ნოდარ ლადარია

კარგია მონასტერი, მასში ,,სრული ქრისტიანობაა”; და მაინც ახლომდებარე სოფლის გამოისობით იკვებება იგი. ამ სოფლის გარეშე კი ბერები სულ ამოწყდებოდნენ შიმშილისაგან. ვასილი როზანოვი, ,,ჩვენი დროის აპოკალიფსი”.

ორ საუკუნეზე ოდნავ მეტი ხნის წინათ, 1798 წელს, გამოქვეყნდა ტომას რობერტ მალთუსის წიგნი ,,ნარკვევი ხალხთა განსახლების კანონისათვის”. წიგნში - რომლის მიერ გამოწვეული ხმაური ათეული წლების განმავლობაში არ მიჩუმებულა ევროპაში და რომლის ექო დღესაც შეიძლება გავიგონოთ, თუ სმენას გავამახვილებთ - ავტორი ამტკიცებს, რომ დედამიწის მოსახლეობა გეომეტრიული პროგრესიის კანონით იზრდება, ხოლო სასიცოცხლო რესურსების ზრდა არითმეტიკული პროგრესიის ტემპს ვერ აჭარბებს. ეს გარემოება, - ასკვნის მალთუსი, - აუცილებლად უნდა გახდეს დედამიწაზე მოსახლეობის რაოდენობის ფატალური სიჭარბის მიზეზი.

ანგლიკანი მღვდლის მიერ ატეხილი აურზაური ნაწილობრივ ჩვენმა თაობამაც იგრძნო. მალთუსის ნაწარმოების კრიტიკა მრავალჯერ დაუგუგუნებიათ კათედრებიდან ისტორიული მატერიალიზმის ქურუმებს. საბჭოთა კავშირში სულ მოსახლეზე ხელფასიან ფილოსოფოსთა რაოდენობა - თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ყველა მათგანი დარგის მხოლოდ ერთ ვიწრო სფეროში იყო დასაქმებული - თავისთავად გამოდგებოდა მალთუსიანელობის წინააღმდეგ საუკეთესო არგუმენტად, ეს მდგომარეობა ისტორიული მასშტაბებით ასე ხანმოკლე რომ არ ყოფილიყო. ,,მარქსისტი” ლექტორები ყოველთვის ერიდებოდნენ იმის აღნიშვნას, რომ მალთუსი უახლოესი პირადი მეგობარი იყო დევიდ რიკარდოსი, რომელიც მან 1811 წელს გაიცნო და რომლის სახელიც ფიგურირებდა მარქსიზმის ცნობილ ,,სამ წანამძღვარსა და სამ შემადგენელ ნაწილში”. კაცმა რომ თქვას, იცოდნენ კი ეს ფაქტი ჩვენმა ხელფასიანმა ფილოსოფოსებმა?

მაგრამ დავუბრუნდეთ XIX საუკუნის დასაწყისს. თუმცა ამას რიგიანად ვერ შევძლებთ, თუ ჯერ თვით მალთუსზე არ შევიქმნით სათანადო წარმოდგენას.

მაშ ასე, ტომას რობერტ მალთუსი დაიბადა 1766 წელს საკმაოდ შეძლებულ ინგლისურ ოჯახში. მამამისი თვით დევიდ ჰიუმის მეგობარი იყო და თავს ჟან-ჟაკ რუსოს მიმდევრად მიიჩნევდა. ეს მიდრეკილებები მის ვაჟსაც გადაედო, თუმცა ოდნავ სახეცვლილი ფორმით. შვილმა კი ოჯახში საკმაოდ საფუძვლიანი განათლება მიიღო, სანამ 1784 წელს კემბრიჯში, სახელგანთქმულ იესოს კოლეჯში ჩაირიცხებოდა. მაგისტრის წოდება ტომას მალთუსმა 1791 წელს მოიპოვა და მისი კარიერის ბრწყინვალე გაგრძელებად შეიძლება მივიჩნიოთ 1793 წელს იესოს კოლეჯის წევრობა და სამღვდელო ხარისხის მიღება 1798 წელს.

ბიოგრაფია მხოლოდ დახმარების მომტანია კვლევისას. საბოლოოდ, ჩვენ სულ სხვა რამის თქმა გვსურს, ამიტომაც შევისვენებთ სწორედ აქ, სადაც ჩვენი გადმოცემის საგანი ანგლიკანური ეკლესიის ღვთისმსახური ხდება. ეს აღმსარებლობა, შეიძლება ითქვას, კათოლიციზმის ინგლისური ვარიანტია. მისთვის სრულიად მიუღებელია გერმანული თუ შვეიცარიული რეფორმაციის ვნებათაღელვა. და ერთნაირად უცხოა როგორც რომაელ კათოლიკეთა ეგზალტირებული მისტიკა, ასევე თვით ინგლისელ პურიტანთა მკაცრი და არანაკლებ ეგზალტირებული პათოსი. ერთი სიტყვით, ჯერ კიდევ მალთუსის დროს კათოლიციზმისაგან ანგლიკანობას ერთადერთი, მაგრამ მეტად მნიშვნელოვანი გარეგნული ნიშანი ასხვავებდა: მონასტრების არარსებობა.

ანგლიკანმა მალთუსმა შეინარჩუნა ფრანგული განმანათლებლობის მიმართ ერთგვარი პატივისცემა, მაგრამ მამის მეგობრის, დევიდ ჰიუმისაგან მემკვიდრეობით მიღებული სკეპტიციზმი აქაც მნიშვნელოვანი იყო: რუსოსა და მის პირდაპირ მიმდევართაგან განსხვავებით, კემბრიჯის მაგისტრი რომანტიკოსი კი არა, ემპირისტი იყო. სხვა სიტყვებით, მალთუსს ფანქრით ხელში ანგარიში უყვარდა და სიტყვას არ დაძრავდა თუ მას ცდასთან არ შეათანხმებდა.

თუმცა მისი წიგნის პირველი და, უნდა ითქვას, ანონიმური გამოცემა (1798 წლისა) ზომაზე მეტად იყო გაჯერებული ეკონომიკური პესიმიზმით, რომელიც ოცდათორმეტი წლის ავტორმა სახარებიდან აიღო: განა თვით მაცხოვარი არ ეუბნება მოციქულებს, რომ ღარიბები ყოველთვის მათ გვერდით იქნებიან. მაშასადამე, თვით რელიგიაც გვასწავლის, რომ სიღარიბე ადამიანის არსებობის განუყრელი ნაწილია. ამგვარი მტკიცება ემპირისტისთვის მაინც ვერ იქნებოდა საკმარისი, ამიტომაც 1803 წლისთვის, ,,ცხოვრების ნახევარგზაზე” მყოფმა მალთუსმა პირვანდელი ტექსტი სერიოზული ემპირული გამოკვლევით გაამდიდრა.

იმ უცნაურ ეპოქაში არნახული დემოგრაფიული აფეთქების მომსწრე ევროპას სულაც არ ეცალა ხუმრობისათვის. ამიტომაც მალთუსის წიგნს არნახული რეზონანსი მოჰყვა. მაგალითად, ვინმე ვაინჰოლდმა 1827 წელს გერმანიის ქალაქ ჰალეში გამოსცა წიგნი ,,ცენტრალურ ევროპაში მოსახლეობის სიჭარბისათვის”, რომელშიც პრუსიის სახელმწიფოს მთავრობას ურჩევდა, ყველა ზრდასრული მამაკაცისთვის გენიტალიები ღერბიანი ბეჭდით ჩაეკეტა, რათა გამრავლების პროცესი შეჩერებულიყო. არ დაგვავიწყდეს, რომ ჰეგელი სწორედ პრუსიის სახელმწიფოს მიიჩნევდა მსოფლიო გონის უმაღლეს გამოვლინებად.

არც კრიტიკა აკლდა მალთუსს თანამედროვეებისაგან. უპირველეს ყოვლისა, მისი წიგნის შინაარსმა კათოლიკე ფილოსოფოსების რისხვა გამოიწვია. იტალიაში ჯან დომენიკო რომანიოზი შფოთავდა: ,,ნუთუ ღმერთმა ისე მიაგდო კაცთა მოდგმა, რომ ბუნებაშივე არ ჩაუნერგა ამ უბედურებისგან თავის დაღწევის უნარი?”. სწორედ აქ გამოიკვეთა საინტერესო დაპირისპირება პროტესტანტის გულგრილ აქტუალიზმსა და რომაულ კათოლიკობას შორის. თუმცა რომანიოზის კლერიკალების თანაგრძნობას ვერავინ დასწამებს, მის ემოციებს სწორედ კათოლიკური ეკლესიის მრავალსაუკუნოვან ტრადიციაში აქვს ფესვები გადგმული და თანაც სწორედ იმ ფენაში, რომელიც პროტესტანტებმა სრულიად შეგნებულად და მიზანმიმართულად ამოშანთეს როგორც გარემომცველი რეალობიდან, ისევე საკუთარი შეგნებიდან - თხრობას გავუსწრებ და ვიტყვი, რომ კვლავაც მონასტრები მაქვს მხედველობაში.

ჩვენი მიზანია გავარკვიოთ, თუ სად გადიოდა მალთუსის მომხრეთა და მოწინააღმდეგეთა შორის ის ზღუდე, რომელსაც საფუძვლად კონფესიური განსხვავებები ედო. რა თქმა უნდა, საკითხს ვერ ამოვწურავთ, მაგრამ, იმედია, შევძლებთ პასუხთან რამდენადმე მიახლოებას.

ჯერ გავიხსენოთ, რომ მალთუსმა თავისი ნაწარმოები შექმნა პასუხად უილიამ გოდვინის წიგნისა ,,გამოკვლევა პოლიტიკური სამართლიანობისა და მისი გავლენისათვის ზნეობასა და ბედნიერებაზე” (ლონდონი 1793), რომელშიც ავტორი საყოველთაო ბედნიერების პირობად კერძო საკუთრების გაუქმებას სახავდა. სწორედ კერძო საკუთრების არსებობაში შენიშნეს ერთ-ერთი საფუძველი დემოგრაფიული რეგულირებისათვის: ქონების პატრონი ერიდება შვილების გაჩენას, რათა მისი სიმდიდრე არ დანაწევრდეს დროთა განმავლობაში, ხოლო არაფრისმქონეს ეშინია ოჯახში ზედმეტი მჭამელებისა. რა თქმა უნდა, ამგვარი დებულება უკიდურესად გამარტივებულია, თანაც მხოლოდ დასავლეთ ევროპის ისტორიულსა და გეოგრაფიულ ფარგლებში მართლდება, მაგრამ ჩვენი მიზნებისათვის იგი სრულიად საკმარისია.

ახლა კი გავცეთ პასუხი დამხმარე კითხვას: საუკუნეთა განმავლობაში რანაირად შენარჩუნდა საჰერცოგოების, საერისთავოების, ვოევოდსტვოებისა და სხვა მსგავსი ფეოდალური ერთეულების - ჩვენთვის სანუკვარ ენაზე რომ ვთქვათ - ტერიტორიული მთლიანობა? ცხადია, იმის ხარჯზე, რომ მემკვიდრეობა მხოლოდ უფროს ვაჟს ეკუთვნოდა. ახლა კი შეიძლება ახალ შუქზე წავიკითხოთ ჩვენი ეროვნული საუნჯე - ჰაგიოგრაფია. გასაგებია, თუ რატომ აირჩია გუარამ ერისთავმა სწორედ უმცროსი ვაჟი, რათა გრიგოლ ხანძთელისა და მისი მოწაფეებისათვის ჩაებარებინა. ბოლოს და ბოლოს, არც ის არის ძალიან რთული მისახვედრი, თუ რატომ იყო თვით ნეტარი მამა გრიგოლი დედის საშოდანვე ღვთისადმი მიძღვნილი. მონასტრების ყველაზე პრივილეგირებულ მკვიდრთა რეკრუტირება ყოველთვის ხდებოდა წარჩინებულთა იმ რიცხვიდან, რომლებსაც მამისეული მემკვიდრეობა არ ეკუთვნოდათ. ეს ფენა, ერთი მხრივ, ქტიტორებთან ერთად იყო სამონასტრო სისტემის მატერიალური დასაყრდენი და ,,კადრების სამჭედლო” საეკლესიო იერარქიისათვის. ამიტომ აფრთხილებს გრიგოლ ხანძთელი ახალმიღებულ ყრმათა მოძღვრებს, არ დაივიწყონ მოწაფეთა მშობლების დიდებულება. რაში მდგომარეობდა ,,მშობელთა დიდებულების არდავიწყება?” - წარჩინებულთა შთამომავლები, პირველ რიგში, იღებდნენ სამღვდელო ხარისხს, სამონასტრო მორჩილება მათთვის უფრო მსუბუქი იყო და ა. შ. ამასვე გულისხმობს 500 წლის შემდეგ სამონასტრო ტრადიციის რუსი ფუძემდებელი, ღირსი იოსებ ვოლოცკი, როცა განმარტავს, რომ კეთილშობილთა აღკვეცის გარეშე, ეკლესია საეპისკოპოსო კათედრებზე დასაყენებლად ვერავის იშოვის. ისიც დავსძინოთ, რომ რუსეთში სამონასტრო სისტემის შეკვეცა და მკაცრი საშტატო რეგლამენტის ფარგლებში მოქცევა ჯერ პეტრე პირველის, შემდეგ კი ეკატერინე მეორის დროს სწორედ მიწათმფლობელობის რეფორმასა და სახელმწიფოში მრავალი ახალი სამუშაო ადგილის შექმნას უკავშირდება.

და თუ ჩვენ რომის მიერ ინდულგენციების გაყიდვის პრაქტიკას მევახშეობაზე პროგრესული გადასახადის დადებისა და ფინანსური რეჟიმის რეგულირების აუცილებლობით ვასაბუთებთ, ვფიქრობ, შესაძლებელია გავავლოთ პარალელი მონასტერში მიბარებული ბავშვის მშობლის მიერ გაღებულ შესაწირავსა და იმ გადასახადს შორის, რომელსაც ჩინეთში აკისრებენ ორშვილიან ოჯახებს.

ასევე მოსახლეობის უღარიბესი ფენებიდანაც ხდებოდა ბერ-მონაზონთა რეკრუტირება. მონასტრის საძმოსადმი მიმართულ წერილებში VIII საუკუნის ბიზანტიელი ასკეტი, წმიდა თეოდორე სტუდიელი აღნიშნავს, რომ მონასტერში მოსვლამდე მათ უმრავლესობას თავს ზემოთ ჭერი არ გააჩნდა, დასაწოლადაც დამპალ ჭილოფს ნატრობდა, ხოლო მონასტერში მოსვლისას მათმა კუჭმა საკვები მიიღო, ტანმა - სითბო, გონებამ - საკუთარი ნიშნადობის შეგნება (იმდენად მაინც, რომ იკონომოსისათვის რბილი ლეიბი და უკეთესი კაბა მოეთხოვათ, რისთვისაც საყვედურობს მათ წმ. თეოდორე). კაცობრიობის უმრავლესობისათვის ამა სოფლის სიამენი, უპირველეს ყოვლისა. ნიშნავდა და ახლაც ნიშნავს შიმშილს, სიცივეს და სიცოცხლის რისკს. მონასტერში შესვლისას ყოველი ღებულობდა დღიურ რაციონსა და საიმედო გალავანით გარანტირებულ უსაფრთხოებას. მართალია, დაბალი ფენების წარმომადგენლები იშვიათად ეღირსებოდნენ ხოლმე სამღვდელო ხარისხს და სიცოცხლის უმეტეს ნაწილს წარჩინებული წარმომავლობის მქონე ძმათა მორჩილებაში ატარებდნენ, მაგრამ ეს მორჩილება მაინც საკმაოდ ლმობიერი და მკაცრად ფორმალიზებული იყო ტიპიკონის წყალობით - ყოველ შემთხვევაში, ყმა გლეხის მდომარეობასთან შედარებით ბევრად უფრო სახარბიელო. და ამ პრივილეგიისათვის ბერი მხოლოდ ერთ საფასურს იხდიდა: აღარ მონაწილეობდა დედამიწის მოსახლეობის გამრავლებაში.

უნდა ითქვას, რომ მონასტრების წვლილი ადამიანური და ტერიტორიული რესურსების გადანაწილებაში ხშირად არ სჯერდებოდა თეოლოგიურ-ასკეტური ენით თვითგამოხატვას და სრულიად აშკარად წარმოჩნდებოდა ხოლმე. მაგალითად, XII საუკუნეში ბიზანტიის იმპერატორ კონსტანტინე IX-ის მიერ ათონის წმიდა მთაზე საინსპექციოდ წარგზავნილი იღუმენი კოზმა თავის ანგარიშში წერს, რომ ბერები მრავალჯერ ყიდდნენ სამონასტრო მიწებს სხვადასხვა ყალბი მოწმეების დახმარებით, რომ შემდეგ ადვილად უარეყოთ ადრინდელი გარიგება. გარდა ამისა, კარიესის ლავრაში მოქმედებდა მონათა ბაზარი, რომელზეც იყიდებოდნენ საჭურისებიც, თუმცა ამ უკანასკნელთა შესვლა ათონის ტერიტორიაზე წესდებით აკრძალული იყო. საბრალო კოზმა აღიარებს, რომ ძლივს დააღწია თავი ათონელი ბერების ხანჯლებს, რადგან გაუგეს, ვინ იყო და რა მისიას ასრულებდა.

მიუხედავად იმისა, რომ დროთა განმავლობაში აშკარად გამოიხატა არსებული თეოლოგიურ-ასკეტური ენის უკმარისობა შეცვლილი რეალობის ადეკვატური აღწერისათვის, თვით ბერ-მონაზვნობის ინსტიტუტი იმდენად კარგად იყო ადაპტირებული გარემომცველ სინამდვილესთან, რომ მისმა ძალდატანებითმა ნგრევამ მრავალი კონკრეტული ადამიანი შეიწირა: მონაზვნები, რომლებიც მარტინ ლუთერის მიმდევრებმა ,,ამა სოფლის სიამეებს” დაუბრუნეს, შიმშილით დაიხოცნენ, ამერიკელი აბოლიციონისტების მიერ განთავისუფლებული ზანგების მნიშვნელოვანი ნაწილის მსგავსად. ეს მოვლენა დღეს უბრალოდ აიხსნება: სოციალური კოდირების მატრიცამ ვერ მოასწრო გადახალისება ახალი და სათანადო მომზადების უქონელი ერთეულების მისაღებად.

ამ მხრივ არც თანამედროვე მდგომარეობაა განსხვავებული, რასაც სამონაზვნო კაბაში გამოწყობილი ეთიოპიელების, ინდოელების, მადაგასკარელებისა და სხვათა დღითი დღე მზარდი რაოდენობა მოწმობს. კათოლიკურ მისიას შეკედლებული პაპუასი ამ თვალსაზრისით არ განსხვავდება იმ ქართველი მღვდლისგან, რომელიც 1997 წლის ყბადაღებული ,,სქიზმის” დროს საპატრიარქოს შენობას მიადგა მოთხოვნით, უფრო შემოსავლიან ადგილზე გადამიყვანეთ, თორემ განდგომილ ბერთა მხარეს დავიჭერო.

მოკლედ შევაჯამოთ ნათქვამი. შუასაუკუნებრივი სოციუმის ჩამოყალიბებისა და განვითარების პარალელურად მიმდინარეობდა ქრისტიანული ბერ-მონაზვნობის ჩამოყალიბება და განვითარება. ეს უკანასკნელი სხვა მრავალ ასპექტთან ერთად ატარებდა დემოგრაფიული კონტროლის ფუნქციასაც: ამ მხრივ ჩასახვისგან თავის არიდება, ემბრიონის მოსპობა ან უკვე დაბადებული ბავშვის მომავალი ბედის მისგან დამოუკიდებლად განსაზღვრა სწორედ ფუნქციონალურად იდენტური ქმედებებია, ხოლო დასავლეთის ეკლესიის თავგამოდებული ბრძოლა კონტრაცეპტივების წინააღმდეგ, მეტაფორულად შეიძლება ავხსნათ როგორც ბოღმა უფრო იღბლიანი მეტოქის მიმართ. შუა საუკუნეებისა და ახალი დროის დასაწყისის დემოგრაფიული სიტუაცია სხვა ბუნებრივი და პოლიტიკური ფაქტორების გათვალისწინებით (ეპიდემიები, ომები) სრულიად ადეკვატური იყო რეგულირების ამ მექანიზმის სიმძლავრისა.

საბოლოო დასკვნა შეგვიძლია ორ ნაწილად გამოვთქვათ:

1. მალთუსის თეორია მხოლოდ იმ გარემოში შეიძლებოდა წარმოქმნილიყო, სადაც საბოლოოდ და აქტიურად იყო დათრგუნვილი თვით ბერ-მონაზვნული ინსტიტუტიც და მისი კულტურულ-იდეური მემკვიდრეობა. დათრგუნვა, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს კრიტიკულ დაძლევას და ეს მნიშვნელოვნად განაპირობებს მთელ იმ ცალმხრივობას, რომელიც შესაძლოა აღმოვაჩინოთ თვით მალთუსისა და მისი მიმდევრების ნააზრევში. რა თქმა უნდა, ჩვენ ვერ ვიტყვით, რომ ეს აზრი დავამტკიცეთ, მაგრამ გვჯერა, რომ ქართულენოვან გარემოში განხილვისა და უარყოფის ღირსი მაინც გავხადეთ იგი.

2. მეორე დასკვნა უკვე თვით ეკლესიას ეხება. სამონასტრო სისტემის ადრინდელი სოციალური ფუნქცია ვეღარასოდეს აღდგება თავისი სრული მნიშვნელობით, თუკი არ იქნება უზრუნველყოფილი მთელი მოსახლეობის სტაბილური სიღარიბე და კულტურული კარჩაკეტილობა - სწორედ ეს სიღარიბე და თვითიზოლაციაა ის პირობა, რაც მიმზიდველს ხდის ასკეტის პროფესიას. დასავლეთში ამ ფუნქციამ გადაიტანა და დაასრულა თავისი ადაპტაცია, რადგან მონასტრები, ერთი მხრივ, იქცნენ მესამე სამყაროდან ლეგალური და სოციალურად გამართლებული იმიგრაციის ინსტრუმენტად, ესე იგი, ჩაერთვნენ მატერიალური სახსრების გლობალურ წრებრუნვაში; მეორე მხრივ კი, აწარმოებენ სულიერი კულტურის მონაპოვართა შენახვის დამატებით მექანიზმს. აღმოსავლეთ ქრისტიანობის არეალში ამგვარი ადაპტაცია შეუძლებელია იმიგრანტთა ნაკადის უქონლობის, ბერ-მონაზონთა ორდენული ტიპის სპეციალიზაციისა და სასულიერო განათლების სისტემის რუდიმეტალობის გამო. ასეთ პირობებში მონასტერთა გამრავლება ყოველთვის იქნება ცხოვრების საერთო დონის სიდაბლის მაჩვენებელი და სქიზმატური ხასიათის გამოვლინებათა მუდმივი ფაქტორი.

მთავარეპისკოპოსი ლაზარე პუჰალო

მთავარეპისკოპოსი ლაზარე პუჰალო ამერიკისა და კანადის ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის იერერქია. დიუდნეის (კანადა) ნიუ ოსტროგის მონასტრის წინამძღვარი.

მთავარეპისკოპოსი ლაზარე კითხულობს ლექციებს კვანტური ფიზიკის ფილოსოფიასა და მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში. არის ოცდაათზე მეტი წიგნისა და მრავალი სტატიის ავტორი.

მათ შორისაა: ,,სრული, სხეული და სიკვდილი, Synaxis Press, Dewdney, B.C., 4th Edition, 1996; ,,ქვეყნიერების შექმნა და ცოდვით დაცემა“ Synaxis Press, Dewdney, B.C., 2nd Edition, 1995.; ,,მამხილებელი საქმეთა არა ხილულთა“ მართლმადიდებლური ქრისტიანობა და თანამედროვე ფიზიკა, Synaxis Press, Dewdney, B.C., VOM-1HO, 1996; ,,ხატი როგორც საღვთო წერილი,“ Synaxis Press, Dewdney, B.C., 1994.; ,,სექსისა და ადამიანის სექსუალობის საიდუმლოება“ Synaxis Press, Dewdney, B.C., 1997.;

ნანა ბაღათურიას თარგმანი

გნოსტიკური დუალიზმი

როდესაც საღვთო წერილი გადმოგვცემს, რომ ღმერთმა შექმნა სულიერი და მატერიალური სამყარო, ადამიანის სულიცა და სხეულიც უკიდურესი სიცხადით გვიჩვენებს, რომ ყოველივე ეს იყო ძალიან კარგი.

ქმნილების ბუნების, მატერიის, ენერგიისა და სულის, კეთილისა და ბოროტის მართლმადიდებლურ-ქრისტიანული გაგება მარტივი და ლოგიკურია: მთელი ნივთიერი სამყარო ღმერთმა შექმნა, მაშასადამე, ის მშვენიერია. ყვეკლაფერი, რაც ღმერთმა შექმნა, კარგია, ხოლო ბოროტი არ არის შექმნილი რელობა, მისი არსებობა არ არის ონტოლოგიური. სწორედ ის ფაქტი, რომ მატერია ღმერთის შექმნილია და აქვს არსება, გამორიცხავს იმას, რომ ის შეიძლება იყოს ბოროტი, ანუ ის თავისთავად ვერ იქნება ბოროტების მიზეზი. აქედან გამომდინარე ადამიანის სხეული ვერ იქნება ბოროტება, რომელიც უბრალოდ სიკეთის არარსებობაა და ეწინააღმდეგება მას. ბოროტება ვერ განცხადდება, თუ ადამიანი საკუთარი ნებით არ გაემიჯნება სიკეთეს. აქედან გამომდინარე, ბოროტება არის სიკეთისგან დაშორების მდგომარეობა. ამ მარტივ მდგომარეობას რატომღაც არ ითვალისწინებენ გნოსტიკოსი მოაზროვნეები, ისევე როგორც ბერძენი ფილოსოფოსები პლატონის ჩათვლით. იმისათვის რომ გავიგოთ, თუ როგორ ქმნის მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში სულიერ კატასტროფულ სიბნელეს ,,ბასილი ახლის ამბავი,“ ,,საჰაერო საზვერეების“ მითი და ჩვენი ეპოქის ზოგიერთი მწერლის მწვალებლური სწავლებები, დავინტერესდით გნოსტიკოსი და პლატონიზმის მიმდევარი ფილოსოფოსების მატერიასთან დაკავშირებული პრობლემის არასწორი გადაწყვეტის საკითხით, რომელიც, მათი აზრით, მდგომარეობს კეთილი და ბოროტი საწყისის თანაარსებობაში, რასაც ,,დუალიზმი“ ეწოდება. მთელი ეს რელიგიური სისტემა ემყარება შეხედულებას, რომ ღმერთს ორმაგი ბუნება აქვს, რომ ის სიკეთის საწყისიცაა და ბოროტებისაც. სხვა ფორმით, ეს გამოხატული იყო არა როგორც ერთი, შინაგანად დაყოფილი ღმერთი, არამედ როგორც ორი, ურთიერთსაწინააღმდეგო ღვთაება: ერთი ეკთილი და მეორე ბოროტი. ,,კეთილმა ღვთაებამ“ შექმნა სული, ხოლო ,,ბოროტმა“ - მატერია. ბოროტმა ღვთაებამ შეიტყუა სული - განსაკუთრებით კი ბუნებრივად უკვდავი, მატერიის შექმნამდე არსებული - მატერიალურ სხეულში და დაატყვევა იქ ადამიანის სიცოცხლის განმავლობაში. ამ სწავლების მიხედვით, სატანა ღმერთის თანაბარი და მისი საპირისპირო ღვთაებაა.

ეს არის გნოსტიკური დუალიზმის ჩვენ მიერ შერჩეული პირველი ასპექტი. მნიშვნელოვანი სახეცვლილი ფორმით ის საზვერეების მითის აუცილებელი შემადგენელი ელემენტია, რომლითაც ადამიანის სულის განსჯის სფეროში სატანა ღმერთთანაა გათანაბრებული.

გნოსტიკური დულაიზმის მეორე ელემენტი, რომელიც გვაინტერესებს, არის სულისა და სხეულის დაპირისპირება. ის მიიჩნევს, რომ სული, როგორც სხეულისაგან განძარცული, სრულიად დამოუკიდებლად არსებობს, თუმცა ,,სიფრიფანა“ ხილული ფორმით. გნოსტიკოსებს მატერიის (მათ შორის, ადამიანის სხეულის) შესახებ ორი კონცეფცია ჰქონდათ. ისინი ამბობდნენ, რომ მატერია ან არსებითად და მარადიულად ბოროტია, ან დემიურგის ,,საღვთო ემანაციას“ ათავსებდნენ ღვთაებასა და მატერიას შორის. დემიურგმა, რომელსაც ხრწნადი ბუნება ჰქონდა, შექმნა მატერიალური სამყარო. გნოსტიკურ სისტემაშიც თვით ადამიანიც დუალისტური ქმნილებაა, რომელიც შედგება საღვთო წარმოშობის სულისა და მატერიალური სხეულისაგან, რომელსაც ხან ,,ხაფანგს,“ ხანაც ,,საპყრობილეს,“ ხან ,,სიმძიმეს - რის გამოც სული მიწას ეჯაჭვება“ - და ,,აღმოუფხვრელ ბოროტებასაც“ კი უწოდებენ. გნოსტიკური თუ პლატონური დუალიზმის ყველა ფორმაში თვალსაჩინოა ანტიკურ-ელინური მითი სულის შესახებ, რომელიც ამოდის დედამიწაზე თავისი ზეციური სამყოფელიდან და დატყვევებულია მატერიალური სხეულის სიბნელეში. სული მარადიულად ისწრაფვის სხეულიდან თავის დასაღწევად და ნამდვილ სამყოფელში დასაბრუნებლად. დემიურგი ყველა საშუალებით ეწინააღმდეგება სულის ასტრალური სფეროების გავლით თავდაპირველ ზეციურ სამყოფელში დაბრუნებას. გნოსტიკურ და ქალდეურ კოსმოლოგიაში ასტრალურ სფეროებს შორის საზღვრებია, რომლებიც ასტროლოგიური პლანეტების ორბიტებს შეესაბამებიან. თითოეულ სფეროს აქვს საბაჟო სახლი, რომელსაც სასტიკი არქონი (დემონი) იცავს. ის დემიურგს ემსახურება და ცდილობს მოძებნოს ვერაგული საშუალება, რომ ხელი შეუშალოს გაქცეული სულის საბაჟო კარიბჭეში გასვლას მომდევნო ასტრალურ პლანეტაზე გასასვლელად.ყველა გნოსტიკურ სწავლებაში ერთადერთი გამოხსნა სიკვდილია, როდესაც სული თავისუფლდება სხეულისაგან. ამიტომაცაა გნოსტიციზმი ასეთი პოპულარული ფსევდო-მისტიკური გამოცდილებების დროს.

მითი სიკვდილის შემდეგ სულის სახიფათო მოგზაურობის შესახებ

მთავარი თემა ,,ბასილი ახლის მონათხრობისა“ არის მითი ,,სიკვდილის შემდეგ სულის სახიფათო მოგზაურობის შესახებ.“ ფაქტობრივად ეს კლასიკური და წმინდა წყლის გნოსტიციზმია. სიკვდილის შემდეგ სულის მოგზაურობა მრავალი საზვერის გავლით (telonia-ბერძნულ გნოსტიკურ ლიტერატურაში, мытарство-სლავურ ლიტერატურაში, ბოგომილური ტრადიციიდან) ჩვეულებრივ გვხვდება გნოსტიკურ ლიტერატურასა და კოსმოლოგიაში. ეს მითი განსაკუთრებით ჯარგადაა განვითარებული ქალდეურ-მანდეანურ გნოსტიციზმში, აქ ის პირდაპირ, სინკრეტულადაა გადმოტანილი მითიდან ასტრალური სივრცეების შესახებ.

მანდეური გნოსტიციზმი ასწავლის, რომ ადამიანის სული დატყვევებულია სხეულში და სიკვდილი, თუმცა ის საშინელი და მტანჯველია, ანთავისუფლებს სულს ფიზიკური სხეულისაგან. მიუხედავად ,,განთავისუფლებისა,“ სიკვდილის შემდეგ სული იწყებს ხანგრძლივ და სახიფათო მოგზაურობას ასტრალურ სივრცეებში. გნოსტიკოსების რწმენით, სულმა უნდა გაიაროს შვიდ ,,საზვერეში,“ რომელთაგან თითოეული შეესაბამება ბაბილონის თითო ,,ასტრალურ სივრცეს“ ანუ პლანეტურ სფეროს და ხანდახან მერვე სივრცეცაა, რომელსაც დემონ რუხას სახელი ჰქვია. თითოეულ საზვერეში ბოროტი დემონი აჩერებს სულს და ხელს უშლის მას ავიდეს ,,ნათლის სფეროში.“ თითოეულ კარიბჭესთან განსაცდელი და ბოროტი დემონები არიან ჩასაფრებული. თუკი მათ საკმარისი სამხილი აქვთ სულის წინააღმდეგ, ან თუ სულმა არ იცის საჭირო პაროლი, ან მაგიური ფორმულა, მათ შეუძლიათ მისი ჯოჯოხეთში ჩაგდება. თუნდაც სული ერთგული მანდეელი იყოს და მაგიური ფორმულაც იცოდეს, მაინც უნდა გაიაროს ეს განსაცდელი, რომელშიც მისი კეთილი საქმეები სასწორით აიწონება. მთელი ცხოვრების განმავლობაში განსაკუთრებული ასკეტიზმია საჭირო, რათა სულმა შეძლოს საზვერეების გავლა. მორწმუნე მანდეელის თანამგზავრია ,,დამხმარე სული,“ ,,მცველი ანგელოზი,“ რომელიც სულის მეგზურიც იქნება და ადვოკატიც. (საზვერეების შესახებ მითის მთელის სქემა გადმოცემულია ნეგ ჰამადის ცნობილ გნოსტიკურ კოდექსში.)

ნებისმიერმა, ვისაც ბიბლია წაუკითხავს, იცის, რომ ,,ბასილი ახლის ამბავში“ აღწერილი საზვერეების არსებობას არა მხოლოდ საფუძველი არა აქვს წმინდა წერილში, არამედ ეწინააღმდეგება კიდეც მას. საზვერეების შესახებ არაფერი წერია მართლმადიდებელი ეკლესიის წმ. მამების ნაშრომებშიც.

ისტორიული გარემოებები

უბრალო შემთხვევითობას ნამდვილად ვერ მივაწერთ იმას, რომ ეს ამბავი, ასე დახუნძლული გნოსტიციზმითა და წარმართული მოთოლოგიით, X საუკუნის თრაკიასა და კონსტანტინეპოლში იღებს სათავეს. ,,ბასილი ახლის ამბავი“ იმ დროს ხდება, როდესაც იმპერიაში გნოსტიკური დუალიზმი ბობოქრობს და ესქატოლოგიური ფანტაზიები კონსტანტინოპოლის ზოგიერთ საუკეთესო დიდგვაროვან ოჯახშიც კი აღწევს და როგორც ეკლესიის, ასევე სახელმწიფოს მმართველობაში პოლიტიკურ და თეოლოგიურ განგაშსაც კი იწვევს. ამ პერიოდში პავლიკიანების სექტა აკონტროლებს თრაკიის დიდ ნაწილს, მესალიანიზმი გავრცელებულია თრაკიის, ბულგარეთისა და მაკედონიის მონასტრებში და ბოგომილიზმის მოვარდნილი ტალღა ძლიერად უტევს ბიზანტიის ეკლესიას. ეს შეტევა კათარებისა და ალბიგოელების სახით დასავლეთისაკენ გადავიდა, მაგრამ მათი ცენტრი მაინც მაკედონია და კონსტანტინოპოლი დარჩა.

ტექსტის შესახებ

ტექსტი, რომლის სათაურია ,,ბასილი ახლის ცხოვრება,“ ბევრი თვალსაზრისითაა გამორჩეული. იქნებ ამ ნაწარმოების ყველაზე ირონიული ასპექტი, თუ გავითვალისწინებთ მის მავნე გავლენას, ისაა, რომ ვერ გაგვიგია, არსებობდნენ თუ არა სინამდვილეში მოთხრობაში აღწერილი პერსონაჟები (ავტორის გამოკლებით). ბერი ბასილისა და თეოდორას წმინდანებად მოხსენიება რუსეთის ეკლესიაში მხოლოდ და მხოლოდ ამ უაღრესად საეჭვო და აშკარად მწვალებლურ დოკუმენტზე დაყრდნობით დაიწყეს. ეს თავისთავად გამაოგნებელია, უფრო მეტად კი იმის გათვალისწინებით, რომ აღნიშნული ე. წ. ,,ცხოვრება უარყვეს და ,,ნოვატორულ“ ტექსტად მიიჩნიეს თვით ბიზანტიაშიც კი. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ რუსულ კრებულში ის მოხვდა ამ ტექსტის ავტორის ბასილი ახალთან შემთხვევით გაიგივებით. ბიზანტიურ სვინაქსარში მართლაც იხსენიება ბასილი ახალი, მაგრამ ამ წმინდანს არაფერი აქვს საერთო საზვერეებით სახელგანთქმულ ფანტასტიკურ ბერ ბასილთან. თუ გავითვალისწინებთ, რამდენი წმინდანის ცხოვრება მოხვდა დიმიტრი როსტოველის კრებულში რომაულ კათოლიკური - წყაროებიდან, ძალიან დამაჯერებელი იქნება ვთქვათ, რომ ,,ბასილი ახლის თქმულება“ რუსულ კრებულში პირდაპირ ლათინურში Acta Sanctorum-იდან გადმოვიდა.

ე. წ. ,,ბერი ბასილის ცხოვრება“ სინამდვილეში საშუალება იყო მისი ავტორ გრიგოლ თრაკიელისათვის, ჩაეწერა თავისი ფანტასტიკური ჰალუცინაციები ანუ ,,ხილვები.“ ამ ხილვების ტექსტი, ბერი ბასილის ცხოვრების სახელით შენიღბული, დაიწერა მეათე საუკუნის შუახანებში. დოკუმენტის სრული ტექსტი გვხვდება სხვადასხვა საუკუნის ბერძნულ ხელნაწერებში, რომლებიც მთელი მსოფლიოს ბიბლიოთეკებშია გაბნეული. XVII საუკუნეში ბერძნული ტექსტი ,,ბერი ბასილის ცხოვრებისა“ გამოქვეყნდა ლათინურ Acta Sanctorum-ში (მარტი, ტ. 3) მაგრამ მასში გამოტოვებულია გრიგოლის (ვითომდა) ხილვა თეოდორას სულისა და სამყაროს აღსასრულის შესახებ. ამასთანავე, ის ძალიან შემოკლებულია. თუმცა 1890-იან წლებში ეს გამოტოვებული ადგილები გამოაქვეყნა პეტერბურგის საიმპერატორო მეცნიერებათა აკადემიამ ჟურნალში ,,Сборник отделения русского языка и словенности“ (Т. 46, 53). ამისათვის გამოიყენეს ბერძნული სინოდალური კრებულის ხელნაწერი №249, რადგან ის შეიცავს არსებულთაგან ყველაზე უფრო სრულ ტექსტს. (შემდგომ ჩვენ მოვიტანთ ციტატებს ამ ხელნაწერიდან - მთარგმნ.). ამ ხელნაწერში ხილვა თეოდორას შესახებ მოიცავს 47 გვერდს, ხოლო სამყაროს აღსასრულის ტაობაზე - 204 გვერდს. ხელნაწერი მთავრდება 378-ე გვერდზე, ასე რომ ბასილი ,,ახლის“ ამბის სამი მეოთხედი გრიგოლის ხილვებისაგან შედგება.

წმინდა ცხოვრების სრული ბერძნული კრებული არ შეიცავს ბასილის ცხოვრებას. ეს ამბავი უარყვეს ბიზანტიაში და არც ბასილის არსებობა და ,,წმინდანობა“ ცნო ბერძნულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ მისი ბიოგრაფიის უარყოფის უპირველესი მიზეზი გრიგოლ თრაკიელის დაუსრულებელი ხილვების საეჭვო ხასიათი (რაც ასევე ლოგიკურ ეჭვს ბადებს მისი შერაცხადობის შესახებ) და უცნაური მოქმედებები და სიტყვებია, რომლებსაც ის ბასილს მიაწერს. ბერძნულ ხელნაწერში უამრავი ხილვა და ,,გამოცხადებაა“ აღწერილი, მაგრამ ისინი ისეთი ჩახლართული და აბსურდულია, რომ უფრო კლასიკურ შიზოფრენიულ ჰალუცინაციებს ჰგავს და ვერ მივიჩნევსთ ჭეშმარიტად. ის, რომ ეს ხილვები ხელნაწერების სახით მოვიდა ჩვენამდე, არ ნიშნავს მათ ჭეშმარიტებას. XX საუკუნის დასაწყისში ბერმა პახუმ ქიოსელმა თავის ნაწერში ერთ-ერთ წყაროდ დაასახელა გრიგოლ თრაკიელის ხილვა თეოდორას სულის შესახებ. საეკლესიო ხელისუფლებამ მას მიუთითა, რომ ეკლესია არ აღიარებს ამ ხილვის ჭეშმარიტებას, რის შემდეგაც პახუმმა შეწყვიტა მისი ხსენება.

XV საუკუნეში გრიგოლის მიერ დაწერილი ,,ბასილის ცხოვრება“ სლავურად ითარგმნა და შევიდა მიტროპოლიტ მაკარის მიერ გამოცემულ ,,თთვენში.“ ამას ეფუძნება დიმიტრი როსტოველის სლავური ვერსია, რაც შემდეგ მოთავსდა წმინდა ცხოვრებაში, ამის შედეგად რუსეთში ბასილი ცნობილია როგორც წმ. ბასილი ახალი და ხილვა თეოდორას სულის შესახებ ჭეშმარიტებადაა მიჩნეული. ხილვა სამყაროს აღსასრულის შესახებ არ შემორჩა (საბედნიეროდ) შემოკლებული ფორმითაც კი. ის, უბრალოდ, ძალიან ფანტასტიკური და შეცდომებით სავსე აღმოჩნდა რუსი ჰაგიოგრაფებისათვის რუსულ (და დიმიტრი როსტოველის სლავურ) ვერსიაში ხილვა თეოდორას სულის შესახებ ბერძნულ ორიგინალთან შედარებით მნიშვნელოვანწილად გადაკეთდა. ამით სცადეს, ტექსტი ნაკლებ საეჭვო, ნაკლებად მანიქევლური გაეხადათ. ასე რომ რუსული ვერსია სრულიად არ შეესაბამება ტექსტის თავდაპირველ ვერსიას. მაგალითად, თუმცა გრიგოლ თრაკიელს სურს დაგვარწმუნოს, რომ ნამდვილად ექსტაზში იყო და ყველა ხილვა ,,გონისმიერად“ ნახა, რუსულ ვერსიაში წერია, რომ ეს იყო ,,ხილვა ძილში“ ანუ სიზმარი. მთელი ისტორია, თუ როგორ ნახა მან თეოდორა, რუსულ ვერსიაში გამოტოვებულია. მასში საზვერეების დეტალები ძალიან შემოკლებულია და თეოდორას ბევრი ცოდვის შესახებ საუბარს დუმილით უვლის გვერდს. იქ, სადაც ბერძნულ ორიგინალში წერია, რომ თეოდორას სიამაყის ცოდვის ნასახიც ჰქონდა (ასევე დიდებისმოყვარეების და ბევრი სხვა), რუსული ვერსია ამბობს, რომ ამ ცოდვებისათვის ,,ჩვენ გადავიხადეთ ძალიან ცოტა რაოდენობა იმისა, რაც წმ. ბასილმა მოგვცა და მე განვთავისუფლდიო,“ რაც ნიშნავს, რომ მას ჰქონდა მცირე ცოდვები (მაგრამ არაფერი სერიოზული!). თუმცა რუსული ვერსია ცხადად ამბობს, რომ მას არადროს მოუნანიებია სიძვის ცოდვები, რუსული ვერსია აქარწყლებს ამ აზრს: ,,რადგან მას არასოდეს გულწრფელად და სრულად არ მოუნანიებია თავისი სულიერი მოძღვრის წინაშე ადრინდელი ცოდვები და ბევრი მათგანი დამალა მისგან.“ მთელი ხილვა ზეცისა, წმინდანებისა და ცოდვილებისა ჯოჯოხეთში გამოტოვებულია. შემდეგ, როდესაც გრიგოლი მიყავთ ბასილთან, რომელიც სასადილო მაგიდასთან ზის ,,სხვა სამყაროში,“ თუმცა ბესილი ჯერ ცოცხალია, რუსული ვერსიის კომპილატორებმა გადააკეთეს ეს ადგილი (ალბათ, იმიტომ რომ მიხვდნენ ამ იდეის აშკარა მწვალებლობასა და ცდომილებას) და შეცვალეს ახალი ხილვით, რომელიც, სავარაუდოდ, გრიგოლმა ბასილის სიკვდილის შემდეგ ნახა. ამ და სხვა ხილვების თავდაპირველი ტექსტი რუსი მკითხველისათვის ხელმისაწვდომი რომ ყოფილიყო, საეჭვოა, რომ ბევრს ის სერიოზულად მიეღო და მას ისე დაგმობდნენ, როგორც ბიზანტიურ ეკლესიაში.

გრიგოლ თრაკიელის ნოვატორული კონცეფცია ,,გონისმიერის“ (ნოეტიკურის) შესახებ

,,ნოეტიკური“ ბერძნულად ნიშნავს იმას, რაც განეკუთვნება ინტელექტს ან გონებას, νουσ სული გონისმიერად ჭვრეტს ღმერთის დიდებას, მაგრამ მას არ შეუძლია გონისმიერად სადმე სხვაგან იყოს. რასაც გრიგოლი აქ გონისმიერს უწოდებს, სულაც არ არის გონისმიერი, არამედ რაღაც ძალიან უცნაურია, რასაც ჩვენ ვხვდებით მესალიანურ და ბოგომილურ სწავლებებში. ის ამბობს, რომ იმყოფება თავისი სხეულის გარეთ, მაგრამ მაინც აქვს რაღაც არამატერიალური სხეული, რომელსაც, ჩანს, არა მარტო სხეულის ნაწილები აქვს, არამედ ასევე ბუნებრივი, ფიზიკური შეგრძნებებიც. შემდეგ ნათქვამია, რომ თითქოს ის არის ცეცხლის ასლის ან მზის სხივის მსგავსი; მას აქვს ხელები რომ იგრძნოს, მაგრამ საგრძნობი არაფერია! მისი აღწერა გვაგონებს გნოსტიკურ ფაბულებსა და ე. წ. ,,ასტრალურ სხეულს“ რომელზედაც თანამედროვე ოკულისტები საუბრობენ და რომელიც აშკარად დემონური ხიბლია. უფრო მეტიც, ჩანს, რომ თეოდორას იმავე სახის სხეული უნდა ჰქონდეს, სრულებით ფიზიკური, მაგრამ არამატერიალური. შემდეგ უნდა ვივარაუდოთ, რომ ბერ ბასილსაც ასეთივე სხეული უნდა ჰქონდეს, რადგან ისიც რაღაცნაირად ,,სტუმრადაა თავის სულიერ შვილებთან.“ თუკი თეოდორას, რომელიც მკვდარია, ისევ ისეთივე სახის სხეული აქვს, როგორიც სიცოცხლეში, თუმცა ეს იგივე სხეული არ არის, მაგრამ აშკარად ფიზიკურია (თუმცა არამატერიალური), მაშინ შეიძლება ვიკითხოთ, თუ რაში სჭირდება მას საყოველთაო აღდგომის დროს თავისი ფიზიკური სხეულის კვლავ მიღება, განა თავს უკეთესად ,,გონისმიერ“ სხეულში არ იგრძნობდა? და თუკი მას აქვს რაღაც სახის სხეული, მაშინ ის თუმცა მკვდარია, რატომ არ არის სრული ადამიანი? და თუკი სრული ადამიანია, მაშინ რაღა მნიშვნელობა აქვს ქრისტეს მიერ მთელი კაცობრიობისათვის აღდგომის მინიჭებას? მართლმადიდებელი ეკლესიის დოგმატური სწავლების მიხედვით, ადამიანს მხოლოდ ერთი სხეული აქვს და არა ორი, და თავისი სხეულის გარეშე ის სრულყოფილი არ არის. წმ. იუსტინე ფილოსოფოსი წერს: ,,რა არის ადამიანი თუ არა გონიერი ცხოველი, რომელიც სულისა და სხეულისაგან შედგება? არის სული თავისთავად ადამიანი? არა; არამედ ადამიანის სულია. შეიძლებოდა სხეულისათვის გვეწოდებინა ადამიანი? არა, არამედ მას ეწოდება ადამიანის სხეული. მაშ, თუ ცალკე არც ერთი მათგანი ადამიანი არ არის, არამედ მხოლოდ ორივე ერთად, ღმერთმა სიცოცხლისა და აღდგომისაკენ მოუწოდა არა ნაწილს, არამედ მთლიანს, სულსაც და სხეულსაც“ (აღდგომის შესახებ, პარაგრ. 8).

მწვალებლური დოგმატი ადამიანის ბუნების შესახებ გრიგოლ თრაკიელისა და ბასილი ,,ახლის“ სწავლებაში

როდესაც გრიგოლი თეოდორას ხვდება, ეკითხება არა მისი მდგომარეობის შესახებ, რისი გაგებაც, როგორც თვითონ ამბობს, მას სურდა, არამედ: ,,მომიყევი, როგორ გავხდი ამ ქვეყნიდან და როგორ გაიარე ჰაერის მცველ ბოროტ სულებს შორის?“ (folio. 71 r.). აქ იწყება თეოდორას სულის შესახებ ცნობილი მოთხრობა.

თეოდორა ყვება, თუ როგორ იწვა სასიკვდილო სარეცელზე და როგორ შემოერტყა გარს მახინჯი დემონების ბრბო, რომელთა შესახედაობა და ყვირილი შემაძრწუნებელი იყო. შემდეგ ორი სიმპათიური ახალგაზრდა გამოჩნდა, რომელთაც სერისხეს დემონები (f. 73 r).

ამასობაში სხვა არსება გამოჩნდა, ,,რომლის გარეგნობა ხან მოღრიალე ლომის მსგავსი იყო, ხანაც ბარბაროსისა, რომ რომელსაც ხელში ეჭირა მახვილი, ნამგალი, ხერხი, შამფური, საჭრისი, ცული და წამების სხვა საზარელი იარაღები, რითაც მას სიკვდილი მოაქვს ყველა ადამიანისათვის“ (f. 74 r). ამ არსებამ ნელ-ნელა დაიწყო თეოდორას სხეულის დანაწევრება, მოაჭრა ოცივე თითი და ფეხის ფრჩხილები, შემდეგ ყველა საზღვარი და ენით აუწერელ ტკივილს აყენებდა, მერე მოაჭრა თავი და ბოლოს დაალევინა რარაც საშინლად მწარე სასმელი (თუმცა მისი თავი უკვე დაცილებული სხეულისაგან და ამ სასმელს დიდად ვერ უნდა ემოქმედა), რომლითაც სული გამოიდევნა სხეულისაგან (f. 74 v).

საინტერესოა, ეს სასტიკი არსება ეშმაკია თუ ანგელოზი. თუმცა ეკლასიის მამების ნაწერებში ცხადადაა ნათქვამი, რომ სიკვდილის ანგელოზი ღმერთის ანგელოზია, მისი ბრძანებების შემსრულებელი და არა მტანჯველი, როგორც ამ მოჩვენებაშია აღწერილი. წმ. ანდრია კრიტელი წერს: ,,მანათობელი ანგელოზები, სამეფო სკიპტრის მატარებლები, დიდებული შესახედავნი, მოდიან ზეციდან, მგალობელი დასები თეთრებში შემოსილნი, ღომელთა ფიგურები სინათლის მსგავსია, მისი სუნთქვა ცეცხლოვანია, გარს შემოეხვევიან სასიკვდილო სარეცელზე მწოლიარესა და სულის გასვლის მომლოდინეს, განა ჩვენ არ გამოვხატავთ მათდამი მოწიწებას?“ (ჰომილია ადამიანის სიცოცხლესა და გარდაცვალებაზე, PG 97: 1284 D).

წმ. ანდრეა კრიტელისათვის სიკვდილის ჟამი დიდებული და წმინდაა, როდესაც ანგელოზები მოდიან ღმერთის ბრძანებების შესასრულებლად. გრიგოლისათვის კი წამების საშინელი და საზიზღარი სპექტაკლია, თუმცა მოთხრობის მიხედვით, თეოდორა კეთილმორწმუნე ქრისტიანი იყო.

წმ. თეოფანე დაყუდებული უარყოფს ამ მწვალებლურ შეხედულებას და აკრიტიკებს ეპისკოპოს ეგნატე ბრიანჩანინოვს ნაშრომისათვის ,,ჰომილია სიკვდილის შესახებ“ (ან ,,სიტყვა სიკვდილის შესახებ), რომ მან ნაშრომში გამოიყენა ბასილი ახლის მონათხრობი ისე, თითქოს ის რეალობა იყოს. წმ. თეოფანე წერს: წარმოიდგინეთ ამ ამბის ყველა ასპექტი და გულწრფელად დასვით კითხვა - შეიძლება თუ არა ადამიანმა სინამდვილეში იფიქროს, რომ ეს ყველაფერი რეალობაა? (,,ადამიანების სულები და ანგელოზები არ არიან სხეულები, არამედ სულები ეპისკოპოს ეგნატე ბრიანჩანინოვის ,,ჰომილია სიკვდილის შესახებ“ წინააღმდეგ“ გვ. 90-92).

მას შემდეგ, რაც თეოდორას სული განეშორა სხეულს და ის ორმა ანგელოზმა წაიყვანა, იგი ამბობს: ,,მე დავინახე ჩემი სხეული, რომელიც იდო მკვდარი, უსულო, უძრავი, უმოქმედო და გამაოგნა იმან, რომ მე ის აღვიქვი როგორც ლაბადა, რომელიც ვიღაცამ გაიხადა“ (ფ.74 v). გრიგოლისათვის სხეული ლაბადაა, რომლის გახდაც ძალიან ძნელია; სულისა და სხეულის გაყრის შემდეგ თეოდორა ისევ ისეთივე რჩება, რაც წმინდა წყლის პლატონიზმია და მეტი არაფერი. წმ. გრიგოლ პალამა წერს: ,,სიტყვა“ ადამიანი ,,არ განეკუთვნება არც სულს და არც სხეულს ცალ-ცალკე, არამედ ორივეს ერთად, რადგან ისინი ერთად შექმნა ღმერთმა თავის ხატებად“ (Prosopopppeiae, PG 150. 136 1C).

ჩანს, რომ გრიგოლ თრაკიელი ბოგომილური (ანუ მანიქევლური) ტერმინებით საუბრობს.

როდესაც თეოდორას სული სხეულს ეყრება და ის ანგელოზებს მიჰყავთ, მათ მაშინვე დემონები შემოერტყმებიან გარს და ცდილობენ თეოდორას წაართვან სული. სანამ ტექსტის განხილვას გავაგრძელებდეთ, ჯერ უნდა ვნახოთ შემდეგი მნიშვნელოვანი საკითხი: წმინდა მამები გვასწავლიან, რომ დემონებს არ შეუძლიათ ადამიანების სულების დანახვა, არც ის იციან, რას ფიქრობენ.

წმინდა იოანე კასიანეც ,,აბბა სერენიუსთან პირველ საუბარში“ ადასრუტებს ამას: ,,შეუძლებელია დემონებმაც შეიტყონ აზრები, რომლებიც ჯერ არ გამოსულა სულის შინაგანი სიღრმეებიდან, ისიც არ იციან, იღებს თუ არა იგი მათ მიერ შეთავაზებულ აზრებს, ხვდებიან მხოლოდ ადამიანის გარეგნული მოძრაობებიდან და ნიშნებიდან (პარაგრაფი 15).

მხოლოდ ღმერთმა იცის, რა ხდება ადამიანის გულში, როგორც წმინდა წერილშია: ,,მე ვარ, რომელი განვიკითხავ გულსა და თირკუმელთა“ (გამოცხ. 2. 23); ,,რამეთუ ცხოველ არს სიტყუაი ღმერთისაი და ძლიერ და უმკუეთელს უფროის ყოვლისა მახვილისა ორპირისა და მისწუდების იგი ვიდრე განსაყოფელამდე სამშვინველისა და სულისა და, ნაწევართა და ტვინთა, და განმკითხველ გონებათა და ზრახვათა გულისათა“ (ებრ. 4: 12). მაცხოვარმა გვასწავლა არ დავკმაყოფილდეთ გარეგნულად მართალი საქმეების ქმნითა და ცოდვებისაგან მხოლოდ თავშეკავებული საუბრებით, არამედ უნდა ვისწრაფოთ გულის სრულყოფილი სიწმინდის მისაღწევად ამიტომაც კიცხავს ფარისევლებს: ,,ვაი თქუენდა მწიგნობარნო და ფარისეველნო ორგულნო, რამეთუ მიმსგავსებულ ხართ საფლავთა განგოზილთა, რომელნი ჩანედ გარეშე შუენიერ, ხოლო შინაგან სავსე არიედ ძუალებითა მკუდართაითა და ყოვლითა არაწმიდებითა“ (მათე 23:27).

აქედან ცხადია, რომ დემონებმა არ იციან ჩვენი ცოდვები, რომლებიც გარეგნულად არ ჩანს და შეუძლიათ მხოლოდ ივარაუდონ მათ შესახებ. ეს ფაქტიც კი საკმარისია იმისათვის, რომ თეოდორას თხრობა საეჭვოდ მივიჩნიოთ.

მწვალებლური სწავლება საქმეებისა და გამოხსნის შესახებ

თეოდორა ამბობს, რომ სხეულის დატოვების შემდეგ დემონებმა სცადეს წარეტაცათ მისი სული ანგელოზებისათის და მერე შედგა რაღაც სასამართლოს მაგვარი. ,,ზეციურმა ანგელოზებმა გამოიძიეს ჩემი ყველა კეთილი საქმე“ (f. 75 r) ,,და მათი დახარისხებისას ჩემი ჩველი ცოდვები მათი საშუალებით გააბათილეს, გამოისყიდეს ერთი მეორით. სანამ ისინი ამით იყვნენ დაკავებულები, შავმა დემონებმა ძლიერად შეუტიეს ნათლის ანგელოზებს, რომ ჩემი თავი მათი ხელიდან გამოეგლიჯათ და ჩავეყვანეთ ჯოჯოხეთის სიღრმეებში“ (f. 76 v).

ბოროტი და კეთილი საქმეების აწონვისა და ერთის მეორით გამოსყიდვის ეს პროცედურა ძალიან უცნაურია და ქრისტიანულ ზნეობაში უცხო ელემენტი შემოაქვს. კეთილი საქმეები არ არის ფული, რითაც შეგვიძლია ზეციურ სასუფეველში შესვლის ნებართვა ვიყიდოთ, ან ის, რაც შეიძლება ღმერთს წარვუდგინოთ და უფალი კი, როგორც კრედიტორი, ვალდებული იქნება გამოხსნა მოგვცეს. ,,ეგრეცა თქუენ, ოდეს ჰყოთ ბრძანებული თქუენდა, თქუთ, ვითარმედ: მონანი ვართ უხმარნი; რომელი თანა-გეუდვა ყოფად, ვყავთ“ (ლუკა 17;10). კეთილი საქმეები მხოლოდ კეთილი რწმენის მაჩვენებელია, როგორც იაკობ მოციქული წერს: ,,გიჩუენო შენ საქმეთაგან ჩემთა სარწმუნოებანი ჩემი“ და ,,სარწმუნოებაი თვინიერ საქმეთაისა მკუდარ არს“ (2: 28, 20); მაგრამ, როგორც პავლე მოციქული მრავალგზის წერს: რწმენაა ის, რითაც ჩვენ გავმართლდებით ,,და უწყით, რამეთუ არა განმართლდების კაცი საქმეთაგან სჯულისათა, გარნა სარწმუნოებითა ქრისტესითა და იესო ქრისტეს მიმართ გურწმენა, რაითა განვმართლდეთ სარწმუნოებითა ქტრისტესითა და არა საქმეთაგან სჯულისათა, გარნა სარწმუნოებითა იესო ქრისტესითა და იესო ქრისტეს მიმართ გურწმენა, რაითა განვმართლდეთ სარწმუნოებითა ქრისტესითა და არა საქმეთაგან სჯულისათა; რამეთუ საქმეთაგან სჯულისათა არა განმართლდების ყოველი ხორციელი.“ (გალატ. 2;16). ცხადია, ადამიანი ცხონდება არა კეთილი საქმეების რაოდენობით, არამედ ღმერთის მიერ, რომელიც მას სწამს. თუმცა თუ ვიფიქრებთ, რომ ჩვენი კეთილი საქმეების რაოდენობა დაფარავს ჩვენს ბოროტ საქმეებს (ცოდვებს), მაშინ ქრისტეს ჩვენს გამოხსნაში არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს. წმ. მარკოზ მოღვაწე თავის ნაშრომში ,,მათ შესახებ, ვინც ფიქრობს, რომ თავიანთი საქმეებით გამართლდებიან“ წერს:

,,როდესაც წმინდა წერილში ვკითხულობთ, რომ ღმერთი მიაგებს ყველა ადამიანს თავისი საქმეების მიხედვით, ნუ წარმოიდგენთ, რომ თავისთავად საქმეები იმსახურებენ ან ჯოჯოხეთს, ან სასუფეველს. ქრისტე მიაგებს თითოეულ ადამიანს იმის მიხედვით, ეს საქმეები ქრისტეს რწმენითაა გაკეთებული თუ მის გარეშე; ქრისტე არ არის საქმის მომრიგებელი, რომელიც ხელშეკრულების ფარგლებში მოქმედებს, არამედ ჩვენი შემოქმედი და გამომხსნლი ღმერთია“ (პარაგრაფი 22).

შემდეგ ის აგრძელებს:

,,რაც არ უნდა დიდი იყოს ჩვენი სათნო მოქმედებები, ისინი კი არ გამოისყიდიან, არამედ გმობენ ჩვენს წარსულ დაუდევრობას“ (პარაგრაფი 44).

მაშ, როგორ შეუძლიათ კეთილ საქმეებს ცოდვების ,,გამოსყიდვა,“ როგორც ამას გრიგოლი აცხადებს?

თუნდაც ყველა სათნოებას აღვასრულებდეთ და ურიცხვ კეთილ საქმეებს ვიმოქმედოთ, მაინც ,,უხმარი მონები“ ვართ და ვისწრაფვით ღმერთის შვილობისა და განღმრთობის მისაღწევად.

ამის მაგავსად, უნდა ვთქვათ, რომ ადამიანი თავისი ბოროტი საქმეებისათვის კი არა, რწმენის ნაკლებობის გამო ისჯება, რისი შედეგიც ღმერთის შვილობის ვერ მიღებაა. ,,რამეთუ ესრეთ შეიყუარა ღმერთმან სოფელი ესე, ვითარმედ ძეცა თავისი მხოლოდშობილი მოსცა მას, რაითა ყოველსა რომელსა ჰრწმენეს იგი, არა წარწყმდეს, არამედ აქუნდეს ცხორებაი საუკუნოი... რომელსა ჰრქმენეს მისი, არა დაისაჯოს; ხოლო რომელსა არა ჰრწმენეს, აწვე დასჯილ არს, რამეთუ არა ჰრწმენა სახელისა მიმართ ძისა ღმრთისა მხოლოდ-შობილისა“ (იოანე 3: 16, 18). მაგრამ თუ სამსჯავროზე ჩვენი კეთილი და ბოროტი საქმეები მკაცრად უნდა აწონონ, მაშინ ვერც ერთი ადამიანი ვერ ცხონდება. ფსალმუნში წერია: ,,უკეთუ უსჯულოებათაებრ მიაგებდე, უფალო, უფალო, ვინ-მე დაუთმოს? რამეთუ შენ მიერ არს ლხინებაი“ (ფსალ. 129: 3-4).

ღმერთის სამართალი არ იზომება ან იწონება სასწორით; მხოლოდ ადამიანური სამართალია ამგვარი. წმ. ისააკ ასური წერს: ,,ნუ უწოდებ ღმერთს სამართლიანს, რადგან მისი სამართლიანობა არ ცხადდება შენთან დაკავშირებით... რადგან თუმცა შენი ვალი ღმერთისადმი უდიდესია, ის მაინც არ არის შენდამი უზომოდ მომთხოვნი, და იმ მცირე საქმეებისათვის, რასაც შენ აკეთებ, დიდად გაჯილდოვებს... მაშინ სად არის ღმერთის სამართალი - ჩვენ ცოდვილები ვართ, ის კი ჩვენთვის მოკვდა? მაგრამ თუკი ამაში ასეთ მოწყალებას იჩენს, შეგვიძლია გვჯეროდეს, რომ ყოველთვის მოწყალე იქნება“ (ჰომილია 60).

,,ღმერთი სიყვარულია“ (1 იოანე 4: 8) და წყალობა; ის არ სჯის ადამიანს ადამიანური სამართლის მიხედვით, არამედ აცხოვნებს მას ღვთაებრივი მოწყალებით. ,,რამეთუ არა მოავლინა ღმერთმან ძე თვისი სოფლად, რაითა დასაჯოს სოფელი, არამედ რაითა აცხოვნოს სოფელი მის მიერ.“ (იოანე 3: 17). სწორედ ადამიანები ისჯიან თავს იმით, რომ არ იღებენ იმას, რასაც ღმერთი აძლევს. მაგრამ თუ ჩვენ, როგორც გრიგოლს, გვჯერა, რომ საღმრთო სამართლით ვისჯებით, რომელიც ჩვენგან მოითხოვს ,,თვალი თალის წილ და კბილი კბილის წილ,“ მაშინ ღმერთი შურისმაძიებელი გამოდის, რომელიც სამართლიანოების გამო აღარ არის ყოვლადმოწყალე. ეს კი ქრისტიანობისათვის სრულიად უცხოა.

გრიგოლ თრაკიელისა და ბასილის მწვალებლური სწავლება საქმეებისა და დამსახურებების შესახებ

კვლავ დავუბრუნდეთ თხრობას. თეოდორა და მისი ,,მეგზური სულები“ (მეგზური სული: წარმართულ მითოლოგიაში ისინი წინ უძღოდნენ გარდაცვლილის სულს ასტრალური სივრცეების გასასვლელებსა და ლაბირინთებში. ზოგიერთ მითოლოგიაში მიიჩნევდნენ, რომ მეგზური სულები განდევნიდნენ უარყოფით სულებს. ამ ტერმინს აქ იმიტომ ვიყენებთ, რომ გრიგოლ თრაკიელის და/ან ბასილის მიერ წარმოდგენილი სწავლება აშკარად წარმართულია და სრულიებით არაა ქრისტიანული. ასე რომ თხრობაში აღწერილ ანგელოზებს სხვას ვერაფერს ვუწოდებთ თუ არა ,,მეგზურ სულებს.“ მანდეანურ გნოსტიციზმში თეოდორას ,,ანგელოზებს“ ეწოდებათ ,,დამხმარე სულები“) ედავებიან და ევაჭრებიან დემონებს. ძალიან მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს კეთილი და ბოროტი საქმეების სასწორით აწონვას და მისი კეთილი საქმეების ბოროტი საქმეებით გადაწონვის პროცესს. სანამ დენონები უპირატესობას მოიპოვებენ, ბერი ბასილის, თუნცა ის ჯერ ცოცხალია, გამოჩენა მეყვსეულად ცვლის სიტუაციას და მთელი ეს აწონვები და გაზომვები წყდება. ბასილი ანგელოზებს ეუბნება: ,,ეს სული მე მეკუთვნის, რადგან ბევრს მემსახურა და დიდი დახმარება გამიწია სიბერის წლებში. ამიტომ შევევედრე უფალს მისთვის და მან თავისი სიკეთით მე მომაკუთვნა ის.“ უბიდან ამოიღო წმინდა ოქროთი სავსე ალისფერი საფულე, მისცა ის ორ ანგელოზს და უთხრა: ,,აიღეთ და ამით გამოისყიდეთ ეს სული, როდესაც გაივლის საჰაერო ტელონიაში (საბაჟო ან საგადასახადო ჯიხურებში), ქრისტეს მადლით ჩემი სული საკმარისზე მეტად მდიდარია [უცნაურია ამის თქმა ანგელოზებისათვის!]. ეს ოქრო საკუთარი შრომითა და ოფლით მოვიპოვე და ვაძლევ მას თეოდორას, რათა გაანთავისუფლოთ ბოროტი სულებისაგან, რომლებიც მალე ვალების გადახდას მოსთხოვენ“ (f.76 v). როდესაც ეს დემონებმა დაინახეს, შეეშინდათ და ღმუილით გაიქცნენ.

ბასილის სიტყვები უცნაური დოგმატებითაა სავსე. პირველ რიგში, აზრი, რომ ადამიანი შეიძლება ფლობდეს საკმარისზე მეტ სიმართლეს ისე, რომ მისგან ზედმეტიც დარჩეს, სათნოების ბუნების საწინააღმდეგოა, როგორც ეს უკვე ვნახეთ. წმ. მარკოზ მოღვაწე წერს: ,,თუ ჩვენ ვალდებული ვართ ყოველდღიურად ყოველგვარი კეთილი საქმე გავაკეთოთ, რისი უნარიც კი ჩვენს ბუნებას შესწევს, რაღა დაგვრჩება ღმერთისათვის მისაცემი ჩვენი წარსული ცოდვებისთვის?“ მაგრამ თუ არაფერი დაგვრჩა ჩვენი წარსული ცოდვებისთვის, რა შეიძლება რომელიმე ადამიანს ვინმეს ცოდვებისათვის ჰქონდეს? საღვთო წერილში წერია: ,,არა მისცეს ღმერთსა სახსარი თვისა თვისისაი. და სასყიდელ სახსრად სულისა თვისისა“ (ფს. 48:8). აქედან გამომდინარე, ბასილის ტრაბახი, უბრალოდ აბსურდია. რაც შეეხება იმას, რომ მისი პიროვნული, სულიერი სიმდიდრე (თუკი მას აქვს ასეთი) დაეხმარება თეოდორას სულს, ამის შესახებ წმ. იოანე ოქროპირი წერს:

,,ჩვენი ცხოვრების იმედებს ვერ დავამყარებთ მამებზე, ბაბუებსა და ბაბუების მამებზე, ვერც მეგობრებზე, ნათესავებსა და მეზობლებზე. ,,ძმამან ვერ იხსნას, იხსნესა კაცმან?“ (ფსალ. 48:7)... ვერც სხვა ადამიანების სათნოება გვიშველის“ (PG 48: 1005)

ვნახოთ, რა წერია ტექსტში: მრისხანების საზვერესთან თეოდორა ეუბნება ანგელოზებს: ,,ამასთან დაკავშირებითაც დამიცავით და მიეცით მათ (ე. ი. დემონებს) ის, რაც საჭიროა, არა ჩემი კეთილი საქმეებიდან, რადგან ისინი უკვე დახარჯულია (მეხუთე საზვერესთან), არამედ იმ საღმრთო საჩუქრებთან, რომლებიც ჩვენმა მართალმა მამა ბასილმა მომცა (f. 81 v) ლოთობის საზვერესთან: ,,და როდესაც მისცეს მათ, რაც საჭირო იყო ჩემი ბატონისა და ჩვენი წმინდა მამა ბასილის მიერ უხვად ნაბოძებიდან, ჩემმა გამყოლებმა და შემწეებმა გამოისყიდეს ჩემი ცოდვები“ (f. 81 v) და ა. შ.

აქ საკმაოდ ცხადადაა წარმოდგენილი ლათინთა დოგმატი საკმარისზე მეტი დამსახურებების შესახებ.

უპირველეს ყოვლისა, რა ოქროა ეს, რომელსაც ბასილი აძლევს ანგელოზებს? ცხადია, ეს არ არის ოქრო მატერიალური გაგებით, მაგრამ თუ გრიგოლს უნდოდა ეთქვა, რომ ეს ,,გონისმიერი“ ოქროა, საინტერესოა, მაინც რა არის? უკვე ვიცით, რომ მას უცნაური კონცეფცია აქვს ,,გონისმიერის“ შესახებ, მაგრამ მოდით ვივარაუდოთ, რომ ის საღმრთო მადლს გულისხმობს. ბასილი ფლობს საღმრთო მადლს და განკარგავს მას ისე, როგორც უნდა? თანაც საღმრთო მადლის მიღება დემონებს სულაც არ სურთ, ეს მათთვის მნხოლოდ ტანჯვის მომტანია: ,,და ღაღად-ყვეს და იტყოდეს: რაი ძეს ჩუენი და შენი, იესო, ძეო ღმრთისაო? რამეთუ მოხუედ აქა უწინარეს ჟამისა ტანჯვად ჩუენდა“ (მათე 8: 29). მაგრამ რა არის ეს ოქრო, რითაც შეიძლება ცოდვების ,,გამოსყიდვა“? რაც არ უნდა იყოს, რატომ უნდა გადავუხადოთ დემონებს, როდესაც ღმერთს შევცოდეთ? ცოდვები კი არ უნდა ,,გამოვისყიდოთ,“ არამედ ისინი ღმერთმა უნდა მოგვიტევოს; და ღმერთი მოგვიტევებს არა იმიტომ, რომ გამოსასყიდი საფასური მიიღო, არამედ ჩვენი მაცხოვრის მიერ მონიჭებული გამოხსნის მადლით, მათთვის, რომელთაც სწამთ და უყვართ ის. პავლე მოციქული წერს: ,,რამეთუ ყოველთავე შესცოდეს და დაკლებულ არიან დიდებისაგან ღმრთისა. ხოლო განმართლდებიან უსასყიდლოდ მადლითა მისითა და გამოიხსნითა მით იესო ქრისტესითა. რომელი-იგი წინაიწარ განჰმზადა ღმერთმან სალხინებლად სარწმუნოებითა, თვისითა მით სისხლითა, გამოჩინებად სიმართლისა მისისა, მოტევებითა მით პირველთა ცოდვათაითა“ (რომ. 3: 23-25).

წმ. მარკოზ მოღვაწე წერს: ,,ჩვენი ვალია ყველა მცნების შესრულება, ხოლო შვილება კი ეძლევა ადამიანს ქრისტეს მიერ დაღვრილი სისხლის მეშვეობით,“ რამეთუ ,,ქრისტე მოკუდა ცოდვათა ჩუენთათვის (1 კორ. 15-3) და ვინც მას კეთილად ემსახურება, ის თავისუფლებას აძლევს“ (პარაგრაფი 4).

თუმცა გრიგოლ თრაკიელი უკუაგდებს ქრისტეს მიერ ჩვენი გამოხსნის დოგმატს და მას ადამიანური სამართლიანობის პრინციპებზე ამყარებს.

დავუბრუნდეთ ბასილის ოქროს საკითხს. ტერმინი ,,ტელონიონ“ ბერძნულად ნიშნავს ადგილს, სადაც გადასახადებს ან ბაჟს კრეფენ; სახარებაში მათე მეზვერე იჯდა სწორედ ასეთ ადგილას, როდესაც მაცხოვარმა მოუწოდა (მარკოზი 2:14) გადასახადების ამკრები ემსახურებოდა მთავრობას ან გზის მეპატრონეს, ვისთვისაც კრებდა ბაჟს. რადგან დემონები კრებენ ბასილის ოქროს, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ისინი ან ღმერთს ემსახურებიან და აპირებენ ოქროს მისთვის მიცემას ან ის, რომ ზეცისკენ მიმავალი გზა სატანას ეკუთვნის, რომლის მსახურებიც დემონები არიან. რადგან ვიცით, რომ პირველი ვარიანტი, შეუძლებელია, რადგან დემონები ღმერთის წინააღმდეგ არიან აჯანყებული და ყველა საშუალებით ებრძვიან მას, მაშინ მეორე ვარიანტი უნდა მოვიღოთ, თუკი გვინდა თეოდორას მონათხრობისა და გრიგოლის ჰალუცინაციების დაჯერება. მაგრამ ეს მანიქევლური სწავლებაა, იმავეს ასწავლიდნენ მესალიანები და ბოგომილები. ფაქტობრივად ეს სწავლება მწვალებლურთან ერთად მკრეხელურიცაა.

გავიხსენოთ, რომ ბასილმა თავიდანვე თქვა: ,,ეს სული მე მომაკუთვნეს“ (f. 76 v). შეჩერდით და დაფიქრდით: თუ ასეა, მაშინ რა მიზანს ემსახურებოდა თეოდორას გავლა ,,საზვერეებში?“ თუ ყველაფერი უკვე გადაწყვეტილი იყო, განა დანარჩენი აბსურდის თეატრი არ არის? და თუ აბსურდი არ არის, მაშინ ვისთვის არის ეს საჭირო?

წინააღმდეგობრივი აზრები და მწვალებლური სწავლება ,,საზვერეების“ აღწერაში

ჩადენილი უსამართლობების საზვერეს გავლის შემდეგ ანგელოზები უსხნიან თეოდორას სულს, თუ საიდან იციან დემონებმა ადამიანის მიერ ჩადენილი ყველა ბოროტი საქმის შესახებ და როგორია საზვერეების მოქმედების პრინციპი. საინტერესოა, მაგრამ გასაკვირი არაა, რომ ისინი მანდეანულ გნოსტიციზმში მიღებულ იგავს იმეორებენ. ეს იგავი გრიგოლ თრაკიელის თხრობაშიცაა: ,,განა არ იცით, რომ ყველა ქრისტიან ნათლობისას, ეძლევა მფარველი ანგელოზი, რაითა დაიცვას ის და ყოველგვარი კეთილი საქმის გაკეთებისაკენ წარმართოს. ანგელოზი იწერს მთელი მისი ცხოვრების განმავლობაში ჩადენილ კეთილ საქმეებს, მაგრამ ამასთან ერთად, საღმრთო დაშვებით, მას მოჰყვება ბოროტი ანგელოზიც, რომელიც იწერს მის მიერ ჩადენილ ყველა ცუდ საქმეს? ბოროტი ანგელოზი დეტალურად მოახსენებს მის ყველა ბოროტი საქმის შესახებ თეორიული საზვერის კარიბჭის მცველს და იმათ, რომლებიც ჩასაფრებულია, რომ დააკავოს ყოველი გარდაცვლილი ადამიანის სული, შეუძლიათ ჩაიყვანონ ის ცეცხლის უფსკრულში და ჯოჯოხეთის სიღრმეში, სადაც ადგილს მიუჩენენ სულს, რომელსაც სათანადოდ არ მოუნანიებია ცოდვები. მფარველი ანგელოზის დახმარებით ადამიანს შეუძლია კეთილი საქმეების კეთება,რომელიც გადაწონის ბრალმდებლების მიერ წარდგენილ ცოდვებს და ამგვარად, სული შეიძლება დაუძვრეს მათ ხელიდან. მაგრამ, თუკი კეთილი საქმეების რაოდენობა ვერ გადაწონის ბოროტ საქმეებს, კარიბჭის მცველები წაათრევენ სულს, უმოწყალოდ სცემენ, შეკრავენ და, როგორც ნათქვამი იყო, ჩააგდებენ ჯოჯოხეთის უფსკრულის სიბნელეში, საშინელი და დაუნდობელი სამსჯავროს დადგომამდე. ამგვარად იციან მათ ადამიანის მიერ მიწიერი ცხოვრების დროს ჩადენილი ყველა ცოდვის შესახებ“ (f. 87 r - 88 r). (,,მეგზური ანგელოზების“ მითი ჩვენამდე მოდის სპარსული ზოროასტრიზმისაგან მანიქევლური და მანდეური გნოსტიციზმის გავლით).

გამოხსნის შესახებ ამ ამბიციაში მოტანილი მწვალებლური სწავლების კონცეფციების განცილვა საჭიროც კი არის. ეს აშკარად გამოხსნის დოგმატია კეთილი საქმეებითა და დამსახურებებით. სწავლება სულის შესახებ, რომელიც ,,ცეცხლოვან უფსკრულში“ მიდის, აგრეთვე მწვალებლურია.

ამ ზღაპრული მონათხრობის არაქრისტიანულ ბუნებაზე რომ არაფერი ვთქვათ, ის, უბრალოდ, მტკნარი სისულელეა. უფრო მეტიც, როგორც აღვნიშნეთ, შეუძლებლია დემონებმა იცოდნენ ადამიანის ყველა ცოდვის შესახებ, თუკი არ დავიჯერებთ იმას, რომ გულში ჩადენილი ცოვები არ არის ცოდვები, თუმცა მაცხოვარი (მათე 5:28). წმინდა მამების ზემოთ მოყვანილი ციტატებიდან აბსოლუტურად ნათელია, რომ დემონებმა არ შეიძლება იცოდნენ, რა ხდება ადამიანის გონებისა და გულში, ვერ შეაღწევენ მის სულში.

როდესაც თეოდორას სული, სავარაუდოდ, გადალახავს მითიურ ტელონიას ანუ ,,საზვერეებს,“ ჩვენ მოწმე ვხდებით იმისა, თუ როგორ კამათობენ ანგელოზები და დემონები მის თითოეულ ცოდაზე. მაგალითად, როგორც მხევალი, თავისმა ბატონმა ის ცოლად შერთო ვიღაც კაცს, საეკლესიო ჯვრისწერის გარეშე და ჩანს, თეოდორას მისგან შვილებიც ყავდა. მაგრამ ის ასევე ,,ცოდვით დაეცა სხვა ახალგაზრდა კაცთან, ვინც მსახურობდა მისი ბატონის სახლში“ (f. 94 r). მრუშობის საზვერეში დემონები აცხადებდნენ, რომ ეს იყო მრუშობა, რადგან ის უკვე დაქორწინებული იყო, მაგრამ ანგელოზებმა თქვეს, რომ რადგან ჯვრისწერა არ შემდგარა, ეს იყო სიძვა და არ ეკუთვნოდა იმ საზვერეს. ჩანს, რომ ანგელოზები ცდილობდნენ ეს ცოდვები ჩაეთვალათ სიძვად და არა მრუშობად, რადგან მათ თვალში სიძვა ნაკლებად სერიოზული ცოდვაა. თუმცა გაუგებარია, რა მნიშვნელობა აქვს ადამიანს ჯოჯოხეთში მრუშობის საზვერედან ჩააგდებენ თუ სიძბის საზვერედან; აქ ჩანს, რომ ყველა ცოდვას ერთი წონა აქვს, თუმცა ასეთი შეხედულება საღვთო წერილს ეწინააღმდეგება: ,,უკეთუ ვინმე იხილოს ძმაი თვისი, რომელი ცოდვიდეს ცოდვასა არა სასიკუდინესა, ითხოვოს და მოსცეს მას ცხორებაი, რომელნი-იგი ცოდვიდენ არა სასიკუდინედ, ყოველივე სიცრუე ცოდვა არს და არს და არს ცოდვაი არა სასიკუდინე“ (1 იოანე 5:16, 17). გრიგოლის აზრით, თუნდაც რომ ყოფილიყო განსხვავება ცოდვებს შორის, საზვერეების სისტემა ამაზე მინიშნებასაც კი არ გვაძლევს. საინტერესოა, რამდენ ხანს უნდებოდნენ დემონები და ანგელოზები ვაჭრობას თითოეულ ცოდვაზე, თუნდაც ყველაზე წვრილმანზე. ცხადია, ამას უფრო მეტი დრო დასჭირდებოდა, ვიდრე ერთი ცოდვის ჩასადენადაა საჭირო. ასე რომ ამ პროცესში ძალიან დიდი დრო უნდა გასულიყო, თუკი იქ დროის აღრიცხვა ხდება. თუმცა, რადგან თეოდორას სული უკვე ბასილს ეკუთვნოდა მისი საკმარისზე მეტი დამსახურებების გამო, საერთოდ რატომ უნდა გაემართათ ანგელოზების მთელი ეს დავიდარაბა?

თეოდორას სულს სიძნელეები ხვდება მრისხანების, ცილისწამების, უგუნური მრავალსიტყვაობის საზვერეების გადალახვისას, რაშიც შედის უხამსი სიმღერები, რომლებსაც თვითონაც მღეროდა და სხვებსაც ასწავლიდა, თავშეუკავებელი საქციელი, თავშეუკევებელი სიცილი, უზრდელი მანერები, სიმთვრალე, ნაყროვანება და მრუშობა, თუმცა ნათქვამია, რომ მთელი ცხოვრების განმავლობაში, მას სხვა ცოდვები არ ჩაუდენია. ეს თავისთავად გასაოცარია, მაგრამ უფრო გამაოგნებელია იმის აღმოჩენა, რომ მას არ ჩაუდენია შემდეგი ცოდვები: ბოროტი აზრები, სიამაყე, დიდებისმოყვარება, ვერცხლისმოყვარეობა, გულბოღმიანობა, პარვა და მრავალი სხვა. თეოდორა აცხადებს, რომ გულბოღმიანობის ვერც ერთი ცოდვა ვერ უპოვეს, მაგრამ აშკარად ჩანს, რომ თხრობაშიც კი იგი ბოღმას ატარებს. ცდილობს თავი გაიმართლოს ჩადენილი მრუშობის გამო იმით, რომ ახალგაზრდა კაცმა შეაცდინა, ანუ ცუდი გაუკეთა მას და ღმერთს ადანაშაულებს, რომ არ ასწავლა საზვერეების შესახებ. მაგრამ სხვა საზვერეებიდან ვხედავთ, რომ ის მღედოდა უხამს სიმღერებს, უზრდელად იქცეოდა, თვრებოდა, ვნებიანად ცეკვავდა და ასე შემდეგ. ის ბოროტი კაცის მსხვერპლი კი არ იყო, არამედ თვითონაც სიამოვნებდა, რასაც სჩადიოდა. მასასადამე, მას უნდა ჰქონოდა იმდენი სიმდაბლე, რომ საკუთარი თავი დაედანაშაულებინა და არა სხვები. უფრო მეტიც, მას არასოდეს მოუნანიებია მრუშობის ცოდვა (f. 96 v) და ამის ერთადერთი მიზეზი შეიძლება ყოფილიყო მისი სიამაყე და ამაო დიდებისმოყვარეობა, თუმცა მასზე ნათქვამია, რომ ამ მხრივ სავსებით უცოდველი იყო. ფაქტობრივად საეჭვოა, რომ ოდესმე ცხოვრობდა ისეთი წმინდა ადამიანი, როგორც თეოდორა იყო, გარდა მაცხოვრისა, რა თქმა უნდა, რადგან მას არასოდეს ჩაუდენია სიამაყისა და ამაო დიდებისმოყვარეობის ერთი ცოდვაც კი. წარმოიდგინეთ, ადამიანი ამაოების სიყვარულის გარეშე. განსაკუთრებით კი ის, ვისი ცხოვრებაც ასეთი საეჭვო იყო მრავალი სხვა თვალსაზრისით! მართლაც. ამაოების სიყვარულს ვერც ერთი ადამიანი ვერ გაექცევა. წმ. იოანე კიბისაღმწერელი წერს: ,,ამაო დიდებისმოყვარეობის სხივი ეფინება ადამიანის ყოველგვარ საქმიანობას... როდესაც ვსაუბრობ, დამარცხებული ვარ და როდესაც ჩუმად ვარ, მაშინაც დამარცხებული ვარ მისით“ (სათნოებათა კიბე, 22:5)

რაც შეეხება სიამაყეს, ის ადამიანის მთავარი ავადმყოფობაა, რომელიც მოკალათებულია გულის სიღრმეში. მისგან წარმოიშობა ყველა ცოდვა და ისაა მიზეზი ადამიანის დაცემისა. უდიდესი წმინდანებიც კი ძლიერად ებრძოდნენ ამ ვნებას, ჩვენ კი სრულიად ჩაძირულები ვართ მასში. წმ. იოანე კიბისაღმწერელი წერს: ,,როდესაც ცოდვით ვეცემით, ესე იგი, ჩვენში სიამაყეს უკვე აქვს დადგმული, რადგან დაცემა სიამაყის ნიშანია“ (23:4).

არსებობს კი ადამიანი, რომელიც ცხოვრებაში არასოდეს დაცემულა? ჩვენ უკვე ვიცით თეოდორას შესახებ. მაგრამ იგი ამბობს: ,,ვისზე და როგორ შემეძლო მდომებოდა ამაყი ვყოფილიყავი მე, დაბადებიდან მხევალი ქალი?“

უცნაურია, რომ აქ არ არის ღვთის გმობის, რაც ყველაზე სერიოზული ცოდვაა, და მკრეხელობის საზვერეები, თუმცა პავლე მოციქული წერს: ,,რომელმან ტაძარი ღმრთისაი განხრწნეს, განხრწნეს იგიცა ღმერთმან; რამეთუ ტაძარი ღმრთისაი წმიდა არს, რომელ-ეგე ხართ თქუენ“ (1 კორ. 3:17)

მხოლოდ ამ დაკვირვებებიდანაც შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ გრიგოლის მონათხრობი საზვერეების შესახებ მიუღებელია. მან, უბრალოდ, ან შეთხზა ის, ან წარტაცებული იყო რაღაც დემონური ხილვით, უფრო საფიქრებელია, რომ მეორე ვერსიაა მართალი, რადგან მან ეს ყველაფერი გნოსტიკურ სტილში, ,,სხეულს გარეთ გასულ მდგომარეობაში“ იხილა. წმ. ისააკ ასური წერს: ,,რასაც კი ინტელექტი შეგრძნებით ხედავს, ესმის ან აღიქვამს სულიერ სფეროში, მას არ შეუძლია ეს გამოხატოს სხეულში დაბრუნების შემდეგ. მას უბრალოდ ახსოვს, რომ მან ნახა ეს ყველაფერი, მაგრამ რაც ნახა, არ იცის როგორ გამოხატოს ნათლად. ეს არის იმ ცრუ ,,გამოცხადებების“ ბრალი, რომლებიც შეთხზეს მწვალებობების ფუძემდებლებმა დემონური ფანტაზიების ზეგავლენით. ისინი აღწერენ ღვთიურ სამყოფელებს ზეცაში, ღვთიური დასების ურიცხვ სიმრავლეს და მათ სხვადასხვაგვარ საქმიანობას. მაგრამ ეს ყველაფერი ინტელექტის აჩრდილებია, რომლებიც თავდაჯერებულობითაა გაბრუებული და დემონების მოქმედებით ჭკუიდანაა გადაყვანილი“ (ეპისტოლე აბბა სიმეონისადმი).

თუმცა ყველაფერი რაც გრიგოლმა ნახა, ,,გონისმიერი“ იყო, ის არაფრით განსხვავდება ჩვენს ირგვლივ არსებულისაგან. წმ. ისააკი ძალიან ცხადად გვეუბნება, რომ იქ არაფერია ისეთი, რომელსაც შეიძლება რაიმე მსგავსება ჰქონდეს დედამიწაზე არსებულთან და პავლე მოციქულიც იმავეს ამბობს: ,,რამეთუ მიიტაცა სამოთხედ და ესმნეს უთქუმელნი სიტყუანი, რომელ არა ჯერ-არიან კაცთა სიტყუად“ (2 კორ. 12:4). და კვლავ: ,,არამედ ვითარცა წერილ არს: რომელი თუალმან არა იხილა, და ყურსა არა ესმა, და გულსა კაცისასა არა მოუხდა, რომელი განუმზადა ღმერთმან მოყუარეთა თვისთა“ (1 კორ. 2: 9).

სანამ თეოდორას ამბავს გავაგრძელებდეთ, უნდა შევნიშნოთ, რას ეუბნებიან მას ანგელოზები: ,,ადამიანებმა რომ იცოდნენ ეს ყველაფერი (ანუ საზვერეების შესახებ), მათ უდიდესი მისწრაფება ექნებოდათ განთავისუფლებულიყვნენ ამგვარი საშინელებისაგან, თუმცა ზოგიერთი მათგანი მართლაც თავისუფლდება და დაუბრკოლებლად გადის ყველა საზვერეს, ეს ძალიან იშვიათი შემთხვევაა და ათასიდან ან ათი ათასიდან ერთი თუ ახერხებს. მაგრამ რადგან ადამიანებმა არ იციან საზვერეების შესახებ, დაუდევრად ცხოვრობენ“ (f. 85 v). თეოდორაც ამბობს, რომ ის არ იმრუშებდა, თუკი ეცოდინებოდა საზვერეების შესახებ. გარდა იმისა, რომ ამ ციტატას ეჭვი შეაქვს სწავლებაში ღმერთის შესახებ, რომელიც განგებ არ აძლევს ადამიანს საზვერეების შესახებ ცოდნას, გრიგოლს აქ ისეთი აზრიც შემოაქვს, რაც აშკარად მცდარია და მაცხოვარმა თვითონაც დაგმო. ლაზარესა და მდიდრის იგავში მდიდარი სთხოვს აბრაამს, გაგზავნოს ლაზარე მის ძმებთან იმის სათქმელად, თუ რატომ იტანჯება, ,,რაითა აუწყოს მათ, და არა მოვიდენ იგინიცა ადგილსა ამას სატანჯველსასა.“ აბრაამი პასუხობს: ,,ჰქონან მოსე და წინასწარმტყუელნი, მათი ისმინონ.“ როდესაც მდიდარი შეეპასუხება, რომ ,,უკეთუ ვინმე მკუდრეთით აღდგეს და მივიდეს, მათ შეინანონ,“ აბრაამი პასუხობს: ,,უკეთუ მოსესი და წინასწარმეტყუელთაი არა ისმინონ, არცაღა, მკუდრეთით თუ ვინმე აღდგეს, ჰრქმენეს მათ“ (ლუკა 16:28-31). ამ იგავით მაცხოვარი გმობს ,,განსაკუთრებულ გამოცხადებებს“ ისეთი რამეების შესახებ, რაც საღვთო წერილში არ არის განცხადებული. მაგრამ გრიგოლი ფიქრობს, რომ მისი განსაკუთრებული გამოცხადებები სხვებს აცხოვნებს, რაც მაცხოვრის სიტყვებს ეწინააღმდეგება.

თეოდორას სული, ბოლოს და ბოლოს, გადალახავს საზვერეებს და გაივლის ,,ზეცის კარიბჭეში.“ იქ ის ჯერ მიჰყავთ წმ. სამების თაყვანსაცემად და შემდეგ იქაურობას ათვალიერებინებენ. აქ, თეოდორას ამბავი, სხვა გნოსტიკური ხილვების მსგავსად, მატერიალისტურადაა აღწერილი. მართლაც თხრობის ეს ნაწილი თითქმის ზუსტად მიჰყვება ერთ მესალიანურ დოკუმენტს, რომელიც შეცდომით მიაწერს წმ. მაკარი ეგვიპტელს. გრიგოლ თრაკიელი აცხადებს, რომ თეოდორა შემდეგ ჯოჯოხეთში წაიყვანეს და მისი სიკვდილიდან ორმოცი დღის გასვლის შემდეგ მისი სული ბასილის სახლში მიიყვანეს. ეს თავისთავად მწვალებლური სწავლებაა, რომელიც ისე აშკარად დაგმო წმ. მარკოზ ეფესელმა, გასაკვირია, რომ საზვერეების მწვალებლობისა და ამ აშკარად მანიქეველური ,,ცხოვრების“ მომხრეებმა არ იციან ამის შესახებ: ,,მაგრამ თუკი, როგორც ნათქვამი იყო, არავინ არ შესულა არც სასუფეველში და არც ჯოჯოხეთში (,,არავინ“ უნდა გულისხმობდეს თეოდორასაც), მაშინ საიდან გავიგეთ ჩვენ მდიდრისა და ლაზარეს შესახებ, რომ მდიდარი იყო ცეცხლსა და ტანჯვაში და ესაუბრებოდა აბრაამს? უფალმა ლაზარეს შესახებ ყველაფერი იგავურად თქვა. ლაზარეს იგავი არ განხორციელებულა სინამდვილეში, რადგან ცოდვილები, რომლებიც ჯოჯოხეთში არიან, ვერ დაინახავენ მართლებს სასუფეველში, ვერც თავის გვერდით მყოფს დაინახავს რომელიმე მათგანი, რადგან ბნელში იქნება.

მათეს სახარებაში უფალი წინასწარ აღწერს მომავალ სამსჯავროს და ამბობს: ,,მოვედით..., დაიმკვიდრეთ...“ აქედან ცხადია, რომ მათ ჯერ არ დაუმკვიდრებიათ ,,მათთვის გამზადებული სასუფეველი;“ ,,გამზადებული,“ - ამბობს ის და არა ,,უკვე მოცემული.“ მაგრამ ცოდვილებს ეუბნება, ,,განმეშორენით“... აქედან ცხადია, რომ ისინი ჯერ არ განშორებულან მარადიულ ცეცხლში, რომელიც ,,გამზადებულია“ არა მათთვის, არამედ ,,ეშმაკისა და მისი ანგელოზებისათვის.“ აქაც ის ამბობს ,,გამზადებული, რადგან (ამ ცეცხლს) ჯერ არ შთაუნთქავს დაწყევლილი დემონები და ისინი აქამდეც და იმ დღემდეც ყველგან იხეტიალებენ და აღასრულებენ თავიანთ საქმეებს მათში, რომლებიც ემორჩილებიან? სწორედ ამის შესახებ შეჰღაღადებენ ისინი უფალს, ,,იმისათვის მოხვედი რომ გდაგვტანჯო...“ აქედან ცხადია, რომ მათი ტანჯვის დრო ჯერ არ მოსულა. თუკი ბოროტ დემონებს ჯერ არ მიუღიათ სათანადო მისაგებელი და თავისუფლად დახეტიალობენ სადაც სურთ, როგორ ვირწმუნიოთ, რომ სულები, რომლებიც ცოდვებში გარდაიცვალნენ, მაშინვე წავლენ ცეცხლსა და იმ სატანჯველში, რომლებიც სხვებისათვისაა (ანუ დემონებისათვის) გამზადებული? მაშინ რა საჭირო იქნებოდა სამსჯავრო ან თუნდაც საყოველთაო აღდგომა და მსაჯულის (კვლავ) მოსვლა დედამიწაზე, თუკი ყოველი ადამიანი სამსჯავროს დღის დადგომამდე მიიღებს, რაც ეკუთვნის? სახარებაში ქალწულების შესახებ იგავში წერია, რომ ქალწულების სულები, რომლებიც გავიდნენ სიძის მისაგებებლად, ,,დაყოვნებასა მას სიძისასა მიერულა ყოველთა და დაიძინეს, „რაც ნიშნავს, რომ ისინი გარდაიცვალნენ, მაგრამ არ შესულან სიძის ქორწილში მანამ, სანამ სიძე მოვა ზეციდან. ის აღვიძებს ყველა ქალწულს და მათი ნაწილი შეჰყავს თავისთან, ხოლო დანარჩენებისათვის კარს დაახშობს. ეს მოხდება მხოლოდ სამსჯავროს დღეს, რადგან უფალი ამბობს: ,,მაშინ ცათა სასუფეველი მსგავსი იქნება ათი ქალწულისა.

პავლე მოციქულიც წერს: ,,რამეთუ ჩუენ ყოველნი განცხადებად ვართ წინაშე საყდართა ქრისტესთა, რაითა მოიღოს კაცად-კაცადმან ხორცთა ამათგან, რაიცა-იგი ქმნა, გინა თუ კეთილი გინა თუ ბოროტი“ (2 კორ. 5, 10). ანუ, სანამ გარდაცვლილების სულები კვლავ სხეულებს მიიღებენ და ყველა ერთად ქრისტეს საყდრის წინაშე შეიკრიბება, მანამ ვერავინ მიიღებს იმ საქმეების საზღაურს, რაც ხორვში ყოფნის დროს გააკეთა.“ (V. Patrologia Orientalis XV 424).

გაუგებარია, საიდან იცოდა თეოდორამ, რომ ორმოცი დღე გავიდა, როდესაც იქ სადაც თვითონ იმყოფებოდა, მისი თქმით, დღეა დაუღამებელი (f. 70 v). ყოველ შემთხვევაში, რა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს მიწიერ დროს ,,გონებრივის“ სფეროში, რადგან დრო მატერიალური ობიექტების მოძრაობის საზომია? ამ ადგილას თხრობა უბრუნდება გრიგოლს და თეოდორას ,,სულს“ მიჰყავს იგი ბასილის სახლში, სადაც ის ამაღლებულ ტახტზე (თუმცა ჯერ კიდევ ცოცხალია და დედამიწაზე ცხოვრობს) ზის მაგიდასთან, თავის გარდაცვლილ სულიერ შვილებთან ერთად და დღესასწაულობს. გრიგოლი იჩოქებს მის ფეხებთან და ბასილი ეუბნება: ,,კეთილი იყოს შენი მობრძანება,“ ეხება მას (თუმც თვითონ გრიგოლს არ შეუძლია თავის თავს შეეხოს) და ავალებს თეოდორას სულს გრიგოლს დაათვალიერებინოს სახლი და ბაღები (f. 110 r - 111 r). შემდეგ გრიგოლი თითქოს ,,გონზე მოდის“ და განიხილავს ამ გამაოგნებელ და გასაოცარ ხილვას (f. 113 v).

ეს ყველაფერი უკიდურესად უცნაურია, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რაც წმ. მარკოზ ეფესელმა ასე ხატოვნად გამოთქვა: ,,ჩვენ ვპასუხობთ, რომ ზეცა არ არის ფიზიკური ადგილი, სადაც ანგელოზები ცხოვრობენ ისე, როგორც ჩვენ, არამედ გონისმიერი ადგილია, რომელიც სცდება აღქმის სფეროს, თუკი ამას საერთოდ უნდა ეწოდონ ადგილი; მაგრამ უფრო ზუსტად მას უნდა ეწოდოს ,,ღმერთის ადგილი“ (ibid.).

ყველაფერ ამის შემდეგ უნდა დავსვათ კიდევ ერთი კითხვა: თუკი არსებობს საზღვრები, როგორც მათ გრიგოლი აღწერს, რა არის მათი დანიშნულება? ღმერთს ხომ არაფერი შეუქმნია დანიშნულების გარეშე. საზვერების დანიშნულება, როგორც თეოდორას სულს აუხსნეს ანგელოზებმა, არის ის, რომ ზეცაში აღსვლაში ხელი შეუშალოს ისეთ სულს, რომლის ცოდვები გადასწონის მის კეთილ საქმეებს; შემდეგ დემონები კლანჭებს ჩაავლებენ და ჯოჯოხეთში ჩააგდებენ საშინელ და დაუნდობელ სამსჯავრომდე. ფაქტობრივად ეს ჩახლართული და მტანჯველი სისტემა ღმერთს მხოლოდ იმიტომ მოუფიქრებია, რომ განესაზღვრა, თუ სად უნდა იყვნენ სულები მის მეორედ მოსვლამდე: სული არსებობას აგრძელებს ან ზეცაში, ან დემონებს ჯოჯოხეთში მიჰყავთ. მეორე მოსვლის შემდეგ მათი განსჯა ხელახლა მოხდება, სხეულებთან ერთად (იქნებ ყველა წმინდა მამა ცდებოდა და მხოლოდ გრიგოლ თრაკიელია მართალი?). პირველი პრობლემა რომელიც აქ ჩნდება (გარდა იმათი, რომლებიც უკვე განვიხილეთ კეთილი და ბოროტი საქმეების აწონვასა და ადამიანურ სამართალთან დაკავშირებით), არის ის, ჩვენ უკვე დავადგინეთ - დემონებს არა აქვთ ძალა მიეკარონ ადამიანის სულს სიკვდილის შემდეგ. წმ. იოანე ოქროპირი წერს: ,,მოდით, გავექცეთ დემონს, რომელმაც ვერაფერში ვერ დაგვარწმუნა და, თუნდაც რაიმე მართალი თქვას, ზურგი ვაქციოთ. რადგან გამომხსნელ დოგმატებს დემონებისაგან კი ვერ ვისწავლით, არამედ საღმრთო წერილისაგან. რათა დავრწმუნდეთ, რომ სული, რომელიც სხეულს განეშორება, ბოროტის ხელში არ ვარდება, ვნახოთ, რას წერს პავლე მოციქული: ის ვინც კვდება, თავისუფლდება ცოდვისაგან ანუ მეტად აღარ სცოდავს. რადგან სული სხეულშია, ბოროტი მასზე ვერ ძალადობს, მაშინ ცხადია, როდესაც სხეულს განეშორება, მაშინაც კი ვერ გააკეთებს ამას! ის ამბობს, ,,რომ გლახაკი მოკვდა და წაიყვანეს ანგელოზებმა“ არა მხოლოდ მართლების სულები, არამედ იმათი სულებიც, რომლებიც ბოროტებაში ცხოვრობდნენ და მიჰყავთ იმავე მიმართულებით... ,,უგუნურო, ამას რამესა მიგიღონ სული შენი შენგან.“ ნახე, როგორ ამბობს გლახაკის შემთხვევაში: ,,წაიყვანეს ანგელოზებმა,“ აქ კი ,,მიგიღონ სული შენი შენგან?“ ერთი ანგელოზებმა გააცილეს - როგორც გამარჯვებული, მეორე კი წაიყვანეს - როგორც შეკრული“ (PG 48:984).

აქედან გამომდინარე საეჭვოა, რომ დემონებს ჰქონდეთ რაიმე ძალაუფლება ადამიანის სულზე მისი სიკვდილის შემდეგ. სად წავლენ გარდაცვლილი ქრისტიანების სულები, ღმერთის გამოუცნობი გადაწყვეტილებაა და დემონები არ მონაწილეობენ ამაში, როგორც პავლე მოციქული წერს: ,,შენ ვინ ხარ, რომელი განიკითხავ სხვისა მონასა? თვისისა უფლისა ჰსდგეს გინა თუ დაეცეს, ჰსდგეს სამე, რამეთუ შემძლებელ არს ღმერთი დადგინებად მისდა“ (რომ. 14:4). წმ. ირინეოსიც წერს: ,,სულები მიდიან უხილავ ადგილას, რომელიც მათ ღმერთმა განუკუთვნა და იქ იმყოფებიან საყოველთაო აღდგომის მოლოდინში, როდესაც კვლავ მიიღებენ თავიანთ სხეულებს და მთლიანობაში ანუ სხეულებრივადაც აღდგებიან, როგორც უფალი აღდგა, და ამგვარად წარსდგებიან ღმერთის პირის წინაშე“ (ერესების წინააღმდეგ, წიგნი V, პარ. 31).

ღმერთი ასეთ საკითხებს თავისი ყოვლისმცოდნეობით განსაზღვრავს და მის ბრძანებებს აღასრულებენ ანგელოზები და არა მისი მტრები.

დავუბრუნდეთ საზვერეების დანიშნულების საკითხს. ცხადია, რომ მხოლოდ და მხოლოდ ღმერთია სულების განმსჯელი და როგორც წმ. დიონისე არეოპაგელი წერს, ის თითეოეულ სულს იმ ადგილს განუკუთვნებს, რომელიც მისთვის საუკეთესოა. ასევე ვიცით, რომ ,,რამეთუ არა უხმდა, რაითა წამოს ვინმე კაცისა მისთვის, რამეთუ მან თვით იცოდა, რაი იყო კაცისა მის თანა.“ რადგან მხოლოდ ის არის ყოვლისმცოდნე. ის არავის სჯის. მაშასადამე, ღმერთს არ სჭირდება საზვერეები. შეიძლება ისინი იყოს ანგელოზებისათვის? მაგრამ ,,ანუ არა ყოველნივე არიან მოხარკე სულებ, მსახურად მოვლინებულ მათთვის, რომელთა-იგი დამკვიდრებად არს ცხოვრებაი?“ (ებრ. 1:14). ცხადია, საზვერეები ანგელოზებისთვისაც არ არის. იქნებ ადამიანებისათვისაა? იქნებ მათთვის მოაქვს სარგებლობა მათი საქმეების ასეთ უმოწყალო გამოძიებას. პირველ რიგში, უნდა გვახსოვდეს, რომ სული ადამიანი არ არის, და მაშასადამე, მხოლოდ სულმა შეიძლება ამგვარად სარგებლობა მიიღოს. მაგრამ როგორ მიიღებს სარგებლობას? იქნებ სინდისის ქენჯნა და სინანული აღეძვრება? ,,ჯოჯოხეთში არ არის აღსარება და სინანული,“ - წერს წმ. იოანე დამასკელი (PG 96:1084 B). შეიძლება ვინმე შეგვეპასუხოს: ,,კი ბატონო, ეს ჯოჯოხეთში, მაგრამ საზვერეები ხომ ჯოჯოხეთამდეა.“ ჯერ ერთი, რა სიკეთეს მოიტანს სულის სულის სინანული, როდესაც ის არ ეკუთვნის მთლიან ადამიანს, სხეულსა და სულს, რომელმაც ჩაიდინა ცოდვები? წმ. ტიტე ბოსტრელი (IV ს.) წერს:

,,სული ვერ დატკბება ვერაფრით, ვერც ფლობს ვერაფერს ან გააკეთებს რაიმეს, ან დაიტანჯება რაიმეთი, თუ ის სხეულთან რაიმეთი არ არის იმგვარად, როგორც თავდაპირველად შეიქმნა“ (PG 96: 500 C).

მაშ, რა სარგებლობას მოუტანს სულს საზვერეებში გავლა? ტანჯვა, რომელსაც ის ამ დროს განიცდის? ეს იქნებოდა განსაწმენდლის სხვა ფორმა, რომელიც, როგორც წმ. მარკოზი ამტკიცებს, ვერ იარსებებს. თუ დავუნრუნდებით თეოდორას თხრობას, ვნახავთ, რომ მის სულს საზვერეებში უნდა გაველო მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ცხონებული იყო. მაშასადამე არავითარი სარგებლობა არ ჰქონდა მათში გავლას და თუ რაიმე სასარგებლო უნდა ყოფილიყო, ანგელოზები უეჭველად მიუთითებდნენ ამაზე თეოდორას. აქედან გამომდინარე, ჩვენ შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ საზვერეები არ არსებობენ ადამიანების სულებისათვის.

მაშინ ჩვენ ვალდებული ვართ ვიფიქროთ, რომ საზვერეები დემონებისათვის არსებობენ. რა მოგება შეიძლება მათ აქედან მიიღონ? მათი თვალსაზრისით - ძალიან დიდი. ჯერ ერთი. რადგან ისინი მძვინვარე არსებები არიან, ამგვარად შეძლებდნენ გარკვეულად დაეკმაყოფილებინათ თავიანთი უსაზღვრო წყურვილი კაცობრიობის წინააღმდეგ ბოროტის ქმნისა. საწყალი სულის სატანჯველად წარმოაჩენდნენ მის თითოეულ ცოდვას და თუ გაუმართლებდათ, ჯოჯოხეთშიც ჩააგდებდნენ. მეორეც, ეს განამტკიცებს დემონების უკიდურეს სიამაყეს, რომ ქრისტეს განკაცებას ისინი არ დაუსუსტებია და კვლავ შეუძლიათ სამაგიერო გადაუხადონ ადამიანს. ცოდვაში ჩააგდონ და სიკვდილის შემდეგ ამ ცოდვის გამო დატანჯონ. აქედან გამოჩნდებოდა, რომ ისინი ,,დაგმობილი დამნაშავეები“ კი არ არიან, არამედ ჯერაც აქვთ უფლებები: თუკი დემონები ადამიანს უფრო მეტ ბოროტ საქმეს უპოვნიან, ვიდრე ანგელოზები - კეთილ საქმეებს, მათ შეუძლიათ უთხრან ანგელოზებს: ,,წადით აქედან! ჩვენ უფლებები გვაქვს ამ სულზე!“ და მესამე, ისინი იქნებოდნენ ზეცისაკენ მიმავალი გზის ბატონ-პატრონი. მაგრამ შეიძლება ამის წარმოდგენა, რომ ღმერთი ასეთი პატივის ღირსად გახდიდა ამ ამბოხებულ და წყეულ ქმნილებებს? მკრეხელობაა მარტო იმის ფიქრიც კი, რომ ღმერთი უშვებს საზვერეების ჩახლართული სისტემის არსებობას მხოლოდ იმიტომ, რომ ასიამოვნოს დემონებს. გამოდის, რომ საზვერეებს არავითარი დანიშნულება არ ჰქონიათ. წმ. მარკოზ ეფესელის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ,,რასაც დანიშნულება არა აქვს, ამაოდ არსებობს. და რადგან ღმერთს არაფერი შეუქმნია ამაოდ, მაშასადამე საზვერეები არ არსებობს“ (ათი არგუმენტი სალხინებლის წინააღმდეგ, V. Patrologia Orientalis XV 424).

თუმცა გრიგოლ თრაკიელი ცდილობს დაგვაჯეროს, რომ ღმერთი უშვებს საზვერეების არსებობას მხოლოდ იმისათვის, რომ ასიამოვნოს დემონებს და შესარულოს ადამიანური სამართლიანობის აუცილებელი მოთხოვნები და ამით ასაბუთებს, თუ რატომ უნდა გაევლო თეოდორას სულს საზვერეებში, მიუხედავად იმისა, რომ უკვე ცხონებული იყო, ამან დააკმაყოფილა დემონები (თუმცა ბერი ბასილის უდიდესი დამსახურებების გამო დემონებმა მიზანს ვერ მიაღწიეს). აქ დემონები წარმოდგენილი არიან როგორც ადამიანის ცოდვების კანონიერი მფლობელები და ეს ცოდვები ადამიანებმა მათგან უნდა გამოისყიდონ. ეს მკრეხელობაა, რადგან დავით წინასწარმეტყველი წერს: ,,შენ მხოლოსა შეგცოდე და ბოროტი შენს წინაშე ვყავ“ (ფსალ. 50:4); გრიგოლი დემონებს ღმერთის ადგილზე აყენებს. ის ჩვენში ნერგავს დემონების წინაშე უდიდეს შიშსაც; თუმცა წმინდა მამები საწინააღმდეგოს ჩაგვაგონებენ: ,,მაგრამ თუკი დემოენებს ძალაუფლება არ ჰქონდათ ღორებზეც კი, რამდენად ნაკლებად ექნებათ მათ ძალაუფლება ადამიანზე, რომელიც ღმერთის ხატადაა შექმნილი. ასე რომ ჩვენ უნდა გვეშინოდეს მხოლოდ ღმერთისა და გვძულდეს დემონები და არ გვეშინოდეს მათი“ (წმ. ანტონი დიდის ცხოვრება, პარაგრაფები 29, 30). თუ ჩვენ ასევე გავითვალისწინებთ, რომ გრიგოლს სხვა მრავალი უცნაური ხილვაც ჰქონდა, საზვერეების იდეის წარმომავლობა წარმართული და არაქრისტიანულია, რომ მხოლოდ გნოსტიკურმა ლიტერატურამ შემოინახა ინფორმაცია საზვერეებზე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ზემოთ თქმულის გათვალიაწინებით, გრიგოლის ხილვა დემონებისაგან იყო ჩაგონებული ადამიანების შეცდომაში შესაყვანად.

შემოკლებული თარგმანი წიგნიდან ,,ბერი ბასილი ,,ახლისა“ და ,,თეოდორას მითი.“ ერთი გნოსტიკური დოკუმენტის შესწავლა.

Synaxis Press, Dewdney, B.C., Canada, 1994.

(თბილისი, 20 სექტემბერი, 2003 წელი)

თამარ მესხის თარგმანი

უნეტარესო მთავარეპისკოპოსო მცხეთა-თბილისისა და კათოლიკოს - პატრიარქო სრულიად საქართველოისა, ბატონო ილია;

უწმიდესნო ძმანო მღვდელმთავარნო;

თქვენო აღმატებულებავ ხელისუფლების წარმომადგენლებო; ღრმადპატივცემულო ბატონო რექტორო;

ღრმადპატივცემულნო რექტორატის წარმომადგენლებო და პროფესორ-მასწავლებლებო;

ძვირფასო სტუდენტებო;

ცოდნის ტაძარში მოსულნი ისეთ დიდ სულიერ მღელვარებას განვიცდით, როგორსაც ზებუნებრივი საოცრების წინაშე და მისი განცდით გამოწვეული აღტაცებისას, რამეთუ ამ ტაძარში აღესრულება საიდუმლო შემეცნებისა ანუ თითოეული თქვენგანის ზიარება ჭეშმარიტებასთან.

სამყაროს შემოქმედის სახით ნამდვილად არსებობს ჭეშმარიტება. მეცნიერების ყოველი დარგი - ტექნიკური თუ ჰუმანიტარული - სამყაროს ერთ კონკრეტულ ნაწილს იკვლევს. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ ცდილობს აღმოაჩინოს და ჩასწვდეს აზრსა და სიბრძნეს თავად შემოქმედისა, მისივე ქმნილებათა არსის შესწავლის მეშვეობით.

დიდი და წმიდა საქმეა მეცნიერული მოღვაწეობა. იგი ჰგავს მცდელობას მორწმუნისა, რომელიც ისწრაფვის პირადად შეიცნოს შემოქმედის სიყვარულის მეშვეობით და ამ გზით უშუალო, პირადი კონტაქტი დაამყაროს მასთან.

ღმერთმა მისცა ადამიანს უნარი შემეცნებისა და უშუალო, ემპირული ცოდნის დაუფლებისა, რომელსაც საყვარელ სახესთან ურთიერთობით აღწევს. თქვენ, რომლებიც მეცნიერებას ემსახურებით, სხვადასხვა დარგის გამოცდილი მკვლევარნი, შემეცნებით ცოდნას ემსახურებით. ჩვენ კი, რომლებიც ღმერთის სამსახურს მივუძღვენით თავი, სიყვარულის მეშვეობით ვიძენთ უშუალო, პირად გამოცდილებას და ვეუფლებით ცოდნას მიუწვდომლის შესახებ, ღმრთის განკაცებამდე. მაგრამ ის მიუწვდომელი ღმერთი მოვიდა და დაემკვიდრა ჩვენს შორის, შეისხა ხორცი და ამ გზით გახდა ხილული და ხელშესახები, ძმა და მეგობარი ჩვენი, რომელმაც ჩვენთან ურთიერთობით მოგვმადლა ცოდნა და შვება თვისი პირი (სახის) უსაზღვრო მშვენიერებისა.

ერთი სიტყვით, მეცნიერები და მორწმუნენი ერთმანეთს ვხვდებით ერთსა და იმავე საბოლოო წერტილში და ერთი და იმავე მიზნის დასასრულს, თუმცა კი სვლას სხვადასხვა გზით ვიწყებთ. თქვენ მიჰყვებით გზას შემეცნებისას, რათა ღმრთის უხილავი მარადიული ძალა ღმრთისმიერვე ქმნილებათა ხილვით შეიცნოთ (რომ. 1: 20), ჩვენ კი მისი მეშვეობით გზას მივყვებით სიყვარულით, მისი მცნებების დაცვით და მასთან მიმსგავსებით; იმ იმედითა და რწმენით, რომ ისევე ,,ვიხილავთ მას, როგორიც არის“ (იოან. 3:2).

ამით აიხსნება ის დიდი სიხარული, რომელიც ამ ტაძარში მოსვლამ აღგვიძრა, ტაძარში, რომელშიც, ცნობიერად თუ გაუცნობიერებლად, მეცნიერების ყოველ დარგში, სამყაროს შემეცნების მეშვეობით სამყაროს შემოქმედის შეცნობაც იგულისხმება.

ვხედავთ, რომ საბოლოო მიზნად ჭეშმარიტების შეცნობა დაგისახავთ, მოგმართავთ გულითადი, მეგობრული, ძმური და მშვიდობიანი სალმით. კონსტანტინოპოლის ქრისტეს მიერ დიდი დედა-ეკლესია და პირადად ჩვენ დიდი სიყვარულითა და პატივისცემით ჩამოვედით თქვენს ქვეყანაში. მოგიტანეთ კურთხევა და მადლი ჩვენთა სიწმინდეთა და ჩვენისა სასოებისა, რომელიც ჩვენს მოკრძალებულ ტახტზეა დაუნჯებული და აგრეთვე მოგართვით ჩვენი გულები, გამსჭვალული პატივისცემითა და სიყვარულით, აღვსილნი საუკეთესო სურვილებითა და ლოცვა-კურთხევით.

მადლობას მოგახსენებთ მოწვევისათვის და სასიქადულო ქართველი მეცნიერის, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის მედლით ჩვენი უმდაბლესობის დაჯილდოებისათვის. დიდ მადლობას მოგახსენებთ აგრეთვე ამ საპატიო კათედრის დათმობისათვის. ვღებულობთ ამ პატივს, ვინაიდან მიგვაჩნია, რომ იგი ეძლევა მსოფლიო საპატრიარქოს მიერ მართლმადიდებლობაში დაგროვილი ემპირული ცოდნისათვის. რამეთუ ესეც ნამდვილი ცოდნაა, ძალზე განსხვავებული მეცნიერული ცოდნისაგან, მაგრამ, ნება მომეცით ვთქვა, - უფრო მეტად ცხოველმყოფელი და განმათავისუფლებელი. ეს არის ცოდნა მომნიჭებელი უკვდავებისა, სიხარულისა და მშვიდობისა. ის განსაკუთრებულადაა დაკავშირებული სულის შემეცნებით და სურვილისეულ ანუ მოწმედებისეულ უნარებთან, მაშინ როდესაც მეცნიერული ცოდნა უმეტესწილად ლოგიკასთან (გონებასთან) არის დაკავშირებული.

სულიერ ძალებთან ასეთი მიმართების მიუხედავდ, ცოდნის დაუფლების ეს ორი გზა ნაწილობრივ ერთმანეთს ხელს უწყობს, მაგრამ სწორი გზიდან გადახვევის შემთხვევაში ცდომილების სხვადასხვა მიმართულებისაკენ მიგვიძღვის. მეცნიერული ცდომილება არის ისეთი აზრი, შეხედულება, ჰიპოთეზა ან თეორია, რომლის დაცვაც შესაძლებელია, მაგრამ მისი უსაფუძვლობა საბოლოოდ მაინც გამომჟღავნდება. რელიგიური ცდომილება არის პიროვნული მოწონება, შინაგანი რწმენა და დარწმუნება იმ დებულებებში, რომელთა უსწორობაში ხედავენ სხვანი, მაგრამ არა თავად ცდომილნი.

ამიტომაც მეცნიერულ ცდომილებაში მყოფი, რომელსაც არა აქვს შემეცნებითი დამოკიდებულება თავისსავე მეცნიერულ შეხედულებებთან, ადვილად დაუბრუნდება მეცნიერულ ჭეშმარიტებას, რასაც ხელს შეუწყობს მეცნიერულ კანონებსა და გამოცდილებაზე დაფუძნებული მეცნიერული არგუმენტები და მტკიცებულებანი. რა თქმა უნდა, ამ კანონებს არა აქვთ შეუვალი ავტორიტეტი, რამეთუ ცოდნის გაღრმავება და მეცნიერული პროგრესი აბათილებს ხოლმე ადრე აღიარებულ მეცნიერულ არგუმენტებს.

რელიგიურ საკითხებში ცდომილნი კი, რომლებიც ძლიერი აფექტური დამოკიდებულებითაა დაკავშირებული თავისსავე ცდომილებასთან, ძნელად აღიარებენ თავიანთ შეცდომას, თუნდაც უამრავი არგუმენტი და მტკიცებულება მოუყვანონ მცდარი აზრის გასაბათილებლად. განსაკუთრებით შეუვალნი გაუნათლებელნი არიან, რომლებიც არ არიან მიჩვეულნი აზროვნებას და არც სხვათა ნააზრევის პატივისცემას; არ გააჩნიათ თავმდაბლობა და არც კრიტიკული განსჯის უნარი და ამით ამტკიცებენ წმიდა წერილის სიბრძნეს ,,განსაჯე ბრიყვი და თავს შეაძულებ“ (იგავნი სოლ. 9:9)

რელიგიურ ცდომილებათა ტიპოლოგიისას ისეთ გამოვლინებათა წინაშე აღმოვჩნდით, რასაც ჰქვია: ერესი, ფანატიზმი, ფუნდამენტალიზმი, ზილოტიზმი ანუ მოშურნეობა და სიძულვილი. წმიდა სულიერი თვალსაზრისიდან გამომდინარე, შესაძლებელია, ცდომილებაში ჩავარდნენ ის პირებიც, რომელთაც არა აქვს განსაზღვრული დოგმატურ ჭეშმარიტებათაგან გადახვევა. ასეთ შემთხვევებში ცდომილებაზე ვლაპარაკობთ სწორ საქციელთან ზმანებასა და ისეთ სულიერ მდგომარეობასთან მიმართებაში, რომელთა მიმართაც ცდომილებაში ჩავარდნილი პატივისცემით არის გამსჭვალული, მიუხედავად იმისა, რომ საქმე ეხება ფანტაზიის ნაყოფს ან სხვა, განსხვავებული წარმომავლობის მოვლენას.

ერესი ბერძნულ ენაზე ნიშნავს არჩევას, მჯობინებას. ერესთან გვაქვს საქმე მაშინ, როდესაც ამჯობინებენ იმას, რაც ჭეშმარიტად ეჩვენებათ, მაგრამ სიღრმისეულად ის მცდარი მოსაზრებაა და მას დოგმატურ ხასიათს სძენენ. მართლმადიდებელ ეკლესიაში არაერეტიკული ჭეშმარიტება კატაფატიკური და აპოფატიკური გზების მეშვეობით გამოითქმება. ეს იმას ნიშნავს, რომ ჭეშმარიტების გამოსახატავად ნებისმიერი ტერმინი არასრულია, მაგრამ მიუხედავად ამისა, ვიყენებთ მათ ურთიერთგაგებისათვის, ვითარცა პირობით ნიშნებს, რომელთა მიღმაც არსებობს ცდუნება.

მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის ჭეშმარიტება არ წარმოადგენს მხოლოდ ფორმულირებას; არ წარმოადგენს მხოლოდ აზროვნებას; იგი არის წმინდანთა გამოცდილება, ხოლო აქედან გამომდინარე, ყოველი ფორმულირება შეიმეცნება არ ,,წიგნით“ (ანუ დაწერილობით), რომელიც, მოციქულის სიტყვის თანახმად, მოაკვდინებს, არამედ სულით, რომელიც აცხოვნებს (2კორ. 2:3).

კითხვა, თუ როგორია, მაგალითად, იესო ქრისტე ან სულიწმინდა, შემეცნებით კანონთა და ფორმულირებათა საკითხს კი არ წარმოადგენს, არამედ მისი პირადი გაცნობისა და უშუალო ემპირული გამოცდილების სფეროს განეკუთვნება. ამიტომაც წმინდანების პირად გამოცდილებასა და მოწმობას ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, უფრო დიდი, ვიდრე აზროვნებისეულ ფორმულირებებს. სწორედს ამიტომ პირველი ეკლესია დოგმატების ფორმულირებით არ იყო იმდენად დაკავებული, რამდენადაც ცხოვრებისეული განცდით. იმას, ვისაც ქრისტეს გაცნობა სურდა, მის შესახებ წიგნით კი არ აღჭურვიდა, არამედ ქრისტესკენ მიუძღოდა, რათა მისთვის ეგრძნობინებინა მისი ცხოველმყოფელობა. რა თქმა უნდა, ესაუბრებოდა მას ქრისტეს მოძღვრებების საქმეთა შესახებ, იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა იცხოვროს ქრისტიანმა, მაგრამ ეს ყოველივე ხდებოდა არა იმისათვის, რომ იგი დოგმატური კანონებითა და ქრისტეს შესახებ თეორიული ცოდნით აღეჭურვა, არა იმიტომ, რომ ქრისტოლოგიის თეორიული მცოდნე გაეხადა, არამედ იმისათვის, რომ ქრისტესთან უშუალო ურთიერთობაში მიეყვანა. დოგმა მხოლოდ მაშინ ჩამოყალიბდა, როდესაც პირველი ერესები გამოჩნდა, როდესაც გაჩნდა მცდარი მოძღვრებები, რათა გამოემჟღავნებინა ცდომილება და განესხვავებინა ჭეშმარიტებისაგან.

ფანატიზმი, ფუნდამენტალიზმი, სიძულვილი და ზილოტიზმი ძირითადად აფექტური სულიერი მდგომარეობაა ცალკეული რელიგიისა თუ ზოგიერთი მოძღვრების მიმართ. მაგრამ თუკი პირველი სამი მოვლენა ადვილი გამოსაცნობი და დასაგმობია, გაუცნობიერებელი ზილოტიზმი ადვილად შეიძლება აღერიოს გაუცნობიერებულ ზილოტიზმთან, რადგან ზილოტიზმი სულის აფექტური - თავიდან მეტად კარგი - ენერგია და ძალაა, რომელიც შესაძლოა მიიმართოს როგორც ჭეშმარიტი სიკეთის, ასევე ფენომენალური და მოჩვენებითი სიკეთისკენ. წმიდა წერილში არაერთგზის ვხვდებით ღმერთის მოშურნეთა წყებას, მაგრამ წერილი ასევე არაერთგზის გმობს ისეთ მოშურნეობას, რომელიც არაა ღმრთისმიერი.

ამ საკითხის შესანიშნავი და სრული ანალიზი იაკობის ეპისტოლეშია მოცემული. ნაჩვენებია, თუ როგორ წარმოაჩენს ბრძენს საქმენი მისნი და ხაზგასმულია ისიც, რომ თუკი გულში მწარე შური და მტრობაა ჩაბუდებული, მაშინ ის სიბრძნე ზეგარდმო გარდამომავალი კი არ არის, არამედ - მიწიერი, ფსიქიკური, დემონური. ამას თან ერთვის ისიც, რომ სადაც არსებობს ,,შური და ხდომაი“, იქ უსათუოდ არსებობს ცბიერებაც; განმარტებულია ისიც, თუ როგორ გამოიცნობა ზეგარდმო სიბრძნე და ჩამოყალიბებულია ასე: ,,პირველად სიწმინდე არს და მერმე მშვიდობაი, სახიერებაი, მორჩილებაი, სავსე წყალობითა და ნაყოფითა საქმეთა კეთილთაითა, განუკითხველ და შეუორგულებელ“ (იაკ.3:17)

წმიდა მამანი მრავალგზის წარმოგვიჩენენ სიმშვიდეს, ვითარცა მართებულ სულიერ მდგომარეობას, ხოლო შურს - ვითარცა მცდარს. ათორმეტთა მოციქულთა სწავლანი გვირჩევენ: ,,შვილნო ჩემო... ნუ იქნები მრისხანე, ნუცა მოშურნე“ (თავი III), ხოლო ღირსმა თეოდორე სტუდილემა, რომელსაც არაერთგზის იმოწმებენ ზილოტები, თავისი ბერებისადმი მიმართვისას ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ბერი უნდა იყოს ,,მიზეზი მშვიდობისაი“, ხოლო თუკი იგი აღვსილია შურითა და მტრობით, განხეთქილების მოსურნეობით, მაშინ იგი არის ,,ბრმა და ახლომხედველი“ (სწავლ. 39-ე).

ისაია წინასწარმეტყველი, რომლის სიტყვებში წმინდა განგებებიდანაც არის ცნობილი, ბრძნულად განმარტავს ჭეშმარიტებას და ამბობს: ,,შური იმონებს გაუნათლებელ ხალხს“, ხოლო სიბრძნე ზირაქისა გვასწავლის: ,,შური და მრისხანება ამოკლებს დღეთ“; ამასვე ამბობს იობთან თანამოსაუბრე გამონათქვამით: ,,შეცდომილი იგი მოაკვდინის შურმა“ (იობ. 5:2)

მართლმადიდებელ ეკლესიაში მყოფი დღევანდელი ზილოტები კალენდრის საკითხს, დიაქრისტიანულ და რელიგიათშორის დიალოგებს, ე.წ. ეკუმენურ მოძრაობას ძირითად დოგმატურ საკითხთა რანგში განიხილავენ, ვინაიდან მცდარი დამოკიდებულება აქვთ როგორც ამ საკითხთა ზუსტი განზომილებების, ასევე შესაბამისი ქმედებების მიმართ. გამოაცალკევებენ ხოლმე მამათა ზოგიერთ გამონათქვამს და მათზე დაყრდნობით მცდარ მეცნიერულ საფუძვლებს აყალიბებენ.

ასე, მაგალითად, კალენდრის საკითხი ცხოვნების საკითხთა რანგში აჰყავთ, თითოეული ადამიანის ცხოვნების კრიტერიუმად წარმოაჩენენ მაშინ, როდესაც ის მხოლოდ წესრიგის საკითხს განეკუთვნება. ამავე დროს, უგულებელყოფენ წმიდა იოანე ოქროპირის სწავლებას, რომ ,,არ არსებობს დრო ღმერთისათვის“ და ასევე: ,,არცა დღეთა და არცა დროთ, და არცა წელიწადთ ვითვლით, არამედ ეკლესიას მივყვებით სიზუსტის დაცვით, სიყვარულსა და მშვიდობას ვამჯობინებთ ყველაფერს. და თუკი ეკლესიამ მაინც დაუშვა შეცდომა, ის არ იყო გამოწვეული დროის სიზუსტით, არამედ განხეთქილებითა და სქიზმით ჩადენილი დანაშაულის გამო. ამიტომაც ნურავინ მეტყვის სიტყვას დროის შესახებ, რამეთუ არ იქნება იგი ღმრთის მიერი“ (P.G.48,870). რაც შეეხება დიალოგებს, ზილოტები მათ მიუღებლად მიიჩნევენ, რადგანაც, მათი მტკიცებულებების თანახმად, დიალოგების მეშვეობით მზადდება ერთი საყოველთაო რელიგია ან ხდება მცდელობა ეკლესიების შეერთებისა, დოგმატური კანონების უგულებელყოფის ხარჯზე.

ორივე ბრალდება არსებითად უსაფუძვლოა. არაერთგზის განგვიცხადებია და კვლავაც ვიმეორებთ, რომ არ მოხდება არც ერთი ეკლესიის შეერთება მართლმადიდებელ ეკლესიასთან, თუკი ის ეკლესია, რომელიც მას უნდა შეუერთდეს, არ აღიარებს პირველი განუყოფელი ეკლესიის დოგმატურ მოძღვრებებს ანუ იმ დოგმატებს, რომლებიც რომის ეკლესიასთან მომხდარ განხეთქილებამდე არსებობდა და რომლებსაც მტკიცედ და მყარად იცავს ჩვენი წმიდა მართლმადიდებელი ეკლესია.

ზოგი იმასაც ამბობს, რომ დიალოგი ზედმეტია და მას ზიანი მოაქვს, ვინაიდან სხვა აღმსარებლობის ეკლესიები კვლავ თავიანთ განსხვავებულ მოძღვრებებს მიჰყვებიან, მოციქული პავლე კი გვეუბნება, რომ ნუ ვიმსჯელებთ ერეტიკოსებთან, განვეშოროთ მათ პირველი და მეორე სწავლების შემდეგ. მოციქულის რჩევა, რა თქმა უნდა, ყურადსაღებია, პატივისცემასა და დაცვას იმსახურებს; მაგრამ ისიც უნდა გავიაზროთ, რომ მოციქული ლაპარაკობს ცალკეული ერეტიკოსის შესახებ, დღევანდელი დიალოგები კი მიმდინარეობს სხვა აღმსარებლობის ეკლესიათა დელეგაციებთან, ხოლო მათი მეშვეობით ამ ეკლესიათა მილიონობით წევრთან, რომელთაც გააზრებულად კი არ მიუღიათ გადაწყვეტილება გამოჰყოფოდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიას, არამედ თავიანთი წინაპრებისაგან გადმოეცათ მემკვიდრეობით. დიალოგები მიმდინარეობს სწორედ მათი და მათ შორის მყოფ კეთილგანწყობილ პირთა მეშვეობით, რომელთაგან ბევრი კვლავ უბრუნდება მართლმადიდებლობის წიაღს, რომელსაც დიალოგების შემდეგ გამოქვეყნებული ლიტერატურის დახმარებით ეცნობა. ჩვენი ვალია დავიმოწაფოთ ყოველი ერი, თვით ისეთებიც, რომელთა უმრავლესობა სხვა აღმსარებლობას აღიარებს; მათ შორის კეთილგანწყობილნი კი ჩვენს წიაღში მივიღოთ, ერთი სიტყვით, საჭიროა გამორჩევა, როგორც ამას მიგვითითებს ჭეშმარიტად მართლმადიდებელი წმიდანი იოანე, ავტორი ,,კლემაქსისა“, თავის სიტყვაში გამორჩევის შესახებ და გვეუბნება: ,,ურწმუნოთ და ერეტიკოსებს, რომელნიც ბოროტებით თავს გვესხმიან, განვეშოროთ (შემდგომად ერთისა და ორისა სწავლებისა) (ტიტ.3:10). ხოლო მათ მიმართ, ვისაც სურს ჭეშმარიტების შეცნობა, ,,სიკეთის კეთება ნუ მოგვწყინდება“ (შდრ.გალ.6:9). მაგრამ ორივე შემთხვევაში ჩვენი საქციელი ჩვენს სულიერ ძლასა და გამძლეობასთან შესატყვისი უნდა იყო“ (სიტყვა XXVI, თავი II, მუხლი 11).

იგივე წმინდანი თავის სიტყვაში მწყემსის მიმართ წერს: ,,უძლურნი ნუ ჭამენ პურს ერეტიკოსებთან ერთად, როგორც ეს წმინდა კანონების მიერ არის დადგენილი. მაგრამ ისინი, ვინც ღმრთის მადლით ძლიერნი არიან, თუკი მიწვეულნი იქნებიან რწმენითა და კეთილი ნებით, და სურვილი აღეძვრებათ მათთან წასვლის, წავიდნენ სადიდებლად ღმრთისა.“

წმინდანის სიტყვებიდან ნათლად ჩანს, რომ ჩვენივე მოყვასთან დიალოგის არადელიკატური უარყოფა არ არის სწორი და სამაგალითო. გარდა ამისა, შეუძლებელია ჭეშმარიტების ქადაგება დიალოგის გარეშე. უფრო მეტიც, დიალოგის მიზანს წარმოადგენს სხვადასხვა სარწმუნოების ადამიანთა შორის მტრობის შესუსტება, რაც უსათუოდ წინ უნდა უსწრებდეს ჭეშმარიტების ქადაგებას (შდრ. საქმე მოციქ. 17:22-34). რელიგიებსა და დოგმატებს შორის არსებულმა მრავალწლიანმა პოლემიკამ, მტრობამ და შეტაკებებმა ვერ მიიყვანეს მონანიებამდე განსხვავებული დოგმატებისა და რელიგიების წარმომადგენლები. ვალდებულნი ვართ მოვსინჯოით მეთოდი ურთიერთგაგების, ნამდვილი კეთილი ნების გამომჟღავნების, შერიგებისა და დიალოგისა. მართალია, ძალზედ დამქანცველი, მაგრამ შედეგიანი. ამიტომაც მცდარად მიგვაჩნია ზილოტების თვალსაზრისი განმარტოებისა და სხვა აღმსარებლობათა თუ რელიგიების წარმომადგენლებთან ყოველგვარი დიალოგის შეწყვეტის თაობაზე. განმარტოებას მოჰყვება უარის თქმა ჭეშმარიტებისაგან შორს მყოფი ჩვენივე მოყვასის დამოწაფებაზე, რაც ეწინააღმდეგება ქრისტეს მოძღვრებას იმის შესახებ, რომ დავიმოწაფოთ ყოველნი ერნი (მათე 28:19), რაშიც, რასაკვირველია, სხვა რელიგიათა წარმომადგენლებსაც გულისხმობს. როგორ შეიძლება ველაპარაკოთ მათ ქრისტეს შესახებ, თუკი, უპირველეს ყოვლისა, დიალოგების მეშვეობით არ მოვიპოვებთ მათ ნდობას და არ დავარწმუნებთ ჩვენს მათდამი კეთილ სურვილებში?

ყველაფერი ის, რასაც ერთობლივი ძალისხმევით აკეთებენ ქრისტიანთა შორის თუ რელიგიათა შორის მიმდინარე დიალოგებში მონაწილენი ან მართლმადიდებელი ეკლესიები ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობისას, შედეგია საღმრთო მოშურნეობისა, რათა დაიმოწაფონ ყოველნი ერნი და არა იმისათვის, რომ გააღვივონ სინკრეტიზმი და განეშორონ ჭეშმარიტებას. არ ვაცხადებთა იმას, რომ ყოველ დიალოგზე ქრისტიანობისა და მართლმადიდებელი სარწმუნოების უშუალო ქადაგება მიმდინარეობს. ჯერ არ დამდგარა სანუკვარი დრო ასეთი მოქმედებისათვის. მაგრამ ამ დიალოგებზე ხდება ქადაგება ჭეშმარიტების შემადგენელი ნაწილებისა, ისევე როგორც ღაღადჰყვეს იგი წინასწარმეტყველებმა ქრისტეს შობამდე; ისევე როგორც თავად ღმერთმა მოსეს რჯულის მეშვეობით გამოუჩინა ჭეშმარიტება ჯერ კიდევ მის მისაღებად მოუმწიფებელ კაცობრიობას. და თუკი ღმერთი დაელოდა დროის შევსებას იმისათვის, რომ განკაცებულიყო და გამოცხადებოდა კაცობრიობას ქრისტესმიერი ჭეშმარიტებით, ჩვენ ვალდებულნი ვართ, გამორჩევით და ნაწილ-ნაწილ განვუცხადოთ ჭეშმარიტება იმათ, რომლებიც მას არ იცნობენ. განვუცხადოთ იმ ფარგლებში, რომლის მიღებისათვისაც ისინი მზად არიან.

ამის მაგალითს გვაძლევს თავად უფალი ჩვენი იესო ქრისტე, რომელმაც ჯვარცმამდე ცოტა ხნით ადრე თავის მოწაფეებს უთხრა: ,,ბევრი რამ მაქვს სათქმელი თქვენთვის, მაგრამ თქვენ მას ვეღარ იტვირთავთ“ (იოანე 16:12). გარდა ამისა, მოციქული პავლე კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეში წერს, რომ ელაპარაკა მათ, ვითარცა სულიერად ჩვილებს და მათ ასმევდა რძეს და ჯერ არ აძლევდა საჭმელს, ვინაიდან მათ მაშინ არ შეეძლოთ მისი მონელება (1კორ.3:2) ამრიგად, მართლმადიდებელი ეკლესია ვალდებულია მათ მიბაძოს და მოახდინოს დიფერენციაცია, როდესაც სხვა დოგმატებისა და სხვა რელიგიების წარმომადგენლებს ესაუბრება და კიდევაც აკეთებს ამას დიდი დელიკატურობით. ჭეშმარიტების შებღალვას არ ნიშნავს ის, თუკი ყველა შემთხვევაში სრულად არ განაცხადებ მას; ისევე როგორც ქრისტეს არ გადაუხვევია ჭეშმარიტებისაგან, როდესაც ჯვარცმის წინ ბოლომდე არ გაუმჟღავნა სათქმელი თავის მოწაფეებს.

გვესმის იმათი მოშურნეობის, რომლებიც სრულ განმარტოებას გვთავაზობენ მას შემდეგ, რაც სხვა აღმსარებლობათა და სხვა რელიგიათა წარმომადგენლები ყურად არ იღებენ ჩვენგან პირველ და მეორე სწავლებას. იმათიც გვესმის, რომელთაც სურთ, რომ სხვა დოგმატებისა და რელიგიების წარმომადგელებთან ყოველი ურთიერთობისას თუ შეხვედრისას უშუალოდ ქრისტეზე ვილაპარაკოთ. მაგრამ ასეთი მოქმედება არ არის დელიკატური. ისინი არ ითვალისწინებენ წმიდა წერილის სიბრძნეს: ,,ჟამი არს დუმილისაი და ჟამი სიტყვისაი“ (ეკლესიასტე 3:7)

და აი, დადგა დრო ჩვენი სიტყვის დასრულებისა და ყოველივე ზემოთ თქმულის ერთი მოკლე წინადადებაში თავმოყრისა: ,,ჟამი ყოვლისა საქმისა ცასა ქუეშე“ ღმრთის განგების მიერ დგინდება.

მადლობას მოგახსენებთ მოთმინებისა და ყურადღებისათვის.

მადლი და ღმრთის მიერი უხვი წყალობა იყოს თქვენ ყოველთა თანა.

ამინ.

მისი ყოვლადუწმიდესობა მთავარეპისკოპოსი კონსტანტინოპოლისა, ახლისა რომისა და მსოფლიო პატრიარქი ბართოლომეოს I საქართველოში. სიტყვათა კრებული.

ბერძნულიდან თარგმნა და წინასიტყვაობა დაურთო თამარ მესხმა.

თბილისი, 2004.

ინტერვიუ საქართველოში იეჰოვას მოწმეთა წარმომადგენელ გენადი გუდაძესთან

ნოდარ ლადარია

- რამდენიმე სიტყვით მოგვახსენეთ საქართველოში თქვენი მდგომარეობის შესახებ.

- საქართველოში იეჰოვას მოწმეთა ისტორია 1950-იანი წლებიდან იწყება. იმ დროს საბჭოთა კავშირში ჩვენი სარწმუნოება აკრძალული იყო და მხოლოდ 1990-იანი წლებიდან მოგვეცა მცირეოდენი საშუალება, თავისუფლად გვეღიარებინა ჩვენი მრწამსი. ამჟამად იეჰოვას მოწმეთა რიცხვი ჩვენს ქვეყანაში თხუთმეტი ათასს აღწევს, მაგრამ ჩვენს შეხვედრებს რეგულარულად ესწრება ოცდაათ ათასამდე ადამიანი - ვგულისხმობ ყველა მსურველს, რადგან ჩვენი შესაკრებლების კარი ყველასათვის ღიაა.

- ამას, ბუნებრივია, მოსდევს შემდეგი შეკითხვა: როგორ ხედავთ თქვენს მდგომარეობას ახალ საქართველოში?

- მინდა გამოვთქვა სიხარული იმის გამო, რომ დღეს უფრო მეტად, ვიდრე ოდესმე, გაუმჯობესდა იეჰოვას მოწმეთა მდგომარეობა ჩვენს ქვეყანაში. რა თქმა უნდა, ეს შეფასება შედარებითია: ვგულისხმობ საქართველოს სხვა ისტორიულ პერიოდებს. ახლა კი თავისუფლად ვართ ამ ოფისში და ჩვენს საქმიანობას ხელს არ უშლიან, ეს ერთ-ერთი დამადასტურებელია იმისა, რომ ვითარება მართლაც გაუმჯობესდა. აქამდე ჩვენ იატაკქვეშეთში გვიწევდა მოღვაწეობა...

- იატაკქვეშეთში მაშინ მიდის ადამიანი, როცა დევნას განიცდის. რაში გამოიხატებოდა ეს დევნა?

- საბჭოთა კავშირის დროს გასაგებია, რაშიც გამოიხატებოდა. დამოუკიდებელი საქართველოს პერიოდის დასახასიათებლად კი ესეც საკმარისია: იურიდიული აღიარება მხოლოდ 1998 წელს მივიღეთ და 2000 წელს ისევ ჩამოგვართვეს. მხოლოდ 2003 წლის 28 ნოემბერს, ,,ვარდების რევოლუციის” მეექვსე დღეს აღგვიდგინეს რეგისტრაცია იუსტიციის სამინისტროში. ჩვენ ახლა ვითვლებით აშშ-ის ,,საგუშაგო კოშკის” ფილიალად. შემიძლია ვთქვა, რომ 1998-2000 წლებში დევნა სრულიად აუტანელი იყო.

- ახლახან ახსენეთ ,,საგუშაგო კოშკი”. ჩემი წარმოდგენით ეს ჟურნალია. უფრო დაწვრილებით ხომ არ ახსნიდით, რას ნიშნავს ეს სიტყვები?

- უბრალოდ, რაიმე რელიგიის რეგისტრაციაში გატარება არ შეიძლება. ფორმალურად იეჰოვას მოწმეებს, როგორც განსაკუთრებულ სარწმუნოებას, ვერ გაატარებ რეგისტრაციაში. ამიტომ ჩვენი ცენტრი თვით ამერიკის შეერთებულ შტატებში ჯერ კიდევ XIX საუკუნიდან ირიცხება, როგორც ,,საგუშაგო კოშკის, ბიბლიისა და ტრაქტატების საზოგადოება”. ყველამ იცის, რომ საქმე ეხება იეჰოვას მოწმეთა რელიგიას, მაგრამ იურიდიული პირი არის ხსენებული ასოციაცია.

- თქვენ საკუთარ თავს განსაკუთრებულ რელიგიად აღიქვამთ თუ სხვა სარწმუნოების განშტოებად?

- არა, ეს არის ინდივიდუალური რელიგია და არავითარი სხვა სარწმუნოების განშტოებას არ წარმოადგენს. ეს არის ცენტრალიზებული რელიგია და გავრცელებული 235 ქვეყანაში. თავისი არსით იგი ეფუძნება ბიბლიას - ეს არის ჩვენი ავტორიტეტი.

- ბიბლიიდან რამდენიმე მსოფლიო რელიგია წარმოიშვა... ახლავე აგიხსნით, რისი თქმა მსურს: მაგალითად, კათოლიციზმი და მართლმადიდებლობა არაა ორი სხვადასხვა რელიგია. თქვენ კი თქვენს თავს განსხვავებული რელიგიის წარმომადგენლებად აღიქვამთ. მიგაჩნიათ, რომ თქვენი სარწმუნოება ქრისტიანულისგან განსხვავდება?

- ჩვენი მრწამსი აბსოლუტურად ქრისტიანულია. მიგვაჩნია, რომ ჩვენი სარწმუნოება არის ზუსტად ის რელიგია, რომელიც პირველ საუკუნეში იესო ქრისტემ ჩამოაყალიბა.

- ძირითადად რომელ სოციალურ ფენას განეკუთვნებიან თქვენი მიმდევრები?

- ჩვენს ორგანიზაციაში ასეთ აღრიცხვას არ ვატარებთ. მაგრამ თუ გადავხედავთ ჩვენს მიმდევრებს, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ყველა სოციალური ფენის, ყველა პროფესიის ხალხია წარმოდგენილი. გვყავს მუშები, ფერმერები, პედაგოგები, დიასახლისები, იურისტები, ექიმები, მინისტრები... ქვეყანას გააჩნია. ასევე საქართველოშიც. ვერ ვიტყვი, რომ რომელიმე სოციალური ფენა სხვაზე უფრო მეტადაა წარმოდგენილი.

- სიტყვა ,,მოწმე” თქვენი რელიგიის დასახელებაში ნიშნავს ადამიანს, რომელიც საკუთარ მრწამსს ქადაგებს, ადასტურებს, მოწმობს სხვათა წინაშე. საქართველოში არიან თუ არა ადამიანები, რომლებიც ფაქტობრივად თქვენთან არიან, მაგრამ ამა თუ იმ მიზეზის გამო არ ამჟღავნებენ ამას, ანუ არ ამოწმებენ საკუთარ მრწამსს საჯაროდ, როგორც ამას რელიგია ავალებს?

- არა, ეს შეუძლებელია. დავაკონკრეტებ: როცა იეჰოვას მოწმე მინისტრებზე ვლაპარაკობდი, არ ვგულისხმობდი საქართველოს. ასეთი მინისტრები აქ არ არიან. მაგრამ ვითარება, პიროვნება იეჰოვას მოწმე რომ იყოს და ამას მალავდეს, აბსურდულია - ამის ალბათობა ნულის ტოლია. არ შეიძლება იყო იეჰოვას მოწმე და არ ამოწმებდე შენს მრწამსს. ჩვენთვის ქადაგება ცხოვრების წესია. თვით იესომ დაგვავალა ეს, როცა მოციქულებს უთხრა: წადით და მოიმოწაფეთ... ეს არის ბრძანება, რომელიც მსოფლიოში ყველაზე დიდი პიროვნებისგან მივიღეთ. ეს ჩვენი ვალია.

- რამდენადაც შემიძლია ვიმსჯელო, ადამიანს, რომელიც საკუთარ თავს იეჰოვას მოწმეს უწოდებს, ძალიან ბევრი თავისუფალი დრო უნდა ჰქონდეს... ამას მოითხოვს ქადაგების მოვალეობა. ასეთი ადამიანი ქვეყნის სამოქალაქო ცხოვრებაში, ალბათ, ვერ მიიღებს სათანადო მონაწილეობას. რატომღაც მგონია, რომ იეჰოვას მოწმე შეიძლება გახდეს მხოლოდ იმ სოციალური ფენის წარმომადგენელი, რომელიც სახელმწიფოს ცხოვრებაში დიდ როლს არ ასრულებს...

- მე ასე არ ვიტყოდი. ჯერ ერთი, იეჰოვას არც ერთი მოწმე დღე და ღამე, ოცდაოთხი საათის განმავლობაში ქადაგებით არაა დაკავებული. ამისთვის არსებობს შაბათი, არსებობს კვირა, არსებობს საღამოები. სხვათა შორის, არც სხვა ადამიანები დგანან ყოველდღე ოცდაოთხი საათი ქვეყნის სამსახურში. რა პასუხისმგებლობაც არ უნდა ჰქონდეს ადამიანს, მას აქვს ნორმალური რვასაათიანი სამუშაო დღე, რომლის შემდეგ თავისუფალია. ჩვენთან არავის მოეთხოვება იმაზე მეტი, რამდენიც შეუძლია. ჩვენი სარწმუნოების მიმდევრები თავიანთ სამუშაო ადგილებზეც პატიოსანი და შრომისმოყვარენი უნდა იყვნენ: მაგალითად, იეჰოვას მოწმე პედაგოგს ევალება ბავშვებს პატიოსნად ასწავლოს და მხოლოდ ამის შემდეგ შეუდგეს იმ უშუალო საქმიანობას, რომელსაც რელიგია მოითხოვს.

- კიდევ ერთი შეკითხვა მოწმობის შესახებ. ავიღოთ რომელიმე ქრისტიანული მიმდინარეობა. მაგალითად, კათოლიკობა. აქ ჩვენ ვპოულობთ სარწმუნოების დასამოწმებელ ურიცხვ ლიტერატურას, მაგრამ ეს ლიტერატურა სტრუქტურებულია. არსებობს წიგნები, რომლებითაც ხელმძღვანელობენ თეოლოგიის პროფესორები, არსებობს ადვილად გასაგები წიგნები ბავშვებისთვის, არსებობს მაღალი დონის პოპულარული წიგნები ჩვეულებრივი მრევლისთვის. ამისგან განსხვავებით იეჰოვას მოწმეთა ტექსტები, რომლებიც მე შემხვედრია, დაახლოებით ერთნაირი დონისაა. არის თუ არა თქვენი ქადაგება სტრუქტურებული? შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ იეჰოვას მოწმეთა უნივერსიტეტი?

- არა, სპეციალური უნივერსიტეტი არ არსებობს. მხოლოდ შეერთებულ შტატებში არის იეჰოვას მოწმეთა სკოლა ,,გალაჰადი”, რომლის დამთავრების შემდეგ პიროვნება იღებს მისიონერის სერტიფიკატს. ეს სასწავლებელი განკუთვნილია იეჰოვას მოწმეებისათვის, რომლებიც მზადდებიან მისიონერებად. განსხვავება ჩვეულებრივი წევრებისგან ისაა, რომ მისიონერის სერტიფიკატის მქონე ადამიანებს აგზავნიან მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში, ისინი თავიანთ თავს სრულად უძღვნიან ქადაგებას.

- ყოველგვარი კულტურა თავისი განვითარების პროცესში სტრუქტურას იძენს: მასში გამოიყოფა ,,დაბალი”, ,,საშუალო” და ,,მაღალი” დონეები. შესაძლოა იეჰოვას მოწმეთა კულტურის ასეთი მონოლითობა მხოლოდ იმითაა გამოწვეული, რომ სარწმუნოება საკმაოდ ახალგაზრდაა, სულ რაღაც 150 წელს ითვლის. მაგრამ როგორაა დაკავშირებული ეს თქვენს საზოგადოებრივ იდეალთან? თქვენ მოგწონთ საზოგადოება, სადაც ყველა ერთნაირია, ერთნაირად ფიქრობს, განვითარების ერთ დონეზე იმყოფება?

- რა თქმა უნდა, პიროვნებას აქვს ინდივიდუალური თვისებები და ეს გასაგებია. რაც შეეხება მრწამსს, რომელიც ყველას ერთი გვაქვს - ბიბლია ხომ ერთია და არა ორი - ამ მრწამსსა და მოძღვრებას ყველანი ერთნაირად ვღებულობთ. ჟურნალი ,,საგუშაგო კოშკი”, მაგალითად, გამოდის წელიწადში თხუთმეტი ნომერი და ისწავლება კრებებზე. ამიტომ მილიონობით იეჰოვას მოწმე სწავლობს ერთსა და იმავე პროგრამას. სადაც არ უნდა იყოს იეჰოვას მოწმე - საქართველოში, ესპანეთში თუ ავსტრალიაში - მას ერთი და იგივე შეხედულებები აქვს და ერთი და იმავე მოძღვრებით ხელმძღვანელობს.

- ხდება თუ არა კამათი თქვენს შეკრებებზე? არის თუ არა დისკუსია?

- შეკრებების ფორმა კითხვა-პასუხია. იქ ყველაფერი წინასწარაა განსაზღვრული, ხოლო პიროვნებები, რომლებიც უკვე არიან იეჰოვას მოწმეები, ჯერ კიდევ მონათვლამდე თვეების ან წლების განმავლობაში სწავლობდნენ ბიბლიას და ღებულობდნენ ამ შემეცნებას ისე, როგორც ამას იეჰოვას მოწმეები ვაღიარებთ. ყველა მონაწილე უკვე გათვითცნობიერებულია იმ დონემდე, რომ კამათი ან დისკუსია, რომელსაც თქვენ გულისხმობთ, ფაქტობრივად არ არსებობს. ამიტომ კრებებზე სუფევს სიმშვიდე: ლაპარაკობს ერთი, ჩუმად არიან დანარჩენი. თუ ვინმეს რამე არ ესმის, მას განუმარტავენ.

- ახლა წარმოვიდგინოთ, რომ მე მსურს იეჰოვას მოწმე გავხდე. რა თქმა უნდა, შინაგანი დაბრკოლება ბევრი იქნება, მაგრამ ერთ-ერთზე ყურადღებას გავამახვილებ. ყველა თქვენს ბეჭდვით გამოცემაში, ასევე ამ შენობის დერეფნებში, ვხედავთ ერთი და იმავე სტილით შესრულებულ გამოსახულებებს. ეს გამოსახულებები თითქოს ფოტოგრაფიული მსგავსების მიღწევას ცდილობს, ეს სტილი ბაძავს არა სინამდვილეს, როგორც ხელოვნებას შეეფერება, არამედ ფოტოგრაფიას. მექმნება შთაბეჭდილება, რომ იყო იეჰოვას მოწმე, ნიშნავს იყო ადამიანი, რომლისთვისაც უცნობია განზოგადების ან აბსტრაქციის დონეთა ის მრავალფეროვნება, რომელიც საუკუნეთა განმავლობაში გამოიმუშავა ხელოვნებამ; იყო ადამიანი, რომელსაც მხოლოდ ერთი საზომი აქვს: ჰგავს თუ არ ჰგავს. პირადად არ შემიძლია ვიყო ასეთი ადამიანი. შემიძლია თუ არა მე ვიყო იეჰოვას მოწმე? შეიძლება თუ არა თქვენთან მოვიდეს ადამიანი, რომელსაც ეცინება ასეთ ხელოვნებაზე?

- რა თქმა უნდა, შეიძლება. ჩვენ გვყავს ხელოვნების სხვადასხვა მუშაკები. ეს სულ სხვა სფეროა, ცხოვრებისეულად გასაგები და ნორმალური. იესო ქრისტე, მაგალითად, დურგალი იყო და ბევრ სხვაზე კარგად შეეძლო სკამის ან მაგიდის გაკეთება. მაგრამ სარწმუნოების საკითხი სრულიად ცალკე დგას. რაც ჩვენი გამოსახულებების შესახებ ბრძანეთ, ეს მართლაც ასეა, მაგრამ ამაზე ლაპარაკი შორს წაგვიყვანს. უბრალოდ ვიტყვი, რომ გამოსახულებები ჩვენთვის არავითარ დამატებით როლს არ ასრულებს, გარდა ილუსტრაციისა.

- საქართველოში ერთ-ერთი ბრალდება იეჰოვას მოწმეთა მიმართ იყო მათი დამოკიდებულება სისხლის გადასხმისადმი. რა შეგიძლიათ თქვათ ამის შესახებ?

- ამაზე მოკლედ ლაპარაკი ძალიან ძნელია. მოვიყვანდი ერთ მაგალითს: კათოლიკეები კრძალავენ ორსულობის ხელოვნურ შეწყვეტას. მაშინაც კი, როცა დედის ან ბავშვის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება. ჩვენი დამოკიდებულება სისხლის გადასხმის მიმართ ბიბლიას ემყარება. ხომ შეიძლება მოვუსმინოთ იმ მეცნიერებსაც, რომლებიც სისხლის გადასხმის წინააღმდეგნი არიან? ნუთუ მათი აზრი არაა მისაღები? ამერიკის შეერთებულ შტატებში, მაგალითად, არსებობს ეგრეთ წოდებული უსისხლო კლინიკები, სადაც სისხლს არ გადაუსხამენ პაციენტის თანხმობის შემთხვევაშიც. ხომ შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ეს მკურნალობის დონის ამაღლებას უკავშირდება. მაგრამ თემა ძალიან ვრცელია და მასზე მოკლედ საუბარი, როგორც ვთქვი, ძნელია.

- რას იტყოდით სამხედრო სამსახურთან თქვენს დამოკიდებულებაზე?

- შეიძლება ითქვას, რომ დღეს ეს საკითხი მოხსნილია. აქ, განსხვავებით სომხეთისაგან, ციხეში უკვე არავინ ზის იმიტომ, რომ უარს აცხადებს ჯარში წასვლაზე. სახელმწიფო გვთავაზობს ალტერნატიული სამსახურის საკმაო არჩევანს.

- ახლა კი წარმოვიდგინოთ სახელმწიფო, რომელიც მხოლოდ იეჰოვას მოწმეებისგან შედგება. შეგიძლიათ ამის წარმოდგენა?

- დიახ, ასეთი იქნება მალე, ძალიან მალე. მთელი დედამიწა იქნება ასეთი...

- არა, მე ვგულისხმობ ერთ ცალკე აღებულ სახელმწიფოს. ასეთ სახელმწიფოს ჯარი არ ეყოლება?

- არის უტოპია და არის რეალობა. არა მგონია, ოდესმე იეჰოვას მოწმეებმა ერთი მთლიანი, მაგრამ ცალკე აღებული სახელმწიფო შეადგინონ. მაგრამ არის მეორე მხარეც: შეგახსენებთ განდის სიტყვებს დიდი ბრიტანეთის მთავრობის მიმართ.განდი წერდა, თუ ინდოეთი და ბრიტანეთი მათეს სახარების მეხუთე თავში გამოთქმულ იდეებზე შეთანხმდებიან, ამით არა მარტო საკუთარ, არამედ საკაცობრიო პრობლემებსაც გადაწყვეტენო. მაგრამ რეალურ ცხოვრებაში, სამწუხაროდ, ეს მხოლოდ უტოპიაა.

- საქართველოში ძალიან ეთაყვანებიან ეროვნულ ტრადიციებს. მართალია, ჯერ არ შემხვედრია ადამიანი, რომელიც დალაგებულად ჩამომიყალიბებდა, რა იგულისხმება, მაგრამ ახლა სხვა რამ მაინტერესებს: არსებობს თუ არა კონფლიქტი იეჰოვას მოწმის მიმართ მოთხოვნებსა და ქართულ ყოფით ტრადიციებს შორის?

- საქართველოს უამრავი ლამაზი ტრადიცია აქვს, რაც სულაც არ არის უცხო ან საწინააღმდეგო იმისა, რაც ბიბლიაში წერია. მაგრამ იმასაც ვერ ვიტყვით, რომ დედამიწაზე კაცობრიობა ბიბლიური კანონებით ცხოვრობს: ასე რომ საქართველოშიც, როგორც ყველგან, ბევრი რამაა ისეთი, რაც ჯობია, რომ არ ყოფილიყო. ჩვენ, იეჰოვას მოწმეები, საქართველოში, ისევე როგორც ყველა სხვა ქვეყანაში, ვცდილობთ ამ ორი ფაქტორის გათვალისწინებას. თუ რაიმე ქცევა ეწინააღმდეგება ბიბლიის მოთხოვნებს, ამისგან თავს ვიკავებთ, მაგრამ დანარჩენ შემთხვევაში ეროვნული ტრადიციები, საქართველოშიც და სხვა ქვეყნებშიც, მშვენიერი და მისასალმებელია.

- დაბოლოს, ჩვენში იეჰოვას მოწმეებთან დაკავშირებით არსებობს ბევრი მითი. ერთ-ერთი ასეთია იეჰოვას მოწმეთა გაფრენა. შემთხვევა გეძლევათ, გააქარწყლოთ ეს მითი.

- გავიხსენოთ, რომელ წელს შეიქმნა ეს ცილისწამება: სწორედ იმ პერიოდში, როცა იეჰოვას მოწმეებს წართმეული ჰქონდათ იურიდიული აღიარება. მაშინ მასმედია, ხელისუფლების დიდი ნაწილი, საზოგადოების ზოგიერთი წარმომადგენელი თითქმის ერთხმად იყო მიმართული იმისკენ, რომ ხალხის თვალში გამოვჩენილიყავით უგუნურ ფანატიკოსებად. გაფრენასთან დაკავშირებული აბსურდის მხილება ძალიან ადვილია: ჩვენი მრწამსით, დედამიწაზე უნდა ვიცოცხლოთ, სწორედ აქ უნდა იყოს ჩვენი ადგილი და სად უნდა გავფრინდეთ? არსად გაფრენას არ ვაპირებთ. მაშინ საქართველოში ისევ ძველი სისტემა მოქმედებდა, იმის მსგავსი, რაც საბჭოთა კავშირში იყო, როცა სახელმწიფო უშიშროება ჭორებს ავრცელებდა ვინმეს დისკრედიტაციის მიზნით. ვიკითხოთ, რატომ აღარ ხდება ამგვარი სენსაციები ბოლო სამი წლის განმავლობაში? რაო, გამოვსწორდით იეჰოვას მოწმეები?

დასასრული. დასაწყისი იხ. ჟურნ. „ზღვარი” №2(7) 2006; ჟურნ. ,,არჩევანი” № 1, 2006.

კონსტანტინე კოსტიუკი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

ორი მორალი

ჭეშმარიტებისა და მართლმადიდებელი ქრისტიანობის წინაშე შევცოდავთ, თუკი მივიჩნევთ, რომ ფუნდამენტალიზმი და მისთვის დამახასიათებელი კულტურული აგრესია ჩნდება იმ სულიერი მოწოდებისგან, რომელიც შეადგენს მართლმადიდებლობის არსს და მიმართულია ნებისმიერი აგრესიის წინააღმდეგ. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ეს მოწოდება იქნა მოსმენილი, მაგრამ გაუკუღმართებული და ინსტრუმენტალიზებული ფუნდამენტალიზმის მიერ. სულიერი მოწოდების მიმართ შეიძლება იყოს სხვაგვარი რეაგირებაც, როდესაც ქრისტიანული უწყება წარმოდგენილია როგორც სიყვარულის უწყება, როგორც პიროვნების განთავისუფლება და კულტურული განვითარების ხელშეწყობა. ამგვარ გზას, რომელიც კულტურული კონფლიქტების ჰარმონიზაციისა და მოდერნის ზნეობრივი ფორმების მოძებნის ნებას იძლევა, მართლმადიდებლობა, ადრე თუ გვიან, მიაგნებს. ფუნდამენტალიზმის საფუძვლები კი, რომელიც აღრმავებს კონფლიქტებს და ამწვავებს მორალურ პრობლემებს, უნდა ვეძებოთ არა რელიგიურ, არამედ კულტურულ -სოციალურ სფეროში. სწორი იქნება თუ ვიფიქრებთ, რომ თავად წინააღმდეგობა ,,უარყოფის მართლმადიდებლობისა ,,(ფუნდამენტალიზმის) და ,,აღმშენებლობის მართლმადიდებლობისა” (მართლმადიდებლობის თანამედროვე ფორმები) გამომდინარეობს ორი მორალის, ორი ეთოსის შეჯახებიდან, რომლებიც შესაბამისად განეკუთვნება არქაულ და თანამედროვე საზოგადოებებს.

ამგვარი დასკვნის გაკეთება შესაძლებელია, თუკი გავაანალიზებთ კონკრეტულად რა არის ფუნდამენტალიზმის მხრიდან კულტურის კრიტიკის მიზეზი. ეს კრიტიკა კონცენტრირდება ზნეობრივი პრობლემების მხოლოდ ზოგიერთ ასპექტზე: გარყვნილება და პორნოგრაფია, კონტრაცეპცია და აბორტები, ახალგაზრდობის მიერ მორალური ორიენტირების დაკარგვა და სკოლებში ვალეოლოგიის სწავლება, მრუშობა და სქესობრივი ცხოვრება ქორწინებამდე. რა თქმა უნდა, არ არის დავიწყებული არც ალკოჰოლიზმი და ნარკომანია, საზოგადოების კრიმინალიზაცია და მომხმარებლობა, გენური ინჟინერიის ექსპერიმენტები და ევთანაზია, განსაკუთრებით ,,საბაზრო” სექტანტობის სულიერი ქაოსი და დასავლური პროზელიტიზმის აგრესიულობა. მაგრამ სექსუალური მორალისა და ზნეობრივი დაცემის საკითხებიც არსობრივად დაიყვანება მხოლოდ ოჯახური თანაცხოვრებისა და სიცოცხლის ბიოლოგიური ჯანმრთელობის, უსაფრთხოების საკითხებზე. სხვა მრავალი ეთიკური პრობლემა, იქნება ეს საზოგადოებრივი ძალადობა, ტოტალიტარულ-ავტორიტარული ისტორია და თანამედროვეობა, პიროვნების უფლებათა დარღვევა, სიკვდილით დასჯა, კორუფცია, სიღარიბე, ისეთებიც კი, როგორიცაა: ქურდობა, ხულიგნობა, ლოთობა და ბილწსიტყვაობა და ა.შ. ან საერთოდ არ განიხილება, ან განიხილება მხოლოდ როგორც ოჯახის დანგრევის მიზეზი. ამასთანავე ოჯახში ძალადობის, ქალთა ემანსიპაციის, ბავშვის უფლებების და მსგავს აქტუალურ პრობლემებს ხშირად არც ეხებიან. მათთან მიმართებაში პრობლემის დასმაც არ ხდება, არ არის გამომუშავებული სათანადო ენა, ცნებები. ისინი ახალია, დამახასიათებელია ინდუსტრიული საზოგადოებისათვის და ტრადიციისთვის არარელევანტურია.

სექსუალურ-გვარტომობრივი პრობლემატიკა არქაული მორალის არსს წარმოადგენს.

შევეცდები მის ტიპოლოგიურ ანალიზს. ამგვარ გვარ-ტომობრივ საზოგადოებაში მთავარ მოვლენას წარმოადგენს ბიოლოგიური დაბადება, რომელშიც ტომი თავის სასიცოცხლო ძალებსა და გაგრძელებას პოულობს. დაბადების მეშვეობით გვარტომობრივი ცხოვრება ინდივიდუალურს აღემატება. ტომი ყველაფერია, ინდივიდი - არაფერი. ტომი ღმერთი და მარადიულობაა. გვარ ტომობრივი საზოგადოების მთელი კულტურულ-სოციალური მოღვაწეობა მიმართულია იქითკენ, რომ მოხდეს ადამიანის სქესობრივი ცხოვრების ორგანიზება. არქაული მორალის მთავარ ამოცანას ათასწლეულების განმავლობაში წარმოადგენდა თავისუფალი სექსუალური ცხოვრების ტაბუირება. კულტურული პროცესი მრავალფეროვანს ხდიდა სექსუალურ-სოციალური ურთიერთობების ფორმებს, მაგრამ რჩებოდა სექსუალური წესრიგის არქაული იდეის გავლენის ქვეშ. პოლიგამური ურთიერთობები შეიძლებოდა შეცვლილიყო ოჯახური და მონოგამური ფორმებით, მაგრამ შეენაჩუნებინა უცნაური და ურთიერთგამომრიცხავი ელემენტები (მაგალითად, პირველი ღამის უფლება მკაცრად მონოგამიურ შუასაუკუნეობრივ ოჯახში), თუმცა გვარტომობრივი მორალის კულტურული კონტროლი არ სუსტდებოდა ათასწლეულების განმავლობაში. ობიექტად, რომლის წინააღმდეგაც მიმართულია გვარტომობრივი მორალი, გვევლინება ინდივიდის სექსუალური თავისუფლება, რომლის ფესვებიც მის ინსტიქტებშია. თავისუფლება ინტერპრეტირებულია როგორც ინსტიქტის გარყვნილება, იგი ემუქრება ტომის მორალურ სამყაროს და ამიტომ უნდა დაიძლიოს. შესაბამისად, თავისუფლება ამორალური ქცევისა და ცოდვის წყაროა. ტაბუ, მითი, რიტუალი, სოციალური იერარქია და ძალადობა - ეს ის ინსტრუმენტებია, რომლებითაც ტომი თავს იცავს ინდივიდის თავისუფლებისაგან.

როგორც ადამიანისა და ტომის ცხოვრება არ შემოიფარგლება სექსუალური ურთიერთობებით, ასევე კულტურული საქმიანობა არ ამოიწურება მათი შეზღუდვის ამოცანით. თავდაპირველად სხვა ყველა დანარჩენი ცხოვრებისეული ურთიერთობების რეგულირება ექვემდებარებოდა სექსუალური მორალის ამოცანებს. თუმცა სოციალური ურთიერთობების გამრავალფეროვნების შესაბამისად, სექსუალური მორალის სფერო ვიწროვდება. არასექსუალური (სამეურნეო, რელიგიური და ა.შ.) ურთიერთობები გარკვეული ზომით ტომისათვის უსაფრთხოა, ამიტომ აქ დაიშვება ინდივიდის უფრო მეტი სპონტანურობა და დამოუკიდებლობა. ამ სფეროში ინდივიდი პოულობს თავისუფალ სივრცეს შემოქმედებისა და საკუთარი პასუხისმგებლობისთვის. აქ ის და სხვა ინდივიდები თვითონ ხდებიან მორალური ინსტანცია. ამის საფუძველზე წარმოიშვება პიროვნების, პირადი სინდისის, ავტონომიური გონების ცნებები. ინდივიდები თავის არასექსუალური ურთიერთობების ტაბუირებას არ ახდენენ, არამედ არეგულირებენ შეთანხმების საფუძველზე. მათი დარღვევა არ წარმოადგენს საკრალურ დანაშაულს, ამიტომ ის მოწესრიგდება რაციონალური სამართლით. საზღვრები სექსუალურ და სამეურნეო მორალს შორის, მორალსა და სამართალს შორის გარკვეულ დრომდე მხოლოდ პირობითადაა გავლებული. თუმცა შეიძლება დადგეს ეტაპი ადამიანთა საზოგადოების განვითარებაში, როდესაც ინდივიდუალური მორალი მთლიანად განთავისუფლდება გვარტომობრივი დაქვემდებარებისგან. ასეთ შემთხვევაში სექსუალური მორალი თავად ხდება ინდივიდის თავისუფალი ორგანიზაციის ისეთივე თემა, როგორიც სხვა სფეროები მის ცხოვრებაში. პიროვნების თავისუფლება უკვე აღიქმება არა როგორც ბოროტების წყარო, არამედ როგორც ზნეობის საფუძველი. მაშინ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ადგილი აქვს მცდელობებს, რომ ეთიკური ნორმები გადაიტანონ სამართლებრივში, თუმცა ხაზი ესმება სამართლებრივ ურთიერთობების ეთიკურ ხასიათს (ოჯახური ურთიერთობებიც კი მათი მეშვეობით რეგულირდება). გვარტომობრივი სექსუალური მორალი დაიყვანება მხოლოდ სოციალური ცხოვრების ერთ-ერთ მხარემდე.

მორალის ამ ორი სახის განსხვავებისათვის შევადაროთ მათთვის დამახასიათებელი თვისებები. თუკი გვარტომობრივი მორალი ჩაკეტილი და აკრძალვითია, რომელიც მიმართულია სოციალური სიახლეების დაუშვებლობისა და შემოქმედებითობის აღმოფხვრისკენ, პიროვნული მორალი გახსნილია, ორიენტირებულია პროდუქტიული ინოვაციების ხელშეწყობისკენ. თუკი გვარტომობრივი მორალი საკრალურ-ირაციონალურია, რომელიც ინდივიდს მორალური საფუძვლების რეფლექსიის საშუალებას არ აძლევს, პიროვნული მორალი სეკულარულ-რაციონალურია და აქტიურად ფორმირებულია ინდივიდისა და საზოგადოების მიერ აქტუალური პრობლემებისა და გამოწვევების პასუხად. თუკი გვარტომობრივი მორალი სოციალიზაციისთვის იყენებს ტაბუს, მითს და რიტუალს, პიროვნული მორალი შესაბამისად ცვლის მათ თვითშეზღუდვით, კომუნიკაციით, განათლებით. სხვა სიტყვებით, პიროვნული მორალი არ ახშობს თავისუფლებას, არამედ ეთიკურ რეალიზებას უკეთებს მას. თავისუფლება ხდება გონებისა და წესრიგის წყარო და არა ქაოსისა და ცოდვისა. ამიტომ სოციალური სამყაროს დინამიკური ცვლილების პირობებში იგი უფრო წარმატებით აღასრულებს ეთიკის ამოცანებს. თანამედროვე საზოგადოების ნებისმიერ პრობლემას პიროვნული ეთიკა აღიქვამს როგორც თავად ადამიანური თავისუფლების ფენომენიდან მომდინარეს და ეფექტურობის ამა თუ იმ ზომით ცდილობს მის გადაწყვეტას. გვარტომობრივ მორალს, რომელიც ეფექტური იყო ათასწლეულების განმავლობაში, არ შეუძლია ჩაწვდეს თავისუფლების ამ არსს, რადგან თავისუფლება მისთვის არის არარაობა, ქაოსი, ცოდვა. გვარტომობრივი მორალისათვის ნებისმიერი პრობლემის გადაწყვეტის საფუძველი არის არა მორალური კონფლიქტის მოგვარება, არამედ თავისუფლების განდევნა.

მიუხედავად იმისა, რომ ორივე მორალი ისტორიის ყოველ პერიოდში არსებობდა, არ შეიძლება არ დავინახოთ მათი ღრმა შინაგანი კონფლიქტი. გვარტომობრივი მორალი ათასწლეულების განმავლობაში ახშობდა თავისუფლებას და ადამიანისგან ქმნიდა მონას. დღეს თავისუფლების პიროვნული მორალი იკავებს სექსუალურ-გვარტომობრივი მორალის ადგილს. პიროვნული მორალისთვის სექსუალური პრობლემა წარმოადგენს მხოლოდ რიგით პრობლემას. მისთვის რთულია მონოგამიური ოჯახის, ცოლქმრული ერთგულების, შვილების შობისა და თვით უბიწოების უდავო დასაბუთება. განქორწინება ეს არის უბრალოდ რაციონალური გადაწყვეტილება, ცოლ-ქმრული ღალატი რჩება მხოლოდ მათ პირად საქმედ, ოჯახებს აქვთ უფლება არ იყოლიონ შვილები. სექსუალური ურთიერთობების სფერო ხშირად განიხილება როგორც პირადი სიამოვნებისა და ბედნიერების წყარო და არა როგორც ვალდებულება საზოგადოებისა და გვარის წინაშე. ამასთანავე ყოველთვის არ ხდება ფაქტის გაცნობიერება, რომ პიროვნული მორალის და მასთან ერთად პიროვნებისა და კულტურის ისტორიული განვითარება შესაძლებელი იყო მხოლოდ იმიტომ, რომ გვარტომობტივი სექსუალური მორალი საიმედოდ ფარავდა ქაოსის მთავარ წყაროს ადამიანურ ურთიერთობებში. გამართლებული იქნება ვივარაუდოთ, რომ თუკი ეს წყარო კვლავ გაიხსნება, შესაძლებელია თვალის დახამხამებაში დაამხოს ადამიანური კულტურის მთელი შენობა. სცენარები ,,სექსუალურ მარგინალთა (სექსუალური მანიაკების, ჰომოსექსუალისტების, გარყვნილების, დასახიჩრებული ბედისა და სულის მქონე ადამიანების, მარტოხელა დედების და ა.შ.) რევოლუციისა” არაერთხელ გამხდარა ხელოვნებაში ექსპერიმენტების საგანი. უკვე ნახსენები რეჟისორის, სკორსეზეს ფილმში ,,ტაქსის მძღოლი” დიდი დამაჯერებლობით არის ნაჩვენები ,,პატარა ადამიანის” დეგრადირების პროცესი, რომელიც ჩართულია ინდუსტრიული სამყაროს უსულო მექანიზმში და არ შეუძლია ამ სამყაროში იპოვოს და მოაწყოს აუცილებელი სივრცე პირადი ცხოვრებისათვის: სიყვარული, ოჯახი, ბავშვები. ეს შეუძლებლობა მთავრდება ტრაგედიით. დღეს მსგავსი ტრაგედიების მსხვერპლი უკვე არიან არა ერთეულები, არამედ ასობით და ათასობით ,,პატარა ადამიანები”. ადამიანი კვლავ ბიოლოგიურ არსებად რჩება, რისი მოწმობაცაა მოდერნის სექსუალური რევოლუცია. აქედან შეიძლება იმ დასკვნის გაკეთება, რომ გვარტომობრივი მორალი არის არა ფარდობითი ისტორიული ფენომენი, არამედ გვარისა და შობის კონსტიტუცია, ადამიანის ბიოლოგიური ბუნების სოციალური გაფორმება, რომლის მნიშვნელობაც მით უფრო აშკარა ხდება, რაც უფრო მალე თავისუფლდება თანამედროვე კულტურაში უზარმაზრი გენდერული ენერგია, რომელიც საუკუნეთა განმავლობაში ზეწოლით იყო შეჩერებული. თუ ჩვენ დავუფიქრდებით - რომ განვითარებულ საზოგადოებაში უქორწინებლობა აღწევს 30%25-ს, ქორწინების საშუალო ასაკი გადატანილია 30 წლის შემდეგ, სიკვდილიანობის დონე აღემატება შობადობისას, ქორწინების 50%25-ზე მეტი განქორწინებით მთავრდება, მოხუცთა მარტოობა უკვე ნორმა ხდება, სექსუალური ძალადობა (მათ შორის ბავშვების მიმართ) იღებს საშიშ სახეს, სექსის ინდუსტრია ეკონომიკის ერთ-ერთ წამყვან სფეროს წარმოადგენს, - მაშინ მივხვდებით, თუ რა შორს წასულა სექსუალური მორალის მსხვრევის პროცესი. ნათელია, რომ პიროვნულ მორალს გვარტომობრივ მორალთან შედარებით ყოველთვის როდი შეუძლია სექსუალური პრობლემის მოგვარება.

აღწერილი განსხვავებები და კოლიზია გვარტომობრივ და პიროვნულ მორალებს შორის გასაგებს ხდის ფუნდამენტალიზმის წყაროს და მის კონფლიქტს მოდერნთან. ის საფუძვლები, რომლებსაც ეყრდნობა ფუნდამენტალიზმი, არსებობს არა მხოლოდ და არა იმდენად რელიგიაში, ფასეულობასა და საერთოდ კულტურულ სფეროში, რამდენადაც ადამიანის არქაულ-ბიოლოგიურ ბუნებაში და მის არქეტიპებში. ამიტომ მისი დაახლოების ფაქტი გვარტომობრივი მორალის სხვა საზოგადოებრივ წარმომადგენლებთან - კომუნისტურ და ნაციონალისტურ იდეოლოგიებთან, არ უნდა იწვევდეს გაოცებას. ფუნდამენტალიზმი ბლოკავს ტაბუირების ,,შერბილებას” (სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება), სოციალური ურთიერთობების გახსნას (სხვა კულტურებთან ზიარება, ეკუმენიზმი და გლობალიზაცია), ინსტიტუციონალურ განვითარებასა და ინოვაციებს (რეფორმები, პროგრესი, დემოკრატია, სამოქალაქო საზოგადოება). იგი იბრძვის ტომისა და კოლექტივის გავლენისაგან პიროვნების განთავისუფლების წინააღმდეგ (კერძო საკუთრების განვითარება, პატერნალიზმისა და ოჯახის გავლენის შესუსტება). ამასთანავე თავად საზოგადოებრივი ცხოვრების აზრს განიხილავს ტრადიციული გვარტომობრივი კატეგორიებით. ამიტომ, მაგალითად, გვარტომობრივი მორალისთვის მონარქიისა გარდა სხვა პოლიტიკური ფორმები წარმოუდგენელია. მთავარეპისკოპოს სერაფიმე სობოლევს, განმარტავს რა ძალაუფლების წარმოშობას, მოჰყავს მოსკოვის მიტროპოლიტ წმ. ფილარეტის ციტატა: ,,ძალაუფლებისა და მორჩილების პირველი სახე უნდა ვეძებოთ ოჯახში, რომელიც შემდგომ გადადის დიდ ოჯახში - სახელმწიფოში. სწორედ მამა არის... პირველი თვითმპყრობელი” (Христианское учение о царской власти 1901). ასაბუთებს რა პოლიტიკური ძალაუფლების თვითმპყრობელური ხასიათის აუცილებლობას, მთავარეპისკოპოსი სერაფიმე წერს: ,,განა რომელიმე ადამიანი, ვინც გონებისა და სინდისის ხმით ხელმძღვანელობს, საეჭვოდ მიიჩნევს მამის ბუნებრივ და ღვთაებრივ უფლებას, რომ საკუთარი ნება მოახვიოს შვილებს, მოითხოვოს მათგან მისი აღსრულება და დასაჯოს ისინი მისი შეუსრულებლობისთვის. როდესაც მამის ნება იგივეა, რაც ნება ღვთისა, შვილების მხრიდან მისადმი ყოველი დაუმორჩილებლობა დიდ დანაშაულს წარმოადგენს.

მამის ძალაუფლება შვილების მიმართ არის თვითმპყრობელური.”

ამრიგად, საუბარია ძალზედ არქაულ წარმოდგენაზე, რომელსაც პოლიტიკა დაჰყავს ტომისა და ოჯახის წყობაზე. ეს რედუქცია ვლინდება ფუნდამენტალიზმის პოლიტიკურ ტერმინოლოგიაშიც, რომელშიც თანამედროვე პოლიტიკურ ცნებათა კომპლექსი იცვლება ძალაუფლების, ძალის, ავტორიტეტის, დომინირების ტრადიციული კატეგორიებით. თუკი ოჯახში მამის ავტორიტეტი არ მუშაობს, მას უფლება აქვს ძალა იხმაროს. საშუამავლო, კომუნიკაციური ინსტანციები, რომლებშიც მდგომარეობს საზოგადოებრივი ცხოვრების არსი - სამართალი, ძალაუფლების ფუნქციებისა და ინსტიტუტების გაყოფა - ფუნდამენტალისტურ მსოფლმხედველობაში არ არსებობენ. საინტერესოა, რომ თავად ეკონომიკა, რომელიც მოდერნისთვის წარმოადგენს განმსაზღვრელს საზოგადოების სიცოცხლისუნარიანობის გაგებაში, ვერ აღიქმება ფუნდამენტალისტური აზროვნებით: მისთვის ნაციათა სიმდიდრე წარმოადგენს მათი პოლიტიკური სიძლიერის ფუნქციებს, ხოლო სიღარიბე - მტრების ხრიკების შედეგს. უკუკავშირის შესახებ აზრი - რომ პოლიტიკური მნიშვნელობა შეიძლება განისაზღვროს ეკონომიკური წარმატებებითა და რეფორმებით - ამ წრეში არ წარმოიშვება. (მართლაც, ოჯახისა და ტომის ეკონომიკური მეურნეობა ძალაუფლების ორგანიზაციის საკითხია და არა თავისუფალი სამეწარმეო საქმიანობისა).

ამრიგად, თუმცა ფუნდამენტალიზმს გააჩნია მრავალი გამოვლინება, მისი წყარო მაინც ,,მორალური აღვირახსნილობის” გამო გამოწვეულ აღშფოთებაშია. აქ ჩვენ უნდა ვაღიაროთ ფუნდამენტალიზმის ეთიკური სიმართლე და მოდერნის ტრაგიზმი. უფრო მეტიც, გარკვეულწილად, მორალური ფუნდამენტალიზმი გარდაუვალი და აუცილებელია.

ფუნდამენტალიზმი და ეკლესია

მსგავსად იმისა, რომ ფუნდამენტალიზმის ყველა პოლიტიკური ნარატივი მხოლოდ ზედნაშენს წარმოადგენს მის მორალურ-სექსუალურ პრობლემებზე, მისთვის, საბოლოო ჯამში, რელიგიის მნიშვნელობაც ამ საფუძვლებიდანაა გამომდინარე. რელიგიაში პოულობს ტაბუს, მითს, რიტუალს ანუ გვარტომობრივი საზოგადოების სოციალურ ელემენტებს. ფუნდამენტალიზმისათვის რელიგიაში ძვირფასია ტრადიცია და არა ცოცხალი რწმენა. ნებისმიერი რელიგია ტრადიციულია, რამდენადაც წარმოადგენს ერის კულტურის ისტორიულ ხერხემალს. როგორც კულტურულ ,,ემბრიონში”, მასში ჩადებულია მთელი წარსული თაობების ,,გენოტიპი” და, შესაბამისად, გვარტომობრივი საზოგადოების ყველა სტრუქტურა და ქცევის წესები. სწავლებას აქ გააჩნია მითის ნიშნები, დოგმატიკას - ტაბუს ნიშნები, ღვთისმსახურებას - მხოლოდ რიტუალური ხასიათი. ეკლესიაში არსებობს იერარქიაც, გაკვეული სოციალური ჩაკეტილობაც და სინკრეტული ტრადიციონალისტური მსოფლმხედველობა. მაგრამ არა ამის გამო არის იგი ეკლესია, არამედ ღმერთთან კავშირის, ცოცხალი მისტიკური გამოცდილების, ტრანსცენდენტური მოწოდების გამო. ხედავს რა ეკლესიაში ,,სოციალურ” და ,,მსოფლმხედველობრივ” მოკავშირეს, ფუნდამენტალიზმი იღებს მის მოწოდებას და ითავისებს მას. მაგრამ იღებს რა ეკლესიისთვის დამახასიათებელ სოციალურ ,,კონსერვატიზმს”, იგი თავისებურად განმარტავს მას. ეკლესიის რწმენა და ცხოვრება მისთვის ხდება ,,სოციალური პროგრამის” დანამატი და არა პირიქით. ერთი შეხედვით, საეკლესიო სწავლების ამგვარი დამახინჯება და ეკლესიისათვის მისი დამღუპველი შედეგები შეუმჩნეველია: ფუნდამენტალისტები საკუთარ თავს წარმოაჩენენ ეკლესიისა და სარწმუნოების მტრებისაგან დამცველებად და მისიონერებად. მაგრამ მალე ვლინდება ზოგიერთი წინააღმდეგობა: ყველაფერი, რაც კი ეკლესიაში არ შეესაბამება ტრადიციონალიზმს, ცხადდება ანტიეკლესიურად. უკვე თავად ეკლესიის შიგნით იწყება ბრძოლა, რომელიც განსაკუთრებული სისასტიკით მიმდინარეობს. ეკლესია თუ გარეგნულად არა, შინაგანად იხლიჩება. შემდეგ ფუნდამენტალიზმი მთელ თანამედროვეობას ეკლესიის მტრად აცხადებს. ეკლესიის სახელით იწყება ბრძოლა თანამედროვე მსოფლიოს წინააღმდეგ. ეპისკოპატი და სამღვდელოება ვერ ამჩნევენ ამ ფარულ ცვლილებას და ითავისებენ ფუნდამენტალისტურ თეზისებს. ამის პასუხად ,,გარე სამყარო” საკუთარი ინსტიტუტების, მასობრივი ინფორმაციის საშუალებების, კულტურის მეშვეობით მთელი ძალით თავს ესხმის ტრადიციონალიზმის იდეოლოგიას, რომლის უკანაც დგას არა ფუნდამენტალისტთა გარკვეული ჯგუფი, არამედ მთელი ეკლესია. ბრძოლა გაჩაღებულია ეკლესიასა და საზოგადოებას შორის.

ასე ხდება ეკლესიის ინსტრუმენტალიზაცია. მისი წევრების ,,დანაშაული” მხოლოდ იმაში მდგომარეობს, რომ მათ თავად არ ისურვეს განეცალკავებინათ საეკლესიო ტრადიციაში არაარსებითი არსებითისგან, სოციალური - სულიერისგან. ეკლესიის მესვეურები არა მარტო ფუნდამენტალისტების ანკესზე წამოეგენ, არამედ იმ არქაული კულტურისა, რომლის ,,გაეკლესიურებისა” და ,,რაფინირების” მცდელობები ასწლეულების განმავლობაში ხდებოდა. ეკლესია ერთვება მისთვის უცხო ბრძოლაში ტრადიციულ კულტურასა და მოდერნს შორის, რომელსაც თავისი ლოგიკა და (არარელიგიური) მიზანი აქვს. იმის მაგივრად, რომ ეკლესიამ გააგრძელოს თავისი ამოცანის შესრულება, ანუ ,,გააეკლესიუროს” თანამედროვე კულტურა, იგი ბრძოლას იწყებს და ამ კულტურას უპირისპირებს მთელ თავის ავტორიტეტს. ამ კულტურული ბრძოლის შედეგი კი წინასწარ ცნობილია: მაგალითად გამოდგებაკონფლიქტი სოციალ-დემოკრატიულ მოძრაობასა და ბოლშევიზმთან ბრძოლა XX ს-ის დასაწყისში. დღეს იგივე გააფთრებით ებრძვის ეკლესია ლიბერალიზმს.

კვლავ აღვნიშნავ: ფუნდამენტალიზმი და მართლმადიდებელი ეკლესია არ არის ერთი და იგივე. პირიქით, ეს ორი ურთიერთგამომრიცხავი ფენომენია. პირველი მთლიანად ადამიანურია, ამქვეყნიურია, ისტორიულია, ხოლო ეკლესია ღვთაებრივია, ზეციურია, მარადიულია; პირველი იდეოლოგია და ორგანიზაციაა, მეორე მისტიკური სხეულია; პირველი დამახასიათებელია სხვადასხვა კულტურისა და რელიგიისთვის, მეორეს თავი და ჭეშმარიტება იესო ქრისტეა და ძირეულად განსხვავდება ყველა სხვა რელიგიისგან; პირველი მტრობის რელიგიაა, მეორე - კეთილი უწყება; ფუნდამენტალიზმისთვის უმთავრეს საკითხსაც კი (სექსუალური მორალი) ეკლესიისთვის არ გააჩნია არავითარი საღვთისმეტყველო და კონსტიტუტიური მნიშვნელობა: ადამიანი წარმოადგენს სულს, იგი იქმნება და არა იბადება. კიდევ უფრო ნაკლებად ეხება მის საფუძვლებს მოდერნის პრობლემა: ეკლესია მარადიული და კოსმიურია, თანამედროვეობა კი ისტორიულია. ეკლესიას შეუძლია საკუთარ თავში ჩართოს და გაითავისოს ნებისმიერი ეპოქა და იგი მას სთავაზობს საკუთარ სწავლებას, რომელიც ,,წარსულისგან და წარმავალისგან” არ არის ნასესხები.

ფუნდამენტალიზმის ტიპოლოგია

ფუნდამენტალიზმის სხვადასხვა კულტურული ფორმების შედარება დაგვეხმარება მათ შორის მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის ადგილის განსაზღვრაში. საერთოდ ფუნდამენტალიზმი იყოფა რელიგიურად და სეკულარულად. თავის მხრივ, რელიგიურ სფეროში უნდა განვასხვავოთ ტრადიციული რელიგიებისა და თანამედროვე სექტების ფუნდამენტალიზმი. შევეცდები მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის პოზიციის განსაზღვრას ტრადიციულ რელიგიებს შორის.

ქრისტიანულ კონფესიათა ფუნდამენტალიზმებს შორის მართლმადიდებლური ყველაზე მკაფიოდ ავლენს აღმოსავლური ქრისტიანული ტრადიციის სპეციფიკას. თუკი პროტესტანტული ფუნდამენტალიზმი ტრადიციასა და მოდერნს შორის ძირითად კოლიზიას ხედავს იმ საფრთხეში, რომელიც წმ. წერილს ემუქრება თანამედროვე მეცნიერული მსოფლმხედველობის მხრიდან და კონცენტრირებულია ამ კულტურულ ბრძოლაზე, კათოლიციზმი საკუთარი თავის იდენტიფიცირებას ახდენს მის ინსტიტუციონალურ სტრუქტურასთან და, პირველ რიგში, მის დაცვას ცდილობს. ამ მიზეზის გამო იგი უფრო პოლიტიზებულია, მაგრამ თუ მისი ინსტიტუციონალური საფუძვლები გარანტირებული იქნება თანამედროვე საზოგადოებაში, ფუნდამენტალიზმი აღარ არის პრობლემა. რამდენადაც მართლმადიდებლობას არასოდეს განუხილავს წმ. წერილი რაციონალური პოზიციებიდან და არ ფლობდა რეალური ინსტიტუციონალური ძალაუფლების ბერკეტებს, ამის გამო ეკლესიას არ შეეძლო ეფექტური კულტურული და პოლიტიკური ბრძოლა. იგი კონცენტრირდება სხვა ფენომენების - ტრადიციისა და გადმოცემის დაცვაზე. ეს უფრო რთული ამოცანაა, რამდენადაც პროტესტანტიზმისა და კათოლიციზმისაგან განსხვავებით, მართლმადიდებლობას ისტორიული ფესვები გააჩნია არა მოდერნის პერიოდის პირველ პერიოდში ან ადრეულ შუა საუკუნეებში, არამედ გვიანი ელინიზმისა და ბიზანტინიზმის ადრეფეოდალურ ეპოქაში. ამიტომ მასში მკაფიოდ ვლინდება, ერთი მხრივ, გნოსტიციზმისა და ელინიზმის რუტუალურ-მითოლოგიური საკრალიზაციის ნიშნები, მეორე მხრივ, ბიზანტიური პოლიტიკური კულტურის თეოკრატიული ხასიათი. ეს ნიშნები გაცილებით უფრო ღრმა კონფლიქტშია მოდერნთან, ვიდრე წმ. წერილი ან საეკლესიო ორგანიზაცია. გარდა ამისა, მოდერნისთვის ტრადიცია წარმოადგენს ბრძოლის ექსკლუზიურ მიზეზს. მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი საკუთარ თავზე იღებს ტრადიციის დაცვის ისტორიულ ამოცანას. ეს ბრძოლა ასუსტებს ეკლესიას, ხოლო ფუნდამენტალიზმს კი აძლიერებს: რაც უფრო შორდება ეკლესია საზოგადოებას, მით უფრო ძლიერია მასში ფუნდამენტალიზმი.

ქრისტიანული ,,ფუნდამენტალიზმის” ყველა სახეობა ეწინააღმდეგება ერთმანეთს, თუმცა ფსიქოლოგიურად ურთიერთგაგებას პოულობენ. მათ ,,აერთიანებთ” ეკუმენური მოძრაობის უარყოფა. საერთო სარწმუნოება - ქრისტიანობისადმი კუთვნილება - ფუნდამენტალიზმისთვის, როგორც წმინდად სოციალური მოვლენისათვის, არავითარ როლს არ თამაშობს; პირიქით, ამ საერთო ნიადაგზე ბრძოლა უფრო ძლიერდება. დასავლურ ქრისტიანობასთან ბრძოლა მწვავდება მისი კულტურული გავლენისა და პროზელიტიზმის მიზეზით. ერთიანი ტრადიციის საზღვრებში კიდევ უფრო მძაფრი, მე ვიტყოდი, საკრალური წინააღმდეგობა არსებობს იუდაიზმის მიმართ, თუმცა აქ ვლინდება მათი საერთო ტიპოლოგიური ნიშნები: ორივე სახის ფუნდამენტალიზმის თეოცენტრული და ნაციონალისტური ხასიათი. პირიქით, ინდუისტური ან ბუდისტური ფუნდამენტალიზმი, რომელთანაც მართლმადიდებლობას არ გააჩნია არც თეოლოგიური და არც კულტურული გადაკვეთის წერტილები, არ გვევლინება პრობლემად. უფრო რთულია ურთიერთობა ისლამთან. ისლამურ ფუნდამენტალიზმთან მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი დაკავშირებულია თეოცენტრული მსოფლმხედველობით და საზოგადოების ავტორიტარული, სოციალურ-პოლიტიკური სტრუქტურების მსგავსებით. თუმცა მართლმადიდებლობა შორს დგას ისლამის სოციალურ-რელიგიური პროგრამისაგან, მისი სამხედრო-პოლიტიკური აქტივობის რადიკალურობისა და მასშტაბებისგან.

,,ტრადიციულ” რელიგიათა კლასიკური ფუნდამენტალიზმი ორიენტირებულია ტრადიციაზე. საწინააღმდეგო სიტუაციას ვხედავთ სექტებში. სექტა თავისი რელიგიური და სოციალური ბუნებით ძირითადად წარმოადგენს ფუნდამენტალიზმს (ზუსტად ისევე, როგორც ფუნდამენტალიზმს შეგვიძლია ვუწოდოთ სექტანტობა). განსაზღვრავს რა თავის დოგმატურ ბაზისს და, როგორც წესი, ემიჯნება რა დედა-რელიგიას, სექტა ქმნის შესანიშნავ პირობებს რელიგიური და სოციალური იდენტიფიკაციის გაიგივებისთვის. თუმცა თანამედროვე სექტებს საბაზისო ტრადიციისგან ჩამოშორებაში ხელს უწყობს არა ტრადიციონალიზმის, არამედ მოდერნის სული. რადიკალური განახლების იდეა აქ პრიორიტეტულია. თუმცა სექტის ბაზისში ასევე დევს გვარტომობრივი მორალი (რომელიც არ უარყოფს რელიგიურ მოწოდებას), ტრადიციის ტვირთი მისთვის დამამძიმებელია და არაეფექტური მორალური ქადაგებისთვის. სექტა, როგორც წესი, გვთავაზობს რელიგიურობის ისეთ ტიპს (რაციონალური ქადაგება, თანამედროვე ენა, ეფექტური ემოციური ზეგავლენა), რომელიც შეესაბამება სწორედ ,,თანამედროვე ადამიანს” და ადვილად ესადაგება პიროვნების კულტურულ-ფსიქოლოგიურ სტრუქტურას. ეფექტი უფრო მისაღები პროგრამაა ,,რელიგიური ვირტუოზებისთვის”: უფრო ,,ინტენსიურია” გამოხმაურება, უფრო მკაფიოა ,,რელიგიური ფერისცვალება”. სექტა ,,საშუალო” სექტანტის ცხოვრებაში უფრო მნიშვნელოვან ადგილს იკავებს, ვიდრე ეკლესია ,,საშუალო” ქრისტიანის ცხოვრებაში. საერთო ჯამში, დღეს ეკლესია უფრო მეტ მიმდევარს კარგავს, ვიდრე იძენს, სექტები პირიქით.

ცხრილი. ფუნდამენტალიზმის სახეები

აღნიშნულიდან ცხადია, რომ სექტანტობისა და ფუნდამენტალიზმის დაპირისპირებაში ერთნაირ მოვლენებთან გვაქვს საქმე - მოდერნის ფუნდამენტალიზმსა და ტრადიციის ფუნდამენტალიზმთან. რელიგიურ და სეკულარულ ფუნდამენტალიზმთან მტრობაში ისინი ერთიანი არიან. სეკულარული ფუნდამენტალიზმი გახლეჩილია, ერთი მხრივ ლიბერალიზმად,ხოლო მეორე მხრივ, მემარჯვენე და მემარცხენე ექსტრემიზმებად. თუმცა ეს ორი უკანასკნელი იდეოლოგიურად ერთმანეთს ეწინააღმდეგებიან და ამასთან მემარცხენეს ავანგარდის პრეტენზია აქვს, საბოლოოდ, ორივე თანხვდება წყაროებსა და მიზნებში - არქაული გვარტომობრივი ერთიანობა. რუსულ პოლიტიკურ სივრცეში მათი ერთიანობა უფრო მეტად შესამჩნევია. ზუსტად ისევე როგორც ლიბერალიზმს, მის ,,ფუნდამენტალისტურ” გამოვლინებებს (საკუთარ შეხედულებებში აბსოლუტური დარწმუნებულობა), ყველაზე ხშირად რუსეთში ვხვდებით, მათ შორის ეკლესიაშიც. თუმცა ლიბერალიზმი თავისი ტოლერანტობის პრინციპით ნაკლებად არის მიდრეკილი ფუნდამენტალიზმისკენ, იგი შეიძლება ასეთი გახდეს თავისი ფორმით, როდესაც აწყდება ტრადიციის ძლიერ წინააღმდეგობას. ამ შემთხვევაში იგი ამახინჯებს მოდერნის სულს. თუმცა უნდა აღვნიშნოთ, რომ ლიბერალიზმი ყველაზე თანმიმდევრულად ახდენს არქაულობის დაძლევას და ამიტომ იწვევს დიდ აგრესიას ფუნდამენტალიზმის ყველა სახეობის მხრიდან, მართლმადიდებლურის ჩათვლით.

ყველა სახეობის ფუნდამენტალიზმისთვის საერთო ნიშანს წარმოადგენს ის, რომ ისინი ცდილობენ ,,გადაახტენ” ტრადიციას და ამგვარად აყალიბებენ არქაულ სტრუქტურებსა და იდეოლოგიებს. მნიშვნელობა არა აქვს, ისინი ამას შეგნებულად აკეთებენ თუ შეუგნებლად, ტრადიციისათვის თუ მასთან ბრძოლის გამო. მოდერნის ფუნდამენტალიზმისთვის (სექტები, ლიბერალიზმი) ტრადიცია არ წარმოადგენს ფასეულობას; ტრადიციული რელიგიებისა და პოლიტიკური ექსტრემიზმის ფუნდამენტალიზმი კი ტრადიციის პროფანირებას ახდენს, რითაც მას დიამეტრულად საწინააღმდეგო მოვლენად გარდაქმნის.

ფუნდამენტალიზმი მოდერნსა და პოსტმოდერნს შორის

უკანასკნელი ასპექტი, რომელიც მნიშვნელოვანია გახილვისათვის ფუნდამენტალიზმის მოდერნსა და პოსტმოდერნთან კავშირია. შეცდომა იქნებოდა, თუკი ამ სტატიიდან ისეთ დასკვნას გავაკეთებდით, რომ ფუნდამენტალიზმი, მათ შორის მართლმადიდებლური, წარმოადგენს არქაულობის ფორმას. პირიქით, უნდა აღინიშნოს, რომ იგი ორიენტირებულია ტრადიციაზე, იკვებება არქაულობით, მაგრამ მთლიანად ეკუთვნის და ემსახურება მოდერნის კულტურას. საკუთრივ ტრადიციულ საზოგადოებაში ფუნდამენტალიზმი არ შეიძლება არსებობდეს, რამდენადაც წარმოადგენს დესტაბილიზაციის ფაქტორს: მაგალითად გამოდგება შუა საუკუნეებში სექტების ბედი. როგორც ტრადიციული საზოგადოების ფენომენი, ვერც კი წარმოიშვება, რადგან მისი არსი დაკავშირებულია არა ,,სარწმუნოებრივ სწავლებასთან”, არამედ მოდერნთან დამოკიდებულებაზე. სწორედ მოდერნი ტრადიციების დარღვევით, კულტურული შოკით, საზოგადოების ეთიკური საფუძვლებისა და ადამიანთა ფსიქიკის ცვლილებებით და ა. შ. შობს ფუნდამენტალიზმს. ამასთანავე უნდა აღინიშნოს მნიშვნელოვანი განსხვავება ფუნდამენტალიზმის იმ ფორმებს შორის, რომლებიც დამახასიათებელია მოდერნისათვის და იმ ფორმებს შორის, რომელიც ახასიათებს პოსტმოდერნს.

მოდერნის ეპოქაში საუბარია ტრადიციასთან ნამდვილ ბრძოლაზე, ამიტომ ფუნდამენტალიზმს გააჩნია სერიოზული პოლიტიკური წონა და თან უფრო ზომიერი და ადეკვატურია. არსობრივად ის ემსგავსება კონსერვატიზმს. სხვაგვარი მდგომარეობაა პოსტმოდერნის კულტურაში: ტრადიცია დაძლეულია და პოსტმოდერნს მასთან უფრო მშვიდობიანი დამოკიდებულება აქვს. ფუნდამენტალიზმს უკვე აღარ ძალუძს პოლიტიკურ სფეროზე გავლენის მოხდენა, ამიტომ იღებს ყველაზე უფრო ექსტრავაგანტურ კულტურულ ფორმებს, მისტიკურ-ოკულტურიდან დაწყებული ტერორისტულით დამთავრებული. პოსტმოდერნი ეყრდნობა პლურალიზმისა და ტოლერანტობის პრინციპს: კულტურაში, როგორც თავისუფალ ბაზარში, იგი ცდილობს შესაძლებლობების სრული სპექტრის რეალიზებას. ქმნის ,,სისტემურ” ადგილს ფუნდამენტალიზმისათვის და ამ ადგილზე აღმოჩენილი ფუნდამენტალიზმი მხოლოდ რეალიზებას უკეთებს პოსტმოდერნულ ,,პროექტს”. ეს მხოლოდ კიდევ ერთი ხმაა, კიდევ ერთი სუბკულტურა, კიდევ ერთი ,,ენობრივი თამაშია” პოსტმოდერნულ სამყაროში. ამასთან ერთად, იმყოფება რა შესაძლებლობების მრავალფეროვნებაში, პოსტმოდერნი იწვევს სერიოზულობის დეფიციტს, სულის ვაკუუმს. ფუნდამენტალიზმი ამ ვაკუუმის შევსებას ,,რადიკალურად თავგანწირული” ჟესტებით ცდილობს, მაგრამ ეს არასერიოზული, ,,ბავშვური თამაშების” ფორმებს იღებს. პოსტმოდერნის ფუნდამენტალიზმი მხოლოდ ტრადიციის პროფანირებას ახდენს: იგი აღადგენს მას მეხსიერებაში, მაგრამ დევნის რეალური ცხოვრებიდან. ტრადიცია მისთვის მთლიანად ვირტუალურია: იგი მას იღებს არა რეალობიდან, არამედ ტექსტებიდან და ასევე აქცევს მას ტექსტებად. იყენებს ტექნიკური პროგრესის ინსტრუმენტებს თავისი იდეების ,,პროპაგანდისთვის”, მაგრამ სინამდვილეში ამ ცივილიზაციის მახეში ებმება: ტრანსლაცია და არა შინაარსი, ფორმა და არა იდეა განსაზღვრავს მის განვითარებას. ,,ფელეტონური” ეპოქის კრიტიკის მიუხედავად, არც თავად ფუნდამენტალიზმს შეუძლია სხვა რამის შექმნა, გარდა ლოზუნგისა, ფელეტონისა, მიტინგისა, ვებ-საიტისა. მას არა აქვს მოდერნის სერიოზული დისკურსის - მეცნიერული მუშაობის,

კონსტრუქციული დიალოგის, კონსოლიდაციური მოქმედების უნარი. ამიტომ ტრადიცია მისთვის ფასეულია არქაული, ეგზოტიკური, ექსტრავაგანტური და ვირტუალური ფორმით. მხატვარ-პრიმიტივისტის მსგავსად ფუნდამენტალისტისათვის არქაულობა მხოლოდ ახალი შემოქმედებითი მიგნებების, პოსტმოდერნული შთაგონების წყარო და ნამდვილი ტრადიციის მოკვდინების საშუალებაა.

ამიტომ არასწორი იქნება, თუკი ფუნდამენტალიზმში დავინახავთ ტრადიციის დამცველს და პოსტმოდერნიზმის მოწინააღმდეგეს. რუსეთში, სადაც მოდერნის ამოცანები ჯერ არ არის გადაწყვეტილი, ფუნდამენტალიზმი არსებობს ყველა ფორმითა და სახეობით. მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი სწორედ რუსეთში წარმოადგენს ყველაზე სერიოზულ საშიშროებას. როგორც მოდერნის ფუნდამენტალიზმი, იგი იღებს პოლიტიკურ ფორმებს, ხოლო როგორც პოსტმოდერნული ფუნდამენტალიზმი, ეს პოლიტიკური ფორმები იღებს არქაულ, ექსტრემისტულ შინაარსს. ,,საშუალო კულტურაზე” თავისი გავლენის ეფექტურობით, მართლმადიდებლურ ფუნდამენტალიზმს შეუძლია შეუცვალოს სახე მთელ პოლიტიკურ კულტურას. ამიტომ ძალზედ ძნელია მისი შემდგომი განვითარების მიმართულებების წარმოდგენა. უფრო ლოგიკური იქნებოდა, თუკი ფუნდამენტალიზმის რადიკალიზაციისა და პოსტმოდერნიზმის სივრცეში გადანაცვლების პროცესში ეკლესია მისგან უფრო დისტანცირდებოდა. Gარსებობს აზრი, რომ ფუნდამენტალიზმის რადიკალიზაცია შეამცირებს მის საშიშროებას. თუმცა არსებობს სხვა პერსპექტივაც: თუკი ფუნდამენტალიზმსა და ეკლესიას შორის საზღვარი არ გაივლება, ფუნდამენტალიზმი ეკლესიასაც პოლიტიკური სექტანტობის მორევში ჩაითრევს. ამ შემთხვევაში კი ეკლესია, როგორც ძლიერი სოციალური ინსტიტუტი, დაამუხრუჭებს ქვეყნის მოდერნიზაციის პროცესს, ხოლო ასეთ პირობებში ხანგრძლივი კონფლიქტი ეკლესიასა და მოდერნს შორის გარდაუვალია.

ჩემ მიერ განხილული პრობლემის ფონზე განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს 2000 წლის 13-16 აგვისტოს მღვდელმთავართა საიუბილეო კრების დოკუმენტები, რომელშიც, ერთი მხრივ, შეაჯამეს გასული საუკუნის შედეგები და განსაკუთრებით პოსტსაბჭოური გარდამავალი პერიოდი, მეორე მხრივ, განისაზღვრა პოზიცია, რომლითაც ეკლესია შეაბიჯებს ახალ ასწლეულში.

წარსულისა და მომავლის მკვეთრად განსხვავების ფსიქოლოგიურმა განწყობამ საიუბილეო კრების შედეგების წინააღმდეგობრიობა განაპირობა. კრების მომზადება მიმდინარეობდა ფუნდამენტალისტურად განწყობილი საზოგადოების მძაფრი ზეწოლის ქვეშ, რომლებიც ითხოვდნენ იმპერატორ ნიკოლოზ II-ის წმინდანად შერაცხვას. ისეთი იმპერატორის კანონიზაცია (მეორე შემთხვევა მართლმადიდებლობის ისტორიაში კონსტანტინე დიდის შემდეგ), რომლის პიროვნული რელიგიურობა უნაკლო არ იყო, ხოლო პოლიტიკური მოღვაწეობა კი საეჭვო, წარმოადგენს იმ ეპოქის ნოსტალგიის გამოხატულებას, როდესაც არსებობდა მართლმადიდებლური სახელმწიფო მართლმადიდებელი მეფის თეოლოგიით, რომლის მკვლელობაც ასოცირებული იყო ეკლესიის დაღუპვად. მიუხედავად ამისა, კანონიზაცია წარმოადგენს რა კონსერვატული ტენდენციების გამარჯვებას, აგრეთვე გააჩნია ღრმა ანტიფუნდამენტალისტური, ანტიკომუნისტური მნიშვნელობაც. იგი ართმევს ფუნდამენტალიზმს მობილიზაციის ეფექტურ ინსტრუმენტს. თვითმყოფადობის პრობლემა, რომელიც დაკავშირებულია საკრალური სიმბოლო-ტოტემის დაკარგვასა და მის ადგილას წმინდანათ შერაცხული პიროვნების შეძენასთან, გადაჭრილია.

ამ კანონიზაციის ზეიმსა და მასთან დაკავშირებულ სპეკულაციებთან შედარებით მნიშვნელოვანი დოკუმენტის (,,რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სოციალური კონცეფციის საფუძვლები”) მიღებამ, რომელიც საპატრიარქოს მიერ საკმაოდ პროფესიონალურად, მაგრამ სრულიად საიდუმლოდ მომზადდა, ფაქტობრივად შეუმჩნევლად ჩაიარა. თუმცა სწორედ აქ არის წარმოჩენილი ეპოქალური ცვლილებების პოტენციალი და გამოცხადებულია ეკლესიის, ნებისმიერი ფუნდამენტალისტური რემინისცენციებისგან თავისუფალი ღიაობა თანამედროვე საზოგადოების მიმართ. იგივე შეიძლება ითქვას ეკუმენურ დოკუმენტზეც ,,რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის არამართლმადიდებელთა მიმართ დამოკიდებულების ძირითადი პრინციპები”, რომლისგანაც, მიუხედავად ფორმულირებების სიფრთხილისა, შეიძლება ველოდოთ ხანგრძლივ კონსტრუქციულ ეფექტს. ორივე აქტის მიღებით შექმნილია ფუნდამენტალიზმის დამუხრუჭების ინსტრუმენტი - რელიგიური ტოლერანტობისა და სოციალური ფასეულობების უმთავრეს სფეროებში... ამუშავდება თუ უმოქმედოდ დარჩება ეს პრინციპები, ამას დრო გვიჩვენებს.

იღუმენი პეტრე მეშჩერინოვი
მოსკოვის საპატრიარქოს ბავშვთა და
ახალგაზრდობის სულიერი განვითარების
ცენტრის თანამშრომელი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

არქიმანდრიტი ლაზარე აბაშიძე გულისტკივილით წერს თანამედროვე სამონასტრო ცხოვრებაზე წიგნში ,,სიყვარულის ტანჯვა” (Издательство Саратовской епархии. Саратов, 2005). ავტორი მართებულად საუბრობს დღევანდელი ბერ-მონაზვნების დაკნინებულ მდგომარეობაზე. ყველაფერი მართლაც ისეა, როგორც ის წერს, უარესადაც კი, რის შესახებაც საუბარი აქ მიზანშეწონილად არ მიმაჩნია.... მაგრამ, როდესაც არქიმანდრიტი ლაზარე პრობლემებს მთელი სიმწვავით აშიშვლებს, მათი მიზეზის ამოხსნის მცდელობაში გულგატეხილობის ზღვრამდე მიდის: ,,ყველაფერი ცუდადაა... ,,მის მიერ დასმულ პრობლემურ შეკითხვებზე პასუხები წიგნში არ არის. თუმცა მივეკუთვნები არქიმანდრიტ ლაზარეს თაობას სამონასტრო ცხოვრების დაახლოებით იმავე ,,სტაჟით”, მეც ვერ გავცემ პასუხს კითხვაზე - ,,რა ვქნათ?”... მაგრამ შევეცდები იმის გარკვევას, თუ რა არის დღევანდელი ბერ-მონაზვნური ცხოვრების დაკნინების მიზეზი. ცხადია, ეს იქნება მხოლოდ და მხოლოდ ,,კერძო (მონაზვნის) პირის განსასაჯი”, ამიტომ წინასწარ ვითხოვ პატიებას, თუკი ვინმეს შეაშფოთებს ამა თუ იმ შეფასების სიმწვავე ან უჩვეულობა. ასეთ სიმწვავეს გაამართლებს ის, რომ დაეყრდნობა უშუალო გამოცდილებას და არა კაბინეტურ განსჯებს...

I

პირველი, რაც დავინახე არქიმანდრიტ ლაზარეს წიგნში, არის ჰიპერტროფირებული რეაქცია ბერ-მონაზვნობის თანამედროვე მდგომარეობაზე. ,,ძლიერი შიში და უკიდურესი გამოფიტულობა (უძლურება)... დუნე განწყობილება.... ამოოხვრები, თავის გადაქნევა... დაღლილობა... უპასუხოდ დარჩენილი შეკითხვები” (გვ. 9-10)... დიახ, არის დაკნინება, მაგრამ მას თავისი მიზეზები აქვს და, ბოლოს და ბოლოს, ღმერთის მიერაა დაშვებული. ჯანსაღი რეაქცია დაკნინებაზე მისი მიზეზების, ღმერთის ჩანაფიქრის ძიებაა - რას გვეუბნება ის ამით? პასუხი - ,,ხალხი უარესი, უუნარო გახდა” ან ,,ბერები სულიერად გაღატაკდნენ” - მე არადამაკმაყოფილებლად მეჩვენება. წმ. წერილში ნათლად წერია:”ნუ იტყვი: წარსული დროება აწმყოს რად სჯობდაო, რადგან სიბრძნე არ ახლავს ამ კითხვას” (ეკლ. 7,10). ჩვენი დღევანდელი საეკლესიო ცხოვრებისათვის დამახასიათებელი ,,ბოლო ჟამის” მძაფრი განცდა ყოველთვის თანაარსებობს იმ ურყევ შეხედულებასთან, რომ ,,ახლა ყველაფერი გაუბადრუკდა”, აი, ადრე კი ,,ყველაფერი უკეთ იყო”. ეკლესიასტეს სიტყვები - ,,სიბრძნე არ ახლავს ამ კითხვას” - ვფიქრობ მიუთითებს თანამედროვე მართლმადიდებლური სულიერების ერთ-ერთ მთავარ პრობლემაზე, რომელიც ყველაზე მკვეთრად მონასტრულ ცხოვრებაში ვლინდება და ნათლად ჩანს ჩვენ მიერ განხილულ წიგნში. მე ვგულისხმობ არაადეკვატურობის პრობლემას.

მამა ლაზარეს წიგნის განწყობილება შეგვიძლია ამგვარი ანალოგიებით გამოვხატოთ. წვიმს - ა! ა! ა! დავიღუპეთ, უბედურებაა, საშინელებაა, სიბნელეა.. მზე ამოვიდა - ოი! ოი! კოშმარია, ყველაფრის აღსასრულია, რა ვქნათ!.. წარმოვიდგინოთ მუსიკოსი, რომელიც მთელი ცხოვრება ფიქრობს: მე უნიჭო ვარ, უტვინო, უვარგისი, მახინჯი, არაფერი გამომდის, არაფრისთვის ვვარგივარ და ა.შ. და ა.შ. შევეკითხოთ მას: რატომაა ასე? ის გვიპასუხებს: იმიტომ რომ, ვერ ვწერ ისეთ მუსიკას, როგორსაც წერდნენ ბახი და მოცარტი... მაგრამ ისმის კითხვა, რატომ უნდა იყო ბახი ან მოცარტი? ისინი უკვე იყვნენ. შეუძლებელია და არც არის საჭირო გახდე ბახი ან მოცარტი. შენ გახდი ის, რაც ხარ, განახორციელე შენი მუსიკალური ტალანტი... ასევეა სულიერ ცხოვრებაშიც. ვკარგავთ საკუთარ თავს და შემდეგ ვითრგუნებით, რომ არა ვართ სერაფიმე საროველები და ჩვენი მონასტრები კი - ტავენისიოტის სავანეები... სწორედ ეს არის არაადეკვატურობა: შესაძლებელზე მეტი საზომის აღება და შემდეგ საკუთარი თავისა და მთელი სამყაროს დადანაშაულება იმაში, რომ ამ საზომს არ შევესაბამებით.

ადეკვატურობა, რომლის არარსებობა ამ წიგნშიც და ჩვენს დღევანდელ საეკლესიო ცხოვრებაშიც თვალშისაცემია, მე ასე მესმის (ჩვენს კონტექსტში): იცოდე რამდენის ტვირთვა შეგიძლია და მიიღო ანუ გაიგო და იგრძნო ის გარემოება, რომელშიც ღმერთმა ჩაგვაყენა (XXI საუკუნე) და აქედან გამომდინარე, მადლიერებითა და ღმერთის რწმენით ეცადო იცხოვრო სახარებისეულად, ქრისტესთან ერთად. ჩვენთვის ამგვარი ცხოვრების შესაძლებლობა ყოველთვის გახსნილია საიდუმლოებებისაკენ, ლოცვისაკენ, წმიდა წერილის (და გარდამოცემის) შესწავლისა და სახარებისეული მცნებების შესრულების ანუ ქრისტიანული ზნეობრიობისაკენ სავალ გზაზე. მაგრამ ლოცვისა და თავშეკავების, საიდუმლოებების მოქმედებისა და ღმერთის მცნებების შესრულების ზომა უნდა შევუსაბამოთ ჩვენს შინაგან მოწყობას, რომელიც ღმერთმა მოგვცა (აბბა დოროთე წერს, რომ შინაგანი მოწყობის წინააღმდეგ ვცოდავთ, როდესაც ვერ ვზომავთ საკუთარ ძალებს და შესაძლებლობებს) და გარემოებას, რომელშიც ღმერთმა ინება, რომ ჩვენ გვეცხოვრა.

,,იესო ქრისტე გუშინ და დღეს და იგი თავადი არს უკუნისამდე” (ებრ. 13:8); მაგრამ გარემოებები მუდმივად იცვლება და ამის გაუთვალისწინებლობა, ეკლესიასტეს სიტყვებით რომ ვთქვათ, ,,არაბრძნულია”. სულიერ ცხოვრებას ყველა დროს თავისი განსაკუთრებულობები აქვს, თუმცა მისი შინაარსი ყოველთვის ერთი და იგივე რჩება - ცხოვრება იესო ქრისტეში. ღმერთი აღაშენებს ეკლესიას, აგებს სულიერი ცხოვრების ფორმებს სწორედ იმგვარად, რომ ქრისტიანებმა, რომლებიც კონკრეტულ დროში ცხოვრობენ, შეძლონ თავიანთი ეპოქიდან მაქსიმალური სულიერი სარგებლის მიღება. თანამედროვე მართლმადიდებლებს და განსაკუთრებით ბერ-მონაზვნებს ამ კუთხით აშკარა არეულობა აქვთ: მათ ქრისტეში სიცოცხლის ძიება ასე კი არ ესმით, არამედ მას უმთავრესად ეთნოგრაფიულ-საეკლესიო წარსულს უკავშირებენ. ამის გამო ვწყდებით რეალობას და ვეღარ ვგრძნობთ, რა სურს ღმერთს ჩვენგან. ასეთი დამოკიდებულების ქვეტექსტი ძალიან საშიშია, რადგან ნიშნავს, რომ ღმერთი ეკლესიასა და ისტორიაში ოდესღაც, გარდასულ დროში მოქმედებდა, ხოლო ჩვენს დროში ის არ მოქმედებს, ან თუ მოქმედებს, მხოლოდ წარსული საეკლესიო ისტორიული ფორმების ჩარჩოებში; ცხოვრების თანამედროვე პირობები კი ხელს უშლის ქრისტიანობას და ღმერთსა და მის ეკლესიაზე ძლიერნი არიან... ამგვარად, ღმერთი მიდის ჩვენი ცხოვრებიდან და ის ივსება წარსულზე ნოსტალგიით. მთელი მართლმადიდებლური სულიერება კი გარეგნული ისტორიული ფორმებისა და საეკლესიო ცხოვრების სქემების გააფთრებულ დაცვაზე დაიყვანება...

ახლავე ვიტყვი, რომ ადეკვატურობაში მე სრულებით არ ვგულისხმობ ამსოფლიურ სულისკვეთებასთან ,,მორგებას, ,,გაამსოფლიურებას, არამედ ჯანსაღ, სწორედ სახარებისა და ეკლესიის სულით გამსჭვალულ, ,,არა ამის სოფლისაგან” (იოანე 18,36) შეფასებას გარეგნულ და შინაგან, პირად და ზოგადად საეკლესიო სიტუაციისა, რომელშიც ღმერთმა ჩაგვაყენა. ბოლოს და ბოლოს, აქ საუბარია სიმდაბლეზე - სიტყვაზე, რომელიც ჩვენი დღევანდელი საეკლესიო ცხოვრების სინამდვილეში ხშირად გამოიყენება, როგორც ,,ყველაფრის განკურნების რეცეპტი”. მართლაც, სიმდაბლე უდიდესი და არაჩვეულებრივი რამაა, მაგრამ მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის ჭეშმარიტია.

ჩვენს სინამდვილეში სიმდაბლე ხშირად ესმით, როგორც თავის დამცირება, საკუთარი თავის აბუჩად აგდებისათვის მზადყოფნა, გარკვეული ,,მაზოხიზმი”, დაბეჩავებულობა, პიროვნების დათრგუნვა და სხვა მსგავსი. მაგრამ ეს ცრუ სიმდაბლეა, რომელიც აბსოლუტურად არაქრისტიანული და არასახარებისეული მდგომარეობაა. სიმდაბლე არის სიმართლე ჩვენი საკუთარი თავისა და მისი ღმერთთან, სამყაროსა და სხვა ადამიანებთან დამოკიდებულების შესახებ. რადგან სიმდაბლე სიმართლეა, ის ვერ იქნება არაადეკვატური, რადგან ეძებს, გრძნობს და პოულობს ღმერთს არა დიდებულ, მაგრამ უკვე გარდასულ დროში, არამედ ,,აქ და ახლა”. სიმდაბლე, რომელიც ადეკვატურია, აბრუნებს ადამიანს ღმერთისაკენ, რომელიც ახლოს არს (ფილლიპ. 4:5); ხოლო სადაც ღმერთია, იქ სიხარული, მშვიდობა და მხნეობაა. სწორედ არაადეკვატურობას მივყავართ ამა სოფლის სტიქიების ტყვეობისაკენ, რადგან ჩვენი ქრისტიანობა, მისი წარმატება თუ წარუმატებლობა დამოკიდებული ხდება მხოლოდ რომელიმე გარეგნული ფაქტორის არსებობა-არარსებობაზე. არაადეკვატურობა ცრუ სიმდაბლისაკენ, ღმერთის სიმდაბლისაკენ მიმავალი გზაა, რომელსაც ნაყოფი არ მოაქვს და გულგატეხილობის ისეთ მდგომარეობაში გვაყენებს, როგორიც არქიმანდრიტ ლაზარეს წიგნში ვიგრძენი.

II

ყოველივე ზემოთ ნათქვამი ჩვენ წინაშე სვამს ბერ-მონაზვნებისათვის პრინციპულ პრობლემას. აშკარად ჩანს, რომ არქიმანდრიტი ლაზარე ვერ პოულობს გამოსავალს სიტუაციიდან. რატომ? იმიტომ რომ ავტორი გამოსავალს იმ აზროვნების სისტემის ჩარჩოებში ეძებს, რომელსაც შეიძლება ,,წმ. მამათა იდეოლოგია” ვუწოდოთ; სწორედ ეს სისტემა წარმოშობს იმ ავადმყოფურ მოვლენებს, რომლებზედაც ხმამაღლა ყვირის ავტორი თავის წიგნში. ეს ის ჩაკეტილი წრეა, საიდანაც გამოსავალი არ არის და სადაც მხოლოდ პირქუში სიბნელე და მწუხარებაა.

ვხედავ, მკითხველი უკვე აღშფოთებით აქნევს თავს: ესეც ასე, მამაო, აქამდეც მივედით... წმ. მამების წინააღმდეგ გამოვდივართ... რაც, რა თქმა უნდა, ასე არ არის. მე შემთხვევით არ გამომიყენებია გამოთქმა ,,წმ. მამების იდეოლოგია”. ყოველგვარი იდეოლოგია წარმოადგენს ავტორიტარულ თეორიულ სქემას, რომლის მარწუხებშიც ექცევა ცოცხალი ცხოვრება. ყველაფერი, რაც ამ სქემის მიხედვით არ არის, უნდა მოიკვეთოს და განადგურდეს, და თუ ეს შეუძლებელია, უნდა გაიკიცხოს ან (უკეთეს შემთხვევაში) მისი იგნორირება მოხდეს.

ისმის კითხვა: როგორ გადაიქცევა მამათა ცხოვრება და სწავლება ცოცხალი, გამაცხოველებელი წმინდა გარდამოცემიდან უსიცოცხლო სქემად, რომლის შედეგიც უნაყოფო გულგატეხილობაა? შეიძლება ითქვას, რომ ეს ყველაზე მნიშვნელოვანი შეკითხვაა და მასზე პასუხს იმ შემთხვევაში გავცემთ, თუ გავარკვევთ, რაში მდგომარეობს სულიერი ცხოვრების მიზანი და ამ მიზნის მიღწევაში რა ადგილი უჭირავს მოღვაწეობას (რაც ბერ-მონაზვნური ცხოვრების მთავარი მახასიათებელია) და წმინდა მამების სწავლების მიხედვით ცხოვრებას.

ამ საკითხზე ორგვარი შეხედულება არსებობს, რომელთაც თავიანთი საფუძვლები აქვს წმ. მამების ნაწერებში. ვისარგებლოთ ორი დიდი წმინდა მამის ციტატებით, რომლებიც ნათლად გამოხატავს ამ შეხედულებებს.

1) ეპისკოპოს თეოფანე დაყუდებულისათვის სულიერი ცხოვრების მიზანი ღმერთთან ერთობის მიღწევაა. ,,ცოცხალი, შინაგანი და უშუალო ურთიერთობა ღმერთისა ადამიანთან და ადამიანისა ღმერთთან არის სწორედ მისი საბოლოო მიზანი” (Начертание христианского нравоучения, М. 1895, стр. 34). წმ. თეოფანე წმ. ბასილი დიდისა და ღირსი მაკარი დიდის ნაწერებს ეყრდნობა და ერთ პრინციპულად მნიშვნელოვან საკითხსაც აღნიშნავს. ის წერს: ,,მცდარი იქნება, თუკი ვინმე იფიქრებს, რომ როდესაც ღმერთთან ერთობას ადამიანი მხოლოდ მთელი თავისი მოღვაწეობის ბოლოს მიაღწევს. ეს უნდა იყოს მუდმივი, უწყვეტი მდგომარეობა ადამიანისა, როდესაც არ არის ურთიერთობა ღმერთთან, როდესაც ეს ურთიერთობა არ იგრძნობა, ადამიანმა უნდა აღიაროს, რომ არ მიდის თავისი მიზნისა და დანიშნულებისაკენ. ღმერთთან ერთობა ისეთი მდგომარეობაა, რომელშიც ადამიანი აღიარებს, რომ ჭეშმარიტი ღმერთი მისი ღმერთია და თვითონ კი ღმერთისაა ანუ გულში ღმერთს ეუბნება: უფალი ჩემი და ღმერთი ჩემი (იოანე 20:28), როგორც მოციქული თომა და თავის თავს კი ეუბნება:” ეს არის ღმერთი ჩვენი, ეს არის უფალი” (ისაია 45:9). ეს არის ადამიანის ერთადერთი ჭემარიტი მდგომარეობა, მასში ჭეშმარიტი ზნეობრივი და სულიერი ცხოვრების დასაწყისის ერთადერთი ნიშანი (გამოყოფილია ჩემ მიერ - ი. პ.) (იქვე, გვ. 36).

წმინდა მამები კრძალავენ სულიერი ნუგეშის კადნიერ ძიებას, ლოცვით ტკბილი განცდების, გამოცხადებების, ჩვენებების ყალბ შეგრძნებებს, საკუთარი თავის ზეციური ნიჭების ღირსად მიჩნევას და არა ღმერთთან ურთიერთობას. ღმერთთან ერთობის გრძნობა სრულებით სხვა სფეროს მიეკუთვნება და მისი დამოწმებაც ამ სფეროდან ხდება: უპირველესად და უმთავრესად იმით, რასაც წმ. თეოფანე ,,ღმერთისათვის სათნოყოფის მოშურნეობას” უწოდებს”. ეს არის მტკიცე და მყარი გადაწყვეტილება, მიუხედავად ყველაფრისა, ნებისმიერი გარემოებისა თუ შინაგანი მწუხარებისა და გულგატეხილობისა, იყო ქრისტიანი, იყო ღმერთთან და შეასრულო მისი ნება ცოცხალი, დაუღალავი და სიხარულის განცდით, მისადმი რწმენით, მოწიწებითა და შვილებრივი დამოკიდებულებით. ღმერთთან ურთიერთობა ადამიანის სულიწმინდასთან ზიარებაა; ეს არ არის აღფრთოვანება, ეგზალტაცია ან სისხლის დუღილი, არამედ სულიწმინდის მადლის მოქმედება სულში, რაც დასტურდება ფაქიზი, მშვიდობიანი, სიხარულით აღსავსე, მორჩილი, გრილი სიოსავით ჩუმი, ჭეშმარიტად სულიერი განცდით, რომელიც ადამიანს ანიჭებს მშვიდობას, სიყვარულსა და თავისუფლებას და თითქოსდა ,,კრავს” მას ერთ მთლიან და ჰარმონიულ არსებად, ისეთად, როგორადაც თავდაპირველად ღმერთმა ჩაიფიქრა.

2) ეპისკოპოსი ეგნატე ბრიანჩანინოვი კი სხვაგვარ აქცენტებს აკეთებს. ის წერს: ,,როგორ უეჭველადაც გვწამს ღმერთის მადლის მოქმედება, ასევე უეჭველად უნდა გვწამდეს, რომ ვნებებით დამძიმებული ადამიანი უღირსი და უუნაროა, მიიღოს ღმერთის მადლი. ამაში ღრმად უნდა ვიყოთ დარწმუნებული და მთლიანად და უანგაროდ უნდა მივეცეთ სინანულს” (Сочинения, т. 1, М., 1996, стр.280-281). უნდა აღინიშნოს, რომ ეპისკოპოსი ეგნატე აქ ლოცვასა და მადლისმიერ ნუგეშინისცემაზე საუბრობს; მისი განსჯის თემა ვიწრო-პრაქტიკული და პედაგოგიურია. სამწუხაროდ, ჩვენს საეკლესიო წრეებში ეს აზრი ყველაზე ფართოდაა გავრცელებული. ის დაიყვანება შემდეგზე: მე არარაობა და უბადრუკი ცოდვილი ვარ, ჩემში მხოლოდ ბოროტება და ცოდვაა, ჩემთვის მარადიული სატანჯველი, საშინელი სამსჯავრო, ჯოჯოხეთი და დაღუპვაა გამზადებული. თუმცა არის შანსი გადავრჩე და ის სწორედ იმაშია, ყოველთვის მქონდეს განცდა, რომ არარაობა, ცოდვილი, მახინჯი, უღირსი არსება ვარ, რომელსაც ცოდვის ჩადენის მეტი არაფრის უნარი არა აქვს (ამას უწოდებენ ,,სიმდაბლეს”) და სინანული, სინანული და მხოლოდ სინანული მთელი ცხოვრების განმავლობაში. აქედან გამომდინარე, სულიერი ცხოვრების მიზანი ხდება მხოლოდ საკუთარ თავის დარწმუნება უკიდურეს ცოდვილობაში და ტოტალური სინდისის ქენჯნა, რადგან არაფერ სხვას აბსოლუტურად არ ვიმსახურებთ.

ახლა ვნახოთ ის უკიდურესად მნიშვნელოვანი პრაქტიკული შედეგები, რომლებიც ამ ორი თვალსაზრისიდან გამომდინარეობს.

1) თუკი სულიერი ცხოვრების მიზანი ღმერთთან ერთობაა და მისი დამოწმება კი გრძნობით ხდება, მაშინ ის წარმოადგენს მთავარ კრიტერიუმს, რომლითაც ადამიანი საკუთარ სულიერ მდგომარეობას აფასებს. ამას ექვემდებარება მთელი ასკეტური მოღვაწეობა: იმ მეთოდებს, რომლითაც ღმერთთან ჩვენი ურთიერთობა ვითარდება, ვიყენებთ, ხოლო რისგანაც ის არ განმტკიცდება (ან მცირდება კიდეც), ყოველგვარი ეჭვის გარეშე უკუვაგდებთ. სწორედ ამის შესახებ ამბობდა ღირსი სერაფიმე საროველი საუბარში სულიწმინდის მოხვეჭის შესახებ: ,,მოიხვეჭეთ სულიწმინდის მადლი და ყველა სხვაქრისტესმიერი სათნოებანი, სულიერად ივაჭრეთ მათით, სათნოებათაგან ივაჭრეთ იმით, რომელიც ყველაზე მეტ მოგებას გაძლევთ... მაგალითად: თუკი ლოცვითა და მღვიძარებით უფრო მეტ მადლს იღებთ, იღვიძებდით და ილოცეთ; თუკი ღმერთის სულს მეტად გაძლევთ მარხვა, იმარხულეთ; თუ მეტად გაძლევთ მოწყალების გაცემა, გაეცით მოწყალება და ამგვარად განსაჯეთ ყოველგვარი სათნოება, რომელსაც იქმთ ქრისტესთვის”.

ძალიან მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნა, რომ ღმერთთან ერთობა არაეკლესიურ კონტექსტში წარმოუდგენელია. ეკლესიის არსებობის მიზანი სხვა არაფერია, თუ არა ადამიანის ღმერთთან მიახლება. როდესაც ქრისტიანი საეკლესიო საიდუმლოებებში მონაწილეობით ღმერთთან ერთობას იღებს, ძალ-ღონეს არ იშურებს რომ შეინარჩუნოს, განამტკიცოს და გაამრავლოს ეს ერთობა იმ საშუალებებით, რითაც ასე მდიდარია ეკლესია და რომლებიც შეადგენენ მის წმინდა გარდამოცემას. სულიწმინდის მოხვეჭა მხოლოდ ეკლესიაშია შესაძლებელი; მაგრამ ნამდვილი საეკლესიო ცხოვრების განსაკუთრებულობა იმაშია, რომ ის არ მდგომარეობს ყველასთვის საერთო საეკლესიო და წმ. მამების დადგენილებების, ვალდებულებებისა და აკრძალვების ავტომატურად შესრულებაში. რადგანაც ყველა ადამიანი ერთმანეთისაგან განსხვავდება, ამიტომ ეკლესიაში არსებულ საშუალებებსაც ყველა ადამიანი თავის საზომისამებრ, სხვადასხვაგვარად იყენებს. სწორედ ამის შესახებ ამბობს უფალი: ,,შაბათი კაცისათვის დაებადა და არა თუ კაცი შაბათისათვის” (მარკოზი 2:27). სულიერი ცხოვრების განხორციელებას ადამიანი მხოლოდ პირადი თავისუფლების პირობებში შეძლებს: ,,ხოლო უფალი სულ არს, ხოლო სადა სული უფლისაი, მუნ აზნაურებაი არს” (2კორ. 3:17); ,,აზნაურებითა მით, რომლითა ქრისტემან ჩუენ განგუააზნაურნა, მტკიცედ დეგით და ნუ კუალად უღელსა მას მონებისასა თავს იდებთ.” (გალატ. 5:1) წერს მოციქული. მაგრამ პიროვნული თავისუფლება ყოველთვის პირად, გაცნობიერებულ პასუხისმგებლობასთან არის დაკავშირებული. ეს უმძიმს დაცემულ ადამიანს და მთელ თავის ძალისხმევას იყენებს, რომ წესებისა და სხვადასხვა სქემის შესრულებით, კორპორაციული საიმედოობითა და სხვა საშუალებებით თავისუფლება როგორღაც ,,გაცვალოს” ,,ცხოვნების გარანტიაზე”. თავისუფლება და ყველაფერი, რაც მასთანაა დაკავშირებული, ნამდვილად რთულია, მაგრამ მის გარეშე შეუძლებელია ღმერთთან ერთობა და სახარებისეული ცხოვრება. ამ გზაზე ადამიანი იძენს სიცოცხლეს - ქრისტეს (სწორედ ეს არის სულიერი ცხოვრების აზრი); მხოლოდ ამ გზაზე სიარულისას შეიძლება გავიგოთ, სინამდვილეში რას გვეუბნებიან სახარება, ეკლესია და წმ. მამები.

იმის გამო, რომ ვნებებით დამძიმებულები ვართ და პრინციპულად არ ვიმსახურებთ ღმერთთან ერთობას, სულიერი ცხოვრების მიზანი სინანული (როგორც საკუთარ არარაობაში თავის დარწმუნება) ხდება, მაშინ შედეგსაც სხვას ვიღებთ. ცხოვრების კრიტერიუმი არა ღმერთთან ერთობის განცდა და საკუთარი ქრისტიანული სინდისი (იმ პარადიგმის ჩარჩოებში, რომელიც ჩვენი ,,დაცემულობის” აბსოლუტიზებას აკეთებს, ღმერთთან ერთობის განცდა და ქრისტიანული სინდისის გამოვლინება ,,ხიბლის მდგომარეობადაა” გამოცხადებული) ხდება, არამედ გარეშე ავტორიტეტი. ჩვენ მიერ განხილულ თვალსაზრისში ასეთი ავტორიტეტები წმ. მამები არიან, უფრო სწორად, არა თვითონ ისინი, არამედ მათი წიგნები. ამ შემთხვევაში ასკეტური სულიერი მოღვაწეობა იწყება იმით, რომ ადამიანი უნდა ,,მოერგოს” წიგნისმიერ, წმ. მამებისეულ სქემებს, ,,მოიკვეთოს” ყველაფერი, რაც ამ სქემებში არ თავსდება და დაარწმუნოს თავისი თავი, რომ ასეთი ,,მოკვეთა” ღმერთისთვის სათნოა (უფრო დაწვრილებით ამის შესახებ ქვემოთ ვისაუბრებთ). არ ვიცი წარსულში როგორ იყო, მაგრამ პირადად მე თხუთმეტწლიანმა თანამედროვე ბერ-მონაზვნურმა და სამონასტრო ცხოვრებამ დამარწმუნა, რომ ასეთ გარდაქმნას ,,კაცისა შაბათისათვის”, ნაყოფი არ მოაქვს. ჩემი აზრით, ეს ძირითადად იმიტომ ხდება, რომ ,,მხოლოდ თვითგამკიცხავი” სულიერი ორიენტაცია ჩვენს შინაგან ცხოვრებას ეკლესიურ აზრს აცლის.

საქმე იმაშია, რომ სინანული, თვითგაკიცხვა, საკუთარი ცოდვების ხედვა და ყველაფერი ის, რაც უმთავრესად მიაჩნიათ ამ თვალსაზრისის მრავალრიცხოვან მომხრეებს, სინამდვილეში უნდა იყოს არა მხოლოდ ადამიანური განცდები, ემოციები, სულის, გულისა და გონების მოძრაობები, არამედ ღმერთთან ერთობლივი, საეკლესიო-რელიგიური გრძნობები. ანუ ისინი ჭეშმარიტნი მხოლოდ მაშინ არიან, როდესაც ღმერთში, მის წინაშე და მასთან ერთობაში სრულდებიან, სულიწმინდის მადლისა და ჩვენი სულის ერთობლივი მოქმედებით და არავითარ შემთხვევაში თავისით. სწორედ ადამიანისა და ღმერთის ერთობლივ მოქმედებაშია ეკლესიის არსი და სიმართლე. ეს სიმართლე შემდეგში მდგომარეობს: მართლაც, თავისთავად მე ცოდვილი, უძლური და დაცემული არსება ვარ: ,,უბადრუკ და საწყალობელ და გლახაკ და ბრმა და შიშუელ.” (გამოცხ. 3:17), მაგრამ ეს არ არის მთელი სიმართლე, არამედ მისი მხოლოდ ათი პროცენტია. თუ ჩვენ მხოლოდ ამაზე შევჩერდებით (განსახილველ თვალსაზრისს საითაც მივყავართ), მაშინ ეს სიცრუე, სიყალბე და სწორედ ის არაადეკვატურობა იქნება, რომელზეც ვსაუბრობდით. სიმართლის მეორე ნაწილი, მისი ოთხმოცდაათი პროცენტი ისაა, რომ ღმერთმა არ უარმყო მე, განკაცდა ჩემთვის, ჯვარს ეცვა ჩემთვის, მოვიდა თავის ეკლესიაში და ჩემში. მე ქრისტესი ვარ, ის კი ჩემი უფალი და ღმერთია: მე ვარ მისი სიყვარულის, მოწყალების, ძალისა და სიმართლის მოზიარე. ეს ჩემს ცოდვილობაზე შეუდარებლად აღმატებულია. მე მისით ვცხოვრობ და რადგან ასეა, მაშასადამე, არ შემიძლია და არ მინდა ჩემი ვნებებით ვიცხოვრო. ღმერთთან ამგვარი ერთობისათვის, ქრისტესთან ყოფნისათვის, რათა სულიწმინდის მადლით განვკურნო საკუთარი უძლურება, ვინანიებ, ვლოცულობ, თავს ვიკავებ ცოდვის ჩადენისაგან, ვიცავ ეკლესიის წესებსა და კანონებს და არა იმიტომ, რომ მუდმივად საკუთარ ცოდვილობას გავუსვა ხაზი. აქ მთავარი არა თავისთავად ადამიანის ცოდვები და უძლურებაა, არამედ პირველ რიგში ის, რომ ჩვენ ეკლესიის, ქრისტეს სხეულის წევრები ვართ და მხოლოდ ამის შემდეგ - ავადმყოფები, უძლურები, ცოდვილები. მთავარია, რომ ჩვენი სულიერი ცხოვრების ცენტრში, უპირველესი და ყველაზე მნიშვნელოვანი ადგილი უფალ იესო ქრისტეს ეკავოს და არა მოჩვენებით ,,ზეცოდვილ მეს”. არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება განვიხილოთ სიცოცხლე და ადამიანი მხოლოდ ცოდვის პოზიციიდან და ამას დავარქვათ ,,სიმდაბლე”.

ნამდვილი სიმდაბლე, რომლის დანახვა ჩვენ მიერ განხილული პარადიგმის ფარგლებში შეუძლებელია, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საეკლესიო-რელიგიური მოვლენაა ანუ შესაძლებელია მაშინ, როდესაც ადამიანი და ღმერთი ერთმანეთს უერთდებიან. გასაგებია, რომ ,,ნეტარ არიან გლახაკნი სულითა” (მათე 5:3); ასევე გასაგებია, რომ ,,რომელმან დაიმდაბლოს თავი თვისი ის ამაღლდეს” (ლუკა 18:14), მაგრამ ამასთან ერთად უფალი გვეუბნება: ,,თქვენ ხართ მარილი ქუეყანისა; თქვენ ხართ ნათელნი სოფლისანი; ეგრეთ ბრწყინევდინ ნათელი თქუენი წინაშე კაცთა” (მათე 5:13-15). როდესაც ნამდვილი სიმდაბლე გვაქვს, შეუძლებელია ერთმანეთისაგან გავაცალკევოთ საკუთარი ცოდვილობა და ღმერთის ჩვენდამი უდიდესი სიყვარული და პატივისცემა. საკუთარი ცოდვილობის ნამდვილი შეცნობა არ ნიშნავს საკუთარი თავის მიმართ ზიზღის ,,ძალით გამოწვევას”. სიმდაბლე ადამიანს მასში ღმერთის მოქმედებით ეძლევა და სულიწმინდის მადლით ის ყოველგვრი ილუზიების გარეშე ხედავს თავის თავს ისეთს, როგორიც არის სინამდვილეში. საკუთარი ცოდვილობის ხედვა არასწორი იქნება, თუ ამავე დროს საკუთარ თავს არ ვხედავთ, როგორც ,,მარილს ქუეყანისა”. ასევე არასწორია საკუთარი თავი ,,ამა სოფლის ნათლად” მივიჩნიოთ, თუ ამავდროულად არ ვაცნობიერებთ, რომ დაცემული არსებები ვართ. ერთი მეორის გარეშე შეცდომაა, რომელსაც ამპარტავნებისაკენ ანუ ღმერთისაგან მოწყვეტისაკენ მიჰყავს ადამიანი. (მიაქციეთ ყურადღება იმას, რომ არა მხოლოდ სულიერ თვითგანდიდებას, არამედ არასწორ თვითგმობასაც ადამიანი ამპარტავნებისაკენ მიჰყავს!)

არქიმანდრიტი ლაზარე, თუკი მისი წიგნის მიხედვით ვიმსჯელებთ, აქცენტებს მხოლოდ რელიგიური ცხოვრების ადამიანურ მხარეზე აკეთებს: ღმერთის მოქმედება, ერთადერთი, რაც ადამიანის სულიერ ძალისხმევას აზრს აძლევს, მისი ყურადღების უკანა პლანზე რჩება (თუმცა ის მაინც საუბრობს ამაზე, როგორც რაღაც აღმოჩენაზე - იხ. გვ. 260-262). ,,ცოცხალი რწმენა,”- წერს არქიმანდრიტი ლაზარე, -,,მაშინ აქვს ადამიანს, როდესაც ის ეძებს ღმერთს ახლავე, აქვე, სწუხს, რომ არა აქვს მასთან ცოცხალი ურთიერთობა... ,,(გვ. 192). მაგრამ ცოცხალი რწმენა სწორედ ისაა, რომელიც აქვე შედის ცოცხალ ურთიერთობაში ღმერთთან, გრძნობს მას, ცხოვრობს მისით... ამ ცოცხალი ურთიერთობის აღდგენა, თუ ის ჩვენი ცოდვების გამო დარღვეულია, სინანულით ხდება და თუკი ადამიანს, მიუხედავად მთელი თავისი შრომისა და მწუხარებისა, ღმერთთან ცოცხალი ურთიერთობა მაინც არა აქვს, ესე იგი, მისი სინანული არასწორია, ეს ნიშნავს, რომ მის ქრისტიანულ ცხოვრებაში რაღაც წესრიგში არ არის...

ამგვარად, თუკი ყველაფერს მხოლოდ ადამიანურ ,,უღირსებაზე”, ,,თვითგმობაზე” და ა.შ დავიყვანთ, ამით სწორედ სულიერი ცხოვრების ეკლესიურობას ვამცირებთ. უპირველეს ყოვლისა, ვამცირებთ საეკლესიო საიდუმლოებების მნიშვნელობას. თუკი ჩვენ სინამდვილეში არ შეგვიძლია ღმერთთან ურთიერთობა, მაშინ რატომ ვეზიარებით ქრისტეს წმინდა სისხლსა და ხორცს (ეკლესიაც ხომ გვასწავლის, რომ ხშირად უნდა ვეზიაროთ)? თვითგმობის თვალსაზრისის მომხრეები იტყვიან: ჩვენ ვეზიარებით, მაგრამ მაინც ვრჩებით ვნებებით დამძიმებულ მდგომარეობაში...დიახ, ეს მართალია, მაგრამ ის ხომ არ არის ამის ერთ-ერთი მიზეზი, რომ მთელი ჩვენი ძალისხმევა მიმართულია არა ღმერთთან ურთიერთობის შენარჩუნებისა და გაღრმავებისაკენ, არა გულისა და შინაგანი ადამიანის აღზრდისაკენ, არამედ საკუთარი თავის დარწმუნებისაკენ, რომ ჩვენ ამ ურთიერთობას ,,არ ვიმსახურებთ”...

აქ აუცილებლად უნდა შევჩერდეთ. ხშირად სინანული (და საერთოდ მთელი ასკეტური მოღვაწეობა), სწორედ საკუთარ უკიდურეს ,,უღირსებაში” თავის დარწმუნებაზე დაიყვანება. არქიმანდრიტი ლაზარე წერს: ,,მონოზონი, პირველ რიგში, უნდა ხედავდეს, რომ უხმარი მონაა” (გვ. 126), მონოზონი უნდა ,,დარწმუნდეს, რომ ჩვენ არაფრით ვიმსახურებთ ღმერთის სიყვარულს” (გვ. 142). თუმცა უნდა გავითვალისწინოთ წმ. მამების ამგვარი გამონათქვამების საკმაოდ ვიწრო პედაგოგიური ასპექტი. სრულებით უადგილოა ფასეულობათა კატეგორიების ჩარჩოებში ქრისტიანის ონტოლოგიური უღირსების შესახებ საკითხის დასმა. ქრისტიანის ღირსება უცვლელია, ის უდიდესი პატივით თვითონ ღმერთმა შემოსა, როდესაც განკაცდა მისთვის, ჯვარს ეცვა მის გამოსახსნელად და საკუთარ თავს აზიარებს საეკლესიო საიდუმლოებებში. სწორედ ამ ფონზეა შესაძლებელი ასკეტური მოღვაწეობისათვის სწორი მიმართულების მიცემა: ,,გლოცავ თქუენ მე, რაითა ღირსად ხვიდოდით ჩინებითა მით, რომლითა იჩინენით” (ეფეს. 4:1). სწორედ ჩვენი ქრისტიანული ღირსების შენარჩუნებისა და რეალიზაციის, მისდამი შესაბამისობისა და ღმერთის ჩვენდამი სიყვარულის გამართლების გამო ვინანიებთ ცოდვებს, ვეწინააღმდეგებით ცოდვას და ვაიძულებთ საკუთარ თავს სიკეთის ქმნას. მაგრამ ამის გაკეთება შეგვიძლია, უპირველეს ყოვლისა, ჩვენთვის მოცემული ღირსების გაცნობიერებით; ბუნებრივია, ამას ვერ შევძლებთ, თუკი მთელ ძალისხმევას მოვახმართ საკუთარი თავის უღირსებაში დარწმუნებას. ეს სრულებით არ არის ,,ამპარტავნება” და არც ,,ხიბლია”, რადგან ყველაფერი ქრისტესათვის და მასთან ცოცხალი ურთიერთობისათვის ხდება. ის ერთადერთია, ვისაც შეუძლია ჭეშმარიტ გზაზე დაგვაყენოს. არქიმანდრიტი ლაზარე მოგვიწოდებს ,,ვოხრავდეთ ჩვენს ყოვლადუსარგებლობაზე”, ,,ვმწუხარებდეთ ჩვენს ყოვლადცოდვილობაზე” (გვ. 13)... მაგრამ საკუთარი უღირსების გაცნობიერების მოწოდება უნდა გავიგოთ პედაგოგიურად, როგორც ჩვენთვის უკვე მოცემული ქრისტიანული ღირსების რეალიზაციის არასრულყოფილების, მასთან შეუსაბამობის გაცნობიერება, რაც გვიბიძგებს ზნეობრივი და ასკეტური მოღვაწეობისაკენ. სხვაგვარად, საკუთარ თვითდამდაბლებასა და ჩვენს ირგვლივ ყველაფრით უკმაყოფილებაზე, სრულიად მართებული პასუხი იქნებოდა: უღირსი ხარ? მაშ, რა პრეტენზიები გაქვს? იღებ იმას, რისი ღირსიცა ხარ...

კიდევ ერთხელ ვიმეორებთ, რომ ეს გავრცელებული სიტყვების თამაში ,,ღირსი-უღირსი” არღვევს ჩვენი სულიერი ცხოვრების საეკლესიო კონტექსტს. დიახ, ღმერთის გარეშე არაფერი ვართ, მაგრამ ღმერთთან ერთობაში ,,ღმერთები ვართ” (ფსალ. 81:6), ,,საღმრთოისა მის ზიარ ბუნებისა” (2 პეტრე 1:4) ,,თანა-მოქალაქე წმიდათა და სახლეულ ღმრთისა” (ეფეს. 2,19), ქრისტიანები, რომლებიც უდიდესი პატივით ღირსყვეს. სწორედ ღმერთთან ერთობლივი საეკლესიო-რელიგიური გრძნობა გვაძლევს საშუალებას დავინახოთ სიმართლე საკუთარი თავის შესახებ, რომლის გარეშეც შეუძლებელია ღმერთთან ერთობის განცდა და რაიმე ზნეობრივი და ასკეტური მოღვაწეობა.

სულიერი ცხოვრების მიზნისა და აზრის შესახებ ზემოთ გამოთქმული სხვადასხვა თვალსაზრისიდან გამომდინარეობს ღვაწლის განსხვავებული გაგებაც. პირველი პარადიგმა გულისხმობს ადამიანის პიროვნულ თავისუფლებას, პატიოსნებას, შეგნებასა და პასუხისმგებლობას. ქრისტიანს სულიერი ცხოვრება ეძლევა საეკლესიო საიდუმლოებებში და ის ერთმანეთს უთანხმებს თავის შინაგან მოწყობასა და გარემოებებს, შემოქმედებითად იყენებს ეკლესიის წიგნიერ, ცოცხალ, სამოძღვრო გამოცდილებას, ,,საკუთარი პასუხისმგებლობით” შეისისხლხორცებს სულიწმინდის მადლს, იხსნება სულიწმინდის მისაღებად და მისი სულიერი ცხოვრების კრიტერიუმი ღმერთთან ერთობის განცდაა. ამის მიღწევის საშუალება, საიდუმლოებებში მონაწილეობასთან, წმიდა წერილისა და ეკლესიის გამოცდილების (წმიდა გარდამოცემა) შესწავლასთან ერთად, არის სახარებისეული ცხოვრება, სინდისის აღზრდა და სახარებისეული მცნებებით ზნეობრივი გრძნობის გაფაქიზება. ეს ყველაზე ნამდვილი, ყოველდღიური, დაუღალავი ღვაწლია. ყველაზე უფრო ძნელია იყო წესიერი, ზნეობრივი, კეთილი, უბიწო, პატიოსანი და ფხიზელი, გარემოების შესაბამისი ადამიანი. ძალიან რთულია საკუთარ თავში ძველი ადამიანის დაძლევა, ,,ღმერთის სათნოყოფისათვის” კანონებისა და წეს-ჩვეულებების დაცვის ძველი აღთქმისეული გაგებიდან გამოსვლა და სვლა ახალი აღთქმისეული თავისუფლებისაკენ ქრისტეში. ღვაწლი არის ქრისტიანობისა და მონოზვნობის ნამდვილი არსის გაცნობიერება და ცხოვრებაში განხორციელება - ღმერთისადმი მიმსგავსება სიყვარულში, გონიერებასა და სიწმიდეში საკუთარი შინაგანი და გარეგნული მდგომარეობით...

ღვაწლის სრულებით სხვაგვარ გაგებას წარმოგვიდგენს სულიერი ცხოვრების ზემოთ დასახელებული მეორე პარადიგმა. აქ ღვაწლი მდგომარეობს ,,საკუთარი თავის ,,ჩაკეტვაში” წმ. მამების ნააზრევში, საკუთარი ნების უარყოფაში (ამის შესახებ ქვემოთ ვისაუბრებთ), საკუთარ უღირსებაში თავის დარწმუნებაში, საკუთარ თავზე ,,მისტიფიკატორული” მორჩილების დაკისრებაში (ამის შესახებაც ქვემოთ გვექნება საუბარი); კანონებისა და წესების მკაცრ შესრულებაში, რომ ,,ღმერთმა დაგვინახოს, როგორ ვმოღვაწეობთ (არქიმანდრიტ ლაზარეს გამონათქვამი) და ა.შ. მე, რასაკვირველია, სრულებით არა ვარ კანონებისა და წესების წინააღმდეგი, მაგრამ ყველაფერი თავის ადგილზე უნდა იყოს. ქრისტიანული და კერძოდ ბერ-მონაზვნური ცხოვრების მიზანი ღმერთთან ყოფნაა; ყველაფერი დანარჩენი მხოლოდ საშუალებაა ამის მისაღწევად და მხოლოდ მაშინ არის კარგი, როდესაც ნაყოფი გამოაქვს (,,სიყვარული, სიხარული, მშვიდობა, სულგრძელობა, სიტკბოება, სახიერება, სარწმუნოება, მყუდროება, მარხვა, მოთმინება” (გალატ. 5: 22-23)); თუკი მას ნაყოფი არ გამოაქვს, მაშინ ფასი ეკარგება...საშუალებამ არ უნდა დაიკავოს მიზნის ადგილი.

როდესაც ასე ხდება (სამწუხაროდ ძალიან ხშირად), შედეგად ვიღებთ: პირველ რიგში, ზნეობრიობის დაცემას. არქიმანდრიტი ლაზარე დარდობს - ეს რა ცუდი ბერ-მონაზვნების თაობა მოდის: კარიერის გაკეთება და საეკლესიო ხარისხის მიღება სურთ, ზარმაცები არიან და დაუმორჩილებლებიო... ისმის კითხვა, რატომ? იმიტომ, რომ მათი აღზრდა სახარებისეული ზნეობრიობით არ ხდება, უფრო სწორად, მთავარი აქცენტი ამაზე არ კეთდება. ადამიანი მოდის მონასტერში. რითი იწყება მისი აღზრდა სამონასტრო ცხოვრებისთვის? გარეგნულად მორჩილი სახის მიღებით, კანონებით, სამონასტრო განწესებით, სხვადასხვა მონასტრულ ,,სქემებთან” შეწყობით (ურთიერთობა სულიერ მოძღვართან, ნების ,,უარყოფა”, მონასტრული ცხოვრების ყოველი ეტაპის შესაბამის წმ. მამების რჩევა-დარიგებებთან მორგება), სპეციფიკური სამონასტრო ტერმინოლოგიის ათვისებით (,,მორჩილსიტყვაობა”), და ა.შ. სახარებისეულ ზნეობრიობას არ ასწავლიან ჩვენს მონასტრებში ისეთი გულმოდგინებით, როგორც სამონასტრო განწესებასა და ლექსიკას, ის მესამე პლანზე რჩება. აქედან კი იმ შედეგს ვერ ვიღებთ, რაც გვინდა - ბერ-მონაზვნურ ცხოვრებაში უწყვეტ, თანაბარ განვითარებას. არცთუ იშვიათად ადამიანები, რომლებიც ვერ იღებენ ამას მონასტერში, ან ტოვებენ მას (ხანდახან საერთოდ ეკლესიასაც), ან ხდებიან კარიერისტები, ამა სოფლის მოყვარეები ან ფარისევლები, ან ვარდებიან მუდმივ აპათიაში და მიმომწვლილველობაში, ან ეწევიან ცოდვილ ცხოვრებას ისე, რომ ფორმალურად რჩებიან მონასტერში, ან უწევთ ,,დინების საწინააღმდეგოდ” სვლა იმისათვის, რომ ნორმალური ქრისტიანები გახდნენ...

მეორე მხრივ, ეს ის პრობლემაა, საიდანაც მსჯელობა დავიწყეთ: წმინდა მამების სწავლების ავტორიტარულ იდეოლოგიად გადაქცევა. თითოეულ წმინდა მამას სახარებისეული ცხოვრების თავისი გამოცდილება აქვს; ჩვენი ამოცანაა შემოქმედებითად ვისარგებლოთ ამ გამოცდილებით და განვხორციელდეთ ქრისტეში (გავხდეთ ის, რაც ჩვენ უნდა ვიყოთ ქრისტეში და არა წმინდა მამების ,,კლონები”). ადეკვატურობა, რომელზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი, ჩვენგან მოითხოვს იმის გაცნობიერებას, რომ წმინდა მამებად გახდომა და მათი ცხოვრების ყველა დეტალის ჩვენს ცხოვრებაში გადმოტანა არ შეგვიძლია მრავალი მიზეზის გამო. უპირველეს ყოვლისა იმიტომ, რომ გარემო, რომელშიც ვცხოვრობთ, სრულიად განსხვავდება იმისაგან, რომელშიც წმინდა მამები ცხოვრობდნენ. მაგრამ სრულებით შესაძლებელია და ჩვენი სულისთვისაც ძალიან სასარგებლოა იმის გაცნობიერება, შინაგანად რა ამოძრავებს ამა თუ იმ წმინდანს, როდესაც სახარების მიხედვით წყვეტს თავისი ცხოვრების რომელიმე ამოცანას, და მივბაძოთ არა გარეგნული ფორმით, არამედ მისი გულის შინაგან, ქრისტიანულ მოძრაობებს. ცხადია, ეს შეუძლებელია არაეკლესიურ კონტექსტში და რეალობის არაფხიზელი შეფასებით. წიგნში წაკითხული წმინდა მამების სწავლებები ა) არ უნდა მივიღოთ როგორც დოგმატი (ადეკვატურად მივუდგეთ, გავითვალისწინოთ მოცემული წმინდანის შესახებ მოცემული წიგნის ცხოვრებისეული კონტექსტი); ბ) მივუყენოთ ისინი საკუთარ თავს და არა საკუთარი თავი მათ; ვ) აუცილებლად შევამოწმოთ ის სახარებისეული სწავლებით. წმინდა მამების ცხოვრება და გამოცდილება და ,,წმინდა მამებისეული იდეოლოგია” ერთმანეთისაგან ძალიან განსხვავდება; იდეოლოგია ბევრ რამეს არ ითვალისწინებს, რაზეც მათ წიგნებში საუბარი არ არის, მაგრამ რასაც ისინი გულისხმობდნენ, და თუნდაც პირდაპირ არც გულისხმობდნენ, ბევრი რამ წმინდა მამებამდე უკვე იყო სახარებასა და ეკლესიის სწავლებაში და ამის გათვალისწინების გარეშე წმ. მამების სწავლებები გადაიქცევიან სქემებად და იდეოლოგიად.

ვთქვით, რომ სულიერი ცხოვრების შესახებ მეორე პარადიგმა აცლის მას ეკლესიურ კონტექსტს და აკნინებს საიდუმლოებების მნიშვნელობას. ზუსტად ასევე ის აკნინებს წმინდა წერილის მნიშვნელობასაც. ჩვენ ,,მიგვაჩვიეს” აღვიქვათ სახარება ,,წმინდა მამების მეშვეობით”, სინამდვილეში კი პირიქით უნდა იყოს (მე ვგულისხმობ არა წმ. წერილის ზოგადსაეკლესიო, წმინდა მამებისეულ განმარტებებს, არამედ ასკეტურ ,,პრინციპს”). არსებობს ქრისტიანული ფასეულობების გარკვეული იერარქია. წმინდა წერილი მამებზე მნიშვნელოვანია (თუმცა ამით ეს უკანასკნელნი სულაც არ კნინდებიან); სახარებისეული ზნეობრიობა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე განწესება და კანონები, საიდუმლოებები უფრო მნიშვნელოვანი და ძლიერია, ვიდრე ჩვენი დაცემულობა, ცოდვილობა და უვარგისობა... მეორე პარადიგმა ყველაფერს თავდაყირა აყენებს და ამიტომ მის ჩარჩოებში არაფერიც არ გამოდის, მას ნაყოფი არ გამოაქვს, რადგან არ ითვალისწინებს ჩვენი მდგომარეობის ეკლესიურ კონტექსტს, აკნინებს სულიერი ცხოვრების ქრისტიანულ შინაარსს და წმინდა მამებისაგან ქმნის იდეოლოგიას, კერპებს, მისნებს და არა დამხმარეებს. ეს არ მოხდებოდა, თუკი თავიდანვე სწორად განვსაზღვრავდით ქრისტიანული და ბერ-მონაზვნური ცხოვრების მიზანს, სწორად ავაგებდით საეკლესიო ფასეულობების იერარქიას და ვიქნებოდით ადეკვატურები საკუთარი თავის, გარემოსა და ჩვენი - დღეს, აქ და ამწუთას მცხოვრებთა შესახებ - ღმერთის ჩანაფიქრის მიმართ.

ჟურნალი ,,Альфа и Омега”, №1, 2006
გაგრძელება შემდეგ ნომერში

ბუქარესტი, რუმინეთი. ფრანს-პრესის სააგენტო, 18 ივნისი.

18 ივნისს რუმინეთის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარე ქ. ვასლუის პროკურატურამ სისხლის სამართლის საქმე აღძრა მღვდელ დანიელ კოროგეანუსა და ტანაკუს მართლმადიდებლური დედათა მონასტრის ოთხი მონოზონის წინააღმდეგ, რომელთაც ჯვარზე გააკრეს ახალგაზრდა მონოზონი, რომელიც 15 ივნისს გარდაიცვალა.

ეკლესიის ხუთ მსახურს ბრალი ედებათ ,,ძალადობრივ ქმედებაში”, რომელმაც გამოიწვია ოცდასამი წლის მონოზონ ირინეს სიკვდილი. მათ ის ჯვარზე გააკრეს, რადგან თვლიდნენ, რომ ირინე ,,ეშმაკს ჰყავდა შეპყრობილი”.

ტანაკუს ყოვლადწმინდა სამების სახელობის მონასტრის ოცდაოთხი მონოზონი პროკურატურის გამომძიებლის მიერ დაიკითხა.

გამოძიების თანახმად, 10 ივნისს მონასტრის წინამძღვარმა მამა დანიელმა, რომელსაც ოთხი მონოზონი ეხმარებოდა, ხელ-ფეხ შეკრული ახალგაზრდა მონოზონი პატარა ოთახში ჩაკეტა, რათა ,,მისგან ბოროტი განეგდო”. სამი დღის შემდეგ, იმის გამო, რომ ირინე ხმამაღლა ყვიროდა, მათ გადაწყვიტეს ჯაჭვებით ჯვარზე დაებათ იგი და გაეჯოხათ. მოგვიანებით მონოზონი ირინე მკვდარი იპოვეს. რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ოფიციალურმა წარმომადგენელმა ამ მკვლელობას ,,შემაძრწუნებელი” უწოდა და განაცხადა, რომ ,,ასეთ უპრეცედენტო ბარბაროსულ პრაქტიკას არაფერი აქვს საერთო მონასტრულ სულიერებასა და ტრადიციებთან”.

ჰუზის მართლმადიდებლურმა საეპისკოპოსომ, რომლის დაქვემდებარებაშიც იმყოფება ტანაკუს მონასტერი, გამოძიების დასრულებამდე მღვდელმოქმედება აუკრძალა მამა დანიელს. ,,თუ აღმოჩნდება, რომ მღვდელი და ოთხი მონოზონი დამნაშავეები არიან ახალგაზრდა ქალის მკვლელობაში, მონასტერი დაიხურება,”- განაცხადა მთავარხუცესმა კორნელიუ ბარლადეანუმ. სააგენტო მედიაფაქსის ცნობით, მონოზონი ირინე სამი თვის წინ აღიკვეცა და მანამდე თითქოს ქ. ვასლუის საავადმყოფოში მკურნალობდა ,,შიზოფრენიის ,,დიაგნოზით. მაგრამ ბავშვთა დაცვის ადგილობრივი ორგანიზაციის დირექტორ იონელ ბრატიანუს ცნობით, ირინე ცხრამეტ წლამდე უპატრონო ბავშვთა თავშესაფარში იზრდებოდა და ,,ყოველთვის კარგი ჯანმრთელობით გამოირჩეოდა, მას არანაირი ფსიქიკური პრობლემები არ ჰქონია”. მისივე განცხადებით, მონოზონმა ირინემ, საერო ცხოვრებაში მარიკა კორნიჩიმ, ოთხი წლის წინ მკაცრი სამედიცინო შემოწმება გაიარა გერმანიის საელჩოში, რათა ამ ქვეყანაში ბავშვის მომვლელად მუშაობის ნებართვა მიეღო.

,,ფსიქოლოგიური და ფსიქიატრიული შემოწმების შედეგად მან ეს ნებართვა მიიღო და ორი წელი მუშაობდა გერმანელი ექიმების ოჯახში,”- ამბობს ი. ბრატიანუ.

მამა დანიელი

პარასკევ საღამოს თავსხმა წვიმაში ათიოდე მონოზონი მიუყვებოდა ტანაკუს მართლმადიდებლური მონასტრისაკენ მიმავალ გზას და თან მონოზონ ირინეს ცხედარს მიასვენებდა.

შავით მოსილი სილუეტები შუაღამემდე რამდენიმე წუთით ადრე უხმაუროდ შევიდნენ მონასტერში და ცხედარი ეკლესიასთან ახლომდებარე სათავსოში დაასვენეს.

,,მას არა აქვს უფლება, რომ მისი ცხედარი ეკლესიაში დაასვენონ, რადგან იგი მოჯადოებული იყო,”- აცხადებს მონოზონთაგან ერთ-ერთი - მართა.

სამგლოვიარო პროცესიის გამო ზარიც არ დაურეკავთ. მონოზონები ეჭვით ათვალიერებენ რამდენიმე უცხოელს, მათ შორის ფრანს-პრესის ჟურნალისტებს, რომლებიც ამ მკაცრ რიტუალს ესწრებიან.

მხოლოდ ჭექა- ქუხილი არღვევს სიჩუმეს. ტანაკუს მონასტრის წინამძღვარი მამა დანიელი, რომელმაც ჯვარზე გააკრა მონოზონი ირინე, აცხადებს: ,,ჭექა-ქუხილი იმის ნიშანია, რომ ღვთის ნება აღსრულდა.” ,,შეხედეთ მას”,- ამბობს მღვდელი და ცხედარზე მიანიშნებს, რომელსაც ჯერ კიდევ ატყვია ძალადობის კვალი, - ,,ღმერთმა სასწაული მოახდინა და ირინე საბოლოოდ გაათავისუფლა ბოროტისაგან, - განუცხადა მან ფრანს- პრესს. შემდეგ მცირე პანაშვიდი გადაიხადა ,,მიცვალებულის სულისათვის”. პანაშვიდს ცამეტი მონოზონი ესწრებოდა, რომელთაც არანაირი ემოცია არ გამოუხატავთ.

მამა დანიელი ოთხი წელია ტანაკუს მონასტერში ცხოვრობს. მონასტერი რუმინეთის ყველაზე ღარიბი რეგიონის მთებშია ჩაკარგული და წყალი და ელექტროენერგია არ მიეწოდება. მამა დანიელი ამტკიცებს, რომ რელიგიური სწავლების მიხედვით, ,,სრულიად სამართლიანად“ გააკრა ჯვარზე ახალგაზრდა მონოზონი.

,,გარეთ, თქვენს სამყაროში, ადამიანებმა უნდა იცოდნენ, რომ ეშმაკი არსებობს. პირადად მე ადვილად შემიძლია მისი მოქმედება ამოვიცნო შეპყრობილი ადამიანის ქცევისა და სიტყვების მიხედვით. ადამიანი სუსტია და ხშირად ექცევა ბოროტი ძალების გავლენის ქვეშ,”- ამბობს ოცდაცხრა წლის მღვდელი, რომელიც გრძელ ჟღალ წვერს ატარებს.

,,არ მესმის, რატომ ახმაურდნენ ჟურნალისტები. ეშმაკის განგდების რიტუალი რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში გავრცელებული პრაქტიკაა და ჩემი მეთოდები კარგადაა ცნიბილი სხვა მღვდლებისათვის”. მამა დანიელმა ფრანს-პრესს განუცხადა, რომ მართლმადიდებელი იერარქია მის განკვეთას აპირებს და ამიტომ მას სურს დაიქირავოს ,,კარგი ადვოკატი”.

,,მსურს ისეთი ადვოკატის პოვნა, ვინც მიხვდება ჩემს ჭეშმარიტ მისიას ეშმაკის წინააღმდეგ ბრძოლაში,” - ამბობს ის.

მრევლის წევრი დორა, 34 წლის: ,,მოვედი, რათა მამა დანიელი ცილისმწამელებისაგან დავიცვა. მონოზონი ირინე სასჯელის ღირსი იყო, რადგან ერთ კვირა დღეს, წირვისას, მამაოს შეურაცხყოფა მიაყენა მრევლის წინაშე”.

სოციოლოგი ალფრედ ბულაი აცხადებს, რომ ფიზიკური სასჯელები რუმინეთის ზოგიერთ მონასტერში ხშირად გამოიყენება. ,,ეს განსაკუთრებით ეხება მოშორებით მდებარე მონასტრებს, რომელთა წინამძღვრები ვერ ერკვევიან თანამედროვე ცხოვრების ნორმებსა და რეალობებში,” - დასძენს იგი.

რუმინეთის 22-მილიონიანი მოსახლეობის 85 პროცენტი თავს მართლმადიდებელ ეკლესიას მიაკუთვნებს. სოციოლოგიური გამოკითხვების მიხედვით, მოსახლეობის უმრავლესობა ეკლესიას აბსოლუტურ ნდობას უცხადებს.

საქართველოს სახალხო დამცველ სოზარ სუბარის საპარლამენტო ანგარიში

საანგარიშო პერიოდში რწმენის, აღმსარებლობისა და რელიგიის თავისუფლების დაცვის, ამ ნიადაგზე საკანონმდებლო დისკრიმინაციის აღმოფხვრისა და ტოლერანტული გარემოს მშენებლობის კუთხით მოხდა რამდენიმე მნიშვნელოვანი ცვლილება. საქართველოს პარლამენტმა შესწორება შეიტანა სამოქალაქო კოდექსში, რომლის საფუძველზეც რელიგიურ გაერთიანებებს რეგისტრაციის შესაძლებლობა მიეცათ, ასევე მიიღო კანონი ზოგადი განათლების შესახებ, რომლითაც სასწავლო პროცესისას პროზელიტიზმი და ინდოქტრინაცია იკრძალება. შეიქმნა რელიგიათა ორი საბჭო: ერთი სახალხო დამცველთან, ხოლო მეორე - საპატრიარქოს ინიციატივის საფუძველზე; აღდგა 2002 წელს რელიგიური ექსტრემისტების მიერ გადამწვარი ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია ყვარლის რაიონის სოფ. ახალსოფელში, თბილისში კი ამავე ეკლესიამ მოხუცებულთა არაკონფესიური თავშესაფარი ,,ბეთელი“ გახსნა. ამ თავშესაფრისთვის მიწის მოპოვება წლების განმავლობაში მეტად პრობლემური იყო გურამ შარაძისა და მისი თანამზრახველების წინააღმდეგობის გამო.

მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რელიგიური უმცირესობები და ტოლერანტობის კულტივირება სახელმწიფოს საჯარო პოლიტიკისთვის კვლავაც მარგინალურ და არაპოპულარულ თემად რჩება. მიუხედავად პოზიტიური ცვლილებებისა, ხელისუფლების სერიოზული დაინტერესება, ხელი შეუწყოს რელიგიურ უმცირესობათა სოციალურ და კულტურულ ცხოვრებაში ინტეგრაციას, ჯერჯერობით არ ჩანს.

1. ცვლილებები სამოქალაქო კოდექსში

2005 წლის 6 აპრილს საქართველოს პარლამენტმა ცვლილებები შეიტანა სამოქალაქო კოდექსის 1509 მუხლში, რომლის საფუძველზეც რელიგიურ გაერთიანებებს საქართველოს სახელმწიფოს ისტორიაში პირველად მიეცათ რეგისტრაციის შესაძლებლობა. შესწორების თანახმად, რელიგიურ გაერთიანებებს შეუძლიათ რეგისტრაციაში გატარდნენ კერძო სამართლის არასამეწარმეო იურიდიული პირის სტატუსით.

ამის მიუხედავად, რეგისტრაციის საკითხი რამდენიმე რელიგიური გაერთიანებისათვის ამ ეტაპზე კვლავაც გადაუჭრელი რჩება, ვინაიდან კათოლიკური ეკლესიის, სომხური სამოციქულო ეკლესიისა და ლუთერულ-ევანგელური ეკლესიის მესვეურები უარს აცხადებენ კერძო სამართლის იურიდიული სუბიექტის სტატუსის მოპოვებაზე: მათთვის მიუღებელია ფონდის ან კავშირის სახით არსებობა, მით უფრო, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია საჯარო იურიდიულ პირს წარმოადგენს. შესაბამისად, ისინი ითხოვენ ან რელიგიური გაერთიანებების შესახებ კანონის მიღებას, ან ამა თუ იმ კონფესიასა და სახელმწიფოს შორის ხელშეკრულების გაფორმებას და პრობლემის ამ გზით მოგვარებას..

2. განათლების კანონი და სკოლისა და ეკლესიის ურთიერთმიმართება

2005 წლის 8 აპრილს პარლამენტმა მიიღო ,,კანონი ზოგადი განათლების შესახებ“. ძველი კანონის I თავის 13-ე მუხლით გათვალისწინებული იყო თანამშრომლობა მართლმადიდებელ ეკლესიასთან. ახალი კანონის თანახმად, საჯარო სკოლებში იკრძალება პროზელიტიზმი, ინდოქტრინაცია და არააკადემიური მიზნით რელიგიური სიმბოლოების გამოფენა. ეს ნიშნავს, რომ სასწავლო პროცესისას, არც ერთი რელიგიური გაერთიანების წარმომადგენელს ან პედაგოგს აღარ მიეცემა ამა თუ იმ რელიგიის გავრცელების ან რაიმე რელიგიურ რიტუალში მოსწავლის ჩაბმის უფლება, როგორც ეს აქამდე ხდებოდა და ზოგჯერ დღესაც ხდება. სახელმწიფო და რელიგია კონსტიტუციითა და კონსტიტუციური შეთანხმებით ერთმანეთისგან გამიჯნულია და შესაბამისად დაუშვებელია საჯარო სკოლა ან რელიგიური გაერთიანება სასწავლო საათებში ავრცელებდეს, მხარს უჭერდეს ან ეწინააღმდეგებოდეს ამა თუ იმ აღმსარებლობას. თავად მოსწავლეებს კანონი ამ მხრივ სრულ თავისუფლებას ანიჭებს.

3. მემორანდუმი განათლების სამინისტროსა და საქართველოს საპატრიარქოს შორის

განათლების სამინისტრომ კანონის მიღებამდე სამი თვით ადრე, 22 იანვარს, საქართველოს საპატრიარქოსთან სახელმწიფოს მიერ დადებული ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, მემორანდუმი გააფორმა, რომელიც ერთობლივი კომისიის შექმნას გულისხმობს. კომისია შემდეგ საკითხებზე იმუშავებს:

ა) მართლმადიდებლური ქრისტიანული სახელმძღვანელოებისა და სასწავლო პროგრამების შედგენა; ბ) პედაგოგიური კადრების შერჩევის, მომზადებისა და დანიშვნა - გათავისუფლების პროცედურის შემუშავება; გ) მართლმადიდებელი სარწმუნოების შემცველი საგნებისა და შესაბამისი სახელმძღვანელოების განხილვის პროცესში საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელთა მონაწილეობის პროცედურის შემუშავება; დ) საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის საგანმანათლებლო და სააღმზრდელო დაწესებულებების დაფინანსებისა და ქონებრივი საკითხების სამართლებრივი უზრუნველყოფა და ე) მოსწავლე-ახალგაზრდობის აღზრდის საქმეში სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის თანამშრომლობის ფორმებისა და პირობების დადგენა.

მემორანდუმი არღვევს სახელმწიფოსა და ეკლესიის გამიჯვნის კონსტიტუციით აღიარებულ პრინციპს და სხვა კონფესიების მიმდევართა დისკრიმინაციას გულისხმობს, რადგან:

1. მემორანდუმის თანახმად, სახელმწიფომ შესაძლოა დააფინანსოს მართლმადიდებლობის სწავლება როგორც საჯარო სკოლაში, ასევე საეკლესიო სასწავლო დაწესებულებებშიც.

2. საერო სკოლის რელიგიის (ამ საგნის დასახელება ჯერ არ არის განსაზღვრული) პედაგოგის შერჩევის, დანიშვნა-მომზადების, გათავისუფლების დროს შესაძლოა მონაწილეობა მიიღოს საპატრიარქომ. ამ შემთხვევაში შეიძლება განმსაზღვრელი აღმოჩნდეს პედაგოგის მრწამსი და არა კვალიფიკაცია, რითაც შეილახება აკადემიური თავისუფლების პრინციპი და არამართლმადიდებელი პედაგოგების დისკრიმინაცია განხორციელდება;

3. მემორანდუმში არსადაა ნათქვამი, რომ მართლმადიდებლობის შესახებ საგნის სწავლება ნებაყოფლობითია (კონსტიტუციური შეთანხმება კი ამას აღიარებს 5.1);

4. გაურკვეველია, რას გულისხმობს მემორანდუმის გ. პუნქტი. მართლმადიდებლური სარწმუნოების შემცველი საგნები და სახელმძღვანელოები, შესაძლოა იყოს რელიგია, ლიტერატურა, ისტორია, საბუნებისმეტყველო დისციპლინები, შესაბამისად, თუკი საპატრიარქო მონაწილეობას მიიღებს მათ შედგენაში, ამით: ა. შეილახება სწავლების სამეცნიერო ხასიათი (კრეაციონისტული თეორიის სწავლება სკოლაში); ბ. შესაძლოა საგანმანათლებლო სისტემამ რელიგიური ცენზურის ელემენტი დაუშვას; გ. სხვა აღმსარებლობებთან მიმართებით სწავლებამ არაპლურალისტური და ტენდენციური ხასიათი მიიღოს.

5. მემორანდუმი წინააღმდეგობაში მოდის განათლების კანონთან, რომლის თანახმად, სახელმწიფო უზრუნველყოფს საჯარო სკოლის დამოუკიდებლობას რელიგიური და პოლიტიკური გაერთიანებებისგან, მიზნად ისახავს მოსწავლეთა ლიბერალურ-დემოკრატიულ ღირებულებებზე დამყარებული ცნობიერების ჩამოყალიბებას და კანონის სახით იღებს ვალდებულებას, არ დაუშვას არამეცნიერული შეხედულების ან თეორიის, როგორც მეცნიერული ფაქტის ან მეცნიერული თეორიის, სწავლება.

4. ხელშეკრულება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განათლების სამინისტროსა და საქართველოს საპატრიარქოს ბათუმისა და სხალთის ეპარქიას შორის

2005 წლის 7 აპრილს საქართველოს საპატრიარქოს ბათუმისა და სხალთის ეპარქიასა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის განათლების კულტურისა და სპორტის სამინისტროს შორის დაიდო ხელშეკრულება, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-9, მე-14 და 38-ე მუხლებს ეწინააღმდეგება და დისკრიმინაციის შემცველია. კანონსაწინააღმდეგოა ხელშეკრულების შემდეგი პუნქტები:

2. 2. სამინისტრო უზრუნველყოფს, ურთიერთშეთანხმების საფუძველზე ეპარქიის საგანმანათლებლო დაწესებულების მონაწილეობას განათლების სისტემის გარდაქმნისა და განმტკიცების პროგრამაში;

2. 4. მხარეები... იღებენ ვალდებულებას, იღვაწონ ერთობლივი სკოლამდელი და ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების დასაარსებლად, ამგვარ დაწესებულებათა რაოდენობის გასაზრდელად;

2. 8. მხარეები ჩაატარებენ ერთობლივ სემინარებს იმ პედაგოგთა პროფესიული განვითარების ხელშეწყობის მიზნით, რომლებიც ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში ასწავლიან რელიგიის ისტორიას.

განათლების მინისტრ კახა ლომაიას მიერ აჭარის განათლების მინისტრისადმი მიწერილ წერილში ვკითხულობთ, რომ მსგავსი ხელშეკრულების დადების უფლებამოსილება, ერთი მხრივ, მხოლოდ საქართველოს განათლების სამინისტროს აქვს, ხოლო, მეორე მხრივ, ბათუმისა და სხალთის ეპისკოპოსი არ შედის საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის დადებული კონსტიტუციური ხელშეკრულების მე-4 პუნქტით გათვალისწინებულ პირთა ჩამონათვალში და ამდენად იგი უფლებამოსილი არ იყო, როგორც ხელშემკვრელი მხარე. აქედან გამომდინარე, ამ დოკუმენტს ვერ ექნება იურიდიული ძალა.

5. კონსტიტუციური შეთანხმების დისკრიმინაციული ხასიათი

საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიის კონსტიტუციური შეთანხმებით, მართლმადიდებელი სასულიერო პირები თავისუფალნი არიან სამხედრო სამსახურიდან, სახელმწიფო აღიარებს საეკლესიო ქორწინებას, იცავს აღსარების საიდუმლოს, დასვენების დღეებად აცხადებს დიდ საეკლესიო დღესასწაულებს, ეკლესია და სახელმწიფო თანამშრომლობენ ერთობლივი ინტერესების სხვადასხვა სფეროში, ეკლესია სარგებლობს საგადასახადო შეღავათებით, სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას ეკლესიისთვის XIX-XX საუკუნეებში მიყენებული ზიანის ნაწილობრივ კომპენსაციაზე და ა.შ.

სახელმწიფო ამ პრივილეგიებს მხოლოდ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას ანიჭებს. ამით კი ფაქტობრივად ირღვევა კონსტიტუციითა (მუხლი 38.) და საერთაშორისო ხელშეკრულებებით აღიარებული თანასწორობისა და არადისკრიმინაციის ფუნდამენტური პრინციპი. მანამდე, სანამ სახელმწიფო ასეთივე პრივილეგიებს არ მიანიჭებს სხვა კონფესიებსაც, ისინი, კონსტიტუციური შეთანხმებით. ფაქტობრივად ირიბ დისკრიმინაციას განიცდიან - არათანასწორ მდგომარეობაში იმყოფებიან მართლმადიდებელ ეკლესიასთან შედარებით.

გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებული დეკლარაცია (1981) - შეუწყნარებლობისა და დისკრიმინაციის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ - წევრ ქვეყნებს პირდაპირ მიუთითებს, რომ ,,ყველა სახელმწიფომ უნდა განახორციელოს ეფექტური ზომები დისკრიმინაციის თავიდან არიდებისა და ლიკვიდაციის მიზნით... სამოქალაქო, ეკონომიკური, პოლიტიკური, სოციალური და კულტურული ცხოვრების ყველა სფეროში. ნებისმიერი სახელმწიფო ყველა ღონეს ხმარობს, რათა მიიღოს ან გააუქმოს კანონმდებლობა, როცა ეს აუცილებელია ნებისმიერი მსგავსი დისკრიმინაციის ასაკრძალავად (მუხლი IV)...“

6. რელიგიური ძალადობა, დისკრიმინაცია და რელიგიის თავისუფლების შელახვა

წინა მოხსენებაში აღვნიშნავდით, რომ ბასილ მკალავიშვილის დაპატიმრების შემდეგ საქართველოში განსხვავებული აღმსარებლობების მიმართ ძალადობა, ექსტრემიზმი და დისკრიმინაცია შეწყდა. ადამიანის უფლებათა დამცველმა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა საქართველო, რელიგიის თავისუფლებისა და უმცირესობათა უფლებების დარღვევის თვალსაზრისით, რისკის ჯგუფის ქვეყნების სიიდან ამოიღეს. სახალხო დამცველის სახელზე 2004 წლის აპრილიდან 2005 წლის აპრილამდე რელიგიური დისკრიმინაციის გამო მხოლოდ ერთი საჩივარი (თუ არ ჩავთვლით კათოლიკური ტაძრების დაბრუნების შესახებ შემოსულ განცხადებას) შემოვიდა, თუმცა 2005 წლის აპრილიდან მდგომარეობა შეიცვალა და ივნისის ჩათვლით 12 განცხადება და საჩივარია შემოსული. მათში აღწერილი ფაქტები და ამ ფაქტებზე სამართალდამცველთა რეაგირება შემდეგი დასკვნების გამოტანის საშუალებას გვაძლევს:

ა. ადგილობრივი მმართველობითი ორგანოებისა და კერძო ორგანიზაციების მხრიდან რელიგიური უმცირესობების დისკრიმინაციასა და მოსახლეობის მხრიდან განსხვავებული აღმსარებლობის მოქალაქეებზე ძალადობას, უმეტეს შემთხვევაში, თან სდევს სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების უპასუხისმგებლო, გულგრილი და ცინიკური დამოკიდებულება. ისინი რეაგირებას არ ახდენენ დანაშაულზე ან თავად ახდენენ დისკრიმინაციას (იხ. დანართი);

ბ. სამართალდამცველთა უმოქმედობა ქმნის დანაშაულის წახალისების, გაგრძელებისა და გამრავლების წინაპირობას. იმ სამართალდამცველთაგან, რომლებიც მსგავს შემთხვევებში სამსახურებრივ გულგრილობას იჩენენ, სახალხო დამცველის რეკომენდაციის მიუხედავად, ჯერჯერობით არავინ დასჯილა (იხ. დანართი);

გ. რელიგიურ უმცირესობათა უფლებები და თავისუფლებები გარანტირებული და დაცულია საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო ხელშეკრულებებით. თუკი სახელმწიფო უმოკლეს ხანში ვერ უზრუნველყოფს ამ უფლებების დაცვას, პრევენციული ქმედებების განხორციელებას და თითოელ კონკრეტულ შემთხვევაში დამნაშავეთა გამოვლენასა და დასჯას, არსებობს საფრთხე, რომ რელიგიური დისკრიმინაცია უფრო ფართო მასშტაბს მიიღებს.

7. ,,სადავო“ ეკლესიები

ისევ გადაუჭრელია სომხური სამოციქულო და კათოლიკური ეკლესიებისთვის ტაძრების დაბრუნების საკითხი. წინა მოხსენების შემდეგ ამ მხრივ არაფერი შეცვლილა. საბჭოთა პერიოდში სომხური სამოციქულო ეკლესია თბილისის მხოლოდ ორ ტაძარში აღასრულებდა მსახურებას. იგივე ვითარებაა დღესაც. თბილისში ხუთი უმოქმედო ტაძარია, რომელთა გამო მიმდინარეობს დავა საპატრიარქოსა და სომხურ სამოციქულო ეკლესიას შორის. საქართველოს მასშტაბით კი მხარეების მიერ სადავო ტაძრების სხვადასხვა რაოდენობა სახელდება. კათოლიკური ეკლესია საპატრიარქოს მიერ დაკავებული 4 ტაძრის დაბრუნების საკითხს სვამს: ქუთაისში, გორში, ივლიტასა და უდეში.

სადავო ტაძრების გამო შესამჩნევად დაიძაბა ურთიერთობა საქართველოს საპატრიარქოსა და სომხურ სამოციქულო ეკლესიას შორის. ამ ეტაპზე სომხური სამოციქულო ეკლესიის საქართველოს ეპარქია ყველაზე რადიკალურად თბილისში ნორაშენისა და ახალციხეში სურბნიშანის ტაძრების დაბრუნების საკითხს სვამს. საპატრიარქო აცხადებს, რომ ამ ტაძრების საკითხის შემსწავლელი კომისიები მხოლოდ რელიგიურ გაერთიანებათა შესახებ კანონის მიღების შემდეგ შეიძლება შეიქმნას, რელიგიურ გაერთიანებათა კანონის თაობაზე კი პარლამენტმა უკვე გამოხატა თავისი ნეგატიური დამოკიდებულება. საპატრიარქოს პოზიციას ტაძრების ისტორიული მეპატრონის შესახებ ანგარიშს უწევს ხელისუფლება, რომელიც ცალმხრივად ვერ წყვეტს, დაუბრუნოს თუ არა ტაძრები მათ ისტორიულ მფლობელებს. ამდენად, კათოლიკური და სომხური ეკლესიების მიერ გადადგმულ ნაბიჯებს, მიმართვებსა და განცხადებებს, სახალხო დამცველის რეკომენდაციებს ჯერჯერობით შედეგი არ მოჰყოლია.

განსაკუთრებით მწვავედ დგას ნორაშენის ეკლესიის საკითხი. ტაძარი საბჭოთა პერიოდამდე სომხურ სამოციქულო ეკლესიას ეკუთვნოდა, საბჭოთა პერიოდში აქ მეცნიერებათა აკადემიის ბიბლიოთეკა იყო განთავსებული, 1995 წ. 15 თებერვალს კი, საპატრიარქოს გადაწყვეტილებით, ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ხარების ეკლესიად აკურთხეს და მართლმადიდებლური წირვა ჩაატარეს, რასაც სომხური მხარის პროტესტი მოჰყვა. საპატრიარქო იძულებული გახდა დაეტოვებინა ტაძარი, მაგრამ სომხურ ეკლესიასაც არ დაუთმო იგი. დღეს ნორაშენის ეკლესია უმოქმედოა.

8. მედია და რელიგიური უმცირესობები

ტოლერანტობის კულტურის დამკვიდრებაში გადამწყვეტი როლის შესრულება მასმედიას შეუძლია. რელიგიური ექსტრემიზმის საფუძველი და მასაზრდოებელი ინფორმაციის ნაკლებობაა. საზოგადოება ობიექტურად უნდა იყოს ინფორმირებული იმ საკითხებზე, რომლებიც აქტუალურია რელიგიათშორისი ურთიერთობების თვალსაზრისით. მასმედიასთან უმცირესობების თანამშრომლობა ხელს შეუწყობს საზოგადოებისთვის ტაბუირებული თემების ,,გახსნას“ და სხვადასხვა აღმსარებლობის შესახებ რეალური ინფორმაციის მიწოდებას. ამ სფეროში განსაკუთრებული დელიკატურობისა და კორექტულობის გამოჩენაა საჭირო, მაგრამ, სამწუხაროდ, ქართული მედიასივრცე წლების განმავლობაში რელიგიური უმცირესობების შესახებ ნეგატიური სტერეოტიპების პროეცირების ერთ-ერთი უმთავრესი წყაროა.

9. რელიგიათა საბჭოები და კონფესიათა ურთიერთდამოკიდებულება

2005 წლის 15 და 16 ივნისს შეიქმნა რელიგიათა ორი საბჭო. პირველი საქართველოს კათოლიკოს - პატრიარქის ინიციატივით შეიკრიბა, მეორის ინიციატორი სახალხო დამცველი იყო.

ბოლო წლების განმავლობაში საპატრიარქო უკიდურესად ერიდებოდა ნებისმიერი სახის დიალოგს სხვა რელიგიებთან, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საერთაშორისო ასპარეზზე. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაურის ინიციატივა უპრეცედენტო იყო, რადგან მან ამ ნაბიჯით საზოგადოებას საუკეთესო წინაპირობა შეუქმნა არსებული ნეგატიური სტერეოტიპების დასამსხვრევად, რადგან ამით საპატრიარქომ ხმამაღლა განაცხადა, რომ ამ რელიგიური გაერთიანებების წარმომადგენლებს შეუძლიათ სახელმწიფოს აღმშენებლობის პროცესში ჩაბმა, ამ საქმეში პოზიტიური წვლილის შეტანა (საპატრიარქოს ინიციატივით დაარსებულ საბჭოს სწორედ ასე ჰქვია: სახელმწიფო აღმშენებლობის მხარდამჭერი რელიგიათა საკოორდინაციო საბჭო) და ერთმანეთთან კონსტრუქციული თანამშრომლობა.

სახალხო დამცველთან არსებული საბჭო შეუწყნარებლობისა და ექსტრემიზმის წინააღმდეგ ეფექტური და კოორდინირებული ქმედებების განსახორციელებლად შეიქმნა. სახალხო დამცველმა და რელიგიათა საბჭოში გაერთიანებული კონფესიების წარმომადგენლებმა 21 ივნისს ხელი მოაწერეს ერთობლივ მემორანდუმს, რომელშიც ნათქვამია:

,,ჩვენ თავს ვალდებულად მივიჩნევთ, მხარი დავუჭიროთ დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს მშენებლობას, აქტიურად ჩავებათ სამოქალაქო ინტეგრაციასა და ტოლერანტული გარემოს დამკვიდრებაში, მონაწილეობა მივიღოთ არსებული კონფლიქტების მოგვარების მშვიდობიანი გზების ძიებაში, ვიტვირთოთ სოციალური, ზნეობრივი და ეკოლოგიური პასუხისმგებლობა; უმნიშვნელოვანესად გვესახება ერთობლივი ძალისხმევის მიმართვა ადამიანის თავისუფლებათა და უფლებათა საერთაშორისო ნორმებისა და საქართველოს კონსტიტუციური პრინციპების დაცვისაკენ.

ამ ამოცანების გადასაჭრელად, იმდენად, რამდენადაც ეს მისაღები და შესაძლებელი იქნება თითოეული მხარისთვის, ვუერთდებით რელიგიათა საბჭოს შექმნის შესახებ საქართველოს სახალხო დამცველის ინიციატივას, რადგან სახალხო დამცველის ინსტიტუტის ფორმა, მნიშვნელობა და ავტორიტეტი სწორედ იმ რესურსს წარმოადგენს, რომელსაც სახელმწიფოსა და ცალკეულ ადამიანს შორის, უმცირესობებსა და უმრავლესობას შორის ეფექტური შუამავლობა და მათი ძირეული ფასეულობების გარშემო კონსოლიდირება შეუძლია“.

საბჭოს მიზანია, უპირველეს ყოვლისა, ხელი შეუწყოს საზოგადოებას, რომ უკეთ გააცნობიეროს თავისუფლებისა და თანასწორობის კონსტიტუციური პრინციპები; მყარი საფუძველი შეუქმნას პლურალიზმისა და ტოლერანტობის ფასეულობების დამკვიდრებას. საწყის ეტაპზე საბჭოს საქმიანობა რამდენიმე პრიორიტეტული მიმართულებით წარიმართება. პირველი რიგის აუცილებლობა უშუალოდ რელიგიური მიმდინარეობების წარმომადგენელთა დაახლოება და მათ შორის არსებული მტკივნეული საკითხების გარშემო დიალოგის წამოწყება გახლავთ, რადგან პრობლემების გადაჭრის წინაპირობა სწორედ დიალოგში ჩაბმაა. საბჭო იმსჯელებს საერთო პოზიციის ფორმირებაზე რელიგიური ორგანიზაციების რეგისტრაციის პრობლემასთან დაკავშირებით; მსჯელობის საგანი გახდება ამა თუ იმ კონფესიის უძრავ-მოძრავი ქონების დაკანონების, დაბრუნებისა და ახალი საკულტო ნაგებობის მშენებლობის საკითხები; საერთო აზრს შეიმუშავებს სკოლებში რელიგიის შესახებ სწავლების თაობაზე; რელიგიური უმცირესობები აქტიურად არიან ჩაბმული სამოქალაქო საზოგადოების მშენებლობის პროცესსა და სოციალურ მსახურებაში, მაგრამ მათი მოღვაწეობა ხშირად არაობიექტურად შუქდება, ანდა საერთოდ არაფერი ითქმის მათ შესახებ. ამდენად, საბჭო მედიასივრცეში არსებული ამ უმნიშვნელოვანესი ხარვეზის მოწესრიგებაზეც იმსჯელებს. საბოლოოდ, საბჭო დაეხმარება საზოგადოებას იმის გაცნობიერებაში, რომ რელიგიური მრავალფეროვნება საქართველოს სიმდიდრეა და მის განუმეორებელ ისტორიულ და კულტურულ იერსახეს ქმნის მსოფლიო საზოგადოებრიობის წინაშე.

რელიგიათა საბჭოში ამ ეტაპზე გაერთიანებულია 18 კონფესია. საბჭოსთან მოქმედებს ოთხი კომიტეტი: იურიდიული, საინფორმაციო-ანალიტიკური, კულტურულ-საგანმანათლებლო და სოციალურ-ჰუმანიტარული. საბჭოს სხდომები იმართება ორ თვეში ერთხელ. მასში თითოეული კონფესია ერთი ხმით არის წარმოდგენილი, თუმცა თავად სხდომებზე დასწრება და მონაწილეობის მიღება ყველა მსურველს შეუძლია, რადგან რელიგიური ძალადობისა და ექსრტემიზმის წინააღმდეგ ბრძოლამ საზოგადოების მაქსიმალურად ფართო სპექტრი უნდა მოიცვას.

რელიგიათა საბჭოს ეგიდით უკვე განხორციელდა რამდენიმე ჰუმანიტარული აქცია.

(დანართი)

1. 07.04.2005 №452-ა 2005 წლის 7 აპრილს, საქართველოს სახალხო დამცველს განცხადებით (№452-ა) მიმართა მოქალაქე ალბერტ აბრამიანმა. განცხადებაში აღნიშნულია, რომ მას კნოლევის № 19-ში აქვს საკუთარი სახლი, რომლის ერთი სართული ,,იეჰოვას მოწმეების” რელიგიურ გაერთიანებას მიაქირავა. ამის გამო აღშფოთებული მეზობლები, როგორც განმცხადებელი აღნიშნავს, 2004 წლის 30 აგვისტოდან მასზე ახდენენ ზეწოლას, ხოლო 2005 წლის 13 მარტს მეზობელმა გ. ჩინჩალაძემ ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენა. ჩვეულებრივი ხასიათი მიიღო მეზობლების მხრიდან მუქარამ, რამდენჯერმე ნასროლი ქვებით ჩაიმსხვრა აბრამიანის ფანჯრის მინები. ა. აბრამიანმა დახმარებისთვის არაერთხელ მიმართა საპატრულო პოლიციას, გლდანი-ნაძალადევის რ-ნისა და ქალაქის პროკურატურას. გლდანი-ნაძალადევის რ-ნის პროკურატურამ ერთხელ უკვე გამოიტანა სისხლის სამართლის საქმის არაღძვრის შესახებ დადგენილება.

სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლებთან შეხვედრისას ა.აბრამიანმა აღნიშნა, რომ მეზობლები მას ისევ ემუქრებიან და სიტყვიერად და ფიზიკურად შეურაცხყოფენ.

სახალხო დამცველის აპარატის თავისუფლებისა და თანასწორობის სამმართველოს ხელმძღვანელმა წერილობით მიმართა (27.04.05 №867/07-5) გლდანი-ნაძალადევის შსს პოლიციის სამმართველოს უფროს ბადრი ღვინჯილიას. წერილს რეაგირება არ მოჰყვა. თუმცა სამმართველოს თანამშრომლებთან საუბრის შემდეგ (08.06.05) იგი საქმის გადამოწმებასა და ინფორმაციის მოწოდებას შეგვპირდა. 2005 წლის 14 ივნისს მივიღეთ გლდანი - ნაძალადევის რაიონის შსს სამმართველოს მე-9 განყოფილების უფროს ფ. მირიანაშვილის სრულიად აბსურდული და ცინიკური პასუხი, სადაც ნათქვამია, რომ მოქ. ა. აბრამიანზე იეჰოვას მოწმეები მხრიდან რაიმე ზეწოლას ადგილი არ ჰქონია.

2. 07.04.2005ნ № 531-ც 2005 წლის 20 აპრილს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართეს ლ.ცხოვრებაძემ და გ.პავლიაშვილმა (№ 531-ც). განცხადების თანახმად, ისინი არიან იეჰოვას მოწმეები და 15 აპრილს სპორტის სასახლის მიმდებარე ტერიტორიაზე რელიგიურ საკითხებზე გამოესაუბრნენ უცნობ მამაკაცს, რომელმაც ისინი სიტყვიერად და ფიზიკურად შეურაცხყო. ლ. ცხოვრებაძემ და გ. პავლიაშვილმა, იქვე მყოფი მოვაჭრეების რჩევით, საპატრულო პოლიცია გამოიძახეს. პატრული შემთხვევის ადგილზე სწრაფად მივიდა (ავტომანქანის ნომერი 72-05), თუმცა სიტუაციის განმუხტვისა და დამნაშავის დაკავების ნაცვლად მათ სიტყვიერად შეურაცხყვეს ისევ ლ.ცხოვრებაძე და გ.პავლიაშვილი, ხოლო პატრულის მხარდაჭერით შეგულიანებულმა უცნობმა მამაკაცმა ხელმეორედ სცემა იეჰოვას მოწმეებს.

სახალხო დამცველის თანასწორობისა და თავისუფლების სამმართველოს უფროსმა ინციდენტის გასარკვევად წერილით მიმართა თბილისის საპატრულო პოლიციის მთავარი სამმართველოს უფროს გიორგი გრიგალაშვილს (03.05.05 №900/07-5/531-ც). 1 ივნისს, პასუხისთვის დადგენილი 15 - დღიანი ვადის გასვლის შემდეგ ტელეფონით დავუკავშირდით საპატრულო პოლიციის მთავარ სამმართველოს: ,,საპასუხო წერილი დიდი ხანია მზად არის და შეგიძლიათ წაიღოთ, თუ არა და დაელოდეთ სანამ გამოაგზავნიან,“ - ასეთი იყო ჩვენს ზარზე უცნობი თანამშრომლის რეაქცია. პასუხი მხოლოდ გ.გრიგალაშვილთან შეხვედრის შემდეგ მივიღეთ. მის წერილში ნათქვამია, რომ საპატრულო პოლიციის გამოძახება არ დადგინდა და, შესაბამისად, მათი მხრიდან არც შეურაცხყოფისა და მიკერძოების ფაქტი დასტურდება.

3. 26.04.05 №268-ოფ - ქ. თბილისის სპორტის სასახლის დირექციამ 18 აპრილს რელიგიური კონგრესის ჩასატარებლად დარბაზის დათმობაზე უარი განუცხადა ორგანიზაცია ,,საგუშაგო კოშკს“ (იეჰოვას მოწმეები). აღსანიშნავია, რომ დირექციამ თავის პასუხს საფუძვლად შემდეგი მოსაზრება დაუდო: ,,საზოგადოებრივი აზრის გათვალისწინებით, სპორტის სასახლეში ხალხთა ფართომასშტაბიან შეკრებას ყოველთვის თან სდევს ექსცესები“.

სპორტის სასახლის დირექტორმა სახალხო დამცველის წარმომადგენელთან საუბრისას აღნიშნა, რომ იგი მზად იყო დაეთმო დარბაზი, თუმცა მისი გადაწყვეტილება შეცვალა სატელეფონო ზარმა. ჩვენ ვერ დავადგინეთ ვისგან მოდიოდა ეს ზარი.

4. 2005 წლის 28 აპრილს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომელს დაუკავშირდა ,,ორმოცდაათიანელთა“ ეკლესიის წარმომადგენელი და დახმარება სთხოვა.

ორმოცდაათიანელთა ეკლესიის ხელმძღვანელი, ხუცესი ნიკოლაი კალუცკი თავისი სახლის სარდაფში დიდი ხუთშაბათისადმი მიძღვნილი ღვთისმსახურების ჩატარებას აპირებდა, ამის უფლებას კი მეზობლები არ აძლევდნენ. ადგილობრივი მაცხოვრებლებისა და ფანატიკურად განწყობილი მღვდლის, დავით ისაკაძის მრევლს (დაახ. 50-60 ადამიანი) თითქმის 4 საათის მანძილზე გზა ჰქონდა გადაკეტილი და ორმოცდაათიანელებს მსახურებაზე მისვლის საშუალებას არ აძლევდა. მოპიკეტეები სიტყვიერ შეურაცხყოფას აყენებდნენ ორმოცდათიანელებს და ფიზიკური ლიკვიდაციით ემუქრებოდნენ. ორმოცდაათიანელები ფიზიკურ თავდასხმას იქ მყოფმა საპატრულო პოლიციისა და სახალხო დამცველის აპარატის თანამშრომლებმა გადაარჩინეს.

სახალხო დამცველის წარმომადგენელი გზის განთავისუფლების თაობაზე მოსახლეობასთან უშედეგო მოლაპარაკების შემდეგ, დაუკავშირდა თბილისის პოლიციის უფროს მერაბ ბაღათურიას და ქმედითი ზომების მიღება სთხოვა, რათა მორწმუნეებს გამოეყენებინათ კონსტიტუციური უფლება და რელიგიური მრწამსის შესაბამისი რიტუალი შეესრულებინათ.

ადგილზე მისული თბილისის პოლიციის ხელმძღვანელობა თავდაპირველად, კანონდარღვევით მოქმედი მოსახლეობის დაშლის ნაცვლად, ორმოცდაათიანელთა ლიდერს ღვთისმსახურების გადადებას სთავაზობდა. სახალხო დამცველის წარმომადგენლის მოთხოვნის შემდეგ პოლიციამ პიკეტი სიტყვიერი მოლაპარაკებით დაშალა.

მოსახლეობის მხრიდან გზის გადაკეტვისა და რელიგიური უმცირესობის მიმართ მუქარის მიუხედავად, პოლიციამ არ შეადგინა ოქმი, არ დაადგინა აქციის ინიციატორები, არ მოხდა კანონდამრღვევთა დაკავება და, შესაბამისად, არც საქმე აღიძრა მომხდართან დაკავშირებით.

29 აპრილს შსს-ს ადამიანის უფლებათა დაცვის მთავარი სამმართველოს უფროსის თანდასწრებით სოზარ სუბარი პირადად შეხვდა ნიკოლაი კალუცკის. შეთანხმდნენ, რომ უახლოეს ხანებში დაკმაყოფილდება კალუცკის მრავალწლიანი მოთხოვნა და მას რელიგიური რიტუალების ჩატარებისათვის ცალკე შენობის დაქირავებაში ხელს აღარავინ შეუშლის. თუმცა უნდა აღინიშნოს, რომ კანონით ხუცეს ნიკოლაი კალუცკის აქვს სრული თავისუფლება ნებისმიერ შემთხვევაში შეკრიბოს მორწმუნეები და აღასრულოს მსახურება საკუთარ სახლშიც. ხოლო მისი ეს უფლება, მეზობლებისა თუ ექსტრემისტულად განწყობილი მართლმადიდებელი მრევლის მხრიდან პროტესტის მიუხედავად, დაცული უნდა იყოს სახელმწიფოს მხრიდან.

სახალხო დამცველი მოსახლეობასაც შეხვდა და მათი მოქმედების არამართლზომიერება განუმარტა.

სახალხო დამცველის უშუალო ჩარევის შედეგად ამ ეტაპზე მოსახლეობასა და ორმოცდაათიანელებს შორის კონფლიქტი ამოწურულია.

5. №596-ხ 03.05.05 2005 წლის 3 მაისს საქართველოს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართა ბოლნისის რ-ნის მცხოვრებმა ს. ხაჩატურიანმა.

განცხადებაში ს. ხაჩატურიანი აღნიშნავდა, რომ ბოლნისის გამწვევი კომისიის მიერ მოტყუებით იქნა გაწვეული სავალდებულო სამხედრო სამსახურში და თავისი მრწამსიდან გამომდინარე (არის იეჰოვას მოწმე), სურვილი ჰქონდა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის ნაცვლად ემსახურა არასამხედრო, ალტერნატიულ შრომით სამსახურში.

წერილი გაიგზავნა ალტერნატიული სამსახურის დეპარტამენტში, სახალხო დამცველის წარმომადგენლები შეხვდნენ როგორც ს.ხაჩატურიანს, ასევე ალტერნატიული სამსახურის დეპარტამენტის უფროს ს.ბარნაბიშვილს, ბოლნისის გაწვევის კომისიის უფროს მ.გიორბელიძეს (რომელმაც ჩამოგვიტანა გაწვევის დროს ჩატარებული სამედიცინო შემოწმების მასალის ქსეროასლი და თავისი მოხსენებითი ბარათი), ბოლნისის რ-ნის გამგებელ გ. არევაძეს და მის მოადგილე ბ.რეხვიაშვილს. შევხვდით რეგიონული პოლიტიკის და ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოებთან ურთიერთობის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის სამხედრო სავალდებულო სამსახურში გაწვევის განყოფილების უფროს დ. ჭელიძეს.

ყველა მხარის ჩარევით ს.ხაჩატურიანი მოხსნეს სამხედრო გაწვევის სამსახურის აღრიცხვიდან და გადაიყვანეს ალტერნატიული სამსახურის დეპარტამენტის აღრიცხვაზე. სახალხო დამცველის მიმართვითა და რეკომენდაციით, ს.ხაჩატურიანი დაინიშნა ბოლნისის გამგეობის კეთილმოწყობის სამსახურში.

6. 5 მაისს სახალხო დამცველს მიმართა ევანგელური ეკლესიის ,,სიცოცხლის სიტყვა“ ხელმძღვანელმა მამუკა ჯებისაშვილმა. მისი მონათხრობის თანახმად, 3-4 მაისს ზუგდიდის რაიონის სოფელ ორსანტიაში საქადაგებლად ჩავიდნენ ამ ეკლესიის წევრები ია ჯინჭველაშვილი და გაიოზ შვანგირაძე. ამ ფაქტმა აღაშფოთა ადგილობრივი გამგებელი მურმან ხაზალია; აუკრძალა მათ ქადაგება და პირადობის მოწმობები მოსთხოვა. დააშინა იმით, რომ სასაზღვრო ზონაში იმყოფებოდნენ, მათი მოქმედება კანონსაწინააღმდეგო იყო და პოლიციას მოსთხოვდა რეაგირებას. გამგებლის მუქარის შემდეგ მქადაგებლებმა საქმიანობა შეწყვიტეს. სახალხო დამცველის წარმომადგენლისთვის მიცემულ ახსნა-განმარტებაში მურმან ხაზალია დაუფარავად მიუთითებს ამის შესახებ. თუმცა სამეგრელოს რეგიონში სახალხო დამცველის წარმომადგენელთან შეხვედრის შემდეგ ,,სიცოხლის სიტყვის“ მქადაგებლებს მისგან წინააღმდეგობა აღარ შეხვედრიათ.

7. 31.05.05 №751-შ 2005 წლის 31 მაისს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართეს დ. შერმადინმა და დ. კარამანიანმა (№ 751-შ). მასში აღნიშნულია, რომ ისინი არიან იეჰოვას მოწმეები და 29 მაისს გლდანის V მ/რ-ის VIII კორპუსის მიმდებარე ტერიტორიაზე ვინმე ლევანმა მათ სიტყვიერი და ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენა, წაართვა პირადი ნივთები, რელიგიური ლიტერატურა და მოგვიანებით დაწვა ისინი.

დ. შერმადინმა და დ.კარამანიანმა გამოიძახეს საპატრულო პოლიცია, რომელიც სწრაფად მივიდა შემთხვევის ადგილზე (ავტომანქანის ნომერი WKW-174 7414). პატრულის თანამშრომლებმა, დავით სულაძემ და გიორგიმ (განცხადებაში გვარი არ არის მითითებული), მომხდარ ფაქტთან დაკავშირებით მხოლოდ ოქმი შეადგინეს და კანონით გათვალისწინებული სხვა რეაგირება არ მოუხდენიათ, მიუხედავად იმისა, რომ როგორც განმცხადებლები აღნიშნავენ, მათი თანდასწრებით მოხდა მათი მეგობრის ვ.ქოქოსაძის ფიზიკური შეურაცხყოფაც. საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტში სახალხო დამცველის აპარატის თავისუფლებისა და თანასწორობის სამმართველოდან კვლავ წერილი გაიგზავნა (3.06.05 №1133/07-5/751-შ.)

5 ივნისს ორივე მხარე - საპატრულო პოლიციის თანამშრომლები (გ.ბიწაძე და დ.სულაშვილი) და რელიგიური გაერთიანებ იეჰოვას მოწმეების წევრები (დ. შერმადინი, დ.კარამანიანი, ვ.ქოქოსაძე), ასევე მათი ადვოკატი მ.ციმინტია შეხვდნენ სახალხო დამცველის წარმომადგენელს. პოლიციელებმა ხელმძღვანელობასთან შეთანხმების გარეშე უარი განაცხადეს ახსნა - განმარტების მიცემაზე. თუმცა მოგვიანებით მათგან ახსნა-განმარტება მაინც მივიღეთ, რომელშიც ისინი ცემისა და ლიტერატურის დაწვის ფაქტს არ ადასტურებენ.

8. 06.06.05 №787-ი 2005 წლის 6 ივნისს სახალხო დამცველს მ.ირემაძემ მიმართა. განცხადებაში აღნიშნულია, რომ მაისის თვეში, სამღერეთის ქუჩაზე ის და ნ.სახოკია, რომლებიც იეჰოვას მოწმეები არიან, რელიგიურ თემაზე გამოელაპარაკნენ ბ.წერეთელს (წერილში ნათქვამია, რომ ბ. წერეთელი ადრე პოლიციის თანამშრომელი იყო) და შეთანხმდნენ, რომ 1 ივნისს ისევ შეხვდებოდნენ. დათქმულ დღეს წერეთელმა ისინი სახლში შეიპატიჟა, სადაც ამ ორ ქალბატონს ფიზიკური და სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენა, წაართვა რელიგიური ლიტერატურა და სახლის ეზოში დაწვა. ამ ფაქტს ესწრებოდნენ ბ. წერეთლის მეუღლე და კიდევ სამი პიროვნება (მათი ვინაობა წერილში მითითებული არ არის). მ.ირემაძემ და ნ.სახოკიამ მოახერხეს გამოქცევა და მიმართეს ახლოს მდებარე ლოტკინის პოლიციის განყოფილებას. განყოფილებაში მათ დასცინეს, ხოლო საჩივრის შეტანაზე უარი უთხრეს უფროსის არყოფნის გამო.

9. 29.06.05 №983-ხ 2005 წლის 29 ივნისს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართა მაკა ხუნჯუამ (მცხოვრები ვარკეთილი - 3 IV მ/რ 414-274-ში), რომელშიც აღნიშნულია, რომ ის და პავლე აბდუშელიშვილი არიან იეჰოვას მოწმეები. 25 ივნისს მათ ვარკეთილის დასახლების 3 III მ/რ-ის 311-ე კორპუსში დანიშნული ჰქონდათ შეხვედრა. კორპუსის მე-7 სართულზე მე-12 სართულზე მცხოვრები დათო მარანელი შეხვდათ, რომელმაც ისინი სიტყვიერად და ფიზიკურად შეურაცხყო.

10. 29.06.05 №992-კოლ 2005 წლის 29 ივნისს საქართველოს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართეს მოქალაქეებმა - გოდერძი კვარაცხელიამ (მცხ. ქ. ქუთაისი, თაბუკაშვილის ქ.№12,ბ. 67), ხვიჩა ნორაკიძემ (მცხ. ქ. ქუთაისი, ლესელიძის ქ.№1), თეიმურაზ ჩოგოვაძემ (მცხ. ქ. ქუთაისი, თბილისის ქ.№51), სულხან ვაჩიბერაძემ (მცხ. ქ. ქუთაისი, მშენებლის ქ.№35, ბ. 53). განცხადებაში აღნიშნულია, რომ 2005 წლის აპრილის თვეში ქ. ქუთაისში, გ. ტაბიძის ქ. №44-ში შეიძინეს საცხოვრებელი სახლი (კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით - სანოტარო წესითა და საჯარო რეესტრში გატარებით).

2005 წლის 26 ივნისს ქუთაისში, გ.ტაბიძის ქუჩის №44 - ში მდებარე სახლის ჭიშკართან შეიკრიბა 50-60 - მდე ადამიანი, რომლებიც სახლის პატრონთა ფიზიკური ლიკვიდაციისა და სახლის გადაწვის მუქარით მოითხოვდნენ შენობაში დაწყებული სარემონტო სამუშაოების შეჩერებას. ამის ერთადერთი მიზეზი კი გახლდათ ის, რომ სახლის ახალი მეპატრონეები ,,იეჰოვას მოწმეები“ არიან. შეიქმნა ფიზიკური ანგარიშსწორების რეალური საფრთხე. იეჰოვას მოწმეებმა გამოიძახეს საპატრულო პოლიცია. ადგილზე მისულმა პატრულმა ფაქტობრივად არანაირი რეაგირება არ მოახდინა. ეს პროცესი დაახლოებით 2 საათს გრძელდებოდა. საბოლოოდ, პატრულის თანამშრომლებმა, დამნაშავეთა დაკავების ნაცვლად, ქ. ქუთაისის შინაგან საქმეთა სამმართველოს პოლიციის I განყოფილებაში თავად იეჰოვას მოწმეები ხ.ნორაკიძე და თ.ჩოგოვაძე წაიყვანეს, სადაც ჩამოართვეს პირადობისა და მართვის მოწმობები, ხოლო ინსპექტორმა შამილ რობაქიძემ მათ სიტყვიერი შეურაცხყოფაც მიაყენა. ამ დროს სახლთან შეკრებილი ადამიანები ეზოში შეიჭრნენ, ფიზიკური შეურაცხყოფა მიაყენეს პაატა კუპრავას და ძალის გამოყენებით გამოიყვანეს სახლიდან შალვა ხანთაძესთან ერთად.

სახლისა და მეპატრონეთა დარბევა გრძელდებოდა ყოველდღიურად. მოსახლეობა პერმანენტულად იკრიბებოდა სახლის ეზოში, ქვებს უშენდა სახლს და იქ მყოფ იეჰოვას მოწმეებს. ამ შეკრებებისას განსაკუთრებით აქტიურობდა და თავდამსხმელებს აქეზებდა ადგილობრივი მართლმადიდებელი მღვდელი ზოსიმე.

5 ივლისს ვითარებაში გასარკვევად სახალხო დამცველის წარმომადგენლები ქუთაისში ჩავიდნენ, რაც, როგორც გაირკვა, იეჰოვას მოწმეების მიმართ ანგარიშსწორების კიდევ ერთი მიზეზი გახდა. იმავე ღამით რამდენიმე პიროვნებამ სახლში მყოფ ადამიანებს აგურები დაუშინა. როგორც გაირკვა, მათი აგრესია იმან გამოიწვია, რომ იეჰოვას მოწმეებმა დასახმარებლად სახალხო დამცველს მიმართეს. არიან დაზარალებულები, ჩამტვრეულია ფანჯრის მინები.

სარემონტო სამუშაოები შეჩერებულია, თუმცა ამის მიზეზი გარდა მოსახლეობის მხრიდან მუქარისა და თავდასხმისა, კიდევ ის გახდა, რომ ქუთაისის არქმშენინსპექციამ იეჰოვას მოწმეებს სარემონტო სამუშაოს გასაგრძელებლად ნებართვა მოსთხოვა.

დღეისათვის არც ერთი თავდამსხმელი არ არის დაკავებული, სისხლის სამართლის საქმე აღძრულია მხოლოდ 5 ივლისის ღამეს მომხდარ ფაქტთან დაკავშირებით.

11. № 1049-ბ 05.07.05 2005 წლის 5 ივლისს საქართველოს სახალხო დამცველს განცხადებით მიმართა საერთაშორისო ქრისტიანული საქველმოქმედო - ჰუმანიტარული კავშირის ,,გადარჩენის” ხელმძღვანელმა მერაბ ბარბაქაძემ. ის აგრეთვე არის პროტესტანტული ეკლესიის ერთ-ერთი განშტოების - ,,ღმერთის საელჩოს” - ხუცესი.

ივნისის თვეში კავშირის წევრებმა გადაწყვიტეს საქველმოქმედო აქციების მოწყობა. მუხიანის დასახლების მოსახლეობისათვის ისინი მოძრავი კინოპროექტორის საშუალებით ეზოებში უჩვენებდნენ ფილმ ,,იესოს”. მოსახლეობა თავიდან სიხარულითა და ინტერესით შეხვდა ამ აქციას. მორიგი ასეთი აქციის დროს მოქალაქემ (ქალბატონის ვინაობა დაუდგენელია) გამოხატა უკმაყოფილება ფილმის ჩვენების გამო და დაუკავშირდა საპატრულო პოლიციას.

ადგილზე მივიდა საპატრულო პოლიციის თანამშრომელი გიორგი შარაშენიძე (საპატრულო ნომერი 412).

პატრულის თანამშრომელმა, როგორც განმცხადებელი აღნიშნავს, ყოველგვარი ახსნა-განმარტების გარეშე მოსთხოვა კავშირის წევრებს ფილმის ჩვენების შეწყვეტა და დაემუქრა, რომ დაუძახებდა ტელევიზიას. აქციის ორგანიზატორები დათანხმდნენ ტელევიზიის მოწვევას, მაგრამ საპატრულო პოლიციის თანამშრომელმა გამოიძახა გლდანის შსს სამმართველოს პოლიციის თანამშრომლები.

ადგილზე მოსული პოლიციის თანამშრომლებიც, საპატრულო პოლიციის მსგავსად, გადავიდნენ მუქარაზე, რომ აქციის მომწყობებს წაიყვანდნენ პოლიციის განყოფილებაში და დააჯარიმებდნენ. პოლიციამ მათ აიძულა შეეწყვიტათ ფილმის ჩვენება.

12. 11 ივლისს საქართველოს სახალხო დამცველს სოფელ ხოდაშენის (ახმეტის რაიონი) ევანგელურ - ბაპტისტური ეკლესიის ხელმძღვანელმა ნანული ჯავახიშვილმა მიმართა. მან შეგვატყობინა, რომ მათ 2003 წელს კანონიერად შეისყიდეს სახლი, რომელშიც ბოლო თვეების განმავლობაში სარემონტო სამუშაოს ახორციელებდნენ, რათა ამ ნაგებობაში ბაპტისტური ეკლესია ამოქმედებულიყო. შენობის ყოფილმა მფლობელმა ომარ ახმეტელმა ივნისის თვის დასაწყისში ნანული ჯავახიშვილს ძალის გამოყენებით წაართვა გასაღები. ამის გამო ბაპტისტური ეკლესიის მრევლი ვეღარ ახერხებს შენობაში შესვლას და რემონტის გაგრძელებას. გასაღები ამჟამად სოფლის გამგებელ აკაკი ბაბილაშვილს აქვს, რომელიც უარს ამბობს გასაღების დაბრუნებაზე.

ამ ფაქტებთან დაკავშირებით საქართველოს სახალხო დამცველმა გაავრცელა საგანგებო განცხადება, რომლის ტექსტსაც ქვემოთ გთავაზობთ და სპეციალური განცხადებით მიმართა შს მინისტრს და საქართველოს გენერალურ პროკურორს, რის შემდეგაც დაიწყო გამოძიება თითოეულ ამ ფაქტთან დაკავშირებით.

საქართველოს სახალხო დამცველის განცხადება რელიგიური ძალადობისა და დისკრიმინაციის ფაქტებთან დაკავშირებით

ბასილ მკალავიშვილის დაპატიმრების შემდეგ საქართველოში რელიგიური ექსტრემიზმისა და ძალადობის გამოვლინებებმა ერთბაშად იკლო. ამ მიმართულებით ქვეყანაში დაიწყო არაერთი სასიკეთო პროცესი, თუმცა ბოლო სამი თვის მანძილზე რელიგიურ ნიადაგზე თავდასხმებისა და რელიგიურ უმცირესობათა დისკრიმინაციის შემთხვევების გამო სახალხო დამცველის სახელზე შემოვიდა 12 განცხადება. ჩვენი რეკომენდაციების მიუხედავად, პოლიციამ და პროკურატურამ უმრავლესი მათგანი რეაგირების გარეშე დატოვა. აშკარაა, ერთი მხრივ, რელიგიური ექსტრემიზმის გამოვლინებათა და დისკრიმინაციული ფაქტების ზრდის ტენდენცია, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართალდამცავ ორგანოთა ზოგიერთი ხელმძღვანელის არაეფექტური, გულგრილი და ხშირად მიკერძოებული მოქმედება.

განსაკუთრებით შემაშფოთებელი ხასიათი მიიღო ქ.ქუთაისში ბოლო ორი კვირის განმავლობაში იეჰოვას მოწმეებზე განხორციელებულმა თავდასხმებმა.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე, სახალხო დამცველი მიმართავს შინაგან საქმეთა მინისტრსა და გენერალურ პროკურორს, უშუალოდ გააკონტროლონ ქუთაისში მომხდარი მოვლენები და სხვა ფაქტები, დააკავონ კონკრეტული დამნაშავეები და პოლიციის იმ თანამშრომლების მიმართ, რომლებმაც სამსახურეობრივი გულგრილობა გამოიჩინეს, აღძრან სისხლის სამართლის საქმე.

სახალხო დამცველი უკიდურეს შეშფოთებას გამოხატავს საქართველოში ბოლო პერიოდში რელიგიურ ნიადაგზე გახშირებული დისკრიმინაციისა და უფლებადარღვევის ფაქტების გამო და საზოგადოებას რელიგიის თავისუფლების კონსტიტუციური პრინციპისა და სხვა აღმსარებლობათა მიმდევარი ადამიანების პატივისცემისკენ მოუწოდებს.

სახალხო დამცველი შეახსენებს ყველას, რომ რელიგიური რიტუალებისთვის ხელის შეშლა, რელიგიურ ნიადაგზე შუღლის გაღვივება, დისკრიმინაცია, მუქარები, პირადი საკუთრების ხელყოფა, ფიზიკური შეურაცხყოფა - ცემა და აღნიშნული ფაქტების მიმართ სამართალდამცველების მხრიდან გამოჩენილი სამსახურებრივი გულგრილობა ისჯება სისხლის სამართლის კოდექსით (მუხ. 120, 125 155, 156, 160, 166, 342).

რეკომენდაციები

რელიგიურ გაერთიანებებთან, რომლებსაც არ სურთ გაიარონ რეგისტრაცია არსებული წესით, დაიდოს შეთანხმებები, რომლებიც განსაზღვრავს მათ სამართლებრივ სტატუსს და მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის კონსტიტუციური შეთანხმებით არსებულ პრივილეგიებს სხვა აღმსარებლობებისთვისაც გაითვალისწინებს;

რელიგიური ნიშნით დისკრიმინაციისა და რელიგიის თავისუფლების შელახვის ფაქტების გამოვლენისას სამართალდამცავმა სტრუქტურებმა იმოქმედონ საქართველოს კანონმდებლობის სრული დაცვით და უზრუნველყონ დამნაშავეთა მიმართ შესაბამისი ღონისძიებების გატარება;

საზოგადოებაში ტოლერანტული სულისკვეთების გაღრმავებისა და პლურალიზმის კულტურის პატივისცემის დამკვიდრებისათვის სახელმწიფომ შეიმუშაოს ტოლერანტობის კონცეფცია და უზრუნველყოს გონივრულ ვადებში ამ კონცეფციის განხორციელება;

მედიასაშუალებებში, განსაკუთრებით კი საზოგადოებრივი მაუწყებლობის მეშვეობით, მოხდეს ტოლერანტობისა და პლურალიზმის კულტურის დამკვიდრებასთან დაკავშირებული საინფორმაციო და საგანმანათლებლო პროექტების განხორციელება.

(გავრცელდა და დღესაც ვრცელდება საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლში)

ივნისი, 2004 წელი

თქვენო უწმინდესობავ და უნეტარესობავ,

მაღალყოვლადუსამღვდელოესნო და ყოვლადუსამღვდელოესნო მეუფენო!

ჩვენს ეკლესიაში მიმდინარე მოვლენები გვაფიქრებენ და გულისტკივილს იწვევენ სასულიერო პირთა შორის და ეკლესიის მრევლში. უპირველეს ყოვლისა, თანადგომას გიცხადებთ იმ არნახულ კადნიერ, შეურაცხმყოფელ გამოსვლებთან დაკავშირებით, რომელსაც ადგილი ჰქონდა თქვენ მიმართ დეკანოზ თეიმურაზ ჩაჩიბაიას მრევლის მხრიდან ალექსანდრიის პაპისა და პატრიარქის სტუმრობის დროს.

უწმინდესო, თქვენი ლოცვა-კურთხევით წმინდა ნინოს სახელობის ეკლესიაში (ჩიტაძის ქუჩაზე) დანიშნული დეკანოზი მიქაელ ბოტკოველის არმიღება დეკანოზ თეიმურაზის მრევლის მიერ და თვითნებურად ტაძრის ჩაკეტვა წარმოადგენს ქმედებას, რომელიც, მოციქულთა 36-ე კანონის თანახმად, ექვემდებარება მკაცრ სასჯელს: ,,თუ წავა (ეპისკოპოსი, მღვდელი ან დიაკონი) იქ და არ შეიწყნარებენ... მრევლის უკეთურობის გამო... იმ ქალაქის მღვდელმსახურებმა თავი უნდა დაანებონ მღვდლობას, რადგანაც ვერ გაუწვრთნიათ ამგვარი დაუმორჩილებელი ერი“.

იგივე კანონი განაჩინებს, რომ თუ მღვდელმსახური ,,არ მოინდომებს მისთვის ჩაბარებულ მრევლზე ზრუნვას და მის მსახურებას, იგი უზიარებელი უნდა იქნას, სანამ არ შეასრულებს იმ მსახურებას“. ეს რომ ყოფილიყო პირველი და ერთადერთი შემთხვევა იერარქიისადმი დაუმორჩილებლობისა, შეიძლება გამონაკლისის სახით, თქვენი სულგრძელობის გამო, შეწყნარებული ყოფილიყო. მაგრამ, სამწუხაროდ, ეს არის ერთ-ერთი რგოლი მოვლენათა იმ ჯაჭვისა, რომელიც წლების მანძილზე შფოთს იწვევს ეკლესიაში.

ამავე რიგს მიეკუთვნება ქართული საეკლესიო კანონიკური გალობის მიმართ რამდენიმე სასულიერო პირის დამოკიდებულება, რომლებიც ამავე დროს მხარს უჭერენ დეკანოზ თეიმურაზ ჩაჩიბაიას ანტიკანონიკურ ქმედებას. თქვენი ლოცვა-კურთხევით, უწმინდესო, საპატრიარქოსთან შეიქმნა ,,საეკლესიო გალობის ცენტრი“. ამის საპირისპიროდ სასულიერო პირთა გარკვეულმა ჯგუფმა თავისი მრევლის ძალებით შექმნა ე. წ. ,,ბიზანტიური გალობის შემსწავლელთა ჯგუფი“, რომელიც მიზანდასახულად და ორგანიზებულად იბრძვის თავისი ექსპერიმენტის, ბერძნულ მელოდიაზე ქართული სიტყვების მორგების, ლიტურგიკულ პრაქტიკაში დანერგვისათვის. ლაოდიკიის კრების 57-ე კანონი ამბობს: ,,მღვდელმა არაფერი არ უნდა გააკეთოს, თუ ეპისკოპოსს არ აცნობებს“. 1998 წელს დეკანოზმა ზურაბ ანთაძემ გაცნობათ თქვენ, უწმინდესო, ზემოთ ხსენებული ექსპერიმენტის წამოწყების შესახებ; მიუხედავად თქვენგან მიღებული უარყოფითი პასუხისა, მან არა მარტო გააგრძელა უკანონო ქმედება, არამედ აიყოლია მის მიმართ მეგობრულად განწყობილი ზოგიერთი სასულიერო პირი მრევლის ნაწილთან ერთად და მიზანდასახული, ორგანიზებული და გეგმაზომიერი სახე მისცა იერარქიის ლოცვა-კურთხევის საწინააღმდეგო ქმედებას. ეს გამოიხატება ცილისმწამებლურ და ნაყალბევ პუბლიკაციებში, ქართული საეკლესიო კანონიკური გალობის უგულებელყოფაში, მრევლში ანტიკანონიკური ექსპერიმენტის გავრცელებაში; ხოლო მოციქულთა 39-ე კანონი ამბობს: ,,მღვდლები და დიაკვნები ნურაფერს ნუ გააკეთებენ ეპისკოპოსის ნებართვის გარეშე“.

ამ ექსპერიმენტის მოსურნეთა გულშემატკივრებმა საერთაშორისო საინფორმაციო წყაროებითაც კი ცილისმწამებლური ინფორმაცია გაავრცელეს საქართველოს ეკლესიის შესახებ და ჩვენი ეკლესიის კანონიკური გალობის აღდგენის მსურველ სასულიერო პირებსა და საეკლესიო იერარქიას ბრალი დასდეს შოვინიზმში, იზოლაციონიზმში, მსოფლიო ეკლესიასთან დაპირისპირებაში.

იგივე საულიერო პირები სათავეში უდგნენ მღვიმევის დედათა მონასტრის დაპირისპირებას თავის ეპისკოპოსთან, თუმცა IV მსოფლიო კრებამ დაადგინა: ,,თითოეული ქალაქის და სოფლის მონაზვნები უნდა დაემორჩილონ თავიანთ ეპისკოპოსს, შეიყვარონ სიჩუმე... ნურც საეკლესიო და ნურც ამქვეყნიურ საქმეებში ნუ ჩაერევიან და მონაწილეობას ნუ მიიღებენ...“ (4).

ზემოთ ხსენებულ სასულიერო პირთა მრავალი სხვა ანტიკანონიკური ქმედება - სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის რექტორატთან შეთანხმების გარეშე სასწავლებელში შესვლა სტუდენტების ზოგიერთი პედაგოგის წინააღმდეგ განწყობის მიზნით; საქართველოს ეკლესიის წმიდა სინოდის მიერ წმიდანად შერაცხილთა არ აღიარება; ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ცნობილი ხატების ,,Нечаянная радость“, ,,Умиление“ და წმიდა ნინოს ჯვრის ასლების კურთხევაზე მრევლისთვის უარის თქმა; აგრეთვე აღსარების გარეშე მრევლის ზიარების პრაქტიკის დანერგვა. ყოველივე ამას ჩვენს ეკლესიაში შემოაქვს შფოთი, უთანხმოება, დაპირისპირება.

ჩვენ ვიცით, რომ თქვენ, თქვენო უწმინდესობავ, არაერთხელ შეაგონეთ სასულიერო პირები, მაგრამ ისინი, მიუხედავად ამისა, აგრძელებენ თავიანთ ანტიკანონიკურ ქმედებას, აწყობენ ფარულად კრებებს, სახავენ ახალ გეგმებს. ერთ-ერთი ბოლო საკითხი, რომლის წამოწევას აპირებენ დეკანოზ თეიმურაზ ჩაჩიბაიას მრევლის გამართლების მიზნით, არის მრევლის უფლებების ე. წ. დაცვა ეპისკოპოსისაგან, რაც სრულიად უცხოა ეკლესიისათვის და თვითნებურობის ახალ ტალღას გამოიწვევს. მოციქულთა 31-ე კანონი ამგვარი ქმედებების შესახებ ამბობს: ,,თუ მღვდელი შეურაცხყოფს თავის ეპისკოპოსს, ცალკე მოაწყობს კრებას, აღმართავს სხვა საკურთხეველს და არ დაემორჩილება ეპისკოპოსს სიმართლითა და კეთილმსახურებით, იგი უნდა განიკვეთოსროგორც ძალაუფლების მოყვარე, რადგანაც მოძალადეა... ეს ასე მოხდეს ეპისკოპოსის მისდამი მიმართული ერთი, ორი და სამი თხოვნა-ვედრების შემდეგ“.

უწმინდესო, ვწუხვართ, რომ ჩვენი ქრისტესმიერი ძმები და თქვენი სულიერი შვილები, თქვენ მიერ ხელდასხმულნი, მათთვის მონიჭებულ ძალაუფლებას მიმართავენ ეკლესიაში არა მშვიდობისა და ერთობის დამკვიდრებისათვის, არამედ შფოთის, გაყოფისა და დაპირისპირებისათვის. მათი თქმით, ისინი იბრძვიან ეკლესიის კეთილდღეობისა და წარმატებისათვის, სიმართლისა და სიწმინდისათვის. მაგრამ, სამწუხაროდ, მათი ქმედება მიმართული არის არა ცალკეული, კერძო, ზოგიერთი სასულიერო პირის თუ ეკლესიის მსახურის მიერ დაშვებული შეცდომისა და ნაკლოვანებების აღმოსაფხვრელად, არამედ საეკლესიო იერარქიისა და საეკლესიო კანონიკური წყობის წინააღმდეგ. სიტყვის და საქმის ამგვარი გაუკუღმართება და დაპირისპირება ხიბლის მდგომარეობისათვის არის დამახასიათებელი, რაც დამღუპველია, როგორც სასულიერო პირთათვის, ასევე მათ სიტყვას აყოლილი მრევლისათვის.

თქვენო უწმინდესობავ, მოგმართავთ თხოვნით თქვენ და წმიდა სინოდის წევრებს, დროულად უმკურნალოთ ამ სენს თქვენთვის მოცემული საშუალებებით, რათა თვითნებურობის ცდუნებას დაედოს საზღვარი, მეტად აღარ გავრცელდეს ჩვენს შორის ეს ღვარძლი და მშვიდობა, ერთობა, სიყვარული და სამართლიანობა სუფევდეს სადიდებელად ღვთისა. ამინ.

თბილისის სიონის საპატრიარქო ტაძრის წინამძღვარი,
პროტოპრესვიტერი გიორგი გამრეკელი და
მცხეთა - თბილისის ეპარქიის 39 სასულიერო
პირის ხელმოწერა.

თბილისის სასულიერო აკადემიისა და სემინარიის კურსდამთავრებულთა და სტუდენტთა ჯგუფის ღია წერილი

საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში ბოლო წლების განმავლობაში შექმნილ ვითარებასთან დაკავშირებით, სასულიერო სემინარიისა და აკადემიის სტუდენტებისა და კურსდამთავრებულების ერთ ნაწილს საერთო პოზიცია ჩამოგვიყალიბდა. ვიტყვით იმასაც, რომ ჩვენს დამოკიდებულებას იზიარებს სტუდენტებისა და პედაგოგების, აგრეთვე ჩვენთვის ცნობილი სასულიერო პირების უმრავლესობა. თუმცა სხვადასხვა მიზეზით ისინი დუმილს არჩევენ. ჩვენც დიდხანს ვდუმდით. მაგრამ, ჩვენი აზრით, წლების მანძილზე წაყრუებისა და დუმილის პოლიტიკამ ვერანაირად გაამართლა და ამ წერილზე ხელმომწერნი პირად პასუხისმგებლობას ვგრძნობთ ეკლესიაში დღესდღეობით არსებული კრიზისის გამო; ჩვენი მთავარი დანაშაული სწორედ დუმილი იყო. ამიტომ ღიად ვაცხადებთ: აღარ გვსურს ჩუმი და გულგრილი მოწმენი ვიყოთ მართლმადიდებელი ეკლესიის შიგნით ეკლესიის წინააღმდეგ მიზანდასახული ან თუნდაც გაუცნობიერებელი ბრძოლისა, აღარ გვსურს შევურიგდეთ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სიწმინდით მოვაჭრეებს, მისი სახელის მიმტაცებლებს. ჩვენ ვსარგებლობთ სიტყვისა და აზრის გამოხატვის სწორედ ღვთითბოძებული თავისუფლებით, რათა ამ გზით შეძლებისდაგვარად დავაჩქაროთ ეკლესიაში არსებული პრობლემების გადაჭრა.

უმწვავესი საკითხი, სასწრაფოდ რომ ითხოვს რეაგირებას, მრავალია. ამჯერად მხოლოდ რამდენიმე, ჩვენი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვან პრობლემაზე გავამახვილებთ ყურადღებას. საეკლესიო კანონმდებლობა მკაფიოდ განსაზღვრავს მოთხოვნებს, რომლებსაც უნდა აკმაყოფილებდეს სამღვდელო და სამღვდელმთავრო კანდიდატი, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში სრულიად გაუგებარია, რა კრიტერიუმებით სდება ამა თუ იმ პიროვნების ხელდასხმა. ფაქტია, რომ სასულიერო პირების დიდი ნაწილის განათლებისა და სულიერი გამოცდილების ხარისხი მეტად დაბალია. განათლების დეფიციტის გამო ტოტალურად მახინჯდება დოგმატური და ეკლესიოლოგიური სწავლება, მორალის, პოლიტიკის, კულტურის, მეცნიერების მიმართ დამოკიდებულება კი უკიდურესად ფანატიკურ ხასიათს იძენს. სულიერი გამოცდილების ნაკლებობა ყველაზე თვალსაჩინოდ მოძღვრის მხრიდან უპირობო მორჩილების მოთხოვნაში ვლინდება. საკუთარი სულიერი, ინტელექტუალური და ზნეობრივი უმწეობის შესანიღბად ასეთი ,,სულიერი მამები” ,,სულიერ შვილებს,” მარტივად რომ ვთქვათ, ართმევენ ყოველგვარ თავისუფლებას - მოარულ გვამებად აქცევენ მათ...

სრულიად მოუწესრიგებელია სასულიერო პირების ცხოვრების ფინანსურ- ეკონომიკური მხარეც, რაც მათი უმრავლესობის მხრიდან საეკლესიო საიდუმლოთა აღსრულებისას თანხის მოთხოვნის, მრევლის ღარიბი ნაწილისადმი უყურადღებობის, ხშირ შემთხვევაში კი - ,,საეკლესიო ,,კორუფციაში ჩართვის საბაბი ხდება. ეს პრობლემა ეკლესიის მიმართ არაეკლესიური ადამიანების უმთავრესი დამაბრკოლებელი მიზეზია.

ეკლესიის წიაღში ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ფაქტობრივად არ შექმნილა საღვთისმეტყველო ნაშრომი, რომელიც სათანადო პასუხს გასცემდა თანამედროვეობის ამა თუ იმ გამოწვევას. ყველაზე მწვავე გარჩევის საგნად ბოლო წლებში - არც მეტი, არც ნაკლები - უნათლავად გარდაცვლილი ბავშვების საიქიო ხვედრისა და ქართული მრავალხმიანი გალობის კანონიკურობის საკითხი იქცა. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მრევლის დიდი ნაწილი არ კითხულობს სახარებას, სამრევლო-საეკლესიო ცხოვრება მშრალ რიტუალიზმამდე, აზროვნება კი - ფსევდოსასწაულებისა და სიზმარ-გამოცხადებების ,,ღვთისმეტყველებამდეა“ დაყვანილი.

ეკუმენური ლოცვის შემდეგ. ქ. ბიბერახი (გერმანია)1995 წ.

მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სახელით გამოდის სულ მცირე 50 დასახელების ჟურნალი და გაზეთი, არც ერთი მათგანი რეალურად არ გამოხატავს მართლმადიდებლურ პოზიციებს, არც ერთ მათგანში არ სუნთქავს საღი აზრისა თუ ეკლესიის ღვთისმეტყველების სული (გამონაკლისს წარმოადგენდა ჟურნალი ,,გზა სამეუფო, ,,გაზეთები: ,,თბილისის სასულიერო აკადემია და სემინარია ,,და ,,საეკლესიო სიწმინდენი, ,,რომლებიც ჩვენთვის უცნობი მიზეზების გამო აღარ გამოიცემა). საეკლესიო პრესის უდიდესი უმრავლესობა, პირდაპირ შეიძლება ითქვას, ავრცელებს ერეტიკულ, ანტიქრისტიანულ, ანტისახელმწიფოებრივ, ანტიეროვნულ იდეებს, ასევე სამყაროს, ადამიანისა და კულტურის მიმართ სიძულვილის პათოსით გაჟღენთილ პუბლიკაციებს. საქმე იქამდეც კი მივიდა, რომ გაზეთმა ,,ერი და ბერი ,,ანტიქრისტეს ვინაობა გვამცნო: მაშ, გიხაროდენ! ანტიქრისტე დასახელებულია, იგი გახლავთ აშშ-ის ყოფილი ელჩი გაეროში რიჩარდ ჰოლბრუკი(!). აქედან გამომდინარე, რა გასაკვირია, რომ ჩვენი იერარქიისა და მრევლის ნაწილი განსხვავებული აზრის, სხვა აღმსარებლობათა მიმდევრების, დასავლეთის, კონკრეტულად კი ამერიკის შეერთებული შტატების მიმართ შეუწყნარებლობით ხასიათდება. გვრჩება შთაბეჭდილება, რომ საეკლესიო პრესის მთავარი მიზანი, ერთი მხრივ, საერთაშორისო საზოგადოების წინაშე საქართველოს ეკლესიის დისკრედიტირება, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი სულიერ-ზნეობრივი სიმდიდრის პროფანაცია და ამ გამოცემების უმრავლესობაზე აღბეჭდილი ამა თუ იმ იერარქის ლოცვა-კურთხევას მინდობილი მრევლის სამოქალაქო-საზოგადოებრივი ცხოვრებისგან სრული მოწყვეტაა.. ჩვენი ეკლესიისა და სახელმწიფოს ავისმსურველებისთვის ეს მართლაც საშური პერსპექტივაა, რადგან ქვეყანა, სადაც მოქალაქეთა 85 პროცენტი თავს მართლმადიდებლად აცხადებს და ეკლესიისადმი ნდობის ხარისხი ყველა სხვა ინსტიტუტისადმი ნდობაზე შეუდარებლად მაღალია, ერთ მშვენიერ დღეს ანტიქრისტეს შიშით შეიძლება უბრალოდ პარალიზებულ იქნას, ანდა დასავლეთის მიმართ ფობიის გამო ისევ რუსეთის მარწუხებში აღმოჩნდეს.

მთელი საქართველოსათვის კარგადაა ცნობილი კათოლიკოს-პატრიარქის ტოლერანტობა, მისი დამოკიდებულება საერო კულტურის, ეკლესიის სოციალური პასუხისმგებლობის, მოქალაქის აქტივობისა და, ზოგადად, დასავლური ცივილიზაციისადმი. უწმინდესი და უნეტარესი გამუდმებით მოგვიწოდებს სხვადასხვა კულტურის მიმართ ღიაობისა და დიალოგისკენ, მოგვიწოდებს სამრევლო ცხოვრებაში გულახდილობისა და მეტი თავისუფლებისკენ, ჩვენთვის კარგადაა ცნობილი მისი პოზიცია სასულიერო პირთა განათლებასა და მათ მსახურებაში არსებულ პრობლემებთან დაკავშირებით. კათოლიკოს-პატრიარქი ბოლო სააღდგომო ეპისტოლეში მკვეთრად აკრიტიკებს მღვდელმსახურთა სამოძღვრო საქმიანობას, მათ ავტორიტარულ მიდგომას სულიერი შვილებისადმი. მაგრამ ამ ფონზე ფაქტია, რომ ეკლესიის დღევანდელობა უწმინდესისა და უნეტარესის სულისკვეთების საწინააღმდეგოა.

ჩვენი აზრით, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის საჭეთმპყრობელი იზოლაციაშია მოქცეული საპატრიარქოს აპარატის თანამშრომლების ერთი ნაწილისა და ამ აპარატთან დაახლოებული სასულიერო თუ საერო პირების მხრიდან. ამას არაერთი ეპისკოპოსი თუ მღვდელმსახური ადასტურებს, რომლებიც, როგორც ვთქვით, თავს იკავებენ ამ საკითხზე ღიად საუბრისგან; ამას ადასტურებს საზოგადოების ის ნაწილიც, რომელიც წლების მანძილზე მეგობრობდა და თანამშრომლობდა უწმინდესსა და უნეტარესთან. და ამის შესახებ ჩვენც შეგვიძლია განვაცხადოთ; კერძოდ: უკვე ზედიზედ ორი წელია პატრიარქი სემინარიისა და აკადემიის სტუდენტთა ჯგუფს (რომელშიც შედის ნაწილი ამ წერილზე ხელმომწერებისა) ეკლესიაში არსებული პრობლემების შესწავლას ავალებს. მაგრამ ამ ანალიტიკურ ჯგუფს მუშაობის შესაძლებლობა არ მიეცა. მისი საქმიანობა, შეიძლება ითქვას, ჩაიშალა კათოლიკოს-პატრიარქის რეფერენტის ქალბატონ შორენა თეთრუაშვილის ინიციატივით.

ჩვენთან საუბარში სასულიერო თუ საერო პირები ერთხმად აღიარებენ, რომ საპატრიარქოში ყველაფერს განსაზღვრავს და აკონტროლებს საპატრიარქოს აპარატი ქალბატონ შორენა თეთრუაშვილის ხელმძღვანელობით. მის სახელს საპატრიარქოს საფინანსო-ეკონომიკური საქმიანობის წარმართვასაც უკავშირებენ. რამდენიმე ხნის წინ პრესითა და ტელევიზიით გავრცელდა ცნობა საპატრიარქოს მიერ ხაშმის ღვინის ქარხნის, მის მიმდებარე ტერიტორიაზე არსებული ჩოლოყაშვილების ისტორიული სასახლისა და კარის ეკლესიის დაგირავების ფაქტის თაობაზე. საზოგადოებისთვის აგრეთვე ცნობილი გახდა 1994-95 წლებში საპატრიარქოს სახელით წარმოებული კომერციული საქმიანობის შესახებ. ამ მასალაში საქართველოში სხვა პროდუქციასთან ერთად შემოტანილ სიგარეტზე, ბენზინზე, დიდი ოდენობით სპირტიან სასმელებზე და აქედან გატანილ ლითონებზეა საუბარი...

ბუნებრივია, რომ ეკლესიური თუ არაეკლესიური საზოგადოება ხსენებული ფაქტების გამო საპატრიარქოს თანამშრომელთა მორალური პასუხისმგებლობის გარკვევის საკითხს დასვამს. ჩვენ კი ყოველგვარი პათოსისა და უქმსიტყვაობის გარეშე გავიმეორებთ: მთავარი დამნაშავე თითოეული ჩვენგანის გულგრილობა, დუმილი და უმოქმედობაა. შესაბამისად, გამოსავალიც ჩვენს ერთობაში, აქტიურობასა და ერთმანეთისათვის გულწრფელად ნათქვამ სიმართლეშია. რწმენა და სიყვარული არ შეიძლება იყოს ბრმა, რადგან, სხვა შემთხვევაში, რწმენა ფანატიზმად, სიყვარული კი მონობად იქცევა.

ეკლესიაში შექმნილი მძიმე სულიერი და ზნეობრივი მდგომარეობის ფონზე იმედის სხივად საქართველოს გაბრწყინების იდეა ჩანს, რომელსაც უწმინდესი და უნეტარესი ამკვიდრებს თავის ქადაგებებში. ჩვენც სწორედ ამ რწმენით გვსურს ვიცხოვროთ და ვიშრომოთ ეკლესიისა და მამულის საკეთილდღეოდ. რადგან გვწამს, რომ არასდროს მიგვატოვებს ჩვენი ცხოვრების მასულდგმულებელი ძალა - იესო ქრისტე და მისი წმინდანები, არასდროს დადუმდება უფლის სიტყვა, რომელიც სიბნელეს - სინათლით, მონობას - თავისუფლებით, სიკვდილს კი - სიცოცხლით ამარცხებს.

კახა აბაშიძე
იაკობ ახალაია
კახა ბუაჩიძე
დიმიტრი ბურდული
მირიან გამრეკელაშვილი
დიმიტრი გამრეკელაშვილი
ანტონ გუნიავა
თეიმურაზ გრძელიშვილი
დავით თინიკაშვილი
ერეკლე თურქაძე
რომან ლაშხია
გიორგი ლომიძე
კახა მაჩაიძე
ბექა მინდიაშვილი
ევგენი მიქელაძე
ვაჟა ნიქაბაძე
გელა ჟვანია
მიხეილ რობაქიძე
ჯაბა ტოროშელიძე
მიხეილ ცირდავა
ირაკლი ცხადაძე
ზურაბ ჯაში
ზაალ ჯუღელი

8 ნოემბერი 2004 წელი

(ვგულისხმობ ავტორებს ამა წლის 8 ნოემბერს გაზეთ ,,24 საათში” გამოქვეყნებული წერილისა ,,არა არს დაფარული, რომელი არა გაცხადდეს”)

,,...ყველა ბოროტმოქმედს სძულს ნათელი და არ მიდის ნათლისაკენ, რათა არ გამჟღავნდეს მისი საქმენი. ხოლო სიმართლის მოქმედი მიდის ნათლისაკენ, რათა გაცხადდეს მისი საქმენი, რადგანაც ღმერთში არიან ქმნილნი”.

(იოანე, 3, 20-21.)

ვაღიარებ: ნამდვილად აღარ ველოდი, რომ ქრისტეს იმპულსი სასულიერო სემინარიასა და აკადემიის რამდენიმე მოწაფეში მაინც აინთებოდა და იმდენად ძლიერად, რომ მათ ერთბაშად სიმართლისათვის დევნილთა რიგებში ჩააყენებდა.

ესენი კი ოცდასამნი არიან!

ჩემი უიმედობის საფუძველს სწორედ ის მყარი დუმილი წარმოადგენდა, რითაც ხსენებული სასწავლებლები უკვე რამდენიმე წელიწადია პასუხობენ ცალკეული სასულიერო პირების, არასამთავრობო ორგანიზაციების, ინტელიგენციის წარმომადგენლების, ბოლოს უკვე ეპისკოპოსების ნაწილის სერიოზულ შეშფოთებას, განგაშის ზარს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში მიმდინარე მანკიერი პროცესების გამო, იმის გამო, რომ თვალსა და ხელს შუა ქვეყანა რელიგიურმა ფანატიზმმა, აგრესიულმა მასობრივმა ფუნდამენტალიზმმა მოიცვა.

ახლა კი ბოდიში უნდა მოვიხადო ჩემი პესიმიზმის გამო ღმერთის წინაშე, რადგან თითქოს დამავიწყდა, რომ იგი ჯერ არ ამბობს უარს, იყოს ყველგან, ვითარცა ნათელი - ბნელში, და მერე სასულიერო სემინარიისა და აკადემიის წინაშე, რომლის კედლებში თურმე ამდენი ნათელი - ზნეობა და გაბედულება, გროვდებოდა.

ამ ოცდასამი ახალგაზრდის არსებობა დასაბუთებაა იმისა, რომ რაც არ უნდა მოხდეს, ჩვენს ძველ ქრისტიანულ ქვეყანაში ქრისტეს ნამდვილი მიმდევარნი ანუ სიმართლისათვის დევნილნი არ დაილევიან.

და ურყევი კანონზომიერების ძალით, რაზეც მაცხოვარი ასე პირდაპირ მიგვითითებს, წერილის ავტორებს უკვე თავს დაატყდათ რისხვა, ცილისწამება, აბუჩად აგდება ამა ქვეყნის ძლიერთა, მაძღართა, ჩამყუდროებულთა, ჩამტკბართა თუ მშიერთა და აგრესიულთა მხრიდან! - (,,და მოგიძულებთ ყველა ჩემი სახელის გამო, ხოლო ვინც ბოლომდე დაითმენს, ცხოვნდება”).

როგორც ნამდვილად რელიგიურმა ადამიანებმა, მათ ეს, რა თქმა უნდა, წინასწარ იცოდნენ, ვის, ვის და მათ, ვისაც ბიბლიაზე დაუყრდნია საკუთარი სულიერი ზრდა, არავისგან ესწავლებათ, რომ ,,ვიწროა ბჭე და ბნელია გზა, რომელსაც მივყავართ სიცოცხლისაკენ და მცირედნი ჰპოვებენ მას”, და რომ ,,სიცოცხლეში” მარტოოდენ ღმერთის ლოცვით-მჭერმეტყველობითი ძიება თუ ლიტურგია არ იგულისხმება, არამედ პატიოსანი, უანგარო, თავგანწირული ქმედებაც. ხოლო ქმედებაში - არა მხოლოდ მწყურვალთა დარწყულება, შიშველთა შემოსვა, მშიერთა დაპურება და ტანჯულთათვის ცრემლის შეშრობა, რასაც ამქვეყნად ვერაფერი ჩაენაცვლება (და რაც ჩვენი ეკლესიის ზრუნვის საგანი ნაკლებადაა), არამედ - მართალი სიტყვის თქმაც.

როდესაც ჩვენში სინდისისა და სიყვარულის სახით არსებული ღმერთი ამეტყველდება, განა უნდა ჩავახშოთ მისი ხმა და ანთებული სანთელი მაგიდის ქვეშ შევდგათ? განა არ გვევედრება თუ მოგვიწოდებს სიმართლისათვის ჯვარცმული ღმერთი: ,,რასაც სიბნელეში გეუბნებით, სინათლეზე თქვით, და რაც ყურში ჩაგესმით, ერდოებზე იქადაგეთო?”

ამ ახალგაზრდების სიმართლე განსხვავდება იმ სელექციური, პრიმიტიული, თვითმიზნული, პომპეზურ-რიტუალური, ანგარებიანი თუ ჰალუცინაციური ,,სიმართლეებისაგან”, რომლებსაც სხვადასხვა სახის მიწიერი ჯილდოები მოაქვთ პოპულარობის, შთამბეჭდავი ხელფასებისა თუ სხვადასხვა სახის შემოსავალთა სახით.

ქრისტესმიერი სიმართლე ტანჯვის გზაა და ხშირად სიცოცხლესაც ითხოვს საზღაურად, და არა მხოლოდ სასულიერო, არამედ საერო პირთა სიცოცხლესაც, როგორც კარგად მოგვეხსენება ილია ჭავჭავაძისა და კირიონ II-ის შთამომავალთ.

და აქამდე რომ არ მივიდეს საქმე, რაც არც ისე გამორიცხულია იმ ფიზიკური ანგარიშსწორების პირობებში, რაც აშკარად თუ ფარულად გაჩაღდა 23 მოწაფის მიმართ, დღეს ყველა ნორმალურმა ადამიანმა ხმა უნდა ამოიღოს. ხომ დიდი ხანია ხედავს ყველა, ვინც სულიერად თუ ფიზიკურად შეჯავშნულ სივრცეში არ იმყოფება, რომ ჩვენებული ფაშიზმი კარზე გვიკაკუნებს!

ერთი წუთით დავუშვათ, რომ ყველაფერი, რაც სასულიერო სემინარიისა და აკადემიის ახლანდელ და ყოფილ მოწაფეთა წერილში წერია, ტყუილია. რომ, მაშასადამე, წერილის ავტორები ცდებიან. განა ასე მოექცევა ქრისტიანი მოძღვარი შეცდომაში შესულსა და გზიდან აცდენილს? სასწავლებლის დანარჩენ მოწაფეებს წააქეზებს ,,ეკლესიის შიდა მტერთა” წინააღმდეგ? დასწყევლის და შეაჩვენებს სულიერ შვილებს? ეს მოძღვარნი რაღაც სხვა, ჩვენთვის უცნობ სახარებას ხომ არ კითხულობენ? თუ ჩვენ მოგველანდა თუნდაც იგავი იმ კაცის შესახებ, ასი ცხვარი რომ ჰყავდა და ერთი დაჰკარგა?

(,,განა არ მიატოვებს მთაში ოთხმოცდაცხრამეტს და არ წავა დაკარგულის საძებრად? და თუ მოხდა, რომ იპოვა, ჭეშმარიტად გეუბნებით თქვენ, მას უფრო მეტად შეჰხარის, ვიდრე იმ ოთხმოცდაცხრამეტს, რომლებიც არ დაჰკარგვია”).

ჩვენ უკან დასახევი გზა არ გვაქვს. ჩვენ ვერ დავუშვებთ, რომ ჩვენს შვილებსა და შვილიშვილებს სამშობლოში აღარ დაედგომებოდეთ, რომ მართლმადიდებლური ფანატიზმით გონებადაბნელებულმა მოწაფეებმა, სტუდენტებმა და მათმა მშობლებმა ჩვენს შვილებს სკოლაში თუ უმაღლეს სასწავლებელში ადამიანად ყოფნის საშუალება აღარ მისცენ, საითკენაც მიექანება ჩვენი ქვეყანა.

დღევანდელ მსოფლიოში ადამიანის უფლებათა ფეხით გათელვა არც ერთ სახელმწიფოს შიდა საქმედ აღარ ითვლება, არა თუ რომელიმე ინსტიტუტისა, იქნება ეს საერო თუ სასულიერო.

ხელისუფლება კი, პირველ რიგში, იმიტომ გვჭირდება, რომ იგი მოქალაქეთა კონსტიტუციური უფლებების, დეკლარირებული დემოკრატიული ღირებულებების ერთმნიშვნელოვანი დამცველი უნდა იყოს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, პომპეზურ საერო-სასულიერო რიტუალებში გაბრუებულებმა ერთ მშვენიერ დღეს შეიძლება გაურკვეველი სახის თეოკრატიულ დესპოტიაში გავიღვიძოთ.

ნაირა გელაშვილი
მწერალი
2004 წ.