ზაურ ნაჭყებია
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“
რედაქტორთა საბჭოს თავმჯდომარე

ამ ცოტა ხნის წინათ დაფუძნდა ჟურნალისტთა გაერთიანება „ჟურნალისტები სიტყვის თავისუფლებისთვის“. საინფორმაციო კლიპი გვაუწყებს, რომ გაერთიანებაში გაწევრიანების უფლება აქვთ როგორც მოქმედ ჟურნალისტებს, ისე მედიაში მომუშავე ადამიანებსაც.

ასეთი ჟურნალისტური გაერთიანების აუცილებლობა ნამდვილად იგრძნობა საქართველოში. არ არის საკამათო, რომ ქვეყანაში სიტყვის თავისუფლებას საფრთხე შეექმნა და იგი სწორედ გაერთიანებული ძალებით უნდა დავიცვათ. თუმცა, კითხვას ბადებს რამდენიმე გარემოება, რომელსაც პასუხი უნდა გაეცეს. კერძოდ, ანალოგიური ჟურნალისტური გაერთიანებები (ფედერაციები, ასოციაციები, კავშირები) ადრეც არსებობდა და ქაღალდზე დღესაც არსებობენ, მაგრამ... მათ ჟურნალისტთა უფლებების დაცვაზე არსებითად არ უზრუნიათ!

მეორეც, ახალი არასამთავრობო სტრუქტურის შექმნის აუცილებლობა მაინცდამაინც მაშინ გაგვახსენდა, როცა სერიოზული პრობლემების წინაშე აღმოჩნდნენ ტელეკომპანია „კავკასია“ და საკაბელო მაუწყებლობა „მაესტრო“ (?!)

ვინ დაიცავს ჟურნალისტთა უფლებებს?

ქართული მედია რომ ჩაწიხლულია, საკამათო ნამდვილად არ არის. არც ის არის საკამათო, რომ სხვადასხვა გარემოებათა გამო იგი საზოგადოებრივი აზრის ფორმირების ფუნქციას, სამწუხაროდ, ვერ ასრულებს. პირიქით, ხშირად არასწორი, ტენდენციური საგაზეთო პუბლიკაციების თუ ელექტრონული პროდუქციის წყალობით აშკარად ხელს უშლის რეალობის ობიექტურად აღქმას. რაც ყველაზე საგანგაშოა, იმდენად შემოიჭრა ქართულ მედიასივრცეში ე.წ. „შავი პიარი“, რომ ლამისაა, საზოგადოება უზნეობის ჭაობში ჩაიხრჩოს. არაფერს ვამბობ იმ ადრესატებზე, ვისკენაც ჟურნალისტური მახვილია მიმართული...

ქვეყანაში თავისუფალი მედიის უფლებები აშკარად ირღვევა - ხელისუფლებამ თავის კონტროლქვეშ მოაქცია ელექტრონული მედია საშუალებები (რაც შეეხება ბეჭდურ მედიას, აქ სხვა პრობლემასთან გვაქვს საქმე), რითაც საფრთხე ექმნება დამოუკიდებელი აზრის არსებობას. სწორედ ეს გვაიძულებს, რომ ჟურნალისტები ერთ მუშტად შევიკრათ და თვითონვე დავიცვათ საკუთარი უფლებები. თუმცა, მხოლოდ ჟურნალისტების უფლებების დაცვაზე აპელირებით ჯეროვნად ვერც პროფესიულ მოვალეობას შევასრულებთ და ვერც სიტყვის თავისუფლებას შევინარჩუნებთ!

ჟურნალისტი რომ თავისუფალი იყოს, როგორც მინიმუმ, თავისუფალ მედია საშუალებებში უნდა მუშაობდეს. თუ გავითვალისწინებთ, რომ პოლიტიკას ყოველთვის მედიამფლობელები განსაზღვრავენ, ძნელია, ჟურნალისტს ობიექტურობა და ჟურნალისტური ეთიკის დაცვა მოვთხოვოთ. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ხშირად ჩვენი კოლეგები საკუთარი მრწამსისა და სურვილის წინააღმდეგ მიდიან და სამსახურის შენარჩუნების მიზნით მედიამფლობელთა დავალებებს მორჩილად ასრულებენ.

აქედან გამომდინარე, შთაბეჭდილება მრჩება, რომ ახალი ჟურნალისტური გაერთიანების ინიციატორებმა პრობლემის ცალმხრივად გადაწყვეტა მოინდომეს. დიახ, მედიაში მომუშავე (თუ ცალკეულ შემთხვევას არ მივიღებთ მხედველობაში) სულაც არ ნიშნავს მედიამფლობელს, რაც მას თავისუფალი მოქმედების ხარისხს აშკარად უზღუდავს.

ეს აზრი კიდევ უფრო გამიმყარდა, როცა ამ ბოლო ხანებში „ალია-ჰოლდინგზე“ „ქართუ ჯგუფის“ პრესსამსახურის მასირებული შეტევის მოწმენი გავხდით. შეტევის ობიექტი („ალია-ჰოლდინგი“) კოლეგების მხრიდან სოლიდარობის მიღმა აღმოჩნდა. მეტიც, რამდენიმე ქართულმა გაზეთმა რეკლამის ნიღბით თავისი გვერდები სიამოვნებით დაუთმო კიდეც „ქართუ ჯგუფის“ პრესსამსახურს. დუმს ახლად შექმნილი გაერთიანება „ჟურნალისტები სიტყვისთავისუფლებისთვის”, რაც ალბათ იმაზე მეტყველებს, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში „ალია-ჰოლდინგი“ კოლეგების მხარდაჭერას (სოლიდარობას) არ იმსახურებს (?!)

საკმაოდ დამაფიქრებლად მეჩვენა ცნობილი ბიზნესმენის ბ-ნ გოგი თოფაძის პუბლიკაცია „კარგად დაფიქრდით!“ (გაზეთი „რეზონანსი“, 22 ივლისი, 2008 წ. № 147). ბნი გოგი გვიხსნის შეშფოთების მიზეზს და ყოვლად დაუშვებლად მიიჩნევს გაზეთის მხრიდან ქართველი ქველმოქმედის ბ-ნ ბიძინა ივანიშვილის „ქვეყნის მტრად“ გამოქანდაკების მცდელობას. იგი, არც მეტი, არც ნაკლები, აღნიშნულს შანტაჟს უწოდებს. ცხადია, ეს იმდენად „დაზარალებულის“ (ივანიშვილის) ადვოკატობა არ არის, რამდენადაც იმ საშიშ ტენდენციებზე ყურადღების გამახვილება, რაც ქართულ მედიასივრცეში შეინიშნება (შეიძლება ითქვას, დამკვიდრდა კიდეც). ბიზნესსტრუქტურებთან ურთიერთობის პირადი გამოცდილება საშუალებას მაძლევს ღიად დავაფიქსირო, რომ მედიისა და ბიზნესის ურთიერთობა საქართველოში არც თუ ისე ჰარმონიულია, რაშიც ორივე მხარეა დამნაშავე. თუმცა, ეს არ გვაძლევს იმის უფლებას, რომ ფართო გასაქანი მივცეთ ე.წ. „შავ პიარს“ და მედია საშუალებები შანტაჟისა და ქვენა გრძნობების დასაკმაყოფილებლად გამოვიყენოთ.

დიახ, ის, რომ ქართული ბიზნესი დღემდე ვერ გახდა ქართული მედიის ღირსეული პარტნიორი და პირიქით, სულაც არ ნიშნავს, რომ ხელი ავიღოთ პროფესიულ ეთიკაზე და ჟურნალისტური მახვილი ვიღაცის დასაშანტაჟებლად და ადამიანური ღირსების ტალახში ამოსასვრელად (ბოდიშს ვიხდი ასეთი გამოთქმისთვის) გამოვიყენოთ. ბნი ბიძინა ივანიშვილის დამსახურება ქართველი ერის წინაშე ცხადია, ამას ისტორიაც არ დაუკარგავს, მაგრამ აქ არა იმდენად კონკრეტული პიროვნების შეურაცხყოფასთან გვაქვს საქმე, რამდენადაც ქართულ მედიასივრცეში დამკვიდრებულ ტენდენციასთან - მე ვიტყვი და შენ თავი იმართლე!

ცალ კარში თამაშს რომ არ დაემსგავსოს!

სტუდენტობისას ჟურნალისტიკის ფაკულტეტის იმჟამინდელმა დეკანმა, აწ განსვენებულმა დავით გამეზარდაშვილმა პირველი ლექცია ასე დაიწყო: „ახალგაზრდებო, ჟურნალისტიკა - ეს პროსტიტუციაა!“ არ მახსოვს ამ სიტყვების ავტორად ვინ დაიმოწმა, მაგრამ იმ მომენტში გულგატეხილი და იმედგაცრუებული დავრჩი!

მერე და მერე, ნამდვილად დავრწმუნდი ამ სენტენციის ჭეშმარიტებაში: თუ ზოგადად ჟურნალისტიკა საზოგადოებრივი აზრის ფორმირებისა და თვით საზოგადოების ცნობიერებაზე ზემოქმედების მძლავრი იარაღია, ბუნებრივია, თეთრის შავად წარმოჩენა, რეალობის დამახინჯება, მითუმეტეს, ქვენა გრძნობების კარნახით ჟურნალისტური მახვილის ვიღაცის წინააღმდეგ აღმართვა, პირდაპირ რომ ვთქვათ, ნამდვილი პროსტიტუციაა.

სამწუხაროდ, საქართველო ვერ ასცდა ამ რეალობას - საზოგადოება ნაკლებადაა დაცული შეკვეთილი, ტენდენციური, პიროვნულად შეურაცხმყოფელი ბეჭდვითი თუ ელექტრონული მედიის თავდასხმებისაგან. არსებითი მნიშვნელობა არა აქვს დაკვეთა ხელისუფლებისგან მოდის, თუ კონკრეტული ჯგუფებისგან. ამასთან, არ არსებობს არანაირი ქმედითი მექანიზმი, რომელიც საზოგადოებას ამ მეტად საშიში ტენდენციისგან დაიცავდა!

არადა, რა განსხვავებაა, მედიასაშუალებათა დახურვის შემთხვევაში ინფორმაციულ ვაკუუმში ვამყოფებთ საზოგადოებას, თუ ზემოთ ჩამოთვლილი „მეთოდების“ წყალობით მის ცნობიერებას არასწორ კალაპოტში მოვაქცევთ?!

ჩემის აზრით, ჟურნალისტურმა გაერთიანებამ „ჟურნალისტები სიტყვის თავისუფლებისთვის“ აქცენტები სწორედ ამ პრობლემათა მოგვარებაზე უნდა აიღოს: მან უნდა შეძლოს ჟურნალისტებთან ერთად გააერთიანოს მედია-მფლობელებიც. ისინი, ვინც არსებითად განსაზღვრავენ მედია-პოლიტიკას. შეიმუშაოს პროფესიული ეთიკის კოდექსი, რომელიც დაავალდებულებს გაერთიანების სუბიექტებს - იყონ რეალობის ობიექტური მსაჯულნი, პატივი სცენ პროფესიულ ღირსებას და თავიანთი ქმედებით იტვირთონ პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე. სხვანაირად, ყველაფერი ცარიელ კარში თამაშის შთაბეჭდილებას ტოვებს.

ამ თემას მიეძღვნა სასტუმრო „შერატონ მეტეხი პალასში“ გამართული კონფერენცია, რომელიც ჩვენმა ჟურნალმა კომპანია „ელიტ ელექტრონიქსთან“ ერთად ჩაატარა. კონფერენციის მუშაობაში ექსპერტებთან ერთად ტუროპერატორები, ავიაკომპანიებისა და სასტუმრო ბიზნესის წარმომადგენლები მონაწილეობდნენ. როგორც ხშირად ხდებახოლმე, მიუხედავად კონფერენციის ინიციატორთა სურვილისა, ღონისძიებას ხელისუფლების წარმომადგენლები ვერ, თუ არ დაესწრნენ. შეიძლება თამამად ითქვას, კონფერენციის ფარგლებში გამართული დისკუსია საინტერესოდ და შესაშური ენთუზიაზმით გაგრძელდა.

ვფიქრობთ, ჩვენი ჟურნალის მკითხველთათვის ინტერესმოკლებული არ იქნება კონფერენციის მონაწილეთა ზოგიერთი მოსაზრების გაცნობა.

ნიკა კვარაცხელია, ექსპერტი ტურიზმის საკითხებში, ისტორიის აკადემიური დოქტორი, პროფესორი:

- ტურიზმი საქართველოს ეკონომიკის განვითარების ერთერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად უნდა იქცეს. ჩვენს ქვეყანას ტურისტული პოტენციალის სრულად ათვისების შემთხვევაში სავარაუდოდ შეუძლია წელიწადში 56 მილიონი ტურისტის მიღება. ამის მიღწევა შესაძლებელია სახელმწიფოს ხელშემწყობი როლის გაზრდითა და არსებული უარყოფითი ტენდენციების აღმოფხვრით.

პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ სახელმწიფო პოლიტიკის ცვლილება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ტურიზმის სფეროზე. ეს გასაგებია, რადგან პოლიტიკოსები ირჩევენ როგორც პრიორიტეტებს და ორიენტირებს პოლიტიკასა და ეკონომიკაში, ისე მათი განხორციელების გზებს. ზემოთქმულის ნათელი მაგალითია შვეცია, სადაც 1976-1994 წლებში ორჯერ მოვიდნენ ხელისუფლებაში სოციალისტები. მათ ჩაუყარეს საფუძველი ტურიზმის დარგში გაწეული ხარჯების სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დაფინანსების წესს, რამაც გაზარდა შვეციაში შემოსულ ტურისტთა რაოდენობა. თუმცა, როცა 1991-1994 წლებში, მთავრობა შეიცვალა, მასთან ერთად შეიცვალა პოლიტიკაც და „შვეციის იმიჯისათვის“ პასუხისმგებელობა დაეკისრა არა სახელმწიფო ორგანოს, არამედ კერძო სექტორს, რომელმაც, როგორც მოსალოდნელი იყო, დაფინანსება შეამცირა და საზღვარგარეთ წარმომადგენლობები გააუქმა. შედეგად შვეციაში უცხოელ ტურისტთა რაოდენობამ იკლო, ხოლო 1995 წლიდან სოციალისტების ხელისუფლებაში ხელმეორედ მოსვლის შემდეგ კერძო სექტორსა და სახელმწიფოს შორის ისევ მიღწეულ იქნა კომპრომისი და სახელმწიფომ ხელახლა დაიწყო ქვეყნის იმიჯის განმტკიცების მიზნით ტურიზმის პრომოუშენის დაფინანსება. შესაბამისად, შვეციის ტურიზმი ისევ წარმატებული გახდა. ცნობილი სენტენციის თანახმად, თუ ჭკვიანები სხვის შეცდომებზე სწავლობენ, მაშინ ჩვენც შეძლებისდაგვარად უთუოდ უნდა გავითვალისწინოთ შვეციის მაგალითი და გავაკეთოთ შესაბამისი დასკვნები.

ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის უქონლობაა საქართველოს, ტურიზმში მოქმედი კანონები და კანონქვემდებარე აქტების ჩამოსათვლელად ორივე ხელი საკმარისი იქნება. ჩვენში არავინ არეგულირებს ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: როგორ უნდა მოხდეს საგზურის გაყიდვა, რა არის ექსკურსია, რა ურთიერთობებში უნდა იყოს ტურისტული ფირმა კლიენტთან, ვინ უნდა იყოს გიდი და ა.შ.

შემიძლია დაბეჯითებით ვთქვა, რომ საქართველოს გააჩნია დიდი გეოგრაფიული წანამძღვრები იმისათვის, რომ ტურიზმი განვითარდეს. ვფიქრობ, საქართველომ ტურიზმის განვითარების მიმართულებებს შორის პრიორიტეტი კულტურულ ტურიზმს უნდა მიანიჭოს. თუ ჩვენ კულტურული ტურიზმის განვითარება გვინდა, რომელიც ითვალისწინებს ჩვენი კულტურის სხვისთვის გაცნობასა და პოპულარიზაციას, აქ, რა თქმა უნდა, ორმაგი გავლენა არსებობს. თუმცა, ეს „გათქვეფის“ საშიშროებას ნამდვილად არ ქმნის - როგორც ჩამოსულზე იმოქმედებს ქართული კულტურა, ისე დამხვდურზეც მოახდენს გავლენას ჩამოსულის კულტურული და საყოფაცხოვრებო ტრადიციები.

და ბოლოს: თუ ჩვენ გვინდა ტურიზმის განვითარება, ქვეყანაში ტურიზმზე პასუხისმგებელმა ორგანომ უნდა უთხრას ტურისტული ბიზნესით დაკავებულ ან პოტენციურად ამის მსურველ ადამიანებს, დაკავდით ტურიზმით, გააკეთეთ საქმე და გექნებათ წარმატება. ჩემი ეს მოსაზრება ეფუძნება 2006-2007 წლებში ქვეყანაში შემოსული ტურისტების იმ რაოდენობას, რომელიც კულტურული ტურიზმის მიმართულებით წავიდა. თუ გვექნება კვლევებზე დაფუძნებული ინფორმაცია, ტურიზმის რომელი ფორმით უფრო მეტი ადამიანი ჩამოვიდა ქვეყანაში, იქნება ეს სათავგადასავლო, თუ კულტურული ტურიზმი, მაშინ სწორედ იქით უნდა მივმართოთ სახელმწიფოს ძალისხმევა და სტიმული მივცეთ მის განვითარებას. სამწუხაროდ, ასეთი მარკეტინგული კვლევები, სოციოლოგიური დაკვირვებები, ანალიზი და მასზე დამყარებული რეკომენდაციები სახელმწიფოს მხრიდან ნაკლებია, ეს კი, გარკვეულწილად, დარგის განვითარების ხელისშემშლელი ფაქტორია.

მარინა მეტრეველი, საქართველოს პარლამენტის დარგობრივი ეკონომიკისა და ეკონომიკური პოლიტიკის კომიტეტის წამყვანი სპეციალისტი, ეკონომიკის დოქტორი, პროფესორი:

- ვერ წარმომიდგენია, კონცეფციისა და საკანონმდებლო ბაზის არარსებობის პირობებში ტურიზმი როგორ უნდა განვითარდეს. მინდა გულისტკივილით აღვნიშნო, რომ თუკი ეს მიმართულება ქვეყნისთვის პრიორიტეტულია, თუკი მას ნამდვილად ეკონომიკური შემოსავლების შემოტანა შეუძლია, რეფორმის შედეგად ტურიზმის დეპარტამენტის საინვესტიციო სააგენტოსთან გაერთიანება დარგს კარგს არაფერს მოუტანს.

რაც შეეხება ტურისტულ ინფრასტრუქტურას, იგი საკმაოდ დაუგეგმავად ვითარდება, რაც სასტუმროებისა და ატრაქციების ცენტრალურ ქალაქებში ან დედაქალაქის ცენტრალურ ქუჩებსა და მათ მიმდებარე ტერიტორიაზე კონცენტრაციაში გამოიხატება. ნუთუ მსოფლიოში ცნობილი ხუთი სახელგანთქმული სახელწოდების მქონე სასტუმრო თბილისის ერთ ქუჩაზე უნდა განთავსდეს? არც მხოლოდ ბათუმის ბულვარის უზომოდ გალამაზებაზე ფიქრია მისაღები, ნაცვლად მთლიანად აჭარის რეგიონში ტურიზმის განვითარებაზე გლობალურად ფიქრისა.

აღსანიშნავია, რომ დღეისათვის ჩვენი ქვეყნის მოქალაქეების მნიშვნელოვანი ნაწილი ტურიზმის განვითარების ფუნდამენტური პრინციპებისა და არსის შესახებ საკმაოდ მწირ ინფორმაციას ფლობს. განსაკუთრებით გამოვყოფდი სამეცნიერო და აკადემიურ წრეებში არსებულ მდგომარეობას. არ არსებობს ტურიზმის შესახებ ქართულენოვანი სამეცნიერო და სპეციალური ლიტერატურა მცირე გამონაკლისის გარდა. ტურიზმის სპეციალობა სულ ახლახან შევიდა უმაღლესი სასწავლებლების სპეციალობათა კლასიფიკატორში. საქართველოში არსებული უმუშევრობის მაღალი მაჩვენებლის მიუხედავად, ტურიზმისა და სტუმარ-მასპინძლობის სფეროში კვალიფიციური კადრების ნაკლებობაა. აუცილებელია მენტალიტეტის შეცვლაც, ანუ ტურიზმის განვითარების პრიორიტეტისადმი საზოგადოების დამოკიდებულება. აღნიშნულ ნაკლოვანებათა საფუძველი სწორი, მეცნიერულად დასაბუთებული ინფორმაციის დეფიციტია.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ტურპროდუქტის ფასისა და ხარისხის ისეთი შეფარდება, რომელიც კონკურენტუნარიანს გახდის მას როგორც ადგილობრივ, ასევე უახლოესი მეზობელი ქვეყნების ბაზრებზე. პრიორიტეტად უნდა იქცეს შიდა ტურიზმის განვითარება, რადგან ამ დროს შექმნილი თანამედროვე ინფრასტრუქტურა და მომსახურების შესაბამისი სტანდარტები უცხოელი ტურისტების ნაკადების რაოდენობის გაზრდაზეც დადებითად იმოქმედებდა.

სამწუხაროდ, შემოსული ტურისტების ოფიციალური სტატისტიკა რეალურ სურათს არ ასახავს, რადგან დათვლის სათანადო მეთოდოლოგიაც კი არ გაგვაჩნია.

გიორგი კოდუა, ავიაკომპანია „ნაციონალური ავიახაზების“ პრეზიდენტი:

- უცნაურია, რომ ტურიზმის განვითარების პრობლემებზე საუბრისას ავიაციას არავინ ახსენებს... არადა, ევროპაში არის ასეთი ტენდენცია - ტურიზმის „პაკეტში გაყიდვა“. მე მზად ვარ, შევთავაზო დაბალი, კონფიდენციალური ტარიფები საქართველოს ტურიზმის მთელ სექტორს, რაც გაცილებით მეტი ტურისტის მოზიდვას შეუწყობდა ხელს.

რასაკვირველია, მხოლოდ იაფი ბილეთით საქმე არ მოგვარდება! საქართველოში თითქმის არ არის დაბალფასიანი სასტუმროები, რომლებიც პაკეტის შეკვრისას ჩვენთან ერთად შემოვლენ ალიანსში. უცხოური კომპანიების შემოსვლის საწინააღმდეგო ნამდვილად არაფერი მაქვს, მაგრამ ნუ გვექნება ილუზიები, რომ ისინი ჩვენს ტურისტებს დაბალ ფასებს შესთავაზებენ. უცხოური კომპანიები თავიანთი ქვეყნის ტურიზმის განვითარებაზე მუშაობენ და მართლებიც არიან, ჩვენს ტურიზმს კი ჩვენ უნდა მივხედოთ.

სასიხარულოა, რომ თბილისში ასეთი ლამაზი აეროპორტი გაკეთდა, მაგრამ ავიაციასთან ალიანსის გარეშე საქმეს მხოლოდ ეს ვერ უშველის.

ანზორ ქოქოლაძე, „ელიტ ელექტრონიქსის“ გენერალური დირექტორი, კონფერენციის თანაორგანიზატორი:

- ტურიზმის განვითარების საკითხებზე საუბრისას განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს არაკოორდინირებულობის პრობლემა. მაქსიმალურად ოპტიმიზებული და შეჯერებული უნდა ვიყოთ! ამას მთავრობა უნდა ჩაუდგეს სათავეში. სხვა შემთხვევაში ეს ინიციატივა კერძო სექტორმა უნდა აიღოს თავის თავზე. ზოგადად ქვეყნის პრობლემა იმაშია, რომ ერთიანი ეკონომიკური განვითარების კონცეფცია არ გაგვაჩნია.

ჩვენი საზოგადოების არც თუ ისე მცირე ნაწილი შიშობს, რომ ტურიზმის განვითარება ქვეყანას მომსახურე ერად გადააქცევს, რაც არასწორად მიმაჩნია.

მართალია, მთავრობის მხრიდან ინფრასტრუქტურულ ნაწილში გარკვეული ნაბიჯები გადაიდგა, მაგრამ არაკოორდინირებულად, ბიზნესთან შეუჯერებლად. მიმაჩნია, რომ მთავრობის ფუნქცია ბიზნესის წარმოება კი არა, ისეთი მოედნის შექმნაა, სადაც ბიზნესსუბიექტები ითამაშებენ. ხშირად გვსაყვედურობენ, რომ კერძო სექტორის მხრიდან ინიციატივები არ მოდისო, ბიზნეს-სექტორის წარმომადგენლები რისკიანები არ არიან, სუსტები არიან და ა.შ. შეიძლება მართლაც არა ვართ ძლიერები, მაგრამ ოდესმე ხომ უნდა გავძლიერდეთ?! ვფიქრობ, თუ თავად ტურიზმის სექტორი არ იქნება აქტიური, ამ მიმართულების გასაძლიერებლად რაც არ უნდა გააკეთოს სხვა სექტორმა, არაფერი არ გამოვა.

კოტე აბულაძე, ტურიზმის ექსპერტი. ეკონომიკის დოქტორი, პროფესორი:

- ტურიზმის ექსპერტმა ბნმა ნიკა კვარაცხელიამ კონფერენციაზე სწორად აღნიშნა, რომ საჭიროა საკანონმდებლო ბაზის შევსება. კანონების ჰარმონიზაცია ევროკავშირის მოთხოვნებთან ჩვენს სინამდვილესთან მათი ადაპტაცია. ამ მხრივ განსაკუთრებით ბევრია გასაკეთებელი, თანაც, დრო არ ითმენს.

უდავოდ კარგია სასტუმროებისა და ტურისტული ცენტრების მშენებლობა, მაგრამ რად გვინდა სპორტული მოედნები და ინვენტარი, თუ თამაშის წესები არ გვექნება?

ეს პრობლემა სხვა კუთხითაც მინდა წარმოვაჩინო. ჩვენ გვაქვს კანონი მომხმარებელთა უფლებების დაცვის შესახებ, რომლის მე-7 მუხლში ნათქვამია, რომ საქონლისა და მომსახურების მწარმოებლების მიერ სარეკლამო მასალებში გაცხადებული ხარისხი რეალობას უნდა შეესაბამებოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში დგება მომსახურების მწარმოებლის პასუხისმგებლობის საკითხი. პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ ეს კანონი არ მუშაობს. არადა, როცა მოვინდომეთ, ხომ შევძელით ღვინის და ზოგიერთი სხვა პროდუქტის ფალსიფიკაციის შემცირება? უცხოელი ტურისტების მომსახურებაც ხომ ექსპორტია!.. მართალია საქართველოს კანონში „ტურიზმისა და კურორტების შესახებ“ ტურისტული მომსახურება ექსპორტთანაა გათანაბრებული, მაგრამ საკანონმდებლო მოთხოვნა რჩება კიდევ ერთ „ხმად მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა“. მომრავლდა თვითმარქვია სასტუმროები, რომლებიც ვარსკვლავების იმ რაოდენობით ამკობენ თავიანთ ფასადებსა თუ სარეკლამო მასალებს, რამდენითაც სურთ. ეს ხომ მომხმარებლის მოტყუებაა! ჩვენ არ გვაინტერესებს რა ფერის უნიფორმა ეცმევა მომსახურე პერსონალს, ან რა ფერის კედლები ექნება სასტუმროს სააბაზანოს, მაგრამ ადამიანის სიცოცხლე, მისი ჯანმრთელობისა და ქონების დაცვა მიმღები სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის საკითხია. ასე, მაგალითად, აზერბაიჯანი მომდევნო წლის იანვრიდან შეაჩერებს იმ სასტუმროთა საქმიანობას, რომლებსაც არ ექნებათ ლიცენზია. ასეთივე მოთხოვნებია უკრაინაში, მოლდოვაში, ესტონეთსა და სხვა ქვეყნებში. სასტუმრო მომსახურების თანამედროვე სტანდარტი ორი წლის წინათ საქართველომაც შეიმუშავა. იგი როგორც ხდება ხოლმე ბიუროკრატიულ მორევში გაეხვა და ორი წელია, იქ ტრიალებს.

დღეს ჩვენ არ გაგვაჩნია არც ტურიზმის განვითარების სახელმწიფო პროგრამა და არც ტურისტული ობიექტების განლაგების გენერალური სქემა. მთელი სიგრძესიგანით უნდა გავაცნობიეროთ დარგის ინფრასტრუქტურის უდიდესი მასშტაბი, რომელიც იწყება საზოგადოებრივი ტუალეტებიდან და საერთაშორისო აეროპორტებით მთავრდება. ტურიზმი ხომ მხოლოდ სასტუმროებით არ შემოიფარგლება, როგორც ზოგიერთს ჰგონია... ის ერთობლივად საბანკო სადაზღვევო და სამედიცინო მომსახურებასაც, გზებს, ენერგოდა წყალმომარაგებას მოიცავს, მაგრამ ყველაფერი აუცილებლად საერთაშორისო სტანდარტებს უნდა შეესაბამებოდეს! კადრების, განსაკუთრებით კი, მენეჯერთა მომზადების დარგში მდგომარეობა სავალალოა. ზოგჯერ მრჩება შთაბეჭდილება, ჩვენ ტურიზმის მენეჯერებს კი არა, ტურისტებს ვამზადებთ. ჩვენ არ ვაძლევთ კურსდამთავრებულებს ეკონომიკურ, ტექნოლოგიურ ცოდნას. საქართველოს სასტუმრო ბაზარზე შემოდიან ტრანსნაციონალური კორპორაციები, რომლებსაც უზარმაზარი პოტენციალი და თანამედროვე ტექნოლოგიები გააჩნიათ. ჩვენ კი ვერ ვიყენებთ ამას, იმიტომ, რომ კვალიფიკაცია არ გვყოფნის, თუმცა, ეს ტექნოლოგიები ძალიან გვჭირდება. სწორედ მათ საფუძველზე უნდა ვმართოთ არსებული საწარმოები და შევქმნათ ახლები.

ძალიან მომეწონა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობაში“ გამოქვეყნებული რევაზ საყევარიშვილის სტატია სათაურით „ტურიზმი - დიდი შანსი ბევრი საფრთხეებით“. ვფიქრობ, ეს კარგი პასუხია დიდი სკეპტიკოსებისთვისაც და დიდი ოპტიმისტებისთვისაც. განსხვავებული აზრის არსებობა ძალიან კარგია - დროა ამას მივეჩვიოთ და პატივი ვცეთ განსხვავებულ მოსაზრებებს.

ნოდარ ჭითანავა, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი:

- რაც შეეხება ტურიზმის გამოცდილებას, ჩემდა სამწუხაროდ, მხოლოდ 5 წლის წინათ გავიგე, რომ ტურიზმის პრობლემატიკა ჯერ კიდევ შოთა რუსთაველს ჰქონია განხილული „ვეფხისტყაოსნის“ 1054-ე სტროფში:

„აქა მოსვითა განყმდების
კაციცა იყოს ბერები,
სმა, გახარება, თამაში,
ნიადაგ არს სიმღერები,
ზამთარ და ზაფხულ სწორად
გვაქვს ყვავილი ფერად ფერები,
ვინცა გვიცნობენ, გვნატრიან,
იგიცა, ვინ არ ფერები“.

ვფიქრობ, ამისთვის სერიოზული ყურადღება დღემდე არავის არ მიუქცევია. ეს აფორიზმის დონეზე წარმოდგენილი მოსაზრება, დღევანდელი ტერმინოლოგიით თუ ვიტყვით, ტურიზმის რეკლამის სანიმუშო მაგალითია. ამიტომ, ვინც რეკლამაზე მუშაობს, ეს უნდა იცოდეს.

საბჭოთა პერიოდში საქართველოს ტურიზმის განვითარების გამოცდილებაც ჰქონდა და შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, ანუ დღევანდელი გაგებით, ინფრასტრუქტურაც ფუნქციონირებდა. მსოფლიო ტურიზმის დიდ ექსპერტს, უნახავს ყოველივე ეს, ამაყად წარმოუთქვამს: „ეს პატარა ქვეყანა დიდი ტურიზმისთვის არის განწირულიო“. გამოგიტყდებით, ჩემში ამ გამონათქვამს აღტაცება არ გამოუწვევია. არა იმიტომ, რომ სწორი არ იყო. ექსპერტმა

დიდ პოტენციალზე მიგვანიშნა. მე ჩვენი, ამ მოსაზრებების გამტარებელი მხარე მაღელვებს. ჩვენ ხომ ეიფორიის მდგომარეობაში ეროვნული ეკონომიკა დავანგრიეთ და მოვშალეთ. თუ ასეთი გატაცებით მივუდგებით საქმეს და მხოლოდ ტურიზმზე ჩამოვკიდებთ ჩვენი ეროვნული ეკონომიკის განვითარებას, საბედისწერო შეცდომას დავუშვებთ. მაგრამ ეს იმას როდი ნიშნავს, რომ ტურიზმს ქვეყანაში თავისი ადგილი არ აქვს. ტურიზმის განვითარების პოტენციალის ასამოქმედებლად მიზნობრივ-პროგრამული მიდგომაა საჭირო - ხელის ცეცებით ქვეყნის განვითარების მწარე გამოცდილება უკანასკნელი 18 წლის მანძილზე საქართველომ უკვე დააგროვა, უხეში შეცდომებიც დაუშვა. ახლა კი ლიმიტი უკვე ამოწურულია. ასე რომ, ქვეყანას ტურიზმის და არამხოლოდ კომპლექსური განვითარების პროგრამა უნდა ჰქონდეს. კოორდინაციის მექანიზმებზე პროგრამის გარეშე ვერ ვილაპარაკებთ. ვინც პროგრამირების პრობლემებზე მუშაობს, მას უნდა ესმოდეს ამ პროგრამის განმასხვავებელი თვისება სხვა დოკუმენტებისაგან. ეს არის მიზანი, ამოცანები, ეტაპები, ფინანსური წყაროები, მათი მიღწევის საშუალებები და მექანიზმები, რომლებსაც ჩვენ მენეჯმენტის სახით წარმოვიდგენთ-ხოლმე.

რა არის საჭირო პროგრამის შედგენისათვის? უპირველესად, სწორი კონცეპტუალური და მეთოდოლოგიური მიდგომა. ჯერ პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას: როგორი სოციალურ-ეკონომიკური სისტემა მიესადაგება ქვეყნის განვითარების სტრატეგიას? საბაზრო? საკამათო არ არის. 21-ე საუკუნის ეკონომიკა საბაზრო მექანიზმებზე დაყრდნობის გარეშე არ მოიაზრება. მაგრამ ეს არ არის საკმარისი პირობა-ფაქტორი ეკონომიკის ეფექტიანობის ამაღლებისათვის. აქ სხვა საყრდენიც არის - ესაა ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირება. ამოცანა იმაშია, რომ თვითრეგულირების მექანიზმები ჰარმონიულ მდგომარეობაში იყოს ეკონომიკის სახელმწიფოებრივი რეგულირების მექანიზმებთან.

არც ტურიზმის როლი და მნიშვნელობაა გარკვეული. ამ დარგთან დაკავშირებით გამოკვეთილ ორივე ცნობილ მიდგომას აქვს არსებობის უფლება, მაგრამ არც ერთი არაა სწორი: პირველი, აზვიადებს ტურიზმის როლს და ცალმხრივად განიხილავს ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებას, მეორე კი ტურიზმის ცალმხრივ გაგებაზე აგებს თავის პოზიციას და აკნინებს მის როლს. რაშია გამოსავალი? ტურიზმი საქართველოს სოციალურ-ეკონომიკური სისტემის ერთ-ერთ სეგმენტად, დარგად, მიმართულებად და მისი განვითარება კი სხვა დარგებთან უშუალო კავშირში უნდა განვიხილოთ. მსოფლიო ეკონომიკა ნამდვილად ღრმა კრიზისშია, ყველაზე დიდ პრობლემად კი სიღარიბის დაძლევა დგას. ამიტომ, ტურიზმის განვითარება სწორედ სიღარიბის დაძლევას, როგორც დასაქმების მნიშვნელოვან ფაქტორს უნდა დავუკავშიროთ. დადგენილია, რომ ერთი სამუშაო ადგილი ტურიზმში 2-3 სამუშაო ადგილს ქმნის მომიჯნავე დარგებში.

ჩემის აზრით, ტურიზმის განვითარების ტემპებს აუცილებლად უნდა უსწრებდეს სურსათის წარმოების ტემპები საქართველოში. თუ არა და, ქვეყანაში შემოვა სუბსიდირებული, ევროკავშირის ქვეყნებში წარმოებული პროდუქცია, რომელსაც 30 პროცენტით აფინანსებს სახელმწიფო, ამას კი საქართველოში წარმოებული პროდუქცია ვერ გაუძლებს და ჩვენი სოფლის მეურნეობა, სურსათის წარმოება, რომელიც სულს ღაფავს, მთლიანად ჩაკვდება.

შემომაქვს წინადადება, შეიქმნას საკანონმდებლო ბაზაზე, ინფრასტრუქტურაზე და ორგანიზაციული მართვის პრობლემებზე მომუშავე ჯგუფები. ჟურნალმა „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ კი ტურიზმის პოპულარიზაციის მენეჯერის ფუნქცია უნდა ითავოს. სასურველია, ამ მიმართულებით ჟურნალმა მონიტორინგიც დააწესოს და, სავარაუდოდ, იანვრისთვის სპეციალური ნომერიც გამოსცეს, სადაც ამ მონიტორინგის შედეგებს გავეცნობით.

მოამზადა
ეკა ჯიმშელაძემ

იმ პირობებში, როდესაც სიღარიბის დაძლევა მსოფლიოს ნომერ პირველ პრობლემად იქცა და საერთაშორისო ეკონომიკური ორგანიზაციები უკვე ღიად გამოხატავენ შეშფოთებას არსებულ კრიზისზე, საქართველო არაფერს იმჩნევს და ჯიუტად ამტკიცებს, რომ ქვეყნის ეკონომიკა არნახული ტემპებით ვითარდება. როგორ ახერხებს იმპორტზე ორიენტირებული, აბსოლუტურად დაუცველი შიდა ბაზრის მქონე ქვეყანა მრეწველობის ფაქტობრივი არარსებობის პირობებში ეკონომიკაში წარმატებულის ნიღბის მორგებას და რამდენად რეალურია ის სტატისტიკა, რომლის მიხედვითაც საქართველომ ეკონომიკური თავისუფლების ხარისხის მიხედვით თვით ევროპის განვითარებული ქვეყნებიც კი უკან ჩამოიტოვა? ამ და სხვა, მათ შორის, გლობალური ეკონომიკური კრიზისის საქართველოს ეკონომიკაზე ასახვის შესაძლო მასშტაბებსა და მისი გაღრმავების ხელშემწყობ შიდა ფაქტორებზე ისაუბრეს საერთაშორისო საფინანსო კორპორაციის ოფისში შეკრებილმა „მრგვალი მაგიდის“ მონაწილე ექსპერტებმა, რომელიც ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ ინიციატივით ჩატარდა და შესაბამისი რეკომენდაციებიც შეიმუშავეს.

„მრგვალ მაგიდას“ უძღვებოდა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ სარედაქციო საბჭოს წევრი, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი იაკობ მესხია.

რა რისკების წინაშე დგას საქართველო მსოფლიო ფინანსური კრიზისის პირობებში და არსებობს თუ არა გლობალური კრიზისის საქართველოზე მოსალოდნელი ნეგატიური გავლენის შესუსტების გზები?

მსოფლიო ფინანსური სისტემის წინაშე მდგარი საფრთხეები საქართველოსთვისაც რეალურია

იაკობ მესხია, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი:

- დამეთანხმებით, მსოფლიოში ფინანსური კრიზისი უკვე დაწყებულია. 20062007 წლებიდან აშშში თავი იჩინა იპოთეკურმა კრიზისმა, რისი მიზეზიც იყო ის, რომ მსესხებლებმა ვერ დააბრუნეს საბინაო მშენებლობისთვის აღებული სესხები. ამან ამერიკაში ორი დიდი ბანკის (Freddi Mac da Fanny May) გაკოტრება გამოიწვია. ამ ფაქტს თითქოს და ეკონომიკის სხვა სეგმენტებზე არ უნდა ემოქმედა, მაგრამ საბანკო სისტემა იქ იმდენად ინტეგრირებულია, რომ ამ ფაქტორებმა ასახვა მთლიან საფინანსო სისტემაზე ჰპოვა. შემდგომში ეს პროცესი მერე ევროპაზეც გადავიდა - პირველად ეს ესპანეთმა იგრძნო, შემდეგ სხვა ქვეყნებზეც გავრცელდა. აღნიშნულს მეორე უმძიმესი პრობლემაც დაემატა. მხედველობაში მაქვს - სასურსათო პროდუქტებზე, განსაკუთრებით კი ხორბალზე ფასების ზრდა. ხორბალზე ფასის მატებას ექსპერტები სხვადასხვაგვარ ახსნას უძებნიან - მათ შორისაა, წინა წლების მოუსავლიანობა, აზიის ქვეყნების მიერ პურპროდუქტების მოხმარების გაზრდა. მიუხედავად ვერსიათა მრავალფეროვნებისა, ერთი რამ ფაქტია - მსოფლიოს სურსათის სერიოზული პრობლემა შეექმნა. მესამე პრობლემა, რომელიც დიდი ხანია მწიფდებოდა და რომელმაც ახლა მკვეთრად იჩინა თავი, არის ნავთობპროდუქტებზე ფასების სწრაფი ზრდა. საქართველოს ეროვნული ბანკის პროგნოზებით, ერთ ბარელ ნავთობზე ფასი 110 დოლარზე მაღლა არ უნდა აწეულიყო. სამწუხაროდ, სწორედ ამ პარამეტრებზეა ჩვენი ეკონომიკური მაჩვენებლები გათვლილი. არადა, რეალურად ნავთობზე ფასი 135-150 დოლარის ფარგლებში მერყეობს და ეს ციფრი ყოველდღიურად იცვლება. არის სხვა პრობლემებიც, კერძოდ: მეტალზე ფასების ზრდა, რაც სერიოზული შემაფერხებელი ფაქტორი იქნება მსოფლიო ეკონომიკისთვის, მსოფლიოში ნათესი ფართობების რაოდენობის თანდათანობითი შემცირება, რაც გამოწვეულია მთელ რიგ განვითარებულ ქვეყნებში ბიოსაწვავის დამზადების დაწყებით (ეს კიდევ უფრო ართულებს სასურსათო პრობლემას). ასე რომ, წამყვანი განვითარებული ქვეყნები უკვე აშკარად აღიარებენ არსებულ ფინანსურ კრიზისს, სამყარო შეშფოთებულია, საქართველოს სტატისტიკის სამსახური კი გვამშვიდებს, რომ ჩვენთან ეკონომიკა სტაბილურად ვითარდება! მათი ინფორმაციით, საქართველოში თურმე ინფლაცია ყველა სხვა ქვეყნებთან შედარებით დაბალია, რომ ყველაფერი კარგადაა. სამწუხაროდ, არავინ საუბრობს იმაზე, რომ საქართველოში მოხმარებული პროდუქციის 70-75%25 იმპორტირებულია! საინტერესოა - თუ იმ ქვეყნებში, საიდანაც პროდუქცია შემოგვაქვს, მაღალია ინფლაცია, საქართველო როგორ ახერხებს ინფლაციის დაბალი დონის შენარჩუნებას? ხომ ფაქტია, რომ საქართველო ინტეგრირებულია მსოფლიოს ეკონომიკურ სისტემაში, ინტეგრირება კი ორმხრივი პროცესია. გამომდინარე აქედან, ის საფრთხეები, რაც მსოფლიო ეკონომიკის წინაშე დგას, გარკვეულწილად არსებობს ჩვენთანაც და ამდენად, მოლოდინის რისკი საკმაოდ მაღალია. რეალობაც ამაზე მეტყველებს - თუ ბოლო სტატისტიკურ მონაცემებს გავაანალიზებთ, დავინახავთ, რომ იმ დარგებს, რომლებიც ადრე ძალიან სწრაფი ტემპებით ვითარდებოდა, ეს არის ფინანსური შუამავლობა და სამშენებლო სექტორი, შეიძლება უახლოეს პერიოდში პრობლემები შეექმნას. ამაზე მიგვანიშნებს ის, რომ შენელდა მშენებლობის ტემპები და საფინანსო შუამავლობის ზრდის ტემპმაც დაიწია.

ნოდარ ჯავახიშვილი, ექსპერტი საბანკო საკითხებში:

- მე უფრო სხვაგვარად ვიტყოდი - ჩვენ უფრო დამოკიდებულები ვართ მსოფლიო ეკონომიკაზე, ვიდრე ინტეგრირებულნი. აქედან გამომდინარე, მსოფლიო ფინანსური კრიზისის დარტყმა საქართველოზე უფრო მაღალი იქნება, ვიდრე იმ სხვა ქვეყნებზე, რომელთაც შეუძლიათ წინააღმდეგობა ამ კრიზისს მწარმოებლური შრომით გაუწიონ. ბოლო სამი წლის განმავლობაში ფასები ნავთობპროდუქტებზე კატასტროფულად იზრდება, მაგრამ, დააკვირდით, თურქმენეთში თუ არის ფასების ასეთი კატასტროფული ზრდა?! ამით იმის თქმა მინდა, რომ ქვეყანა, რომელსაც აქვს რესურსი, შეუძლია ბევრ ასპექტში წინ აღუდგეს კრიზისს. ზოგიერთი ქვეყანა ვერც გაიგებს, რომ მსოფლიოში ფინანსური კრიზისია, ეს განპირობებული იქნება ქვეყნის შესაძლებლობებითა და მისი ხელისუფლების დამოკიდებულებით ამ კრიზისისადმი. გეტყვით, რა არის ის ერთი აუცილებელი და სასწრაფოდ გადასადგმელი ნაბიჯი, რაც საქართველოს ეკონომიკაზე მსოფლიო ფინანსური კრიზისის დარტყმას შეანელებს, ეს არის ეროვნული ბანკის აღდგენა თავის სტატუსში სრული დამოუკიდებლობით! რაც მთავარია, თავისი როლით საქართველოს ეკონომიკაში. ჩვენ საბანკო კრიზისზე ჯერჯერობით მინიშნებებით ვსაუბრობთ, მაგრამ ხვალ და ზეგ პრობლემა შეიძლება მწარე რეალობად იქცეს და ამას თითოეული ჩვენთაგანი იგრძნობს საკუთარ ჯიბეზე.

ელგუჯა მექვაბიშვილი, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი:

- მსოფლიო ფინანსური კრიზისი რომც შერბილდეს (თუმცა, შერბილების ნიშანწყალი ჯერჯერობით არ იკვეთება. პირიქით, საუბრობენ, რომ კრიზისი მეორე ფაზაში შედის, რომელიც არანაკლებ მწვავე იქნება, ვიდრე პირველი), ამ კრიზისის გავლენა ჩვენს ეკონომიკაზე მაინც იქნება. ჩემი პროგნოზი კი, ჩემდა სამწუხაროდ, საკმაოდ არასასიამოვნოა - საქართველო რეალურად იმყოფება მძიმე ფინანსური კრიზისის წინაშე და ეს კრიზისი მოსალოდნელია არაუგვიანეს შემოდგომის ბოლოს - ზამთრის დასაწყისში. როგორ ავიცილოთ თავიდან ეს ყველაფერი? ჩვენ ამაზე ვსაუბრობთ, ვწერთ, არიან ადამიანები, რომლებიც ამაზე სისტემატურად მუშაობენ, განგაშის ზარს რეკენ, მაგრამ, მოდით, მეორე მხარეს შევხედოთ - ვის ესმის ეს?! როგორია მთავრობის დამოკიდებულება ყველაფერ ამის მიმართ, რაც ხდება? რეალობა სხვაა, ოფიციალური სტატისტიკა კი სხვა რამეს ღაღადებს. არადა, არ არის ისე როგორც გვეუბნებიან - საქართველოში არ ჰყვავის ეკონომიკა, ინფლაცია არ არის 11,2%25 (ის 20-30%25-ის ფარგლებში მერყეობს და კიდევ უფრო ძლიერდება), არ არის ამ მასშტაბის ეკონომიკური ზრდა როგორც გვიმტკიცებენ. მაპატიეთ და, თუ შენ სტატისტიკურ სამსახურს ჯიბეში ჩაიდებ და ერთჯერადი მოხმარების საგნად გადააქცევ, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ რეალობა იცვლება - რეალობა არსებობს და ამ რეალობას სტატისტიკის სამსახური მორცხვად მალავს! ეს იგივეა ავადმყოფს თერმომეტრი დაუმალო, აქაოდა სიცხე არ გაიზომოს და გული არ შეუწუხდეს!

- რა მოვიმოქმედოთ, რა გავაკეთოთ იმისთვის, რომ კრიზისი ავიცილოთ. ჩვენ ერთი რამ შეგვიძლია - სიფრთხილისაკენ მოვუწოდოთ ხელისუფლებას, რომ რეალობას თვალი გაუსწოროს, თორემ კრიზისი შეიძლება შეუმჩნევლად დაგვატყდეს თავს!

სამწუხაროდ, კრიზისული მოვლენები საქართველოს ფინანსურ სექტორში დაწყების სტადიაშია. მე მქონდა საშუალება თქვენი ჟურნალის მეშვეობით ჯერ კიდევ აპრილში დამეფიქსირებინა ჩემი პოზიცია, რომ გაძვირდება კრედიტი, ინფლაცია გაიზრდება და ა.შ. ეს მაშინ, როცა „თი-ბი-სი“ ბანკი ამტკიცებდა, არავითარი პრობლემა არ იქნებაო! გასაგებია, ის კომერციული სტრუქტურაა და თავისი ინტერესი აქვს, მაგრამ მთავრობამ ხომ სახელმწიფოებრივად უნდა იაზროვნოს?

ისმის კითხვა, რაშია გამოსავალი? აპრიორი ამაზე პასუხის გაცემა შეუძლებელია. ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რა შეიძლება მოხდეს. მოხდება კი ის, რომ კრიზისი აუცილებლად გაღრმავდება (ღმერთმა ქნას, რომ ვცდებოდე), იგი ძალიან მწვავე იქნება თავისი ეკონომიკური და სოციალური შედეგებით, არ არის გამორიცხული, პოლიტიკურითაც. აქ ერთი რამ უნდა გვახსოვდეს - კრიზისი მარტო გაჭირვება არ არის, ეს სიღარიბიდან გამოსვლის, თვითგანწმენდის, ღირებულებათა გადაფასების, მოწინავე პოზიციებზე უარის თქმაა. ეს დიდ ხარჯებთან და დანაკარგებთანაა დაკავშირებული. თუმცა, როგორც ჩანს, ამ ჯოჯოხეთის გავლის გარეშე ქვეყნის ეკონომიკური პოლიტიკის წარმმართველი გუნდის მენტალობა არ შეიცვლება. სხვა საკითხია, რამდენად გაუძლებს ამას ქვეყანა, ხალხი, საზოგადოება?

ემზარ ჯგერენაია, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, ჟურნალ „საქართველოს ეკონომიკის“ მთავარი რედაქტორი:

- სამწუხაროდ, ჩვენთან სრულად არ არის გააზრებული, რა ხდება მსოფლიო ეკონომიკაში. არადა, ძალიან მნიშვნელოვანია იმის გააზრება, თუ რამდენად შეუძლია პატარა ქვეყანას წინ აღუდგეს გარე ფაქტორებს, რამდენად მოახერხებს იგი მოქნილი, სწორი პოლიტიკის შემუშავებას, არის თუ არა საერთოდ ამგვარი პოლიტიკის შემუშავება საჭირო თუ სჯობს, ბრმა მოლოდინის რეჟიმში ვიყოთ? მნიშვნელოვანია ის პროცესები, რომლებიც, ვთქვათ, თუნდაც ბოლო ექვსი თვის განმავლობაში მიმდინარეობს, მაინტერესებს რატომ იცვლება კატასტროფულად საგადამხდელო ბალანსი და როგორ ჩნდება სავალუტო რეზერვების თანაფარდობა და სხვა. ამაზე კომერციული ბანკები და, მათ შორის, ეროვნული ბანკიც, იტყვიან თავის სათქმელს. თუმცა ის, რატომ აღვრიცხავთ 180 მილიონი ღირებულების მანქანის ტრანზიტს ექსპორტად? არა მგონია, ვინმემ ახსნას. საბაჟო სტატისტიკას მეტნაკლებად ვიცნობ და არსად მსგავსი მითითება არ არის. მე ვნახე სავალუტო ფონდის ბოლო ინსტრუქციაც და არც მასშია ასეთი აღრიცხვის შესახებ მითითებული. ტრანზიტი რომ ექსპორტად ასახო, ეს, უბრალოდ, წარმოუდგენელია!

გოჩა თუთბერიძე, ეკონომიკის დოქტორი, თსუ ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის დეკანის მოადგილე:

- მე ვერ ვხედავ ვერანაირ ნიშნებს, რომ ჩვენ რაღაც კრიზისში ამოვყოფთ თავს. ბაზარი ყველაფერს ავტომატურად დაარეგულირებს. თუმცა, რამდენიმე პრობლემა გამოკვეთილია - პირველი ეს არის ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობის ხარისხის თითქმის ნულამდე დაყვანა. ეს სერიოზული პრობლემაა, რადგანაც იმ ინფლაციის შესაჩერებლად, რომელიც ახლა სახეზეა, აუცილებელია, რომ ეროვნულ ბანკს ჰქონდეს დამოუკიდებლობა, მან უნდა აკონტროლოს პროცესები და მის ხელთ არსებული ინსტრუმენტებით უნდა უზრუნველყოს ინფლაციის გონივრულ ფარგლებში მოქცევა. თუ ეს დამოუკიდებლობა ეროვნულ ბანკს არ ექნება, ჩვენ აუცილებლად აღმოვჩნდებით უხერხულ მდგომარეობაში. მეორე პრობლემა, რაც ჩვენ, რბილად რომ ვთქვათ, გაგვაჩნია, ეს არის საკუთრების უფლების დაცვა და მესამე და ვფიქრობ, ერთერთი ყველაზე სერიოზული - დამოუკიდებელი სასამართლო სისტემის არარსებობა. თუ ეს სამი ელემენტი საქართველოში სათანადო დონეზე იქნება, მერწმუნეთ, ის ღრუბლები, რასაც ჩვენ ვხედავთ მსოფლიო ეკონომიკის თავზე, გაცილებით ნაკლებად შეეხება საქართველოს.

ნოდარ ხადური, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, თსუ პროფესორი:

- აქ ერთი მომენტია - ნებისმიერ ეკონომიკურ საკითხში პოლიტიკა უნდა იყოს ბოლომდე ჩამოყალიბებული. თუ ტაშის დაკვრა გვინდა, ორივე ხელით უნდა დავუკრათ, ანუ მონეტარული და ფისკალური პოლიტიკა ურთიერთკავშირში კარგად უნდა გვქონდეს გააზრებული. უნდა გვქონდეს მიზანი. არ ვიცი, საქართველოში ტაშს რითი ვუკრავთ (ხშირ შემთხვევაში, შთაბეჭდილება მრჩება, რომ თავებით კედელზე), მაგრამ მთავარ პრობლემას სხვა რამეში ვხედავ - კერძოდ, თუ ერთი წლის წინ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტი და პრემიერ-მინისტრი ერთმანეთს არც ელაპარაკებოდნენ, დღეს უკვე საუბარს აზრი აღარ აქვს - რასაც იტყვის პრემიერ-მინისტრი, იმას გააკეთებს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტიც! ქვეყანაში განხორციელებული ფისკალური პოლიტიკა არ არის ადექვატური იმ სიტუაციისა, რომელიც დღეს რეალურად გვაქვს. ისმება კითხვა, მივიღებთ თუ არა ეკონომიკურ კრიზისს. ღმერთმა ქნას, არ მივიდეთ კრიზისამდე, მაგრამ, თუნდაც ის, რომ ჩვენი მოხმარება ძირითადად იმპორტორიენტირებულია, ოპტიმისტური პროგნოზის გაკეთების საშუალებას ნაკლებად იძლევა.

კოტე აბულაძე, ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი:

- ჩვენ უნდა დავინახოთ, რა იყო ადრე და რა არის დღეს. მე არავის ადვოკატად არ გამოვდგები, მაგრამ ისე ნუ წარმოვიდგენთ, რომ ყველაფერი ახლა დაიწყო. აქ, ჩვენ, სამწუხაროდ, საქმე გვაქვს ეკონომიკურ უმეცრებასთან ზოგიერთი სახელმწიფო მოხელის დონეზე, რომლებიც გამოდიან და ლაპარაკობენ, რომ თურმე „ჩვენ რუსეთთან უნდა ვაწარმოოთ ეკონომიური მოლაპარაკება“, „ჩვენ უნდა შევქმნათ მთავრობის ეკონომიური გუნდი“, „შევიმუშაოთ ეკონომიური პოლიტიკა“ და ა.შ. სამწუხაროდ, „ეკონომიკისა“ და „ეკონომიის“ ტერმინების მართებული ხმარება არ იცის ადამიანმა, რომელიც ეკონომიკური ბლოკის ერთ-ერთ სამინისტროს ხელმძღვანელობდა წლების განმავლობაში.

ჩვენ იმპორტის ტყვეობაში ვიმყოფებით და შეუძლებელია, მსოფლიო ფინანსურმა კრიზისმა ჩვენზე სერიოზული გავლენა არ იქონიოს. არადა, აღმოჩნდა, რომ არა მარტო სტრატეგიული რესურსი, ყვავილებიც კი თურქეთიდან შემოგვაქვს. ორისამი დღის განმავლობაში გმირთა მოედანზე სამუშაოები შეჩერებული იყო. მიზეზი რომ ვიკითხე, მითხრეს, ყვავილებს თურქეთიდან ველოდებითო. ესეც იმპორტია. აქ მსოფლიო ეკონომიკასთან ინტეგრაციაზე იყო საუბარი და ინტეგრაციის ერთ-ერთი მაჩვენებელი არის წმინდა უცხოური ინვესტიცია. სამწუხაროდ, ბოლო პერიოდში ინვესტიციები შემცირდა ჩვენი სტრატეგიული პარტნიორებისგან - აშშ-დან, ყაზახეთიდან, თურქეთიდან, სამაგიეროდ სამჯერ გაიზარდა ვირჯინიის კუნძულებიდან. აქვე აღსანიშნავია, რომ ჩვენთან, საერთოდ, ინვესტორის ლეგიტიმურობის პრობლემაც დგას, ანუ დიდი ბიზნესის ლეგიტიმურობაა ეჭვქვეშ. გამომდინარე ზემოთქმულიდან, რასაკვირველია, იმ კრიზისს, რაზეც იყო საუბარი, სერიოზული ეკონომიკური შედეგები მოჰყვება საქართველოში. მეტიც, მას მწვავე სოციალური შედეგებიც მოჰყვება. ამ სოციალურ შედეგებს ამწვავებს ის მდგომარეობაც, რომ ჩვენი საზოგადოება გახლეჩილია ორ ნაწილად. არ არის ერთიანი ეკონომიკური ინტერესები, ერთიანი ეკონომიკური ფასეულობები, ეს კი არასწორი პრივატიზაციის შედეგია. პრივატიზაციის შედეგად საქართველოში საზოგადოება ორ ნაწილად გაიყო - ერთია გაუბედურებული და გაჭირვებული, რომელიც ფიქრობს, როგორ გაიტანოს თავი და როგორ შეინახოს ოჯახი, მეორე ნაწილი კი ფიქრობს, სად და როგორ დააბანდოს თავისი კაპიტალი და ამ კაპიტალის გაზრდის ახალი წყაროები მოძებნოს.

ამ ბოლო პერიოდში საქართველოში საბანკო და სამშენებლო სექტორების განვითარების ზრდის ტემპების დაცემა გამოიკვეთა. თქვენის აზრით, რა შეიძლება იყოს ამ ორი ყველაზე განვითარებული სექტორის შეფერხების შიდა ფაქტორები და რამდენად შეიძლება ეს ყველაფერი განვიხილოთ მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის ქართულ გამოძახილად?

ნოდარ ჯავახიშვილი:

- როგორც ჩანს, ჩვენ ვეგუებით ეროვნული ბანკის პრაქტიკულად გაუქმებას. შეიძლება შენობას ეროვნული ბანკი გადააყოლო?! მოგეხსენებათ, რა ნორმატივები არსებობს გრძელვადიან და მოკლევადიან დაბანდებებს შორის და ეს ნორმატივები რომ არსებულიყო საქართველოში, გარწმუნებთ, მშენებლობის ასეთი გაუგებარი და უაზრო ბუმი არ იქნებოდა!

ბევრი ამბობს და ჟურნალისტებიც ამას იმეორებენ, რომ საქართველოს ეკონომიკაში თურმე დაბანდებულია ექვსი, თუ შვიდი მილიარდი საკრედიტო რესურსი. რას ნიშნავს, საქართველოს ეკონომიკაში აბანდებთ სამომხმარებლო კრედიტს, როცა ეს კრედიტი იაპონური ავტომანქანების საყიდლად გაიცემა? ეს ხომ ნიშნავს, რომ ჩვენ იაპონიის ეკონომიკაში ვაბანდებთ ფულს, ვყიდულობთ რა ამ კრედიტით „ტოშიბას“ თუ „სიმენსის“ მოწყობილობებს. ქართული პროდუქციის საყიდლად ვინ მოდის ბანკში, ან არსებობს კი საერთოდ ასეთი პროდუქცია? ქართულ ეკონომიკაში იმ 6 თუ 7 მილიარდიდან არაფერი არ არის დაბანდებული! ჩინეთს და იაპონიას თუ მივეხმარებით და გადავარჩენთ, მგონი დაგვიფასებს ის მადლიერი შთამომავლობა, რომელმაც ჯერჯერობით საქართველომდე ვერ ჩამოაღწია...

ეჭვი მეპარება, რომ ჩვენი დღევანდელი შეშფოთება და განგაშის ატეხვა ვინმეს ყურამდე მივა და რაიმე შედეგს გამოიღებს, მაგრამ გარწმუნებთ, თუ გვინდა, რომ მეტ-ნაკლებად დაცულები ვიყოთ გარე თუ შიდა ნეგატიური ფაქტორებისაგან, ჩვენ ნამდვილად გვჭირდება ცენტრალური ბანკი! მე ჟურნალისტებთანაც მაქვს პრეტენზია - როგორ შეიძლება ჟურნალისტმა ბენდუქიძეს ათქმევინოს, რომ ინგლისს ეროვნული ბანკი არ აქვს? ნახეთ და დარწმუნდებით, რომ ლონდონის ცენტრალურ ბანკს აქვს ერთერთი ყველაზე ძლიერი საზედამხედველო ფუნქცია! ნუ გაგიკვირდებათ, თუ გეტყვიან, რომ ევროპის ზოგიერთ ქვეყანაში ეს მართლაც არ არის. ეს იმიტომ, რომ იქ აღარ აქვთ საკუთარი ფულადი ვალუტა და ეს აღარ სჭირდებათ. იმ ქვეყნებში უკვე ევროპის ცენტრალური ბანკი არეგულირებს ამ საკითხებს, ეს სხვადასხვა რამეა. 205 ქვეყნიდან რომელიმე ქვეყანაში შეიძლება მართლაც არის რაღაც არასწორად გაკეთებული და სწორედ ის რატომ მოჰყავთ მაგალითად?!

როცა ვლაპარაკობთ რაღაც ინსტიტუციონალურ საკითხებზე, აღვადგინოთ თუნდაც ანტიმონოპოლიური სამსახური, მერე რა, ის იქნება დამოუკიდებელი? ასე რომ, მარტო მე აბრის შენარჩუნების მომხრე კი არა ვარ, მე მინდა, რომ ეროვნული ბანკი არსებობდეს თავისი სრულყოფილი ფუნქციებით, რაც გაწერილია 1995 წლის კანონში „ეროვნული ბანკის შესახებ“. არ მინდა ისე გამოვიდეს, თითქოს ჩვენ აბრების შენარჩუნებისთვის ვიბრძვით. ეროვნულმა ბანკმა, რომ დაუბრუნონ კიდეც მას ზედამხედველობის, ფულადსაკრედიტო და სხვა ფუნქციები, იქცევა კი ის ავტომატურად იმ ბანკად, რაც დღეს ქვეყანას სჭირდება? - რა თქმა უნდა, არ იქცევა!

იაკობ მესხია:

- ახალი კანონის მიხედვით, ეროვნული ბანკის ადრინდელი ფუნქციებიდან თითქმის ყველაფერი ამოღებულია და მხოლოდ ფასების სტაბილურობის უზრუნველყოფაა დარჩენილი. ეს კი ძალიან დიდი და სერიოზული პრობლემაა. ფასების სტაბილურობა ეროვნულ ბანკს შეეძლება მხოლოდ და მხოლოდ მისი დამოუკიდებლობის მაღალი ხარისხის პირობებში და არა ისეთ პირობებში, როცა მას ფინანსთა, თუ ნებისმიერი სხვა მინისტრი იოლად დაიყოლიებს, აღარაფერს ვამბობ მთავრობის თავმჯდომარეზე. როდესაც ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობას ადამიანი, რომელსაც არ შეუძლია წინააღმდეგობა გაუწიოს არათუ მთავრობას, ნებისმიერ რიგით ჩინოვნიკსაც კი და ყველაფერს დუმილითა და უსიტყვოდ ეთანხმება, ასეთი ეროვნული ბანკის ხელმძღვანელობა, რა თქმა უნდა, ქვეყანას არ გამოადგება.

საბანკო სექტორს რომ საფრთხეები უახლოვდება, ამაზე ორი აზრი არ არსებობს. უბრალო ობივატელიც კი მიხვდება, რომ კრედიტის დაბრუნებადობის ხარისხი დაბალია. ის, რომ გაცემული 5 მილიარდიდან დაუბრუნებელი კრედიტი არის მხოლოდ 845 მილიონი, მტკნარი სიცრუეა. რას ნიშნავს ეს - მე ვარ მსესხებელი, ვისესხე 100 ლარი „თი-ბი-სი“-დან, ვერ გადავიხადე, წავედი „საქართველოს ბანკში”, 150 ვისესხე და ის წინა კრედიტი დავფარე, მერე წავედი „ქართუში“ და ა.შ. დაუსრულებლად, თითქმის ყველა ბანკის მოვლა მომიწევს. ძალიან კარგად იცით, წლის ბოლოს, 31-ში რა ოპერაციები მიდის ბანკებში ამ გადაუხდელობის გამო და როგორ ხდება ამ ციფრის გამოყვანა.

ორადორი სექტორია საქართველოში, რომელიც არის მაღალმომგებიანი. ეს საბანკო და მეორე - სამშენებლო სექტორი, სადაც მოგება თვითღირებულებასთან შედარებით 45 - ჯერ მეტია. ეს ორი სექტორი ერთმანეთთან მჭიდროდაა მიბმული, აქედან გამომდინარე, საკმარისია ერთერთი მცირედ შეფერხდეს, მეორესაც ზედ მიიყოლებს. ერთი სიტყვით, საქართველოში ორივე სექტორის რყევის ნიშნები ნელნელა იკვეთება. მე ძალიან კარგად ვხედავ იმ დადებითსაც, რაც კეთდება, მაგრამ ჩვენ ვტეხთ მინიგანგაშს იმის გამო, რომ საბანკო სექტორი შეიძლება აღმოჩნდეს გარკვეული საფრთხის წინაშე და გვინდა, რომ ამას ხელისუფლება მომზადებული დახვდეს. როგორც კი გამოიკვეთება საქართველოში დეპოზიტების ზრდის ტემპის შენელება, საბანკო კრიზისი გარდაუვალია!

ემზარ ჯგერენაია:

- მტკიცე და ქმედითი ბერკეტების უქონლობა ეროვნულ ბანკს მძიმე მდგომარეობაში ჩააყენებს, იგივე ითქმის კომერციული ბანკების რეგულირებასთან მიმართებაში. მე პირადად ყველაზე მეტ პრობლემას ვხედავ ინსაიდერების ნაწილში. კი, გასაგებია, „თი-ბი-სი“ ბანკი არის კომერციული ბანკი, მაგრამ, ღმერთმა ნუ ქნას შეჩერდეს მშენებლობის ღირებულების ზრდის ტემპი, მე არ ვამბობ, გაიაფდეს, არამედ შეჩერდეს - მყისიერად, ერთი მეორის მიყოლებით შეიძლება გაჩერდეს ყველა ბანკი. ეს მოხდება ძალიან მოკლე დროში. სხვათა შორის, დაზღვევის მექანიზმიც ბანკებში ძალიან სასაცილოა, აბსოლუტურად მონოპოლისტური ბაზარი ჩამოყალიბდა, ორი სადაზღვევო კომპანია განაგებს სადაზღვევო ბაზრის 68%25-ს, ორივე კომპანიამ კარტელური შეთანხმებით ასწია თავის პროდუქციაზე ფასები, ყველაზე მიუღებელი კი ის არის, რომ ორივე ფირმა რისკებით სავსე ამ ქვეყანაში აზღვევს საკუთარ რისკს საკუთარი სადაზღვევო კომპანიით, საკუთარი კაპიტალით! „საქართველოს ბანკის“ მაგალითზე შემიძლია ვთქვა, რომ 40/80 არის შესაბამისად სამშენებლო ბიზნესი და სავაჭრო ბიზნესი, „თი-ბი-სი”-ში 80/20 სამშენებლო ბიზნესი სავაჭრო ბიზნესთან, ანუ დღეს ჩვენ ყველაფერი ყირაზე გვაქვს დაყენებული. იყო დრო, ბანკს არ ჰქონდა უფლება, შვილობილის დონეზეც კი, კომერციული ფირმა ჩაედო აქტივებში! ასე რომ, ბანკებთან მიმართებაში სერიოზული ეჭვი ჩნდება, რამდენად სიღრმისეულადაა გააზრებული ინსაიდერული კაპიტალის პრობლემა, კაპიტალში არაადეკვატურობისა და ლიკვიდურობის მომენტი, რომელიც დღეს ბანკებს გაუჩნდათ.

ელგუჯა მექვაბიშვილი:

- აქ ითქვა ეროვნულ ბანკთან დაკავშირებით, მე არ მინდა პიროვნებების ხსენება, მაგრამ ერთ რამეს გეტყვით - დათო ამაღლობელი ჩემი სტუდენტი იყო ხუთი წლის მანძილზე. ამ ხნის მანძილზე ამ კაცს ხუთჯერ არ ამოუღია ხმა და ახლა თქვენ ელით, რომ ეს კაცი ადგება და ეროვნული ბანკის დასაცავად ხმალამოღებული იბრძოლებს?! მე მის პოზიციაზე ვსაუბრობ. არის ხალხი, რომელთაც აქტიური პოზიცია აქვთ, არიან ადამიანები, რომლებსაც საერთოდ არა აქვთ პოზიცია. ის ჭკვიანი და განათლებულია, მაგრამ მისგან აქტიური პოზიციის გამოხატვა, ძალიან საეჭვოა, რაც ქვეყნის ინტერესებიდან მიუღებელია.

გოჩა თუთბერიძე:

- ჩვენ ვახსენეთ მშენებლობის ბუმი, რატომ ხდება ეს? რა არის საპროცენტო განაკვეთების აწევის მიზეზი? აქ ითქვა, რომ რაღაცა მოხდება და არავის არ გვინდა, რომ ეს „რაღაც“ მოხდეს. მშენებლობაში ფასების ზრდა იქნება მანამ, სანამ მშენებლობისთვის საჭირო ხარჯები იქნება გაცილებით ნაკლები, ვიდრე აშენებული ფართის კვადრატული მეტრის ფასი.

ემზარ ჯგერენაია:

- მოდით, დინამიკაში შევხედოთ საბანკო და სამშენებლო ბიზნესს და მოსახლეობის ბანკებთან ურთიერთობის ფორმებს. სხვათა შორის, დეპოზიტების ზრდის მაჩვენებელი ჯერჯერობით ძალიან დამაიმედებელია. რაც შეეხება ფართო ფულის (M₂) მაჩვენებელს, ის მართალია ორჯერ ნაკლებია, ვიდრე არსებული აქტიური დაბანდებიდან მიღებული უნდა იყოს ქვეყანაში, მაგრამ ესეც საკმაოდ მაღალია. ეს არანაირად არ უტოლდება, მაგალითად, ჩეხეთის დონეს, სადაც ეს ციფრი GDD-ის მიმართ 120 %25, მაგრამ საქართველოსთვის რაც არის, ესეც მნიშვნელოვანია. აქ ერთ მოვლენასთან გვაქვს საქმე - ბანკებმა ხელოვნურად გაზარდეს მოსახლეობის მსყიდველობითუნარიანობა. მაგალითს გეტყვით. ამერიკაში მოსახლეობის შემოსავლებს 8-ჯერ აღემატება მათი საკრედიტო დავალიანება. ინგლისში ეს მაჩვენებელი 4-მდეა დაწეული, ევროპაში 1,8-მდე. საქართველოში უკვე მოსახლეობის შემოსავლებმა სამჯერ გადაუსწრო მათ საკრედიტო დავალიანებას. ეს ერთი ფაქტორი, რომელიც საგანგაშოა. მეორეა ბანკების მიერ ბიზნესისთვის გაცემული თანხები. მე ხუთი ბანკი გამოვკითხე - მათ შორის, „სილქროუდი“, „საქართველოს ბანკი“, „თი-ბი-სი“, „ქართუ“, ყველაზე მეტი ფული ბიზნესში „საქართველოს ბანკიდან“ დევს. ახლა პროცენტული შემადგენლობა ვნახოთ: 12%25-დან იწყება იპოთეკური სესხები და 16-მდე ადის. ფანტასტიკურია! ბიზნესსექტორში არის 6თვიანი, 8თვიანი, მაქსიმალური 3 წლიანი კრედიტები და რეალური პროცენტი 18-დან 36%25-მდეა, მითხარით ის ბიზნესი საქართველოში, რომელიც მოგების ამ ნორმას აიტანს! რატომ იტანს ამხელა პროცენტს იპოთეკური კრედიტი? - იმიტომ, რომ ფინანსურ პირამიდას აკეთებენ! რატომ იქმნება ეს კრიზისი? ვთქვათ, აიღო ადამიანმა 20 ათასი დოლარი, 15 ათასი ბინის მშენებლობაში შეიტანა, 2 ათასი პროცენტის დასაფარად დადო, 3 დახარჯა. მერე აიღო 4 ათასი, წინას დასაფარად, მერე 60 და ასე მიდის ზემოთ. როგორც კი დღეს გააჩერებენ იპოთეკური კრედიტის გაცემას და იგი ვერ შეძლებს ახალი ნაკადებით ძველის დაფარვას, კრიზისი გარდაუვალია!.. რა არის თბილისში დღეს მოდაში? - გაქვთ „საქართველოს ბანკში“ კრედიტი? დაგიფარავთ, ოღონდ ჩვენთან დაბრუნდით - სთავაზობენ ყველას. დღეს ძალიან საინტერესო სურათია კლიენტურასთან დაკავშირებით - ერთი კლიენტურაა ყველა ბანკში! ამას დავამატოთ ერთი რამ - მოტყუებითი მათემატიკური ალგორითმი, მაგალითად, ისეთი ტიპის ტყუილი, რასაც „აირზენა“ ეუბნებოდა ხალხს, „80 ევროდ წაგიყვანთ კიევში“! - მე გეტყვით, ვერ წაგიყვანთ, იმიტომ რომ მგზავრობის რეალური ფასი 160 ევროა! ეს არის რეკლამა, რომელიც ფაქტობრივად დანაშაულია და ამისთვის ეს კომპანია უნდა დაისაჯოს! მეორე - შედიხართ ბანკში და იმისთვის, რომ სასესხო ანგარიში გაგიხსნან, ერთჯერად 500 დოლარს გახდევინებენ.. რას ნიშნავს ეს?! - მე ვიღებ 100 ათას დოლარ სესხს, თქვენი კლიენტი ვხდები, ანუ ფაქტობრივად თქვენთვის ვხდები მეწველი ძროხა და მიუხედავად ამისა, დამატებით კიდევ ერთჯერად 500 დოლარს მახდევინებ?! კიდევ ერთი: დამისვით სესხი ვალუტაში, მე ვმსჯელობ ბიზნესის და ბანკის ურთიერთობაზე, ბანკი კონვერტაციაზე კიდევ ცალკე ფულს ართმევს კლიენტს, რომელმაც, ვთქვათ, 2 წუთის წინ 100 ათასი ევრო გადარიცხა - ამ თანხის 0,5%25ს კიდევ დამატებით ახდევინებს. გადარიცხვის მომსახურებისთვის. ჩემი ინფორმაციით - ინვესტიციების მოცულობა რეალურად ვერ ასცდა 620 მილიონს. ჩვენ კი გავიძახით, გაიზარდაო!.. ასე მაგალითად: „თი-ბი-სი”-მ 120 მილიონი რომ შემოიტანა ამ ბოლო ხანებში, ეს ხომ ჯერ ინვესტიცია არ არის. ეს თანხა „თი-ბი-სი“-ში არავის ჩაუდია, მან რესურსი მოიზიდა მხოლოდ...

ცალკე საკითხია ბანკების სატარიფო პოლიტიკა - აქ საერთოდ ყაჩაღობასთან გვაქვს საქმე! მეორეა აბსოლუტურად ნიჰილისტური დამოკიდებულება ბიზნესის რეალური სექტორის მიმართ. არც ერთ ბანკს არ ჰყავს პროექტმენეჯერი, ბანკების თანამშრომელთა უმრავლესობა ბალანსს ვერ კითხულობს. ერთადერთი - მოიტანე გირაო ჩადებ გირაოს ვერ გადაიხდი დავადებ ყადაღას, სულ ეს არის. რეალურ სექტორთან ბანკები ფაქტობრივად ვერ მუშაობენ! ყველა ბანკი გაურბის ბიზნესდაფინანსებებს. - რეალურ სექტორშიც შემცირდა ინვესტიციები. მართალია, ჩვენ სერიოზული პროგრესი გვაქვს ინვესტიციების ნაწილში, რაც აბსოლუტურად მისასალმებელია. მთავრობის გარეშე არცერთ ბანკში არ ხდება თანხის მოზიდვა, არ ხდება ინვესტიციების ჩადება და რაც ყველაზე მთავარია - ბაზარი დირექტიულად იმართება.

გოჩა თუთბერიძე:

- ცოტა გადაჭარბებულად მეჩვენება თქვენი ეს პესიმიზმი, მე უკვე ვთქვი - სამშენებლო სექტორი მანამ იქნება მიმზიდველი, სანამ არსებობს დიდი სხვაობა მშენებლობის ღირებულებასა და გასაყიდი კვადრატული ფართის ღირებულებას შორის. ეს გამოიარა უნგრეთმა, აღმოსავლეთ ევროპის ყველა ქვეყანამ, ამას გადის საქართველო. უფრო მეტსაც გეტყვით - რომ აიღოთ უნგრელები, რომლებიც გერმანიის საზღვართან ახლოს ცხოვრობენ, იცით, სად ყიდულობენ უძრავ ქონებას? - გერმანიაში, იმიტომ, რომ იქ უფრო იაფია. ერთადერთი ქვეყანა არის გერმანია, სადაც უძრავ ქონებაზე ფასები სტაბილურია. უნგრეთში სამშენებლო სექტორში ფასების ზრდამ გაზარდა ფასები საერთოდ უძრავ ქონებაზე. მანამ, სანამ აშენების ფასი გაცილებით ნაკლები იქნება გასაყიდ ფასზე, ეს სექტორი დარჩება მიმზიდველად. გარკვეული პერიოდის მერე მშენებლობები ქალაქგარეთ გადაინაცვლებს, თბილისის ცენტრი აღარ იქნება მიმზიდველი ამ თვალსაზრისით და ა.შ. და რაღაცა პერიოდში, შესაძლებელია, მართლაც გაჩნდეს პრობლემები სამშენებლო სექტორში, რაც გარკვეულწილად, ალბათ, ბანკებზეც აისახება, მაგრამ ეს არის გრძელვადიანი პერსპექტივა! ასე რომ, უახლოეს პერიოდში არც ისე ცუდი პერსპექტივა გველის, როგორიც თქვენ დახატეთ, დღეს გაცილებით კარგად ზომავენ რისკებს, ვიდრე ეს 10 წლის წინ ხდებოდა!

ემზარ ჯგერენაია:

- პირიქით, ბანკები საერთოდ არ ზომავენ რისკებს და გეტყვით, რატომაც. ტრენდზე არიან შემომსხდარები, ტრენდი გრძელდება და, ღმერთმა ქნას, დიდხანს გაგრძელდეს, ამ ტრენდის ძირითადი საფუძველი კი არის ის, რომ მიიღეს შესაბამისი კანონი - ბანკს უფლება აქვს ნებისმიერი ქონება ჩამოგართვას, ისიც კი, რაც გირაოში არ გაქვს ჩადებული. ამით ბანკებმა თავი დაიზღვიეს - ვერ დააბრუნებ სესხს, მთელ ქონებას წაგართმევ!

გოჩა თუთბერიძე:

- ეს მექანიზმი რომ ყოფილიყო თავის დროზე, ბევრი კომერციული ბანკი არ გაკოტრდებოდა. მათ არ ჰქონდათ მათ მიერვე გაცემული სესხების ამოღების მოქნილი მექანიზმი, იმის გამო, რომ მაშინ აღსრულების სისტემა არ იყო იმ დონეზე, რა დონეზეც დღეს არის და არც სასამართლო იდგა სათანადო დონეზე.

ემზარ ჯგერენაია:

- აქ კიდევ ერთი ნიუანსია - ქონება აღებულია საბაზრო ღირებულებით. საბაზრო ღირებულებით ვაკეში დღეს ერთი კვადრატული მეტრი კომერციული ფართი ღირს 14 ათასი დოლარი. ბანკმა ქონება ჩაიდო გირაოში საბაზრო ღირებულებით, იყო 14 ათასი კვადრატული მეტრი, 40%25 მოაკლო, დანარჩენი გირაოში ჩაიდო, ეს იყო მისი გაანგარიშება. საშინელება დაიწყება მაშინ, როცა მთელი ამ გირაოს ღირებულების ზრდის შეჩერება მოხდება და უძრავ ქონებაზე ფასები საქართველოში დაიწყებს კლებას. ნიცაში, ბარსელონაში, კვიპროსში, ათენში კვადრატული მეტრი საუკეთესო კომერციული ფართის ფასი 2000 ევროს გაუტოლდა და ჭკუაზე არ არიან. თბილისში, ოპერის ქვემოთ შენდება ბიზნესცენტრი, 4 ათას ევროს აძლევენ კვადრატულ მეტრში და მეპატრონე არ ყიდის, ფასები კიდევ გაიზრდებაო... მშენებლობის ბუმს განიცდის თითქმის მთელი მსოფლიო, მაგრამ მსგავსი რამ არსად არ ხდება. აქ ითქვა, რომ ბანკებში ცუდი მენეჯმენტიაო. არა, ბატონო, საუკეთესო მენეჯერები არიან, მაგრამ ეს მენეჯმენტი ბიზნესს ცოტა მეტს ძარცვავს, მეტ მოგებას დაუმსახურებლად ღებულობს, აი, ეს არის ცუდი! მეორე - მათი მონოპოლიური სატარიფო სისტემა ხელს არ უწყობს იმას, რასაც ბიზნესის განვითარება ჰქვია. მესამე - ისინი ძირითადად ზუსტად იმაზე არიან ორიენტირებულნი, რომ ჩვენი ბაზარი ამ რესურსებით გაჯერებული არ არის. ამით ფანტასტიკურად სარგებლობენ და წარმოების ნაცვლად სულ იპოთეკას აფინანსებენ. რა თქმა უნდა, ესეც ბაზარმა უნდა დაარეგულიროს.

ნოდარ ჯავახიშვილი:

- როცა ლაპარაკია იმაზე, რომ მშენებლობის ფასი გაცილებით ნაკლები ყოფილა, ვიდრე აშენებული ობიექტის გასაყიდი ფასი, თუ გამოვალთ ეკონომიკური პოსტულატიდან, რომლის მიხედვითაც, ფასის განსაზღვრა ხდება მიწოდებასა და გადახდისუნარიან მოთხოვნას შორის თანაფარდობიდან, აბსოლუტურად ალოგიკურ პროცესებამდე მივდივართ. რაც მთავარია, ამ სიტუაციას დღეს თავად ბანკები ქმნიან იმიტომ, რომ დამფინანსებელიც და მყიდველიც ბანკია, უხეშად რომ ვთქვათ, ეს არის გაბერილი ბლეფი. მეტსაც გეტყვით: საქართველოს ეკონომიკის გადახდისუნარიანი მოსახლეობის მოთხოვნა აბსოლუტურად არ შეესაბამება იმას, რასაც ვაწვდით! ახლა ისევ ბანკების ავანტიურას დავუბრუნდები. ბანკი მეუბნება, მერე რა, რომ ძვირია, ფული ხომ უნდა იშოვნო და აგერ ვარ მე, მე ვაშენებ (როგორც წესი, მთლიანად ბანკი აშენებს) და მევე ვყიდულობ, იმიტომ, რომ მე გაძლევ შენ ფულს. რამდენს მოგცემ და რა ფასში უნდა გაყიდინო, ამასაც მე განვსაზღვრავ. ზუსტად ეს ბერავს ფასებს. დამითვალეთ მე მოსახლეობის შემოსავლები, მარჯვენა, მარცხენა, ყველასი, გადაიყვანეთ შესაბამის ერთეულში და დაინახავთ, რომ მარტო მშენებლობას არ ეყოფა! ამიტომ არის საშიში მშენებლობა ხალხისთვისაც და ბანკებისთვისაც.

პოლიტიკაზე არ მინდოდა საუბარი, მაგრამ ამას ვერ გავექცევით. ბანკების დიდი ნაწილი, განსაკუთრებით წამყვანი ბანკები, სახელისუფლებო დირიჟორის მითითებით მუშაობენ - კრედიტი ვის უნდა მისცენ და რა პირობებით, ასეთ შემთხვევაში საბანკო სისტემის მენეჯმენტზე საუბარი ჩემთვის აბსოლუტურად გაუგებარია. მაგალითად, სრულიად საკმარისია ის (თუ არ უნდოდათ), საკმაოდ წარმატებული კომერციული ბანკების ხელმძღვანელები ხელისუფლებაში სხედან დღეს და იქიდან მართავენ პროცესებს. ინსაიდერებზე ვსაუბრობდით. სპეციალისტები ხართ და ყველამ იცით, რას ემყარება ფასწარმოქმნა. თუ აქედან ამოვალთ მივხვდებით, რასთან გვაქვს საქმე. მინდა შევეხო გზების საკითხს. რომელი გზების მშენებლობაზე ვსაუბრობთ, როცა აეროპორტის გზა, 3 წლის მანძილზე ექვსჯერ დააგეს უკვე? ერთ მაგალითს გეტყვით ბატონი ბორის სარალიძის დროს (საგზაო დეპარტამენტის ყოფილი ხელმძღვანელი შევარდნაძის ხელისუფლებაში) 100 ათასი ჯდებოდა ერთი კილომეტრი გზის დაგება 60 ათასი იხარჯებოდა გზაზე, 40 ათასი ჯიბეში მიდიოდა. ახლა ევროსტანდარტის გზები შემოვიღეთ და რა ჯდება ერთი კილომეტრი, თუ იცით? მილიონი! თქვენ გგონიათ უკეთესი გზა იგება?! ერთადერთი, ეს ბეტონის გზაა, ისიც ან არის ავტობანი და ან არა.

როგორ გავლენას ახდენს საბიუჯეტო ხარჯების ზრდა ინფლაციურ პროცესებზე, არის თუ არა საქართველო მზად იმისათვის, რომ შევებრძოლოთ ინფლაციის გარე, ეგზოგენურ ფაქტორებს და რა უნდა გავაკეთოთ იმისათვის, რომ როგორმე მინიმუმამდე დავიყვანოთ ამ ეგზოგენური ფაქტორების ზემოქმედება. რამდენად არის ხელისუფლება მზად იმისთვის, რომ ეს პროცესები დაარეგულიროს?

იაკობ მესხია:

- ინფლაციური ბუმი მსოფლიოში დაწყებულია. აშშმ უკვე გადააცილა იმ ზღვარს (თარგეთს), რომელიც მას ჰქონდა დაგეგმილი. ევროზონაში, რომელსაც 2,5%25-იანი თარგეთი ჰქონდა, ბოლო მონაცემებით, უკვე 4%25-მდე ავიდა, რუსეთი ხომ მიდის და მიდის წინ. დსთს ქვეყნებში ყველაზე მაღალი ინფლაცია დაფიქსირდა ტაჯიკეთში, მეორე ადგილზეა უკრაინა, სადაც ინფლაცია რუსეთთან შედარებით ორჯერ მეტია. მართალია, ოფიციალურად ინფლაცია სომხეთში დსთს ქვეყნებიდან ყველაზე დაბალია, მაგრამ ეჭვი მაქვს, რომ იქაც ისეთივე სტატისტიკა აქვთ, როგორიც ჩვენთან, ანუ დამახინჯებულ ინფორმაციას ავრცელებენ. დღეს საქართველოში პირველი კვარტლის ოფიციალური მონაცემებით ინფლაცია მხოლოდ 12,5%25. ფაქტობრივად კი ყველა ექსპერტი ამტკიცებს, რომ საქართველოში მინიმუმ 20%25-იანი ინფლაციაა. ავიღოთ სხვა ქვეყნები. ჩინეთში და ინდოეთში ინფლაციის მაღალი ტემპებია. თქვენ წარმოიდგინეთ, ირანში ბოლო 18 წელი არ ყოფილა ისეთი მაღალი ინფლაციური პროცესები, როგორიც დღესაა, ასეთივე მდგომარეობაა იაპონიაში, სადაც ინფლაციური პროცესები ყველაზე სტაბილური იყო უკანასკნელი 20 წლის განმავლობაში. არაფერს ვამბობ აფრიკაზე. ზიმბაბვეში ყოველსაათობრივად იზრდება ინფლაცია, ადამიანები ფულით სავსე ჩანთებით დადიან მაღაზიებში, რადგან ინფლაცია 160 ათასი პროცენტია!

ასეა თუ ისე, მსოფლიო ეკონომიკაში ფასების ზრდა რეალურია და ამას ყველა საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაცია აღიარებს. ისეთ პირობებში, როცა ჩვენ შემოგვაქვს სურსათი და არა მარტო იგი (სხვათა შორის, საქართველოს ყველა სტრატეგიული პროდუქტი შემოაქვს), ჩვენ ფაქტობრივად არანაირ პროდუქციას არ ვაწარმოებთ. ჯართი კი ისევ პირველ ადგილზეა საექსპორტო პროდუქციათა ჩამონათვალში. ამ სიტუაციაშიც საქართველოს ეროვნული ბანკი ამბობს, რომ ჩვენ 8%25იან ინფლაციურ თარგეთს დავიცავთ. არადა, ძალიან ბევრმა ქვეყანამ, მათ შორის ევროზონამაც კი გადასინჯა თავისი პირველი თარგეთი როცა ნახა, რომ მსოფლიოში ასეთი რთული პროცესებია. ასევე მოიქცა აშშ და ყველა განვითარებული ქვეყანა. საინტერესოა, რა ასეთი შორსმხედველები გვყავს ჩვენს ხელისუფლებაში, რომ არ უნდათ თვალი გაუსწორონ რეალობას - არანაირად არ უნდათ ირწმუნონ, რომ გარე ეგზოგენური ფაქტორების გავლენით საქართველოში ინფლაცია გაიზრდება.

გოჩა თუთბერიძე:

- მინდა ერთი რამ გითხრათ - ინფლაციის ზრდაც სწორედ იმაზე მეტყველებს, რომ ეკონომიკური ზრდა სახეზეა! სადაც მაღალია ეკონომიკური ზრდა, იქ მეტია ინფლაცია და ჩვენ ამას ვერ ავცდებით, ეს ჩვეულებრივი ეკონომიკური კანონია. ჩვენ რომ ვამბობთ, 3%25იანი ინფლაცია აშშ-ში, ან 2,5-იანი ევროპაში, შევადაროთ, რამდენ პროცენტიანი ზრდაა ეკონომიკისა ამ ქვეყნებში. იქ 2%25-იანი ზრდაც კი დიდი ოპტიმიზმის, დიდი სიხარულის საფუძველია. ეკონომიკური ზრდა ითხოვს დაფინანსებას, მაგრამ სადეპოზიტო ბაზა არ იძლევა ამის საფუძველს ქვეყნის შიგნით. მოთხოვნა კრედიტებზე არის გაცილებით მაღალი, ვიდრე ის თანხები, რაც ჩვენს მოსახლეობას შეუძლია მისცეს ბანკებს, ანუ შიდა მეურნეობებს, საწარმოებს შეუძლიათ უზრუნველყონ რესურსების ეს მოთხოვნა. სხვა გამოსავალი აქ არ იყო და ამდენად, ბუნებრივია, რომ საპროცენტო განაკვეთები მაღლა წავიდოდა. ეს არ არის კრიზისის ნიშანი, ამ შემთხვევაში ბაზარი აკეთებს ავტოკორექციას. სხვანაირად ვერ დაბალანსდება ვერცერთ შემთხვევაში. მე აქ პრობლემას ვერ ვხედავ!

ემზარ ჯგერენაია:

- ფაქტია, რომ ეროვნული ბანკი დღემდე არ შეშფოთებულა ინფლაციასთან მიმართებაში, მაგრამ აქ მეორე საკითხი დგება რა ბერკეტები აქვს დღეს ეროვნულ ბანკს იმისათვის, რომ მართოს ინფლაცია? პასუხი სავალალოა - დღეს ჩვენს ეროვნულ ბანკს იმის გასაკეთებლად, რაც მას კანონში ჩაუწერეს, არცერთი რეალური ბერკეტი არ გააჩნია. აქედან გამომდინარე, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ხშირად რეფორმატორული ნაბიჯი იმდენად ნაჩქარევად და წარმოუდგენლად სწრაფი ტემპებით ინერგება ჩვენში, შეიძლება იდეაში კარგ ჩანაფიქრს არ მოჰყვეს რეალური ეფექტი. ფასიანი ქაღალდების და სხვა ბერკეტების გარეშე ეროვნული ბანკი ფაქტიურად უსუსურია და მიდის იქამდე, რაც ყველაზე ადვილია - სავალუტო კურსის რეგულირებამდე, რომელიც ფაქტობრივად არაფერი არ არის! ხანდახან არის ასეთი კითხვა დოლარი სუსტდება, ეს კარგია თუ ცუდი? კარგი, ბატონო, დოლარი გასაგებია, მაგრამ შეიძლება ევროსთან მიმართებაში ლარის კურსი ორ დღეში შეიცვალოს? სავაჭრო ბალანსის პრობლემა, ვთქვათ, გასაგებია, მაგრამ ევროსთან მიმართებაში რანაირად მყარდება ლარი? მეტს გეტყვით, დღევანდელი მონაცემებით, ფუნტთან მიმართებაშიც გამყარებულა ლარი და ვერავინ მიპასუხა, როგორ ვახერხებთ ამას. ხანდახან ანეგდოტურ სიტუაციებთან გვაქვს საქმე...

კიდევ ერთი მომენტი - კომერციული ბანკი ინფლაციის სერიოზული წყაროა. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია. არ მინდა განაწყენებულმა ვილაპარაკო, მაგრამ, ერთხელ ვთქვი და კიდევ გავიმეორებ - ჩვენდა სამწუხაროდ, ყველას სამწუხაროდ, სულ რამდენიმე ხანში, შესაძლოა ერთ საათში ვალუტის კურსის სერიოზული ვარდნა მოხდეს. შედეგი ქვეყნისთვის და ბუნებრივია საზოგადოებისთვისაც სავალალო იქნება!

მინდა ასეთი რამ შემოგთავაზოთ: იქნებ შევადგინოთ საერთო მემორანდუმი, გავუგზავნოთ საერთაშორისო ორგანიზაციებს და ამით მაინც მივაქცევინოთ ხელისუფლებას ყურადღება არსებულ პრობლემაზე. დააკვირდით: ბოლო სამი თვის განმავლობაში 48 %25ით დაიკლო ინვესტიციების მოცულობამ. იმ ინვესტიციების ნაკადმა, რომელიც ძირითადად ებრაელების, რუსებისა და ყაზახების ე.წ. ცხელი კაპიტალი, გადამყიდველი კაპიტალი იყო.

იაკობ მესხია:

- როდესაც ინფლაციის შიდა ფაქტორებზე ვსაუბრობთ, ძალიან ბევრ ქვეყანაში და განსაკუთრებით რუსეთში ინფლაციის ყველაზე გამოკვეთილი შიდა ფაქტორი არის საბიუჯეტო სახსრების უყაირათოდ ხარჯვა. მე არაერთხელ მითქვამს (და არა მარტო მე), რომ საქართველოში საბიუჯეტო სახსრები უყაირათოდ იხარჯება, ამაზე და სხვა ინფლაციურ ფაქტორებზე არაერთხელ გამოუთქვამს თავისი შეშფოთება და არგუმენტირებული პროგნოზი პროფესორ პაპავას.

გაოცებული ვარ, საქართველოში მთელი მთავრობა დაცვის ქვეშ დადის. სად არის ის მექანიზმი, რომელიც დაარეგულირებს ასეთ არამწარმოებლურ ხარჯებს, იმ ხარჯებს, რომელიც ასე აზარალებს ბიუჯეტს და ინფლაციის ერთერთ წყაროდ იქცევა. ან ფულის ასე მუქთად, ქუჩა-ქუჩა დარიგება რას ნიშნავს? ერთი სიტყვით, ვისაც როგორ მოესურვება, ისე აბნევს საბიუჯეტო სახსრებს. უფრო მეტს გეტყვით - ამ ბოლო დროს მთავრობამ გააიოლა ერთ პირთან მოლაპარაკებით საბიუჯეტო სახსრების ხარჯვა, რაც კორუფციული რისკის შემცველია. ნუ დაგვავიწყდება, რომ კორუფციის საერთაშორისო რეიტინგში საქართველომ წინანდელთან უარესი შედეგი აჩვენა და 79 ადგილზე გადაინაცვლა. არავითარი ტენდერი, კონკურსი, ანტიმონოპოლიური სამსახური ხომ არ გვაქვს და გამკითხავიც არავინაა, მაკონტროლებელი ორგანოების ფუნქციები თანდათანობით კნინდება, რაც ყოვლად დაუშვებელია.

ნოდარ ხადური:

- ვფიქრობ, პრობლემა არ არის იმაში, რომ ფულს ვხარჯავთ, პრობლემა უფრო იმაშია, რაში და როგორ ვხარჯავთ. დაახლოებით იგივე მდგომარეობაა, რაც ეროვნულ ბანკთან მიმართებაში - დღეს მონეტარული პოლიტიკა ქვეყანაში გვაქვს თუ არა გვაქვს, გაურკვეველია, რადგან სუსტი ეროვნული ბანკი ვერ ჩაატარებს ძლიერ მონეტარულ პოლიტიკას. რაც შეეხება ასეთ პირობებში ფისკალურ პოლიტიკას, ისიც ხდება ამორფული. ჩვენმა მთავრობამ გვამცნო და გაგვახარა, რომ ჩვენი ბიუჯეტი გახდა პროფიციტული. პროფიციტია, როცა შემოსავლები უფრო მეტი გაქვს, ვიდრე ხარჯი და მეტ ფულს არ ხარჯავ არსად, ახდენ მის ნეიტრალიზაციას, რათა ზედმეტმა ფულმა არ გამოიწვიოს გარკვეული ნეგატიური პროცესები, ანუ ის, რაც გააკეთა ჩვენმა ჩრდილოელმა მეზობელმა - ენერგორესურსებიდან მიღებული შემოსავლები შეინახა, მერე ადგა და გაისტუმრა ვალი. ან კიდევ ის, რაც გააკეთა აზერბაიჯანმა - შექმნა ნავთობის ფონდი და ა.შ. ჩვენი მთავრობაც მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ უნდა შეექმნა გარკვეული ტიპის ფონდი, რომელშიც უნდა შესულიყო ჭარბი ფული. მაგრამ რა გამოვიდა? - მთავრობამ გამოაცხადა, რომ მჭირდება 200 ლარი და მაქვს 300, წავიდა ევროპაში და 500 მილიონი დოლარი ისესხა. როცა ვკითხულობ, რატომ უნდა ვისესხოთ, თუ გვაქვს ზედმეტი ფული, მპასუხობ - იმიტომ რომ, ქვეყანა სწრაფად ვითარდება, უნდა ავაშენო გაზსაცავი მანავსა თუ ახალციხეში და გვექნება 3 დღის მარაგი. მთავარი აქ ადგილმდებარეობა არ არის, მთავარი არის ის, რომ არ არსებობს არათუ გრძელვადიანი, საშუალოვადიანი ხედვაც კი იმისა, როგორი უნდა იყოს ბიუჯეტი, რაში უნდა დაიხარჯოს ფული და რაში უნდა დავზოგოთ საბიუჯეტო სახსრები. ძალიან მარტივ რაღაცას გეტყვით: საქართველოს პარლამენტში საქართველოს მთავრობამ შეიტანა კანონის პროექტი, რომლის თანახმადაც, ბიუჯეტში ზედმეტად შესული თანხა პირდაპირ წავიდოდა მთავრობის და პრეზიდენტის ფონდში ყოველგვარი საპარლამენტო განხილვის გარეშე. ჯერ ერთი, გასარკვევია, რას ნიშნავს ზედმეტი ფული? თუ მაისში შემოსული ფული მაისშივე დახარჯე, რას იზამ სექტემბერში თუ საკმარისი ფული არ შემოგივიდა? ინფლაციას რომ ბიუჯეტი ხელს შეუწყობს, ამაზე ორი აზრი არ არსებობს.

ჩემის აზრით, პირველი პრობლემა არის ის, რომ არ არის შემუშავებული სათანადო პოლიტიკა, მეორე, როცა ვსაუბრობთ დაგეგმვაზე, იმ პერიოდში, როდესაც ხუთი წლის წინ ფინანსთა სამინისტროს პარლამენტში ბიუჯეტის შეტანა შემცირების მიზნით უწევდა, დღეს შეგვაქვს გაზრდის მიზნით. ვფიქრობ, რომ ეს ერთი და იგივე პრობლემაა, შეიძლება გაზრდა უარესიც არის, რადგან დღეს ვერ ჩამოყალიბდა დოკუმენტი, რომელიც მოგვცემს გარკვეული ტიპის სურათს, სად რა იხარჯება და რა შემოდის. ბიუჯეტი ბიზნესისთვისაც გარკვეული ორიენტირია, რომ მან უნდა იცოდეს, ვთქვათ, მთავრობა წელს 4 მილიარდის ამოღებას აპირებს ნაცვლად შარშანდელი 3 მილიარდისა

- ის ამით რაღაცას დაინახავს და შესაბამისად მოემზადება კიდეც. დღეს ამის არანაირი საშუალება არ არსებობს, რადგან არ არის სათანადო დოკუმენტი. რაც შეეხება სხვა პრობლემებს - ფინანსთა სამინისტროში არ არის კაცი, რომელსაც ახსოვს, რა იყო გუშინწინ. ასეთივე კაცი არ არის არც ეკონომიკის სამინისტროში. ეს ქვეყნისთვის ძალიან ცუდია. რაც შეეხება ეკონომიკის სამინისტროს (ჯერ ერთი მინისტრი ამბობს, რომ ის არის „ეკონომიური“ განვითარების მინისტრი და არა „ეკონომიკური“, სხვებიც ასე ამბობენ), მას დებულებაში არ უწერია, რომ ევალება ეკონომიკური განვითარების სტრატეგიის შემუშავება. მოკლევადიანი და საშუალოვადიანი გეგმის შემუშავება ევალება ფინანსთა სამინისტროს. რაც იმას ნიშნავს, რომ კარგი გაგებით ინტერესთა კონფლიქტი, ანუ კონკურენციის მექანიზმი, რომელიც მთავრობაში ამ ორ სამინისტროს შორის იყო, დღეს აღარ არსებობს. ფინანსთა სამინისტრო კიდეც ჭრის და კიდეც კერავს, ერთადერთი გამონაკლისი სტატისტიკაა, რომელსაც რასაც ეტყვიან, იმას დაწერს და გამოდის, რომ ქვეყანა შენდება და ყველა ბედნიერია.

გოჩა თუთბერიძე:

- შეხვედრა მქონდა გერმანიის ტექნიკური განვითარების სააგენტოს ახალ წარმომადგენელთან და საერთოდ გაოცებული იყო ეს ადამიანი, მან ვერსად, ვერცერთ სამინისტროში ვერ აღმოაჩინა საქართველოს ეკონომიკური განვითარების რაიმე სტრატეგიული გეგმა! რატომ არ არისო, იკითხა, ვუპასუხე, ჩვენთან მინისტრები ძალიან ხშირად იცვლებიან და ამ ცვლილებებთან ერთად დაბალი და საშუალო დონის ბიუროკრატიაც იცვლებამეთქი. ანუ სერიოზული პრობლემაა ის, რომ ჩვენთან ვერ ჩამოყალიბდა დაბალი და საშუალო დონის ბიუროკრატია, რომელიც არ უნდა იცვლებოდეს მინისტრების და დეპარტამენტების უფროსების წარამარა ცვლილებების პარალელურად. ასეთ პირობებში ჩვენ სტაბილურობას ვერ მივაღწევთ. ეკონომიკის სამინისტროს მოვალეობა არის ის, რომ მან ეკონომიკის განვითარების სტრატეგიული გეგმა შეიმუშაოს. სხვა შემთხვევაში, ეკონომიკის სამინისტრო არაფერში გვჭირდება. რაკიღა ასეთი გეგმა არა გვაქვს, გამოდის, რომ ეს სამინისტრო არაფერს არ აკეთებს. აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ ანტიმონოპოლიური სამსახური საერთოდ გაუქმებულია და კონკურენციის რეგულირების არავითარი მექანიზმი საქართველოს დღეს აღარ გააჩნია. ესეც ერთერთი მნიშვნელოვანი საფრთხეა იმასთან ერთად, რაზეც ჩვენ აქ გვქონდა საუბარი და თუ ეს პრობლემები მართლა რეალურად არ იქნა გააზრებული და რაღაცნაირად ამაში ეკონომისტთა სამეცნიერო საზოგადოება და პრაქტიკოსი ეკონომისტებიც არ ჩაერთვნენ, არაფერი გამოგვივა. ალბათ, ყველამ უფრო ხშირად უნდა ვისაუბროთ ამაზე და ეს საუბრები ხელისუფლების ყურამდე უნდა მივიდეს, სხვა შემთხვევაში პრობლემები გვექნება.

იაკობ მესხია:

- ქვეყანაში არ არსებობს სახელფასო პოლიტიკა. საბიუჯეტო ორგანიზაციის ხელმძღვანელს შეუძლია ნებისმიერ თანამშრომელს მისცეს ხელფასზე 34-ჯერ მეტი პრემია. არავინ არ არის ამის გამკითხავი. სახელფასო პოლიტიკა ნულის ტოლფასია. ამით იმის თქმა მინდა, რომ საბიუჯეტო სექტორში გაჩნდა მაღალხელფასიანი და დაბალხელფასიანი ორგანიზაციები, ძალიან მდიდრები და ძალიან ღარიბები. მაგალითად, პროფესორის ხელფასი მაღალ სამთავრობო სტრუქტურებში დამლაგებლის ხელფასი თანაბარია. სად არის ლოგიკა? თუ ერთიანი სახელფასო ბადე არ შემუშავდა და არ გაანალიზდა შექმნილი მდგომარეობა, სოციალური სამართლიანობის პრინციპი ირღვევა, იკარგება შრომითი მოტივაცია.

ნოდარ ხადური:

- გეთანხმებით, მინისტრების ხელფასიც კი განსხვავდება ერთმანეთისაგან. ჩემი აზრით, არა აქვს მნიშვნელობა, კაცი კულტურის მინისტრია, თუ ეკონომიკის, მათ თანაბარი ხელფასები უნდა ჰქონდეთ. საუბარი არ არის თანამდებობებზე, რომლებიც არ შედიან მთავრობაში. მაგრამ მთავრობის შემადგენლობაში ერთი და იგივე რანგის თანამშრომლებს ერთნაირი ხელფასი უნდა ჰქონდეთ. განათლების სამინისტროში დეპარტამენტის უფროსის ხელფასი 1200 ლარია, სხვაგან კი იგივე თანამდებობაზე 2400 ლარია.

ნოდარ ჯავახიშვილი:

- როგორც შევიტყვე, ჩემი წამოსვლის შემდეგ ეროვნული ბანკის შენახვის ხარჯები 7-ჯერაა გაზრდილი. საშუალო ხელფასი ეროვნულ ბანკში, თვეში 2600 ლარია, საინტერესოა, როგორ შეიქმნა ეს ოაზისი ქვეყანაში, სადაც პენსია 100 ლარზე ნაკლებია?!.

დღეს მივდივართ პრინციპით - ვანგრიოთ და ვაშენოთ, მუშა არ გავაჩეროთ... ეს არის არამწარმოებლური ხარჯი, რომელიც იწვევს ინფლაციას. ე.ი. თქვენ გგონიათ, თუ თვეში ერთხელ გზა გაკეთდება, სამ მილიონად 3 კილომეტრ გზას შევაკეთებთ, ეს კარგია, რადგან მუშა მუშაობს, მაგრამ ეს ინვესტიციაა? - რა თქმა უნდა, არ არის ასე. ერთ საკითხს კიდევ შევეხები - ბატონმა გოჩა თუთბერიძემ აღნიშნა, რომ ეკონომიკური თავისუფლების ინდექსით მე-18 ადგილზე ვართ! მე ვიტყოდი, რომ 180-ე ადგილზეც კი არ ვართ ეკონომიკური თავისუფლებით და ზუსტად იმ მიზეზების გამო, რაც აქ აღინიშნა - სასამართლო სისტემა საერთოდ არა გვაქვს, არბიტრაჟი საერთოდ გავაუქმეთ, კერძო საკუთრების დაცვის თვალსაზრისით აბსოლუტურად დაუცველები ვართ. დღეს თუ რაიმე დაცულია, იმიტომ, რომ ყველგან პრაქტიკულად ხელისუფლება ზის.

გოჩა თუთბერიძე:

- მე ვისაუბრე რეალურად არსებულ პრობლემებზე, პერსონალიები ნაკლებად მაინტერესებს, ვინ სად და რა წილებში ზის. ჩვენ უნდა ვისაუბროთ ეკონომიკაზე ეკონომიკური მოვლენებიდან გამომდინარე. ავიღოთ ბაზარზე შეღწევადობა. ჩვენ რომ ავიღოთ მონაცემები, რამდენი საწარმო რეგისტრირდება, ვნახავთ, რომ ეს საკმაოდ სერიოზული ციფრებია. ჩვენ ვლაპარაკობთ ციფრებზე და გადავდივართ პოლიტიკაზე, ეკონომიკა და პოლიტიკა გვაქვს ერთმანეთში არეული, ამიტომ არაფერი არ გამოგვდის. 14 ათასი დოლარი ღირს კომერციული ფართი ვაკეში (კვადრატული), მისი აშენება კი 300 დოლარი ჯდება. ამ შემთხვევაში ეკონომიკისთვის მნიშვნელობა არ აქვს, ბანკის წილში ვინ ზის. ელემენტარულად ის, რომ ბაზარზე შეღწევადობა გაიოლდა, სამ დღეში შეგიძლია გაიარო რეგისტრაცია, ეს გარკვეულწილად არის დადებითი მოვლენა. ის, რომ საქართველოში ყველაზე ნაკლები საგადასახადო ტვირთია, ამაში ხომ დამეთანხმებით - იმას ხომ მაინც ვერავინ იტყვის, რომ ჩვენთან საგადასახადო ტვირთი გაცილებით დიდია, ვიდრე განვითარებულ ქვეყნებში.

იაკობ მესხია:

- ის რომ საქართველოში ეკონომიკურ ზრდას აქვს ადგილი, ის რომ საქართველოში ბოლო პერიოდში ფინანსური წესრიგის დამყარების მიმართულებით ძალიან სწრაფი და ენერგიული ნაბიჯები იქნა გადადგმული, ის რომ საგადასახადო ადმინისტრირება გაუმჯობესდა და აქ გარკვეული წარმატებები გვაქვს მიღწეული, ის რომ გზები კეთდება და ა.შ. ძალიან კარგია, მაგრამ რატომ გგონიათ, რომ ამით რაღაც სასწაული ხდება?! ჩვეულებრივი მოვლენაა ეს, ყველა განვითარებულ საზოგადოებაში. თქვენ რა, გგონიათ, მარტო საქართველოში გაკეთდა გზები?! ეს ჩვეულებრივი პროცესია, აბა, რისთვის არის ხელისუფლება. ჩვენ ვმუშაობთ, გადასახადებს ვიხდით, გადასახადები გროვდება, მთლიანად თუ არა მისი 80 პროცენტი ხომ ხმარდება საქმეს? როგორ ფიქრობთ, სხვა ხელისუფლება რომ ყოფილიყო, უფრო მეტი გზები არ გაკეთდებოდა, ან მეტი არ იქნებოდა ბიუჯეტი? რაზეა საუბარი, ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფო მენეჯმენტს, სამთავრობო მენეჯემენტს. ამიტომ იმაში, თითქოსდა ჩვენ საუკეთესოები დავსვით ხელისუფლებაში და ამიტომ გზები დავაგეთ, ამაში ვერ დაგეთანხმებით, ეს არის ილუზია. რადგან ეს ყველაფერი არის ჩვეულებრივი საბაზრო ეკონომიკის ობიექტური გამოძახილი - საზოგადოება მუშაობს, გადასახადები ბიუჯეტში შედის და გზებიც იგება! ის, ვინც ობიექტურ ეკონომიკურ შედეგებს მთავრობის წარმატებულობასთან აიგივებს, ეკონომიკის ელემენტარულ ცოდნას მოკლებულია.

გოჩა თუთბერიძე:

- მე დარწმუნებული ვარ, რომ მე-18 ადგილი არ არის არავითარი ილუზია და საქართველომ ეს დამსახურებულად მიიღო. ამას ეკონომიკის ძვრებიც ასახავს საქართველოში. თუმცა ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ პრობლემები არ გვაქვს, ჩვენ ძალიან სერიოზული პრობლემები გვაქვს საკუთრების უფლების დაცვის, სასამართლოს და ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობის ნაწილში - ეროვნული ბანკი უნდა იყოს დამოუკიდებელი ორგანო. რაც შეეხება ინსტიტუციონალურ რეფორმას, ის რომ საზედამხედველო ფუნქცია გამოვიდა ეროვნული ბანკიდან, ეს არ არის უარყოფითი მოვლენა, უნდა გავიაზროთ, რომ საქართველოს საბანკო სისტემა და ფინანსური სექტორი ავიდა გაცილებით მაღალ საფეხურზე, ამიტომ, ბუნებრივია, ინსტიტუციონალური რეფორმა უნდა მოჰყვეს ამას. სხვაგვარად არაფერი გამოგვივა, რაც ჩვენ გვჭირდება, ეს არის მეორადი ბაზრის ჩამოყალიბება საქართველოში, რომელიც გაცილებით სხვა ბიძგს მისცემს ქართული ეკონომიკის განვითარებას.

იაკობ მესხია:

- საქართველოში მეორადი ბაზრის შექმნა დიდი ხანია ჭიანურდება საბანკო სექტორის სასარგებლოდ. იმიტომ რომ, როდესაც მე მაქვს გარკვეული თანხა და მინდა დავაბანდო, ერთადერთი ალტერნატივის წინაშე ვდგავარ - უნდა წავიღო ბანკში. რატომ უნდა წავიღო ბანკში, როცა შეიძლება სადღაც აქცია ვიყიდო და იქ დავაბანდო, მაგრამ ფინანსური ბაზარი მონოპოლიზებულია ბანკების მიერ. მეორადი ბაზრის ამოქმედებაზე არავინ ზრუნავს. ამერიკა რომ ამერიკაა, ეს სუპერსახელმწიფო, იქაც კი განვითარდა იპოთეკური კრიზისი და მარტიდან მოყოლებული 400 ადამიანია ამ საქმეზე დაპატიმრებული, იმიტომ რომ დეველოპერებთან და ბანკებთან ღია ფინანსურ აფერას ჰქონდა ადგილი. ბანკები და დეველოპერები ყველა ქვეყანაში „მეგობრობენ“, რადგან ორივე მაღალმომგებიანი ბიზნესია. საქართველოში ბიზნესი არაა იმ დონის მორალური, რომ მის საბანკო სისტემასა და სამშენებლო სექტორს შორის ფინანსური შეთქმულება გამოვრიცხოთ?

რაც შეეხება მე-18 ადგილს, ამას საფუძვლად უდევს ის ოფიციალური სტატისტიკა, რომელსაც აგროვებენ აქ ჩამოსული, ე.წ. საერთაშორისო სარეიტინგო ცენტრების წარმომადგენლები. ვინ აწვდის მათ ამ ინფორმაციას - ნამდვილად არ ვიცი, მაგრამ იმის თქმა შემიძლია, რომ ესაა არაზუსტი და თავიდან ბოლომდე დამახინჯებული ინფორმაცია! სხვათაშორის, აშშ-მ ხმა აღიმაღლა ამ სარეიტინგო სამსახურების მიმართ და დაადანაშაულა ისინი კორუფციულ გარიგებებში. უცხოელებზე კარგად ჩვენ ვიცით რა ტკივა ქვეყანას და რა უჭირს.

რა უნდა გააკეთოს მთავრობამ, ეროვნულმა ბანკმა, ფინანსთა სამინისტრომ, რათა შევარბილოთ მოსალოდნელი ეკონომიკური კრიზისის გარეგანი და შიდა საფრთხეები?

რეკომენდაციები და წინადადებები

იაკობ მესხია:

- ექსპერტების უმრავლესობა ვაფიქსირებთ, რომ ფინანსურ სექტორში მოსალოდნელია საფრთხე. კითხვა ლოგიკურად ისმება - როგორ უნდა ავარიდოთ თავი ან თავიდან ავიცილოთ ეს საფრთხე ან შევარბილოთ მისი ნეგატიური გავლენა. საფრთხეები არის საგარეო, რომელიც ობიექტურია და მას შიდა პოლიტიკით ვერაფერს მოვუხერხებთ (ნავთობპროდუქტების მზარდ ფასებზე ჩვენ ზემოქმედებას ვერ მოვახდენთ), თუმცა, მაინც არსებობს საბაჟო და სხვა ფისკალური ბერკეტები. საგარეოა ისიც, რომ ხორბალზე ფასები გაიზარდა, მაგრამ ჩვენ აქაც გვაქვს შიდა რეზერვები - სახელმწიფომ მარცვლეულის წარმოების ზრდის აგრარული პროგრამა უნდა შეიმუშაოს.

სიტყვამ მოიტანა და მე გავაკეთე საქართველოს აგროსექტორის ანალიზი, რომლის მიხედვითაც საგაზაფხულო ხორბალი 2001 წელს დათესილი იყო 5,1 ათას ჰა-ზე, 2007-ში ეს შემცირდა 2,4-მდე. საგაზაფხულო ქერი 24,4 ათასი ჰექტარი იყო, 2007 წელს ის დავიდა 11,7 ათასამდე. სიმინდი 202-დან შემცირდა 119მდე, ლობიო 9-დან შემცირდა 7-მდე, კარტოფილი 37-დან შემცირდა 25-მდე, ბოსტნეული - 40-დან შემცირდა 30-მდე, მზესუმზირა - 43-დან შემცირდა 22,5-მდე. ეს ჩაანაცვლა იმპორტმა. მე ვამბობ, რომ ეკონომიკური დამოუკიდებლობა და ეკონომიკური თავისუფლება სხვადასხვა კატეგორიებია, და ნუ ავურევთ მათ ერთმანეთში - ეკონომიკურად დამოუკიდებელი ქვეყანა ბუნებაში არ არსებობს. ამდენად, ჩვენს რეკომენდაციაში უნდა ჩაიწეროს:

რეკომენდაცია I: იმისათვის, რომ საქართველოში სასურსათო უსაფრთხოების პრობლემა უფრო არ გამწვავდეს და გაიზარდოს, საჭიროა სასურსათო უსაფრთხოების პროგრამის შემუშავება, რომელიც ორიენტირებული იქნება ეკოლოგიურად სუფთა ადგილობრივი წარმოების სტიმულირებასა და შესაბამისად სურსათის იმპორტის შემცირებაზე.

ელგუჯა მექვაბიშვილი:

- მე ჩემს მოსაზრებებს რამდენიმე პუნქტად ჩამოვაყალიბებ:

რეკომენდაცია II: მონეტარული პოლიტიკის ნაწილში - ეროვნული ბანკი უნდა იქნას აღდგენილი თავისი კლასიკური უფლებებით, ისე როგორც დასავლეთის წამყვან ცივილიზებულ ქვეყნებშია.

რეკომენდაცია III: საბიუჯეტო ნაწილში - მაქსიმალურად უნდა შემცირდეს როგორც სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, ასევე მუნიციპალური ბიუჯეტიდან გაუმართლებელი და დაუსაბუთებელი საბიუჯეტო ხარჯები.

რეკომენდაცია IV: მკაფიოდ უნდა განისაზღვროს სტატისტიკის სამსახურის ინსტიტუციური უფლებამოსილების საკითხი. საბოლოო ჯამში ეს უნდა იყოს დამოუკიდებელი სამსახური, რომელიც არ იქნება საქვეუწყებო ორგანო არც ეკონომიკის და არც ფინანსთა სამინისტროების.

ნოდარ ჯავახიშვილი:

- თუ გააცნობიერებს ხელისუფლება, რომ კრიზისის საფრთხე არსებობს და მას უნდა სერიოზული ღონისძიებების გატარება და დარტყმის შემცირება, ძალიან კარგი, მივესალმები, თუ ვერ გაიგებს, მაგით ეს ქვეყანა არ დაიღუპება, ძალიან გაგვიჭირდება გარკვეული პერიოდი, მაგრამ დროთა ვითარებაში კრიზისიც დაიძლევა, თუმცა ხალხი დაზარალდება, განსაკუთრებით ღარიბები და შედარებით დაბალშემოსავლიანები.

რეკომენდაცია V: საჭიროა პრიორიტეტების გამოკვეთა, მწვავე, მბრძანებლური საკითხების წინა პლანზე წამოწევა ძალიან კარგია ფანტანები, გამწვანება, მოედნები, მაგრამ დღეს ჩვენ ქვეყანას არ აქვს ამის შესაძლებლობა. ამიტომაც საჭიროა მომჭირნეობა ხარჯვით პოლიტიკაში, მონიტორინგის გამკაცრება იმაზედ, თუ რამდენად ეფექტიანად და მიზნობრივად იხარჯება თითოეული ლარი.

არათანაბარი ხელფასები ერთგვაროვან საქმიანობაზე არ არის მხოლოდ მომჭირნეობასთან დაკავშირებული, ეს პირდაპირ რომ ვთქვა, უსამართლობა და არადემოკრატიულობაა: გაუგებარია, რატომ უნდა ჰქონდეს საზოგადოებრივი ტელევიზიის ხელმძღვანელს და სხვადასხვა მარეგულირებელი კომისიების უფროსებს ათეული ათასობით ლარი ხელფასი?

ქვეყანა არ შეიძლება სახელმწიფოდ ჩამოყალიბდეს, სადაც ვიღაცას ხელფასი აქვს 20 ათასი, ვიღაცას კი 57 ლარი.

არ შეიძლება გონებრივი შესაძლებლობებით ერთი ადამიანი მეორეს ამდენით სჯობდეს. არ შეიძლება სამმართველოს უფროსს ჰქონდეს 1000 ლარი, ორგანიზაციის პრეზიდენტს - 20 ათასი (საქართველოს პრეზიდენტს 5-ჯერ ნაკლები ხელფასი აქვს - რედაქტორი). არ შეიძლება, ეს არის შრომის შეურაცხყოფა, აქ საუბარი ეკონომიაზე არ არის მარტო, შრომის მოტივაციაზეა. შენ თუ 20 ათასს იღებ და მე ათასს, მაშინ თვეში ერთხელ უნდა მოვიდე სამსახურში? იმასაც გეტყვით, სანამ ქვეყანას არ ექნება ობიექტური სტატისტიკა, მანამდე არ იარსებებს სახელმწიფო.

კრიზისის დროს ეროვნული ბანკი, ყველაზე მნიშვნელოვანი ორგანოა. თუ ჩვენ კრიზისში შევდივართ (ფაქტია, რომ შევდივართ) და ცენტრალური ბანკი არ გვექნება, ეს ნიშნავს, რომ ჩვენ გვექნება ძალიან მნიშვნელოვანი პრობლემები, იმიტომ რომ აღმასრულებელი ხელისუფლება კრიზისს ვერასოდეს ვერ ჩააქრობს. როგორც წესი, აღმასრულებელ ხელისუფლებას აქვს ოჯახის მამის ფუნქცია, რომელმაც ყველას უნდა აჭამოს და ამისთვის შეიძლება ყველაფერზე წავიდეს, ოღონდ ოჯახი მეტნაკლებად დააპუროს. ნებისმიერ ქვეყანაში ეს პოზიცია აქვს ნორმალურ აღმასრულებელ ხელისუფლებას. თუ შემაკავებელი ფაქტორები არ არსებობს, არ შეიძლება გრძელვადიან პერსპექტივაში მთავრობამ ქვეყანას სტაბილურობა მოუტანოს.

რეკომენდაცია VI: ფინანსური ზედამხედველობის სამსახური უნდა დაბრუნდეს ეროვნული ბანკის სტრუქტურაში.

- ეროვნული ბანკი საქართველოში შეიძლება სრულად ვერ ჩამოყალიბდა (ეს სხვა საკითხია), მაგრამ მას ზედამხედველობის ფუნქცია რომ გააჩნია, უზარმაზარი პასუხისმგებლობას იღებს საბანკო სისტემის სტაბილურობაზე. ანუ ეს არის ერთადერთი ორგანო, რომელსაც შეუძლია შეამოწმოს ბანკი და არ დაღუპოს. უპასუხისმგებლო შემმოწმებელი ყოველთვის დამღუპველია. ახლა ჩვენ გვყავს შემმოწმებელი ზევიდან, რომელსაც კანონი არანაირ პასუხისმგებლობას არ აკისრებს საბანკო საქმიანობაზე. ეს რას ნიშნავს, იცით? მე ვარ უკვე სახალხო კონტროლი (საბჭოთა კავშირის დროს რომ იყო), მე უნდა წავიდე, შევამოწმო, თუ აღმოვაჩინე დარღვევა, უნდა გავიხარო, იმიტომ რომ ეს არის ჩემი შემოსავლის წყარო, გნებავთ ოფიციალური, თუ ამაზე ჩემი ხელფასია დამოკიდებული, გნებავთ, არაოფიციალური. აბსოლუტურად დაუშვებელია, როცა უპასუხისმგებლო ორგანო ამოწმებს ბანკს, არსებული კანონმდებლობით შემმოწმებელი ორგანო არ აგებს პასუხს, დაიქცევა თუ არა საბანკო სისტემა ეს არის ყველაზე მთავარი!

კოტე აბულაძე:

რეკომენდაცია VII: ქვეყანაში ეკონომიკური წესრიგის დასამყარებლად და ჯანსაღი კონკურენტული გარემოს შესაქმნელად ხელისუფლებამ აუცილებლად უნდა უზრუნველყოს ანტიმონოპოლიური სტრუქტურის (სამსახურის) აღდგენის.

რეკომენდაცია VIII: შესამუშავებელია საკადრო პოლიტიკის პროგრამა, რომელიც ორიენტირებული იქნება სახელმწიფო მმართველობით სტრუქტურებში განათლებული, გამოცდილი და პრინციპული კადრების მოზიდვაზე და არ იქნება ორიენტირებული პარტიულ, ასაკობრივ და სხვა სუბიექტურ კრიტერიუმებზე.

ძალიან მნიშვნელოვანია, თუ ვინ განახორციელებს იმ ყველაფერს, რაზეც ჩვენ აქ ვისაუბრეთ. მე არ მაქვს მხედველობაში სახელები და გვარები, მაგრამ ლაპარაკია კვალიფიკაციასა და პროფესიონალიზმზე. ანუ იმაზე, რომ პური მეპურეებს გამოვაცხობინოთ, რომ დამთავრდეს ეს დილეტანტიზმი, რაც მეტწილად არის კიდეც დღეს აქ გამოთქმული უამრავი შეშფოთების მიზეზი.

რეზიუმე

ჩვენი დღევადელი შეხვედრა, ვფიქრობ, ძალიან სასარგებლო და დროული იყო. ერთი რამ ფაქტია - თემა ძალიან აქტუალური და მრავალფეროვანია. მისასალმებელია, რომ ჟურნალმა ეს ინიციატივა გამოიჩინა. „ბიზნესი და კანონმდებლობა“ დღევანდელ ცხოვრებისეულ ფერხულში ნამდვილად არის ჩაბმული. შესაძლოა, ბევრ რამეში ჩვენი მოსაზრებები ერთმანეთს დაემთხვა, ბევრი კიდევ სადისკუსიო იყოს და სხვადასხვა მიმართულება მივცეთ თითოეულ მათგანს, მაგრამ ერთ რამეში ყველა ვთანხმდებით - მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყანაში ეკონომიკური პროგრესი შეინიშნება გადაუჭრელი პრობლემები უამრავია. დღევანდელ ფორმატში შეუძლებელი იყო დასმული თემატიკის ირგვლივ არსებული ყველა საკითხების სიღრმისეული განხილვა. დისკუსიის მიღმა დარჩა ისეთი მტკივნეული საკითხები, როგორიცაა ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების გრძელვადიანი სტრატეგიისა და პროგრამის არარსებობა, ფინანსური და ინვესტიციური უსაფრთხოების პრობლემა და ქვეყნის დაცვა გარე ფინანსური მუქარისაგან, მიღებული გადაწყვეტილებების უარყოფით შედეგებზე უპასუხისმგებლობა, ერთი ჩაკეტილი წრიდან თანამდებობის მონაცვლეობა და გუნდური „გადაადგილება“, სამინისტროდან - სამინისტროში, რომელმაც ქუჩაში დატოვა ათასობით მაღალკვალიფიციური და გამოცდილი მუშაკი, მთელს მსოფლიოში საფინანსო და მაკონტროლებელი ორგანოების კონსერვატიულობის პირობებში, რომელიც აუცილებლობითაა გამოწვეული, საქართველოში მათი პოლიტიკური და „ჩვენიანების“ ნიშნით გამოუცდელი და გაყოყოჩებული კადრებით ჩანაცვლება და ა.შ. ყველაზე მტკივნეული ისაა, რომ იკვეთება თვითკმაყოფილების გრძნობა და მიღწეული შედეგებით ტრაბახი, რაც არათავსებადია დემოკრატიულობასთან და განვითარებასთან. სწორედ, თვითკრიტიკა და მიღწეულით დაუკმაყოფილებლობა, შეცდომებისა და ჩავარდნების აღიარება არის განვითარების და წინსვლის ყველაზე ეფექტიანი ინდიკატორი.

შეხვედრის მონაწილენი აღვნიშნავთ იმასაც, რომ სახელმწიფო სტატისტიკა არ გვაწვდის რეალურ და ზუსტ ინფორმაციას, რა დონითა და მასშტაბებით მიდის ქვეყანაში ეკონომიკური ზრდა. ამავე დროს, გამოვთქვამთ შეშფოთებას, რომ მსოფლიო კრიზისის დაწყებასთან დაკავშირებით არ არის გამორიცხული, საქართველოში გარე ეგზოგენურმა ფაქტორებმა გარკვეული ნეგატიური გავლენა მოახდინონ ჩვენს ეკონომიკაზე. გარდა ამისა, არის შიდა ფაქტორები, რომლის მენეჯმენტიც არ გვივარგა და ძალიან ბევრი რეზერვი არსებობს მის გასაუმჯობესებლად. გამომდინარე ზემოთქმულიდან, გარკვეულ რეკომენდაციებამდე მივედით როგორც მონეტარულ, ისე ფისკალურ დარგებში და საერთოდ, ეკონომიკურ პოლიტიკაში. მგონია, რომ ჟურნალის მეშვეობით ყველაფერ ამის მიტანა არა მხოლოდ საზოგადოებამდე, არამედ ხელისუფლებამდე, ხელს შეუწყობს ჩვენს ეკონომიკურ წინსვლას და მდგომარეობის გაუმჯობესებას.

მოამზადა
ილნარ გორელიშვილმა

იაკობ მესხია

ეკონომიკის მეცნიერებათა
დოქტორი, პროფესორი

თანამედროვე ეტაპზე მსოფლიოში მიმდინარე ეკონომიკური ინტეგრაციის გაღრმავების პროცესი ობიექტური მოვლენაა და მისგან განზე გადგომა და ავტონომიური რეჟიმში ფუნქციონირება პრაქტიკულად არ შეუძლია როგორც განვითარებულ, ასევე განვითარებად ქვეყნებს. შრომის საერთაშორისო დანაწილებაში განხორციელებული სპეციალიზაციის გამო ეკონომიკურად დამოუკიდებელი სახელმწიფო ბუნებაში თითქმის არ არსებობს და გლობალიზაციის პროცესი შეუქცევად ხასიათს იძენს.

ამასთან, საზოგადოებრივი განვითარების დღევანდელ ეტაპზე მკაფიოდ იკვეთება გლობალიზაციის როგორც პოზიტიური, ასევე ნეგატიური მხარეები. დადებით შედეგებს შორის სახელდება მეცნიერულტექნიკური მიღწევებისა და მართვის თანამედროვე ეფექტიანი მეთოდების დაჩქარებული ტემპებით დანერგვა, მოსახლეობის ცხოვრების დონის და ხარისხის ამაღლების უზრუნველყოფის შესაძლებლობა, ახალი ეკონომიკური პერსპექტივები სახელმწიფოებისა და ხალხებისთვის. რაც შეეხება გლობალიზაციის უარყოფით შედეგებს, ისინი საკმაოდ მრავალრიცხოვანია, რომელთაგან განსაკუთრებით უნდა გამოიყოს შემდეგი: გლობალიზაციის შედეგად მიღებული სარგებელის ქვეყნების ერთ ნაწილში კონცენტრირების გამო უთანაბრობის ზრდა სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაში; ცალკეულ სახელმწიფოთა მარგინალიზაციის გაღრმავება; ეროვნული კულტურების და სახელმწიფოთა სუვერენიტეტის საფრთხეების ზრდა, რაც ვლინდება ტრადიციების, კულტურის და ხალხების მრავალსაუკუნოვანი სპეციფიკის დაკარგვაში. ამ ბოლო პერიოდში კი თავი იჩინა გლობალიზაციის ახალმა ნეგატიურმა შედეგმა, რაც გამოიხატება ინფლაციური პროცესების მთელი მსოფლიოს მასშტაბით გავრცელებაში.

დღევანდელ ეტაპზე მსოფლიოში მიმდინარე ინფლაციური პროცესების შეფასებისას ფართოდ გამოიყენებენ ისეთ ეჰითეტებს, როგორიცაა: „უპრეცედენტო“, „რეკორდული“, „მაქსიმალური“, „ნახტომისებრი“, რასაც საფუძვლად უდევს თითქმის ყველა ქვეყანაში სამომხმარებლო საქონელზე ფასების მაღალი ტემპებით ზრდა, ანუ, ინფლაციის გაღრმავება. დღევანდელ პირობებში თითქმის ვერც ერთი ქვეყანა ვერ ახერხებს ავტონომიურ რეჟიმში ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის გატარებას. მსოფლიოს ინდუსტრიულად განვითარებულ და რესურსებით მდიდარ ქვეყნებში დაგროვდა ფულის უზარმაზარი მასა, რომელიც თავისუფლად გადაადგილდება ერთიდან სხვა ქვეყანაში, მიუხედავად იმისა, თუ როგორ საპროცენტო პოლიტიკას ატარებს რეციპიენტი სახელმწიფო. დამოუკიდებელი მონეტარული პოლიტიკის გატარება განსაკუთრებით უჭირთ იმპორტზე დამოკიდებულ ქვეყნებს და შესაბამისად, ისინი უძლურნი ხდებიან გლობალიზაცის შედეგად იმპორტირებული ინფლაციის წინააღმდეგ ბრძოლაში.

ვიდრე შევუდგებით ინფლაციის გლობალიზაციის გამომწვევი ძირითადი ფაქტორების და პირობების კვლევის შედეგების განხილვას, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია მოკლედ მიმოვიხილოთ იმ ქვეყნებში ინფლაციური პროცესების დინამიკა უახლოეს წარსულში და დღევანდელი მდგომარეობა, რომლებთანაც მეტნაკლებად საქართველოს გააჩნია ეკონომიკური ურთიერთობები, განსაკუთრებით კი იმპორტის პოზიციებიდან. დავიწყოთ საქართველოს მოსაზღვრე ქვეყნებით.

რუსეთი. ინფლაცია რუსეთში 2000 წლიდან მოყოლებული 45%25-ის ფარგლებში ფიქსირდებოდა, მის მკვეთრ ზრდას საფუძველი ჩაეყარა 2006 წელს. დღეისათვის რუსეთში ინფლაცია 3,6-ჯერ მეტია, ვიდრე ევროკავშირის 27 ქვეყანაში. 2007 წელს მან 11,9%25 შეადგინა, მიმდინარე წლის ნახევარში - 8,3%25, ხოლო დამოუკიდებელი ექსპერტების აზრით, იგი წლის ბოლოსთვის 14-15%25-ს მიაღწევს. საყურადღებოა, რომ რუსეთის ხელისუფლებაში არაერთგვაროვანი დამოკიდებულებაა ინფლაციის პროგნოზებთან დაკავშირებით. ქვეყნის ცენტრალური ბანკი აპროგნოზებს წლის ბოლოსთვის 14-15 პროცენტიან ინფლაციას, ხოლო ფინანსთა სამინისტრო -10,5 პროცენტის სიდიდით.

რუსეთის ხელისუფლების აზრით, ინფლაცია იმპორტირებულია უცხო ქვეყნებიდან, განსაკუთრებით კი ევროზონიდან. სურსათის იმპორტირებამ, რომლის ფასები მსოფლიოში მკვეთრად გაიზარდა, რუსეთს დიდი ინფლაციური ზიანი მიაყენა. ქვეყნის მთავრობა ინფლაციის მოთოკვას ცდილობს თურქეთის მოდელის გამოყენებით, რაც გულისხმობს ადგილობრივი ვალუტის (რუბლის) გამყარებას, თუმცა, ამგვარი მიდგომის შედეგიანობა საეჭვოა, რადგან 2008 წლის პირველ ნახევარში ქვეყნის საბიუჯეტო ხარჯები წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით 43 პროცენტით გაიზარდა. ამავე დროს, ხელისუფლება აღიარებს, რომ საბიუჯეტო სახსრები იხარჯება არაეფექტიანად, ზედმეტი ხელგაშლილობით და ღებულობს ზომებს მისი ოპტიმიზაციის მიმართულებით.

დღეისათვის ინფლაციის პრობლემა რუსეთში ერთერთ პრიორიტეტულ მიმართულებად ითვლება. ინფლაციის თარგეთირების რეჟიმზე გადასვლით 2009 წლისათვის გათვალისწინებულია ინფლაციის ერთნიშნა მაჩვენებელზე დაყვანა, ხოლო, 2011 წლისათვის მისი დაწევა 6%25-მდე. რუსეთის მთავრობა ინფლაციის შემცირების ერთერთ მთავარ ბერკეტად მიიჩნევს საბიუჯეტო ხარჯების შემცირებას, რაც უნდა იქნას მიღწეული დაუსაბუთებელი, არაეფექტიანი ხარჯების ზრდის ტემპების შემცირებით, აგრეთვე, იმპორტირებული სურსათის ადგილზე წარმოებულით ჩანაცვლებით. აღსანიშნავია, რომ რუსეთი დიდი რვიანის ქვეყნებს შორის პირველ ადგილზეა ინფლაციის სიდიდით და მშპს ზრდის ტემპებით.

თურქეთი. ინფლაციის დონე თურქეთში ბოლო წლებამდე საკმაოდ მაღალი იყო და მერყეობდა 2030%25-ის ფარგლებში, 2007 წელს კი მან შეადგინა 8,3%25, ხოლო 2008 წელს საცალო ფასების ინდექსმა 10,6%25ს მიაღწია, რაც ოფიციალურ პროგნოზს 4%25-ით აღემატება. ინფლაციის ზრდის საგარეო ფაქტორებთან (ენერგომატარებლები, სურსათი) ერთად სახელდება, აგრეთვე შიდა ფაქტორი გასულ წელს თურქეთში ჩატარებული საპარლამენტო არჩევნები. ქვეყნის მთავრობას ინფლაციის დონის შესამცირებლად განზრახული აქვს საბიუჯეტო ხარჯების შემცირება და საგადასახადო ადმინისტრირების გამკაცრება.

აზერბაიჯანი. ინფლაციის მხრივ რთული ვითარებაა აზერბაიჯანში და თუ არ იქნა მკვეთრი ზომები გატარებული, იგი შეიძლება უმართავი გახდეს. 2007 წელს ინფლაციამ შედგინა 17%25, ხოლო 2008 წლის იანვარმაისში-19,2%25, კვების პროდუქტები კი გაძვირდა 26 პროცენტით. მართალია, ქვეყნის ეროვნულმა ბანკმა გაზარდა რეფინანსირების განაკვეთები და ქვეყნის ვალუტა გაძვირდა, მაგრამ, ჯერჯერობით შედეგები არადამაკმაყოფილებელია. ეროვნული ბანკი ბანკთაშორის ბირჟაზე აგრძელებს ინტერვენციას, მანათი მყარდება, დოლარის კურსი ეცემა და შესაბამისად ადგილობრივ ბაზარზე ძვირდება საქონელი და მომსახურება, რაც აფერხებს ექსპორტს. მთავრობამ არაერთხელ მოუწოდა მეწარმეებს ფასების შემცირებისაკენ, თუმცა ამ დეპინგურ პოლიტიკას ბევრი არ დაემორჩილა და შედეგებიც არასახარბიელო აღმოჩნდა. ფასების ადმინისტრირებამ, ერთის მხრივ გამოიწვია მეწარმეთა უკმაყოფილება, ხოლო, მეორეს მხრივ, შეიქმნა ეკონომიკური ზრდის ტემპის შენელების საფრთხე, ამას დაამატა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების მხრიდან კრიტიკა. შეიძლება ითქვას, რომ აზერბაიჯანში მყარად იკიდებს ფეხს ე.წ. „ჰოლანდიური დაავადება“, რაც გამოწვეულია ნავთობპროდუქტების ექსპორტიდან ქვეყანაში უცხოური ვალუტის შემოდინებით. მისი ცენტრალური ბანკის მიერ სტერილიზება კი ხელს უშლის ინფლაციური პროცესების მართვას.

სომხეთი. უკანასკნელ წლებში სომხეთში ინფლაცია დსთს ქვეყნებს შორის ყველაზე დაბალი იყო და არ აღემატებოდა წლიურად ერთ პროცენტს. 2007 წელს იგი 2,4%25-მდე გაიზარდა, სამომხმარებლო ფასები კი -5,1%25-მდე. მიმდინარე წელს ახალმა მთავრობამ შეწყვიტა გაზის ტარიფის სუბსიდირება, რამაც დააჩქარა ინფლაციური პროცესები. ეროვნული ვალუტა (დრამი) დღითიდღე მყარდება. უცხოური ვალუტის შემოდინების (ძირითადად გზავნილების სახით) ზრდისა და დოლარის გაუფასურების შედეგად საქონლისა და მომსახურების (განსაკუთრებით, სურსათის) ფასები მკვეთრად იზრდება. სომხეთის ცენტრალური ბანკის პროგნოზით, 2008 წელს ინფლაცია არ გადააჭარბებს 5,4%25-ს, იმ შემთხვევაში, თუ კიდევ არ გაიზრდება მსოფლიო ფასები ნავთობზე, ხორბალზე და დაპროგნოზებულ მაჩვენებელს არ გადააჭარბებს დაკრედიტება. საერთაშორისო სავალუტო ფონდის გაანგარიშებით კი ინფლაცია სომხეთში 7%25-ს მიაღწევს, ადგილობრივი ვალუტა კიდევ უფრო გამყარდება დოლართან მიმართებაში, გაიზრდება ფასები სურსათზე და საქონელზე, მაგრამ ინფლაცია მეზობელ ქვეყნებთან შედარებით კვლავაც დაბალი იქნება, რაც განპირობებულია მკაცრი ფისკალური და გონივრული საგადასახადო პოლიტიკის გატარებით.

საყურადღებოა, რომ 2008 წლის I კვარტალში აზერბაიჯანთან (17,0%25) და საქართველოსთან (12,9%25) შედარებით ინფლაცია სომხეთში მნიშვნელოვნად დაბალი იყო (6,8%25), რაც მიღწეულ იქნა სომხეთში ცენტრალური ბანკის მიერ „მცოცავი სავალუტო კურსის“ პოლიტიკის გატარებით, რომლითაც შეიზღუდა ინფლაცია, თუმცა, იგი პროგნოზირებულზე მაღალი აღმოჩნდა, რადგან, ბანკირებმა ვერ გათვალეს იმპორტიდან ზემოგება, რომელიც მიღებულ იქნა მონოპოლიზაციის გზით. სომხეთში, ისევე, როგორც სხვა ქვეყნებში, საწვავის ფასების ზრდის გამო ინფლაციის სფეროში სიურპრიზები არაა გამორიცხული.

დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობის ქვეყნები. გარდამავალი ეკონომიკის საწყის ეტაპზე ინფლაცია და ჰიპერინფლაცია ჩვეულებრივი მოვლენა იყო დსთს ყველა ქვეყნისათვის. მდგომარეობა მეტნაკლებად დარეგულირდა 2000-2001 წლებისათვის და საკმაოდ დიდხანს შენარჩუნდა გარკვეული წონასწორობა, თუმცა უკანასკნელ პერიოდში მდგომარეობა ნეგატიურად შეიცვალა.

ოფიციალური ინფორმაციით, წლიურმა ინფლაციამ 2007 წელს ტაჯიკეთში შედგინა 21,5%25, აზერბაიჯანში -16,7%25, უკრაინაში -12,8%25, მოლდოვაში -12,3%25, რუსეთში -11,9%25, ბელარუსში -8,4%25, ყაზახეთში -10,8%25, ყირგიზეთში -10,2%25, საქართველოში - 11,0%25, სომხეთში - 2,4%25.

ინფლაციის მაჩვენებელი 2008 წლის იანვარაპრილში გასული წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით შეადგენდა: ტაჯიკეთში - 26,6%25-ს; უკრაინაში - 24,4%25-ს; ყირგიზეთში - 23,3%25-ს; ყაზახეთში -18,8%25-ს, აზერბაიჯანში - 17,8%25-ს; მოლდოვაში - 15,0%25-ს; ბელარუსში -13,4%25-ს; რუსეთში -13,2%25-ს; საქართველოში - 11,5%25-ს; სომხეთში - 8,6%25-ს. ამრიგად, დსთ-ს ქვეყნებს ყველაზე მაღალ ინფლაცია დაფიქსირდა ტაჯიკეთში და უკრაინაში, ხოლო ყველაზე დაბალი - საქართველოსა და სომხეთში.

საყურადღებოა, რომ დსთ-ს თითქმის ყველა ქვეყანაში კვების პროდუქტებზე უფრო მაღალი ტემპით იზრდება ფასები, ვიდრე, არასასურსათო საქონელზე. კერძოდ აზერბაიჯანში 2008 წლის პირველ კვარტალში სურსათზე ფასების ზრდის ინდექსმა შეადგინა 111,6%25, არასასურსათო საქონელზე კი - 103,0%25, სომხეთში შესაბამისად -106,5 და 101,1%25, ბელარუსიაში -103,3 და 101,5%25, ყაზახეთში -103,7 და 101,5%25, ყირგიზეთში -103,7 და 101,6%25, მოლდოვაში - 107,4%25 და 100,9%25, რუსეთში - 105,7%25 და 102,0%25, ტაჯიკეთში - 102,1%25 და 101,4%25, უკრაინაში -114,9 და 109,9%25. როგორც ჩანს, აგფლაციის ყველაზე მაღალი ტემპი დაფიქსირდა უკრაინაში, ხოლო ყველაზე დაბალი ბელარუსში.

საყურადღებოა, რომ საქართველოში ინფლაციის მაღალი ტემპის მიუხედავად, ოფიციალური სტატისტიკის თანახმად, მშპ-ს ზრდის ტემპით იგი დსთ-ს ყველა ქვეყანას წინ უსწრებს (12,4%25), ასევე იგი უმუშევრობის დონის მხრივ პირველ ადგილზეა (13,6%25), რაც არანაირ ეკონომიკურ კანონზომიერებას არ ექვემდებარება და აშკარად მიუთითებს სტატისტიკური აღრიცხვის არაობიექტურობასა და არაკეთილსინდისიერებაზე.

ინფლაციის უპრეცედენტო ზრდას აქვს ადგილი აზიის წამყვან ქვეყნებში. ამ კუთხით საყურადღებოა ჩინეთში, ინდოეთში, ირანსა და იაპონიაში მიმდინარე ინფლაციური პროცესები.

ჩინეთში, რომლის მოსახლეობა მსოფლიოს მოსახლეობის ერთი მეხუთედია, ინფლაციამ 11 წლიანი მაქსიმუმი შეადგინა და 2008 წლის თებერვალში 7,9%25-ს მიაღწია წლიური გაანგარიშებით. სურსათზე ფასები 20,7%25-ით გაიზარდა. ცენტრალურმა ბანკმა რეფინანსირების განაკვეთები 5-ჯერ გაზარდა და გადავიდა „ძვირი ფულის“პოლიტიკის გატარებაზე, თუმცა, ჯერჯერობით ინფლაციის დონის დაწევა შეუძლებელი ხდება. ექსპერტთა აზრით, ჩინეთში ფასების ზრდა ცნობილ გლობალურ ფაქტორებთან ერთად ბოლო წლების უამინდობამაც გამოიწვია. კერძოდ, დიდთოვლობამ და გრიგალმა შეაფერხა სურსათის და ენერგორესურსების მიწოდება. ინფლაციის ზრდის მიზეზად მიაჩნიათ აგრეთვე ინვესტიციებისა და დაკრედიტების ზრდის მეტისმეტად მაღალი ტემპები, აგრეთვე მაღალი ლიკვიდობა, რომელიც განპირობებულია დიდი მოცულობის სავალუტო რეზერვებით. ექსპერტთა ვარაუდით, ჩინეთში ინფლაციის მაღალი დონე საკმაოდ დიდხანს შენარჩუნდება, რაზედაც უფრო დაწვრილებით ქვემოთ გვექნება საუბარი.

ინდოეთში, რომლის ეკონომიკა აქტიურად ერთვება მსოფლიო გლობალიზაციის პროცესში, ინფლაციამ უკანასკნელ 13 წელიწადში მაქსიმუმს მიაღწია. 2008 წლის მაისში ფასების დონე გაიზარდა 11,1%25-ით. ანალიტიკოსთა ვარაუდით, თუ უკანასკნელ წლებში ჩამოყალიბებული ინფლაციის ზრდის მაღალი ტემპი შენარჩუნდა, იგი მიმდინარე წლის ბოლოსათვის ორნიშნა ციფრს გადააჭარბებს (12-14%25). ამის ძირითად მიზეზად ქვეყანაში ასახელებენ საწვავზე ფასების ზრდას, აგრეთვე, სურსათის გაძვირებას, ინდოეთის მთავრობამ ინფლაციის შეზღუდვის მიზნით აკრძალა სიმინდის და ბრინჯის გარკვეული ჯიშის ექსპორტი, გააუქმა საბაჟო გადასახადი მცენარეულ ზეთზე და გაატარა სხვა მრავალი ღონისძიება, მაგრამ მდგომარეობა უცვლელია. ქვეყანაში ბენზინზე, დიზელზე და გაზზე სამომხმარებლო ფასები გაიზარდა 1012%25-ით. ინდური რუპიის კურსი დოლართან მიმართებაში თანდათანობით ეცემა და იგი დღითიდღე იაფდება. ფასების ზრდამ პრობლემები შეუქმნა ინდოეთის მმართველ პარტიას და საპარლამენტო არჩევნებს, რომელიც დანიშნულია 2009 წლის მეორე ნახევარში.

ირანის ისლამურ რესპუბლიკაში 2008 წლის მაისისათვის ინფლაციამ 25%25-ს მიაღწია, რაც ბოლო ათ წელს ყველაზე მაღალი მაჩვენებელია. (2006 წელს იგი შეადგენდა 8,9%25-ს, ხოლო 2007 წელს -17,1%25-ს.) ფულის მასა ყოველწლიურად 30-40%25-ით იზრდება, ხოლო, ეროვნული ვალუტა (რიალი) 19%25-ით უფასურდება. იზრდება ფასები პირველადი მოხმარების საგნებზე და მომსახურებაზე. მატულობს იმპორტის მოცულობა, ინფლაციის მაღალი ტემპის მიზეზად ექსპერტები ირანის პრეზიდენტის არასწორ ეკონომიკურ პოლიტიკას და ნავთობის გაყიდვიდან მიღებული მოგების არასწორ განაწილებას თვლიან. მართალია, ირანში 2007 წლიდან 1 ლ. ბენზინის ფასი ერთი ცენტია, მაგრამ მთავრობის მიერ ხარჯვის 3 ლიტრიანმა ნორმამ ეკონომიკის წინსვლა დაამუხრუჭა. ქვეყანაში ხორბლის დიდ დეფიციტია, ამას დაემატა უსასრულო გვალვები და ყინვები, რამაც კიდევ უფრო გაამწვავა სასურსათო პრობლემა. ქვეყანაში მძლავრობს კონტრაბანდა (დიზელის საწვავის კონტრაბანდა 6 მილიარდ დოლარს აღწევს), რაც კიდევ უფრო ზრდის ინფლაციას. საბიუჯეტო ხარჯები მკვეთრად მატულობს, რომლის ინფლაციის მიზეზად დასახელებამ ქვეყნის ეკონომიკის მინისტრს თანამდებობა დააკარგვინა. დღეისათვის ქვეყანას ინფლაციის დონის მიხედვით მსოფლიოში მე-5 ადგილი უკავია, რაც დიდი საფრთხეების შემცველია და უმძიმეს ამოცანებს აყენებს ხელისუფლების წინაშე.

იაპონია ინფლაციის დონის მიხედვით მსოფლიოში ერთერთ სტაბილურ ქვეყნად ითვლებოდა, თუმცა ბოლო წლებში ნავთობზე ფასების ზრდამ და სხვა გარე ნეგატიურმა ფაქტორებმა გარკვეული პრობლემები შეუქმნა მის ეკონომიკას და მონეტარულ სფეროს. დაწყებულია იენის კურსის დაცემა, უმუშევრობის დონე იზრდება, ფასები ნელნელა მატულობს ანალიტიკოსები ვარაუდობენ, რომ მიუხედავად იმპორტირებული ინფლაციის საფრთხისა, იაპონიის ეკონომიკა ძლიერ არ უნდა დაზარალდეს. ჩვენი აზრით, იაპონიის ეკონომიკა იმდენად ძლიერადაა ინტეგრირებული აშშ-ს ეკონომიკასთან, თუ ამ უკანასკნელს შეექმნა სერიოზული პრობლემები, იგი უთუოდ პირდაპირპროპორციულ ასახვას ჰპოვებს მასში.

ევროზონა. ინფლაციამ ერთიანი ევროპული ვალუტის მიმოქცევის ზონაში, რომელშიც შედის ევროკავშირის 15 ქვეყანა, 2008 წლის ივნისისთვის შეადგინა 4 პროცენტი წლიური გაანგარიშებით. ეს მაჩვენებელი რეკორდულია 1999 წლიდან, როდესაც შემოღებულ იქნა ერთიანი ევროპული ვალუტა. ევროსაბჭოს 27 ქვეყანაში 2008 წლის მაისში წლიური გაანგარიშებით ინფლაციამ შეადგინა 3,9%25. შედარებით დაბალი დონე ინფლაციისა დაფიქსირდა ნიდერლანდებში (2,1%25), პორტუგალიაში (2,8%25), გერმანიაში (3,1%25), ყველაზე მაღალი ლატვიაში (17,7%25), ბულგარეთში (14%25), ლიტვაში (12,3%25). აღასანიშნავია, რომ ევროპული ცენტრალური ბანკი ინფლაციას ევროზონაში აპროგნოზებდა 2,6 პროცენტის სიდიდით (2008 წ.), თუმცა ნავთობზე და სურსათზე ფასების ზრდის გამო, ეს მაჩვენებელი შეიცვალა 3,2 პროცენტით. რამდენადაც მიმდინარე წლის შუა რიცხვებში ინფლაციამ ამ უკანასკნელ პროგნოზულ მაჩვენებელსაც გადააჭარბა, აშკარაა, რომ წლის ბოლოსათვის უფრო მაღალ მაჩვენებელთან გვექნება საქმე. მიუხედავად ევროზონაში ინფლაციის ზრდისა, იგი გაცილებით ნაკლებია სხვა ქვეყნებთან შედარებით. ამასთან, ევრომ, როგორც ფულადმა ერთეულმა, საკმაოდ მაღალი ავტორიტეტი მოიპოვა მთელ მსოფლიოში.

ინფლაციის მაღალი ტემპი დაფიქსირდა საფრანგეთში და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში. დიდ ბრიტანეთში 18 წლის მანძილზე პირველად ინფლაციის ყველაზე მაღალი ტემპი (3,3%25) დაფიქსირდა ბოლო ერთ წელიწადში სურსათზე ფასი 10,0%25-ით გაიზარდა, თუმცა არასასურსათო საქონელზე (ტელევიზორი, კომპიუტერი, ტანსაცმელი და ა.შ.) შეიმჩნევა ფასების შემცირება 613%25-ით. ევროპის მეტწილ ქვეყნებში ადგილი აქვს საპროტესტო აქციებსა და გაფიცვებს სოციალურ საკითხებთან დაკავშირებით.

ინფლაციის ზრდის მხრივ ყველაზე მძიმე მდგომარეობაა ბელგიაში, 2008 წლის ივნისში იგი 5,8%25მდე გაიზარდა, რაც 1984 წლიდან რეკორდული მაჩვენებელია. ამჟამად ბელგიაში პროტესტების ტალღა შეწყდა, მთავრობა ახორციელებს ინფლაციის შესაბამისად ხელფასების ინდექსაციას. ცუდი მდგომარეობაა აგრეთვე სლოვენიაში, სადაც მაისში (2008 წ.) ინფლაციამ 6,2%25 - ს მიაღწია.

საფრანგეთში ინფლაციამ 2008 წლის პირველ ნახევარში მიაღწია ბოლო 17 წლის მაქსიმუმს. სამომხმარებლო ფასები გაიზარდა 3,2%25ით, ენერგომატარებლებზე 12,7%25-ით, სურსათზე -5,4%25-ით.

იტალიაში ინფლაციამ 2000 წელს შეადგინა 2,5%25-ი, 2008 წლის მარტში მან მიაღწია რეკორდულ მაჩვენებელს - 3,6%25. გაიზარდა ფასები ელექტროენერგიაზე, საკვებ პროდუქტებზე და საბინაო მშენებლობაზე, ტურისტულ მომსახურებაზე.

აშშ. ყველაზე დიდ ინფლაცია აშშ-ში დაფიქსირდა გასული საუკუნის მიწურულს (1991წ.) 6,1%25-ის სიდიდით. 2007 წელს კი მან შეადგინა 4,1%25, ხოლო 2008 წლის მაისისათვის გაიზარდა 4,2%25-მდე.

აშშ აწარმოებს მსოფლიო მშპ-ს ერთ მეხუთედს. მასთან ინტეგრირებულია მსოფლიოს თითქმის ყველა ქვეყანა, რის გამოც ნებისმიერი ეკონომიკური რყევა აშშ-ს შიგნით შესაბამის რეაქციას იწვევს სხვა ქვეყნებში. ამის ნათელი მაგალითია 2006 წელს დაწყებული იპოთეკური კრიზისი, რომელმაც 2007 წლისათვის საერთაშორისო მასშტაბი მიიღო. არაკეთილსინდისიერი მსესხებლის მიერ საბინაო კრედიტების დაუბრუნებლობამ თავიდანვე ორიოდე ბანკი გააკოტრა, რაც შემდგომში გავრცელდა მსხვილი ფინანსური კომპანიების საინვესტიციო ფონდებზე და მრავალი ქვეყნის ბანკებზე. აშშ-ს იპოთეკურმა კრიზისმა სერიოზულად შეარყია მსოფლიო ეკონომიკა და სტიმული მისცა ინფლაციური პროცესების გაღრმავებას. სწორედ, იპოთეკური კრიზისით გამოწვეული საბანკო რყევების შესარბილებლად მსოფლიოს ცენტრალურმა ბანკებმა თავიანთ ფინანსურ სისტემაში ჩადეს ათობით და ასობით მილიარდი დოლარი, შეზღუდეს იპოთეკური დაკრედიტების ტემპის ზრდა და გაზარდეს საპროცენტო განაკვეთები, რომელმაც გარკვეული ბიძგი მისცა ინფლაციის ზრდას (აღსანიშნავია, რომ ოფიციალური ცნობის თანახმად, აშშ-ს სპეცსამსახურებმა იპოთეკურ კრიზისთან დაკავშირებით გამოავლინა თაღლითური ქმედებანი და მიმდინარე წლის მარტიდან მოყოლებული 400-ზე მეტი კაცი დააპატიმრა).

აშშ-ში ბოლო 10 წლის განმავლობაში ინფლაციის დონე დაახლოებით 10%25-ით გაიზარდა, რაც ჩინეთის და სამხრეთ აზიის ქვეყნების დამსახურებაა. ფაქტობრივად ჩინეთი გახდა დეფლაციის ექსპორტიორი, არა მხოლოდ აშშ-ში, არამედ, მთელს მსოფლიო ეკონომიკაში. ჩინეთის იაფფასიანი საქონელი ახდენს იმ სექტორებში ინფლაციის ნიველირებას, სადაც იმპორტით ჩანაცვლება შეუძლია.

კანადა. უკანასკნელ წლებამდე კანადა ინფლაციის მხრივ ერთერთ სტაბილურ ქვეყანად ითვლებოდა. 2007 წლიდან გამოიკვეთა მისი ზრდის ტენდენცია და წლის ბოლოსთვის შეადგინა 2,7%25. ინფლაციის ზრდა ძირითადად გამოიწვია ბენზინზე და საცხოვრისზე ფასების ზრდამ. ცნობილია, რომ კანადის ეკონომიკური პოლიტიკა მთელ რიგ საკითხებში აშშს ანალოგიურია, მათ შორის ფინანსური პოლიტიკაც. 2008 წლის პირველ ნახევარში ინფლაციის ზრდამ წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან შედარებით შეადგინა 0,9%25, დაეცა კანადური დოლარის კურსი და გაიზარდა ფასები საქონელსა და მომსახურებაზე, 2,6%25 პროცენტით, რაც დაპროგნოზებულზე გაცილებით მაღალია.

ამრიგად, დღეისათვის მსოფლიო ეკონომიკა სერიოზულ რყევებს განიცდის. კრიზისი თანდათანობით საყოველთაო ხასიათს ღებულობს, ცალკეულ ქვეყნებში არის სტაგფლაციის გამოვლინებები, რასაც ემატება აგრარული კრიზისის მეტისმეტად გამწვავებაც. ინფლაციური პროცესები მწვავდება პლანეტის ყველა კონტინენტზე: აშშ-ში იგი დაგეგმილს დიდი ხანია გადასცდა, ევროზონაში თითქმის ორ-ჯერ მეტია პროგნოზულ მაჩვენებელზე; ავსტრალიაში დაგეგმილზე 2 პროცენტით მაღალია, რთული მდგომარეობაა დსთ-ს და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებში, აზიის უმსხვილეს სახელმწიფოებში, ასევე იაპონიაში. რაც შეეხება აფრიკის ქვეყნებს, ინფლაცია უკვე კონტროლს არ ექვემდებარება, მარტო ზიმბამბვეში ყოველ საათს იზრდება ფასები, ინფლაცია ათეული ათასობით პროცენტის ფარგლებშია.

უკანასკნელ პერიოდში შექმნილი ეკონომიკური კრიზისი მსოფლიო ყურადღების ცენტრშია. მსხვილი სახელმწიფოები, საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტები და გაერთიანებები ეძებენ გზებს ამ მწვავე მდგომარეობიდან გამოსასვლელად. სიტუაცია არაორდინალურია, რადგან, არასოდეს მსოფლიო ეკონომიკაში ადგილი არ ჰქონია ინფლაციურ პროცესებს ერთდროულად ორი მხრიდან - კრედიტების გაძვირებას და ბუნებრივი რესურსების გაძვირებას, თანაც იმ პირობებში, რომ შრომის ნაყოფიერების ზრდის ტემპი არადამაკმაყოფილებელია.

და ბოლოს, მოკლედ ინფლაციის გლობალიზაციის გამომწვევ ფაქტორებზე და იმ წინადადებებზე, რომლებმაც შეიძლება ხელი შეუწყოს მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის შესუსტებას და თანდათანობით დაძლევას:

ინფლაციის ზრდის რეალურ მამოძრავებელ ძალას წარმოადგენს არა იმდენად ფასების მატება ენერგომატარებლებზე და სურსათზე, არამედ, მსოფლიო საბანკო პოლიტიკის არასრულყოფილება, როდესაც თითოეული სახელმწიფოს ფინანსური სისტემა ცდილობს მაქსიმალური მოგების მიღებას არა მხოლოდ საკუთარი, არამედ, მეტწილად უცხო ქვეყნებიდან მოზიდული ფინანსური რესურსებით. მსოფლიოში დაგროვდა დიდძალი თავისუფალი ფული, რომელიც ადვილად გადაადგილდება სახელმწიფოებს შორის და მიმართულია მხოლოდ მოგების მიღებისაკენ, რაც აძვირებს ფულის ღირებულებას და იწვევს საქონელსა და მომსახურებაზე ფასების ზრდას. რბილ ფულადსაკრედიტო პოლიტიკაზე ჯერჯერობით მკაფიო რეაგირება მოახდინა სურსათზე და ენერგომატარებლებზე ფასებმა. მოსალოდნელია, რომ მომავალში სხვა საქონელი და მომსახურებაც ამ პროცესს ასევე მკაფიოდ გამოეხმაურება. ინფლაციის შესაჩერებლად, ჩვენი აზრით, საჭიროა მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება არა ცალკეულ ქვეყანათა ჯგუფებში, არამედ მთელს მსოფლიოში, რადგან ინფლაციამ უკვე აშკარად გამოკვეთილი გლობალური ხასიათი მიიღო.

ინფლაციის გლობალიზაციის გამაღრმავებელ ფაქტორებს შორის ერთერთი მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ჩინეთში მიმდინარე ეკონომიკურ პროცესებს. მსოფლიო ფასების ზრდა საქონელზე და მომსახურებაზე (განსაკუთრებით, რესურსებზე) და მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრება მსოფლიოს უმეტეს განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში მნიშვნელოვანწილად აიხსნება ჩინეთის ეკონომიკური პოლიტიკით. ბოლო წლებამდე ჩინეთის ეკონომიკა ითვლებოდა ინფლაციის შემზღუდავ ფაქტორად მრავალ ქვეყანაში და მათ შორის აშში. ჩინეთის იმპორტი ჩაენაცვლა ადგილობრივ სამომხმარებლო პროდუქციას და ამიტომ დარჩა იგი იაფი. რაც შეეხება იმპორტჩაუნაცვლებად საქმიანობას (სასტუმროები, ადვოკატურა, ტრანსპორტი, უძრავი ქონება და სხვა) ფასები მკვეთრად გაიზარდა. ჩინეთი და აზიის სხვა ქვეყნები (ბანგლადეში, ინდოეთი, ინდონეზია) სამუშაო ძალის სიიაფის გამო გახდა ინფლაციის ექსპორტიორი. მაგრამ ამ ბოლო წლებში აზიის ქვეყნებში და განსაკუთრებით ჩინეთში რესურსებზე მოთხოვნილების ზრდამ, რომელმაც მკვეთრად გაზარდა მსოფლიო ფასები, უკვე გადაფარა ადრინდელი ანტიიფლაციური გავლენის ხარისხი. ამით, გლობალიზაციამ, რომელიც უკანასკნელი 15 წლის მანძილზე საქონელსა და რესურსებზე მსოფლიო ფასების შემცირების წყაროს წარმოადგენდა, უკანასკნელ პერიოდში საპირისპირო ნიშნით იცვალა სახე. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, გლობალიზაცია დღეისათვის ფასების ზრდის მიზეზი ხდება. ექსპერტებს მიაჩნიათ, რომ ჩინეთის მიერ ნავთობისა და სურსათის მოხმარების ზრდამ გამოიწვია მათზე ფასების ზრდა. ამ მოსაზრებას აფიქსირებს აგრეთვე მსოფლიო ბანკი და საერთაშორისო ენერგეტიკული სააგენტო.

ჩინეთის როლი ინფლაციის გლობალიზაციაში შიეძლება დანახული იქნას სხვა კუთხითაც. კერძოდ, ჩინეთის ვალუტის (იუანი) მსყიდველობითუნარიანობის პარიტეტი აშშ დოლართან მიმართებაში 45 - ჯერ შემცირებულია, რაც ექსპორტს უფრო აიაფებს. აშშ ფედერალური სარეზერვო სისტემა უკანასკნელ წლებში კოლოსალური რაოდენობის ამერიკულ ვალუტას უშვებს მიმოქცევაში, რასაც იმაზე მეტი ინფლაცია უნდა მოჰყოლოდა, რაც დღეისათვის ფიქსირდება, მაგრამ ახლადემისირებული ფული თავშესაფარს პოულობს იმპორტჩაუნაცვლებად სექტორში და შესაბამისად, ფასების ზრდის კომპენსირება ხდება უცხოეთიდან შემოტანილი იაფფასიანი პროდუქციით. აშშ-დან ინფლაციური პროცესების ექსპორტი ხდება მთელ მსოფლიო ეკონომიკაზე, სადაც კი მოძრაობს აშშ დოლარი. ეს პროცესი განსაკუთრებით თვალსაჩინოა პოსტსაბჭოურ და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში, მათ შორის რუსეთშიც. ამასთან დაკავშირებით საყოველთად ცნობილია რუსეთის პრეზიდენტის მწვავე განცხადება, სადაც იგი ინფლაციური პროცესების პროვოცირებაზე აშშ-ს აკისრებს პასუხისმგებლობას.

ინფლაციის გლობალიზაციის ნეგატიური შედეგების ერთ-ერთ განპირობებელ ფაქტორად შეიძლება მივიჩნიოთ ფინანსური სპეკულაციის მასშტაბების ზრდა. მისი როლი განსაკუთრებით მკაფიოდ იკვეთება ნავთობზე ფასების ფორმირებაში. მართალია, ამ მოსაზრებას მხარს არ უჭერენ ნავთობის მწარმოებლები და ბირჟები, მაგრამ ის ფაქტი, რომ G-8 ფინანსთა მინისტრების ბოლო შეკრებაზე (2008 წლის ივნისი) საერთაშორისო სავალუტო ფონდს დაევალა შეისწავლოს სპეკულაციის როლი ნავთობზე ფასწარმოქმნაში, აშკარად მეტყველებს ამ პრობლემის რეალობასა და აქტუალურობაზე.

განვითარებული ქვეყნების ფინანსურ სისტემაში საქონლის ღირებულებაში ჩადებულია გარკვეული ფინანსური რენტა. ეს ნიშნავს, რომ საკრედიტო ფინანსური ურთიერთობა დომინირებს წარმოებაზე, რასაც ადასტურებს ის, რომ ექსპერტული შეფასებით 80%25 მთელი ფულადი ტრანსაქციისა მსოფლიო ფინანსურ სისტემაში არის „ვირტუალური“ და დაკავშირებულია სავალუტო ბირჟებზე თამაშთან და სხვა ტიპის სპეკულაციებთან. ტრანსაქციის მხოლოდ 20%25 არის დაკავშირებული საქონელთან, მომსახურებასთან და რეალურ ინვესტიციურ კაპიტალთან. ყოველდღიური სპეკულაციური სავალუტო ოპერაციების მოცულობა გლობალურ ეკონომიკაში შეადგენს ნახევარ ტრილიონზე მეტს.

ინფლაციური პროცესების გამწვავების ერთ-ერთ ფაქტორად შეიძლება მივიჩნიოთ აშშ-ს დოლარის „მოზღვავება“ მსოფლიო ფინანსურ სისტემაში. დოლარის მიერ მსოფლიო ფულის ფუნქციის შესრულებამ, უმეტეს სახელმწიფოებს უბიძგა ეროვნული ვალუტის კურსი „მიებათ“ დოლართან, რამაც ამ ქვეყნებში გამოიწვია დოლარიზაციის კოეფიციენტის სწრაფი ზრდა. აშშ-მ, რომელიც არ მალავს მსოფლიო პოლიტიკურ ჰეგემონობას, თავისი გავლენის გაფართოების მიზნით, უზარმაზარი სახსრები დახარჯა განვითარებად და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში, აგრეთვე ომების საწარმოებლად. შედეგად ყოველივე ამისა, აშშ-ს საგარეო ვალმა დღეისათვის სამ ათეულ ტრილიონს გადააჭარბა. ამავე დროს, აშშ, რომელიც აწარმოებს მსოფლიო მშპ-ს 20%25-ს, მოიხმარს მსოფლიო მოხმარების 40%25-ს და ამას იგი აღწევს დოლარის ემისიის საშუალებით. ყოველივე ამის შედეგად აშშ დოლარმა თანდათანობით დაკარგა მსყიდველობითი უნარი და მისი გაუფასურების პროცესი გრძელდება, რაც რა თქმა უნდა, ინფლაციის პროცესს ამწვავებს მთელს მსოფლიოში.

ინფლაციის გლობალიზაციის ერთ-ერთი ფაქტორი დღევანდელ ეტაპზე არის ადამიანური რესურსის, ანუ, შრომის გაძვირება. მსოფლიო შრომის ანაზღაურება ძალიან მოკლე დროში გაიზარდა 20-30-დან 500-1000 დოლარამდე, დაახლოებით 40-ჯერ. გლობალიზაციის პროცესმა, რომელშიც ჩართულ იქნა დიდ რესურსების მქონე განვითარებადი ქვეყნები, დღის წესრიგში დააყენა საქონლის ღირებულების გამოთანაბრების საკითხი განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში. ამასთან, დასავლეთის ინტერესებში არ შედიოდა შრომის ანაზღაურების გამოთანაბრება „მესამე სამყაროს“ ქვეყნებისათვის, რათა არ გაძვირებულიყო მათი იაფი რესურსები. მაგრამ საქონლის ღირებულების გლობალიზაციამ და მისი ექსპორტის ზრდამ განვითარებად ქვეყნებში, ავტომატურად დააყენა ხელფასების ზრდის აუცილებლობა და, შესაბამისად, გაძვირდა ამ ქვეყნებიდან ექსპორტირებადი ადრე იაფი რესურსები.

ინფლაციური გლობალიზაციის, მისი ექსპორტისა და იმპორტის მასშტაბების გაფართოების პირობებში, ნებისმიერი ქვეყანა, რომელიც მარტო იწყებს ბრძოლას ინფლაციის წინააღმდეგ, მხოლოდ გააღრმავებს დაძაბულობას და სასურველ შედეგს ვერ მიაღწევს. რამდენადაც ინფლაციური პროცესები იღებენ გლობალურ ხასიათს, მის წინააღმდეგ ბრძოლა უნდა წარიმართოს სახელმწიფოთა გაერთიანებული ძალებით, თანაც იმ პრინციპით, რომ თითოეულმა მათგანმა უარი თქვას „ინფლაციური ეფექტის“ მიღებაზე და წინა პლანზე დააყენოს მსოფლიო საზოგადოების ინტერესები. რამდენადაც ამჟამინდელი ინფლაციური პროცესები სრულიად განსხვავებულია ადრე მომხდარი მსგავსი პროცესებისაგან (1987 წ; -1998 წ.), მისი რეგულირების ტრადიციული ფორმები და მეთოდები სასურველ შედეგს არ მოგვცემს. დღევანდელი ინფლაციურ გამოწვევასთან საბრძოლველი მზა ინსტრუმენტები არც ერთი სახელმწიფოს და არც საერთაშორისო სავალუტო ფონდს, არც ევროპის ცენტრალურ ბანკს და არც აშშ-ს ფედერალურ სარეზერვო სისტემას არ გააჩნია. ეს იქიდანაც ჩანს, რომ დღემდე მათ მიერ განხორციელებული მონეტარული ღონისძიებები სასურველ შედეგს არ იძლევიან. თუ არ იქნა შემუშავებული ერთიანი მსოფლიო სტრატეგია ინფლაციური ბუმის დასარეგულირებლად, შეიძლება კრიზისი კიდევ უფრო გაღრმავდეს და დაიწყოს მსოფლიო ეკონომიკაში ძალთა გადანაწილების პროცესი, რომლის შედეგადაც მოსალოდნელია ახალი ეკონომიკური მოდელის აღმოცენება განვითარებული და განვითარებადი ქვეყნებისათვის.

გლობალური ინფლაციის რეგულირება რთული და ხანგრძლივი პროცესია. იმ შემთხვევაში, თუ მსოფლიოს განვითარებული სახელმწიფოები ამ პრობლემას პრიორიტეტულს არ გახდიან, მათ საშინაო პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ პრობლემებთან მიმართებაში, არაა გამორიცხული მსოფლიო ინფლაციამ საყოველთაო, ქრონიკული ხასიათი მიიღოს.

РЕЗЮМЕ
ГЛОБАЛИЗАЦИЯ ИНФЛЯЦИИ - НОВАЯ БОЛЕЗНЬ МИРОВОЙ ЭКОНОМИКИ

Месхия Яков
Доктор экономических наук, профессор

Мировая финансовая система стоит на грани всеобщего кризиса. Хотя еще рано говорить о мировой экономической депрессии, но страны, на которые приходится больше половины мирового ВВП, переживают состояние спада. Финансовые трудности начались с ипотечного кризиса в США и пока затронули в основном банковский сектор и жилищное строительсво, но глобальный инфляционный вызов ожи­дается и в других секторах экономики многих стран.

Исследование показало, что инфляция поразила даже экономически развитые страны, долгие годы не знавшие этой беды. Она ежемесячно растет в зоне евро и уже в два раза превышает целевой ориентир Европейского Центрального Банка. В США индекс потребительских цен вырос до 5%25. В ряде развивающихся стран, включая Россию, Украину, Турцию, Азербайджан, Китай, Индию и др. инфляционное давление еще более значительное. В СНГ наибольший уровень инфляции был зафиксировань в Таджикистане, а наименьший - в Армении. Исследование показало, что резкий рост инфляции наблюдается почти во всех странах мира. В более чем 80%25 странах, где устанавливается определенный целевой ориентир инфляции, темпы роста цен превышают этот показатель.

Исследуя проблемы глобализации инфляции в работе сделаны следующие выводы: главной движущей силой инфляционной глобализации, вместе с высоким спросом на энергоносители и продукты питания, является также либеральная монетарная политика центральных банков развитых и развивающихся стран, особенно проводимая в США; удорожание человеческого ресурса, рост заработной платы и выравнивание стоимости товаров и услуг в развитых и развивающихся странах; высокие темпы роста развития экономики Китая, удорожания рабочей силы и, следовательно, снижение экспорта дефляции в других странах, особенно в США; рост темпов и масштабов финансовой спекуляции и недобросовестные игры на финансовых биржах; нестабильность доллара США; привязка курса национальных валют к доллару США и т.д.

На наш взгляд, решение проблем инфляции на глобальном уровне можно лишь путем совместного усилия центральных банков ведущих стран мира. Необходимо установить рамки инфляции, за пределы которых она не должна выходить. Для регулирования инфляционных процессов центральным банкам следует согласлванно поднять ставку рефинансирования. Любая страна, действуя автономно, только усугубит финансовую напряженность и не достигнет позитивных результатов.

ელგუჯა მექვაბიშვილი

თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
სრული პროფესორი

საქართველოს ეკონომიკაში შექმნილი საერთო სიტუაცია შეიძლება შეფასდეს როგორც არამდგრადი, რთული და ძნელად პროგნოზირებადი. დღეისათვის ყველაზე მწვავე პრობლემა ინფლაციის მაღალი დონე და მისი განუწყვეტელი ზრდაა.

ასე მაგალითად: მიმდინარე წლის აპრილში ოფიციალურად დაფიქსირდა 2006 წლის ივლისის შემდეგ ყველაზე მაღალი ინფლაციის - 12.2%25-იანი მაჩვენებელი, მაისის თვეში კი ინფლაციის დონე 11.2%25-ს შეადგენდა. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ სტატისტიკის დეპარტამენტი არ წარმოადგენს დამოუკიდებელ ორგანოს - იგი შედის ეკონომიკის სამინისტროს სტრუქტურაში და ვიწრო უწყებრივი ინტერესებიდან გამომდინარე, შელამაზებულად ასახავს რეალობას. ამდენად, შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ ინფლაციის რეალური მაჩვენებელი ოფიციალურზე გაცილებით უფრო მაღალია. სერიოზულ სიძნელეებს განიცდის ფულად-საკრედიტო და საბანკო ინსტიტუტებიც. უკანასკნელ პერიოდში საქართველოს კომერციულმა ბანკებმა გააძვირეს კრედიტები, ზოგიერთმა მათგანმა კი საერთოდ შეწყვიტა სესხების გაცემა. სესხების გაცემა ასევე შეწყვიტეს მიკროსაფინანსო ორგანიზაციებმაც. საბანკო სფეროში არსებული სირთულეების პირდაპირი გამოძახილია ბანკების აქციების ფასების შემცირება, რაც მათი საქმიანობის ეფექტიანობის დაქვეითებაზე მიგვანიშნებს. კერძოდ, „სახალხო ბანკის“ აქციის ფასი 12 თეთრიდან 8 თეთრამდე შემცირდა, „საქართველოს ბანკის“ აქციები კი ლონდონის ბირჟაზე 7.5%25-ით გაუფასურდა. კრედიტების გაძვირების კონტექსტში ერთადერთ გამონაკლისს წარმოადგენდა ახლადგახსნილი ბანკი „HSBC - საქართველო“ (ჰონგკონგ შანხაის კომერციული ბანკი), რომელსაც სათაო ოფისიდან პრაქტიკულად შეუზღუდავი რესურსების მიღება შეუძლია და სესხებს გასცემს მაქსიმუმ წლიური 17%25-იანი განაკვეთით, მინიმალური განაკვეთი კი 9%25 იქნება. თუმცა ამ ბანკს საქართველოს კომერციული ბანკების სტრატეგიაზე რაიმე ზეგავლენა ჯერ არ მოუხდენია. მკითხველს მოკრძალებით მინდა შევახსენო, რომ ამგვარი სცენარით მოვლენების განვითარების შესაძლებლობაზე ჯერ კიდევ მიმდინარე წლის აპრილის თვეში მივანიშნე. იმ დროს, როცა საბანკო სფეროს წარმომადგენლები თითქმის ერთხმად ამტკიცებდნენ, რომ გლობალურ ფინანსურ ბაზარზე შექმნილი სიტუაცია ვერ მოახდენდა ზეგავლენას საქართველოს საბანკო სისტემაზე და არ იყო მოსალოდნელი საბანკო პროდუქტებზე საპროცენტო განაკვეთის მატება, მე მაშინ საპირისპიროს ვამტკიცებდი, კერძოდ ვწერდი: „უკანასკნელ ხანებში განუხრელად მაღლდება ჩვენი ქვეყნის ინტეგრირებულობის დონე მსოფლიო ფინანსურ ბაზრებთან და, შესაბამისად, ნებისმიერი კრიზისული მოვლენა, რომელიც ამ ბაზარზე შეიძლება განვითარდეს, მეტნაკლები ზომით საქართველოს ფინანსურ სექტორსაც შეეხება“. იმ ფაქტზე კი, რომ წამყვანმა ბანკებმა - „საქართველოს ბანკმა“ და „თიბისი ბანკმა“ მაშინ იპოთეკურ და სამომხმარებლო სესხებზე საპროცენტო განაკვეთი 14-დან 13%25-მდე დაწიეს, ასეთ კომენტარს ვაკეთებდი: „ვფიქრობთ, რომ ეს პროცესი არატიპიურია და მომავალში საპროცენტო განაკვეთის ზრდას უნდა ველოდოთ“. მოსალოდნელია „დაკრედიტების პირობების გამკაცრება და სესხების გაძვირება“. საკუთარი მოსაზრებების ციტირება იმიტომ დამჭირდა, რომ საბანკო სფეროში შექმნილი ამჟამინდელი სირთულეების მიუხედავად ზოგიერთ ექსპერტში დღესაც, ჩემი აზრით, უსაფუძვლო ოპტიმისტურ განწყობას ვხედავთ. კერძოდ, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკის (EBRD) ერთერთი მაღალჩინოსანი მ. დეივი აცხადებს, რომ „მსოფლიო ბაზარზე არსებული საფინანსო კრიზისი საქართველოს ეკონომიკაზე ნაკლებად აისახება, რადგანაც საქართველო საერთაშორისო რესურსებზე დიდად დამოკიდებული არ არის“. მე ამ მოსაზრებას პრინციპულად ვერ გავიზიარებ. მიგვაჩნია, რომ ეს არის ჩვენს ეკონომიკაში მიმდინარე რთულ და წინააღმდეგობრივ პროცესებზე ზედმეტად ზედაპირული წარმოდგენის შედეგი. სიტუაცია კი მოითხოვს სერიოზულ და სიღრმისეულ თეორიულ ანალიზს, რომლის საფუძველზეც უნდა ჩამოყალიბდეს პრევენციული ხასიათის მქონე პრაქტიკული რეკომენდაციები და წინადადებები, რათა მინიმუმამდე დავიდეს მოსალოდნელი საფინანსო ეკონომიკური კრიზისის სიმწვავე.