ნანა კუცია
(საქართველო)

სიზმრისფერია თამაზ ბაძაღუას ლექსებისა და თარგმანების პატარა წიგნი „სიზმარში მაინც ვხვდებით ერთმანეთს“ (ბაძაღუა, 2009).

ბინდის ქვეყნიდან მონაქროლი, ნაღვლიანი ხმა გარდაცვლილი პოეტისა ბინდისფერ წიგნს უნდა დაემარხა.

კარლო ფაჩულიას მიერ გარეკანისთვის უზუსტესად შერჩეულ ფერს, ალბათ, ინდიგო ჰქვია, ან - ბინდისფერი, ან - „ფერი დაბინდულ ქლიავის“, მაგრამ მხატვარი ფერს არ იკმარებს - ბინდისფერს შავი ტოტების სილუეტიც დაეფინება, მწუხარ გზაზე ქარისაგან ტირილით დამტვრეული რტოების - იქნებ, ზეთისხილის პაწია რტოსი, წარღვნის დასასრულის მომასწავებლის, იქნებ - ანასეული თოხიტარასი, იქნებ - გალას ატმის რტოსი, დაღალული რტოსი...

ბინდისფრისა და შავის იდილიური ჯუფთი ბინდისფერი სოფლის სიმრუმეში ზესთასოფლის ღვთიურ ნათელს მოისაკლისებს, მოინატრებს. მხატვარი ზეციური შუქის ოქროსფერს დააფენს მრუმე ზედაპირს - სიტყვის ოქროვან მხურვალებას დააღვრის - ოქროსფერი ასოებით წაეწერება წიგნს ავტორის სახელი და სათაური.

თამუზ-დუმუზის საკრალურ სახედ ამოანათებს ჰადესის სამკვიდროდან პოეტის სახელი - თამაზ ბაძაღუა; ქართველთა უძველესი სამშობლოს - იდუმალი ქალდეის მზის მხურვალებას ამოიყოლებს...

სათაური კი - ელეგიასავით მშვენიერი „სიზმარში მაინც ვხვდებით ერთმანეთს“ უცნაურად წამოგვაგონებს პეტრარკას ღვთაებრივ სტრიქონს: „ჩვენ კვლავ შევხვდებით სხვა მზესა და სხვა ვარსკვლავებში“...

ათასწლეულებია, ეგზისტენციურ ვარამს იდუმალი სინათლით ალბობს მაცხოვრის მშვიდი, ყუჩი ფრაზა: „მამაჩემის სახლში ბევრი სავანეა...“

მაცხოვრისეული „ბევრი სავანე“, ალბათ, ის „სხვა მზე და სხვა ვარსკვლავებია“, პოეტს რომ სულშესაფრად ეიმედებოდა...

რუსთველის, დანტეს, პეტრარკას მზიური გონი, ალბათ, ვერასოდეს წარმოიდგენდა, თუ ოდესმე დადგებოდა ჟამი, „სხვა საუკუნის გვიან მგზავრს“ სასოწარკვეთით რომ დააცდენინებდა: „არასდროს ჩვენთან აქ არ ყოფილა ნაზარეველი...“

ნაზარეველის მონატრებაა თამაზ ბაძაღუას ბინდისფერი წიგნის ვარამიც. ეგზისტენციის ბინდში ისე ყუჩად, ისე ნამდვილად მოინატრებს ნაზარეველის მშვიდ სინათლეს პოეტი:

„ჩვენ მივდივართ ვიწრო აღმართით.
რაღაც დიადზე ფიქრს გვაჩვევს ნისლი...
რაღაც სიღრმეში გვახედებს ნისლი.
ვინ გამოგვიყვანს ეგვიპტიდან,
ვინ გვაშიმშილებს ორმოც დღე-ღამეს?“ (ბაძაღუა, 2009:25).

„დაღმართი ბევრია, აღმართი - ცოტა“ (გ. დოჩანაშვილი).

სევდის სადაფით დაფერილი ლექსები ისეთი სიმშვიდით ირეკლავენ კაცის და ქვეყნის უთქმელ ვარამს, „როგორც მშვიდი ზღვა - ვარსკვლავეთს...“ (მ. კოსტავა).

ეს სიმშვიდე, ეგზისტენციური დარდი, „ყოველ მაღლამხედს რომ უწერია ამქვეყნად“, ჩუმი სასოწარკვეთა, „თუ გინდა, ჯვარს ეცვი, საშველი არ არის, არ არის“ მზრინავი აკორდები, თუ გაცილებით ძველი - „ამაოება ამაოებათა“, თუ „გილგამეშიანის“ შემაძრწუნებლად მზიური პრელუდია - „რომელმან სიღრმე იხილა“ის მაღალი, ნაღვლიანი დალაია, ადამიანის გაადამიანების, კათარზისის, ინიციაციის, ეპიფანიის მაღალფარდოვანი სახელებით რომ ინათლება, „მდაბიურის ენით“ კი ესაა სიკვდილის მზრინავი შიში, რწმენის სინათლედ რომ უნდა ტრანსფორმირდეს.

„შიში შეიქმს სიყვარულს“ და სიკვდილის რაობაზე მოფიქრალი, ქმნილებათაგან აღმატებული მსგავსება და ხატება ღვთისა სიცოცხლის ღვთაებრივ, გულისმომწყვლელ სინატიფეს იგზნებს, სოფლის ჟამიერებით დაბნეული და ჟამიერების მშვენიერების უჟამო სიტყვად გარდამქმნელი.

„საუკუნე მეფისტოფელის“ მიწურულის პოეტს სწორედ ასეთი ხმა უნდა ჰქონოდა- ქარის ხმა წკვარამში, ღვთაებრივი ძალმოსილებისა და შიშის (ეგზისტენციური სასოწარკვეთის) დამმარხველი - ერთდროულად;

ასეთი სახე - ნაღვლიანი, სადღაც მიღმა მიმართული მზერით.

მაღალი და მაღლამხედი პოეტის მზერას ვაჟასეული ოქსიმორონის გზნება - „უნახავის დანახვაც“ შეუძლია [დავიდასტურებთ ულამაზეს ლექსს, „მარტვილის მონასტერთან“, ჰაგიოგრაფიის ყუჩი ნათელი რომ ჩაჰღვრია]:

„მე აქ ყოველთვის მახსენდება წმინდა მამები,
მათი ხელები - ვით სანთლის შუქი, სულის შებერვით რომ ირხევიან.
მათი ლოცვები - არაფერსა და არაფერს შორის
გაჩენილი მყარი სითეთრე.
მათი სიტყვები - სივრცის გარეთ,
ალუბლების, ხიფათის და სიკვდილის გარეთ.
სჯეროდათ მამებს, რომ განუწყვეტლივ
საკუთარი თავის ირგვლივ ტრიალი
იმ სპირალის ხვეულია,
რომლის ბოლო ღვთის უძლეველ შუქში შეგიყვანს.
ბიბლიური ფრინველებივით დაფარფატებდნენ მდუმარ ეზოში,
თეთრი კირივით შეფრქვეულნი მონასტრის კედლებს.
მე მახსენდება მათი თვალები - ამაოების უფსკრულები,
რომლის კიდეზე ნევროზით მთრთოლავ ჩემს გულს ვდებდი
და ვმშვიდდებოდი.
მე მახსენდება მათი წმინდა ლიტურგიები,
მათი ჰიმნივით მაღალი შუბლი -
მზის სიფრიფანა შუქზე, ცაცხვის ტკბილ სიგრილეში...
მე აქ ყოველთვის მახსენდება წმინდა მამები,
თუმცა ისინი არასოდეს აქ არ მინახავს...“ (ბაძაღუა, 2009:26).

„არასდროს ჩვენთან აქ არ ყოფილა ნაზარეველი“ - კვლავ ტრაგიკულ აკორდად გახმიანდება გონებაში გალაკტიონისეული.

მაგრამ ნაზარეველი ყოველთვის იყო აქ და ყოველგან...

სხვაგან, სხვა ლექსში, გაკრთება მაცხოვრის ნაღვლიანი ნათელი: „მე ის მამშვიდებს, ვისაც ვერასდროს ვერ დავინახავ“ (ბაძაღუა, 2009:27).

როგორც ყოველ ლექსში, აქაც დრამაა, უნაპირო ტკივილის დამმარხველი.

მაგრამ ოდესმე, მარადისობის დიდ სინათლეში „პირსა პირისპირ“ (I კორ. 13, 12) გაბრწყინდება მაცხოვრის მშვიდი, სანთლისფერი სახე...

რწმენის სინათლე ეგზისტენციურ ვარამს გააცუდებს.

ლექსთა ტონალობაში, მიუსაფრობის ნაღვლიან მელოდიაში თითქოს სხივად კრთის მოციქულის მზიური სტრიქონი: „დევნილ-ღათუ ვართ, არამედ არა დატევებულ ვართ...“

თამაზ ბაძაღუას პოეზია ის უცნაური სამყაროა, სტრიქონებად დასამსხვრევად რომ დაგენანება, თავად ლექსი უნდა ამოიწერო, უკეთ, ჩურჩულით, ლოცვასავით წაიკითხო, იდუმალი ჰარმონია რომ არ დაირღვეს უნებლიეთ - როგორც მზისგან ვერ მოწყვეტ სხივს, ზღვის იდუმალი წიაღისაგან ვერ განაცალკევებ ტალღას.

თუ შეიძლება, სასოწარკვეთა ქმნიდეს ჰარმონიის ღვთაებრივ მელოდიას, ეს უთუოდ ითქმის თამაზ ბაძაღუას ლექსებზე.

„ბებერო ცაცხვო, გაზაფხულზე მეც ვყვავილობ შენს ხმელ ტოტებთან,
მეც ქარებში ვდგავარ ღიმილით
და თავსხმა წვიმა აუხდენელ სიზმრებს მისველებს.
მეც მაკითხავენ გაზაფხულზე შენი ფუტკრები,
რომ გადახსნილი ყვავილებიდან კრიალა შხამი ამოსწოვონ
და ნელ-ნელა თაფლად აქციონ...“ (ბაძაღუა, 2009:19).

პოეზიის არსი უზუსტესად განიმარტება - კრიალა შხამი, ქცეული თაფლად... ამ იდუმალ ლექსებში „შხამიც კრიალაა...“

ჟანრს ვერც განმარტავ - რა არის ეს იდუმალი მეტატექსტები - ელეგია? დალაი? წინასწარმეტყველება? მეტაფიზიკური ლირიკა?

ყველაფერი ერთად...

თარგმნილ სტრიქონში დაკონკრეტებულია პოეზიის მაღალი მიზანი - „წარმოიდგინე: ელეგია ჰიმნად აქციო“ (ეუჯენიო მონტალეს სტრიქონი უზუსტესად აირეკლავსმთარგმნელის საკრალურ სათქმელს) (გვ. 131) [აქ „ჰიმნის“ არქეტიპული მნიშვნელობაა დამარხული - „საგალობელი“].

ეგზისტენციური დრამის იდუმალ მიზეზზე ჩუმად მოჰყვება პოეტი (თავისსავ ორანს თუ გაენდობა):

„არ გიცხოვრია ცისაფერის საუკუნეში,
იამბიკოსა და მაღალი შაირის სამლოცველოში,
არ გიკრეფია ღვთის გულიდან წმინდა ყვავილი,
არ ჩაგიყვინთავს ქრისტიანი ბავშვის სიზმარში...
შენ ფრთა ხარ, ჩუმი და მოტეხილი“ (ბაძაღუა, 2009:23)...

აქ დრამაა, მდუმარე, ყოველგვარი პათეტიკისა და ღვლარჭნილებისაგან განძარცული.

სხვა ლექსში ნესტან-დარეჯანს გაენდობა დარდით, ვარამით, „მე ვერ შევედი შენს წმინდა დროშიო“ (ბაძაღუა, 2009:70).

„მე ფრინველი ვარ, საკუთარ ფრთას ჩამორჩენილი“ - ესეც სხვა ლექსის სტრიქონია, ოღონდ ტკივილი აქაც იგივეა, მეტაფიზიკური:

„ვინ, ვინ მაგემა მომავალი შიშის სურნელი,
ანდა რატომ ვარ მონაწილე ამ მოძრაობის -
სიკვდილის, მთვარის, შემოდგომის, ზღვის და ბურუსის?!“ (ბაძაღუა, 2009:31).

სულ სხვა პოეტი, სულ სხვა ჟამის და სივრცის მესიტყვე, რაბინდრანათ თაგორი, ნირვანული სიმშვიდით დაწერდა:

„რამ გადამშალა ამ ვეება საიდუმლოში,
როგორც შუაღამ ტყებურვილში გაშლილი კვირტი?!..
და, რადგან მიყვარს ეს სიცოცხლე, ვიცი, სიკვდილიც მეყვარება -
პატარა ტირის, როდესაც დედა მოაშორებს მარცხენა ძუძუს,
რომ იმავე წამს მარჯვენაში პოვოს სიმშვიდე“...

[ერთი დეტალიც, საცნაური და მნიშვნელოვანი: ქრისტიანი პოეტი იკითხავს, „ვ ი ნ მაგემაო“, ინდოელი - „რ ა მ გადამშალაო“].

ოთხმოციანი წლების „საქაჯავში“ (მიხეილ ჯავახიშვილის ტერმინია) არც წამიერი სულმოკლეობა გაგაკვირვებს, ლექსის სტრიქონად დაკრისტალებული: „წმინდა წიგნებში ფხიზლობს მესია, ჩვენს დასახსნელად ძალა არ ყოფნის“ (ბაძაღუა, 2009:59).

უძველესი დედანი ამ წამიერი საყვედურისა წიგნთა წიგნშია: „ელი, ელი, ლამა საბაქთანი?!“ - „ღმერთო ჩემო, ღმერთო ჩემო, რაისათვის დამიტევე მე?!“ (მათე 27, 46)...

„რა უსიზმრებო სიზმრებში ვხრჩოლავო“ (ბაძაღუა, 2009:69) - მზრინავია მეტაფორა, ეგზისტენციური დრამის ჩამონაწური...

იქნებ, ამადაც შეეხიზნა მზიურ იტალიას პოეტი-მთარგმნელი?! ბეატრიჩეს გაენდო, გაბრიელე დანუნციოს სიტყვები ქართულად დაიჭაშნიკა: „თქვენი თვალების ანარეკლს ვიფევ“ (ბაძაღუა, 2009:87)...

ეს ის მაღალი თარგმანია, როცა ვაჟასეული „ვიფევ“ (მუცალი იფევდა ბრძამს ნატყვიარში!) უზუსტესად ჩაეწვნის იტალიური ლექსის ქართულ ორანს.

ედგარ პოს მზრინავ ნოველაში „აშერთა ოჯახის დაქცევა“ იდუმალი სტრიქონია: „მოსახდენის მოლოდინი მზარავს“...

უნებლიეთ აგეკვიატება ეს მზრინავი ფრაზა თამაზ ბაძაღუას ლექსთა კითხვისას. პოეტის უნატიფესი სული ყოველგან, ყოველთვის გზნებს ეგზისტენციურ საფრთხეს:

„ღამემ დაივიწყა დილა,
ხესაც არ ახსოვს საკუთარი ფოთლები,
გულგრილ ქარიშხლებში ჩამოწყვეტილი,
სიმღერამ დაივიწყა ჩიტი, შუქმა - სანთელი“... (ბაძაღუა, 2009: 18).

გალაკტიონი ასე იტყოდა: „უცნაური დრო დადგა. აღარავის ახსოვს თავისი ბავშვობა“...

შემზარავი ფაქტის კონსტატირება ვედრებად ტრანსფორმირდება (ლექსში ჩნდება ადრესატი): „ვარსკვლავო, ჩემო წინასწარმეტყველო, შენ გაგატან სამყაროს ზემოთ ჩემს წმინდა სიტყვებს...“

ის ვარსკვლავი თუა, აღმოსავლელ მოგვებს რომ ბეთლემისაკენ უნათებდა მზიურ გზასავალს...

პოეტის სიტყვები მართლაც წმინდაა: „მე სიტყვებს კი არ ვამბობ, არამედ სისხლს“ (ბაძაღუა, 2009:60). „სისხლში სულია“ (ლევიტელთა 17, 11).

ივანე ამირხანაშვილის ბოლოსიტყვაობაში მოგონების ფრაგმენტია - „პერესტროიკის“ გარიჟრაჟზე ალმოდებული მაღაზია უნახავს ნასმურევ პოეტს, მასპინ- ძელს შინ არ შეჰყოლია: „არ გინდა, არ გინდა, ყველაფერი ამაოა, ყველაფერი იწვის და ინგრევა, საცაა, ყველაფერი თავზე დაგვემხობა, გამოდი გარეთ...“ (ბაძაღუა, 2009:152).

დიდ ხანძართა უბადრუკ პრელუდიას - პურის მაღაზიის ჩამოქცევას, პოეტის გარდა, არავინ შეუძრავს.

მოსახდენის მოლოდინი მხოლოდ პოეტს თუ შეზარავდა, კაცთაგან უკეთესს, ჩვეულებრივთ ერთი ცრემლით აღმატებულს...

მაღაზია პურისა იყო...

პოეტის ტრაგიკული დაღუპვიდან (პოეტის დაღუპვა ყოველთვის ტრაგიკულია!)სულ რაღაც ოთხიოდ წელიწადში აცხადდებოდა „მოსახდენი“ - ეგზისტენციური ტკივილი ყოფით კონტურებს მოისთავდა...

მხოლოდ არსობის როდი, სულის პური დაძვირდებოდა...

მეტაფიზიკა მეტაფორად ჩამოიღვენთებოდა, თითქოს სანთლის ცხელ ცრემლებად დაეწვეთებოდა ქაღალდს, რომელიც არ წითლდება, მაგრამ არც იწვის...

„ქვებსა და სიტყვებს შორის“ (თამაზ ბაძაღუას ერთ-ერთი წიგნის სათაურია, დიდებული სათაური“) სვლა თუა პოეზია, არყოფნის ბინდსა და ზესთასოფლის მაღალ ნათელს რომ აწონასწორებს.

ლამის ყოველი სტრიქონი მეტაფორაა ამ იდუმალ ლექსებში.

ოცდარვა წლის ახალგაზრდის „კეთილი მოხუცებულებაი გონებისაი“ საქართველოში არ განგაცვიფრებს:

„ყოველთა წარსავალსა გზასა მეცა წარვალო“, „დღესა მე დავუღამდებიო“,

„გონებაი ჩემი ქრისტეის თანა არს ზეცადო“ - ათასწლეულთა სიმრუმიდან ამოაშუქებდა ჰაგიოგრაფიის პერსონაჟთა „მშვენიერი სასოწარკვეთა“ (უნატიფეს ოქსიმორონს ლია სტურუას დავესესხეთ, ეგზისტენციის ვარამს თავადაც რომ მოელვარე სტრიქონებად ჩამოღვრის).

ოცდარვაწლისავე ბარათაშვილს „მშვენიერი სასოწარკვეთით“ ეთქვა, „ცუდათ ხომ მაინც არა ჩაივლისო...“

„განწირულის სულის-კვეთება“ უთნაფიშთისაკენ წარუძღვებოდა გილგამეშს, ფსალმუნს აგალობებდა დავით მეფეს, ამაოების დარდით დაღალავდა სოლომონს... ოქსიმორონულია თამაზ ბაძაღუას მშვიდი ტრაგიზმით განათებული მეტატექსტები... ტრაგიზმს აქ ყოფიერების უაზრობის შეგრძნება როდი, უფრო - ყოფიერების წარმავლობის მძაფრი განცდა ესაძირკვლება. სტრიქონად არა, ლექსად ამოვწერთ (და ერთი ლექსი დაიმარხავს მარადის სათქმელს):

„ილაპარაკე ჩუმად, ჩუმად ილაპარაკე
და გაზაფხულის უწყნარეს ფშვინვას მიუგდე ყური;
ილაპარაკე პურზე, მწიფე თავთავებზე, როცა ღამეში
ვარსკვლავივით იფურჩქნება წითელი ვარდი.
ილაპარაკე ბალახებზე, რომ მათ ნაღვლიან
ჩურჩულში შენი სუნთქვა დაირხეს,
როგორც საფლავზე, ქარიან ღამით - მთვარის სხივები.
ილაპარაკე, როგორ დაბერდა შენი სახლის წინ მაღალი ცაცხვი,
ილაპარაკე, როგორ აკლდება ტოტები ყოველ შემოდგომაზე.
ილაპარაკე ჩუმად, ჩუმად ილაპარაკე -
შენი ტუჩები გადირბენენ გაქრობისა და
დავიწყების მწარე მინდორზე“ (ბაძაღუა, 2009:17).

ფსალმუნის ყუჩ კამერულობას იმარხავს ლექსი, სახარების იგავების მშვიდ სიღრმეს - საწუთროულ ჰარმონიაში ჩუმად უნდა ილაპარაკო, უკეთესი - ილოცო, „გადაზნექილი სიზმრების წელი“ რომ უნებლიეთ არ შეარხიო...

ლექსის მხატვრული ქსოვილი ამოიყოლებს მოგონებას:

„ილაპარაკეთ, გევედრებით, ოღონდ ქართულად,
ოღონდ ქართულად ილაპარაკეთ...“

თამაზ ბაძაღუას ლექსის გობელენში ისე მშვიდად ჩაეწნა გალაკტიონის მზიური ვედრება... უსასრულოდ შეიძლება საუბარი ამ უნათლეს პოეზიაზე, ნათელ ნაღველად დაღვრილ მეტაფორებზე, თოვლის, ბალახის, ღამის, ფრთის... პარადიგმებზე, მეტაფიზიკურ ლექსებს პარაბოლის სიმაღლეს რომ სძენს. უნატიფეს პოეზიაზე „ჩუმად უნდა ილაპარაკო“, მაგრამ, ალბათ, უკეთესია, იმდუმარო - ეს ბინდისფერი, ნაღვლიანი წიგნი ჩუმად იკითხო, განმარტოებით, სანთლის „არნათლად-ნათელ“ შუქზე.

ბინდის ქვეყნიდან ჩამოგეღვრება მშვენიერი სასოწარკვეთის მაღალი შუქი..

P.S. ტრაგიკულ-მშვენიერი წიგნის წინასიტყვაობაში ანდრო ბუაჩიძე პოეტის იდუმალ სილუეტს მოხაზავს:

„სტუდენტობის წლებში ერთად წავედით სოფელში. უკვე გვიანი ღამე იყო. ნამგზავრები და დაღლილები მარტვილიდან მისი სოფლისკენ მიმავალ გზას დავადექით და მე მახსოვს, როგორ მიდიოდა თამაზი სოფლის გზაზე ჩამოწოლილ წყვდიადში, რაღაც ჩუმი მღელვარებით, აჩქარებული და აწრიალებული, მიდიოდა იქ, საიდანაც წამოვიდა“ (ბაძაღუა, 2009:13).

ამას პოეტი წერს პოეტზე და „სოფლის გზაზე ჩამოწოლილი წყვდიადი“ მეტაფიზიკურ ბინდად აღიქმება.

ეს, ალბათ, არ იყო სოფლისკენ მიმავალი გზა. უფრო - გზაწვრილი ზესთასოფლისა... მთავრდებოდა ბინდისფერი სოფლის სიზმარი.

თავად პოეტი იტყოდა უკეთ, უფალს ჰკადრებდა:

„მე გამოვდივარ იმ სიზმრიდან ტანჯვით და შმუშვნით
და თვალებს უცებ შენს უმშვიდეს წიაღში ვახელ...
არა, მე მზად ვარ... მწუხარების და ძრწოლის ბიძგით
მოვედი შენთან - შენი ხატი და შენი მსგავსი,
შენ მაიძულებ მორჩილებას... და ისიც ვიცი:
სასოწარკვეთის მოწამლული ეკლებით აღვსილს
რომ დამიფარავ შენი მყუდრო და თბილი გარსით...
გროვდება ცრემლი - იმედის და სასოწარკვეთის,
ასე, წვეთ-წვეთად, შენც ცრემლივით ჩემში გროვდები“ (ბაძაღუა, 2009:65)...
„უტყვი ჭურჭელი ბოლომდის ვივსები უფლით“ (ბაძაღუა, 2009:77)...

და მისტერიაც დასრულდება - აქ ამ სოფელში, რათა მარადის გაგრძელდეს ზესთასოფლის მშვიდ სინათლეში...

„იქ, მაღლა, მაღლა სინათლეში ლივლივებს ჩვენი წმინდა სიზმარი“ (ბაძაღუა, 2009:84)...

აქ კი, სოფელში - სიზმრისფერი წიგნის ნათელი.

ლიტერატურა:

1. ბაძაღუა თ., სიზმარში მაინც ვხვდებით ერთმანეთს, თბ., 2009.

Nana Kutsia
Poetry of Tamaz Badzaghua
Summary

Verses of a very interesting Georgian poet of the end of XXth century - Tamaz Badzaghua is too important to understand main problems of epoc. Tragic poet lived in tragic period and any reader feels that background. Reading verses by T. Badzaghua it`s absolutely clear that this is „poetry of looking for the Lord God“. The poet missed Him, His great quietness and comfort. It was too „strange“ poetry for that period. A lot of issues of verses were incredible. Tamaz Badzaghua was „the poet of future.“

Нана Куциа
Поэзия Тамаза Бадзагуа
Резюме

Стихи интересного грузинского поэта конца 20-го века - Тамаза Бадзагуа - важны для правильного восприятия эпохальных проблем.

Трагический период является фоном трагических стихов и каждый читатель чувствует это.Читая стихи Т. Бадзагуа ясно, что это - Поэзия искания Бога. Поэт мечтает о великом спокойствии, что дается лишь свыше. Для того времени это была „странная“, непонятная поэзия, многие стихи считались „неудобнымы“. Тамаз Бадзагуа был поэтом будущего.

ЛАЛА АХМЕДОВА
(Азербайджан)

(Молодой герой „молодёжной прозы“)

„Молодежная проза“ - термин, устоявшийся в литературове дении. Он объединял в себе и возрастной „ценз“ её авторов, и содержательную общность, и при страстие к определенному герою. Таким образом, не только герой был молод, молодым был и автор.

„Молодой герой“ - категория относительная. В данном случае так обозначается поколение молодых людей послевоенной формации, живших и работающих в совершенно иных обстоятельствах, нежели предшествующие поколения.

Говоря о „молодой прозе“ 50-60-х годов, критики начинают разговор со второй половины 1950-х годов, с так называемой "исповедальной" прозы, которая во время своего появления вызвала резкий отпор. Ведь проза В. Аксенова, А. Гладилина, и Ю. Казакова и др., появившаяся в послевоенное десятилетие, в котором преобладал пафос послевоенного строительства, возвращения к мирному созидательному труду, диссонировала с общи направлением советской литературы как в содержательном, так и формальном плане.

Повесть Трифонова „Студенты“ ознаменовала начало 50-ых годов. Она, хотя и была написана молодым, начинающим писателем, студентом Литературного института, вызвала сразу же широкий отклик в критике и вокруг неё разгорелись дискуссии. Повесть выдержала несколько изданий, её переиздания захватили даже 60-е годы. Сразупосле публикации повесть „Студенты“ была удостоена Государственной премии. Пафос произведения Ю. Трифонова оказался созвучным всей русской прозе 50-60- х годов. Конфликт, положенный в основу повести, носил идейно-нравственный характер. Противопоставлены здесь две морали: мораль, основанная на чувстве коллективизма, высоком осознании гражданского долга, с одной стороны, и индивидуалистическая, обы вательская мораль, с другой. „Ю. Трифонов значительно смелее, чем его предшественники, раскрывает перед читателем научную, трудовую жизнь студенчества Наука в его повести не фон и не декорация. Она - поле действия, более того - поле боя с идейным противником“. Автор ведёт своего читателя и на лекцию, которую читает профессор Козельский, и на заседание студенческого научного кружка, где вспыхивает спор о науке и о её предназначении, перерастающий в дискуссию по моральным проблемам.

Позднее Ю. Трифонов писал: „Меня, - писал позднее Ю. Трифонов, интересуют характеры. А каждый характер - уникальность, единственность, неповторимое сочетание черт и черточек“. Характеры людей были самой сильной стороной и повести „Студенты“. Ю. Трифонов уже в этой повести сумел показать студенческий коллектив не как безликую, уныло однообразную массу, а как целый ряд неповторимыхчеловеческих характеров. В этом смысле повесть Ю. Трифонова „Студенты“ ярко отразила одну из основных тенденций прозы 50-70-х годов - интерес к проблемам индивидуальной человеческой жизни, к человеческой судьбе во всей сложности и многообразии жизненных отношений.

В послевоенное время на студенческую скамью возвращались очень многие фронтовики. Время ставило их в новую психологическую ситуацию, где каждый должен был искать свою линию поведения. Встаёт эта проблема и перед Вадимом Беловым и Сергеем Палавиным. Но решают они эти нравственные проблемы по-разному. Противопоставляя Вадима Сергею и Козельскому, его идейность, принципиальность, нетерпимость к обывательщине, мещанству их индивидуалистическим взглядам на жизнь, на труд, на научное призвание, писатель не идеализирует своего героя, не показывает его носителем набора добродетелей, никогда и ни в чем не ошибающимся положительным героем. Образ Вадима Белова жизненен и художественно убедителен. С самого начала повести перед нами сложившийся, сформировавшийся характер, который по мере развертывания действия обнаруживает всю глубину своего духовного мира, свои нравственные ориентиры и ценности. Вадим часто повторяет слова М. Горького: „Самое высокое уважение к человеку и самые высокие требования к нему“. Это нравственная программа писателя и его героя.

Стремление Палавина к личной карьере расценивается и Вадимом, и читателями с подачи писателя как антиобщественное, а слова его о том, что в педагогическом институте „легко выдвинуться на общем сером фоне“ - как неприемлемый индивидуализм и эгоизм. И дальше на протяжении всей повести идёт развенчание этого героя. Медленно, постепенно подготавливает писатель перелом в отношениях друзей, сталкивая их по самым различным вопросам. В этих столкновениях всё больше обозначаются существенные отличия в их характерах.

Сразу же обнаруживается наличие в Сергее недостатков, ошибок, которые приземляют его образ. Более того, показав Сергея в начале повести талантливым человеком, что признавал и Вадим, считавший своего друга гораздо более одаренным (а это, на самом деле, было так), Ю. Трифонов подводит читателя к мысли о том, что онбездарен. Торопливое нанизывание отрицательных черт в характере Палавина явно рассчитано на то, чтоб окончательно развенчать этого героя, а вместе с ним и идею эгоизма, индивидуализма, носителем которой он является.

Писатель таким образом облегчает путь нравственных исканий своих героев. Это дань времени, которое требовало четкого разграничения нравственных и безнравственных, хороших и плохих, положительных и отрицательных героев. Дань времени отдаёт Ю. Трифонов и рисуя образ профессора Козельского. В трактовке этого героя много тенденциозности, красок, характерных "теории бесконфликтности". Эта тенденция имела свои философские и социологические корни, основывалась на идиллическом представлении о жизни социалистического общества, в котором не может быть никаких противоречий.

В образе Лены Медовской намечается один из типов, к которому Ю. Трифонов будет возвращаться в своих последующих произведениях. Поэтому нрав ственная характеристика, в плане которой развернут образ Лены, заслуживает особого внимания. В её характере много общего с Сергеем Палавиным - тот же эгоизм, тщеславие, стремление к личной исклю чительности. Но если у Сергея это проявляется в стремлении выделиться во что бы то ни стало, возвыситься над студенческой массой путем явного преувеличения своих научных способностей, в желании любой ценой сделать карьеру, то у Лены это находит несколько иные проявления. Внешне очень красивая, яркая, она привыкла обращать на себе внимание окружающих. Она обладает неплохим голосом и гордится своим "вокалом". Лена пренебрежительно относится к общественной работе, игнорирует субботники, подшефную работу на производстве, стремится окружить себя избранными личностями. Этот образ - несомненная удача писателя в плане психологического раскрытия характера.

Однако, создав очень завершённый образ, воплотившей в себе типические черты молодежи того времени, Ю.Трифонов в конце повести пытается „выпрямить“ ею образ, сгладить остроту конфликта, возникшего между ней и Беловым. Он показывает резкое изменение её характера, пытаясь внушить читателю, что Лена не так ограничена, равнодушна ко всему, кроме себя самой, как это казалось в начале повести. Конструкция моментального „исправления“, что была использована Ю. Трифоновым при обрисовке характеров Сергея Палавина и профессора Козельского используется и здесь. Объективное изображение образа идёт вразрез с субъективной позицией автора. Художественно это не мотивируется, а потому и не убеждает. Но это мотивировано позицией автора повести, живущего в определенной литературно- общественной атмосфере, требующей и обуславливающей такую позицию. В повести „Студенты“ Юрий Трифонов в образах своих героев пытается решить задачу осмысления трудностей и противоречий общественного развития, реальной сложности процесса формирования личности социалистического типа. „Каждый писатель сталкивается с нелегким вопросом: как же всё-таки, когда, на каком повороте жизни, в силу каких причин в том или ином персонаже возникают какие-то отрицательные качества? Мы знаем, что обстоятельства формируют характер. Так вот, каковы эти обстоятельства, которые способствуют появлению, предположим, честолюбивого эгоизма?“, - писал Д. Гранин.

„Молодёжная проза“ второй половины 50-х годов обращается к одному и тому же конфликту - самоопределению молодого человека, только что окончившего школу. Вомножестве произведений авторская позиция сводилась к такой схеме: надо, чтобы „незрелый“ герой окунулся в трудовую жизнь, работал на заводе, фабрике, а затем пришёл в вуз. Постепенно конфликт этот из современной литературы исчез. Проблема образования как признака интеллигентности, уступила место проблеме воспитания, причём во взаимодействии человека и общества.

Это получило своё наиболее яркое художественное решение в повести В. Тендрякова „Ночь после выпуска. Здесь также „молодой“ герой, только что закончивший школу и оказавшийся один на один с жизнью, „явно не подготовленный к решению многих задач, которые сразу же поставила перед ним жизнь“. Выпускники В. Тендрякова демонстрируют не только растерянность перед взрослой жизнью, но и нравственную неразвитость.Они спорят не о том, учиться ли им дальше, их занимают нравственные проблемы: о добре и зле, эгоизме и самоотдаче, любви и ненависти. Параллельно с учениками дискутируют и учителя. Эта характерная тенденция поиска нравственных основ существования чаще всего развивается в пространстве городской прозы, с её атрибутикой городского быта, внешним антуражем городской жизни. Примечательны и некоторые про изведения Н. Евдокимова, особенно повесть „Сказание о Нюрке - городской жительнице“. Интерес к героине как городской жительнице носит характер авторской установки, но назвав свою повесть „сказание“, автор как бы хочет подчеркнуть, что внешние обстоятельства жизни утрачивают своё определённое значение, будь то город или деревня. Родом из деревни, Нюрка живет в городе и в деревне чувствует себя чужой. Но не это главное. Главное - это её характер с явно подчеркнутой нравственной основой. Писатель словно хочет показать единую сферу бытия человека, независимо от того, город это или деревня, где непременно должны господствовать законы нравственности, гуманности, милосердия, сострадания. Героя Н. Евдокимова в этом и последующих произведениях характеризует душевное здоровье и сила сопротивления к внешним обстоятельствам, губящим его нравственную чистоту, невосприимчивость к поверхностным приметам цивилизован- ности, культура, данная не образованием, а связью с народом, народными пред- ставлениями о внутренней культуре. Н. Евдокимов создает новый тип молодого героя, очень своеобразный и колоритный. Эта тенденция более широко представлена была в городской прозе 60-70-х годов, где проникновение в интеллектуальную глубину народного сознания выражается в том, что герои становятся порой как бы рупорами народных идей, представлений о нравственности, высокой морали.

Городские юноши Аксенова, Гладилина энергично ищут себе применение в этой жизни, а причины неудач ищут в трудностях времени, в котором живут. Они испытывают растерянность перед лицом меняющейся действительности. Разочарованность - главная черта их характера.

Молодой современник в центре внимания романов „Остановиться, оглянуться“ Л. Жуховицкого, „Три минуты молчания“ Г. Владимова. Это уже не 17-18-летние юноши и девушки из „Студентов“, им около тридцати. Тем значительней нравственный поиск молодых писателей, которые показывают становление личности в социальном и психологическом плане. Интересен образ Тани Мухиной („Остановиться, оглянуться“). Она практикантка, бесцеремонная, уверенная в себе. Она знает, что должна делать карьеру, а человеческие качества, по её мнению, только мешают и задерживают её победный бег. В отличие от Ю. Трифонова, показывающего в финале героя „исправив- шимся“, Л. Жуховицкий оставляет свою героиню на полдороге, в момент трудного выбора пути. Ему важен сам процесс самоопределения, душевное состоя ние героя. И Сеня Шалай („Три минуты молчания“ Г. Владимова) и Георгий Неспанов („Остановиться, оглянуться“ Л. Жуховицкого), главные герои романов, живут в ощущении потребности оглянуться на прожитое, разобраться в себе и в окружающих, понять, кто они, какую жизнь прожили. Это желание обычно возникает в драматических обстоятельствах, в экстремальных условиях, когда нет места привычному эгоцентризму. В повести В. Аксенова „Коллеги“ выучившийся в институте герой чувствует растерянность при столкновении с реальной действительностью. Здесь наиболее сильно выразились общественные акценты. Следующая повесть „Звездный билет“ переносит читателя в иную среду, среду 17-18-летних юношей. Поэтому критика говорила, что „Звездный билет“ должен был предшествовать „Коллегам“, а не наоборот. Но здесь был свой смысл. Писатель показывая следующее поколение, подчеркнул динамичность, изменчивость нравственных стереотипов. Идущие за поколением 27-28-летних, юноши из „Звездного билета“ в своем недовольстве жизнью гораздо более активны, кате- горичнее, чем их старшие братья, в своих суждениях. То, что казалось трагедией для героев „Коллег“, перестало быть таковым для героев „Звездного билета“. Они напряженной учебе или самоотверженной работе в захолустье откровенно предпо- читают прогулку по таллинским пляжам, труд для них - печальная необходимость, не имеющая ничего общего с духовными поисками.

В разрез с этой стилевой линией Аксенова, появляется иная проза, ставившая перед собой иные задачи. Это книги А. Рекемчука, В. Липатова, А. Ткаченко и многих других. Тематика их произведений перекликается с тематикой вышеназванных писателей. Здесь и проблемы выбора молодым героем своего места в жизни, жизненного пути, и проблемы образования, и проблема поколений. Но решаются они под инымуглом зрения. Так, в городской молодежной прозе с самого её начала образуются два стилевых течения, две противоборствующие идеи показа молодого героя. Герои В. Липатова, А. Ткаченко мечту о комфортной жизни в цивилизованном городе, о временности пребывания в „глубинке“ считают признаком мещанства, обывательщиной. Главное достоинство, которым наделяют писатели своих молодых героев - это сознательное отношение к труду, понимание своей роли на земле как созидателей жизни. Это отразилось уже в самих названиях книг такого плана: „Мои дороги“, „Иду в жизнь“, „Был ли ты здесь“ А. Ткаченко, „Мы здесь живём“ В. Войновича, „Сто двадцать километров от железной дороги“ В. Семина и др. Молодой герой из столичных городов переносится в глубинку. Он твердо знает, чего хочет от жизни. Так была заявлена иная трактовка городской молодежной прозы, иная проблематика, иной герой. В прозе названных писателей происходила девальвация излюбленной проблематики городской „молодежной“ прозы. На передний планвыдвигается человек, производящий материальные ценности, человек „грубого“ труда, выполняющий свою работу с творческим одухотворением. Таковы герои А. Рекемчука („Молодо-зелено“), В. Липатова („Смерть Егора Сузуна“).

Это противопоставление различных стилевых течений внутри городской "моло- дежной" прозы выносится и на страницы художественных книг. К примеру, С. Сартаков во второй книге своей известной трилогии о Косте Барбине - „Не отдавай королеву“ -изображает,как молодые сибирские рабочие, строители мостов, обсуждают „молодежную“ повесть, где речь идёт о московском парнишке, который после школы попал на большую стройку в Сибирь. Он тяжело переносит своё „погружение“ в реальную жизнь, тяготы и трудности неустроенного быта. Герой С. Сартакова возмущен, почему о таком "столичном" мальчике есть книги, а о них, кто „не падает в обморок от работы“, с таким умилением книг не пишут. Таким образом, спор о герое молодежной прозы, о том, каким он должен быть, выносится и на страницы художественной прозы, не столько в сопоставлении, сколько в противопоставлении различных героев.

В городской „молодежной“ прозе писатели представляли герою возможность самому широко декларировать свои взгляды, полагая, что эта форма даст возможность показа объективного и многостороннего изображения действительности. Критика отмечала пристрастие по этой причине к „диалогической речи“, тенденцию к воспроизведению „жизненного диалога“, приближающих эпические жанры к драме. Отсюда и широко распространенная в такого рода произведениях форма диспута как одного из композиционных средств. Исследователями предпринималась и попытка классификации этой формы. Так, например, А. Соловьева выделяет такие разновидности диалога, как „диалог-спор“, „диалог-унисон“.

Эта форма, широко используемая обоими стилевыми течениями городской „молодежной“ прозы, по своему содержанию подчеркивает различия между ними,зависящие от авторских позиций, проблематики и идейных устремлений их авторов.В прозе, представленной произведениями В. Аксенова, В. Гладилина, диалог, противопоставленность линий основана на внимании к психологической индивидуализации героев, порой на „потоке сознания“ героев и носит несколько самоцельный характер. Это призвано подчеркнуть смятение духа, нравственные поиски смысла жизни, осмысление окружающей действительности, самосознание и самопознание героев. Лирически окрашенные психологические состояния героев получают в этой прозе своё яркое воплощение. И Аксенов, и Гладилин достаточно полно используют субъективно-лирический момент, подтекст, идентифицируя таким образом сбивчивость неокрепшего сознания героев.

Повесть Э. Ставского „Домой“, названная автором „маленькой повестью“, также продемонстрировала типологические особенности городской „молодежной“ прозы: рассказ от первого лица, исповедальность, усиление лиризма, поток сознания, столкновение поэтической и прозаической реакции на жизнь и т. п. Всё это позволило критикам искать традиции этой прозы в западной литературе, чаще всего упоминался Э. Хемингуей, произведения которого характеризовались отсутствием дистанции между художником и его героем.

Городской „молодежной“ прозой был выработан своеобразный „кодекс чести“, твердая система этических оценок, которые, правда, имели общегуманистический, а не социальный характер. Герой этой прозы вел борьбу с мещанством, с обывателем, смнимой интеллигентностью, со стремлением к благополучию, прикрытым высокими словами.

Конфликты, как правило, происходят между нравственными антиподами. Чашевсего, это утонченная личность, художественная натура со сложной психологическойдуховной организацией, с одной стороны, и личность, не знаю щая колебаний,отличающаяся прямолинейностью оценок, стихийной естественностью, переходящей порой в примитивизм. Таковы конфликты в повести Э. Ставского „Домой“, рассказах В. Аксенова „Победа“, В. Семина „Шторм на Цимле“ и др.

В поколении молодых людей послевоенной прозы было сильно развито не только насаждаемое официальной идеологией стремление к труду, облагораживающему человека, но и к каким-то духовным сферам, к красоте внутреннего мира человека, таящего в себе много противоречивого и непонятного ему самому. Эта проза настоятельно утверждала „естественность“ человека, пытаясь проникнуть в его естество („На полпути к Луне“ В. Аксенова).

В связи с „молодежной городской прозой“ критика заговорила о проблеме „естественного человека“. Почти во всех работах „естественность“ рассматривалась как антиобщественность характера человека, его поступков. Но ведь это было прежде всего противостоянием фальши, неискренности, выражению высокопарными словами заученных истин, диктуемых временем „социалистического подъема“ и „коммунистического труда“. Герои этих произведений порой инфантильны, даже асоциальны, но они - отражение определенной, существующей в жизни социальной группы, как и их авторы. Они выступают рупорами идей автора. Не зря, В. Аксенов словами своего героя утверждает: „Я хочу простоты. Простых, естественных человеческих чувств и ясности. Хочу стоять за своих друзей и любить свою жену, своихдетей, жалеть людей, делать для них что-то хорошее. Все эти разговоры о сложности,жизнь вразброд - удобная питательная среда для подонков всех мастей+ Надо идти с чистыми руками и с чистыми глазами. Нельзя наваливаться и давить других“.

В городской прозе о молодых были и элементы натурализма, о чём писали в своё время западные критики, говоря о „натурализме новой волны“. Натуралистическая тенденция действительно присутствовала в некоторых произведениях молодых авторов, являясь сознательным самоустранением автора от вынесения каких-либо оценок. Герой, показанный в повседневной жизни, в нравственных исканиях, заблуждениях, ищущий ответов на вопросы, поставленные перед ним жизнью, словно призывал читателя самого разобраться в этой сумятице чувств и переживаний.

Примерно о таком герое говорит В. Аксенов, анализируя повесть В. Шугаева „Бегу и возвращаюсь“: „Матвей нетерпим к малейшим, даже самым невинным проявлениям фальши и пошлости в отношениях между людьми и в своем собственном внутреннем мире. Именно это качество делает его современным героем. Тонкое ироническое исследование разного рода мелких и, казалось бы, безобидных фальшивочек делает исаму повесть интересной и необычной“.

Критика не могла обвинить В. Аксенова в том, что он не делает этических акцентов, не показывает нравственного противопоставления между ними. В целом,признавая „частные“ нравственные оценки писателя, критика основной упор делала на отсутствие в них мировоззренческих позиций, социальных, классовых убеждений. И это естественно. На фоне героев, которые прямо или косвенно утверждали своиполитические позиции, герой В. Аксенова выглядел аполитичным. Это давало повод соотносить прозу писателя с произведениями Дж. Керуака, С. Беллоу.

Эволюция нравственных оценок находит отражение в творчестве В. Аксенова, нравственных критериях, по которым можно судить о том, как из произведения в произведение он ищет своего героя. В то же время эта эволюция отражает динамику развития взглядов самого автора. И это не просто поиск своего героя, но и поиск истины самого писателя. Так, например, в „Коллегах“ герои также рефлектируют, но их рефлексия находит своё разрешение в активном действии. Молодые врачи, нашедшиесвоё признание в медицине, хотя и мучаются внутренне, трудно отрываются от цивилизованного города, когда приходит время уезжать по распределению в глушь, однако гордость за свою профессию, которая приносит ощутимую пользу людям, поддерживает их: „Вот мы, врачи, - настоящие ребята“.

В „Звездном билете“ - герои на 10-12 лет младше героев „Коллег“, это как бы их младшие братья. Они представители уже следующего поколения. И в какой-то мере им ещё присущи качества их старших братьев. Но главным героем здесь является Димка,чья позитивная программа выражалась в том, чтобы „красить всё красным, бить ломом в старые кирпичи, что-то чинить“. Он мучается и терзает себя вопросами: „Что же язначу? чего я хочу?“.

В „Апельсинах из Марокко“ герои не задумываются над вопросами, которые были поставлены ещё героями „Коллег“, и особенно Алексеем Максимовым. Все душевные силы они отдают сугубо личному, любовному чувству, решая извечные проблемы любовных отношений, особенно тяжелых при так называемых „треугольниках“, которые здесь присутствуют, дви гая сюжет повести.

Чем дальше, тем больше отодвигается труд как сфера раскрытия характеров героев В. Аксенова. На фоне трудового подъема тех лет, возведения труда в основу человеческого существования, диктуемого официальной идеологией, „Катапульта“ В. Аксенова выглядела прямым вызовом этой линии литературы. Малопоэтично изображается труд в этой повести, проходя через всю стилистику повести, и главным образом, через изображения героя. Буря нефтяную скважину в „потрясающем, волшебном, вонючем“ распадке, герои далеки от разговоров о цели, назначении их труда, от чувства гордости по поводу своей причастности к созидательному, общенародному делу, что было характерно для многих произведений тех лет. Они мечтают при этом „о женщинах, о горячих пляжах, об эстрадных концертах под открытым небом“.

В романе „Пора, мой друг, пора“ эта сознательная установка на ограничение жизненной проблематики областью интимных переживаний, нравственных коллизий, утверждений всеобщей доброты, милосердия и любви к человеку без социально- политических акцентов находит своё полное отражение. В сегодняшней литературе это выглядело бы совершенно естественно, но с литературой того времени эта тенденциянастолько явно диссонировала, что становилась часто предметом не только обсуждений, но и резко негативных оценок.

Примерно такую же характеристику дал творчеству В. Аксенова Ст. Рассадин: „Аксенов - певец отпускников“, „Аксеновский отпускник - человек наедине с самимсобой. Человек, у которого наконец-то есть время понять, что с ним происходит“. Перефразируя Ст. Рассадина, В. Ковский назвал Гладилина „певцом командировочных“. В командировке находится герой „Первого дня нового года“, вечно командированным является разведчик Краминов, становятся своеобразной командировкой отъезды из Москвы молодых специалистов в места распределения.

Идея движения, понимается в аксёновских произведениях как состояние души, а не способ достижения цели, как во многих традиционных для того времени произведениях.Писатель подчеркивает всякий раз свое понимание этого всем поэтическим строем произведений, акцентируя внимание на этом, порой прямо и открыто, в декларативной форме утверждая свою позицию. „Любое движение - это цель!“ - утверждает герой романа "Пора, мой друг, пора". Хотят почувствовать себя безумными путниками на „большой дороге“ герои „Катапульты“. И вот за этим героем, постоянно находящимся в движении, нравственном поиске, в погоне за нравственными идеалами, столь своеобразно и не похоже на других утверждаемыми писателями, и стремится поспеть В. Аксенов. Тем более, что всё время меняющаяся жизнь и взгляды на неё приводят героев к новым открытиям себя и окружающего их мира.

Широкое изображение в прозе 50-60-х годов находит быт, бытовая стихия. В городской прозе описания быта, в основном, направлены на поэтизацию городского образа жизни. Почти во всех рассмотренных нами произведениях молодых писателей герой с гордостью говорит о своем городском происхождении, с любовью описываетгородской ландшафт, дома, улицы, достопримечательности. Даже уезжая из любимого города, они увозят с собой воспоминание о нём, живут ожиданием встречи с ним. Этотурбанизм, сочетающийся с настороженным отношением к „глуши“, „глубинке“, „провинции“, особенно остро чувствуется в произведениях „молодежной прозы“, характеризуя урбанистический строй души героев.

Герои городской прозы - это городские парни, настроенные несколько иронически ко всему, что находится вне пределов их городского пространства. И представители сельской местности, выведенные в этих книгах, неизбежно вытесняются на задний план, так как находятся вне художественных интересов и художественной компетенции автора.Это, как правило, люди интеллектуального, творческого труда, испытывающие даже какое-то чувство вины за то, что не заняты тяжелым физическим трудом. Это своеобразное оправдание перед обществом, которое всячески восхваляло людей простого труда, рабочих, воспевая их трудовые подвиги так же, как недавно подвиги ратные.

В этой прозе несмотря на это получили отражение самые разные по своему художественному мироощущению, и по проблематике, и по сферам деятельности героев линии развития.

ლალა ახმედოვა
XX საუკუნის მეორე ნახევრის რუსული ქალაქური პროზა
რეზიუმე

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარი ძალიან ნაყოფიერი იყო რუსული ქალაქური პროზისათვის. რუსმა მწერლებმა, რომლებმაც ამ პერიოდში დაიწყეს შემოქმედებითი ძიება, თანამედროვეობის განსხვავებული მორალური ინტერპრეტაცია შემოგვთავაზეს.

თანამედროვეობაში ისინი გამოავლენენ ადამიანის ბუნების ეთიკურ საწყისებს. მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის რუსულმა ქალაქურმა პროზამ, რომელიც არ იყო ერთფეროვანი, გამოავლინა ეპოქის ნათელი მხარეები, წინააღმდეგობა დროსა და პიროვნებას შორის, იმ პერიოდის მორალური პოტენციალი და ფასეულობები.

Lala Akhmedova
The Russian city prose of the second part of XX century
Summury

The second part of XX century was very productive for Russian city prose. Russian writers, which began their creative search in this period, gave special moral interpretation of contemporary. In the given image of contemporary they discover ethical basis of the human nature of that time.

Russian city prose of this period discovered the bright images of that epoch, contradiction between epoch and personality, moral potential and landmarks. The prose of this period was not similar, it is what we tried to show by holding works of various authors up as an example.

თამარ დიასამიძე
(საქართველო)

კომუნიკაცია ჩვენი ცხოვრების განუყრელი ნაწილია და გვჭირდება, იმისთვის, რომ:

კომუნიკაცია ერთი ადამიანის მიერ მეორისათვის შეტყობინების გადაცემაა. ეს შეტყობინება მოიცავს გაცილებით მეტს, ვიდრე ჩვენ მიერ ნათქვამი სიტყვები. ამ სიტყვებს აზრს ჩვენი სხეულის ენა და ხმის ტონი ანიჭებს. სიტყვებით ინფორმაციის შინაარსს გადმოვცემთ, ხოლო სხეულით, მოძრაობით, ინტონაციით - ამ შინაარსის მიმართ ჩვენს დამოკიდებულებებსა და შეფასებას. უმეტეს შემთხვევაში, სიტყვები ერთმნიშვნელოვნად გამოხატავს აზრს და მათ თითქმის ყველა ერთნაირად იგებს. ხოლო რა მნიშვნელობას ანიჭებს კონკრეტული ადამიანი ამა თუ იმ მოძრაობას, ჟესტს, ან ინტონაციას, არცთუ ისე ცხადი და ნათელია.

არსებობს რამდენიმე პრინციპი, რაც კარგად გამოხატავს არავერბალური კომუნიკაციის არსს (Wiechecki, 1999:54).

შესაბამისად, ინფორმაციის თითქმის 3\\6-ს მოსაუბრის სხეულით (პოზა, მოძრაობა, მიმიკა) ვიღებთ, 2/6-ს ხმის (ტონი, რითმი, ტემპრი) და მხოლოდ 1\\6-სიტყვებით (Argyle, 1991:45). რაღა თქმა უნდა, განსხვავებულ კონტექარტში ეს თანაფარდობა იცვლება, მაგრამ ზოგადი ტენდენცია იგივე რჩება. ყველაზე მნიშვნელოვანი საკომუნიკაციო საშუალება სახის გამომეტყველებაა. სახის გამომეტყველება უმნიშვნელოვანესია ემოციების გადასაცემად, სახის გამომეტყველებაში შედის ღიმილი, თვალებით კონტაქტი, მიმიკები. ემოციების გამოხატვის მხრივ, ადამიანის სხეულის ყველაზე „მაღალგანვითარებული“ ნაწილი მისი სახეა. ზოგიერთი ადამიანისთვის იმდენად ჩვეულია ესა თუ ის ემოცია, რომ მისი სახის კუნთები ერთგვარად აფიქსირებს ამ ემოციას. ალბათ, ბევრჯერ შეხვედრიხართ ადამიანებს, რომელთა სახის გამომეტყველებით ადვილად ხვდებოდით მათ ხასიათს: წუწუნაა თუ პრეტენზიული, მუდმივად უკმაყოფილო თუ, პირიქით, კეთილგანწყობილი და გულწრფელი. ეს იმიტომ ხდება, რომ როდესაც რომელიმე კონკრეტული ემოციის (მაგალითად,უკმაყოფილების) შესაბამისი მიმიკა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში და ხშირ-ხშირად ჩნდება რომელიმე ადამიანის სახეზე, ის კუნთები, რომლებიც ამ მიმიკაში მონაწილეობს, ჰიპერტროფირდება (ზედმეტად ვითარდება და იზრდება); ამდენად, ადამიანის სახის ფორმაც იცვლება და იგი ქრონიკულად „ატარებს“ უკმაყოფილების გამომეტყველებას.

რაღა თქმა უნდა, გარდა ასეთი „ქრონიკულისა“, არსებობს კიდევ ძალიან ბევრი უფრო ხანმოკლე, ზოგჯერ კი, წამიერი გამომეტყველება, რომელიც ხშირად პიროვნების სურვილისგან დამოუკიდებლად გაიელვებს მის სახეზე (ჩაფიქრება, გაოცება, სევდა, თავშეკავება, სექსუალური ინტერესი, დაბნეულობა, შიში, შფოთვა, მუქარა და ა.შ.).

მიმიკა ადამიანის სახის გამომეტყველების შეცვლას წარმოადგენს, რომელიც საუბრის დროს ხდება. იგი არავერბალური კომუნიკაციის უმთავრესი ელემენტია. პარტნიორის სახე ნებსით თუ უნებლიეთ ჩვენს ყურადრებას იწვევს, რადგანაც მისი სახის გამომეტყველება საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ, ესმის თუ არა პარტნიორს ჩვენი. ადამიანის სახე ხომ ძალიან პლასტიკურია და შეუძლია სხვადასხვანაირი გამომეტყველება მიიღოს. ითვლება, რომ სახის გამომეტყველებაში კომპონენტი მონაწილეობს (Пиз, 2006:10). ყველაზე კარგად გამოკვლეულია ღიმილი. ასე ჩვენ შეგვიძლია გადმოვცეთ სიხარული საჩუქრის მიღებისას, თუმცა ადამიანური ემოციების გამოვლენის სხვადასხვა ფორმებს სპეციფიკური ხასიათი აქვთ, მაგალითად: სიცილი ყველა დასავლურ ქვეყანაში ასოცირდება სიხარულთან და ხუმრობასთან, იაპონიაში, სიცილი მორცხვობისა და არამდგრადობის ნიშანია,ამიტომ ზოგჯერ გაუგებრობას ვაწყდებით, როცა ევროპელი ბრაზდება, ხოლო იაპონელი პარტნიორი მორცხვად იღიმის. თუ ევროპელმა არ იცის იაპონური კულტურის ეს თავისებურება, იგი განრისხდება, რადგანაც იფიქრებს, რომ მას დასცინიან.

როგორც წესი, ადამიანები მეტნაკლებად ცდილობენ გააკონტროლონ სახის გამომეტყველება (მიმიკა). მაგრამ თუ გავითვალისწინებთ, რომ პარალელურად მიმდინარე მრავალი არავერბალური სიგნალიდან ადამიანს შეუძლია ერთდროულად მხოლოდ ორი ან სამი აკონტროლოს, სათანადო ცოდნისა და გამოცდილების შემთხვევაში, შესაძლებელია იმ გრძნობებისა და მისწრაფებების ამოცნობა, რომელთა დამალვასაც ასე ცდილობს მოსაუბრე.

საქმიანი მოლაპარაკებების დროს სახის გამომეტყველების საკმაოდ ფართო დიაპაზონზე შეგვიძლია დაკვირვება. მის ერთ-ერთ პოლუსზეა ადამიანი - აგრესიულად და ხისტად განწყობილი, რომლისთვისაც მოლაპარაკებებზე რაღაცის დათმობა სიკვდილის ტოლფასია. ასეთი ადამიანი, როგორც წესი, პირდაპირ თვალებში გიყურებთ, მისი თვალები ფართოდ გახელილი, ტუჩები - მოკუმული, წარბები კი შეჭმუხნილია; საუბრისას ის ცრის სიტყვებს, რადგან ტუჩებს თითქმის არ ამოძრავებს. სპექტრის მეორე ბოლოშია კარგი მანერებისა და ბავშვური გამოხედვის მქონე, შუბლგახსნილი და ოდნავ მომღიმარე, კონტაქტური ადამიანი, რომელიც, სავარაუდოდ, ფიქრობს, რომ თანამშრომლობა - დინამიკური და მოქნილი პროცესია. ადამიანის ემოციების სიწრფელეზე მიმიკის სიმეტრიულობა მეტყველებს; რაც უფრო მეტია სიყალბე და სიცრუე, მით უფრო განსხვავდება სახის მარცხენა და მარჯვენანახევრების მიმიკა. საერთოდ, ნებისმიერი გამომეტყველება სახეზე საკმაოდ ხანმოკლეა და ხშირად შეუმჩნეველი რჩება. მისი დაჭერისა და ამოცნობისთვის სპეციალური ვარჯიში და პრაქტიკაა საჭირო. ამასთან, დადებითი ემოციები (სიხარული, ბედნიერება) ყოველთვის უფრო იოლად ამოცნობადია, ვიდრე უარყოფითი (სირცხვილი, დამწუხრება, ზიზღი). განსაკუთრებით გამომხატველი და ადვილად მისახვედრია ადამიანის ტუჩების მოძრაობა. ბევრმა იცის, რომ ტუჩების მოკვნეტა მოუსვენრობასა და შფოთვაზე მეტყველებს, ხოლო ცალ მხარეს მოღრეცილი პირი - სკეპტიკური განწყობის ან დაცინვის ნიშანია.

ცალკე საუბრის თემაა ადამიანის ღიმილი. ზოგადად, ღიმილიანი სახე მეგობრულ განწყობასა და მოწონების სურვილს გამოხატავს. თუმცა, ღიმილს შესაძლოა ბევრი სხვადასხვა მოტივი ედოს საფუძვლად:

იგივე ითქმის თვალებით კონტაქტზე, ძალიან მნიშვნელოვანია თვალით კონტაქტის შენარჩუნება; მაგ: მომხსენებელს, რომელიც ჭერში იყურება, იატაკს მისჩერებია, ან მხოლოდ ერთ ადამიანს უყურებს, ძალიან გაუჭირდება მსმენელის ყურადღების მიქცევა და მათი დაინტერესება. თვალით კონტაქტით მომხსენებელს ზუსტად შეუძლია უკუკავშირის მიღება.

თვალებით კონტაქტის შესახებ მრავალტომეულის დაწერა შეიძლება. მეცხრამეტე საუკუნის ესპანელი ქალი თვალებით და მარაოს მოძრაობით ახერხებდა ისეთი ტიპის ინფორმაციის გადაცემას, რომლის სახალხოდ გამოთქმა სხვაგვარად ვერ მოხერხდებოდა. ინდიელი ქალები თავიანთ ცეკვაში არავერბალური კომუნიკაციის მთელ არსენალს იყენებენ, დაწყებული ჟესტებიდან და დამთავრებული სხეულის მოძრაობით.

თვალებით შესაძლებელია სხვა არავერბალური ქცევის მოდიფიცირება. მაგალითად, მეტროს ესკალატორზე ან სხვა ხალხმრავალ ადგილას თვალის არიდების მეშვეობით შესაძლებელი ხდება პიროვნული სივრცის სიმცირის კომპენსირება. ძალიან ხშირად გვესმის ფრაზა: თვალებში ამოვიკითხეო. მკვლევრები მიიჩნევენ, რომ თვალების მეშვეობით ადამიანთა ურთიერთობის ყველაზე უფრო ზუსტი და ღია სიგნალები გადმოიცემა, რადგან თვალის გუგა აბსოლუტურად დამოუკიდებლად იქცევა და მისი კონტროლირება შეუძლებელია. როდესაც ადამიანი არაგულწრფელია, ან რაღაცას მალავს, მისი თვალები თქვენსას ურთიერთობის მთლიანი დროის მხოლოდ 30%-ის განმავლობაში ხვდება. თუ ადამიანი თქვენთან ურთიერთობის დროს თვალებით კონტაქტს ხანგრძლივად ინარჩუნებს და მისი გუგები გაფართოებულია, ეს ნიშნავს, რომ თქვენ მას მოსწონხართ. ურთიერთობებში, მათ შორის, საქმიანშიც, განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება თვალებით პირველ კონტაქტს. პირველი შეხვედრის და მისალმების დროს პარტნიორები, როგორც წესი, აუცილებლად უყურებენ ერთმანეთს თვალებში, რადგან ადამიანის მიერ მეორე ადამიანის ცნობიერი აღქმა მხოლოდ უშუალო მხედველობითი კონტაქტის მეშვეობით ხდება, თუ გამოხედვების ამგვარი რიტუალური გაცვლა არ შედგა, მოსაუბრე თავს იგნორირებულად და შეურაცხყოფილად ჩათვლის („მან სათანადო ყურადღება არ მომაქცია“). საქმიანი ურთიერთობების, მაგალითად, მოლაპარაკებების წარმოებისას, მნიშვნელობა აქვს იმასაც, თუ საით არის მიმართული თქვენი ან თქვენი პარტნიორის მზერა.

არავერბალური კომუნიკაციის, სხეულისა და ჟესტების მკვლევარი ა.პიზი (Пиз, 2006:181-182) გთავაზობთ გამოხედვის (მზერის) შემდეგ კატეგორიებს:

საქმიანი მზერა: საქმიანი მოლაპარაკებების წარმოებისას წარმოიდგინეთ,რომ თქვენი მოსაუბრის შუბლზე სამკუთხედია გამოსახული. ამ სამკუთხედზე მზერის მიმართვით თქვენ სერიოზულ ატმოსფეროს შექმნით და მოსაუბრეს აგრძნობინებთ, რომ საქმიანად ხართ განწყობილი;

სოციალური მზერა: როდესაც თქვენი მზერა მოსაუბრის თვალების დონესთან შედარებით უფრო დაბლა ეშვება, სოციალური ურთიერთობის ატმოსფერო იქმნება. კვლევებმა აჩვენა, რომ სოციალური ურთიერთობის დროს ადამიანები ისევ და ისევ პირობით სამკუთხედს უმზერენ, ოღონდ, ამ შემთხვევაში, ეს სამკუთხედი თვალებისა და პირის არეზეა მოთავსებული;

ინტიმური მზერა: მზერა მიმართულია არა მოსაუბრის თვალებზე ან სახეზე, არამედ, სახის ქვემოთ - კისრის ან მკერდის არეზე. ასეთი მზერით ადამიანი გამოხატავს ამ კონკრეტული ურთიერთობის მიმართ უფრო მეტ ინტერესს (ვიდრე უბრალოდ საქმიანს).

ცერად გამოხედვა: ინტერესის ან მტრული განწყობის გამოსახატავად გამოიყენება. თუ მას თან ერთვის ოდნავ აწეული წარბები ან ღიმილი - ეს დაინტერესებაა. თუ წარბები დაშვებულია, ხოლო შუბლი მოღუშული - ეს უკვე ეჭვიან, მტრულ ან კრიტიკულ დამოკიდებულებაზე მეტყველებს.

დაშვებული ქუთუთოები: ეს ქვეცნობიერი სიგნალია. ადამიანი, რომელიც დაშვებული ქუთუთოებიდან გიყურებთ, ცდილობს, თვალთახედვის არიდან მოგიშოროთ. მიზეზი შესაძლოა მრავალი იყოს: თქვენ მას ან მობეზრდით, ან აღარ აინტერესებთ, ან ცდილობს, საკუთარი უპირატესობა გაგრძნობინოთ. უპირატესობის ხაზგასმის შემთხვევაში, დაშვებულ ქუთუთოებს თან ახლავს უკან გადაწეული თავი და ხანგრძლივი, ე.წ. „ქედმაღლური” მზერა. ასეთი მზერის შენიშვნისას გაითვალისწინეთ, რომ თქვენი ქცევა უარყოფით რეაქციას იწვევს და თუ მოლაპარაკებების წარმატებით დასრულება გსურთ, უმჯობესია, რაღაც შეცვალოთ. თანამედროვე დასავლურ ბიზნესკულტურაში ფასობს ზომიერი კონტაქტი თვალებით, ხოლო თვალის არიდება ურთიერთობის სურვილის არქონად განიხილება.

თუმცა, ის მოსაზრებაც, თითქოს, საქმიანი შეხვედრის დროს რაც მეტად დაამყარებთ თვალებით კონტაქტს, მით უკეთესია - უდავოდ გადამეტებული და მცდარია. წარმოიდგინეთ, რომ ადამიანი მოვიდა თქვენთან გამოცხადებულ ვაკანსიასთან დაკავშირებით, თქვენ მას ინტერვიუს უტარებთ, ის კი მოგჩერებიათ და თვალს არ გაშორებთ. უმეტესობა იოლად იტანს ხანმოკლე, რამდენიმე წამიან კონტაქტს თვალებით, მაგრამ მისი გაგრძელების შემთხვევაში ადამიანები იძაბებიან, რადგან ვარაუდობენ, რომ ასეთი დაჟინებული მზერის მიღმა კიდევ რაღაც (მაგალითად, არშიყობის მცდელობა) იმალება.

აქიდან გამომდინარე: კომუნიკაციის ეფექტურობა განისაზღვრება არა მარტო გამონათქვამის მნიშვნელობის გაგების ხარისხით, არამედ მოსაუბრის ქცევის სწორი შეფასების უნარით. კერძოდ, კინესიკური პარალინგვიზმები სწორედ ის ელემენტებია, რომელთა მეშვეობითაც გრძნობებს, განცდებს და ემოციებს უფრო სრულყოფილად გამოვხატავთ, ვავლენთ თუ რა დამოკიდებულება გვაქვს სინამდვილეში გამონათქვამისა და კომუნიკანტის მიმართ.

ლიტერატურა:

Tamar Diasamidze
Facial Expressions as Element of Communication
Summary

Non-verbal communication consists of all the messages other than words that are used in communication. In oral communication these symbolic messages are transferred by means of intonation, tone of voice, vocally produced noises, body posture, body gestures, facial expressions or pauses.

Facial expressions are dynamic features which communicate the speaker's attitude, emotions, intentions and so on. The face is the primary source of emotions. During oral communication, facial expressions change continually and are constantly monitored and interpreted by the receiver. Examples are: a smile, frown, raised eyebrow, yawn or sneer.

Eye movement is a key part of facial behavior because the eyes are invariably involved in facial displays. The different forms are observed to be cross-cultural. The frequency of eye contact may suggest either interest or boredom or may even betray dishonesty.

Тамар Диасамидзе
Выражение лица как элемент коммуникации
Резюме

Невербальная коммуникация включает в себя все несловесные сообщения, которые используются в общении. В устной речи эти символические сообщенияпередаются с помощью интонации, тембра голоса, вокального производства звуков, положения тела, жестов, мимикой и паузой.

Основным источником эмоции является лицо человека. В ходе устного общения, выражение лица постоянно меняться, и находятся под постоянным контролем и интерпретируются ресивером.

Выражение глаз является ключевой частью лицевого поведения, потому, что глаза неизменно участвуют в выражении лица. В разных культурах наблюдаются разные толкования выражения глаз. Ибо одно и тоже выражение глаз может выражать либо интерес, или скуку в разных культурах.

Именно с этой точки зрения представляется интересным проблема, исследуемая в статье.

Ольга Петриашвили
(Грузия)

В 2010 году исполнилось 140 лет со дня рождения замечательного русского поэта и прозаика, талантливого переводчика, первого русского лауреата Нобелевской премии в области литературы Ивана Алексеевича Бунина. Он занимался переводами в процессе собственного литературного творчества, причем так, что несомненное и неоспоримое поэтическое мастерство И.А.Бунина обогащало переводы, а занятия переводами, работа над ними, безусловно, обогащали его собственное творчество.

Как известно, роль медиатора в диалоге культур и цивилизаций всегда играло и продолжает играть искусство во всех своих видах и жанрах. Некоторые виды искусства, в особенности, изобразительные (архитектура, скульптура, живопись, а также музыка,танец, балет, цирк) понятны людям без слов и потому не нуждаются ни в каком переводе. Но литература (поэзия, проза, драма) как искусство слова, равно как и любойписьменный текст, для миллионов людей нашего многозычного мира нуждается в переводе.

Современная концепция межкультурных коммуникаций органично включает в себя диалог культур, в котором важнейшее место занимают переводы письменных текстов с одного языка на другой. Гораздо сложнее обстоит дело с переводом художественных текстов, в особенности, поэзии. На этот счет существуют крайние точки зрения, вплоть до того, что перевод стихов якобы вообще невозможен из-за специфики каждого национального языка. И тем не менее поэтические переводы -важная составная часть мировой литературы, которая как раз и существует в такомкачестве, благодаря художественным переводам как современных авторов, так и классики минувших времен.

Известный современный переводчик Владимир Тихомиров называет процесс работы над переводом „воспроизведением“ оригинала на другом языке, при помощи присущих этому языку выразительных средств и поэтики, он убежден, что литературными переводами должны заниматься u1085 не филологи-лингвисты, а поэты. Иногда, считает Владимир Тихомиров, имя переводчика даже отождествляется с именем автора. Как зовут русского Лонгфелло? Иван Алексеевич Бунин. Поэма Генри Лонгфелло „Песнь о Гайавате“ в переводе И.А.Бунина - это явление русской литературы. Талантливый переводчик стал равноправным соавтором поэмы, а его блестящий перевод принадлежит к числу непревзойденных шедевров.

Талант переводчика проявился у И.А.Бунина очень рано. Уже в отрочестве перевод стал важной областью словесного творчества для писателя: еще тогда, когда „своего не печатал“, он выучил английский язык и переводил „Гамлета“. Владея всеми художественными средствами выразительности русской словесности, И.А.Бунин был признан лучшим стилистом русской литературы конца ХIХ - начала ХХ века. Работу над переводом „Песни о Гайавате“ И.А.Бунин начал в 1896 году, когда ему было 26 лет. Именно тогда в газете „Орловский вестник“, с мая по сентябрь 1896 года, стал печататься перевод поэмы, а в конце этого же года „Орловский вестник“ выпустил отдельной книгой полный текст „Песни о Гайавате“ на русском языке в переводе И.А.Бунина. В дальнейшем в России бунинский перевод поэмы Лонгфелло выходил в 1898, 1899, 1903, 1915, 1916, 1918, 1921 годах.

В 1903 году Иван Алексеевич Бунин был удостоен Пушкинской премии Российской академии наук за перевод поэмы Генри Лонгфелло „Песнь о Гайавате“.В одном из ранних вариантов предисловия к своему переводу „Песни о Гайавате“ И.А.Бунин писал: „Я работал с горячею любовью к произведению, дорогому для меня сдетства и с полною добросовестностью, этой слабой данью моей благодарности великому поэту, доставившему мне столько чистой и высокой радости“. Поэтому не приходится удивляться, что Бунин неутомимо и упорно, от издания к изданию, вплоть до последнего прижизненного издания, шлифовал свой перевод. Это была в подавляющем большинстве случаев не смысловая, а стилистическая правка.Как отмечал в свое время С.Я. Маршак, русский поэтический язык, которым в таком совершенстве владел И.А.Бунин, придал „Песне о Гайавате“ новую свежесть, новое очарование. Такое совершенство перевода достигается не только размерами таланта и силою мастерства. Надо было знать и любить природу, как Бунин, чтобысоздать поэтический перевод „Песни о Гайаваты“. Одного знания английского текста для этого было недостаточно.

История обращения Бунина к переводу произведений Дж.Байрона „Манфред“ (1901), „Каин“ (1905) и „Небо и земля“ (1909) предстает в контексте его переводческой деятельности и является свидетельством общего повышенного интереса в России к переводам на рубеже XIX - XX вв. В то же время она определяется внутренней, личной потребностью Бунина в переводе, связанной, в том числе, с романтическими корнями его творчества.

Бунинские переводы „метафизических“ драм Байрона органично и прочно вошли в русское читательское сознание как явление русской национальной культуры. В то же время переводы сохраняют дистанцию между „своим“ и „чужим“ в передаче байроновских смыслов на всех уровнях переводимого текста. Сопоставление байроновских драм с бунинскими переводами позволяет глубже проникнуть в вопросы „своего“ и „чужого“. Такое сопоставление приводит к выводу о глубинной диалогичности перевода, устанавливающего тонкие связи между оригинальным текстоминой эпохи, иного культурного и языкового мира и современной эпохой, национальной культурой и своим национальным языком.

В 1901 году И.А.Бунин занялся переводами „Крымских сонетов“ Адама Мицкевича, творчество которого любил с юности и высоко ценил. Чтобы полнее проникнуть в мир поэзии А.Мицкевича, читать его стихи в подлиннике, молодой Бунин стал учить польский язык. Впоследствии из этого увлечения родились переводы трех сонетов из цикла Адама Мицкевича „Крымские сонеты“ - „Аккерманские степи“, „Чатырдаг“, „Алушта ночью“. В большинстве случаев И.А. Бунин выбирал для перевода то, что было близко ему как поэту. В случае с Мицкевичем, конечно, общность тем и интересов несомненна. Интерес к высокой классике у польского и русского поэтов сочетался с увлечением Востоком.

Тематика А.Мицкевича была созвучна музе русского поэта, Бунин-переводчик знал и любил Причерноморье. С достаточной долей уверенности можно сказать, что форма сонета в лирике самого Бунина появилась не без влияния А.Мицкевича. Бунин отмечал в „Автобиографической заметке“: „Во мне никогда не рождалось желанияписать под воздействием чужого писания. Но, конечно, чужое хорошее всегда возбуждает желание писать“. Уже в 1903 году Бунин пишет сонет „Там, на припеке, спят рыбацкие ковши…“, в котором воссоздает пейзаж одного из крымских уголков.Позднее, в 1908-1909 годах появляются сонеты - „Бог“, „Саваоф“ - на библейскиесюжеты, сонеты с восточной экзотической тематикой: „Полдень“, „Рассвет“, „Бедуин“.Поэту нравились эксперименты в области формы, и он продолжал работать в сонетной форме и дальше („Кончина святителя“, 1916).

Бунин-переводчик прекрасно сумел передать приемы звукописи Адама Мицкевича, которой романтики придавали большое значение. Поэты видели в звукописи допол- нительное и сильное средство создания образной речи. Это музыкальная образность, которая сближает язык слов с языком музыки. В представлении романтиков музыка -единственный язык, который способен выразить невыразимое. Звуковую образность, аллитерационные находки Мицкевича, его музыкальность отмечал Валерий Брюсов. На это обращали внимание поэты и переводчики, в частности, Максим Рыльский, а также композиторы, писавшие музыку на тексты А.Мицкевича.

Литературные заслуги Ивана Алексеевича Бунина были высоко оценены его современниками. Ему были присуждены следующие награды и звания:

1903 г. Удостоен Пушкинской премии за поэтический сборник „Листопад“ и перевод поэмы Г. Лонгфелл „Песнь о Гайавате“

1909 г. Удостоен второй Пушкинской премии.

1909 г. И.А. Бунин избран почетным академиком Санкт-Петербургской академии наук по разряду изящной словесности.

1911 г. Присуждена Золотая Пушкинская медаль за перевод мистерий Джорджа Байрона.

1915 г. Присуждена вторая Золотая Пушкинская медаль.

1933 г. И.А.Бунину присуждена Нобелевская премия в области литературы „за строгое мастерство, с которым он развивает традиции русской классической прозы“.

ოლღა პეტრიაშვილი
მხატვრული თარგმანი, როგორც კულტურათა დიალოგის ფორმა
რეზიუმე

2010 წელს სრულდება გამოჩენილი რუსი პოეტისა და პროზაიკოსის, ნიჭიერი მთარგმნელის, ლიტერატურის დარგში ნობელის პრემიის ლაურეატის ივანე ბუნინის დაბადებიდან 140 წელი.

ივანე ბუნინმა ძალიან ადრე დაიწყო მთარგმნელობითი მოღვაწეობა. მან რუსულ ენაზე თარგმნა ჰენრი ლონგფელოს პოემა „სიმღერა გაიავატზე“, ჯორჯ ბაირონისდრამები „მანფრედი“ და „კაენი“, ადამ მიცკევიჩის რამდენიმე სონეტი. პოეტიდა მთარგმნელი ივან ბუნინი აღიარებული იყო მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისის საუკეთესო სტილისტად რუსულ ლიტერატურაში.

Olga Petriashvili
Literary translation as a form of dialogue between cultures
Summary

The 140th anniversary of the birth of eminent Russian poet and prose writer, a gifted translator and the first Russian Nobel Prize winner in Literature - Ivan Bunin - is celebrated in 2010.

Ivan Bunin started doing translations from the early stage of his literary activities. He translated Henry Longfellow's poem “The Song of Hiawatha”, dramas by George Byron "Manfred" and "Cain" and a few sonnets by Adam Mickiewicz. Poet and translator Ivan Buninwas acknowledged as the best stylist of Russian literature of the late nineteenth and early twentieth century.

სალომე კაპანაძე
(საქართველო)

ჰამლეტის ტრაგედიამ არაერთხელ შეარყია კაცობრიული საზრისის მთვლემარე და თვითკმაყოფილი ნაწილი. სულიერ ფასეულობათა ინკვიზიციის ჟამს ადამიანები ხშირად უბრუნდებიან ხოლმე „ყოფნა-არყოფნის“ ამ მარადიულ სიმბოლოს - ადამიანის იდეალისა და აზრის კონფლიქტს სინამდვილესთან. როგორც ჩანს, ახლაც სწორედ ის ჟამია, როცა მოაზროვნე ადამიანებმა რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანიუნდა გადაურჩინონ კაცობრიობას და ჰამლეტის განცდა ახალი კოლიზიებით დატვირთონ. როდესაც ჟაკლინ სირაძე თავისი წიგნის „ხელოვანის გზა“ შესავალში ფიგურალურად ამბობს, რომ შექსპირის ჰამლეტმა მას „სასიკვდილო ჭრილობა მიაყენა“, აღიარებს კიდეც, რომ ამ წიგნით მწერლის ინტუიციამ და სინდისმა მნიშვნელოვანი მისიის აღსრულება დაავალა. ჩვენს წინაშეა ინტელექტუალური დრამა ხუთ მოქმედებად, რომელსაც „ხელოვანის გზა“ ეწოდება და რომელშიც სათაურშივე გაცხადებულია „ცისა და მიწის მისტიური კავშირი“, პასუხისმგებლობა, შიში და თრთოლვა იმის გამო, რომ ავტორი იმ სასამართლოს წინაშე უნდა წარდგეს, რომელსაც საზოგადოება წარმოადგენს. ნაღვლიანი რიტორიკითა და რეფლექსიით აღსავსე აღორძინების ეპოქის ეს ძეგლი - შექსპირის „ჰამლეტი“ დრამაში ახალ სიცოცხლეს იძენს.

იმთავითვე უნდა აღინიშნოს წიგნის ორიგინალური სტრუქტურა და სათქმელის მკითხველამდე მიტანის კომფორტული ფორმა. დრამის წიაღში შესვლამდე ავტორი განწყობისა და სააზროვნო სივრცის შესაქმნელად საუბრობს: „ჩემი უკვდავი სული გამთლიანდა, ცით დაიბადა“ - ამბობს იგი და ამით შიშთან ერთად იმ ნეტარებაზე მიგვანიშნებს, რომელიც სიტყვასთან მიახლებისას განიცადა. ამ განცდისა და ინტელექტუალური არსენალის გარეშე, რომლის არქონას ავტორს ნამდვილად ვერ დააბრალებ, ბერძნული მითებისა და ჰამლეტის თემის ასეთ სინქრონს ხელოვნების დანიშნულების, მისი არსისა და არსებული კრიზისის გასააზრებლად იგი ვერ შექმნიდა. ჟაკლინ სირაძე როგორც შემოქმედი კარგად გრძნობს მითის უკუშექცევადობის ძალას, მისი მარადიული დაბრუნების წესსა და აუცილებლობას. „ბერძნული მითი და უკვე ცნობილ ავტორთა შედევრების სიუჟეტები თავიანთ თავში უკვე ატარებენ სამყაროს სულისმიერ რუკას, მის არქიტექტონიკას, თუ პროექტის ესკიზს. ეს ის მონეტებია, რომლითაც ნებისმიერი ამბის შესყიდვა და მოპოვება ხდება შესაძლებელი. ეს ის მარცვლებია, სამყაროს არსს, მის გულისგულს რომ გამოხატავენ და გადაგვიხსნიან“. ამ გულისგულში ჩაწვდომა არც მწერლისთვის არის ადვილი და არც მკითხველისთვის. ამდენად, ის სტრუქტურული წყობა, რომელიც მან აირჩია, კარგი მეგზურია მკითხველისათვის, ხოლო მისთვის კიდევ ერთი მოსინჯვაა საკუთარი ძალების. შესავლის სახით დრამას ,,ხელოვანის გზა“ ახლავს ესე „ჰამლეტის ნიღაბს ამოფარებული ხელოვანი“ და ავტორისეული კომენტარები, რომელსაც მნიშვნელოვანი დატვირთვა ენიჭება მთავარი სათქმელის აღსაქმელად. ჟაკლინ სირაძემ ნაწილობრივ შეითავსა კრიტიკოსის ფუნქცია, რათა დრამის ფილოსოფიური ქვეტექსტები მკითხველისათვის გასაგები და სწორად შესამეცნი ყოფილიყო. მან თავად გახსნა ინტელექტუალური დრამის სივრცეში შესასვლელი ყველა კარიბჭე, თავად გასწია უზარმაზარი შრომა, რადგან კარგად იცის, ის, რაც აქ დევს საფუძვლიან დაფიქრებას მოითხოვს. შესაძლოა მწერალი ამ დრამისაგან იმაზე მეტს მოელოდეს, ვიდრე მწერლობას ძალუძს, რადგან სულისა და გონების გასამთლიანებლად შექმნილ ამ პიესაში ყველგან იგრძნობა „მესამე თვალი“, რომელიც ისე ღრმად იმზირება სულში, რომ განიჭებს უნარს თანაზიარი იყო იმ ტკივილის, რომელსაც ჰამლეტის მისტერია ატარებს.

მწერალი ორიგინალურია ჰამლეტის ფენომენის გაზიარებს. ის იცნობს ყველა ეპოქასა და დროში გააზრებულ ჰამლეტს, მაგრამ აქამდე არსებული სტერეოტიპების პარალელურად თავის ჰამლეტს ხედავს, იმ შრეებს სწვდება, რომელიც ცნობიერების ნაკადის - მეხსიერების მოუცველ აბსოლუტურ უწესრიგობაში მოჩანს. ჰამლეტი ხომ ყველა დროის უნივერსალური ადამიანია, რომელსაც კრიზისის პერიოდის ჰუმანისტის ყველა თვისება გააჩნია. ჟაკლინ სირაძე აღჭურვილია იმ უნარით, რომელიც ჰამლეტის ნებისმიერ ფრაზას, ნებისმიერ ამოოხვრას ხსნის, მის ეტიმოლოგიას კარგად გრძნობს, თუმცა აღიარებს, რომ ჰამლეტის ტრაგედია ხშირად გონმიუწვდომელია. ავტორმა იცის ჰამლეტის ფენომენის უნივერსალური ხიბლი - ამ მხატვრული სახის იდეურ-ემოციური საფუძველი მისი მამხილებელი შინაარსია, რომელსაც ჟაკლინ სირაძე შესანიშნავად იყენებს. ჰამლეტის ტექსტს იგი სხვადასხვა რაკურსით უდგება. მათ შორის ღვთაებრივი და აღმოსავლური სიბრძნის გათვალისწინებითაც. ჰამლეტის დრამა მწერლისათვის, უპირველეს ყოვლისა, „კოსმოსის უსასრულობის მოხილვაა ერთი წამის მეათედში და იმ შლეგური აზრების წყებაა, საბოლოოდ სიბრძნეში რომ იკარგება“.

ამდენად, ბერძნული მითებისა და ჰამლეტის დრამის კონტექსტში ჩატვიფრული ხელოვნების კრიზისთან დაკავშირებული საკითხები იმ კითხვებზე მოითხოვს პასუხს, რომელთა არამარტო გამოვლენა, არამედ მოდერნიზება სასიცოცხლოდაუცილებელია სახელოვნებო სამყაროსათვის. მწერალმა ერთ სივრცეში განალაგა ქრისტე და ბერძნული დრამის პერსონაჟები, ხელოვნების პარნასის ტრიუმფატორები - გოეთე, ილია, დოსტოევსკი, ჯოისი, შექსპირი. ეს უკანასკნელი ამ პიესაში მუდამ ინარჩუნებს განსაკუთრებულ სტატუსს, ძალმოსილებას, რომლითაც მუდამ აზროვნების უმაღლეს სფეროს აზიარებს საზოგადოებას. ავტორს შექსპირი ყოველთვის განსაკუთრებული მისიით შემოჰყავს დრამაში, რათა მკითხველმა ,,თანამედროვე სამყაროს, ხელოვნების სამყაროს შეშლილი კითხვები მოისმინოს და გაიაზროს“. გაიაზროს ის, რომ თანამედროვე ხელოვნებამ დაკარგა სული, რომ თანამედროვე ადამიანს ფრთები აღარ აქვს და „მანკიერი ცხოვრების ორომტრიალში, ჩვენი სული არავდება“.

პიესის გმირებში - ემანუელო, სატირი, ორფევსი, ფსიქეა, შექსპირის „ჰამლეტის“ პერსონაჟები ცოცხლდებიან და მათ ალტერ-ეგოში გარდაისახებიან. ისინი იმეორებენ და თავისთავში ატარებენ მათ ბედისწერას. ბერძნული მითოლოგიის სახეები - ეროსი, თანატოსი, აპოლონი, დიონისე, აფროდიტე პიესაში იმ „წყევლაკრულვიანი“ საკითხის გასამჟღავნებლად არიან მოხმობილი სცენაზე, რომელმაც თანამედროვე ხელოვნების სულიერი დეკადანსი უნდა ამხილოს. „ადამიანი დედამიწაზე მაშინ ცოცხლდება და სულიერდება, როცა ღვთაებრივზე ფიქრობს, ოცნებობს და ზეციურ ცის ნამეს - ცრემლს ღვრის“ - ამბობს ავტორი, მაგრამ ფიქრობს კი ადამიანი დღეს ღვთაებრივზე. პიესის პირველივე სურათში სცენაზე ის პერსონაჟები ცოცხლდებიან, ვინც ხელოვნების ოქროს ხანაში პასუხისმგებელი იყვნენ ღვთიურობასა და სულიერებაზე. ისინი სწორედ ზეციურთან ნაზიარებ ხელოვნებას განადიდებდნენ. პიესაში ჰამლეტის სიუჟეტი უნივერსალურად არის გამოყენებული, მისადაგებულია მთავარ სათქმელსა და პრობლემას. „დღეს ხელოვნება წყვდიად ღამეში ჩაეშვა და საგნები არარად, მზე კი ლაქად გარდაისახა“. ძველისძველი ჭეშმარიტება უპირველესი პოსტულატის სახით რომ უნდა ცოცხლობდეს ხელოვანთა შორის პიესაში ასე ჟღერს: „არსებობს ორი გზა, - ორი ხელოვანი. ერთი, - ლაქას რომ მზედ აქცევს და მეორე - მზეს რომ ლაქად აქცევს“. მწერალი იმ დისჰარმონიაზე სწუხს, რომელიც ხელოვანთა მეორე კატეგორიის მომრავლებამ გამოიწვია. ხელოვნება ყოფიერების შემზარავ ჩარჩოებში მოექცა, სამყარო თითქოს „ამოყირავდა“ და როგორც თავის კომენტარებში აღნიშნავს, ღმერთის ნაცვლად წარმმართველი გახდა ,,სიკვდილის შიშის უსაზომოდ გაზრდილი ფანტომი“.

პიესაში „ხელოვანის გზა“ მოჩანს ცივილიზაციისა და კულტურის ურთიერ- თმიმართების საკითხიც. მათი გაიდენტურების მცდელობები, რომელიც ხელოვნების კრიზისის კონტექსტში არის მოაზრებული. აფროდიტეს ურცხვი ორეული „ცივილურად გამოიყურება“, „ცივილურად აზროვნებს“ და არაფერი აქვს საერთო თავის არქეტიპთან. „ადამიანს უნდა ეტყობოდეს, რომ ცივილიზაციის პირმშოა, ტექნიკამ უნდა დაგატყოს კვალი” - ამბობს იგი. ამის გამოძახილია ისიც, რომ დრამაში აპოლონი თუთიყუშად გარდაისახება, რომელიც იაფფასიანი მოდერნისტული ნაწარმოებების სიმბოლოა. პიესაში მოდერნიზებული არიან სხვა მითიური გმირებიც. ისინი თავისუფლების ლოზუნგით ცდილობენ გზა გაუთავისუფლონ უხამსობასა და უზნეობას. აქამდე არსებული ფასეულობების რევიზიას ახდენენ და ძველი სულიერი და სახიერი ატრიბუტებისგან იძარცვებიან. მათ საქციელსა და აზროვნებას დრამაში მორალურ სანქციას ემანუელო აძლევს. იგი გრძნობს და განიცდის ხელოვნების გაუცხოების ამ საშიშ ტენდენციას, იმას, რომ „ხელოვანის ნაწერებსა და მის პიროვნებას შორის გაუცხოების საზარელი, მყარი კედელი აღმართულა, რომ თანამედროვე ხელოვნება გაბერწდება, თუ ძირს არ დასცეს და არ დაასრულეს ნარცისის ეპოქა. მათ სურთ ასწავლონ ახალი ანბანი ხელოვნებისა. ადამიანს არ გააჩნია ეროვნულობა, არ გააჩნია სარწმუნოება. ის თავისუფალია იმ ყალბი და უსაზღვრო ბორკილებისაგან, კლასიკოსები სინანულს რომ უწოდებენ.” ვფიქრობთ, ამ შემთხვევაში ავტორი გლობალიზაციის საფრთხეებზე მიგვანიშნებს, რომლის განსაკუთრებული სამიზნე ხელოვნება და ადამიანების ეთნოფსიქიკაა. საქართველოში უკვე აპრობირებული ახალგაზრდა მწერალთა თვითდამკვიდრების ეპატაჟური სტილი, თავისუფლების - აღვირახსნილობასთან და სარწმუნოების - ფანატიზმთან გაიგივების მცდელობები ჟაკლინ სირაძის მიერ წარმოსახვით ხელოვნების სამეფოში განიცდება და აისახება. ემანუელო გრძნობს, რომ ხელოვნებას შავი ჭირივით მოედო ეს საფრთხეები. იგი სამყაროს სუნთქავს, შეიგრძნობს და იმასვე მოუწოდებს სხვებს, რათა დაეწიოს თავის ჭეშმარიტ სახებას. მის განზრახვას, ოცნებებს, შეშლილობას სიყვარულის ნიადაგზე მეფისტოფელის გესლიანი ღიმილით დარაჯობს სატირი. ეს მოდერნიზებული სახე გაიგივებულია უღმერთო სამყაროს წესრიგთან. „მალე გადაშენდება ეს შენი საყვარელი, რაფინირებული კლასიკური წერის მანერა, რომელშიც ტყუილი, პომპეზურობა, პათეტიკურობა და სულის სიცარიელე დევს, ნაზი ქსოვილი ეგზემას ვერ ფარავს. ჩვენი დღევანდელი ხელოვნება წრფელად, პირდაპირ წარმოთქვამს სათქმელს. ჩვენ არ ვხმარობთ ღვარჭლიან სიტყვებს, ჩვენ არ ვიგონებთ მაღალფარდოვან, ბრტყელბრტყელ ფრაზებს, ჩვენ პირდაპირ ვამბობთ, რაც გვინდა“. ამ სიტყვებში ის საცდური იმალება, რომელიც სიმართლის სახელით შემოდის ადამიანთა აზროვნება-ში. ერთი შეხედვით, წრფელი მონოლოგის ილუზია იქმნება, რომლის მიღმა ის საფრთხეები იმალება, რომელმაც ქვა პურად გადააქცია. ,,ყველაფერი პურია! აი რა იმალება სხვა საგანთა იქით“- ამბობს სატირი.

პიესის წარმოსახვით ხელოვნების სამეფოში ეს ფრაზა თავისუფლების ცნების თანამედროვე დეფინიციას ესადაგება, მის მიზანსა და იდეას ახმოვანებს. თავისუფლების ამგვარი გაგება სიამოვნებისა და ვნების მორევში ჩაფლული ადამიანებისათვის ფაქტიურად სასჯელი და კათარზისისათვის სამზადისია. ეშმას ცდუნება აღსრულდა - ქვა იქცა პურად. სატირის მიზნები პიესაში უფრო ამბიციურია - სიბრძნეთა სიბრძნე გველი შეიქმნას დედამიწის წარმმართველი. ვფიქრობთ, სწორედ აქ, ჟაკლინ სირაძის დრამის „ხელოვანის გზის“ სიმბოლიკა იმ მასშტაბურობას იძენს, როცა ხელოვნების სამეფო მისთვის პროკრუსტეს სარეცელად იქცევა. დრამაში წარმოდგენილი განსხვავებულ ფასეულობათა ჭიდილი არამარტო სახელოვნებო სივრცეზეა გათვლილი. მისი ქვეტექსტები უფრო ღრმა და მრავლისმეტყველია. პიესაში იშიფრება სატირის განზრახვის საფრთხეები ადამიანთა სულებისათვის. ამ შემთხვევაში ხელოვნება ლაკმუსის ქაღალდის ფუნქციას ასრულებს. იგი მაშინათვე აირეკლავს ამ პროცესებს და განგაშის ზარებს რეკს.

ყველაზე უკეთ ნაციონალურ-ეთნიკური სამანების მოშლის იდეა თავისუფლების მანტიის ქვეშ ინიღბება. ამ პიესით ჟაკლინ სირაძე მკითხველის მდგრადობის კორექტირებასა და სულიერი ენერგიით შეიარაღებას ახერხებს. პიესის ერთ-ერთ სცენაში თანამედროვე პოეტს კოსმოსური ტანსაცმელი აცვია, როგორც ნიშანი ტექნიკური პროგრესის. მას მხურვალე ტაშით აჯილდოვებენ, იმიტომ, რომ სძულს დედა, მამა, საკუთარი თავიც. იმიტომ, რომ სჯერა, რომ ადამიანი გათავისუფლდა ყალბი ადამიანურობისაგან. ,,დაე, გაერთოს, დაე, ისიამოვნოს, თავისუფლება სიამოვნებაა! სიამოვნება - თავისუფლება. ადრე ადამიანი ერიდებოდა თავისი ფარული ოცნების აღსრულებას და გადაიდგა ნაბიჯი - ქვა იქცა პურად“.

პიესაში უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ფერთამეტყველებას. ფერი აქ პერსონაჟის ხასიათისა და ემოციების გამომხატველია. იისფერი შუქი ხშირად ახლავს ემანუელოს, რომელიც ხელოვნების „ცდომილი სამყაროს“ გადასარჩენად იღწვის. იდუმალებისა და შეშლილობის მიღმა მდგარი ეს პერსონაჟი, ავტორის თქმით, მას ჩაფიქრებული ჰყავს ისეთ გმირად, რომელიც სულიერების დაკარგვის ყველა ტკივილს არამარტო გაიზიარებს, არამედ განიცდის და ამ განცდა-გააზრებაში მასში კვდება ძველი ემანუელო და იბადება ახალი ჭეშმარიტი ხელოვანი. მწვანე შუქი, მწვანე ბუზები, აფროდიტესა და ერინიების მწვანე სამოსელი, მწვანე თუთიყუშები სიხარბის, ავხორცობის, ანგარების სიმბოლოდ არის მოაზრებული. სწორედ მწვანე ტანსაცმლით შემოსილი კაცი ახმოვანებს გლობალიზმის მთავარ დოქტრინას - „განსხვავებულ კულტურათა გამთლიანება და დიჰარმონიზაცია - აი, ხელოვნების მიზანი“. მწვანე სამოსშია გამოწყობილი პანი, რომელიც მღერის: „შენ ხარ არავინ! და ამიტომ ერთდროულად ხარ შენ აფრიკელი და ბელგიელი“.

ყვითელი ფერი პიესაში ასოციაციურად უკავშირდება მზეს, მზის დაბადების მისტერიას, სინათლეს, ხელოვანის სინდისსა და სიწრფელეს. ყვითელსამოსიანი ევმენიდები მღერიან: …,,და მზე დაიბადება, და ამ მზეს შენში ღვთის დაბადება ეწოდება“. ყვითელ სამოსშია გამოწყობილი კაცი, რომელიც ამტკიცებს, რომ „ეპოქის მღვიძარე სინდისი პოეტის სულია“. პიესის მთავარი გმირი არკვევს ადამიანის არსებობის მიზანსა და დანიშნულებას. ამ ძიების პროცესში იგი გადის მთავარ ჭეშმარიტებაზე და სულისმიერ გზაზე სიარულის უფლებას მოიპოვებს. ,,იგი ღვთაებრივი ფარდით“ დაფარულ გზაზე გაიყვანს კრიზისში მყოფ ხელოვნებას და გააერთიანებს მის მსახურთ. პიესის ასეთი სიმბოლური დასასრული იმის მინიშნებაა, რომ ყველაფერი აღსრულებადია, თუ ადამიანები ღვთაებრივ ძალას კვლავ მოიპოვებენ და განაცალკევებენ ბოროტებას სიკეთისაგან. ჟაკლინ სირაძის დრამის მთავარი სათქმელი მარტო აწმყოზე არ არის გათვლილი. შემთხვევითი როდია, რომ თანამედროვე ხელოვანის გზას აქ ღვთაებრივი პოეტის ორფევსის შვილი - ემანუელო გვიჩვენებს. თუ ხელოვნება ღვთაებრივი სუნთქვით არ იქნება გამთბარი ჩვენ ვერასოდეს შევიგრძნობთ ადამიანად ყოფნის ბედნიერებას.

სხვათაშორის, ჟაკლინ სირაძე ამ თემას თავის შესანიშნავი ლირიკითაც გამოეხმაურა ,,ჩვენი მწერლობის“ ფურცლებიდან. ამ ტკივილიანი განცდის გამოძახილია სტრიქონები: „რწმენა იგი დავკარგე და სიცოცხლე შენი, ასე უსასრულო შესაძლებლობათა ზღვა განჰქრა, ვით სიზმრის ტკბილი შეხება“. აქაც მწერლის შიშნარევი წინასწარგრძნობაა, რომ „ქრისტეს ლურსმნიდან მოდენილი ტკივილის განცდის გარეშე“ ჩვენს სიცოცხლეს ფასი არ ექნება.

და ბოლოს, ჟაკლინ სირაძის ეს ინტელექტუალური პიესა, რომელიც თანამედროვე ხელოვნების პრობლემებს ეხმაურება და მისი მეშვეობით უფრო მასშტაბურ სიღრმეებს სწვდება, ქართველი რეჟისორებისათვის პროფესიონალიზმისა და მაღალი თეატრალური კულტურის ნიშნულად შეიძლება იქცეს. უფრო მეტიც, ამ პიესისადმი ინტერესი იმანაც უნდა განაპირობოს, თავისუფლებისა და დემოკრატიის მოტკბო სურნელმა უფლისა და ქვეყნის წინაშე ჩვენი ვალდებულება რომ არ დაგვაკარგინოს.

Salome Kapanadze
Art crisis in the collisions of intellectual drama
Summary

The tragedy of Hamlet has already concussed the somnolent opinion of human beings. During the inquisition of spiritual values, these human beings turn to eternal question of “to be or not to be”, as it is represented in the book: „The way of Art“ by Zhaklin Siradze. In this five-act, intellectual drama, the author speaks about the art crisis in the modern world. Above mentioned problem is synchronized with the subject of Greek Myths and Hamlet, and accordingly, the role and mission of art is discussed in the original way. The „third eye“ of author feels everywhere, which makes a reader feel participated, as well as feel reached to the mystery of Hamlet. In this drama, all the stereotypes connected to Hamlet are collapsed, that allows the author to analyze the text from the different points of view.

Саломе Капанадзе
Кризис искусства в коллизиях интеллектуальной драмы
Резюме

Трагедия Гамлета не раз будила спящую часть человечества. Во времена пересмотра ценностей люди традиционно возвращаются к вечной теме „быть или не быть“ так, как это представлено в книге Жаклин Сирадзе „Путь искусства“.

В интеллектуальной драме из пяти действий автор рассказывает о кризисе искусства в современной эпохе. Эта проблема в драме синхронизирована с греческими мифами и бессмертной темой Гамлета, на фоне которой рассмотрено значение искусстваи актуальный вопрос сути. В драме повсюду виден „третий глаз“ автора, дабы приблизить мистерию Гамлета к читателю. В драме нарушены все стереотипы, связанные с феноменом Гамлета, что дает возможность автору подойти к „тексту Гамлета“ с разных ракурсов.

Марина Ментешашвили
(Грузия)

Исследование взаимодействия языка и пола было вызвано актуальной необходимостью изучения новых тенденций в развитии языка, возникших под влиянием произошедших изменений в социальной, культурной жизни человека в обществе и под воздействием взаимовлияния различных культур. Гендерная проблематика стала одним из приоритетных направлений в современных научных исследованиях конца XX - начала XXI веков, изучающих человека и его взаимосвязи с обществом и окружающим миром.

Ученые считают гендерные исследования одним из самых значимых явлений современной лингвистики последних десятилетий и говорят о появлении новой научной исследовательской парадигмы - гендерной парадигмы (Рябов, 2000:28-37). В их основе лежит понятие гендера, которое до сих пор вызывает множество споров и трактуется поразному различными концепциями классической феминистской теории (которой он во многом обязан своим появлением), социологии гендера, гендерной психологии, постфеминизма и т.д.

Появились термины „лингвистическая гендерология“, „гендерная лингвистика“, „лингвистическая гендеристика“, „гендергетика“. Е.И. Горошко настаивает на использовании термина „лингвистическая гендерология“, так как он „наиболее прочно вошел в лингвистическое описание“ (Горошко, 2003:97). Формирование гендерного подхода, по мнению О. А. Ворониной, в социальном и гуманитарном знании в сущности является гораздо большим, чем появление просто ещё одной теории: „Это — принципиально новая теория, принятие которой иногда обозначает изменение ценностных ориентации человека и ученого и пересмотр многих привычных представлений и „истин“ (Воронина, 2001:105).

Изучение гендерных отношений приобретает особую актуальность в связи с существенными изменениями, происходящими в социальной жизни людей разных стран. Гендерные исследования в лингвистике возникли задолго до XX века и уходят своими корнями в античность, когда возникла символико-семантическая концепция категории рода (genus), рассматривающаяся в связи с наличием людей и особей разного пола (Аристотель, 1998). Аристотель противопоставлял мужской род, ассоциируемый с действием и энергией, женскому - пассивному и „претерпевающему“. Великие немецкие лингвисты конца XVIII - начала XIX столетия (В. Гумбольдт, Я. Гримм, И. Гердер) полагали, что различия между полами в языке связаны с различием полов в природе. Например, Я. Гримм рассматривал грамматический род имен „как порожденное фантазией языка распространение признаков естественного биологического пола на все предметы. Воображение человека видит в различных вещах олицетворение мужского и женского начала“ (Ольшанский, 1997).

В лингвистике долгое время тема гендера не занимала важного места. Только в начале двадцатого столетия, когда выдающиеся лингвисты О. Есперсен, Э. Сепир, Ф. Маутнер стали описывать различия носителей языка, обусловленные их полом, тема языка и пола стала занимать все более прочные позиции. С возникновением новых направлений в языкознании - социолингвистики, прагматики, психолингвистики, тео- рии дискурса и коммуникации на первое место стал выдвигаться социальный план, рассматривающий язык в связи с обществом и находящимся в нем человеком. В 1913 году Ф. Маутнер в своем знаменитом труде „Вклад в критику языка“ описал различия в языке немецких рабочих - мужчин и женщин. У рабочих-мужчин он отметил наличие в речи ненормативной лексики, у женщин — использование слов иностранного происхождения, объясняя это меньшей образованностью женщин и их ориентацией на более престижные формы слов, коими являются иностранные заимствования. „Маутнер считал, что только мужчины способны творчески использовать язык, а удел женщин — лишь усваивать то, что создается сильным полом. Он первым абсолютно по-новому сформулировал вопрос о влиянии неравноправного положения полов на тендерную социализацию“ (Горошко, Кирилина, 1999:235). Вначале изучение различий между мужскими и женскими вариантами языка происходило на базе так называемых „примитивных языков“: Э. Сепир, изучая язык коасати на острове Ява, описывал тендерные различия. В 1922 году О. Есперсен в своей книге „Язык: его суть, происхождение и развитие“ описал различие между „женским“ и „мужским“ речевым поведением индейцев, проживающих на островах Карибского архипелага. По оценке лингвистов, „О. Есперсен был первым, кто систематически описал различия в вербальном поведении полов на примерах разных языков из различных языковых семей“ (Горошко, Кирилина , 1999:236).

Широкое распространение гендерные исследования языка получили, начиная с конца 60-х - начала 70-х годов XX века, когда стали остро ставиться вопросы взаимо- обусловленности социальной принадлежности и пола человека в связи с исследованием влияния на язык „человеческого фактора“, а проблемы категории рода начали рассматри- ваться с развитием коммуникативной семантики, социолингвистики, прагматики. Языковые явления стали изучаться в их коммуникативном, динамическом аспекте, с учетом психофизиологических и социально-стратификационных особенностей личности (пола, возраста, уровня образования и т.п.). Мощным импульсом развития гендерных исследований послужило возникшее в это время под воздействием Нового женского движения в США и Германии направление, получившее название феминистской лингвистики, или феминистской критики языка. Представительницы феминистской лингвистики утверждали, что все языки строятся на основе мужской картины мира, в которой женщинам отводится второстепенная роль и приписываются в основном негативные качества.

Приведем определение таких фундаментальных понятий данной области научных знаний, как феминизм, гендер, гендерный дискурс, гендерология, маскулинный, фемининный, патриархатный.

Феминизм (от латинского femina — женщина) — понятие, определяемое с одной стороны как общественное движение за права женщин, а с другой стороны, феминизм - комплекс социально-философских, психологических, культурологических, лингвистических теорий, анализирующих положение дел в обществе, культуре и языке. Заслуга феминистских исследований в лингвистике состояла в том, что от практики первоначальных бунтарских заявлений о дискриминации языка они открыли путь к гендерным исследованиям, сформировавшим теоретический язык, позволивший описать гендерные проблемы в социуме, т.е. создать гендерный дискурс.

В описании гендера используется понятие патриархатный (не патриархальный), и этому есть обоснование. Патриархат — строй, характеризующийся отцовским родом, вкотором мужчина занимает господствующее положение. Патриархальный - связанныйсо стариной, верный традициям, обычаям. Использовать понятие патриархатныи в гендерном дискурсе - значит подчеркнуть маскулинность современной культуры.

Маскулинный — от латинского masculinos - мужской. В научном языке имеет тот же смысл, что и патриархатныи, и подчеркивает иерархический принцип современногообщественного развития, где главенствующая роль принадлежит мужчине. Соответственно фемининный — подчеркивающий женственность.

Само слово „гендер“ не имеет однозначного перевода и представляет собой кальку английского слова „gender“, которое в англо-русских словарях переводится как „род, пол“ и подчеркивает значение грамматической категории рода. В английском языке существует еще одно слово, обозначающее пол, - секс (sex), но оно имеет определенные коннотации в человеческом сознании и ассоциируется с совокуплением или любовной игрой. В русском языке слово пол не несет такой нагрузки, как слово секс, поскольку понимается шире, а именно, как манифестация пола. Как справедливо замечает А.В. Кирилина, английское соотношение sex — gender не соответствует русскому пониманию аналогичных понятий: „...в русском языке пара секс - пол оказывается не адекватна английскому sex - sex, что, на наш взгляд, несколько „разгружает“ слово пол“ (Кирилина, 1999:19). Для того чтобы снять устойчивые ассоциации при использовании слова „секс“, в научный язык в 70-х годах был введен термин „гендер“. Если пол относится к биологическим характеристикам, то гендер — к культурно-социальным. Гендер — этоопределенный набор характеристик психических, физиологических, которые определяют поведение женщин и мужчин и отношения между ними; гендер определяет социальные, а не биологические различия между мужчинами и женщинами и был призван подчеркнуть не природную, а социокультурную причину межполовых различий (Кирилина, 1999:20). Американские психологи, употребляя термин „гендер“ в интерпретации социальной обусловленности природы мужского и женского, подчеркивают, что многие различия между мужчинами и женщинами создаются внутри общества , обусловлены социальными факторами (Unger, 1993). Возникающие в этой связи понятия „женственное“ и „мужественное“, или „маскулинное“ / „фемининное“ отличны от понятий „женское“ / „мужское“, поскольку вторые суть данные от природы, а первые - понятия, сконструированные обществом и имеющие гендерные различия. Таким образом, если пол - это природная данность, то гендер - „привнесенность сознанием, и такие конструкты культуры, как „мужественное“ и „женственное“, могут описываться только с учетом и использованием этого понятия, поскольку появляется возможность выйти за пределы биологических определений“ (Трофимова, 2001:247).

По мнению ученых, впервые данный термин употребил психолог Р. Столлер в 1968 году. В социальные науки понятие „гендер“ было введено Энн Оуклей в 70-е годы прошлого века. Оно происходит от греческого слова „genos“, что означает происхождение, материальный носитель наследственности, рождающийся (Горошко, 2003:36). Среди ученых, которые первыми выдвинули идею о рассмотрении гендера в научной пара- дигме, была Джоан Скотт, историк. Она рассмотрела несколько социально-исторических подсистем сквозь призму гендера и дала определение „гендерного концепта“, который обусловливается такими понятиями, как пол, раса, класс, и на котором базируется образно-символическая система, описывающая женщину и мужчину в обществе, социальные отношения и институты, самоидентификация личности. Джоан Скотт рассматривает гендер как конститутивный элемент социальных отношений, основанных на внешних различиях между полами (Scott, 1988:42).

Среди первых работ, где были четко прописаны терминологические различия между понятиями пол и гендер, была статья Гейл Рабин „Обмен женщинами“. Исследовательница ввела понятие поло-гендерной системы, подразумевая под этим набор соглашений, с помощью которых общество трансформирует биологическую сексуальность в продукт человеческой активности. После работы Г. Рабин выходит исследование Р. Унгер „О переопределении понятий "пол" и "гендер"“, в котором предлагается употребление слова пол только для определения биологического полового диморфизма. Употребление же термина гендер предусмотрено для описания социальных, культурных и психологических аспектов, которые можно соотнести с чертами, нормами, стереотипами и ролями, считающимися характерными или желаемыми для тех, кого общество считает мужчинами или женщинами (Горошко, 2003:103). Таким образом, благодаря представителям феминистского направления, возникшего в начале 70-х годов под влиянием женского движения в США и Германии, вопрос об исследовании гендерных особенностей в различных областях знания был поставлен. Несмотря на разные мнения относительно того, кто первым ввел данный термин в научный оборот, нам представляется правомерным считать, что он появился почти одновременно в разных областях научного знания.

В лингвистике понятие „гендер“ появилось во второй половине прошлого столетия, позже, чем в других гуманитарных науках. В этой области основополагающими стали работы американских и немецких ученых. Представительницы феминистской лингвистики исследуют гендерные асимметрии в языке на основе гипотезы Сепира-Уорфа о том, что язык является не только продуктом общества, но и средством формирования его мышления и ментальности. По их утверждению, языки строятся на основе мужской картины мира, поэтому асимметрии в системе языка направлены против женщин. Эти асимметрии получили название языкового сексизма. Под влиянием патри-архатных стереотипов, зафиксированных в языке, его носителям навязывается определенная картина мира, в которой женщинам отводится второстепенная роль (Кирилина, 1999). Возникнув на базе феминистской критики языка, гендерные исследования не сводятся к феминистской u1082 критике языка, а представляют собой разностороннее рассмотрение проблемы в рамках истории языка, лингвокультурологии, социо и психолингвистики, этнолингвистики, когнитивной лингвистики, межкультурной коммуникации и т. д.

В российской лингвистике временем становления лингвистической гендерологии являются 80-е - 90-е годы. К концу XX века, по словам Е. Горошко, завершился началь- ный этап становления этого направления, и лингвистическая гендерология оформилась в самостоятельное научное направление в языкознании, исследующее гендерные аспекты языка и коммуникации (Горошко, 2003:97). Тема гендера последовательно развивается в трудах О. А. Ворониной, А. В. Кирилиной, М. М. Малышевой, Е. И. Горошко, И. И. Халеевой, И.Г. Ольшанского и других. И. И. Халеева рассматривает категорию гендера в лингвофилософском аспекте. Понятие тендера И.И. Халеева соотносит с понятием дискурса в формулировке Ю.С. Степанова: „Дискурс -это "язык в языке", но представленный в виде особой социальной данности... Дискурс существует прежде всего и главным образом в текстах, но таких, за которыми встает особая грамматика, особый лексикон, особые правила словоупотребления и синтаксиса, особая семантика, — в конечном счете — особый мир...“. С этой точки зрения гендер выступает как интри- га, как вид дискурса, как „ментальное пространство, опосредованное онтогенетически и гносеологически и обусловленное социокультурной данностью конкретного лингво- культурного сообщества“ (Халеева, 1999: 106). В работе Н. Л. Пушкаревой „Гендерные исследования и исторические науки“ описании „загадок“ (термин Н. Л. Пушкаревой) конструирования гендера указывается также, что гендер - это системная характеристика социального порядка, от которой невозможно избавиться или отказаться. Он постоянно воспроизводится в структурах сознания, действия и воздействия. По мнению Л. Н. Пушкаревой, „главный вопрос гендерной методологии - это выяснение ресурсов создания гендера“ (Пушкарева, 1999:171).

Изучая особенности общения с мужчинами и женщинами, И. Стернин выделяет различия в вербальном общении мужчин и женщин, разрабатывает модель описания национального коммуникативного поведения, которая предполагает последовательное описание коммуникативного поведения народа, выделяет „языковой паспорт говорящего“, по которому можно наряду с возрастом, профессией, местом жительства, национальностью определить его пол: „языковой паспорт говорящего — это то впечатление, которое он создает о себе своей речью“ (Стернин, 2003:59).

О. Л. Каменская считает необходимым подразделить языковую личность (ЯЛ) на ЯЛ мужчины и ЯЛ женщины, полагая, что такое подразделение может стать тем „системообразующим фактором, который способен интегрировать мозаичные аспекты гендерного феномена в единое целое“ (Каменская, 2002:13).

В исследовании О.Л. Антинескул о влиянии пола автора на текстообразование на материале текстов художественной литературы отмечалась асимметрия в сторону эмоционально окрашенной и образной лексики, лексики эмфатического и междометного характера, усилительных грамматических конструкций, восклицаний и повторов в произведениях авторов-женщин (Антинескул, 2000:12).

Таким образом, гендерная проблематика проникает во все сферы научного знания. Исследования представителей феминистской критики языка определили направление развития гендерных исследований в лингвистике по пути изучения гендерной спе- цифики языка с целью выявления гендерных асимметрий в его системе. В исследовании гендерных ролей внутри социума лингвисты видят возможность проникновения в глубинные смыслы культуры, в специфику национального сознания и национальной картины мира.

Литература:

მარინა მენთეშაშვილი
გენდერული კვლევები უცხოურ ენათმეცნიერებაში
რეზიუმე

თანამედროვე მეცნიერულ კვლევებში, რომლებიც შეისწავლიან ადამიანსა და მის ურთიერთკავშირს საზოგადოებასა და გარესამყაროსთან, ერთ-ერთ პრიორიტეტულ მიმართულებას წარმოადგენს გენდერული პრობლემატიკა. გენდერულ კვლევებს მეცნიერები მიიჩნევენ ბოლო ათწლეულების თანამედროვე ლინგვისტიკის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენად. განსაკუთრებულ აქტუალურობას გენდერული ურთიერთობების შესწავლა იძენს იმ არსებით ცვლილებებთან დაკავშირებით, რომლებსაც ადგილი აქვს სხვადასხვა ქვეყნის ადამიანთა ცხოვრებაში.

გენდერული კვლევები ენათმეცნიერებაში XX საუკუნემდე დიდი ხნით ადრე დაიწყო და თავისი ფესვებით ანტიკურ ხანაში მიდის. მაგრამ უფრო მყარ პოზიციებს ენისა და სქესის თემა იძენს მხოლოდ მეოცე საუკუნის დასაწყისში, როდესაც გამოჩენილი ლინგვისტები - ო. ესპერსენი, ე. სეპირი, ფ. მაუნტერი - შეუდგენენ ენის მატარებლების ისეთი განსხვავებების აღწერას, რომლებიც დაკავშირებული იყო მათ სქესთან.

სტატიაში განხილულია უცხოურ ენათმეცნიერებაში თანამედროვე გენდერული კვლევების განვითარების ზოგიერთი ასპექტი.

Marina Menteshashvili
Gender Researches in the Foreign Linguistics
Summary

Gender problematics has become one of the most prioritized directions in the modern scientific research studying a human being and his/her relationships with the society and thesurrounding world. The scientists concern the gender researches one of the most important happenings of the modern linguistics of the recent decades. The special actuality has been asserted to the issue of the gender researches in relation with the existing changes flooding in the ongoing life of the people of various countries. Gender researches in the linguistics have emerged before XX century and by their roots they go deep to the antiquity. Thus more stablepositions of the language and sex thematic have been reinforced only in the beginning of the XX century, when the outstanding linguists O. Jespersen, E. Sapir, F. Meitner began to describe the differences of the informant, conditioned by their sex.

In the article the issues of establishing and processing of the modern gender researches in the foreign linguistics are reviewed.

Гульнара Диасамидзе
(Грузия)

В последнее время проводятся всевозможные исследования “языковой картины мира“ у носителей определённого языка, создаются словари разных языков. Каждыйязык культуры имеет свои особенности, он непереводим ни на один другой язык. Л.В.Щерба „мир постигается различным образом в различных языках“.

Понятие „языковой картины мира“ связано с понятиями народ, этнос, нация и пониманием национального характера личности. А что такое национальный характер?Под национальным характером подразумевается стереотипный набор качеств, приписанных одному народу.

Немалое значение имеют понятия этнической и национальной культуры. У каждого народа есть свои этнические символы (кимоно - у японцев, клетчатая юбка - ушотландцев, самовар - у русских, тюльбент - у турок и т. д.), характерные жанры народного творчества (овсяная каша - у англичан, борщ - у украинцев, „щи да каша“ - у русских, Афйон каймаы и кофе - у турок).

Национальная культура есть совокупность символов, верований, убеждений, ценностей, норм и образцов поведения, которые характеризуют духовную жизнь человеческого существа в той или иной стране, государстве. Но культурный процесс, развитие науки и техники - всё это сближает народы, стандартизирует условия их жизни. Немецкая аккуратность, русский „авось“, турецкий темперамент - стереотипные представления о целом народе. В.А.Маслова считает языковым стереотипом любое устойчивое выражение, состоящее из нескольких слов, например: лицо кавказской национальности, новый русский. Употребление таких стереотипов облегчает и упрощаетобщение. Специалисты по этнической психологии отмечают, что нации, находящиеся на высоком уровне экономического развития, подчёркивают у себя такие качества, как ум, деловитость, предприимчивость, а нации с более отсталой экономикой - доброту, сердечность, гостеприимство. Итак, стереотип - это устойчивое культурно-национальное представление.

Каждый язык отражает мир. Носители разных языков видят мир по-разному. Языковая картина мира включает две идеи: 1) картина, предлагаемая языком и 2)каждый язык „рисует“ свою картину, изображающую действительность иначе, чем это делают другие языки. Исследования ведутся в двух направлениях. С одной стороны производится реконструкция системы представлений, отражённой в данном языке, является ли она специфичной или универсальной. С другой стороны исследуются характерные для данного языка концепты: они являются „ключевыми“ (понятными) и одновременно плохо переводимые слова, либо вообще непереводимые, например, тоска, удаль, задушевность, неудобно и др. Воссозданию русской языковой картины мира посвящаются работы Ю. Д.Апресяна, А. Вежбицкой, А.Д.Шмелева и др. В качестве основной единицы смысловой структуры текста принято рассматривать концептуально значимый смысл (речевой смысл, актуальный смысл), который соотносится с концепцией (содержанием текста) в целом.

Одним из приёмов реконструкции языковой картины мира является анализ метафорической сочетаемости слов и обеспечивающий допустимость в языке определённого класса словосочетаний. Например:“тоска заела“, тоска в русской картине мира предстаёт как хищный зверь. Тоска заела, тоска напала. В турецкой языковой картине мира слово тоска имеет несколько переводов и употребляется в разных выражениях по- разному. Например: эта погода наводит тоску - bu hava insana hüzün verir; зимой на даче

страшная тоска - kış vakti yazlıkta oturanın müthiş canı sıkılır; тоска по родине - yurt özlemi, hasreti; тоска по прошлому, былому --- geçmişe ozlem; испытывать тоску по природе - doğaya özlem duymak; он с тоской вспоминает былые дни - tski günlerı hasretle anıyor; тоска зелёная - mosmor sıkıntı (у турок букв. тёмно-лиловая). В турецкой языковой картине мира „тоска“ предстаёт как погружение в воспоминания, размышле-ния, отчаянье и горе. Как глубокий водоём, куда человек погружается. Я испытывал тоску - içime hüzün çöküyordu.

Терпение. Проявлять терпение - sabır göstermek; выйти из терпения, потерять терпение - sabırı yitirmek; sabırı taşmak,tükenmek.Пословица: терпение и труд всё перетрут - sabırla koruk helva olur.Терпение предстаёт в русском языке в виде разнородных предметов. Выражение „терпение иссякло“ - высохший источник; имей каплю терпения; последняя капля терпения; терпение лопнуло - внезапно кончилось, эффект подобный взрыву. Здесь метафоры и др. сочетания: выйти из себя, вывести из себя , выйти из строя и т. д. Это свойства невидимого предмета, который мы хотим представить себе и другим. Пословица: терпение горько, зато плоды его сладки - sabır acıdır,meyvası tatlıdır.Горько добудет, да сладко съест.Sabırla koruk helva, dut yaprağı atlas olur - при терпении из недозрелого винограда получается халва, а из листьев тутовника - атлас. В этих пословицах восточная специфика, в которой слово „терпение“ (отрицательная эмоция) даёт надежду на лучшее, успокаивает и превращается в положительную эмоцию.

Главным в языковой картине мира является человек. Атрибутом человека - язык Человек в зависимости от обстоятельств фигурирует как субъект речи (говорящий), субъект воли, эмоций и т. д. Ему свойственны определённые состояния - восприятия, желания, знания, мнения, эмоции и т. п. Каждым видом деятельности, типом состояния или реакции ведает своя система, которая локализуется в определённом органе. Иногда один орган объединяет две системы. Например, в душе локализуются не только эмоции, но и некоторые желания. Таких систем в человеке восемь:1) физическое восприятие (зрение - глаза, слух - уши, вкус - язык и т.п.). Семантический примитив - воспринимать, ощущать; 2) физиологические состояния (голод, жажда и т. п.); 3) физиологические реакции (холод, жар, сердцебиение и т.п.); 4) физические действия и деятельность (работать, отдыхать, идти, стоять и т. д.); 5) желания (хотеть, жаждать, предпочитать и т. д.); Семантический примитив - хотеть; 6) интеллектуальная деятельность (воображать, считать, понимать, помнить и т. д.). Семантический примитив - знать и считать. И наконец; 7) эмоции (бояться, радоваться, сердиться, восхищаться, сожалеть, ревновать, обижаться и т. д. ). Эмоции делятся на низшие, общие для человека и животного (страх, ярость, удовольствие), и высшие, свойственные только человеку (надежда, стыд, восхищение, чувство вины). Эмоции локализуются в душе, в сердце и в груди. Семантический примитив - чувствовать. 8) речь (говорить, сообщать, хвалить и т. д.) Семантический примитив - говорить.

Эмоции - это сложно организованная система человека. Исследованию эмоций посвящены работы В.Ю.Апресяна, Ю.Д.Апресяна, А. Вежбицкой, И. Б. Левонтиной и др. Эмоции - это физическое восприятие, интеллектуальная оценка каких-то событий как желательных, так и нежелательных. Желательные - это положительные эмоции (радость, счастье, любовь, надежда, восхищение и т. д.). Нежелательные - это отрицательные эмоции (тоска, горе, ненависть, возмущение, отчаянье и т. д.) Оценка эмоций может быть обращена на другое лицо или на самого субъекта. Например: обижаются только на другого; досадуют или огорчаются - по любому поводу. Эмоция - это состояние души. Оно обычно определяется так: “положительное эмоциональное состояние“ и „отрицательное эмоциональное состояние“. Качество переживания изображается в языке либо метафорически: раздавлен горем, либо метонимически: похолодел от страха - через физические симптомы.

Эмоциональные выражения одинаковы для людей всего мира, безотносительно ких культуре, языку или образовательному уровню. Они могут нести различный эмоциональный настрой, но иметь одно и то же значение в самых разных и даже далеко стоящих друг от друга языках мира. Например, можно понять эмоции благодаря мимике и интонации. А интонация ужаса является целиком универсальной, хотя употребляется в каждом отдельном языке в разных словах. В языке существуют и тоны: высокие, низкие, ровные, вопросительные и восходящие.Благодаря тонам, устная речь обладает голосовой мелодией и оказывает мощное эмоциональное воздействие.

Даже тогда, когда не понимаешь ни слова, благодаря мимике можно понять эмоциональное состояние говорящего. Нет ни одного переживания доступного для одной национальности и недоступно для другой. Но в то же время словарь эмоций вразных языках далеко не одинаков. Он имеет национальную специфику видения мира, обусловленная своеобразием культуры, обычаев, религии т. п.

Итак, известный психолог К. Изард включает в мотивационную систему человека 10 фундаментальных эмоций: интерес, радость, удивление, горе, гнев, отвращение, презрение, страх, стыд, вина. Грусть, доброту, злость тоже можно отнести к ряду универсальных. Они составляют семантическое ядро эмотивной лексики. Вершину эмотивных смыслов занимают такие u1089 семантические противопоставления как „любовь - ненависть“, „радость - горе“. Такая семантическая оппозиция имеет для народов мира универсальный характер. Они имеют широкую представленность как в русском, так и в турецком языке и имеют также национальную специфику. Базовые эмоции варьируют в полюсах удовлетворения - неудовлетворения. Семантические признаки эмотивной лек- сики передают всё многообразие эмоций. Например, обозначение беды словами:беда, несчастье, бедствие - bela, dert, felaket,kaza, afet, sefalet içinde yaşamak. Бойкий -расто- ропный, ловкий, быстрый, живой -- kıvrak,becerikli, hamarat, usta, hünerli, çevik, hızlı; canlı, diri.

Эмоциональное отношение, выражаемое к предмету действительности, соотносится в первую очередь с чувствами-отношениями типа „презрение, пренебрежение“ или „восторг, восхищение“ и т. д. Эмоциональная окрашенность слов может опираться на образное их употребление, на связанные с ним приятные или неприятные ассоциации, например, ласковые обращения: дитя - yavrum; грубые выражения: тупой - salak; пренебрежительные: не болтай - gevezelik yapma.

Так, русский национальный характер отличается свободолюбием, склонностью к крайним проявлениям эмоций и чувств. “ Хорошо, если люди знают, что человек чувствует“ (Вежбицкая, 1999:780.) Чрезмерная сдержанность приводит к тому, что человек воспринимается как холодный, равнодушный, высокомерный. В некоторых это вызывает удивление, в других --- неприязнь и становится препятствием для устано- вления нормальных отношений между людьми. Выражение эмоций во многом опре- деляется и ситуацией. В некоторых случаях люди не решаются выразить свои чувства, ибо бояться быть скомпрометированными, отвергнутыми или осмеянными. Иногда сдержанность в проявлении чувств бывает связана с усвоением норм поведения, господствующих в семье. Например: турчанкам несвойственно открыто проявлять эмоции даже в обществе знакомых.

Считается, что степень экспрессивности определяется и этнической принадлежностью. Например: турки, прежде чем начать какой-либо разговор, даже с незнакомым, спрашивают, как он себя чувствует, как поживает и т. п. располагая человека к беседе, помогая ему чувствовать себя более свободнo в сложившийся обстановке. Туркам несвойственно сразу, даже после обычного приветствия, переходить к делу.

„Исследования поведения людей, принадлежащих к разным культурам, обнаружили, что в сфере выражения эмоций встречаются как универсальные типы реакций, так и специфические для отдельных исследовавшихся культур“ (Рейковский,1979:133- 151).

Литература:

გულნარა დიასამიძე
ემოტიურობის ეროვნული მნიშვნელობა
რეზიუმე

ემოციური გამოთქმები მსოფლიოს ხალხებისთვის ერთნაირია. მათი კულტურის, ენისა თუ განათლების დონის მიუხედავად, მათ შეუძლიათ სხვადასხვა ემოციური ხასიათის ტარება, მაგრამ ამავე დროს შეუძლიათ ჰქონდეთ ერთი და იგივე მნიშვნელობა მსოფლიოში ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ სხვადასხვა ენაში. არარსებობს არცერთი მიუწვდომელი განცდა რომელიმე ეროვნებისათვის, მაგრამ ამავე დროს ემოციური ლექსიკონი არცთუ ერთნაირია სხვადასხვა ენაში, მას აქვს მსოფლიოს ხედვის ეროვნული სპეციფიკა, რომელიც განპირობებულია კულტურის, ტრადიციების, რელიგიების თავისებურებებით.

Gulnara Diasamidze
National significance of emotives in the world languages
Summary

Emotional expressions are the same for peoples all over the world regardless of their culture, language or level of education. They can express different emotional attitudes but have the same meaning in the most different and far standing world languages. There is no such thing which can be experienced by one nation and not experienced by another. But at the same time the dictionary of emotions is not the same in different languages. It bears a national specific nature of world vision which is preconditioned by peculiarity of culture, customs, religion, etc.

Рамиля Мамедова
(Азербайджан)

Значение смысла любой языковой единицы неразрывно связано с его эмоциональной окраской. Переводя слово, словосочетание необходимо разрешить проблему: какие чувства и эмоции связаны со значением или смыслом этих единиц речи. Даже отсутствие эмоциональной окраски стилистически важно, так как это доказательство того факта, что данное слово эмоционально нейтральное и эта нейтральность окраски должна сохраняться в переводе.

Как известно, адекватный перевод не только охватывает смысл, но также и выразительно эмоциональные особенности оригинала. Следовательно, проблема передачи стилистической характеристики лексической единицы всегда изучалась наряду с фразеологизмами (Adilov, Mammadova, 2003:124).

Тем не менее, на практике переводчики сталкиваются с проблемами, которые, в сущности, могут называться стилистическими. Мы говорим о случаях, когда разные средства выразительности преднамеренно используются для передачи текста более чувственным и трогательным, чтобы он произвел максимум впечатлений на читателя с эмоциональной точки зрения. Этой цели можно добиться, используя выразительныелексические средства, также как и стилистические фигуры, посредством комбинаций фраз и предложений, т.е. синтаксически стилистических фигур и выразительных средств.

Каждый из этих фигур обуславливается стилистической окраской, что и обязует переводчика обращаться к числу специальных методов. Более того, переводчик очень часто сталкивается с трудностями исходного языка в плане выбора соответствующего стиля речи. Стилистическая идиосинкранизация (соотношение) определенных жанров вразных языках не совпадает. Переводчику следует знать особые случаи несовпадения ибыть в курсе общих принципов перевода текста, принадлежащих к разным жанрам.

Таким образом, стилистические проблемы перевода включают три основныегруппы: лексико-стилистические, грамматико-стилистические и проблемы стилистичес- ких особенностей разных жанров.

Разница лексических и грамматических средств, используемых для достижения определенного стилистического эффекта не означает, что они разделены непреодолимым барьером. Идентичный эмоциональный фон может создаваться разными стилистическими фигурами. Задание переводчика раз и навсегда, передать этот фон с максимальной точностью, но не копировать, тем более не имитировать стилистические фигуры оригинала, которые могут вызвать смещение смысла предложения (Provic, Denec, 2000:124).

Переводя стилистические особенности оригинала, переводчику приходится заменять лексико-выразительные средства грамматическими и наоборот.

Героиня произведения В.М.Теккерея "Ярмарка Тщеславия" описывает невежество, Эра Пит Кроули следующим образом:

„Serve him right“ said Sir Pitt „him and his family has been cheating me on that farm these hundred and fifty years“ Sir Pitt might have said, he and his family to be sure; but richbaronets do not need to be careful about grammar as poor governesses must be.

Вся ирония, выраженная в этом отрывке, базируется на неправильном употреблении 3-го лица местоимения cэром Питтом. Попытки передачи этой неправильной формы на русский, т.е. передачи местоимения „он“, другой какой-либо грамматическойформой буквально невозможно. Наилучший способ добиться успеха являются лексические единицы. В одном из русских переводов этого отрывка говорится:

„Он со своей семейкой облапошивал меня на этой ферме целых полтораста лет! Сэр Питт не мог бы, конечно, выражаться поделикатнее; но богатым баронетам не приходится особенно стесняться на счет стиля, не, то что нам, бедным гувернанткам“.

Выше приведенный пример английской грамматико-стилистической фигуры был передан в русский посредством жаргонов облапошивал и целых полтораста лет. Целая стилистическая окраска текста была полностью переведена.

Очевидно что, во многих случаях переводчик обязуется вовлечь описательный перевод для достижения полной эмоциональной окраски и передачи текста оригинала (Atford, 2001:116).

In December 1945, President Truman one of the more the outspoken Jin goes, made the eagle scream with: „Whether we like it or not, we must recognize that the victory which wehave won has placed upon the American people the continuing burden of responsibility of the world leadership“ (W.Foster, Outline of Political History of the America).

В декабре 1945 года один из самых откровенных шовинистов в США, президент Трумэн, напущено и нагло возопил: „Хотим мы этого или не хотим, мы обязаны признать, что одержанная нами победа возложила на американский народ бремя ответственности за дальнейшее руководство миром“.

Тем не менее, переводчику следует передать адекватно всю краску речи оригинала при этом, используя все методы и средства, которые хорошо срабатывают как в теории, так и на практике перевода.

Перед тем как начать изучать пути передачи отдельных стилистических фигур в переводе необходимо сконцентрироваться на идиосинкразии текста оригинала, каламбуры и зевгма, которые базируются на компенсации как принцип и служащие хорошим примером контекстуальной замены. Переводчик должен хорошо знать сущность этого метода и использовать его умело опираясь на характер средств выразительности, используемые в переводе.

Очень часто средства выразительности и стилистические фигуры исходного языка не производят такого же впечатления в переводном тексте, будучи пере веденными теми же самыми средствами. В реальности, такие стилистические идиосинкразии могут рассматриваться как непереводимые. К ним можно отнести в большинстве случаев отклонения от норм, взаимосвязь между значе ниями омонимов, фигуры, образованные на основе формального аспекта английс ких слов. Во многих случаях, переводчикобращается к контекстуальной замене выразительных средств, но очень часто и этот метод является бесполезным.

Все это не означает, что переводчик бессилен в передачи таких стилистических фигур с помощью источников переводного языка.

Для того чтобы преодолеть такие трудности переводчик всегда может обращаться к методу компенсации. Сущность этого метода состоит в том, что когда перевод претерпевает потери в передачи выразительности, переводчик пытается компенсировать эти потери созданием тех или иных идентичных средств одинаковой стилистической ценности. Следовательно, определенный отрывок переводного текста начинает соответствовать исходному тексту в целостности со стилистической точки зрения.

Необходимо знать, что переводчику следует достичь стилистическую равность смысла, нежели фокусироваться на переводе SD (стилистической фигуры) с точностью соблюдения компонентов и места употребления в предложении. Если исходный текст содержит такие стилистические фигуры как каламбур, зевгма и другие, тогда переводной текст должен обладать СФ (стилистическими фигурами) того же рода. Если встречаются случаи, где переводчик не в силах передать эти фигуры с идентичными эквивалентами, то он должен скомпенсировать их придумыванием приблизительных речевых фраз, при этом сохраняя выразительность и эмоциональную окраску данной фигуры. Конечно же, переводчику следует обращаться к методу компенсации лишь в тех случаях, когда он уверен, что ни одна другая фигура не сможет передатьстилистическую идиосинкразию исходного языка в переводном языке. Однако переводчику необходимо знать сущность этого метода для готовности употребить его в нужном случае (Savory, 2001:130).

Например, герой произведения Чарльза Диккeнса „Дэвид Копперфилд“ вот как рассказывает о своих первых днях пребывания у эксцентричной тёти:

On the other day, still bundled up in my curious habiliments, I sat counting the time. Слово „habiliment“ является напыщенным синонимом слова "dress". Это слово гораздо сильнее русского слова „одеяние“, более того перевод имеет смешной оттенок, который не соответствует выразительной окраске оригинала. Переводчики А.Крывтсова и Е.Ленн решили скомпенсировать потерю слова loftiness (величественность,напыщенность) употреблением в переводе глагола с напыщенным значением, нежели существительного как в оригинале:

Я сидел, облаченный в свой странный костюм.

Метод компенсации в основном применяется для передачи искаженной речи в оригинале, используемый для характеризации речи носителей языка. Например, нянька маленькой Дэви в том же самом произведении Чарльза Диккeнса очень часто в произношении искажает английские слова. Этот признак ее речи необходимо передать в переводе, более того, такие признаки в основном подчеркиваются самим автором дляобразности произведения: „I ought to have made it, perhaps, but I couldn azakly bring my mind to it“. Слово „azakly“ является заменой слова „exactly“.

Если уж не переводить искаженное слово „exactly“, тогда необходимо пропуститьавторские слова в целостности, что означает серьезное отклонение от оригинала. Возникает вопрос: Как же передать искажение в переводе?

Фонетическая форма возможных русских или азербайджанских контекстуальных соответствий английского слова „exactly“ очень простое, и следовательно, если бы оно не было бы искаженным было бы не столь важно его переводить. Но так как автор показывает образ няньки Пеготти под такт этого слова, то мы можем сократить его и скомпенсировать эту потерю использованием другого слова, которое будет легко передать в искаженном виде безграмотным человеком, как оно описывается в оригинале. В русском переводе Крывтсова и Е.Ленн оно переводится следующим образом:

„I ought to have made it, perhaps, but I couldn't azakly; that was always the substitute for exactly, in Peggoty's militia of words - bring my mind to it“.

„Может быть я должна была это сделать, но китегорически, на языке Пегготти это всегда означало „категорически“ - не могла собраться духом“.

Некоторые особенности английской разговорной речи не возможно передать не применив метод компенсации, например, добавление и опущение гласных или согласных, которые ярко характерны речам безграмотных англичан (слово happаn вместо happen - случиться, it вместо hit - ударить и т.д.), а также отсутствие согласования между подлежащим и сказуемым (I was, you was, и т.д.) или же любое другое отклонение от норм грамматики.

Иногда компенсация очень легко переводится. Например, в произведении Бернарда Шоу „Пигмалион“ Элиза говорит:

„I nothing to you - not so much as them slippеrs“. Хиггенс исправляет ее: „those slippers“.

Очень трудно в русском и азербайджанском языках заменить эти два слова (them - those) друг с другом. Но эту потерю можно с легкостью скомпенсировать неправильнойформой притяжательного падежа слова туфли. Таким образом, в русском переводе Элиза говорит:

„Я для вас ничто, хуже вот этих туфлей“. Хиггенс ее исправляет - „туфель“. Этим путем вся проблема разрешается.

Как мы видим из вышеприведенных примеров, метод компенсации является одним из типов контекстуальной замены. Основная разница такой контекстуальной замены отдругих является то, что она очень часто используется в разных местах в переводе. В таких случаях замена используется не только для передачи конкретного элемента образности или стилистической фигуры, но и для сохранения стилистической окраски, присущей оригиналу. Если достичь этой эффективности в переводе, то утратаотдельных выразительных средств и фигур будет незначительной на фоне адекватности перевода в целом (Provic, Denec, 2000:13).

Английская аллегория „as old as the hills“ обычно переводится на русский как „старо как мир“. Но Чарльз Диккeнс использует ее в своем романе „Дэвид Копперфилд“ в метафоре: „Quaint little panes of glass and quainter little windows though as old as the hills were as pure as any snow that ever fell upon the hills“.

Если перевести его как: "Все эти причудливые оконца были стары, как мир, тогда что же делать со второй частью стилистической фигуры? Тогда придется допустить буквальный перевод аллегории. Можно ли сказать по-русски старые (или древние) как холлы? Так как на русском нет такой идиомы, олицетворяющей древность с помощью слова холм - это будет мало очевидным. Тогда может быть, ограничить его и сказать, что некоторые местные холмы тут подразумеваются в конкретном виде? В переводе А.Крывтсова и Е.Ленн можно прочесть следующее:

Хотя и были столь же древними, как Кентерберийские холмы, но казались чистыми, как снег, когда-либо эти холмы покрывавший.

В книге А. Джонстона „Во имя мира“ есть такая метафора:

„Dirt for the millionaire scavengers, is worth many times its weight in gold“ - Слово грязь можно сохранить в переводе, так как это слово широко используется в переносном смысле на русском, но что, же делать со словом „scavengers“. Это слово означает "мусорщики" или „ассенизаторы“, но можно ли по-русски сказать „мусорщик высоко ценит грязь“. Такой образ было бы бессмысленным, ибо его основная идея остается непонятным. Кроме того, слово „scavengers“ в тексте носит оскорбительный характер, тогда как русское слово „мусорщик“ едва ли можно употребить с такой целью. Следовательно, необходимо поменять имидж перевода. Скажем, например, вместо слова „грязи“ употребим слово „падаль“, который носит оскорбительный характер. Но как - же назвать людей, оценивающих падаль?

Ну, можно использовать русское слово „шакалы“, так как оно часто употребляется в русском как оскорбительное и с избитым значением. Таким образом, перевод будет звучать примерно следующим образом.

„У миллионеров, шакалов породы, падаль ценится на вес золота“.

Помимо общих принципов передачи стилистических фигур в переводе переводчик должен знать особенности перевода более или мене популярных стилистических фигур используемых в разных ассоциациях, связанных с лексическим значением слова. Выразительность в речи очень часто достигается использованием лекси ческих единиц с стилистической точки зрения. Автор использует слова в их переносных значениях, в форме метафор, метонимий, эпитетов, сравнивает их со значениями других слов, противопоставляет значениям одних и тех же слов в пределах одного и того же контекста или со значениями омонимов и так далее.

Такие стилистические фигуры создают определенные трудности для переводчиков. Использование слов с переносным значением обуславливается в каждом языке с идиосинкразией сочетания значений в семантической струк туре полисемантических слов, особенностями омонимов и других. Если сравни тельно легко отыскать соответствующее значение слова в переводном языке, то сложно найти словарных и переносных эквивалентов в исходном и переводном языках. Совершенно невозможно найти идентичных омонимичных пар в двух языках, ибо звуковая форма слов не соответствует друг другу.

Следовательно, трансформация лексико-стилистических фигур в переводе требует творческого подхода и умения от переводчика, чтобы оценить фигуру, использованную в тексте с точки зрения его стилистической окраски в тексте, а также способности сравнить функции этих фигур в исходном и переводном языках (Adilov, Mammadova, 2003:143).

Литература:

რამილია მამედოვა
ექსპრესიული საშუალებები ფრაზეოლოგიური ერთეულების გამოყენებისას
რეზიუმე

სტატია სახელწოდებით „ექსპრესიული საშუალებები ფრაზეოლოგიური ერთეულების გამოყენებისას“ მიძღვნილია ადეკვატური თარგმნისადმი, რომელიც გადმოსცემს არა მხოლოდ შინაარსს, არამედ ორიგინალური ტექსტის ექსპრესიულ სტილისტურ თავისებურებებს. საუბარია ისეთ შემთხვევებზე, როდესაც განსხვავებული ექსპრესიული საშუალებები გამოიყენება ტექსტისადმი უფრო ემოციური და გასაოცარი ელფერის შესაძენად, რომ ტექსტმა შეძლოს მკითხველზე უფრო დიდი შთაბეჭდილების მოხდენა ემოციური თვალსაზრისით. ეს მიზანი შეიძლება მიღწეულ იქნეს ლექსიკური ექსპრესიული საშუალებებით, ფრაზების და წინადადებების სპეციალური კომბინაციით, ანუ სინტაქსური სტილისტური ფიგურების გამოყენებით. მთარგმნელს ხშირად ექმნება პრობლემები თარგნისას, როდესაც საწყისი ენა განსხვავებულ სტილს მიეკუთვნება. განსხვავებულ ენებში კონკრეტული ჟანრების სტილისტური თავისებურებები არ ემთხვევა ერთმანეთს. მთარგმნელმა უნდა იცოდესასეთი შეუთავსებლობებისა და განსხვავებული ჟანრების თარგმნის პირობების შესახებ.

Ramilya Mamedova
„Expressive means in translation of phraseological units“
Summary

The article named „Expressive means in translation of phraseological units“ is devoted to the adequate translation that conveys not only sense, but also the expressivestylistic peculiarities of the original. We speak of those cases when various expressive means are intentionally used to make the text more striking and emotional, to make it impress the reader more from the emotional point of view. This goal may be achieved by using lexical expressive means, as well as stylistic devices, by means of special combination of phrases and sentences, i.e. by using syntactical stylistic devices and expressive means. Each of these devices aimed at making the text stylistically colored obliges the translator to turn to a number of special methods for solving them. Moreover, the translator very often encounters difficulties connected with the problem that the source language text belongs to a definite speech style. Stylistic idiosyncrasy of certain genres in different languages does not coincide. The translator should know the maincases of such discoincidences and be familiar with the general principles of translation of text belonging to various genres.

Анжела Шилина
(Украина)

(на материале жанров тематической группы
„Женщина и ее внешний вид“)

Категория жанра - основная генологическая единица - является одним из важных инструментов в научном описании языка (М.М. Бахтин, А. Вежбицкая, Ст. Гайда, В.В. Дементьев, М.А. Кормилицына, К.Ф. Седов, О.Б. Сиротинина, Т.В. Шмелева).Исследование жанровой дифференциации текстов русскоязычного женского журнала в Украине представляет собой новую и неизученную сферу функционирования современного русского литературного языка.

В настоящей статье мы намерены рассмотреть жанры тематической группы „Женщина и ее внешний вид“ - новинки косметики, модный обзор и поддержание красоты и здоровья - как трансляторы способов вербальной манипуляции сознанием адресата. Вслед за О.Н. Быковой под языковым манипулированием мы понимаем „вид языкового воздействия, используемый для скрытого внедрения в психику адресата целей, желаний, намерений, отношений или установок, не совпадающих с теми, которые имеются у адресата в данный момент. В основе языкового манипулирования лежат такие психологические и психолингвистические механизмы, которые вынуждают адресата некритично воспринимать речевое сообщение, способствуют возникновению в его сознании определенных иллюзий и заблуждений, провоцируют его на совершение выгодных для манипулятора поступков“ (Быкова, 1999:99).

Жанры новинки косметики, модный обзор и поддержание красоты и здоровья реализуют следующие манипулятивные задачи:

Вербальный аттрактор выражается в трех основных стилистических приемах.

I Прием - употребление научных понятий, терминов, номенклатур для имитации научного дискурса (Чернявская, 2006:37): 1) (новинки косметики) имен существительных, уточняющих состав косметической продукции: витамин Е (в выравнивающем тональном креме), зеленый кофе, плющ (в антицеллюлитном средстве), кофеин (в тенях-лифтинг для век), экстракт из василька и липы (в гели для кожи вокруг глаз), оксид цинка, салициловая кислота (в корректирующем креме); 2) (поддержание красоты и здоровья) имен существительных, номинирующих: а) профессии, основная цель которых - помочь людям поддержать красоту и здоровье: косметолог, визажист, врач-трихолог, врач-дерматолог, стоматолог, пародонтолог; б) продукты питания, полезные для здоровья: лук-порей, сельдерей, фенхель, чернослив, манго, нешлифованный рис, соя; в) косметические процедуры: массаж, лимфодренаж, обертывание, талассотерапия (процедуры с йодом), инъекция, эндермология (вакуумный массаж), ультразвуковой пилинг, марконитерапия (процедура с использованием магнитного поля), озонотерапия, фонофорез (клеточный микромассаж), эпиляция, парафинотерапия; 3) (поддержание красоты и здоровья) медицинских терминов, называющих: а) заболевания: гепатит А, вегетососудистая дистония, диабет, полиартрит, ишимия, целлюлит, парадонтит; б) анатомическое строение: желчный пузырь, печень, легкие; в) биологически активные вещества: антиоксидант, жирные кислоты омега-3, магний, фитоэстроген, бикарбонат; г) научные направления: сомнология (наука о сне), онейрология (наука о снах).

II Прием - интимизация - использование речевых средств, в результате которого создается эффект доверительного непосредственного общения адресанта с адресатом (Культура русской речи, 2003:224). В жанрах тематической группы „Женщина и ее внешний вид“ интимизация изложения материала имеет традиционно-классические (Л.А. Булаховский, Ю.А. Бельчиков, Т.Г. Винокур) черты, среди которых можно выделить следующие:

- к разговорным и просторечным словам: (поддержание красоты и здоровья) Возьми найденную на дне чашки кофейную гущу, размешай с двумя чайными ложками молотого в муку грецкого ореха (можешь выковырять из остатков торта) - и на морду лица на 10-15 минут, после чего смой прохладной водой („LQ“); Наподготовленную разрумянившуюся попу наносим скрабы, эксфолианты или гоммажи - на выбор („LQ“);

- к жаргонизмам (сленгизмам): (поддержание красоты и здоровья) Боишься пополнить ряды „бледнолицых“ на весенних улицах? Килограмм „тоналки“ замаскирует бледность кожи, но не устранит ее причину („Единственная. Твое здоровье“); Механический пилинг осуществляется с помощью мелких твердых или полумягких частиц, действующих, как ластик или наждак (ни фига себе сравнение! Но косметологи формулируют именно так) („LQ“);

- к варваризмам: а) транслитерированным581 0 TD0: (поддержание красоты и здоровья) Серая дождливая погода не должна тебя огорчать - ведь это отличный повод надеть яркий плащ, сделать стильный мейк в цвет и отправиться гулять: на фоне увядающей природы и серого неба ты будешь притягивать взгляды, как молния во время грозы! (Oops!); б) записанным на языке оригинала: (новинки косметики, поддержание красоты и здоровья) Мягкие линии и природные цвета - в make-up²е осеннего сезона царят женственность и естественная красота („Единственная“); Ученые университета Лаваля считают, что у средств anti-age³ могут быть побочные эффекты („Единственная“); (модный обзор) коллекция одежды Green life³, New club⁴, Chicago lady⁵, Modern art⁶ („Joy“, „Oops!“);

- к вульгаризмам: В нежном возрасте до 35 лет показано проведение поверхностных пилингов, которые прекрасно решают проблему первых морщинок (еще помогает вовремя расстаться с говнюком, который трахает тебе только мозги, а остальное даже думать противно, но сейчас не об этом) („LQ“); Сначала наносим массированный удар по заднице - маски и обертывания, содержащие морские грязи, водоросли и кофеин („LQ“);

- к макароническим выражениям: Макияж в стиле а-ля натюрель („Единственная“); Самый простой вариант: нанесите на влажные локоны немного мусса и дайте им высохнуть. Получится прическа а-ля „только с пляжа“ („Женские секреты“); Доверять подобную процедуру можно только профессионалам в условиях косметологических клиник и все равно иметь два-три дня на „шоб меня нихто не видел“ („LQ“).

III Прием - употребление оценочной лексики (Зирка, 2004:132) - имен существительных и имен прилагательных: а) для номинации типа макияжа: (поддержание красоты и здоровья) девушка-солнце, роковая женщина, светская дива, сексуальная чувственность, дитя природы, сладкая женщина („Joy“); причесок: покорительница сердец („Joy“),куколка, смешная девчонка, рок-звезда (Oops!); б) для описания стиля поведения адресата: рокерша, светская леди, сердцеедка, красотка и др.; хипповый, экстравагантный, роскошный, сексуальный, интригующий, стильный, безупречный, игривый, изысканный („Joy“) с целью „навязать“ адресату определенный образ и стиль.

Прецедентный аттрактор, вербализуя сведения, „дополнительно к сообщаемому извлекаемые из имеющихся у адресата запасов памяти“ (Лисоченко, 2007:63),поддерживает патриархатные приоритеты в отношении обязательного сохранения красоты.

Источниками прецедентных текстов, активно используемых в анализируемых жанрах, являются а) фразеологические единицы как общенародные языковые единицы и б) некоторые области речевой субкультуры (популярные песни/стихи и названия произведений/ кинофильмов).

Текстовые реминисценции создаются двумя основными способами:

1) использование оригинала без изменений, например:

а) Omnia mea mecum porto (материал о дамских сумках) („Соsmolady“). Для трансляции распространенного гендерного стереотипа о том, что в женской сумочке можно найти нужные и ненужные вещи автор обращается к известному изречению древнегреческого мудреца Бианта оmnia mea mecum porto - все свое ношу с собой;

б) Снег кружится (материал об изделиях из кружевной ткани) („Натали“). Цитата из песни на слова Л.Козловой в исполнении ВИА „Пламя“ (1981г.):

Снег кружится, летает, летает,
И позёмкою клубя,
Заметает зима, заметает
Всё, что было до тебя -

помогает читательницам создать визуальный образ легких, воздушных, летящих кружевных платьев.

Ветер перемен (материал об идеальном осеннем наряде для модниц) („Любимая“). Строчка из песни на слова Н. Олева из к/ф „Мэри Поппинс, до свидания!“ (1983 г.)

Завтра ветер переменится, завтра прошлому взамен
Он придет, он будет добрый, ласковый
Ветер перемен -

помогает читательницам внести разнообразие в банальный осенний гардероб;

2) изменение оригинала, например:

а) Имидж - в шляпе! (материал о летних шляпках) („Единственная“). Подобное перефразирование крылатого выражения Дело - в шляпе! актуализирует мысль дизайнеров о важности летней шляпы в гардеробе любой женщины.

Маслом помазано - материал о кремах D'oliva на основе оливкового масла („Женский журнал. Здоровье“). Кожу маслом не испортишь - материал о пользе кремов на основе масел („Единственная. Твое здоровье“). Чтобы подчеркнуть мысль опользе оливкового масла и других масел для кожи, авторы модифицируют фразеологизмы „медом намазано“ и „кашу маслом не испортишь“;

б) И платье сшила белое (материал о свадебных платьях) („Натали“). По мнению модельеров, удачно выбранное свадебное платье поможет невестам избежать „судьбы“ героини песни „Один раз в год сады цветут“ на стихи М. Рябинина в исполнении Анны Герман (1976 г.):

…О будущем загадывал,
О свадьбе думал ты.
…И платье шилось белое,
Когда цвели сады…
Но что же тут поделаешь -
Другую встретил ты.

Если звезды зажигаются - материал о куперозе (красной сосудистой сеточке на лице) („Женский журнал. Здоровье“) (ср. у В.В. Маяковского „если звезды зажигают -значит - это кому-нибудь нужно?“). По мнению адресанта, „эти звезды“ „не нужны“ адресату, он должен уметь от них избавиться.

Укрощение строптивых волос - материал о средствах и методах ухода за вьющимися волосами („Женские секреты“) (ср. пьеса В.Шекспира „Укрощение строптивой“).

Одна дома (публикация о домашней одежде для женщин) („Натали“). Стилисты убеждают читательниц, что домашняя одежда тоже должна быть модной, несмотря на то, что дома женщину либо никто не видит, либо видят члены семьи. С этой цельюзаголовок материала - перефразированное название рождественской комедии для семейного просмотра „Один дома“ (англ. Home Alone) (1990 г.).

Джентльмены выбирают шатенок - заголовок к материалу о краске для волос от Garnier („LQ“). Автор апеллирует к названию музыкального фильма режиссера Говарда Хоукса „Джентльмены предпочитают блондинок“ (1949).

Гендерный аттрактор с помощью транслирования гендерных стереотипов - „культурно и социально обусловленных мнений о качествах, атрибутах и нормах поведения представителей обоих полов“ (Кирилина, 2004:227) - культивирует в сознании коллективного адресата гендерные стереотипы, тем самым формирует у читательниц систему патриархатных суждений, оценок, экспектаций.

Например:

- ”у настоящей женщины обязательно должна быть „изюминка“, чтобы покорить мужчину“, но чаще всего в „изюминку“ социум включает много разнородных, порой противоречивых качеств, которыми должна одновременно обладать женщина: Аромат Christian Lacroix Rouge от Christian Lacroix и Avon придаст женщине неповторимую изюминку, сделает ее одновременно загадочной и откровенной, чувственной и страстной („Любимая“); Туалетная вода Rock in Rose Valentino адресована девушкам, сочетающим в себе невинность, элегантность и сексуальность („Натали“);

- ”женщина должна скрывать свой возраст“: Если тебе за 35 (ни в коем случае не признавайся - наш возраст 23!), твой выбор - срединный пилинг („LQ“);

- ”женщина должна много времени уделять своей внешности только для того, чтобы быть избранной мужчиной“: Волнистые пряди больше свойственны надежным хранительницам очага. Мужчины чаще подсознательно выбирают в жены женщин именно такого типа („Diva“); Правильно подобранный аппликатор и несколько профессиональных советов визажистов - взгляд станет оружием массового поражения мужских сердец („Женский журнал. Здоровье“); Шесть эффектных вечерних причесок от стилиста Joy Елены Фингер помогут тебе создать неповторимый образ и почувствовать себя в центре внимания мужчин! („Joy“).

Таким образом, адресант, используя жанры тематической группы „Женщина и ее внешний вид“, манипулирует сознанием адресата:

а) с помощью вербального аттрактора формирует определенные стандарты красоты, образы социальной статусности - „миф о красоте“ (Wolf, 1991: 281-287), вкотором невысокая полная немолодая женщина исключена из культурных презентаций адресанта;

б) благодаря прецедентному аттрактору „оправдывает“ идеологию женскойтелесности в контексте моды, макияжа и косметологических и физиотерапевтических практик;

в) апеллируя к гендерному аттрактору, сохраняет возможность контроля над женской телесностью с целью стабилизировать патриархатное общество.

Литература:

1. Ажгихина Н.И. Гендерные стереотипы в современных масс-медиа // Гендерные исследования . - 2000. №5.

2. Алкемейер Т. Стройные и упругие: политическая история физической культуры // Логос. - 2009. №6 (73).

3. Булаховский Л. А. Русский литературный язык первой половины XIX века. Фонетика. Морфология. Ударение. Синтаксис. - М.: Государственное учебно- педагогическое издательство Министерства просвещения РСФСР, 1954.

4. Быкова О. Н. Языковое манипулирование // Теоретические и прикладные аспекты речевого общения: Вестник Российской риторической ассоциации. - Красноярск -

Ачинск: Изд-во Краснояр. ун-та, 1999. Вып. 1.

5. Винокур Т. Г. Закономерности стилистического использования языковых единиц. - М.: Наука, 1980.

6. Зирка В.В. Манипулятивные игры в рекламе: лингвистический аспект: Монография. - Днепропетровск: ДНУ, 2004.

7. Кирилина А. В. Гендерные исследования в лингвистике и теория коммуникации: учебное пособие для студентов высших учебных заведений. - М.: „Российская политическая энциклопедия“ (РОССПЭН), 2004.

8. Культура русской речи: Энциклопедический словарь-справочник. - М: Флинта: Наука, 2003.

9. Лисоченко О.В. Риторика для журналистов: прецедентность в языке и в речи: Учебное пособие для студентов вузов. - Ростов-на-Дону: „Феникс“, 2007.

10. Меннингхаус В. Цена красоты: польза и вред ее обожания // Логос. - 2009. - №4-5 (72).

11. Чернявская В. Е. Дискурс власти и власть дискурса : проблемы речевого воздействия: учеб. пособие. - М. : Флинта : Наука, 2006.

12. Wolf N. The beauty Myth: How images of Beauty Are Used Against Women, New York - William Morrow and Company, inc., 1991.

ანჟელა შილინა
მანიპულირების საშუალებები ქალთა ჟურნალებში
(თემატური ჯგუფის მასალებზე)
რეზიუმე

სტატია განიხილავს თემატური ჯგუფის „ქალი და მისი გარეგნობა“ ჟანრებს, როგორც ენობრივი მანიპულირების მთავარ საშუალებებს. ადრესატზე მანიპულირება ვლინდება ვერბალური, პრეცენდენტული და გენდერული მიმზიდველობით. ვერბალური მიმზიდველობა გამოვლინდება სამი სტილისტური საშუალების ფუნქციონირებისას - მეცნიერული დისკურსის იმიტირება, მასალის პრეზენტაციის ინტიმიზაცია და შეფასების ლექსიკა. პრეცენდენტური მიზიდვის საშუალებები გამოხატულიატექსტური რემინისცენციებით, გენდერული მიზიდვის საშუალებები კი - გენდერული სტერეოტიპების თარგმანში.

Angela Shilina
Means of manipulating influence in genres of women magazines
(research materials are genres of theme group „Woman and her appearance“)
Summary

In the paper genres of theme group „Woman and her appearance“ are considered as translators of the main means of language manipulation. Manipulation of addressee's consciousness is realized with the help of verbal, precedent and gender attractors. Verbalattractor appears in a functioning of three stylistic devices - imitation of scientific discourse,intimization of the material presentation and using of evaluation vocabulary. Precedentattractor is expressed in appeal to different textual reminiscences, gender - in translation of gender stereotypes.

__________________

1.make-up - косметика, грим.

2. anti-age - антивозрастной, противовозрастной.

3.green life - зеленая жизнь.

4. new club - новый клуб.

5.Chicago lady - чикагская дама.

6. modern art - современное искусство.

ციალა მესხია
(საქართველო)

ლუარა სორდია თანამედროვე ქართული ლიტერატურის უსაჩინოესი მკვლევარია, მრავალმხრივი ნიჭით გამორჩეული, რომლის მსგავსად არავის ხელეწიფება შეიგრძნოს სამყაროს, ღმერთის, ზეციურისა და მიწიერის, ზესთასოფლისა და ამ სოფლის მარადიული ერთიანობა. მისი, როგორც მეცნიერის თვალსაწიერით მოხიბლულს არ შეიძლება არ გაგახსენდეს იტალიელი გენიოსის დანტეს სიტყვები: ,,შეძლებას, ნებისყოფას კაცთაგანის ფრთები ასხია უთანაბრო ძალმოსილების“...

მეცნიერი ქალბატონი ბიბლიურ სიბრძნესა და სამყაროს ჭეშმარიტად მაღალ მუზებთან ნაზიარები დიდი ლიტერატორი და ერთ-ერთი წარმატებული მკვლევარია,რომელმაც იცის, სითბო, სიკეთე, სალბუნი სულსაც ისევე სჭირდება, როგორცხორცს და ამ სასიცოცხლო ძალებისა და იმპულსების ძიებაში სხვადასხვა მწერლის შემოქმედების მუზებთან იყრის წილს. ვფიქრობ, თითოეული ჩვენგანი მოვალენი ვართ მთელი არსებითა და წრფელი გულით შევუწყოთ ხელი მისი მეცნიერული ნაღვაწის დამკვიდრებას ჩვენს სინამდვილეში. ეს მის მრავალფეროვან მეცნიერულ კვლევებშია განსჯა, ფიქრი, ანალიზი, დასაბუთებული და ლოგიკური დასკვნები, რაც, ცხადია, აუცილებელია მიმდინარე ლიტერატურული პროცესების ღრმად და საფუძვლიანად შეცნობისათვის.

ლუარა სორდიამ სიყრმიდანვე შეითვისა ზნეობრივი მრწამსი ახალი აღქმიდანაც და გალაკტიონის დიდი პოეზიიდანაც. ბიბლიურ ვარიაციებს იგი მეცნიერული პოზიციიდან განჭვრეტს, რადგან ,,სიბრძნე მხოლოდ ღვთისმოსავებს მიემადლებათ“ (სიბრძნე ზირაქისა, 1.35).

ძნელია და ერთობ რთულიც ლუარა სორდიას მეცნიერულ სამყაროზე მსჯელობა, მის მიერ წარმოსახულ მხატვრულ-მეტაფორული და სახისმეტყველებითი სურათების გაანალიზება, ნაირგვარად მოკიაფე წახნაგთა ანალიზისა და მისეული არგუმენტების შეფასება.

მეცნიერს 16 წიგნი და 200 ლიტერატურულ-კრიტიკული სტატია, წერილი და ესე აქვს გამოქვეყნებული (20-მდე ხელნაწერი წიგნი-მონოგრაფია ელოდება მზის სინათლეს). თითოეულ მათგანს თავისი ღირებულება, თავისი ხიბლი აქვს და მას, როგორც ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო და ნოვატორული აზროვნების მკვლევრად წარმოაჩენს.

დაბეჯითებით შემიძლია ხმამაღლა განვაცხადო! ლუარა სორდია ნაღდი მკვლევარია ლიტერატურის ისტორიაში, თეორიასა თუ პოეტურ ხელოვნებაში ღრმად ჩახედული, ის ზნეობრივი ფიგურა და გაუტეხელი მეციხოვნეა, რომლის დიადი ენერგია ნასაზრდოებია მშობლიური თუ უცხოელი მწერლების, ბიბლიური წინასწარმეტყველების, წმინდანების, ნათელმხილველი და ბრძენი მოძღვრებისა თუ წმინდა მამათა ყოველშემძლეობითი დიადი მაგალითებითა და სამყაროს უმშვენიერესი ყოფითი მოვლენებით, რომლებიც კვლავაც იქნება მისი გონითი ახალ-ახალი სასწაულების საწინდარი.

ლუარა სორდიას უდიდეს დამსახურებად უნდა ჩაითვალოს გალაკტიონ ტაბიძის, ტერენტი გრანელის, ანა კალანდაძის გასაიდუმლოებული მეტაფორული სახესიმბოლოების შეცნობა და ახსნა. მან მართლაც შეძლო შეუძლებელი - ახლებურად

აეხსნა გალაკტიონისეული პოეტური სფინქსები, რომლის წინაშე, ალბათ, ნებისმიერი დიდი მკვლევარიც კი უძლური იქნებოდა. დიახ, მისი გამოკვლევები გალაკტიონზე, ტერენტი გრანელზე, ანა კალანდაძეზე, მიხეილ ჯავახიშვილზე, გრიგოლ რობაქიძეზე, კონსტანტინე და ზვიად გამსახურდიებზე, გოდერძი ჩოხელზე, რევაზ მიშველაძეზე, ვაჟა ეგრისელზე - თავისებური რელიგიაა, გზა უფლისაკენ, ძიებაა ჭეშმარიტებისა, ბიბლიური პარადიგმების ახსნის თავისებური მცდელობა, მკვლევრისა და მეცნიერის შინაგანი ზეიმურობა მიდევნებული შემოქმედების შინაგან სამყაროს და ისიც წამებითა და ნეტარებით მიიკვლევს გზას უფლის ბაღისკენ, როგორც ერთ-ერთი მევენახე მის მოსაშენებლად.

მართლაცდა რა დიდი ბედნიერებაა ასეთი ბაღის სურნელოვანი ყვავილის ჭვრეტის უნარი, სიკეთის მაცნედ მოვლინებული დღესასწაულის შარავანდედს რომ აირეკლავს და მეცნიერის გამჭირვალე მინიშნებებით რომ ავსებენ და ამჟღავნებენ მწერლის, შემოქმედის მთავარ სათქმელს, ნაწარმოების პერსონაჟის დაფარულ ტრაგიზმს.

მეცნიერი ქალბატონის თითოეული სტრიქონი ერთი ამოსუნთქვითაა დაწერილი. ასე მგონია, მეცნიერის შეფასებები, დასკვნები და დებულებები მძვინვარე ვნებათა მოწოლით გარეთ გამოხეთქავს და გრძნობ მის მოუთმენლობას, თითქოს, სურს მთელი არსებით დაცალოს გრძნობათა არსენალი: „წერო - ესე იგი გადმოშალო სული“, ჰოდა, უნებურად გახსენდება დიდი რომანისტის ხელოვნება, რომელიცმიზანშეწონილად მიმაჩნია მასზე გავიმეორო: „ვნებათა აუტანელი ტანჯვით დასერილი გული ლამის გასკდეს, სისხლი შადრევანივით ასხამს და ყოველი წვეთი ამ დაღვრილი სისხლისა წააგავს იმ განაყოფიერებულ უჯრედს, საიდანაც ჩნდება შემდეგ წიგნი“ (ანდრე მორუა, 1998:204).

და მაინც, ლუარა სორდიას ერთ-ერთი გამორჩეული მონოგრაფიაა გოდერძი ჩოხელის „მგელი“ (პრობლემატიკა და სახეები). ვფიქრობ, აქაა ქვეყნისა და ენის განათლება, სიტყვის დიადი ძალა - განბრძნობა, რაღაც ლოგოსური სიბრძნით გამსჭვალვა, აკი სიბრძნე აშენებს ყოველივეს და ყოველივეს აწესრიგებს. მეცნიერის თვალსაწიერი მოიცავს მთელ საქართველოს უსამანო ფიქრს ნაღდ ქართველობაზე...

რა მართებულადაა მინიშნებული ანოტაციაში: „დაწყებული ბიბლიიდან, მითოლოგიიდან ყველა ქვეყნისა და დროის ისტორია და მწერლობა კაცისა და მხეცის გაუთავებელი ჭიდილის მაცნეა. შებრძოლება თუ შერიგება, გათქვეფა თუმსხვერპლშეწირვა, გოდერძი ჩოხელის წინაშე ალტერნატივა არ მდგარა, სულიწმინდისმადლით ცხებულმა მწერალმა უცდომელად გაარჩია წარმავალი და მარადიული, ეშმაკეული ხორციელი სიბრძნე (ბარუქი, 3.25) და ზეციური, ღვთიური სიბრძნე(პავლე მოციქული, კოლასელთა) სულიერი გონებით, სულიერი თვალით მომადლებული, სიტყვით ნათლისმცემელი მწერალი აღიჭურვა რწმენის ფარით, სულის მახვილით და გაბედულად შეერკინა აპოკალიფსურ მხეცთა ნაშიერებს იმ მარადიული,დაუმარცხებელი ნათლის სახელით, არსთა განმრიგე რომ უბოძებს ხოლმე თავის რჩეულთ“ (სორდია, 2009).

ლუარა სორდიას გოდერძი ჩოხელის „მგელი“ პირველი მონოგრაფიაა თანამედროველიტერატურულ სივრცეში. მეცნიერმა ახლებურად ახსნა ჩოხელისეულიხილვები, გამოცხადებები და სასწაულები, რომლებიც ერთ მიზანს ემსახურება - „შეგვაცნობინოს მხეცად ყოფნის საშინელებანი, გვაზიაროს იდუმალს და ადამიანური ყოფნის მადლს, მიგვანიშნოს მომავალზე“ (19,61).

„დორაისხევი - სატანური სახელმწიფოს მოდელი“ - ეს სათაური ერთგვარი მინიშნებაა, თუ როგორ ღრმა და საგულისხმო დასკვნებს გვთავაზობს ქალბატონილუარა გოდერძი ჩოხელის შემოქმედებაზე და როგორ ახერხებს თავისი „სიმბოლურითვალსაწიერიდან“ დაგვანახოს ამა ქვეყნის ძლიერთა ტოტალიტარული სა61ხელმწიფოს ახალი მოდელი, ახალი მიკროკოსმოსი, სადაც „ძირი ეთხრება წმინდა ოცნებას, სოფლის საცდური როცა ძალადობს“ („შენს სილამაზეს მივესალმები“, ანა კალანდაძე [1,215]).

ლუარა სორდიამ შთამბეჭდავად გვაჩვენა გოდერძი ჩოხელის თვალით დანახული საბჭოთა წყობილების სახე. დორაისხევი სატანური სახელმწიფოს მოდელია - გვარწმუნებს მეცნიერი, ხელისუფლებისაგან ხელდასმული დამქაშებით, გამორჩეულიუღმერთობით, გაცემა-დაუნდობლობით, ბოროტი ქმედებებით, სისხლის წყურვილით, რეპრესიებით (21.27).

მეცნიერი ნაწარმოებიდან მიღებულ შთაბეჭდილებებს და საკუთარ შეხედულებებს მწერლის მიერ დახატულ პერსონაჟებზე იმგვარი ნიუანსებით წარმოაჩენს, რომ თითოეულ ჩვენგანს მრავალ ფაქტსა თუ მოვლენაზე დააფიქრებს, უფრო მეტიც, აქაა ეროვნულ-ინტელექტუალური არქეტიპებისა და აპოკალიფსურ მხეცთა თარეშით გულშეძრული ტკივილებისაგან შექმნილი ტექსტი და ამიტომაც არის მრავალმხრივ საინტერესო, საგულისხმო, სანდო, ზუსტი და სიღრმისეული. მინდა ხაზგასმით მივანიშნო ისიც, რომ ავტორისეული ცხოვრებისეული პასაჟების გაშიფვრისას მკვლევარი ყოფიერების ჭეშმარიტ თვისებებს წამოწევს წინ და შემთხვევითსა და წარმავალს მუდმივი განახლების თვისებად მოიაზრებს და საყურეებადახუნძლული ბიბლიური პარადიგმებით მკითხველის აღქმას კიდევ უფრო მეტ ემოციურ დატვირთვას ანიჭებს.

საოცარი წინააღმდეგობები და პერსონაჟთა სრულიად განსხვავებული ტიპების წარმოჩენა, რაშიც ქრისტიანული სახისმეტყველების ცოდნა განუზომელ დახმარებას გვიწევს გოდერძი ჩოხელის ამ ნაწარმოების განსჯა-გაანალიზებაში, კერძოდ, მეცნიერი ქალბატონი კონკრეტული ფაქტებითა და არგუმენტებით გვისაბუთებს, თუ როგორ იღვაწა მწერალმა ტირანულ ეპოქაში ეროვნული ტრიადის - ენა, მამული, სარწმუნოების გადარჩენისათვის.

კითხულობ ამ მონოგრაფიას და ცხადად გრძნობ, რომ მეცნიერის თვალსაწიერიდან ყოველი მოვლენა გარკვეული ფსიქო-სოციალური და ისტორიული საყრდენებით არის შემაგრებული, რასაც დასკვნებსა და დებულებებში ადვილად გამოვარჩევთ და გავისიგრძეგანებთ მთელი ქვეყნის ტკივილის ჭეშმარიტ არსს.

მკვლევარს აქვს საკუთარი, ინდივიდუალური და განუმეორებელი სამყარო, რომელიც უმალ ჩვენი სულიერი სამყაროს ნაწილიც ხდება თავისი სისრულითა და მშვენიერებით, რამეთუ ,,იგავურ-ენიგმური აზროვნების მაგალითი არის ბიბლია. ავხსნი, ავამეტყველებ გამოცანებს დასაბამისა“ (78.2).

ნაშრომის ერთ-ერთი თავია „ფერები მოვლენათა არსის წარმომჩენი“. ვკითხულობ და უნებურად ვფიქრობ ჩემთვის, ლაურა სორდიას ძიებანი, დაკვირვებები და მიგნებები გარკვეულწილად განპირობებულია მისი, როგორც ფერმწერის აზროვნებით, რაც ტოტალურად და ემოციურად მოქმედებს ჩვენს შეგრძნებებსა და გონებაზე. არის ამ თავში რაღაც ახალი და იმდენად ინდივიდუალური, რაც მხოლოდ ლუარა სორდიას საკუთრებაა. მეცნიერი ქალბატონი შთამბეჭდავად აყალიბებს თავის შეხედულებას ფერებზე: „გოდერძი ჩოხელის რომანში ლუკას ესიზმრება კვამლით დაფარული, ცეცხლწაკიდებული დედამიწა, მერე მთელი ცის სიგრძე-სიგანეზე გაკრთება ელვა და გამოჩნდება ღმერთი.

თეთრია ლუკას ხილვების მოხუცი (ღმერთი), თეთრად გადაპენტილა ეკლესიის გუმბათი და გარემო, წითელ თოვლს ენაცვლება თეთრი. ეს არის რელიგიური შინაარსის განწმენდის მაუწყებელი ფერი და მართლაც, რომანის ფინალში რწმენა იმარჯვებს ურწმუნოებაზე, ნათელი ბნელზე, სიკეთე ბოროტებაზე“ (8.52, 45,53).

კითხულობ ამ სტრიქონებს და მეცნიერი თითქოს გამწყვდევს ლიტერატურულ მარყუჟში, რაღაც საოცარსა და იდუმალში და ამავდროულად თითქოს ყურში ჩაგესმის სოლომონის ქებათა-ქება „ვიდოდეთ ნათელსა უფლისას“.

მეცნიერი მედიტაციური ჭვრეტით მიღებული აღმოჩენებითა და შთაბეჭდილებებით გვაოცებს, რომელსაც ღრმად შეუსისხლხორცებია, რომ ზეადამიანური ძალა ერთადერთია, რაც განკურნავს ადამიანურ სნეულებას და მაინც, მისთვის, როგორც მეცნიერისა და პიროვნებისათვის, მისაღებია ტექსტის გაშიფრვით მიღებული შთაბეჭდილება აღძრული მშვენიერების მიერ. რა შთამაგონებლადაა დახატული აღტაცება ზაფხულის მიწურულს მზის ამოსვლის ხილვისა, ზღვის ტალღების ხმაურის მოსმენისა, ხოლო გუდამაყრის ხეობაში წამოსული თოვლის ფანტელებით გადაპენტილი მსხლის ხეებისა და აყვავებული მთებისა თუ ეკლესიის მოედანზე დაჩოქილი მლოცველების ყვავილების თეთრი სამოსელით (6.50). დიახ, რომანტიკული სიხარული შთამაგონებელი ძალაა მეცნიერისათვის, დაემორჩილოს მას, რაც ადამიანის გარეთაა, ღმერთს, ტრადიციას, ზნეობრივ წესრიგს...

არა მგონია, სხვა ვინმე ისე ფლობდეს ტექსტის აგების ტექნიკას, როგორც ქალბატონი ლაურა. თითოეული მისი სტრიქონი ხომ მკვეთრად გამოხატული აქცენტი, მინიშნება, კონცეფციაა...

ვფიქრობ, მწერალი და მკვლევარი ისე არასოდეს დამსგავსებია ერთმანეთს,როგორც დღეს, როცა ლუარა სორდიაზე ვფიქრობ, როცა მსურს მისი სრული პორტრეტი წარმოვადგინო, უნებურად ანტონ პირველი მახსენდება: ,,არ დავცხრე ვირე ვიდოდე“, რამეთუ მისეული სიკეთე გადამდებია და მავალდებულებელი, სიკეთე სიბრძნესთან წილნაყარია, რომელსაც ვერცერთი ნაწარმოები ვერ გასწავლის, ვერავინ გიწილადებს, არც სივრცეშია და არც მიწაზე, ის ნათელი გონიერების ნაყოფია და ამდენად, რჩეულთა ხვედრია... ვინც კარგად იცნობს ლაურა სორდიასპიროვნებას, მის გამოკვლევებს, წერილებსა თუ ესეებს, მისთვის ცხადია, თუ რა ფასი აქვს მწერლის ხატოვან თქმებს, თავად სიტყვას, რომელსაც მოჭარბებული ემოციის გარეშე ვერც აღიქვამ და ვერც წაიკითხავ, რამეთუ ისაა დამპყრობელი ენით, სიტყვით, ხატოვნებით, ხოლო მისეულ ხედვასა და აღქმას ნაწარმოების შინაგანი არსისას აქვს უნარი არა მხოლოდ მაღალი ლიტერატურული გემოვნების, არამედ მკითხველის ანექსიისა...

განცვიფრებას იწვევს გოდერძი ჩოხელის „მგელის“ ანალიზისას მეცნიერის მიერ მოხმობილი პარალელები. ნაშრომის ერთ-ერთი თავი „აპოკალიფსური მხეცების თარეში“ გვარწმუნებს, რომ ამ სახეებს მრავლად ჰყავთ წინაპრები ბიბლიაში, სასულიერო მწერლობაში, ქართულ თუ უცხოურ კლასიკურ ლიტერატურაში და სათანადო მაგალითების დამოწმებით ასკვნის: „გოდერძი ჩოხელის თევდორემ დაივიწყა მამის შეგონება, უგულვებელყო ყვავილი და ჯვრის გარეშე იარა, ამიტომაც მხეცების საბუდარში ამოყო თავი. მხოლოდ უფალმა, თან საკუთარმა დიდმა ძალისხმევამ, ჯანსაღმა გენეტიკურმა კოდებმა იხსნეს იგი საუკუნო წაწყმედისაგან, მან თავი დააღწია მგლის ხროვას. გოდერძი ჩოხელმა ცოფად მონათლა საუკუნის უბედურება - ბოლშევიზმი, რათა ცენზურისათვის თვალი აეხვია. ნამგლარი, მაგრამ კვლავ ადამიანად მოქცეული თევდორე ყვავილითა და ჯვრით იგერიებდა ავადმყოფობას, სიკვდილის წინ სულიერი განძი (ყვავილი) ლუკას დაუტოვა, როგორც ღვთისგან რჩეულს.

ლუარა სორდიამ საინტერესო დაკვირვებებითა და მიგნებებით უმაღლესი იდეალების, მაღალი ზნეობრივი ორიენტირების, ცხოვრების ნათელი საზრისის გადარჩენისათვის დაგვმოძღვრა, რომ ბნელეთის ამ უდაბნოში „ნაწილიანნიც არიან,რომლებიც გრძნობენ დაფარულს, ჩხრეკენ მიზეზებს, სათუთად ინახავენ ყვავილის, ცეცხლის (საღმრთო სახელების) ხსოვნას, სადაც არა ოდენ ცოდვით დამძიმებულნი „ტრფობის მთაზე ამაღლებულნი არიან, მათ კიდევ ძალუძთ წაბილწულ მიწაზე ამაღლება და ფრენა“ (5,34).

მეცნიერი ქალბატონის ლიტერატურული აზროვნება, მისი ხედვის ესთეტიკური არეალი, აზროვნების ანალიტიკური უნარი, სულიერ ღირებულებათა და ფასეულობათა წარმოჩენა, მწერლის, შემოქმედის მიერ გამოხატულ საგანთა თუ მოვლენათა სიღრმისეული განცდა განპირობებულია თვით მისი, როგორც ჭეშმარიტი მკვლევრისა და დიდი ესთეტის დახვეწილი, ფაქიზი გემოვნებით, განუმეორებელი და ორიგინალურია მისი სტილი. არავისაში არ შეგეშლება, აქაა ღრმა ინტელექტი, აქვს შესაშური უნარი ვირტუოზულად გამოხატოს ემოცია, როგორც შემოქმედის მიერ გააზრებული სივრცული გარემოს შექმნის ერთ-ერთი აუცილებელი ელემენტი. ეს მის გამოკვლევებშია გულიდან ამოკაფული შური და გაუტანლობა, ქვესკნელში დანთქმული წყვდიადი, ვარსკვლავთა კოცონით აბრდღვიალებული და სურნელოვანი ყვავილით გაბრუებული ჩვენი თვალწარმტაცი საქართველო...

ლუარა სორდიამ ცხადად შეგვაგრძნობინა, რომ ჩვენი ცხოვრება უშინაარსო იქნებოდა მდიდარი წარსულის გარეშე (მან ხომ ბევრი შემოქმედი გამოგლიჯა წარსულს) და განცდა იმისა, რომ დასანანი იქნებოდა, მწერალი მხოლოდ აწმყოთი რომ იცხოვრებს, გვერდს უვლის წარსულისა და მომავლის ფანტასმაგორიებს, ხილულსა და უხილავს, ზეციურსა და მიწიერს, უგულვებელყოფს სახელდახელო ჩანაწერებში მონიშნულ სივრცეს, ქართულ-ეთიკური აზროვნების ამ მიმზიდველ წნულს, მისი მეცნიერული გამოკვლევები რთულია და ღრმა, ესაა უგანათლებულესი ინტელქტუალის, ამაღლებული სულის ღვითბოძებული ნიჭით დაჯილდოებული მეცნიერისა და შემოქმედის ტექსტები. ამ წიგნში მოცემული სათაურები მიგვანიშნებს მეცნიერის რელიგიურობაზე, მწერლის, შემოქმედის ყოფითი დეტალების პოეზიის თემად აყვანის დიდ ნიჭზე.

„არ დამეკარგოს გულიდან მე შენი სახსოვარია, ცხვრადვე მამყოფე ისევე, ოღონდ ამშორდეს მგელობა“.

... სიყვარული ხიდია ღმერთსა და კაცს შორის.

ჰოდა, თანდილას მიერ დატოვებული ღმერთთან წილნაყარი ყვავილის პოვნა სიწმინდის, ბედნიერების, ქრისტიანული რწმენის განუმეორებელი სიმბოლოა, განუმეორებელი სურნელით რომ აბრუებს კაცობრიობას..

„მადლობა უფალს, რომელიც ყოველთვის ძლევას გვანიჭებს ქრისტეში და ჩვენი ხელით ავრცელებს თავისი შემეცნების კეთილსურნელებას ყოველ ადგილას“ (გვანუგეშებს პავლე მოციქული).

დადგება დრო და ლუარა სორდიას მეცნიერული მემკვიდრეობა, ყვავილის კეთილსურნელებით გამორჩეული, თაობების ინტერესის საგანი გახდება, დაიწერება წერილები, მონოგრაფიები, დისერტაციები და, ვფიქრობ, ბოლომდე მაინც ამოუხსნელი იქნება მისი ფენომენი.

ასეთია ამ მონოგრაფიის ავტორი, რომლის რწმენით, „გოდერძი ჩოხელის შემოქმედება უეჭველად მოასწავებს ქართული მწერლობის დიდი ეროვნულ-ზნეობრივი მისიის შეცნობას, გზათა განახლებას, ძველისძველ საძირკვლებზე ახალი სულისსასახლის გამოჩენას, რომელსაც ღირსეული ადგილი ელოდება არა მხოლოდ ჩვენში, არამედ საერთაშორისო არენაზე (33.91).

დიახ, მეცნიერის თვალსაწიერიდან დანახული გოდერძი ჩოხელის შემოქმედება მინიშნებაა პიროვნების მისიაზე, რომ სამარადჟამოდ, დღენიადაგ აფხიზლებდეს თაობებს მაღალი ზნეობისა და სულიერების შესანარჩუნებლად.

P.S. მიმდინარე წლის 22 ოქტომბერს სოხუმის სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ქართული ლიტერატურის ისტორიის კვლევითი ინსტიტუტის ინიციატივით ჩატარდა ლუარა სორდიას 2009 წელს გამოცემული წიგნების პრეზენტაცია. ეს დღე ღრმად აღიბეჭდება სტუდენტებისა და კოლეგების მეხსიერებაში, მისი, როგორცმაღალი ნიჭიერებით გამორჩეული მეცნიერის შემოქმედებითი გზისა და სუფთად განვლილი ცხოვრების გვირგვინი.

ლიტერატურა:

Tsiala Meskhia
Scientific Outlook of Luara Sordia
Summary

Luara Sordia is one of the most outstanding researcher of modern Georgian Literature. Her talent is too wide and deep. She feels mystery of God, of Universe, eternity, sameness of heaven and earth.

The scientist has published 16 monographs and about 200 literary articles and essays (about 20 Book-manuscripts are not published yet). Each of them is too valuable and charmful. They reflect research heir's soul and intellect, very interesting way of thinking.

The researcher is ethic(al) person who knows history of literature, theory and poetic art too deeply. Her great energy is based on deep knowledge of the heritage of great thinkers ofthe ancient world, Georgian and foreign writers, Biblical profets, saints, wise philosophers and mystic(al) examples and events of history.

The most important result of the scientist's works is an explanation of metaphors and paradigms of Galaktion Tabidze's, A. Kalandadze, T. Graneli artistic world. She could explain poetic(al) paradigms of these greatest Georgian poets, works that are very difficult to know. Monograph of Luara Sordia “The Wolf” by Goderdzi Chokheli is the first seriousresearch of this important Georgian novel in Georgian critical literature. She could to explain mysteries and visions of being human being and the whole „nightmare“ of „being a wolf“. She shows the way to the right future, to the Lord God.

We think that her works are a hymn to the native country and language, the great strength of the word (Logos). Her wisdom is divine as it creates cosmos instead of chaos. Her outlook is too deep - she feels Georgia, thinks of it using metaphors, paradigms, images certain facts and arguments to show how the writer (G. Chokheli) could rescue free soul and personality.

The researcher has her own individual and unrepeatable world which is the part of the universe as well. It is beautiful, full, allegoric(al), enigmatic(al) as well as its archetype - Bible (“I'll explain and speak of mysteries of beginning” (Psalms 78.2)).

Циала Месхиа
Научное мировоззрение Луары Сордиа
Резюме

Луара Сордиа является одной из виднейших исследователей современной грузинской литературы, учёным с многосторонним талантом. Она глубоко чувствует универсум, Бога, небесное и земное, вечное и преходящее.

Луара Сордиа является автором 16 монографий и более чем 200 литературных статей и эссе (около 20 рукописей ещё не опубликованы). Л.Сордиа представляется нам виднейшим учёным с новаторским мышлением.

Исследователь осведомлена как в истории литературы, искусстве, так и теории поэтического слова; Она - личность этическая, энергия которой обусловлена глубокими знаниями.

Важнейшим вкладом в истории грузинской критической мысли является то, что именно Л. Сордиа смогла объяснить энигмы и метафоры многих произведении великого Г. Табидзе, Т. Гранели, А. Каландадзе. Она по-новому раскрыла значение многих „Поэтических сфинксов“ Галактиона.

Монография Л. Сордиа, посвящённая роману Г. Чохели „Волк“ является примером новаторского мышления в современной грузинской критике. Она по-своему объяснила мистерии и чудо, описанное в романе. Она показала всю красоту человеческого и ужас „волчьего“ бытия.

Л. Сордиа заставляет читателя задуматься над будущим.

Мы считаем, что в её статьях - видение национального и личностного пути, великое чувство слова (Слова - Логоса).

В статьях объята вся Грузия, здесь мысли о грузинском духе, мысли, переданные библейскими парадигмами, конкретными фактами и аргументами.

У Луары Сордиа есть свой собственный, неповторимый мир, библейский взгляд на универсум, ибо именно Библия является архетипом аллегорического мышления. („Расскажу о мистерии начал“ (Псалмы 78,2)).

Tarana Huseynbalayeva
(Azerbaijan)

Research of orthography was one of the most urgent topics in general linguistics in all times. Study of orthograpdhy as the other fields of linguistics is very important in learning and research of every language. For example, with learning of Hebrew written language and alphabet, and etymological origins of orthographic characteristics, you can define the neighbour languages with which influence the language has developed. In this way, it is possible to find out the necessity of entrance of any form once into language. From this point, study of the Hebrew language and it's written monuments belonging to diffrerent historical periods, research of orthographic characteristics in them were always urgent (Chomsky,1976:168-171).

From middle ages philologists Chiuga, Ibn-Ezra and others including some European scientists claiming for antiquity of hebrew diacretic signs, to the period of Ezra (VI-V AD)who had great services in creating of unic copy of Torah for the first time, belong it to the oldhebrew written form known as scripto plena. It is impossible to accept the rightness of this thought, because in script examples belonging not only that period, even the periods before that and relatively after that, there was not any of these signs.

Researching hebrew texts attentively, Eliya Lewit (1590) who published Masorah for the first time, and afterwards from european scientists Calvin, Luter, Capellus, Morin, Gezenius, Koniq, Grets, Evald and others related the origination of diacretic signs to massoret. But Gupfeld and Bull consider that vowel signs system was created by great Jew scientists who was the ancestor of Aharon ben-Asherin ( X century BC). Because they discover the apperance of some signs in some ancient hebrew texts existing upto masoret texts (app. X cent. BC). The Massorets have applied this system completely in their texts (Гезениус, 1874:34-40). Some modern scientists unanimously consider that, the consonants - alef, he, vav and yud have already been used to notify the vowels in old hebrew alphabet (in apperance period of the Old Testament). These consonants are called matres lections used as ktav male form in modern Hebrew. These consonants as in present-day, in old times had the functions of not pronounced consonant and clearly pronounced vowel. The usage of those consonants as vowel in old hebrew orthography has a special purpose and provide the correct pronounciation of vowels in some words (3, 6, 8, 10,11). We have to mention that the usage of these consonants as vowel function was not met in early books from the standpoint of the Old Testament history and epigraphic monuments existed upto the Old Testament. This tradition mainly was applied after jews return from Babel slavery (VI-V BC). These characteristics of hebrew orthography can be explained in the way that old Hebrew was the language used and understood be everyone till Babel slavery and only the written texts consisting of consonants was clear and correctly understood. But after return from Babel slavery the number of speakers in this language decreased and gradually the possibility for the use of some consonants (alef, he, vav and yud) as vowels appeared in order not to lose the correct pronounciation of texts. As a visual example of it, we can see in the most ancient texts of the Old Testament the nouns (house, man, etc.) which shown without vowel were shown with vowels in following books. (I Historical Chronicles book,12:30; Yezek book 34:23; Daniel's book 11:30;etc.)

It is advisable, to look through the old epigraphic monuments in first turn in order to define the beginning period of usage of matres lections (alef, he, vav and yud) as vowels. The orthographic analysis proves that till 10 century b.c. old Hebrew, including phoenician manuscripts only consonant sounds were expressed, but matres lections mainly and firstly were used afterwards in the end of words, after some period even in the middle of the word. Duringthe analysis of Bene-Gezir and Kefr Bereim manuscripts belonging to 176 BC and 180 AD and Makkabi coins, It was known that matres lectiones were much more used than in other sources. Specially these signs turned to the inseparable and important part of modern hebrew sign system by passing a long historical way (Weinberg, 1975:457-487).

One of the most splendid sources of research diacretic signs in hebrew language is considered Samarian Torah (b.c. V-VI centuries). In this lliterature sample alef, he, vav and yud consonants were used in the vowel functions almost in the most parts of the text. Besides it, special signs in form of small horizontal lines were used on some words in this text. The scientists who investigated these signs carefully have come to the conclusion that the authors (soferim) of that period applied those signs to differentiate the words which have the same consonant but different vowel structure. It looks like these horizontal lines have been almost used as diacritic signs and has provided a different pronunciation of some words and become an integral part of Modern Hebrew diacritic system. Because of this reason those signs can be considered one of the Hebrew diacritic system's systematic development process's stages. And this is also the sign of the creation of Hebrew diacritic system (Weinberg, 1975:457-487). In the period of Talmud's creation the Old Testament signs were not sounded and they interdicted entrance of any signs and changes into the religious texts. But just these prohibitions give us to suppose that in that period some scribes have already appealed to some signs in the texts. So, we can say that in that period some definite diacritic signs for vowel expression existed. Just in Talmud's period they began to use special signs and they called them the “Signs” (simanim) and “Signs that bring taste to Torah” (ta'ame tora) (Davila, James, 2000). But there is not any information about their functions and their conformity with the modern diacritic signs. According to Bukstorf, these signs and diacritics and accentuation existing in Modern Hebrew language are the same. Talmud investigator Rashi who lived in middle ages, says that these signs revived Hebrew words, have given them a new life and are the same the diacritics which was known to religious scientist Geronimo who translated the Old Testament into latin (Driver, 1960:138). But Gupfeld consider that, the signs applied in Torah are the signs that express only accents, they are signs which have a symbolic character for logical stress in order to pronounce very important words in Hebrew texts correctly and keep them in mind.

One of the facing problems in determination of the essence of signs spoken in Torah is the notification of two texts in Talmuds period - masoret and mikra texts. From its name masoret text clearly implies to the sounded Old Testament text. That is, the masoret text was well-composed text in special religious schools with mistakes have been corrected and simplified for reading. But mikra text is the text that kept its ancient form and wasn't exposed to any changes. But till this day it is not known by whom and from what period the masoret text was simplified for the pronunciation.

Masorets themselves noted in their works for many times that the Old Testament texts have already been ready and known to everyone till their period, and they only added their notes to the manuscript for its protection and not to be changed in future. From abovementioned we can come to the conclusion that the activity of masorets was to put in order and complete the works have been done till their period, and delivery of ancient texts to the future without any changes made.

1. In any case all facts show that in VII-VIII centuries diacritic signs existed in Hebrew texts. These diacritics were not created in one day and they appeared from the tradition that settled in literature both in Hebrew and Semitic languages. While researching epigraphic monuments and?the Old Testament texts, we see that the authors who lived and created after Babel slavery used the signs that are used in modern writing (e.g. the vowel function of vav and yud consonants). In Samarian Torah horizontal lines which are the integral part of the modern punctuation were used on the words. In ancient Syria texts well-developed transcription signs like Hebrew diacritic system in form existed. In ancient Syria texts as in Hebrew texts in order to show some vowels and to differ the same written consonants dots were used in, on and under the words (http://bibleapologet.narod.ru/statii/lxx-masor/nujen-li.htm).

Exactly in that period Arabian diacritic system having very old history has reached its splendid development. In Arabic diacritic system in the comparison with the Hebrew writing, dots in more number and in perfect forms were used.

In many old Hebrew works vowels sometimes were named as in Arabic language. E.g. damma, kasra, kamus etc, can be met in Hebrew language. The influence of Arabic diacritic system on Hebrew vowel signs was great. Old Hebrew philological works generally coincide with Arabian philological blossoming period and benefited from it.

The great similarity in diacritic systems of the three relative languages, and comparison of ancient the Old Testament texts with Samarian Torah texts, prove that diacritic system has a very old history from origin standpoint.

After looking through exactly the works created in the period till the formation, arrangement and completion of masoret texts, we can surely come to the conclusion that since IX-X centuries BC alef, he, vav, yud consonants which are called matres lections have the functions of early Hebrew diacritic signs. The traces of lines and dots put in, on and under the consonants appeared for the first time in Samarian Torah. Though some authors of ancient period in their works have spoken about the system of dots and signs applied fully in VIII century Masoret texts, no written manuscript have been preserved.

The Dead Sea manuscripts written in different centuries, compiled according to different orthographic traditions, composed a very big library. After looking through some of these manuscripts we can come into conclusion that though the compliance of the Dead Sea manuscripts orthography epigraphic monuments with written traditions of the Old Testament books in whole, in this texts scripto plane writing form used in the Old Testament last books already has found its perfect expression (Weinberg, 1975:324-338). From orthographical point we can classify these books into different groups. Orthography of the books belonging to the first group have been written completely without diacritic signs (scriptio defectiva) as in epigraphic monuments (Gezer calendar, Siloam inscriptions) of ancient period, including ancient books of the Old Testament (Judges book, Parts of Torah etc.). One can't almost met usage of matres lections consonants in these manuscripts. In manuscripts belonging to theother group scriptio plene writing form beside scriptio defectiva widely developed. That is in this texts one can regularly come across the usage of matres lectiones consonants in vowel functions.

Babel and Tiberian schools were the most well-known and advanced ones among massoret schools activated in that period. Especially representatives of Tiberian School have great services in research of manuscripts and in the correction of mistakes while the copy of them in different periods. They have compiled the Old Testament texts in a unit form and canonized them in order not to be distorted and to be changed. Because of this reason masorets have calculated the complete number of signs and verses. At the result it was known that the number of signs was 1.152207 in the Old Testament. There are 305.607 signs and 5.845 ayes in Torah. Afterwards the scribes who copied the Old Testament texts observed the number order of these signs absolutely and didn't let any little changes to be. The main service of masorets is characterized by invention of diacritic system expressing vowels and accentuation and it had a great role in the study of orthography and phonetics of Hebrew language onscientific bases. Thanks to this service the Old Testament books have been delivered to present without any change have been made. The book that have compiled in a unique copy andprovided with diacritic signs was known under the name- Masoret Old Testament Textus Receptus (in latin).

Besides masoret copy there is Samarian copy. Samarian Torah differs from generalmasoret text. There are 6000 differences in Samarian text not corresponding to masoret text. And these differences are mainly in orthography field.

Modern Hebrew orthography has developed by passing a long historical period, exposing to some changes and reflecting itself writing peculiarities of every historical period. Today they work to construct the Modern Hebrew orthographic rules not only to protect beauty, smoothness and harmony of the language but also in the direction of to develop, to increase and to enlarge these peculiarities. That's why defining orthographic rules in modern Hebrew,obstinately protection of events and rules happened in the language formerly, and also considering instinctively the innovations that happened in the language having not definite future, and making special rules for the cases called innovation are considered as a negative condition and even is considered to be very dangerous from the standpoint of general development of the language.

After research of Hebrew orthography from historical standpoint we decisively can say that the above mentioned this or other peculiarities either was not taken into account or onepoint was displayed more interest and the other was given a little attention. Sometimes orthography was not established on a basis of a common and firm principle. In the definitestages of revival process of Hebrew, significantly various unlike orthographic rules existed indifferent books, text-books and press means. Sometimes there were differences even in the written form of the same words in the same newspaper and magazines.

2. Such diversity organizes contrast between the real essence and purpose of orthography, because the real purpose of orthography is to provide written understanding, precise and correct

expression of the thought by writing between the members of people. The social essence of orthography is related with it and that is why orthography rules are as obligatory as social rules for everyone. These rules can't be broken and no one can change and replace them with others. With regard to all of these the Hebrew Academy situated in Jerusalem achieved success in preparation constant orthographic rules investigating continually orthography as the other fields of the language (http://www.garshin.ru/linguistics/scripts/proto-abc.html).

At last we have to mention that the orthography of Hebrew language having a very old history, its being detailed investigated in present haven't given an opportunity to solve definite problems. And it can be explained by that the Hebrew language has passed a differentdevelopment way from other languages. Though the Hebrew language has a very old history,it hasn't passed an uninterrupted development way as the other languages, wasn't a spokenlanguage in certain periods, in other words after long break was revived by enlightener sectionof Jew people and continuously is developed in artificial form. From this reason in despite ofHebrew academy very serious efforts, for compiling of the constant, non-contradictory orthography rules, next reforms need is observed.

Literature:

ტარანა ჰუსეინბალაევა
ძველი და თანამედროვე ივრითის ორთოგრაფიის ძირითადი განსხვავებანი
რეზიუმე

სტატია ეხება კლასიკური და თანამედროვე ივრითის ორთოგრაფიას. ნაშრომში შესწავლილია დიაკრიტიკული ნიშნების გამოყენება ისტორიულ-შედარებით ასპექტში.

Тарана Гуcейнбалаева
Основные различия древнееврейской и современной еврейской орфографии
Резюме

Статья посвящена особенностям классической и современной ивритской орфографии. В статье изучается употребление диакритических знаков в историко-сравнительном аспекте.

Лала Ахмедова
(Азербайджан)

В процессе своего развития городская проза России и Азербайджана прошла за полвека ряд этапов, дала огромный спектр характеров и конфликтов, в которых раскрывался нравственный мир современника и облик времени, в котором он живёт. Наблюдения над эволюцией нравственных стереотипов, происходивших в городской прозе в различные периоды общественного развития, дают возможность проследить, как усложняется на каждом новом этапе концепция человека и действительности, появляются новые способы и приёмы отражения этих изменений иперемен. Наиболее ощутимые сдвиги происходили в периоды „оттепели“, „застоя“, „перестройки“.

50-60-е годы были продуктивными и для азербайджанской городской прозы. Молодые писатели, активно начавшие свой творческий поиск в эти годы, дали свою трактовку молодого героя, своего современника, горожанина, в образе которого раскрывается нравственная основа характера человека той поры. Промышленные центры Азербайджана, такие города, как Баку, Сумгаит, Мингечаур и другие, в которых работали тысячи рабочих, инженеров, а также деятели литературы и искусства, интеллигенции, давали большой материал для художественного исследования.

В азербайджанской городской прозе, начиная с середины 60-х годов, также, как и в русской, одной из центральных проблем становится проблема нравственного облика современника, решаемая в противопоставлении характеров-антиподов, представляющихразные этические нормы поведения. Так, например, в повести Чингиза Гусейнова "Воскресный день" отражена ситуация, характерная для послевоенного времени. Противостояние положительного и отрицательного персонифицировано в образах Кудрата и Шахина, олицетворяющих день сегодняшний и день вчерашний. И хотя нравственное противостояние героев показано на фоне производственных процессов, но писатель больше акцентирует внимание на нравственно-психологическом состоянии своих героев.

Город для вчерашних жителей села становится своеобразной „школой жизни“, сферой первых столкновений с жизнью и психологических неурядиц молодых людей (В.Бабанлы „Жизнь учит нас“, И. Меликзаде „Неокрепшие крылья“ и др.).

Герой, ушедший из села, как правило, оказывается на периферии города. Г. Гулиев, в одном из разделов своей книги „На полпути в город“ объясняет это тем, что „есть дваплана в городе - внешний (асфальт, развлечения, услуги, „базар“, наконец) и главный,несущий знаки НТР, ритмы технического и научного прогресса. Однако герой попадаетв черту „базара“, видит перед собой внешний, так сказать, визуально просматривающийся город. А то, что характеризует подлинный, существенный облик города, остается вне поля его зрения“ (61,с.13).

Это молодой герой, читающий газеты, смотрящий телевизор, который всё знает о городе, но тем не менее город для него чужая сфера. Таков Сарвар, герой повести Акрама Айлисли „Сердце - это такая штука“. И хотя критика считала такие эпизоды частными, не типичными, но они во многом соответствовали тенденциям самой жизни, её течению, традициям.

Говоря о миграции молодежи в город,В. Переведенцев, социолог, писал, что „миграция населения - явление молодежное“, что молодых людей привлекает в городе возможность получить образование, улучшить условия своего труда и быта, наиболееэффективно использовать своё свободное время. „Социально-психологи ческаяадаптация бывших сельских жителей к условием города - одна из самых трудных инаименее разработанных частей всего учения о миграции“ (123,с.106-107). Гораздо больше сделано в этом направлении художественной литературой.

Городской прозе, следовательно присущ и такой персонаж, который обнаруживает „колоритность“ своей деревенской натуры. Он не может адаптироваться к чужой ему городской среде, не воспринимает то, что кажется ему вторичным, не принимает многих нравственных правил поведения городских жителей. Его характеризует стремлениесохранить и в городе свой деревенский уклад. Он противостоит веяниям, чуждым егоестественной природе, не меняет выработанных годами представлений о жизни, нравственных ценностях.

Примером может служить, попавший в город „чудик“ В. Шукшина. Этот геройдемонстрирует свою неприспособленность к чужеродной среде, к городскимусловиям жизни, отличающимся своими бытовыми, урбанистическими несоответствиями, их представлениям. Это наиболее типичный образ горожанина из деревни. Он чаще всеговозвращается „на круги своя“, испытывая ностальгию по привычному быту, обстановке, моральным клише и привычным нравственным стереотипам.

Герой С. Ахмедова („Вечерняя прогулка“) тоже так и не стал горожанином. Такой герой очень типичен как для русской, так и азербайджанской прозы. В основном такие городские персонажи создаются писателями, которые и сами являются выходцами из деревни, и большинство произведений, которых посвящено сельской жизни. Герой Иси Меликзаде Ислам („Двухдневный гость“), работающий в городе, всеми помыслами там, где прошло его детство, где остались его родители. Он здесь „двухдневный гость“, в товремя как он хотел бы остаться в своем селе навсегда. Но это позиция, в основном, „деревенских“ писателей, которые считают, что человек сохраняет свои лучшие, нравственные качества, не отрываясь от родной земли, истоков, Родины.

Акрам Айлисли в своем рассказе „Сказка о хрустальной пепельнице“ выводит образ горожанина - выходца из деревни, работника издательства Мирзы Манафа. Здесьдана очень интересная трактовка образа. Герой не стремится обратно в село, но его всамые трудные моменты жизни поддерживает память о прошлом. Связь с корнями даёт ему силу адаптироваться в новых условиях. Эта мысль обыгрывается и в рассказе „Профессор из Бузбулага“, где показаны два выходца из села, живущие в городе,ученые, которые по-разному сохраняют верность своей памяти. На этом противопоставлении и реализуется мысль писателя.

Вливает новые силы в героя для преодоления трудностей жизни родное село и в романе Видади Бабанлы „Когда молчит совесть“. Можно спорить с этой установкой авторов, что только деревня возвращает утраченную в городе гармонию духа. Но этипримеры показывают ещё один тип городского жителя, интересный для рассмотрения внравственном плане. Это тип героя, видящего нравственный и гражданский смысл бытия исключительно в деревенском образе жизни.

Художественная литература в отмеченный период создает как бы два типа горожанина - выходца из села, не приживающегося в городе, и „истинно горожанина“, дорожащего именно своей принадлежностью к этой категории. Оба эти типа разработаны в литературе, так как имеют под собой реальную почву.

На рубеже 60-70-х годов эта проблема миграции молодежи в город, в результате чего происходят сложные процессы столкновения деревенской и городской психологий, находит широкое отражение в литературе. Именно в этот период по статистическим данным намечается особый скачок в этом постепенном эволюционном процессе, начавшемся в 1920-е годы. К этому времени, как известно, относится и расцвет так называемой „деревенской прозы“ с её ностальгическими нотами, мотивами прощания, сожаления по поводу уходящей в прошлое патриархальной деревни. „Прощание с Матёрой“ - знаковое название, которое применимо ко всем произведениям подобного плана, авторы которых, сами становясь горожанами, на своем личном опыте ощущали всю тяжесть этого процесса.

С. Алиева писала о горожанах в первом поколении - героях А. Айлисли, которые „пленники города, но они ничего не могут: ни оторваться, ни противопоставить городу что-то более существенное, чем пустые мечтания о селении Бузбулаг, отчизне ихдетства, теряющий в этих мечтаниях свои реальные черты“. Об этой же проблеме пишути писатели, выходцы из города. Так, например, С. Алиева отмечает, что повесть Р. Ибрагимбекова „Деловая поездка“ интересна „сопоставлением - столкновением деревенской и городской психологий, самоощущением крестьянского парня, впервые попавшего в город, к которому в нем воспитана упрямая и стойкая неприязнь герой приезжает судить и не отступать, но наталкивается на сложные человеческиевзаимоотношения и - застревает в городе „на время“. Однако город „засасывает“ и теперь уже вряд ли отпустит от себя этого парня“.

Проблема нравственного воспитания молодого человека в это время становитсяодной из проблем молодой прозы Азербайджана. Её ставит Гусейн Аббасзаде в повести „Случай в Карадаге“, где изображается история любви двух молодых людей - Надира и Васили. Решается эта проблема в духе времени. Писатель противопоставляет позицииНадира, который в день помолвки, оказавшись на катере, на котором происходит авария,оставляет своих товарищей и вплавь добирается до берега, и позиции Васили. Онаоценивает поступок любимого как проявления индивидуализма, противоречащего социалистической морали, и поэтому меняет к нему отношение.

Нравственный максимализм характеризует и многих героев И.Эфендиева. Они честны, им чужды обывательские интересы и представления, в стремлении к счастью они не признают никаких компромиссов. Верность моральным принципам - главное, что утверждает писатель через образы своих героев. Герои ставятся писателем перед выбором -переступить через нравственно-этические нормы, которые для них ценны или отказаться от своего счастья. Они выбирают, как правило, последнее. Так поступает Сария („Кизиловый мост“), оставляя своего мужа, в котором она обнаруживает неприемлемые для неё черты обывателя, мещанина, эгоиста.

Нравственная проблематика у Анара, очень своеобразно преломляется в произведениях о городе. Жажда выявления лучших качеств человеческой натуры движет его пером, когда он создает образы таких героев как, например, Неймат Намазов(„Круг“). Всё в жизни этого героя, казалось бы, удачно сложилось. Но его терзают сомнения, внутреннее беспокойство, ощущение бессмысленности его существования вкруговерти повседневных дел, обязанностей, забот. Здесь тоже конфликтпротивоборствующих пред ставлений, но противник Неймата не конкретный человек, а окружающая его благополучная, обывательская среда.

Герой Анара находится в одном ряду со многими другими героями книг с обостренным вниманием к „жизни человеческого духа“ (К.С.Станиславский). Писатели показывают эту жизнь через самых разных людей, делая объектом повествованияпроцесс становления личности через самопознание. Одним из таких произведений стал и рассказ А. Битова „Пенелопа“, построенный как внутренний монолог - самоанализ. Герой рассказа через внимание к внешней среде, фиксируя свою реакцию на неё, начинает оценивать, прежде всего, свои поступки, своё поведение. Как Неймат Анара обращается к Тахмине, прося её совета, как нужно жить, так и Лобышев ищет вокруг себя кого-то, кому можно было бы сказать всё, что у него на душе. Герои, подобные Неймату Намазову („Круг“ Анара), Лобышеву („Пенелопа“ А. Битова), стремятся к свободе, но не умея понять, чего они хотят, чего ждут от жизни, не умея оценить свои поступки и свои мысли, а самое главное, не ощущая ответственности за них, всё больше теряют свободу, к которой так стремятся.

Совершенно противоположный тип современника нарисован П. Нилиным. Это Венька Малышев („Жестокость“) - носитель осознанной нравственности. Его девиз - „Мы обязаны думать“. Но это не означает, что герой довольствуется лишь разумом, пренебрегая велениями сердца. В основе нравственного кодекса Веньки Малышева - ответственность перед людьми и большая требовательность к себе. Но связывает автор эту нравственную основу характера с его политическими убеждениями. Так, например, Венька живёт искренней верой в то, что все умные люди должны стоять за советскуювласть, а если они против неё - значит „в их мозгу есть какая-та ошибка“. Он отстаиваетидеалы коммунизма со всей искренностью, рассматривая и свою работу в „угрозыске“ как часть своей борьбы за коммунизм.

Нельзя упрекнуть писателя в недостоверности этого характера, как в жизненном преломлении, так и в художественном. Это - отражение целого поколения, жившего с верой в коммунизм. Логика построения книги П. Нилина - логика самой жизни, а её герой - типический характер современника, увиденный глазами писателя 50-х годов, также верящего в высокие идеалы коммунистического будущего. „Жестокость“ П.Нилина положила, можно сказать, начало той обостренной привязанности к этической проблематике, связанной со временем и обществом, которая характеризовала целое направление в литературе 60-х годов, давшее более развернутый анализ затронутыхздесь морально-нравственных проблем во всей их сложности, противоречивости понимания нравственных ценностей, моральных принципов.

К дискуссионной этической проблематике обращается и В. Тендряков в повести „Тройка, семерка, туз“ (1960). Сфера действия его героев - это поселок городского типа.Здесь также, как в „Жестокости“ Нилина, в центр повествования ставится испытание человека человеком. Ситуация выбора резко дифференцирует героев в соответствии с их пониманием смысла жизни, активной защитой добра или пассивным приятием зла.Герои Тендрякова не формулируют свои этические принципы, как это было в „Жестокости“ Нилина. Они не выявляют себя в словах, а только лишь в поступках. Зато писатель широко использует авторское толкование поступков людей, мотивов того или иного их поведения. И здесь сильна притчевая назидательная интонация, которая окрашивает авторский комментарий. В нравственной установке автора и героев преобладает социальный мотив в ущерб психологическому. Это отмечалось уже в первых рецензиях: „Логика художественности и логика социологическая“ оказываются „во взаимных неладах“.

--Увлеченность нравственной проблематикой характеризует и повести В. Максимова. В центре повести „Мы обживаем землю“ (1961) скачок к нравственной зрелости молодого человека. Всё повествование - это взволнованный рассказ юноши ожизни, где сталкиваются две правды: его собственные представления о том, какойдолжна быть жизнь, каков по сути человек, и самой жизнью, самими людьми, окружающими героя.

Монологична и вторая повесть „Жив человек“ (1962). Её герой так же прокручивает в памяти свою жизнь и комментирует её. Нравственная ущербность героя повести - Царева, бежавшего из лагеря уголовника, обнажается в его столкновениях с людьми. И в нем постепенно просыпается совесть. А раз жива совесть - жив человек. Такова исходная идея повести, которой подчинено всё в её структуре. Ситуация нравственного выбора, ведущая к размежеванию этических позиций героев, в „молодой“ прозе часто ведет к острому конфликту, разрешение которого вносит ясность в идею произведения, авторскую позицию, её понимание. Проза молодых писателей о молодом герое реализует себя в самых различных жанровых формах, главными из которых являются рассказ и повесть. Новая волна новеллистики возникла во II половине 50-х годов и плавно была продолжена в 60-е годы. И если вторая половина 50-х годов богата всё-таки больше рассказами очеркового характера, то конец 50-х - начало 60-х - это время бурного расцвета собственно рассказа. 60-70-е годы характеризуются доминантным обращением к повести.

В молодёжной городской прозе особенно сильна была струя исповедальности. Герой, вчерашний школьник, студент, выпускник вуза, молодой специалист в различныхобластях и т.п, т.е. герой, занимающийся интеллектуальным трудом или готовящийся к нему, ставится в этих произведениях в ситуацию нравственного выбора. Он находится в процессе своего нравственного самоусовершенствования или самооправдания, поисков смысла жизни, осознания правильности избранного пути. Это тем более интересно, что литература всегда была показателем уровня общественного сознания, свидетельством эпохи, её нравственных параметров, духовной жизни общества в целом. Чем ярче и своеобразнее художник, тем интересней его идейно-эстетическая концепция мира и человека.

Таким образом,русская и азербайджанская городская „молодежная проза“ 1950-70-х годов дала ярчайшие образцы людей того времени, позволила увидеть противоречия эпохи и человека, его моральный потенциал и нравственные ориентиры. Она не была однородна, что мы и попытались показать на примере самых различных произведений разных авторов. Этот широкий спектр художественных решений отражал тенденцию времени. Ведь именно с середины 50-х годов усиливается гуманистическое звучание в русской литературе, эхом откликнувшейся на потребность общества в уяснении того, „чем жив человек“, каков он, молодой человек - представитель послевоенного поколения, строитель будущего.

ლალა ახმედოვა
XX საუკუნის მეორე ნახევრის აზერბაიჯანული ქალაქური პროზა
რეზიუმე

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარი ძალიან ნაყოფიერი იყო აზერბაიჯანული ქალაქური პროზისათვის. აზერბაიჯანელმა მწერლებმა, რომლებმაც ამ პერიოდში დაიწყეს შემოქმედებითი ძიება, თანამედროვეობის განსხვავებული მორალური ინტერპრეტაცია შემოგვთავაზეს. თანამედროვეობაში ისინი გამოავლენენ ადამიანის ბუნების ეთიკურ საწყისებს.

მეოცე საუკუნის მეორე ნახევრის აზერბაიჯანულმა ქალაქურმა პროზამ, რომელიცარ იყო ერთფეროვანი, გამოავლინა ეპოქის ნათელი მხარეები, წინააღმდეგობადროსა და პიროვნებას შორის, იმ პერიოდის მორალური პოტენციალი და ფასეულობები.

Lala Akhmedova
The Azerbaijani city prose of the second part of XX century
Summury

The second part of XX century was very productive for Azerbaijani city prose. Azerbaijan writers which began there creative search in this period gave special moral interpretation of contemporary. In the given image of contemporary they discover ethical basis of the human nature of that time.

Azerbaijan city prose of this period discovered the bright images of that epoch, contradiction between epoch and personality, moral potential and landmarks. The prose of this period was not similar, it is what that we tried to show by holding works of various authors up as an example.

Irina Galaeva
(Sweden)

Statute of the Council of Europe, which Azerbaijan had ratified on 25 January 2001 (with it entering into force at the same time) states in its Article 3 that „[e]very member of the Council of Europe must accept the principles of the rule of law and of the enjoyment by all persons within its jurisdiction of human rights and fundamental freedoms...“

The rule of law is an ambiguous term that can mean different things in different contexts. In itsbroad notion the term means rule according to law. For example, an individual can be punished only in strict accordance with well-established and clearly defined laws and procedures. In another context the term can also mean rule under law, in other words, no branch of government is above the law, and no public official may act outside the law. There is also a third, more questioned, meaning of the term - rule according to a higher law. This meaning presupposes existence of certain unwritten, universal principles of fairness, morality, andjustice that transcends human legal systems and no written law may be enforced by the government unless it conforms with such unwritten law.

This article shall be focused on the first definition and slightly touch upon the second definition without looking into the third due to the limits of this work.

The Importance of the Rule of Law

There is a broad consensus that the rule of law is essential for the state to function properly and for the democracy to develop. Without clear laws and rules, a society will not be safe and secure and human rights will not be protected. Contrariwise, human rights cannot be secured in a state where the rule of law is not respected. Such society will neither fulfill requirements as a democracy. In turn, democracy is a necessity for human rights. There can be different governments that can promote human rights, but at least in today's world, only democratic government can ensure fulfilment of requirements, that international human rights obligations impose on a state. The role of the government is crucial for implementing human rights. International human rights norms are not self-enforcing and require a lot of action in order to?bring them to the domestic level. Therefore, it is possible to say that democracy, human rights and the rule of law are tightly linked together and interdependent.

Below is the widely accepted John Rawls' definition of the rule of law as an institution. [A] public system of rules which defines offices and positions with their rights and duties, powers and immunities, and the like. These rules specify certain forms of action as permissible, others as forbidden; and they provide for certain penalties and defences, and so on, when violation occur. As examples of institutions, or more generally social practices, we may think of games and rituals, trials and parliaments, markets and systems of property. An institution may be thought of in two ways: first as an abstract object, that is, as a possible form of conduct expressed by a system of rules; and second, as the realization in the thought and conduct of certain persons at a certain time and place of the actions specified by the rules.[…] The institution as an abstract object is just or unjust in the sense that any realization of it would be just or unjust. [7, pp. 47-48]

However, for the rule of law it is not sufficient to have only judicial institutions and to adopt new laws. The rule of law cannot be established only by putting pen to paper. The rule of law must be viewed as “a rich and multi-faceted concept that encompasses far more than electoralism, constitutionalism, or codifications”. [5, p. 360] Moreover, there is not only theneed for existence of such state institutions as organs of law-enforcement or judiciary, but there is also a requirement for non-state institutions like professional bar association ororganized legal education. There must be many supporting professionals and organisations as accountants or investigators and public registers or credit bureaus etc.

The rule of law is an institute that has many different effects on the state's function, development of democracy and people's behaviour. It affects the boundaries of state bureaucracy and plays a crucial role for the national political culture. It affects thedevelopment of mass attitudes and controls commercial freedom and individual action. Probably, the most important feature is that the rule of law requires some level of shared expectations and some foreseeability for lawyers, political elites etc. For example, there is a need for some level of consensus on what are the limits of judicial power and what from spheres of life the law should be excluded. [5, p. 360]

Three Main Principles of the Rule of Law

There is a general agreement that the law must be binding for the government, in other words, there is supremacy of law over the government. Such political system, where statues and other legislation are the supreme authority and the legislation is changed only through a formal predetermined legislative process, is commonly called a Rechtsstaat. However, the conditions of a Rechtsstaat are not sufficient for a modern democratic state. The state is subordinated to its own rules in a Rechtsstaat, but the state can change these rules following certainprocedures. For the rule of law, this „positivist approach to law is an insufficient guarantee of the procedural and substantive requirements“. [5, p. 364] Nazi Germany and the Soviet Unionare the examples of how the government can change laws in an appropriate procedure, butwithout excising the rule of law. The supremacy of law must go deeper into a state and create broader set of constraints on state power. [5, p. 364]

There are three principles that are essential to the notion `the rule of law'. First, the basic concept - nullem crimen sine lege, there can be no offence without law, which applies to all spheres: criminal, civil, political and administrative. This concept in itself implies several components. [7, p. 208] No person may be prosecuted for an act that is not punishable by law and the action must be viewed as permissible if the law does not prohibit it. No person may be punished for an act that was not deemed criminal at the time it was committed even though the act might be punishable at the time of the trial. The law cannot be retroactive in its application and the law cannot create duties that are impossible to perform. Id est, there is a need for legal certainty and predictability so people can plan their actions accordingly with the law. The law must also be publicly accessible - the people who are bound by the law must know it. The text of the law must be written with sufficient precision and clarity so the meaning would be accessible to everyone. Moreover, ill-defined laws confer too much discretion upon state officials who are given authority to prosecute individuals for criminal wrongdoing. The more a decision is based on the personal discretion, the less it is based on law.

Second, all laws must be applied equally to all citizens. This principle of equality promotes both certain predictability about legal judgments and a formal equality of arms disregarding the status in the society and political and economical power. It is especially important for groups that are in the minority, such as indigenous people, or groups that have less political or other power. Equality before the law means as well that judges, government officials and police are also accountable to the same body of law.

Third, both of mentioned above principles require capacity for enforcement - an independent judiciary. The United Nations has endorsed the essential importance of an independent judiciary by its adoption of the Basic Principles on the Independence of the Judiciary at its Seventh Congress in 1985. [see General Assembly resolution 40/146, 1985] The principal role of an independent judiciary is to uphold the rule of law and to ensure the supremacy of the law.Judicial independence comprises the ability of a judge to decide a matter free from pressuresorinducements as well as guaranteeing independence of judicial institutions as a whole by their separation from government and other concentrations of power. However, in addition, in a modern society, an independent judiciary implies not only independence of courts and other legal state organisations, but also law schools and different non-state organisations. [5, p. 364 et seq].

Professor John Rawls has summarized the relationship between rule of law and personal liberties.

„But if the percept of no crime without a law is violated, say by statutes, being vague and imprecise, what we are at liberty to do is likewise vague and imprecise. The boundaries of our liberty are uncertain. And to the extent that this is so, liberty is restricted by a legitimate fear of its exercise. The same sort of consequences follow if similar cases are not treated similarly, if the judicial process lacks its essential integrity, if the law does not recognize impossibility of performance as a defence, and so on…

Knowing what things it penalizes and knowing that these are within their power to do or not to do, citizens can draw up their plans accordingly. One who complies with the announced rules never fears an infringement of this liberty.“ [7, pp. 210- 212].

Social Norms as a Foundation for the Rule of Law

The rule of law will be unable to exist in a society where legal norms do not reflect social norms. A social norm arises when a specific behaviour is considered as beneficial for community and it is effective when a sufficient number of community members enforce this norm. The emergence of a social norm usually requires consensus among the community members that they ought to obey the norm. When the state enforces laws that are based on social norms such consensus provides the justification for coercion of the law. In a democracy elections typically follow the principle of majority rule, in other words, people show their consensus on an issue. This provides the justification for the enforcement of new regulations. Overall, the existence of a regulation and people's subordination to law depends on its enactment and promulgation.

Usually, a state enacts many laws that few people obey. People might think that the law isunjust, superfluous, illogical, too strict etc. If a person does not believe that the law is right or is inconsistent with social norms, the person tends to disobey, or obey out of fear. Thisbehaviour is rational. However, when state law reflects social norms, most people perceive the law as just, logical, necessary etc. and people tend to obey the law out of respect, thereby creating a rule of law state.

Enforcement of the law is also affected by people's perception of the law. Enforcement of a regulation can be made by state officials and the state's judicial system but also through social control of people by people. When laws reflect social norms, private citizens take risks or use their time and resources to help officials to enforce law. It is done for example through filing complaints, testifying against presumptive criminals, and in general people tend to be more attentive. There is also a social control where people enforce social norms by imposing informal punishments, such as gossip, rebukes, and shunning. Such social control can be very efficient. As example can be mentioned communistic societies, where friends, neighbours, family members listen and squeal. Such social control was more effective than state control, however, one could not perceive it as just. Therefore, social control is only beneficial to some degree. Nevertheless, usually the state can provide more certain and secure enforcement of the law. In an ideal situation, courts apply the rule with impartiality and written law provides an authoritative formulation of underlying obligations, therefore state enforcement is more certain than private one. In addition, the state's monopoly on the official use of force strengthens certainty of state enforcement. [6, sect. 136 f.]

Regarding all said above, the conclusion is that private enforcement and state enforcement pically complement each other. The cooperation between citizens and officials increases the effectiveness of state enforcement and lowers its costs and a good response from state officials wers the risks that citizens might take and increases the effectiveness of private control. [2] onsequently, if many will perceive laws that are inconsistent with social norms as irrelevant r unjust, citizens will be reluctant to help state officials. In addition, citizens will also be nwilling to assist the state in detection and punishment of officials who corrupt such laws.

Rule of Law as a political weapon

Law can be regarded as reason without passion, like Aristotle thought of law, however law ould be used to frame and serve both democratic and autocratic regimes. Law's indeterminacy nd the fact that law is stated by men can lead to contradictory results depending on „political inds“. [4, p. 125] Law is created by the elected representatives and they are responsible for it o it is politicians that govern through law. Law cannot govern on its own. That is, whatever ontents the law has (unless it is just like laws of gravity and natural causality), it is conditional n actions taken by politicians. Politicians tend to want to be in office and to maximize theirautonomy in the decision-making process. Citizens on the other hand tend to want to avoid buses by the state and politicians. There are two protective mechanisms that are available to he citizens: democracy and the rule of law. In other words, there is a possibility to throw theruling politicians out of office at election time and to enforce, through institutions, legal limits o the ruling political authority. Democracy and rule of law complement each other.

Democracies operate under binding laws that guarantee the rules of the game. The constitutional law can be regarded as a base for politicians to work from, which cannot be changed easily by the ruling democratic government. These laws both limit the discretionary power of politicians and empower them. A law can enable a parliament with the possibility of dismissing a government with a motion of no confidence. In other words, the law introduces control over the government but empowers the parliament. Yet, the law in its broad sense as the rule of law also established limitations - alleged minimal conditions - the conception of the three principles, which are discussed above, that are essential for the rule of law. Judicial institutions are playing an essential role in this counterbalance of law and power. Courts and other legal institutes are placed in a critical position regarding implementation of the constitutional principles, despise of the way the power is organized. [1] We risk judicial lawlessness if judges depart from the law on the basis of their personal moral and political views and it becomes impossible to control political branches if the arbitration of disputes is influenced by external, political pressures. An objective judicial branch is therefore of paramount importance in keeping public officials accountable to the law on one side, but, on another side, judicial institutions are crucial for implementation of the principle of separation of powers.

The separation of powers

Generally speaking, the rule of law is the opposite of the rule of power due to its meaning as he supremacy of law over the supremacy of individual will.

In a democracy the legislature enacts regulations and the executive branch promulgates them. learly, in a parliamentary system of government, there cannot be a total separation of egislative and executive powers. It is obvious that, the legislature must be able to delegate egislative power to the executive for reasons of practicality and convenience. However, the alues served such separation suggest that there must be limits on the extent to whichlegislative power can be transferred to the executive branch. The legitimacy and authority of aw will be jeopardized if those who are not people's elected representatives are given too road power to legislate.

The principle of separation of powers supports the accountability aspect of the rule of law. In roviding that only the courts can exercise executive power the doctrine prevents government fficials from having the last word on whether they have acted illegally. The separation of xecutive power thereby provides for an effective check on the legislative branch. As dr. Ralf ahrendorf notes: [s]uch independence of the `judicial department' may indeed be regarded as he very definition of the `rule of law'; it is certainly an important part of it .... [T]he partisan dministration of law is in fact the perversion of law, and the denial of the rule of law. [3, pp. 1, ]

Conclusion

The rule of law is more than just an exercise of the power by law. Rule of law is a matter oncerning the sources of law and its diversity; the use of law and judicial institutes; political ranch and its accountability; public opinion in particular, social norms and many more spects. The rule of law is a very broad notion that embraces many components; however, its ogic creates stable structure for democratic state's functioning. Nevertheless, it should bestressed that the rule of law, as described above, remains an ideal, whose objectives are still to e achieved.

Literatute:

ირინა გალაევა
კანონის უზენაესობა: აუცილებლობა და მნიშვნელობა
რეზიუმე

კანონის უზენაესობა არის ორაზროვანი ტერმინი, რომელსაც სხვადასხვა ონტექსტში სხვადასხვა მნიშვნელობა აქვს. არსებობს ამ ტერმინის სამი განმარტება. ოცემული სტატია განიხილავს უზენაესი კანონის ტერმინის პირველ და ნაწილობრივ, ეორე განმარტებებს.

Ирина Галаева
Верховенство закона:необходимость и значимость
Резюме

Верховенство закона может иметь несколько значений. Существует три значения того термина. анная статья рассматривает первое и, частично, второе значение этого термина.

Urmat Ryskulov
(Kirgyzstan)

INTRODUCTION

Corruption as a form of shadow economic interests of lobbying groups has overwhelmed modern political and public authorities on many levels. Due attention should be paid to the public danger this phenomenon carries.

Lobbyists on behalf of government officials contributed to their wards to obtain lucrative government contracts, loans, aid, benefits, licenses and favorable conditions of economic and commercial activity to establish new organizations and for the suppression of competition. Currently, lobbying is increasingly being used in the daily life of countries, but its' forms and instruments are not civilized yet. In this situation it becomes important the form of relationship between business and government, which is appropriate to the principles of state regulation of economy, and business motivation. A significant role in this kind of relationship formation plays a civilized lobbying, which eliminates personal enrichment of business societyand government individuals, but it leads to the balance of the interests for effective interaction that improve the quality of life.

Lobbying in the modern developed economic and political structures plays important and responsible role, acting as a tool for coordination of interests between business, society and the government in a civilized manner and used in the process of implementing the necessaryrelations. However, the presence of uncertainty and instability in the relationship between business, society and government impede the development of civilized lobbying.

Currently, dominates the view according to which lobbying is recognized as one of the most important mechanisms for the successful solution of problems among business society and government in terms of state regulation of the economy and emerging free market.

Corruption corrupts the democratic institutions and threatens their existence. This problem is particularly important for developing countries, in their attempts, to diffuse democratic values. Corruption makes the access of people to material and social benefits unequal. Corruption breaks down the moral foundations of society: people distance themselves from political life, overall impression persists that highest state officials are generally corrupt and dishonest.

The aim of this paper is to study and analyze corruption in the broadest sense of this term. I will introduce the concept of lobbying as an important phenomenon in the political reality.

THE CONCEPT OF LOBBYING

Institute of lobbying as a tool for interaction between business and power structures, or as a means to influence the various stakeholders, in particular, entrepreneurs, public authorities and administration has become quite common. As a mass social phenomenon it represents a form of political activity, a universal political phenomenon, a variety of policies related to the expression and realization of the interests of certain social communities.

Apparently, the lobby, as an institution of pushing the interests of particular groups of business people is not a new phenomenon. But as a recognized institution regardless of its negative or positive evaluation, it is a modern creation. Institute of lobbying has seenparticularly widespread development in the twentieth century with the expansion of the regulatory role of the state in the economy.

Lobbying is generally considered in three aspects: lobbying as a social phenomenon, lobbying as a form of political activity and lobbying as a form of political organization concerned. Lobbying might be open, if carried out in accordance with the law, or concealed, if it violates the premises of the law.

Lobbying has become a normal phenomenon in a market economy and a mature civil society, the liberal economy and a pluralistic social and political system. It receives increased public attention in developing countries, countries in transition, and third world countries in general. It can be viewed as a social institution for training and adoption of relevant laws and regulations Lobbying has become a normal phenomenon in a market economy and a mature civil society, the liberal economy and a pluralistic social and political system. It receives increased public attention in developing countries, countries in transition, and third worldcountries in general. It can be viewed as a social institution of training and adoption of relevant laws and regulations, for implementation of laws by state bodies.

THE MECHANISM OF LOBBYING

One of the major factors underlying this phenomenon is the dynamism of modern politics which has contributed to an unprecedented expansion of the role of the state bureaucracy. State and political institutions do not always act in concert. Decision-making mechanisms at all levels of government are in constant motion; and quite often they confront each other. This is primarily due to the fact that different agencies, departments, ministries are built on the principle of more or less narrow specialization, respectively, programs and solutions they offer reflect both the professional interests of their agencies, and the interests of those spheres of public life, which they intend to manage. In addition, government agencies and officials have the prerogative to make decisions which are based on attitudes andsympathies. Therefore, they are available to influence a variety of economic, social, ethnic and nationality groups and others, which seek to realize its interests.

The concept of lobbying is broader than corruption. Since corruption has oftentimes todo with lobbying, the causes of corruption are part of the causes of lobbying. The mechanismis the appearance of corruption in almost all similar to the mechanism of the emergence of lobbying, but in spite of this, of course, requires further study.

THE NOTION OF CORRUPTION

Corruption is viewed in modern reference literature as bribery, venality of social andpolitical leaders, officials, i.e. as criminal activities in the political, economic, military and other spheres, perpetrated by officials in power for personal gain.

Council of Europe experts has developed a common definition of corruption.

“corruption means requesting, offering, giving or accepting, directly or indirectly, a bribe or any other undue advantage or prospect thereof, which distorts the proper performance of any duty or behavior required of the recipient of the bribe, the undue advantage or the prospect thereof”.¹

Moreover, there is a broad definition of corruption given in criminal law convention on corruption which was signed in Strasbourg, 27.01.1999. The definition specifies in ten categories, such as: active bribery of domestic public officials, passive bribery of domestic public officials, bribery of member of domestic public assemblies, bribery of foreign public officials, bribery of member of foreign public assemblies, active bribery in the private sector, passive bribery in private sector, bribery of officials of international organizations, bribery of members of international parliamentary assemblies and Bribery of judges and officials of international courts.² This convention helps to indicate the principle new subjects of the crime.

According to Article.2 of Russia's draft federal law "On Combating Corruption" prepared by the Committee on Security and tabled in the State Duma in November 1997, corruption refers to "not a statutory adoption of economic and moral wealth and property by persons authorized to perform public functions, or persons equated to them, using his statuswith the associated opportunities (venality) as well as bribery of such persons by the wrongful submission of natural and legal persons referred to the benefits and advantages. However, a new federal law “on combating corruption”, ratified in December 25, refers to corruption as the abuse of public office, giving or receiving bribes, abuse of powers, commercial or other illegitimate use by an individual of his/her official status against legal interests of society. According to the law a state official is forbidden to receive private gain in the form of money, values, other property or services involving property, and other property rights for himself/herself or for third parties.³ This definition is very similar to the definition of corruption developed by Council of Europe.

The most typical manifestations of corruption also include bribing officials and government leaders of all ranks; such bribery aims at reaping benefits or advantages from the state, overprotecting employees on the basis of personal loyalties, family ties, and friendly relations. Corruption gets most prevalent, when the society and the state turn bureaucracy into a special corporate social strata, endowed with wide powers. In this case, the greater the mutual dissociation of members of society, the less possible it is to control the activities of thebureaucracy, the easier it is to disregard common interests in favor of private, special interests of this apparatus.

Analyzing the bureaucracy, even Karl Marx noted in the Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte that „the smaller the social and class forces in society, the stronger the power of the bureaucracy, so that in general the political influence of the bureaucracy is inversely proportional to the maturity and strength of basic social classes constituting the state“⁴. 11 To pursue their private interests, representatives of the bureaucratic apparatus of control consider the appropriate institutions and procedures as the source of its (their) enrichment and existence. Of course, they cannot fully neglect the interests of society but whenever an opportunity arises they tend to use them to their selfish interests and needs. Here lies the relationship between state bureaucracy and corruption. Corruption is in one way or another present in all countries in the world, and in many places it has become commonplace.Corruption - sooner or later will lead to the degradation of statehood, democratic institutions, and their development.

In other words, corruption - is a form of criminal enrichment of the bureaucratic state apparatus by the personified shadow interaction of different structures. At all times it was, is and will be the main source and guarantor of the criminalization of social life and its degradation. It is no accident the ancient Romans included in this concept a broad meaning, and equated corruption to: bribery - damage - decline. That is why corruption is a prerequisite and a consequence of the shadow economy, which strengthens property differentiation of society, anomie (it means lack of social norms and values) and the degradation of social andpolitical life. For example, in the second half of 1990s, the shadow economy in developedcountries was estimated to be 12% of Gross Domestic Product (GDP) on average, 23% of GDP in transition countries and 39% of GDP in developing countries (Schneider, 2003). The former Soviet Republics are no exception. The estimates produced in this report indicate that the levels of the shadow economy in the country are comparable to similar countries in the region. Tables below are indicators of shadow economy by Schneider and Dominik for the period of 1989 to 2003

Source: Schneider and Dominik (2000); Schneider (2005)

Source: Schneider and Dominik (2000); Schneider (2005)

The state policy in this sphere should be aimed at preventing the transition of economiccrime into the criminalization of the entire economic system of the state. Unfortunately, the reality of developing or third world countries is quite the contrary and business entities tend to engage in criminal activities. Criminalization of the entire system of economic relationsimplies a transition process of regulation and control of economic activity to organized criminal structures. Corruption penetrates into the key sectors of countries economy. In today's CIS countries the important sites and sectors of the economy are under severe pressure from criminal organizations. Experts note an unprecedented expansion of organizedcrime and its capital in the economy of these countries, especially in the most profitable areas.The steadily growing economic and financial capacity of dealers in shadow economyleads to an increase in the extent of bribery of public officials. According to U.S. estimates, bribing influential officials in government costs major criminal groups in Russia about 30 to 50%25 of their profits. In Ukraine, the amount of bribes annually reaches trade turnover⁵ of the country of two months.

Oftentimes it is hard to tell corrupt public officials from mafia structures. At times mafia even tries to break through to the levers of state power. The extent of organized economiccrime in developing and CIS countries, and the risks posed by corruption at all levels of government, are so large that it jeopardizes not only the smooth implementation of transformation processes, but importantly the underlying foundations of statehood.

Conclusion

Summing up the study of corruption as a form of shadow economic institutions of theinterested lobbying groups I will make some important conclusions about this issue.First, corruption is, admittedly, the inevitable companion of politics. So, when the office-holder has access to the distribution of wealth there will always be a potential pressure on him by the concerned persons. In this case wealth is not only material resources but it is also the will of an official to impose or to lift the ban, or to allow any activity.Secondly, the high level of corruption needs more attention. Modern means of anticorruptionshould include not only measures of a repressive nature, but also improvement oflegislation. Last line should be a priority for most of the developing countries at the present stage of building the legal state.

Thirdly, consolidation of society to counter this social evil is a necessary condition for success in the fight against corruption.

In general, it seems clear that the problem of corruption investigations have not yet beenfully exhausted. It is possible that in the future new forms of corruption and shady activities in general will emerge. The task of society and the state is to reduce the likelihood of this to a minimum.

Literature:

ურმატ რისკულოვი
ლობირება, როგორც კორუფციის ფორმა
რეზიუმე

აღნიშნულ ნაშრომში კორუფცია განხილულია ლობირების კონტექსტში. ლობირება, როგორც ინსტიტუტი, არსებობს საკმაოდ ხანგრძლივი დროის მანძილზე და გავლენას ახდენს სახელმწიფოს არსებობის ისეთ სხვადასხვა სფეროზე, როგორებიცაა სოციალური, ეკონომიკური და პოლიტიკური სფეროები. განსაკუთრებით რთული სახის ურთიერთქმედების მქონე სფეროს წარმოადგენს მსხვილი ბიზნესისა და სახელისუფლებო ორგანოების ურთიერთობები, რომლებიც ემყარება ურთიერთშორის მერკანტილური ინტერესების არსებობას, სადაც, ერთ-ერთი მხარე იღებს ფულად ანაზღაურებას, სხვადასხვა სახის ჯილდოს, შეღავათებისა და გამარტივებების სანაცვლოდ. ნაშრომში აღნიშნულ კონტექსტში განხილულია ლობიზმის მექანიზმები.

Урмат Рискулов
Лоббирование как форма коррупции
Резюме

В данном исследовании коррупция рассмотрена в контексте института лоббирования. Лоббирование как институт существует уже достаточно давно иоказывает свое влияние на различные сферы жизни страны, таких, как социальная,экономическая и политическая. Особенно сложным характером взаимодействияявляются взаимоотношения крупного бизнеса и органов государственной власти, которые зачастую построены на наличие меркантильного интереса по отношению друг к другу, где одна сторона получает денежное вознаграждение за предоставление льгот и послаблений. В контексте данной работы рассмотрены мeханизмы лоббизма.

_________________

1.Civil law convention on corruption, Strasbourg, 1999.

2. Criminal law convention on corruption, Strasbourg, 1999 Additional protocol to the criminal law convention on corruption, Strasbourg, 2003

3.www.europeandcis.undp.org/.../RF Federal Law- 20Combating Corruption ENG.doc

4.www.gutenberg.org/files/1346/1346-h/1346-h.htm

5.Trade turnover is revenue earned from trade within a period of time.

ნუგზარ ნავაძე, გიორგი თედორაძე, გურამ მეტეხელი
(საქართველო)

მრავალწლიანი პირობითი განმარტების საფუძველზე საგარეუბნო მარშრუტების ძირითად დანიშნულებას წარმოადგენს სხვა ქალაქის ტერიტორიის გავლის გარეშე, ქალაქის ან მსგავსი ტიპის დასახლებულ პუნქტებსა და 50 კმ-ის ფარგლებში მდებარე გარეუბნებს შორის მოსახლეობის მიმოსვლიანობის უზრუნველყოფა.

უკანასკნელ პერიოდში ნათლად შეიმჩნევა განსახლების საქალაქო ფორმათა ინტეგრაციის ინტენსიური პროცესი მიმდებარე საგარეუბნო ზონებთან, ამის გამო მცირდება განსხვავება შიდასაქალაქო და საგარეუბნო გადაყვანათა შორის, ხშირია შემთხვევები, როდესაც ქალაქისა და ქალაქის ტიპის დასახლებულ პუნქტებშიმოქმედი საავტომობილო მარშრუტები გადის მიმდებარე ან ახლოს მდებარე დასახლებული პუნქტის ტერიტორიაზე და ემსახურება საგარეუბნო ზონას.

ქალაქის ტერიტორიის ზრდასთან ერთად წარმოიშობა ტიპიური (სუფთა) შიდასაქალაქო საავტომობილო მარშრუტები, თუმცა საგარეუბნო მარშრუტების ფუნქციის შესრულება გრძელდება და იგი კვლავაც აქტუალურია.

ზემოთ აღნიშნულის ნათელი დადასტურებაა ქალაქ თბილისის მაგალითი, რომლის საზღვრებიც მაქსიმალურად გაფართოვდა მიმდებარე სოფლების და საკურორტო ზონების შემოერთებით, თუმცა ტრადიციული საგარეუბნო მარშრუტების (კიკეთი, კოჯორი, ტაბახმელა, ქსანი, წავკისი და ა.შ.) მუშაობა შენარჩუნებულ იქნა.

საგარეუბნო გადაყვანების ორგანიზაციის ერთ-ერთ ძირითად ამოცანას წარმოადგენს მარშრუტზე მოძრავი შემადგენლობის მოთხოვნილების განსაზღვრა: ავტობუსების ტიპი (მარკა, კლასი), მარშრუტზე მათი აუცილებელი რაოდენობა და გადაყვანების მოთხოვნილების დაკმაყოფილება. ამ ამოცანების სწორ გადაწყვეტაზეა დამოკიდებული, როგორც ავტოსატრანსპორტო ორგანიზაციის ეკონომიკური, ისე მგზავრთა სატრანსპორტო მომსახურების დონის მაჩვენებლები: მგზავრობის კომფორტაბელურობა, დროის დანახარჯები ავტობუსში ჩასხდომამდე, ავტობუსების გადატვირთვა მგზავრებით, გადატვირთულობის გამო ავტობუსში შესვლის შეუძლებლობა და სხვა.

მოძრავი შემადგენლობის მოთხოვნილების განსაზღვრისათვის საჭიროა გავითვალისწინოთ ყველა რესურსი, რომელიც გააჩნია გადამყვანს, ასევე ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენენ ავტომობილის ტევადობის შერჩევაზე, მათ რაოდენობასა და მარშრუტების მიხედვით განაწილებაზე.

ამ ფაქტორებს შორის ძირითადია: