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებისა და სხვებთან გაერთიანების თავისუფლებაზე, თავისი ინტერესების დასაცავად პროფესიული კავშირების შექმნისა და მასში გაერთიანების უფლების ჩათვლით.

2. დაუშვებელია რაიმე შეზღუდვის დაწესება ამ უფლებათა განხორციელებაზე, გარდა იმისა, რაც გათვალისწინებულია კანონით და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების ინტერესებისთვის, უწესრიგობის ან დანაშაულის თავიდან აცილებისთვის, ჯანმრთელობის ან ზნეობის, ან სხვათა უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისთვის. ეს მუხლი ხელს არ უშლის შეიარაღებული ძალების, პოლიციის ან სახელმწიფო ადმინისტრაციის წევრების მიერ ამ უფლებათა განხორციელებაზე კანონიერი შეზღუდვების დაწესებას.”

მისი მტკიცებით, სამედიცინო ასოციაციაში გაწევრიანების ვალდებულებამ ხელყო მისი გაერთიანების თავისუფლება, რომელიც გულისხმობს თავისუფლებასაც, არ გაერთიანდეს.

ევროპული სასამართლოს შეფასებით, სამედიცინო ასოციაცია არ შეიძლება მიჩნეულ იქნას ასოციაციად კონვენციის მე-11 მუხლის მნიშვნელობით. შესაბამისად, პრაქტიკოსი ექიმების ვალდებულებაში, ჩაეწერონ მის რეესტრში და დაექვემდებარონ მისი ორგანოების ძალაუფლებას, აშკარად არ აქვს მე-11 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვას ადგილი.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ადგილი არ ჰქონდა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევას დოქტორ ლე კომპტთან მიმართებაში; ორივე განმცხადებლის საქმეზე დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი იმ თვალსაზრისით, რომ განმცხადებელთა საქმეები არ იქნა მოსმენილი საჯაროდ სააპელაციო საბჭოს მიერ და განაჩენი საჯაროდ არ გამოცხადდა. თუმცა მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი არ დარღვეულა განმცხადებელთა სხვა საჩივრებთან მიმართებაში, ასევე, არ დარღვეულა მე-11 მუხლი დოქტორ ლე კომპტთან დაკავშირებით. სამართლიანი დაკმაყოფილების საკითხი ჯერ კიდევ არ იყო საკმარისად განხილული იმისთვის, რომ გადაწყვეტილება მიღებულიყო.

ლავრენტი ჯანიაშვილი

ლავრენტი ჯანიაშვილი დაიბადა 1964 წელს. დაამთავრა თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახ. სახელმწიფო უნივერსიტეტის ისტორიის ფაკულტეტი და ივ. ჯავახიშვილის სახელობისის იტორიის ინსტიტუტის სპირანტურა. 1993 წლიდან ამავე ინსტიტუტის მეცნიერთანამშრომელია. 1999 წ. დაიცვა საკანდიდატო დისერტაცია თემაზე „სამცხე-ჯავახეთის სომხური მოსახლეობის ყოფა და კულტურა”. 1999-2002 წწ. კითხულობდა ლექციებს თბილისის სულხან-საბა ორბელიანის სახ. პედაგოგიურ ინსტიტუტში. 2006 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია. 2004 წლიდან არის რეპატრიაციის შემსწავლელი სახელმწიფო კომისიის წევრი. დაწერილი აქვს:

1. მონოგრაფია „1944 წელს სამხრეთ საქართველოდან გასახლებულთა ეთნოისტორიული პრობლემები” და 20-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშრომი, მათ შორის: 1. რამდენიმე საკითხი მესხეთის ქართველ კათოლიკეთა ისტორიიდან, მნათობი, №5, 1997, გვ. 148-158

2. სამხრეთ საქართველოდან დეპორტირებული მუსულმანი მოსახლეობის რეპატრიაციის საკითხისათვის, კავკასიის მაცნე, 37, თბ. 2003 წ. გვ. 47-53

3. XIX ს-ის რუსულ-სომხური პოლიტიკა და ეთნოდემოგრაფიული პროცესები სამცხე -ჯავახეთში, სამეცნიეროსესია მიძღვნილი ექვთიმე თაყაიშვილის ხსოვნისადმი (მოხსენებების მოკლერ ანგარიში), თბ., 2003 წ. გვ. 88-94

4. Проблема интеграции мигрантов и стереотипизация общества, Бюллетень (антропология, меньшинства, мултикультурализм), центр понтийско-кавказских исследований, №6, Краснодар, 2004, с. 5-11.

5. Migration of Armenians to South Georgia and Ethnodemographic Proccesses, Pro Georgia (journal of kartvelological studies) №11, CENTER FOR EAST EUROPIEN STUDIES ORIENTAL INSTITUT WARSAW UNIVERSITI WARSAW VARSOVIE, 2004, p. 149-159 და სხვა.

სამცხე-ჯავახეთის სოფლების უმეტესობა პატარა ფერდობ ადგილებზე, მდინარეთა ხეობებშია გაშენებული. ამ რეგიონისათვის დამახასიათებელი ისტორიულად ჩამოყალიბებული დასახლების ფორმა შეესაბამება ადგილობრივ ბუნებრივ-გეოგრაფიულ გარემოს, რელიეფსა და ტრადიციულ კულტურულ-სამეურნეო ყოფას.

მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში სამცხე-ჯავახეთში რუსულმა მმართველობამ არზრუმიდან (ოსმალეთის იმპერია) 30 ათასამდე სომეხი ჩამოასახლა. ისინი კომპაქტურად დასახლდნენ ძირითადად რუსეთ-თურქეთის ომის მსვლელობისას მუსულმანთაგან (მათი უმეტესობა გამაჰმადიანებულ ქართველთა შთამომავლობა იყო) დაცლილ მესხურ სოფლებში. ასეთი დასახლებები, ადგილობრივი ქართულის მსგავსად, მონოგენური უბნებისაგან შედგებოდა, დაცული იყო განსახლების პატრონიმიული პრინციპი, ყოველი უბანი რამდენიმე ერდოიან-გვირგვინიან საცხოვრებელ და სამეურნეო კომპლექსს აერთიანებდა.

მესხეთის პირობებში მონოგენური სოფელი შეკრულ ერთეულს წარმოადგენდა, ხოლო პოლიგენურ სოფლებში ნათესაური გაერთიანებები, უბნები, ერთმანეთის ახლოს განლაგებულ და ვიწრო შუკებით გამოყოფილი კვარტალების წყებას ქმნიდა. უბნურ-კვარტალური დასახლება ძირითადად ჰორიზონტალურად იყო განფენილი, თუმცა ზოგჯერ ტერასული სახეც ჰქონდა, ისე რომ ერთი სახლის ბანი მეორის ეზოს წარმოადგენდა (4.51).

უბანს სამცხის მთელი მოსახლეობა და მათ შორის სომხებიც ,,მაილა-ს” უწოდებდა. მაილას დასახელება შეიძლებოდა წარმოშობილიყო მისი მდებარეობის მიხედვით - ,,ვერი მაილა” (ზედა უბანი), ,,ნერკინ მაილა” (ქვედა უბანი); იქ მაცხოვრებელთა საერთო წინაპრის სახელის მიხედვით - ,,შოფერინგ მაილა”; გვარის მიხედვით - ,,დარბენენქ მაილა”; ხელობის მიხედვით - ,,დურგალენქ მაილა” და ა. შ.

სომხებით დასახლებული სოფლების ძირითად ორიენტირს ჩვეულებრივ გრიგორიანული ან კათოლიკური ეკლესია წარმოადგენს. როგორც წესი, ეკლესიასთანვე მდებარეობს მცირე ზომის მოედანი, ხალხის თავშესაყარი. ხშირად აქვეა ხოლმე მილსადენით გამოყვანილი წყალი - ქვის, ბეტონის ან ხის აუზებით და ჩამოსაჯდომი ძელსკამები. ეკლესიის მოედანზე იმართება სახალხო თავყრილობები, აქ იკრიბებიან საეკლესიო დღესასწაულების დროს სოფლის საჭირბოროტო საქმეების გასარჩევად ანდა უბრალოდ სალაყბოდ.

სასაფლაო, ჩვეულებრივ, სომხებით დასახლებულ სოფლებში განაპირას მდებარეობს, ეთნიკურად შერეულ პუნქტებში კი მოშორებით და სომხებისათვის ტრადიციული იერსახე აქვს. მიცვალებულთა პატრონიმიული პრინციპით დასაფლავება ბოლო დრომდეა შემორჩენილი.

შენობა-ნაგებობების განლაგებით სომხური სოფლები ადგილობრივი ქართული დასახლებებისაგან თითქმის არ განსხვავდება. ტრადიციულად სამცხე-ჯავახეთის სიმბიოზური, მიწათმოქმედება-მესაქონლეობით წარმოდგენილი მეურნეობისათვის დამახასიათებელი იყო კომპლექსური საცხოვრებელი და სამეურნეო, დარბაზული ტიპის ნაგებობები. დასახლებული პუნქტები ერთმანეთთან საიდუმლო ხვრელებით დაკავშირებული შენობებისაგან შედგებოდა, ეზოების უქონლობისა და ნაგებობების მაქსიმალური სიმჭიდროვის გამო ასეთი დასახლება თითქმის შეუმჩნეველი იყო. სოფელს მტრის თვალისაგან იფარავდა ისიც, რომ სასოფლო-სამეურნეო სავარგულები მოშორებით მდებარეობდა. მთხრობელთა გადმოცემით, მიწურბანიანი და სანახევროდ მიწაში ჩაფლული სოფლები, ნაკლებად ზარალდებოდა მტრის თავდასხმის შემთხვევაში. საამისო მაგალითად, ადგილობრივი მაცხოვრებლები სოფ. ჭაჭარაქის მაგალითს იშველიებენ. ამ სოფლის მოსახლეობას მე-20 საუკუნის დასაწყისში მიწურბანიანი სახლები ე.წ. ,,კრიშიანი” სახლებით შეუცვლიათ და 1918 წელს მესხეთში განვითარებული დრამატული მოვლენების დროს ყველაზე მეტადაც დაზარალებულან, თურქებს მათი სახლები მთლიანად გადაუწვავთ (8.17).

სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრები სომხების ტრადიციული საცხოვრებელი ერდოიან-გვირგვინიანი დარბაზული ნაგებობის ტიპს განეკუთვნება. სამეცნიერო ლიტერატურაში მიღებული კლასიფიკაციით ამგვარი სახლები გავრცელებულია აღმოსავლეთ საქართველოს ბარში და ძლიერად შეჯგუფებულ, მეტწილად გზისპირა დასახლებას უკავშირდება. (2.62). სამხრეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში გავრცელებული ერდოიან-გვირგვინიანი დარბაზული ნაგებობების ლოკალური ვარიანტების ჩამოყალიბება გეოგრაფიული მდებარეობისა და ეკონომიკური ცხოვრების განსხვავებულობამ განაპირობა. საქართველოში ერთი საერთო ძირიდან აღმოცენებული სამი მოდიფიცირებული სახეობაა აღწერილი: ქართლური, წალკური (თრიალეთური) და მესხური (6.45).

დარბაზული ტიპის ნაგებობები გავრცელებული იყო ასევე ყარსში, ბასიანსა და მის მომიჯნავე ოლქებში არსებულ სომხურ დასახლებებშიც. ამიტომ სამცხე-ჯავახეთში ჩამოსახლებისას დაცარიელებულ სოფლებში მათ საკმაოდ ნაცნობი საცხოვრებელი გარემო დახვდათ. მესხური საცხოვრებელი ერთ ჭერქვეშ მოთავსებულ ადამიანთა საცხოვრისსა და სამეურნეო ნაგებობათა კომპლექსს წარმოადგენდა. ამ მხრივ აქაური ტრადიციული სომხური და ქართული სახლები იდენტურია. მე-20 ს-ის 90-იან წლებში ასეთი შენობები ჯერ კიდევ შემორჩენილი იყო, თუმცა საცხოვრებლად თითქმის აღარ გამოიყენებოდა, არსად შეგვხვედრია მათი თუნდაც სამეურნეო დანიშნულებით გამოყენების შემთხვევაც.

მხოლოდ ერთგან, სოფ. ნაოხრევში (ცხოვრობენ სომეხი კათოლიკეები) დავაფიქსირეთ შედარებით კარგად შემონახული მიწური შენობა, რომელშიც მარტოხელა მამაკაცი, მოსო ევენიანი, ცხოვრობდა. მან სახლის არც ფოტოგრაფირებისა და არც აზომვის ნება არ მოგვცა, რის გამოც იძულებული ვართ ამ ნაგებობის ზეპირი აღწერით შემოვიფარგლოთ.

სომხურ ენაში სახლის აღსანიშნავად გამოიყენება ტერმინი ,,ტუნ”, იგი უძველესი ტერმინია. შუა საუკუნეების სომხური წყაროების ანალიზის საფუძველზე ივანე ჯავახიშვილმა დაადგინა, რომ ტუნს თავდაპირველად რამდენიმე მნიშვნელობა ჰქონდა. ის გამოხატავდა, ერთი მხრივ, სამფლობელოს, მამულს, რაიონს, ოლქს და თვით ქვეყანასაც კი, მეორე მხრივ, კი სოციალურ გაერთიანებებს აღნიშნავდა - გვარს, პატრონიმიას და მოგვიანებით დიდ საოჯახო თემს (9.84-89).

მოსო ევენიანის სახლი, ან როგორც მას ადგილობრივი სომხები უწოდებენ ,,გორატუნი” (მიწის სახლი), აგებულია ქვისა და ალიზისაგან, გადახურვა მიწურბანიანია, შედგება კარაპანის, დერეფნისა და სამი განყოფილებისაგან.

საცხოვრებლის შესასვლელში მოთავსებულია ღია აივანი - ,,კარაპანი”, რომელიც სამუშაო და საყოფაცხოვრებო იარაღების საწყობად გამოიყენება. ზაფხულობით ოჯახი სწორედ აქ ატარებდა დროს. კარაპნიდან ხის მძიმე, უბრალო კარით შევდივართ ბნელსა და ვიწრო დერეფანში ,,შვოგ”, რომელიც ნაგებობის ცალკეულ განყოფილებებს ერთმანეთთან აკავშირებს. შვოგის მარცხნივ იმყოფება ,,ტანდერტუნი” (თონის სახლი), დაახლოებით 20 კვ. მეტრის ფართობის სოხანიანი ოთახი. მისი სახელწოდება მომდინარეობს აქ მოთავსებული ,,ტუნდირ”-ისაგან (თონე=კერია). ეს ოთახი ორი განყოფილებისაგან შედგება - ერთი შედარებით მაღლაა (40-50 სმ-ით) განლაგებული. ამ განყოფილებაში ორი განსხვავებული ზომის ტუნდირია ჩადგმული. ტუნდირი-თუნდირი წარმოადგენს მიწაში პირამდე ჩადგმულ გამომწვარი თიხის უძირო ცილინდრული ფორმის ჭურჭელს (ქართული თონის მსგავსს). შედარებით დიდი ზომის ტუნდირში ოჯახის დიასახლისი კვირაში ერთხელ სომხურ ლავაშს აცხობდა, უფრო მომცროში კი ყოველდღიურ საჭმელს ამზადებდნენ. ამ ოთახის შემაღლებულ ნაწილს ,,ტენდრუჰ” ჰქვია.

ტედერტუნის დაბალ განყოფილებაში დგას ხის გრძელი ტახტი. წინათ მასზე ოჯახის ახალგაზრდა წევრები იძინებდნენ. ტენდერტუნს საკუთარი გვირგვინი აქვს, რომელიც ხის ბოძებზეა დაყრდნობილი და ხუთი საფეხურისაგან შედგება. ამ სათავსოში ინახებოდა მარცვლეულისათვის განკუთვნილი ხის დიდი ჭურჭელი ,,ამბარ-ი”.

შვოგი მთავრდება საკმაოდ მოზრდილი ბნელი ოთახით ,,გომი”-თ. გომი საქონლის სამყოფელი (ბოსელი) იყო. მას სინათლე ზემოთ მოთავსებული პატარა ერდოდან ,,ერდიკ” მიეწოდებოდა. აქ იატაკი ,,სჰალდერუმ” ხის ძელებისაგანაა გაკეთებული. შალდერუმს შუაში პატარა ღარი ,,გრანოც”-ი ჩამოუდის წუნწუხის გასასვლელად. გომს ბრტყელი მიწური გადახურვა აქვს.

დერეფნის მარჯვნივ, გომის მოსაზღვრედ, მოთავსებულია საცხოვრებელი ოთახი ,,სექუნი” ან ,,ბესჰიკ ოდა”, რომელიც შენობაში ყველაზე კეთილმოწყობილი განყოფილებაა. ეს ოთახი ითვლებოდა ოჯახის უფროსის სამყოფელად, აქვეა მისი მოსასვენებელი ადგილი ,,მიზანდარან”, აქვე იყო გრძელი ხის ტახტი ოჯახის უფროსის ცოლისა და შვილიშვილებისათვის, კედლის კარადა ხის კარებით ,,დოლაბ” ჭურჭლისა და თეთრეულისათვის. სინათლე და ჰაერი ბეშიკ ოდაში გვირგვინის ბოლოში დატანებული ერდოდან შემოდის. გვირგვინი ოთხკუთხაა, ხუთსაფეხურიანი (მისი აგების წესი უკვე მე-19 ს-ში არის აღწერილი სამეცნიერო ლიტერატურაში) (16.42). ერდო მცირე ზომის, 30-40 სმ-იან, ჭრილს წარმოადგენს, რომელსაც წვიმიან ამინდში პატარა ფიცარს აფარებდნენ, რათა საცხოვრებელში წყალი არ ჩამოსვლოდათ.

სომხურ-ქართული ტრადიციული ნაგებობების შედარებითი შესწავლის საკითხი ჯერ კიდევ გასული საუკუნის 20-იან წლებში დასვა ლ. მელიქსედ ბეგმა (15.). მას შემდეგ ამ საკითხს რამდენიმე გამოკვლევა მიეძღვნა, მაგრამ სამცხე-ჯავახეთში მცხოვრები სომხების ტრადიციული საცხოვრებლის აღწერას მათში ფრაგმენტულად თუ ვხვდებით.

ს. ლისიციანის თანახმად, რუსულ კულტურასთან საკმაოდ ინტენსიური შეხების მიუხედავად, სომხური შენობა-ნაგებობები საოცარი არქიტექტურული და კონსტრუქციული ერთფეროვნებით ხასიათდებოდა (12.109). ისტორიული სომხეთის ტერიტორიაზე ნაგებობების ფორმის, სამშენებლო მასალის, სახურავის მოწყობილობისა და კერიის ადგილსამყოფელის მიხედვით, ორი ტიპის ტრადიციულ ნაგებობას ე.წ. ,,გლსჰატუნს” გამოყოფენ (13.100-104). ეს ტიპები ზემოთ აღწერილი გოღიატუნისაგან განსხვავდება რიგი ელემენტებით, რომლებშიც ადგილობრივი ქართული (მესხური) სამშენებლო ტრადიციების ძლიერი გავლენა იგრძნობა.

ლისიციანისეული ტიპოლოგიით, პირველი ტიპის საცხოვრებელი ,,კარადამ”-ი გავრცელებული იყო სომხეთის ტყით მდიდარ რაიონებში ლორე^1, ტავუში, მთიანი ყარაბახი, ზანგეზური, ვანის ტბის სამხრეთი და აღმოსავლეთი სანაპირო, მუშის დაბლობი, ხოლო მეორე ტიპი - ტყით შედარებით ღარიბ რაიონებში, როგორიცაა: სომხეთი, ტურენბერანი, ახძინკი, შირაქი, არაგაწონი, ჯავახეთი.²

ყარადამის მთავარ დამახასიათებელ ნიშნად ითვლება სამეურნეო ფუნქციის მქონე ნაგებობათა საცხოვრებლის გარეთ განლაგება და კერა=ტენდირის არქონა. ლისიციანის აღწერით ყარადამი შედგებოდა სრახისა და ერთი კვადრატული ერდოიან-გვირგვინიანი ოთახისაგან. ოთახის შუაგულში მოთავსებული იყო ჩაღრმავებული ადგილი ცეცხლისათვის, რომელსაც ქვისაგან ნათალი სკამები ჰქონდა შემოწყობილი. ტენდირის არქონას ს. ლისიციანი იმით ხსნიდა, რომ ეს რეგიონი მდიდარია ტყეებით (ტენდირში საწვავად ძირითადად წივა - გამხმარი ნაკელი გამოიყენება) (13.100-104). სხვა ავტორების მიხედვით, ყარადამში საცხოვრებელ ნაგებობასთან ერთ ჭერქვეშ შეიძლება სამეურნეო ნაგებობებიც შეგვხვდეს: ღია დერეფანი (სრახ, ერესებეც, აივან), საცხობი (ჰაცატუნ), საკუჭნაო (მარან), ბოსელი (გომ) და ზოგჯერ ქალაქური ტიპის სასტუმრო ოთახი (სენიაკ ოთახ) (14.72).

მთავარ საცხოვრებელ განყოფილებაშიკედლის კუთხეებთან აღმართულია ხის სვეტები, რომლებიც ქვის საფუძველს ეყრდნობა. სვეტებზე კედლების პარალელურად გადებულია ორი ძელი, მათზე ცენტრის სიახლოვეს პერპენდიკულარულად მაგრდება შედარებით მცირე ზომის ორი პარალელური ძელი, ასე შეიკვრება კვადრატი, რომელიც გვირგვინის პირველ საფეხურს წარმოადგენს. ამ კვადრატს ეყრდნობა უფრო მცირე ზომის კვადრატი. ასე თანდათან დაპატარავებული კვადრატების საშუალებით იქმნება გვირგვინი, რომელიც სინათლისა და კვამლის გამტარი ერდიკით მთავრდება. ამ ტიპის ნაგებობებში საცხოვრებელი ოთახი, როგორც წესი, ერთდროულად წარმოადგენდა სასადილოს, საძინებელს, სამზარეულოსა და ნაწილობრივ საკუჭნაოს (14.72).

მეორე ტიპის ტრადიციული სომხური ნაგებობა უფრო წააგავს საქართველოში გავრცელებულ საცხოვრებელ ნაგებობებს. ამ ნაგებობებს ახასიათებდა თითქმის ყველა სამეურნეო განყოფილების ერთ ჭერვეშ განთავსება: მთავარი სამეურნეო-საცხოვრებელი განყოფილების (ტუნ, ტან ტუნ) გარდა შენობაში შედის საკუჭნაო (კოხ, კილარ), ბოსელი (გომ, თავლა), ბოსელთან არსებული ოთახი (გომი ოდა), დახურული დერეფანი (ბაკ, შვაკ) და ზოგჯერ ქალაქური ტიპის სასტუმრო ოთახი (14.104-108). ამ ტიპის ნაგებობებისათვის დამახასიათებელი იყო უფრო რთული გვირგვინისებური გადახურვა, რომელიც ხშირად მრავალკუთხა 8, 16 და 32- კუთხიანი ელემენტისაგანაც შედგებოდა. ასეთი გადახურვის მქონე სახლები, ჰაზარშენ ტუნები სომხეთში ძალიან პოპულარული იყო (14.74). მათში ცალკე იყო გამოყოფილი ტენდერტუნი - ოთახი ტენდერისათვის, რასაც ამ ტიპის ნაგებობებისათვის ძირითად ნიშნად მიიჩნევენ. უფრო არქაულად შეიძლება ჩაითვალოს ნაგებობის შუაგულში მოთავსებული ტენდერიანი ვარიანტი, რომელმაც მოგვიანებით ცალკე ადგილი დაიკავა და თაღით გამოეყო საცხოვრებელ განყოფილებას (14.74). ,,გომი ოთახ” და ,,გომი თავლა”, რომელთაც სხვადასხვა დანიშნულება აქვთ, ერთადაა მოქცეული. ამ განყოფილების უმეტესი ნაწილი თავლას ანუ გომს ეჭირა, იგი წარმოადგენდა ბოსელს, რომელსაც ფასადის მხრიდან ნაკელის გადასაყრელად სანათურს უტოვებდნენ. ,,გომი ოთახ” დანიშნულებით მესხურ თაკარებიან ოდა-საჯალაბოს და თრიალეთურ-ლაზური რიგის მიწურბანიან ოდას შეესაბამებოდა. თ. ჩიქოვანის თანახმად, სომხეთის სინამდვილეში ,,გომი ოთახი” XIX საუკუნის ბოლოს სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოს მომიჯნავე კოგოვიტის პროვინციებიდან გადმოსახლებულთა შორის იყო გავრცელებული, ხოლო ლორე-ბამბაკის ადგილობრივ მოსახლეობას ეს სათავსო საერთოდ არ ჰქონდა (4.110).

ტრადიციულ სომხურ ნაგებობებში ზოგჯერ გვირგვინი ეყრდნობოდა არა მარტო ხის ბოძებს, არამედ კედლებსაც, უფრო მეტიც, ხშირად ტუფის ქვისაგან ნაგები სახლის გვირგვინი მხოლოდ კედლებს ეყრდნობოდა (ასეთი სახლები სეისმურად მეტად საშიშია) (11.165).

კერია=ტონირი ხშირად მარტო ტორანტუნში იყო, სხვა ოთახებში ცეცხლს არ ანთებდნენ. გამონაკლისს წარმოადგენდა ოჯახის უფროსის საცხოვრებლად განკუთვნილი ოთახი, რომელიც შედარებით მდიდრულად იყო მოწყობილი და ,,ბუხარიკი”, პატარა ოთხკუთხა ფორმის ბუხარი ჰქონდა. ოჯახის ძირითადი ნაწილი ტორანტუნში ცხოვრობდა (10.75-79).

თ. ჩიქოვანმა დაადგინა სომხური გლხატუნისა და ქართული ერდოიან-გვირგვინიანი საცხოვრებლის განმასხვავებელი რიგი ელემენტები. გლხატუნი წარმოადგენდა დახშულ (ქართულთან შედარებით) ნაგებობას; ქართულისაგან განსხვავებით ყოველთვის ოთხკედლიანი იყო სახლის ფასადის მხარეს მოთავსებული კარაპანი (სომხ. სრახ); ყარადამის წინ აგებულ მეტწილად წინიდან ღია და უკედლო ჩარდახს, როგორც წესი, ერთ კედელში ღუმელი ჰქონდა დატანებული; მაღალმთიან სომხეთში ამ მხარეში გავრცელებული ერდოიან-გვირგვინიანი კომპლექსისთვის დამახასიათებელი ყველა განყოფილების კარი სრახში გამოდიოდა; ტუნის გადახურვა მთიან სომხეთში ძირითადად საკედლე სვეტებს ეყრდნობოდა და წახნაგოვან გვირგვინს წარმოადგენდა, ყარაბახში კი ოთხკუთხოვანი წყობა ჰქონდა და ოთხ დედაბოძზე იყო დაყრდნობილი; სომხური კერა (თუნირი), თიხის პატარა, ქვევრისებური მოყვანილობის ჭურჭელი, ცენტრიდან ოდნავ განზე იყო გაწეული და მიწაში ჩაფლული, რაც მას წვიმისაგან იცავდა (ქართული, ჩვეულებრივ, ცენტრში იყო მოთავსებული); სომხური ჰაცატუნი ერთდროულად საკუჭნაო, პურის საცხობი და ზოგჯერ სასადილოც იყო, რომელსაც უმეტესად ქვისაგან ნაგები გუმბათოვანი გადახურვა ჰქონდა ბოლოში დატანებული ერდოთი; საქართველოში ფართოდ გავრცელებული ერდოიან-გვირგვინიანი ოთახის ფართობი სრულიად არ იყო დამოკიდებული დედაბოძების ან საერთოდ ბოძების რაოდენობაზე, მაშინ როდესაც სომხურში რაც მეტი იყო ბოძების რიცხვი, მით უფრო იზრდებოდა ფართობი (4.89).

ზემოთ აღწერილი გოღიატუნი ქართული (მესხური) ერდოიან-გვირგვინიანი საცხოვრებლის სომხურ ვარიანტად შეიძლება ჩაითვალოს. კერა (ტენდერი) გოღიატუნში სომხური ტრადიციისამებრ ცალკე ოთახშია გამოტანილი. ნაგებობას აქვს ქართული საცხოვრებლისათვის დამახასიათებელი ღია აივანი (კარაპანი), რომელიც განსხვავებულია სომხური ჩარდახისა და სრახისაგან. ტორანტუნის ცალკე გამოყოფამ და იქ ორი თონის (ტენდერის) მოთავსებამ ამ განყოფილებას სომხური ჰაცატუნის იერი მისცა. ამას გარკვეულწილად ეროვნული სამზარეულოს თავისებურებაც განაპირობებდა. ყოველდღიურ მენიუში სომხური ლავაშის აუცილებლობა განაპირობებდა ლავაშის საცხობი ტენდერის შენარჩუნებას სამცხე-ჯავახეთის სომხურ მოსახლეობაში, მაშინ როდესაც ქართველები (მესხები) პურის საცხობად ფურნის სახლს ან საფურნე ოდას გამოიყენებდნენ (3.150).

ეთნიკური იერსახე ჰქონდა შენარჩუნებული საცხოვრებლის იმ ელემენტებს, რომლებსაც საკულტო დანიშნულება გააჩნდათ. მაგალითად, ქართული კერიისაგან განსხვავდებოდა სომხური ვოჯახ (კერა); რადგანაც სომხებისათვის დედაბოძის კულტი დამახასიათებელი არ უნდა იყოს და ამიტომ სახურავის საყრდენი ბოძები დედაბოძის ჩათვლით სადაა და ნაკლებად გაფორმებული, ხოლო ქართულ ეთნიკურ გარემოში დედაბოძს დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, რაც ნაგებობაში ამ ელემენტის მრავალფეროვანი ორნამენტების შემკობით აისახება;

ხალხური ხუროთმოძღვრების დამახასიათებელ ნიშნად ითვლება მასალის ხტიოის შესაბამისობა კონსტრუქციასთან (1.59). ტყით ღარიბ სომხეთის რაიონებში ხის სამშენებლო მასალად გამოყენება მინიმუმამდე იყო დაყვანილი, მაშინ როდესაც გოღიატუნის კონსტრუქციაში ხის მასალა იმავე პროპორციით გამოიყენებოდა, როგორც სამცხის ქართული მოსახლეობის საცხოვრებელში.

ტრადიციული ნაგებობების ინტენსიური მოდიფიკაციის პროცესს, რომელიც XX ს-ის 30-40-იან წლებში დაიწყო, განაპირობებდა ეთნოდემოგრაფიული და სოციალურ-ეკონომიკური ფაქტორები. ერდოიან-გვირგვინიანიდან თანამედროვე საცხოვრებლზე გადასვლის პირველ საფეხურად მასში ახალი განყოფილებების დამატებას მიიჩნევენ, რის შემდეგაც ქართულ ყოფაში ,,თაკარებიანი ოდა”, ხოლო სომხურში ,,იურისენიაკი” გაჩდა. .ახალ ოთახებში ბუხრის შენების პრაქტიკამ კონსტრუქციული ცვლილებების აუცილებლობა გამოიწვია. ,,კერიის”, ,,ვოჯახის” ადგილსამყოფელის შეცვლამ გავლენა მოახდინა ოთახის ინტერიერზე (7.133). შესასვლელი კარის მოპირდაპირედ კედელთან ბუხრის აგებამ და მისთვის საგანგებო საკვამურის მოწყობამ, ერდოს კვამლის გამტარის ფუნქცია დაუკარგა, ხოლო განათება ფანჯრებს დაეკისრა. მტრის შემოსევების საშიშროების გაქრობამ მიწურ ნაგებობებს თავდაცვითი დანიშნულება დაუკარგა. კარდინალურმა საზოგადოებრივმა ცვლილებებმა გასული საუკუნის პირველ ნახევარში ტრადიციული სოციალური ერთეულის, საოჯახო თემის, დაშლა გამოიწვია. ამდენად მოიშალა ერდოიან-გვირგვინიანი ნაგებობების სოციალური ფუნქციაც, რადგან ქართული დარბაზი, სომხური გლხატუნი და აზერბაიჯანული ყარადამი სწორედ აღნიშნულ სოციალურ საფეხურს შეესაბამებოდა.

თავდაპირველად მიწისზედა სახლებს შენარჩუნებული ჰქონდა მიწური გადახურვა გვირგვინისა და ერდოს გარეშე. გაჩნდა ქვითკირის კედლები, ფანჯრები ინტერიერის გასანათებლად და ბუხარი საჭმლის გასაკეთებლად და გასათბობად (5.55). თანდათანობით გვირგვინი და ერდო საკვამურიანი სახურავით შეიცვალა, სახურავის მზიდის ფუნქცია კედლებმა იკისრეს, ადამიანთა საცხოვრებელს გამოეყო სამეურნეო დანიშნულების ნაგებობები. სამცხე-ჯავახეთის საცხოვრებელი ნაგებობების არქიტექტურაში თავისებური გავლენა მოახდინა გასული საუკუნის 40-იან წლებში იმერეთიდან ჩასახლებულმა მოსახლეობამ, რომელიც მესხეთის ტრადიციულ მიწურ ნაგებობებს ვერ შეეგუა და იმთავითვე მიწისზედა სახლების აგებას მიჰყო ხელი.

_______________

1. სომხურ სამეცნიერო ლიტერატურაში ისტორიული ქართული ოლქი ლორე ერთმნიშვნელოვნადაა გამოცხადებული სომხეთის საკუთრებად, რაც მოკლებულია ყოველგვარ საფუძველს.

2. ქართული ტოპონიმი ჯავახეთი სომეხ ავტორებთან გვხვდება ფორმით - ,,ჯავახკი” და მასაც ისტორიულად სომხურ პროვინციად მიიჩნევენ.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. დავითაშვილი გ., საცხოვრებელი სახლის ინტერიერის ზოგიერთი თავისებურებანი, ,,ძეგლის მეგობარი”, თბ., 1976

2. რობაქიძე ა., ქართველი ხალხის ტრადიციულ საცხოვრებელ ნაგებობათა კლასიფიკაციის პრინციპი (საქართველოს მთური საცხოვრებელი ნაგებობები), სიეა, თბ.,1986

3. ჩიტაია გ., გლეხის სახლი ქვაბლიანში, ,,მიმომხილველი,” I, 1920

4. ჩიქოვანი თ., ამერკავკასიის ხალხური საცხოვრებლის ისტორიიდან, თბ.,1967

5. ჩიქოვანი თ., ქართული ხალხური საცხოვრებელი (წალკური სახლი), თბ.,1960

6. ჩიქოვანი თ., ამიერკავკასიის ხალხური საცხოვრებლის ისტორიიდან, თბ.,1967

7. ჩიქოვანი ვ., კერა აჭარული სამეურნეო და საცხოვრებელ ნაგებობებში, სასყკ, 1976, №4

8. ჯანიაშვილი ლ., სამცხე-ჯავახეთის ექსპედიციის დღიურები, 1995, №3

9. Джавахов И. Государственный строй древней Грузии и древней Армении. //Известия КИАИ. - Ереван,1925. - т. 3.

10. Карапетян Э. Т. Армянская семейная община. -Ереван, 1958.

11. Культура жизнеобеспечения и этнос. - Ереван, 1983 .

12. Лисициан С. Из материалов по изучению жилищъ Армении. //Известия КИАИ. - Ереван - 1927.- т. 4 .

13. Лисициан С. К изучению Арменского крестьянского жилища (Карабахский карадам).//Известия КИАИ. - Ереван -1925. - т.3.

14. Марутян А.Т. Интерьиер армяанского народного жилища (вторая половина XIX- начало XX в.),//Армянская этнография и фольклор. - Ереван . № 17 - 1989 .

15. Меликсед-Беков Л. А., О необходимости сравнителъного изучения крестянских жилишъ армян и грузин.//Известия КИАИ. - Ереван - 1925. - т.3.

16. Пантюхов И.И. О пешерных и позднейшихъ жилищахъ на Кавказе,. - Тф. - 1896.

Если наблюдателю кажется, что он видит структурированный застой, то это лишь потому, что он ограничил себя кратким отрезком исторического времени и узким куском земной поверхности.

Л. Н. Гумилев. ,,Тысячелетие вокруг Каспия”

საბჭოთა სახელმწიფოს არსებობის პერიოდში ჩამოყალიბებული გარკვეული სოციალურ-პოლიტიკური და ეთნოდემოგრაფიული წონასწორობის რღვევამ და კომუნისტური იდეოლოგიის კრახმა რადიკალურად შეცვალა არსებული ეთნიკური სიტუაცია. სხვადასხვა პოლიტიკური ძალა შეეცადა სსრკ-ს ეთნიკური სიჭრელე საკუთარი მიზნებისათვის გამოეყენებინა, რისთვისაც ეთნოკონფლიქტების პროვოცირებასაც არ ერიდებოდა. ჩამოყალიბდა დაპირისპირების რამდენიმე კერა, რომელთა ერთი ნაწილი (შუა აზიაში, კავკასიაში) ღია კონფლიქტში გადაიზარდა. ასეთ პირობებში გაიზარდა ცალკეული ჯგუფების მიგრაციების ინტენსივობა და ზოგიერთი რეგიონის ეთნოკონფენსიურმა სტრუქტურამ ნაწილობრივი ტრანსფორმაცია განიცადა.

ბოლო ხანებში მომხდარი იძულებითი მიგრაციის მაგალითია შუა აზიიდან (ძირითადად უზბეკეთი) მოსახლეობის განდევნა 1989 წ. მაის-ივნისში. ეს ჯგუფი XX ს-ის 40-იან წლებში სამხრეთ საქართველოდან (მესხეთიდან) გადაასახლა საბჭოთა ხელისუფლებამ. აზიიდან ლტოლვილთა მრავალათასიანი მასა გაიფანტა მაშინდელი საბჭოთა კავშირის თითქმის მთელ ტერიტორიაზე (რუსეთი, აზერბაიჯანი, უკრაინა და ა.შ.).

სამცხე-ჯავახეთიდან გასახლებული კონტინგენტის რეპატრიაციის პრობლემამ საქართველოში განსაკუთრებული აქტუალობა შეიძინა 1999 წლიდან. ევროსაბჭოში გაწევრიანებისას ქართულმა მხარემ იკისრა ვალდებულება, შეექმნა სათანადო საკანონმდებლო ბაზა და სამშობლოში ყველა მოსურნე ეტაპობრივად დაებრუნებინა. უნდა ითქვას, რომ ქართული საზოგადოებისათვის რეპატრიაციის განხორციელებაში გადამწყვეტ ფაქტორად რჩება ამ კონტინგენტის ეროვნული კუთვნილების საკითხი. ქართულ ისტორიოგრაფიაში დეპორტირებულთა ეთნიკური წარმომავლობა ზედმიწევნითაა შესწავლილი. ითვლება, რომ სარწმუნოებრივი განსხვავების მიუხედავად, მესხეთის მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა წარმომავლობით ქართული იყო და ქართული თვითშეგნება გასახლების დროისთვისაც (1944 წ.) არ ჰქონდა მთლიანად დაკარგული. ამ თვალსაზრისის მომხრეები გადასახლებულების ძირითად ნაწილს ქართულ ეთნოგრაფიულ ჯგუფად, მესხებად, განიხილავენ, რადგან დეპორტირებულთა შორის თითქმის 80 პროცენტი გამუსულმანებული ქართველების შთამომავალი იყო, ხოლო დანარჩენი - ქურთი, თარაქამა და თურქი. ამ თვალსაზრისის მოწინააღმდეგეები, პირიქით, დეპორტირებულებს მთლიანად გათურქებულად მიიჩნევენ და რეპატრიაციის კატეგორიული წინააღმდეგი არიან. დეპორტირებულთა ეთნიკური წარმომავლობის შესახებ განსხვავებული მოსაზრებაა გამოთქმული თურქულ და აზერბაიჯანულ სამეცნიერო წრეებში. სამხრეთ საქართველოს მუსულმანი მოსახლეობა გამოცხადებულია გენეტიკურად თურქული წარმომავლობის ერთეულად, ხოლო ეს ტერიტორია თურქული მოდგმის ხალხების უძველეს სამკვიდროდ.

დეპორტირებულ კონტინგენტში ამჟამად არსებული ეთნიკური სიტუაცია ნაკლებადაა შესწავლილი. ზოგიერთი ავტორი მიიჩნევს, რომ მათ საქართველოში რუსეთის გაბატონებისა და განსაკუთრებით კავკასიიდან შუა აზიაში გადასახლების შემდეგ დაკარგეს ქართველებთან ეთნიკური კავშირების შეგრძნება და თანდათანობით დაიწყეს თავიანთი თავის გაიგივება ანატოლიელ თურქებთან. გადასახლებულთა ერთი ნაწილი დიდი ხნის მანძილზე ურყევად აღიარებს თავს წარმომავლობით ქართველად. თუმცა მათ შორის თავი იჩინა ახალმა მიმართულებამ - ზოგს თავი თურქად მიაჩნია. არის ასევე მესამე ნაწილი, ყველაზე მრავალრიცხოვანი, რომელსაც მყარი ეროვნული თვითშეგნება არ გააჩნია.

შემორჩენილია მეხსიერება დეპორტირებულთა ძირითადი მასის ადგილობრივი, მესხური, წარმომავლობის შესახებ. აქედან მოდის ცნება „იერლი” რაც ნიშნავს „ადგილობრივს” (გამოიყენება „მოსულის” საპირისპიროდ). ისტორიული წყაროები (ქართული, თურქული, რუსული და ა.შ.) კი ცხადყოფს, რომ XX საუკუნის დასაწყისამდე მესხეთის მოსახლეობის ძირითად ნაწილს ქართველები (მაჰმადიანები და ქრისტიანები) შეადგენდნენ.

როგორც ითქვა, საქართველოდან დეპორტირებულთა ერთი ნაწილი გასული საუკუნის 80-იანი წლების ბოლოს ხელმეორედ იქნა დეპორტირებული შუა აზიიდან. ისინი განსახლდნენ საკმაოდ ვრცელ ტერიტორიაზე. მათი ინტეგრაცია ახალ ადგილებში, საკმაოდ რთულად მიმდინარეობს. გამოკვლევებმა ცხადყო, რომ მიგრანტთა ადაპტაცია განსაკუთრებით გაძნელებულია იმ ადგილებში სადაც სახელმწიფო პოლიტიკური ხელმძღვანელობა აშკარად ან ფარულად უშლის ხელს ამ პროცესს. როგორც წესი, ეთნიკური მიგრანტები გამოიყენებიან ძირითადი პრობლემებიდან ყურადღების გადასატანად, ე.წ. „ორთქლის გამოშვების” მექანიზმის ასამოქმედებლად და მეზობელ ქვეყნებზე პოლიტიკური ზეწოლისათვის. ამ პროცესში აქტიურად არიან ჩაბმული ადგილობრივი ორგანოები, მედიის საშუალებები და ა.შ.

ტიპურია ადგილობრივი მოსახლეობისაგან მიგრანტთა ასეთი დახასიათება: ”ცარიელ-ტარიელი მოვიდნენ. მათ ჩვენი ხალხი დაეხმარა, მისცეს საჭმელი, თავშესაფარი. სახელმწიფოსაგან ფული და საცხოვრებელი სახლები მიიღეს. ამრიგად, შეძლეს ფეხზე დამდგარიყვნენ. ე.ი. ადგილობრივი მოსახლეობისაგან განსხვავებით თურქებს საწყისი კაპიტალი გააჩნდათ, რათა ახალ დროში ცხოვრება დაეწყოთ... კარჩაკეტილად ცხოვრობენ, მეტწილად თავისიანებთან აქვთ ურთიერთობა. ჩვენებსა და მათ შორის აშკარა კონფლიქტი ცოტაა, მაგრამ გარკვეული დაძაბულობა არსებობს. ახალგაზრდებში ზოგჯერ ჩხუბიც ხდება, თუმცა გამოძიებამდე საქმე არ მიდის, რადგან თურქები სამართალდამცველებს ქრთამავენ.”

ადგილობრივთა შორის გავრცელებული ნეგატიური სტერეოტიპები ემყარება შემდგომ ფაქტორებს:

1. ეთნოდემოგრაფიული ტრანსფორმაციის შიში

2. ჩამოყალიბებული ისტორიული ვითარების შეცვლის შიში

3. ეთნოკულტურული განსხვავება

4. ეკონომიკური კონკურენცია

5. გეოპოლიტიკური ვითარება

განსხვავებულ პრიზმაში ხედავენ სიტუაციას მიგრანტები. მათი აზრით, მატერიალური გაჭირვება ადგილობრივი მოსახლეობის უუნარობის, სიზარმაცისა და ლოთობის შედეგია. ,,ვისაც შრომა არ ეზარება, ჩვენიანი იქნება თუ ადგილობრივი, კარგად ცხოვრობს. ჩვენ რომ ჩამოვედით, ეს სახლები განადგურებული და გაძარცული იყო, არც სახურავი ჰქონდა და არც ფანჯრები. ჩვენი ხალხი რომ არა მთლიანად დაინგრეოდა” - ამბობენ ისინი.

უახლოეს წარსულში ქართულ, თურქულ, შუა აზიისა და სლავურ გარემოში ცხოვრებამ განაპირობა დეპორტირებულებში ორიგინალური ტრადიციული კულტურის ჩამოყალიბება. ცნობილია, რომ ჯგუფის მონოლითურობის განმაპირობებელ ერთ-ერთ მთავარ ფაქტორად ტრადიციული ყოფა და კულტურა გვევლინება. რეპატრიანტებსა და ადგილობრივ მოსახლეობას შორის განსხვავება ფიქსირდება ყოფისა და კულტურის თითქმის ყველა ასპექტში: მეურნეობა, სამეურნეო და საცხოვრებელი ნაგებობები, დასახლების ფორმა საოჯახო ურთიერთობები, ნათესაური ურთიერთობები, საქორწინო და სამგლოვიარო რიტუალები და ა.შ. წეს-ჩვეულებები და ყოფითი თავისებურებები, როგორც წესი, ოპოზიციური ჯგუფის სტერეოტიპების მრუდე სარკეში აისახება. ასეთი სტერეოტიპები ფიქსირდება როგორც ადგილობრივი მოსახლეობის, ისე მესხების მხრიდან. დეპორტირებულთა ნეგატიური ჰეტეროსტერეოტიპებია: ლოთობა, მოხუცებისადმი უპატივცემლო დამოკიდებულობა, ქურდობა, კანონისადმი დაუმორჩილებლობა, მარიფათის უქონლობა, სიზარმაცე და სხვ. ადგილობრივი მოსახლეობის ნეგატიური ჰეტეროსტერეოტიპებია: მრავალცოლიანობა, მამათმავლობა, ქალებისა და ახალგაზრდების უუფლებო მდგომარეობა, სიმხდალე, ქურდობა და ა.შ.

დეპორტირებულები თავიანთ თავს აღიქვამენ განსაკუთრებით შრომისმოყვარე, ზნეობრივი, ტრადიციული, გონიერი, უნარიანი ერთობის წევრებად და ამის შესახებ ხმამაღლაც აცხადებენ. ხშირად საკუთარი თავის ამგვარი შეფასება მოსალოდნელის საწინააღმდეგო ეფექტს იწვევს და მსმენელს მოსაუბრის ობიექტურობაში აეჭვებს. ყოველივე ამას თან ერთვის მიგრანტთა იზოლირებულობა. რადგანაც ადგილობრივი მოსახლეობისათვის სრულიად უცხოა მიგრანტთა დახურული საზოგადოებისათვის დამახასიათებელი ცხოვრების წესი, მას ძირითადად ნეგატიურ პრიზმაში ხედავენ.

მესხების საზოგადოება შეიძლება დახასიათდეს, როგორც ტრადიციული ერთობა. ესაა შედარებით იზოლირებული სისტემა. გარკვეული იზოლირებულობა საერთოდ დამახასიათებელია კომპაქტურად მცხოვრებ მიგრანტთა ერთობებისათვის. ადგილობრივი მოსახლეობისაგან განსხვავებული წეს-ჩვეულებების შენარჩუნებასა და ასიმილაციის აცილებას სწორედ ასე ახერხებენ. მიგრანტთა იზოლაციის ხარისხს ზრდის ჯგუფთაშორის ქორწინებათა სიმცირე. დეპორტირებულთა ოჯახში მკაფიოდაა განსაზღვრული ასაკობრივ-სქესობრივი დიფერენციაცია. ჩვეულებრივ ოჯახში არსებობს მამაკაცის კულტი, ქალი, ასაკის მიუხედავად, ვალდებულია მოემსახუროს მამაკაცს. ასაკოვანი დედაც კი ხაზგასმით ამჟღავნებს ვაჟიშვილებისადმი პატივისცემას. ახალგაზრდა რძლები ყოველგვარ საოჯახო საქმეს ასრულებენ და უსიტყვოდ ემორჩილებიან დედამთილის, უფროსი რძლებისა და მულების ბრძანებებს. ოჯახი წარმოადგენს მკაფიოდ სტრუქტირებულ სისტემას, რომლის თითოეულ ელემენტს საკუთარი ფუნქცია გააჩნია. მართალია, აღარ ფიქსირდება დიდი პატრიარქალური (ეთნოგრაფიული თვალსაზრისით) ოჯახები, სადაც თაობები - მშობლები და მათი რამდენიმე დაქორწინებული ვაჟი - ერთად ცხოვრობდა, მაგრამ საოჯახო ურთიერთობებში ამ ტიპისათვის დამახასიათებელი მრავალი ნიშანია შემორჩენილი. ოჯახს, როგორც წესი, ასაკით უფროსი მამაკაცი ხელმძღვანელობს. ჩვეულებრივ, მის მეუღლეს აკისრია ქალების მმართველობა. საოჯახო საქმე დაყოფილია „საქალოდ და საკაცოდ”. მამაკაცების საქმიანობა ასევე ნაწილდება ასაკისა და სოციალური იერარქიის მიხედვით. მძიმე ფიზიკურ სამუშაოს ახალგაზრდა მამაკაცები ასრულებენ, თუმცა შრომის პროცესში ოჯახის ყველა წევრი მონაწილეობს.

პიროვნება ვალდებულია ანგარიში გაუწიოს და ხშირ შემთხვევაში დაემორჩილოს ოჯახისა და ნათესავების გადაწყვეტილებებს. ეს ყველაზე მკაფიოდ აისახება ისეთ მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებათა მიღებისას, როგორიცაა ოჯახის შექმნა, საცხოვრებელი ადგილის გამოცვლა და სხვ. გადამწყვეტი სიტყვის თქმის უფლება უფროს თაობას აქვს, რომლისთვისაც მესხეთი ერთგვარ აღქმულ ქვეყანას, ელდორადოს წარმოადგენს. სადაც ,,ისეთი ჰავაა, ყოველგვარ დავადებას რომ კურნავს, ისეთი მიწაა, ყველას რომ გამოკვებავს, მაყვალს ისეთი ზომის ტოტები აქვს, რომ მის ფუღუროში კატები დარბიან”. მშობლიური სახლისა და სამშობლოს ცნება გაიგივებულია უსაფრთხოებასა და ნათესაურ გარემოსთან. დეპორტირებულთა აზრით, სწორედ მესხეთში უნდა მოხდეს მათი კეთილ-ნათესაობისა და მთელი მათი ხალხის შეკრება. რამდენი სახლიც არ უნდა ააგოს სხვა ქვეყანაში (მესხეთს გარეთ), ყოველთვისაა საშიშროება, რომ ვიღაც წაართმევს, რადგან იქ მისი სამშობლო არ არის. მხოლოდ სამშობლოში ვერ შეედავება ვერავინ, ვერ ეტყვის - აქედან წადი, ეს შენი მიწა არ არისო.

მოცემულ მომენტში დეპორტირებულები გაერთიანებული არიან რეპატრიაციის იდეის ირგვლივ. რეპატრიაცია გაიგება როგორც აღქმა, დადებული საკუთარი ხალხისა და წინაპართა ხსოვნის წინაშე, რომლის შესრულებაც აუცილებელია. საქართველოში (მესხეთში) დეპორტირებულთა დაბრუნებას მხარს უჭერენ ის რესპონდენტებიც, რომელთაც თავად არ სურთ საცხოვრებელი ადგილის გამოცვლა.

დეპორტაციისა და რეპატრიაციისადმი დამოკიდებულებაში შეიმჩნევა ასაკობრივი გრადაცია. უფროს თაობისათვის, რომელსაც თავად ახსოვს დეპორტაცია, უფრო ძლიერაა დამახასიათებელი ნოსტალგიური განწყობილება. ადამიანებს აწვალებთ დღემდე უპასუხოდ დატოვებული კითხვა - რატომ გაგვასახლეს? პასუხს საკუთარ წარსულში ეძებენ, მაგრამ ამაოდ. ამ თაობისათვის დეპორტაცია უკავშირდება მძაფრ მოგონებებს სატვირთო ვაგონებით მგზავრობაზე, შიმშილსა და სიცივეზე. უსასოოდ გატარებულ წლებს მათთვის უცხო მხარეში, სადაც დამხვდურები თავდაპირველად შიშით ვერც ეკარებოდნენ, რადგან ხელისუფლებამ გამოაცხადა, რომ კავკასიიდან კაციჭამიები ჩამოიყვანეს. შუა ასაკის ადამიანებისათვის ესაა სხვა ქვეყანაში გატარებული ახალგაზრდობა. სადაც მათ განათლება შეიძინეს, შრომობდნენ და ცხოვრობდნენ უკეთესის იმედით, მაგრამ იძულებული გახდნენ თავიანთი ნაშრომი იქ დაეტოვებინათ და ახალი ცხოვრება სხვა მხარეში დაეწყოთ. ახალგაზრდა თაობისათვის დეპორტაცია უფროსი თაობების მწარე მოგონებაა, აწმყო და მომავალი კი ის ადგილი, სადაც საკუთარი შესაძლებლობების რეალიზაციას მთლიანად შეძლებენ. ამიტომაც მესხეთში დაბრუნება ყველაზე მეტად უფროსი და შუა ასაკის ადამიანებს სურთ.

მასობრივი მიგრაცია მრავალ ასპექტთან არის დაკავშირებული. გადმოსახლებულთა ახალ საცხოვრებელ გარემოსთან იოლად ადაპტაციისა და საზოგადოებაში უმტკივნეულო ინტეგრაციისათვის, პოლიტიკური და ეკონომიკური ფაქტორების გათვალისწინების გარდა, აუცილებელია მოსალოდნელი ეთნოსოციალური პროცესების გრძელვადიანი პროგნოზირება და მართვა. ჯგუფის ადაპტაცია ახალ ეთნიკურ, სოციალურ და გეოგრაფიულ გარემოსთან მეტად რთული და მრავალმხრივი პროცესია, რომელშიც მონაწილეობს მატერიალური და სულიერი კულტურის თითქმის ყველა ელემენტი, ამიტომ დიდი მნიშვნელობა ენიჭება შესაბამისი ღონისძიებების გატარებას. ასეთ ღონისძიებათა რიგს უპირველესად განეკუთვნება სათანადო ეთნოკულტურული გარემოს შერჩევა და სოციალურ-ეკონომიკური ხასიათის შეღავათები. ე.ი. ისეთი ეთნოეკოსისტემის შექმნა, რომელშიც ჩამოსახლებულებს არსებობისა და სოციალური ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი პირობები ექნებათ.

უახლესი ისტორია პოსტსაბჭოურ სივრცეში დემოკრატიული ფასეულობების დამკვიდრების ეპოქად არის მიჩნეული, რაც საბჭოთა რეჟიმის მიერ ჩადენილი დანაშაულებრივი ქმედებების ნეგატიური შედეგების აღმოფხვრას გულისხმობს. ამგვარ პირობებში ცალკეული პრობლემების სამართლიანობისა და ჰუმანიზმის პრინციპებით გადაწყვეტა უმთავრეს ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს. მაგრამ სიტუაციის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მიგრაციული პრობლემების უმრავლესობა სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობის ჭრილში განიხილება და მათი აჟიტირება ამა თუ იმ ქვეყნის ინტერესების შესაბამისად შეიძლება მოხდეს. მესხეთიდან დეპორტირებულთა საკითხის გადაწყვეტით დაინტერესებულ მხარეებს, საქართველოსა და საერთაშორისო ორგანიზაციებს გარდა, წარმოადგენენ: რუსეთი, აზერბაიჯანი, შუა აზიის ქვეყნები და თურქეთი.

ცალკე საკითხია დეპორტირებულთა სტატისტიკური და ეთნოდემოგრაფიული მონაცემები. ამ მხრივ მდგომარეობა საკმაოდ ბუნდოვანია და თითოეული დაინტერესებული მხარე, საზოგადოებრივი აზრის სასურველი მიმართულებით ჩამოყალიბების მიზნით, თავისთვის ხელსაყრელ სურათს წარმოადგენს. შესასწავლია საქართველოში რეპატრიაციის მსურველთა რეალური რაოდენობა, მათი სამეურნეო და დემოგრაფიული მახასიათებლები. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება პრობლემის ეკონომიკური, იურიდიული, პოლიტიკური, ეთნოკულტურული ასპექტების კომპლექსურ მეცნიერულ ანალიზს, რაც საფუძვლად უნდა დაედოს დროში მკაფიოდ გაწერილ პროგრამას. რომლის შესრულებაც შესაძლებელს გახდის რეპატრიაციას და რეპატრიანტთა ქართულ საზოგადოებრივ სივრცეში ინტეგრაციას. უნდა ითქვას, რომ ბოლო ხანებში ამ მხრივ გარკვეული ძვრები შეინიშნება. საქართველოს პრეზიდენტმა შექმნა სახელმწიფო კომისია, რომელიც სწორედ ამ მიმართულებით საქმიანობს, რაც გარკვეული იმედების საფუძველს იძლევა.

ლუიჯი პირანდელო
ნოდარ ლადარიას თარგმანი

აქოშინებულნი და გაოფლილნი, უფრო ჩქარა რომ მისულიყვნენ, როცა სოფლის საზღვარს მიაღწიეს, - აბა, აქეთ, ნუ გეშინია! - თიხიან ციცაბო აღმართზე აცოცდნენ, თან ხელებსაც ახმარდნენ - მალე! მალე! - იმიტომ რომ დაჭედილი ფეხსაცმელები - ამის ღმერთიც არ იყოს! - სრიალებდა.

როგორც კი სახეაჭარხლებულნი აღმართის თავზე მოექცნენ, სოფლის ბოლოში წყაროსთან შეკრებილი მოყაყანე ქალები ერთბაშად მათკენ შემობრუნდნენ. ძმები ტორტორიჩები ხომ არ იყვნენ ეს ორი? ჰო, ნელი და სარო ტორტორიჩი. საცოდავები! ნეტა, რა მოარბენინებდათ ასე?

ნელი, ძმათაგან უმცროსი, რომელსაც მეტი აღარ შეეძლო, წამით შეჩერდა სულის მოსათქმელად და ქალებისთვის პასუხის გასაცემად. მაგრამ სარომ მკლავში ხელი ჩაავლო და წაათრია.

- ჯურლანუ ძარუ, ჩვენი ბიძაშვილი! - თქვა ძლივს შემობრუნებულმა ნელიმ და თითქოსდა კურთხევის ნიშნად ხელი ასწია.

ქალებმა თანაგრძნობისა და ზარის ნიშნად კივილი ატეხეს. ერთ-ერთმა ხმამაღლა იკითხა:

- ვინ ჩაიდინა?

- არავინ: ღმერთმა! - შორიდან დაიყვირა ნელიმ.

ბატონი ექიმი, სიდორო ლოპიკოლო, უპერანგოდ, უჟილეტოდ, ათი დღის გაუპარსავი მოფამფალებული ლოყებით, დასიებული და წირპლიანი თვალებით, ოთახებში დაეხეტებოდა, ჩუსტებს აფორხიალებდა და ხელში საბრალო, სულ მთლად გაყვითლებული და გაძვალტყავებული ცხრა წლის ავადმყოფი გოგონა ეჭირა.

ცოლი თერთმეტი თვეა, რაც ლოგინად იყო ჩავარდნილი. შინ ექვსი შვილი, თუ იმას არ ჩავთვლით, ხელში რომ ეჭირა და ყველაზე უფროსი იყო, ყველანი ჩამოძონძილები, ჩაბინძურებულები, გაველურებულები. მთელი სახლი თავდაყირა, ნამდვილი გაპარტახება: თეფშების ნამსხვრევები, კარტოფილის ნაფცქვენი, გროვებად ნაგავი იატაკზე. დამტვრეული სკამები, ჩაქცეული სავარძლები, ვინ იცის, რა დროიდან დაულაგებელი ლოგინები, დაგლეჯილი საბნებით, რადგან ბავშვები საწოლებზე ომობანას თამაშით ერთობოდნენ, ერთმანეთს ბალიშებს ესროდნენ. ცუგრუმელები! ერთადერთი ხელუხლებელი ნივთი, ერთ დროს სასტუმრო ოთახში, გადიდებული ფოტო: თვითონ ექიმი სიდორო ლოპიკოლო, როცა ჯერ კიდევ ახალგაზრდა იყო, ახლახან დიპლომირებული, გაწკეპილი, პეწიანი და მომღიმარე. ამ ფოტოსკენ მიიჩქაროდა ახლა ჩუსტების ფლარტუნით, კბილებს უკრეჭდა პირმოთნე ღიმილით, თავს უკრავდა და სნეულ ქალიშვილს უჩვენებდა ხელგაწვდილი.

- სისინე, აჰა, შენ!

იმიტომ რომ სისინეს, მოფერებით ეძახდა დედამისი, დედა, რომელიც მისგან დიდ საქმეებს ელოდა, იმიტომ რომ, მისი ნებიერა იყო, სახლის ბურჯი და ბაირაღი.

- სისინე!

ოთახში შემოსულ ორ გლეხს ცოფიანი ძაღლივით დახვდა.

- რა გინდათ?

სარო ტორტორიჩიმ დაიწყო ლაპარაკი. ჯერ კიდევ ქოშინებდა და ქუდს ხელში ჭმუჭნიდა:

- სინიორ ექიმო, ჩვენი საბრალო ბიძაშვილია. კვდება...

- ბედნიერი ყოფილა! საზეიმო ზარები დააგუგუნეთ! - იქუხა ექიმმა.

- არა ბატონო! კვდება, მოულოდნელად, არავინ იცის, რატომ. მონტელუზაში, თავლაში წევს.

ექიმმა ერთი ნაბიჯით უკან დაიხია და მრისხანედ დაიღრინა:

- მონტელუზაში?

სოფლიდან კარგა შვიდი მილის გზა იყო. და მერე რა გზა!

- ჩქარა, ჩქარა, თუ ღმერთი გწამთ! - შეევედრა ტორტორიჩი. - სულ მთლად გაშავდა, როგორც ღვიძლის ნაჭერი! ისე გასივდა, შეხედვა შეგეზარება. თუ ღმერთი გწამთ!

- რაო, ფეხით წამოვიდე? - დაიყვირა ექიმმა. - ათი მილი ფეხით? ხომ არ გაგიჟებულხართ?! ჯორი! ჯორი მინდა. მომიყვანეთ?

- ახლა გავიქცევი და გამოვიყვან, - სასწრაფოდ უპასუხა ტორტორიჩიმ. - ვითხოვ.

- მე კი, - თქვა ნელიმ, უმცროსმა, - ამასობაში გავიქცევი და წვერს გავიპარსავ.

ექიმი შემოუბრუნდა და შეხედა, თითქოს თვალებით უნდოდა მისი შეჭმა.

- კვირადღეა, ბატონო, - მოიბოდიშა ნელიმ, მომღიმარემ და დაბნეულმა. - მე კი დანიშნული ვარ.

- აჰ, დანიშნული ხარ? - კვლავ შეუღრინა წყობიდან გამოსულმა ექიმმა. - აბა, ეს წაიყვანე!

და ამ სიტყვებით ავადმყოფი შვილი გაუწოდა. მერე თითო-თითოდ დასტაცა ხელი სხვა შვილებსაც, რომლებიც ირგვლივ შემოეხვივნენ, და ფეხებში მიუგდო ნელის. - აი, ესეც! კიდევ ეს! და ესეც! შე პირუტყვო! პირუტყვო! პირუტყვო!

მერე შეტრიალდა, ოთახიდან გასვლა დააპირა, მაგრამ უკან დაბრუნდა, კვლავ ხელში აიყვანა სნეული ბავშვი და შეუყვირა მოსულებს:

- წადით! ჯორი მომიყვანეთ! მოვდივარ.

ნელი ტორტორიჩიმ კვლავ გაიღიმა და კიბეზე გაჰყვა ძმას. ოცი წლის იყო ნელი, მისი დანიშნული ლუცა კი - თექვსმეტის. ნამდვილი ვარდი! შვიდი შვილი? არა, ცოტა იყო! თორმეტი უნდოდა. მათ სარჩენად კი ორი მკლავი დაეხმარებოდა: ცოტა იყო, მაგრამ კარგი და ღვთის მოცემული. მუდამ მხიარულად. შრომა და სიმღერა, ყველაფერი ხელოვნების კანონთა მიხედვით. ტყუილად კი არ უწოდებდნენ ლიოლას პოეტს. ყველასაგან სიყვარულს გრძნობდა მისი კეთილგანწყობისა და სიკეთისათვის, მუდმივად კარგ გუნებაზე ყოფნისთვის, თითქოსდა იმ ჰაერსაც ღიმილით აჯილდოვებდა, რომელსაც ისუთნქავდა. მზეს ჯერ კიდევ არ გაერუჯა მისი კანი, არ გაეხუნებინა ხუჭუჭა თმების მადლიანი ოქრო, ბევრ ქალსაც რომ შეშურდებოდა. ბევრი ქალი აფორიაქებული წითლდებოდა, თუკი ნელი თავის ნათელსა და ცოცხალ, ცოცხალ თვალებს შეანათებდა. თავისი ბიძაშვილის, ძარუს ბედზე მეტად იმ დღეს გულის სიღრმეში თავისი ლუცას ბუზღუნი ადარდებდა, რომელიც ექვსი დღე ელოდა კვირის დადგომას, რომ ცოტა ხანი მაინც ყოფილიყო მასთან. მაგრამ მშვიდი სინდისით განა შეეძლო ამ ქრისტიანული ვალისათვის აერიდებინა თავი? საცოდავი ჯურლანი! ისიც დანიშნული იყო. რა უბედურება მოუვიდა ასე უცებ?! ნუშს ბერტყავდა ლოპეს მამულში, მონტელუზაში. გუშინ დილით, შაბათს, წვიმას აპირებდა თითქოს. მაგრამ არ ეტყობოდა, რომ გადაუღებელი იქნებოდა. და მაინც, შუადღისას ლოპესმა თქვა:

„ერთ საათში უნდა მოვრჩეთ შვილებო, სულაც არ მინდა, რომ ნუში ტოტებიდან მიწაზე დამიცვივდეს წვიმაში”. ჰოდა, ქალებს უბრძანა, რომ ზევით ასულიყვნენ, ბეღლისკენ და იქ გაეფცქვნათ ნუში. „თქვენ კი, - უთხრა კაცებს, რომლებიც ბერტყავდნენ (და მათ შორის ნელი და სარო ტორტორიჩები იყვნენ), - თქვენ, თუ გინდათ, თქვენც ზევით ადით, ქალებთან ერთად გასაფცქვნელად”. ჯურლანუ ძარუმ კი იკითხა: „კი ბატონო, მაგრამ ეს დღე ერთ მთლიანად ჩამეთვლება, ოცდახუთ სოლდოდ?”. „არა, ნახევარ დღედ ჩაგეთვლება, - უთხრა ლოპესმა. - ხელფასში ქალებთან ერთად ნახევარ ლირად ჩაგითვლი”. ღორობა იყო! განა კაცებმა ცოტა იმუშავეს, მთელი დღე რომ არ ჩათვლოდათ? არ წვიმდა. არც მთელი დღის განმავლობაში უწვიმია. არც ღამით. „ქალებივით ნახევარი ლირა? - თქვა ჯურლანუ ძარუმ. - მე შარვალი მაცვია. ნახევარი დღისა გადამიხადე ოცდახუთი სოლდოს ანგარიშში და წავალ”.

არ წასულა: საღამომდე ელოდა ბიძაშვილებს, რომლებიც ნუშის გაფცქვნას დასჯერდნენ ნახევარ ლირად, ქალებთან ერთად. მაგრამ უსაქმურობით დაღლილი იქვე თავლაში შევიდა და იქ მიწაზე დაიძინა. თან ბიჭებს დაუბარა, წასვლის დრო რომ იქნება, გამაღვიძეთო.

სულ რაღაც დღე-ნახევრის განმავლობაში ბერტყავდნენ და ძალიან ცოტა ნუში შეგროვდა. ქალებმა თქვეს, ყველაფერი ამ საღამოსვე გავფცქვნათო. გვიანობამდე ვიმუშაოთ და იქვე დავიძინოთ ღამით, რომ დილაუთენია ავდგეთ და სოფელში ისე დავბრუნდეთო. ასეც მოიქცნენ. ლოპესმა მოხარშული ცერცვი და ორი დოქი ღვინო მოიტანა. შუაღამისას, როგორც კი გაფცქვნას მორჩნენ, ქალებიც და კაცებიც იქვე კალოზე დაწვნენ დასაძინებლად, ღია ცის ქვეშ. ნამჯა ნესტიანი იყო, ვითომც მართლა ეწვიმა.

- ლიოლა, იმღერე!

და ნელიმაც მოულოდნელად დაიწყო სიმღერა. მთვარე ხან გამოჩნდებოდა და ხან ეფარებოდა შავი და თეთრი ღრუბლების ქსოვილს. და მთვარე ლუცას გაბადრული სახე იყო, რომელიც ხან იღიმებოდა და ხანაც იღუშებოდა სიყვარულის ხან სასიხარულო და ხანაც ნაღვლიან მოვლენათა მიხედვით.

ჯურლანუ ძარუ თავლაში დარჩა. გათენებამდე სარო მის გასაღვიძებლად წავიდა და იქ იპოვა გასიებული და გაშავებული, ციებ-ცხელებისგან დატანჯული.

ეს მოუყვანელი ტორტორიჩიმ დალაქს, რომელიც წამით გაერთო და სამართებელი დაუსვა ლოყაზე. ერთი პატარა ჭრილობა ნიკაპთან ახლოს. არც კი ჩანდა! ნელის დროც კი არ ჰქონდა, შეემჩნია ან ეგრძნო, რადგან სადალაქოს კართან ლუცა გამოჩნდა დედასთან და მიტა ლუმიასთან, ჯურლანუ ძარუს საბრალო დანიშნულთან ერთად, რომელიც ყვიროდა და ტიროდა სასოწარკვეთილი.

ერთი ამბავი დასჭირდათ ამ საწყლის დასარწმუნებლად, რომ მონტელუზამდე ვერ წავიდოდა საქმროს სანახავად: საღამომდე თვითონ ნახავდა, როცა შეძლებდნენ და რამენაირად ამოიყვანდნენ. იქვე საროც გამოჩნდა და ყვიროდა, რომ ექიმი უკვე ჯორზე ამხედრებულიყო და აღარ შეიძლებოდა დაყოვნება. ნელიმ ლუცა გვერდზე გაიყვანა და სთხოვა, ცოტა მოეთმინა: საღამომდე თვითონაც დაბრუნდებოდა და მერე ბევრ საინტერესო რამეს მოუყვებოდა.

მართლაც საინტერესო რამეები ისაა, აი, ორი დანიშნული რომ ერთმანეთს ეუბნება, როცა ერთმანეთს თვალებში შესციცინებენ.

საზიზღარი გზაა! ციცაბო დაღმართები, სადაც ექიმი ლოპიკოლო სიკვდილს უსწორებდა მზერას, თუმცა კი აქედან სარო და იქიდან ნელი აღვირით ექაჩებოდნენ ჯორს.

ზემოდან ვრცელი ვაკე მოჩანდა, დაბლობებითა და ხეობებით. ხორბლის ყანებითა და ზეთისხილის ან ნუშის ბაღებით დაფარული. ხან ნამჯის სიყვითლე ეტყობოდა, ხანაც აქა-იქ შავი ფერფლის ლაქები, სადაც ნამჯას წვავდნენ მიწის გასანაყოფიერებლად. შორს, თვალსაწიერის გასწვრივ - ზღვის მკვახე სილურჯე. თუთის ხეები, კერატები, კვიპაროსები, ზეითუნის ხეები ინარჩუნებდნენ თავიანთ განსხვავებულ და მარადიულ სიმწვანეს. ნუშის ხეების ვარჯები უკვე საკმაოდ დაიფერთხა.

ირგვლივ, ჰორიზონტზე თითქოსდა ქარის მოტანილი ჯანღი ეფინებოდა. მაგრამ სიცხე აუტანელი იყო. მზე ქვებს ხეთქავდა. დროდადრო ოპუნციის დამტვერილი ტევრებიდან ხან ტოროლას სტვენა აღწევდა, ხან კაჭკაჭის ხარხარი, რის გამოც ჯორის ყურები მოუსვენრად ტოკავდა.

- ეჰ, რა ცუდი ჯორია! ცუდი ჯორი! - წუწუნებდა ექიმი.

სულ ამ ყურებს დასჩერებოდა და მზესაც კი არად დაგიდევდათ. მკერდზე მიეხუტებინა გახსნილი მწვანე ქოლგა.

- ნუ გეშინიათ, ბატონო, ნუ გეშინიათ, აქა ვართ, - ანუგეშებდნენ ძმები ტორტორიჩები.

შიშით ექიმს არაფრის არ უნდა შეშინებოდა. შვილების გამო ამბობდა. იმ შვიდი უბედურისათვის უნდა გაფრთხილებოდა საკუთარ ტყავს.

გასართობად ტორტორიჩებმა მოსავალზე საუბარი გაუბეს: ხორბალი ცოტა შემოვიდა, ფეტვიც, ცერცვის მოსავალიც მწირია. ნუშის ამბავი ხომ ყველამ იცის: ერთ წელს ბევრი ასხია, მეორე წელს - არაფერი. ზეთისხილზე ხომ არაფერს ვიტყვით. ნისლმა ჯერ კიდევ ტოტებზე დაადნო. რთველიც არ გამოვიდოდა ხვავრიელი: ვენახებს ავადმყოფობა დარეოდა.

- ეჰ, ვერაფერი ნუგეშია! - დროდადრო ამბობდა ექიმი და თავს აქნევდა.

ორსაათიანი სიარულის შემდეგ ყველა საუბარი ამოიწურა. გზა უკვე კარგა ხანია ვაკეს მიუყვებოდა, მოთეთრო მტვრის სქელ ფენაზე ახლა მხოლოდ ჯორის ჩლიქები და ორი გლეხის დაჭედილი ფეხსაცმელები საუბრობდნენ. ლიოლამ სიმღერა წამოიწყო, უხალისოდ, დაბალ ხმაზე. მალევე შეწყვიტა. გარშემო სულიერი არ ჭაჭანებდა, რადგან გლეხები კვირადღეს სოფელში იყვნენ ასულები: ზოგი ეკლესიაში, ზოგი საყიდლებზე, ზოგიც სულის მოსათქმელად. იქნებ ქვევით, მონტელუზაში არც არავინ დარჩენილა ჯურლანუ ძარუს გვერდით და ისიც მარტო კვდებოდა, ცოცხალი თუ იყო ჯერაც.

მართლაც მარტო იპოვეს იგი, აყროლებულ თავლაში, კედელს მიყრდნობილი, როგორც სარო და ნელი ტორტორიჩებმა დატოვეს: გალურჯებული, ვეებერთელა, საკუთარ თავს აღარ ჰგავდა.

ხროტინებდა.

გისოსებიანი ფანჯრიდან ბაგის ზემოთ მზე პირდაპირ სახეში ურტყამდა და მასაც ადამიანის სახე აღარ ეთქმოდა: ცხვირი სიმსივნეში ჩაფლობოდა, ტუჩები გაშავებოდა და საშინლად გაბერვოდა. ხროტინიც ამ ტუჩებიდან ამოსდიოდა, ღრენასავით მრისხანე. ზანგივით ხვეულ თმებში ნამჯის ერთი ღერი უბრწყინავდა მზეზე.

მის შეხედვაზე სამივე შედგა, თითქოსდა ამ სანახაობის საშინელებამ შეაჩერაო. ჯორმა ფლოქვები აათქარუნა და აფრუტუნდა თავლის ქვით მოფენილ იატაკზე. მაშინ სარო ტორტორიჩი მიუახლოვდა მომაკვდავს და სიყვარულით გამოელაპარაკა:

- ჯურლა, ჯურლა, ექიმი მოგიყვანეთ.

ნელი წავიდა ჯორის ბაგაზე დასაბმელად. ბაგის სიახლოვეს კედელზე კი სხვა ცხოველის ჩრდილივით მოჩანდა იმ სახედრის ნაკვალევი, რომელიც ამ თავლაში ბინადრობდა და ეს ნაკვალევი დაეტოვებინა, როცა გამწარებით აფხანდა გვერდებს.

ჯურლანუ ძარუმ კაცის ხმის გაგონებაზე ხროტინი შეწყვიტა, დასისხლიანებული, ჩაშავებული და შიშით სავსე თვალების გახელას შეეცადა. პირი დააფჩინა და ისე დაიკვნესა, თითქოს შიგნიდან იწვოდა:

- ვკვდები!

- არა, არა, - სასწრაფოდ უპასუხა სარომ, - ექიმია აქ. ჩვენ მოგიყვანეთ. ხედავ?

- სოფელში წამიყვანეთ! - შეევედრა ძარუ და მერე გაჭირვებით, ძლივს ამოილუღლუღა დასიებული ტუჩებით. - ვაი, დედაჩემო!

- ჰო, აი, ჯორიც აქა გვყავს! - უცებ უპასუხა სარომ.

- ხელით, ჯურლა, თუ გინდა, ხელითაც წაგიყვან! - თქვა ნელიმ, მიირბინა და თავზე დაადგა. - ნუ შეგეშინდება!

ჯურლანუ ძარუ ნელის ხმაზე შებრუნდა, გასისხლიანებული თვალებით დააშტერდა, თითქოს ვერ ცნობსო. მერე ხელი გაიწოდა და ქამარში ჩაავლო.

- შენ, ლამაზო? შენ?

- ჰო, მე! ტირი? ნუ ტირი, ჯურლა, ნუ ტირი. არაფერია ეს!

და ხელი ყელიდან გამოუსვლელი ქვითინისგან ათრთოლებულ მკერდზე დაადო. ლამის დამხრჩვალმა ძარუმ მრისხანედ შეატოკა თავი, მერე ხელი ასწია, კეფაში ჩაავლო ნელის და თავისკენ მიიზიდა:

- ერთად, ერთად უნდა დავქორწინებულიყავით...

- ჰოდა ასეც იქნება, ეჭვი ნუ გაქვს! - თქვა ნელიმ და კეფაზე შერჩენილი ხელი მოიცილა.

ამასობაში კი ექიმი მომაკვდავს აკვირდებოდა. აშკარა იყო ჯილეხის შემთხვევა.

- ერთი ეს მითხარით, ხომ არ გახსოვთ, რამე მწერს ხომ არ უკბენია თქვენთვის?

- არა, - თავი გააქნია ძარუმ.

- მწერს? - იკითხა სარომ.

ექიმმა ამ ორ უმეცარს, როგორც შეეძლო, ისე აუხსნა დაავადების ბუნება. აქ ახლო-მახლო რაღაც პირუტყვი უნდა მომკვდარიყო ჯილეხისგან. ხევში გადაგდებულ ლეშზე, ვინ იცის, რამდენი მწერი დაჯდებოდა. რომელიმე მათგანისგან შეიძლებოდა ამ თავლაში ეს სენი ძარუს გადასდებოდა.

სანამ ექიმი ლაპარაკობდა, ძარუმ სახე კედლისკენ შეატრიალა.

არავინ იცოდა, სიკვდილი კი ჯერაც იქ იყო. ასეთი პატარა, რომ ძლივს გაარჩევდა, თუკი ვინმე მიხვდებოდა.

ბუზი იყო იქ, კედელზე, უძრავი ჩანდა, მაგრამ კარგად რომ დაკვირვებოდი, ხან პატარა ხორთუმს გამოყოფდა გარეთ, ხან წვრილ წინა ფეხებს უსვამდა ერთმანეთს, თითქოსდა რაღაცით კმაყოფილი. ძარუმ შეამჩნია იგი და დააშტერდა.

ბუზი.

შეიძლება ეს ყოფილიყო ან სხვა რომელიმე. ვინ იცის? რადგანაც ახლა, როცა ექიმის საუბარს ისმენდა, თითქოს გაახსენდა კიდეც. ჰო, წუხელ, როცა აქ დაიძინა, როცა ელოდა, სანამ ბიძაშვილები ლოპესის ნუშის გაფცქვნას დაამთავრებდნენ, ერთმა ბუზმა არ მოასვენა. იქნებ ის იყო?

უცებ დაინახა, როგორ დაფრინავდა, და თვალი გააყოლა.

აჰა, ნელის ლოყაზე დააჯდა. ლოყიდან კი, მსუბუქად, მსუბუქად ჩამოაცოცდა ნიკაპზე, ზედ სამართებლისგან დატოვებულ სისხლიან კვალზე. იმას დაეწაფა ხარბად.

ჯურლანუ ძარუ ერთხანს აკვირდებოდა, დაფიქრებული და თითქოსდა განყენებული. მერე ხროტინით დამახინჯებული დაყრუებული ხმით იკითხა:

- ბუზი შეიძლება იყოს?

- ბუზი? რატომაც არა? - უპასუხა ექიმმა.

ჯურლანუ ძარუმ სხვა არაფერი თქვა: კვლავაც იმ ბუზს ადევნებდა თვალს, რომელსაც ნელი, ექიმის სიტყვებით ლამის გაოგნებული, არ იგერიებდა. ძარუ უკვე ყურადღებას არ აქცევდა ექიმის ლაპარაკს, არამედ ტკბებოდა იმით, რომ ეს ლაპარაკი იმდენად იპყრობდა ბიძაშვილის ყურადღებას, რომ თითქმის ქანდაკებასავით უძრავად იდგა და ვერ ამჩნევდა ლოყაზე დატყეპებულ ბუზს. აჰ, ნეტავ ეს ბუზი იყოს! მაშინ ხომ ნამდვილად ერთად იქორწინებენ! ამ ლამაზი და მწყაზარი ბიძაშვილისადმი პირქუშ შურს, ყრუ და მრისხანე ეჭვიანობას დაეპყრო იგი, იმის წინაშე ხომ ისევე გრძელი, დაპირებებით აღსავსე რჩებოდა სიცოცხლე, რომელიც თვითონ მას ასე მოულოდნელად ეცლებოდა ხელიდან.

უცებ ნელიმ, თითქოსდა ნესტრის შეხება იგრძნოო, ხელი აუქნია ბუზს და თითები დააჭირა ჭრილობას ნიკაპზე. მერე ძარუს მოუბრუნდა და დაბნეული დარჩა, რადგან ამ უკანასკნელმა თავისი საშინელი ბაგეები ურჩხულ ღიმილში გააპო. ერთხანს ასე უყურებდნენ ერთმანეთს. მერე ძარუმ თითქმის უნებურად ჩაილაპარაკა:

- ბუზი.

ნელი ვერ მიხვდა და დააყურადა:

- რას ამბობ?

- ბუზი, - გაიმეორა მან.

- რა ბუზი? სად? - იკითხა შეშინებულმა ნელიმ და ექიმს შეხედა.

- აი, იქ, სადაც იფხან. ზუსტად ვიცი! - თქვა ძარუმ.

ნელიმ ექიმს ჭრილობა უჩვენა:

- რა მაქვს? მექავება.

ექიმმა შუბლი შეიჭმუხნა და დააკვირდა. მერე, უკეთესად რომ შეეხედა, თავლიდან გარეთ გამოიყვანა. სარო გაჰყვა.

მერე კი რა მოხდა? ჯურლანუ ძარუ ელოდა, დიდხანს ელოდა, მოუთმენლობა შიგნეულობას უწვავდა. გარედან დახშული ლაპარაკი მოისმოდა. უცებ თავლაში სარო შემოვარდა, ჯორს ხელი ჩაავლო აღვირში და არც შემოუხედია, ისე გავარდა კარში. კვნესოდა:

- ჩემო ნელუჩო! აჰ, ჩემო ნელუჩო!

მაშ, მართალი იყო? აჰა, ძაღლივით მიატოვეს აქ. იდაყვზე წამოწევა სცადა და ორჯერ დაიძახა:

- სარო! სარო!

სიჩუმე. არავინ. იდაყვზე ვერ შეიკავა თავი. ისევ დავარდა პირქვე, თითქოს დინგით მიწას თხრისო, რადგან ირგვლივ გამეფებული სიჩუმე თავზარს სცემდა. უცებ ეჭვი გაუჩნდა, რომ ყველაფერი დაესიზმრა, რომ სიცხიანს ჩაეძინა და ცუდი სიზმარი ნახა. მაგრამ კედლისკენ შებრუნებულმა ისევ დაინახა ბუზი კედელზე.

აი, აქ.

ხან პატარა ხორთუმს გამოყოფდა გარეთ, ხან წვრილ წინა ფეხებს უსვამდა ერთმანეთს, თითქოსდა რაღაცით კმაყოფილი.