ნოდარ ლადარია

То Рим и его мечта. То третье диаволово искушение!

თ. დოსტოევსკი, ,,ძმები კარამაზოვები”.

... წარიყვანა იგი ეშმაკმან მთასა ფრიად მაღალსა და უჩუენნა მას ყოველნი სუფევანი სოფლისანი და დიდებაი მათი. და ჰრქუა მას: ესე ყოველი მიგცე შენ, უკუეთუ დაჰვარდე და თაყუანის-მცე მე. მაშინ ჰრქუა მას იესო: წარვედ ჩემგან მართლუკუნ, სატანა, რამეთუ წერილ არს: უფალსა ღმერთსა შენსა თაყუანის-სცე და მას მხოლოსა ჰმსახურებდე. მაშინ დაუტევა იგი ეშმაკმან მან, და ანგელოზნი მოვიდეს და ჰმსახურებდეს მას.

მათე, 4:8-11.

ცოტა ხნის წინ ქართული მედია საზოგადოებრივ მაუწყებლობასთან დაკავშირებულმა ჩოჩქოლმა შეაშფოთა. თუმცა საზოგადოების ყურადღების დიდი ხნით ერთ საგანზე შეჩერება არა მხოლოდ ძნელია, სასურველიც არაა. ამიტომ ერთ დროს ასეთი მწვავე ვნებათაღელვა მალევე მიეცა დავიწყებას, თანდათანობით დაუბრუნდა ყველაფერი ძველ კალაპოტს. თუმცა იგი არც მთლად ძველია. მაგალითად, ადრე არავის ახსოვს, ეკრანზე გამოჩენილიყო საპატრიარქოს პრეს-ცენტრის თანამშრომელი ზურაბ ცხოვრებაძე და არმენოფობიური საუბრები გაება...

გამოგიტყდებით, მკითხველის მეხსიერებაში ხსენებული ჩოჩქოლის ნაწილობრივი აღდგენა სწორედ ამ კერძო ასპექტის განსახილველად ვისურვე. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია, პირველი არხის ეთერში ცხოვრებაძის ერთგვარი გააქტიურება შემთხვევითობაც იყოს, მაგრამ ის, რაზედაც ქვემოთ მოგახსენებთ, სულაც არ არის შემთხვევითი და უმნიშვნელო. ცხოვრებაძე და მისი იდეები კი მხოლოდ ზედაპირზე არსებულ საბაბად თუ გამოდგება.

ალბათ, გახსოვთ, საზოგადოებრივი მაუწყებლობის ხელმძღვანელ თამარ კინწურაშვილის წინააღმდეგ ერთ-ერთი არგუმენტი იყო ის, რომ პირველ არხზე არ ისურვეს საშობაო ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟის გადაცემა. ჯერ დეკანოზი მიქაელ ბოტკოველი გამოვიდა ამ ტელევიზიით და ქ-ნ კინწურაშვილს ბრალი დასდო, სანამ ხელისუფლება არ ჩაერია, მანამდე არ სურდა წირვის პირდაპირ ეთერში ჩვენებაო. საინტერესოა, რომ სამღვდელო პირი ხელისუფლების ჩარევას საზოგადოებრივი მაუწყებლობის საქმეებში დადებით მოვლენად მიიჩნევს, მაგრამ საქართველო ხომ საოცრებათა ქვეყანაა. ამ საკითხზე ლაპარაკს ახლა არ ვაპირებ, ისედაც ბევრი ითქვა. საპატრიარქოს მიერ აღძრულ ,,კინწურაშვილის საქმეს” სხვებიც საფუძვლიანად განიხილავდნენ, მრავალი შეკითხვაც დაისვა. მათგან მთავარი იყო შემდეგი: რამ დააბრკოლა წირვის პირდაპირი რეპორტაჟი. ტექნიკურმა ხარვეზებმა თუ ,,თავისუფლების ინსტიტუტის” ბოროტმა ზრახვებმა? რა უთხრეს საპატრიარქოში შებინდებულზე საიდუმლოდ მისულ კინწურაშვილს? ვინ და რატომ ებრძვის მართლმადიდებლობას?

ერთი სიტყვით, საზოგადოებას ყველაფერი აინტერესებდა გარდა ერთისა: რატომ უნდა აჩვენონ საზოგადოებრივი ტელევიზიით ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟი? არა, ამ შემთხვევაში ადამიანის უფლებებს არ ვგულისხმობ. მიმაჩნია, რომ თუ მართლმადიდებელი ეკლესიის ღვთისმსახურება ეთერით გადაიცემა, ასევე უნდა გამოინახოს დრო კათოლიკეების, პროტესტანტების, იუდეველების, მუსლიმანებისა და, შესაძლოა, სხვათა ლოცვის გადმოსაცემად. მთავარი შეკითხვა ადამიანის უფლებათა კონტექსტისაგან დამოუკიდებლად დავსვი: რატომ უნდა აჩვენონ ტელევიზიით ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟი? ან თუ გნებავთ, ასე იყოს: რას ნიშნავს წირვის სატელევიზიო ჩვენება?

უფრო გასაგები რომ გახდეს, რას ვგულისხმობ, ის წლები მინდა გავიხსენო, როცა ყოველდღე დავდიოდი თბილისის სასულიერო აკადემიაში. მაშინ რადიკალურად განწყობილი სტუდენტები ბევრს ლაპარაკობდნენ საეკლესიო საიდუმლოთა ვიდეო ან კინოფირზე გადაღების მიუღებლობაზე. ამბობდნენ, რომ ეს საეკლესიო ცხოვრების პროფანაციაა. მახსოვს, ვიღაცამ კომპრომისი შესთავაზა: საკურთხეველში არ გადაიღებენო. მაინც არ დაუთმეს, რადგან სრულიად დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ უშუალო მონაწილეობის გარეშე მყოფი, ასე ვთქვათ, უცხო მაყურებლისთვის საეკლესიო მსახურების დემონსტრირება მკრეხელობაა და მეტი არაფერი. მტკიცებულებად მოჰყავდათ ის, რომ ოდესღაც მართალთა ლიტურგიის დასაწყისში კათაკმევლებს ანუ მოსანათლად გამზადებულ პირებს, რომლებიც აქამდე ტაძრის შესასვლელში იდგნენ, შენობა უნდა დაეტოვებინათ და კარებიც იკეტებოდა. იყო ერთი ყოფითი არგუმენტიც: როგორ უნდა აჩვენონ საღვთო მსახურება, როცა წინასწარ არაა ცნობილი, რას აკეთებენ იმ დროს ადამიანები - ვაი და, ტელევიზორი ჩართული იყოს, მის წინ კი ვინმე საუზმობდეს ან მხართეძოზე იყოს წამოწოლილი ანდა... თუმცა ღმერთმა დაგვიფაროს ამის წარმოდგენისაგან. ეჰ, სხვასაც ბევრს ლაპარაკობდნენ მართლმადიდებლური ღვთისმოსაობის დამცველნი.

როგორც არ უნდა მივუდგეთ ახალმოქცეულთა ამ რელიგიურ რომანტიზმს, ლოგიკა მასში ნამდვილად არის. თუმცა არსებობს სხვა არგუმენტებიც. აქ კი ერთი ჩემი იტალიელი მეგობრის ბაბუა მახსენდება. უკანასკნელად რვა წლის წინათ ვნახე, როცა ოთხმოცდათერთმეტი წელი შეუსრულდა. იმ დროს უკვე იშვიათად დგებოდა ლოგინიდან, მაგრამ ყოველ კვირადღეს ითხოვდა, დილის ცხრა საათზე ტელევიზორი ჩაერთოთ და ვატიკანის არხით უყურებდა მესას. მისთვის ეს მონაწილეობა იყო, რადგან ეკლესიაში წასვლა არ შეეძლო. მართლაც, თუ ეკლესიაში მდგომ ბრმას ან ყრუს სრულად ,,ეთვლება” ღვთისმსახურებაში მონაწილეობა, რატომ უნდა იყოს მოკლებული თავის წილს ადამიანი, რომელსაც არ შეუძლია შინიდან გამოსვლა და ტელეეკრანთან მყოფს მაინც სურს აღნიშნოს მორწმუნეთა კრებულთან თავისი ერთობა? ცხადია, ეს შეკითხვა სრულიად კანონიერია, თუ საქმე ეხება წირვის ყოველდღიურ რეპორტაჟს სპეციალური არხით.

მაგრამ რას ნიშნავს წირვის ტრანსლაცია საზოგადოებრივი ტელევიზიით, ყველასთვის და მხოლოდ დიდ დღესასწაულებზე? თანაც თუ ამ რეპორტაჟს კადრს მიღმა ხმოვანი თანხლებაც მიჰყვება: აი, ახლა იგალობება მრჩობლი კვერექსი... აი, ახლა პატრიარქი იმოსება... აი, იმ კარს, შუაში რომაა, აღსავლის კარი ეწოდება და მას ახლა დახურავენ... მხოლოდ ეს რომ იყოს, რა უჭირს, ხანდახან ისეთი სოციალური, პოლიტიკური და თეოლოგიური თეორიები ისმის სამღვდელო წამყვანისაგან, რომ შეიძლება ეჭვი შეგვეპაროს, იქნებ პარალელურ სამყაროში მოვხვდით. თანაც, ხმის ტონი ისეთია, თითქოს სპორტულ კომენტატორს ცხოვრებაში პირველად მიჰყავდეს ბეისბოლის მატჩი ქართულ ენაზე და ქართველი მაყურებლისთვის.

აი, რუსეთიც ზუსტად ასე გადმოსცემს თურმე: წელს შობა უჩვენებიათ და აღდგომაც. მაგრამ არა საზოგადოებრივი ტელევიზიით, არამედ სახელმწიფო არხით. გასაგებია რატომაც - რუსეთი აქტიურად მუშაობს სახელმწიფო იდეოლოგიის ჩამოყალიბებაზე და დიდ იმედებს ამ საქმეში სწორედ მართლმადიდებელ ეკლესიაზე ამყარებს. ამაზე უარესიც ხდება ხოლმე. ირანის პრეზიდენტმა წერილი მისწერა ჯორჯ ბუშს და ამცნო, ლიბერალურმა დემოკრატიამ კრახი განიცადაო.

მადლობა შევსწიროთ ღმერთს, რომ ამ სიბრძნეთა განსაცხადებლად ირანის პრეზიდენტი არსებობს, ჩვენ კი კვლავ მთავარ თემას მივუბრუნდეთ და უფრო დავაკონკრეტოთ ძირითადი შეკითხვა: რას ნიშნავს საღვთო ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟი საქართველოს საზოგადოებრივი ტელევიზიით დიდ დღესასწაულებზე? რას ემსახურება ეს მედია-მოვლენა და რატომ მიიღო ასეთი ვეებერთელა მნიშვნელობა?

დავიწყოთ ბოლოდან. მნიშვნელობა კი არ მიიღო, მიანიჭეს. ამის მიზეზთა გამოსაძიებლად კი საინტერესო იქნება გავიხსენოთ მოვლენათა ის ჯაჭვი, რომელსაც დეკანოზმა მიქაელ ბოტკოველმა ხელისუფლების პირდაპირი ჩარევა უწოდა. აქ ორ ვერსიას შემოგთავაზებთ, რომელთაგან ერთი ლოგიკური ვარაუდი, მეორე კი კარგად შემოწმებული თბილისური ჭორია, აი, იმის მსგავსი, რომლის გამოყენებას საპარლამენტო ოპოზიციაც არ თაკილობს, როცა საქმე შინაგან საქმეთა მინისტრის გადაყენებას ეხება.

ვერსია პირველი:

ხელისუფლებას თვით ეკლესიის იერარქებმა მიმართეს, რადგან წირვა პირდაპირ ეთერში არ გადაიცემოდა. ერთი შეხედვით, ასე უნდა მომხდარიყო, რადგან თუ რეპორტაჟს ასეთი მნიშვნელობა აქვს, ყველაზე მეტად სწორედ საპატრიარქო უნდა იყოს დაინტერესებული მისი განხორციელებით.

ვერსია მეორე:

,,განგაში” და მობილურ ტელეფონებზე რეკვა ორმა ქალბატონმა ატეხა. ერთი ხათუნა გოგორიშვილია, მეორე კი მარიამ ვერულაშვილი. აქ შევწყვიტოთ თბილისური ჭორის გადმოცემა და მხოლოდ ის დავამატოთ, რაც ყველამ ვიცით: თეოლოგიურმა არგუმენტმა ხსენებული დიდი მნიშვნელობა დაუყონებლივ კი არ მიიღო, არამედ მხოლოდ რამდენიმე თვის შემდეგ, როცა ტელევიზიის შენობის წინ სამსახურიდან დათხოვნილთა საპროტესტო აქცია გაიმართა, რომელიც თამარ კინწურაშვილის გადადგომას ან გადაყენებას (ეს მათთვის სულერთი იყო) ითხოვდა და ერთ-ერთ არგუმენტად გაისმოდა ის, რომ საზოგადოებრივი მაუწყებლობის ხელმძღვანელობა უარს ამბობს ღვთისმსახურების პირდაპირ რეპორტაჟზე, რითაც მომაკვდინებელ ჭრილობას აყენებს საქართველოში მართლმადიდებლობის.

საინტერესოა, რომ ამ მოვლენების პარალელურად იტალიის რადიო-ტელევიზიის რელიგიური საკითხების კონსულტანტმა (ამ ხალხს არ უნახავს ბოლშევიზმი, მაგრამ იციან, რომ ასეთი რამე საჭიროა) მარკუს ნიკელმა გამოაქვეყნა სტატია ,,გონებისა და რწმენის ვიკარიუსი”. იტალიელი ექსპერტი წუხს, რომ რომის პაპი სატელევიზიო სუპერ-ვარსკვლავად იქცა. წუხილის მიზეზი მართლაც მნიშვნელოვანია. რა ვუწოდოთ ამ, ასე ვთქვათ, სატელევიზიო ქრისტიანობას? რა ვუყოთ სულიერების ათასწლოვან ტრადიციას, რომელიც აგებული იყო ღვთისმსახურებაში უშუალო მონაწილეობაზე, გულისხმობდა საღვთო ქმედებაში ჩართვის სულ სხვა, უშუალო დონეს, მოითხოვდა ამქვეყნიური გარემოდან დროებით გამოსვლას და ა.შ.? სხვა თუ არაფერი, რაღა აზრი აქვს ლიტურგიის ბოლო სიტყვებს ,,მშვიდობით წარვიდეთ” და მათ თეოლოგიურ და ცხოვრებისეულ მნიშვნელობას, რომელიც კათოლიკეებისთვისაც იგივეა, რაც მართლმადიდებლებისთვის და რაზეც ასე მშვენივრად საუბრობს პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი? ერთი სიტყვით, შეკითხვა ბევრია.

იტალიელი სატელევიზიო თეოლოგი, რომელიც ეკლესიის საუკუნოვანი ტრადიციის დამცველად გვევლინება, შექმნილ მდგომარეობას XX საუკუნის, უფრო სწორად კი იმანუილ კანტის შემდგომი ფილოსოფიით ხსნის. საფრანგეთის რევოლუციასაც ითვალისწინებს და სეკულარიზაციის განუხრელ პროცესებსაც არ ივიწყებს. მას შეიძლება არ დაეთანხმო, მაგრამ კამათი ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა აწარმოო აკადემიურ დონეზე.

ჩვენ არ შევუდგებით მარკუს ნიკელის სტატიის განხილვას და ამის მიზეზი ახლავე გახდება გასაგები. დავსვათ კიდევ ერთი შეკითხვა: როცა საქმე ეხება არა ვატიკანის, არამედ საქართველოს საპატრიარქოს დაინტერესებას პირდაპირი ტელერეპორტაჟებით, როცა ვეძებთ მიზეზს, რატომ სურს სამების საკათედრო ტაძრის სამღვდელოებას ტელევარსკვლავობა, რა ჯანდაბად გვჭირდება კანტის შემდგომი ფილოსოფიის, საფრანგეთის დიდი რევოლუციისა და სეკულარიზაციის პროცესთა გათვალისწინება? ბოლოს და ბოლოს, ამ ტაძრის ამბიონიდანაც ხან მარილდაკარგული იმედით აღსავსე შეძახილები ისმის (საქართველო გადარჩება!), ხანაც გაურკვეველი გრამატიკული ფორმის მქონე დებულებები (წმინდა გიორგი საგრძნობლად ჩვენთანაა!).

ამ ვითარებაში საქმე გაცილებით მარტივად უნდა იყოს. იმდენად მარტივად, რომ დრამის გასაგებად საკმარისია მოქმედ პირთა ძალიან შეზღუდული რაოდენობა.

ხელისუფლება. რა შეიძლება იყოს საერთო ზემოთ დასახელებულ ორ ქალბატონს შორის? ორივე რომ საქართველოს პარლამენტის და თანაც საპარლამენტო უმრავლესობის წევრია, ეს მხოლოდ შეკითხვის პირობაა და არა პასუხი. პასუხი შემდეგია - არაფერი. თანაც ასეთი წყვილების, სამეულებისა თუ ოთხეულების დასახელება მრავლად შეიძლება. და პასუხიც ერთი და იგივე იქნება - არაფერი. ეს კი მეტად სახიფათო ვითარებაა. საკმარისია, სადღაც ოდნავ გაიზარდოს დაძაბულობა, რომ მმართველ ჯგუფში არსებული სიჭრელე მაშინვე შექმნის დაქუცმაცების საფრთხეს. ამ შემთხვევაში ყველას ხელს აძლევს არამდგრადი წონასწორობა, რადგან ცალ-ცალკე ვერავინ გრძნობს დამოუკიდებლად მოქმედების უნარსა და შეძლებას. ამ ფიქციური ერთიანობის შესაქმნელად კი მართლაც რომ მისწრებაა ის პრიმიტიული სარწმუნოებრივი იწილო-ბიწილო, რომელსაც ეკლესია სთავაზობს მრევლს. გარემოებათა საბედისწერო დამთხვევის შედეგად ნამდვილი რელიგიური კულტურის უქონლობა და მარტივი ფარისევლობის საკმარისობა იქცა ხელისუფლებაში არსებული ლატენტური ბზარების დუღაბად.

ვიღაც მეუბნებოდა, მართლმადიდებლური იდეოლოგია, რაც არ უნდა მარტივად იყოს მოწოდებული, ხალხს აკავებს გადამჭრელი მოქმედებისგანო. დიდი ჭკუა არაა საჭირო იმის მისახვედრად, რომ საქართველოში ხალხი იქით კი არ მიიწევს, სადაც მეტი სიწმინდეა, არამედ იქით, სადაც მეტი ძალაა. ეკლესია მასათა მორჩილების გარანტი კი არაა, როგორც ეს ევროპაში იყო, არამედ თვით ხელისუფლების შიგნით არსებული ფიქციური ერთიანობის ერთ-ერთი ფაქტორი, რომელიც ყველაზე დიდ ეფექტურობას სწორედ იმის წყალობით იძენს, რომ მის ასამოქმედებლად პრაქტიკულად არაა საჭირო შეგნება. საკმარისია თითქმის ცხოველური გეში და ინტუიცია, რომლის გარეშეც ვერასოდეს ასულა ვინმე მმართველი პირამიდის ციცაბო კედელზე.

საქართველოს საპატრიარქო. ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟი სრულიად მოკლებულია რაიმე საეკლესიო საზრისს. ეს იმათაც ესმით, რომლებიც თეოლოგიით თავს არ იწუხებენ. სამაგიეროდ, ხელისუფლების მხრიდან აღიარების ხილული ნიშანია. და არა მარტო აღიარების, არამედ ერთგვარი მორჩილებისაც. აქ მნიშვნელობა არა აქვს, მაგალითად, გადაცემის ხარისხს, არავინ დარდობს, რომ კომენტარი იდიოტურია, ყველა დარწმუნებულია, რომ არავინ მიაქცევს დიდ ყურადღებას ამბიონის წინ ჩამწკრივებული სამღვდელოების სხვადასხვა ფერისა და ფაქტურის სამოსს (ვინც რა შეძლო)... უფრო მეტიც - არც იმას აქვს მნიშვნელობა, უყურებს თუ არა ვინმე ამ რეპორტაჟებს. მთავარი და არათუ მთავარი, არამედ ერთადერთი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ რეპორტაჟი შედგა და ეშმაკის მესამე ცდუნებას აყოლილი საპატრიარქო მხოლოდ მაღალი მთიდან თვალით ხილულ არეალს კი არ ფლობს, არამედ ტელეანძის წვერზე შესკუპებულა ეგრეთ წოდებული დაფარვის ზონის მაყურებლად.

სადღესასწაულო წირვის რეპორტაჟი ნიშნავს იმას, რომ ხელისუფლებამ კიდევ ერთხელ, ხილულად და ყველასათვის გასაგონად, დაადასტურა ეკლესიისადმი აქტიური ლოიალობა, ამას კი უხილავი და მხოლოდ რჩეულთათვის გასაგონი დადასტურებაც მოჰყვება პირდაპირი თუ ირიბი სუბსიდიების, სასამართლო იმუნიტეტის, საგადასახადო შეღავათებისა და პოლიტიკური გავლენის სახით.

საქართველოს საპატრიარქო საოცარ მსგავსებას ამჟღავნებს რენესანსის დროინდელ რომის კურიასთან. აქაც იგივე ამქვეყნიური მიზნების დომინირებაა, თუმცა ესთეტიკასა და ინტელექტუალურ სიღრმეს მოკლებული. ერთი სიტყვით, სადღესასწაულო ლიტურგიის პირდაპირი რეპორტაჟი, რომელიც ვერანაირად ვერ იქნება სულიერი შედეგის მომტანი იმ სახით, როგორითაც ხორციელდება, სინამდვილეში მხოლოდ ხელისუფლების დაშანტაჟების ერთგვარი იარაღია.

რაც შეეხება საზოგადოებრივი მაუწყებლობის ხელმძღვანელს, აქ მხოლოდ ერთი რამაა სათქმელი: თამარ კინწურაშვილმა თვითონ გადააყენა საკუთარი თავი. გამოგიტყდებით, ჩემთვის სულერთია, რა ერქმევა პირველი არხის უფროსს, თამარ კინწურაშვილი თუ აპოლონ უჯმაჯურიძე. სამწუხაროდ, აშკარაა, რომ საპატრიარქოში ღამეული ვიზიტის შემდეგ სამუშაო ადგილზე იმავე სახელის სულ სხვა ადამიანი დაბრუნდა. მოდი და ნუ იფიქრებ ამის შემდეგ, რომ პარტიული წმენდა საჭირო არაა!

მაგრამ არის კიდევ ერთი გარემოება - შეუმჩნეველი, უფრო სწორად, ვერშემჩნეული, რომელიც ამტკიცებს ჩვენ მიერ ზემოთ შემოთავაზებულ ანალიზს და კიდევ ერთ თვალშისაცემ შტრიხს მატებს საქმეში ჩართულ მხარეთა პორტრეტებს. დასრულდა ესე ამბავი: საპატრიარქომ თავისი გაიტანა, ხელისუფლებამ კიდევ ერთხელ აირიდა თავიდან შესაძლო კრიზისი, თამარ კინწურაშვილი ერთი კი შექანდა, მაგრამ კვლავ დარჩა თანამდებობაზე - ყველა კმაყოფილია. ვისღა ახსოვს სამსახურიდან დათხოვნილი თანამშრომლები, ახალგაზრდა მართლმადიდებელი ჟურნალისტები, ტელეკამერების წინ რომ ამბორს უყოფდნენ ეკლესიის კარებს თუ კედლებს და თავზე ფერფლს იყრიდნენ სარწმუნოებისა და ეროვნულობის დასაცავად. ყველამ სრულად გამოიყენა მათი ადამიანური ტრაგედია და ახლა მათი ბედ-იღბალი აღარც ერს აინტერესებს და აღარც ბერს. ხანდახან თუ გამოიყენებს მათ არსებობას ელენე თევდორაძე, ისიც იმიტომ, რომ კიდევ ერთხელ შეახსენოს გულმავიწყ საზოგადოებას თავისი არსებობა ამ ღვთივკურთხეულ ქვეყანაში, სადაც განსაკუთრებით მართლდება თვით ქ-ნ თევდორაძის მშობლიურ ენაზე ეგზომ ელეგანტურად გამოთქმული აზრი: что с возу упало, то пропало.

Good bye my Archbishop, ღიმილით მითხარი გამოთხოვებისას და ომსკში მიმავალმა ძმურად გადამკოცნე. რას ვიფიქრებდი, რომ ეს ჩვენი უკანასკნელი შეხვედრა იქნებოდა. მიჭირს დავიჯერო, რომ შენ ჩვენს შორის აღარ ხარ.

დიდი ხნის ნაცნობობა არ გვაკავშირებდა, მაგრამ გაცნობის დღიდან ისეთი შეგრძნება დამეუფლა, თითქოს მთელი ცხოვრება გიცნობდი. ამიტომ გაკვირვებული ვუსმენდი შენს ბიოგრაფიას, რომელსაც შერიგების ლუთერულ ეკლესიაში კითხულობდნენ ხსოვნის საღამოზე. თურმე რამდენი რამ არ მცოდნია შენზე. ანდა, რატომ უნდა მცოდნოდა ყველაფერი, ჩვენი ნაცნობობა ხომ ორ წელიწადს არ აღემატებოდა.

როგორც ბიოგრაფიიდან შევიტყვე 1939 წლის 15 მარტს დაბადებულხარ ჰამბურგში, ლუთერელი პასტორ ჰანს შტოეკლის ოჯახში, ექვსი შვილიდან რიგით მეოთხე. შენი მშობლები წარმოშობით ავსტრიელები ყოფილან. შემდეგ მისონერებად წასულან ჩილეში. ალბათ, ოჯახიდან შეისისხლხორცე მისიონერული სულისკვეთება, რომელმაც საქართველოში მოგიყვანა.

ჩვენს ქვეყანაში ჩამოსვლამდე კი დიდი გზა გაგივლილია. თეოლოგიური განათლება საუკეთესო უნივერსიტეტებში მიგიღია: ვუპერტალში. ტიუბინგენში, ჰამბურგში. სტუდენტობისას თურმე პორტში მუშაობდი და ისე ირჩენდი თავს. ალბათ, იქ ისწავლე მეზღვაურების ცხოვრებისა და საქმიანობის ამბები, რომელსაც ხშირად იყენებდი თეოლოგიური მსჯელობისას. თბილისში, სხვადასხვა შეხვედრაზე როცა ციოდა მეზღვაურის მოკლე ფარაჯაში გამოწყობილი გვეწვეოდი ხოლმე. საეპისკოპოსო კვერთხსაც ჰამბურგიდან ჩამოტანილი ნავის კაუჭზე ამაგრებდი ტაძარში.

თეოლოგიური განათლების მიღების შემდეგ სადისერტაციო შრომა დაგიწერია ერლანგენში. ყურმოკვრით ვიცოდი დოქტორის ხარისხი რომ გქონდა, მაგრამ დანამდვილებით არ ვიცოდი, თურმე ნაშრომი ტეზეს ეკუმენური თემის ცხოვრებასა და თეოლოგიას ეხებოდა. შენი წიგნი ტეზეს შესახებ დღემდე სამაგიდო წიგნი ყოფილა. რა თქმა უნდა, კარგად ვიცოდი, რომ ტეზეს ეკუმენურ თემს იცნობდი. ხშირად ერთად, მოგზაურობისას მანქანაში ვგალობდით ტეზეს საგალობლებს. ისიც ვიცოდი, რომ შენი ძმა რუდოლფი ტეზეს საძმოს წევრი იყო, მაგრამ არ ვიცოდი, ასე მჭიდროდ თუ იყავი დაკავშირებული ტეზეს თემთან.

ახლა ჩემთვის ბევრი რამ გასაგებია. აღარ მიკვირს იმის გაგება, თუ რატომ ვერ მოილხინე ისე, როგორც გჩვეოდა, შარშან, ფერისცვალების დღეს. ხალხთან ერთად ავედით მთაზე. თავიდან მოწყენილობა გეტყობოდა, მაგრამ ცდილობდი არ შეგემჩნია. როდესაც ევქარისტიის წინ ტეზეს საგალობელი წამოვიწყეთ, თავი ვეღარ შეიკავე და ტირილი წაგსკდა. ეს ჩემი დღე არ არის, - მითხარი თვალცრემლიანმა. 19 აგვისტოს ძმა როჟე ტეზელის მკვლელობას გლოვობდი, რომელიც სულ რამდენიმე დღით ადრე მოხდა... მაშინ ვიგრძენი, რომ ძმა როჟე შენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი პიროვნება იყო.

დისერტაციის გასრულების შემდეგ სამწყემსო მოღვაწეობას შედგომიხარ ჰამბურგში, წმინდა ბონიფაციუსის სახელობის ეკლესიაში, სადაც შეგყვარებია წერა, რასაც სიცოცხლის ბოლომდე ხალისით აგრძელებდი.

შენი სიყვარული ბონიფაციუსის მიმართ, ალბათ, სწორედ იმ სამრევლო ეკლესიიდან იღებს სათავეს.

თბილისში მეორე თუ მესამე შეხვედრაზე მაჩვენე ბონიფაციუსის სამწყემსო კვერთხის ფოტო - რეპროდუქცია, რომლის ორიგინალიც ფულდანში ინახება, ქალაქში, სადაც ბონიფაციუსია დაკრძალული.

მახსოვს, ბავშვური აღტაცებით მიამბე იმ კვერთხის ამბავი, რომელიც შენთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო იმით, რომ მასზე ამოკვეთილია ქურციკი, რომელსაც გარს გველი ჰყავს შემოხვეული და სადაცაა უნდა გადასანსლოს, მაგრამ ქურციკსა და გველს შორის ქორია, რომელიც გველს არ ანებებს ქურციკის სიცოცხლეს. შენთვის ეს სახარების სიმბოლო იყო. მაცხოვრის ჯვარცმა ჩვენ გვიხსნის და დაგვიცავს ბოროტებისაგან. ეს კვერთხი შენთვის მნიშვნელოვანი იყო კიდევ იმით, რომ იგი დაახლოებით 800 წლის წინათაა დამზადებული აღმოსავლეთში მუსლიმანი ოსტატის ხელით. ეს კი შენთვის ყველა აღმსარებლობის ადამიანთან მეგობრობის სიმბოლოს წარმოადგენდა.

როცა დავინახე, როგორი ძვირფასი იყო შენთვის კვერთხის სიმბოლიკა, გამოგართვით მისი ფოტო და შენს უჩუმრად ჩემს მეგობარ მხატვარს დავუკვეთე ბონიფაციუსის კვერთხის ასლის დამზადება.

არ დამავიწყდება შენი ცრემლმორეული თვალები, როცა კვერთხი გადმოგეცი. გერმანიის მოციქულის, ბონიფაციუსის კვერთხი, საქართველოში შენი მოღვაწეობის სიმბოლოდ იქცა. თამამად შეგეძლო გეთქვა ფსალმუნის სიტყვები: ,,მანუგეშებენ შენი კვერთხი და შენი არგანი“. თუკი რამეს გეტყოდნენ ამ კვერთხზე, რომელიც მართლა ძალიან კარგი გამოვიდა, მაშინვე იწყებდი ქადაგებას ქურციკზე, გველსა და ჯვარზე.

ვიცოდი, რომ ბონიფაციუსის გარდა შენთვის დიდი შთაგონების წყაროს ფრანცისკო ასიზელი წარმოადგენდა. თურმე სხვადასხვა სამრევლოში მოღვაწეობის შემდეგ ჰამბურგში დაბრუნებულხარ და იქ აგიშენებია წმინდა ფრანცისკოს სახელზე ეკლესია, სადაც წლების განმავლობაში ემსახურებოდი საშური მონდომებით რუსეთიდან ემიგრირებულ გერმანელებს. როგორც ჩანს, აქვე გაჩნდა სურვილი გეშრომა აღმოსავლეთ ევროპაში.

ბევრი რამ არ ვიცოდი შენი წარსულიდან, რადგან არ გიყვარდა შენს დამსახურებებზე ლაპარაკი. სამაგიეროდ ხშირად მსმენია შენგან შენი მოგზაურობების შესახებ ბერძნულ-მართლმადიდებლურ ქვეყნებში. მახსოვს, როგორი გატაცებით მიყვებოდი თავგადასავლებზე კვიპროსში, როგორ დაეხეტებოდი მარტო, როგორ სწავლობდი მათ ენას და კულტურას, როგორ ცხოვრობდი გამოქვაბულებში. ალბათ, ყოველივე ამის გამო დიდი მოწიწება და სიყვარული გქონდა აღმოსავლური ქრისტიანობის მიმართ. შენს ბინაში რომ შემოსულიყო კაცი, იფიქრებდა, მართლმადიდებლურ მონასტერში მოვხვდიო. საითკენაც გაიხედავდი, ყველგან ხატებს დაინახავდი. ქართულებს, ბერძნულებს, რუსულებს. განსაკუთრებით შეყვარებული იყავი ქართულ მინანქრულ ხატებზე...

ეპისკოპოს გერტ ჰუმელის გარდაცვალებიდან რამდენიმე თვე იყო გასული, როცა ჩემმა მეგობარმა კარლ ჰაინც ვალტერმა დამირეკა და მითხრა, კარგი ამბავი უნდა გითხრაო. რა ამბავი-მეთქი, - ვიკითხე. თქვენი ახალი ლუთერელი ეპისკოპოსი ძალიან კარგი პიროვნებააო. მაშინ გავიგე პირველად შენი გვარ-სახელი. შემდეგ ჰამბურგში კარლ ჰაინცს შეხვედრიხარ და დიდ ხანს გისაუბრიათ საქართველოზე, რომელსაც კარლ ჰაინცი ძალიან კარგად იცნობს.

საქართველოში შენი მოღვაწეობა ხანმოკლე იყო, მაგრამ ძალიან მნიშვნელოვანი. მოკლე დროში საფუძვლიანი რეფორმების გატარებას მოჰკიდე ხელი, რომლის მთავარი მიზანი იყო ევანგელურ-ლუთერული ეკლესიის კონტექსტუალიზაცია ანუ ის, რისი კეთებაც საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტურმა ეკლესიამ დიდი ხნის წინ დაიწყო. ამიტომ ჩვენი ეკლესიის გამოცდილება ყოველთვის მნიშვნელოვანი და მისაბაძი იყო შენთვის.

რამდენი ხანია ლუთერული ეკლესია არსებობს საქართველოშიო, - გიკითხავს მრევლისთვის.

- ორასამდე წელიაო, - უპასუხიათ.

- ამ ორასი წლის განმავლობაში ერთი ქართული საგალობელი როგორ ვერ გისწავლიათო, - გაკვირვებულსა და აღშფოთებულს გითქვამს.

შენი მიზანი იყო ევნგელურ-ლუთერული ეკლესია გახსნილი ყოფილიყო ყველასთვის. შენი აზრით, ამის გარეშე ეკლესიას მომავალი არ ექნებოდა.

დიდი მოწადინებით შეუდექი ლიტურგიულ რეფორმებს. ამაზე ხშირად ვსაუბრობდით. დიდი სირთულეების გადალახვის შემდეგ შეძელი დაგედგინა, რომ საქართველოში ევანგელურ-ლუთერული ეკლესია აღდგომას მართლმადიდებლურ და ბაპტისტურ ეკლესიებთან ერთად იზეიმებდა. თითოეული ასეთი ნაბიჯი დიდი შრომისა და ნერვების ფასად გიჯდებოდა.

შენი მცდელობით შეიქმნა ტეზეს მლოცველ-მგალობელთა გუნდი ლუთერულ ეკლესიასთან, სადაც სხვა ეკლესიის წევრებისთვისაც კარი ფართოდ იყო ღია.

ჩვენს ეკუმენურ გარემოს საგანგებო ხალისი და ძალა შეჰმატე. თავდაპირველად გვეგონა, გულუბრყვილო იყავი, მაგრამ მალე დავინახეთ, რომ ეს ასე არ იყო.

შენ იყავი სიყვარულითა და სათნოებით აღსავსე ეპისკოპოსი ჩვენს შორის. იყავი პირდაპირი. დიპლომატია და მიხვეულ-მოხვეული ლაპარკი უცხო იყო შენთვის. შეგეძლო სომხები დაგეტუქსა ხისტი პოლიტიკისთვის ანდა კათოლიკეები გემხილებინა უაზრო დიპლომატიური მანევრებისთვის, ჩვენთვის გესაყვედურა ლიტურგიაში ემოციური ელემენტების გამძაფრებისთვის...

ყველაზე მეტად მართლმადიდებელ ეკლესიაზე გულნატკენი წახვედი ამ სოფლიდან. ყველას კარგად ახსოვს ერთ-ერთ საერთაშორისო შეხვედრაზე თბილისში როგორ არ მოგესალმნენ ქართველი მართლმადიდებელი მღვდელმთავრები. ამაზე შენი რეაქცია ის იყო, რომ ცრემლებად დაიღვარე. იმ ცრემლებმა ვგონებ ბევრ ჩვენგანს აგვიხილა თვალი ქრისტიანული ეკლესიის წიაღში არსებულ წყლულებზე. ვინ იცის, იქნებ იმ ცრემლებმა ოდესმე გაალხოს ჩვენი ძმების გათოშილი გულები.

ბოლო შეხვედრაზე, შეგამჩნიე, გული იმდენად გქონდა დაწყვეტილი მართლმადიდებელი ეკლესიის ექსკლუზივიზმის გამო, რომ რამდენიმეჯერ ცინიკურად გაიმეორე:

- ,,ჩვენ არ ვარსებობთ, საქართველოში მხოლოდ ერთი ეკლესია არსებობს” ამას ამბობდი საოცარი გულისტკივილით. შენს ცისფერ თვალებში გამოუთქმელი სევდა იკითხებოდა.

შენგან ბევრი ვისწავლე, ბევრი ნუგეში და გამხნევება მივიღე. ჩვენ ერთად ვლოცულობდით, ერთად ვტიროდით, ერთად ვიხდიდით ევქარისტიას, ერთად ვაკურთხებდით ეკლესიას, ერთად ვატარებდით ხის ჯვარს წითელ პარასკევს... ახლა, როცა ამ წერილს ვწერ, ვფიქრობ, კიდევ რამდენი რამის გაკეთება შეგვეძლო ერთად.

ნააღდგომევს სუბ-გეორქის სახელობის სომხურ სამოციქულო კათედრალში გავმართეთ ქრისტიანული საგალობლის პირველი ეკუმენური საღამო. სამზადისი ამ საღამოსთვის ადრევე დავიწყეთ. ყველა ეპისკოპოსს უნდა მოგვეყვანა გუნდი საკათედრო ტაძარში. თითოეულს მოკლე სიტყვა უნდა წარმოგვეთქვა და მერე დრო გალობისათვის დაგვეთმო. ყველა გუნდი მოვიდა, გარდა ლუთერულისა. ძალიან გეწყინა, მაგრამ არ შეიმჩნიე. მარტო იგალობე. გალობის შემდეგ კი იდეა შემოგვთავაზე, მომავალი წლის აღდგომისათვის შეგვექმნა ოთხი ეპისკოპოსის ეკუმენური კვარტეტი და ერთად გვეგალობა ნიშნად ჩვენი საერთო რწმენისა ქრისტეში.

ლუთერულ ეკლესიაში შენი პანაშვიდი რომ დამთავრდა, სამი ეპისკოპოსი ჯუზეპე, ვაზგენი და მე დამწუხრებულები შევყურებდით ერთმანეთს.

- მგონი, ჩვენ უნდა განვახორციელოთ ანდრეასის სურვილი და მომავალი აღდგომისთვის კვარტეტად თუ არა ტრიოდ ჩამოვყალიბდეთ, - ვუთხარი მოძმე ეპისკოპოსებს.

- რა თქმა უნდა, რა თქმა უნდა, - თქვა მეუფე ჯუზეპემ.

- არ იქნება ეს ძნელი საქმე, - კვერი დაუკრა მეუფე ვაზგენმა.

ჩემო ძვირფასო ძმაო, ალბათ, შევქმნით ამ გუნდს, მაგრამ ერთი რამ ცხადია, ძალიან გვაკლიხარ, ყველას ძალიან, ძალიან მოგვენატრები. მოგვენატრება შენი ღიმილი, კოპებშეკრული სახე, შენი გაკვირვებული გამომეტყველება, იუმორი, ცრემლები.

ჰო, მართლა, ეს ლამის გამომრჩა. შენს პანაშვიდზე დასასწრებად და შენი ნივთების გადასარჩევად შენი ვაჟიშვილები ჩამოვიდნენ. იცოდნენ ჩვენი მეგობრობის ამბავი და მთხოვეს, იქნება მამას აქ გატარებულ წლებზე გვესაუბროო. ძალიან ჰყვარებიხარ შვილებს. აი, შენ უნდა დაიკვეხო მამობა. მაგარი შვილები გყოლია. ორივე მეცნიერია, ერთი იერუსალიმში მუშაობს, მეორე - ოქსფორდში. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ შენ არა მარტო სამაგალითო ეპისკოპოსი, არამედ სამაგალითო მამაც ყოფილხარ. დანიელი და იონათანი გაფაციცებით ისმენდნენ ჩვენი შრომისა და თავგადასავლების ამბავს. აღტაცებით ჰყვებოდნენ თქვენი მამა-შვილობის შესახებ.

ორშაბათს, 15 მაისს შენი დაკრძალვა შედგება შენს მშობლიურ გერმანიაში, ქალაქ ჰამბურგში. მეც იქ ვიქნები, შენს ნათესავებსა და ახლობლებთან ერთად. უკანასკნელ საჩუქრად ქართულ მიწას წამოგიღებ და პეშვით დაგაბნევ გულზე. იქაურ ქართველებთან ერთად ქართულად აგიგებ წესს, ქართულად გიგალობებთ საგალობლებს და ისე მიგაბარებთ გერმანიის მიწას. ბოლოს კი გეტყვი ქართულად: ნახვამდის, my Bishop.

მთავარეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი

ეპისკოპოსი კალისტე (უეარი)
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

პროლოგი

საგზაო ნიშნულები

მე ვარ გზა, ჭეშმარიტება და ცხოვრება.

იოანე 14:6

ეკლესია გვაძლევს არა სისტემას, არამედ გასაღებს; არა ღვთის ქალაქის გეგმას, არამედ მასში შესვლის საშუალებას. შეიძლება ვინმეს ქალაქის გეგმის უქონლობის გამო გზა აებნეს, მაგრამ ის ყველაფერს შუამავლის გარეშე, უშუალოდ დაინახავს და ნანახი მისთვის სინამდვილე იქნება. ვისაც მხოლოდ ქალაქის გეგმა აქვს შესწავლილი, შეიძლება გარეთ დარჩეს და ვერაფერი იპოვოს.

პროტოპრესვიტერი გიორგი ფლოროვსკი

მეოთხე საუკუნეში ეგვიპტის უდაბნოში მოღვაწე ერთ-ერთი ცნობილი მამა სერაპიონ სინდონელი ერთხელ რომს გაემგზავრა წმინდა ადგილების მოსალოცად, სადაც უამბეს ერთი განდეგილი ქალის შესახებ, რომელიც პატარა სენაკში ცხოვრობდა და იქიდან არასოდეს გამოდიოდა. მამა სერაპიონი, რომელიც სკეპტიკურად იყო განწყობილი ცხოვრების ასეთი წესის მიმართ, რადგან თვითონ ბევრს მოგზაურობდა, ეწვია განდეგილს და ჰკითხა: ,,რატომ ზიხარ აქ?” რაზეც უპასუხა: ,,მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ”.

,,მე არ ვზივარ, მე ვმოგზაურობ” - ყველა ქრისტიანს შეუძლია თავის თავზე მიიღოს ეს სიტყვები, რადგან იყო ქრისტიანი, ნიშნავს იყო მოგზაური. ბერძენი მამების თქმით, ჩვენი მდგომარეობა ჰგავს ისრაელიანთა მდგომარეობას სინას უდაბნოში: ჩვენ ვცხოვრობთ კარვებში და არა სახლებში, რადგან სულიერად გამუდმებით მოძრაობაში ვართ. გადავადგილდებით ჩვენი გულების შინაგანი სივრცის მეშვეობით და ასეთი მოგზაურობის დრო არ იზომება საათებითა და კალენდარული დღეებით, რადგან ეს არის გზა ჟამთასვლიდან მარადიულობაში.

ქრისტიანობის ერთ-ერთი უძველესი სახელი მარტივად ,,გზაა”. ,,იმ დროის შესახებ” მოციქულთა საქმეებში ნათქვამია: ,,იყო მას ჟამსა შინა შფოთი არა მცირედი გზისა მისთვის” (19:23): ფელიქსს, კესარიის რომაელ მმართველს ზედმიწევნითი ცოდნა ჰქონდა ,,გზისა მისთვის” (24:22). ეს არის სახელი, რომელიც ხაზს უსვამს ქრისტიანული რწმენის პრაქტიკულ ხასიათს. ქრისტიანობა უფრო მეტია, ვიდრე თეორია, მეტია, ვიდრე ქაღალდზე გადმოტანილი სწავლება, ეს არის გზა, რომელზეც მივდივართ და, ყველაზე ღრმა და ფართო გაგებით, ეს არის ცხოვრების გზა.

ქრისტიანობის ჭეშმარიტი ბუნების აღმოსაჩენად ერთადერთი საშუალება არსებობს - უნდა მივყვეთ ამ ბილიკს. როდესაც საკუთარ თავს ცხოვრების ამ გზას მივუძღვნით, მხოლოდ მაშინ დავიწყებთ ჩვენით ხედვას, მანამდე კი, კარგად არ გვესმის, თუ რა არის ქრისტიანობა. რა თქმა უნდა, სანამ ამ გზას შევუდგებით, გვჭირდება მიმართულების მაჩვენებელი და თანამგზავრიც. მართლაც, სხვათა წინამძღოლობის გარეშე თითქმის წარმოუდგენელია ასეთი მოგზაურობის დაწყება, მაგრამ სხვის მიერ ნაჩვენები მიმართულებით ვერასოდეს გავიგებთ, როგორია ეს გზა სინამდვილეში; ის ვერ შეცვლის უშუალო, პირად გამოცდილებას. ყოველი ადამიანი მოწოდებულია თვითონ, უშუალოდ ნახოს ის, რაც ასწავლეს, თითოეულს მოეთხოვება იცხოვროს იმ ტრადიციით, რაც მიიღო. მოსკოვის მიტროპოლიტი ფილარეტი (დროზდოვი) ამბობს, რომ ,,მრწამსი არ გეკუთვნის მანამ, სანამ მისით არ იცხოვრებ”. ამ ყოვლადმნიშვნელოვან გზაზე ვერავინ იმოგზაურებს სავარძლით და ვერავინ იქნება მეორეული ქრისტიანი. ღმერთს ჰყავს შვილები, მაგრამ არ ჰყავს შვილიშვილები.

როგორც მართლმადიდებელმა ქრისტიანმა მინდა განსაკუთრებით ხაზი გავუსვა გამოცდილების საჭიროებას. მეოცე საუკუნის დასავლეთში მართლმადიდებელი ეკლესია ბევრისათვის ღირსშესანიშნავია ძირითადად იმ ძველი და კონსერვარტული ატმოსფეროს გამო, რომელიც მასში სუფევს. ჩვენი დასავლელი ძმები მართლმადიდებლობას აღიქვამენ, როგორც ,,თავიანთ წარსულს”. თუმცა თვითონ მართლმადიდებლებისათვის ტრადიციებისადმი ერთგულება უპირველესად ნიშნავს არა წესებისა და ტრადიციებისა წინა თაობებისაგან მიღებას, არამედ სულიწმიდის მოქმედების მარად ახალ, პიროვნულ და უშუალო განცდას აწმყოში, აქ და ახლა.

მართლმადიდებლობა თანამედროვე მსოფლიოში მართლაც ,,ძველი ხეა”, რომელსაც წლოვანების გარდა აქვს სიცოცხლისუნარიანობა. მასში ყველაზე მნიშვნელოვანია ,,მუდმივი აღდგომა” და არა მხოლოდ სიძველე. ქრისტეს არ უთქვამს: ,,მე ვარ ტრადიცია”; მან თქვა: ,,მე ვარ ცხოვრება”.

თავი I

ღმერთი - როგორც საიდუმლოება

,,ვითარცა უცნაურნი და საცნაურნი, ვითარცა მოსიკუდიდნი და აჰა, ესერა ცხოველ ვართ, ვითარცა სწავლულნი, და არა სიკუდიდნი“

(2 კორინთელთა 6:9)

ადამიანური გონებით ღვთის წვდომა შეუძლებელია. მისი გონებით წვდომა რომ შესაძლებელი იყოს, მაშინ ის ღმერთი არ იქნებოდა.

ევაგრე პონტოელი

ერთხელ ბერები, მათ შორის ამბა იოსები, მივიდნენ ამბა ანტონთან, რომელსაც სურდა მათი გამოცდა და ყველას სათითაოდ ეკითხებოდა საღვთო წერილიდან ერთ-ერთი ადგილის განმარტებას. ბერები, რამდენადაც შეეძლოთ, განმარტავდნენ წმ. წერილის ამ ადგილს, მაგრამ ამბა ანტონი ეუბნებოდა მათ: ,,შენ ჯერ არ გიპოვნია პასუხი”. ბოლოსმან ამბა იოსებს ჰკითხა: ,,შენი აზრით, რას უნდა ნიშნავდეს ეს ტექსტი?” მან უპასუხა: ,,არ ვიცი”. ამბა ანტონიმ თქვა: ,,ჭეშმარიტად, ამბა იოსებს ნაპოვნი აქვს გზა, რადგან მან თქვა: არ ვიცი”.

უდაბნოს მამების გამონათქვამები

ადამიანი ესაუბრება ღმერთს, როგორც მეგობარი მეგობარს და როდესაც უახლოვდება მას, მყარად დგას მიუწვდომელ ნათელში ღვთის პირის წინაშე.

წმ. სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველი

მარადიული, შორეული და ამავე დროს - ასე ახლობელი

რა ან ვინ არის ღმერთი?

სულიერ გზაზე სულ წარმატებით მავალი ადამიანი უფრო მეტად აცნობიერებს ორ, ერთმანეთისაგან განსხვავებულ ფაქტს, მარადიული შორეულია და ამავდროულად - ახლობელიც. უპირველეს ყოვლისა, ის უფრო ხვდება, რომ ღმერთი საიდუმლოა. რომ ის არის ,,სრულიად სხვა”, უხილავი, მიუწვდომელი, უკიდურესად ტრანსცენდენტული, ყოველგვარი სიტყვებისა და გაგების მიღმა მყოფი. ,,ახალდაბადებულმა ჩვილმა ნამდვილად იმდენივე იცის სამყაროს შესახებ, რამდენიც ჩვენს შორის ყველაზე ბრძენმა შეიძლება იცოდეს ღვთის შესახებ, ვისი მეუფებაც წვდება ზეცასა და დედამიწას, ჟამთასვლასა და მარადიულობას”. მართლმადიდებლური ტრადიციით მცხოვრები ქრისტიანი სრულიად დაეთანხმება ამ აზრს. ბერძენი მამები ამბობდნენ: ,,ღმერთი, რომლის წვდომა შესაძლებელია, ღმერთი არ არის”. ,,ღმერთი, რომლის ამომწურავ გაგებაზე გვაქვს პრეტენზია, აღმოჩნდება, რომ მხოლოდ და მხოლოდ კერპია, რომელსაც ჩვენივე სახე აქვს. ასეთი ღმერთი, რასაკვირველია, არ არის ბიბლიური, ეკლესიის ჭეშმარიტი და ცოცხალი ღმერთი. ადამიანი შექმნილია ღვთის ხატად და ამის საპირისპირო დებულება არ არის ჭეშმარიტი.

და მაინც, ეს მისტიკური ღმერთი ამავე დროს ერთადერთია, რომელიც ასე ახლოსაა ჩვენთან, აღავსებს ყველაფერს, ის არის ჩვენს ირგვლივ და ჩვენში, ყველგან. ის მყოფობს არა უბრალოდ როგორც ატმოსფერო ან უსახელო ძალა, არამედ პიროვნულად. ღმერთი უსასრულოდ ჩვენი გაგების მიღმადა თავს გვაგრძნობინებს, როგორც პიროვნება: ის ყველას სახელებს გვიწოდებს და ჩვენ ვპასუხობთ. ჩვენსა და ტრანსცენდენტულ ღმერთს შორის არის ურთიერთობა, რომელიც დაფუძნებულია სიყვარულზე, რომლის მსგავსიც გვაქვს საყვარელი ადამიანების მიმართ. ჩვენ ვიცნობთ სხვებს ჩვენი მათდამი და მათი ჩვენდამი სიყვარულის მეშვეობით. ასევეა ღმერთთან მიმართებაშიც. წმ. ნიკოლოზ კაბასილასის სიტყვებით, ღმერთი, ჩვენი მეუფე არის

უფრო მზრუნველი, ვიდრე რომელიმე მეგობარი,
უფრო სამართლიანი, ვიდრე რომელიმე მმართველი,
უფრო მოსიყვარულე, ვიდრე რომელიმე მამა,
უფრო მეტად ჩვენი ნაწილი, ვიდრე ჩვენი საკუთარი ტუჩები,
უფრო აუცილებელი ჩვენთვის, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული.

ეს ორი ფაქტი ორი პოლუსია ადამიანის მიერ ღვთიურის განცდაში. ღმერთი შორსაც არის ჩვენგან და უფრო ახლოსაც, ვიდრე რაიმე სხვა. პარადოქსული აღმოჩენაა, ეს პოლუსები არ გამორიცხავს ერთმანეთს, პირიქით, რაც უფრო მეტად გვაქვს მიზიდულობა ერთი პოლუსისაკენ, უფრო აშკარად ვაცნობიერებთ მეორესაც. თითოეული ადამიანი, რაც უფრო წინ მიიწევს ამ გზაზე, აღმოაჩენს, რომ ღმერთი უფრო უახლოვდება მას და ამავე დროს უფრო შორდება, კარგად ნაცნობი და მაინც უცნობი - კარგად ნაცნობი სრულიად პატარა ბავშვისათვის და ბოლომდე შეუცნობადი ყველაზე ბრწყინვალე ღვთისმეტყველისათვის. ღმერთი მყოფობს ,,მიუწვდომელ ნათელში” და ადამიანი მაინც დგას მის წინაშე და მის სიყვარულში დარწმუნებული მიმართავს მას, როგორც მეგობარს. ღმერთია გზის დასაწყისიც და ბოლოც. ის არის მასპინძელი, რომელიც სიხარულით მიგვიღებს მოგზაურობის დასასრულს და ასევე ჩვენი თანამგზავრიცაა, რომელიც ჩვენს გვერდითაა ამ გზაზე ყოველი ნაბიჯის გადადგმისას. როგორც წმ. ნიკოლას კაბასილასი ამბობს, ,,ის არის სასტუმროც, რომელშიც ღამე , და ჩვენი მოგზაურობის დასასრულიც”.

საიდუმლო და ამავე დროს - პიროვნება. რიგრიგობით განვიხილოთ ეს ორი ასპექტი.

ღმერთი - როგორც საიდუმლო

თუკი ამ გზაზე სვლას დავიწყებთ მოწიწებისა და გაოგნების გრძნობის გარეშე, რასაც ხშირად შეუცნობელ გრძნობას უწოდებენ, ძალიან მცირე წარმატება გვექნება. როდესაც სამუელ პალმერი პირველად ეწვია უილიამ ბლეიკს, მოხუცმა ჰკითხა მას: როგორ მიეახლები შენ მხატვრობის ნიმუშს? ,,შიშითა და ძრწოლით”, - უპასუხა პალმერმა. ,,მაშინ გამოგივა”, - თქვა ბლეიკმა.

ბერძენი მამები ადამიანის ღმერთთან შეხვედრას იმ ადამიანის განცდას ადარებენ, რომელიც ნისლში მთებზე გადადის: ის დგამს ნაბიჯს წინ და უცებ აღმოაჩენს, რომ უფსკრულის პირასაა, ფეხქვეშ მყარი მიწა კი არა, მხოლოდ უძირო ქვესკნელია. ასევე მოჰყავთ მაგალითი ადამიანისა, რომელიც ღამე ბნელ ოთახში დგას: ის აღებს ფანჯრის დარაბას და როდესაც გარეთ გაიხედავს, სინათლის თვალისმომჭრელი ელვარებით მოულოდნელად დაბრმავებული უკან წაბარბაცდება. ასეთი შედეგი აქვს ღვთის ცოცხალი საიდუმლოების წინაშე პირისპირ ყოფნას: ჩვენ შემოგვიტევს თავბრუსხვევა, ყველა ნაცნობი საყრდენი ქრება და გვეჩვენება, რომ არაფერია, რასაც შეგვიძლია მოვეჭიდოთ; ჩვენი შინაგანი თვალები დაბრმავებულია, ჩვეული ვარაუდები იმსხვრევა.

სულიერ გზაზე სვლის სიმბოლოდ მამებს მოჰყავთ ასევე აბრაამისა და მოსეს მაგალითები ძველი აღთქმიდან. აბრაამს, რომელიც კვლავ წინაპრების სახლში ცხოვრობდა ქალდეველთა ურში, ღმერთი ეუბნება: ,,გამოვედ ქუეყანისაგან შენისა და ნათესავისაგან შენისა და სახლისაგან მამისა შენისა და მოვედ ქუეყანად, რომელიცა გიჩუენო შენ” (დაბ. 12:1). საღვთო მოწოდების მიღებისთანავე იგი ტოვებს ნაცნობ გარემოს და იღებს რისკიან გადაწყვეტილებას, გავიდეს უცნობ სამყაროში ისე, რომ არა აქვს ნათელი წარმოდგენა თავისი საბოლოო დანიშნულების ადგილის შესახებ. მას უბრალოდ უბრძანეს: ,,გამოვედ... ,, და ის რწმენით ემორჩილება. მოსე თანმიმდევრულად იღებს ღვთისაგან სამ გამოცხადებას: პირველად ის ხედავს ღმერთს შეუწველი მაყვლოვანის სინათლეზე (გამოსვლ.3:2); შემდეგ მას ეცხადება ღმერთი ერთმანეთში შერეულ სინათლისა და სიბნელის, ,,ღრუბლისა და ცეცხლის სვეტში,” რომელიც თან სდევს ისრაელიანებს უდაბნოში მოგზაურობისას (გამ.13:21); დაბოლოს, ის ხვდება ღმერთს ,,წყვდიადში”, როდესაც ესაუბრება მას ,,სქელ ბურუსში” სინას მთის მწვერვალზე (გამ. 20:21).

აბრაამი გამოდის ნაცნობი სახლიდან და მიდის უცნობ ქვეყანაში, მოსე გადადის სინათლიდან სიბნელეში. ამგვარად, ორივესათვის ეს იმის დადასტურებაა, რომ ისინი სულიერ გზას მიჰყვებიან. ჩვენ მივდივართ ნაცნობიდან უცნობისაკენ, წინ მივიწევთ სინათლიდან სიბნელისაკენ. მარტივად კი არ გადავდივართ უმეცრების სიბნელიდან ცოდნის სინათლეში, არამედ მივემართებით ნაწილობრივი ცოდნის სინათლიდან უფრო დიდი ცოდნისაკენ, რომელიც იმდენად ღრმაა, რომ შეგვიძლია აღვწეროთ როგორც ,,არცოდნის სიბნელე”. სოკრატესავით ჩვენც ვაღიარებთ, რომ ცოტა გვესმის. ვხედავთ, ქრისტიანობის ამოცანას ყველა შეკითხვაზე იოლი პასუხის პოვნა კი არ წარმოადგენს, არამედ ის, რომ შევძლოთ უფრო მეტად გავიაზროთ, თუ რა არის საიდუმლოება. ღმერთი არა იმდენად ჩვენი ცოდნის ობიექტია, რამდენადაც ჩვენი ინტერესის მიზეზია. წმ. გრიგოლ ნოსელი, როდესაც მოიხმობს მუხლს ფსალმუნიდან (8:1) ,,უფალო, უფალო, ვითარ საკვირველ არს სახელი შენი ყოველსა ქვეყანასა ზედა”, ამბობს: ,,ღვთის სახელი ცნობილი არ არის, ის აინტერესებთ”.

როდესაც ვაღიარებთ, რომ ღმერთი შეუდარებლად დიდია ყველაფერზე, საჭიროდ ჩავთვლით ვისაუბროთ მასზე არა პირდაპირ, არამედ ხატოვნად. ჩვენი ღვთისმეტყველება ბევრწილად სიმბოლურია. და მაინც, მხოლოდ სიმბოლოები საკმარისი არ არის გადმოვცეთ ღვთის ტრანსცენდენტულობა და ,,განსხვავებულობა”. ამ უდიდეს საიდუმლოებაზე მისათითებლად უნდა გამოვიყენოთ როგორც მტკიცებითი, ასევე უარყოფითი გამოთქმები, უნდა ვთქვათ, რა არის ღმერთი, ასევე უფრო მეტად უნდა ვთქვათ, რა არ არის ის. საუბარი ღმერთზე უარყოფის ამ გზის გა მოყენების გარეშე, რომელსაც აპოფატიკური მიდგომა ეწოდება, არასწორ მიმართულებას მიიღებს და ყველაფერი, რასაც ვამტკიცებთ, რაც არ უნდა სწორი იყოს, შორს იქნება სინამდვილისაგან. თუ ვიტყვით, რომ ის კეთილი ან სამართლიანია, მაშინვე უნდა დავამატოთ, რომ მისი სიკეთე და სამართლიანობა ვერ გაიზომება ადამიანური საზომით. თუ ვიტყვით, რომ ის არსებობს, დაუყოვნებლივ უნდა ვთქვათ, რომ ეს არ არის სხვა მრავალი ობიექტის არსებობის მსგავსი და ამ შემთხვევაში სიტყვა ,,არსებობას” განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება. ამგვარად, მტკიცების გზა უარყოფის გზით გაწონასწორდება. როგორც კარდინალი ნიუმენი ამბობს: ჩვენ გამუდმებით ,,ვამბობთ და არ ვამბობთ დადებითი შედეგის მიღებამდე” გამოვთქვამთ რა მტკიცებულებას ღმერთის შესახებ, უნდა გავცდეთ მას, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ ის ჭეშმარიტია, ვერც ეს სიტყვა და ვერც ნებისმიერი სხვა ვერ მოიცავს ტრანსცედენტული ღვთის სისავსეს.

ამგვარად მტკიცდება, რომ სულიერი გზა სინანულის გზაა. Metanoia, სინანულის ბერძნული შესატყვისი სიტყვასიტყვით ნიშნავს ,,გონების მოქცევას”. როდესაც ღვთისაკენ მივდივართ უნდა შევიცვალოთ აზრი, გონება იმგვარად, რომ განვიძარცვოთ აზროვნების ჩვეული მანერისაგან. არა მხოლოდ ჩვენი ნება უნდა გარდავქმნათ, არამედ ჩვენი ინტელექტიც. უნდა გადმოვაბრუნოთ შინაგანი ხედვა ისე, რომ პირამიდა თავის წვერზე დავაყენოთ.

,,სქელი ბურუსი”, რომელშიც მოსესთან ერთად შევდივართ, მანათობელი, თვალისმომჭრელი სიბნელე აღმოჩნდება. ,,არცოდნის” აპოფატიკურ გზას მივყავართ არა სიცარიელისაკენ, არამედ სისავსისაკენ. უარყოფა, რომელსაც ვიყენებთ, სინამდვილეში ზე-დადასტურებაა. აპოფატიკური მიდგომა თავისი დესტრუქციული ფორმითა და საბოლოო შედეგით გვეხმარება, ყოველგვარი პოზიტიური თუ ნეგატიური განცხადებების, ენისა და აზრის მიღმა მივწვდეთ ცოცხალი ღმერთის უშუალო განცდას.

მართლაც, სწორედ ეს იგულისხმება სიტყვაში ,,მისტერია”. ტერმინ ,,მისტერიის” შესაბამისი რელიგიური აზრი არა მარტო დაფარულობა, არამედ გახსნაცაა. ბერძნული არსებითი სახელი mysterion დაკავშირებულია ზმნასთან myein, რაც ნიშნავს ,,თვალების დახუჭვას” ან ,,პირის მოკუმვას”. წარმართულ მისტიკურ რელიგიებში ინიციაციის კანდიდატს ჯერ თვალებს უხვევდნენ და შეჰყავდათ ლაბირინთებში, შემდეგ უცებ თვალებზე სახვევს მოხსნიდნენ და ის ხედავდა ყველაფერს, რაც მის ირგვლივ იყო - კულტის საიდუმლო ემბლემებს. ამგვარად, ქრისტიანულ კონტექსტთან სიტყვა ,,მისტერიაში” ჩვენ არ ვგულისხმობთ უბრალოდ იმას, რაც რთული და მისტიკურია, ენიგმას ან გადაუჭრელ პრობლემას. მისტერიაა ის, რაც განგვეცხადება, მაგრამ რასაც ვერასოდეს ბოლომდე ვერ ჩავწვდებით, რადგან მას მივყავართ ღვთის სიბნელის სიღრმისაკენ. თვალები დახუჭულია, მაგრამ ამავე დროს ღიაა.

ამგვარად, როდესაც ვსაუბრობთ ღმერთზე, როგორც მისტერიაზე, გადავდივართ მეორე პოლუსზე. ღმერთი დაფარულია ჩვენგან, მაგრამ ასევე განცხადებულია ჩვენთვის: განცხადებულია როგორც პიროვნება და როგორც სიყვარული.

რწმენა ღვთისა - როგორც პიროვნებისა

,,მრწამსში” არ ვამბობთ, ,,მრწამს რომ ღმერთი არსებობს”, არამედ ვამბობთ: ,,მრწამს ერთი ღმერთი”. რაღაცის რწმენასა და იმის რწმენას შორის, ,,რომ რაღაც არსებობს,” ძირეული განსხვავებაა. შესაძლებელია მჯეროდეს, რომ ვიღაც ან რაღაც არსებობს, მაგრამ ამ რწმენას ჩემს ცხოვრებაზე არავითარი პრაქტიკული გავლენა არ ჰქონდეს. შემიძლია გადავშალო ტელეფონების წიგნი, გადმოვიწერო ადამიანების გვარები და მათი კითხვისას მზად ვარ დავიჯერო, რომ ზოგიერთი მათგანი (ან უმეტესობაც კი) სინამდვილეში არსებობს, მაგრამ მე არც ერთს პირადად არ ვიცნობ და ამგვარად, ჩემს რწმენას, რომ ისინი არსებობენ ჩემთვის არავითარი განსაკუთრებული მნიშვნელობა არა აქვს. მეორე მხრივ, როდესაც ძალიან საყვარელ მეგობარს ვეუბნები: ,,მე მწამს შენი”, ეს უფრო მეტს ნიშნავს, ვიდრე გამოხატვა რწმენისა, რომ ეს პიროვნება არსებობს. ,,მე მწამს შენი,” ნიშნავს, რომ შენკენ მოვაპყრობ ყურადღებას, შენ გეყრდნობი, სრულიად გენდობი და შენი იმედი მაქვს. სწორედ ეს არის ის, რასაც ღმერთს ვეუბნებით ,,მრწამსში” ასე რომ, ღვთის რწმენა სრულებით არ არის ისეთივე ლოგიკური დარწმუნებულობა, რომელსაც ვიძენთ ევკლიდეს გეომეტრიაში. ღმერთი არ არის აზროვნების პროცესის საბოლოო დასკვნა, მათემატიკური ამოცანის ამოხსნა. გწამდეს ღმერთი, არ ნიშნავს მიიღო მისი არსებობის შესაძლებლობა იმიტომ, რომ ის ,,დამტკიცდა” ჩვენთვის რაიმე თეორიული არგუმენტით, არამედ ნიშნავს გვჯეროდეს მისი, ვისაც ვიცნობთ და გვიყვარს. რწმენა არ არის ვარაუდი იმისა, რომ რაღაც შეიძლება ჭეშმარიტი იყოს, არამედ დარწმუნებულობა იმაში, რომ იქ ვიღაც არის.

რადგან რწმენა არ არის ლოგიკური დარწმუნებულობა, არამედ პიროვნული ურთიერთობაა, რომელიც თითოეულ ჩვენგანში ძალიან არასრულყოფილია და მუდმივ განვითარებას საჭიროებს, სრულებით შესაძლებელია, რწმენა ეჭვთან თანაარსებობდეს. ეს ორი არ არის სრულიად ურთიერთგამომრიცხავი. შესაძლებელია არსებობენ ისეთი ადამიანები, რომლებიც, ღვთის მადლით, მთელი ცხოვრების განმავლობაში ინარჩუნებენ პატარა ბავშვის რწმენას, ყოველგვარი შეკითხვის დასმის გარეშე მიიღონ ყველაფერი, რაც ასწავლეს. თუმცა ბევრისთვის, ვინც დღეს დასავლეთში ცხოვრობს, ასეთი დამოკიდებულება უბრალოდ შეუძლებელია. უნდა გავითავისოთ ღაღადი ,,მრწამს უფალო: შეეწიე ურწმუნოებასა ჩემსა” (მარკ. 9:24). მრავალი ჩვენგანისთვის ეს მუდმივ ლოცვად დარჩება სიკვდილის კარამდე. და მაინც, ეჭვი რწმენის ნაკლებობას არ ნიშნავს, პირიქით, ის შეიძლება ნიშნავდეს იმას, რომ ჩვენი რწმენა ცოცხალია და იზრდება. რადგან რწმენა გულისხმობს არა თვითკმაყოფილებას, არამედ რისკს, არა საკუთარი თავის იზოლირებას იმისაგან, რაც ჩვენთვის უცნობია, არამედ მისკენ თამამად სვლას. მართლმადიდებელ ქრისტიანს შეუძლია გაითავისოს ეპისკოპოს ჯ.ა.ტ. რობინსონის სიტყვები: ,,რწმენა მუდმივი დიალოგია ეჭვთან.” თომას მერტონი სწორად აღნიშნავს: ,,რწმენა არის შეკითხვებისა და ბრძოლის წყარო, სანამ გახდება დარწმუნებულობისა და სიმშვიდის წყარო.”

ასე რომ რწმენა ნიშნავს ღმერთთან პიროვნულ ურთიერთობას, რომელიც ჯერ არასრული და მერყევია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რეალურია. ეს არის ღვთის ცოდნა არა როგორც თეორიისა ან აბსტრაქტული პრინციპისა, არამედ როგორც პიროვნებისა. პიროვნების ცნობა ბევრად მეტია, ვიდრე პიროვნების შესახებ ფაქტების ცოდნა. პიროვნების ცნობა არსობრივად ნიშნავს, გიყვარდეს ის. შეუძლებელია სხვა პიროვნების ჭეშმარიტი ცნობა ურთიერთსიყვარულის გარეშე. ჩვენ ვერ გვექნება ნამდვილი ცოდნა მათ შესახებ, რომლებიც გვძულს. აქ არის ღმერთზე, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, საუბრის ორი ყველაზე ნაკლებად მცდარი გზა: ღმერთი არის პიროვნება და ღმერთი არის სიყვარული. ეს არის სხვადასხვაგვარად გამოთქმული ერთი და იგივე აზრი.

მოვიყვანოთ სამი მაგალითი, როგორც სუსტი გამოხატულება იმ პიროვნული სიყვარულისა, რომელიც ჭარბობს მორწმუნესა და მისი რწმენის ობიექტს შორის. პირველი მაგალითია წმ. პოლიკარპეს მოწამეობა მეორე საუკუნის ისტორიიდან. რომაელი ჯარისკაცები მივიდნენ მოხუც ეპისკოპოს პოლიკარპეს დასაპატიმრებლად, რომელმაც იცის, რომ უნდა წაიყვანონ იქ, სადაც სიკვდილი ელოდება. ის გაესაუბრა ჯარისკაცებს. ისინი გაოგნდნენ ეპისკოპოსის მხცოვანი ასაკითა და სიმშვიდით. გაუკვირდათ, თუ რაში სჭირდებოდა ხელისუფლებას ასე ძალიან ამ მოხუცი კაცის დასჯა.. პოლიკარპემ გასცა განკარგულება ჯარისკაცებისათვის იმდენი საჭმელ-სასმელი გამოეტანათ, რამდენიც უნდოდათ და სთხოვა მათ, ერთი საათი მიეცათ ლოცვისათვის ისე, რომ მისთვის ხელი არავის შეეშალა. ისინი დათანხმდნენ. ეპისკოპოსმა ლოცვა დაიწყო. ის იმდენად აღვსებული იყო სულიწმიდის მადლით, რომ ორი საათის განმავლობაში ვერ გაჩუმდა. ჯარისკაცები გაოცებული უსმენდნენ მას და ზოგიერთმა ინანა, ასეთი წმინდა მოხუცის დასაპატიმრებლად რომ მოვიდა. მან სახელებით მოიხსენია ყველა, ვისაც ოდესმე შეხვედრია, დიდი თუ პატარა, ნაცნობი თუ უცნობი და ილოცა მსოფლიო კათოლიკე ეკლესიისათვის.

ღვთისა და მთელი კაცობრიობის მიმართ წმ. პოლიკარპეს სიყვარული ისეთი ყოვლისმომცველია, რომ ამ კრიტიკულ მომენტშიც მხოლოდ სხვებზე ფიქრობს და არა იმ საფრთხეზე, რომელიც მას ემუქრება.

როცა რომაელმა მმართველმა მას ქრისტეს უარყოფით საკუთარი სიცოცხლის გადარჩენა ურჩია, ეპისკოპოსმა უპასუხა: ,,ოთხმოცდაექვსი წელი მას ვემსახურე და ჩემთვის კარგის მეტი არაფერი გაუკეთებია. როგორ შემიძლია შეურაცხვყო ჩემი მეუფე, ვინც მე გამომიხსნა?”

მეორე მაგალითია მეთერთმეტე საუკუნის წმ. მამა სვიმეონ ახალი ღვთისმეტყველისა, რომელიც აღწერს, თუ როგორ გამოეცხადა მას ქრისტე ნათლის ხილვით:

,,შენ მეჩვენე მე ბრწყინვალე ნათებით და თითქოს გამომეცხადე მთელი შენი სისავსით ისევე, როგორც მე მთელს ჩემს არსებას შენკენ მოვაპყრობ. და მას შემდეგ, რაც მე ვთქვი, ,,უფალო, ვინ ხარ შენ?” პირველად ინებე ჩემთან, უძღებ შვილთან საუბარი. როგორი სინაზით მესაუბრებოდი, როდესაც მე ვიდექი გაოგნებული და მთრთოლვარე და როდესაც ვთქვი: ,,რას ნიშნავს ეს დიდება და თვალისმომჭრელი ელვარება? რატომ აღმოვჩნდი ღირსი ასეთი დიდი მადლის მიღებისა?” შენ მიპასუხე: ,,მე ვარ ღმერთი შენთვის განკაცებული და რადგან მთელი გულით მეძიებდი, იცოდე, დღეიდან შენ იქნები ჩემი ძმა, ჩემი თანამკვიდრი და მეგობარი”.

მესამე მაგალითია მეჩვიდმეტე საუკუნის რუსი ეპისკოპოსის, წმ. დიმიტრი როსტოველის ლოცვა:

მოდი, ჩემო სინათლევ, და გამინათე ბნელი,
მოდი, ჩემო სიცოცხლევ, და აღმადგინე მკვდრეთით,
მოდი, ჩემო მკურნალო, და განკურნე ჩემი ჭრილობები,
მოდი, ღვთიური სიყვარულის ცეცხლო, დაანთე ჩემს გულში შენი სიყვარულის ალი და დაწვი ჩემი ცოდვების ეკლები,
მოდი, ჩემო მეუფევ, დასჯედ ჩემი გულის ტახტზე და იმეფე იქ, რადგან შენ ხარ მხოლოდ ჩემი მეუფე და უფალი.

გზის სამი მაჩვენებელი

ამრიგად, ღმერთი არის ის, ვინც გვიყვარს, ჩვენი პირადი მეგობარი. არ გვჭირდება ვამტკიცოთ პირადი მეგობრის არსებობა. ღმერთი, - ამბობს ოლივერ კლემენტი, - ,,არის არა გარეგნული დადასტურება, არამედ ჩვენი შინაგანი, საიდუმლო მოწოდება”. გვწამს ღმერთი იმიტომ, რომ ჩვენ ის ვიცით ჩვენი უშუალო გამოცდილებით და არა ლოგიკური მტკიცებებით. აქ საჭიროა ერთმანეთისგან განვასხვავოთ ,,გამოცდილება” და ,,გამოცდილებები”. უშუალო გამოცდილება შეიძლება არსებობდეს განსაკუთრებული გამოცდილებების გარეშე. მართლაცდა, ბევრია ისეთი, რომელმაც იწამა ღმერთი იმიტომ, რომ ჰქონდა ხილვა ან ზეციური ხმა ჩაესმა, როგორც ეს პავლე მოციქულის შემთხვევაში მოხდა, როდესაც დამასკოს გზაზე მიდიოდა (საქმე 9:1-9). თუმცა არიან ისეთებიც, რომელთაც არასოდეს ჰქონიათ ასეთი ტიპის განსაკუთრებული გამოცდილება, მაგრამ მთელი ცხოვრების განმავლობაში მაინც აქვთ ცოცხალი ღმერთის მთელი არსებით განცდა და ეს რწმენა უფრო ფუნდამენტურია მათთვის, ვიდრე ეჭვები. თუმცა ისინი ზუსტად ვერ მიუთითებენ ადგილსა და მომენტს ისე, როგორც ეს წმ. ავგუსტინეს, პასკალს ან ვესლის შეეძლოთ, მათ სრული დარწმუნებით შეუძლიათ განაცხადონ: მე პირადად ვიცნობ ღმერთს.

ამგვარია ღვთის არსებობის ძირითადი დამადასტურებელი უშუალო გამოცდილება (მაგრამ არა აუცილებლად გამოცდილებები). და მაინც, მაშინ, როცა შეუძლებელია ღვთიური რეალობის ლოგიკური დემონსტრირება, არსებობს გარკვეული ,,გზის მაჩვენებლები”. როგორც ჩვენს გარემომცველ სამყაროში, ასევე თვით ჩვენშიც არის ფაქტები, რომლებიც ახსნას ითხოვს, მაგრამ აუხსნელი რჩება, თუ მთლიანად არ მივეცემით პიროვნული ღმერთის რწმენას. განსაკუთრებულ აღნიშვნას მოითხოვს ,,გზის სამი ასეთი მაჩვენებელი”.

პირველი ჩვენს ირგვლივ არსებული სამყაროა. რას ვხედავთ? დიდ უწესრიგობასა და აშკარა ფლანგვას, ტრაგიკულ სასოწარკვეთილებასა და თითქოსდა, ერთი შეხედვით, უაზრო ტანჯვას. ნუთუ სულ ესაა ყველაფერი? რა თქმა უნდა, არა. თუ არსებობს ,,ბოროტის პრობლემა”, ასევე არსებობს ,,სიკეთის პრობლემაც”. საითაც არ უნდა გავიხედოთ, ვხედავთ არა მხოლოდ არეულობას, არამედ მშვენიერებასაც. თოვლის ფიფქში, ფოთოლში ან მწერში აღმოვაჩენთ სტრუქტურულ ნიმუშებს დახვეწილობისა და წონასწორობისა, რასაც ადამიანის მიერ შექმნილი ვერაფერი გაუტოლდება. არ უნდა გავასენტიმენტალოთ ასეთი რამეები, მაგრამ ამავე დროს ვერც უგულებელვყოფთ მათ. როგორ და რატომ გამოჩნდა ეს ნიმუშები? თუ მე ავიღებ ქარხნიდან ახლად გამოტანილი ბარათების შეკვრის ოთხ კომპლექტს, თანმიმდევრულად კოხტად დაწყობილს და შემდეგ დავიწყებ მათი ადგილების მონაცვლეობას, დავინახავთ რომ, რაც უფრო მეტად გადავანაცვლე ისინი, უფრო მეტად დაიკარგა თავდაპირველი წყობა და შეიცვალა უაზრო თანწყობით. მაგრამ სამყაროს შემთხვევაში პირიქით მოხდა. თავდაპირველი ქაოსიდან გაჩნდა მუდმივად მზარდი სირთულისა და აზრის ნიმუშები, რომელთა შორის ყველაზე რთული და აზრიანი თვით ადამიანია. პროცესი, რომელიც ბარათების შეკვრასთან დაკავშირებით ხდება, რატომ უნდა იყოს ზუსტად პირიქით სამყაროს შემთხვევაში? რა ან ვინ არის პასუხისმგებელი ამ კოსმოსური წესრიგისა და მოწყობისა? ასეთი კითხვები არ არის უგუნური. თვით გონება მიბიძგებს ვეძიო ახსნა, როდესაც ვასხვავებ სამყაროს მოწყობასა და აზრს.

აქ მოვიტანთ პრინც ვლადიმერ მონომახის, კიეველის სიტყვებს: ,,შეხედე, როგორი წესრიგითაა მოწყობილი ცა, მზე, მთვარე და ვარსკვლავები, სიბნელე და სინათლე, დედამიწა და წყლები მასზე, უფალო, შენი განგებულებით! შეხედე, როგორაა სხვადასხვა ცხოველი, ფრინველი და თევზი შემკობილი შენი მოსიყვარულე მზრუნველობით, უფალო! იმ საოცრებითაც აღფრთოვანებულნი ვართ, თუ როგორ შეჰქმენი კაცი მტვრისაგან და როგორი განსხვავებულია ადამიანთა სახეები: თუნდაც მთელს მსოფლიოში მცხოვრები ყველა ადამიანი ერთად შევკრიბოთ, მაინც არავის ექნება ერთი და იგივე გარეგნობა, არამედ ყველას, ღვთის ბრძნული განგებულების თანახმად, საკუთარი გარეგნობა აქვს. მოდით, განვცვიფრდეთ იმაზეც, თუ როგორ ტოვებენ ფრინველები თავიანთ სამოთხეს: ისინი არ რჩებიან ერთ ქვეყანაში, არამედ ყველანი, ძლიერებიცა და სუსტებიც, ღვთის ბრძანებით, სხვადასხვა ქვეყანაში, სხვადასხვა ტყესა და მინდორში მიფრინავს.”

სამყაროში ამგვარი თანაარსებობა საზრისისა და დაბნეულობისა, მშვენიერებისა და უსარგებლობისა გვაძლევს ღვთისაკენ ,,გზის პირველ მაჩვენებელს”.

მეორე მაჩვენებელს თვით ჩვენში ვპოულობთ. რატომ მაქვს გრძნობა მოვალეობისა და ზნეობრივი ვალდებულებისა, სიმართლისა და უსამართლობის გარჩევისა, სინდისისა, რომელიც განსხვავდება სიამოვნების მიღებისა და ტკივილის არიდების სურვილისაგან. და ეს სინდისი არ მეუბნება უბრალოდ დავემორჩილო იმ სტანდარტებს, რომელსაც სხვები მასწავლიან; ის პირადია. რატომ არის, რომ მე, ვინც ვიმყოფები დროსა და სივრცეში, აღმოვაჩენ ჩემს თავში იმას, რასაც ნიკოლას კაბასილასი ,,უსაზღვროს წყურვილს უწოდებს” ანუ წყურვილს იმისადმი,რაც უსაზღვროა? ვინ ვარ მე? რა ვარ მე?

ამ კითხვებზე პასუხი სულაც არ არის იოლი. ადამიანის პიროვნების საზღვრები უკიდურესად ფართოა; თითოეულმა ჩვენგანმა ძალიან ცოტა იცის საკუთარი ჭეშმარიტი და ღრმა ,,მეს” შესახებ. ჩვენი აღქმის გარეგნული და შინაგანი უნარების, მეხსიერების საშუალებითა და ქვეშეცნეულის ძალით დავხეტიალობთ სივრცეში, განვიფინებით დროში და დროისა და სივრცის მიღმა მარადიულობას ვწვდებით. ,,გულში უძირო სიღრმეებია,”- ადასტურებენ წმ. მაკარის ჰომილიები, - ,,ის მხოლოდ მცირე ჭურჭელია და, მიუხედავად ამისა, მასში არიან ურჩხულები და ლომები, შხამიანი ქმნილებები და ბოროტების მთელი საგანძური; იქ არის უხეში, უსწორმასწორო ბილიკები და პირდაფჩენილი უფსკრულები. იქ ასევე არის ღმერთი, არიან ანგელოზები, იქ მათი სამეფოა, მათი ნათელი, ასევე არიან მოციქულები, ზეციური ქალაქები და მადლის საგანძური, ყველაფერია იქ”.

ამგვარად, ყოველ ჩვენგანს გულში აქვს ,,გზის მეორე მაჩვენებელი”. რა მნიშვნელობა აქვს სინდისს? როგორ აიხსნება უსასრულობის გრძნობა? ჩემში არის რაღაც, რაც განუწყვეტლივ მაიძულებს საკუთარი თავის მიღმა ყურებას. ჩემში ვატარებ ინტერესის წყაროს, მუდმივი თვითტრანსცენდენტულობის წყაროს.

გზის მესამე მაჩვენებლის პოვნა შეიძლება სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში. თითოეული ჩვენგანისთვის მთელი ცხოვრების განმავლობაში შეიძლება მხოლოდ ერთხელ ან ორჯერ ყოფილა მოულოდნელი მომენტები აღმოჩენისა, როდესაც ჩვენს წინაშე გახსნილა უღრმესი არსება და ჭეშმარიტება სხვა ადამიანისა და განგვიცდია მისი შინაგანი ცხოვრება ისე, როგორც საკუთარი. ჭეშმარიტ პიროვნებასთან ამგვარი შეხვედრა კიდევ ერთი სახის ურთიერთობაა მასთან, ვინც ტრანსცენდენტული და დროის გარეშეა, მასთან, ვინც სიკვდილზე ძლიერია. სხვა ადამიანს მთელი გულით უთხრა: ,,მე შენ მიყვარხარ”, იგივეა, რაც ვუთხრათ მას: ,,შენ არასოდეს მოკვდები”. ასეთ წუთებში ვიცით, რომ არსებობს სიცოცხლე სიკვდილის მიღმა, არა არგუმენტებით, არამედ უშუალო რწმენით, ამგვარად, სხვებთან ურთიერთობებში, საკუთარი გამოცდილებიდან გამომდინარე, გვაქვს ტრანსცენდენტულობის განცდის მომენტები, რომლებიც მიღმური სამყაროს არსებობაზე მიუთითებენ. როგორ უნდა ვიყოთ ერთგული ამ მომენტებისა და მივცეთ მათ აზრი?

,,გზის სამივე მაჩვენებელი:” გარემომცველ სამყაროში, შინაგან სამყაროსა და პიროვნებათაშორის ურთიერთობაში შეიძლება გამოდგეს როგორც ღვთის რწმენისაკენ სავალი გზა. ამ ,,გზის არც ერთი მაჩვენებელი” არ შეიცავს ლოგიკურ მტკიცებულებას. მაგრამ აქვს თუ არა მას ალტერნატივა? შეიძლება თუ არა ვთქვათ, რომ აშკარა წესრიგი სამყაროში უბრალო დამთხვევაა; რომ სინდისი მხოლოდ საზოგადოების სოციალური მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგია; და როდესაც სიცოცხლე ამ პლანეტაზე საბოლოოდ გაქრება, კაცობრიობის მთელი გამოცდილება და ჩვენი პოტენციური შესაძლებლობები ისე გაქრება, თითქოს ისინი არასოდეს არსებობდა? მგონია, რომ ასეთი პასუხი არა მხოლოდ არადამაკმაყოფილებელი და არაჰუმანური, არამედ უკიდურესად არაგონივრულიცაა.

ჩემთვის, როგორც ადამიანისთვის, დამახასიათებელია, ყველაფერში აზრიანი ახსნა-განმარტებების ძიება. და თუ ამას ვაკეთებ ცხოვრების წვრილმან საკითხებშიც კი, მით უმეტეს, ასე არ უნდა გავაკეთო, როცა საქმე უფრო მნიშვნელოვან საკითხებს ეხება? ღვთის რწმენა მეხმარება გავიგო, თუ რატომ უნდა იყოს სამყარო ისეთი, როგორიც არის - მშვენიერი და ამავე დროს მახინჯიც; რატომ უნდა ვიყო ისეთი, როგორიც ვარ - კეთილშობილიცა და ამავე დროს ცუდიც; რატომ უნდა მიყვარდეს სხვები და ვადასტურებდე მათ მარადიულ ფასეულობას. ყველაფერ ამის ასახსნელად ღვთის რწმენის გარდა სხვა განმარტებას ვერ ვხედავ. სწორედ ღვთის რწმენა და რამე სხვა მაძლევს საშუალებას ყველაფერში დავინახო აზრი, ყველაფერი დავინახო როგორც ერთმანეთთან კავშირში მყოფი ერთი მთლიანი, შევქმნა ერთი ბევრისაგან.

არსი და ენერგიები

ღმერთის ჩვენთან ურთიერთობის ორი პოლუსის - უცნობისა და მაინც კარგად ნაცნობის, დაფარულისა და მაინც განცხადებულის-აღსანიშნავად მართლმადიდებლური ტრადიცია ასხვავებს, ერთი მხრივ, ღვთის არსსა და ბუნებას, ანუ მის შინაგან არსებას და, მეორე მხრივ, მის ენერგიებსა და მოქმედებას, ანუ მისი ძალის მოქმედებას.

,,თავისი არსით ის ყველაფრის გარეთაა”, - წერს წმინდა ათანასე,- ,,მაგრამ თავისი ძალის მოქმედებით ის ყველაფერშია”. ,,ჩვენ ვიცით მისი არსი მისი ენერგიის საშუალებით,” - ადასტურებს წმინდა ბასილი,”- ,,არავის არასოდეს უნახავს ღვთის არსი, მაგრამ გვწამს რომ ის არსებობს, რადგან განგვიცდია მისი ენერგიის გამოვლინება”. ღვთის არსში იგულისხმება მისი მყოფობა ჩვენი გაგების მიღმა, მის ენერგიებში კი - მისი ჩვენთან ახლოს მყოფობა. რადგან ღმერთი საიდუმლოა, რომელიც ჩვენი გაგების მიღმაა, ვერასოდეს შევიცნობთ მის შინაგან არსებას, არც ამ ცხოვრებაში და არც მომავალ, საუკუნო ცხოვრებაში. თუ შევძლებდით ღვთიური არსის შემეცნებას, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ ისევე გვეცოდინებოდა ღმერთი, როგორც მან იცის საკუთარი თავი; ამას კი ვერასოდეს შევძლებთ, რადგან ის შემოქმედია, ჩვენ კი - ქმნილებები. ღვთის შინაგანი არსი სამუდამოდ ჩვენი წვდომის მიღმაა, მაგრამ მისი ენერგიები, მადლი, სიცოცხლე და ძალა მთელ სამყაროს აღავსებს და უშუალოდ მისაწვდომია ჩვენთვის.

ასე რომ არსი აღნიშნავს ღვთის უკიდურეს ტრანსცენდენტულობას; ენერგიები კი - მის იმანენტურობასა და ყველგანმყოფობას. როდესაც მართლმადიდებლები საღვთო ენერგიებზე საუბრობენ, ღვთისაგან ემანაციას არ გულისხმობენ, არც რაღაც ,,შუალედურს” ღმერთსა და ადამიანს შორის ან ,,რაღაც ნივთიერს”, ,,საჩუქარს”, რომელსაც ღმერთი გვაძლევს. პირიქით, ეს ენერგიები თვით ღმერთია თავისი მოქმედებითა და თვითგამოვლენით. როდესაც ადამიანმა იცის ან მონაწილეობს საღვთო ენერგიებში, მან ჭეშმარიტად იცის ანუ მონაწილეობს თვით ღმერთში, რამდენადაც ეს ქმნილებისთვისაა შესაძლებელი. მაგრამ ღმერთი ღმერთია და ჩვენ ვართ ადამიანები და ამიტომ არ შეგვიძლია ისევე ვფლობდეთ მას, როგორც ის გვფლობს ჩვენ.

არასწორი იქნებოდა გვეფიქრა, რომ ,,ენერგიები” რაღაც ,,ნივთიერია”, რომელსაც ღმერთი გვაძლევს, ასეთივე შეცდომა იქნებოდა ამ ენერგიების ღვთის ,,ნაწილად” მიჩნევა. ღმერთი არის მარტივი და დაუნაწევრებელი და არა აქვს ნაწილები. არსი აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც თითონ არის; ენერგიები აღნიშნავს მთლიან ღმერთს, როგორიც მოქმედებაშია. ღმერთი თავისი მთლიანობით სრულიად არის წარმოდგენილი მის ენერგიებში. ამგვარად, არსისა და ენერგიების განსხვავება საშუალებას გვაძლევს განვაცხადოთ, რომ მთლიანი ღმერთი მიუწვდომელია და ამავდროულად მთლიანმა ღმერთმა სიყვარულის გამო თავისი თავი ადამიანისათვის მისაწვდომი გახადა.

ღვთიურ არსსა და ღვთიურ ენერგიებს შორის ასეთი განსხვავების საფუძველზე შეგვიძლია დავადასტუროთ, რომ შესაძლებელია, ღმერთსა და კაცს შორის პირდაპირი მისტიკური ერთობა, რასაც ბერძენი მამები ადამიანის theosis-ს, მის ,,განღმრთობას” უწოდებენ. მაგრამ ამავე დროს გამოვრიცხავთ ამ ორს შორის რაიმე პანთეისტურ გაიგივებას, რადგან ადამიანი მონაწილეობს ღვთის ენერგიებში და არა არსში, მათ შორის არის ერთობა, მაგრამ არა შერევა ან აღრევა. თუმცა ღვთიურთან ,,გაერთიანებული” ადამიანი მაინც ადამიანად რჩება, ის ამ დროს კი არ შთაინთქმება ან ქრება, არამედ მასა და ღმერთს შორის მუდმივად არსებობს ,,მე-შენ” ურთიერთობა, როგორც პიროვნებისა პიროვნებასთან.

ასეთია ჩვენი ღმერთი: შეუცნობადი თავისი არსით და ამავე დროს შეცნობადი თავისი ენერგიებით; ის ყველაფერ იმის მიღმა და მაღლაა, რაც შეგვიძლია ვიფიქროთ და გამოვხატოთ მის შესახებ და მაინც, უფრო ახლოსაა ჩვენთან, ვიდრე ჩვენი საკუთარი გული. აპოფატიკური გზით ნამსხვრევებად ვაქცევთ ყველა კერპს ანუ გონებრივ წარმოდგენებს, რასაც მის შესახებ ვაყალიბებთ, რადგან ვიცით, რომ ეს ყველაფერი არ არის ღირსი მისი აღმატებული დიდებულებისა. ამავე დროს ჩვენი ლოცვითა და აქტიური ამქვეყნიური მსახურებით ყოველ წუთში აღმოვაჩენთ მის საღვთო ენერგიებს, მის უშუალო მყოფობას ყოველ პიროვნებაში და ყველაფერში, რაც ჩვენს ირგვლივაა. ყოველდღიურად, ყოველ საათში ვეხებით მას. როგორც ფრანსის ტომპსონმა თქვა: ჩვენ ,,არა ვართ უცხო მიწაზე”. ყველაფერი ჩვენს ირგვლივ ,,ჩინებული და საუცხოოა”:

ო, უხილავო სამყაროვ, ჩვენ გხედავთ შენ,
ო, მიუწვდომელო სამყაროვ, ჩვენ გეხებით შენ,
ო, შეუცნობადო სამყაროვ, ჩვენ გიცნობთ შენ
მოუხელთებელო, ჩვენ მოგიხელთებთ შენ.

იოანე სკოტ ერიუგენას სიტყვებით, ,,ყოველი ხილული თუ უხილავი ქმნილება ღვთის განცხადებაა”. ,,ქრისტიანია ის, ვინც საითაც არ უნდა იხედებოდეს, ყველგან ღმერთს ხედავს და მისით ხარობს”. უმიზეზოდ არ მიაწერდნენ პირველი ქრისტიანები ქრისტეს შემდეგ გამონათქვამს: ,,ასწიე ქვა და შენ მიპოვნი მე იქ; გაჭერი შეშა ორად და მე ვიქნები იქ”.

ეპისკოპოს კალისტე უეარის წიგნიდან
,,მართლმადიდებლობის გზა”
გამომცემელი: Crestwood, NY, SVS press, 1995

ინტერვიუ რუმინელ ფილოსოფოსსა და მწერალ ჰორია-რომან პატაპიევიჩთან

ლადო გოგიაშვილის თარგმანი

ჰორია-რომან პატაპიევიჩი დაიბადა 1957 წელს ბუქარესტში. დაამთავრა ბუქარესტის უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტი. დისერტაცია დაიცვა ამავე უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტზე - ,,ფიზიკის ფილოსოფიური წარმოდგენა პიერ დაჰემის მიხედვით”. 1994-96 წლებში იყო ფილოსოფიის ფაკულტეტის გერმანული კულტურის ცენტრის ხელმძღვანელი. 2005 წლიდან რუმინული კულტურის ინსტიტუტის პრეზიდენტია. გამოაქვეყნა მრავალი მხატვრული და ფილოსოფიური ნაწარმოები. მათ შორის:

,,პოლიტიკური საკითხები“ (რუმინულად). Bucharest: Humanitas Publishing House, 1996.

,,ახალი ადამიანი: თანამედროვეობის კრიტიკა იმ თვალსაზრისით, თუ რა დაიკარგა, როდესაც რაღაც მოვიგეთ“ (რუმინულად). Bucharest: Humanitas Publishing House, 2001.

,,ისრის საწინააღმდეგო მიმართულებით ფრენა“. Budapest, NewYork: Central Euopean University Press, 2003.

- ინტელექტუალურ წრეებში ერთმა პატივცემულმა ბერმა მისაყვედურა, რომ თავს ვარიდებდი პირდაპირი შეკითხვების დასმას ქრისტიანთა ცხოვრების ისეთ მხარეებზე, როგორიცაა ეკლესიაში სიარული, აღსარება, ზიარება და სხვა. რას ფიქრობთ, ასეთი შეკითხვები საჭირო და აუცილებელია, თუ ეს განეკუთვნება სულიერი გამოცდილების სფეროს, რაც საკმაოდ პირადულია?

- ვფიქრობ, ამ საკითხის ასე დაყენება არასწორია, რადგანაც ასახავს გარკვეულ იდეოლოგიურ მიმართულებას. ამ შეკითხვაზე პასუხი გულისხმობს შემდეგს: თქვენ ქრისტიანი ხართ, თუ ასრულებთ გარკვეულ მოვალეობებს: ა, ბ, გ და ა.შ. ჩნდება ერთგვარი არითმეტიკა ერთმანეთთან დაუკავშირებელი ,,ნიჭებისა”, ხოლო ის, რის გამოც მისდევ მის ,,წესებს”, სულ ცოტა, საეჭვოდ გეჩვენება. შესაბამისად, იყო ქრისტიანი, ნიშნავს დადიოდე ტაძარში, გყავდეს სულიერი მოძღვარი, ამბობდე აღსარებას, ეზიარებოდე და ა.შ. მოკლედ, საკუთარი თავი უნდა დაუმორჩილო გარე, მკაცრად შემოსაზღვრულ წესებს, რაც ნიშნავს რწმენის არსის განსაზღვრას ზემოთ ნახსენები არითმეტიკის თვალთახედვით. განა ასე არ იქცეოდა ფარისეველი? ის მკაცრად იცავდა კანონის ყველა მუხლს და, ყველა ,,მაგრამის” მიუხედავად, თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ნამდვილად იყო რელიგიის მიმდევარი. თუმცა პოვა თუ არა თავისი რწმენის შინაგანი ჭეშმარიტება, იგრძნო თუ არა თვით ღმერთის მყოფობა? როდესაც ვკითხულობ და ვაანალიზებ იგავს მეზვრისა და ფარისევლის შესახებ, ვხედავ, რომ ეს ასე არ იყო. ასე რომ, თუ მხედველობაში მივიღებთ შინაგან რეალობას, იყო ქრისტიანი, ნიშნავს რაღაც სხვას.

მსგავსი შეკითხვა შესაძლოა სრულიად უწყინარიც კი გვეჩვენოს მართლმადიდებელი სამღვდელოების საერთო უნდობლობის ფონზე ინტელექტუალების მიმართ. ეს დამოკიდებულება განსაკუთრებით კარგად გამოჩნდა სახელმწიფო ტელევიზიის ე.წ. ,,სულიერ” გადაცემებში: ანაფორიანი ადამიანები უხვად აფრქვევდნენ ფანატიკურ სიძულვილს თანამედროვეობის, ინტელექტუალების, ლიბერალური ეკონომიკის მიმართ. ხოლო მე ერთი იმათთაგანი, რომლებიც ეკლესიაში დადიან და ეზიარებიან, სრულიად ვამართლებ ამ ,,სასულიერო ვაჟბატონების” შიშებს. საკუთარ თავს ვთვლი თანამედროვე საზოგადოების ჭეშმარიტ ადეპტად და არ მჯერა რუმინეთის ბედნიერი მომავლისა ლიბერალური ეკონომიკის გარეშე. აგრეთვე ვარ გამოუსწორებელი ინდივიდუალისტი. ერთი სიტყვით, ყველასგან: სახელმწიფოსგან, სხვადასხვა დაწესებულებისა და ახლობლებისგან მოვითხოვ, მომეპყრან როგორც უნიკალურ, მუდმივ და განუმეორებელ პიროვნებას.

- თქვენი აზრით, რას ნიშნავს ,,ეკლესიაში ყოფნა” და მის გარეთ ყოფნა? ხომ არ ფიქრობთ, რომ ღმერთთან ნორმალური და სწორი დამოკიდებულება შესაძლებელია ეკლესიის გარეთაც?

- თუკი ეკლესია არის გარკვეული ინსტიტუტი მასთან კავშირში მყოფი სამღვდელოებით, რომლის აბრევიატურაც არის რმე (რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესია), ინსტიტუტი, რომელიც განსაკუთრებული, ხშირდ გროტესკული სახით მონაწილეობს ქვეყნის პლიტიკურ ცხოვრებაში, უნდა გამოვტყდე, ასეთ ეკლესიასთან საერთო მართლაც ცოტა მაქვს. ვცდილობ შორს ვიყო ყოველგვარი პოლიტიკისაგან, თუნდაც ის მკვდრეთით აღდგომილი იესო ქრისტეს სახელით ხორციელდებოდეს.

ხოლო თუკი ეკლესია საიდუმლოთა აღსრულების გარშემო გაერთიანებულ მორწმუნეთა ერთიანობაა, რომელიც აგრძელებს ტრადიციას და გვეუბნება: ყველაფერი, რასაც ვეხებით, ჰაერი, რომლითაც ვსუნთქავთ, ღმერთის მყოფობა, რომელსაც შევიგრძნობთ, სათავეს იღებს იმ დროიდან, როდესაც იესო ქრისტე დედამიწაზე დადიოდა, რასაკვირველია, მაშინ სწორედ ასეთი ეკლესიის წევრი ვარ. ვშიშობ, ჩვენს სამღვდელოებას მხედველობაში აქვს არა ეს ეკლესია. მაშ, რატომ განიცდიან ასე იმ ფაქტს, რომ ინტელექტუალები ფიქრობენ, მოქმედებენ და ღებულობენ გადაწყვეტილებებს ,,ეკლესიის გარეთ”? ეს ეკლესია, მხედველობაში მაქვს რმე, რომლისგანაც, გარკვეული აზრით, განცალკევებით ვცხოვრობ, მეჩვენება, რომ არის სრულიად პროფანული ორგანიზაცია, რომელსაც მხოლოდ და მხოლოდ რაღაც ფოლკლორული მიზეზებით ემსახურებიან და წარმოადგენენ განსაკუთრებულ ფორმებში გამოწყობილი ჩინოვნიკები.

ინტელექტუალებსა და რმეს შორის ურთიერთობების პრობლემა გასაგები გახდება, თუ დავაკვირდებით იმ დაძაბულობას, რომელიც არსებობს ინსტიტუციალურ ეკლესიასა და მის ჭეშმარიტ სულიერ ჰორიზონტს შორის. მე საკუთარ რწმენასა და ღმერთზე ველაპარაკები ერისკაც მეგობრებს, მაგრამ ანალოგიური საუბარი თითქმის შეუძლებელია სამღვდელოების უმრავლესობასთან, რადგანაც ისინი, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ჟარგონს, რომელსაც ხშირად იყენებენ და რისიც არაფერი ესმით, არასდროს ლაპარაკობენ რწმენასა და ცოცხალ ღმერთზე. მაგალითსაც მოვიყვან: მღვდელი, რომელიც მამაჩემის კუბოსთან ფსალმუნს კითხულობდა, ჩემთან მეტწილად ელექტრონული ტექნიკის მიღწევებსა და კულინარულ საიდუმლოებებს განიხილავდა. რასაკვირველია, რწმენასა და ღმერთზე ველაპარაკები ჩემს სულიერ მოძღვარს, რომელიც იშვიათი გამონაკლისია იმ სამღვდელოთა შორის, ვისაც ვიცნობ. ის ჭეშმარიტად უძღვნის საკუთარ თავს ღმერთს, გულწრფელად აღელვებს ჩემი სულის გადარჩენა. გარდა ამისა, გააჩნია განსაკუთრებული ნიჭი, რომელიც ასე უცხოა ჩვენი საეკლესიო წრეებისათვის - ტაქტის გრძნობა შეთავსებული ცოცხალ გონებასთან, იუმორსა და თანამოსაუბრის პატივისცემასთან.

იმ ინსტიტუტს, რომლის შესახებაც ვსაუბრობ, მართლაც რომ ჰქონდეს ღმეთთან ჭეშმარიტი კავშირი (რომელიც შეიძლება დავახასიათოთ პასკალის სიტყვებით: ”შენ არ დაიწყებდი ჩემს ძებნას, თუკი მომიპოვე”), მაშინ ნებისმიერი ნორმალური ადამიანისათვის ურთიერთობა ასეთ ინსტიტუტთან იქნებოდა არა მხოლოდ მნიშვნელოვანი, არამედ გადამწყვეტი. სინამდვილეში, თუ ვსაუბრობთ რეალური ეკლესიის, რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ, იმის გამო, რომ იგი თავისი ზრუნვის საკითხებს შორის არ განიხილავს სამყაროში ღმერთის მყოფობას ან არ მყოფობას, მასთან კავშირი არცთუ დიდ მნიშვნელობას იძენს, ეს უფრო პირადი დამოკიდებულების საკითხია.

- რა გაიმედებთ, როდესაც საუბარია რუმინეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის დღევანდელი მდგომარეობის შესახებ?

- სიხარულით ამავსო ახალგაზრდა მღვდლებთან შეხვედრებმა, რომელთაგან ბევრს 45 წელიც არ შესრულებია. მათ შორის აღმოჩდნენ ღირსეული, სულიერად გახსნილი ადამიანები, ეკლესიური თვითკმაყოფილების გარეშე, რომლებმაც მიაღწიეს ადამიანის სულის წვდომის რაღაც დონეს. მათმა გაცნობამ შეცვალა უარყოფითი დამოკიდებულება ანაფორიანებთან, რომლებიც ჩემთვის ყოველთვის იყვნენ ,,სქელკანიანები” და უგრძნობები. შესაძლოა, დღეს მომსწრენი ვიყოთ ახალი, უაღრესად მნიშვნელოვანი, გულის კულტურის წარმოშობისა.

- თვლით, რომ ინტელექტუალის შეხვედრა ღმერთთან (,,ეკლესიაში” მისი შესვლა) თავისთავად რთულია? ცოდნა ხომ არ უშლის ხელს მის ,,მოქცევას”?

- შეხვედრა არ არის თავისთავად რთული, მოთხოვნილებებია სხვა. რუმინული ინტელიგენციის ზოგიერთი წარმომადგენლის მოსაზრებების მიუხედავად, ცოტა ხნის წინ ტელევიზიით რომ ისმოდა, ვფიქრობ, მათ არ ძალუძთ განიცადონ საკუთარი რწმენა ისევე, როგორც ეს შეუძლია კეთილმორწმუნე გლეხს. რომლებიც ამას ამტკიცებენ, იმათაც კი არ სჯერათ. გლეხებს თავიანთი კულტურული ჰორიზონტი და მოთხოვნილებები აქვთ, ინტელიგენტებს - თავიანთი. მაგალითად, ინტელექტუალს ესთეტიკური გემოვნება გაცილებით მახვილი აქვს, ვიდრე საშუალო გონებრივი შესაძლებლობის ადამიანს.

- თქვენი აზრით, როგორი უნდა იყოს მოწმობა მართლმადიდებლური რწმენის შესახებ?

- მართლმადიდებლობამ უნდა წარმოაჩინოს და დაამოწმოოს საკუთარი თავი სამყაროში ყოველი ჩვენგანის ქმედითი მყოფობით. თუ ამ ცოცხალ, ენერგიულ მყოფობას ექნება უნარი წარმოაჩინოს სიკეთე, თვითგანდგომა და შეამციროს ნერვულობა საზოგადოებაში, მაშინ ვიტყვი, რომ მოწმობის ნაწილი უკვე შესრულებულია. პირადად მე ვფიქრობ, რომ დღეს არცთუ მნიშვნელოვანია დოგმატურ კამათში ჩართვა. კერძოდ, საუბრები ფილიოკვეს შესახებ, ჩემი აზრით, არ შეესაბამება მართლმადიდებლობისათვის დამახასიათებელ სიყვარულსა და დიდსულოვნებას. იდეალში მართლმადიდებლობა ცხოვრების განსაკუთრებული წესი, სამყაროს აღქმისა და მასში არსებობის ხერხი, ყოფიერებასთან დამოკიდებულებაა. ცოტაოდენი სხვაობაა კათოლიციზმთან, აქ იურიდიული ფაქტორია მნიშვნელოვანი; გავბედავ და ვიტყვი: მართლმადიდებლობა უფრო სულში მყოფობის ცოცხალი ცდაა (განსაკუთრებით მინდა ხაზი გავუსვა, რომ აქ საუბარია ყურადღების გამახვილების შესახებ ზოგიერთ საკითხზე და არა რაიმე გარკვეულ დაპირისპირებაზე).

მე, მონათლულ მართლმადიდებელს, წარმოდგენა არ მქონდა, რა არის მართლმადიდებლობა (თუმცა კარგად ვიცოდი, რას ნიშნავს გწამდეს იესო ქრისტე და მისი აღდგომა) იმ დღემდე, როდესაც ავედი მთაზე, სიხასტრიის მონასტერში. სწორედ აქ ვიგრძენი მამა პაისი ველიჩკოვსკის ცოცხალი, ხილული და ამავე დროს შეუმჩნეველი მყოფობა, რომელმაც დამანახვა მართლმადიდებლობის მთელი სიღრმე და შევიგრძენი არა სიტყვებისა და მსჯელობის წყალობით, არამედ, გავბედავ და ვიტყვი, შეგრძნების ყველა ორგანოთი, რამაც საშუალება მომცა გამეგო სიტყვები ,,მარადიულ ცხოვრებაში აღდგინებაზე.” ამიტომაც, ჩემი აზრით, მნიშვნელოვანია მოწმობა რწმენის შესახებ, მაგრამ ამავე დროს გარკვეულ თავშეკავებას ვიჩენ სამღვდელოების რიტორიკისა და საეკლესიო ლოზუნგების მიმართ.

- 1995 წელს ბუქარესტში, რუმინელ სტუდენტებთან შეხვედრისას ცნობილი ბერძენი ქრისტიანი მოაზროვნე ქრისტოს იანარასი ამტკიცებდა, თომა აკვინელის შედარება გრიგოლ პალამასთან იგივეა, რომ პირველკლასელი შეადარო უნივერსიტეტის კურსდამთავრებულსო. რასაკვირველია, იანარასმა განგებ შესძინა საკუთარ გამონათქვამებს პროვოკაციული ფორმა. რა დამოკიდებულება გაქვთ მსგავსი მტკიცებების მიმართ?

- იანარასი ამის თაობაზე საუბრობს ფილოსოფიისა და კულტურის თვალსაზრისით და თავს იკავებს სულიერი თვალსაზრისით მსჯელობისაგან. შევეცდები გავაკეთო იგივე, ფილოსოფიური მიდგომის გამოყენებით. მეჩვენება, რომ იანარასის მტკიცება უბრალოდ უგუნურია. ის შეიძლება ჩავაყენოთ ერთ რიგში შემდეგ მტკიცებებთან: მტკიცებები იმის შესახებ, რომ სარტრი იყო უარყოფის უდიდესი თეოლოგი, ან იმის შესახებ, რომ შუა საუკუნეების ლათინური ეკლესია იყო ტოტალიტარული და ამიტომ კათოლიციზმი დასავლეთის ისტორიაში ტოტალიტარიზმის პირველი გამოვლინებაა (კათოლიციზმის გაცოფებული ლანძღვა-გინება მებრძოლი მართლმადიდებლობის ძველი და სულელური ჩვეულებაა).

რაც შეეხება გრიგოლ პალამასა და თომა აკვინელის შედარებას იანარასის მიხედვით, მე აქ ვხედავ მართლმადიდებლებში საკმაოდ გავრცელებული ,,ევოლუციონიზმის” უკრიტიკო კონცეფციის კვალს. პალამა ,,კარგია” იმიტომ, რომ ,,შემოიტანა” ცნება ,,შეუქმნელი ენერგიების” შესახებ, ხოლო ,,საწყალი” თომა უძლური აღმოჩნდა განეჭვრიტა ასეთი მარტივი საგნები. აქ ,,შეუქმნელი ენერგიები” მებრძოლი მართლმადიდებლობის ერთგვარი საიდუმლო იარაღია კათოლიციზმის წინააღმდეგ. ჩემი აზრით, ორივე წმინდანის მიერ თეორიული სიახლეების შემოტანის საკითხი შეიძლება გაცილებით მშვიდად გადაწყდეს, თუ ამ საკითხებს განვიხილავთ ისტორიული თვალსაზრისით და გავათავისუფლებთ ყოველგვარი იდეოლოგიისაგან.

როგორც ცნობილია, სწავლება ,,შეუქმნელი ენერგიების” შესახებ გრიგოლ პალამამ შეიმუშავა XIV საუკუნეში ვარლაამთან პოლემიკისას ისიქასტური ლოცვის გამო (ნუ დაგვავიწყდება, რომ ქრისტიანული რწმენის ყველა დიდი ჭეშმარიტება გამოჩინდა საჭიროების შესაბამისად - თეოლოგიური კამათისას). ის, რაც იშვებოდა ასეთი მწვავე კამათის ცეცხლში, აღმოსავლური სულიერი ტრადიციის ,,თეოლოგალური რეალიზმის” განსაკუთრებული ყურადღების საგანი გახდა. ცოცხალი ღმერთი - როგორც აბსოლუტური ტრანსცენდენტობა, მიუწვდომელი, გადმოუცემელი და ამავე დროს - ქმნილების განღმრთობა (თეოზისი). რადგან ,,განღრმთობა” არ არის მხოლოდ ,,გამომწვევი მეტაფორა” (ისე, როგორც თავის დროზე განსაზღვრა ერთმა საღვთისმეტყველო მიმართულებამ). პარადოქსი ჩადებული იყო თვით ,,შეუქმნელი ენერგიების” (ან მადლის) წარმოდგენაში. აქ, პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია ღმერთის ჭვრეტა (გნებავთ, ,,კონცეფცია”): თავისი რაობით მიუწვდომელი და შეუცნობელი, ის რეალურად აცხადებს საკუთარ თავს თავის ,,შეუქმნელ ენერგიებში” (განსხვავებული, მაგრამ განუყოფელი ღვთაებრივ არსში)

თუ კი გრიგოლ პალამამ, რომელიც აღმოსავლეთის სულის ერთგული იყო, ეს პრობლემატიკა (ისევე, როგორც მის ფუძეში ჩადებული საიდუმლო) ,,ღმერთის მხარეს” - a parte Dei - განათავსა, ხოლო თომა აკვინელმა, რომელიც მშფოთვარე, ცვალებადი ლათინური სამყაროს ცენტრში იმყოფებოდა, პალამამდე დაახლოებით ერთი საუკუნით ადრე ასევე თამამად განიხილა ტრანსცენდენტობის ეს აღმოუფხვრელი პარადოქსი - ვერაფრამდე დაყვანებადი, მაგრამ იმავე დროს ღია თანაზიარებისთვის. მის მიერ შემოთავაზებული სინთეზი სრულად შეესაბამებოდა ახალ ფილოსოფიურ ენას, რომელიც იმ დროს ვითარდებოდა (და რომლის დანიშნულება აგრეთვე იყო საუკუნეების განმავლობასი გაემდიდრებინა მარად ცვალებადი ადამიანის forma mentis).

ადამიანსა და ღმერთს შორის ურთიერთობების საკითხის გადაწყვეტისას ლათინი მასწავლებელი ადამიანის a parte hominis მხარეს იკავებს: ის იკვლევს ადამიანის გონს (mens, intellectus), როგორც საღვთო მადლის დატევის უნარის მქონეს. (აქვე გავიხსენოთ ლათინური დასავლეთის მიერ შექმნილი ბრწყინვალე ლაპიდარული ფორმულა: ღმერთი შეიცნობა totum sed non totaliter - ტოტალურად ,,სრულად” და არა ტოტალიტარულად ,,არა მთლიანად”).

გრიგოლ პალამა და თომა აკვინელი თითქმის ერთნაირ პრობლემებს იკვლევდნენ (უფრო სწორად, ერთი და იმავე საიდუმლოს პრობლემატურ ასპექტებს) და არ შიძლება მათი დასკვნების პოლემიკური დაპირისპირება.

- მორწმუნე ინტელექტუალის თვალსაზრისით, რას ელით თანამედროვე ღვთისმეტყველებისაგან?

- ვისურვებდი, რომ თეოლოგებმა ძალზე სერიოზულად მიიღონ თანამედროვეობის გამოწვევა, ანუ გამოიკვლიონ რეალობა ათეისტური საზოგადოებისა, რომლის წევრებიც არიან სხვადასხვა კონფესიის ქრისტიანები. კარგი იქნებოდა მოგვესმინა ჭკვიანი და კომპეტენტური ღვთისმეტყველის აზრი ჰიპერსივრცეზე, მენტალურ სივრცესა და შესაძლო სამყაროებზე, აგრეთვე მსჯელობა იესო ქრისტეს ყოველდღიური აღქმის შესახებ. მინდა თანამედროვე ენაზე მესაუბრებოდნენ სულიერ გამოცდილებაზე, რათა შევძლო გავიგო თანამედროვეობის აზრი, რატომ იწვევს მსოფლიოს ცვლილება მის სეკულარიზაციას, რა გველის მომავალში ... როგორც წესი, ძალზე ძნელია, თითქმის შეუძლებელია ჩვენს თეოლოგებთან ასეთ საკითხებზე მსჯელობა.

და მაინც, ზოგიერთი კათოლიკე და პროტესტანტი თეოლოგი მუშაობს ამ პრობლემებზე. ამას წინათ გავეცანი სტატიების ციკლს, რომელთა ავტორები იყვნენ ცნობილი ფიზიკოსი ფრანკ ტიპლერი და პროტესტანტი თეოლოგი ვოლფჰარტ პანენბერგი, რომელიც ადრე მეცნიერებით იყო დაკავებული და შესწევს უნარი მისი შეფასებისა. შესაძლოა შემედაონ, რომ ეს არ არის თეოლოგიის ძირითადი ამოცანა. იმისათვის, რომ რეალურად იყოს შემოქმედი, თეოლოგიამ თავის ინტერესთა სფეროში უნდა მოაქციოს აწმყო და არ უნდა იყოს მიქცეული მხოლოდ წარსულში. სხვაგვარად იქმნება შთაბეჭდილება, რომ ქრისტიანობა დაბრმავებულია საკუთარი აბსოლუტური ტრიუმფით, ისიც თავისი ისტორიის მხოლოდ ერთ მომენტში, ყბადაღებულ შუასაუკუნეებში და იგი დღესაც ნოსტალგიაშია ,,საკუთარ თავთან' დაბრუნების მოლოდინში.

- რა როლს თამაშობს თქვენს ცხოვრებაში სულიერი მოძღვარი?

- არ ვიცი, როგორი იყო სულიერი მოძღვრების როლი ისტორიაში. ვფიქრობ, ჭეშმარიტი სულიერი მოძღვრის ცხოვრება ჰგავს ჭეშმარიტი მონარქის ცხოვრებას არეულობის დროს: იგი ჩრდილშია, იმალება. ჩემს სულიერ მოძღვარს ძალუძს სერიოზულად შეცვალოს ჩემი ცხოვრება. მაგრამ ჩვენი ურთიერთობა საიდუმლოა, რომლის შესახებაც ვიცით მხოლოდ ჩვენ ორმა და კიდევ იმან, ვისი სახელითაც ვხვდებით ერთმანეთს. ჩემი აზრით, ჭეშმარიტი მოძღვარი დაკავებული უნდა იყოს ფუნდამენტური პრობლემებით. პირველ ყოვლისა, უმნიშვნელოვანესია, მოძღვარს ესმოდეს საით მიჰყავს სამწყსო. ამის გარდა, უნდა ფლობდეს გამჭრიახ გონებას, იყოს განათლებული, გულისხმიერი და ცოცხალი. დაბოლოს, მნიშვნელოვანია, მოძღვარი თავის მოწაფეში ხედავდეს უნიკალურ, განუმეორებელ პიროვნებას. მაგრამ ყველაზე ძვირფასი ასეთი მოძღვრის პოვნაა. ბევრ ადამიანს მთელი ცხოვრების განმავლობაში არ აქვს საშუალება იპოვოს ჭეშმარიტი მოძღვარი. ამაში დამნაშავეა არა ღმერთი, არამედ ეკლესია.

- რამდენად გაღელვებთ კანონიკური და დოგმატური სიღრმეები? ინტელექტუალი, რომელიც დაინტერესებულია თეოლოგიური პრობლემებით, უნდა ეწეოდეს თუ არა ამ საკითხების განმარტებას?

- არ შემიძლია ვთქვა, რომ მაინცდამაინც დაინტერესებული ვარ ასეთი სახის პრობლემებით. ჩემი აზრით, მხოლოდ მათ, რომელთაც აქვთ განღრმთობის გამოცდილება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, თითქმის არავის, აქვთ უფლება გამოთქვან აზრი ასეთ თემებზე. ვფიქრობ, ვისაც ერთხელ მაინც ,,მიეცა” გამოეცადა ღმერთის თანამყოფობა, აღარასოდეს დაკავდება მსგავსი საკითხებით. გავიხსენოთ, რა შეემთხვა თომა აკვინელს: 1273 წლის დეკემბერში, ლიტურგიის დროს გამოცხადების შემდეგ, მან უეცრად შეწყვიტა მუშაობა ,,Summa theologiae”-ს მესამე თავზე და თავის მდივანს უთხრა: ,,ყველაფერი, რაც აქამდე დავწერე, არაფერია იმასთან შედარებით, რაც მე გამეხსნა და ვნახე”. სამი თვის შემდეგ წმინდა თომა აკვინელი გარდაიცვალა ისე, რომ აღარ გაუგრძელებია შეწყვეტილი შრომა.

სხვა მხრივ, აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, ინტელექტუალები უნდა მსჯელობდნენ დოგმატურ საკითხებზე, ვინაიდან დოგმატებიც ღმერთის უწყებაა, მხოლოდ მისი მომავალი ბედისა და კულტურის კონტექსტში. იქ, სადაც არსებობს კულტურა, უნდა იყოს თეოლოგიური მსჯელობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში ყველაფერი მკვდარია ან მალე მოკვდება... …საკმარისია გავიხსენოთ, რომ თეოლოგიურ მტკიცებებს ადგილი აქვს კულტურული ან ისტორიული ველის შიგნით, ანუ მეტაფორულად. დოგმატები ისტორიის არსია, მაშინ როდესაც ღვთაებრივი რეალობა ასეთს არ წარმოადგენს.

- რა გზით შეუძლია თანამედროვე ადამიანს მიაღწიოს ,,ფილოკალიის” სულიერ სიმაღლეს ისე, რომ არ იყოს შემოფარგლული ამ ტექსტების, როგორც მხოლოდ კულტურის ძეგლების, კითხვით?

- მხოლოდ ლოცვით. სცადოს წაკითხულის განხორციელება. სულის ყველა აქტი წარმოჩინდება სხეულის გარდაქმნაში. იკითხო ,,ფილოკალია”, როგორც მხოლოდ კულტურის ძეგლი, უნაყოფოა. ,,ფილოკალიის” მიზანია შეცვალოს სხეული. სხვაგვარად, უჩინარი და იმავე დროს რეალური გამოვლინება სულისა. სიცოცხლის დამამკვიდრებელი ლოცვის - ბობოქარი და ამოუწურავი წყაროს გამონთავისუფლება.

- თუ კი მოხდა ისე, რომ რაღაც დროით სრულ მარტოობაში უნდა დარჩეთ და მოგეცათ საშუალება თან იქონიოთ მხოლოდ სამი წიგნი, სამი ნახატი და სამი მუსიკალური ნაწარმოების ჩანაწერი, რას აირჩევდით?

- თუკი ეს სამუდამოდ იქნებოდა, მაშინ განსაზღვრულად, იმ წუთას ჩემთვის არ იარსებებდნენ არც ადამიანები და არც კულტურა. მაშინ მთელი სიმკაცრით ვამბობ, ჩემსა და ღმერთ შორის არავინ იქნებოდა. ეს იქნებოდა გაცილებით რადიკალური, ვიდრე ბერ-მონაზვნობაა. კულტურის გაქრობა - სხვა სიტყვებით, მოყვასის გაქრობა - არ შეიძლება მოხდეს უბრალო იზოლაციის შედეგად, როგორც მხოლოდ გაუცხოების შედეგი. ადამიანს არ შეუძლია მიუახლოვდეს ღმერთს ისე, რომ გზიდან საკუთარი სურვილით ჩამოიშოროს სხვა ადამიანები, რომლებიც ბუნებრივად და გარდაუვლად მოქცეულნი არიან უფალსა და მის საკუთარ სულს შორის. მაგრამ თუ თქვენ აღმოჩნდით უკაცრიელ კუნძულზე და აღარ გაქვთ უკან დაბრუნების იმედი, ან უბრალოდ რომ ვთქვათ, თქვენ აღმოჩდით პლანეტის უკანასკნელი მცხოვრები, მაშინ ეს განსაკუთრებული გამოცდილება ნამდვილად იქნებოდა რეალიზებული. ამას კი არავის ვუსურვებ. ასეთ შემთხვევაში აღარ დამჭირდება არც ერთი წიგნი, ბიბლიაც კი აღარ გამომადგება. აღარ ვიქნები ადამიანი, ვინაიდან ადამიანობა არის ჩემი პასუხი მოყვასის გვერდით მყოფობაზე, რომელიც მოიაზრებს ღმერთის თანამყოფობას.

- როგორ თვლით, რამდენად საჭიროა დღეს შეკრული და კარგად ორგანიზებული სულიერი მოძრაობა, რომელიც მოწოდებული იქნება გამოაფხიზლოს მთვლემარე გონებები და რეალიზაცია გაუკეთოს ფარულ ადამიანურ შესაძლებლობებს? რა უნდა გაკეთდეს იმისათვის, რომ ასეთი მოძრაობა იყოს ეფექტური, როგორც სულიერების სოციალური გამოხატულება?

- ვფიქრობ, ასეთი მოძრაობა აუცილებელია. ჩემი აზრით, სრულიად საკმარისია ისც, რაც უშუალოდ არის დაკავშირებული სიცოცხლესთან და გამოხატულებას პოულობს სიცოცხლის ულმობელი სვლის წყალობით.

თუკი ადამიანი გააფთრებით ცდილობს წინ აღუდგეს ცხოვრების ბუნებრივობას, რადაც არ უნდა დაუჯდეს აღასრულოს თავისი ილუზიები, მისცეს გასაქანი ფანტაზმებს, დაფაროს საკუთარი უსუსურობა და იმავდროულად დაიკმაყოფილოს აუტანლობისა და ნგრევის წყურვილი - ყველაფერ ამას აქვს ერთადერთი მიზანი: აჩვენოს საკუთარი ძალა მათ, რომელთაც არ სურთ მისი უპირატესობის აღიარება. ეს არის ყველაზე საშიში და არ მინდა ამას შევუწყო ხელი. ნებისმიერი ,,განახლების მოძრაობა”, რომელიც უგულებელყოფს ადამიანის არსებობის ბუნებრივ საზღვრებს ანუ ცხოვრების უშუალო საზომებს, განწირულია დაუბრუნდეს დიდი ხნის წინ დავიწყებულ ძალადობასა და ფუნდამენტალიზმს. შეუძლებელია იძულებით, ძალადობით ჭეშმარიტი სიკეთის კეთება.

ჩვენი საზოგადოების პოლიტიკური აქტივობის ტიპური და იმავდროულად უხერხული ფორმები დაეფუძნა მართლმადიდებლობას, რომელიც გაგებული იყო როგორც იდეოლოგია და გამოხატულება პოვა ლეგიონერთა მოძრაობაში. ამან კი მიგვიყვანა პოლიტიკური მკვლელობის რელიგიურ და ეთნიკურ გამართლებამდე. უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვილოცოთ და მივაღწიოთ იმას, რომ სამღვდელოება გახდეს ღირსი თავისი ძირითადი მოწოდებისა. რათა ერისკაცთა ერთობამ, ბოლოს და ბოლოს, მიიღოს გააზრებული ფორმები და აღიარონ როგორც ცოცხალი, ძმური გრძნობა. მაშინ ისღა დაგვრჩება, აღმოვფხვრათ პრობლემები, რომელთაც წავაწყდებით ამ ჭეშმარიტ, ცოცხალ, მოყვასის წყალობით არსებულ თანამეგობრობაში. აი, რა შიძლება ჩაითვალოს ,,რელიგიურობის” გამოხატულებად. მესმის, რომ ეს ყოველივე ძნელი განსახორციელებელია. გაცილებით ადვილია რაღაც ,,მესიანისტური მოძრაობის” შექმნა.

ესაუბრა კოსტიონ ნიკოლესკუ

გამოქვეყნებულია ფრანგულ
მართლმადიდებლურ ჟურნალში
,,Contacts”, 1997, №179.

მიტროპოლიტი იოანე პელუში
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

არქიმანდრიტი იოანე პელუში ალბანეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სინოდის წევრი და კორჩას ეპარქიის მღვდელმთავარი 1998 წელს გახდა. მანამდე ის ალბანეთის ეკლესიის სასულიერო აკადემიაში რექტორის თანაშემწე და პედაგოგი იყო.

მიტროპოლიტი იოანე ერთ-ერთი იმ მცირეთაგანა, ვინც ქრისტე და მისი ეკლესია, კომუნისტების 23-წლიანი ანტირელიგიური ბატონობის პერიოდში აღმოაჩინა. ის ფარულად მონათლა მამა კოსმა ქირჯომ, რაც ორივესთვის ძალიან სარისკო იყო.

თორმეტი წლის განმავლობაში მიტროპოლიტი იოანე, ერისკაცობაში ფატმირი (რაც ნიშნავს ,,კეთილი მიზანი”) მუშაობდა ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში და ზრუნავდა ფსიქიურად დაავადებულებზე ამ პერიოდში მას შესთავაზეს სამედიცინო განათლების მისაღებად რუსეთში გამგზავრება, რაზეც ის არ დათანხმდა.

მიტროპოლიტმა იოანემ ერთი წელი იტალიაში გაატარა როგორც პოლიტიკურმა დევნილმა. 1992 წელს გაემგზავრა ამერიკაში, სადაც ბოსტონის წმ. ჯვრის საღვთისმეტყველო სემინარიის დასრულების შემდეგ მაგისტრის ხარისხი მიიღო. ამის შემდეგ მან ალბანეთში დაბრუნება არჩია და 1994 წელს სრულიად ალბანეთის მთავარეპისკოპოსმა ანასტასიოსმა დიაკონად დაასხა ხელი. რამდენიმე თვის შემდეგ კი სამღვდელო ხელდასხმაც მიიღო.

კორჩას ეპარქიაში რამდენიმე ეკლესია სამანქანო გზით მიუდგომელია. მიტროპოლიტი იოანე, მღვდელ ილია კოტნანთან ერთად ცხენზე ამხედრებული გაემგზავრა ერთ-ერთ მათგანში, სადაც სასულიერო პირიის არ არის დანიშნული, წირვის აღსრულებლად. მისი მაღალყოვლადუსამღვდელოესობა სერვანტესის შემოქმედების დიდი თაყვანისმცემელია და თავისი მოგზაურობის შესახებ თქვა: ,,ჩვენ ვიყავით როგორც დონ კიხოტი და სანჩო პანსა.”

21-ე საუკუნე გლობალიზაციით, ახალი ტექნოლოგიებით, ტრადიციული ფასეულობების დაკარგვითა და კულტურული და რელიგიური პლურალიზმით მრავალი სიძნელის წინაშე აყენებს კაცობრიობას. უეჭველია, რომ მართლმადიდებელი ეკლესიაც ვერ აუვლის გვერდს ამ სირთულეებს. მან არა მხოლოდ თავი უნდა დაიცვას, არამედ იპოვოს პრობლემის გადაჭრის ორიგინალური და შემოქმედებითი გზები, რაც მისი გლობალური პასუხისმგებლობის ნაწილია. ამაში ის უნდა დაეყრდნოს ეკლესიის დოგმატებს, ისტორიას, მდიდარ ტრადიციას და ამასთანავე უნდა იყოს მუდმივად შემოქმედებითი, ცოცხალი ორგანიზმი, სულიწმინდის მიერ განმტკიცებული და განათლებული.

სამწუხაროდ, მართლმადიდებელ ეკლესიას ხშირად მისი წევრებიც კი განიხილავენ და აფასებენ გასული ორი საუკუნის ისტორიის მიხედვით, რაც ნიშნავს, რომ მათი აზრით, ეკლესია მჭიდროდაა დაკავშირებული მხოლოდ ერთ კულტურასთან, სპეციფიკურ გეოგრაფიულ ადგილმდებარეობასთან და მხოლოდ წარსულითაა დაინტერესებული. მართლმადიდებელი ეკლესიის მხოლოდ ასეთი კუთხით ხედვამ დიდად დააზიანა (რაც დიდი უსამართლობაა) მისი მდიდარი ტრადიცია.

სინამდვილეში ისტორიულად მართლმადიდებელი ეკლესია იშვა, განვითარდა და არსებობს ეკუმენურ და პლურალისტურ გარემოში. რომის იმპერიასა და მოგვიანებით ბიზანტიის იმპერიაში (ოტომანთა იმპერიის პერიოდის ჩათვლით) ეკუმენიზმი და გლობალიზაცია ჩვეულებრივი მოვლენა იყო. მართლმადიდებელ ეკლესიას გლობალური მისია ჰქონდა არა მხოლოდ დოგმატური თვალსაზრისით, არამედ როგორც გლობალური და ეკუმენური გაერთიანების წევრს. ბალკანეთის ნახევარკუნძულზე, სადაც მართლმადიდებლების დიდი ნაწილი იყო თავმოყრილი, ხალხი თანამეგობრობაში ცხოვრობდა და მჭიდრო ურთიერთობა ჰქონდათ. ამას ემატებოდა კულტურული და კომერციული კავშირები ევროპის დანარჩენ ნაწილთან, აფრიკასა და აზიასთან. წმ. კოზმას ქადაგებამდე ბალკანეთის მოსახლეობის თვითშეგნება გლობალური და ეკუმენური იყო. უფრო მეტიც, უფრო გვიანდელ პერიოდშიც კი, თუკი ვინმეს ჰკითხავდნენ ვინაობას, ის ჯერ უპასუხებდა, რომ იყო ქრისტიანი. მხოლოდ მესამე თუ მეოთხე შეკითხვის შემდეგ შეიძლება დაესახელებინა თავისი ეროვნება. ხალხი საკუთარ ვინაობას სარწმუნოებრივი კუთხით განიხილავდა. სიტყვები ,,ელინი” და ,,თურქი” სარწმუნოების აღმნიშვნელი იყო და არა ეროვნებისა.

ნაციონალიზმი და ვიწრო ეთნიკური თვითშეგნება სიახლეა ბალკანეთის მართლმადიდებლებისათვის და მჭიდროდაა დაკავშირებული მე-19 საუკუნის ინტელიგენციაში ნაციონალისტური იდეების გაჩენასთან. მათთვის ეკლესია იყო მხოლოდ საშუალება თავიანთი მიზნების განსახორციელებლად. სამწუხაროდ, დღესაც ასეა. ნაციონალისტური მოძრაობის გაჩენას ეკლესია ენთუზიაზმით არ შეხვედრია, რადგან იგრძნო, რომ ის არ შეესაბამებოდა მართლმადიდებლობის საყოველთაო ბუნებას. მაგრამ მას, როგორც მამა იოანე მეიენდორფი წერს, ,,აშკარად აკლდა ინტელექტუალური ძალა, საღვთისმეტყველო განსჯის უნარი და ინსტიტუციონალური სტრუქტურები, რომელთაც შეეძლოთ განედევნათ ნაციონალისტური რევოლუციის დემონები... ასე რომ პატრიარქები, ეპისკოპოსები და სამღვდელოება ხან ენთუზიაზმით, ხან კი იძულებით შეუერთდნენ წამლეკავ ნაციონალისტურ მოძრაობას, პირდაპირ ჩაებნენ მის პოლიტიკურ წარმატებაში, მაგრამ უფრო სახიფათო ის იყო, რომ მიიღეს მისი იდეოლოგია.”

ახალი იდეები, ნაციონალური შეგნების გამოღვიძება დაეხმარა ბალკანეთის მართლმადიდებელ ხალხს თურქეთის უღლისაგან გათავისუფლებაში. ეკლესია, რომელიც თავის ხალხს ეხმარებოდა ამ ბრძოლაში, სულ უფრო ეთნიკური ხასიათის ხდებოდა. ერთი რელიგიის არსებობის გამო სარწმუნოება და ერი გადაეჯაჭვა და განურჩეველი გახდა ერთმანეთისაგან, მოხდა კატეგორიების ერთმანეთში არევა. ნაციონალიზმი, რომელიც თავიდან გამათავისუფლებელი ძალა იყო, დაყოფისა და სიძულვილის სტიმული გახდა: ყველა ყველას წინააღმდეგ. უფრო მეტიც, ნაციონალიზმი მიმართული იყო არა მხოლოდ სხვა რელიგიის წარმომადგენელთა, არამედ იმავე სარწმუნოების მქონეთა წინააღმდეგაც. უფლებები, რომელთაც თითოეული ერი მოითხოვდა, ურთიერთგამომრიცხავი იყო და ამას შედეგად მოჰყვა მუდმივი ეთნიკური კონფლიქტები. ბალკანეთში, ისევე როგორც ევროპის ნებისმიერ ნაწილში, ნაციონალიზმი, რომელიც იშვა როგორც გამათავისუფლებელი ძალა, მსოფლიო პატრიარქ ბართლომეოსის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ,,გადაიქცა ორლესულ მახვილად; ტირანების ხელში ის დესტრუქციული ძალაა, რომელმაც კაცობრიობის ისტორიაში მოსპო 75 მილიონი ადამიანი 1914 წლიდან 1945 წლამდე. ჩვენ უნდა ვკითხოთ ჩვენს თავს თამამად და გულახდილად: ხომ არ არის დრო ლაგამი ამოვდოთ ნაციონალიზმის გადამეტებულ გამოვლინებებს?”

კომუნისტური რეჟიმის რღვევის მერე ინსტიტუციონალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ნგრევასა და ზნეობრივ და სულიერ ვაკუუმში, რომელიც შედეგად მოჰყვა მას, ექსტრემალურმა ნაციონალიზმა ნოყიერი ნიადაგი იპოვა. სხვადასხვა პოლიტიკურმა ჯგუფმა თავისი პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად სცადა გამოეყენებინა ნაციონალური და რელიგიური გრძნობები და ამგვარად შექმნა სიძულვილის, დაბნეულობისა და ტანჯვის ღრმა მორევი. ძლიერი სიძულვილი, რომელიც კლასობრივი ბრძოლისათვის იყო დამახასიათებელი, შეიცვალა სხვა, ეთნიკური სიძულვილით.. საინტერესოა აღინიშნოს, რომ ექსტრემალური ნაციონალისტების რიგები უმეტესწილად შეივსო იავე ხალხით, რომლებიც კლასობრივ სიძილვილს აჩაღებდნენ. ხანდახან ისინი ცდილობდნენ თავიანთი ომებისათვის რელიგიური ხასიათი მიეცათ, რითაც უნდოდათ გამოეყენებინათ ის ძლიერი ემოციები, რომლებიც ღვივდება მაშინ, როდესაც ადამიანები დარწმუნებული არიან, რომ მათი რელიგია საფრთხეშია. მრავალმა ბალკანელმა ამ ომებს ირონიულად ,,ათეისტების რელიგიური ომები” უწოდა.

ასე რომ ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სირთულე, რომელიც იდგა და ახლაც დგას მართლმადიდებელი ეკლესიის წინაშე, ეთნიკური კონფლიქტების მიმართ მისი დამოკიდებულებაა. გასულ ათწლეულში ამ სირთულის გადაწყვეტის საჭიროება სულ უფრო გადაუდებელი გახდა, რადგან სისხლიანი კონფლიქტები მოხდა ბალკანეთსა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, სადაც მოსახლეობის უმრავლესობა მართლმადიდებელია. ამ კრიზისის დროს მართლმადიდებელი ეკლესია ხანგრძლივი დევნილობის გამო სუსტი და მოუმზადებელი იყო. ზოგიერთ შემთხვევაში თვითონ აღმოჩნდა ამ კონფლიქტებში ჩათრეული. ამჟამად სიტუაცია უფრო გამწვავებულია, რადგან ეროვნულ - გამათავისუფლებელი ენთუზიაზმი, რის გამოც ჩაერთო ეკლესია ამ მოძრაობაში, უკიდურესი ეროვნული სიძულვილით შეიცვალა.

უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს რთული საკითხია და მისი მარტივად და ზედაპირულად განსჯა არ შეიძლება, რადგან ეკლესია შედგება არა მხოლოდ საეკლესიო იერარქიისა და აქტიური მორწმუნეებისაგან, რომლებიც სარწმუნოებრივი გამოცდილების სხვადასხვა დონეზე არიან, არამედ მრავალი ნომინალური მართლმადიდებლისაგანაც.

ეკლესიის, ერისა და ომის მართლმადიდებლური გაგება

ურთიერთობა ეკლესიასა და ერს შორის რთულია და ისინი ერთმანეთისაგან განუყოფელი არიან, რადგან ეკლესიის წევრები ასევე ერის ნაწილიცაა. ეს ვითარება კიდევ უფრო მძიმდება მაშინ, როდესაც რომელიმე ერის წარმომადგენლები ერთი ეკლესიის წევრებიც არიან. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საკითხზე ძალიან ბევრია ნათქვამი, მაინც მრავალი უპასუხო კითხვა რჩება ეროვნებასა და ეკლესიასთან დაკავშირებით:

დოგმატური და მისტიკური თვალსაზრისით, ეკლესიისა და ეროვნების საკითხი მხოლოდ ნაწილია გლობალური საკითხისა, რომელიცაა ეკლესიის დამოკიდებულება კაცობრიობის ისტორიასა და კულტურულ ქმნილებასთან. რაც არ უნდა უცნაურად მოგვეჩვენოს, მიუხედავად ამ საკითხის აქტუალობისა, ქრისტიანობის ისტორიის ორიათას წლისთავზე ჯერ არ არის ერთიანი აზრი ეკლესიაში. პასუხი არ არის, რადგან საკითხი არც დასმულა. საკითხი კი არ დასმულა იმიტომ, რომ ის საერთოდ არ განუხილავთ.

აქედან გამომდინარე, ამ რთული ეთნიკური კონფლიქტების ეპოქაში მართლმადიდებელმა ეკლესიამ უნდა ისაუბროს ღიად და ნათლად, აუხსნას ქრისტიანული სწავლება ყველა მორწმუნეს. მან უნდა გააცნობიეროს, თუ როგორია ეკლესიის, ერისა და ომის მართლმადიდებლური გაგება ისე, რომ ეს საკითხები არ დარჩეს მხოლოდ აკადემიურ და თეოლოგიურ ჩაკეტილ წრეში. მოდით, შევჩერდეთ და განვიხილოთ ერისა და ომის მართლმადიდებლური გაგება, რადგან ეთნიკური კონფლიქტები ამ ორის გაუკუღმართებული ნაწილია.

ეკლესია და ერი

ქრისტიანული ანთროპოლოგია ეფუძნება საღმრთო გამოცხადებას, რომელიც ამბობს, რომ ,,ღმერთმა შექმნა ადამიანი თავის ხატებად და მსგავსებად” (დაბ. 1:26,27, 5:1). უფლის განკაცება და მისი სოტერიოლოგიური მოღვაწეობა ცხადყოფს, რომ ღმერთი მხოლოდ ებრაელების ღმერთი არ არის, არამედ წარმართებისაცაა (რომ. 3:29). ეკლესია, რომელიც ასეთ საძირკველზეა აშენებული, არ დაჰყოფს ადამიანებს ეროვნული თუ კლასობრივი ნიშნით: მისთვის ,,არა არს წარმართ და ჰურია, წინადაცუეთილება და წინადაუცუეთილება, ბარბაროზ, სკვითელ, მონება, აზნაურება, არამედ ყოვლად ყოველსა შინა ქრისტე” (კოლ. 3:11). აქედან გამომდინარე, ეკლესია თავისი ბუნებით უნივერსალურია და, მაშასადამე, ზეეროვნულიც. ეკლესიაში ,,არა არს განწვალება ჰურიისა და წარმართისა” (რომ. 10:12). ეს არის რასისა და ერის ქრისტიანული გაგების საფუძველი. წმ. წერილის, სამოციქულო და შემდგომი პერიოდის ტექსტები ამოწმებენ, რომ ადრეულ ეკლესიაში ამ საკითხებისადმი სწორედ ამგვარი მიდგომა იყო. ,,ეპისტოლე დიოგნეტესადმი” ამის არა მხოლოდ ერთ-ერთი უძველესი, არამედ ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი მოწმობაა.

ზედმეტი ყურადღების გამახვილება ეროვნულობაზე, ზოგჯერ მისი დაყენება ეკლესიაზე მაღლაც კი, არა მხოლოდ ახალი ფენომენია, არამედ საშინელი დარღვევა და უარყოფაა მართლმადიდებლობის ეთოსისა. ნაციონალიზმმა დიდი ზიანი მოუტანა საეკლესიო ცხოვრებასა და მართლმადიდებელი ეკლესიების შინაგან ერთობას, რადგან ეკლესიები ყურადღებას თავიანთ ეროვნულ ინტერესებზე უფრო მეტად ამახვილებენ, ვიდრე მართლმადიდებელ ეკლესიაზე, როგორც მთლიანზე. პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი წერს: ,,ვაღიარებთ რა ეროვნულობას, როგორც პოზიტიურ ფასეულობას ქრისტიანობაში, ჩვენ არ უნდა გავებათ ისტორიის გაიდეალების ხაფანგში, დავინახოთ მხოლოდ ის, რაც კარგია და თვალი დავხუჭოთ იმაზე, რაც ბნელია. ეკლესიის პროგრესი და მიწიერი ცხოვრება არ არის იდილია. პირიქით, ის მოითხოვს ბრძოლასა და ფხიზელ საეკლესიო ცნობიერებას.

ნაციონალიზმის საფრთხე მდგომარეობს მის მიერ ფასეულობათა იერარქიის ქვეშეცნეულ არევაში - ერი მეტად აღარ ემსახურება ქრისტიანულ სამართლიანობას, ჭეშმარიტებასა და თავისთავს, აღარ აფასებს ცხოვრებას ამ თვისებების შესაბამისად. ამის მაგივრად თვითონ ქრისტიანობისა და ეკლესიის შეფასება ხდება იმ საზომით, თუ როგორ ემსახურებიან ისინი სახელმწიფოს, ერს და ა.შ.”

მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ოფიციალურად დაგმო ნაციონალისტური დაპირისპირება ქრისტეს ეკლესიაში. 1872 წელს კონსტანტინოპოლში ჩატარებულმა საეკლესიო კრებამ დაგმო ფილეტიზმის ცოდვა: ,,ჩვენ უარვყოფთ და ვგმობთ რასიზმს ანუ რასობრივ დისკრიმინაციას, ეთნიკურ შუღლს, სიძულვილსა და განხეთქილებებს ქრისტეს ეკლესიის წიაღში.” დღეს ხელახლა უნდა დავგმოთ ფილეტიზმი, რადგან ის გადაიქცა ,,ერთი, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიის” ერთ-ერთ მთავარ პრობლემად.

ყოველგვარი გაზვიადების გარეშე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ახალი აღთქმის ეკლესია აშენდა ერსა და უნივერსალობას შორის კონფლიქტში დაღვრილ სისხლზე. ისრაელის წინამძღოლებმა ვერ გაიგეს ქრისტეს ზოგადსაკაცობრიო, უნივერსალური და მესიანური მისია. კაიაფამ იწინასწარმეტყველა: ,,თქუენ არა იცით არცა ერთი, არცა განგიზრახავს, რამეთუ უმჯობეს არს ჩუენდა, რაითა ერთი კაცი მოკუდეს ერისათვის, და არა ყოველი ნათესავი წარწყმდეს“ (იოანე 11:49-50). ,,მიერ დღითგან,”- წერს მახარებელი,- ,,შეიზრახნეს ჰურიანი, რაითა მოკლან იგი,, (იოანე 11:53). და იმისათვის, რომ ერი გადაერჩინათ, მათ ჯვარს აცვეს თვით უფალი. ძველი აღთქმის ეკლესია და მისი უმაღლესი მღვდელმთავარი ერის გადარჩენის საბაბით ღმერთთან დაპირისპირებაში აღმოჩნდნენ. ეს მოვლენა მრავლისმთქმელია: უნდა ვუთხრათ ჩვენს ხალხს, რომ ბევრმა რამემ, რაშიც ეჭვი არ გვეპარება, რომ ერისათვის სასიკეთოა, შეიძლება გაგვხადოს სამართლიანობისა და უფლის მტერიც კი. ჩვეულებრივი მოვლენაა ისიც, რომ ზოგიერთი საშუალება, რომელსაც ერის დასაცავად, მის სასიკეთოდ იყენებენ, იწვევს დანაშაულებებსა და უსამართლობებს სხვა ინდივიდებისა და ერების მიმართ. ნებისმიერი დანაშაული და უსამართლობა უფლის ხელახლა ჯვარცმაა. ყველა, ვინც უფალი ჯვარს აცვა, ამბობდა, რომ ამას ვიღაცის სასიკეთოდ აკეთებდა: კაიაფა - ერისათვის; პილატე - სახელმწიფოსათვის; ხალხი - ღვთის მოსაობისათვის; ჯარისკაცები - სამხედრო წესრიგისათვის. და ასე ერთობლივად მოკლეს კაცი, ,,რომლისა თანა ბრალი არ იყო”. მაგრამ ვერავითარი მიზეზი, მოტივი და მიზანი ვერ გაამართლებს უდანაშაულო ადამიანების მკვლელობას, სხვების ჩაგვრასა და მათდამი უსამართლო მოპყრობას.

ამის საპირისპიროდ ეკლესიის მოციქულებმა და მახარებლებმა კაიაფას წინასწარმეტყველებას უპასუხეს, რომ ქრისტე არ მომკვდარა ,,ხოლო ნათესავთათვის, არამედ რაითა შვილნიცა ღმრთისანი განბნეულნი შეკრიბნეს ერთად” (იოანე 11:52). კაცობრიობის მოდგმის წევრები ღმერთის შვილები არიან და ვერც ერთ ერს ვერ ექნება განსაკუთრებული მონოპოლია სათნოებასა და სიწმიდეზე. ღმერთის მიერ კაცობრივი ბუნების მიღებამ ყველა ერს მოუწოდა ქრისტეს მისტიკურ სხეულში, ,,ერთ, წმინდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესიაში” მონაწილეობისაკენ. ქრისტემ თავის თავში მიიღო მთელი კაცობრიობა, არა მხოლოდ ის, რომელიც დღეს არსებობს, არამედ ისინიც, რომლებიც იყვნენ და მომავალშიც იქნებიან. ქრისტე არ არის ტომის ბელადი, რომლის ავტორიტეტმაც ეროვნულ გაერთიანებას უნდა შეუწყოს ხელი, არამედ ღმერთია, რომელიც გვიხსნის ცოდვებისა და სიკვდილისაგან. ქრისტე შემოფარგლული ერთი ეთნიკური ჯგუფით ან რამდენიმე ეთნიკური ჯგუფით, ისტორიის ერთი ან რამდენიმე პერიოდით დამახინჯებული ქრისტე იქნება. ისინი, რომლებიც ამგვარად შემოსაზღვრავენ მას, ხელახლა აცვამენ ჯვარს.

საკუთარი ერის სიყვარული არ ნიშნავს სხვა ერების სიძულვილსა და უარყოფას. არ შეიძლება ემსახურო ერთ ერს სხვა ერის ხარჯზე. ქვეყნის ინტერესები არ შეიძლება იდგეს სამართლიანობაზე მაღლა, წინააღმდეგ შემთხვევაში ეს ერი კერპი გახდება. ,,რაში მდგომარეობს ჩვენი ქვეყნის ინტერესები?-” იკითხა ლაქტანციუსმა თავის Divines Institutes-ში, - ,,მხოლოდ სხვა სახელმწიფოს ან ერის დაჩაგვრაში?” ამას ერისთვის არამცთუ სასიკეთო მოაქვს, არამედ პირიქით, საზიანოდ მოუბრუნდება მას. წმ. პატრიარქ ტიხონის სამწყემსთავრო ეპისტოლე რუსეთის მართლმადიდებელი მრევლისადმი ნათელი დადასტურებაა, რომ ეკლესიის პოზიცია ერსა და სამართლიანობას შორის დამოკიდებულებაში არ შეცვლილა მიუხედავად ყველა იმ საშინელებისა, რაც მოხდა.

ეკლესია და ომი

მართლმადიდებლური თვალსაზრისით, ომი და მისი გაგება ფართო, რთული და მრავალმხრივია. თუმცა ყველა დროში ეკლესია თავის შვილებს მოუწოდებს უყვარდეთ საკუთარი მიწიერი სამშობლო და სიცოცხლე არ დაიშურონ მის დასაცავად, თუმცა ეკლესია პატივს მიაგებს მეომარ-წმინდანებს, რომელთა ხატებიც ჯარისკაცებს ბრძოლაში მიაქვთ გალობით ,,ძლევა ჯვარითა ბარბაროზთა ზედა ღვთივდაცულსა ერსა შენსა მოანიჭე”, მართლმადიდებელ ეკლესიაში მაინც არასოდეს ყოფილა მიღებული არც ,,წმინდა ომისა” და არც ,,სამართლიანი ომის” იდეა. ვერც მართლმადიდებელი ეკლესიის მამების ნაწერებსა და ვერც ეკლესიის კანონიკურ ტრადიციაში ვერ აღმოაჩენთ რაიმე ეთიკურ განმარტებას ,,სამართლიანი ომის” შესახებ. მართლმადიდებლური თვალსაზრისით, ომი ცოდვა და ბოროტებაა და ეკლესიამ უნდა იბრძოლოს მის წინააღმდეგ. უკეთეს შემთხვევაში ომი შეიძლება ჩაითვალოს ,,გარდაუვალ ბოროტებად”, თუმცა ეს ტერმინი ზუსტი არ არის და შეიძლება შეცდომაში შემყვანიც იყოს. გავიხსენოთ, რომ ძველ აღთქმაშიც კი, რომელიც სავსეა ომებითა და სისხლისღვრით, ღმერთმა დავითს არ დართო ტაძრის აშენების ნება იმიტომ, რომ მას ძალიან ბევრი სისხლი ჰქონდა დაღვრილი და ამით გამოგვიცხადა, სისხლისღვრაში არაფერია ,,წმინდა” ან „სამართლიანიო”.

კანონებში, რომლებიც აწესრიგებენ სამღვდელოების ცხოვრებას, ეკლესია იცავს იდეალურ სტანდარტს, რომელიც ერისკაცებისათვის ხშირად ძნელი დასაცავია, მათი ადამიანური სისუსტეების გამო. აქედან გამომდინარე, სამღვდელოების ყოველგვარი სამხედრო ვალდებულებისაგან კანონიკური გათავისუფლება, რაც ერისკაცებისათვის ნებადართული იყო, ცხადად მიუთითებს ადრეული ეკლესიის ეთიკურ პოზიციაზე ომთან მიმართებაში. ადრეული ქრისტიანობა არ ურიგდება ძალადობის გამოვლინებას. ტერტულიანეს, ორიგენესა და, საერთოდ, აპოლოგეტების ნაწერებში ნათლად ჩანს, რომ ძალადობის გამოყენება არ შეიძლება. წმ. ბასილი დიდ საეკლესიო სინანულს განუჩინებს სამხედრო პირებს, რომლებსაც ომში აქვთ მონაწილეობა მიღებული. თუმცა ბრძოლაში ვინმეს მოკვლა არ მიიჩნევა მკვლელობად, წმ. ბასილის კანონის ებსმიხედვით, ომი არ განიხილება როგორც ,,წმინდა” ან ,,სამართლიანი,” მეომრებს სამი წლის განმავლობაში არ ეძლეოდათ ზიარების ნება იმის საჩვენებლად, რომ უფალთან შეხვედრამდე განწმენდისათვის დრო იყო საჭირო. ქრისტიანობა ასწავლის, რომ ადამიანმა ბოროტება სიკეთით უნდა დაამარცხოს და ომის ადგილი ლოცვამ და ღმერთის ძალამ უნდა დაიკავოს. ქრისტიანულ იმპერიაში, თუმცა არსებობდა ჯარი სახელმწიფოს დასაცავად და ბარბაროსების წინააღმდეგ საბრძოლველად, ომი განიხილებოდა როგორც ,,გარდაუვალი ბოროტება” და არ განვითარებულა ,,სამართლიანი ომის” დოგმატი.

ბიზანტიის იმპერიის დაცემის შემდეგ და მოგვიანებით ოტომანთა იმპერიაში, როდესაც ნაციონალური ავტოკეფალური ეკლესიები ჩამოყალიბდა, ეროვნული გრძნობების გავლენით ომი უფრო პოზიტიური კუთხით განიხილებოდა. თუმცა მართლმადიდებელ ეკლესიას არ ჰქონდა რაიმე სწავლება ,,წმინდა” ან ,,სამართლიანი ომის” შესახებ, ის ძლიერად არ იმაღლებდა ხმას ომის წინააღმდეგ, რადგან გაურკვევლობა იყო ერისა და რელიგიის კატეგორიებთან დაკავშირებით. ბოლო წლებში ბევრჯერ გამოითქვა პროტესტი ბალკანეთში მიმდინარე ეთნიკურ კონფლიქტებში რელიგიის გამოყენების წინააღმდეგ. ერთ-ერთი ყველაზე მკაცრი პროტესტი განაცხადა ალბანეთის მთავარეპისკოპოსმა ანასტასიოსმა, რომლის ლოზუნგიც - ,,რელიგიის საწვავი არასოდეს უნდა გამოიყენონ კონფლიქტების ასაგიზგიზებლად, არამედ გულების მოსალბობად და ჭრილობების შესახორცებლად”- კლასიკური განცხადება გახდა როგორც მსოფლიო მართლმადი დებელ ეკლესიაში, ასევე მსოფლიო საზოგადოებაში.

ეკლესია ყოველგვარ ეთნიკურობაზე მაღლაა

გლობალიზაციის ეპოქაში (სამწუხაროდ, ერთგვაროვნებისა და ასევე ერთსახოვნებისაც) ჩანს, რომ ბევრი ტრადიციული ფასეულობა საფრთხეშია. ერთ-ერთია განცდა ეროვნული იდენტურობის დაკარგვისა, რაც ხშირად წარმოშობს უცხოელთა მიმართ შიშს და ზრდის ნაციონალისტურ გრძნობებს. ასეთ დამოკიდებულებას შეუძლია გამოიწვიოს ისეთი ცოდვილი ფენომენი, როგორიცაა ქსენოფობია და შიდაეთნიკური მტრობა, რომელთა შედეგიც ხშირად ადამიანებისა და ერების უფლებების შეზღუდვა, დევნა, ომები და ძალადობის სხვა გამოვლინებებია. საპირისპიროს პოვნა შეიძლება ქრისტიანულ სწავლებაში. ქრისტიანობისა და მისი ფასეულობების მისია გლობალურია და მას არ უნდა ეშინოდეს ნებისმიერი სახის გლობალიზაციისა. სეკულარული გლობალიზაციის ავადმყოფობისა და ფასეულობების დაკარგვისაგან განკურნება შესაძლებელია არა ნაციონალობიზმით, არამედ ქრისტიანობის მისიის უნივერსალურობის გამოყენებით. ჭეშმარიტ ქრისტიანს არ უნდა ჰქონდეს ეთნიკურობის დაკარგვის შიში, რადგან ქრისტიანული გლობალიზაცია არ უარყოფს ეთნიკურობას. ქრისტიანობის გლობალური მისია არა ერთსახოვნება, არამედ ერთობაა.

ეკლესია არ უარყოფს ეთნიკურობას, რადგან მისი უარყოფა პიროვნულობისა და თითოეული ინდივიდის განსაკუთრებულობის უარყოფა იქნებოდა. ეკლესია სცდება ეთნიკურობის საზღვრებს. მან უნდა განიხილოს ერი და ომი თავისი აბსოლუტური და მარადიული ღირებულებების შესაბამისად: ყველა სხვა ფასეულობა, როგორიც არ უნდა იყოს ის და არა აქვს მნიშვნელობა რამდენად ღირსშესანიშნავია მისი მოტივები, ნაკლებმნიშვნელოვანი და ფარდობითია. საღმრთო გამოცხადება და სიცოცხლე ქრისტეში საეკლესიო საიდუმლოებების მეშვეობით აბსოლუტური ფასეულობაა; მაშასადამე, ეკლესია ვერ მიიღებს ნებისმიერ სხვა ფარდობით ფასეულობას, რომელიც უპირისპირდება მის აბსოლუტურ ფასეულობებს - ზეციური სამშობლო ნებისმიერ მიწიერ სამშობლოზე მაღლა დგას. წმ. იოანე კრონშტადტელი სამშობლოს სიყვარულის შესახებ წერს: ,,გიყვარდეს მიწიერი სამშობლო... მან გაგზარდა, გამოგარჩია, ღირსებითა და ყოველგვარი სიკეთით შეგამკო, მაგრამ განსაკუთრებით გიყვარდეს ზეციური სამშობლო... ის სამშობლო შეუდარებლად უფრო ძვირფასია.”

ეკლესიას ეთნიკურ კონფლიქტებში უნდა ჰქონდეს ძლიერი წინასწარმეტყველური ხმა და როდესაც დაინახავს, რომ საკუთარ ხალხში ან სხვებში წარმოიშვა ავადმყოფური ნაციონალისტური მოძრაობა, რომელიც სიძულვილით იკვებება, ამ დაავადებას დიაგნოზი უნდა დაუსვას განსჯითა და სიყვარულით. ეკლესიამ არ უნდა შეიწყნაროს ეთნიკური სიძულვილი, რომლისგანაც იშვება რასიზმი და ფაშიზმი. ის მტკიცედ უნდა ებრძოლოს სიძულვილის დემონს. ერის ჭეშმარიტი სიყვარული ნიშნავს მისი განკურნების სურვილს. როგორც თავდადებულ ექიმს სურს განკურნოს დაავადება და არ ნაღვლობს იმაზე, თუ რას იფიქრებს მასზე ავადმყოფი, ასევე ეკლესიამ, რომელსაც ერისა და საკუთარი ხალხის მიმართ ჭეშმარიტი სიყვარული ამოძრავებს და აქვს სულიწმინდის წინასწარმეტყველური ძალა, უნდა დასვას დიაგნოზი, გამოიყენოს შესაფერისი წამალი მის განსაკურნებლად და არ იფიქროს იმაზე, თუ როგორ შეხედავს ამას ხალხი. ეკლესიის წინასწარმეტყველური მისიაა იმისი თქმა, რასაც ღმერთი ამბობს. წმინდა წერილიდან ვიცით, თუ რა ფასეული იყო წინასწარმეტყველთათვის ფრაზა ,,ამას ამბობს უფალი”. ყველა მათგანი განდევნეს და მოკლეს, რადგან თქვეს ,,ამას ამბობს უფალიო” და იქადაგეს ღმერთის სიტყვა. მეფეებს, მმართველებს, მღვდლებსა და ხალხს სურდათ, წინასწარმეტყველებს ეთქვათ მხოლოდ ის, რისი გაგონებაც უნდოდათ, მაგრამ ისინი ამბობდნენ იმას, რასაც ამბობდა უფალი. ჭეშმარიტება შეიძლება დევნონ, მაგრამ ის იცოცხლებს. მისი სიტყვები მარადიულია, რადგან ,,ამას ამბობს უფალი”. მაგრამ როდესაც სხვებს არ ვეუბნებით სიმართლეს, აქედან ჩანს, რომ არ გვიყვარს ისინი.

ქრისტიანულ ანთროპოლოგიაზე დაყრდნობით, რომლის მიხედვითაც, ღმერთმა ,,შექმნა ერთისაგან სისხლისა ყოველნი ნათესავნი კაცთანი დამკვიდრებად ყოველსავე ზედა პირსა ქუეყანისასა, განაჩინნა დაწესებულნი ჟამნი და საზღვრის დადებანი დამკვიდრებისა მათისანი მოძიებად ღმრთისა ,, (საქმე 17:26), ადამიანური ერთობა უფრო ღრმაა, ხოლო ეთნიკური დაყოფები კი ზედაპირული და არაარსებითია. ერთადერთი ლეგიტიმური დაყოფა ხდება, როდესაც ,,შეკრბენ წინაშე მისა ყოველნი ნათესავნი, და განაჩინეს იგინი ურთიერთას, ვითარცა-იგი მწყემსმან რაი განაჩინის ცხოვარნი თიკანთაგან.,, (მათე 25:32).

დაბოლოს, მინდა დავასრულო ნ. ბერდიაევის სიტყვებით:

,,სამყაროში ყოველთვის ორი რასა არსებობდა: ისინი არსებობენ დღესაც და ეს დაყოფა უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნებისმიერი სხვა დაყოფა. არიან ჯვარმცმელები და ჯვარცმულები, მჩაგვრელები და ჩაგრულები, ისინი, რომელთაც სძულთ და რომლებიც სძულთ, მტანჯველები და ტანჯულები, მდევნელები და დევნილები. არ არის საჭირო იმის განმარტება, თუ ვის მხარეს უნდა იყვნენ ქრისტიანები.”

ალექსანდრე ზაიჩენკო
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

ეკლესია ყოველთვის იყო არა მხოლოდ მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი ინსტიტუტი, არამედ პოლიტიკური ძალაუფლების გავლენიანი ცენტრი. იგი საზოგადოებისა და სახელმწიფოს მიერ აღიქმება როგორც თვითმყოფადი ძალა, რომელიც საკუთარ, პირდაპირ თუ არაპირდაპირ საშუალებებს ფლობს თავისი მიზნების განსახორციელებლად. უკანასკნელი თხუთმეტი წლის განმავლობაში ეკლესია პოლიტიკური ძალაუფლების ისეთი საერთონაციონალური ცენტრების რიგში ჩადგა, როგორიცაა: პრეზიდენტი, მთავრობა, ფედერალური პარლამენტი, ჯარი, უშიშროების სამსახური, ხელისუფლების ადგილობრივი ორგანოები, ბიზნესი, პოლიტიკური პარტიები და სხვა. რუსეთის თანამედროვე კონსტიტუციური დემოკრატიის პირობებში ეკლესიის პოლიტიკური ძალაუფლების პოტენციალი საკმაოდ შეზღუდულია - ეს არის რუსეთის საერთო მოცულობის არა უმეტეს პროცენტი. ამასთანავე იგი აგრძელებს განსაკუთრებული როლის შესრულებას ისეთი მნიშვნელოვანი პოლიტიკური რესურსის აღდგენაში, როგორიცაა ავტორიტეტი, გავლენა, იმიჯი, რომელიც ეკლესიას აქცევს მნიშვნელოვან მონაწილედ ძალაუფლების მოპოვების, შენარჩუნებისა და განაწილებისათვის ბრძოლაში. დღეს რუსეთში ჩამოყალიბდა და აქტიურად მოქმედებს ძალაუფლების რამდენიმე რეგიონალურ-ეთნიკური და რელიგიური ცენტრი (ისლამური, იუდეური, ბუდისტური და სხვა). რასაკვირველია, აქ წამყვანი როლი რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას (შემდგომში რმე) უჭირავს, ერთადერთ ეკლესიას, რომელსაც პოლიტიკური ძალაუფლების საერთოფედერალური ცენტრის პრეტენზია აქვს.

რა წარმოადგენს ეკლესიის პოლიტიკურ ძალაუფლებას

ეკლესიის ძალაუფლების ძირითად წყაროებს შორის, რა თქმა უნდა, მთავარი როლს თამაშობს ავტორიტეტი. ეკლესიის პოლიტიკური ავტორიტეტი არის ცალკეული მოქალაქეებისა და მთლიანად მოსახლეობის სიმპათია იმ კონკრეტული პირების, ორგანოებისა და ცენტრების მიმართ, რომლებიც, ასე თუ ისე, ასოცირებულია ეკლესიასთან. ამგვარი შეგრძნება შესაძლოა იყოს პოზიტიური და მერყეობდეს აღიარებასა და სიყვარულს შორის ან იყოს ნეგატიური და მერყეობდეს სიძულვილიდან გულგრილობამდე. პოლიტიკური ავტორიტეტის მოხვეჭის მიზანია, აიძულო ხელქვეითები ნებაყოფლობით აღსრულონ ხელისუფლების სასურველი ქმედებები, მაგალითად, არჩევნებზე, ხელისუფლების პოლიტიკური კურსის მხარდამჭერ აქციებზე და ა. შ.

ავტორიტეტის პოტენციალი, რომელსაც რმე იყენებს თავის სოციალურ-პოლიტიკური და ეკონომიკური საქმიანობისას, შეიძლება განისაზღვროს როგორც კულტურული სიმბოლოების, არქეტიპების, საზოგადოებრივი მორალის პრინციპების, ერის ისტორიული მეხსიერების ძირითადი ელემენტებისა და სახელმწიფოებრივ-საზოგადოებრივი მოწყობის ფორმების მთლიანობა, რომელსაც, ასე თუ ისე, თავისი ფესვები აქვს გადგმული რუსულ მართლმადიდებლურ ტრადიციაში. ავტორიტეტი და მისი უმაღლესი ფორმა ნდობა, დემოკრატიის საზღვრების გაფართოებისა და ასევე სამოქალაქო საზოგადოების გაძლიერების პირობებში, ხდება ეფექტურობის მთავარი კრიტერიუმი ნებისმიერი ნაციონალურ-კულტურული შეფერილობის საზოგადოებრივი სისტემისა, მისი პოლიტიკური სტაბილურობის ძირითადი ფაქტორი. ამ პოლიტიკური რესურსის გარეშე ძალაუფლების ყველა სხვა დანარჩენი წყარო, მიუხედავად სამართლებრივი გაფორმებისა, არალეგიტიმური ანუ ნდობადაკარგული ხდება მოსახლეობის ფართო მასებში. ეს შეეხება თავად კანონსაც, რომელიც, როგორც რუსეთის, ასევე სხვა მრავალი ქვეყნის მაგალითებიც აჩვენებს, ძალაუფლების ცენტრებისა და მათი ელიტისადმი ნდობისა და პატივისცემის გარეშე გარდაიქმნება არაორგანულად, სუსტ ინსტრუმენტად ძალაუფლებრივი რეგულირებისთვის. პოლიტიკური ელიტის უმრავლესობისათვის ავტორიტეტს განსაკუთრებული ღირებულება აქვს კიდევ იმიტომ, რომ მისი საშუალებით ადვილად შესაძლებელია ტექნიკურად მობილიზება, მართვა და მანიპულირება.

ავტორიტეტი პოლიტიკურ პროცესში თავს იჩენს ორი სახით. მმართველი ელიტისთვის იგი პოლიტიკური რესურსია, რომელიც შეიძლება ჩამოაყალიბო, დააგროვო და შემდგომ გადაანაწილო ადრესატებზე, რომ ისინი საზოგადოების სიმპათიებად აქციო. პოლიტიკური პროცესის მეორე ბოლოში - ხელქვეითებისათვის, მოსახლეობისთვის, საზოგადოებრივი აზრისთვის - ძალაუფლების ავტორიტეტი ნიშნავს ძალაუფლების ობიექტის საპასუხო გრძნობებს სოციალიზებული სიმპათიის სახით. სწორედ ეს არის ავტორიტეტის პროდუქტი.

ავტორიტეტი პოლიტიკურ რესურსად გარდაიქმნება შემდეგი ხუთი პირობით:

როდესაც მმართველ ელიტას ახასიათებს გარკვეული თვისებების მქონე ძალაუფლება, რომელსაც შეუძლია დადებითი ან უარყოფითი რეაქციები გამოიწვიოს ადამიანებში, ხელმძღვანელობისადმი სიმპათიის ან ანტიპათიის სახით.

როდესაც შესაძლო ადრესატებისადმი სიგნალის გაგზავნა ხდება იმის შესახებ, რომ სუბიექტები ამგვარი თვისებების ძალაუფლებას ფლობენ;

როდესაც ადრესატთა შორის ამგვარი თვისებების აღიარებისა და პოპულარობის მოხვეჭას აქვს ადგილი;

როდესაც მოსახლეობის მიერ ამ თვისებათა გათავისება და მათში სხვადასხვა ენერგეტიკისა და ფასეულობის საპასუხო ქმედებების, ძალაუფლების პროდუქტის ფორმირება ხდება.

როდესაც ადგილი აქვს ადრესატის მოტივირებულ საპასუხო რეაქციებს: პოლიტიკური ქცევების სახით (ხმის მიცემა, მხარდამჭერი ან საპროტესტო აქციები და სხვა).

ჩვენ გვაინტერესებს სამი მთავარი ნიშან-თვისება ეკლესიის ავტორიტეტისა: ავტორიტეტის რესურსის კონკრეტული ფორმები, მათი გადაცემის პროცესი ეკლესიიდან შემკვეთებამდე, ამ ფორმების გათავისება მოსახლეობის მიერ და მათი გარდაქმნა ავტორიტეტის პროდუქტებად.

ეკლესიის ავტორიტეტის რესურსები

პოლიტიკური რესურსების ბაზარზე მთავარი მოთხოვნა არის ავტორიტეტი, რომელიც დაფუძნებულია საერთო ტრადიციაზე, ეთნიკურ, კულტურულ და რელიგიურ კუთვნილებაზე, რომლის გადაცემა არ წარმოადგენს სირთულეს და ფართო მასებისთვისაც ადვილია მისი გათავისება. ამასთანავე იგი საიმედო არხია საწყისი ურთიერთობების ჩამოსაყალიბებლად ხელისუფლებასა და მის ხელქვეითებს შორის. ეკლესიას, როგორც ნაციონალური, კულტურული და სულიერი ტრადიციების დამცველს, აქვს ძლიერი პოტენციალი ამ ტიპის ავტორიტეტისა. ქვეყნის ყველა პოლიტიკური ძალა ცდილობს ისესხოს ეკლესიისგან ეს რესურსი. ძალაუფლების პრაქტიკულად ყველა ცენტრის ელიტა პერიოდულად, არჩევნების დროს კი რეგულარულად და დაჟინებით ახდენს ეკლესიისადმი საკუთარი კუთვნილების დემონსტრაციას, ელის რა აღიარების მასობრივ საპასუხო ეფექტს.

კულტურული იდენტობა მოწოდებულია მოსახლეობის მხრიდან ძალაუფლების აღიარებისაკენ. კულტურული ავტორიტეტის პოზიციიდან ხელქვეითებთან ურთიერთობებში ხელმძღვანელობა თითქოს ამბობს: ,,მე (ელიტა) იმავე კულტურულ ფასეულობებსა და ადათ-წესებს ვიზიარებ, რასაც შენ, ჩემდამი დაქვემდებარებულო (ან ამომრჩეველო). მე იმავე ეკლესიაში დავდივარ, იმავე ღმერთის მიმართ ვლოცულობ, ვსაუბრობ იმავე ენაზე, მიყვარს და ვიცავ იმავე ტრადიციებს. ამიტომ შენთვის მისაღები ვარ, ამიტომ პატივი უნდა მცე, დამიჯერო და ხმა მომცე არჩევნებში”. ხშირად კულტურული და ეროვნული იდენტობა მხოლოდ გამარტივებულ საშუალებას წარმოადგენს ნებისმიერ ფასად აღიარების მისაღწევად, რომლის უკანაც შეიძლება იმალებოდეს ამორალური და უკულტურო შინაარსი ძალაუფლების მატარებლისა, როგორც ცალკეული პიროვნებისა, ასევე მთელი ინსტიტუტებისა. მიუხედავად ამისა, ავტორიტეტის ეს წყარო რჩება საკმაოდ ეფექტურ საშუალებად თანამედროვე პოლიტ-ტექნოლოგიაში. ამასთანავე საერთო-ნაციონალური პოტენციალი ავტორიტეტი-ტრადიციისა (ეთნიკური, კონფესიური და კულტურული კუთვნილებისა) მუდმივად ქვეითდება. რუსული საზოგადოების მოდერნიზაციის, მისი პოლიტიკური კულტურის ტრანსფორმაციის შედეგად ავტორიტეტის ტრადიციულ ფორმებს ენაცვლება ადამიანის და მთლიანად საზოგადოების სამართლებრივი მსოფლშეგრძნება. თუმცა რუსეთში ხშირად შეინიშნება ამ მსოფლიო ტენდენციის ისტორიული ინვერსიების შემთხვევები, იგი განუხრელად იკრებს ძალებს. უფრო მეტიც, პოლიტიკური სტაბილურობისა და ეკონომიკური ზრდის პირობებში შეიძლება დარწმუნებით ვთქვათ, რომ უახლოესი ათი წლის განმავლობაში ამ სახის პოლიტიკური რესურსის მნიშვნელობა განუწყვეტლივ დაეცემა. ეკლესია იბრძვის ტრადიციის პოტენციალის, კონფესიური კუთვნილების მნიშვნელობის, როგორც პოლიტიკური რესურსის, შესანარჩუნებლად.

ეკლესიის ავტორიტეტის მნიშვნელოვან სახეობას უნდა განვაკუთვნოთ რელიგიურობის, სულიერების, სარწმუნოებრივი კანონებისა და ევქარისტიული ჭეშმარიტების ავტორიტეტი. უდავოდ ეს ყველაზე ძლიერი ფორმაა ავტორიტეტისა, მაგრამ მისი პოლიტიკური როლი უმნიშვნელოა. ჯერ ერთი - იგი მოქმედებს მხოლოდ ,,ჭეშმარიტ მორწმუნეებზე”, ეს კი რუსეთის მთლიანი მოსახლეობის მხოლოდ 5-8 პროცენტს შეადგენს. მაგრამ მათთან მიმართებაშიც კი რელიგიური ავტორიტეტის გამოყენება არ შეიძლება წმინდა პოლიტიკური მიზნებისთვის, რადგანაც, როგორც რმემ განაცხადა, იგი არ მიიღებს მონაწილეობას პოლიტიკურ პროცესებში და სასულიერო პირებს აუკრძალა პოლიტიკური საქმიანობა.

დემოკრატიული გარდაქმნების პირველ წლებში რუსეთის პოლიტიკურ ელიტას იმედი ჰქონდა გამოეყენებინა ეკლესიის სხვა რესურსი, რომელიც შეიძლება გამოითქვას ისეთი ცნებებით, როგორებიცაა: მორალი, სინდისი, ზნეობა, ეთიკა. მართლაც, ეკლესია ტრადიციულად ითვლებოდა მორალის დამცველად. სწორედ მის წიაღში იყო დაცული დიდი ხნის განმავლობაში და ვრცელდებოდა მორწმუნეთა ახალ თაობებში აბსოლუტური მორალური ფასეულობები. ამიტომ რუსეთის პოლიტიკური ელიტა დიდხანს თვლიდა, რომ რმეს შეუძლია ძალაუფლების სხვა ცენტრებს (ჯარს, უშიშროების სამსახურს, ხელისუფლებას, გუბერნატორებს, მსხვილ ბიზნესმენებს და ა.შ.) გადასცეს თავისი მორალური ავტორიტეტი. ამის შედეგად ქვეყანაში საყოველთაო გავრცელება პოვა პოლიტიკური ლიდერებისა და პოლიტიკური აქციების კურთხევის პროცესმა. საეკლესიო კურთხევას იღებენ მმართველი ელიტის პრეტენდენტები. იკურთხება სხვადასხვაგვარი პროფესიული აქცია, სხვადასხვა რანგის ჩინოვნიკი. უფრო მეტიც, იკურთხება ახალი ქარხნები, საზოგადოებრივი დაწესებულებები, კომერციული ცენტრები, წყალქვეშა ნავები, სამხედრო და სამოქალაქო სასამართლოები. მორალური რესურსების გადაცემა შეიძლება ხდებოდეს ძალაუფლების ელიტასთან შეხვედრების, მოლაპარაკების უბრალო (მაგრამ მედიით გაჟღერებული) პროცესის დროსაც. რევოლუციამდელ პერიოდთან შედარებით, როდესაც ქვეყანაში მორწმუნეთა კონცენტრაცია გაცილებით მაღალი იყო, ამგვარი პოლიტიკა ბევრად უფრო დემონსტრაციული, პოლიტიზებული და მერკანტილური გახდა თუმცა იმედებს, რომლებიც დაკავშირებული იყო ავტორიტეტი-მორალის ძვირფასი პოლიტიკური რესურსის სესხებასთან (ყიდვასთან, გაცვლასთან), განხორციელება არ ეწერა. ძნელია იმის მტკიცება, რომ ეკლესიამ თავი გაართვა რუსი ერის მორალური აღზრდის ამოცანას 1917 წლამდე. ამჟამად კი სიტუაცია უფრო რთულია. გარდა ამისა, უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში მორალის მნიშვნელობა შესუსტდა. მორალური პრინციპულობა, ზნეობრივი სიმტკიცე კომუნისტების დროს უბრალოდ საშიში იყო, ახლა კი ეკონომიკურად არახელსაყრელია. რუსეთის ბიზნესმენთა ახალი კლასის ჩამოყალიბების ისტორია არის ისტორია უამრავი პირადი დრამისა, როდესაც საბჭოთა კავშირის დროს განადგურებული მორალური ფასეულობების ნარჩენების ჩანაცვლება (ცინიკური სიადვილით ან მტკივნეულად) მიმდინარეობდა ახალი უტილიტარული ფასეულობებით - წარმატება და გამდიდრება ნებისმიერი გზით. ამავე დროს მილიონობით ,,წარუმატებელი ადამიანი” უბრალო ადამიანები არიან, მიუხედავად მათი კვალიფიკაციისა, ცოდნისა, გამოცდილებისა, ნაცნობობისა და შესაძლებლობისა, რომლებმაც ვერ შეძლეს ან არ მოისურვეს რელიგიური აკრძალვების ჩარჩოებიდან და საკუთარი კულტურის პრინციპებიდან გამოსვლა. ამრიგად, ხელმძღვანელ პირთა, ისევე როგორც ყველა დანარჩენი ადამიანების მორალური, ზნეობრივი ფასეულობები და ნორმები ატარებს პიროვნულ ხასიათს. მორალის ავტორიტეტის გადაცემა პრაქტიკულად შეუძლებელია, ეს პიროვნული თვისებაა და აქ არავითარი რეკომენდაცია ან დავალება არ მოქმედებს. მხოლოდ კომუნისტების დროს შეიძლებოდა მარქსიზმ-ლენინიზმის კლასიკოსთა და საბჭოთა ხალხის ლიდერთა წმინდა და უმწიკვლო მორალური სახეების შესახებ მითების ჩამოყალიბება და მასებში გავრცელება. მაგრამ ახლა მოცემული პოლიტიკოსის ეკლესიისადმი კუთვნილებაც კი ვერ იქნება მისი ავტორიტეტი-მორალის გარანტია. ყველასათვის ცნობილია მრავალრიცხოვანი ფაქტები, როდესაც კრიმინალური სამყაროს ლიდერები და უსინდისო პოლიტიკოსები ცდილობდნენ ავტორიტეტი-მორალის უზურპირებას ეკლესიის სახელით. ამასთანავე განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ ჰქონდა იმას, იყო თუ არა ეკლესიის წარმომადგენლებისგან სანქცირებული ამგვარი ქმედებები, თუ ამ რესურსებს თვითნებურად იტაცებდნენ მისი სახელით. ყოველივე ამისგან ზიანს ყოველთვის ეკლესია ღებულობს. ამაში მდგომარეობს მისი თანამედროვე პოლიტიკური ყოფიერების დრამა, როგორც ზოგადეროვნული ძალაუფლების ცენტრისა. ამის გამო ეკლესიისთვის შეუძლებელია პირდაპირ უზიარებდეს ხელისუფლებას საკუთარ, მოკრძალებულ, მაგრამ ჯერ კიდევ მნიშვნელოვანი ავტორიტეტი-მორალის, სინდისის ავტორიტეტის რესურსს. მაქსიმუმი, რასაც შეიძლება ელოდონ ეკლესიის კურთხევის მრავალრიცხოვანი ,,მყიდველნი,” ეს არის დაბალხარისხიანი ავტორიტეტი-ტრადიცია, ავტორიტეტი-ეროვნულობა და კონფესიური კუთვნილება. თუმცა ამ შემთხვევაშიც ორივე მხარე კმაყოფილი რჩება. პოლიტიკური ელიტა იღებს მასობრივ პროდუქტს, პოლიტიკური აღიარების სახით. ეკლესია კი იღებს ავტორიტეტს უმაღლესი ხელისუფლებისგან, რომლის გამოყენებაც სურვილისამებრ შეუძლია პრაქტიკულ სივრცეში. რა თქმა უნდა, თუკი კანონიკური პრინციპებით ვიმსჯელებთ, ეკლესია მტკიცედ უნდა იდგეს აპოლიტიკურობის პოზიციაზე, იგი არანაირი საბაბით არ უნდა იძლეოდეს ავტორიტეტის საკუთარი რესურსების, ასევე ავტორიტეტ-ტრადიციისა და ავტორიტეტ-კონფესიური კუთვნილების გამოყენების უფლებას. თუმცა ეკლესიას, როგორც ინსტიტუტს, რომელიც შექმნილია არა მხოლოდ უფლის მიერ (,,ქრისტეს სხეული”), არამედ ადამიანების ძალისხმევითაც, არა აქვს სხვა ალტერნატივა. თუ მმართველ ელიტას რესურსი დასჭირდება, იგი მას გამოიყენებს ეკლესიის თანხმობით ან მის გარეშეც, როგორც ეს ყოველთვის ხდებოდა რუსეთში.

ავტორიტეტის რესურსის გაცვლა ეკლესიასა და კლიენტს შორის მიმდინარეობს ეფექტურად. პრედენდენტი ხაზს უსვამს სიახლოვეს ეკლესიასთან და ამით გამოთქვამს პრეტენზიას მისგან ავტორიტეტის მისაღებად. როდესაც აცხადებს მართლმადიდებლური წარმოშობის შესახებ, ახდენს საკუთარი თავის დემონსტრირებას სასულიერო პირთა შორის, დადის ტაძარში და ა.შ. იგი ელის არცთუ ისე მაღალი ხარისხის პოლიტიკურ სიმპათიას: ავტორიტეტი-ტრადიციის მიღებას, ეთნოკონფესიონალურ და კულტურულ კუთვნილებას. თუკი კავშირი კლიენტსა და რმეს შორის არის არა ფორმალური, არამედ მუდმივი, ღრმადშინაარსიანი და ხელმისაწვდომია ფართო მასებისთვის, მაშინ პრეტენდენტს აქვს შანსი მიიღოს მაღალი ან ძალიან მაღალი ხარისხის ავტორიტეტი - ავტორიტეტი-მორალი. ეკლესიის მიერ პოლიტიკოსებისთვის მორალური ავტორიტეტის მინიჭების მაგალითები ძალზედ იშვიათია, როგორც აბსოლუტური დეფიციტის მიზეზით, ასევე ტიპური პოლიტიკოსის მორალურ თვისებებთან დაკავშირებით მოსახლეობის მხრიდან დაბალი მოლოდინის შედეგადაც. გამონაკლისს წარმოადგენენ ისეთი პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწეთა ფიგურები, როგორებიც არიან ლიხაჩევი, ავერინცევი, სოლჟენიცინი.

ავტორიტეტი ქვეშევრდომთა პოზიციიდან

ავტორიტეტის სტიქიური ზემოქმედების შედეგად ხელისუფლების მიმართ ქვეშევრდომთა თავიანთ ცნობიერებაზე, სინდისსა და ნებაზე შეიძლება განიცადონ რეფლექტური გრძნობები: მტრული დამოკიდებულებიდან აღიარებამდე, ნდობამდე, პატივისცემასა და სიყვარულამდეც კი. სხვა სიტყვებით, შექმნილი და ჩამოყალიბებული რელიგიური, ეთნოკულტურული, ზნეობრივი სახეები ძალაუფლების მატარებელთა პოლიტიკური პროცესის მეორე პოლუსზე პიროვნების, მოსახლეობის, ჯგუფის მიერ აღიქმება როგორც ავტორიტეტის საბოლოო პროდუქტები, რომლებიც განსხვავდება ერთმანეთისგან თავისი ენერგეტიკითა და პოლიტიკური ფასეულობით. მაგალითად, პოლიტიკური ფასეულობის ხარისხით ავტორიტეტის პროდუქტები, რომელსაც განიცდიან ძალაუფლების სუბიექტები, შეიძლება იყოს უარყოფითი და დადებითი. ეკლესია არ ფლობს ავტორიტეტის მნიშვნელოვან რესურსებს, რომელსაც შეუძლია უფრო მაღალი რანგის პროდუქტების წარმოქმნა: აღიარება, პატივისცემა, ნდობა. მაგრამ ისეთი რესურსების ძლიერი პლასტები, როგორიცაა ტრადიცია, ეთნიკური და კონფესიური კუთვნილება, პოლიტიკურ მოღვაწეებს აღიარების ძლიერ პოტენციალს ანიჭებს. ეს აღიარება წარმოადგენს პიროვნების ცნობიერებაში ძალაუფლების მატარებლის დადებითი სახის ფიქსაციას, საკუთარი კულტურული, ეთნიკური და პროფესიონალური ჯგუფისადმი დამოკიდებულების მეშვეობით. ამასთანავე ძალაუფლების მატარებლის პოზიტიური გამოცალკევება სხვათაგან მიმდინარეობს ისეთი ზემოქმედების სიგნალებით, როგორიცაა ტრადიციული, კულტურული, ნაციონალური, კონფესიური ავტორიტეტები. აღიარება ნიშნავს იმას, რომ მოცემული პიროვნება რაღაცით მიეკუთვნება ადამიანთა გარკვეულ ერთობას. საბოლოოდ დამწყები პოლიტიკოსისთვის, კულტურის მოღვაწისა თუ მსახიობისთვის აღიარება ავტორიტეტის საკმაოდ მისაღები დონეა. ავტორიტეტის აღიარება ყველაზე გავრცელებული და ხელმისაწვდომი ფორმაა მასობრივი სოციალური სიმპათიის მობილიზაციისთვის. ამავე დროს მინიმალურია მისი გავლენა ქვეშევრდომებზე, რათა ისინი იქცეოდნენ ხელმძღვანელობისთვის სასურველად. მიუხედავად ამგვარი დაბალი ენერგეტიკული პოტენციალისა, აღიარება მნიშვნელოვან როლს თამაშობს პოლიტიკოსის ინდივიდუალური სახის ფორმირების დასაწყისში.

ეკლესია არა მხოლოდ ყიდის, ცვლის და იძლევა ავტორიტეტის საკუთარ რესურსებს, იგი განუწყვეტლივ მიისწრაფვის საკუთარი ავტორიტეტის სრულყოფისაკენ, იყენებს რა ამისთვის სხვადასხვა მეთოდს. მათ შორის ყველაზე მთავარია საკუთარი პოზიციის საჯარო დემონსტრაცია შიდა და საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვან საკითხებზე: პატრიარქის, მიტროპოლიტების, საპატრიარქოს წარმომადგენლების რეგულარული მიმართვები მოსახლეობისადმი მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით მორალურ და სულიერ საკითხებთან დაკავშირებით, ასევე პუბლიკაციები და განხილვები რმეის ,,სოციალური კონცეფციისა”. პოლიტიკური ავტორიტეტის მნიშვნელოვან არხს შეიძლება წარმოადგენდეს მეგობრული კავშირების დემონსტრაცია ქვეყნის პოლიტიკურ ხელმძღვანელობასთან. ბუნებრივია, ამასთანავე მიმდინარეობს გაცვლა ავტორიტეტის სახეობებისა, მაგრამ ისინი ყოველთვის ეკვივალენტურნი არ არიან. როგორც წესი, ეს იწყება ხელისუფლების ინიციატივით და მხოლოდ იმ შემთხვევებში, როცა მმართველ ელიტას სჭირდება ეკლესიის რესურსები. შეიძლება დარწმუნებით ითქვას, როგორც კი ეკლესია ამოწურავს თავის გავლენას მოსახლეობაზე, ის და მისი დაცემული ავტორიტეტი დაკარგავს ყოველგვარ ინტერესს ქვეყნის პოლიტიკური ხელმძღვანელობისთვის.

სად არის ეკლესიის პოლიტიკური აღიარების ეს ზღვარი და რითი უნდა გაიზომოს იგი? ამგვარი შეფასების ერთ-ერთ ვარიანტად შეიძლება მოგვევლინოს ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც აღიარებენ ეკლესიის სარწმუნოებრივ ავტორიტეტს და რეგულარულად აღასრულებენ ყველა წესებს. ასეთი ადამიანები კი სულ უფრო ნაკლებადაა. სხვადასხვა შეფასებით, ისინი დღეს 2-დან 10 პროცენტამდე არიან. ხოლო იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც ეკლესიას აღიარებენ როგორც ნაციონალური, კულტურული, სულიერი და მორალური ფასეულობების დამცველს, შეიძლება სულ სხვა იყოს. სოციოლოგიური გამოკითხვების მონაცემებით, მოსახლეობის 80 პროცენტი იზიარებს ამ სოციალიზებული სიმპათიის მასობრივ ფორმას. ავტორიტეტის მიღებისა და წარმოქმნის შედარებით ახალ საშუალებებად გვევლინება აქციები კონკურენტთა (კათოლიკეების, პროტესტანტების, ათეისტების) წინააღმდეგ, აქციები სახელმწიფო მოთხოვნების წინააღმდეგ (მაგალითად, გადამხდელის ინდივიდუალურ ნომერთან დაკავშირებით), აქციები ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლებში მართლმადიდებლური კულტურის საგნის შემოღებისთვის და ა.შ.

საუბარი პაპის აღმოსავლური ინსტიტუტის ვიცე-რექტორთან, მღვდელ რობერტ ტაფტთან

ნინო მთვარელიშვილის თარგმანი

რობერტ ტაფტი დაიბადა 1932 წელს ქალაქ პროვიდენსში, აშშ. მისი პაპა უილიამ ტაფტი ამერიკის პრეზიდენტი იყო (1909-1913). რ. ტაფტი სწავლობდა ბოსტონისა და ნიუ-იორკის ფორდჰამის უნივერსიტეტებში. სადოქტორო დისერტაცია დაიცვა რომში, პაპის აღმოსავლურ ინსტიტუტში. 1949 წელს იგი იესოს საზოგადოების წევრი გახდა, ხოლო 1963 წელს აღმოსავლურ-კათოლიკური წესის მღვდლად აკურთხეს. 1979 წლიდან არის ლიტურგიკის პროფესორი რომის აღმოსავლურ ინსტიტუტში და მსოფლიოს თითქმის 20 ქვეყანაში კითხულობდა ლექციებს.

რ. ტაფტი 640 სამეცნიერო მონოგრაფიის, მათ შორის 14 წიგნის ავტორია. აღსანიშნავია ,,ჟამნობა აღმოსავლეთსა და დასავლეთში” (1986). იგი რედაქტორობს მთელ რიგ პერიოდულ გამოცემებს: ,,Orientalia Christiana Anacleta”, ,,Anaphorae Orientales”, ,,ქრისტიანული აღმოსავლეთი” და სხვ. Gგარდა ამისა ის არის ბიზანტინისტიკის კვლევის ცენტრ ,,დამბარტონ ოუქსის” უხუცესთა საბჭოს თავმჯდომარე, ბრიტანეთის მეცნიერებათა აკადემიის წევრ-კორესპონდენტი და ა.შ.

რ. ტაფტი გამოირჩევა თავისი იუმორის გრძნობით. რამდენიმე წლის წინ ნოტრ-დამის უნივერსიტეტის (აშშ) სტუდენტებმა გამოსცეს ბროშურა ,,მამა რობერტ ტაფტის შჟ გამონათქვამები”, სადაც თავოყრილია ის ხუმრობები, რომლებითაც რ. ტაფტი ახალისებდა თავის ლექციებს.

2004 წ. 16-20 თებერვალს მოსკოვში ვიზიტის დროს, პაპის ქრისტიანული ერთობის ხელშემწყობი საბჭოს თავმჯდომარე კარდინალი ვალტერ კასპერი, გეგმავდა პატრიარქ ალექსი II შეხვედრას. ამას წინ უძღოდა ლიტურგიკის ერთ-ერთი წამყვანი სპეციალისტის, დასავლეთ და აღმოსავლეთ ეკლესიებს შორის დიალოგის მონაწილისა და კათოლიკურ ეკლესიაში მართლმადიდებლობის საკითხთა გამოჩენილი ექსპერტ მღვდელ რობერტ ტაფტის მიერ სააგენტო ,,National Catholic Reporter”-ისთვის მიცემული ინტერვიუ.

- როგორია თქვენი შეხედულება უკრაინაში ბერძნულ-კათოლიკური ეკლესიის საპატრიარქოს დაფუძნებასთან დაკავშირებით?

- როდესაც მოცემული აღმოსავლურ-კათოლიკური ეკლესია ძლიერდება, მტკიცდება და ერთიანდება, ბუნებრივი ნაბიჯია. უფრო მეტიც, მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მსგავსი რამ ხშირად ხდებოდა და თანაც კანონიკური ნორმებით, მაგალითად: ბულგარეთში მრევლი ექვემდებარებოდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს, რომელიც ცდილობდა მათთვის თავს მოეხვია ბერძნულ ენაზე ღვთისმსახურება. ასე გრძელდებოდა მანამდე, სანამ ბულგარულმა ეკლესიამ არ გააკეთა განცხადება დამოუკიდებლობისა და საკუთარი საპატრიარქოს დაფუძნების შესახებ. კონსტანტინოპოლი უარყოფდა, მაგრამ ბოლოს მანაც ცნო ბულგარეთის საპატრიარქოს სტატუსი. გულახდილად რომ ვთქვათ, მე ვურჩევდი უკრაინელ მორწმუნეებს ამ მაგალითისთვის მიბაძვას, კერძოდ, შეექმნათ საპატრიარქო და ეარსებათ მის ფარგლებში. რა თქმა უნდა, ეს შესაძლებელია მხოლოდ ეპისკოპატის ერთსულოვნების შემთხვევაში.

- სრულდება თუ არა ეს პირობა?

- დიახ, ვფიქრობ, რომ უკრაინელმა ეპისკოპოსებმა მიაღწიეს თანხმობას. საფრთხე კი მდგომარეობს შემდეგში - თუკი მოიძებნება თუნდაც ორი მოწინააღმდეგე, რომი საპატრიარქოს ცნობაზე უარს იტყვის. საჭიროა გადაიდგას ორი ნაბიჯი. პირველ რიგში, აუცილებელია საპატრიარქოს დაფუძნების თაობაზე ოფიციალური განცხადების გაკეთება. შემდეგ საჭიროა რომისთვის მისი აღიარების მოთხოვნა. თუკი ამის გაკეთება ვერ მოხერხდა, მაშინ არ უნდა მიიღონ საფოსტო გზავნილები, რომლებიც არ არის საპატრიარქოს მისამართზე გამოგზავნილი. რეალურად არ უნდა მიიღონ ისინი და მხოლოდ არ უნდა მოაჩვენონ თავი, რომ არ იღებენ მათ. ვატიკანის სახელმწიფო მდივანმა გამოგზავნა არქიეპისკოპოსის სახელზე წერილი? ის კი არ არსებობს, არსებობს პატრიარქი. საჭიროა წერილის უკან გაგზავნა წარწერით: ,,ადრესატი უცნობია.”

- რატომ უნდა შეიქმნას საპატრიარქო კიევში და არა ლვოვში, სადაც ტრადიციულად ძლიერი იყო უკრაინის ბერძნულ-კათოლიკური ეკლესია?

- აუცილებელია ერთი რამის გაგება. ყოველი ადამიანი, ვინც თუნდაც ცოტათი მაინც იცნობს ისტორიას, აღიარებს კიევს, ,,კიევის რუსეთს” აღმოსავლეთ სლავების (ბელორუსების, რუსებისა და უკრაინელების) ქრისტიანობის ცენტრად. ამ ერთაგან რომელიმესთვის კიევისგან მოწყვეტის მოთხოვნა იგივეა, რაც ქრისტიანებისთვის იერუსალიმის იუდეველთათვის გადაცემის მოთხოვნა. ეს უბრალოდ შეუსაბამოა...

უფრო მეტიც, იყო დრო, როცა მთელი დასავლეთ უკრაინა კავშირში იყო როომთან და იერარქის რეზიდენციაც განთავსებული იყო კიევში. არ შეიძლება იმის მტკიცება, რომ უკრაინაში არ იყო კათოლიკე ეპისკოპოსი, კიევის მიტროპოლიტი. თუმცა ეს საკითხი ვერ გადაწყდება მხოლოდ ისტორიიდან გამომდინარე. ისტორია მხოლოდ გვასწავლის, მაგრამ არ ადგენს ნორმებს.

კიევი უკრაინისთვის იგივეა, რაც პარიზი საფრანგეთისთვის. ლვოვი უდავოდ, მშვენიერი ქალაქი და თავისებური ,,წყნარი ყურეა”. ჩვენ ვსაუბრობთ ეკლესიის შესახებ, რომლის საზღვრები გასცდა ძველი გალიციის, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დასავლეთ უკრაინის ფარგლებს. ახლა მორწმუნეთა ნახვა შეგიძლიათ ყველგან. მიეხედავად იმისა, რომ კიევი არის ეკლესიის გული, ბერძენ-კათოლიკეებს შეხვდებით არა მარტო აღმოსავლეთ უკრაინაში, არამედ მთელ რუსეთში, აგრეთვე ყაზახეთში. ამ ხალხს აქვს უფლება ჰქონდეს თავისი აღმსარებლობა. უფრო მეტიც, სავსებით შესაძლებელია, რომ უკრაინის ბერძნულ-კათოლიკური ეკლესია, ქვეყნის როგორც დასავლეთ ისე აღმოსავლეთ რეგიონებში, ყველაზე მრავალრიცხოვანია. ამ გარემოებაზე კი არ საუბრობენ. თუკი შეეკითხებით უკრაინელ მორწმუნეებს, რამდენად დიდია მათი ეკლესია, გიპასუხებენ: ,,ჩვენ გვაქვს 310 სამრევლო”. კითხვაზე, რამდენი ადამიანი დადის ეკლესიაში, გიპასუხებენ: ,,არ არის ცნობილი”. ,,აღმოსავლური სტატისტიკა”-ეს არის ოქსიუმორონი. უკრაინელ კათოლიკეებს ახასიათებთ ის, რომ ესწრებიან ღვთისმსახურებას და მტკიცედ იცავენ თავიანთ რწმენას. რატომ განიცადა ასე მწვავედ რუსულმა მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ კათოლიკური ეკლესიისთვის გარკვეული დათმობები? სწორედ ამ საკითხში იყო ის მომთხოვნი, რადგან საქმე ეხებოდა მის ფინანსურ წყაროებს. სცადეთ მონაცემების შეგროვება იმის შესახებ, რამდენი ღვთისმსახური იქნა ხელდასხმული რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში დასავლეთ უკრაინიდან მეორე მსოფლიო ომის დასრულებიდან დღემდე. რა თქმა უნდა, თანაფარდობა ამ რიცხვსა და მართლმადიდებლური მოსახლეობის რაოდენობას შორის საკმაოდ არაპროპორციულია.

- რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან ესოდენ ფაქიზი პრობლემის გარდა, უკრაინაში საპატრიარქოს დაფუძნებასთან დაკავშირებით, გაქვთ თუ არა სხვა რაიმე საწინააღმდეგო?

მადლობა ღმერთს, არ მაქვს, თუ, რა თქმა უნდა, თქვენი კითხვა არ შეეხება იმას, თუ რის საფუძველზე უნდა დააფუძნოს რომმა აღმოსავლეთში საპატრიარქო. ზოგადად, ამბობენ, რომ პაპმა უკრაინელ მორწმუნეებს განუცხადა, თუ ისინი შეძლებენ კარდინალ ვალტერ კასპერის დარწმუნებას, ეს იქნება პონტიფიკის თანხმობის ტოლფასი. ცხადია, კასპერი აპირებს მოწინააღმდეგეთა მხარის დაჭერას, ის ვალდებულიცაა ასე მოიქცეს. მას დავალებული ჰქონდა რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან ურთიერთობის მოწესრიგება და არა მისი დარღვევა. ჩემი სიმპათია მისკენაა მიმართული. კასპერი არ მოქმედებს თავისი სურვილისა და შეხედულებების თანახმად. ის აკეთებს თავის საქმეს.

- არის თუ არა შინაგანი მიზეზი, რის საფუძველზეც კათოლიკურ ეკლესიას შეუძლია უარი თქვას საპატრიარქოს შექმნის მხარდაჭერაზე?

- თქვენ, ალბათ, ხუმრობთ... ჩვენ გვაქვს კოპტური (კათოლიკური) ეკლესიის საპატრიარქო, რომლის წევრებს თავისუფლად შეუძლიათ ამ ოთახში მოთავსება. ნუ მაცინებთ, ღვთის გულისათვის. შეიძლება ასე არ უნდა იყოს, მაგრამ ასეა.

- კონკრეტულად, უკრაინული ბერძნულ-კათო;ლიკური საპატრიარქოს იდეასთან დაკავშირებით, რამ შეიძლება გამოიწვიოს რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მღელვარება?

- სხვა ეკლესიების არსებობის ფაქტიც იწვევს მართლმადიდებელთა მღელვარებას. ისინი ამ ადამიანებს განიხილავენ თავიანთ საკუთრებად, რომელებიც წაართვეს ბრძოლით, ხრიკებითა და ძალით და მართალნიც არიან. მათ არ ძალუძთ იმის გაგება, რომ შეუძლებელია ამ გზით ისტორიის ნგრევა. წარმოიდგინეთ, თქვენ წახვედით საბერძნეთში დასასვენებლად. უცებ, ვიღაც სულელი თქვენკენ იშვერს თითს და აცხადებს, რომ იბრძოდით მეოთხე ჯვაროსნულ ლაშქრობაში. დასავლეთში მცხოვრებთა უმრავლესობამ არც იცის, რა ლაშქრობა იყო ეს და მათ არც სჭირდებათ ამის ცოდნა. ჩვენ საქმე გვაქვს ადამიანებთან, რომლებიც ისტორიას ისე უყურებენ, თითქოს გუშინ მომხდარიყოს რაიმე მოვლენა. ნება მომეცით, კლასიკური მაგალითისთვის, მოვიყვანო ანგლიკანური ეკლესია. ნუთუ ვინმე ფიქრობს, რომ ჰენრი VIII იმისთვის მიმართა პლებისციტს, რომ გაეგო, სურდა თუ არა ინგლისის კათოლიკეებს რომის გავლენისგან გათავისუფლება? არა, ერთ მშვენიერ დღეს მათ გაიღვიძეს როგორც არაკათოლიკეებმა. თუმცა, ეს მოხდა 500 წლის წინათ. ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ დღეს კათოლიკურ ეკლესიას შეუძლია შევიდეს ინგლისის ტერიტორიაზე და აიძულოს მოსახლეობა დაუბრუნდეს მას. ახლა მსგავსი სიტუაციაა უკრაინაში. ბერძენ-კათოლიკეები ეკუთვნოდნენ კათოლიკურ ეკლესიას 1596 წლიდან. ისინი არ აპირებენ აღნიშნული კონფესიის მიტოვებას. მართლმადიდებლები სთავაზობენ შემდეგს: აღმოსავლელ კათოლიკეებს მოუწევთ ,,თავისუფალი არჩევანის” გაკეთება - ან უნდა შეუერთდნენ რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას, ან ლათინურ ეკლესიას. არ შეიძლება ამ არჩევანის სერიოზულად აღქმა. ეს იგივეა, რაც აფროამერიკელებს ჯორჯიიდან შესთავაზო ,,თავისუფალი არჩევანი”: საცხოვრებლად გაემგზავრონ ან ალბანეთში, ან უგანდაში. სავსებით შესაძლებელია, მათ მოუნდებათ იქ დარჩენა, სადაც დაიბადნენ, მშვენიერ აშშ-ში. აქ სიტყვა ,,თავისუფალი არჩევანი” ჟღერს როგორც დაცინვა.

- მაგრამ რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ამტკიცებს, რომ 1596 წლის უნია გაუქმდა 1946 წელს...

- ყველამ იცის, რა კომედიაც იყო ეს. თვით ენკავედე-მ, ამ აქტის ორგანიზატორმაც კი გამოამჟღავნა თავისი გეგმები პრესაში. ცნობილია, რომ ყველა კათოლიკე ეპისკოპოსი დააპატიმრებული იყო. ამდენად, შეეძლო სინოდს მათ გარეშე არსებობა? ის ორი თუ სამი ეპისკოპოსი, რომლებიც ხელდასხმულნი იქნენ მართლმადიდებლურ ეკლესიაში, არ იყო კათოლიკე ღვთისმსახური. შესაბამისად, მათ არ შეეძლოთ კანონიკური წესით სინოდის მოწვევა. ამ გარემოების შესახებ ყველასთვის ცნობილია.

- სინამდვილეში, რაში მდგომარეობს პრობლემის არსი რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის?

- ის თვლის, რომ მის მფლობელობაშია ყოფილი კიევის რუსეთის მთელი ტერიტორია, მათ შორის, უკრაინის, მოსკოვისა და ნოვგოროდის მიწები - მისი სამი ისტორიული ცენტრი. მსგავსად, შესაძლებელი იყო პაპის იურისდიქციის გავრცელება იტალიის მთელ ტერიტორიაზე.

- სხვა სიტყვებით, მართლმადიდებელნი შიშობენ დომინოს ეფექტის მოხდენას?

- ამ პროცესის ანალიზისადმი, რაციონალური მიდგომის მცდელობა ნიშნავს იმას, რომ ვერ გაიგო, რას წარმოადგენს აღმოსავლეთი. ჩავთვალოთ, რომ თქვენ გადმოხვედით ატლანტიკის ოკეანის ევროპის სანაპიროზე. რაც უფრო მეტს ივლით სამხრეთით ან აღმოსავლეთით, უფრო მეტად უარესდება ყოველივე, სამზარეულოს გამოკლებით. ნელ-ნელა ქრება ლოგიკა და რაციონალურობა, საბოლოოდ კი, ყველაფერი სრულდება ისტერიით და ემოციურობით. ამის გარჩევა უშედეგო შრომაა.

- ასევე, კათოლიკური ეკლესია არასდროს შეეცდება მართლმადიდებლური ეკლესიის დარწმუნებას საპატრიარქოს ცნობასთან დაკავშირებით?

- არა, მე არც კი ვფიქრობ, რომ ჩვენ უნდა გავაკეთოთ ეს. და საერთოდაც, ეშმაკსაც წაუღია ეს მოსკოვი.

- კარდინალი ვალტერ კასპერი ჩამოდის 16 თებერვალს. სავსებით შესაძლებელია, რომ ის ემზადება კიდეც ამ საკითხის განსახილველად. თქვენ ფიქრობთ, რომ ეს უშედეგო ჩანაფიქრია?

- არა, რადგან კარდინალი კასპერი გონიერი ხელმძღვანელია. არსებობს ორი ტიპის ინფორმაცია: ის, რაც დევს ოფიციალურ განცხადებებსა და პრესაში და ის, რაც განიხილება ისეთ რაციონალურ პირებთან პირად ურთიერთობაში, როგორიცაა მიტროპოლიტი კირილ სმოლენსკი (მეორე პირი რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის იერარქიაში). ის გონიერია, განათლებული და არა არის კათოლიკური ეკლესიის მოწინააღმდეგეთა რიგებიდან. ის უბრალოდ იძულებულია დროდადრო გარკვეული ფორმით გამოხატოს თავისი შეხედულებები. ხედავთ, აუცილებელია იმის გაგება, რომ ბევრი რამ, რასაც რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მესვეურნი ახორციელებენ, არის მათი მთვარეულობის ბოდვის შედეგი. არ არის საჭირო იმაზე ფიქრი, რომ პატრიარქი და სინოდი შეინარჩუნებენ მუდმივ კონტროლს ეკლესიასა და იერარქიაზე იმავე სახით, როგორც ამას აკეთებს პაპი კათოლიკურ ეკლესიაში. მოსკოვის პატრიარქი არ არის რომის პაპი.

- რეალურად, რას უნდა ითვალისწინებდეს კარდინალი კასპერი?

- უნდა იმოქმედოს იგივე გულწრფელობით, როგორითაც არის აღსავსე მისი ცნობილი სტსტია ,,Civilita cattolica,” რომელიც დაიწერა იმ დროს, რიდესაც მართლმადიდებლური ეკლესია აპროტსტებდა კათოლიკური ეკლესიის დაფუძნებას რუსეთში. ეს სწორი გზაა. რუსეთის ევროპულ ნაწილში ცხოვრობს 300 000-ზემეტი კათოლიკე, მათ შორის 65 000 მოსკოვშია. აბსურდულია იმის მტკიცება, რომ აქ კათოლიკურ ეკლესიას არ აქვს უფლება დააფუძნოს თავისი ეპარქია. განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რიმ მართლმადიდებელი ეკლესია ნიშნავს თავის მიტროპოლიტს იქ, სადაც მას უნდა. მაგალითისთვის ავიღოთ ავსტრია, კათოლიკური ეპარქია არსებობდა ვანაში პირველი ათასწლეულიდან მოყოლებული, ხოლო რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია კი ნიშნავს თავის მიტროპილიტს წოდებით არა ,,ვენაში,“ არამედ ,,ვენის.“ ასეთი იყო მისი ტიტული, და ეს მაშინ, როცა მთელ ავსტრიაში არ მოიძებნება თუნდაც 5000 მართლმადიდებელი. მოდით, გულახდილად ვისაუბროთ ითვლება თუ არა მოსკოვი მართლმადიდებლურ კანონიკუ ტერიტორიად? უდაოდ. ასეთ შემთხვავაში, ვის კანონიკურ ტერიტორიას წარმოადგენს ვენა? მართლმადიდებლებს მოჰყავთ თავიანთი მოსაზრებები,ჩვენ კი გვჯერა პრინციპის: ,,ერთ ქალაქში-ერთი ეპისკოპოსი.” როგორ ფიქრობთ, რამდენი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსია ნიუ-იორკში? ღვთის გულისთვის! პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ არავის აქვს მსგავსი ფორმით ურთიერთობა მართლმადიდებლებთან, რადგან არ იციან, რომ ის, რაც ჩემთვისაა ცნობილი. კათოლიკეებს ესმით ყოველივე და ფიქრობენ: ,,და მაინც, როგორი საშინელები ვართ ჩვენ”... ნუ მაცინებთ.

- მაშ, რისი გათვალისწინება შეუძლია კარდინალ კასპერს?

- მას უნდა ჰქონდეს დიალოგის განახლების იმედი. უნდა დაარწმუნოს მოსკოვი იმაში, რომ კათოლიკური ეკლესია რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას განიხილავს როგორც მოძმე ეკლესიას. ჩვენც აქ იმიტომ ვართ, რომ დავიცვათ კათოლიკეები და არ ვაპირებთ მათ შიდა საქმეებში ჩარევას. ამის შესახებ ითქვა მრავალჯერ. ბოლო დროს, მიტროპოლიტი კირილი ახორციელებდა გარკვეულ ქმედებებს. მისი სიტყვებით, დიალოგი არ შეწყვეტილა, ეს მართალია, ჯერ შენარჩუნებულია ოფიციალური შეთანხმება ეკლესიებს შორის დისტანციის შესახებ. ამასთანავე, ორივე მხარის ღვთისმსახურების შორის არიან ისეთი ადამიანები, რომლებიც არღვევენ დადგენილ წესებს. ჩვენთვის ცნობილია, რომ მართლმადიდებელ მღვდლებს შორის არაიან პირები, რომლებსაც კათოლიკეები თავიანთ სარწმუნოებაზე გადაჰყავთ. მართლმადიდებლებმა გაიჩინეს თავიანთი მრევლი პალერმოში. ყველა რუსი პალერმოდან შეიძლება ტელეფონის ერთ ჯიხურში მოათავსო. და ვინ არის მღვდელი? მართლმადიდებლად მოქცეული კათოლიკე. ამ ფაქტთან დაკავშირებით, ,,მოსკოვის საპატრიარქოს ჟურნალმა” საკმაოდ მკაფიოდ განაცხადა, რომ ეს იყო ნაბიჯი სიცილიის ბიზანტიური მემკვიდრეობის აღდგენისთვის. აი, კიდევ ფაქტები: ბერძნული მონასტერი კალაბრიაში, ასევე, ახდენს კათოლიკეების მართლმადიდებლობაში გადმოყვანას. კანონები ყველგან თავისუფლად ირღვევა.

- კარდინალი კასპერი არ აპირებს მართლმადიდებელთა გადაბირებას. მისი მიზანი მდგომარეობს იმაში, რომ დარტყმა შეამსუბუქოს, ასე არ არის?

- დიახ. კასპერმა უნდა აცნობოს მართლმადიდებლებს, რომ ადრე თუ გვიან ეს მოხდება. ჩვენ გვჭირდება ისინი? პასუხი ასეთია: არა. ყველაფერი მარტივია.

- როგორ გგონიათ, ცნობილია ეს მათთვის?

- ალბათ, არა, რადგან ისინი თვლიან, რომ აკონტროლებენ სიტუაციას რუსეთში და იციან, რომ ქვეყანაში ასეულობით ათასი კათოლიკეა. მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის საკმაოდ რთულია რეალობის გაცნობიერება. სინამდვილეში, ისინი ვერ იგებენ ისტორიის გაკვეთილებს. მაგალითად, დღევანდელ ციმბირში მრავალი კათოლიკეა. როგორ მოხვდნენ ისინი იქ? ისინი გადაჰყავდათ სატვირთო ვაგონებით, აი, როგორ. მოდით, სიმართლეს გავუსწოროთ თვალი. უფრო მეტიც, ომის დაწყებამდე, ციმბირის მოსახლეობის 20%25-ს შეადგენდნენ კათოლიკეები. იყო თუ არა კათოლიკური ეპარქიები რუსეთში რევოლუციამდე? რა თქმა უნდა, დიახ. მე ვსაუბრობ ნამდვილ ეპარქიებზე და არა ფიქტიურ ,,აპოსტოლურ ადმინისტრატურებზე”. ნამდვილი ეპარქიები არსებობდა. თუკი, დღეს, კათოლიკე ეპისკოპოსები გამოჩნდნენ იმ რეგიონებში, სადაც რევოლუციამდე არ იყვნენ, მხოლოდ ერთი მიზეზით, რომელიც უკვე აღვნიშნე. ხალხი გადავიდა სატვირთო ვაგონებით. რომის პაპს არ გაუყრია ისინი იქ. მართლმაიდიებლებს არ შეუძლიათ რეალობის აღქმა.

- ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებობს წინასწარი სქემა ,,კრიზისი-შერიგება-კრიზისი” კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის. ჩვენ განწირულნი ვართ ამ სქემის გასამეორებლად?

- ვფიქრობ, რომ ასეა. გარკვეულწილად, ეს მართლია, რადგან ვცხოვრობთ, თავისუფალ სამყაროში და არც ერთ ხელისუფლებას სინამდვილეში არ შეუძლია მთლიანად თავისი ხალხის კონტროლი. თუკი ასე მოხდება და ბრბო გამოჩნდება რომელიმე რუსულ ქალაქში, მოაწყობს არეულობებს, ვინ გააკონტროლებს მათ? ნაწილობრივ, პრობლემა იმაში მდგომარეობს, რომ პაპები არ აკონტროლებენ რიგ ახალ მიმდინარეობებს. ზოგადად, ეს მხოლოდ მათ განვითარებაზეა დამოკიდებული. იეზუიტები არ ქმნიან ამ პრობლემებს რუსეთში და არც ფრანცისკელები. პრობლემის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი დაკავშირებულია იმასთან, რომ რუსეთში რეაგირებენ არა იმდენად ჩვენს ქმედებებზე, როგორც ასეთი, არამედ რამდენად შეუძლია აღნიშნულ ქმედებებს სტაბილურობაზე გავლენის მოხდენა. არსებითად, რუსულ მართლმადიდებლურ იერარქიაში არის სამი ჯგუფი. უპირველეს ყოვლისა, ესენი არიან ნამდვილი შეურაცხადები, უფრო სწორად, ფანატიკოსები. ისინი, რომლებიც პუტინს წმინდანად მოიხსენიებენ და ა.შ. შემდეგ ისინი, ვინც, მიტროპოლიტ კირილის მსგავსად, მზად არიან ურთიერთობისთვის. საკმაოდ განათლებულნი, მხარს უჭერენ ეკუმენისტურ იდეებს. და ბოლოს, არსებობს საშუალო ფენა-კონსერვატორები, რომლებიც თავის მხრივ, თავისას არ დაიჩემებენ. ჯგუფი, რომელსაც ეკუთვნის მიტროპოლიტი კირილი, ძალიან პატარაა. პატრიარქი კი ჟონგლიორია, რომელიც ცდილობს ყველა ბურთის ჰაერში გაჩერებას.

- ვატიკანის მეორე შეკრების შემდეგ, ეკუმენისტური მოძრაობის ერთ-ერთი მიზანთაგანია სტრუქტურული ერთიანობის მიღწევა. ეს აუხდენელი ოცნებაა მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან მიმართებაში?

- არა, არ არის სწორი. ყველაფერი იმაზეა დამოკიდებული, თუ რა იგულისხმება მასში. ეკუმენიზმის ერთადერთი შესაძლო მიზანია კანონიკური ურთიერთობა. წარსული შეხედულებები იმის შესახე, რომ ეკლესია იწყება ღმერთიდან, რომელსაც იერარქიის მიხედვით, მოსდევს რომის პაპი და ა.შ. მოძველდა. ის, რასთანაც ახლა გვაქვს საქმე, არის მოძმე ეკლესიები. აი, რა იყო დასავლეთსა და აღმოსავლეთს შორის განხეთქილებამდე. ნუთუ ვინმე ფიქრობს, რომ რომს შეეძლო გამოეთქვა თავისი შეხედულება იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ გახდებოდა კონსტანტინოპოლის პატრიარქი? ან მიტროპოლიტ ნიკომედიელს? რა თქმა უნდა, არა. ისინი იყვნენ ეპისკოპოსები იქ, ისევე როგორც ჩვენები-აქ. ისინი ხვდებოდნენ ერთმანეთს და ეუბნებოდნენ: ,,გამარჯობა - გამარჯობა. შენ ეპისკოპოსი ხარ? -მეც. როგორ მიდის საქმე?” ისინი ურთიერთობდნენ. საუბარი არ არის იმაზე, რომ რომი უბრძანებს მათ, როგორ მოიქცნენ.

- როგორ შეგვიძლია მივაღწიოთ კანონიკურ ურთიერთობას?

- პირველ რიგში, ნათელი უნდა გახდეს, რომ ეს არის ის, რის მიღწევასაც ვცდილობთ.

- როდის შევძლებთ ამის მიღწევას?

- არ ვიცი. ალბათ, მე ვერ მოვესწრები ამას. ვთვლი, რომ უნდა გავიდეს კიდევ რამდენიმე ასწლეული.

- თქვენ ეთანხმებით იმას, რომ ცენტრალურ პრობლემად რჩება პაპის საკითხი?

რა თქმა უნდა. ის, რაშიც ჩვენ გარდავქმენით პაპობა, უბრალოდ სასაცილოა. არც ახალი აღთქმა, არც რაიმე წყარო არ ამართლებს იმას, რაც შევქმენით პაპისგან. ეს იმას არ ნიშნავს, რომ მე არ მჯერა მისი მსახურების. არ არსებობს რამე მიზეზი, რომლის მიხედვითაც, რომის პაპმა უნდა დანიშნოს პეორიის ეპისკოპოსი. სხვა სიტყვებით, ჩვენ ნამდვილად ვსაჭიროებთ ხელისუფლების გადანაწილებას, დეცენტრალიზაციას. კათოლიკური ეკლესია იმდენად გაფართოვდა, რომ წარმოიშვა ისეთივე სინოდალური სტრუქტურის აუცილებლობა, როგორიც არის აღმოსავლეთში. აშშ-ს კათოლიკე ეპისკოპოსების კონფერენცია უნდა გახდეს თავისებური სინოდი. მათ უფლება უნდა მიეცეთ აირჩიონ ეპისკოპოსები. რომს შეიძლება დარჩეს ვეტოს უფლება. სხვათა შორის, ეს ვერ გახდება იმის გარანტია, რომ საეპისკოპოსო უკეთესი იქნება. წარმოდგენა იმაზე, რომ ადგილობრივი სასულიერო ხელმძღვანელობის მიერ არჩეული კადრები იქნება უკეთესი, ვიდრე რომის კანდიდატურები, არის გაუგებრობა. აღმოსავლეთის მცოდნეებს ეს კარგად ესმით. ყოველ შემთხვევაში, ამ ხალხში ეპისკოპოსებს დაინახავს არა იმდენად რომი, რამდენადაც ერი. საკუთარი ტანსაცმელი სხეულთან უფრო ახლოსაა. პონტიფიკე უფლებამოსილი იქნება განაცხადოს: ,,არ გჭირდებათ ნიუ-იორკის ეპისკოპოსი? ის ხომ ჩემს მიერ არის დანიშნული”.

- თუკი გავითვალისწინებთ ყველა სირთულეს, ხომ არ იქმნება საფუძველი იმისა, რომ საერთოდ დავივიწყოთ დიალოგი მართლმადიდებლურ ეკლესიასთან?

- კათოლიკური ეკლესია არასდროს უწოდებს ორგანიზაციას ეკლესიას, თუ მასში არ არის საეპისკოპოსო. მკაცრად რომ ვთქვათ, კათოლიკური ეკლესიის შემდგომ რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია არის უმსხვილესი ეკლესია მსოფლიოში. მისი უგულებელყოფა იგიევა, რაც აშშ-ს ქცევა იაპონიასთან მიმართებაში ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. ქვეყანაში არის მილიარდამდე მოსახლეობა, თუმცა აშშ-ში თვლიდნენ, რომ ის საერთოდ არ არის. განა შეიძლება ასეთი ბრიყვული მოქცევა? ამასთან, ჩვენ უნდა მივაღწიოთ შეთანხმებას მოსკოვთან და ასევე, მეორე მხარეც უნდა წამოვიდეს ამაზე. არ აქვს მნიშვნელობა მოსწონს მას ეს თუ არა.

- თქვენი აზრით, ეს არის ,,რთული სიყვარული”?

- სწორედ რომ ასეა. ასეთ პრობლემას წააწყდა ქრისტიანული ერთიანობის სამდივნო ვილლენბრანდში. როდესაც მართლმადიდებლები აცხადებდნენ რამე შემაშფოთებელს. სამდივნოს შემთხვევაში მას ჰქონდა კერძო ხასიათი და არ გამოდიოდნენ სააშკარაოზე. ასე მოქცევა არ შეიძლება. ეს მათ საფუძველს აძლევს იმისთვის, რომ შეეძლოთ წყლიდან მშრალად ამოსვლა. ყველაფერი უნდა გადაწყდეს. არ შეგვიძლია ჩვენი ეპისკოპოსის მოსკოვში დანიშვნა? ვნახოთ: ბრიუსელში არის რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მიტროპოლიტი, რომ აღარეფერი ვთქვათ ლონდონსა და პარიზზე. ბოლო დრომდე ოქსფორდში იყო სამი მართლმადიდებელი ეპისკოპოსი. ოქსფორდის ყველა მართლმადიდებლის მოთავსება შეიძლება ერთ სატელეფონო ჯიხურში. საჭიროა აქტიური რეაგირება ამაზე.

ესაუბრა ჯონ ალენი

ნინო ცინცაძე
,,24 საათი“

რამდენიმე დღის წინ ,,საპატრიარქოს უწყებანში” №37 (295) დაიბეჭდა და შემდეგ ტელევიზიების მეშვეობითაც გავრცელდა საპატრიარქოს მიმართვა საქარტველოს მოსახლეობისადმი. მიმართვის თანახმად, საპატრიარქო ყაზბეგში წმინდა ანდრია პირველწოდებულის ტაძრის მშენებლობას აპირებს და ამ საქმის განსახორციელებლად განსაკუთრებით შვილგარდაცვლილ მშობლებს მიმართავს, რათა ისინი ამ საქმეში ფულის ჩადებით თავიანთი შვილების სულებს შეეწიონ. ,,შეეწიეთ თქვენი შვილების სულებს და ღმერთი თქვენ შეგეწევათ”, - ასეთია საპატრიარქოს მიმართვა. რომელმა პიარ-ტექნოლოგმა მოიგონა ეს ფრაზა ძნელი სათქმელია, თუმცა ფაქტია, რომ მსგავსი ფორმულით შედგენილი ფრაზები ჩვენი ტელევიზიების სარეკლამო რგოლებში ხშირად ისმის ხოლმე. მაგალითებს არ მოვიყვანთ, რადგან ამ თემაზე სიცილი არ ღირს. თუმცა გაიცინებ თუ არა, ცხადია, რომ მორიგი ტაძრის ასაშენებლად ფულს ისევ მოსახლეობას სთხოვენ და თანაც შვილგარდაცვლილ მშობლებს. ბევრი, ალბათ, ფიქრობს, რომ ამ ნაბიჯის გადადგმას უსახსრობა აიძულებთ. თუმცა, საპატრიარქო ჯერ კიდევ 1994-95 წლებიდანმოყოლებული თავის ფართო და საკმაოდ შემოსავლიან ბიზნესს აწარმოებდა.

1994 წლის საქართველოს რესპუბლიკის სახელმწიფო საგადასახადო ინსპექციის 18.09.94 №03-1-7 ბრძანებულებით, ,,საპატრიარქოს მიერ საკუთარი სახსრებით შექმნილი საწარმოები და ორგანიზაციები, საეკლესიო დანიშნულების პროდუქციის მწარმოებელი საწარმოები გათავისუფლებული არიან სახელმწიფო ბიუჯეტში გადასახადისაგან, აგრეთვე - სახელმწიფო ბაჟისაგან, სავალუტო და საშემოსავლო გადასახადებისაგან”. ეს ორგანიზაციებია: საქარტველოს საპატრიარქოს საფინანსო საბჭო, საგარეო ეკონომიკური ურთიერთობების განყოფილება, სამრეწველო განყოფილება, ხაშმის ღვინის ქარხანა, ბათუმის ეპარქიის სამეურნეო განყოფილება, ბათუმის სასულიერო გიმნაზიის სამეურნეო განყოფილება (ყოფილი ფირმა ,,კანდელი”), საქართველოს სპატრიარქოს საგარეო ეკონომიკური ურთიერთობების განყოფილების ბათუმის ფილიალი და ბევრი სხვა.

ჩვენს ხელთ არსებობს საგადასახადო დეპარტამენტის საბუთები, რომელიც ადასტურებს, რომ 1994-95 წლებიდან მოყოლებული სწორედ ამ ორგანიზაციებს შემოჰქონდათ და გაჰქონდათ რამდენიმე ასეული მილიონი ღირებულების საქონელი. ამ საზმეში ყველაზე აქტიური საპატრიარქოს ფინანსური საბჭო, საგარეო ეკონომიკური კავშირების განყოფილება, ამ განყოფილების ბათუმის ფილიალი, ფირმები - ,,შემწე”, ,,კანდელი” და ბათუმ-შემოქმედის სამეურნეო განყოფილება იყო. მოკლედ რომ ვთქვათ, საქართველოს საპატრიარქომ მხოლოდ ამ წლებში თურქეთიდან, სირიიდან და უნგრეთიდან უხვად შემოიტანა სპირტი, ლუდი, ბენზინი, კოკა-კოლა, სიგარეტი, კვერცხი, მაკარონი, არომატული სასმელები და ბევრი სხვა რამ. მაგალითად, ფირმა ,,კანდელმა”, რომელიც პატრიარქის ძმისშვილის, დიმიტრი შიოლაშვილის მიერ დაარსებულ ბათუმის სასულიერო გიმნაზიასთან თანაარსებობდა, 1994 წელს თურქეთიდან საქართველოში ერთხელ 20240 აშშ დოლარის ღირებულების, მეორედ - 4950, მესამედ კი 8323 აშშ დოლარის ღირებულების მხოლოდ სპირტი შემოიტანა. ამ წლებში საქართველო ,,ლამის დაახრჩო” საქართველოს საპატრიარქოსთან არსებული ფირმა ,,შემწეს” მიერ შემოტანილმა ლუდმა. ეტყობა, ამ სახით შემწეობა უნდა აღმოეჩინათ იმ წლებში განსაკუთრებით დამშეული ჩვენი მოსახლეობისათვის. სხვათა შორის, ფირმა ,,შემწე” გადასახადებისაგან გათავისუფლებულ ორგანიზაციათა სიაში შეტანილი არ არის, მაგრამ ,,საერთო ქვაბში” ისიც ადვილად მოიხარშა. ლუდის შემოტანაში ,,შემწეს” არც ,,კანდელი” ჩამორჩენია. ამ უკანასკნელმა, ასევე, არყის, ღვინისა და სიგარეტის ბიზნესშიც იმარჯვა. 1995 წელს მათ 61500 დოლარის ღირებულების მხოლოდ სიგარეტი შემოიტანეს. ეს ,,სავაჭრო არსენალის” სიის მხოლოდ მცირე ჩამონათვალია. წლებში, როდესაც საქართველოს მოსახლეობას განსაკუთრებით უჭირდა, საპატრიარქოს ეგიდით შემოჰქონდათ გაყინული ქათმების მაცივრები, შაქარი, მაიონეზი, ფქვილი, ცემენტი, ბენზინი და ბევრი სხვა. მოგეხსენებათ, არც იმ წლებში და არც შემდეგ, საპატრიარქოს სახელით, საქველმოქმედო ფასებში გაყიდული, ანდა უფასოდ დარიგებული საქონელი არავის ახსოვს - ეს ჩვეულებრივი ბიზნესი იყო და თანაც - ძალიან მომგებიანი, რადგან იგი ყოველგვარი გადასახადისაგან იყო თავისუფალი.

ახლა რაც შეეხება ექსპორტს. იმპორტიორი ქვეყნები თურქეთი და რუსეთია, გასატანი საქონელი კი: ჯართი და შავი ლითონის ნარჩენები, სილიკომარგანეცი და ფეროსილი, ,,ბალვანკა”, რკინის ნაკეთობები, ალუმინის დაუმუშავებელი ზოდები, პირუტყვის ტყავი, ფოლადის მილები, ლიანდაგის გადასაყვანები, ნაგლინი, ძარები, საღებავები და ა.შ. ეს პროდუქცია, ძირითადად, თურქეთში გადიოდა, მოსკოვს კი მრავალი ათასი დოლარის ღირებულების კონიაკი ,,არაგვით” ამარაგებდნენ. რადგან სიტყვა რუსეთზე ჩამოვარდა, უნდა აღინიშნოს, რომ ამგვარ საქმეებში საქართველოს საპატრიარქო თავისი ,,დიდი ძმის” დარად იქცევა, ოღონდ რუსეთის საპატრიარქოს უფრო დიდი მასშტაბები აქვს. როგორც ცნობილია, ისინი ალმასებითაც კი ვაჭრობენ.

შესაძლოა, გაჩნდეს აზრი, რომ ამ ბიზნესს საპატრიარქოს სახელით გარკვეული ბიზნეს-დაჯგუფებები აწარმოებდნენ, ამ გზით გადასახადისაგან თავისუფლდებოდნენ და შემდეგ წილს საპატრიარქოს უხდიდნენ. თავისთავად, ამგვარი რამეც დასაშვებია, მაგრამ ის საქმიანობა, რომლის შესახებაც ზემოთ მოგახსენებთ, უშუალოდ, საპატრიარქოსა და მისი განყოფილებების ბიზნესია. ამ საქმეებს, ძირითადად, სათავეში საპატრიარქოს საგარეო ეკონომიკური კავშირების განყოფილება და საპატრიარქოს საფინანსო საბჭო ედგა. საგარეო ეკონომიკური კავშირების განყოფილებას მაშინ თეიმურაზ მათიაშვილი ხელმძღვანელობდა, რომლის გვარიც, სხვათა შორის, ხაშმის საქმეშიც ფიგურირებს. კლერიკალური წრეებისათვის კარგად არის ცნობილი, რომ ეს პიროვნება პატრიარქის რეფერენტის, ქალბატონ შორენა თეთრუაშვილის კადრი იყო. რაც შეეხება საპატრიარქოს საფინანსო საბჭოს, საქართველოს საპატრიარქოს ოფიციალური ორგანოს - ,,საეკლესიო კალენდრის” მიხედვით, მისი ხელმძღვანელი მევლუდ ეგრისელაშვილი იყო, თუმცა თავად მან წარმოადგინა საბუთი, რომლის მიხედვითაც, იგი 1994 წლის 1 იანვრიდან საპატრიარქოში აღარ მუშაობს. პატრიარქის მდივანს დეკანოზ მიქაელ ბოტკოველს გაუჭირდა გაეხსენებინა, არსებობდა თუ არა საერთოდ 1994-95 წლებში საპატრიარქოს საფინანსო საბჭო და ვინ ედგა მას სათავეში.

საქართველოს საპატრიარქოს საფინანსო საბჭოს ახლანდელი თავმჯდომარე, დეკანოზი ზაქარია მაჩიტაძე თვლის, რომ თუ ეს საქმიანობა კანონმდებლობით დაშვებული იყო, იგი საპატრიარქოსაც შეეძლო ეწარმოებინა. რაც შეეხება მორალურ მხარეს, იგი ამგვარ პასუხისმგებლობას ამ საქმეების მწარმოებლებს აკისრებს: მათ უნდა გაგვცენ პასუხი კითხვაზე, რამდენადაა მორალურად გამართლებული იმ საგნებით ვაჭრობა, რასაც ეკლესია კრძალავს”. რაც შეეხება ამ საქმეებთან პატრიარქის რეფერენტის კავშირს, მამა ზაქარია ამბობს, რომ ქალბატონი შორენა არ არის ისეთი საშიში ქალი, როგორადაც მას საზოგადოებას წარუდგენენ. ,,იგი ჩვეულებრივი, რიგითი ქალია, რომელიც მისი ქალური თუ ინტელექტუალური ერთგულებით ემსახურება საქართველოს ეკლესიას. ქალბატონი შორენა ვერაფრით იქნება ის პიროვნება, რომელსაც ასეთი ძალა და და ავტორიტეტი აქვს საქართველოს ეკლესიაში. შესაძლოა, პატრიარქს ვინმემ რაიმე რეკომენდაცია გაუწიოს, მაგრამ ყველა პიროვნების დანიშვნა უშუალოდ პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით ხდება”.

დეკანოზი ზაქარია მაჩიტაძე ბოლო წლებში საპატრიარქოს მიერ ამგვარი ბიზნესის წარმოებას კატეგორიულად უარყოფს, მაგრამ იმის გაგებას, თუ რა ტიპის იმპორტ-ექსპორტი ხორციელდება ახლა საპატრიარქოში, ოფიციალური წერილობითი მიმართვა სჭირდება: ,,ჩვენ დამალული არაფერი გვაქვს, მოგვმართეთ ოფიციალურად და პატრიარქის ლოცვა-კურთხევის შემდეგ ამ ინფორმაციას აუცილებლად მოგაწვდით”, - განაცხადა მამა ზაქარიამ.

ისეთ იერარქიულ სისტემაში, სადაც პატრიარქის ლოცვა-კურთხევის გარეშე ინფორმაციაც კი არ გაიცემა, 1994-95 წლებში წარმოებული ბიზნესისათვის რატომ უნდა დაეკისროთ მორალური პასუხისმგებლობა მხოლოდ ამ საქმის უშუალო შემსრულებლებს, ძნელადას ახსნელია.

2004 წელი

ინტერვიუ გოგი გვახარიასთან
ნოდარ ლადარია

- ტრავმაზე გვექნება საუბარი. იმ ტრავმაზე, რომელიც შენ ასე გიყვარს: როცა ძმებმა ლიუმიერებმა კინემატოგრაფი გამოიგონეს და საზოგადოებამ პირველი ფილმი ,,მატარებლის ჩამოსვლა” იხილა, ადამიანებს შიშისაგან თავზარი დაეცათ. ეს ფილმი არ ყოფილა ხელოვნება ამ სიტყვის სრული გაგებით, მაგრამ მისი ზემოქმედება საოცარი აღმოჩნდა. ახლა კი წარმოვიდგინოთ, რომ ადამიანს შეხებისა და გემოს რეცეპტორების მსგავად აქვს, ასე ვთქვათ, ესთეტიკური რეცეპტორებიც. მაშინ შეგვიძლია ვთქვათ, პირველმა ფილმმა ისეთი შოკი მოახდინა ესთეტიკურ გრძნობაზე, რომ იგი საბოლოოდ დაჩლუნგდა... წარმოიდგინე, სადილის წინ სუფთა სპირტი გამოივლე პირში - როგორღა შეაფასებ მზარეულის ოსტატობას? ახლა კი დავსვათ კითხვა: ზემოთქმულის შუქზე, ხომ არ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სწორედ კინემატოგრაფია დამნაშავე კულტურის იმ საყოველთაო დაცემაში, რომელსაც ადამიანების ერთი ნაწილი შეიძლება გრძნობდეს დღეს?

- დამნაშავისა და უდანაშაულობის იდეას თავიდანვე უარვყოფდი.

- ნუ მივუდგებით ეთიკურად. მხოლოდ მიზეზ-შედეგობრივად განვიხილოთ...

- მაშინ, რა თქმა უნდა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კინემატოგრაფი დამნაშავეა იმაში, მერე მოუვიდა რაც ხელოვნებას. მაგრამ მან თვითონ მოამზადა ნიადაგი კინოსთვის. გამოდის, რომ თვით ხელოვნებაც დამნაშავეა. მან დაკარგა კონკრეტულის შეგრძნების უნარი და არჩია აბსტრაქციის გზით სიარული. აქ კი იმავეს გავიმეორებ, ოღონდ მემარცხენეთა ენაზე - ხელოვნებამ არ გაითვალისწინა ხალხის დაკვეთა და XX საუკუნის დასაწყისში წავიდა ელიტური გზით. ეს ყველა დარგს ეტყობა: ლიტერატურას, მუსიკას, სახვით ხელოვნებას. მაგალითად, მას, ვინც ოდესღაც ბახს უსმენდა ეკლესიაში, ამ კულტურისაგან არავითარი ზღუდე არ ჰყოფდა. ბარიერი თვით ხელოვნებამ შექმნა, როცა სნობურ-ელიტური გზა არჩია. ამ ვითარებაში კი აუცილებელი შეიქნა, ეს მიტოვებული ადამიანები, რომელთაც ,,მაღალი” კულტურა არ ესმოდათ, რელიგიაც აღარ აკმაყოფილებდათ და, როგორც თქვი, დაჩლუნგებული ჰქონდათ რეცეპტორები, ოღონდ არა კინოს გამო, შეხვედროდნენ ახალ პატრონს. სწორედ ეს პერსპექტივა გახსნა ლიუმიერების სეანსმა.

კინემატოგრაფის გამოგონებასთან ერთად მეორე ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტი, უეჭველად, ფსიქოანალიზის წარმოშობაა ეს ორი მოვლენა ქრონოლოგიურადაც დაემთხვა ერთმანეთს. ამიტომ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კინო არის ზმანებების, სიზმრების, ოცნებების ვიზუალური ასახვა ეკრანზე. ადამიანებს ყოველთვის სურდათ ზმანებებში ცხოვრება და მოულოდნელად ამის შესაძლებლობა გაუჩნდათ.

გარდა ამისა, არსებობს ადამიანის ლამის ბიოლოგიური მისწრაფება სანახაობისკენ. ამიტომაც დადიან, მაგალითად, ფეხბურთზე და იქ უყურებენ, როგორ ანაყოფიერებენ მოთამაშეები მოწინააღმდეგეთა კარის ბადეს. სანახაობისკენ უძველესი სწრაფვა ახლა კინემატოგრაფმაც დააკმაყოფილა.

- ისე, როგორც ოდესღაც თეატრმა...

- მართალია, ოღონდ XX საუკუნის დასაწყისში თეატრიც მეტისმეტი პირობითობისკენ წავიდა...

- მანაც ელიტური გზა აირჩია...

- სწორედ ასე მოხდა. კინემატოგრაფი კი მემარცხენეთა ხელოვნებაა. თუმცა ცალკეული მემარჯვენე წარმომადგენლებიც არსებობდნენ, უნდა ითქვას, საკმაოდ მოკრძალებული მნიშვნელობისა, მაგრამ კინოს იდეა და არსი ნამდვილად მემარცხენეა. რამდენიც არ უნდა ვამტკიცოთ, რომ ჰოლივუდი ელიტურია, სინამდვილეში ისიც ვერ გაექცევა მემარცხენეობას...

- გავიხსენოთ ერთი წითურთმიანი ვენეციელი, კომპოზიტორი ანტონიო ვივალდი. ის ქალთა სასწავლებელში მოღვაწეობდა და იქაური ორკესტრისთვის სავიოლინო კონცერტებს წერდა. ორკესტრი იმდენად მაღალი დონისა იყო, რომ ერთ კვირაში ნაწარმოებს ითვისებდნენ და ბეზრდებოდათ. მაესტრო ისევ იღებდა ხელში კალამს. სწორედ ამის წყალობით შეიქმნა ვივალდის სამასზე მეტი კონცერტი. ასეთი კონვეიერული სისტემის მიუხედავად, რატომ ითვლება, რომ ვივალდის ,,ნომერ N” სავიოლინო კონცერტი უფრო სრულყოფილი ესთეტიკური ფენომენია, ვიდრე რომელიმე ჰოლივუდური მელოდრამა ან თრილერი?

- რაც შეეხება ვივალდის, ეს შენი პირადი შეფასებაა... თუმცა გავიხსენოთ XX საუკუნის სერიოზული მუსიკოსები. თითქმის ყველა მათგანი ქმნიდა მუსიკას სიკვდილის თემაზე.

- თუნდაც მალერი... ან შოსტაკოვიჩი...

- მართალია, მალერით დაიწყო ეს ყველაფერი, მერე განვითარდა და დასრულდა კეიჯით, რომელმაც შექმნა მუსიკალური ,,ნაწარმოები” ხუთი წუთი სიჩუმე. აქ დაგვეხმარება ფილოსოფიური ფონის შექმნა გავიხსენოთ მიშელ ფუკოს გამონათქვამი: ,,ადამიანი გაქრება”. ეს პირქუში წინასწარმეტყველება, უპირველეს ყოვლისა, კულტურას ეხება. იგულისხმება, რომ ადამიანი გაქრა კულტურიდან. შენ მიერ ნახსენები ვივალდის კონცერტები ან ვერდის ოპერები, მართალია, არ გაქრება, შეიძლება მათი ხელმისაწვდომობა გაიზარდოს კიდეც, მაგრამ ეს მუზეუმის ხელმისაწვდომობა იქნება.

- ოპერა მართლაც მუზეუმად იქცა...

- დიახ. შეიძლება ითქვას, რომ მკვდარი, შენახული ხელოვნების შედევრებისკენ სწრაფვა ადამიანის ბუნებრივი ნეკროფილური ვნების გამოვლინებაა, ხოლო საკონცერტო დარბაზში მისვლა არის კონტაქტი მუმიფიცირებულ რეალობასთან, რომელიც არ გამქრალა, იგი დაიპყრო ტექნოლოგიამ, კერძოდ, ფილმებმა, რომლებშიც ადამიანი შეცვალა კომპიუტერმა. პასუხი შენს კითხვაზე, ალბათ, ის იქნება, რომ ადამიანი მობეზრებას პირველ შემთხვევაში უმკლავდებოდა, ახლა კი გაზრდილ ჟინს ტექნიკის განვითარებით იოკებს.

- მოდი, ერთი მაგალითი დავიხმაროთ ერთ ჩემს მეგობარს ბავშვობაში სოსისი უყვარდა. მას მამა ეჩხუბებოდა, რადგან მაშინდელი სოსისის გემო საზიზღრობა იყო იმასთან შედარებით, რაც მამას ახსოვდა თავისი ბავშვობიდან. ახლა ვითარება მეორდება ჩემი მეგობრის ბავშვი გიჟდება სოსისზე, მამამისს კი არ ესმის, როგორ შეიძლება ასეთი საზიზღრობის ჭამა. ხომ შეიძლება ამ ტრაგიკომიკურ მიმდევრობას კიდევ ერთი ან უფრო მეტი რგოლიც აღმოაჩნდეს - უსასრულობა, სოსისის ხარისხი უწყვეტად ეცემა, ახალი თაობების მისდამი სიყვარული კი უცვლელია? იქნებ კაცობრიობის ბიოგრაფიაშიც დადგეს მომენტი, ფილმები, რომლებსაც მაღლიდან დავცქერით, მომავლის ადამიანებმა შედევრებად აღიქვა?

- მართალია, წინასწარმეტყველი არა ვარ, მაგრამ ოპტიმისტი მაინც მეთქმის. რა ვუყოთ იმას, რომ ახალი რესურსების აღმოჩენა არა და არ წყდება ამოვიდა აღმოსავლეთიდან მზე და გაჩნდნენ იმპრესიონისტები, რომელთა სულიერი სტიმული ჩინურ და იაპონურ ხელოვნებაში უნდა ვეძიოთ. დარწმუნებული ვარ, შემოქმედებაში ცვლილება აუცილებლად მოხდება და კულტურა ისევ იქნება ისეთი, როგორიც უნდა იყოს, მაგრამ ეს გარდატეხა დასავლეთში არ მოხდება.

- თუ ისევ კინოს მივუბრუნდებით, აღმოსავლელი რეჟისორების წარმატება ხომ იმითაა განპირობებული, რამდენად კარგად აითვისეს დასავლური მემკვიდრეობა...

- არა, არა, ყველაზე ამას ვერ ვიტყვით. არსებობს უამრავი ძალიან კარგი ფილმი, რომელიც სულ სხვა ენაზეა გადაღებული. რამდენადაც პარადოქსულად არ უნდა ჟღერდეს, ეს ყველაზე მეტად ეხება მუსლიმანურ კულტურას. ქვეყანა, სადაც კინო ახლა განსაკუთრებით ვითარდება, არის ირანი. თუმცა დასავლეთს არ უნდა ამის აღიარება...

- რაში გამოიხატება ეს ,,არ უნდა”?

- არ ვიცი, ალბათ, ხელს არ აძლევს იმის აღიარება, რომ ირანში ასეთი ღირებული ნაწარმოებები იქმნება. არსებობს ალბათობა, რომ ჩვენი ქედმაღლური თვალსაზრისი, თითქოს ევროპა და კულტურა ერთი და იგივეა, მალე დაინგრევა. ერთხელ ემზარ ჯგერენაიასგან ვიღებდი ინტერვიუს და მან თქვა: ანტისემიტიზმი კულტურის წინააღმდეგ ამბოხებააო. გაიხსენა პირველი ქრისტიანები, რომლებმაც დასავლეთს მოუტანეს ის, რის შედეგადაც ის კულტურულ კონტინენტად იქცა.

თუ ამ აზრს გავიზიარებთ, საინტერესოა ვნახოთ, რა მოხდა ჰოლივუდში, როცა 1930-იან წლებში ნაცისტებისგან დევნილი ებრაელები მივიდნენ. პირველ რიგში ესაა ბილი უაილდერი, რომელმაც გადაიღო ,,ჯაზში მხოლოდ ქალიშვილებია” და სხვებიც. მათ შორის მარლენ დიტრიხიც არ უნდა დავივიწყოთ. ეს ხალხი სოციალური თვალსაზრისით ანტიამერიკულ ფილმებს იღებდა, ისინი საქვეყნოდ აცხადებდნენ ამერიკული მორალის ფარისევლობაზე. მაგრამ განვიხილოთ უფრო დაწვრილებით...

რა არის ძირითადი ამერიკული ღირებულებები? - კანონი, ოჯახი და პატრიოტიზმი. ამ დროს ბილი უაილდერი იღებს ,,ბრალდების მოწმეს”. აქ გამოყვანილია ჭკვიანი ადვოკატი, კანონმორჩილი ბრიტანელი, რომელიც ყველა საქმეს იგებს, მოულოდნელად კი გერმანელი ემიგრანტი ქალი თავისი არტისტიზმის მეშვეობით გააცურებს. ფილმი სვამს კითხვას: რა უფრო ეფექტურია, შემოქმედება თუ კანონი? შემოქმედება თუ ის ღირებულებები, რომლებსაც თქვენ ამკვიდრებთ? რეჟისორმა უთხრა ამერიკელებს: შემოქმედება უფრო ეფექტური და ღირებულია. ასევეა უკვე ნახსენებ ფილმში ,,ჯაზში მხოლოდ ქალიშვილებია”, სადაც ტყუილი, მასკარადი, ხუმრობა უგებს ისეთ მონსტრს, როგორიცაა მაფია.

ევროპიდან ამერიკაში ჩასულებმა იქაურ ღირებულებებში ქსენოფობიის ახალი, უფრო ფაქიზი გამოვლინება დაინახეს - საზოგადოება, რომელშიც ფასობს კანონი, ოჯახი და პატრიოტიზმი. შეიძლება ვთქვათ, რომ კინემატოგრაფი ხელოვნებად სწორედ ებრაელებმა აქციეს.

- და რითი დამთავრდა შემოქმედების ეს ტრიუმფალური სვლა? სპილბერგის ,,შინდლერის სიით”...

- ჰო... მერე რა? ,,შინდლერის სია” ერთ-ერთი პროპაგანდისტული ფილმია, რომლის შესახებაც საფრანგეთის განათლების მინისტრი ამბობს, რომ ის სკოლებში უნდა უჩვენონ. მას, როგორც ხედავ, ქსენოფობიის წინააღმდეგ იარაღად იყენებენ. კინოს აქვს ამგვარი ზემოქმედების უნარი...

- მაგრამ ცუდი ფილმია...

- ვიღაცისთვის მართლაც ცუდი ფილმია... ეს უკვე გემოვნების საკითხია. მართლაც ცუდი ფილმია, მაგრამ თუ ჯგუფური ჰიპნოზის სეანსის მიახლოებას ავირჩევთ, მასზე უკეთესია. ამ ეფექტს უნიჭო... უნიჭო კი არა, ბნელი და ბოროტი ადამიანი ვერ შექმნის. ჩვენ ვიცით მელ გიბსონის მაგალითი, მისი ფილმი ,,ქრისტეს ვნებანი”. ამ სურათმა ვერც ამერიკაში და ვერც ევროპაში ვერ მოახდინა ის ეფექტი, რომელიც მიზნად ჰქონდა დასახული.

- ბნელები და ბოროტები თავისთვის იყვნენ... ერთი ეს მითხარი, რატომაა შეუძლებელი მემარჯვენე ხელოვანი?

- pardon! შეუძლებელია მემარჯვენე კინემატოგრაფი. იმიტომ, რომ ეს არაა ხელოვნება ოჯახისთვის. მართალია, ამერიკელები ახლა ცდილობენ საოჯახო ფილმები შექმნან, მაგრამ რა გამოუვიდათ?..

- რა და ,,მომაკვდინებელი იარაღი”, ,,მომაკვდინებელი იარაღი 2” და ასე შემდეგ...

- ეს ხომ სათამაშოებია, игрушки, toys. ბოლოს და ბოლოს, არა მგონია, ადამიანი ისე დაჩლუნგდეს, რომ მსგავსი ნიმუშები სერიოზულად მიიღოს.

- აჰა, რადგან მემარცხენე ტალღაზე დავდექით, აუცილებლად უნდა გავითვალისწინოთ ხალხის დაკვეთა და ზოგიერთ აქტუალურ შეკითხვაზე გავცეთ პასუხი. საზოგადოებას კი სწყურია გაიგოს, რას უქადის ეკრანზე ასახული ძალადობის სცენები. პერიოდულად ხმას იღებენ ხოლმე ხან ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები, ხან შეშფოთებული მამულიშვილები, დალაგებულად კი ვერავინ აუხსნა ქართველებს, რყვნის თუ არა ახალგაზრდა თაობას კვენტინ ტარანტინო...

- გავიხსენებდი ერთ ფრაზას ბერტოლდ ბრეხტის ,,სამგროშიანი ოპერიდან” - ,,მომეცით პური და მერე მიიღებთ მორალს”. ძალადობისა და სიბნელის წყარო შიმშილი და დაუსაქმებლობაა...

- მარკიზი დე სადი მშიერი იყო?

- დე სადი? მე არ მიმაჩნია, რომ დე სადი ბნელი იყო. ჩვენ ვლაპარაკობთ მასობრივ ძალადობაზე. ძალადობის სცენების შესახებ არსებობს ორი აზრი და ორივეს ვემხრობი. ერთის მიხედვით, ძალადობის სცენები კათარზისივით ზემოქმედებს მაყურებელზე, მეორის მიხედვით, მათი ზემოქმედება მიბაძვის სურვლის იწვევს. აქ მთავარია, როგორია თვითონ საზოგადოება. მინახავს, როგორ უყურებენ ფრანგები რომელიმე სისხლიან სურათს და სიცილით კვდებიან. როცა საზოგადოების კულტურა მაღალია, ბოროტების მიბაძვის სურვილი არ ჩნდება. მაგრამ თუ ჩვენ ისევ ლიუმიერების დროინდელი ხალხის დონეზე ვართ, მაშინ, რა თქმა უნდა, ეფექტი სულ სხვა იქნება.

ფაქტია, რომ საქართველოში მიმბაძველები მართლაც მრავლად არიან. ასე რომ, ამგვარი ფილმების ჩვენება რაღაც კომენტარით უნდა მოხდეს ან, ყოველ შემთხვევაში, ფრთხილად. ამ დროს ყველაზე მეტად ზარალდებიან ბავშვები. ის უკულტურო ერი, რომელიც სანახევროდ აბსტრაქტულად წარმოვიდგინეთ, სწორედ ბავშვები არიან. ვემხრობი ფილმებზე ასაკობრივ შეზღუდვას, მაგრამ ამას უნდა ადგენდნენ არა გაუგებარი სოციალური სტატუსის ადამიანები, რომლებმაც არ იციან, რა არის ხელოვნება და, კერძოდ, კინემატოგრაფი (სამწუხაროდ, ასე ხდება საქართველოში), არამედ კარგი ფსიქოლოგები და კინომცოდნეები.

- და სექსი?

- ასევე სექსიც. ნორვეგიასა და შვედეთში, სადაც სექსუალური აღზრდა ძალიან განვითარებულია, ფილმში ნანახმა ადამიანს ნაკლებად შეიძლება უბიძგოს უზნეობისკენ. მაგრამ საქართველოში მინახავს დარბაზში, როდესაც აჩვენებდნენ პიერ პაოლო პაზოლინის ისეთ არასექსუალურ ფილმს, როგორიცაა ,,სალო ანუ სოდომის ასოცი დღე”, რამდენიმე კაცი მასტურბაციით იყო დაკავებული. ჩვენ სხვა რეალობაში ვცხოვრობთ.

იდიოტური საბჭოთა ტრადიციის გაგრძელებაა, როცა კინომცოდნეებს ასწავლიან ფილმს, რეჟისორს და ასე შემდეგ. მაგრამ კინო მარტო ეს კი არაა, არამედ დარბაზიც. ჩვენში კი არ არიან სპეციალისტები, რომლებმაც იციან, რა ხდება დარბაზში, რა დაკვეთა არსებობს, რა პასუხია ნანახზე. ეს ხომ არანაკლებ საინტერესოა გამოსაკვლევად.

- ხალხის დაკვეთა მეტ-ნაკლებად შევასრულეთ, რითაც ჩავეწერეთ მემარცხენე სტრატეგიაში. მაგრამ მემარცხენეობა და მემარჯვენეობა არაა პოლიტიკური პრინციპების თუ სოციალური ქცევის გაყინული ფორმები. მაგალითად, მემარცხენეობა მერყეობს ჟან-პოლ სარტრიდან... უფრო კარგად, ალბათ, ასე ითქმის: ჟან-პოლიდან პოლ პოტამდე, თუმცა არა მგონია, ამ ორს შორის გადაულახავი უფსკრული იყოს. ახლა წარმოიდგინე მემარჯვენეობაზე აგებული საზოგადოება, რომელსაც ქრისტიანობა მართავს...

- ვერ წარმოვიდგენ: ქრისტიანობა ჩემთვის მემარცხენე მოვლენაა.

- ჩემთვის რადიკალურად მემარცხენეა, მაგრამ უნდა დავაკონკრეტო. ვთქვათ, საზოგადოებას მართავს ეკლესია. ხომ მეთანხმები, რომ ეგრეთ წოდებულ ეკლესიურთა საზოგადოებაში ვინმეზე რომ თქვა, ქრისტიანიაო, ამას საკმარის განსაზღვრებად არ ჩაგითვლიან და ეგონებათ, რომ სექტანტი ხარ. მოკლედ, კითხვა ასეთია: იქ, სადაც გაბატონებულ აღმსარებლობას დიდი გავლენა აქვს საზოგადოებაზე, კინო აუცილებლად ანტიკლერიკალური უნდა იყოს?

- ერთხელ იტალიაში მკითხეს, რომელი რეჟისორი გიყვარსო. როცა მივუგე ერმანო ოლმი-მეთქი, გაუკვირდათ, ეგ ხომ კათოლიკეაო. მაგრამ აქ ხომ ფორმულას ვერ გამოვიმუშავებთ. მე მყავს ერთი ეკლესიური მეგობარი, რომელსაც საოცრად მოეწონა ალმოდოვარის ფილმი ,,ყველაფერი დედაჩემის შესახებ”. მაშინვე მოძღვართან გაიქცა შთაბეჭდილების გასაზიარებლად. იქ მრევლი დახვდა, ისინი აღშფოთებით ლაპარაკობდნენ იმაზე, თუ რა საშინელება აჩვენეს წუხელ ტელევიზიით. ჩემი მეგობარი მაშინვე შევიდა დისკუსიაში მათთან და ალმოდოვარს დაუჭირა მხარი.

განზოგადება ძალიან საშიში რამაა. კლერიკალიზმიც არ უნდა იყოს მთლად შესაფერისი სიტყვა. ჯობს ვილაპარაკოთ ფარისევლობაზე, რომელიც არა მარტო ეკლესიური საზოგადოებისთვისაა დამახასიათებელი, არამედ საქართველოს ლიბერალურ ნაწილშიც საკმაოდაა გავრცელებული. ალბათ, ოთხმოცდაათი პროცენტით მაინც საზოგადოების ეს ორივე მხარე ფარისევლებისაგან შედგება.

რას გავაკეთებდი მე რელიგიური ფარისევლობის გაბატონებისას? მიჭირს თქმა, მაგრამ, ალბათ, გავუწევდი პროპაგანდას ისეთ ადამიანს, როგორიც გრიგოლ ფერაძეა. გადავიღებდი მასზე ფილმებს... აი, მაგალითი მომაგონდა ესპანელმა რეჟისორმა კარლოს საურამ ფრანკოსდროინდელ ესპანეთში, როცა კათოლიკური ეკლესიის მხრიდან საშინელი ზეწოლა იყო, თავის ფილმებს იგავის ფორმა მისცა და ასე შეინარჩუნა ღირსება.

კინო ერთგვარი თვალის ჩაკვრაა, როცა ავტორი ყველაფერს არ გეუბნება, როგორც ვერბალურად, ასევე ვიზუალურად. ეს ქარაგმებზე დამყარებული ხელოვნებაა, რომელიც უთქმელად ამოქმედებს ადამიანის შინაგან რესურსებს.

- ჩვენ დავსახეთ ნონკონფორმიზმი და დისიდენტობა როგორც შემოქმედების ძირითადი პირობა. განა ეს საშიში არაა?..

- მესმის. უნდა განვსაზღვროთ, ვის მიმართაა ნონკონფორმიზმი. ისევ ბილი უაილდერი გავიხსენოთ, რომელიც ხალხისთვის საყვარელ კომედიებს იღებდა და იყო ნონკონფორმისტი. მთავარი და მნიშვნელოვანი ისაა, რომ შემოქმედს მაყურებლისადმი ნდობა ჰქონდეს და ეს ნდობა მის ნაწარმოებებშიც ჩანდეს. რეჟისორმა კონფორმიზმთან ერთად არ უნდა დაკარგოს ნდობა ხალხისადმი და არ უნდა იქცეს ტარკოვსკად.

- აბა, ერთი ის მითხარი, ტარკოვსკიზე რას გულისხმობ?

- არაფერს... კინემატოგრაფის ერთი ჩვეულებრივი მესიანისტური ხასიათის წარმომადგენელია. ერთგვარი მართლმადიდებელი ბერგმანია... უფრო შორიდან ვიტყვი: თუ კინო არის ხელოვნება, რომელიც ადამიანს ახლოდან იღებს, ეს სიყვარულის ხელოვნება უნდა იყოს. ტარკოვსკი ერთ-ერთი კონკრეტული ნიმუშია, რომელიც სიყვარულს არ შეიცავს. დაფიქრდი, ადამიანი ჩადის იტალიაში და ამ ქვეყანას ასახავს ისე, როგორც მან ,,ნოსტალგიაში” გვაჩვენა, ეს მხოლოდ სიყვარულის არარსებობას ნიშნავს. ან თუნდაც ის ცნობილი შემთხვევა, როცა ,,ანდრეი რუბლიოვის” გადაღებისას განსაკუთრებული ეფექტის მისაღებად ცეცხლი წაუკიდეს ცოცხალ ცხენებს. როცა ადამიანი თავს მესიად წარმოიდგენს, ეს უკვე თავისთავად ნიშნავს, რომ სიყვარული არ შეუძლია.

პაზოლინი, მაგალითად, იყო სასტიკი, უხეში, უზრდელი, ყველა გადაიმტერა, მაგრამ ვერავინ დააბრალებს, რომ თავი მესიად წარმოიდგინა და უსიყვარულოდ შექმნა თავისი ხელოვნება. როცა ადამიანს ხელში კამერა უჭირავს, როცა იგი ლამის დემიურგია და ახალ რეალობას ქმნის ამ კამერით, ძალიან სერიოზული პრობლემა იქმნება - ძალაუფლებით ცდუნების პრობლემა. არც ერთ სხვა ხელოვნებაში ეს განსაცდელი ასე მწვავედ არ იგრძნობა.

გასაგებია, რომ ადვილად შეგეპარება ეჭვი იმის გულწრფელობაში, ვინც ცოცხალ ცხენებს წვავს, მერე კი ქადაგებს ბუნების დაცვის აუცილებლობას.

- ამ განწყობაზე ნუ დავასრულებთ... შემოქმედების რეაბილიტაციისა და აღდგენის პერსპექტივას თუ ხედავ საქართველოში?

- როგორ არა... აკი გითხარი, რომ ოპტიმისტი ვარ. მგონია, ჩვენი, ასე ვთქვათ, თანდაყოლილი სნობიზმი გვიშველის. აქ ვერ განვითარდება ბოროტი სიბნელე. სნობიზმი არ დაუშვებს.

- რას იზამ, ოდესღაც მალარიას იყენებდნენ ათაშანგის სამკურნალოდ...

ლუკას ვიშერი
შორენა შამანაძის თარგმანი

ვიშერი დაიბადა 1926 წლის 23 ნოემბერს შვეიცარიის ქალაქ ბაზელში. 1961 წლიდან ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს რწმენისა და მოწყობის კომისიის წევრია. 1965-79 წლებში კი ამ კომისიის დირექტორი. 1962-65 წლებში იყო ემს-ს დამკვირვებელი ვატიკანის მეორე კრებაზე და 1982-89 წლებში რეფორმისტული ეკლესიების მსოფლიო გაერთიანების საღვთისმეტყველო განყოფილების თავმჯდომარე. სწავლობდა ისტორიასა და ღვთისმეტყველებას ბაზელის, სტრასბურგის, გიოტინგენისა და ოქსფორდის უნივერსიტეტებში.

1952 წელს ბაზელის უნივერსიტეტში მიიღო ღვთისმეტყველების დოქტორის ხარისხი. 1950 წელს მღვდელმსახურად დაასხეს ხელი და გახდა ჰერბლინგენის (ინდუსტრიული ქალაქი შაფჰაუზენის მახლობლად) რეფორმისტული ეკლესიის პასტორი.

დაწერილი აქვს წიგნები ,,ზოგადი კატეხიზმო” (with J Feiner; London, Search, 1975), ,,რწმენა და მოწყობის მოძრაობის დოკუმენტური ისტორია, 1927-63” (St. Louis, MO, Bethany, 1963) და ,,ფიქრები ვატიკანის კრების შემდეგ” (Zurich, EVZ-Verlag, 1966).

არის ევროპის გარემოს დაცვის ქრისტიანული ქსელის (ECEN) ერთ-ერთი დამფუძნებელი, ხელმძღვანელი და შვეიცარული ორგანიზაციის ,,შვეიცარია-საქართველოს მეგობრობის ასოციაციის” პრეზიდენტი.

მოხენება წაკითხულია ადამიანისა და ბუნების ძალებისადმი მიძღვნილ სემინარზე გრაფენორტში, ენგელბერგის ტაძრის პალატა.

28 იანვარი, 1998 წ.

მთავარი შეკითხვა, რომელიც ჩვენი დღევანდელი შეკრების წინაშე დაისმის, მდგომარეობს შემდეგში: რა მნიშვნელობას ვანიჭებთ ბუნებრივ კატასტროფებს (უფრო ზუსტად იმ მოვლენებს, რომლებიც ბუნებრივ კატასტროფებად შეიძლება ჩაითვალოს)? რისი თქმა უნდათ მათ ჩვენთვის? იქნებ ეს რაიმე გზავნილია ან სიგნალი, რომელიც ეთიკური დასკვნების გამოტანისკენ გვიბიძგებს? ნება მიბოძეთ, ახლავე ჩამოვაყალიბო ერთი თეზისი, რომლის დასაბუთებასაც დღეს ვაპირებ: ბუნებრივი კატასტროფების მეშვეობით გვახსენდება, რომ ადამიანი ფუნდამენტურად არის დამოკიდებული გარესამყაროზე, ანუ უკეთესად რომ ვთქვა, ღვთით ქმნილი არსება დამოკიდებულია ყველაფრის შემოქმედზე ანუ ღმერთზე. აქედან გამომავალი ეთიკური დასკვნა არ შეიძლება მხოლოდ იმაში გამოიხატებოდეს, რომ ყვალანაირად უნდა ვეცადოთ და სულ უფრო და უფრო მეტი საშუალებები გამოვიყენოთ ჩვენი არსებობის გასახანგრძლივებლად. მართალია, ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად მოგვრილი ზარალი და მათი სიხშირე შეიძლება შემცირდეს ახალი მეცნიერული გამოკვლევების, ტექნიკური მიღწევების, აგიტაციისა და წინმსწრები ღონისძიებების შედეგად. მაგრამ ეს თავისებური გამოწვევაცაა ადამიანის ქცევის მიმართ. ვინ ვართ ჩვენ და რა ადგილი გვიკავია ღვთის მიერ შექმნილ სამყაროში?

ბუნებრივი კატასტროფა, როგორც ღვთის რისხვის გამოვლინება

ჯერ კიდევ ცოტა ხნის წინ ბუნებრივი კატასტროფები გარდაუვლად ითვლებოდა. ისინი ბუნების ძალების ძლევამოსილებას გამოხატავდნენ და ადამიანს ნათლად აგრძნობინებდნენ საკუთარ უსუსურობას მათ წინაშე. ადამიანი შეგუებული იყო, რომ უდრტვინველად უნდა მიეღო ისეთი მოვლენები, როგორიცაა ვულკანის ამოფრქვევა, მიწისძვრა, ზვავი, ეპიდემიები, გვალვა, ქარი თუ წყალდიდობა. ბუნებისგან ტანჯვა-ვაებით გამოგლეჯილი საცხოვრებელი ფართობის მუდმივად საფრთხის ქვეშ უნდა ყოფნა ჩვენს წინაპრებს სრულიად ბუნებრივად მიაჩნდათ.

გაიხსენეთ ბიბლიაში ასახული სამყარო, რომელიც წიგნის გადაშლისთანავე გვეგებება. ღმერთი ქმნის სამყაროს, წყალში კუს ბაქნის სახით ათავსებს ცის თაღს. ცის თაღის ქვეშ, წყლის ზედაპირზე - დედამიწას, რომელსაც დისკის ფორმა აქვს. მასაშადამე, ადამიანებით დასახლებულ სივრცეს გარს ერტყმის წყალი - წყალი არის კუს ბაქნის ზემოთაც და დედამიწის ქვეშაც. მოგვიანებით წარღვნამ აჩვენა, რომ საკმაოდ საშიში მდგომარეობაა! როგორც კი ღმერთი ამ ბაქანში ჩატანებულ ლუკებსა თუ ფანჯრებს გახსნის, ადიდებული წყალი დედამიწას მოაწყდება (დაბ. 7,11) და მოსპობს კიდეც ყოველგვარი სიცოცხლის ნასახს.

უფალმა თავის ქმნილებას არა მარტო სული შთაბერა, არამედ ხელიც ჩაჰკიდა და თავის მფარველობაში აიყვანა. მას შემდეგ ყოველდღიურად ანიჭებს სიცოცხლეს და როდესაც მისგან სულს გამოიხმობს ხოლმე, ღვთიური ქმნილებისათვის გარდაცვალების ჟამი დგება. ღმერთი განაგებს ბუნების ძალებს და ყოველთვის არის მათში. ერთ-ერთი ფსალმუნი შესანიშნავად გამოხატავს ამ აზრს: ,,ხმა მეუფისა წყალსა ზედა, ღმერთი დიდებისაი ქუხდა, უფალი წყალთა ზედა მრავალთა. ხმამან უფლისამან განკუეთის ალი ცეცხლისაი. ხმამან უფლისამან შეძრის უდაბნოი და შეაძრწუნის უფალმან უდაბნოი კადისაი.“ (ფს.29; 3,8,9). ამიტომაც არ შეიძლება ბუნებრივი კატასტროფები შემთხვევითობას მიეწეროს. ისინი ღვთის მიერ არიან მოვლენილი. ეს ნიშანია, რომელიც უნდა ამოიხსნას. რისი თქმა უნდა უფალს? რამ გამოიწვია მისი რისხვა? როგორ შეიძლება მისი მოლბობა? დაზარალებულთა რეაქცია ხშირად გამოიხატებოდა იმაში, რომ მოეძებნათ განტევების ვაცი და ყველაფერი უკიდურესი და ნაჩქარევი ზომების მიღებით მთავრდებოდა. დამნაშავედ ცხადდებოდნენ ებრაელები, ბოშები ან სხვა ათასი ჯურის უმცირესობანი და შესაბამისად ხორციელდებოდა მათი დევნა და დასჯაც კი. მაგრამ ხომ შეიძლებოდა საკუთარ თავშიც მოეძიათ დამნაშავე. მაგალითად, დაესვათ კითხვა, რა შეიძლება ქცეულიყო უფლის უკმაყოფილების მიზეზად? როგორ მოვიქცეთ, რომ მისი რისხვა წყალობით შეიცვალოს? ბუნებრივი კატასტროფების შემხედვარე, გასაკვირი არ არის, რომ მთელი დღეები ეთმობოდა ლოცვებსა და მონანიებას. მათი მეშვეობით შესაძლებელი იყო ადამიანი ჩაღრმავებოდა საკუთარ თავს და უფლისათვის ცოდვების მიტევება ეთხოვა. კატასტროფების შემდეგ განსაკუთრებით ძლიერდებოდა სოლიდარობის შეგრძნება. დაზარალებულს ეხმარებოდნენ ნაცვლად იმისა, რომ სიტუაციით ესარგებლათ და მის გაჭირვებაზე ხელი მოეთბოთ. ასე მაგალითად, ერთ-ერთი ქადაგების დროს კალვინმა მოითხოვა იმათი გასამართლება, რომლებიც მოუსავლიანობის დროს მარცვლეულზე ფასებს აწევდნენ.

ბუნებრივი კატასტროფები დღეს

დიდი ხანია, რაც ყველა ეს მოსაზრება წარსულს ჩაბარდა. განმანათლებლობის დროიდან დაწყებული ფუნდამენტურად შეიცვალა ბუნებრივი კატასტროფების შეფასების კრიტერიუმები. ამ მიმართულებით უნდა აღინიშნოს ორი ასპექტი. მეცნიერული კვლევების შედეგად შესაძლებელი გახდა ბუნების ამ ფენომენთა, მათ წარმომშობ მიზეზთა თუ შედეგთა, ასე თუ ისე, ახსნა. ამიტომაც თანამედროვე ადამიანისთვის ძნელად წარმოსადგენია, რომ ბუნებრივ კატასტროფებში გულუბრყვილოდ მხოლოდ ღვთის ხელი, ან როგორც ინგლისელები იტყვიან, Act of God დაინახოს. რთულია, მონახო კავშირი უფლის საქმეებსა და ბუნებასა თუ ისტორიაში მიმდინარე მოვლენებს შორის, როგორც ამას ჩვენი წინაპრები აკეთებდნენ. ადრინდელისაგან განსხვავებით დღეს საიდუმლოს აღარ წარმოადგენს კატასტროფების წინარე პროცესები. ადამიანმა რაღაც ცოდნა შეიძინა, ყოველ შემთხვევაში იმაზე მეტი, რაც ადრე იცოდა. ეს კი ნიშნავს, რომ შეუძლია მოვლენებს უფრო მომზადებული შეხვდეს. საბუნებისმეტყველო მეცნიერებების განვითარებამ რაღაცა დოზით ბუნების დამორჩილების უნარი მისცა. მას უკვე შეუძლია იფიქროს იმაზე, როგორ მოახდინოს ზეგავლენა მიმდინარე პროცესებზე, რათა შეამციროს კატასტროფების რისკი და მინიმუმამდე დაიყვანოს შედეგად გამოწვეული ზარალი.

ეჭვგარეშეა, რომ განვლილი სამი საუკუნის განმავლობაში მართლაც თავიდან აიცილეს უამრავი საფრთხე ან შეამცირეს მათი დამანგრეველი შედეგები. განმტკიცდა ადამიანის უასაფრთხოება და არა მარტო ერთი მიმართულებით. აღმოიფხვრა მრავალი ეპიდემია, კალაპოტში მოექცა უამრავი მდინარე, ადრე რომ რეგულარულად ტბორავდა მიწებს, აშენდა ზვავების დამჭერი ჯებირები. რაც მთავარია, არსებობს საერთაშორისო ქსელი, რომელიც უზრუნველყოფს პირველად დახმარებას კატასტროფების შემთხვევაში. დღევანდელობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მიღწევად კი, ყოველ შემთხვევაში კაცობრიობის უზრუნველყოფილი ნაწილისათვის მაინც, შეიძლება ჩაითვალოს დაზღვევისა და ხელახალი დაზღვევის ეშმაკურად მოფიქრებული სისტემები, რომელთა მეშვეობითაც ხდება ზარალის გადანაწილება და ერთი ადამიანისთვის წარმოუდგენლად მძიმე შედეგების მნიშვნელოვანი განეიტრალება.

მაგრამ ერთნაირი წარმატებით როდი მიმდინარეობს ბუნების ძალების ბატონობის შესუსტება ყველა მიმართულებით. კვლავ მოულოდნელად ხდება ვულკანიდან ამოფრქვევები, მიწისძვრები თუ წყალდიდობები. მაგრამ საქმე იმაშია, რომ ფუნდამენტურად შეიცვალა ბუნებრივი კატასტოფებისადმი დამოკიდებულება. თანამედროვე ადამიანისათვის ბუნებრივი კატასტროფა არის ის, რისი დაძლევაც პრინციპში შესაძლებელია. ,,ეს ამინდი სულ გაგიჟდა,” - ასეა დასათაურებული სტატია ჟურნალში der Blick (მზერა). თითქოსდა ამინდი ვალდებულია, მეტეოროლგთა მოკლევადიან პროგნოზს დაემორჩილოს ხოლმე. კატასტროფის შემდეგ კი, უკვე რამდენიმე დღეში, იწყება დამნაშავის ძიება, რომელსაც, ნუ იტყვით და, თურმე წინასწარ უნდა ცოდნოდა მოსალოდნელი უბედურების შესახებ და ზომებიც უნდა მიეღო მის ასაცილებლად. ბუნებრივი კატასტროფების განხილვისას წინა პლანზე გამოდის ფაქტი, თუ როგორ გვიმტყუნა ტექნიკამ. კობესა და ლოს-ანჟელესში მომხდარი მიწისძვრების შემდეგ დაიწყო ლაპარაკი ინფრასტრუქტურის გაშენებისას დაშვებულ შეცდომებზე. იმ უმძიმეს შედეგებზე საუბრისას კი, რომელიც სომალიში ქარიშხალმა, სახელად El Niño, გამოიწვია, აღნიშნავდნენ, რომ უკეთესი მართვის პირობებში შესაძლებელი იქნებოდა ამ ზარალის გარკვეულ ფარგლებში მოქცევა. თითქმის ყოველთვის კამათობენ იმის თაობაზე, თუ რამდენად მომზადებული შეხვდა ხელისუფლება უბედურებას და როგორ მოახერხა თავისი მოვალეობების შესრულება.

განმანათლებლობის ეპოქიდან დაწყებული ბუნების დამორჩილება ყოველთვის რჩება დასავლური ცივილიზაციის მთავარ პრიორიტეტად. ყოველი მორიგი კატასტროფა კი იმის მაუწყებელია, რომ ეს მიზანი ჯერ მიღწეული არ არის. გოეთეს ფაუსტმაც ამ მიზნის გამო გაჰყიდა სული. იგი ამბობს:

,,როგორ აღმაფრთოვანებს ნიჩბის წკრიალი!
ეს არის ის, რაც ჩემს სულს სალბუნად ედება,
დედამიწას თავის თავთან არიგებს,
ტალღების თავისუფლებას სამანს უდებს
და ზღვას მკაცრ სარტყელში აქცევს.“

მეფისტოფელი პასუხობს:

,,შენ ხომ მხოლოდ ჩვენთვის იღწვი
შენი დამბებითა და ჯებირებით.
რამეთუ ამით ნეპტუნს, ზღვის ეშმაკს
უმზადებ დიდ სუფრას.
რაც არ უნდა ეცადოთ, წასულია მაინც თქვენი საქმე.

ელემენტები ხომ ჩვენთან არიან შეკრულები.
და ყველაფერი განადგურებისკენ მიექანება.
მაგრამ ფაუსტის გადარწმუნება შეუძლებელია:

აქ, შიგნით, სამოთხის დარი მიწაა,
გარეთ კი წყლის სტიქია მძვინვარებს და ნაპირებს აწყდება,
როგორ ბობოქრობს, თავდასხმისთვის ემზადება.

საერთო იდეით აღტყინებულნი კი წინ მოიწევენ,
გადაწყვეტილი აქვთ ყველა ნახვრეტის ამოქოლვა.
დიახ, მეც ამ აზრით ვარ ფრთაშესხმული,
ეს არის სწორედ ჭეშმარიტების აპოთეოზი:
თავისუფლებისა და სიცოცხლის ღირსი მხოლოდ ის არის,
ვინც ყოველდღიურ ბრძოლაში მოიპოვებს მას.”

(ფაუსტი, II ნაწილი, მე-5 აქტი).

ნუთუ მართლაც ეს არის ჭეშმარიტების აპოთეოზი? ან იქნებ კიდევ არსებობს რამე?

ბუნებასთან დაკავშირებული ახალი რისკები

აგერ უკვე რამდენიმე ათეული წელია, რაც ცხადი გახდა, რომ ადამიანისა და ბუნების ურთიერთობა ახალ-ახალ რისკებს უკავშირდება. ეკოლოგიური კრიზისი სულ უფრო და უფრო ღრმად იჭრება ადამიანის ცნობიერებაში, რომლის პრეტენზიები ბუნებასთან მიმართებაში იმდენად ამაღლდა, რომ სულ უფრო და უფრო ეჭვქვეშ დგება თვით ადამიანის არსებობის შესაძლებლობა.

სამეცნიერო-ტექნოლოგიური დარგების განვითარებას თან სდევს, ერთი მხრივ, დასავლური ინდუსტრიული ქვეყნების მოგების წილისა და შესაბამისად სიმდიდრის ზრდა, მეორე მხრივ კი, სულ უფრო და უფრო ნათლად შესამჩნევი უარყოფითი შედეგები. მიწის ჭარბი მოხმარება აზიანებს მის ნაყოფისუნარიანობას. ხის ჭრა იწვევს ტყის ხშირფოთლიანობისა და მრავალფეროვნების გამოხშირვას. ზღვის ექსპლუატაციას მივყავართ თევზების რაოდენობის შემცირებამდე. ჰაერის დაბინძურება საფრთხეს უქმნის ადამიანის ჯანმრთელობას. ცხოვრების თანამედროვე სტილი იწვევს სასმელი წყლის მწვავე კრიზისს და კიდევ სხვა უამრავ პრობლემას. უცბად აღმოჩნდება, რომ ერთი შეხედვით ასე მორჯულებული ბუნება თავის თავში უამრავ საფრთხეს მალავს. აქვს ამ საფრთხეებს კავშირი ბუნებრივ კატასტროფებთან? ერთი შეხედვით, თითქოს არა აქვს. იმ შემთხვევაშიც კი, როცა ისინი ბუნებრივი კატასტროფების სახით გვევლინებიან, მაინც ნათელია, რომ ადამიანის ხელი ურევია. მათ თუნდაც იმიტომ აქვთ ბუნებრივი სახე, რომ სრულიად ნათლად აჩვენონ ბუნების დაუმორჩილებლობა. ადამიანი ყველანაირად ცდილობს, გააფართოოს თავისი ზეგავლენა ბუნებაზე. იგი კი თავს იცავს და უარს ეუბნება ადამიანს მომსახურებაზე. ასე რომ ის კატასტროფები, რომელიც დღეს ადამიანს თავს ატყდება, მის მიერაა მომზადებული.

ამ კატასტროფების შემთხვევაში სრულიადაც არა გვაქვს საქმე იდუმალებით მოცულ და შეუცნობელ ბუნების ძალებთან. ძალიან კარგადაც ვხვდებით, თუ რა პროცესებია ეს და ნებას ვაძლევთ მათ, რომლებიც ჩვენს მიერაა ინსპირირებული, გამუდმებით წამოგვეწიონ და პრობლემა შეგვიქმნან. პრინციპში შეიძლება ითქვას, რომ ამ კატასტროფებით ადამიანი უპირისპირდება საკუთარ თავს.

ადამიანი და მისი ზღვარი

როგორ შეიძლება ამ კატასტროფების განხილვა? ისინი სულ ახალ-ახალ კითხვებს ბადებენ. რა თქმა უნდა, ადრინდელივით დიდი მნიშვნელობა აქვს იმის განსაზღვრას, თუ როგორ შეიძლება ადამიანურ არსებობასთან დაკავშირებული საფრთხის შეზღუდვა. შესაძლებელია, შეიცვალოს ბუნებრივ პროცესებში ადამიანის უხეში ჩარევის ფაქტები და განვითარდეს მისადმი ადამიანის დამოკიდებულების უფრო შერბილებული ფორმები და მეთოდები. მაგრამ მთავარი საკითხი მაინც მდგომარეობს იმაში, თუ რამდენად შეუძლია ადამიანს შორს წავიდეს თავის მოთხოვნილებებში ბუნებასთან მიმართებაში ისე, რომ არ დაარღვიოს წონასწორობა, რომელიც მისივე არსებობისთვისაა აუცილებელი. ახლახან მომხდარი უბედურებები ნათელყოფენ, რომ სინამდვილეში ეს ზღვარი დიდი ხნის დარღვეულია ადამიანის მიერ. ამიტომაც უნდა მოინახოს და დადგინდეს ახალი წონასწორობა ბუნებასა და ადამიანს შორის.

იმავდროულად საქმე სულაც არ ეხება მარტოოდენ ჩვენს არსებობას. ახლებური როლი ენიჭება სოლიდარობასაც. აქ ლაპარაკია მომავალი თაობების არსებობასა და უფლებაზე იცხოვრონ ჩვენს პლანეტაზე. საქმე ეხება გრძელვადიან წონასწორობას. მაგრამ, უწინარეს ყოვლისა, ამ ახალ სიტუაციაში საჭიროა შენარჩუნდეს ადამიანთა მოდგმის საყოველთაო სოლიდარობა. რაც მეტად რთულდება ადამიანური ყოფა, მით უფრო უნდა გაიზარდოს პასუხისმგებლობის გრძნობა. არსებობს იმის რეალური საფრთხე, რომ პრივილეგირებული ფენები გაწირავენ მათ, რომლებიც ეკოლოგიური თუ ეკონომიკური თვალსაზრისით უფრო ნაკლებად მოსაგებ პოზიციაში იმყოფებიან. ამის პირველადი ნიშნები უკვე სახეზეა. სასიცოცხლოდ აუცილებელი რესურსებისათვის მოხშირებულ კონფლიქტებში ისინი ადვილად ახერხებენ გაძლიერებას. უბრალოდ წარმოიდგინეთ, როგორი დაპირისპირება შეიძლება ატყდეს სასმელი წყლის მარაგის შემცირების პირობებში. ისრაელისა და პალესტინის დაპირისპირების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საბაბი ხომ, სხვა უამრავთა შორის, სასმელ წყალთან თავისუფალი დაშვების უფლების მოპოვებაა და თუ ეს პრობლემა არ გადაიჭრა, წარმოუდგენელია მათ შორის მშვიდობის დამყარება.

კლიმატის შეცვლის მაგალითი

ბუნებასთან მშვიდობიანი თანაარსებობა და სამართლიანობა ადამიანთა შორის - ნება მიბოძეთ, განგიმარტოთ ამ ორმაგი მოწოდების არსი ისეთ ფენომენზე დაყრდნობით, რომელიც სისხლხორცეულად უკავშირდება ჩვენი დღევანდელი საუბრის თემას და რომელსაც კლიმატის შეცვლის საფრთხე ჰქვია.

უკვე რამდენი წელია, რაც კლიმატოლოგები გვაფრთხილებენ კლიმატური პირობების მოსალოდნელი რღვევის შესახებ. სასათბურე გაზისებრ გამონაბოლქვებს, ადამიანთა სხვადასხვაგვარ, უპირველეს ყოვლისა კი, ინდუსტრიული საქმიანობის შედეგებს განუხრელად მივყავართ, მკვლევართა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ატმოსფეროს დათბობამდე და არსებული კლიმატური წონასწორობის რღვევამდე. ხდება ამინდის საყოველთაო გადახრა ექსტრემალურისაკენ, ხშირდება გვალვები, ქარიშხლები და არაჩვეულებრივი სიძლიერის წვიმები. ყველაფერ ამას შედეგად მოსდევს წყალდიდობები, მეწყერები და სხვა მსგავსი მოვლენები. და ეს იმ დროს, როცა ჯერ კიდევ შეუძლებელია ყველა ცვლილების დეტალური დაფიქსირება. უცნობია დროის ჰორიზონტი და ცვლილებათა ხარისხი ცალკეული რეგიონების მიხედვით. უპირველეს ყოვლისა, დღეისათვის შეუძლებელია იმის დანამდვილებით თქმა, რომ ესა თუ ის ანომალია, მაგალითად, უამინდობა ზაქსელნში, კლიმატის შეცვლის შედეგია. მაგრამ სპეციალისტთა უმეტესობა თანხმდება იმაში, რომ ატმოსფეროში სასათბურე გაზისებრი საწვავი ნივთიერების რაოდენობის მატებას შეიძლება შედეგად მოჰყვეს აშკარად საგრძნობი, პოტენციურად საშიში ცვლილებები.

ეს იმდენად მკაფიოდ განსაზღვრული წინასწარმეტყველებაა, რომ არ შეიძლება ყურადღება არ მივაქციოთ. საფრთხის თავიდან ასაშორებლად გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ეგიდით შეიკრა მეცნიერთა და პოლიტიკოსთა ჯერარნახულად შეთამაშებული გუნდი. ერთი მხრივ, შეიქმნა საერთაშორისო სამეცნიერო გაერთიანება, ე. წ. IPCC (Inter-governmental Panel on Climate Change). მეორე მხრივ კი, სახელმწიფოთა უდიდესი ნაწილი შეუერთდა საერთაშორისო კონვენციას, რომელმაც უნდა იზრუნოს მავნე გამონაბოლქვთა შემცირებისკენ მიმართული ღონისძიებების კოორდინაციაზე. IPCC ცდილობს მიაღწიოს კონსენსუსს მეცნიერული კვლევების არსებული დონის ფორმულირებასთან დაკავშირებით. არსებობს მოლოდინი, რომ ეს სახელმწიფოები მზად აღმოჩნდებიან შესაბამისი ღონისძიებების გასატარებლად. კარგად ვუწყით, რომ ეს პოლიტიკური პროცესი დიდი გაჭირვებით მიიწევს წინ. ხელისმომწერ ქვეყანათა მესამე კონფერენციაზე კიოტოში (1997 წლის დეკემბერში) შეთანხმების მიღწევა მოხერხდა გამონაბოლქვთა მხოლოდ უმნიშვნელო შემცირებაზე.

კლიმატური ცვლილებები მარტო ეკოლოგიური პრობლემა როდია, არამედ განასახიერებს დაპირისპირებას ჩრდილოეთსა და სამხრეთს შორის. გამონაბოლქვთა ლომის წილი მოდის ინდუსტრიულ ქვეყნებზე. კლიმატური პირობების შეცვლის შედეგად კი, პირველ რიგში, სამხრეთის ღარიბული ქვეყნები ზარალდებიან. ყველაზე მოწყვლად რეგიონებს განეკუთვნებიან კუნძულებზე, მაგ. წყნარ ოკეანეში განლაგებული სახელმწიფოები, აგრეთვე ღრმადშეჭრილი სანაპირო ზოლები, მაგ. ბანგლადეში. გამონაბოლქვთა საერთო რაოდენობაში მათი წილი სრულიად უმნიშვნელოა, მაგრამ სამაგიეროდ იძულებული არიან გამუდმებით გაუმკლავდნენ ქარიშხლებსა და მათგან გამოწვეულ ნგრევა-გაპარტახებას. ამას ემატება ის ფაქტორიც, რომ სწორედ ამ სახელმწიფოებს არ გააჩნიათ დამანგრეველი შედეგებისაგან თავდაცვის უნარი. რადგანაც სამხრეთულ ქვეყნებში არ არსებობს საყოველთაო დაზღვევის სისტემა, იჩაგრებიან ყველაზე სუსტები. ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ კლიმატური ცვლილებები იქცა ჩრდილოეთის სახელმწიფოთა მიერ სამხრეთელთა ჩაგვრის ახალ იარაღად. მორალური პასუხისმგებლობა მავნე გამონაბოლქვთა რადიკალური შემცირების თაობაზე, უწინარეს ყოვლისა, უნდა დაეკისროს ინდუსტრიულად განვითარებულ ერებს. რა თქმა უნდა, ხშირად იშველიებენ იმ ფაქტს, რომ შეინიშნება გამონაბოლქვთა რაოდენობის განუხრელი ზრდა სამხრეთის ქვეყნებშიც. ამ მხრივ განსაკუთრებით თვალში საცემია ჩინეთის მაგალითი. მაგრამ ამით სრულიად არ იცვლება ის ფაქტი, რომ ერთ სულ მოსახლეზე მოსული გამონაბოლქვის საერთო რაოდენობის მიხედვით ინდუსტრიული ქვეყნები, პირველ რიგში კი ამერიკის შეერთებული შტატები, მნიშვნელოვნად წინ უსწრებენ სამხრეთული ქვეყნების იმავე მაჩვენებელს. სანამ ინდუსტრიული ქვეყნები არ გამოფხიზლდებიან, ლაპარაკიც ზედმეტია რაიმე საყოველთაო, ყველა ქვეყნისათვის სავალდებულო სტრატეგიის ამოქმედებაზე.

კლიმატური ცვლილებებისგან გამოწვეული საფრთხის შესამცირებლად აუცილებელია სასწრაფო ზომების მიღება. ლაპარაკია სამართლიანობისა და სოლიდარობის მარტივ მოთხოვნებზე. სრულიად არ კმარა პირველადი დახმარების გაწევის მიზნით კატასტროფის ადგილებში გაიგზავნოს კარვებით, ბუმბულის საბნებითა და სპეციალურად გაწრთვნილი ძაღლებით აღჭურვილი სამხედრო კორპუსები, როცა იმავდროულად კარგად ვიცით, რომ ჩვენსავე ქვეყანაში ჩვენი ქცევის გამო მზადდება ახალი უბედურება. რა თქმა უნდა, კვლავ ყურადღება მახვილდება გაურკვევლობაზე. განსაკუთრებით კიოტოში ხშირად ისმოდა მოწოდებები: ცოტა მოვიცადოთ, ვნახოთ, რა მოხდება. ზომების მიღებამდე თურმე, როგორც ისინი ამბობენ, უნდა გაღრმავდეს მეცნიერული კვლევები. ამ არგუმენტაციის პირობებში კი მხვედველობიდან რჩებათ ის ფაქტი, რომ მავნე გამონაბოლქვთა შემცირება გრძელვადიანი პროცესია და მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ამუშავდეს ეფექტურად, თუკი მისი დაგეგმვა ახლავე დაიწყება. მხედველობიდან რჩებათ აგრეთვე ის ფაქტიც, რომ დიდი მნიშვნელობა აქვს, თუ ვის ხარჯზე მიდის პიროვნება რისკზე: საკუთარი თავის თუ სხვების. ის რისკი კი, რისთვისაც პასუხი უნდა აგონ ინდუსტრიულმა ქვეყნებმა, პირველ რიგში ემუქრება სხვებს - მომავალ თაობებს და განვითარებად ქვეყნებს და ამ განვითარებად სახელმწიფოთა შორის უპირველესად მათ, რომლებიც ყველაზე სუსტი და დაუცველი აღმოჩნდება.

რატომ წააწყდა გამონაბოლქვთა აუცილებელი შემცირება ასეთ წინააღმდეგობას?

აუცილებელ შემცირებებთან დაკავშირებული მოლაპარაკებები უცნაურად წინააღმდეგობრივი პროცესია. მხრივ, ხდება კლიმატური ცვლილებების შედეგად გამოწვეული საფრთხის აღიარება და შეთანხმება სასწრაფო ზომების მიღების აუცილებლობაზე. მეორე მხრივ კი, პარლამენტები და მთავრობები იმაზედაც კი ყოყმანობენ, რომ თუნდაც შორეულ პერსპექტივაში გაითვალისწინონ გადამჭრელი ღონისძიებები. რიო-დე-ჟანეიროს მიწისძვრასთან დაკავშირებით უამრავმა ინდუსტრიულმა ერმა დადო პირობა, რომ 2000 წლისათვის მავნე გამონაბოლქვთა რაოდენობას დაიყვანდნენ 1990 წლის დონემდე. ხუთ წელიწადში ნათელი გახდა, რომ მხოლოდ ზოგიერთი მათგანი თუ ასრულებდა დადებულ პირობას, დანარჩენებმა კი პირიქით, ბევრად გადააჭარბეს ყოველგვარ ზღვარს. ახლა კი შეერთებულმა შტატებმა საერთოდ კატეგორიულად განაცხადა, რომ გამორიცხულია ყოველგვარი თანდათანობითი შემცირება. გარკვეული კომპრომისის მიღწევამ სიტუაცია მნიშვნელოვნად ვერ შეცვალა. ევროპის კავშირის მრავლისმეტყველი დაპირებანი ნაკლებსარწმუნოდ გამოიყურება იმ ფონზე, როდესაცს მის წევრ ქვეყანათა უმეტესობამ არ შეასრულა რიო-დე-ჟანეიროში დადებული პირობა. ახლა მათ შეუძლიათ ამერიკის შეერთებულ შტატებს ამოეფარონ.

მაინც რისი ბრალია ასეთი გააფთრებული წინააღმდეგობა? მიზეზი აშკარაა. საჭირო ღონისძიებების გასატარებლად აუცილებელია ახალი საზოგადოებრივი ორიენტაცია. მავნე გამონაბოლქვთა შემცირების მოთხოვნა ეხება თანამედროვე საზოგადოების ყველაზე მტკივნეულ ნერვს - ეს არის ენერგიის მოხმარება. დღეისათვის თითქმის ყოველი ეკონომიკური საქმიანობა დამყარებულია ენერგიის განუსაზღვრელ მოხმარებაზე. ინდუსტრიული ერების კეთილდღეობა და კომფორტიც ხომ სწორედ ამას ეყრდნობა. იმ დროს, როდესაც თანამედროვე ინდუსტრიული საზოგადოება განიცდის სხვადასხვა ხასიათის რყევებს, მათ იმის წარმოდგენაც კი ზარავთ, რომ უნდა მოხდეს საზოგადოების ეკოლოგიური გადაწყობა. რა უნდა იღონოს იმ ეკონომიკამ, რომელსაც სულ უფრო მზარდი კონკურენციის პირობებში უხდება ფუნქციონირება და ამიტომაც ჩვეულებრივზე უფრო იოლად შეიძლება გამოვიდეს მწყობრიდან, როგორ აუწყოს ფეხი ამ მოთხოვნებს? ყოველდღიურად მზარდი უმუშევრობის პირობებში როგორ უნდა მოახერხოს პროფკავშირებმა გარესამყაროს დაცვის მოთხოვნის განუხრელი შესრულებისთვის ბრძოლა? განა შეიძლება უსახლკაროთა და ნარკოტიკების პრობლემების, შიდსის ეპიდემიასთან ბრძოლის ფონზე ილაპარაკო ეკოლოგიური რეფორმების გატარების აუცილებლობაზე? ენერგიასთან დაკავშირებული სირთულეები ბევრად სცილდება თანამედროვე საზოგადოების ამტანუნარიანობის დონეს. ამიტომაც საქმე მთავრდება კოსმეტიკური ღონისძიებებით.

ღონისძიებები

საინტერესოა, რეალურად რას ნიშნავს, რომ გამონაბოლქვთა რაოდენობა მომავალ ათწლეულებში უნდა მოექცეს IPCC-ის მიერ დადგენილ ზღვარში?

სამართლიანად ითვლება, რომ ეფექტური ტექნოლოგიების დანერგვის შედეგად შესაძლებელია ბევრად შთამბეჭდავი შედეგების მიღწევა. აშკარაა, რომ დღეს ენერგიის დიდი რაოდენობა ფუჭად იხარჯება. ამ ფუჭი დანახარჯების შემცირება შესაძლებელია ისეთ შემხვედრი ღონიძიებების გატარების შედეგად, როგორიცაა: უკეთესი ოზოლიაცია, გათბობის სხვა მეთოდები, ენერგიის დამზოგავი მანქანები და სხვ. მსგავსი საშუალებები. ამ რიგის ღონისძიებებს განეკუთვნება აგრეთვე გადაწყობა ენერგიის ისეთ ალტერნატიულ წყაროებზე, როგორიცაა მზისა თუ ქარის ენერგია. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს სრულიად ნათელია ასეთი ,,ეფექტურობის ასამაღლებელი რევოლუციების” აუცილებლობა, ამ გზაზე მაინც მუდმივად იქმნება გადაულახავი დაბრკოლებები. ინვესტიციების მხოლოდ შეზღუდული ნაწილი თუ ხმარდება ახალი, უფრო ეფექტური ტექნოლოგიების დანერგვას. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანი გარღვევის მოსახდენად, ალბათ, საჭიროა ენერგიის მატარებლებზე ფასების მნიშვნელოვანი გაზრდა. მხოლოდ ამ ღონისძიების მეშვეობით გახდება შესაძლებელი ბაზრის საჭირო მიმართულებით გააქტიურება.

თუმცა ,,ეფექტურობის ასამაღლებელი რევოლუციების” შედეგად, ალბათ, ძნელი იქნება ინდუსტრიულ ქვეყნებში ცხოვრების დღევანდელი სტილის შენარჩუნება. მას შემდეგ, რაც მოხდება მავნე გამონაბოლქვთა შემცირების მოთხოვნის სერიოზული გათვალისწინება, ძალაუნებურად კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგება მრავალი ცხოვრებისეული ჩვევა. ადამიანებს მოუწევთ უარი თქვან იმ გარკვეულ მოთხოვნილებებზე, დღეისათვის სრულიად ბუნებრივად რომ თვლიან. მაგრამ თუკი კაცობრიობის არსებობა შემოსაზღვრულია ჰორიზონტით, მაშინ რესურსებისა და სასარგებლო წიაღისეულის მოხმარებასაც უნდა დაედოს იმთავითვე ზღვარი. ნება მიბოძეთ, მოვიყვანო ქუჩასა და ჰაერში მოტორიზებული გადაადგილების მაგალითი. ახალი ძრავების განვითარების მეშვეობით შესაძლებელია დაიზოგოს წიაღისეულის მოპოვების გზით მიღებული საწვავის დიდი რაოდენობა. მაგრამ თვით ასეც კი შეუძლებელია მოტორიზებული საშუალებების ზრდის დღევანდელი ტემპის შენარჩუნება. ადრე თუ გვიან, და რაც უფრო ადრე მოხდება, მით უკეთესი ჩვენთვის, უნდა დამყარდეს ახალი მიდგომა გადაადგილების საშუალებებისადმი. ის წარმოდგენა, რომ ნებისმიერ ინდივიდს ნებისმიერ მომენტში დაუბრკოლებლად უნდა შეეძლოს პლანეტის ნებისმიერ ადგილზე მოხვედრა, არის ისეთივე ილუზია, როგორიც წარმოდგენა, თითქოს პლანეტის ნებისმიერ მკვიდრს უნდა შეეძლოს პლანეტის ნებისმიერ ადგილას არსებული სიმდიდრით სარგებლობა, თანაც ნებისმიერ დროს. მავნე გამონაბოლქვთა სტაბილური შემცირება შესაძლებელია მხოლოდ გადაადგილების საშუალებათა რაოდენობის მკვეთრი შემცირების გზით. ეს კი ნიშნავს, რომ აიწევს ამა თუ იმ რეგიონის შიდა, ტრადიციული, სასიცოცხლო სივრცის მნიშვნელობა. უნდა გადავეჩვიოთ დღევანდელობისათვის დამახასიათებელ ფართომასშტაბიან აზროვნებასა და ქცევის წესებს და როგორმე დავკმაყოფილდეთ უფრო მცირე რაოდენობის რესურსებითა და დისტანციებით.

აქ წამოჭრილი მთავარი საკითხი შეეხება იმ ზღვარს, რომლის გადაბიჯების უფლებაც ადამიანს არა აქვს. კაცობრიობა სამყაროს ნაწილია. მის განკარგულებაში მყოფი ბუნებრივი რესურსების რაოდენობა შეზღუდულია. მათ გადამეტებულ მოხმარებას აუცილებლად მოყვება უკურეაქცია, ბუნება შურს იძიებს ადამიანზე. რა თქმა უნდა, მოხმარების ზღვარი ერთხელ და სამუდამოდ დადგენილი არ არის. იგი იცვლება ისტორიის შესაბამისად. მაგრამ მისი სრული იგნორირება შეუძლებელია. ამიტომაც მთავარი პრობლემა მდგომარეობს იმაში, თუ რამდენად ზუსტად გამოვიცნობთ იმ ზღვარს, რომელიც სამყარომ დღეს დაგვიდგინა. რაზედაც არ უნდა ვილაპარაკოთ ჩვენ, იქნება ეს ჰაერი, ნიადაგი, ტყეები, ცხოველთა სამყარო (მაგალითად, თევზები), ნედლეული თუ სხვა უამრავი რამ, ბოლოს ყოველთვის მივდივართ აქამდე: მაინც რისი ატანა შეუძლია დედამიწას დიდი ხნის განმავლობაში, ადამიანის რა მოთხოვნილებების?

ამ კითხვას გააჩნია რელიგიური განზომილება. რა ადგილი უკავია ადამიანს ღვთით შექმნილ სამყაროში, რა ევალება მას, დაიმორჩილოს სამყარო თუ სხვა ქმნილებებთან ერთად მშვიდობიანად იარსებოს? ბიბლიური თვალსაზრისით, ამაზე მხოლოდ ერთმნიშვნელოვანი პასუხი არსებობს. მაგრამ როგორ უნდა განხორციელდეს ეს მშვიდობიანი თანაარსებობა? ამისთვის აუცილებელია უნარი, რომ თვითონ შეძლო ზღვარის დაწესება. საუკუნეების განმავლობაში ადამიანი ბუნებისა და მისი ძალების კეთილ ნებაზე იყო დამოკიდებული. მისი მთავარი დანიშნულება კი მდგომარეობდა იმაში, რომ რამენაირად დაეცვა და გაეფართოებინა მისთვის აუცილებელი სასიცოცხლო სივრცე. ახლა კი იგი მიადგა ზღვარს, რომლის გადალახვაც პრინციპში შეუძლია, მაგრამ არა აქვს ნება, თუ არ უნდა დაარღვოს სამყაროში თანაარსებობის კანონი. ეს ასეა, არსებობს უამრავი რამ, რომლის გაკეთებაც შეგიძლია, მაგრამ უფლება არა გაქვს. ყველაფერი შენზეა დამოკიდებული, შენ თვითონ უნდა დაადგინო შინაგანი ზღვარი.

ბუნებრივი კატასტროფების გზავნილი

ჩვენ უკვე დიდი გზა გვაქვს გავლილი. ნუთუ ბუნებრივი კატასტროფები მართლა ღვთის რისხვის გამოხატულებაა? ან იქნებ მოწოდებაა, რომ ადამიანთა შორის დამყარდეს ახლებური სოლიდარობა? ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ შეუძლებელია ადამიანმა მუდმივად დაიჯეროს კატასტროფების შესახებ არსებული ეს გულუბრყვილო მოსაზრებები. თანამედროვე ადამიანი კატასტროფებს აღიქვამს ბუნებრივ მოვლენად და თავის მოვალეობად თვლის, დაძლიოს იგი როგორც მიზეზობრივი ასე შედეგობრივი თვალსაზრისით. მაგრამ ახლა მას საქმე აქვს კატასტროფების ახალ ფორმასთან და იძულებული ხდება საკუთარ ნამოქმედარზე აგოს პასუხი. ამრიგად, რა გზავნილს შეიძლება შეიცავდეს დღევანდელი კატასტროფები? ზოგიერთი მათგანი ადრინდელივით ადამიანის უმწეობის გამოხატულებად შეიძლება ჩაითვალოს ბუნების ძალებთან მიმართებაში. ისინი ახსენებენ ადამიანს, თუ რამდენად მოწყვლადი და წამიერია მისი ყოფა. მაგრამ კატასტროფების ახალი ფორმები მართლა შეიცავენ გზავნილებს. ისინი გვახსენებენ ზომას და ზღვარს, რომელიც ჩვენ დაგვიწესეს. ამიტომაც ყოველი უამინდობა უნდა ჩაითვალოს გაფრთხილებად, არა აქვს მნიშვნელობა, ეს იქნება ისეთ ერთეული შემთხვევა, როგორიცაა ქარიშხალი ატლანტიკის ოკეანის სანაპიროზე, წყალდიდობა ბანგლადეშში, გაჭიანურებული გვალვები ტროპიკულ ზონაში, ყინულის ჭარბი დნობისა თუ ხის გადამეტებული ჭრის შედეგად წარმოშობილი მეწყერები, ყველა ეს მოვლენა ხომ სვამს ერთსა და იმავე კითხვას: ვთავსდებით კი ჩვენთვის დადგენილ ზღვარში?

ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად შემოღებული ლოცვებისა და მონანიებისადმი მიძღვნილ დღეებს არც ამჟამად დაუკარგავთ აქტუალობა. დღის წესრიგში დგას კვლავმოქცევა, აზროვნების სტილის შეცვლა, ახალი ორიენტირები და სხვა. საქმე ეხება იმ საზოგადოებრივ პროექტზე უარის თქმას, რომელიც უბედურების მომტანი აღმოჩნდა ჩვენთვის. მაგონდება ერთი საბავშვო წიგნი, რომელშიც ნაჩვენებია, თუ როგორ უგებენ მაიმუნს მახეს. ბოთლის მაგვარ ჭურჭელში ათავსებენ რაიმე ნაყოფს. მაიმუნი ცდილობს, ხელით დაწვდეს მას და ამოიღოს. ხელს ბოთლში ჩაყოფს, ნაყოფს მუშტში მოიმწყვდევს და მორჩა, რჩება ასე. ვეღარ გამოაქვს მომუშტული ხელი ბოთლიდან. არც მუშტის გახსნა უნდა, იმიტომ რომ მაშინ ნაყოფი დაეკარგება. ასე ხვდება მახეში.

ნება მიბოძეთ, ამ სურათით დავამთავრო ჩემი გამოსვლა. აგრეთვე იმ იმედით, რომ, წესით, ადამიანს დაბადებისას მაიმუნზე ცოტა მეტი სიბრძნე კი უნდა დაჰყოლოდა თან.

მართლმადიდებლური კულტურის
საფუძვლები პირველ კლასში. სახელმძღვანელო
მასწავლებლებისათვის, გვ. 141.
მოსკოვი. გამომცემლობა ,,პოკროვი”, 2002.
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

რედაქტორისაგან: ჩვენ არაფერი გვაქვს რელიგიური ხელოვნების, მით უმეტეს ზღაპრების საწინააღმდეგო. სასაცილოა, როდესაც მართლმადიდებლობის პროპაგანდის მიზნით უნიჭოდ გადაკეთდება შარლ პეროსა და ალექსანდრე ვოლკოვის შესანიშნავი ზღაპრები, მაგრამ, სამწუხაროა, როდესაც ეს სისულელე და უგვანობა ქვეყნდება მასწავლებლებისათვის განკუთვნილ მეთოდურ სახელმძღვანელოში იმ მიზნით, რომ მათ ის სკოლაში, გაკვეთილზე გამოიყენონ წაიკითხეთ ,,გზა ტაძრისაკენ” და ნახავთ, როგორ მართლმადიდებლურ კულტურას ახვევენ თავს პირველკლასელებს რუსეთში აბსოლუტურად ,,საერო,” როგორც რუსეთის განათლების სამინისტრო ირწმუნება, საგნის ჩარჩოში.

ჟურნალი ,,Скепсис”

თემა: ,,აღდგომა. პრაქტიკული მეცადინეობები (მშობლებისათვის მისალოცი ბარათების მომზადება; კვერცხების შეღებვა; ლექსები; სიმღერები).

მოქმედი პირები: წითელქუდა, ბებია, მგელი, საფრთხობელა, რკინის შეშისმჭრელი, მშიშარა ლომი, მენელსაცხებლე დედები.

I მოქმედება

წითელქუდა, ბებია.

ბებია: დღეს ბზობაა. რა დასანანია, რომ ტაძრიდან ასე შორს ვცხოვრობთ.

წითელქუდა: რა დღესასწაულია ბზობა?

ბებია: მრავალი, მრავალი წლის წინათ, ჩემო პატარავ, უფალმა, ჩვენმა იესო ქრისტემ, მკვდრეთით აღადგინა ლაზარე. ამ მოვლენის შემდეგ ის ვირის კვიცზე შემჯდარი დიდებით შევიდა იერუსალიმში. ხალხი ყვიროდა ,,ოსანა!” და ღმერთის ძეს ვირის ფეხებქვეშ პალმის რტოებს უფენდა. მოვლენის მოსაგონებლად მართლმადიდებლებს ამ დღეს ტაძარში ბზის ტოტები მიაქვთ. ...

წითელქუდა: როგორ მინდა ტაძარში წასვლა!

ბებია: ტაძარი ჩვენგან შვიდი დღის სავალზეა.

წითელქუდა: ბებია, გეხვეწები, გამიშვი ტაძარში. მე იქ ზუსტად აღდგომის ღამეს ვიქნები, შენ კი ნაკურთხ პასქას მოგიტან.

ბებია: როგორ წახვალ? ტყეში ხომ გარეული მხეცები არიან.

წითელქუდა: შენ ილოცე ჩემთვის, მე კი ჩემს მფარველ ანგელოზს შევევედრები და ის დამიფარავს.

ბებია: კარგი პატარავ, ღმერთი იყოს შენი მფარველი.

ბებია დალოცავს წითელქუდას.

II მოქმედება

წითელქუდა (მიდის და მიიმღერის).

გამოჩნდება მგელი.

მგელი: წითელქუდავ, საით გაგიწევია?

წითელქუდა: უფლის ტაძარში, სააღდგომო მსახურებაზე.

მგელი: რატომ?

წითელქუდა: ღმერთს რომ ლოცვით შევევედრო და ეკლესიაში პასქა ვაკურთხებინო.

მგელი: მოიცა რა, ღმერთს შეევედრო... გინახავს ღმერთი ოდესმე?

წითელქუდა (დაბნეულად): არა...

მგელი: ესე იგი, არ არსებობს. გეყოფა სისულელეები, უკეთესია კლუბში წამოხვიდე დისკოთეკაზე, დღეს სწორედ ახალი დისკები მოიტანეს.

წითელქუდა: და მფარველი ანგელოზი არსებობს?

მგელი: არ არის არავითარი მფარველი ანგელოზი.

წითელქუდა: არა, მფარველი ანგელოზი არსებობს. მე ვევედრები მას და ის მიფარავს. აი, მისმინე. (მღერის):

გამოჩნდება ანგელოზი და მღერის:

ანგელოზებს ღმერთი აგზავნის ზეციდან, რათა ხალხს აუწყონ საღმრთო სასწაულები.

რწმენა და სიხარული მოაქვთ მათ, საღმრთო სიყვარულის მაცნეებს.

ანგელოზი: გამარჯობა წითელქუდა.

წითელქუდა: გამარჯობა ანგელოზო! მისმინე, აი, მგელი ამბობს, რომ არც შენ და არც ღმერთი არსებობს.

მგელი: რა თქმა უნდა, არ არსებობს.

წითელქუდა: კი მაგრამ შეხედე, აგერ დგას ანგელოზი.

მგელი: ეს ჰალუცინაციაა, მხედველობა გატყუებს.

წითელქუდა (მიმართავს დარბაზს): ბავშვებო, მითხარით, არსებობს თუ არა ანგელოზი?

დარბაზი: ...

მგელი: სისულელეა ეს ყველაფერი. ჯობია წავიდე და მძიმე როკს მოვუსმინო. (მიდის).

III მოქმედება

წითელქუდა მიდის და მიიმღერის. გამოჩნდება საფრთხობელა.

საფრთხობელა: გამარჯობა გოგონა! საით გაგიწევია?

წითელქუდა: ღმერთის ტაძარში, სააღდგომო მსახურებაზე.

საფრთხობელა: რისთვის?

წითელქუდა: ღმერთს რომ ლოცვით შევევედრო და ტაძარში პასქა ვაკურთხებინო.

საფრთხობელა: რას ნიშნავს ლოცვით შეევედრო?

წითელქუდა: როგორ აგიხსნა... ლოცვა - ეს ღმერთთან საუბარია... მისმინე (მღერის):

დილის ლოცვა

დილას ვდგები ადრიანად, რათა ღმრთისადმი მადლობით, ვუყურო როგორ ამობრწყინდება ბნელიდან ცისკარი.

აი, ჟღურტულებს ჩიტების გუნდი:
,,როგორი ნათელია ცხოვრება რუსეთში!”
და მეც, წმინდა რუსეთო,
საუკუნოდ მეყვარები!

საფრთხობელა: მაგარია! ღმერთი სად არის?

წითელქუდა: ყველგან. მხოლოდ ის უხილავია. აი, ჩვენ ჰაერსაც ვერ ვხედავთ, მაგრამ მის გარეშე ცხოვრება არ შეგვიძლია. ხოლო განსაკუთრებული მადლისმიერი სახით ღმერთი ტაძარში მყოფობს.

საფრთხობელა: შეიძლება ღმერთს შევევედრო, რომ ცოტა მეტი ჭკუა მომცეს?

წითელქუდა: რა თქმა უნდა. თუ ჩემთან ერთად წამოხვალ ტაძარში და იქ ღმერთს შეევედრები აღდგომის ღამეს, ის შენი სურვილისამებრ ჭკუას მოგცემს.

IV მოქმედება

წითელქუდა და საფრთხობელა მიდიან და მიიმღერიან. გამოჩნდება რკინის ტყისმჭრელი.

რკინის ტყისმჭრელი: გამარჯობა. საით გაგიწევიათ?

წითელქუდა: ღმერთის ტაძარში, სააღდგომო მსახურებაზე.

საფრთხობელა: მე მინდა ღმერთს ვთხოვო, ჭკუა მომცეს.

რკინის ტყისმჭრელი: როდესაც ადამიანი ვიყავი, ხშირად დავდიოდი ტაძარში, მაგრამ ახლა მეშინია ღმერთის სახლში შესვლისა, მე ხომ გული არა მაქვს.

წითელქუდა: მაგრამ ღმერთი ხომ ყოვლისშემძლეა. მას შეუძლია მოგცეს გული, თუკი ლოცვით მიმართავ აღდგომის ღამეს.

რკინის ტყისმჭრელი: მართლა? მეც შეიძლება თქვენთან ერთად წამოვიდე?

საფრთხობელა: რა თქმა, შეიძლება. წავედით.

V მოქმედება

წითელქუდა, საფრთხობელა, რკინის ტყისმჭრელი.

საფრთხობელა: მითხარი წითელქუდა, რა დღესასწაულია ეს აღდგომა?

წითელქუდა: ქრისტე მთელი კაცობრიობის ცოდვების გამო ეწამა, ჯვარს ეცვა და გამოქვაბულში დაკრძალეს.

გამოჩნდებიან მენელსაცხებლე დედები, რომლებიც მიდიან საფლავთან და ამბობენ ლექსს:

ანგელოზი:

ნუ ეძებთ იესოს, ის აღსდგა!
ის ზეცაშია და კვლავ ჩამოვა ზეციდან.

სასწაულის მაცნე დედების გულში
ჩუმ გაოგნებას, ტკბილ თრთოლვასა და
აღფრთოვანებას ბადებს.

...

მზე აღმობრწყინდა. ზეცაში ნათელი მარადიული ზარი რეკავს.

(ს. გოროდეცკი).

წინა პლანზე კვლავ მთავარი გმირები არიან.

ლომი: მე დავინახე, მე გავიგონე, რა საოცრებაა!

მგელი: საოცრება არა... ყველაფერი მირაჟია.

ლომი (მიმართავს წითელქუდას): მომისმინეთ, რა ხდება აქ?

წითელქუდა: არაფერი. უბრალოდ ჩემს მეგობრებს ქრისტეს აღდგომის შესახებ ვუამბობდი.

ლომი: მე კი ისე ნათლად დავინახე ყველაფერი: მცველები, ჯვარი, მენელსაცხებლე დედები.

მგელი: არაფერიც არ გინახავს, ყველაფერს იტყუები.

ლომი (თავიდან იშორებს): თუ არ გინდა, ნუ დაიჯერებ, (მეგობრებს) მეც წამიყვანეთ ღმერთის ტაძარში.

მგელი: რა სიცილი ატყდება ტყეში, ცხოველების მეფე ტაძარში წავიდა. ფუი! შე უტვინო, შენ ხომ ტაძარში არც კი შეგიშვებენ.

ლომი: მერე რა, ტაძრის გარეთ მაინც დავდგები და ღმერთს შევევედრები, რომ გულადი გავხდე.

მგელი (დამცინავად): მაშინვე არ შეისმინოს შენი ლოცვა.

წითელქუდა: ლომიც ღმერთის ქმნილებაა. 103-ე ფსალმუნში წინასწარმეტყველი ლომებს ახსენებს: ,,ლეკვნი ლომთანი მყვირალნი ტაცებად და თხოვად ღმრთისაგან საზრდელსა მათსა;” იგავთა წიგნში კი სწერია, რომ მართალი ლომივით გულადია.

ლომი: ვაი, მე უბედურს! მე ხომ მშიშარა ლომი ვარ!

რკინის ტყისმჭრელი: ნუ დარდობ მეგობარო! ჩვენთან ერთად წამოდი.

მგელი: ყველა ერთად გაგიჟდა. წავალ ძილში მაინც მივეცემი თავდავიწყებას.

VI მოქმედება

გამოჩნდება ტაძარი. ყველანი მიდიან მასთან.

მგელი: სულელებო, სად მიდიხართ? თქვენ გელოდებათ პირქუში, მოსაწყენი, უინტერესო ცხოვრება. მარხვები, ლოცვები, მცნებები... შეჩერდით.

ლომი: ეგ რა შენი საქმეა?

მგელი: მინდა გიხსნათ რელიგიური სიბნელისაგან.

რკინის ტყისმჭრელი: თვითონა ხარ ბნელი, აბა გაგვატარე.

მგელი: არ გაგიშვებთ! ჩემი სახელია ლეგიონი!

ტაძრის მხრიდან ისმის გალობა ,,აღდგომასა შენსა ქრისტე მაცხოვარო”.

მგელი: ო, როგორ მირევს გულს ეს ყველაფერი.

ლომი: გზიდან ჩამოგვეცალე (ღრიალებს).

წითელქუდა: ლომმა ღრიალი დაიწყო, ვინ არ შეძრწუნდება?

გუნდი: ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით...

მგელი: ა-ა-ა-ა (გარბის).

VII მოქმედება

საფრთხობელა: როგორც იქნა, ტაძარში ვართ.

წითელქუდა: სააღდგომო მსახურება მთავრდება.

რკინის ტყისმჭრელი: მსახურების დროს სულ დაგვავიწყდა, რა უნდა გვეთხოვა ღმერთისთვის.

წითელქუდა: მაგრამ ჯერ ხომ გვიან არ არის, მოდით ერთად მივმართოთ ღმერთს. უფალი ამბობს, რომ იქ, ,,სადაც ორი ან სამი შეიკრიბება ჩემი სახელით, მე ვარ მათ შორის”.

საფრთხობელა: ჩვენ კი ოთხნი ვართ.

ლომი: მოდით, ლოცვით მივმართოთ ღმერთს.

გუნდი: ქრისტე აღსდგა მკვდრეთით... (ბერძნულ-ლათინურ-სლავურად).

რკინის ტყისმჭრელი: ვგრძნობ, ჩემს მკერდში როგორ აძგერდა ნამდვილი, ცოცხალი გული!

ლომი: მე კი ვგრძნობ, ისეთი გულადი გავხდი, რომ მზად ვარ მგლების მთელ ლეგიონს შევებრძოლო.

საფრთხობელა: მე კი ბრძენი გავხდი. მისმინეთ: ენ არხი ინ ე ლოგოს, კე ო ლოგოს ინ პროს ტონ თეონ, კე თეოს ინ ო ლოგოს. პირველად იყო სიტყვა და სიტყვა იყო ღმრთისა თანა და სიტყვა იყო ღმერთი იგი.

წითელქუდა: როგორ მიხარია, ჩემო მეგობრებო, მოდით, მადლობა ვუთხრათ უფალს.

გუნდი: ვინ არს ღმერთი დიდ ვითარ ღმერთი ჩვენი; შენ ხარ ღმერთი, რომელმან ჰყვი საკვირველი.

ჯოვანი გუარესკი
მთავარეპისკოპოს მალხაზ
სონღულაშვილის თარგმანი

XX საუკუნის ცნობილი იტალიელი იუმორისტი მწერალი, ჟურნალისტი და კარიკატურისტი ჯოვანი გუარესკი დაიბადა 1908 წელს ქალაქ პარმაში. მამამისი ვაჭარი და მიწათმფლობელი იყო, დედა კი - მასწავლებელი. ოჯახმა 20-იანი წლების კრიზისის დროს მთელი ფული დაკარგა და ჯ. გუარესკიმ ვეღარ გააგრძელა სკოლაში სწავლა. თუმცა ამას მისთვის ხელი არ შეუშლია, ჟურნალისტი გამხდარიყო. 1936 წლიდან მოყოლებული იუმორისტული ჟურნალის მთავარ რედაქტორად მუშაობდა.

II მსოფლიო ომში ჯოვანი გუარესკი იბრძოდა იტალიურ არმიაში. 1943 წელს იგი გერმანელებმა დააპატიმრეს და პოლონეთში, საკონცენტრაციო ბანაკში გაგზავნეს.

ომის შემდეგ გუარესკიმ დააარსა ყოველკვირეული სატირული გამოცემა ჩანდიდო, რომელშიც დონ კამილოს შესახებ იუმორისტული მოთხრობების სერიის ბეჭდავდა. იგი გარდაიცვალა 1968 წელს.

იუმორისტული მოთხრობები დონ კამილოს შესახებ ასახავს მუდმივ დაპირისპირებას კათოლიკე მღვდელსა და კომუნისტ სოფლის თავმჯდომარე პეპონეს შორის. მოვლენები ვითარდება მდინარე პოს ველზე, ერთ პატარა იტალიურ სოფელში II მსოფლიო ომის დამთავრების შემდეგ. ნაწარმოებების ციკლის მთავარი აზრი ჰუმანურობა, ადამიანის სიყვარული გადმოცემულია იუმორითა და მარტივი ენით, რაც გახდა იმის წინაპირობა, რომ დონ კამილო და პეპონე გახდნენ საყვარელი პერსონაჟები სხვადასხვა ეროვნების უამრავი მკითხველისათვის.

ცენტრიდან მოსულმა ოფიციალურმა შეტყობინებამ და ინსტრუქციებმა პეპონეს თავზარი დასცა. აქამდე იგი ლომივით იბრძოდა იმისათვის, რომ სოფლის ერთ-ერთი ქუჩისათვის იოსებ სტალინის სახელი ეწოდებინათ. უფრო მეტიც, ბელადის სახელი დაარქვა მომხმარებელთა კოოპერატივს. თითქოს ეს საკმარისი არ იყო. მისაღები დარბაზი დიდი ბელადის ნატურალურზე დიდი ზომის პორტრეტით გაამშვენებინა.

პეპონე შავ დღეში ჩავარდა. ამხანაგებს პარტიულ შეხვედრაზე დაუძახა, მაგრამ იგრძნო, რომ ცხოვრებაში პირველად მათთვის სათქმელი არაფერი ჰქონდა. ერთი ის მოახერხა, პარტიის დირექტივების წერილი მაგიდაზე დაეხეთქებინა და ხელები უმწეოდ ესავსავებინა. სხვებმა წაიკითხეს წერილი და ერთმანეთს დაუწყეს ყურება. სიტუაცია ისევ სმილძომ განმუხტა.

- უფროსო, აბა, რა ჩვენი ბრალია, თუ ის გვჯეროდა, რასაც ზემოდან გვეუბნებოდნენ? დიდი არაფერი! ქუჩის წარწერა ჩამოვხსნათ, კოოპერატივის სახელი შევცვალოთ, ამ კედელს კიდევ ერთი ვედრო თეთრი საღებავი შევასხათ. ამით გათავდება სტალინიზმის ამბავი.

ეს შეხვედრა კოოპერატივში შედგა. იმ კედელთან, სადაც გამოხატული იყო გიგანტური ფიგურა ულვაშა, განკიცხული ბელადისა. პეპონე მწუხარებით აღსავსე თვალებით უყურებდა პორტრეტს. იგი არა მარტო იმას ჯავრობდა, რომ რწმენა დაენგრა, არამედ იმასაც, რომ ბელადის დასახატავად დიდძალი ფული გადაიყარა წყალში. არადა მისი დაჟინებული მოთხოვნით დაიხატა სტალინის პორტრეტი კედელზე. ფრესკის საბურვლის ჩამოხსნისას მან თქვა:

,,ეს ფრესკა მანამდე იქნება აქ, სანამ ამ ქვეყნად იქნება ყველა ხალხის მამის, დიდი სტალინის დიდება, ესე იგი უკუნითი უკუნისამდე!“

ამ დროს დიდ დარბაზში მხოლოდ პეპონე და მისი თანამოსაუბრეები იყვნენ. გოგო-ბიჭები სხვა ორ ოთახში იყვნენ გამოკეტილები. ისინი იქ ბანქოს თამაშითა და რადიოს მოსმენით იქცევდნენ თავს. ასე რომ ახალგაზრდები ცალკე იყვნენ და დისკრედიტებული ბელადის პორტრეტს ვერ ხედავდნენ. პეპონეს და მის უახლოეს პარტიულ ამხანაგებს კი შესაძლებლობა ჰქონდათ ახალგაზრდების გარეშე უფრო თავისუფლად ელაპარაკათ შექმნილ ვითარებაზე. სწორედ ამიტომ დონ კამილოს ხმის გაგონებაზე ყველას ელდა ეცა.

- საღამო მშვიდობისა, - გულთბილად თქვა დონ კამილომ და პატარა მაგიდას მიუჯდა.

- ეს ოთახი განკუთვნილია კერძო საუბრებისათვის, - მიმართა მას სმილძომ.

დონ კამილო სკამის საზურგეს მიეყრდნო, პირში სიგარა გაიჩარა და დინჯად მოუკიდა.

- რა ამბავია, რამეს ხომ არ ზეიმობთ? - იკითხა დონ კამილომ მას შემდეგ, რაც მაღლა ჭერისკენ გაუშვა სიგარის კვამლის რგოლები.

- როდესაც კაცი ხედავს, რომ მისი მოსვლა არავის უხარია, - სიტყვა ჩაურთო პეპონემ,

- იგი დგება და უსიტყვოდ ტოვებს იქაურობას.

- ეგ ეგრეა, - თქვა დონ კამილომ, - მაგრამ მაშინ რა უნდა ქნას კაცმა, თუ ეს მისთვის უკანასკნელი შანსია, დატკბეს ხელოვნების იმ ნიმუშის ყურებით, განადგურებისთვის რომ არის განწირული? ასეთ შემთხვევაში იგი იქ უნდა დარჩეს, სადაც არის, მიუხედავად იმისა, უხიარიათ თუ არა მასპინძლებს მისი დანახვა.

მან ჯერ მოჭუტული თვალებით გახედა კედელზე მოთავსებულ ფრესკას, შემდეგ კი დასძინა:

- რამხელაა! ეხუმრებით 12 კვადრატულის გადალესვას!

კედლის ჩამოფხეკა და თავიდან გალესვა არ აგცდებათ. 12 კვადრატული მეტრი ხუმრობა საქმე ხომ არ არის!

დონ კამილოს არავინ გაეპასუხა. პეპონემ სიბრაზისაგან მუშტი მომუჭა, მაგრამ ენას მაინც კბილი დააჭირა.

- რას იზამ, პოლიტიკა პოლიტიკაა. მადლობა ღმერთს, ჩემი ბელადი უკვე ორი ათასი წელი ხდება, თავის პოლიტიკას არ ცვლის.

პეპონე ფეხზე წამოვარდა.

- მამაო, - თქვა მან, - თუ ჩხუბი გინდა, აჰა, აქ ვარ.

დონ კამილომ თავი გააქნია.

- არა, უფროსო, რაც ვიჩხუბეთ, გვეყო, მორჩა ჩხუბი! ჩვენ ბევრი გვიჩხუბია იმ ულვაშა კაცის გამო. მეტი აღარ არის საჭირო. მოვედი, რომ დავტკბე იმის ყურებით, როგორ გაანადგურებ საკუთარი ხელით შენი ყოფილი ღმერთის ხატებას. ეს ჩემი კანონიერი უფლებაა.

პეპონემ მაგიდას დაჰკრა მუშტი და იღრიალა:

- ვერ მოგართვით, ვერ ეღირსები შენ მაგ სიამოვნებას!

დონ კამილომ კვლავ გააქნია თავი.

- უფროსო, ვერ გამიგეთ. მე არ მითქვამს ჩაქუჩი აიღე და ჩამოანგრიე-მეთქი ნალესობა ჩემ თვალწინ. მე იმაზეც ყაბულსა ვარ, ვიცოდე, რომ შენ ვიღაცას მისი ჩამონგრევა დაავალე. მშვიდობით ბელადის სიფათო?...

პეპონემ მეორე მუშტიც დასცხო მაგიდას.

- მე ამას არავის დავავალებ, ვიდრე პირში სული მიდგას. ამ სახეს ხელს ვერავინ დააკარებს,

- ესე იგი, არ ასრულებ ზემდგომი ამხანაგების მოთხოვნას და თავს არიდებ პარტიის დავალების შესრულებას?

- არაფერს არ ვარიდებ თავს, - იღრიალა პეპონემ, - პარტიას არ დაუვალებია ჩემთვის სიამოვნება მივანიჭო ვიღაცა მამაძაღლ მღვდელს და მისნაირ ნაგვებს!

დონ კამილო შინიდან რომ წამოვიდა, მიზნად არ ჰქონდა პეპონეს გაღიზიანება, მაგრამ რაკი საუბარი ასეთი კურსით წარიმართა, უკან აღარ დაიხია.

- კეთილი და პატიოსანი, როგორც გენებოს, ისე მოიქეცი! - აგდებულად უთხრა მან პეპონეს!

მე იმ სიამოვნებასაც დავჯერდები, როცა ვნახავ, როგორ მოაშორებენ სტალინის სახელს კოოპერატივს შენობასა და ქუჩას.

- ვერაფერსაც ვერ ნახავ! - კვლავ იყვირა პეპონემ.

ამით პეპონე ხაფანგში გაება. რეაქციულმა გაზეთებმა მაშინვე კუდები გამოაბეს ამ ამბავს და დაიწყეს წერა ,,გამიჯვნაზე“, ,,სტალინისტურ ფრაქციაზე,“ ,,შესაძლო განხეთქილებაზე“ პარტიის რიგებში. ძალიან მალე კომპარტიის ეროვნული შტაბ-ბინიდან მოავლინეს გამჭრიახი ახალგაზრდა კაცი. მან კრება მოიწვია და პეპონეს პარტიულ ამხანაგებს განუცხადა:

- რეაქციული გაზეთები, როგორც ეს სჩვევიათ, აბსურდულ განცხადებებს აქვეყნებენ... აზრი არა აქვს საპირისპირო გამოხმაურების გამოქვეყნებას. პასუხად ის გადაწყვეტილება უნდა მოვიყვანოთ სისრულეში, რომელიც მიღებული იყო: ნახატი უნდა ჩამოიფხიკოს, ქუჩასა და კოოპერატივის შენობის ფასადს სტალინის სახელი უნდა მოშორდეს.

კომპარტიის შტაბიდან მოყვანილი კაცი დისციპლინის განუხრელ დაცვას ითხოვდა. ეს იყო ტიპური მგზნებარე ახალგაზრდა პარტმუშაკი, რომელსაც სათვალე ეკეთა და ბორტებიან კოსტიუმში იყო გამოწყობილი. მიუხედავად ამისა, მან ბევრი ვერაფერი შთაბეჭდილება მოახდინა პეპონეზე.

- აქ საქმე ეხება ჩემს პირად ღირსებას, - განუცხადა მას პეპონემ, - ჩვენ არაფერს ჩამოვფხეკთ და არაფერს მოვაშორებთ. ჩვენს უბადრუკ მღვდელს ამით სიამოვნებას ვერ მივანიჭებთ.

პარტიის შტაბიდან მოვლენილმა კაცმა სცადა აეხსნა პეპონესათვის, რომ აქ საქმე პარტიის ღირსებას ეხებოდა, ამიტომ პიროვნების ღირსების საკითხი მეორეხარისხოვანი იყო. შემდეგ მან იქადაგა ,,პიროვნების კულტის“ საფრთხესა და მის დამღუპველ შედეგებზე. რაკი შეატყო, რომ პეპონეზე ამანაც არ გაჭრა, სცადა რაიმე კომპრომისი მოეძებნა.

- ამხანაგო, მე მგონი ვიცი, როგორ შეიძლება ამ საკითხის მოგვარება. ჩვენ გაგაგზავნით სადმე პარტიული დავალებით და სანამ შინ დაბრუნდები, შენი ხალხი ჩვენი დავალებით სტალინის ყველანაირ სახსენებელს გააქრობს აქედან.

ბიჯო ძალიან სიტყვაძუნწი კაცი იყო, მაგრამ თუ მაინც ამოღერღავდა რამეს, სიტყვები მისი პირიდან ისე მოდიოდა, როგორც ხარაჩოდან ჩამოყრილი აგურები.

- თქვენი დავალებები თქვენს ხალხს შეასრულებინეთ, ჩვენ ხელს არაფერს დავაკარებთ. თქვენს გამოა, ამისთანა დღეში რომ ჩავცვივდით. თუ საქმე მართლა ასე ცუდად იყო, ვიდრე სტალინი არ მოკვდა, რატომ არ გვითხარით? პარტიის შტაბიდან მოვლენილმა კაცმა მხრები აიჩეჩა. თავი იმითღა იმართლა, მე რა ვიცი, მე ძალიან პატარა კაცი ვარ ამ საქმეშიო.

- კარგით, რაკი ასეა, მაშინ მე პატაკს დავწერ, რომ თქვენ წინააღმდეგობას ეწევით, - დაასკვნა პარტიული შტაბის წარმომადგენელმა.

იგი ასეც მოიქცა. პეპონეს ულტიმატუმი წაუყენეს: იგი ან უნდა დამორჩილებოდა პარტიის დავალებას, ანდა შეგუებოდა იმ ამბავს, რომ გაირიცხებოდა პარტიის რიგებიდან უდისციპლინობისა და სხვა მავნებლობისათვის.

წერილი შეუვალი ტონით იყო დაწერილი. პეპონემ იგი რამდენიმეჯერ გადაიკითხა. მერე მღვდლის სახლს მიაშურა და წინ დაუხეთქა. დონ კამილომაც რამდენიმეჯერ წაიკითხა წერილი და პასუხად მხოლოდ ერთი სიტყვა გამოსცრა კბილებიდან.

- გარიბალდი...

- რა გარიბალდი? - ეჭვიან კილოზე ჩაილაპარაკა პეპონემ, - გარიბალდი რა შუაშია?

- იმ შუაშია, რომ სტალინი და გარიბალდი სეხნიები არიან, ორივეს იოსები ჰქვია. ამიტომ შეგიძლია შენი კოოპერატივის ფასადზე წარწერის პირველი ნაწილი ხელუხლებლად დატოვო. რაც შეეხება სტალინის ფრესკას, აუცილებელი არ არის, ჩამოფხიკო. ადექი და გამოაღე დიდი კარი იმ კედელში, დარბაზსა და დერეფანს ერთმანეთს რომ აკავშირებს და ნახატიც თავისთავად მოშორდება. რაც შეეხება ქუჩის წარწერას, მაგის დარდი ნუ გექნება. ადრე თუ გვიან, თავისით ჩამოვარდება.

პეპონე მუშტით მაგიდას დაეყრდნო და დონ კამილოს ალმაცერად გახედა.

- გითხარი მე, შენ სიამოვნებას არ მოგანიჭებთ-მეთქი!

- სულ არ მჭირდება ეგ შენი სიამოვნება. შენ უკვე მაჯობე და გნებდები. ჩვენ ორში შენ უფრო მაგარი გამოდექი.

- მამაო, მე შენს სიტყვას ვერ ვენდობი. რაღაც ჭკუაში არ მიჯდება შენი ნათქვამი.

- ასეთ შემთხვევაში ერთი ბეწო ჭკუაც საკმარისია, - თქვა დონ კამილომ თავის ქნევით, - ის მაინც დამიჯერე, რომ მკვდარ სტალინს ცოცხალი პეპონე მირჩევნია. შენი თავის გაჩეჩქვას სტალინის სიფათის გაჩეჩქვა ჯობია. აბა, დაფიქრდი, თუ ასე არ იყოს, რაც გინდა, ის მითხარი.

პეპონე ერთხანს დაფიქრდა და მერე თქვა.

- მე მგონი მართალი ხარ.

- ხომ გეუბნებოდი... რას დალევ, ლამბრუსის ღვინოს თუ ფონტანელას?

- ლამბრუსი იყოს, - თქვა პეპონემ უყოყმანოდ.

ჯერ ერთი ბოთლი გამოცალეს. მერე იმას კიდევ ორი მიაყოლეს. შუა სმაში რომ იყვნენ, პეპონემ ჭიქა შემართა და დაიძახა:

- გარიბალდის გაუმარჯოს!

- გაუმარჯოს! - თქვა დონ კამილომ და თავისი ჭიქა მიუჭახუნა.

მერე 1893 წელს დაბადებული რკინის კაცების სადღეგრძელო მოაყოლეს.

- ჩვენ, ოთხმოცდამეტიანებს!... წამოიძახა პეპონემ.

ამ ორ სიტყვას მისთვის ისეთივე მნიშვნელობა ჰქონდა, როგორც ხანგრძლივსა და მხურვალე ლოცვას.

დონ კამილოს ყელში ჰქონდა ამოსული წმიდა ბაბილას ყურება და აღარ იცოდა, როგორ მოეშორებინა იგი თავიდან. დიდი ხნის წინათ, როცა სამრევლო ეკლესია ჩაიბარა, წმიდა ბაბილა სადიაკვნოში დაუხვდა. ადგილის შეცვლა გადაწყვიტა. ხან ერთ კუთხეში მიადგა, ხან მეორეში, მაგრამ ვერ იქნა, მაინც ვერ შეეგუა. წმიდა ბაბილა ადამიანის ბუნებრივი სიმაღლის თიხის ქანდაკება იყო, ასე ორ მეტრამდე სიმაღლისა, ტყვიასავით მძიმე. თავიდან ქანდაკება შემოსილი იქნებოდა საგანგებო სამოსლით. პირისახე და ხელებიც ოსტატურად ექნებოდა მოხატული, მაგრამ ჟამთა სვლას განეძარცვა იგი ყველა მორთულობისაგან, დარჩენილი იყო მხოლოდ გაქუცული ქანდაკება, რომლის ფერხთითაც კვარცხლბეკზე გაცვეთილი წარწერა ,,წმიდა ბაბილა, ქ.” რომ არა (,,ქ“-ორეპისკოპოსის მაგივრად), ვერავინ მიხვდებოდა, რომ იგი წმიდანის ქანდაკება იყო. სტიქაროსანთა თაობები მას შესამოსლის ჩამოსაკიდად იყენებდნენ, ამის გამო ქანდაკების თავი და მხრები ისე იყო მოცვეთილი, გეგონებოდათ განზრახ მოუქლიბიათო.

წმიდა ბაბილა წლების განმავლობაში თვალში ეჩხირებოდა დონ კამილოს, რომელიც დიდხანს ფიქრობდა, როგორ მოეშორებინა იგი თავიდან. წმიდანის ქანდაკების მოშორება ხუმრობა საქმე არ იყო. უროთი ვერ დალეწავდა და სანაგვეზე ვერ გადააგდებდა. მისი სარდაფში ან შეშის საჩეხეში გადამალვა საქმეს ვერ უშველიდა. დონ კამილომ ერთხელ ისიც იფიქრა, მაღლა საბძელში აეტანა, მაგრამ შეეშინდა, სიმძიმისაგან ჭერი არ ჩამონგრეულიყო. ქანდაკება ბრინჯაოსი რომ ყოფილიყო, გადაადნობინებდა და ზარს მაინც ჩამოასხმევინებდა. როგორ უნდა გაენადგურებინა დონ კამილოს თიხის ქანდაკება ისე, რომ მკრეხელობაში არ ჩათვლოდა? ერთ მშვენიერ დღეს მან გამოსავალს მიაგნო. ჩქარი ნაბიჯით შევიდა სადიაკვნოში, რათა წმიდა ბაბილას დალაპარაკებოდა.

წმიდანი კუთხეში ისე იყო აყუდებული, გეგონებოდათ ჟანგიანი რკინის ნაჭერიაო.

- მოვიფიქრე, - თქვა დონ კამილომ, - შენთვისაც კარგი იქნება ასე და ჩემთვისაც. მან წმიდანს კისრიდან ჩამოხსნა საცეცხლური, რომელიც დაუდევარ სტიქაროსნებს ჩამოეკიდათ და გააგრძელა საუბარი. - აქ საშენო ადგილი არ არის. ვინ იცის, რამდენი ადამიანი შეგახებს ბინძურ ხელს და არად დაგიდევს იმ პატივს, რომელსაც შენ იმსახურებ. იმისთანა ადგილას გაგხიზნავ, რომ ხელი ვერავინ დაგაკაროს. შენ იქ დაივანებ უკუნითი უკუნისამდე. არ იფიქრო, მიწაში დამარხვას გიპირებდე. მიწა სიკვდილის ნიშანია, ხოლო გამდინარე წყალი - სიცოცხლისა...

დონ კამილოს მოეჩვენა, რომ წმიდანს გაცვეთილი სახე დაემანჭა, რაზედაც მღვდელს გული მოუვიდა:

- რას შეიცხადე, აბა, გაიხსენე ,,ზღვის ფსკერის მაცხოვარი“ პორტოფინოს ახლოს რომ არის! მაცხოვრის ქანდაკება ხომ განზრახ დააბინავეს ოკიანის ფსკერზე?! ახლა ფეხებს ნუ გაფშიკავ!...

წმიდა ბაბილას ფეხები არ გაუფშეკია. ამიტომ დონ კამილო იმავე ღამეს შეუდგა თავისი ჩანაფიქრის განხორციელებას. საამისოდ დიდი ძალისხმევა იყო საჭირო, რადგან ქანდაკება 300 ფუტს იწონიდა. დონ კამილომ ქანდაკება სადიაკვნოდან დიდი ტანჯვა-წვალებით გამოახოხა და ისე დადო ფურგონზე, რომ კაციშვილს არ დაუნახავს. წუთში თავზე მოსასხამწამოგდებული თვითონაც ფურგონის კოფოზე მოექცა და მდინარისკენ დაძრა ცხენი. ,,ოპერაცია წმიდა ბაბილასთვის“ მართლაც რომ მშვენიერი ღამე იყო. ისე ციოდა, სუსხი ძვლებში ატანდა. გარეთ ადამიანის ჭაჭანება არ იყო.

მდინარეზე რომ ჩავიდნენ, აიძულა ცხენი, რაც შეიძლება ახლოს მისულიყო ნაპირთან. აქედან ორი ბოძკინტის მეშვეობით ქანდაკება ნავში გადააცურა, მერე ნავის თოკი ახსნა და ნიჩბებით შუა მდინარეში შეცურა. დონ კამილომ კარგად იცოდა, რას აკეთებდა. მდინარე ერთ ადგილას იმისთანა ფართო იყო, რომ ზღვა გეგონებოდათ. წყალიც ძალიან ღრმა იყო აქ. ეს ადგილი უნდა ქცეულიყო წმიდა ბაბილას განსასვენებლად.

ბოლო წუთებში წმიდანი გაუძალიანდა დონ კამილოს და ლამის თან გადაიყოლა წყალში. მერე ტყაპანი გაადინა და წყლის ღურღუმელში გაუჩინარდა.

შინ დაბრუნებულმა დონ კამილომ ცხენი თავლაში დააბინავა. ვიდრე დასაძინებლად დაწვებოდა, მთავარ საკურთხეველთან რომ ქრისტეს ჯვარცმა ეკიდა, მას მიეახლა პატივის მისაგებად.

- უფალო, - თქვა დონ კამილომ, - გმადლობთ, რომ წმიდა ბაბილას წყალში არ დაახრჩობინე ჩემი თავი. დღეს მე ბედნიერი კაცი ვარ, რადგან წმიდა ბაბილა უკვე დაბანაკებულია თავის ადგილას per omnia saekula saekulorum, რაც ნიშნავს უკუნითი უკუნისამდე.

- ამინ, - ღიმილით ჩაილაპარაკა ქრისტემ და გააგრძელა, - დონ კამილო, ერთი რამ დაიმახსოვრე, ადამიანის ხელიდან გამოსული არც ერთი საქმე არ არის სრულყოფილი. ისეთი, წყალი რომ არ გაუვა.

,,ოპერაცია წმიდა ბაბილა“ ნოემბრის სუსხიან ღამეს განხორციელდა. დაიწყო თერთმეტ საათსა და ოცდაათ წუთზე და დამთავრდა პირველ საათსა და ორმოცდახუთ წუთზე. კაციშვილს არ დაუნახია ეს ამბავი. დონ კამილომ დიდი სიფრთხილე გამოიჩინა ამ ოპერაციის განხორციელებისას, ამიტომ გული საგულეში ჰქონდა. მაგრამ ხომ ვიცით, რომ ადამიანის ხელიდან გამოსული არც ერთი საქმე არ არის სრულყოფილი. იმავე ღამეს პირველ საათსა და ორმოცდაშვიდ წუთზე სოფლის კომუნისტი თავმჯდომარე, ამხანაგი პეპონე მისი საძილე ოთახის დარაბებზე ჯოხის კაკუნმა გააღვიძა. იგი ადგა და ფრთხილად გამოაღო დარაბის კარი. მას ხელში შერჩა თავისი პარტიული ამხანაგი სმილძო, რომელიც სიცივისა და აღტაცების გამო მთელი სხეულით ცახცახებდა.

- უფროსო, - ამოსძახა მან ქვემოდან, - ძალიან სერიოზული ამბავი მოხდა.

პეპონე ჩაიზლაზნა პირველ სართულზე და პარტიულ ამხანაგს კარი გაუღო. როგორც კი სმილძო ოთახში შემოვიდა, დიდი ხმით იყვირა!

- მკრეხელობა!

- რა მკრეხელობა?! - გამოეპასუხა პეპონე. - ვინ ჩაიდინა მკრეხელობა?

- ვინ და მღვდელმა! - იყვირა სმილძომ.

პეპონე სმილძოს გაბენძღილ კოსტიუმში ჩააფრინდა და მთელი ძალით მოქაჩა.

- სმილძო, შე ოხერო, კიდევ დათვერი არა!

- არა, უფროსო. მღვდელმა მკრეხელობა ჩაიდინა. დამიჯერე, საკუთარი თვალით ვნახე

ყველაფერი თავიდან ბოლომდე. გახსოვს, სადიაკვნოს კუთხეში დამტვერილი ქანდაკება რომ იდგა წმიდა ბაბილასი?

პეპონეს მართლაც ახსოვდა ის ქანდაკება, რომელსაც ეწერა ,,წმიდა ბაბილა, ქ. (ეგონა, რომ ,,ქ“ ქალწულს ნიშნავდა). მას ათასჯერ ჰქონდა ეს წარწერა წაკითხული ქანდაკების კვარცხლბეკზე. არა ერთხელ უნახავს მასზე ჩამოკიდებული ქურთუკები და სამოსლები.

- ჰოდა, აი, რა ვნახე. დონ კამილომ ფურგონზე დადო ქანდაკება. ჩაიტანა მდინარეზე. ნავში გადაიტანა და წყალში ჩაძირა. მართალია, მე არ დამინახია, როგორ ჩაძირა, მაგრამ წყლის ტყლაშუნი გავიგონე. ჰოდა, ნავი რომ ნაპირზე გამობრუნდა, ქანდაკება ნავში აღარ იყო. ეს ნამდვილი მკრეხელობაა, უფროსო!

სმილძო მართალი იყო. წინააღმდეგ შემთხვევაში დონ კამილო ამას დღის შუქზე გააკეთებდა. რაკი დონ კამილომ სხვების დაუსწრებლად გააკეთა ეს, ღამის სიბნელეში, აქ რაღაცა ფარსაგი იყო.

ეს ამბავი მოხდა ,,მშვიდობიანი თანაარსებობის“ დროს, როდესაც ,,წითლებმა” შეცვალეს თავიანთი ტაქტიკა, ისინი დამცხრალები იყვნენ და გულწრფელად სცემდნენ პატივს სხვებს და სხვების რელიგიას. პეპონემ სწრაფად ჩაიცვა და სმილძოს გაჰყვა იმის დასადგენად, თუ რა მოხდა. სადიაკვნოში შეიჭყიტა სარკმლიდან და დაინახა, რომ ქანდაკება იქ აღარ იყო. ამის შემდეგ მიაგნო ცხენის ფლოქვებისა და ფურგონის თვლების ნაკვალევს, რომელიც მდინარისკენ ეშვებოდა. მდინარის პირას მას კიდევ უფრო აშკარა სამხილი დაუხვდა. როგორც ჩანს, როცა დონ კამილოს ქანდაკება ნავში გადაჰქონდა, ერთი ნაწილი მოტყდა და ნაპირზე დავარდა. ჩანდა, რომ სმილძო არაფერს იგონებდა. ამ ძიების გასრულებისთანავე პეპონემ სმილძო გაგზავნა სხვა პარტიული ამხანაგების დასაძახებლად. მეორე დილის თერთმეტ საათზე სოფელში გაჩნდა პლაკატები შემდეგი წარწერით:

მოქალაქეებო:

მკრეხელმა ხელმა ისარგებლა რა ღამის სიბნელით, შეურაცხყო უფლის სახლი და მოიპარა წმიდა ქალწულ ბაბილას გამოსახულება. მისი თაყვანისცემის გაუქმებისა და მორწმუნეთა გულიდან ამოძირკვის მიზნით, ეს წმიდა გამოსახულება უმოწყალოდ გადააგდეს მდინარეში. ამ აღმაშფოთებელი ქმედების გამო კომუნისტური პარტია იძულებულია, დროებით დაივიწყოს თავისი პოლიტიკური მტრობა კლერიკალური ინტრიგების მიმართ. ყველა კეთილმორწმუნე ქრისტიანთან ერთად ჩვენც ვგმობთ ამ საქციელს და ვაყალიბებთ სამძებრო გუნდს, რომლის მიზანიც იქნება, დაუბრუნოს წმიდა ბაბილას ის კუთვნილი პატივი, რაც მას აქამდე ჰქონდა.

ჯუზეპე ბოტაზი

ყველამ, ვინც კი ეს განცხადება წაიკითხა, ეკლესიას მიაშურა. და რაკი მთელმა სოფელმა წაკითხა ეს განცხადება, მალე ეკლესია ხალხით აივსო, რამაც დონ კამილო დიდ საგონებელში ჩააგდო. ყველას აინტერესებდა, როგორ, როდის და რატომ მოიპარეს წმიდა ბაბილა. დონ კამილო ვეღარ იტყოდა, ,,რა მოპარვა, რის მკრეხელობა. მე თავად გადავაგდე მდინარეში ქანდაკებაო“. ახლა, რაკი ქანდაკება თავის ადგილზე აღარ იყო, უცებ სოფლის მკვიდრნი, მათ შორის ისინიც, რომლებსაც არც კი სმენოდათ ქანდაკების არსებობის შესახებ, ერთხმად ალაპარაკდნენ, რომ ეკლესიიდან ყველაზე მნიშვნელოვანი ქანდაკება დაიკარგა. იქ მოსულები მომპარავის მიმართ ენითაუწერელ მრისხანებას ანთხევდნენ.

ბოლოს დონ კამილოს ნერვებმა უმტყუნა. სასოწარკვეთილმა მღვდელმა ხელები გაასავსავა და შინისაკენ მოუსვა. მივიდა თუ არა შინ, სიცხიანი ჩაწვა ლოგინში.

- საბრალო დონ კამილო! - ამბობდნენ მისი მრევლის წევრები, - ხედავთ, მწუხარებამ რა დღეში ჩააგდო კაცი.

ამასობაში ,,მშვიდობიანი თანაარსებობის“ მებაირაღეები საქმეს შეუდგნენ. მეორე დილას ისინი მდინარისაკენ გაეშურნენ. მოტორიან ნავში მჯდომი პეპონე ადმირალის გამომეტყველებით უძღვებოდა სამძებრო სამუშაოს. სმილძოს მიერ მინიშნებულ ადგილას, მდინარის ფსკერზე ერთი გოჯი არ დაუტოვებიათ ხელი რომ არ შეეხოთ. როდესაც მაძებრები სადილისთვის გამოვიდნენ ნაპირზე, პეპონემ გამოაცხადა:

- თუ ჩვენ არაფერი გამოგვივიდა, მყვინთავებს უნდა დავუკავშირდეთ. რადაც არ უნდა დაგვიჯდეს, წმიდა ბაბილა უნდა ვიპოვოთ. ფიცი დავდეთ ღვთისა და ხალხის წინაშე!

ეს სიტყვა ელვის სისწრაფით მოედო მთელ სოფელს. სადილის შემდეგ ძიება გაგრძელდა. მაძებრები მდინარის ყველაზე ღრმა ადგილს მიადგნენ. მალე ხმა დაირხა:

- ახლოს არიან, ახლოს!

ნახევარ საათში სიხარულის ყიჟინამ იფეთქა:

- იპოვეს, იპოვეს! წმიდა ბაბილა იპოვეს! დონ კამილო კვლავ ლოგინში იწვა სიცხიანი და ცდილობდა არ ეფიქრა ამ ხათაბალა ამბავზე. მაგრამ მღვდელი ლოგინშიც არ მოასვენეს. მის საძინებელ ოთახში გნიასით შემოიჭრა ეგზალტირებული ქალებისა და კაცების გუნდი:

- მამაო, ქანდაკება ამოიღეს წყლიდან!

- მამაო, პროცესია სადაცაა დაიძრება მდინარის სანაპიროდან!

- მამაო, პროცესია გზაზეა. მოდის!

- მამაო, ქანდაკება მოაქვთ!

- მამაო, მთელი სოფელი გამოვიდა კარში. ხალხი მეზობელი სოფლებიდანაც მოდის!

- მამაო, შენ მხოლოდ ადექი ლოგინიდან და შეეგებე პროცესიას!

პროცესია მართლაც მოემართებოდა. დონ კამილო ლოგინზე წამოჯდა და ფაჯრიდან გაიხედა. ათასობით ადამიანი ეკლსიისაკენ გალობით მოდიოდა: ,,კურთხეულო ღმერთო, მოხედე შენს ხალხს“. გალობას აკომპანიმენტს ადგილობრივი სასულე ორკესტრი უწევდა. დონ კამილოს ისღა დარჩენოდა, რომ ჩაეცვა და ჩასულიყო. ეკლესიაში ჩავიდა, გამოხსნა კარი და იქვე გაჩერდა წმიდა ბაბილას მოლოდინში.

ქანდაკება საკაცით ჰქონდა მხრებზე შემოდგმული პეპონეს ბანდის რვა ყველაზე მოქნილ ეშმაკს. ასე მოასვენებდნენ წმიდა ბაბილას. პროცესიას წინ თავად პეპონე მოუძღოდა. საკაცეს უკან მოსდევდა სასულე ორკესტრი, შემდეგ კი ასე ორი-სამი ათასი კაცი. შინ დარჩენილი გლეხები თავიანთი ფანჯრებიდან ყვავილებს ისროდნენ.

როდესაც პროცესიამ მოედანს მოაღწია და საკაცის მტვირთველები ეკლესიის კარს გაუსწორდნენ, პეპონემ ნიშანი მისცა, ქანდაკება ფრთხილად დაეშვათ ძირს. როდესაც მის გარშემო ხალხი შემოგროვდა, პეპონემ ომახიანად მიმართა დონ კამილოს:

- ხალხის დაკოჟრილმა, მაგრამ პატიოსანმა ხელებმა დააბრუნა ჩვენი მფარველი წმიდანის პატიოსანი გამოსახულება, წმიდა ბაბილას ქანდაკება, რომელიც მოპარული იყო მკრეხელი ავაზაკის მიერ. ახლა მას ვაბრუნებთ განბანილსა და განწმედილს ჩვენი ქვეყნის ყველაზე ძლიერი მდინარის წყალში!

დონ კამილომ ინატრა, ნეტა ჩემი თვალები ტყვიამფრქვევად იქცეოდეს და ამათ დამაცხრილინებდესო, მაგრამ ხმამაღლა რას იტყოდა. თავი დახარა მხოლოდ. გულში, ალბათ, ფიქრობდა: ,,პეპონე, ნეტა შენ ახლა მიწა გაგისკდებოდეს და თან ჩაგიტანდესო!“

ამის შემდეგ ნამდვილი მორწმუნეების გუნდმა ჩამოართვა საკაცე პეპონეს პარტიულ ამხანაგებს და წმიდა ბაბილა ზეიმით შეაბრძანა ეკლესიაში. ცხადია, ახლა მას სადიაკვნოში ვეღარ გამოკეტავდნენ. ერთ-ერთი ეკვდერიდან გამოაბრძანეს წმიდა ლუციუსი, მწველავების მფარველი წმიდანი და მის ნაცვლად საპატიო ადგილას წმიდა ბაბილა დააბრძანეს.

ერთი საათის შემდეგ, როცა ხმაური ჩაწყნარდა და კვლავ სიმშვიდემ დაისადგურა ეკლესიაში, ბიგიოს ცოლმა თავიანთი ნაბოლარა ბავშვი მოიყვანა მოსანათლად. ბავშვი გოგო იყო და მამაძაღლი კომუნისტის შვილი რომ არ ყოფილიყო, შეიძლებოდა გეთქვათ, რომ ლამაზი ბავშვი იყო.

- რა გინდა გოგოს დაარქვა? - კბილებიდან გამოსცრა დონ კამილომ.

- ბაბილა, - მიუგო ბავშვის დედამ გადაწყვეტილად.

- ბაბილას ვერ დაარქმევ, - ცივად თქვა დონ კამილომ.

- რატომ ვერაო? - იკითხა დედამ ირონიული სიცილით. - ჩვენმა პარტიამ რომ ამოიყვანა წმიდა ბაბილა წყლიდან ამიტომ არა?

- არა, - მოღუშული სახით თქვა დონ კამილომ. - ბაბილას იმიტომ ვერ დაარქმევ, რომ ბაბილა ბიჭის სახელია.

ქალმა თავი გააქნია და წმიდანის ქანდაკებას გადახედა. კვარცხლბეკზე ეწერა: ,,წმიდა ბაბილა ,,ქ“.

- ,,წმიდა ბაბილა, ქალწული, ასე არ წერია? - თქვა ბავშვის დედამ ირონიული სიცილით.

- არა, - თქვა დონ კამილომ, - ეგ ,,ქ“ ნიშნავს ქორეპისკოპოსს.

დედამ, ნათლიებმა და მათმა მეგობრებმა ერთმანეთს გადახედეს გაწბილებულებმა.

- ესე იგი, ქორეპისკოპოსი, არა? - გველნაკბენივით ჩაილაპარაკა დედამ. - ნეტა წყალში დაგვერჩინა!

- კარგით, კარგით, - თქვა დონ კამილომ, კბილების კრაჭუნით, - რა გინდათ ბავშვს დაარქვათ?

პატარა ჯგუფი ერთხანს დაიბნა.

- პალმირა დავარქვათ, ჩვენი პარტიული ხელმძღვანელის, პალმირა ტოგლიატის სახელი, - თქვა ერთმა.

- არა, მერილინი დავარქვათ, - თქვა ბავშვის ნათლიამ, რომელიც კინო-ჟურნალების ბეჯითი მკითხველი იყო. ასე დაარქვეს პატარას მერილინი.