ნოდარ ლადარია, რედაქტორი

მოხსენება წაკითხული რუსულ-ქართულ რელიგიურ-სამოქალაქო კონფერენციაზე თბილისში 2004 წლის 25 იანვარს.

Ad finem vitam suam theologus pravoslavus factus est.

(სიცოცხლის ბოლოსათვის მართმადიდებელ თეოლოგიად იქცა - ლათ.)

აღმოსავლური ღვთისმეტყველების სახელმძღვანელო ალექსი ხომიაკოვის შესახებ.

წინამდებარე ტექსტს არ შეიძლება პრეზენტაცია ჰქონდეს სათაურში მოცემული საკითხის რამდენადმე სერიოზულ გადმოცემაზე, მაგრამ თავიდანვე აშკარაა, რომ ეს საკითხი შეიძლება დაიყოს ორ ნაწილად:

1) როგორ აცნობიერებს საზოგადოება მართლმადიდებელი ეკლესიის ადგილს საზოგადოებაში?

2) რა ადგილი უჭირავს მართლმადიდებელ ეკლესიას საზოგადოებაში მიუკერძოებელი დამკვირვებლის თვალსაზრისით?

თავიდანვე უნდა შევნიშნოთ, რომ ბუნებაში არ არსებობს მიუკერძოებელი დამკვირვებელი და ამ სიტყვებში ვგულისხმობთ მათ, რომლებიც დარწმუნებული არიან, რომ არ იზიარებენ სოციუმში ყველაზე გავრცელებულ მითოლოგიას ან ყოველ შემთხვევაში, შეუძლიათ მისი რეფლექსურად განხილვა.

პირველი შეკითხვაც შეიძლება დავყოთ ორ ნაწილად, რადგან რეალობა ცნობიერებაში ფორმალურადაც ირეკლება და სპონტანურადაც. სინამდვილის ყველაზე ფორმალურ გაცნობიერებად მივიჩნიოთ საკანონმდებლო ტექსტები, ოღონდ არ დავივიწყოთ, რომ ჩვენს კომპეტენციაში არ შედის მათი იურიდიული თვალსაზრისით განხილვა. ამიტომ შემოვიფარგლოთ ზოგადი მაგალითით.

საქართველოს კონსტიტუციის მეცხრე მუხლში ნათქვამია, რომ სახელმწიფო აღიარებს მართლმადიდებელი ეკლესიის განსაკუთრებულ როლს საქართველოს ისტორიაში. ასე აღიარებული ფაქტი თავისი არსით მეტაიურიდიულია. ამგვარი ზოგადი ხასიათის განცხადებები შესაძლებელია, მაგალითდ, პრეამბულაში. სწორედ ამ მიზეზით არ იწვევს ზემოხსენებული ფრაზა დასავლელი ექსპერტების შეშფოთებას. სამხრეთ კავკასიაში წმინდა საყდრის სამოციქულო ნუნციმ, მთავარეპისკოპოსმა ცურბრინგენმა პირად საუბარში შენიშნა, რომ სახელმწიფოს შეუძლია აღიაროს, რაც უნდა. ამგვარი სიმშვიდე ახასიათებს ისეთ საზოგადოებაში გაზრდილ ადმიანს, რომელშიც ფორმალური და არაფორმალური, იურიდიული და მეტაიურიდიული მკაფიოდაა ერთმანეთისგან გამოყოფილი და არავის მოუვა აზრად ზოგადი განცხადებებისათვის საკანონმდებლო საზრისის მინიჭება.

ჩვენი საზოგადოება თუმცა მსგავსადაა ორგანიზებული, მაგრამ სხვანაირად მოვიშველიოთ მგალითი.

პაპი გელასი იმპერატორ თეოდოსისადმი გაგზავნილ წერილში წერდა, რომ „სოფელ ესე... ზირითადად, მოწესრიგებულია ორი საწყისით: პონტიფიკოსთა საღვთო ძალაუფლებითა (auctontas) და მეფის ხელისუფლებით (potestas). ანალოგიური მაგალითი შეიძლება მოვიყვანოთ წმინდა გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებიდან. აქ მოთხრობილია, რომ ბერმა საბამ, რომელსაც მეფე ბაგრატმა დაგვიანებისათვის უსაყვედურა, პასუხად მიუგო, ხელმწიფე მეუფეა მოკვდავთა და წარმავალთა, ხოლო თვით საბა, უპირველეს ყოვლისა, ემორჩილება ქრისტეს, მარადიულ და უკვდავ მეუფეს. როგორც ვხედავთ პაპმა გელასიმ და ბერმა საბამ ერთი და იგივე იდეა გამოხატეს. მაგრამ არის არსებითი განსხვავება.ლათინურ ენაში ძალაუფლების ცნება გამოიცემა ორი სხვადასხვა ტერმინით: potestas, როცა საქმე ეხება მეფის ძალაუფლებას, და auctioritas, როცა საქმე ეხება ეკლესიას. აქ უადგილოა ამგვარი დიქტონომიის შინაარსში ჩაღრმავება, ავღნიშნავთ მხოლოდ რომ, ეს დიქტონომია არსებობს და მისი ფორმულირება ტერმინოლოგიურ დონეზე ხდება. ენის შინაგანი ბუნებით გამყარებული ეს ხისტი ტერმინოლოგიური სტრუქტურა საშუალებას იძლევა, თავისუფლად ვცვალოთ მისი მონაწილეები, ავავსოთ ის ახალი შინაარსით და ადვილად ვამოძრაოთ პრაქტიკულად ნებისმიერი სემანტიკური ველების გასწვრივ .გარკვეული და არცთუ მცირეოდენი დამაჯერებლობით შეგვიძლია ვამტკიცოთ, რომ ამ ჩანასახოვანი სტრუქტურიდან რთული ისტორიული და კულტურული პროცესების გზით წარმოიშვა ხელისუფლების დაყოფის იდეა და მრავალი სხვა პრინციპი, რომლებსაც ეფუძნება თანამედროვე საზოგადოებრივი მოწყობა. რაც შეეხება ბერ საბას ეპიზოდს, ის სრულიად არ ექვემდებარება რაიმე სტრუქტურულ გარდაქმნას, ცივილიზებული პროცესის რეტორტაში გამოხდას, ის ვერასოდეს გაწყვეტს მისი გარემომცველი კონკრეტული გარემოებების ბორკილებს და განწირულია, მუდამ დაკავშირებული იყოს უცვლელ მოქმედ პირებთან: მეფე ბაგრატსა და ბერ საბასთან. ერთადერთი, რაც ამ ისტორიიდან რჩება, არის ბუნდოვანი ემოციური განცდა, რომ ეკლესია წარმოადგენს შეუდარებლად უფრო მნიშვნელოვან რაიმეს, ვიდრე ნებისმიერი საერო ხელისუფლება..

ამგვარად დავადგინეთ, რომ ჩვენს საზოგადოებაში ეკლესიის გაცნობიერების ერთ-ერთი ძირითადი ხერხია მისი გაცნობიერება წარსულის კონტექსტში, მისი აღქმა რაღაც შემაერთებელ რგოლად, რომელსაც ეყრდნობა, არც მეტი, არც ნაკლები, თვით ერის იდენტობა. მაგრამ სიძნელეები აქ მხოლოდ იწყება. ეკლესიის „ისტორიულ როლთან“ დაკავშირებულ ემოციურ კომპლექსს საქართველოში არა მარტო საპატრიარქო იყენებს, არამედ პოლიტიკური ძალებიც. ამით პუტინის რუსეთის რეალობა დიდად არ განსხვავდება ქართულისაგან. მაგალითად, შეგვიძლია გავიხსენოთ მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქ ალექსი მეორის გამოსვლა ქ. სამარის საზოგადოების წინაშე 1999 წლის 11 დეკემბერს: „ხშირად ისმის ხმები, რომ ჩვენ ნაციონალური იდეა უნდა ვიპოვოთ. ჰოდა, ეძებენ მას სადღაც ოკეანის გაღმა ან დასავლეთ ევროპაში. მე კი დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენი ნაციონალური იდეა ძნელ, მაგრამ დიდებით აღსავსე წარსულშია, იმაში, რაც განიცადა რუსეთმა ისტორიის ათასწლოვანი პერიოდის განმავლობაში. უნდა დავბრუნდეთ ცხოვრების იმ საფუძვლებთან, რომლებიც აცხოვრებდა ჩვენ ხალხს, რომელიც იყო ღვთის მტვირთველი, მორწმუნე, ზნეობრივად სპეტაკი“

ეს ხმა ჩვენს ქართულ განწყობებთან თითქმის უნისონში ჟღერს. ამ თვალსაზრისით შეგვიძლია მივმართოთ უკვე მოყირჭებულ სტერეოტიპს. როგორც ცნობილია, რუსეთის ისტორიაში მკაფიოდ გამოიყოფა სამი პირობითი პერიოდი: კიევის, მოსკოვისა და პეტერბურგის. აქედან გამომდინარე, როგორც ისტორიკოსები, ასევე პუბლიცისტებიც სამ ძირითად ტიპად იყოფიან: გარეგანი რეალობის კლასიფიკაცია ყოველთვის ნიშნავს საკუთარი ადგილის პოვნას. საქართველოსთვის კი არ არსებობს წარსულის კლასიფიკაციის ასეთი მკვეთრი საშუალება: წარსული ერთიანი უნდა იყოს და ესაა მისი ძირითადი ღირსება. ამ მთლიანობით (რომელსაც არაფერი აქვს საერთო მეცნიერულ თვალსაზრისთან) ნამყო კონტრასტშია აწმყოს შემაშინებელ მრავალფეროვნებასთან და წინ წამოწეულ იდეალად გადაიქცევა. ამას მოწმობს ცნობილი ლოზუნგები: „წინ დავით აღმაშენებლისკენ“, „წინ ილია ჭავჭავაძისკენ“. ამაში შეიცნობა ყველა საეკლესიო რეფორმის ცნობილი პარადიგმა: - დაბრუნება - ad vere vitam apostolicam - ჭეშმარიტ სამოციქულო ცხოვრებასთან. ეს პარადიგმა საქართველოში რუსეთზე უფრო ძლიერადაა გამოხატული. თუ ჩვეულებრივ რუს ინტელექტუალს ჯერ კიდევ შეუძლია იყოს თუნდაც უადგილოდ გესლიანი და გაიხსენოს, როგორ ჩამოახრჩვეს მარინა მნიშეკის ოთხი წლის შვილი მოსკოვის კანონიზებული პატრიარქ გერმოგენეს წერილის გავლენით, საქართველოში არა თუ უბრალო ინტელექტუალები, თვით პროფესიონალი ისტორიკოსებიც მორცხვად უვლიან გვერდს კახეთის მეფე ალექსანდრეს მთავარ წუხილს იმის გამო, რომ შაჰ-აბასს დიდი ხანია არ აუოხრებია კახეთი და ხალხის გამრავლრბამ სანადირო ადგილების ნაკლებობა შექმნა. ისტორიულ სიტუაციათა მრავლობითობა და, შესაბამისად, იმ ფუნქციათა მრავლობითობაც, რომელთა შესრულება შეიძლება დაკისრებოდა ეკლესიას, დაყვანილია ერთ ფუნქციამდე და ერთ როლამდე, რომლის დახასიათებაც ერთადერთი სიტყვით ხდება - „მნიშვნელოვანი“.

ამ მიზეზით ისტორიული რეტროსპექტივა კარგავს ჩვეულ კანონებსა და პროპორციებს, წარსული ლამის კარზე გვიკაკუნებს და თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მიერ გამოცემულ ეკონომიკის სახელმძღვანელოებში შეიძლება შეგვხვდეს სინანული იმის გამო, რომ თამარის ეპოქაში საქართველო საკუთარი ხორბლით იკვებებოდა, დღეს კი იძულებულია ფქვილის იმპორტი აწარმოოს. გეოგრაფიის სახელმძღვანელოში კი ყოველგვარი ირონიის გარეშე (ირონიის ადგილი არც იგულისხმება ამ სერიოზულ გამოცემაში) ჩვენი ქვეყანა მოხსენიებულია როგორც ღვთისმშობლის წილხვედრი.

წარსული შეინიშნება სხვა უფრო დაფარულ, მაგრამ არა ნაკლებად მნიშვნელოვან ფორმებში. ყველასთვის ცნობილია, რომ მართლმადიდებლობის ისტორია არ იცნობს თანდათანობითი, მდორე სეკულარიზაციის პროცესს. ეკლესიისა და საერო ცხოვრების ურთიერთობა აღმოსავლეთ საქრისტიანოში ერთობ წყვეტილად მიმდინარეობდა. ის, რაც დასავლეთში ცნობილი იყო როგორც ორი მახვილი, აღმოსავლეთში იქცეოდა უბრალო ჯოხად, რომელსაც, როგორც ცნობილია, ორი ბოლო აქვს. თუ სოციალური მსახურების აკრძალვა ეკლესიაზე დამოკიდებული ერთ-ერთი ყველაზე მძიმე შეზღუდვა იყო, მაინც შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სწორედ ამ შეზღუდვის წყალობით შეინარჩუნა სამღდელოებამ მისთვის საუკუნეების განმავლობაში დამახასიათებელი კლასობრივი შეგნება. ამ შეგნებამ, რომელიც მძნარე მზეთუნახავივით გააღვიძა გორბაჩოვის „პერესტროიკის კოცნამ“, თან მოიტანა შუასაუკუნებრივი სოციალობის ბუნდოვანი შეგრძნება. ამ გარემოებას მოგვიანებით დავუბრუნდებით.

ახლა კი უფრო დეტალურად შემოვხაზოთ ის თემატური წრე, რომლის შიგნითაც ტრიალებს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის დღევანდელი ქადაგება:

1. საეკლესიო დისკუსიის ძირითადი წარმმართველი რელიგიური ნაციონალიზმია („საქართველო გაბრწყინდება“, „საქართველო ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის წილხვედრია“, „ქართველი და მართლმადიდებელი ერთი და იგივეა“). ეს რიტორიკა წარმოადგენს საღვთისმეტყველო და ნაციონალისტური ლექსიკის უწესრიგო ნარევს, ის სრულიად უპასუხისმგებლოდაა აგებული შემთხვევითი ელემენტებისგან და უკრიტიკოდ მიიღება მოსახლეობის მიერ. ზოგჯერ მართლმადიდებლური პათოსი აღწევს კომიკურობის, უფრო ზუსტად კი, „შავი იუმორის“ საზღვარს: „რა ბედნიერებაა, რომ სოხუმის დაცემის დღე დაემთხვა პატიოსანი ჯვრის ამაღლების ნათელ დღესასწაულს“.

შეიძლება ითქვას, რომ ამგვარი მსოფლმხედველობის ფესვები გადგმულია საშუალო სკოლებში მშობლიური ლიტერატურის სწავლების თავისებურებებში. სამჭოთა ხელისუფლების დროს ეს სასკოლო საგანი წარმოადგენდა თაობიდან თაობისათვის ნაციონალური იდენტურობის სისტემური გადაცემის პრაქტიკულად ერთადერთ საშუალებას. ამგვარად, შლეგელის სიტყვები იმის შესახებ, რომ ფილოლოგია არის ინსტრუმენტი, რომლითაც აღიზრდება ადამიანის კრიტიკული მიდრეკილებანი, სრულიად მივიწყებული იყო. უფრო მეტიც, სრულიად მივიწყებული იყო ის ფაქტიც, რომ ლიტერატურა ხელოვნების დარგია და მისი სწავლება შეუძლებელია ესთეტიკური პრინციპების განმარტების გარეშე. ლიტერატურა სკოლებში ისწავლება როგორც სამშობლოს სიყვარულის სახელმძღვანელო. ბავშვობიდანვე ადამიანს უნერგავენ ტექსტისადმი უკრიტიკო დამოკიდებულებას: ყოველი ავტორი განიხილება როგორც საკუთარი პატრიოტიზმის მოწმე და მოსწავლეებს, უმრავლეს შემთხვევაში, არ ძალუძთ სხვადასხვა ტექსტს შორის არსებული სტილისტური და კულტურული განსხვავების შემჩნევა. ეს უუნარობა, რომელსაც უერთდება ლიტერატურული კანონის აღქმა ავტორიტეტთა სიად, სავალალოდ ვლინდება მოგვიანებით სხვადასხვა ვითარებაში.

მართლმადიდებელი ნეოფიტის ცნობიერება იდეალურადაა მომზადებული მარტივი იდეოლოგიური დამუშავებისათვის. საკმარისია დავუსახელოთ რამდენიმე ავტორიტეტი, რამდენიმე ძირითადი ცნება, რომ საშუალო სკოლაში მიღებული ნაციონალური იდენტობის თარგზე ჩამოვაყალიბოთ მართლმადიდებლური იდენტობის ისეთივე პრიმიტიული, მაგრამ საოცრად სიცოცხლისუნარიანი შეგრძნება.

2. რელიგიურ-ნაციონალისტური დისკურსიებისათვის მეტი ეფექტურობის მისანიჭებლად ამოქმედებულია ეგრეთ წოდებული დამცველობითი ტენდენციები. ეს ბუნებრივია, რადგან როცა რაღცას ებრძვიან, ეს ნიშნავს, რომ ბრძოლა ღირს, მით უმეტეს, რომ ქართული მართლმადიდებლობის დასანგრევად ღიად და ფარულად მთელი მსოფლიო დარაზმულა. მახსოვს, როცა 14 წლის წინათ თბილისის სასულიერო აკადემიაში ვსწავლობდი, ხუთშაბათობით იმართებოდა შეკრებები, რომლებზეც ახდენდნენ ეკუმენისტების, ლიბერალების, ჰუმანიტარებისა და წმინდა მართლმადიდებლობის სხვა მტერთა მხილებას. ფორმით ეს ყოველივე ძალიან ჰგავდა ჯორჯ ორუელის მიერ აღწერილ „სიძულვილის ხუთ წუთს“, მაგრამ გაცილებით მეტ ხანს გრძელდებოდა. დღეს მსგავსმა განწყობებმა უკვე კარგა შორს შეტოპა და ბევრი ქართველი პარლამენტარის ცნობიერებასა და ლექსიკონში საკმაოდ მყარად გაიდგა ფესვები.

საქართველოში მსგავსი შეხედულებების დასანერგავად არაა აუცილებელი ისეთი ვრცელი ტექსტების შედგენა, როგორიც კლიმოვის რომანები ან დუგინის ფსევდომეცნიერული ტრაქტატებია. საკმარისია არსებობდეს მოკლე, ასე, ათგვერდიანი ტექსტი, რომელზედაც მეტი ქმედითობისათვის ეწერება: „არაა განკუთვნილი დასაბეჭდად“. ეს მინაწერი და მისი შესაბამისი „ინტიმური“ გავრცელების არხი ქმნის სათანადო ატმოსფეროს ნებისმიერი უარგუმენტო გამონათქვამის მისაღებად. ამგვარ ტექსტს წარმოადგენს, მაგალითად, ნარკვევი, რომელიც საქართველოს საპატრიარქოს პრესცენტრის თანამშრომელმა გიორგი ცხოვრებაძემ დაწერა. ტექსტი ხელიდან ხელში გადადის სწორხაზოვანი და უპრეტენზიო სათაურით: „მათლმადიდებლობის წინააღმდეგ ბრძოლა - დამკვეთები და შემსრულებლები“, არაა სავალდებულო, მოვიყვანოთ ციტატები ამ ოპუსიდან. აქ შეგვხვდება სამამულო მართლმადიდებლობის მთელი ჯენტლმენური ნაკრები: ბჟეზინსკი, ჰანტიგტონი, სოროსი და, თქვენ წარმოიდგინეთ, „წარმოშობით ებრაელი მადლენ ოლბრაიტი“. თვით ტექსტის რიტორიკა და მისი შინაარსი ბუნებრივად არ გამომდინარეობს წმინდა ქართული რეალობიდან, აქ აშკარად შეინიშნება, ასე ვთქვათ, „რუსული კვალი“. მსგავს ტენდენციათა შედეგის მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ ახალგაზრდა მორწმუნეთა რიგებში გავრცელებული შემდეგი ლოგიკური დასკვნა: „ამერიკელები ეკლესიებში ძაღლებს ნათლავენ, ესე იგი, რუსეთი ჯობია“. მე განგებ არ ჩავსვი სიტყვა „ლოგიკური“ ბრჭყალებში, რადგან ლოგიკის კანონთა თანახმად, მცდარი წინამძღვრიდან ნებისმიერი დასკვნა გამომდინარეობს. მაგრამ ადამიანურ ვნებათა ზღვაში, რომელიც ყველა ჩვენი გამონათქვამის ჩვეული კონტექსტია, ფორმალური ლოგიკის გარდა მეტყველის ინტენციაც უნდა გავითვალისწინოთ. რა თქმა უნდა, ამ კონკრეტულ ვითრებაში მეტყველი იურიდიული ფაკულტეტის სტუდენტი არაა - ჩვენი გამონათქვამის ავტორი ემსგავსება წერა-კითხვის უცოდინარ გადამწერს, აღმოსავლური ქრისტიანობის ისტორიაში საკმაოდ გავრცელებულ პერსონაჟს, რომელიც იხატავდა ასოებს, მათი წაკითხვა კი არ შეეძლო. მოლაპარაკე ან, თუ ჩვენს ისტორიულ პარალელს უკვე ლათინურ კულტურულ არეალში განვაგრძობთ, მოკარნახე, დიქტატორი აქ სულ სხვა ვინმეა - პიროვნებათა წრე, რომლებსაც წმინდად სამსახურებრივი მოვალეობა აიძულებს საქაქრთველოს მოსახლეობის განწყობათა კონტროლს და მათ მიმართვას გარკვეულ კალაპოტში.

ახალგაზრდობის წრეში ასეთმა განწყობებმა აქცია ქართველ სტუდენტთა ერთი ნაწილი მორჩილ იარაღად ნაციონალისტურად განწყობილი სამღვდელოების ხელში. როცა 2003 წლის სექტემბერში რამდენიმე ასეული ყმაწვილი წინ აღუდგა საქართველოსა და წმინდა საყდარს შორის ფორმალური ხელშეკრულების ხელმოწერას. მაშინ სტუდენტებს ძალიან ნიშანდობლივი ტრანსპარანტი მოჰქონდათ: „საქართველო ვატიკანის გარეშე!“.

3. რელიგიურ-ნაციონალისტური დისკურსის განსახორციელებლად აუცილებელია კონტროლის ელემენტარულ მექანიზმთა ფლობა, ამ მექანიზმების მოქმედება იგრძნობა როგორც ცალკეულ სამრევლო ეკლესიებში („ჩემოდნებს ალაგებთ და შვებულებაში მიემგზავრებით?! ჩემი კურთხევის გარეშე ფეხსაც ვერ გაადგამთ - ნაწყვეტი საკვირაო ქადაგებიდან თბილისის ერთ-ერთი უბნის ახალგახსნილ ეკლესიაში), ასევე საერთო ეროვნული მასშტაბითაც (კამპანია სკოლებში „სექსუალური აღზრდის“, როგორც საგნის, შემოღების წინააღმდეგ, ცენზურა რეკლამაზე, რომელიც შემოიღო ანტიმონოპოლიურმა სამსახურმა საპატრიარქოს არაოფიციალური მოთხოვნით, ზოგიერთი თეატრალური დადგმის ობსტრუქცია და ა.შ.).

განვიხილოთ ორივე ეს მექანიზმი ცალ-ცალკე. კერძო კონტროლის მექანიზმია ეგრეთ წოდებული მოძღვართა ინსტიტუტი. ეს მონასტრული დაწესებულება უცნაურ სიმბიოზში შევიდა თბილისში გავრცელებულ სნობისტურ ტენდენციებთნ: ჩვენი ისტორიის გარკვეულ ეტაპზე მოძღვრის ყოლა პრესტიჟულად იქცა. შესაძლოა, მოცემულ მომენტში ეს გავლენა ოდნავ შესუსტდა, მაგრამ ეს ამ დაწესებულების ზედმეტად ფართო გავრცელებას უნდა დავაბრალოთ. ელიტურობის შეგრნება ყოველთვის დაკავშირებულია იშვიათ რეალიებთან, ხოლო როცა საქმე ეხება საყოველთაო კონტროლის მექანიზმებს, ელიტურობა შეიძლება განვიხილოთ მხოლოდ როგორც დამხმარე საშუალება ამა თუ იმ დაწესებულების დასანერგავად. დამხმარე საშუალებები ადვილად უნდა გაიწიროს, წინააღმდეგ შემთხვევაში ძნელი იქნება წარმატების მიღწევა.

თუ დღეს თბილისელი სნობები მხოლოდ ქედმაღლურად ქირქილებენ სულიერ მოძღვრებსა და მათ სულიერ შვილებზე, ეს ხელს არ უშლის კონტროლის წარმატებულ ფუნქციონირებას, პირიქით, მხოლოდ აძლიერებს მას. ამ თვალსაზრისით უკვე მნიშვნელოვნად გვესახება ის გარემოება, რომელზეც მიმითითა ლაშა ტუღუშმა, გაზეთ „რეზონანსის“ რედაქტორმა: მე არ შემიძლია ღიად ვილაპარაკო ეკლესიაში არსებული პრობლემების შესახებ, რადგან ჩემი კოლეგების უმრავლესობას მოძღვარი ჰყავს; ისინი, როგორც თვითონ ამბობენ, ბრკოლდებიან“.

მოძღვრები მოუწოდებდნენ მოქალაქეებს, არ მისულიყვნენ საპარლამენტო არჩევნებზე, ამტკიცებდნენ, რომ ამომრჩეველთა მარკირება ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლური რწმენის პრინციპებს. ეს ყოველივე ხდებოდა საპატრიარქოს ოფიციალურ განცხადებათა საწინააღმდეგოდ.

რაც შეეხება კონტროლის ზოგად მეთოდებს, ისინი იმ ანტიკულტურულ განწყობებს ემყარება, რომლებსაც ქადაგებს ეკლესია. ეს ქადაგება დაფუძნებულია არქიმანდრიტ რაფაელ კარელინის ერთ ნიშანდობლივ რუსულენოვან ტექსტზე, რომლის სათაურია „მალული დემონიზმი“. ტექსტის პოვნა ადვილია ინტერნეტში. თავისი არსით ეს „თხზულება“ მხოლოდ გაგრძელებაა, უფრო მეტიც, აბსურდამდე დაყვანაა თეოფანე დაყუდებულის (გოვოროვის), ეგნატე ბრიაჩანინოვის, იოანე კრონშტადტელისა და სინოდალური ტრადიციის სხვა დამცველ წარმომადგენელთა შეხედულებებისა. ფორმით არქიმადრიტ კარელინის ტექსტი წარმოადგენს სრულიან შეუნიღბავ და დაუსაბუთებელ ლანძღვას:

ჰუმანიზმი, რომელიც თითქოს მოწოდებული იყო ადამიანის ღირსებისა და თავისუფლების განსამტკიცებლად, სინამდვილეში შეარცხვინა ის“.

„არ არსებობს არაფერი წმინდა და არც უნდა არსებობდეს! - აი, ფროიდისა და მის მრავალრიცხოვან მოწაფეთა დევიზი, რომლებმაც არსებოთად დაიპყრეს თანამედროვე ფსიქოლოგია და მისი დემონიზაცია მოახდინეს“.

„ფილოსოფიას არ მოუცია არც ერთი (!) ორთოდოქსი მართლმადიდებელი ფილოსოფოსი, რომლებსაც თავი მართლმადიდებლებად მიაჩნდათ ან სურდათ ასეთები ყოფილიყვნენ... იმყოფებოდნენ პლატონისა და ჰეგელის ფილოსოფიის გავლენის ქვეშ და მართლმადიდებლობას უფრო მეტი ბოროტება მიაყენეს, ვიდრე სიკეთე“.

„დარვინიზმმა მოსპო ადამიანის პიროვნებისადმი, როგორც ღვთაების ხატისადმი, პატივისცემა. მან მოსპო პატივისცემა თვით სიცოცხლის ფენომენის მიმართ, რადგან დედამიწის ისტორია პერმანენტულ სასაკლაოდ წარმოაჩინა. დარვინიზმისთვის თანამედროვე თაობა დგას „ადამიანის მსგავს“ მხეცთა თავისქალებისა და ძველბისაგან შედგენილი კიბის საფეხურზე და თვითონაც უნდა იქცეს ნაკელის მაგვარ სასუქად კაცობრიობის მომავალი უკეთესი ნაყარისათვის“.

„ძვლის ტვინამდე გარყვნილი ისეთი ადამიანები, როგორებიცაა გოეთე და ბაირონი, გამოცხადებულნი არიან კაცობრიობის „სიამაყედ“, მათი დემონური ნაწერები კი მშვენიერების ეტალონად. გულზე ხელი დავიდოთ და ვთქვათ, განა დიდ მწერალთა შორის უფრო მრტი გარყვნილი, მანკიერი და მანკიერებაშ შთაგონების მძებნელი ადამიანი არაა, ვიდრე პატიოსანი და მოკრძალებული?“

თეატრში თავმოყრილია ყოველივე უმეტესად უარყოფითი, რასაც კი შეიცავს ხელოვნების თითოეული დარგი... მომავალმა მღვდელმა ცოლად არ უნდა შეირთოს მსახიობი ქალი, თუმც ქალწული იყოს, რადგან კლეოპატრასა და მესალინას როლის შესრულებით შეუძლებელია შეინაგანი სიწმინდის შენარჩუნება“.

არქიმანდრიტ რაფაელის ტექსტის აქ მოყვანილი ნაწყვეტებისა და სხვა იდეების საფუძველზე ორგანიზაცია „მართლმადიდებელ მშობელთა კავშრმა“ გამომცემლობა „დიოგენეს“ მიერ გამოცემული წიგნი, რომელიც მოზარდთა სექსუალურ აღზრდას ეძღვნებოდა, „ქართველი ერის ზნეობრივი გენოციდის იარაღად“ შერაცხა, ხოლო ბრიტანული თეატრი, რომელმაც თბილისში შექსპირის სონეტების ინსცენირება ჩამოიტანა, იძულებული გახდა, დროზე ადრე შეეწყვიტა გასტროლები, მის წინააღმდეგ საპატრიარქოს პრეს-ცენტრის მიერ გამართული კამპანიის მიზეზით.

4. რელიგიურ-ნაციონალისტური დისკურსის მატერიალური მხარდაჭერისათვის მართლმადიდებელი ეკლესია პერიოდულად აყენებს მატერიალური და კულტურული ფასეულობების რესტიტუციის საკითხს.

ამ პუნქტში განსაკუთრებით ნათლად გამჟღავნდა ჩემ მიერ უკვე ნახსენები სწრაფვა სამღვდელოებისა და ცალკეულ საზოგადოებრივ კლასად ყოფნისაკენ. ყურადღება უნდა მივაქციოთ ერთ თავისებურებას. სწორედ საზოგადოებში განსაკუთრებული ადგილისკენ სწრაფვა ანიჭებს ქართველ სამღვდელოებას უპრინციპობის თვისებას. პავლე მოციქულის სიტყვები იმის შესახებ, რომ არ არსებობს ხელისუფლება, რომელიც ღვთისგან არაა, ჩვენს სამღვდელოთა ცნობიერებაში მეტად საინტერესოდ გარდატყდება: მათთვის სულერთია, რა ხელისუფლება იქნება საქართველოში, ოღონდაც არ შეეხოს ეკლესიის ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას. ვერ მოვიყვან ვერც ერთ მაგალითს, როცა ოფიციალური ეკლესია ამხელდეს ხელისუფლებას გაუცემელი ხელფასების, აღვირახსნილი კორუფციის, ადამიანის უფლებათა უგულვებელყოფისათვის.

ნაცვლად ამისა თბილისის თავზე ამაღლებულა ჯერაც მშენებარე საკათედრო ტაძარი-- არქიტექტურული ურჩხული, რომელიც განასახიერებს ეკლესიის ამქვეყნიურ სიდიადეს და მის გულგრილობას ხალხის სასიცოცხლო მოთხოვნების მიმართ.

რაღაც აკლია ყოველივე ამას.. არ არის იესო ქრისტე! - ჩვენ ძალიან კარგად გვიხსნიან, ვინ და რა ემუქრება ჩვენს ძირძველ სარწმუნოებას, მაგრამ არაფერს გვეუბნებიან მისი შინაარსის შესახებ. ეს არცაა აუცილებელი, რადგან ამის გარეშეც შეიძლება უზრუნველვყოთ მოსახლეობის სრული ნდობა. ქრისტიანული სარწმუნოების შინაარსის მიმართ არნახული გულგრილობა იმდენად საცნაურია, რომ ფერისცვალების დღესასწაულის სულიერი მნიშვნელობის შესახებ ტელეკომპანია „მზის“ თერში შეკითხვაზე ერთ-ერთმა მღვდელმსახურმა უპასუხა: „სახარების თანახმად ამ დღეს მაცხოვარმა შვიდგზის იცვალა ფერი“.

ქრისტიანული სარწმუნოების შინაარსის მიმართ ამგვარი აგდებული დამოკიდებულება შეიცავს საფრთხეს, რომ ეს შინაარსი მალე გადაგვარდება ყოფითი რიტუალების ქაოსურ კომპელქში, რომლის საწყისი შინაარსი არავის ეხსომება.

აშკარად გამოიხატა ეს საფრთხე ერთ სარეკლამო ფრაზაში: „სამარხვო მაკარონები იტალიიდან!“. მართალია, იტალიელი მეწარმე იმის აინუნშიც არაა, რომ სწორედ სამარხვო მაკარონებს ამზადებს. გარდა ამისა, აქ არის მინიშნება რაღაც „სახსნილო მაკარონების“ არსებობაზე, რომლებიც ზიანის მომტანია მართლმადიდებლისთვის. სიტყვა „სამარხვო“ არა მარტო აკურთხებს „მორწმუნე მრევლს“ (ესეც გავრცელებული გამოთქმაა), ოთხშაბათობით და პარასკევობითაც მოიხმარონ ეს ძვირფასი პროდუქტი, არამედ ანეიტრალებს ერთდროულად საეჭვო და სასურველ სიტყვას „იტალია“.

უკანასკნელი მაგალითის პარადიგმატიკა და სინტაქსი მშვენივრად მოქმედებს ქართველი საზოგადოების ყველა ფენაზე. მაღაზიებსა თუ რესტორნებში იპოვით ალტერნატიული, ანუ სამარხვო საკვების სრულ სიას. აქ ყველაფერი წესრიგშია, სამარხვო ნამცხვრებიც კი არსებობს, მაცდუნებელი გემოთი რომ არ ჩამოუვარდება ჩვეულებრივს. მაგრამ სწორედ ასორტიმენტის ამ სისრულეში იმალება სრული ვერგაგება მარხვისა, როგორც რელიგიური დაწესებულებისა, თუ გნებავთ მარხვისა, როგორც მსხვერპლისა. მარხვა უკვე აღარაა შესაწირავი, ის გადასახადად იქცა, რომელსაც მორწმუნე თვითონ კი არ იხდის, არამედ ძველი საბჭოთა ტრადიციის კვალობაზე მწირი, მაგრამ ჩვეული ხელფასიდან „ექვითება“.

იგივე ვითრება სუფევს სარწმუნოების ქორეოგრაფიული გამოვლინებისას საზოგადოებრივ ტრანსპორტში პირჯვრის წერის სახით. ქართველი საზოგადოების უმრავლესობისთვის ამ ქმედებამ, რომელსაც ადგილი აქვს იმ მომენტში, როცა სატრანსპორტო საშუალება რომელიმე ტაძრის სიახლოვეს ჩაივლის, შეიძინა სრულიად დამოუკიდებელი რიტუალური მნიშვნელობა და სრულიად ჩაანაცვლა ტაძარში მისვლა. აქ რა თქმა უნდა, აღსანიშნავია, რომ სამონასტრო ტიპიკონი, რომელიც საფუძვლად უდევს მართლმადიდებელი ეკლესიის ღვთისმსახურების დღიურ ციკლს, სრულიად მიუღებელია საზოგადოების იმ ნაწილისთვის, რომელიც შრომის დღევანდელი რიტმის მიხედვით ცხოვრობს. მაგრამ მაშინაც, თუ ასე შორს არ შევალთ, აშკარაა რელიგიური ცნობიერების დეგრადაცია საქართველოში. მართლაც, სამარშრუტო ტაქსების მგზავრები პირჯვარს იწერენ არა მარტო ეკლესიების დანახვაზე, არამედ მაშინაც, როცა მშენებარე, ჯერაც უკურთხებელ ეკლესიებს ჩაუვლიან გვერდით ან თუნდაც ზურაბ წერეთლის მიერ შექმნილ წმინდა ნინოს ქანდაკებას.

ჩემს გამოსვლაში შემთხვევით არ გამიმახვილებია ყურადღება სხვადასხვა დისკურსის ფორმირებაზე. ბევრი მტკიცება არ სჭირდება იმას, რომ ეკლესიის ადგილი საზოგადოებაში მზადდება და ნარჩუნდება ენის საშუალებით. ენა არის ეკლესიის ამა სოფლად არსებობის ფორმა და მისი წყალობით სრულიად აშკარა და მნიშვნელოვანია კავშირი კანონის მუხლსა და სიტყვის უბრალო ყოფით გამოყენებას შორის.

მაგრამ არის კიდევ ერთი თავისებურება, რომლის აღნიშვნაც მსურს ბოლოს. ვგულისხმობ იმ ძირითად ტონს, რამდენადმე ირონიულს, ზოგან ზედმეტად ქედმაღლურს, რომლითაც გამოირჩეოდა ჩემი გამოსვლა. მაგრამ როგორც არ უნდა ვეცადოთ, ეს ტონი ყოველთვის იქნება ჩვენს საუბარში მართლმადიდებელი ეკლესიის საზოგადოებრივი ადგილის შესახებ. ზოგჯერ ეს საუბარი მიიღებს სამეცნიერო მიდგომის მკაცრ სახეს, ზოგჯერ პუბლიცისტურ პამფლეტად მოგვევლინება, მაგრამ ყოველთვის დაიკავებს გარეგან პოზიციას ქრისტიანული სარწმუნოების შინაარსის მიმართ. როგორ დავძლიოთ შეგრძნება, რომ მხოლოდ ინგლისურად, ფრანგულად ან იტალიურადაა შესაძლებელი სერიოზულად გამოვიყენოთ რელიგიური ცნებები და არ დავკარგოთ ინტელექტუალის სახე. რუსულად ან ქართულად საუბრისას ყოველთვის არის რისკი, რომ ჩავვარდებით „საეკლესიო უნიჭობაში“, თუ გამოვიყენებთ იმ გამოთქმას, რომლითც გიორგი ფლოროვსკიმ პირად წერილში აღწერა დელის საერთაშორისო კონფერენციაზე ახალგაზრდა ეპისკოპოს რიდიგერის ჩამოსვლა.

საუბარი კავკასიის ლათინური წესის კათოლიკეთა სამოციქულო ადმინისტრატორთან, ეპისკოპოს ჯუზეპე პაზოტოსთან

ნოდარ ლადარია

ჩვენ უკვე დიდი ხნის მეგობრები ვართ..

მაშ, პირველი ქართველი ხარ რომელიც გავიცანი.

დიახ, ეს ჯერ კიდევ რომში მოხდა, როცა საქართველოში ჩამოსასვლელად ემზადებოდი. შენ ერთადერთი ეპისკოპოსი ხარ, რომელსაც შენობით ვესაუბრები, თუმცა მაინცდამაინც ფამილიარული „შენ“ არ არის.. მივიჩნიოთ ეს მიმართვის ლათინურ სტილად - წმინდა ამბროსი მედიოლანელსაც ხომ ყველა შენობით მიმართავდა. ერთი სიტყვით, ვფიქრობ, უფლება მაქვს დავიწყო უფრო პირადი თემებით. შემთხვევით არ ვახსენე მილანის ეპისკოპოსი ამბროსი - როდესაც პირველად გადაწყვიტე სამღვდელო ხარისხის მიღება, რა გამოძრავებდა, სივრცესა და დროში ფართოდ განფენილ ვეებერთელა ფენომენთან, კათოლიკურ ეკლესიასთან შეერთება, თუ არჩევანი უფრო პირადი, ინტიმური იყო?

პირველი გადაწყვეტილება არ ყოფილა სამღვდელო ხარისხის მიღება. თვიდან ვფიქრობდი, საკუთარი თავი ღვთისთვის მიმეძღვნა. იმდენად ვგრძნობდი მისგან სიყვარულს, რომ ვიფიქრე, მაშ, ჩემი ცხოვრებაც ღვთისა იყოს - მეთქი. ჩემში ნელ-ნელა მოვამწიფე ეს გადაწყვეტილება, რომელიც შეიძლება ასე გამოვთქვა: საკუთარი თავის უფლისადმი მიძღვნა რელიგიურ ოჯახში შესვლით. ეს რელიგიური ოჯახი იყო სტიგმატინთა ორდენი. აქ მთავარი იყო, საკუთარი თავის ღვთისადმი მიძღვნა სხვებთან ერთად ქრისტიანული ცხოვრებითა და ურთიერთობით გამოხატულიყო.

ამას მოჰყვა მეორე ნაბიჯი: სამღვდელო ხარისხის მიღება. ორდენში შემეძლო ხელდაუსმელადაც ვყოფილიყავი. აქ მეტად ფაქიზი მომენტია. ადვილია თქმა: მიუძღვნა საკუთრი თავი ღმერთს. მაგრამ საქმე ისაა, როგორ გრძნობ ამ გადაწყვეტილებას, რა კონკრეტული ცხოვრებისეული შინაარსით ავსებ მას. მე ღმერთთან ურთიერთობას სხვა ადამიანებთან ურთიერთობის საშუალებით ვხედავდი. ამ თვალსაზრისით, მღვდლის დანიშნულებად ყოველთვის მორწმუნეთა თემის მსახურება მიმაჩნდა. ამიტომ ვიფიქრე, რომ სამღვდელო კურთხევა საშუალება იქნებოდა ადამიანებთან ურთიერთობით სულის გამდიდრებისა, აქედან გამომდინარე კი - ღმერთთან კავშირის გამყარებისა.

უფრო დეტალურად რომ მოგითხრო, ეს მეორე ნაბიჯი ორი შეკითხვით გამოიხატა. პირველი: რატომაც არა? ესე იგი, საკუთარ თავს ის კი არ ვკითხე, გავმხდარიყავი თუ არა მღვდელი, არამედ ვკითხე: რატომაც არა? მეორე შეკითხვა კი შემდეგი იყო: არის თუ არა სხვათა მსახურების უფრო ღრმა და მდიდარი შესაძლებლობა? ასეთი ვერ ვიპოვე. ამიტომაც გადავწყვიტე, მიმეღო სამღვდელო ხელდასმა.

შესაჯამებლად კი ამას ვიტყოდი: ადამიანის კავშირს ღმერთთან ყოველთვის აქვს ორი ასპექტი - ღმერთთან და სხვა ადამიანებთან ყოფნა. ამ ორიდან თუ ერთი აკლია, მას აუცილებლად ბზარი შეაქვს მეორის სისავსეში.

გეთანხმები, ამასვე გვასწავლის მოციქულ იოანეს ეპისტოლე. მაგრამ სად ასრულდა შენი სურვილი - ყოფილიყავი სხვებთან ერთად. საქართველოში ჩამოსვლამდე სხვა რომელიმე ქვეყანაში ხომ არ გიმსახურია?

მაშინ სტიგმატინთა ორდენში ასეთი მოვალეობა მქონდა: ვმუშაობდი ახალგაზრდებთან, რომლებმაც ცხოვრებაში რელიგიური არჩევანი გააკეთეს. მანამდე კი კლასიკურ ლიცეუმში ბავშვების ფიზიკური აღზრდით ვიყავი დაკავებული. უნდა გითხრა, რომ ამ სფეროში, ყოველთვის შეგიძლია დაამყარო უშუალო და თითქმის თანასწორი ურთიერთობა ახალგაზრდებთან. ერთი სიტყვით, მუდამ მიზიდავდა ახალი თაობის მომზადება. ამ მხრივ ჩემი პასუხისმგებლობა ორდენში ყოფნისას გაიზარდა და უკვე ახალგაზრდებთან მუშაობას თვალყურს ორდენის გავრცელების მთელ არეალში ვადევნებდი. ამიტომაც რამდენჯერმე აფრიკაში გავემგზავრე, თუმცა მცირე ხნით.

მაშასადამე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ყველაზე კარგად იტალიისა და საქართველოს კათოლიკურ თემებს იცნობ. თუმცა, როდესაც საქართველოს კათოლიკეებზე საუბრობენ, ჩვეულებრივ, საუბარი შუა საუკუნეებისა და შემდგომი პერიოდის მისიონერებს გადასწვდება ხოლმე. ვერ ვიტყოდი, რომ ეს თემა უკვე ამოწურულია მეცნიერული და კულტურული გაგებით, მაგრამ დღეს მსურს, აწმყოსა და მომავალს დავუთმოთ მეტი დრო. ამიტომაც მინდა გკითხო: საქართველოში ჩამოსვლისას როგორ იგრძენი თავი? ძალიან განსხვავებული ვითარება იყო კათოლიკურ თემში?

თუ არ გავითვალისწინებთ პირველ ეტაპზე ენობრივ სიძნელეებს, მაშინვე კარგად ვიგრძენი თავი და დღემდე ისე ვარ, როგორც საკუთარ სახლში. რაც შეეხება სამოქალაქო და რელიგიურ საზოგადოებასთან მიმართებას, აქ უკვე განსხვავებები შესამჩნევია. უპირველეს ყოვლისა, რელიგიური თვალსაზრისით ჩემთვის ძალიან დიდი ცვლილება იყო ის, რომ უმრავლესობის წარმომადგენლიდან უმცირესობის წევრად ვიქეცი. ახლა უკვე შემიძლია ვთქვა, რომ ყველა ქრისტიანმა უნდა გამოსცადოს, რას ნიშნავს იყო უმცირესობაში. თუნდაც იმიტომ, რომ დასაბამიდანვე ქრისტიანული თემი უმცირესობას წარმოადგენდა და ეს არა მარტო პირადი, არამედ ზოგადი საეკლესიო გამოცდილების განუყოფელი ნაწილია, რომლის გაცნობა და შეგრძნება აუცილებელია ყველასათვის. ამ შემთხვევაში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს ქრისტიანული მრწამსის, მისი ცხოვრებისეული გამოვლინების ის მხარეები, რომლებიც უმრავლესობაში, მაგალითად, იტალიელ კათოლიკეთა შორის, თავისთავად იგულისხმება და ამიტომ შეუმჩნეველია. ვგულისხმობ, რომ უმრავლესობის წევრი არასოდეს არაფერს ეკითხება საკუთარ თავს, უმცირესობის წევრის წინაშე კი ყოველდღე დგას სრულიად ფუნდამენტური შეკითხვები: რატომ ხდება ეს? რატომ უნდა ვიცხოვრო ასე? თუ ეს გამოცდილება არა გაქვს, ვერც სხვა უმცირესობებს გაუგებ. მხოლოდ აქ დავიწყე ფიქრი, მაგალითად, იმაზე, როგორ უნდა გრძნობდნენ თავს იტალიაში პროტესტანტები, რა გაჭირვება გამოიარეს მათ, რამდენი გადაიტანეს და განიცადეს.

მაგრამ ქრისტიანები ხომ ყველგან უმცირესობაში არიან. მათ შორის იტალიაშიც. ახლა ამდენს ლაპარაკობენ საზოგადოების სეკულარიზაციაზე, ევროპის დექრისტიანიზაციაზე...

რა თქმა უნდა, მან, ვისაც სარწმუნოებრივი ცხოვრების მიღება გულწრფელად სწადია, ევროპაშიც დინების საწინააღმდეგოდ უნდა იცუროს. უნდა გააკეთოს ისეთი არჩევანი, რომელსაც ბევრი ვერ გაიგებს. მაგრამ აქ სხვანაირადაა საქმე: როცა უმცირესობაში ხარ, შენი არ ესმის იმას, რომელმაც აუცილებლად უნდა გაგიგოს.

ჩვენს საუბარში არ მსურს ყურადღების გამახვილება ინტერკონფესიურ საკითხებზე. უფრო მაინტერესებს, ეს ყველაფერი, რაზედაც ახლახან ვსაუბრობდით, რა გავლენას ახდენს ქართველი კათოლიკეების თემზე. ამის შედეგად უფრო ძლიერნი გახდნენ, თუ დასუსტდნენ, თუ როგორაა მათი საქმე?

სარწმუნოებრივი ცხოვრება ყველგან მეტ-ნაკლებად ერთნაირია. სარწმუნოების გზა შინაგანი ზრდისა და განვითარების გზაა. თანდათანობითი მომწიფება განპირობებული არაა იმით, რაც ადამიანის გარეთაა: ეს შინაგანი სრულყოფის გზაა. საქმე ისაა, რომ დაეთანხმო, მერე კი გაითავისო და შეისისხლხორცო სახარების სჯული. სწორედ ეს გათავისებაა ძნელი. საქართველოში ჩამოსვლისას არ ვიცოდი, თუ თემის ხელმძღვანელობა მომიწევდა. არც კი დამესიზმრებოდა, რომ აქ ეპისკოპოსი გავხდებოდი. ეს იმდენად მოულოდნელი იყო, რომ შემიძლია ვთქვა, მოუმზადებელიც კი შევხვდი. ამიტომ მეც მომიწია სწავლა და გულში მტკიცედ ვთქვი: უნდა დავუკვირდე და ვისწავლო, რომ მოვახერხო პასუხისმგებლობის ღირსეულად შესრულება. სწავლის საშუალება კი ყოველთვის მრავლადაა: ესაა ხალხის საჭიროებები და სულიერი მოთხოვნილებები, ეკლესიის დოკუმენტები, სხვა სამღვდელო პირებისაგან მიღებული, რჩევა-დარიგებები... ისიც დაეხმარა, რომ ყოველთვის მომწონდა სამოძღვრო გამოცდილება: ჯერ ლიცეუმში ბავშვებთან, მერე ორდენში სტუდენტებთან, ხელდასხმის შემდეგ იმ ადამიანებთან, რომლებიც ეკლესიაში ღვთის საძებნელად ნუგეშის მისაღებად მოდიოდნენ. აქ კი მთელი ამ გამოცდილების მობილიზება მომიხდა.

როცა კათოლიკეებზე ვფიქრობთ იკვეთება პაპის ფიგურა, რომლის მნიშვნელობის ირგვლივ ერთგვარი მითოლოგიაც კი წარმოიშვა მათში რომლებიც შორს დგანან კათოლიკური ეკლესიის რეალობასთან. ამიტომაც მნიშვნელოვანია ვიცოდეთ, რას ნიშნავს პაპი ქართველი კათოლიკეებისათვის, ან, უფრო სწორად, როგორ განიცდის ქართველი კათოლიკე ეკლესიის უნივერსალობას?

წელს საქართველოში კათოლიკეთა სინოდი, ანუ საყოველთაო კრება უნდა მოვიწვიოთ. მზადება უკვე დავიწყეთ და ეს პერიოდი, ალბათ, ერთი წელი გაგრძელდება. ამიტომ ყველა კათოლიკეს დავუგზავნეთ შეკითხვები, რათა გაგვეგო, როგორ განიცდიდნენ ისინი საკუთარ თავს ეკლესიაში, რას ფიქრობდნენ ეკლესიაზე. ამის საფუძველზე ავირჩიეთ სინოდზე განსახილველ თემებს. ამ შეკითხვების პასუხებიდან დავასკვენით, რა მნიშვნელოვანი ყოფილა მათთვის პაპის ფიგურა.

ამის მიზეზი რამდენიმეა. ჯერ ერთი, პაპი გამაერთიენებელია - ამას ქართველი კათოლიკეები კარგად გრძნობენ. მეორე კი ისაა, რომ პაპი საქართველოს გარეთ იმყოფება, აქედან გამომდინარე, იგი განაპირობებს თემისა და მისი წევრების მსოფლიოსადმი გახსნილობას, მათ წინაშე ხსნის ახალ, ფართო პერსპექტივებს. პაპი არ ელაპარაკება ქართველებს, იტალიელებს, აფრიკელებს, იგი ელაპარაკება ეკლესიას. ამის შეგნება ძალიან მნიშვნელოვანია იმისათვის, რომ დიდი საკაცობრიო ოჯახის წევრად იგრძნო თავი. ხოლო მესამე მომენტი არანაკლებ ფუნდამენტურია: პაპი არის ის, ვინც ადასტურებს. ადამიანის სარწმუნოებრივმა არჩევანმა უნდა მიიღოს დადასტურება, უნდა იყოს ვინმე, ვინც გეტყვის, სწორ გზაზე ხარ. ქართველი კათოლიკეებისთვის პაპი სწორედ ამის გარანტს წარმოადგენს და ეს განსაკუთრებით ნათელი გახდა საქართველოში იოანე პავლე მეორის ვიზიტის დროს. უნდა გამოგიტყდე, რომ თავიდან ეს მომენტი პირადად ჩემთვის დიდად მნიშვნელოვანი არ იყო, მაგრამ ვიგრძენი, რომ ქართველი კათოლიკეებისათვის იგი ბევრს ნიშნავს.

რა სიძნელეები არსებობს თემში. ძნელია ქართველების მოძღვრად ყოფნა?

ზრდა ბევრი მიმართულებით შეიძლება. კათოლიკური თემი ძალიან გაიზარდა არა რაოდენობრივად (იგივე დარჩა, რაც ათი წლის წინათ იყო), არამედ შინაგანად. თემში ისეთი ენთუზიაზმიც გაჩნდა, წინათ რომ არ შეინიშნებოდა. ყველაზე ძნელი კი იმ შეგნების დანერგვაა, რომ ადამიანი თავისუფლებას თავდაცვით კი არ აღწევს, არამედ სხვებთან შეხვედრით. მეორე საკითხი ზედაპირულობის დაძლევაა. აქ ბევრს ჰგონია, რომ საკმარისია ნათლობა ან სხვა გარეგნული რიტუალის ჩატარება და საქმეც გათავებულია. იშვიათად ფიქრობენ იმაზე, რას ნიშნავს ქრისტესთან შეხვედრა, რას ნიშნავს პირადი არჩევანი, როგორ უნდა განახორციელო სარწმუნოება.

განსაკუთრებით ვისურვებდი მორწმუნეთა უფრო ძლიერ სოციალურ პასუხისმგებლობას. გაცილებით უფრო ადვილია „სულიერებით“ შემოფარგვლა, საკუთრივ საეკლესიო ფარგლებში დარჩენა. მაგრამ ქრისტეს სარწმუნოება ადმიანებს შორის, საზოგადოებაში უნდა განხორციელდეს. აქ საქართველოში კი მგონია - თუმცა ეს მხოლოდ კათოლიკეებს კი არა, მეტ-ნაკლებად ყველას ახასიათებს - ყველა ფიქრობს ასე: სარწმუნოება ეხება ეკლესიას, საზოგადოება კი სულ სხვა რამაა. მაგრამ ქრისტიანი ისაა, ვინც თავის სარწმუნოებას განიცდის და ამოქმედებს საზოგადოებაში. სამართლიანობაც და ლოცვაც ერთნაირად მნიშვნელოვანია, ღარიბთა უფლებების დაცვა კი არანაკლებ აუცილებელია ქრისტიანობისათვის, ვიდრე ეპისკოპოსის მორჩილება.

ახლა კი ისიც ვნახოთ, როგორ წარმართავ მორწმუნეების დამოკიდებულებას საქართველოს ახალგაზრდა სახელმწიფოს მიმართ. როგორ უნდა იგრძნონ კათოლიკეებმა თავი ქართველებად?

ქრისტიანმა თავი აუცილებლად უნდა იგრძნოს მოქალაქედ წმინდა იოანე ბოსკოს ერთი ფრაზაა: „მინდა, რომ კარგი მოქალაქეები იყოთ“. მოქალაქეობა გულისხმობს ხორცშესხმას: მე საკუთარი თავის, ქრისტიანული სინდისის რეალიზაციას ვახდენ იქ, სადაც ვცხოვრობ და იმ საზოგადოებასა და იმ ერში, რომელშიც ვიმყოფები. სახელმწიფო კი ის დაწესებულებაა, როლის მიზანიც გარკვეულ ტერიტორიაზე მცხოვრები ხალხის საერთო კეთილდღეობაა. თუ ეს კეთილდღეობა საერთოა, როგორ შეიძლება მასზე ზრუნვას გამოაკლდეს ქრისტიანი? კათოლიკეები თავს გრძნობენ ქართველებად, ამის გაჭირვება არ გვაქვს. საკითხავი ისაა, რამდენად გრძნობენ საზოგადოებრივი საქმისადმი თავგანწირვის აუცილებლობას. აი, აქ ვხედავ პრობლემას, როგორც ადრე გითხარი.

მაგრამ საკითხს კიდევ ერთი მხარე აქვს. ხშირად მიწევს საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში მოგზაურობა და ერთ რამეს ვამჩნევ. ძალიან მოკლე გზაა დიდი იმედიდან დიდ იმ ედგაცრუებამდე. ერთხელ დაკარგული იმედის აღდგენა ძალიან ძნელია. საზოგადოებრივი და პოლიტიკური ცხოვრება კი უფრო თბილისში, ცენტრში დუღს. ესაა იმედების ადგილი. რეგიონებში, ძირითადად, იმედგაცრუებამ დაისადგურა. სახელმწიფომ ხალხს აუცილებლად უნდა აჩვენოს ზრუნვის ნიშნები, რომლებიც ხილული და თვალსაჩინო უნდა იყოს.

ბევრს ლაპარაკობენ კათოლიკეებსა და მართლმადიდებლებს შორის დამოკიდებულებაზე, რომელიც უფრო წინააღმდეგობებისა და უთანხმოებების ისტორია გამოდის. შეიძლება თუ არა დამისახელო რაიმე პოზიტიური მაგალითი ამ ურთიერთობისა? მიუხედავად იმისა, რომ ფუნდამენტალისური განწყობები ძალიან პოპულარულია, ნუთუ ამგვარი მაგალითის მოძიება გაგვიჭირდება?

სულაც არა, მოძიება კი არა, არჩევა გაგვიჭირდება. ასეთი მაგალითები მრავლადაა: ძირითადად, იმ ადამიანებში, რომლებიც რაღაც მოვალეობის გაზიარებისთვის არიან მოწოდებულნი. კათოლიკეები ცოტანი არიან და მართლმადიდებელთა გარემოცვაში უწევთ არა მარტო ცხოვრება, არამედ მუშაობაც. მაინც გამოვყოფდი ერთ მაგალითს.

ეს, ასე ვთქვათ, კერძო შემთხვევა იყო. ერთი კაცი მოვიდა ჩემთან და მითხრა, რომ სურდა კათოლიკურ ეკლესიაში გადმოსვლა. მეუბნებოდა, ეს აღმსარებლობა უფრო პროგრესულიაო... რამდენჯერმე შევხვდი და მივხვდი, გულწრფელი იყო, რაღაცას ეძიებდა. ბოლოს ვუთხარი: ქრისტიანი ყოველთვის დამაკავშირებელი და გამაერთიანებელია-მეთქი; დარჩი მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში და აქციე შენი სიყვარული ხიდად მართლმადიდებლებსა და კათოლიკეებს შორის. იყოს ეს შენი ქრისტიანული მოვალეობა. ახლაც ვხვდებით ხოლმე. მას საკმაოდ აქტიური პოზიცია უჭირავს მართლმადიდებელ მრევლში და ყოველთვის ცდილობს შეუწყოს ხელი დაახლოებას.

არის პოზიტიური მაგალითები ზოგად საეკლესიო დონესაც, განსაკუთრებით ქველმოქმედებისა და სოციალური მსახურების სფეროში. პოზიტიურ გამოცდილებას ჩამოყალიბება სჭირდება. ამიტომ მრავლად უნდა შეიქმნას ისეთი ვითარებები, როდესაც მართლმადიდებლებსა და კათოლიკეებს საერთო მიზნები ექნებათ. ეს ხელს შეუწყობს ჩვენს დაახლოებას, თანაარსებობის უნარის განვითარებას.

მომავალში ამის დიდი იმედი მაქვს.

იტალიურიდან თარგმნა ნოდარ ლადარიამ

კათოლიკური ეკლესიის ყველაზე პოპულარული წმინდანი, რომელსაც იტალიაში ფრანჩესკოს, ესპანეთში ფრანსისკოს, გერმანიაში ფრანცს, ინგლისში ფრენსისს, პოლონეთში ფრანტიშეკს უწოდებდნენ, დაიბადა 1181 წელს ცენტრალური იტალიის ქალაქ ასიზში და სახელად ერქვა ჯოვანი ბერნარდოე. მეტსახელი ფრანჩესკო მამამ, ვაჭარმა პიეტრო ბერნარდონემ შეარქვა, რადგან თაყვანს სცემდა ყოველივე ფრანგულს.

1205 წლიდან ფრანჩესკოსა და მამამისს შორის კონფლიქტმა იფეთქა. 1206 წელს ეპისკოპოსთან გამოძახებულმა უარი თქვა მემკვიდრეობაზე, საჯაროდ გაშიშვლდა იმის ნიშნად, რომ სასუფეველში ამქვეყნიურს ვერაფერს წაიღებდა და იმ დღიდან გამჟღავნდა მისი ღრმა ცხოვრებისეული გარდატეხა: ფრანჩესკო მორჩილად შედის მონასტერში. შემდეგ მშობლიურ ქალაქში ბრუნდება მწირის ჯვალოთი შემოსილი და იწყებს წმინდა დამიანეს დანგრეული ეკლესიის აღდგენას.

1208 წლის თებერვალს, წირვისას ფრანჩესკოზე ძლიერ შთაბეჭდილებას ახდენს სახარების საკითხავი მოციქულთა წარგზავნის შესახებ იგი გადაწყვეტს გახდეს განდეგილი, წელზე შემოირტყამს თოკს და სინანულის ქადაგებით ფეხშიშველი გაეშურება იტალიის გზებზე. მას თანდათნობით უერთდებიან თანამოაზრენი, რომელთა რიცხვი ნელ-ნელა იზრდება.

1209 წლის გაზაფხულზე თანამოძმენი გადაწყვეტენ აცნობონ ეკლესიას თავიანთი ცხოვრების წესის შესახებ და შეადგენენ მცირე წესდებას, რომელსაც წარუდგენენ პაპ ინოკენტი მესამეს. პაპი შეიწყნარებს წესდების ტექსტს და ძმებს სინანულის ქადაგებას დაავალებს. ამ დროიდან მოყოლებული ფრანჩესკო და მისი თანამოძმენი შეიძლება მოვიხსენიოთ, როგორც რელიგიური ორდენი. მისი ოფიციალური დასახელებაა „უმცროს ძმათა ორდენი“. 1210 წლიდან ფრანჩესკო აარსებს ეგრეთ წოდებულ მესამე ორდენს, რომელშიც ერთიანდებიან საერო პირები.

1213 წლის მაისში გრაფი ორლანდო დი კიუზი ფრანცისკოელთა ორდენის განკარგულებაში გადასცემს ვერნიას მთას. 1215 წლის ნოემბერში კი ფრანჩესკო ჩადის რომში, რათა დაესწროს ლატერანის მეოთხე საეკლესიო კრებას - ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოვლენას კათოლიკური ეკლესიის ისტორიაში.

ჩიმაბუე. წმ. ფრანჩესკო

1217 წლის მაისიდან, როცა შედგა ორდენის კაპიტული ანუ გენერალური კრება პორციუნკულას ეკლესიაში, გადაწყდა სრულიად ევროპული და ხმელთაშუა ზღვის გადაღმა მისიის წარმოწყება. ამას ხელი შეუწყო პაპ ჰონორიუს მესამის ბულამ, რომლითაც დასავლეთის ეკლესიებს ეუწყა ფრანცისკელთა ორდენის კანონიერება. ორდენი თანდათანობით გავრცელდა გერმანიაში, საფრანგეთში, უნგრეთში, ესპანეთსა და მაროკოში. 1219 წელს მისიას თვით ფრანჩესკოც შეუერთდა და შემოდგომაზე უკვე სულთან მელიქ-ელ-კამელის წინაში ქადაგებს ქრისტიანობას. მართალია, სულთანს სარწმუნოება არ შეუცვლია, მაგრამ უვნებლად და დიდი პატივისცემით მიაცილებინა ფრანჩესკო ჯვაროსანთა ბანაკში. 1220 წელს მუსლიმანები მაროკოში ჰკლავენ ხუთ ფრანცისკელ ძმას - ასე იწყება ფრანცისკელ მოწამეთა ისტორია.

ჯოტო. წმ ფრანჩესკო უქადაგებს ფრინველებს

ამავე წელს იტალიაში დაბრუნებული ფრანჩესკო უარს ამბობს ორდენის ხელმძღვანელობაზე და ამ პოსტს პიეტრო კატანის უთმობს. თვითონ კი მოგზაურობს იტალიის ქალაქებში და ყველგან ქადაგებს სინანულსა და წმინდა უპოვარებას.

1224 წელს ორდენის იურისდიქცია ინგლისს გადასწვდა.

ფრანჩესკო 1226 წლის 3 ოქტომბერს გარდაიცვალა. 1228 წლის 16 ივლისს პაპი გრიგოლ მეცხრე ჩავიდა ასიზში ფრანჩესკოს წმინდანად შერაცხვის აღსანიშნავად.

ძმა მზის საგალობელი

უფალო სახიერო
უზენაესო ყოვლისშემძლევ,
შენია ქება, დიდება,
პატივი და ყოველი კურთხევა.
შენ მხოლოსა, მაღალო, შეგცქერის ყველა
და არავინ კაცი არ არის ღირსი
შენი სახელი წარმოთქვას.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო,
ყოველი ქმნილითურთ,
განსაკუთრებით კი ძმა მზისათვის,
რომელიც დღეა და მის მიერ გვინათებ ჩვენ.
იგი მშვენიერია და სხივმფენი,
დიდად ბრწყინვალე:
შენსას, უზენაესო, ატარებს მნიშვნელობას.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო, დის მთვარისა
და ვარსკვლავთათვის:
ზეცად შეგიქმნია ისინი ნათელი,
ფასეული და მშვენიერი. დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო, ძმა ქარისათვის,
ჰაერისათვის, ღრუბლისა და დარისათვის და
ყოველგვარი ამინდისათვის,
რომლის მიერ შენს ქმნილებებს ანიჭებ ცხოვრების სახსარს.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო, დისთვის წყლისთვის,
რომელიც ფრიად სარგებლიანია,
მდაბალი, ფასეული და უმანკო.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო,
ძმა ცეცხლისათვის,
რომლისა მიერ ანათლებ ღამეს:
ის კი მშვენიერია, მხიარული,
ლაღი და ძლიერი.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო,
დისა ჩვენისთვის დედამიწისთვის,
რომელიც ყოველს აცოცხლებს და განაგებს,
და წარმოშობს სხვადასხვა ნაყოფს,
ფერადი ყვავილებითა და ბალახითურთ.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო, მათ მიერ,
ვინც მოწყალეა შენი სიყვარულისთვის და ვინც
იწყნარებს სნეულთა და ტანჯულთ.
ნეტარ არიან იგინი, ვინც მშვიდობას ჰპოვებენ,
როცა შენგან, უზენაესო,
გვირგვინოსანნი იქმნებიან.
დიდებულ იყავ, უფალო ჩემო, ჩვენი დისთვის,
ხორციელი სიკვდილისათვის,
რომელსაც ვერავინ ცოცხალი ვერ გაექცევა:
ვაი მათ, ვინც მოკვდება ცოდვათა შინა;
ნეტარ არიან იგინი, ვინც შენის წმინდა ნების ქვეშ დაივანებს,
როცა მეორე სიკვდილი მათ არას ავნებს.
აქებდეთ და აკურთხებდეთ უფალსა
ჩემსას და ჰმადლობდეთ,
და მსახურებდეთ მას დიდის სიმდაბლით.

„ყვავილუკებიდან“
VIII

როგორ განუმარტა გზად მიმავალმა წმინდა ფრანჩესკომ ძმა ლეონეს, რა არის სრული სიხარული.

ერთხელ ზამთარში, როცა წმინდა ფრანჩესკო ძმა ლეონესთან ერთად პერუჯიდან სანტა მარია დელი ანჯელიში მიეშურებოდა და ძლიერი სიცივით იტანჯებოდა, უხმო წინ მიმავალ ძმა ლეონეს და ამგვარად მიმართა: „ძმაო ლეონე, თუმცა უმცროსი ძმები ქვეყნის ყოველ კიდეში წმინდა ცხოვრებისა და კეთილი ქცევის დიდ მაგალითებს იძლევიან, მაინც დაწერე და ბეჯითად აღნიშნე, რომ სრული სიხარული ამქვეყნად არ არსებობს“. და როცა მცირე მანძილი გაიარეს, კვლავ უხმო წმინდა ფრანჩესკომ: „ძმაო ლეონე, თუმცა უმცროსი ძმა თვალს უხელს ბრმებს და ასწორებს კუზიანთ, განდევნის დემონებს და სმენას უბრუნებს ყრუთ, ფეხზე აყენებს მკელობელთა და ალაპარაკებს მუნჯთა და, რაც უმეტესია, ოთხი დღის გარდაცვლილთ აღადგენს, დაწერე, რომ ეს არაა სრული სიხარული“. და მცირე ხნის შემდეგ კვლავ მაღალი ხმით უხმო წმინდა ფრაჩესკომ: „ჰოი, ძმაო ლეონე, უმცროსმა ძმამ რომ იცოდეს ყველა ენა და ყველა მეცნიერება და ყველა წერილი, ისე რომ შეძლოს წინასწარმეტყველება და არა მხოლოდ მომავალ საქმეთა, არამედ კაცთა იდუმალ ზრახვათა განცხადება, არამედ კაცთა იდუმალ ზრახვათა განცხადება, დაწერე, რომ ისიც არაა სრული სიხარული“. და კიდევ მცირე მანძილის გავლის შემდეგ წმინდა ფრანჩესკომ კვლავ უხმო ძლიერად: „ჰოი, ძმაო ლეონე, ცხოვარო ღვთისაო, უმცროსი ძმა რომ ანგელოზთა ენაზე საუბრობდეს და იცოდეს ვარსკვლავთა გზა და მცენარეთა თვისება, ისევე როგორც ცხოველთა და ქვათა და წყალთა, დაწერე, რომ ეს არაა სრული სიხარული“. და როცა კიდევ გაიარეს გზის ერთი მონაკვეთი, კვლავ მაღალი ხმით უხმო წმინდა ფრანჩესკომ: „ჰოი, ძმაო ლეონე, უმცროსმა ძმამ რომ ისეთი ქადაგება იცოდეს და ყველა ურწმუნოს მოქცევა შეძლოს, დაწერე, რომ ესეც არაა სრული სიხარული“.

და რახან ამგვარი საუბარი კარგა ორი მილის მანძილზე გაგრძელდა, ძმა ლეოდემ დიდი განცვიფრებით იკითხა: „მამაო, ღვთის სახელით გევედრებ, მითხრა, რაღაა სრული სიხარული“. და წმინდა ფრანჩესკომ მიუგო: „როცა სანტა მარია ანჯელიში მივალთ წვიმით დასველებულნი და სიცივით გათოშილნი, ტალახით მოსვრილნი და შიმშილით დატანჯულნი და სავანის კარზე დავაკაკუნებთ, კარისკაცი კი გვეტყვის: - „ვინა ხართ“ - ჩვენ კი მივუგებთ: - თქვენი ორი ძმა ვართ. - ის კი იტყვის: - ცრუობთ, რადგან ორი თაღლითი ხართ, ქვეყანას რომ ატყუებთ და უპოვართა მოწყალებას იპარავთ. გასწით, გაგვეცალეთ, - და არ გაგვიღებს და დაგვტოვებს თოვლსა და წვიმაში შემცივნულებსა და მშივრებს, და თუ ჩვენ ეგზომ უბედობას, ეგზომ სისასტიკესა და ამგვარ მოპყრობას ისე დავითმენთ, რომ არ ავღშფოთდებით და არც განვიკითხავთ მას, არამედ მდაბლად ვიფიქრებთ, რომ ეს კარისკაცი ნამდვილად გვიცნობს და ჩვენს წინააღმდეგ მას ღმერთი ალაპარაკებს, ჰოი, ძმაო ლეონე, დაწერე, რომ სწორედ ესაა სრული სიხარული. და თუ მაინც დაჟინებით განვაგრძობთ კაკუნს, ის კი შეწუხებული გამოვა გარეთ და თავხედ ავაზაკთა დარად გაგვაგდებს წყევლა-კრულვითა და მუჯლუგუნებით და დაგვძახებს: გასწით აქედან, უღირსო ქურდბაცაცებო, წადით თავშესაფარში, რადგან აქ არ გაჭმევთ და არც დაგაძინებთო. და თუ ჩვენ ამასაც მოთმინებითა და ხალისით, კეთილი სიყვარულით ავიტანთ, ჰოი, ძმაო ლეონე, დაწერე, რომ ესაა სრული სიხარული. და თუ ჩვენ შიმშილით, სიცივითა და ღამის დაღლილობით იძულებულნი კვლავაც ვაკაკუნებთ, ვიძახებთ და ვთხოვთ ღვთის სახელის ხმობითა და დიდი ტირილით, რათა გაგვიღოს და შეგვიშვას შიგნით, ის კი ადრინდელზე უფრო განრისხებული იტყვის - ესენი მართლაც თავხედი და უკეთურნი ყოფილან მე კი გადავუხდი როგორც ღირსნი არიანო - და გარეთ გამოვა კოჟრიანი კომბლით, თავში დაგვიშენს, მიწაზე დაგვაგდებს, თოვლში გაგვლუმპავს და იმ კოჟრიანი კომბლით უარესად გვცემს, - თუ ჩვენ ყოველივე ამას მოთმინებითა და ხალისით ავიტანთ და კურთხეული ქრისტეს ვნებებს მოვიგონებთ, რაც მისი სიყვარულისთვის უნდა დავითმინოთ, ჰოი, ძმაო ლეონე, დაწერე, რომ ესაა სრული სიხარული. ამიტომაც ისმინე დასკვნა, ძმაო ლეონე. სული წმინდის ყველა მადლსა და ნიჭს შორის, რისი ღირსიც ჰყო ქრისტემ თავისი მეგობრები, უმაღლესია საკუთარი თავის ძლევა და ნებაყოფლობით, ქრისტეს სიყვარულისთვის ტანჯვის, უსამართლობის, შეურაცხყოფისა და უკმაყოფილების დათმენა. რადგან ღვთის ყველა სხვა ნიჭით არ ძალგვიძს ქადილი, რადგან ჩვენი არ არის, არამედ ღვთისაა, რის გამოც ამბობს მოციქული: „ხოლო გუაქუს ჩუენ საფასე ესე კაცის ჭურებითა, რათა გარდარეული იგი ძლიერებისაჲ იყოს ღმრთისა და არა ჩუენგან“. მაგრამ ჯვარცმისა და წამების სატანჯველში შეგვიძლია ქადილი, რადგან ამბობს მოციქული: „ხოლო ჩემდა ნუ იყოფინ სიქადულ, გარნა ჯუარითა უფლისა ჩუენისა იესუ ქრისტესითა“.

საქებრად იესუ ქრისტესი და გლახაკისა ფრანჩესკოსი. ამინ.

„სტიგმატთა ქებიდან“
III

წმინდა ფრანჩესკოსადმი სერაფიმის გამოცხადება და სტიგმატთა აღბეჭდვა.

მივაღწიეთ რა მესამე ქებამდე, ესე იგი სერაფიმის გამოცხადებასა და წმინდა სტიგმატების აღბეჭდვამდე, უნდა ვიცოდეთ, რომ სექტემბრის თვეში ჯვართაამაღლების წმინდა დღესასწაულის წინ, ერთ ღამეს ძმა ლეონი ჩვეულ დროსა და ადგილას გაეშურა, რათა წმინდა ფრანჩესკოსთან ერთად წარეთქვა ცისკარი. როდესაც ხიდის თავთან მისულმა ჩვეულებისამებრ თქვა: Domine, labia mea aperies - წმინდა ფრანჩესკომ კი არაფერი უპასუხა, ძმა ლეონი უკან არ დაბრუნებულა, როგორც წმინდა ფრანჩესკოსგან ჰქონდა ნაბრძანები, არამედ კეთილი და წმინდა განზრახვით გადაჭრა ხიდი და ფრთხილად შევიდა სენაკში. მაგრამ ვერავინ იპოვნა და იფიქრა, რომ წმინდა ფრანჩესკო წასული იყო ტყეში სალოცავად.

ამიტომაც გამოვიდა სენაკიდან, შევიდა ტყეში მთვარის შუქზე მის საძებნელად და ბოლოს ისმინა წმინდა ფრანჩესკოს ხმა. მიუახლოვდა რა, იხილა, რომ წმინდა ფრანჩესკო მუხლებზე ლოცვად დამდგარი, ზეცად აპყრობილი ხელებითა და მზერით, სულიერი სიმხურვალით მოცული ამბობდა: „ვინ ხარ შენ, ო, უტკბილესო ღმერთო ჩემო? რა ვარ მე, უღირსი მატლი და შენი უდები მონა?“. ამ სიტყვებს იმეორებდა და სხვას არას ამბობდა. ამით ფრიად გაკვირვებულმა ძმა ლეონმა აღაპყრო თვალნი ზეცად და იხილა იქიდან ჩამომავალი უმშვენიერესი და უბრწყინვალესი სინათლის ალი, რომელიც ჩამოვიდა და წმინდა ფრანჩესკოს თავზე დაესვენა. ამ ალიდან გაისმა ხმა, რომელიც წმინდა წმინდა ფრანჩესკოს მიმართავდა, მაგრამ ძმა ლეონი ვერ გებულობდა სიტყვებს.

იხილა რა ყოველივე და შერაცხა რა თავი უღირსად ამ სასწაულებრივი გამოცხადების ადგილას ყოფნისა ძმა ლეონმა, რომელსაც ამავე დროს, თავისი თავის გამოაშკარავებით ეშინოდა განერისხა ან შეეწუხებინა წმინდა ფრანჩესკო, ფრთხილად დაიხია უკან და შორიდან ელოდა დასასრულს. ყურადღებით მზირალმა დაინახა, რომ წმინდა ფრანჩესკომ სამგზის მიმართა ხელები სინათლის ალისკენ და ბოლოს, კარგა ხნის შემდეგ დაინახა, რომ ალი ზეცად ბრუნდება. შემდგომ ამისა იგი ამგვარი გამოცხადებისგან მშვიდი და მხიარული მიბრძანდა თავისი სენაკისაკენ.

როცა იწყო განშორებად, წმინდა ფრანჩესკომ ისმინა მისი ფეხის ჩქამი ფოთლებზე და უბრძანა, რათა დალოდებოდა და არ განძრეულიყო. მაშინ ძმა ლეონი მორჩილად გაჩერდა და დაელოდა ეგზომი შიშით, რომ იმის თანახმად, რაც შემდგომ ძმებს მოუყვა, ერჩივნა მიწა გასკდომოდა და თან ჩაეყოლა, ვიდრე დალოდებოდა წმინდა ფრანჩესკოს, რომელიც, როგორც იგი ფიქრობდა, განრისხებული და შეწუხებული იყო. დიდი გულისხმიერებით ცდილობდა ძმა ლეონი, რომ შეურაცხყოფა არ მიეყენებინა წმინდა ფრანჩესკოს მამობრიობისათვის და თავისი დანაშაულის გამო არ მოჰკლებოდა მის თანაძმობას. როცა კი წმინდა ფრანჩესკო მიუახლოვდა მას, ჰკითხა: „ვინ ხარ შენ?“ და ძმა ლეონმა კანკალით უპასუხა: „მე ძმა ლეონი ვარ, მამაო“. წმინდა ფრანჩესკომ კი მიუგო: „აქ რას მოხვედი ძმაო ცხოვარო? განა არ გითხარი ჩემს საცქერლად არ მოსულიყავი? წმინდა მორჩილებისთვის მითხარი, თუ რაიმე იხილე ან გაიგონე“. მიუგო ძმა ლეონმა: „მამაო, ვისმინე, თუ როგორ თქვი შენ მრავალგზის: ვინ ხარ შენ, უტკბესო ღმერთო ჩემო“ ვინ ვარ მე, უღირსი მატლი და შენი უდები მონა?“ მერმე დაიჩოქა ძმა ლეონმა წმინდა ფრანჩესკოს წინაშე და თავი დამნაშავედ ცნო ურჩობისათვის, რომელიც მისი ბრძანების მიმართ გამოიჩინა და ცრემლმორეულმა შენდობა ითხოვა. მაგრამ მდაბლად შეევედრა, რათა განემარტა მის მიერ მოსმენილი სიტყვები და ეთქვა ის, რაც ვერ გაიგონა.

მაშინ წმინდა ფრანჩესკომ, რომელმაც ნახა რომ ძმა ლეონი უბრალოებისა და სიწმინდისთვის ღმერთმა ღირსჰყო ხილვისა და გაგონებისა, დასთანხმდა განეცხადებინა და განემარტა მისთვის ის, რასაც ითხოვდა და უთხრა შემდეგი: „იცოდე ძმაო ცხოვარო იესუ ქრისტესო, როცა იმ სიტყვებს ვამბობდი, შენ რომ გაიგონე, მაშინ ორი ნათელი ეჩვენა ჩემს სულს: ერთი იყო ცნობა და შემეცნება ჩემი თავისა, მეორე კი - ცნობა და შემეცნება შემოქმედისა. როცა ვამბობდი: ვინ ხარ შენ, უტკბესო ღმერთო ჩემო? - მაშინ მე ჭვრეტის იმ ნათელში ვიყავი, საცა ვხედავდი ღვთის უსასრულო სიკეთის, სიბრძნის და ძალია უფსკრულს.

და როცა ვამბობდი: რა ვარ მე? - იმ ჭვრეტის ნათელში ვიყავი, საცა ვხედავდი ჩემი უღირსობისა და უბადრუკობის სავალალო სიღრმეს. ამიტომაც ვამბობდი: ვინ ხარ შენ, უსასრულო სიკეთის, სიბრძნისა და ძლია უფალო, რომ მოდიხარ და მნახულობ მე, უღირსსა და საძაგელ მატლს? ხოლო იმ ალაგში, შენ რომ იხილე იყო ღმერთი, რომელიც იმ სახით მეზრახებოდა, როგორც ძველად ეზრახებოდა მოსეს. და სხვა საგანთა შორის, რაზეც მესაუბრა, მომთხოვა, რათა შემეწირა მისთვის სამი ძღვენი, მე კი ვპასუხობდი მას: უფალო ჩემო, სრულიად შენი ვარ, შენ უწყი, რომ მე არაფერი მაბადია გარდა პერანგის, თოკისა და ხამლისა. ეს სამი ნივთიც შენ გეკუთვნის. რა ძალმიძს მე შევწირო ან მივუძღვნა შენს დიდებას? მაშინ ღმერთმა მითხრა: დაძებნე უბეში და მომიძღვენი, რასაც იპოვი. მეც დავძებნე და ვიპოვე ოქროს ბირთვი და მიუძღვენი ღმერთს.

ასე ვქმენ სამგზის, როგორც ღმერთმა მიბრძანა. შემდეგ კი სამგზის დავიჩოქე და ვაკურთხე და მადლი მივაგე ღმერთს, რომელმაც თვით მომცა მისდამი შესაწირავი. და მყისვე მომეცა იმის შეგნება, რომ ეს სამი ძღვენი ნიშნავდა წმინდა მორჩილებას, უმაღლეს უპოვარებასა და უბრწყინვალეს უმანკოებას, რომელთა დამარხვა მომანიჭა მე ღმერთმა თავისი მადლით ისე სრულიად, რომ სინდისი არარას მსაყვედურობს. და როგორც შენ იხილე, რომ მე ხელი უბეში ჩავიყავი და ღმერთს შევწირე ეს სამი სიქველე, რომლებსაც აღნიშნავდა ის სამი ოქროს ბირთვი, ღმერთმა რომ უბეში ჩამიდო. და ეგზომ მოჰმადლა ღმერთმა სიქველე ჩემს სულს, რომ ყოველი სიკეთისათვის და მთელი მადლისათვის, რც მომცა, მე მუდამ ვაქებ და ვადიდებ მას პირითა და გულით. ოღონდ გაფრთხილდი, ჩემო ძმაო ცხოვარო, და ნუღარ მითვალთვალებ, არამედ დაბრუნდი შენს სენაკში ღვთის კურთხევით და სასწრაფოდ იზრუნე ჩემთვის, რადგან აქედან რამდენიმე დღის შემდეგ ღმერთი მოიმოქმედებს უდიდესსა და სასწაულ საქმეებს ამ მთაზე, რომ მთელი ქვეყნიერება განცვიფრდება, რადგან იგი ახალ საქმეებს იქმს, რაიც ჯერ არ უქმნია არც ერთი არსებისთვის ამქვეყნად“.

ამ სიტყვების მერე მოატანინა თავისთვის სახარების წიგნი, რადგან ღმერთმა მას სულში ჩაუდგა, რომ გაეხსნა სამგზის სახარება და ამგვარად უჩვენებდა იმას, რისი ქმნაც ენება. და როგორც მოუტანეს წიგნი, წმინდა ფრანჩესკო დავარდა ლოცვად, ლოცვის შემდეგ კი სამგზის გაახსნევინა წიგნი ძმა ლეონს ყოვლადწმინდა სამების სახელზე და, როგორც საღვთო განგებულებას ეწადა, სამივეჯერ თვალწინ დაუდგა ქრისტეს ვნება. ამის გამო მიეცა მას შეგნება, რომ იმგვარადვე როგორც იგი მისდევდა ქრისტეს მისი ცხოვრების საქმეებში, უნდა მიებაძა და შეთანხმებოდა მას ვნებათა ტანჯვასა და ტკივილებშიც, სანამ ამ ცხოვრებას დატოვებდა.

და ამ ჟამიდან მოყოლებული წმინდა ფრანჩესკომ უფრო უხვად იწყო გრძნობა და გაგემოვნება საღვთო ჭვრეტისა და საღვთო გამოცხადებების სიტკბოებისა. ამ გამოცხადებათა შორის მიეცა მას ერთი უშუალო და მოსამზადებელი წმინდა სტიგმატების აღსაბეჭდად შემდეგი სახით. სექტემბრის თვეში, ჯვართამაღლების წმინდა დღესასწაულის წინადღეს, როცა წმინდა ფრანჩესკო საიდუმლოდ იდგა ლოცვად თავის სენაკში, გამოეცხადა ღვთის ანგელოსი და უთხრაღვთის სახელით: „მე განუგეშებ შენ და გაფრთხილებ, რომ უნდა მოემზადო და მდაბლად განეწყო მთელის შენი მოთმინებით, რათა მიიღო ის, რის მოცემა ღმერთს ნებავს შენთვის და რისი ქმნაც სურს შენ მიერ:. წმინდა ფრანჩესკომ მიუგო: „მე განმზადებული ვარ, რათა მოთმინებით გადავიტანო ყოველივე, რისი ქმნაც სურს ჩემთვის ჩემს უფალს“. ამის თქმაზე ანგელოსი განშორდა.

დადგა მეორე დღე, ესე იგი ჯვართამაღლების წმინდა დღესასწაული, და წმინდა ფრანჩესკოც დილას დავარდა ლოცვად თავისი სენაკის კარებთან პირით აღმოსავლეთისკენ მიბრუნებული და ილოცვიდა ამგვარად: „უფალო ჩემო იესუ ქრისტე, ორ წყალობას გთხოვ, რათა მიყო სანამ მოვკვდები: ერთი, ჩემს სიცოცხლეშივე ჩემს სულსა და სხეულში ვიგრძნო მე, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, ის ტკივილი, რომელიც შენ, ტკბილო იესუ, აიტანე შენი უსასტიკესი ვნებისას; და მეორეც, ვიგრძნო მე ჩემს სულში, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, ის მომეტებული სიყვარული, რომლის გამოც შენ, ძეო ღვთისაო, ნებით მიიღე ესოდენი ვნება ჩვენთვის, ცოდვილთათვის“.

ილოცვიდა რა ამგვარად დიდი ხნის განმავლობაში, მიხვდა, რომ ღმერთი შეისმენდა მის ლოცვას და რამდენადაც კი შესაძლებელია წმინდა ქმნილებისათვის, იმდენად ღირსი ქმნებოდა ხსენებულის საგრძნობად. მოკლედ, როგორც კი წმინდა ფრანჩესკომ მიიღო ღვთისაგან ეს აღთქმა, იწყო მოწიწებით ჭვრეტა ქრისტეს ვნებისა და მისი უსასრულო სიყვარულისა. და იმდენად იზრდებოდა მასში მოწიწების ეს სიმხურვალე, რომ სრულიად უიგივდებოდა იესუს როგორც სიყვარულით, ასევე თანაგრძნობით. სწორედ ამგვარი ჭვრეტის სიმხურვალეში იდგა იმ დილასაც, როდესაც იხლა ციდან ჩამომავალი სერაფიმი ექვსი გაბრწყინებული, თითქოსდა ალმოდებული ფრთით, რომელიც სწრაფი ფრენით მიუახლოვდა წმინდა ფრანჩესკოს იმდენად, რომ შესაძლებელი ყოფილიყო მისი ცნობა და მაშინ წმინდა ფრანჩესკომ იხილა, რომ სერაფიმს ჯვარცმული კაცის სახე ჰქონდა, ხოლო მისი ფრთები ისე იყო განლაგებული, რომ ორი მათგანი თავს ზემოთ ჰქონდა აწეული, ორით ფრინავდა და ორითაც მთელს სხეულს იფარავდა. ამის ხილვაზე წმინდა ფრანჩესკო მეტად შეშინდა, მაგრამ ამავე დროს აღივსო განკვირვების სიხარულითა და ტკივილით. სიხარული ქრისტეს მადლიანი სახის გამო განიცადა, რომელიც ასე მახლობლად გამოეცხადა და ასე მოწყალედ შეჰყურებდა: მაგრამ ამასთან ერთად თანალმობის უზომო ტკივილსაც განიცდიდა. თან იმიტომაც უჭვრეტდა ასეთი გაჭვირვებით, ამ საოცარ გაუგონარ ხილვას, რომ კარგად იცოდა: ვნების ტანჯვა არ ეთანხმებოდა სერაფიმის უკვდავ სულიერ ბუნებას.

და სანამ ამ ჭვრეტით იყო გართული, მოვლენილმა ამცნო, რომ საღვთო განმგებით ამ ხილვის ამგვარი მოვლინება მოასწავებდა, რომ არა ხორციელი მარტვილობით, არამედ სულის მხურვალებით უნდა გარდაქმნილიყო იგი სულით ამგვარად გამოხატული ჯვარცმული ქრისტეს მსგავსებად. ამ საკვირველი ხილვისას ვერნიას მთა მთლიანად თითქოსდა ელვარი ხანძრით იყო მოცული, რომელიც კაშკაშებდა და ანათებდა ირგვლივ განლაგებულ მთებსა და ხეობებს, თითქოსდა მიწის თავზე მზე დამდგარიყო. ამის გამო იქვე მახლობლად მოდარაჯე მწყემსები ცეცხლმოდებული მთისა და ეგზომი სინათლის დანახვაზე დიდად შეშინდნენ და ძმებისადმი მათი შემდგომი მონათხრობიდან გამომდიანრეობს, რომ ის ცეცხლოვანი შუქი ვერნიას მთის თავზე ერთი საათისა და მეტის განმავლობაში იდგა..

იმავე შუქის მიზეზით, რომელიც შორიახლო განლაგებული სასტუმროების სარკმელებს ანათებდა, რომანიაში მიმავალი რამდენიმე მეჯორე ფეხზე წამოხტა, რადგან ეგონათ, რომ უკვე მზე ამოვიდა. ამიტომაც შეკაზმეს თავიანთი ჯორები, აჰკიდეს ტვირთი და დაადგნენ გზას, მაგრამ გზად შენიშნეს, რომ ხსენებული ნათება შეწყდა და მცირე ხანში ნივთიერი მზეც ამოვიდა. სერაფიმის ამ გამოცხადებისას ქრისტე ესაუბრა წმინდა ფრანჩესკოს მეტად იდუმალ და მაღალ საგნებზე, რომელთა განცხადება წმინდა ფრანჩესკომ სიცოცხლეში არ მოისურვა, მაგრამ სიკვდილის შემდეგ კი გამოუცხადა, თანახმად იმისა, რაც ქვემოთ ცხადდება. სიტყვები კი შემდეგი იყო: „იცი, - თქვა ქრისტემ, - რა გიყავი შენ? მე გაჩუქე სტიგმატები, რომლებიც ჩემი ვნების ნიშანია, რათ შენ იყო ჩემი ალამდარი.

ასიზი. წმ. ფრანჩესკოს მონასტერი

და მსგავსად იმისა, როგორც მე ჩემი სიკვდილის დღეს ჩავედი ლიმბში და ყველა სული, რაც იქ ვპოვე, ამოვიყვანე იქიდან ამ ჩემი სტიგმატების ძალით, ასევე შენც გყოფ ღირსად, რომ ყოველ წელიწადს, შენი სიკვდილის დღეს ჩახვიდე განსაწმენდელში და შენი სამივე ორდენის, ესე იგი მინორიტთა, დათა და მემონასტრეთა იქ მყოფი სულები და ყველა ისინიც, ვინც შენდამი ერთგული აღმოჩნდება, ამოიყვანო იქიდან და აიტაცო სამოთხის დიდებაში, რათა იყო ჩემთან შეთანხმებული სიკვდილში ისევე, როგორც ხარ სიცოცხლეში“.

ხანგრძლივი და საიდუმლო საუბრის შემდეგ, როგორც კი განქარდა ეს საოცარი ხილვა, მან დატოვა წმინდა ფრანჩესკოს გულში განსაკუთრებული სიმხურვალე და საღვთო სიყვარულის ცეცხლი, ხოლო მის სხეულზე ქრისტეს ვნების საკვირველი გამოსახულება და კვალი აღიბეჭდა. იმ დღიდან დაუყოვნებლივ გამოუჩნდა წმინდა ფრანჩესკოს ხელებსა და ტერფებზე სამსჭვალითა ნაიარევი ისევე, როგორც იხილა მან ჯვარცმული ქრისტეს სხეულზე, სერაფიმის სახით რომ გამოეცხადა.

ამგვარად გამოუჩნდა ხელები და ფეცები ლურსმნებით განმსჭვალული, ისე რომ სამსჭვალის თავები მოუჩანდა ხელის მტევნებსა და ტერფებზე ხორციდან თავგამოყოფილი, ხოლო წვეტები ხელის ზურგსა და ფეხისგულებისაკენ იყო მიმართული და იმგავარდ იყო მოხრილი და მოკაუჭებული, რომ კაუჭში თითსაც გაუყრიდი, მსგავსად ბეჭედისა.

სამსჭვალთა თავები კი მრგვალი და შავი იყო. ასევე ნეკნების არეშიც გამოუჩნდა შუბის ნაჭრილობევი, შეუხორცებელი, წითელი და სისხლმდინარე, რომელიც მას შემდეგ ხშირად გამოასხამდა ხოლმე სისხლს წმინდა ფრანჩესკოს წმინდა მკერდიდან და უსვრიდა პერანგსა და კაბას. მისი ამხანაგები, სანამ მისგან შეიტყობდნენ ყოველივეს, მაინც ხედავდნენ, რომ იგი არ აჩენდა ხელებსა და ფეხებს, მიწაზე ფეხის დადგმაც არ შეეძლო, გარდა ამისა, როცა ტანისამოსს ურეცხავდნენ, ნახულობდნენ მის გასისხლიანებულ პერანგსა და კაბას, ამიტომაც გულისხმა ჰყვეს, რომ მას ხელებზე, ფეხებზე და ფერდზე ცხადად ჰქონდა აღბეჭდილი ხატი და მსგავსება ჯვარცმული უფლისა ჩვენისა იესუ ქრისტესი.

ჯოტო. წმ. ფრანჩესკო და წმ. კლარა

და თუმცა ყოველნაირად მეცადინეობდა მის ხორცზე ეგზომ ნათლად გამოსახული იმ უწმინდესი და უდიდებულესი სტიგმატების კრძალვასა და დაფარვას, ამასთანავე ხედავდა, რომ თავის ახლობელ მოძმეებს ვეღარ დაუმალავდა მათ. ამიტომაც ეშინოდა რა საღვთო საიდუმლოებათა სააშკარაოზე გამოტანისა, ფრიად საგონებელში ჩავარდა, განეცხადებინა თუ არა სერაფიმის ხილვა და წმინდათა-წმინდა სტიგმატების აღბეჭდვა. საბოლოოდ, სინდისის სანუგეშებლად მოუხმო თავისთან რამდენიმე განსაკუთრებით დაახლოებულ ძმას, რომელთაც თავისი საგონებელი გაანდო ზოგადი სიტყვებით, არსის გამოუცხადებლად და რჩევა ჰკითხა. ამ ძმათ შორის იყო ერთი დიდი სიწმინდით მიმადლებული, რომელსაც ძმა ილუმინატო ერქვა, რდაგან მართლაც რომ ღვთისგან იყო განათლებული.

იგი გონებით მიხვდა ფრანჩესკოს საკვირველება უნდა ჰქონოდა ნანახი, ამიტომაც მიუგო ამგვარად: „ძმაო ფრანჩესკო, იცოდე რომ არა მხოლოდ შენთვის, არამედ სხვებისთვის გაჩვენებს ღმერთი დროდადრო თვის საიდუმლოებებს. ამიტომაც სამართლიანად გეშინია, რომ თუ მალულად დაიმარხავ იმას, რაც კი ღმერთმა სხვათა სარგებელად გიჩვენა, ღირსი აღარ შეიქმნები სასყიდელისა“. ამიტომაც ამ სიტყვით ნუგეშისცემულმა წმინდა ფრანჩესკომ დიდი მოწიწებით გაანდო მათ ზემოხსენებული ხილვის მთელი სახე და გარემოება და თან დასძინა, რომ ქრისტემ რომელიც ეჩვენა, მას რაღაც უთხრა, რასაც იგი სიცოცხლეში ვერავის გამოუცხადებდა.

და თუმცა ის უწმინდესი წყლულები, რამდენადაც ქრისტეს მიერ იყო აღბეჭდილი, გულს ფრიად ახარებდა, მაინც აუტანელ ტკივილს ანიჭებდა მის სხეულსა და ხორციელ გრძნობებს. რისთვისაც მან, აუცილებლობით იძულებულქმნილმა, აირჩია სხვებს შორის ყველაზე მიამიტი და ალალი ძმა ლეონე და ყოველივე გაანდო. მხოლოდ მას აძლევდა ნებას თვალით ეხილა და ხელით შეხებოდა იმ უწმინდეს წყლულებს, რათა ჩვრებით შეეხვია ისინი ტკივილის დასაამებლად და მუდან გამომდინარე სისხლის დასაშრობად. ამ სახვევებს სნეულების ჟამს წმინდა ფრანჩესკო ხშირად აცვლევინებდა, ესე იგი ყოველდღე გარდა ხუთშაბათ საღამოდან შაბათ დილამდე, რადგან იმ ჟამს არ სურდა, რომ რომელიმე კაცობრივი ხერხითა თუ წამლობით შესუსტებოდა ქრისტეს ვნებათა ტკივილი, რომელსაც თავის სხეულში დაატარებდა. სწორედ ამ დროს ჯვარს ეცვა ჩვენთვის, მოკვდა და დაიფლა მაცხოვარი ჩვენი იესუ ქრისტე. ერთ დღესაც, ოდეს ძმა ლეონე ფერდის წყლულზე სახვევს უცვლიდა წმინდა ფრანჩესკოს, მან სისხლიანი სახვევის მოცილებისას განცდილი ტკივილის გამო ხელი დაადო ძმა ლეონეს მკერდზე. წმინდა ხელების ამგვარი შეხების გამო ძმა ლეონემ ეგზომი სიტკბოება და მოწიწება იგრძნო გულში, რომ ცოტა დააკლდა მიწაზე არ დაცემულიყო გულწასული.

დაბოლოს, უნდა მოვიგონოთ ამ მესამე ქებაში ოდეს წმინდა ფრანჩესკომ აღასრულა წმინდა მიქაელ მთავარანგელოსის მარხვა, საღვთო განცხადების თანახმად, გადაწყვიტა დაბრუნება სანტა მარია დელი ანიოლიში. ამიტომაც მოუწოდა ძმა მასეოსა და ძმა ანიოლოს, რომელთაც მრავალი წმინდა დარიგების შემდეგ, როგორც კი შეძლო გადააბარა ეს წმინდა მთა და უთხრა, რომ მისთვის უკეთესი იყო ძმა ლეონესთან ერთად სანტა მარია დელი ანიოლიში დაბრუნება. შემდგომად ამისა, დაემშვიდობა მათ და აკურთხა ჯვარცმული იესუ ქრისტეს სახელით. შეისმინა მათი ვედრება და გაუწოდა მათ წმინდა სტიგმატებით შემკული თავისი უწმინდესი ხელები, რათა ეხილათ და ამბორს ეყოთ. მერე კი დაუტევა ისინი ამგვარად ნუგეშისცემულნი და ჩამოვიდა წმინდა მთიდან.

საქებრად იესუ ქრისტესი და გლახაკისა ფრანჩესკოსა. ამინ.

ნუგზარ პაპუაშვილი

გვარტომობა ეკლესიაში

ფილეტიზმი მეტომეობას ნიშნავს. სიტყვის ძირი ბერძნულია და ტომის, გვარის ნათესავის, ჯიშის, ჯილაგის სიყვარულზე მიუთითებს. ტერმინ „ფილეტიზმით“ ისეთი საზოგადოებრივ-პოლიტიკური ურთიერთობა აღინიშნება, როგორიცაა პიროვნებათა შერჩევა, ვთქვათ, სამსახურისთვის, თანამდებობისთვის, ეროვნების, ტომის, გვარის, მოჯიშ-მოჯილაგეობის მიხედვით. ვერ ვიტყვით, რომ ასეთი მიდგომა ყოველთვის ცუდია, მით უმეტეს - ყოველთვის კარგი. ზოგადად, რა თქმა უნდა, ცუდია. ცუდია, პირველ რიგში, ეკლესიის პოზიციიდან. ამიტომ საღვთო წერილსა და საღვთო გადმოცემას, ე.ი. მაცხოვარს, მის მოციქულებს, მოციქულთა სწორ კაცებს, ეკლესიის მამებსა და მასწავლებლებს მეტომეობის, მოგვარეობის, მონათესავეობის, მოჯიშ-მოჯილაგეობის, როგორც ურთიერთობის განმსაზღვრელი მოვლენის, ნებისმიერი გამოვლინების მიმართ მკვეთრად უარყოფითი დამოკიდებულება აქვთ.

ფილეტიზმი, როგორც ეკლესიოლოგიური ტერმინი, შედარებით ახალია. იგი 1872 წელს კოსტანტინოპოლის ადგილობრივ, მაგრამ გაფართოებულ კრებაზე შეიმუშავეს, როდესაც დაგმეს ეკლესიური ნაციონალიზმი ანუ, კონკრეტულად, ნაციონალური პრინციპით ეკლესიების დაყოფის გაუკუღმართებული წესი და მავნე პრაქტიკა, მწვალებლობა ანუ ერესი. კრებამ გაკიცხა ბულგარელი მართლმადიდებლები, რომლებმაც ეროვნულ ნიადაგზე ეროვნული ნიშნით კოსტანტინოპოლში საკუთარი ავტონომიური იერარქია შექმნეს.

ბულგარულ ფილეტიზმს ერისა და ეკლესიის იგივეობის რწმენა განაპირობებდა. მის მიმდევრებს სწმდათ, რომ ბულგარელი ერი და ბულგარეთის ეკლესია ერთი და იგივეა; ეს ბულგარული ეკლესიაა, რომელსაც საზღვრები არ აქვს. იგი მოქმედებს ყველგან, სადაც თუნდაც ერთი ბულგარელი მართლმადიდებელი ცხოვრობს. ასე რომ, ბულგარული ეკლესია ეროვნულ-ეკლესიური ცნებაა და არა ტერიტორიული.

მრავლისმეტყველი და დამაფიქრებელია რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის პოზიცია. უწმინდესმა სინოდმა აღნიშნულ ფორუმში მონაწილეობა არ მიიღო და კომენტარიც არ ინება, მაგრამ ყველამ იცოდა, რომ იგი სხვადასხვა არსით ბულგარულ საეკლესიო ნაციონალიზმს ახალისებდა. ანალოგიურ პოზიციაზე იდგნენ რუსი და ქართველი ლიბერალი პოლიტიკოსები. თურქები უფრო შორს წავიდნენ. მათმა ისლამურმა მთავრობამ ფილეტისტებს ოფიციალური, ქმედითი და აქტიური დახმარება გაუწია, რაც გასაკვირი არაა. ის, როგორც იმპერიის მთავრობა, დაყავი და იბატონეს ძველთაძველი პრინციპით ხელმძღვანელობდა და იდეური მტრების, მართლმადიდებლების სქიზმას ყოველთვის მიესალმებოდა.

ფილეტიზმთან დამოკიდებულების საკითხში გამონაკლისი არც პოსტმონარქიული რუსეთი გახლავთ.

ბევრს, ალბათ, გაუვირდება, როდეაც გაიგებს, რომ ეროვნული ეკლესიის იდეას საქართველოში სწორედ რუსეთის როგორც ცარისტული, ისე მოდერნიზებული იმპერიის იდეოლოგები და მათი ადგილობრივი თანამოაზრეები ნერგავდნენ. მათ ანკესზე მაშინ ბევრი გულუბრყვილო ქართველი, ნებსით თუ უნებლიედ, წამოეგო. საკითხი ასე იდგა: საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ტერიტორიული ცნებაა თუ ეროვნული? ის სამღვდელონი და საერონი, რომლებიც ეკლესის ისტორიის, თეორიისა და პრაქტიკის საფუძვლიანი ცოდნით გამოირჩეოდნენ, ტერიტორიულ პრინციპს განუხრელად იცავდნენ. საზოგადოების გარკვეული ნაწილი, პატრიოტული სულისკვეთებით აღტაცებული ერი და ბერი, ეროვნული ეკლესიის იდეას იმდენად მოეხიბლა, რომ ბულგარულ ფილეტიზმს შენატროდა. ისინი ვერც იმას ამჩნევდნენ, რომ მათ მოკავშირედ, პირველ რიგში, ველიკორუსები გამოდიოდნენ და ვერც იმას, რომ მათი პოზიცია რუსეთის იმპერიული გეგმის წისქვილზე ასხამდა წყალს. ან ამჩნევდნენ, მაგრამ რატომღაც არ სვამდნენ კითხვას: რისთვის და რატომ მოსწონდა იმპერიის მთავრობასა და ხელისუფლებას იდეა ქართველთა ეროვნული ეკლესიისა და მისი საზღვრების ქართველობით შემოფარგვლისა?

გავიხსენებთ ფაქტს, რომელიც უცნაური და ოდიოზურია, მაგრამ საქართველოში რუსეთის საეკლესიო პოლიტიკის ტიპიურ ნიმუშს წარმოადგენს. იმისათვის, რომ ქართველები ეროვნული ავტოკეფალიის საჭიროებასა და სიკეთეში დარწმუნებულიყვნენ, რუსეთის დროებითმა მთავრობამ თბილისში 1917 წლის აპრილში ეკლესიის ისტორიისა და კანონიკის საქვეყნოდ ცნობილი ვლადიმერ ბენეშევიჩი მოავლინა. ბევრი დავიდარაბის, მუქარისა თუ ფერად-ფერადი დიპლომატიური ხრიკების შედეგან მან მოახერხა და საქართველოს დროებითი მმართველობა აიძულა, დღევანდელი „საკონსტიტუციო შეთნხმების“ მსგავსი დოკუმენტი შეედგინა, წესდება ანუ „ძირითდი დებულებანი საქართველოს ეკლესიის უფლებრივის მდგომარეობისა რუსეთის სახელმწიფოში“ (ტექსტი იხ. „სახალხო ფურცელი“, 1917, 27. IV, №851; ე ნიკოლაძე, საქართველოს ეკლესიის ისტორია, ქუთაისი, 1918, გვ. 235-239).

აღნიშნული დოკუმენტის პირველი პარაგრაფი (პირველი დებულება) საქართველოს ეკლესიის არსებასა და სტრუქტურას ასე განსაზღვრავს:

„საქართველოს ეკლესიის ქართველთა მოდგმის მართლმადიდებელი მოსახლეობა შეადგენს როგორც ძველ საქართველოს საკათალიკოზოს საზღვრებში, ისე მის გარეშე მყოფი.. აფხაზებისა და ამიერ კავკასიის ოსების მრევლებს, რომელთაც ქართველებთან ერთად განუყოფელის საეკლესიო ისტორიულის ცხოვრებით უცხოვრნიათ, შეუძლიათ, უკეთუ მოისურვებენ, საქართველოს ეკლესიის შემადგნელობაში შემოვიდნენ“.

ასე და ამრიგად, საქართველოს ეკლესია მისმა მმართველმა ორგანომ ეროვნულ ეკლესიად, ქართველების ეკლესიად, ქართულ ეკლესიად გამოაცხადა, რაც არა მარტო ამ ეკლესიის საზღვრების დავიწროებასა და იდეალის დამდაბლებას ნიშნავდა, არამედ კანონიკური ნორმების დარღვევასაც. ეკლესიები, რჯულის კანონისა და სხვა კანონიკური აქტების თანახმად, რითაც კონსტანტინოპოლის ზემოაღნიშნული კრება ხელმძღვანელობდა, დაყოფილია ტერიტორიის და არავითარ შემთხვევაში ეროვნების მიხედვით. უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ასეთი კაზუსის ინსპირატორად მაშინ მსოფლიო მნიშვნელობის კანონისტი მოგვევლინა. მან, ცხადია, იცოდა, რასაც იქმოდა, მაგრამ ამა ქვეყნის ძლიერთა სამსახურში იდგა და სხვა გზა არ ჰქონდა. მით უმეტეს არ ჰქონდათ სხვა გზა და გამოსავალი მის ქართველ კოლეგებს. მათ არ შეეძლოთ, საერო ხელისუფლების პოზიციას აშკარად დაპირისპირებოდნენ, რადგან საშინაო თუ საგარეო ასპარეზზე რუსეთის თანადგომა ჰაერივით სჭირდებოდათ. ისინი ხედავდნენ, რომ საქართველოს ეკლესიის ეროვნული პრინციპით ორგანიზება როგორც ეკლესიური, ისე სამოქალაქო-სახელმწიფოებრივი და ეროვნული თვალსაზრისით კატასტროფას უდრიდა. აქედან ერთი ნაბიჯიღა რჩებოდა ჩვენი ქვეყნის, როგორც მრავალეროვანი და მრავალკონფესიური სახელმწიფოს დაშლამდე, ეკლესიური, ეთნიკური და პოლიტიკური სეპარატიზმის აღმოცენებამდე, მართლმადიდებელ ეროვნულ უმცირესობათა ეკლესიურად გაუცხოებამდეც კი და, აქედან გამომდინარე, ეკლესიის საფუძველთა საფუძვლის - კათოლიკობის - იგნორირებამდე.

მოხდა ისეთი რამ, რასაც პრეცენდენტი მსოფლიო ეკლესიის ისტორიაშიც ძნელად მოეძბნება: საქართველოს ეკლესიის მმართველობამ შეადგინა საკანონმდებლო ტექსტი, რომლის პირველი მუხლი (პარაგრაფი) იქვე, იმავე დოკუმენტში თვითონვე დაგმო. მან „ძირითად დებულებებს“ დაურთო ახსნა-განმარტება ანუ „დანართი“, რომელშიც ვკითხულობთ:

„საქართველოს ეკლესია თავისთვის შეუძლებლად სთვლის ანგარიში არ გაუწიოს დროებითს მთავრობის გადაწყვეტილებას, რომელმაც საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალური უფლებები აღდგენილად სცნო ეროვნულის საფუძველზე, რის წინააღმდეგადაც საქართველოს ეკლესიის დროებითის მმართველობისაგან ამა წლის 29 მარტს უკვე გაიგზავნა დეპეშით პროტესტი; იგი იძულებულია დაუთმოს ამ გადაწყვეტილებას, მაგრამ თავის მხრივ არავითარს პასუხისმგებლობას არ კისრულობს ისტორიისა და მსოფლიო ეკლესიის მსჯავრის წინაშე ამ ანტიკანონიკურ პრინციპის შემოტანისათვის, რომელიც შეერთებულია მრავალს პრაქტიკულის ხასიათის უხერხულობასთან და თანაც სანქციას აძლევს მართლმადიდებლობითის ეკლესიის მიერ უარყოფილ ფილეტიზმს“.

„ქართული ეროვნული რელიგია“

ჩვენ ამჯერად მწარე სიმართლის აღიარება მოგვიწევს: ქართველი საზოგადოება, მისი არცთუ უმნიშვნელო ნაწილი, ვინც თავს მართლმადიდებლად და პატრიოტად რაცხს, ეკლესიის მოწოდების სიმაღლეზე ვერ აღმოჩნდა. მხედველობაში გვყავს შემოქმედი ინტელიგენციის ის წრე, რომელიც საზოგადოების განწყობილებასაც აირეკლავს და ტონსაც იძლევა. ასეთი პიროვნებების დიდი ნაწილი მაშინ (XX ს-ის პირველ მეოთხედში) როგორც ევროპულ რეფორმაციაზე, ისე ეკლესიურ ნაციონალიზმზე, ეროვნულ ეკლესიაზე ოცნებობდა. გაზეთ „საქართველოს“ რედაქტორი გრიგოლ ვეშაპელი (ვეშაპიძე), მაგალითად, სრულიად საქართველოს პირველი საეკლესიო კრების მსვლელობის დროს ასეთი მოწოდებით გამოდიოდა: კრებამ „უნდა გარდაქმნას საქართველოს საეკლესიო ცხოვრება. იგი ვერ წავა მარჯვნივ წოდებრივ კლერიკალიზმის გზით. მისი გზა მარცხნივაა. გზა დემოკრატიულ რეფორმაციისა. ქართულმა ეკლესიამ უნდა... განაახლოს, გააცხოველოს და განამტკიცოს ქართული ეროვნული რელიგია, როგორც თვითმყოფი, თავისებური და გასარჩევი რუსთა ან ბერძენთა მართლმადიდებლობისაგან. ეს ის ხალხოსნური და ეროვნული გზაა, რომლითაც უვლიათ ჩვენზე უფრო ბედნიერ ერთა ეკლესიებს: გერმანულს და ბულგარულს...“ (საქართველო“, 1917, 8. IX №198).

ავტორს, ცხადია მხედველობაში ბულგარული ფილეტიზმი აქვს, რომელიც შინაარსით წმინდა წყლის საერო მართლმადიდებლობაა. სწორი იქნება, თუ ვიტყვით, რომ იგი აღარაა მართლმადიდებლობა, ვინაიდან ასეთ შემთხვევაში უგულებელყოფილი და დარღვეულია ეკლესიის სიმრთელისა და სისავსის დოგმატური პრინციპი ორი შერწყმული და დაუპირისპირებელი ბუნების, დიოფიზიტობის შესახებ. ფორმულა, რომელიც იესო ქრისტეს არსების გამოსახატავად შეიმუშავეს, იმაზე მიგვანიშნებს, რომ ეკლესია და ერი, ისე როგორც ერი და სახელმწიფო, სხვადასხვა მოცემულობაა; მათ დამოუკიდებელი ადგილი და ღირებულებები აქვთ. ამ ფუნქციათა აღრევა და შერწყმა როგორც ერთის, ისე მეორის სხეულსა და არსება აზიანებს. ერისა და ეკლესიის იდენტიფიკაცია მახინჯი გაუგებრობაა. ამის გამო აღნიშნული კრება არც ლუთერისტული რეფორმაციის კვალს დაადგა და არც ორქიდელი ეპისკოპოსებისეული ფილეტიზმისას. მან ზომიერება აირჩია: დაგმო ფილეტიზმი როგორც ანტიეკლესიური, ანტიეროვნული და ანტისახელმწიფოებრივი მოვლენა, მაგრამ არც ისეთი რეკომენტაციები შეიწყნარა, რომელიც რჯულმოძღვრების ამა თუ იმ არსებითი მხარის შეცვლას გაითვალისწინებდა.

ასე რომ, საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ თავისი თავი ტერიტორიულ და არა ეროვნულ ორგანიზმად მოიაზრა, „ქართული ეროვნული რელიგიის: იდეა კი უგულვებელყო, რადგან ასეთ ცნებას და მოვლენას ეკლესია არ იცნობს.

გამოხდა ხანი. ჩვენი საზოგადოების სულიერ და ინტელექტუალურ განწყობილებაში ცვლილებები მოხდა. თუკი საქართველოს საეკლესიო და პოლიტიკური ელიტა XX ს-ის პირველ ოცეულში როგორც პოლიტიკის, ისე რელიგიის სფეროში უფრო ლიბერალურ და პროდასავლურ პოზიციაზე იდგა, ამავე ქვეყნის ელიტა მალე, იმავე საუკუნის მიწურულსა და XXIს-ის დასაწყისში, ორმაგი სტანდარტის პოზიციაზე დადგა და უკიდურესი ეკლექტიზმი გამოიჩინა. ჩვენს პოსტრევოლუციურ სინამდვილეში ეს ეკლექტიზმი ღრმავდება: ჩვენი ქვეყნისა და საზოგადოების მმართველი ფენა პოლიტიკის განხრით თითქოს მკვეთრად პროდასავლური და ლიბერალურია, გნებავთ, - პროამერიკული, რწმენისა და ეკლესიის სფეროში - მკვეთრად ანტიდასავლური და ანტილიბერალური, გნებავთ, - პრორუსული, თუმცა ამ კვალიფიკაციას ყველა რატომღაც დიდ შეურაცხყოფად აღიქვამს.

ვითარება მართლაც არალოგიკური და წინააღმდეგობრივია, თუ კომიკური არა. პრეზიდენტები შევარდნაძე და სააკაშვილი, მაგალითად, ერთი მხრივ, თავმომწონედ გაიძახიან: დასავლური დონისა და სულისკვეთების მოღვაწეები ვართო! მეორე მხრივ, ეთანხმებიან და ტაშს უკრავენ ყველაფერს, რაც, ობსკურანტული და ნაცისტურ-ფუნდამენტალისტური სუნითაა გაჟღენთილი და მართლმადიდებლობას იჩემებს. ერთსაც და მეორესაც ლომის წილი მიუძღვის იმ ატმოსფეროს გამძაფრებასა და საკონსტიტუციო რანგის დოკუმენტის შემუშავებაში, რომლის სავალალო ნაყოფს დღეს უხვად ვიმკით და რომლის შთაგონების წყარო და საფუძველი ისევ და ისევ ფილეტიზმია.

საბჭოთა საქართველოს ნგრევისა და ნანგრევების ლანძღვა-ძაგების ჟამს როგორც საერო აქტივისტებს, ისე სასულიერო პირებს საერო მართლმადიდებლობა ანუ ეკლესიური ნაციონალიზმი მოეძალათ. ამ მოვლენამ ჩვენში ერისა და ბერის გონება გზადაგზა გლობალურად დაიპყრო. დავაკონკრეტებთ: მართალია, საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ ფილეტიზმი და ფილეტისტები მაღალი და ავტორიტეტული ხმით დაგმო, მაგრამ ის, რაც იგივე ფილეტიზმია, როგორც სასულიეროთა, ისე საეროთა დიდი უმრავლესობის შეგნებაში უვნებლად დარჩა. ეკლესიური ნაციონალიზმის აღმოფხვრა არამც თუ ვერ ხერხდება, არამედ იგი დროდადრო ძლიერდება და ნაირ-ნაირ ფორმებში იჩენს თავს. თანამედროვე ქართველ საზოგადოებაში უფრო და უფრო მყარდება ილუზია, რაც მეტად ახერხებ ქართველი ერის მართლმადიდებელ ეკლესიასთან იდენტიფიკაციას, თითქოს უფრო ძლიერი პატრიოტი ხარ.

ეკლესიური თვალსაზრისით სავალალო რეალობის წინაშე ვდგავართ. ლოზუნგს - ქართველი ერი და მართლმადიდებელი ეკლესია ერთი და იგივეა! - სხვადასხვა კონტექსტითა და ვარიაციებით ბოლო არ უჩანს. საქართველოშიც ზუსტად ის ხდება, რაც - რუსეთში. ამ აზრით, ეს ქვეყნები გაჭრილი ვაშლივით ჰგავს ერთმანეთს. ერთგანაც და მეორეგანაც გაიგონებთ: „მართლმადიდებლობა ჩვენი გენეტიკური კოდია!“ ტყუილად გვგონია, რომ საქართველომ ან რუსეთმა ფილეტიზმი დაძლია.

თვალღება საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში

ფილეტიზმის ერთ-ერთი და პოლიტიკურად ერთობ საშიში გამოვლინებაა ის, რომ დღეს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ცხოვრებაში არსებით ნიშნად წარმოგვიდგება - დომინანტი ერის მიმართ ყურადღების გლობალურად გამახვილება, სხვების კი უგულვებელყოფა. ასეთი მიკერძოება ანუ თვალღება ჩვენს დროში სახელმწიფოს საფარველის ქვეშ მოექცა და კანონის ენითაც ამეტყველდა. მაგალითი უამრავია. მათი განხილვა ჩვენს ამჟამინდელ მიზანს აღემატება. ყურადღებას უმთავრესზე, საკონსტიტუციო შეთანხმებაზე გავამახვილებთ.

საკონსტიტუციო შეთანხმება, რომელსაც ჩვენში კონკორდატსაც ეძახიან, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის 2002 წელს გაფორმდა. უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ამისათვის ყველაზე მეტად ის პოლიტიკოსები იღწვოდნენ, რომლებიც დემოკრატიასა და ლიბერალობაზე, ზოგადად პროდასავლურობაზე დებდნენ თავს. მათ შორის პრემიერ-მინისტრი ზურაბ ჟვანია და იუსტიციის მინისტრი მიხეილ სააკაშვილი აქტიურობდნენ. რა შინაარსის დოკუმენტი მოგვიმზადეს მათ?

გარემო და საფუძველი, რამაც ეს დოკუმენტი შვა, ფილეტური ცნობიერებაა, ე.ი. ეკლესიური ნაციონალიზმი, რაც მართლმადიდებლობის დამჩემებელი ჩვენი ერისა და ბერის ნადვილი სენია. მას არაერთგზის უჩენია თავი, რის გამოც პრობლემები შეგვქმნია როგორც ჩვენს თანამემამულე და თანამორწმუნე არაქართველებთან, ისე სხვადმორწმუნე და სხვადმადიდებელ ქართველებთან. საპატრიარქოს მესვეურებისა და ხელისუფლებისათვის დამაფიქრებელი უნდა ყოფილიყო ის, რაც ერთი ფილეტური დადგენილების გამო 1989 წელს აფხაზეთში მოხდა და რამაც იქ ვითარება უკიდურესად დაძაბა (მეტი დაკონკრეტებისგან თავს შევიკავებ). სამწუხაროა, რომ ეს და მსგავსი ინციდენტები ჩვენში განსჯისა და შეფასების საგანი არ გამხდარა; არ მომხდარა იმ საფუძველთა და გარემოებათა გამოკვლევა, რამაც აღნიშნული დადგენილების შემუშავებას ნოყიერი ნიადაგი შეუქმნა. პირიქით, ეკლესიურ ნაციონალიზმს ამ ამბის შემდგეგ მწვანე შუქი უფრო მეტად აენთო; იგი სახელმწიფო პოლიტიკად იქცა და იურიდიულადაც გაფორმდა. ფაქტი, რომ სახელმწიფო ღიად და თავმომწონედ მხოლოდ ერთ ეკლესიას მფარველობს, სხვის მიმართ უყურადღებობასა და უპატივცემულობას იჩენს, არის ფილეტიზმის აღზვების ნიშანი. სახეზეა ეროვნული და რელიგიური ნიშნებით საზოგადოების დახარისხება და დისკრიმინაცია.

„კონსტიტუციური შეთანხმების: დისკრიმინაციული შინაარსი კონცენტრირებულია პრეამბულაში:

„- მართლმადიდებლობა.. საქართველოში ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო, რომელმაც ჩამოაყალიბა მრავალსაუკუნოვანი ქართული კულტურა, ეროვნული მსოფლმხედველობა და ფასეულობები“.

დემოკრატიისა და კონსტიტუციის ზოგად კონტექსტში სქ ყველა დეტალი საკამათო და საკორექტუროა. რა დანიშნულება აქვს აქ, საკონსტიტუციო დოკუმენტში ხაზგასმას: საქართველოში მართლმადიდებლობა „ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო?“ სამი ათასი წლის განმავლობაში იყო ჟამნი, როდესაც მართლმადიდებლობა სახელმწიფო რელიგია არ იყო. გვეტყვიან: ჩვენ აქ ჟამებს და ჟამნებს კი არ ვგულისხმობთ, არამედ ამ რელიგიის მნიშვნელობას სახელმწიფოს აღმშენებლობაშიო. ესეც არაკორექტული მიდგომაა როგორც მეცნიერული, ისე საკონსტიტუციო რეგლამენტის თვალსაზრისით. არის თუ არა „მრავალსაუკუნვანი ქართული კულტურა“ მართლმადიდებელი და მხოლოდ მართლმადიდებელი რელიგიის ნაყოფი, მეცნიერული საკითხია და ამ თემაზე აზრთა სხვადასხვაობაა მოსალოდნელი. ყოველ შემთხვევაში ეს პრობლემა დემოკრატიული სახელმწიფოს გასარჩევი არ არის. თავისთავად საეჭვო მოვლენისა და ცნების „ეროვნული მსოფლმხედველობის“ (ეროვნული იდეოლოგიის?) მხოლოდ და მხოლოდ ერთ რელიგიასთან, მართლმადიდებლობასთან გაიგივება და ისიც საკონსტიტუციო რანგის ხელშეკრულებაში წმინდაწყლის ფილეტიზმი გახლავთ, დისკრიმინაცია მათი, რომლებიც საქართველოს მოქალაქეა (ტომით ქართველი თუ არაქართველი), მაგრამ სხვადმადიდებელი. მათ და მათთან ერთად ათეისტებს სახელმწიფო ამ დოკუმენტით „მრავალსაუკუნოვანი ქართული კულტურისაგან, ეროვნული მსოფლმხედველობისა და ფასეულობებისაგან“ მიჯნავს და რიყავს. ასეთი მიდგომით იგი მართლმადიდებელ ეკლესიასა და ქართველ ერს შორის ტოლობის ნიშანს დებს და, ნებსით, თუ უნებლიედ, სამოქალაქო დაპირისპირების ყუმბარას ამზადებს.

ნუ გავაკეთებთ, რაც არ გვინდა გაგვიკეთონ ჩვენ

ეს შეგონება საღვთო წერილსა და საღვთო გადმოცემაში არაერთგზის გაისმის (ტობ. 4:15; მატე 7:12; ლუკა 6:31; დიდაქე 2), მაგრამ ჩვენ, რომლებსაც მართლმადიდებლებად მოგვაქვს თავი, იგი არ გვახსოვს. ამიტომ ვაკეთებთ იმას, რაც არ გვინდა, რომ გაგვიკეთონ ჩვენ.

ჩვენ არ გვინდა, რომ ვინმემ სადმე, მაგალითად, იერუსალიმში, ჩვენ კულტურის ძეგლი და, კერძოდ, სათაყვანებელი შოთა რუსთაველის ფრესკა შეურაცხყოს, მაგრამ გვავიწყდება, რომ ასევე არ უნდათ ქართველ კათოლიკეებს, ვინმემ მათი წინაპრების საფლავები და ეკლესიათა ფესკები იავარყოს.

ამის თაობაზე მე და ჩემი კოლეგა პაატა ზაქარეიშვილი, ვწერდით:

* * *

„...მართლმადიდებლობით გაამაყებული ჩვენი თანამემამულეები არცთუ იშვიათად იმასვე აკეთებენ, რაც ცოტა ხნის წინ იერუსალიმში ვიღაც ვანდალმა გააკეთა. ჩვენს ბერებსა და ერისკაცებს: მღვდლებს, ეპისკოპოსებს, მეცნიერებს, მწერლებს, პოლიტიკოსებსა და პოლიტოლოგებს არ მოსწონთ, როდესაც მავანი და მავანი ჩვენს წმინდათაწმინდას შეურაცხყოფს, მაგრამ შუბლზე ერთი ძარღვიც არ აუტოკდებათ, როდესაც სხვის წმინდათაწმინდას ჩვენ შევურაცხყოფთ. ეს სხვაა, რომელიც ამჯერად მხედველობაში გვყავს, მართლა სხვა კი არ არის (თუმცა კეთილი ნების ადამიანისთვის ნებისმიერი კაცი მოყვასია), არამედ ჩვენი სისხლი და ხორცი, ქართველები და საქართველოს მოქალაქეები - კათოლიკები არიან.

ერთობ უბირი და უწიგნური უნდა იყო კაცი, რომ არ გაგეგებოდეს რა იმ კეთილისმყოფლი სიტყვის შესახებ, რომელიც კათოლიკურმა ეკლესიამ საქართველოს ისტორიაში თქვა. თუ გაგეგება, როგორ ავხსნათ ის ცილისწამება, ლანძღვა-გინების კორიანტელი, აგრესია და ვანდალიზმი, რასაც ჩვენი ეპისკოპოსები, მღვდლები და მათი სულიერი შვილები კათოლიკური ეკლესიების მიმართ სჩადიან?

იძულებული ვართ, შოთა რუსთაველის ფრესკის შეურაცხყოფის გამო სამართლიანად აღშფოთებულ მანიფესტატორებს დავუსვათ კითხვა: გაღელვებთ თუ არა ასევე თანამემამულე კათოლიკეების იმ ეკლესიებში არშეშვება (ბათუმში, ქუთაისში, გორსა თუ უდეში), რომლებიც მათმა სულიერმა წინაპრებმა ააშენეს და გაამშვენებს? ხართ თუ არა აღშფოთებული იმ ბარბაროსობის გამო, რაც გორის კათოლიკური ეკლესიის ძველი ფრესკების გადაღებვით გამოიხატა? გზაფრავთ თუ არა იმ მართლმადიდებელი მღვდლის საქციელი, რომელიც ახალციხის რაიონის სოფელ ივლიტას კათოლიკურ ეკლესიაში ფრანგი მისიონერებისა და ქართველი კათოლიკე მოღვაწეების საფლავებს ანადგურებს?“ („ზღვარი“, 2004, №2,გვ. 26).

თენგიზ დალალიშვილი

ჩვენი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში მართლმადიდებელი ეკლესიის აქტიური ჩარევა ახალი ამბავი არ გახლავთ. ცხადია, ეს ვითარება დემოკრატიული სახელმწიფოს შენების პროცესში სახარბიელო პერსპექტივებს არ გვპირდება. რა წარმატებებს შეიძლება მივაღწიოთ დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების თვალსაზრისით, ძალაუფლების მოყვარე სასულიერო პირებისა და მათი შემყურე პოლიტიკური მოღვაწეების ხელში? მოძღვარ-სულიერ შვილთა ასეთი ინსტიტუტი საკმაოდ სახიფათო პროცესს აძლევს ბიძგს. გავიხსენოთ კათოლიკოს-პატრიარქ ამბროსის (ხელაიას) სიტყვები: „რელიგიური და სახელმწიფოებრივი თვალსაზრისების აღრევა... არის ბოროტება და საბედისწერო უგუნურება...” ასეთი აღრევა, რაც თანამედროვე საქართველოს რეალობაა, საზოგადოების ცნობიერებაში ერისა და სახელმწიფოს (საბოლოო ჯამში, პოლიტიკის) საკრალიზაციას უწყობს ხელს, საკრალიზაციას იმისა, რაც არ შეიძლება საკრალური იყოს. არ შეიძლება, მაგალითად, სახელმწიფო, ერი, ეთნოსი, ენა და მისი დიალექტები, სხვადასხვა პოლიტიკური ინსტიტუტები და სტრუქტურები იყოს საკრალური. ასეთმა აღრევამ ევროპაში XXს-ის დასაწყისში ტოტალიტარული რეჟიმები აღზევებას მისცა ბიძგი, რასაც შედეგად მილიონობით ადამიანის სიცოცხლის განადგურება მოჰყვა. პოლიტიკური საკრალიზაციის ინსპირატორები ნაცისტური, ფაშისტური და კომუნისტური პარტიები იყვნენ. მათ XX საუკუნის 30-იანი წლების ბოლოს ავსტრიელმა პოლიტოლოგმა ერიკ ფოგელინმა, რელიგიასთან სტრუქტურული მსგავსების გამო, პოლიტიკური რელიგიები უწოდა, ვინაიდან ამ პარტიების პოლიტიკური პროგრამები სამყაროს რადიკალურ ცვლილებებს უფრო ითვალისწინებდა, ვიდრე პოლიტიკურ რეფორმებს. ნაციონალ-სოციალისტების პოლიტიკური რწმენა-წარმოდგენები, მაგალითად, ისეთივე შინაარსისა იყო, როგორიც იოანეს გამოცხადებაა. თუ აპოკალიფსში მესიის მოსვლა უფლის მტრების განადგურებას მოასწავებს, ნაცისტები სამყაროს ებრაელებისა და კაპიტალისტებისაგან განწმენდას ქადაგებდნენ. ნაციონალ-სოციალისტური და კომუნისტური პარტიები წარმოადგენდნენ უფრო მეტს, ვიდრე ჩვეულებრივ პარტიას. ისინი ხალხს დედამიწაზე სამოთხესა და ხსნას ჰპირდებოდნენ აპოკალიფსური პერსპექტივებით.

დღეს კომუნიზმი, ნაციონალ-სოციალიზმი და ფაშიზმი ევროპაში დემოკრატიული სისტემისათვის არსებით საფრთხეს აღარ წარმოადგენს. განსხვავებული ვითარებაა პოსტსაბჭოთა სივრცეში, სადაც, მართალია, კომუნიზმის წითელი აჩრდილი აღარ დაძრწის, მაგრამ სიცარიელე, რომელიც მისი დაძლევის შემდეგ დარჩა, რელიგიამ შეავსო. საქართველო ამის აშკარა მაგალითია. ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკური რელიგიის კონცეპტი შეიძლება მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ გამოიყენონ. საქართველოს სამოციქულო ეკლესია არ წარმოადგენს მხოლოდ რელიგიურ ინსტიტუტს. იგი პოლიტიკური ინსტიტუტისათვის დამახასიათებელ თვისებებსაც ითავსებს: ეკლესია ფლობს საზოგადოებაზე პოლიტიკური ზეგავლენის სერიოზულ ბერკეტებს და პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებში მონაწილეობის პრეტენზიები გააჩნია. საქართველოში „მეხუთე მოდერნიზაციის” (დემოკრატიის) წარმატება კი დიდადაა დამოკიდებული იმაზე, იტყვის თუ არა ეკლესია უარს პოლიტიკურ პრეტენზიებზე და მოძებნის თუ არა ის შესაფერის ადგილს საზოგადოებაში. რა მოვლენასთან გვაქვს საქმე უფრო კონკრეტულად?

საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის მწყემსმთავარი საზოგადოებას მუდმივად შთააგონებს: „მართლმადიდებლურმა სარწმუნოებამ ჩამოაყალიბა არა მხოლოდ ერთიანი ქართული სახელმწიფო და უნიკალური ქართული კულტურა, არამედ განსაზღვრა ქართველი კაცის ცხოვრებისა და აზროვნების წესიც“ (საშობაო ეპისტოლე უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-სი 2006 წელი). მისი თქმით, „ქართველი ერის მთელი ისტორია სულიერი გზაა ეგვიპტიდან აღქმული მიწისაკენ” (იქვე). იგი ერისა და სახელმწიფოს აღორძინებასა და გამთლიანებას სასწაულს უწოდებს და ამ სასწაულის აღსრულების წინაპირობად ერის განწმენდას აცხადებს. უცნაურია, მაგრამ ფაქტია, რომ ქვეყნის პოლიტიკური ელიტა პატრიარქის ამ და ბევრ სხვა მსგავს მოწოდებებს არამც თუ ეთანხმება, არამედ აღარც კი იცის, რა ფორმებით გამოხატოს კმაყოფილება. განსხვავებულ აზრს კი საქართველოში წარმოდგენილი პოლიტიკური ძალები, ობსტრუქციას უწყობენ და ამის საუკეთესო მაგალითი სახალხო დამცველის ამასწინდელი საპარლამენტო გამოსვლის წინააღმდეგ განხორციელებული კამპანია გახლავთ.

ამდენად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ჩვენს ქვეყანაში თუ შუასაუკუნეობრივს არა, 1930-იანი წლების ევროპის იდენტურ ტოტალიტარულ ცნობიერებას - ე.ი. კომუნიზმსა თუ ფაშიზმს ამკვიდრებს. საქართველოში დემოკრატიული პოლიტიკური სისტემის დამყარების ყოველი მცდელობა კრახისთვისაა განწირული, ვინაიდან მას არა აქვს საარსებო წყარო და ფუნდამენტი: აშკარაა, რომ პოლიტიკური კულტურა, რომელიც ჩვენში მართლმადიდებელი ეკლესიის ზეგავლენით ყალიბდება, დემოკრატიული სისტემისათვის აუცილებელი მენტალობისა და ფსიქიკის მატარებელი არ გახლავთ. ფაქტია, რომ დღეს საქართველოში მართლმადიდებელ ეკლესიას მოსახლეობის დიდ ნაწილზე დიდი გავლენა აქვს. ასეთ დროს, ბუნებრივია, სახელმწიფო ვერ დარჩება გულგრილი ეკლესიის მიმართ, ეკლესიისა, რომლის პოზიციაც საზოგადოების უმრავლესობისათვის ავტორიტეტულია - მას ამ შემთხვევაში ლეგიტიმურობის პრობლემა აწუხებს. ლეგიტიმურობის (საზოგადოების მხარდაჭერის) მაღალი მაჩვენებელის უზრუნველყოფა კი ეროვნული უსაფრთხოების საშინაო პოლიტიკის საზრუნავია. ეკლესიისა და სახელმწიფოს დაახლოება სახიფათო სწორედ ამ კუთხით არის.

იქ, სადაც ეროვნული იდენტობა და ქვეყნის კულტურა კონკრეტულ რელიგიასთან ერთობაშია მოაზრებული და ეს იდენტობა სახელმწიფოს ფუნდამენტურ ღირებულებებს წარმოადგენს; სადაც პოლიტიკას რელიგიური ინსტიტუტი აყალიბებს, ქსენოფობიას საკმაოდ მყარი საფუძვლები აქვს. ამ მოვლენას კი საზოგადოება ფუნდამენტალიზმამდე მიჰყავს. ფუნდამენტალიზმი, როგორც ვიცით, ეკლესიისა და სახელმწიფოს შერწყმას და ტრადიციული ღირებულებებისა და რელიგიური დოგმების დასაცავად პოლიტიკური საშუალებების გამოყენებას ამართლებს. დღევანდელი საქართველო ამ თვალსაზრისით საკმაოდ შთამბეჭდავი მაგალითია.

საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია თვითმყოფადობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების დაცვას პოლიტიკის პრიორიტეტად აცხადებს. კონცეფციის მეორე თავში ვკითხულობთ: „საქართველოს სახელმწიფოებრიობა ეფუძნება მის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებს, რომელთა დაცვა აუცილებელია საქართველოს არსებობისა და უსაფრთხოებისათვის...”. მესამე თავში: „საქართველო, როგორც მრავალსაუკუნოვანი ისტორიისა და მდიდარი კულტურული მემკვიდრეობის მქონე სახელმწიფო, ქვეყნის კულტურული მრავალფეროვნებისა და ეროვნული თვითმყოფადობის შენარჩუნებას ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიიჩნევს.“ ბუნებრივია, ამგვარი დოკუმენტი ყველასათვის გასაგები და მკაფიო უნდა იყოს, დავას არ უნდა იწვევდეს ის, თუ რა იგულისხმება თითოეულ ტერმინში.

საინტერესოა, რა იგულისხმება ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებსა და ეროვნულ თვითმყოფადობაში?

ამ შეკითხვით ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის ერთ-ერთ ავტორს, სერგი კაპანაძეს მივმართეთ. მან განმარტა: ,,ეს არის „national identity” (ეროვნული იდენტობა), ეს არის კულტურული თვითმყოფადობა, ანუ ის კულტურული მემკვიდრეობა, რაც ჩვენ გვაქვს... ანუ ის, რასაც ქვია Diversity (მრავალფეროვნება). ეროვნებაში აქ არ იგულისხმება ეთნიკური უმრავლესობა და არ იგულისხმება ქართული ეთნოსის თვითმყოფადობა... ეროვნული თვითმყოფადობა არის ცივილიზებული, სამოქალაქო ღირებულებებზე და არა აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული.“

პატივცემული რესპონდენტის მხრიდან ამგვარი მიდგომა, ალბათ, სეკულარიზმისა და განმანათლებლობის გავლენის შედეგია: ვინაიდან უსაფრთხოების კონცეფცია წმინდა დასავლურ პროდუქციას წარმოადგენს, ამ სფეროში დაგროვილი სპეციფიური ცოდნის ათვისება, ამავე დროს, დასავლური ღირებულებების გათავისებასაც ნიშნავს. ეს გარკვეულ ნორმას აყალიბებს, რომელიც მკაცრად განსაზღვრავს, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობა არ შეიძლება გავიგოთ, როგორც „აღმოსავლური, ეთნიკურზე დაფუძნებული“, ვინაიდან ასეთი ინტერპრეტაცია წინააღმდეგობაში მოდის დემოკრატიულ ღირებულებებთან. მაგრამ ერთია ის, თუ რას გულისხმობს ავტორი ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ფუნდამენტური ღირებულებებსა და ფასეულობებში; სხვა საკითხია, რამდენად ესადაგება ავტორისეული განმარტება სახელმწიფოსა და საზოგადოების პოზიციას. ანალოგიურად ესმის „ფუნდამენტური ღირებულებების” შინაარსი სახელმწიფოს, მის მმართველ ზედაფენასა და საზოგადოებას?

საკონსტიტუციო ხელშეკრულების ხელმოწერა

კითხვაზე პასუხის გასაცემად, სულაც არაა აუცილებელი ძვირადღირებული სოციოლოგიური გამოკვლევები და ისტორიული წიაღსვლების მოსაწყენი პროცესი. საკმარისია მივმართოთ საკონსტიტუციო შეთანხმებას, რომელიც „საქართველოს სახელმწიფოსა და საქართველოს სამოციქულო ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის'' დაიდო. მასში ვკითხულობთ: „მართლმადიდებლობა, ევროპის ერთ-ერთი ტრადიციული აღმსარებლობა, საქართველოში ისტორიულად სახელმწიფო რელიგია იყო, რომელმაც ჩამოაყალიბა მრავალსაუკუნოვანი ქართული კულტურა, ეროვნული მსოფლმხედველობა და ფასეულობები...'' საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის 2-ე პუნქტიც უნდა გავითვალისწინოთ: „ ...საქართველოს საერთაშორისო ხელშეკრულებას, თუ იგი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას, კონსტიტუციურ შეთანხმებას აქვს უპირატესი იურიდიული ძალა შიდასახელმწიფოებრივი ნორმების მიმართ“. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ კონსტიტუციურ შეთანხმებას კონსტიტუციასთან ერთად საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შიდასახელმწიოებრივი ნორმების მიმართ აღმატებული პოზიცია უჭირავს. ამის გამო ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციის დებულებები და მათი ერთ-ერთი ავტორის ზემოთწარმოდგენილი განმარტება - აქ მრავალფეროვნება იგულისხმებაო - ფასს კარგავს, ვინაიდან, როგორც ვნახეთ, უმაღლესი რანგის პოლიტიკური დოკუმენტი პირდაპირ გვეუბნება, რომ ჩვენი ქვეყნის (სახელმწიფოს!) ერთადერთი (და არა ერთ-ერთი) ეროვნული ფასეულობა მართლმადიდებლობაა.

როგორ შეიძლება სახელმწიფო დონის ორ დოკუმენტში ერთსა და იმავე ტერმინებსა და ცნებებს სხვადასხვა მნიშვნელობა ჰქონდეს? საკონსტიტუციო შეთანხმებაში მოცემული განმარტება იმას ნიშნავს, რომ ქართველმა ხალხმა და სახელმწიფომ ეროვნული ღირებულებები და ფასეულობები (შესაბამისად, ეროვნული თვითმყოფადობა) მართლმადიდებლობისა და არა სხვა რომელიმე რელიგიის მნიშვნელობით უნდა გაიგოს და როდესაც უსაფრთხოების კონცეფციაში წერენ, რომ „საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკის მიზანია, დაიცვას ქვეყნის ფუნდამენტურ ეროვნულ ღირებულებებზე დაფუძნებული ეროვნული ინტერესები“, სახელმწიფოსა და ეკლესიას უკვე განმარტებული აქვს, რას გულისხმობს ეროვნულ ღირებულებებში.

რაზე შეიძლება მიგვანიშნებდეს მართლმადიდებლობის პანიკური პოლიტიზირება? ეს იმას ნიშნავს, რომ ეკლესია ეროვნული იდენტობის, ეროვნული ღირებულებების (ფასეულობების) „მესაკუთრედ” თვლის თავს, რასაც სახელმწიფო ოფიციალურად აღიარებს და ეროვნული უსაფრთხოების პოლიტიკასა თუ ქვეყნის ეროვნულ ინტერესებს მათზე ამყარებს. გამოდის, ეროვნული უსაფრთხოების დისკურსში ეკლესიას გლობალური ადგილი უჭირავს. მართალია, უსაფრთხოების კონცეფციაში რელიგიური ჯგუფების ინტერესების დაცვა ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში მოიაზრება, მაგრამ მასში ეროვნულ და კულტურულ თვითმყოფადობასა და ღირებულებებიში, როგორც ვნახეთ, საზოგადოება და სახელმწიფო მართლმადიდებლური რელიგიის დომინანტურ როლს აღიარებს. ნიშანდობლივია ის, რომ საკონსტიტუციო შეთანხმების რატიფიცირება საქართველოს პარლამენტის, როგორც ქართველი ხალხის წარმომადგენლობითი ორგანოს, მიერ მოხდა. სამწუხაროდ ფაქტია, რომ ამ მოვლენის მიმართ საზოგადოებამ კრიტიკული პოზიცია არ დაიჭირა (სამოქალაქო საზოგადოების მცირე ნაწილს თუ არ ჩავთვლით). პირიქით, მხარი დაუჭირა მას. სამაგიეროდ, სულ სხვა რეაქცია მოჰყვა ვატიკანსა და საქართველოს სახელმწიფოს შორის ხელშეკრულების დადების მცდელობას. ვის გაახსენდა მაშინ Diversity, რომელსაც ეროვნული უსაფრთხოების მამები გულისხმობდნენ და გულში მღეროდნენ? 2003 წლის 19 სექტემბერს, პარლამენტთან და ვატიკანის საელჩოსთან გამართულ აქციაზე დემოკრატიული შინაარსის ლოზუნგებისათვის პირადად მე თვალი არ მომიკრავს. პირიქით, საპატრიარქოს მიერ პროვოცირებული აქცია უკიდურესი ფუნდამნეტალიზმით იყო გამსჭვალული. ვფიქრობ, ეს ფაქტი მთელი სიგრძე-სიგანით ასახავს იმას, თუ როგორი დამოკიდებულება აქვს მართლმადიდებელ ეკლესიას ადამიანის უფლებების, დემოკრატიული ღირებულებების, ერისა და სახელმწიფოს მიმართ და თუ როგორ ახდენს ის პოლიტიკური საშუალებებით საკუთარი ინტერესების დაცვას. რომ არა ეკლესია, ვეჭვობ, საზოგადოებას დამოუკიდებლად მოესურვებინა ვატიკანის წმინდა საყდარსა და საქართველოს შორის ხელშეკრულების ჩაშლა. ამ აქციის თაობაზე საკმაოდ ვრცელი მასალაა წარმოდგენილი თავისუფლების ინსტიტუტის მიერ გამოცემულ ბიულეტენში „ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა” (№3 (8) 2003). მასში ვკითხულობთ: „2003 წლის 17 სექტემბერს საქართველოს საპატრიარქოს რადიო „ივერიაში“ გამოვიდა საპარლამენტო მდივანი გიორგი ანდრიაძე, რომელმაც ამ შინაარსის განცხადება გააკეთა: „ქართველებო და მართლმადიდებლებო! მზადდება საქართველოს სახელმწიფოსა და ვატიკანს შორის რელიგიური ურთიერთობების განმსაზღვრელი ხელშეკრულება, რომელიც ლახავს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის უფლებებს. ამ დოკუმენტით ფიქსირდება, რომ საქართველოს სახელმწიფოსათვის კათოლიკობას აქვს ისეთივე მნიშვნელობა, როგორც მართლმადიდებელ ეკლესიას, რაც ისტორიულ სინამდვილეს არ შეესაბამება. ეს დოკუმენტი ეწინააღმდეგება როგორც საქართველოს კონსტიტუციას, ისე საკონსტიტუციო შეთანხმებას. ამიტომ თითოეული მორწმუნე პატრიოტის ვალია, წინ აღუდგეს ამ გეგმას და ჩაშალოს იგი. ქუდზე კაცი გამოდით ერისა და ეკლესიის გადასარჩენად! შევიკრიბოთ ხვალ ვატიკანის საელჩოსთან და გამოვხატოთ პროტესტი!“ („ადამიანის უფლებათა მიმოხილვა“ (№3 (8) 2003, გვ. 33) გამოდის, განსხვავებული რელიგია, ანუ კათოლიკობა, თუ მისი სამართლებრივი სტატუსი განისაზღვრება, საფრთხე იქნება მართლმადიდებლობისა და ერისათვის. აშკარაა, რომ მართლმადიდებელ ეკლესიას ერისა და ეკლესიის იდენტობისა და მათთვის საერთო საფრთხის პოლიტიკურ (სახელმწიფოებრივ) დოენეზე ინტერპრეტაციის პრეტენზია აქვს.

არა მგონია პატრიარქს გახსენებოდა ადამიანის უფლებები, დემოკრატია და მრავალფეროვნება, როდესაც შემდეგს ამბობდა: „...საქართველოს ეკლესია არის ტრადიციული ეკლესია, რომელსაც აქვს ისტორიული დამსახურება; იგი დაფიქსირებულია სახელმწიფო კონსტიტუციაში და მისი გატოლება სხვა კონფესიებთან საზოგადოებაში გამოიწვევს დაპირისპირებას რელიგიურ ნიადაგზე“ (იქვე. გვ. 34). კი მაგრამ, ვინ არის დამნაშავე? ვინ უწყობს ხელს რელიგიურ დაპირისპირებასა და შუღლს? ვფიქრობ, დღეს ერთადერთი ინსპირატორი, ვინც ქვეყანაში დაპირისპირებას იწვევს, სწორედ საპატრიარქოა. რომ არა საპატრიარქოს აქტივისტ გიორგი ანდრიაძის მოწოდება და პატრიარქის ციტირებული სიტყვები, გამოვიდოდა ხალხი ქუჩაში საქართველო-ვატიკანის ხელშეკრულების ჩაშლის მოთხოვნით? მაშასადამე, რელიგიური დაპირისპირების ერთადერთი მოთავე საპატრიარქოა.

მაგრამ საინტერესოა, თუ რას უფრო უწევს სახელმწიფო ანგარიშს - დემოკრატიულ ღირებულებებს თუ გიორგი ანდრიაძის ფუნდამენტალიზმს? ფაქტია, რომ საპატრიარქომ საზოგადოება სათავისოდ განაწყო და კონფლიქტური სიტუაცია შექმნა, რის გამოც ხალხის რისხვა ძირითადად ხელისუფლებას დაატყდა თავს. ეს უკანასკნელი იძულებული გახდა განზრახვაზე ხელი აეღო და ვატიკანის ელჩი შარლ ლუი ტორანი ხელმოცარული გაესტუმრებინა შინ. ასე და ამგვარად, საპატრიარქომ ანუ რელიგიურმა ინსტიტუტმა, საბოლოო ჯამში, გავლენა მოახდინა პოლიტიკურ გადაწყვეტილებაზე - ხელშეკრულება ვატიკანთან არ შედგა.

აქ არსებითი მნიშვნელობა აქვს იმას, რომ მართლმადიდებელმა ეკლესიამ საზოგადოებაში ეკლესიისა და ერის, როგორც ერთი განუყოფელი მთლიანობის, საერთო საფრთხის აღქმას შეუწყო ხელი და ამ საფრთხეს ცალსახად დაარქვა სახელი: დასავლეთი, ვატიკანი, კათოლიციზმი. თავისუფლების ინსტიტუტის გამოცემაში ვკითხულობთ: „მანიფესტატორების საერთო რიცხვი, აქტივისტების თქმით, 7000-მდე აღწევდა... ისინი სკანდირებდნენ, რომ იცავდნენ მართლმადიდებლობას, რომელსაც საფრთხე საზღვარგარეთიდან, დასავლეთიდან, განსაკუთრებით - ვატიკანიდან ემუქრება“ (გვ. 35).

კონკორდატის კიდევ ერთ ასპექტზე მინდა ყურადღება გავამახვილო. მე-4 მუხლი გვამცნობს: „სახელმწიფო და ეკლესია უფლებამოსილნი არიან განახორციელონ მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამები“. რას ნიშნავს მოსახლეობის დაცვის ერთობლივი პროგრამა? დოკუმენტში ამაზე არაფერი წერია. როცა დაცვაზეა საუბარი, ეს იმას ნიშნავს, რომ რაღაცის დაცვა ხდება რაღაც საფრთხისაგან. ამგვარი ლოგიკა კი სწორედ უსაფრთხოების კონცეფციას ახასიათებს და ეს უკანასკნელი სწორედ მოსახლეობის დაცვის პროგრამას წარმოადგენს. დავუშვათ, ეკლესიამ ჩათვალა, რომ საზოგადოებას და, მათ შორის, მორწმუნეთ, საფრთხე ათეიზმის მხრიდან ემუქრება. როგორ უნდა მოიქცეს სახელმწიფო? დაიწყოს ბრძოლა ათეისტების წინააღმდეგ? გამოდის, რომ სახელმწიფო მხოლოდ მართლმადიდებელი ერის ინტერესების დამცველია. სად არის აქ მრავალფეროვნება?

საკონსტიტუციო შეთანხმებაში ასევე უცნაურია საქართველოს პატრიარქის „ხელშეუვალობის“ პრინციპი. „ხელშეუვალობაში”, ალბათ, უსაფრთხოებას გულისხმობენ. მე ვიცი, რომ სახელმწიფო საზოგადოების ყველა წევრის უსაფრთხოებაზე თანაბრად უნდა ზრუნავდეს. მაგრამ აქ, ალბათ, განსაკუთრებულ იმუნიტეტთან და პრივილეგიასთან გვაქვს საქმე. ყველაფერი ნათელია: მაღალი რანგის პოლიტიკურ მაღვაწეს სახელმწიფოს მხრიდან დაცვა სჭირდება.

წავიწიოთ წინ. თუ სახელმწიფო თავის მოქალაქეთა შორის დასავლური ღირებულებების დამკვიდრებას შეეცდება, ეს მცდელობა კრახისათვის იქნება განწირული. ჩავხედოთ ისევ საკონსტიტუციო შეთანხმებას. შეთანხმების 5.1. მუხლში გარკვევით წერია: „საგანმანათლებლო დაწესებულებებში მართლმადიდებლური სარწმუნოების შესახებ საგნის სწავლება ნებაყოფილობითია. სასწავლო პროგრამების დადგენა, შეცვლა, პედაგოგთა დანიშვნა და გათავისუფლება ხდება ეკლესიის წარდგინებით'“ მართლმადიდებლური რელიგიის სწავლების ნებაყოფილობითობა არაფერს ცვლის, ვინაიდან, როგორც საკონსტიტუციო შეთანხმების შესავალშია მითითებული: „საქართველოს მოსახლეობის დიდი უმრავლესობა მართლმადიდებელი ქრისტიანია“. აქედან გამომდინარე არჩევანი a priori გაკეთებულია. მთავარი ისაა, რომ ეკლესია სახელმწიფოს საგანმანათლებლო სისტემაზე მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს და პოლიტიკური სოციალიზაციის პროცესსაც ის წარმართავს. არავისთვის არაა საიდუმლო, რომ მართლმადიდებელ მორწმუნეთა შორის ანტიდემოკრატიული განწყობილებებია გაბატონებული. ამიტომ, არ უნდა გაგვიჩნდეს ილუზია, რომ საზოგადოებაში ეროვნული ღირებულებებისა და თვითმყოფადობის სამოქალაქო გაგება დაისადგურებს. ამ თვალსაზრისით, იშვიათ მაგალითს წარმოადგენს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის 2005 წლის 23 დეკემბერის ერთ-ერთი განჩინება: „ახალგაზრდული ცენტრების შექმნით ეკლესია დაეხმარება მომავალ თაობას სახელმწიფოებრივი აზროვნების, ერის წინაშე პასუხისმგებლობის... ჩამოყალიბებაში.” თუ დასავლური ღირებულებებისადმი მართლმადიდებელი ეკლესიის დამოკიდებულებას გავითვალისწინებთ, ადვილი წარმოსადგენია როგორ აუხსნის ეკლესია ქართველ ახალგაზრდობას სახელმწიფოებრივი აზროვნების არსს.

საკონსტიტუციო შეთანხმებას ბევრი სეკულარიზაციის გამოვლინებად მიიჩნევს, ხაზს უსვამს რა უფლებამოსილების გამიჯვნას ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის. სინამდვილეში ეკლესია კონსტიტუციური დონის დოკუმენტის სუბიექტადაა გამოცხადებული და მისი პოლიტიკურ მნიშვნელობა საკმაოდ საშიშია. ეს შეთანხმება საზოგადოების შეგნებაში მართლმადიდებლური რელიგიის უპირატესობის იდეას ნერგავს. ეკლესიის გავლენა და როლი ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში არა თუ იკლებს, იზრდება და საყოველთაო ხდება. მართლმადიდებლური რელიგია ერთადერთია, რომელიც მსგავსი ტიპის დოკუმენტით მნიშვნელოვან პოლიტიკურ სფეროებში სახელმწიფოს თანაზიარ სუბიექტად გვევლინება და ლამის სახელმწიფო რელიგიას წარმოადგენს. ამგავრი უფლებამოსილების ფარგლებში მართლმადიდებელ ეკლესიას (სხვა ეკლესიებთან შედარებით) თავისი ინტერესების უკეთ დაცვისათვის მოქმედების ფართო არეალი და რაც მთავარია, სახელმწიფო ძალაუფლების მხარდაჭერა გააჩნია. საინტერესოა ასეთ პირობებში როგორ უნდა უზრუნველყოს საქართველომ „ქვეეყანაში მცხოვრები ყველა... რელიგიური ჯგუფის ინტერესების, უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა” (ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია)?

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, იდენტობის, კულტურის, ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების „ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან ელემენტად მიჩნევა“ სერიოზულ რისკს წარმოადგენს: თუ ქართული კულტურისა და ეროვნული ფასეულობების (რაზეც აგებულია უსაფრთხოების კონცეფციის პროექტი) შემოქმედად მართლმადიდებლური რელიგია ითვლება, ნიშნავს თუ არა ეს მხოლოდ ამ უკანასკნელის უსაფრთხოებას? ანუ, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფცია რეალურად მართლმადიდებელი ეკლესიის, უფრო სწორედ, საქართველოს საპატრიარქოს უსაფრთხოების კონცეფციაც ხომ არ არის? ეს, რა თქმა უნდა, ასეა, ვინაიდან:თუ კულტურის, ეროვნული ღირებულებებისა და იდენტობის ინტერპრეტატორად მართლმადიდებელი ეკლესია გვევლინება, მათ მიმართ საფრთხეთა იდენტიფიკაციისას, შესაბამისი იურიდიული უფლებამოსილების პირობებში, ლაკმუსის ქაღალდის ფუნქციასაც ის შეასრულებს. საკონსტიტუციო შეთანხმებით ეკლესიამ თავისი დე ფაქტო მდგომარეობა დე იურედაც უზრუნველყო.

არამართლმადიდებელი მოსახლეობა, ბუნებრივია, საშიშროებად აღიქვამს ასეთ მდგომარეობას. შედეგად საზოგადოებაში ყალიბდება მარგინალური ჯგუფები, რომლებიც სრულფასოვნად ვეღარ მონაწილეობენ საერთო საზოგადოებრივ პროცესებში, რაც, პირველ რიგში, სახელმწიფოს ერთიანობას უქმნის საფრთხეს. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ხომ სტერილურია სიახლეებისა და „ უცხოს“ მიმართ და უარყოფს მას.

მაშასადამე, როგორც დავინახეთ, იდენტობის, ღირებულებებისა და ფასეულობების საკითხი უსაფრთხოების სფეროში მშვიდად ყოფნის საფუძველს არ იძლევა. ერთი შეხედვით აქ თითქოს საშიში არაფერია. საქმეც ისაა, რომ საფრთხე თავს მალავს: ის არ დევს ხელის გულზე, არ არის ყველასათვის აშკარა. ვინაიდან ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ასეთი ტიპის ურთიერთობები საზოგადოებაში დისკომფორტს არ იწვევს და მოსახლეობის დიდი ნაწილი ლოიალურიც კია მის მიმართ, ხელისუფლება და ეკლესიაც თვითკმაყოფილებას ეწევა. იმისათვის, რომ უსაფრთხოების კონცეფციაში ეს საფრთხე დავინახოთ, ვიტყოდი, დასავლური, ლიბერალური რიტორიკის მრავალფეროვანი ეგზოტიკა გვიშლის ხელს. უსაფრთხოების კონცეფციაში ეროვნული თვითმყოფადობის, ღირებულებების, ფასეულობების, როგორც საფრთხის იდენტიფიკაციის უმთავრესი მიზეზი, როგორც პოლიტიკურ, ისე საზოგადოებრივ დონეზე მისი რელიგიური მნიშვნელობაა. დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ ფონს, რომელსაც ეკლესია ქმნის საზოგადოებაში, სადაც არ დაწყებულა სერიოზული ფიქრიც კი სეკურალიზაციის აუცილებლობის თაობაზე. საზოგადოება უფრო დესეკულარიზაციის მსხვერპლი ხდება იმ თვალსაზრისით, რომ მისი წევრების ცნობიერებაში სახელმწიფო, რელიგია და პირადი რწმენა ერთმანეთისაგან არ არის გამიჯნული და რაც მთავარია, სამთავე ეროვნული ერთიანობის კონტექსტში რელიგიურ ინტერპრეტაციას ექვემდებარება. რელიგიური მიდგომის ამგვარი ფორმა „უცხოს“ არსებობას არ უშვებს, მას საფრთხედ აღიქვამს და უარყოფს. აშკარაა, რომ ეკლესიას აქვს შესაძლებლობა საზოგადოება განაწყოს სხვა რელიგიის წინააღმდეგ და ეს უკანასკნელი ერისა (სახელმწიფოსა) და ეკლესიისათვის საფრთხედ გამოაცხადოს. როდესაც ამგვარ შესაძლებლობებს პოლიტიკური მხარდაჭერაც ახლავს თან, ბუნებრივია, ქსენოფობიას ნოყიერი ნიადაგი ექმნება.

პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი

პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი

დაიბადა 1921 წელს ესტონეთში, რუსი ემიგრანტების ოჯახში. ახალგაზრდობა გაატარა საფრანგეთში, სადაც მიიღო საკოლო და საუნივერსიტეტო განათლება. სასულიერო განათლება კი - პარიზის წმ. სერგის სახელობის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში, სადაც მისი მასწავლებელი და სულიერი მოძღვარი იყო არქიმანდრიტი კიპრიანე კერნი. 1946 წელს მღვდლად დაასხეს ხელი. 1959 წელს პარიზის წმ. სერგის მართლმადიდებლური ინსტიტუტში მიიღო დოქტორის ხარისხი ლიტურგიკულ ღვთისმეტყველებაში. 1951 წლამდე ასწავლიდა ეკლესიის ისტორიას წმ. სერგის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში. შემდეგ მიიწვიეს ამერიკის წმ. ვლადიმირის მართლმადიდებლურ სემინარიაში, რომლის რექტორი და ლიტურგიული ღვთისმეტყველების პროფესორი იყო სიცოცხლის ბოლომდე. მამა ალექსანდრე შმემანი სწრაფად აღიარეს როგორც მართლმადიდებლური ლიტურგიკული ღვთისმეტყველების მთავარი წარმომადგენელი, რომელიც ეკლესიის ლიტურგიკულ ტრადიციას მიიჩნევდა ქრისტიანული რწმენის უმთავრეს ნიშნად და გამოხატულებად. მისი რექტორობის პერიოდში სემინარიამ მიაღწია ფართო აღიარებას, როგორც მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო განათლების ცენტრმა. მამა ალექსანდრე შმემანი იყო ასევე მიწვეული პროფესორი კოლუმბიის, ნიუ იორკის უნივერსიტეტში, იუნიონ სემინარიაში და პოპულარული სტუმარი მრავალ უნივერსიტეტში მთელი ქვეყნის მასშტაბით. 1970 წელს აქტიურ მონაწილეობას იღებდა ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესიის ავტოკეფალურ, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიისგან დამოუკიდებელ ეკლესიად ჩამოყალიბებაში. მამა ალექსანდრეს გამოქვეყნებული აქვს ათეულობით წიგნი და უამრავი სტატია, რომლებიც მრავალ სხვადასხვა ენაზეა თარგმნილი. მათ შორისაა: „ქადაგებები და საუბრები“, „სარწმუნოების ზეიმი“ (Crestwood, NY, SVS Press, 1995) „ევქარისტია“(Crestwood, NY, SVS Press, 1987), „სიცოცხლისათვის სოფლისა“ (Crestwood, NY, SVS Press, 1973), „დიდი მარხვა“ (Crestwood, NY, SVS Press, 1969), „ეკლესია, მსოფლიო, მისია“ (NewYork, DRE/OCA, 1974), „მართლმადიდებლობის ისტორია“ (NewYork: olt, Rinehart and Winstom, 1963), „ლიტურგია და ცხოვრება“ (NewYork, DRE/OCA, 1974), „მამა ალექსანდრე შმემანის დღიურები (Crestwood, NY, SVS Press, 2000) და მრავალი სხვა. მისმა წვდომამ თანამედროვე კულტურაში, ეკლესიის ცხოვრებასა და ლიტურგიაში, წარუშლელი კვალი დატოვა ქრისტიანების მთელ თაობებზე. პროტოპრესვიტერი ალექსანდრე შმემანი გარდაიცვალა 1983 წელს, 62 წლის ასაკში.

ამჯერად გთავაზობთ ნაწყვეტებს წიგნიდან „მამა ალექსანდრე შმემანის დღიურები“, რომელიც ფრანგულიდან ინგლისურად თარგმნა მისმა მეუღლემ. დღიურში ვეცნობით მის მოგონებებს, განცდებსა და შემოქმედებით აზროვნებას მრავალი სხვადასხვა საკითხის შესახებ.

მამა ალექსანდრე შმემანი წერს: ამ დღიურის მიზანია არა იმდენად მოვლენების აწერის სურვილი, არამედ ერთგვარი სტუმრობა საკუთარ თავთან.

ხუთშაბათი, 2 ოქტომბერი, 1980 წ.

გასულ საღამოს წავიკითხე ლექცია თემაზე „ეკლესია და ღვთისმოსაობა”. ამ თემამ მართლმადიდებლობის ხვედრზე ჩამაფიქრა. დღეს ღვთისმეტყველებასა და საეკლესიო ცხოვრების წესშიც მონასტრული ცხოვრების ტრიუმფია. სერბეთში ყოველგვარი ეკლესიური აღორძინება მონასტრულ გამოცდილებასთან, მიმართულებასთან ან სწავლებასთანაა დაკავშირებული. მადარდებს ის, რომ ხდება ამ მიმართულების მართლმადიდებლობასთან გაიგივება. მართლმადიდებლობის გაგება ამერიკაში ხშირად დაჰყავთ ხატებამდე, ძველებურ გალობამდე და ათონის მთის წიგნებამდე, რომლებიც სულიერ ცხოვრებას შეეხება. ეს ბიზანტიის ტრიუმფია და ვფიქრობ, ასეთი სახის მართლმადიდებლობის სიყვარული რაღაც რომანტიზმის მაგვარია, რადგან ის რადიკალურად განსხვავდება თანამედროვე მსოფლიოსაგან. ეს არის გაქცევა, დაცილება მართლმადიდებლობისაგან.

ჩემთვის მნიშვნელოვანია ის, რომ სადაც ამ მიმართულების ტრიუმფია, იქ ევქარისტია, ზიარება, ეკლესიის აზრი და გამოცდილება დაკარგულია. ეს აზრი და გამოცდილება კი ახლა ისეა საჭირო, როგორც არასდროს. ევქარისტიული ეკლესია თავს „ამ სოფელში მყოფს, მაგრამ არაამსოფლიურს” უწოდებს. ეკლესიის მონასტრული მიმართულება კი მრევლის, კრებულის და ა.შ. ამა სოფლად ყოფნაში წინააღმდეგობას ხედავს, ხოლო სოფლიდან გარიდება ჭეშმარიტ მართლმადიდებლურ გზადაა მიჩნეული. მონასტრული მიმართულება, რაც არ უნდა უცნაურად ჩანდეს, ეკლესიას ამა სოფლის ნაწილად მიიჩნევს ისე, რომ ადამიანმა უნდა დატოვოს არა მხოლოდ სოფელი, არამედ ეკლესიაც.

პარიზის საღვთისმეტყველო ინსტიტუტში ჩემმა პროფესორმა ერთხელ დაწერა: „...სად არის ქრისტე, სად არიან მოციქულები, სად არის ეკლესია? ყველაფერს სტარეცის უზარმაზარი ჩრდილი აბნელებს...”

ეს მიმართულება საკმაოდ ლოგიკურად, ბუნებრივადაა დაკავშირებული რომანტიკულ, ნაციონალისტურ წმინდა რუსეთთან, ე.ი. წარსულსა და მის სტილთან.

ერთხელ გულახდილ საუბარში მამა იოანე მეიენდორფმა მითხრა, რომ მას არ ესმის, რატომ არიან ადამიანები ეკლესიის მამებით ასე ძალიან შეპყრობილები. რამდენი ადამიანი ავრცელებს ისეთ სტილს, რომელიც ხელს უშლის მათ გაიგონ რაიმე რეალურ სამყაროში და ამავე დროს დარწმუნებულნი არიან, რომ ემსახურებიან ეკლესიასა და მართლმადიდებლობას. ვშიშობ, რომ ამ ხალხს იზიდავს არა მამების ნააზრევი ან ნაწერების შინაარსი, არამედ მათი სტილი. ეს საკმაოდ ახლოსაა ლიტურგიკული მსახურების მართლმადიდებლურ გაგებასთან: გიყვარდეს ისინი ისე, რომ არ გესმოდეს; და რამდენადაც ისინი არ ესმით, დასკვნაც ვერ გამოაქვთ მათგან. ჩვენ ვსხედვართ ჩვენს ნაჭუჭში, მელოდიით მოხიბლულები და ვერ ვამჩნევთ, რომ ეკლესია ზარალდება და მან უკვე დიდი ხანია დატოვა ბრძოლის ველი.

შაბათი, 1-ლი ნოემბერი, 1980 წ.

დენვერი, კოლორადო

ეს დღეები, რაც შეკრებაზე ვარ და საეკლესიო საკითხებზე ვმუშაობ, ვფიქრობ იმაზე, რასაც გონებაში „რომანტიკულ მართლმადიდებლობას” ვუწოდებ. მგონია, რომ ეს შესაფერისი წოდებაა, რადგან მოიცავს თანამედროვე მართლმადიდებლობაში არსებულ ბევრ ერთმანეთთან დაუკავშირებელ გამოვლინებასა და ტენდენციას, რომლებიცაა:

- ბრმა ლიტურგიკული კონსერვატიზმი;

- წარსულის კულტი;

- საღვთისმეტყველო დაინტერესება მხოლოდ და მხოლოდ საეკლესიო მამებით;

- „აპოკალიპტიზმი“;

- თანამედროვე მსოფლიოს სიძულვილი (და არა ზოგადად ამა სოფლისა);

- ემოციონალიზმი;

- გარეგნული ნიშნების კულტი (წვერი, სამღვდელო კაბა, სკვნილი, სტილი);

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს მოიცავს ყოველივე იმას, რაც ასუსტებს მართლმადიდებლობას და მისგან გეტოს (და არა მოწოდებას, ბრძოლას, სიცოცხლეს) ქმნის.

რომანტიზმი ცხოვრებასა და კულტურაში, უპირველეს ყოვლისა, ოცნებაა, გულის უპირატესობაა განსჯასა და ჭეშმარიტებაზე. ილუზიების რწმენაა და რეალობას წარმოსახვითი რეალობით ჩაანაცვლებს.

ოთხშაბათი, 19 ნოემბერი, 1980 წ.

გასული კვირა დეტროიტში, სრულიად ამერიკის საეკლესიო კრებაზე გავატარე. ჩვენი ოთახი 28-ე სართულზე იყო და გადაჰყურებდა მდინარეს, ცათამბჯენებს, მანქანებით გაჭედილ ქუჩებს. ყველაფერი მზის სხივებით იყო სავსე. კრებაზე კი ჩვეული ფუსფუსი და მღელვარება, შეკრებები, საუბრები, სცენის მიღმა შეხვედრები და ინტერვიუები. მაგრამ ამავე დროს ყოველ დილით წირვა, რომელზეც უზარმაზარი გუნდი გალობს და ყოველ საღამოს მწუხრის ლოცვა. მიუხედავად სასტუმროსთვის დამახასიათებელი მღელვარებისა და ფუსფუსისა, მუდმივად ეკლესიის განცდაა. ყველაფერმა კარგად ჩაიარა. მხოლოდ ოდნავი შეშფოთების გრძნობა მაქვს ფანატიკოსების მცირე, მაგრამ აგრესიული ჯგუფის მიკროფონში ყვირილისა და სულიერი მაქსიმალიზმის გამო. რელიგიის მარადიულად საშინელი პოლუსი: ფანატიზმი, შიში, სიბრმავე, საკუთარი თავით აღფრთოვანება. ამას ემატება ღრმა უგუნურება და ტვინშეზღუდულობა. მაგრამ ეს მხოლოდ მცირე ჯგუფია, კრების უმრავლესობა ჯანსაღია.

პარასკევი, 12 დეკემბერი, 1980 წ.

ქრისტიანობა ბედნიერებაა და ქმნის, შობს ბედნიერ ადამიანს. ამ ბედნიერების განსაზღვრებაა: „სიხარული, რომელიც არავინ მიგიღოს თქვენგან”; ღმერთის ცოდნა ქრისტეში; ქრისტესა და სულიწმინდის ცოდნა; „ცხოვრების აზრის” ცოდნა; ქრისტეს გამარჯვების ცოდნა; მარადიული ცხოვრების ცოდნა; სიკვდილი შთანთქმული გამარჯვებით...”

ვნების სამშაბათი, 21 აპრილი, 1981 წ.

რა დაკარგა ქრისტიანობამ ისეთი, რომ მსოფლიო, რომელიც მისითაა ნაკვები, უფრთხის მას და აკრიტიკებს ქრისტიანულ რწმენას? ქრისტიანობამ დაკარგა სიხარული, არა ბუნებრივი სიხარული, არა ოპტიმისტური სიხარული, არა მიწიერი ბედნიერებისაგან მომდინარე სიხარული, არამედ ღვთაებრივი სიხარული, რომლის შესახებაც ქრისტემ გვითხრა, რომ „სიხარული თქუენი არავინ მიგიღოს თქუენგან” (იოანე 16:22). მხოლოდ ამ სიხარულმა იცის, რომ ღმერთის სიყვარული ადამიანისადმი და სამყაროსადმი არ არის სასტიკი; იცის ეს, რადგან სიყვარული ნაწილია აბსოლუტური ბედნიერებისა, რომლისთვისაც ჩვენ ყოველნი ვართ შექმნილნი. ქრისტიანობამ (და არა ეკლესიამ თავისი მისტიკური სიღრმით) დაკარგა ესქატოლოგიური განზომილება, მოუბრუნდა სამყაროს როგორც კანონი, სამსჯავრო, სამაგიეროს მიგება, როგორც მომავალი ცხოვრების რელიგია და ბოლოს აკრძალა სიხარული და დაგმო ბედნეირება. აქ არ არის სხვაობა რომსა და კალვინს შორის; მსოფლიო აუჯანყდა ქრისტიანობას მიწიერი „ბედნიერების” სახელით.

მთელი ამსოფლიური ოცნებები, უტოპიები და იდეოლოგიები ძირითადად მიწიერი ესქატოლოგიაა. ქრისტიანობის ისტორიის პარადოქსია ის, რომ მას შემდეგ, რაც ის აღარ არის ესქატოლოგიური, მსოფლიო გახდა ასეთი.

სამყარო შექმნილია ბედნიერებისათვის და მასში ყველაფერი წინასწარმეტყველებს ამ ბედნიერებას; დაცემული სამყაროსათვის, რომელმაც დაკარგა ეს ბედნიერება, მაგრამ მიისწრაფვის მისი მოპოვებისაკენ და მისით ცხოვრობს, ქრისტიანობამ მისაწვდომი გახადა ის, რომელიც განახორციელა ქრისტეში, როგორც სიხარული და შემდეგ მოიშორა. მსოფლიომ დაიწყო ქრისტიანობის (ქრისტიანული სამყაროს) სიძულვილი და დაუბრუნდა მიწიერ ბედნიერებას. მაგრამ მოწამლულმა აბსოლუტური ბედნიერების დაუჯერებელი დაპირებით, დაიწყო მისი აშენება, მისკენ სვლა, აწმყოს დაქვემდებარება ამ მომავალი ბედნიერებისათვის.

ახლა ქრისტიანობა, რომ დაიბრუნოს თავისი ადგილი მსოფლიოსა და მის ისტორიაში, იღებს მიწიერ ესქატოლოგიას და იწყებს საკუთარი თავისა და სხვების დარწმუნებას, რომ ყოველთვის ისწრაფოდა ამ მიწიერი ბედნიერებისაკენ და არც ქრისტეს და არც ეკლესიას უსწავლებია ოდესმე სხვა რამე.

ქრისტიანობა გაყოფილია კონსერვატიულად (რომელთაც სურთ კანონისა და სამაგიეროს მიგების რელიგია) და პროგრესულად განწყობილებს შორის (რომლებიც დედამიწაზე მომავალ ბედნიერებას ემსახურებიან). საინტერესოა, რომ ორივე ჯგუფს არაფერი სძულს იმაზე მეტად, ვიდრე მოწოდება სიხარულისაკენ, როგორც შეხსენება იმ უდიდესი სიხარულისა, რომელიც გამოცხადებულია სახარების დასაწყისში („გიხაროდენ და კვალად გიხაროდენ”), რითაც ცოცხალია ქრისტიანობა და რისკენაც მიისწრაფვის. ზოგიერთები ამბობენ: „როგორ შეუძლია ადამიანს უხაროდეს, როდესაც მილიონობით ადამიანი იტანჯება? ადამიანი უნდა ემსახუროს მსოფლიოს”. სხვები ამბობენ: „როგორ შეუძლია ადამიანს უხაროდეს მსოფლიოში, რომელიც ბოროტებაშია ჩაფლული?” მათ არ ესმით, რომ თუ ეკლესიამ მხოლოდ ერთი წუთით (რომელიც გრძელდება საიდუმლოდ და ფარულად წმინდანებში) სძლია სოფელს, გამარჯვება მოიპოვა ღვთიური სიხარულისა და ბედნეირების საშუალებით.

ვნების ხუთშაბათი, 23 აპრილი, 1981 წ.

ქრისტიანობა მშვენიერია. მაგრამ სწორედ იმიტომ რომ ის შესანიშნავია, სრულყოფილი, სრული და ჭეშმარიტი, მისი მიღება უპირველესად მისი მშვენიერების, სისრულისა და ღვთაებრივი სრულყოფილების მიღებაა; როდესაც ქრისტიანებმა დაანაწევრეს ქრისტიანობა, დაიწყეს მისი აღქმა და სხვებისათვის მიწოდება „ნაწილებად” და ხშირად ისეთ ნაწილებად, რომლებიც მთლიანთან არ არის კავშირში, როგორც სწავლება რაღაც საკითხებზე, ზოგიერთ დოგმატებზე. მაგრამ ამ დანაწევრებულ მდგომარეობაში ქრისტიანობა კარგავს იმას, რაც მასში არსებითია, რადგან ყოველი ცალკეული ნაწილის მნიშვნელობა ისაა, რომ გაგვხადოს მთლიანის მონაწილეები.

ოთხშაბათი, 4 ნოემბერი, 1981 წ.

გუშინ თითქმის მთელი დღე ჩემი წიგნების დალაგებაში გავატარე. ვალაგებდი მათ თაროებზე და ვფიქრობდი: რამდენი რამ არის დაწერილი! რამდენი ძალისხმევა, განცდა, დროა ჩადებული თითოეულ ამ წიგნში და როგორ სწრაფად ქრებიან ან რჩებიან ისინი თაროებზე, როგორც წიგნების სასაფლაოზე. რამდენიმე ასეული ან შეიძლება რამდენიმე ათასიც ცოცხალი რჩება, მაგრამ ასეულობით უიმედოდ დავიწყებულია. ყველა ამ წიგნმა კი ერთად შექმნა კულტურა. თითოეულმა მათგანმა რაღაცის შესახებ, რაღაცაში, რაღაცნაირად ნათელი ან ბნელი შემატა სამყაროს. რა იშვიათად ვკითხულობ ბლოკს ან თუნდაც პუშკინს. მაგრამ ვიქნებოდი კი ისეთივე, როგორიც ვარ, რომ ისინი ოდესღაც არ წამეკითხა? პუშკინი და ბლოკი გასაგებია, მაგრამ მეგრეც (სიმენონის საიდუმლოებების დეტექტივი) კი თავისი წვიამიანი პარიზით ცხოვრების ჩემეული ხედვის ნაწილი გახდა.

მეშინია ჩვენი ახალგაზრდობის გამო, რომლებიც იშვიათად კითხულობენ წიგნებს და ცხოვრობენ ხსოვნის გარეშე, მაგრამ „დაინტერესებული არიან ეკლესიით”. რა შეიძლება იყოს მათთვის „საინტერესო” ეკლესიაში, რომ იყვნენ ჩაძირულები კლერიკალიზმში, ეპისკოპოსების შესახებ ჭორაობაში და ა.შ. ქრისტეს არაფერი ესაქმებოდა კულტურასთან? არ არის მართალი! თითოეული მისი სიტყვა ღმერთის სასუფევლის, დავითის, უხუცესების შესახებ მიუთითებს იმის ცოდნაზე, გაგებასა და ხსოვნის არსებობაზე, რაზეც ის საუბრობდა, საითაც მოგვიწოდებდა, რასაც გმობდა.

ორშაბათი, 1-ლი თებერვალი, 1982 წ.

ჩემთვის უცებ ნათელი გახდა, რომ ეკლესიაში ღრმა დემონური ბრძოლაა ევქარისტიასთან და ეს არ არის შემთხვევითი! თუ ეკლესიაში ევქარისტია არ იქნება ყველაზე მთავარი, მაშინ ის გახდება „რელიგიური ფენომენი”, მაგრამ არა ქრისტეს ეკლესია „სუეტი და სიმტკიცე ჭეშმარიტებისა” (1 ტიმოთე 3:15). ეკლესიის მთელი ისტორია აღსანიშნავია ღვთისმოსავი მცდელობებით, რომ შეამცირონ ევქარისტიის მნიშვნელობა, გახადონ „უსაფრთხო”, გააზავონ ღვთისმოსაობაში, დაიყვანონ მარხვასა და ზიარებისათვის მზადებაზე, მოგლიჯონ ეკლესიას (ეკლესიოლოგია), სამყაროს (კოსმოლოგია, ისტორია), სასუფეველს (ესქატოლოგია). ნათელი გახდება, რომ ჩემი მოწოდება სწორედ ესაა, ბრძოლა ევქარისტიისათვის, მისი დამცრობისა და განეკლესიურობის წინააღმდეგ, რაც მოხდა, ერთი მხრივ, კლერიკალიზაციით და, მეორე მხრივ, გაამსოფლიურებით.

სამშაბათი, 2 თებერვალი, 1982 წ.

კლერიკალიზმი მახრჩობელაა, ის ისაკუთრებს ეკლესიის მთელ საკრალურ თვისებებს, თავის ძალას გადააქცევს გაკონტროლების, წინ წაძღოლის, მართვის, საეკლესიო საიდუმლოებების შესრულების საკრალურ ძალად და ზოგადად ნებისმიერ ძალაუფლებას აქცევს „ძალაუფლებად, რომელიც მე მომეცა!” კლერიკალიზმი ერისკაცებს ართმევს ყოველგვარ „საკრალურობას”: კანკელი, ზიარება (მხოლოდ ნებართვით), ღვთისმეტყველება. მოკლედ, იგი დე ფაქტო უარყოფაა ეკლესიისა, როგორც ქრისტეს სხეულისა, რადგან სხეულში ყველა ორგანო ერთმანეთთან კავშირშია. მათ განსხვავებული მხოლოდ ფუნქციები აქვთ და არა არსი. რაც უფრო ძლიერია კლერიკალიზმი (ეპისკოპოსის ან მღვდლის ტრადიციული სახე ხაზგასმული მისი ტანსაცმლით, თმით და ა.შ. ეპისკოპოსი თავის სრულ რეგალიებში!), ეკლესია მით უფრო ამსოფლიური ხდება და სულიერად ექვემდებარება მას. ახალ აღთქმაში მღვდელი წარმოდგენილია როგორც იდეალური ერისკაცი, მაგრამ თითქმის დაუყოვნებლივ იწყება მისი რადიკალური გამორჩევა ერისაკცებისაგან და არა მარტო დაცილება, არამედ დაპირისპირება, კონტრასტი მათთან.

ასეთი გამორჩევის ყველაზე აშკარა ფორმაა ერისკაცებისათვის ზიარებაზე ანუ ეკლესიის სხეულში მათი წევრების განხორციელებაზე უარის თქმა. „სახე ექმენ მორწმუნეთა მათ სიტყვითა, სვლითა, სიყუარულითა, სულითა, სარწმუნოებითა, სიწმიდითა” (1 ტიმოთე 4:12) მაგივრად ჩნდება სასულიერო პირის სახე, როგორც „ყოველგვარი საკრალურის ბატონ-პატრონისა”, რომელიც ჩვეულებრივ მორწმუნეებზე აღმატებულია და არიგებს მადლს ისე, როგორც თვითონ თვლის საჭიროდ.

ამას ეფუძნება ზოგიერთი სასულიერო პირის წინააღმდეგობა ხშირი ზიარებისადმი, ზიარების დაცვა აღსარებით, ცოდვებისაგან გახსნით, „ჩემთვის მოცემული ავტორიტეტით...” და ა.შ. ეს ბრძოლა აშკარად ძლიერდება ახლა საკუთარი ძალითა და „საკრალურობით” შეპყრობილი ზოგიერთი სასულიერო პირის გავლენით. არაფერი ისე არ ემუქრება მათ ძალაუფლებას, როგორც ეკლესიისათვის ევქარისტიის დაბრუნება, მისი აღორძინება, როგორც „საეკლესიო საიდუმლოებისა” და არა როგორც „განწმენდის ერთ-ერთი საშუალებისა...”

დღევანდელი საღვთისმეტყველო განათლების ტრაგედია მდგომარეობს იმაში, რომ ახალგაზრდები, რომელთაც სასულიერო პირებად გახდომა სურთ, ცნობიერად თუ არაცნობეირად, ამ განცალკევების, ძალის, ერისკაცებზე მაღლა დგომისაკენ მიისწრაფვიან. მათ წყურვილს აძლიერებს და წარმოშობს საღვთისმეტყველო განათლების, კლერიკალიზმის მთელი სისტემა. როგორ უნდა აიძულო ისინი, გაიგონ არა მხოლოდ გონებით, არამედ მთელი არსებით, რომ ადამიანი უნდა გაურბოდეს ნებისმიერ ძალაუფლებას, რომელიც ყოველთვის საცდურია, ყოველთვის ბოროტისაგანაა? ქრისტემ გაგვათავისუფლა ჩვენ ამ ძალაუფლებისაგან - „მომეცა მე ყოველი ხელმწიფება ცათა შინა და ქუეყანასა ზედა”... (მათე 28,18), იმით, რომ ამ ხელმწიფების ნათელი ვლინდება როგორც სიყვარულისა და საკუთარი თავის მსხვერპლად შეწირვის ხელმწიფებაში. ქრისტემ ეკლესიას მისცა არა „ძალაუფლება”, არამედ სულიწმიდა: „მიიღეთ სულიწმიდა...” ქრისტეში ხელმწიფება დაუბრუნდა ღმერთს და ადამიანი განიკურნა მმართველობისა და მბრძანებლობისაგან.

ჩემი ცხოვრების სამოცდამეერთე წელს საკუთარ თავს ვეკითხები: როგორ გაუკუღმართდა ეს ყველაფერი ასე ძალიან? და შიში მიპყრობს.

ვნების პარასკევი, 16 აპრილი, 1982 წ.

გუშინ იყო თორმეტი სახარების კითხვა, გუშინწინ საიდუმლო სერობის წირვა - „რაითა არა მტერთა შენთა უთხრა საიდუმლო შენი”. დღეს დატირების მსახურება... რამდენჯერ იყო ეს ყველაფერი ჩემს ცხოვრებაში? ამ დღეებში ჩემი მეხსიერება ყოველთვის აღადგენს იმ დროს, იმ მომენტს? იმ წელს? არ ვიცი, როდის იყო ეს - როდესაც ყველაფერი გაცხადდა ჩემს ცხოვრებაში, როდესაც ყველაფერი ასეთი ძვირფასი, „აბსოლუტურად სასურველი” გახდა... თუმცა ასე ძალიან გადამწყვეტი მოვლენა ფარულად მოხდა გულში: ალექსანდრე ნეველის საკათედრო ტაძარი პარიზში, გაზაფხული, სახლი, ახალგაზრდობა, ბედნიერება, შემდეგ ყველაფრის გასაღები მომეცა როგორც მღვდელს, როგორც ღვთისმეტყველს, როგორც წიგნების ავტორს, როგორც მასწავლებელს. მე ძირითადად დავამოწმებ მხოლოდ „იმ მომენტს“. ჩემი სულიერი ცხოვრება, როგორც გმირული ღვაწლი, წესი, სულიერი სახელმძღვანელო, ნულის ტოლია და თუ ის არსებობს, არსებობს როგორც მუდმივი გაცნობიერება, ქვეშეცნეული გრძნობა, რომ ყველაფერი ყველგანაა. მეორე მხრივ, გულის სიღრმეში, მხოლოდ იმით ვცხოვრობ ან, უფრო სწორად, ის ცხოვრობს ჩემში.

ინგლისურიდან თარგმნა
ნანა ბაღათურიამ

მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის წარსული და აწმყო

კოსტანტინე კოსტიუკი

კოსტანტინე კოსტიუკი დაიბადა 1967 წელს 1. მოკოვში. დაამთავრა მოსკოვის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფილოსოფიის ფაკულტეტი.

1994-1998 წლებში სოციოლოგიის ფაკულტეტზე ასწავლიდა პოლიტიკის სოციოლოგიას.

1998 წლიდან აიხშტეტის კათოლიკური უნივერსიტეტის ასპირანტია (გერმანია). არის ქრისტიანული სოციალური სწავლების საერთაშორისო ასოციაციის წევრი (ბრიუსელი). ავტორია სტატიებისა ქრისტიანული ეკლესიების სოციალური სწავლების, ფილოსოფიის ისტორიის, სოციოლოგიის, სოციალური ეთიკის, რელიგიის სოციოლოგიის პრობლემების შესახებ. მონაწილეობას იღებდა „რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის სოციალური კონცეფციის საფუძვლების“ გერმანულ ენაზე თარგმნაში, საერთაშორისო ინტერნეტ-კონფერენციის „ეკონომიკური ეთიკის ქრისტიანული საფუძვლების“ ორგანიზებასა და თანამოსახელე კრებულის გამოცემაში.

2001 წლის ნოემბერში მისი რედაქციით გამოვიდა გერმანულიდან ნათარგმნი წიგნი „პოლიტიკური და ეკონომიკური ეთიკა (სერია „სოციალური ეთიკის თანამედოვე მიმართულებები“). ამჟამად ცხოვრობს გერმანიაში.

„ფუნდამენტალიზმის“ ცნების წარმოშობა მიეკუთვნება მე-20 საუკუნის დასაწყისის მოვლენებს, როდესაც აშშ-ში გამოვიდა ნაშრომთა სერია სათაურით “the Fundamentals. A. Testimony tu the Truth”, და ასევე ფართო პროტესტანტულ მოძრაობას, რომლის მიზანი დარვინის თეორიის და ა.შ. აკრძალვა იყო. რელიგიური ფუნდამენტალიზმის შემდგომმა ტალღამ 1970-იან წლებში ირანში ისლამურ რევოლუციასთან დაკავშირებით იფეთქა. ამჟამად ეს ტერმინი დამკვიდრებულია როგორც პოლიტიკაში, ასევე მეცნიერებაშიც. იგი აღნიშნავს რელიგიური და პოლიტიკური წყობის ფენომენთა კომპლექსს და გამოხატავს ტრადიციული კულტურის პროტესტს მოდერნიზაციის პროცესების წინააღმდეგ ან მხოლოდ მიანიშნებს ფანატიკურ-ირაციონალური და დესტრუქციული ხასიათის ფაქტებზე. ექსტრემიზმში, ტერორიზმში და ა.შ. გამოვლენილი ფუნდამენტალიზმი, როგორც თვითმყოფადი მოვლენა, დამახასიათებელია არა მხოლოდ ისლამისთვის, არამედ იუდაიზმის, ინდუიზმის, პროტესტანტული და კათოლიკური ქრისტიანობისთვისაც, ხოლო განსაკუთრებული ძალით ახალი რელიგიური მიმდინარეობისა და სექტებისთვის. აგრეთვე ფუნდამენტალისტურტენდენციად განისაზღვრება ზოგიერთი წმინდად სეკულარული მოვლენაც: სოციალურ მოძრაობათა სფეროში მემარჯვენე და მემარცხენე ექსტრემისტული, ეკოლოგიური, ფემინისტური, ალტერნატიული, პოლიტიკურ სფეროში - მარქსისტული, ლიბერალური ფუნდამენტალიზმი და ა.შ. შევნიშნავ, რომ სწორედ ზოგიერთი ტრადიციული რელიგიური კულტურები, მაგალითად, ბუდიზმი, კონფუციანობა და სხვა, არ იწვევენ ფუნდამენტალისტური ტენდენციების გამოკვლევის სურვილს. მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმისადმი ინტერესიც არ არის დიდ, არა მისი არსებობის, არამედ მსოფლიოში მართლმადიდებლური არეალის ძალზე მოკრძალებული მასშტაბების გამო. მართლმადიდებლური ქვეყნების უმრავლესობა, მათ შორის რუსეთი, მეოცე საუკუნეში დაექვემდებარა ათეისტურ პოლიტიკას. ამასთან ერთად, როგორც ქვემოთ ვნახავთ, საბჭოთა კულტურისა და იდეოლოგიის საფუძვლები თავისი ბუნებით წმინდად ფუნდამენტალისტური იყო.

მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის წარმოშობა, საზოგადოდ, ფუნდამენტალიზმის გაჩენის ეპოქას, ანუ მეოცე საუკუნის დასაწყისს უნდა მივაკუთვნოთ, თუ მის საფუძვლებს კიდევ უფრო ღრმად არ გამოვიკვლევთ. ფუნდამენტალიზმმა საკუთარი თავის შესახებ აშშ-ზე არანაკლებ ნათლად განაცხადა რუსეთშიც საზოგადოებრივი აქტებით - ებრაელთა „პოგრომები“ (1881, 1903), ხოლო პოლიტიკურ დონეზე „რუსი ერის კავშირის“ შექმნით. სწორედ მაშინ გამოჩდნენ მისი თეორეტიკოსები: ა.ი. დუბროვინი, ვ.ა. გრინგმუტი, მამა იოანე ვოსტორგოვი, ნ.ე. მარკოვი, ვ.მ. პურიშკევიჩი, არქიმანდ. მაკარი (გნევუშევი), იღუმენი ვიტალი (მაქსიმენკო), არქიეპ. ანდრონიკე (ნიკოლსკი) და სხვა. ბეილისის საქმე 1911 წელს მარცხით დამთავრდა მისი ინიციატორებისათვის, თუმცა სრულიად შესაძლებელია არსობრივად მისი შედარება „მაიმუნის პროცესებთან“. სამართლიანობისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ იმ დროს რუსეთში რელიგიურ ფუნდამენტალიზმთან შედარებით უფრო აგრესიული იყო სეკულარულ-პოლიტიკური ფუნდამენტალიზმის გამოვლინებები ესერებისა და ბოლშევიკების მხრიდან, რომლებიც ტერორიზმს მიმართავდნენ.

70-წლიან რელიგიურ პაუზას თითქოს სრულიად უნდა გამოერიცხა რელიგიური ფუნდამენტალიზმის წარმოშობის შესაძლებლობა, მით უმეტეს, როცა მართლმადიდებელი ეკლესია თითქმის დაქცეული იყო, ხოლო ქვეყანამ ინდუსტრიული კულტურა აითვისა. მაგრამ ე.წ. „პერესტროიკის“ გარიჟრაჟზე კარგად ცნობილი საზოგადოება „პამიატის“ წარმოქმნასთან ერთად ნათელი გახდა, რომ სწორედ ნაციონალურ-რელიგიური ფუნდამენტალიზმი აღმოჩნდებოდა ის ძალა, რომელიც მოახდენდა პოლიტიკური სისტემის რეფორმირებას. არქაული ტენდენცია, რომელიც მეხსიერებაში აღადგენს რევოლუციამდელ ტრადიციას და შობს ტრადიციონალიზმს, ვითარდებოდა სამი მიმართულებით: 1. ექსტრმისტულ-ნაციონალისტურმა ფრთამ გააგრძელა თვითმყოფადი არსებობა; 2. ჩამოყალიბდა უფრო მეტად კულტურული ნაციონალურ-პატრიოტული მიმართულება მართლმადიდებლური რიტორიკით; 3. რუსეთის კომპარტიაში შეინიშნებოდა ამ უკანასკნელ იდეოლოგიურ კომპლექსთან შერევის ტენდენცია. მოცემულ სტატიაში მითითებული მიმართულებებიდან ყველაზე მეტი ყურადღება მიეპყრობა მეორეს.

თუკი პირველ ეტაპზე მისი განვითარების სტიმულს წარმოადგენდა ანტისემიტიზმი, რომელიც შემორჩენილი იყო საბჭოთა კავშირში, შემდგომ მთავარ როლს ასრულებდა თვითმყოფადი რელიგიური ფაქტორი. თავდაპირველად დიდად პოპულარული იყო რელიგიური იდეის პოლიტიკური ფორმები, უპირველეს ყოვლისა, მონარქისტური მოძრაობა მართლმადიდებლური სამეფოს შექმნის ლოზუნგით. გარკვეული გავლენა მოიხვეჭა დემოკრატიულ-ქრისტიანულმა მოძრაობამ ნაციონალურ-ტრადიციული ორიენტაციის მქონე ვ. აკსიუჩიხის მეთაურობით. ეკლესიის პოლიტიკური საქმიანობა თავიდან კონცენტრირებული იყო საბჭოა სისტემის საფუძვლების შერყევისაკენ და ამით მას გააჩნდა ანტიტრადიციონალისტური ხასიათი. ამრიგად, ეკლესიამ მხარი დაუჭირა ლიბერალურ კანონს რელიგიური გაერთიანებების შესახებ (1991წ.), მაგრამ როგორც კი გამოიკვეთა ახალი პოლიტიკური წესრიგის კონტურები „მეგობრულ“ ეკლესია-სახელმწიფოში, განვითარდა საწინააღმდეგო ტენდენცია, რომელიც ნათლად გამოვლინდა ანტილიბერალური რელიგიური კანონის (1997) ლობირებაში. ამ ფონზე მიმდინარეობს რთული სტრუქტურული პროცესები: იმის მიხედვით, თუ როგორ იკრებს ძალებს ფუნდამენალისტური პოზიცია, იზრდება მისი წინააღმდეგობა სხვა შიდასაეკლესიო ტენდენციებისადმი. ოფიციალურ საეკლესიო ხელისუფლებას უნდა გაეთვალისწინებინა ძალების თანაფარდობა და დაახლოებულიყო განმტკიცებად ტრადიციონალიზმთან. განსაზღვრულ მომენტში იგი იკავებს უკიდურეს პოზიციას შესაძლო კომპრომისულ პოზიციებს შორის და ინარჩუნებს რა კონსტრუქციულ ხასიათს, უკვე თავისთავად წარმოშობს კონსერვატიულ-ანტილიბერალურ იდეათა კომპლექსს; ეს ტენდენცია განსაკუთრებულად იჩენს თავს 1998 წლიდან მიტრ. კირილეს (გუნდიავის) ლიბერალიზმის კრიტიკისადმი მიძღვნილ გამოსვლებში.

ამასთანავე ხდება საკუთრივ ფუნდამენტალისტურად ორიენტირებული მართლმადიდებლური ბირთვის ფორმირება. დაიკარგა მრავალმხრივი კავშირი რევოლუციამდელ პოლიტიკურ-რელიგიურ კულტურასთან რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიაში, მაგრამ არა რუსეთის საზღვარგარეთულ ეკლესიაში, რომელმაც შეინარჩუნა და მნიშვნელოვანწილად გააუმჯობესა კიდეც ტრადიციონალისტური განწყობა და პირველ ეტაპზე დაეხმარა რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომ განესაზღვრა თავისი პოზიცია თანამედროვე სამყაროში. უზარმაზარი მნიშვნელობა ჰქონდა მიტროპოლიტ სნიჩევის ლიტერატურულ საქმიანობას, რომელმაც ხელი შუწყო ფუნამენტალიზმის კრისტალიზაციას. თავის მრავალრიცხოვან ნაშრომებში მიტრ. იოანემ უნდა ვაღიაროთ, ენერგიულად და ნიჭიერად განავითარა მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის ძირითადი იდეები და განწყობები თანამედროვეობასთან მიმართებაში, ნათელი პასუხები გასცა აქტუალურ კითხვებს. ავტორიტეტულ კონსერვატიულ მწერალთა საქმიანობა (ვ.რასპუტინი, ი. შაფარევიჩი და ა.შ.), ასევე რევოლუციამდელი ლიტერატურული მემკვიდრეობა (ს. ნილუსი) დაემატა ფუნდამენტალიზმის იდეოლოგიას.

რჩებოდა მხოლოდ ფუნდამენტალიზმის ორგანიზაციულად გაფორმების საკითხი. აქ უდიდესი როლი ითამაშა ახლად წარმოშობილმა მართლმადიდებლურმა პრესამ. ფუნდამენტალისტური წრეები გაზეთების გარშემო ლენინური ნტრადიციების სულისკვეთებით გაერთიანდნენ და განსაზღვრეს თითოეული მათგანის სპეციფიკა: გაზეთებიდან „რუს პრავოსლავნაია“ და „რუს დერჟავნაია“, რომლებიც უკიდურესად რადიკალურ და კრიტიკულ პოზიციას გამოხატავს, გაზეთ „რადონეჟამდე“ და ჟურნალ/ტელეგადაცემამდე „რუსკი დომ“, რომლებიც ასევე ორიენტირებულია კონსტრუქციული საზოგადოებრივი საქმიანობისკენ (სკოლების, საბავშვო ბაღების ორგანიზება და ა.შ.). იდეოლოგიური წარმატება მსგავსი მასობრივი საინფორმაციო საშუალებებისა იმდენად მაღალია, რომ მართლმადიდებლურ სამყაროში ისინი წარმოადგენენ „მართლმადიდებლობის“ კრიტერიუმს. გამოცემების უმრავლესობა მხოლოდ „არბილებს“ თეზისებს, მაგრამ არ უგულვებელყოფს მათ ძირითად განწყობას. ამ მიმართულების საინფორმაციო წარმატებებზე მეტყველებს, მაგალითად, მისი უდავო დომინირება ინტერნეტის მართლმადიდებლურ რესურსებს შორის, ასევე წიგების გამომცემლობის შთამბეჭდავი საქმიანობა.

სურიკოვი: ბოიარის ქალი მოროზოვა

არ შეიძლება გვერდი ავუაროთ მისი ინსტიტუციონალური ფორმების განვითარებასაც, უპირველეს ყოვლისა, მართლმადიდებლური „ძმობებისა“ და რელიოგიურ-საზოგადოებრივი ორგანიზაციების სახით. ამ საზოგადოებათა სპექტრი ძალზედ ფართოა: დაწყებული ოდიოზური „მართლმადიდებლობა ან სიკვდილი“, „მიტროპოლიტ იოანეს საზოგადოება“, „სლავური სამყაროთი“, დამთავრებული „მართლმადიდებელ მოქალაქეთა კავშირი“, „სამშობლოს ზნეობრივი აღორძინების საზოგადოებრივი კომიტეტი“, ქრისტისნულ-პატრიოტული მოძრაობა „ალექსანდრე ნეველითა“ და სხვა. მათ განეკუთვნება ასევე ისეთი საზოგადოებრივ-საეკლესიო ორგანიზაციები, როგორებიცაა „ირინეოს ლიონელის სახელობის საინფორმაციო-საკონსულტაციო ცენტრი“ ან „მართლმადიდებლური სამედიცინო-საგანმანათლებლო ცენტრი „სიცოცხლე“, რომლებიც, მართალია, არ წარმოადგენენ ფუნდამენტალისტურ ორგანიზაციებს, მმაგრამ კრიტიკული პათოსის ხასიათით ძალზე უახლოვდებიან მათ.

მიუხედავად ამისა, დასახელებული წრეების პოლიტიკური გავლენა და პრაქტიკული შედეგები არ არის შთამბეჭდავი. ფუნდამენტალისტები მხოლოდ მაშინ ახერხებდნენ რამეს, როდესაც გაცილებით ფართო საეკლესიო ან „პატრიოტულ“ ძალთა ტალღასთან ერთად მოქმედებდნენ. ამგვარ მოვლენათა შორის შეიძლებოდა დაგვესახელებინა აქტიურობა 1993 წელს, „თეთრი სახლის“ დროს, 1997 წელს მ. სკორსეზეს ფილმის აკრძალვის მოთხოვნა, 1997 წელს რელიგიურ ორგანიზაციათა შესახებ კანონის მხარდაჭერა, მებრძოლური განცხადებები კოსოვოში კრიზისის დროს, შიდასაეკლესიო სკანდალები, „მამხილებელი“ კამპანიები და ა.შ. სწორედ მისი პოლიტიკური უბადრუკობის გამო არ გამხდარა მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი ვრცელი კვლევის საგანი, თუმცა ეკლესიის შიგნით მისი გავლენის იგნორირება არ შეიძლება. საეკლესიო ხელისუფლების გადაწყვეტილებები მნიშვნელოვანწილად განისაზღვრება იმ გავლენით, რომლითაც დაიწყო დისკუსიები ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოდან გამოსვლისა და ნებისმიერი ეკუმენისტური კონტაქტების შეწყვეტის თაობაზე, ასევე სამეფო ოჯახის წევრთა კანონიზაციის შესახებ. ფუნდამენტალისური წრეების ზეწოლით ხდება ოფიციალური გაფრთხილებები და მღვდელმოქმედების აკრძალვები ლიბერალ სასულიერო პირთა მიმართ, ასევე მათი გავლენით კეთდება განცხადებები საეკლესიო ხელისუფლების მხრიდან საგადასახადო ნომრების დაგმობის შესახებ, სკოლებში სქესობრივი აღზრდის შესაძლებლობის უარყოფა და ა.შ. ეს გავლენა არაფორმალური არხებით უფრო საგრძნობია, ვიდრე ფორმალური. მაღალი საეკლესიო იერარქები, პატრიარქის ჩათვლით, ექვემდებარებიან ნამდვილ აგრესიულ დევნას. საკმარისია დავასახელოთ ყველაზე უფრო შესამჩნევი „სამიზნეები“: მიტრ. ვლადიმირ სანკტ-პეტერბურგელი, მიტრ. კირილე სმოლენსკელი, მიტრ. ფილარესტ მინსკელი და ა.შ.

უნდა ვაღიაროთ, რომ მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის სამყარო საკმაოდ მდიდარია, როგორც ინტელექტუალურად, ასევე კომუნიკაციურად: მის შიგნით მუდმივად მიმდინარეობს ურთიერთობების პროცესი, აწყობენ კონფერენციებს, სხვადასხვა ღონისძიებას, აქციას და ა.შ.

იმისათვის, რომ სურათი უფრო დიფერენცირებული იყოს, აუცილებელია იმათი გამიჯვნა, რომლებიც აქტიური ფუნდამენტალიზმის პოზიციებზე დგანან და იმათი, რომელთა განწყობაც არ გადადის უკიდურესი მოწოდებებისა და ქმედებების დონეზე. ფუნდამენტალიზმი შეიძლება მოიცავდეს სხვადასხვა სფეროს: კულტობრივს, საღვთისმეტყველოს, კულტურულს, საყოფაცხოვრებოს, პოლიტიკურს. ამა თუ იმ ზომით მთელის საეკლესიო ცხოვრება განმსჭვალულია ამ იდეური მიმართულების განწყობით, თუმცა შეფასებებში უნდა გამოვიჩინოთ სიფრთხილე. ეს გავლენა იკვებება როგორც ყოფითი მართლმადიდებლობით, თავისი ცრურწმენებითა და ტრადიციებით, (რიტუალიზმი, აპოკალიფსური განწყობები, სულების რწმენა და ა.შ.), ასევე მათ მიერ „მართლმადიდებლობის კრიტერიუმების“ თითქმის სრული მონოპოლიზაციით.

საზოგადოებრივ აზროვნებაში ფუნდამენალისტული წრეები აღინიშნებიან, როგორც „ღვთისმოსავი მოშურნეები“. ეს განსაზღვრება გულისხმობს საკუთრივ შიდასაეკლესიო რეფორმისადმი დამოკიდებულებას, რომლის იდეაც (ღვთისმსახურების თარგმნა რუსულ ენაზე, ახალ კალენდარზე გადასვლა და სხვა). წამოაყენეს ეკლესიის ლიბერალურმა წრეებმა. თუმცა სინამდვილეში „ფუნდამენტალიზმი“ აყალიბებს არა მათ მოწესეობრივ ღვთისმოსაობას, არამედ „გარეგან“ საკითხებზე პასუხების საეკლესიო-პოლიტიკურ პროგრამას. ამ პროგრამაში საერთოა უკომპრომისო ანტიეკუმენიზმი, რომელიც რელიგიური დიალოგის ყველა ფორმის ბლოკირებას გულისხმობს. ის ეფუძნება, პირველ რიგში, ტრადიციულ ანტიკათოლიციზმს და განსაკუთრებით ანტისექტანტიზმს. მეორე რიგში, - მოდერნის კრიტიკას და მის ყველა გამოვლინებას, რომელიც უკავშირდება საზოგადოებრივი ცხოვრების თანამედროვე ფორმებს: ადამიანის უფლებებს, დემოკრატიას, სამართლებრივ სახელმწიფოს, საბაზო ეკონომიკას. ამ ნიადაგზე ვითარდება ანტილიბერალიზმის, ანტიინდივიდუალიზმის მძაფრი ფორმები და დასავლური კულტურის კრიტიკა. შეიძლებოდა დაგვესახელებინა მესამე, პოლიტიკური საფუძველიც - სახელმწიფოებრიოვა, ანუ დერჟავულობა, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული ნაციონალურ-პატრიოტულ აქცენტებთან. ამგვარი პროგრამები იკვებება რადიკალური მეტაფიზიკური და მითოლოგიური კონცეფციებით. მითოლოგიურად ყველაზე უფრო გაჯერებულია ანტისემიტიზმი, რომელიც გაერთიანებულია „ებრაულ-მასონური შეთქმულების“ თეორიასთან. აქ მთელი ისტორიული პროცესი, როგორც მარიონეტთა თეატრში, აიხსნება მასონური ლოჟებისა და ბოროტ ძალთა საიდუმლო ორგანიზაციების ლიდერთა გადაწყვეტილებებით. სხვა კონცეფცია ეფუძნება მართლმადიდებული მონარქიზმისა და იმპერული დერჟავულობის მეტაფიზიკას. იგი ახდენს „სამართლიანი სახელმწიფოს“ კკონსტრუქციის ფორმირებას და ასევე თანამედროვეობის კრიტიკის დროს ამოდის მისგან. სწორედ ამგვარი წყაროებიდან წარმოიქმნება მითები. მაგალითად, „მართლმადიდებელი სტალინის“ შესახებ, რომლის თანახმადაც მხოლოდ ებრაელმა მასონებმა შეუშალეს ხელი სტალინს საბჭოთა კავშირში მართლმადიდებლური მონარქიის აღდგენაში. როგორც ბევრი სხვა მაგალითი, ესეც - იესო ქრისტეს ან ბიბლიის ებრაულად წარმოშობის უარყოფა - იმას მოწმობს, რამდენად შორსაა მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმი მართლმადიდებლური ქრისტიანობისგან (მკრეხელურიც კია მასთან მიმართებაში). მსგავსი მაგალითებიდან ნათლად იკვეთება ფუნდამენტალიზმის პოლიტიკური და არა რელიგიური წარმოშობა.

ფუნდამენტალიზმის პოლიტიკურ კუთვნილებას ადასტურებს აგრეთვე საეკლესიო-ფუნდამენალისტური წრეების „გარეგანი კავშირები“ კომუნისტებსა და ნაციონალისტებთან. „მართლმადიდებელი სტალინის“ კომუნისტური პარტიის ოფიციალურ დოქტრინაში, ხოლო „ებრაულ-მასონური“ ლეგენდა ძალზე გავრცელებულია ნაციონალისტურ პარტიებში. დასახელებული კავშირი, საეკლესიო ცხოვრების პარალელურად, წარმოადგენს ფუნდამენტალიზმის პოლიტიკური გავლენის კიდევ ერთ არხს. ამ სხვადასხვა საზოგადოებრივ მოძრაობათა შორის განსხვავება შეეხება მათ პროგრამებსა და რიტორიკას, მაგრამ არა ფასეულობებსა და მათ შინაარსს. კომუნისტების რიტორიკა სეკულარულია, ხოლო რადიკალი ნაციონალისტებისა კი - წარმართული, რაც ხელს არ უშლის იმას, რომ ყველამ იგრძნოს სოლიდარობა „პრაქტიკური საქმეების“ დონეზე.

დავუბრუნდეთ მართლმადიდებლური ფუნდამენტალიზმის სოციალურ ბაზას. იგი მრავალფენოვანია: ჯგუფები, რომლებიც განეკუთვნებიან პასიურ - საკულტო და საღვთისმეტყველო ფუნდამენტალიზმს, მთლიანად ეწერებიან რა „ავთენტურ“ მართლმადიდებლობაში, შეუძლიათ ფაქტობრივად არ გადაკვეთონ კულტურული და პოლიტიკური ფუნდამენტალისური ჯგუფები. პირველი ჯგუფის ყველაზე ფართო ფენას წარმოადგენენ ღრმადპატივცემული „ბებიები“, რომელთა გულებისკენაც, ვ.როზანოვის თქმით, მიმართულია მართლმადიდებლობა. ისინი იცავენ ეკლესიაში ქცევის წესებს და გარე სამყაროდან არ უშვებენ სუფთა ჰაერს, ასევე იცავენ მას საზოგადოებრივი ცვლილებების ნიავისაგან. დაახლოებით ასე მოქმედებენ ძველი სკოლის ღვთისმეტყველები, რომლებიც მთელს თავის ძალას მიმართავენ ახალი საღვთისმეტყველო ტალღების წინააღმდეგ ბრძოლისაკენ (იხ. კონფერენცია „ეკლესიის ერთიანობა“ 1994წ.; „განახლებული მართლმადიდებლობის“ ქსელი 1995 წ.) „საკულტო“ ფუნდამენტალიზმის სოციალური საფუძვლის სახით გვევლინება სამღვდელოებისა და ბერმონაზვნების ის ფენა, რომლებიც ვერ ხედავენ სხვა საშუალებას ერისკაცთა მოქცევისა და მათთან მუშაობისა, თუ არა ტაძრის შიგნით. სულიერი ძალაუფლების ბერკეტები, რომლებსაც კლირიკოსები იყენებენ ერისკაცთა მიმართ, ატარებენ კულტობრივ, „ტიპიკონურ“ ხასიათს, რომელიც მიუთითებს ფარდობით კულტურულ პასიურობასა და სამღვდელოთა იძულებით ფუნდამენტალიზმზე. კულტურული ფუნდამენტალიზმი ასევე ეყრდნობა ნეოფიტთა ფართო ფენებს, რომლებიც უკანასკნელ ათწლეულებში დიდი რაოდენობით შემოედინა ეკლესიაში. მათ შორის შესამჩნევ როლს ასრულებს ინტელიგენცია, განსაკუთრებით - ტექნიკური. ლიბერალური (ჰუმანიტარული) ინტელიგენცია, უმაღლესი განათლების მქონე ადამიანები ეკლესიაში ნაკლებად არიან წარმოდგენილნი, ვიდრე საზოგადოებაში, რაც ასუსტებს ეკლესიის ანტიფუნდამენალისტურ ბაზას. მხოლოდ სამღვდელოთა და ნეოფიტთა ძალზე ვიწრო წრე შეიძლება აღმოჩნდეს პოლიტიკური ფუნდამენტალიზმის მატარებელი. სწორედ ისინი ცდილობენ კულტურული ფუნდამენტალიზმიდან პოლიტიკური დასკვნების გაკეთებას და ამასთანავე რევოლუციამდელ ტრადიციაზე დაყრდნობას.

ამრიგად ფუნდამენტალიზმის სოციალურ საფუძვლეს შეადგენს ის ფენები, რომლებიც, საერთოდ, „აქტიური ქრისტიანობის“ სახელით გამოთქვამენ აზრს. და ეს იმსახურებს მოწონებას. პრობლემა მდგომარეობს იმაში, რომ თავად „აქტიურობა“ ეკლესიაში იძენს კულტურული ფუნდამენტალიზმის ფორმებს და მასში ძალზე მცხირე ადგილი რჩება მათთვის, რომლებსაც არ სურთ ფუნდამენტალისტთა რიგებში ინტეგრაცია. ამ მოვლენის მიზეზთა ახსნას მიეძღვნება სტატიის შემდეგი ნაწილი.

გაგრძელება შემდეგ ნომერში

ნოდარ ლადარია

საუბარი ნოდარ ანდღულაძესთან

ნოდარ ანდღულაძე

დაიბადა თბილისში 1927 წელს ცნობილი მომღერლების დავით ანდღულაძისა და ბარბარე მამამთავრიშვილის ოჯახში. 1950 წელს დაამთავრა თბილისის უნივერისტეტი.1954 წელს დაიცვა დისერტაცია. 1959 წლამდე მუშაობდა კავაკასიური ენების კათედრაზე.

მომღერლის დებიუტი შედგა ხოზეს როლში (ბიზეს „კარმენი“) 1956 წლის ოქტომბერში. 1961-62 წლებში იყო „ლა-სკალას“ სტაჟიორი. 1968-69 წლების სეზონზე იყო ბერლინის „კომიშე-ოპერის“ სოლისტი. ჩაწერილი აქვს ფირფიტები. 1980 წლიდან არის თბილისის სახელმწიფო კონსერვატორიის სოლო სიმღერის პროფესორი და კათედრის გამგე, საქართველოს პედაგოგიურ მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, საქართველოს ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოსი, დავით ანდღულაძის ქართული ვოკალური კულტურის ფონდის თავმჯდომარე, ვოკალისტთა საერთაშორისო კონკურსების ჟიურის წევრი, ენრიკო კარუზოს ასოციაციის უცხოელი წევრი.

გამოქვეყნებული აქვს სამეცნიერო შრომები ენათმეცნიერებასა და ვოკალური ხელოვნების თეორიაში (მათ შორის ორი მონოგრაფია). ჩატარებული აქვს ღია გაკვეთილები და მასტერკლასები კონსერვატორიებსა და თეატრებში (მილანი, სანკტ-პეტერბურგი, მოსკოვი, ლვოვი).

არის ზ. სოტკილავას, ც. ტატიშვილის, დ. დაშიევის, ე. გეწაძის, ვ. ლომაკინის მუდმივი კონსულტანტი. ჰყავს მრავალი მოწაფე, რომლებიც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის საოპერო დასების წამყვანი სოლისტები არიან.

შესრულებული პარტიებიდან აღსანიშნავია: მალხაზი (ფალიაშვილის „დაისი“), მინდია (თაქთაქიშვილის „მინდია“), ტურიდუ (მასკანის „სოფლის პატიოსნება“), ედგარ რავენსვუდი (დონიცეტის „ლუჩია დი ლამერმური“), მანრიკო (ვერდის „ტრუბადური“), ოტელო (ვერდის „ოტელო“), გერმანი (ჩაიკოვსკის „პიკის ქალი“), ონდრეი ზიმონი (სუხონის „კრუტნიავა“), ლოენგრინი (ვაგნერის „ლოენგრინი“), ჰეროდე (შტრაუსის „სალომე“).

- ყოველთვის უცნობია წინასწარ, რა მიმართულებას მიიღებს თქვენთან საუბარი. ყოველ შემთხვევაში, გეზის მონიშვნა (სქემატურად მაინც) არ იქნება ურიგო. დღეს ოფიციალური რელიგიის მხრიდან ხელოვნებისადმი და, კერძოდ, მუსიკისადმი გამოთქმული ერთ-ერთი მთავარი საყვედური შემდეგნაირად ჟღერს: ეს ყველაფერი გამოხატავს მხოლოდ ზედაპირულ ემოციებს და არაფერი ესაქმება ადამიანის უღრმეს სულიერ ცხოვრებასთან. უფრო მეტიც, ემოციები გამოხატავს ადამიანის ვნებებს, ანუ იმას, რისი დათრგუნვისკენაც მოგვიწოდებს ასკეტიკა... ერთი სიტყვით, ხელოვნება დაბრკოლებაა ადამიანის სულიერი სრულყოფის გზაზე. რა შეიძლება დავუპირისპიროთ ამგვარ თვალსაზრისს?

- (ხანგრძილივი პაუზა) ბერდიაევი... იმათგან, რომლებთაც მე ვიცნობ და რამდენადაც შემიძლია ამაზე მსჯელობა, ის ერთ-ერთი ყველაზე თავისებური მოაზროვნეა, რომელიც ამ საკითხს შეხებია. შეიძლება ითქვას, რომ ის ღვთისმეტყველიცაა და ამავე დროს კრიტიკული აზროვნებაც ახასიათებს. მას შემოაქვს შემოქმედების თემა, როგორც ადამიანის ღვთაებრივი თვისება.

- ალბათ, გულისხმობთ მის თხზულებას „შემოქმედებითი საზრისი“...

- რა თქმა უნდა, სხვაც უამრავი მოეპოვება, თუნდაც „თავისუფალი გონის ფილოსოფია“ ან ავტოგრაფიულ-ფილოსოფიური ნაწარმოები „თვითშემეცნება“. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს მისი სტატიები და ესეებიც. მასზე შეიძლება ბევრი რამ ითქვას, შეიძლება დავაბრალოთ ზედაპირულობა, დავუკავშიროთ ეგზისტენციალისტებს, მაგრამ ეს არაა მთავარი... მიმაჩნია, რომ კონცეფცია - ღვთის შემოქმედება ადამიანის ხელოვნებაში პოულობს გაგრძელებასა და პასუხს, ადამიანის სული თავისუფლებას პოულობს შემოქმედებაში და, კერძოდ, ესთეტიკურ შემოქმედებაში - ბერდიაევის აზრის ყველაზე არსებითი მონაპოვარია.

ამ თვალსაზრისით ძალიან მესიამოვნა რუსი ფილოსოფოსის არსენიევის ნათქვამი ჩემი წიგნის წაკითხვის შემდეგ. მან ასე უთხრა დირიჟორ მელიქ-ფაშაევს: ნოდარისთვის სიმღერა იგივეა, რაც ბერდიაევისთვის თავისუფლებაო. უნდა აღვნიშნო, რომ თვით არსენიევი საბჭოთა პერიოდში საკმაოდ იდევნებოდა თავისი რადიკალური აზროვნების გამო და იმისთვისაც, რომ ვერავითარი გაბატონებული იდეოლოგიის წიაღში ვერ გრძნობდა თავს ორთოდოქსად. ნიშანდობლივია მისი ბოლო წიგნის სათაური: „პიროვნების ფილოსოფიური გაგება“. თავისუფლება, შემოქმედება, პიროვნება... ეს ყველაფერი ერთმანეთს უკავშირდება და პასუხია ღვთის მიერ ადამიანის გამოწვევაზე.

- თქვენი ნებართვით, პრობლემას უფრო დავაკონკრეტებ. ამისათვის მივმართავ ყველაზე მარტივ ხერხს - შედარებას. მართალია, ყველაფრის შედარება შეიძლება და ხშირად მისი არჩევა გემოვნებითაა შეზღუდული, მაინც მინდა ისეთი არჩევანი გავაკეთო, რომელიც, ალბათ, სიცილს მოჰგვრის მუსიკის ისტორიისა და ესთეტიკის აკადემიურ მკვლევარს, მაგრამ ჩვენი მიზნებისათვის, მგონი, სასარგებლო უნდა იყოს. მე გთავაზობთ შევადაროთ ერთმანეთს იოჰან-სებასტიან ბახი და ჯუზეპე ვერდი.

- ბახის მუსიკის დიდი ნაწილი განკუთვნილია ღვთისმსახურების პროცესისათვის და მისი მოსმენისას აშკარად ვამჩნევთ, რომ მუსიკა თითქმის სრულიად მოკლებულია სხვადასხვა გარეგნულ ეფექტს. ესაა მუსიკა, რომელიც შეიძლება იკითხო თვალებით. ის, რასაც შემდგომში „გამომსახველობითი საშუალებები“ უწოდეს, მასში ძალიან მწირადაა წარმოდგენილი. ახლა კი გავიხსენოთ ვერდის სასულიერო ნაწარმოებები, რომელთა შორის ყველაზე ცნობილია „რეკვიემი“ - ეს მუსიკა აღსავსე გარეგნული ეფექტებით. შეიძლება ვთქვათ, რომ ამის ყველაზე ნათელი დადასტურებაა Diesies irae-ს დასაწყისი მთელი ორკესტრის ბობოქარი ჟღერადობითა და სოპრანოების გამყივანი ბგერით მაღალ რეგისტრში. დავსვათ კითხვა: შეიძლება თუ არა დავახასიათოთ ესთეტიკის ასეთი განვითარება ანუ სვლა შინაგანიდან გარეგანისაკენ, როგორც მისი დეგრადაცია და დაცემა?

ერთგვარად ეს მართლაც ასეა. აქ ჩემ წინაშე წამოიჭრება რეალიზმის საკითხი ხელოვნებაში. თანაც რეალიზმი უარყოფითი ნიშნით. ამგვარი ტენდენცია რომანტიზმის პერიოდიდან იწყება. თანაც ეს რეალიზმი მაინც უფრო ღრმად უნდა გავიგოთ: აი, მაგალითად, იტალიელებს ძალიან ხშირად უკიჟინებდნენ ზედაპირულობას და, ასე ვთქვათ, „ლამაზობას“. ეს არაა რეალიზმი. ბახს რომ თავი დავანებოთ, ჩელეტისთან (ეს მუსიკის იტალიელი თეორეტიკოსია, საკმაოდ გამოჩენილი) წავიკთხე, რომ ჯოაკინო როსინის მუსიკა მიაჩნდა იდეალურ ხელოვნებად. მართალია, ვისაც არ ესმის როსინისა და როსინიმდელი მუსიკა, როგორც იდეალური ხელოვნება, მას მუსიკის არაფერი ესმის. რაც შეეხება რეალიზმს, ის რომანტიზმის მოტანილია. აქ იგულისხმება მუსიკაში ფსიქოლოგიური ხასიათებისა და კონკრეტული სიტუაციების შემოტანა, დრამატურგიის წილის გაზრდა. ვერდის, მაგალითად, მიაჩნდა, რომ მუსიკალურ დრამაში ქმნიდა ისეთივე დაძაბულობებს, როგორიც შექსპირთან ჰქონდა ამოკითხული და უნდა ითქვას, რომ შექსპირს მართლაც კარგად გრძნობდა. მაგრამ სინამდვილეში საქმე არც ისე მარტივადაა და ამიტომ ჩემთვის ვერდის შემოქმედებაში იდეალურთან ყველაზე ახლოს დგას „ფალსტაფი“ და არა მისი ოპუსები „ობერტოდან“ „ოტელომდე“. ასე რომ, შეგვიძლია დავასკვნათ: სწორხაზოვანი რეალიზმის შემოტანა მუსიკაში ყოველთვის იდეალური შინაარსის ხარჯზე ხდებოდა. თურმე ბახსაც კი უთქვამს: ჩვენ მხოლოდ ოდნავ ვიცით, რა არის მუსიკაო.

მართალი გითხრათ, რელიგიაშიც და მუსიკაშიც, საერთოდ ყველგან, ის უფრო მაინტერესებს, რაც რეალიზმთან არაა დაკავშირებული. რელიგიაში იმ ნაწილს ვგულისხმობ, რომელიც საიდუმლოა, ასე ვთქვათ ეზოტერიკული. სწორედ ეს მხარე მიზიდავს. ამიტომაც ბახის მუსიკა, მიუხედავად მისი, ასე ვთქვათ, ალგებრული გათვლილობისა, ჩემთვის რაციონალური არაა, უფრო რაციონალურია სხვადასხვა ხმაბაძვითი ეფექტები რომანტიზმის შემდგომ მუსიკაში.

- მინდა დავუბრუნდე იმ აზრს, რომ ვერდის „ფალსტაფი“ უფრო ახლოსაა იდეალურთან, ვიდრე თუნდაც მისი „რეკვიემი“, ანუ საკუთრივ საღვთისმსახურო მუსიკა. ეს ნიშნავს იმასაც, რომ სავალდებულო არაა შემოქმედებითი სულის გამოხატულება მაინცდამაინც დაკავშირებული იყოს რიტუალთან. შევაჯამოთ აქამდე ნათქვამი: გამოგვივიდა, რომ მუსიკალურ ხელოვნებაში სულიერი დაქვეითება დაკავშირებულია მასში რეალიზმის მნიშვნელობის ზრდასთან. მაგრამ ჩნდება ერთი კითხვა: რამდენადაა ეს ავადსახსენებელი რეალიზმი მართლაც რეალიზმი? ეს უფრო გარკვეულ პირობითობათა ერთობლიობას ჰგავს. ამის დასამტკიცებლად მინდა მოვიყვანო შემდეგი მაგალითი: იტალიელი მწერალ ჯოვანი ვერგას მოთხრობა „სოფლური რაინდობა“. თავისი ბუნებით ეს ისეთივე ნაწარმოებია, როგორიც ეგნატე ნინოშვილის „ქრისტინე“ ან „უცნაური სენი“. იტალიელი ხელოვანი ტლანქი ლიტერატურული ხერხებით (ნინოშვილისაგან განსხვავებით აქ, ასე ვთქვათ, საგანგებოდ გათამაშებული სიტლანქეა) მოგვითხრობს ისეთი ადამიანების ცხოვრებაზე, რომლებიც ვერ ამაღლებულან ელემენტარულ ინსტიქტებზე, რომელთა საზოგადოებრივი ცხოვრება ჩანასახოვანია, გრძნობები კი - სქემატური. მაგრამ ვერგას მოთხრობა ხვდება რეალისტი კომპოზიტორ პიეტრო მასკანის ხელში და იქმნება იმავე სათაურის ოპერა, რომელიც ქართულად რატომღაც „სოფლის ღირსებად“ თარგმნეს. მუსიკა მართლაც უკიდურესად „რეალისტურია“, გარეგნულად გამომსახველ ხერხებს აქ არა მარტო ორკესტრი გამოხატავს, არამედ გუნდიც. მაგრამ შედეგი საპირისპიროა: მუსიკის უკიდურესი ფსიქოლოგიზმის გამო ჩვენ ვხედავთ არა ელემენტარული ინსტიქტების ბატონობას, არამედ იმას, რასაც შეიძლება ვუწოდოთ ღრმა სულიერი განცდები. ვერგას სანტუცა, რომელიც ერთი უბირი გოგოა, მასკნისთან ტრაგიკულ პერსონაჟამდე მაღლდება... უფრო მეტიც, ამ ოპერის საორკესტრო შესავლის მოსმენისას, თუ წინასწარ არ ვიცით ვერ მივხვდებით, რომ საქმე ვერგას სიცილიურ სოფელს ეხება და არა, მაგალითად, დ'ანუნციოს მიერ აღწერილ დეკადენტურ არისტოკრატიას? რისი საშუალებით აისახება რეალიზმი მუსიკაში - ვფიქრობ, ეს სულ სხვა რამაა...

- სავსებით გეთანხმებით. როცა რეალიზმზე ვლაპარაკობდი, მხედველობაში მქონდა არა თვით მუსიკა, არამედ მისი ინტონირება... არა, ინტონირება სათანადო სიტყვა არაა... მხედველობაში მქონდა არტიკულაცია: ერთი სიტყვით, რეალიზმი მუსიკაში მხოლოდ არტიკულაციის საშუალებაა, ანუ მუსიკაზე ბევრად უფრო ვიწრო რამ, მისი მხოლოდ ერთი მცირე წახნაგი. რაც არ უნდა რეალისტური იყოს, ყოველთვის რჩება მუსიკა, რომელიც იდეალურთან მუდამ არსებითადაა დაკავშირებული.

- არტიკულაციასთან დაკავშირებით გამახსენდა... თქვენთან ვნახე დელე სედიეს „ვოკალის სახელმძღვანელო“, რომელშიც მოყვანილია სავარჯიშოები სხვადასხვა ემოციის გამოსახატავად. ყოველი ემოცია: რისხვა, ალერსი, ეჭვი, სიხარული, სასოწარკვეთა გამოხატული იყო შესაბამისი მუსიკალური ფრაზებით. ეს პირობითობის უმაღლესი დონე და ძალზე განვითარებული არტიკულაციაა...

- მართლაც საოცარი რამაა. ეს ბგერაში კრისტალიზებული სხვადასხვა სულიერი მდგომარეობის მთელი კომპენდიუმია. ყოველი ფორშლაგი, ტონალობა, ფრაზის აღმავლობა ან დაღმავლობა გარკვეულ და მკაფიოდ განსაზღვრულ ფუნქციას ემსახურება. ამას საფუძვლად უდევს თვით ამ პედაგოგის კოლოსალური გამოცდილება და ერუდიცია საოპერო ხელოვნების სფეროში. მაგრამ ეს არ უნდა გავიგოთ როგორც წყარო მუსიკალური შემოქმედებისათვის: აქ კავშირი საპირისპიროა - ყოველგვარი სახელმძღვანელო ან თეორიული აღწერა მეორეულია მუსიკალური შემოქმედების მიმართ.

- მაგრამ არის ერთი რამ, რაც მუსიკალური შემოქმედების წყაროდ შეიძლება მივიჩნიოთ: ესაა ენა, მისი ფონეტიკური სტრუქტურა და ინტონაციური თავისებურებები. გერმანული და ფრანგული მუსიკის განსხვავებანი მნიშვნელოვნადაა განპირობებული ამ ენებს შორის განსხვავებებით. ახლა მსურს მოგმართოთ როგორც ენათმეცნიერს, ეს თქვენი პირველი სპეციალობაა. შეიძლება ითქვას, რომ ენაშიც ასეთივე გამარტივებისა და სქემატიზაციის პროცესი მიმდინარეობს. უკვე არ ვიცით, რას წარმოადგენს რაოდენობის კატეგორია მარცვალში - ვინღა იცის, როგორ გამოთქვამდნენ ძველი რომაელები გრძელ და მოკლე ხმოვნებს, ან როგორ ჟღერადობას აღწევდა სინამდვილეში ბერძნული მახვილების მრავალფეროვნება...

- ეს ცოტა სხვა თემაა. შეიძლება საუბარი კვლავ დაუბრუნდეს ძველ კალაპოტს. ერთი ემოციური შთაბეწდილება მაქვს, თუმცა ვერავითარ მეცნიერულ საბითს ვერ მოვიყვან მის სასარგებლოდ. მგონია, რომ ძველი კლასიკური ენები უფრო მდიდარია. არ ვიცით, რა ხდებოდა ძალიან შორეულ წარსულში, მაგრამ შეგვიძლია წავიკითხოთ სანსკრიტი, ძველეგვიპტური, ბერძნული, ლათინური... მე იქ უფრო მდიდარ ადამიანს ვხედავ. აი, თქვენ ფონეტიკურ სტრუქტურაზე ბრძანებდით... არავინ იცოდა ფონეტიკა ისე, როგორც ძველი ინდოეთის გრამატიკოსებმა. ფრანგი ენათმეცნიერი ანტუან მეიე პირდაპირ წერს, რომ ინდოევროპეისტიკა წარმოიშვა მაშინ, როცა ლინგვისტები ძველი წელთაღრიცხვის V საუკუნის ინდოელი გრამატიკოს პანინის გრამატიკას გაეცნენ. მასში ღრმა ინტიუციებია გამოთქმული უკვე ჩამოყალიბებული კანონების სახით. ეს მხოლოდ ერთი მაგალითია, თორემ მოძღვრება ბგერის შესახებ ინდოელებთან იწყება XIII-XII საუკუნეში ქრისტემდე, თუ უფრო ადრე არა. ასევე ძველი ქართული უფრო სრულყოფილი მეჩვენება, თუ შეიძლება ითქვას, უფრო არტისტული. გამოდის, რომ პროფანაციამდე მივდივართ ყველაფერში, გარდა მეცნიერების იმ დარგებისა, რომლებიც მაღალ ტექნოლოგიებთანაა დაკავშირებული...

- ჰო, ეს პროფანაცია რაღაა?

- (პაუზა) გაბრიყვება... უზრდელობა...

- და როგორღა გამოიხატება პროფანაცია მუსიკაში?

- მე განსხვავებული შეხედულება მაქვს ამაზე. როგორც ვთქვით, მუსიკაში რეალიზმის შეტანის ცდა აშკარა მარცხით დამთავრდა. შედეგად მუსიკა ერათგვარად პრიმიტიული გახდა, დაეშვა სასიცოცხლო ფუნქციამდე. ეს ვერისტებთან უკვე შეინიშნება. შეიძლება ვინმე შემედავოს, მაგრამ ძალიან მაწუხებს ის, რომ თანამედროვე მუსიკა არ აღიქმება მხატვრულად, სულიერად...

- დავაზუსტოთ: თანამედროვე მუსიკა არის სულიერი და ამას ვერ ხედავენ, თუ არ არის სულიერი და დასანახიც არაფერია?

- არ არის სულიერი. იმიტომ რომ სციენტიზმმა, მეცნიერების მიბაძვამ „შეჭამა“ ყველაფერი. სციენტიზმი ხომ რელიგიასაც დაუპირისპირდა, რითიც ჩვენ დავიწყეთ საუბარი. მუსიკა კი ჩემთვის სულიერი სამყაროს ანარეკლია... ერთხელ მოსკოვის კონსერვატორიაში ლექციისას ვუთხარი სტუდენტებს, რომ ადამიანს აქვს შინაგანი სიმები. მუსიკა რომ წარმოიშვას, ამ სიმებს უნდა შეეხოს ჰაერი. არ მესმის თანამედროვე კომპოზიტორები (მათში ვგულისხმობ ყველას, შონბერგის ჩათვლით) რომელ სიმებზე უკრავენ ან რა სუნთქვა აქვთ. მე რომ მკითხოთ, სუნთქვა სულ არა აქვთ. მათ შეფასებაში ძალიან მეხმარება იგივე არსენიევი, რომელიც ამბობს, რომ თანამედროვე კომპოზიტორები წერენ ერთმანეთისთვის დ არა ხალხისთვის. მათ ერთმანეთის ენა ესმით და, გროსმაისტერებისა არ იყოს, კარგადაც „თამაშობენ“, მაგრამ თუ სახელმძღვანელო არ დაიდე და პარტიტურა არ შეისწავლე, როგორ ჩაწვდები მათ მუსიკას? ეს ტვინის ჭყლეტა სრულიად უცხოა მუსიკისთვის.

- ბახი იმიტომ წერდა ისე, რომ ისე ესმოდა სამყარო. ესენი იმიტომ წერენ ასე, რომ ასე ესმით მუსიკა.

- აქ მეტად ნიშანდობლივია ერთი რამ. ბახს მუსიკალური სკოლის ნებისმიერი მოსწავლე აღიქვამს მოსაწყენ ტიპად. სინამდვილეში მას ყოველთვის ჰქონდა მხიარული მუსიკის დაწერის მოთხოვნილება და ნაწილობრივ შეასრულა კიდეც საერო თემაზე შექმნილ ბაროკოს სტილის კანტატებში. რაც შეეხება შონბერგს, სულისაგან დაცლილი მუსიკის ავტორი ყოველთვის ისე იქცეოდა, როგორც ძველი რელიგიის ახალი წინასწარმეტყველი, ქმნიდა მუსიკას ფსალმუნის ტექსტებზე ან თვითონ წერდა სიტყვებსა და ჰანგებს საგალობლებისთვის. ის რაც სულიერია, ამის გარეგნული გამოხატვისაგან თავისუფალია. გავიხსენოთ დოსტოევსკის მხატვრული მეთოდი: თუ მას სურდა დაეხატა, ასე ვთქვათ, „სულიერი“ პერსონაჟი, არასოდეს ალაპარაკებდა სერიოზულ თემებზე, მისი „სტარცები“ სულ ჩიტების ჭიკჭიკსა და დილის მზის სხივებზე მოგვითხრობენ.

მაგრამ დავუბრუნდეთ მუსიკას. ჩვენ კომპოზიტორთა კასტა თუ სექტა ვახსენეთ. ამასთან ერთად არსებობს მთელი ინდუსტრია...

- აი, პროფანაციაც...

მაგრამ შეიძლება დავუკავშიროთ ეს ინდუსტრიული მუსიკა მუსიკალურ რეალიზმს და აღვიქვათ ის, როგორც მისი შედეგი?

- არა! აქ ჩემთვის ორტეგა-ი-გასეტის „მასების აჯანყება“ შემოდის. წარმოვიდგინოთ კულტურულ ჩამოყალიბებას მოკლებული უბირი ხალხის მასა, რომელსაც მისწრაფებები აქვს, მაგრამ არ იცის, რა.

- თუმცა გავიხსენოთ გამონათქვამი, რომელიც მიეწერება დიმიტრი შოსტაკოვიჩს: XX საუკუნეში სიმღერის ჟანრში ვერავინ შეძლო ის, რაც შეძლო „ბითლზმა“.

- შესაძლოა, შოსტაკოვიჩმა ამაში რაღაც დაინახა... ჩემთვის ეს ევროპული შემოქმედებითი სულის დაცემის სიმპტომია, რომელსაც თვითონ შოსტაკოვიჩიც ვერ გადაურჩა. ხანდახან, როცა მთლიანი დაკარგულია, რაღაც ნამსხვრევმა შეიძლება მოგხიბლოს. ცოტა ხნის წინ სადღაც ამოვიკითხე ჰეგელისეული ჰარმონიის განმარტება: ჰარმონია არის ჰარმონიისა და დისჰარმონიის ჰარმონია.

- გასაკვირია არა დიალექტიკის მამისაგან. ვინმეს ჰეგელის პაროდირება რომ შეძლებოდა, ისიც ამგვარს იტყოდა.

- ჰო, მაგრამ მაინც დავეყრდნობი ამ აზრს და ვიტყვი, რომ ინდუსტრიული მუსიკა სწორედ რომ ცალმხრივია. რაღაც ჭეშმარიტად ღირებული თავის თავში საწინააღმდეგოსაც უნდა შეიცავდეს. თუ იჩემებ, აუცილებლად უნდა მოიცვა ერთიც და მეორეც, მაგრამ როცა მხოლოდ დისჰარმონიის, ან მხოლოდ ჰარმონიის, ან მხოლოდ რაღაც ერთი ნებისმიერი თვისების ხარჯზე აგებ საკუთარ შემოქმედებას, ეს ნიშნავს, რომ ხარ ნაწილობრივი. სწორედ ასეთი ნაწილობრივი და ნაკლულია თანამედროვე მუსიკა.

- რამდენიმე ხნის წინ აქვე, თაროზე ვნახე და დავათვალიერე ჯორჯ გერშვინის „პორგისა და ბესის“ კლავირი. საოცრად ფაქიზი და რთული ფაქტურის მუსიკაა. გამოდის, რომ თანამედროვე ინდუსტრიული პროდუქციის ნაკლი შინაარსში კი არაა, რაღაც მიმართების ნაკლშია. რატომ არ იქმნება ღირებული ნაწარმოებები ესტრადისათვის? ამ თვალსაზრისით მახსენდება ერთი შემთხვევა: ჩემი ნაცნობი აპირებდა თომა აკვინელის თარგმნას და მთხოვა, ვატიკანში ვინმეს უთხარი, იქნებ დააფინანსონ თავიანთი კულტურის გავრცელებაო. ხათრი ვერ გავუტეხე და ერთ კარდინალს გადავეცი ეს სურვილი. კარდინალი ჩემ მიმართ საკმაოდ კეთილგანწყობილი აღმოჩნდა და პირდაპირ მითხრა, რომ კათოლიკე ეკლესიას საკმაო შესაძლებლობები აქვს, თავისი კულტურა ბევრად უფრო იაფად და ბევრად უფრო ეფექტურად გაავრცელოსო. სწორედ ამგვარი მიმართების გამო ივსება ქვეყნიერება რელიგიაში ზედაპირული კატეხიზმოებით და მუსიკაში „ცხელი ათეულებით“.

- ვაღიაროთ, რომ სამყარო უკუღმა მიდის: ოქროს კერპი, მამონა სულ უფრო ძლიერდება და რყვნის ყველაფერს.

- რომ არა ბრანდენბურგის ჰერცოგი ან ვილჰელმი, იქნებოდა ბახი? ან ესტერჰაზის გარეშე გვეყოლებოდა მოცარტი?

- არა, ბატონო ჩემო, ესტერჰაზი, ასე ვთქვათ, „აზრზე იყო“, თანამედროვე პროდუსერები კი „გაგებაში არ არიან“. ის ნიჭს უწყობდა ხელს, ესენი კი საკუთარ კეთილდღეობას ქმნიან. თუმცა მე არ დავუკავშირებდი ამ ფენომენებს მხოლოდ და მხოლოდ ეკონომიკურ ფაქტორებს: თანამედროვეობაში გამეფებული ცალმხრივობა მაწუხებს. სინთეზის გარეშე არაფერი გამოვა.

- აი, ქართულ მუსიკასაც რომ შევეხოთ... რა მოიტანა XX საუკუნემ ქართული ხალხური მუსიკის შესრულების მხრივ?

- ანზორ ერქომაიშვილმა გამოაქვეყნა XX საუკუნის დასაწყისის გრამოფონული ჩანაწერები. რომ შევადაროთ შემდგომ განვითარებას, აქაც პროფანაციას დავინახავთ. დღევანდელი შესრულება შინაგანი თავისუფლებიდან არ მომდინარეობს. თუ სადმე არსებობს მეზობლების ჯგუფი, ერთმანეთთან შემღერებული ადამიანები, რომლებსაც არ დაუკარგავთ იმპროვიზაციის ნიჭი, მხოლოდ იქ თუ გაიგონებთ, რას ნიშნავს ხალხური მუსიკა. მაგრამ როცა, ასე ვთქვათ, „ნასწავლად“ მღერიან, იქ უკვე აღარ არსებობს ბუნებრივი ინტონაციური წყობა, რომლიდანაც მომდინარეობს ქართული სიმღერა, როგორც ფენომენი. არნოლდ ჩიქობავა მეუბნებოდა, ქართული სიმღერის მოსმენა არ შეიძლება კონცერტზე, სადმე პურმარილი უნდა გაიმართოს, ცოტა უნდა დალიონ, ჰოდა, ისინი რომ იმღერებენ, ის იქნება ნამდვილი სიმღერაო.

მიმაჩნია, რომ ნამდვილი გურული კრიმანჭული მიშა შავიშვილის მერე აღარ არსებობს. ის მღეროდა რეგისტრით, რომელსაც მიქსტი ეწოდება. ახლა მღერიან ძლიერი ფალცეტით, რითაც მოიხიბლა იგორ სტრავინსკი და კრიმანჭული ავსტრიულ იოდლთან დააკავშირა. მაგრამ ფალცეტი არაა კრიმანჭული, ის უსათუოდ თავის რეგისტრით უნდა იმღერო. ეს რეგისტრი დაიკარგა. ოდნავ თუ შემორჩა ებრაულ იუბილეუსებს, სწორედ ამგვარი ებრაული ვოკალიზაციის დიდი თაყვანისმცემელი და მეხოტბე იყო ნეტარი ავგუსტინე: „სიტყვები არაა, სული კი ხარობს“.

- მართლაც, რამდენი რამ დაიკარგა. აქაც და იქაც. მაგრამ ეს ყოფილა ჩვენი გზა. რა უნდა ვქნათ?

- (იღიმება) არაფერი... უნდა ვაღიაროთ ცოდვები და მოვემზადოთ სასუფევლისათვის.

ნოდარ ლადარია

XVI საუკუნის დასაწყისისთვის მართლმადიდებელი წუსეთის წინაში დიდი პრობლემა დადგა. ცოტა ხნის წინ ნოვგოროდში სისხლში ჩაახშვეს ეგრეთ წოდებული „ჰურიათა“ ერესი - უცნაური, საიდანღაც წვეთ-წვეთად შემოღწეული ბიბლიური სიბრძნის საფუძველზე წარმოქმნილი მსოფლმხედველობა, რომელმაც საკმაოდ დარია ხელი თავისუფალი სავაჭრო ქალაქის საშუალო კლასს. კაცმა რომ თქვას, დღეს ბევრ მკვლევარს ეჭვიც ეპარება ამ ერესის არსებობაში და მასში საეკლესიო იერარქიის, კერძოდ, ნოვგოროდის მთავარეპისკოპოს გენადის ინტრიგას ხედავს, ზედმეტად დამოუკიდებელი მოსახლეობის ალაგმვას რომ ისახავდა მიზნად. ასეა თუ ისე, უმეცრება და იზოლაციონიზმი ორლესული მახვილივით სერავდა რუსეთის საეკლესიო სხეულს: ერთი მხრივ, ავრცელებდა ადამიანების შეუგნებელ სულიერ მოთხოვნილებაზე დაფუძნებულ უცნაურ ერეტიკულ შეხედულებებს, მეორე მხრივ, საშუალებას არ იძლეოდა მათ წინააღმდეგ ბრძოლისა.

ერთადერთი ხელმისაწვდომი ხერხი ერეტიკოსთა ჟლეტა და ტანჯვა-წამება იყო. ამაში განსაკუთრებით გამოიჩინა თავი ხსენებულმა გენადიმ, რომელიც მოსკოვის დიდ მთავარსაც კი სწერდა, ყველაფერში დასავლეთს როგორ უნდა ჩამოვრჩეთო და ნიმუშად ესპანეთის ინკვიზიცია მოჰყავდა. ერესში ეჭვმიტანილებს თავებს აყრევინებდნენ, ოთხად ჩეხავდნენ, ილმენის ტბის ყინულზე ცოცხლად წვავდნენ, მაგრამ საქმე წინ არ მიიწევდა. რუსეთის საეკლესიო ცნობიერებას უმეცრება და სიბნელე მრავალი საუკუნის განმავლობაში დაუძლეველ ტვირთად აწვა.

ძველი ლიტერატურის ნარჩენები, რომლებითაც სარგებლობა მხოლოდ წერა-კითხვის მცოდნეთ შეეძლოთ, დროთა განმავლობაში დამახინჯდა უმეცარი გადამწერების, ბოროტი გამყალბებლებისა და უდიერი მფლობელების ერთობლივი მეცადინეობით. გარდა ამისა, ძალიან ბევრი აუცილებელი ტექსტი არც არსებობდა სლავურ ენაზე. ეს წიგნები ძნელად იშოვებოდა და ისიც ბერძნულად. მიუხედავად დღევანდელ მორწმუნეთა და ნახევრად განათლებულ ადამიანთა შორის გაბატონებული შეხედულებისა, რუსეთში იმ დროს ბერძნულზე უკეთესად ლათინური იცოდნენ. მიზეზი მარტივი იყო: როგორი მდორე და პასიური არ უნდა ყოფილიყო ევროპასთან ეკონომიკური და პოლიტიკური კონტაქტები, ისინი მაინც სჭარბობდა მართლმადიდებელ სამყაროში აუცილებელ სულიერ ურთიერთკავშირებს.

უხალისოდ, ძნელად და ძალიან ნელა მკვიდრდებოდა რუსეთის საეკლესიო წრეებში მარტივი აზრი, რომ მარტოოდენ პირჯვრის წერა და რიტუალები არ კმარა ჭეშმარიტი სარწმუნოების დასამკვიდრებლად. საჭირო იყო მოძღვრება, მაგრამ სადღა ეპოვნათ მოძღვრები?

ამიტომაც მოსკოვის დიდმა მთავარმა ვასილი ივანოვიჩმა ელჩები წარგზავნა ათონის მთაზე, სადაც ვატოპედის მონასტერში მკვიდრობდა მწიგნობრობით განთქმული ბერი საბა. მას ფსალმუნთა განმარტების თარგმნა შეუკვეთეს. ფსალმუნი რუსულ საეკლესიო გარემოში ყველაზე პოპულარული წიგნი იყო, მაგრამ წაკითხულის აზრი არ ესმოდათ და ბობოქარ ფანტაზიას ვერაფერი ზღუდავდა.

საბა სიბერის გამო რუსეთს ვერ გაემგზავრა. მონასტრის იღუმენმა რუსების საელჩოს სხვა კანდიდატურა შეურჩია - ბერძენი ბერი, სახელად მაქსიმე, რომელმაც სლავური არ იცოდა, მაგრამ სწავლულებითა და ენების მიმართ ნიჭით იყო განთქმული. მან 1518 წელს რუსეთის სატახტო ქალაქს მოაღწია.

მაქსიმე წარმოშობით ალბანეთის ქალაქ არტიდან იყო, მისი მშობლები ემანუელი და ირინე წარჩინებული წოდებისა და საკმაოდ შეძლებული ეთნიკური ბერძნები იყვნენ. ამიტომაც ახალგაზრდობაშივე მაქსიმე ფლორენციას გაემგზავრა და იტალიური რენესანსის გულში ათი წლის განმავლობაში იღებდა განათლებას. აქ ისმენდა ბერძენი მეცნიერ ლასკარსის ლექციებს, მეგობრობდა სახენგანთქმულ მბეჭდავთნ და გამომცემელ ალდო მანუჩისთან (ალდუს მანუციუსი). მაგრამ მაქსიმეს სულს უკვე აღარ აკმაყოფილებდა კლასიკური სიბრძნით გატაცება, პოლიტიკური და ფილოსოფიური აზრის ჰუმანისტური მიმართულება. ამის მთავარი მიზეზი იყო ემოციური მუხტის ნაკლებობა, რომელიც თან ახლდა ჰუმანისტთა დახვეწილ სტუდიებს. ახალგაზრდა ბერძენი სულიერად შემძვრელ ტექსტს, მოძღვრის მგზნებარე სიტყვას ეძებდა.

მაქსიმე საბერძნეთში იმედგაცრუებული დაბრუნდა, მაგრამ იქ უარესი სასოწარკვეთა ელოდა. თუ იტალიაში აზროვნებისა და მეცნიერების სიჭარბეს ვერ შეეგუა, საბერძნეთში აზროვნებისა და მეცნიერების არარსებობა ტანჯავდა. ზედმეტად განათლებულ და ერთობ გულწრფელ ადამიანს არაფერი ესაქმებოდა საბერძნეთის საერო ცხოვრებაში. ამიტომაც აღიკვეცა ბერად.

იტალიიდან მაქსიმემ მხოლოდ ერთი სანუკვარი მოგონება ჩამოიტანა - ფლორენციის სულიერი ლიდერი და რადიკალი კათოლიკე ჯიროლამო სავონაროლა. იტალიელი მოღვაწის მხურვალე სარწმუნოება და ცეცხლოვანი ორატორული ნიჭი სამუდამოდ დაამახსოვრდა ბერძენ ყმაწვილს. თუმცა რელიგიური რადიკალიზმი, სიცოცხლის უპირველეს მოთხოვნილებათა დაგმობა და უარყოფა ვერც იტალიელმა საზოგადოებამ და ვერც ოფიციალურმა ეკლესიამ ვერ აიტანეს - 1498 წელს ამბოხებული მოღვაწე და მისი ორი თანამოაზრე ფლორენციაში სინიორიის მოედანზე დაწვეს. მაქსიმე წერდა: „იერონიმე და მასთან ერთად წამებული ორი კაცი სარწმუნოებით ლათინები რომ არ ყოფილიყვნენ, სიხარულით შევავედრებდი მათ კეთილკრძალულების ძველ დამცველებს. ეს აჩვენებს, რომ თუმცა ლათინები ბევრჯერ შეცდნენ, სრულად მაინც არ მოაკლდნენ რწმენას, სასოებასა და სიყვარულს... ჯიროლამო სავონაროლა სიცოცხლის ბოლომდე დარჩა მაქსიმეს სულიერ იდეალად: ეგზალტირებული იტალიელის მსგავსად ისიც მზად იყო მუდამ ემხილებინა ამა ქვეყნის ძლიერნი, გაეკიცხა ფარისევლობა, დაეცვა დაჩაგრულნი.

სწორედ ამგვარი განწყობით ჩამოვიდა მაქსიმე მოსკოვში - იქ, სადაც უზენაესი ხელისუფალი ვერავითარ წინააღმდეგობას ვერ იტანდა, ქრისტიანული სარწმუნოება ხალხისთვის მხოლოდ რიტუალების სახით არსებობდა, სამღვდელოება ზნეობის სიტლანქითა და ვერცხლისმოყვარეობით გამოირჩეოდა და არ შესწევდა უნარი არც ერის მოძღვრობისა და არც წინამძღოლობისა.

მთავარმა ვასილიმ სიხარულით მიიღო მაქსიმე, რომელიც ფსალმუნთა განმარტების თარგმნას შეუდგა. რადგანაც რუსული ჯერ არ იცოდა, დასახმარებლად ორი განათლებული რუსი მიუჩინეს: ერთი იყო თრჯიმანი დიმიტრი გერასიმოვი, მეორე კი - დიპლომატიური დავალების შემსრულებელი, ვინმე ვლასი. ორივემ იცოდა ლათინური და ამიტომ მუშაობის წესი შემდეგი იყო: მაქსიმე ბერძნულიდან ლათინურად უთარგმნიდა, რუსები კი სლავურად იწერდნენ. წელიწად-ნახევარში თარგმანი დასრულებული იყო. თხოვნისამებრ, ვასილიმ შინ გაუშვა ბერძნის ათონიდან წამოყოლილი ამხანაგები, მაქსიმე კი რუსეთში შეაჩერა მთარგმნელობითი საქმიანობის გასაგრძელებლად. უცხოელისთვის მოსკოვში ჩასვლა უფრო ადვილი იყო, ვიდრე იქიდან გამოღწევა, მით უმეტეს, თუ მასში ვინმე სარგებელს დაინახავდა.

ამ დროიდან მოყოლებული, მაქსიმეს ცხოვრება მისი ნების საწინააღმდსეგოდ დაუკავშირდა რუსეთს. იგი თარგმნიდა სხვადასხვა საღვთისმეტყველო თხზულებას და სხვანაირადაც ცდილობდა რუსების განათლებას. მაგალითად, უხსნიდა, რომ იოანეს სახარების ბოლოში ნათქვამი - მთელი სამყარო ვერ დაიტევს წიგნებს, რომლებშიც აღწერილი იქნებოდა იესო ქრისტეს ნამოღვაწარი - პირდაპირი მნიშვნელობით კი არ უნდა გავიგოთ, არამედ როგორც მეტაფორა. როცა სლავური ისწავლა, საღვთისმსახურო წიგნებში შემჩნეული მრავალი შეცდომის შესწორებასაც მიჰყო ხელი.

ეს უკვე სახიფათო საქმე იყო. „მართლმადიდებლობის დამცველები“ მას ეუბნებოდნენ: შენ შენი შესწორებებით შეურაცხყოფ ჩვენს მიწაზე გაბრწყინებულ მაღალღირს სასწაულმოქმედებს; ისინი ამ წიგნებით ლოცულობდნენ და ღვთის თვალში სათნოება და სასწაულქმედების ნიჭი ჰპოვეს“. მაქსიმე პასუხობდა: „მე კი არა, პავლე მოციქული გასწავლით, რომ სულიერი ნიჭი თითოეულს სასიკეთოდ მიეცემა: ერთს - სიბრძნის სიტყვა, მეორეს - სარწმუნოება, სხვას კიდევ - განკურნების უნარი, წინასწარმეტყველება, ენების ნიჭი. ყოველივე ამას კი ერთი და იგივე სული გვანიჭებს... რუსეთის წმინდანებს ღმერთმა მათი სათნო ცხოვრებისა და თავისი მოწყალების ძალით მიანიჭა განკურნებისა და სასწაულთმოქმედების უნარი, მაგრამ ენებისა და წერილის განმარტების ნიჭი მათ ზეგარდმო არ მიუღიათ“. როგორც შეკითხვა, ასევე პასუხი მეტად ნიშანდობლივია რუსეთის ისტორიისთვის, რადგან აქ პირველად გამჟღავნდა იმ ტრაგიკული მოვლენების ბუნება, რომელიც მოგვიანებით „რასკოლის“ სახელით შევა ისტორიაში.

მალე მაქსიმემ სხვა უფრო სახიფათო საქმეებსაც მოჰკიდა ხელი. წიგნების გასწორებას, ასე თუ ისე, იტანდნენ, მაგრამ როდესაც ჩამოსულმა ბერძენმა რუსული საკმაოდ შეისწავლა და თავისი იტალიელი მოძღვრის მსგავსად ქადაგება და გარემომცველი სინამდვილის მხილება დაიწყო, ამის მოთმენა უკვე ძნელი იყო. თუმცა მოხდა ერთი მეტად საინტერესო მოვლენა: ენის სწავლამ და ცხოვრებაში აქტიურმა პოზიციამ მაქსიმე არა მარტო რუსული ისტორიის, არამედ რუსული კულტურის წარმომადგენლად, მოკლედ რომ ვთქვათ, რუსად აქცია. ენობრივი ბარიერის გადალახვამ ხელი შეუწყო მის ბობოქარ შემოქმედებას: მდინარესავით წამოვიდა მამხილებელი და პოლემიკური ხასიათის წერილობითი შრომები. ეს თხზულებები მიმართული იყო ათინების, იუდევლების, მუსლიმანების, სომხების, ლუთერანებისა და წარმართების წინააღმდეგ. არც ერთი ეს თხზულება არ გამოირჩევა მაინცდამაინც დიდი თეოლოგიური სიღრმით, მაგრამ რუსეთის სულიერი დონისათვის ესეც საკმაოდ შთამბეჭდავი იყო. ასევე ესხმოდა თავს მაქსიმე ასტროლოგიას, რომელმაც თანდათანობით იწყო რუსეთში შემოღწევა და წერა-კითხვის მცოდნე ადამიანების ცდუნება. ასტროლოგიაში მაქსიმე ადამიანის თავისუფალი ნების ხელყოფას ხედავდა და უარყოფდა რუსეთში გავრცელებულ წინასწარმეტყველებას, თითქოს მალე მსოფლიოში წარღვნა უნდა მომხდარიყო.

მაქსიმეს თხზულებათაგან ყველაზე მნიშვნელოვანია ისინი, რომლებშიც ყოფილი ათონელი მოღვაწე თავისი ახალი სამშობლოს წეს-ჩვეულებებს აღწერდა და ამხელდა. ეს ნაწერები ფასდაუდებელ ინფორმაციას შეიცავს რუსეთის ისტორიული ყოფის შესახებ. მაგალითად, რუსეთში გავრცელებული იყო რწმენა, თითქოს წყალში დამხრჩვალთა და მოკლულთა მიწაში დაკრძალვამ შეიძლება მოუსავლიანობა გამოიწვიოს. ხშირად საფლავებიდან იღებდნენ ასე გარდაცვლილთა გვამებს და მინდორში აგდებდნენ. მაქსიმე კიცხავდა ამ ჩვეულებას. ამის გარდა - სიზმრების, კეთილი და ბოროტი საათების, სხვადასხვა სახის მკითხაობის, ჯადოსნობის რწმენას. განსაკუთრებით აღიმაღლა ხმა შურისძიების წინააღმდეგ.

იგი განსაკუთრებით კიცხავდა რუსეთის მაშინდელ სამღვდელოებას: „მათ შორის არ არის არც ერთი, ვინც ბეჯითად მოძღვრავდეს და ასწავლიდეს უკეთურთ, ანუგეშებდეს სულმოკლეთ, კიცხავდეს ღვთისმოსაობის მოწინააღმდეგეთ, უკრძალავდეს ურცხვთ, იცავდეს უძლურთ... მათ შორის არ არის არც ერთი, ვინც სიმდაბლის ან უღირსობის გამო თავს აარიდებდეს სამღვდელო ღირსებას, არავინ ეძიებს მას საღვთო მოშურნეობის გამო, არამედ ყველანი მზად არიან დიდ ფასად იყიდონ ის, რათა სიამესა და პატივში იცხოვრონ“.

ბერძნის ერთ-ერთი უმთავრესი წვლილი რუსულ კულტურაში იყო კრიტიკული ტრადიციის შექმნა და კრიტიკის წესების დაკვიდრება. მაქსიმეს თანახმად, ტექსტის კრიტიკისას გასათვალისწინებელია რამდენიმე ფაქტორი: ტექსტის შემდგენელის ავტორიტეტი, შესაბამისობა საღვთო წერილთან, შესაბამისობა წმინდა მამათა თხზულებებსა და სულისკვეთებასთან. ამგვარი მარტივი და გულუბრყვილო პრინციპებიც კი დიდი მონაპოვარი იყო მაშნდელი რუსეთისათვის.

მთელ ამ სიბრძნისმოყვარეობასთან ერთად მაქსიმე, რუსეთში გრეკად, ანუ ბერძენად წოდებული, მკაცრი ასკეტი და ბერმონაზვნური ცხოვრების დიდი მოამაგე იყო. იგი წერდა: „შეიყვარე, სულო ჩემო, ცუდი სამოსი, ცუდი საკვები, ღვთისმოსავი სიფხიზლე, დააოკე ენის კადნიერება, შეიყვარე მდუმარება, გაატარე უძილო ღამეები ღვთივშთაგონებული წიგნების კითხვაში...“. მაგრამ ასევე მგზნებარედ ამხელდა მონასტრებში გავრცელებულ უკეთურებას. მაგალითად, იგი კიცხავს ბერთა მუქთამჭამელობას: „გაექეცი მომაკვდინებელ უქმობას, ჭამე საკუთარი შრომით მოპოვებული პური და ნუ იკვებები გაჭირვებულთა სისხლით.. ნუ წუწნი ტვინს გამომშრალი ძვლებიდან, როგორც ძაღლები და ყორნები სჩადიან:. ასევე ცნობილია მისი თხზულება „სიტვა მათდამი, ვისაც კანონიერი საფუძვლის გარეშე სურს ცოლის მიტოვება და ბერად შედგომა“. მაქსიმეს, რა თქმა უნდა, მიაჩნია, რომ ცხოვნების მიღწევა შესაძლებელია საერო ცხოვრებითა და შვილების გაჩენით, მაგრამ განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ იგი ბერობას შინაგან სულიერ საზრისს ანიჭებს და მეორე პლანზე გადაჰყავს მისი გარეგნული თვისებები: მისთვის ჭეშმარიტი მონაზონი არის ის, ვინც ცდილობს სათნო იყოს ქრისტესი და არა საეკლესიო იერარქიის თვალში.

ასეთივე სულისკვეთებითაა გამსჭვალული მისი თვალსაზრისი მარხვის შესახებ: „ჭეშმარიტი და ღვთის სათნო მარხვა მდგომარეობს სულის გამხრწნელი ვნებებისაგან თავის დაღწევაში, მხოლოდ საკვებისაგან თავის შეკავება არა მარტო უსარგებლოა, არამედ უფრო მსჯის და მამსგავსებს ეშმაკთ“. ამ თვალსაზრისით საინტერესოა რუსული ხალხური სულიერების ერთი თავისებურება, რომელსაც რამდენიმე საუკუნის შემდეგ შენიშნავს ვასილი როზანოვი: მწერლის თქმით, რუს გლეხს შეუძლია ღამით მოკლას და გაძარცვოს მარტოხელა მგზავრი, მაგრამ არ შეჭამს გვამის ჯიბეში ნაპოვნს ძეხვს, თუ მკვლელობა პარასკევს მოხდა.

ჯიროლამო სავონაროლა

ასევე კიცხავს მაქსიმე მღვდელმთავრებს, რომლებიც ტაძრების მოსართავად და მდიდრული ღვთისმსახურების მოსაწყობად უპატიოსნო გზით ნაშოვნ შემოწირულობებს იყენებენ. მის ერთ-ერთ თხზულებაში ღმერთი პასუხობს ეპისკოპოსებს: „თქვენ უფრო განმარისხეთ მე კეთილხმოვანი გალობითა და ზარების ჟღერით, შემკული ხატებითა და სურნელოვანი მირონით... რადგან შემომწირეთ ეს უკეთური და საძაგელი ნაქურდალიდან, სხვისი ქონების მიტაცებიდან; თქვენი ძღვენი შერეულია ობლების ცრემლებთან, ღატაკთა სისხლთან. მე მოვსპობ თქვენს ძღვენს ცეცხლით ან მივცემ დასარბევად სკვითებს, როგორც მოვექეცი სხვებსაც“.

არ დარჩენილა რუსეთის საზოგადოებრივი, მათ შორის საერო და პოლიტიკური ცხოვრების სფერო, რომლის შესახებაც მაქსიმეს თავისი მკაცრი და მიუკერძოებელი აზრი არ გამოეთქვას. ადვილი გასაგებია, რატომ დაუწყო მას დევნა და შევიწროება უმაღლესმა ხელისუფლბამ. ისტორიკოსთა შორის ერთ დროს გავრცელებული თვალსაზრისის თანახმად, მოსკოვის დიდმა მთავარმა ვასილიმ მაქსიმე იმისთვის შეიძულა, რომ საეკლესიო მოღვაწემ გაკიცხა მისი განქორწინება სოლომონიასთან და სხვა ქალის შერთვის სურვილი. შესაძლოა, ეს მართლაც გახდა უკმაყოფილების საბაბი, მაგრამ მიზეზი გაცილებით უფრო ღრმაა: არა მარტო მთავარი, არამედ რუსეთის მთელი პოლიტიკური და საეკლესიო ელიტა უკმაყოფილო იყო გრეკის მამხილებელი პათოსით, რომელიც ბერძენმა მწიგნობარმა ჯიროლამო სავონაროლას მიბაძვით აიღო თავის თავზე.

1525 წლის თებერვალში მაქსიმე გრეკის წინააღმდეგ აღიძრა პოლიტიკური ხასიათის საქმე. მას დააბრალეს ხელისუფლების მიერ დევნილ და მტრებად შერაცხულ პირებთან ურთიერთობა. ერთ-ერთი ასეთი კაცი იყო ივანე ბეკლემიშევ-ბერსენი, რომელიც სახელმწიფოდან იმისთვის გააძევეს, რომ მთავარს ურჩევნოდა, ომზე უარი ეთქვა და მეზობლებთან მშვიდობა შეენარჩუნებინა. ამგვარი განწყობა, სხვათა შორის, სრულიად ეთანხმებოდა მაქსიმეს შეხედულებებს. გრეკის მესაწოლე ბერმა გამოძიებას უთხრა, რომ მოძღვართან ბევრი მოდიოდა და ისიც საჯაროდ ესაუბრებოდა მათ, მაგრამ ბერსენის სტუმრობისას ყველას სთხოვდა ხოლმე სენაკის დატოვებასო.

როცა საქმე თვით მაქსიმეს დაკითხვამდე მივიდა, მგზნებარე მქადაგებელმა გაცილებით ნაკლები სიმტკიცე გამოამჟღავნა, ვიდრე მისი თხზულებებიდან გამომდინარეობდა. მან დაწვრილებით აჩვენა, რა შინაარსის საუბრები ჰქონდა ბერსენთან: როგორ კიცხავდა ვასილის დედის, სოფიოს გავლენას შვილზე, როგორ საყვედურობდა მთავარს გონიერ რჩევათა შეუსმენლობისთვის. ბრძენი ამით საკუთარ გულწრფელობას აღნიშნავდა, მაგრამ ამან სავალალო შედეგი გამოიღო: მაქსიმეს ჩვენებათა საფუძველზე ბეკლემიშევ-ბერსენი სიკვდილით დასაჯეს. თვით ბერი კი ახლა უკვე თურქეთის ელჩ სკინდერთან საიდუმლო კავშირში დაადანაშაულეს.

სინამდვილეში ეს ყოველივე მხოლოდ მთავარ ვასილის ახირება იყო: ცნობილი გახდა, რომ ვასილი ყოვლადწმინდა სამების ლავრის იღუმენს სთხოვდა, მაქსიმეს წინააღმდეგ რაიმე მოეგონებინა, რისთვისაც მდიდრულ ძღვენს ჰპირდებოდა. ბოლოს და ბოლოს ერთ-ერთ საღვთისმეტყველო თარგმანში ბერძენ სწავლულს რაღაც შეცდომა გამოუქექეს და საეკლესიო კრების წინაშე გამოიძახეს. „შეცდომა“ შემდეგი ხასიათისა იყო: ბერს თარგმანში ეწერა, რომ ქრისტე დაჯდა მარჯუენით მამისა. აქედან გამომდინარე, ბრალმდებლები ამტკიცებდნენ, რომ ეს აზრი ერეტიკულია, რადგან ქრისტე მარადის ზის მარჯუენით მამისა. ერთი სიტყვით, საქმე ზმნის გრამატიკულ ფორმას ეხებოდა. მაქსიმე, რა თქმა უნდა, ქრისტეს ამაღლების შესახებ სახარებაში მოყვანილ ისტორიულ ფაქტს გულისხმობდა და არა ფუნდამენტურ თეოლოგიურ ჭეშმარიტებას, მაგრამ სათქმელი უცხო ენაზე სათანადოდ ვერ გამოთქვა. მწიგნობარმა თავი დამნაშავედ არ ცნო და ის ვოლოკოლამსკის მონასტერში გაგზავნეს იღუმენ ტიხონ ლელკოვის ზედამხედველობის ქვეშ.

აქ ათონელმა სავონარულამ კვლავ მცონარების, ვერცხლისმოყვარეობის, ანგარების მხილებას მიჰყო ხელი. ბერები გაღიზიანდნენ და ცუდად ეპყბობოდნენ. ის წერდა: „მე მტანჯავდნენ კვამლით, სუსხითა და შიმშილით ჩემი ცოდვებისთვის და არა ერესისთვის“. რუსეთის მონასტრებისთვის ძალიან დამახასიათებელი იყო ჩამოთვლილი „აღმკვეთი ზომები“. ქრისტიანი ძმები საუკუნეთა განმავლობაში იყენებდნენ დამნაშავე ბერების წინააღმდეგ ზამთარში სუსხს, ზაფხულში - ნაძვის ნედლი ტოტების კვამლს და მთელი წლის განმავლობაში - შიმშილს.

1531 წელს დაუცხრომელი მამხილებლის წინააღმდეგ კიდევ ერთი პროცესი გაიმართა. დააბრალეს, რომ ყოვლადწმინდა ღვთისმშობელის ცხოვრების თარგმნისას შეურაცხმყოფელი გამოთქმა გამოიყენა, მოციქულთა საქმის თარგმანში რამდენიმე მუხლი გამოტოვა და სხვა. მაქსიმეს წინააღმდეგ ჩვენებას იძლეოდა მისი ყოფილი მწერალი, ვინმე მედოვარცევი, რომელმაც საკუთარი თავის გასამართლებლად თქვა: როცა მაქსიმე მკარნახობდა, გარკვეულ მომენტებში ძლიერი ცახცახი ამიტანდა ხოლმეო. საგულისხმოა მწერლის ჩვენება, თითქოს ბერი არყით იწერდა იდუმალ სიტყვებს ხელისგულებზე და ასე ჯადოსნობდა დიდი მთავრის წინააღმდეგ. ამას მწერალი „ელინურ ეშმაკობას“ უწოდებდა.

საეკლესიო კრებამ მაქსიმეს პატიმრობა მიუსაჯა ტვერის ოტროჩის მონასტერში. აქ ბერძენმა ოცდაორი წელი გაატარა. ამაოდ აღიარებდა ჭეშმარიტ სარწმუნოებას, ამაოდ ამტკიცებდა, რომ ერეტიკოსი არ იყო, ამაოდ ცდილობდა ყველას დარწმუნებას, რომ არასოდეს ყოფილა რუსეთის სახელმწიფოს მტერი, პირიქით, დღეში ათგზის ლოცულობდა ხელმწიფის ჯანმრთელობისთვის. იცვლებოდნენ მთავრები და მღვდელმთავრები. მათი ცვლა არ ყოფილა ყოველთვის მშვიდობიანი, ზოგჯერ სტალინური რეპრესიების მიმდინარეობას ჰგავდა: მაგალითად, მიტროპოლიტი დანიელი, რომლის განჩინებითაც იტანჯებოდა მაქსიმე, თვით ჩააგდეს ვოლოკოლამსკის მონასტრის დილეგში. ბერმა დაივიწყა წყენა და შემრიგებლური წერილი გაუგზავნა დანიელს. მოსკოვის ტახტზე ივანე ვასილის ძე აბრძანდა, მიტროპოლიტად მაკარი აკურთხეს, მაქსიმეს გათავისუფლებისათვის ცდას არ აკლებდა კონსტანტინოპოლის პატრიარქი. ბერი მეფესა და მიტროპოლიტს ევედრებოდა ათონზე გაშვებას, მაგრამ თანხმობა ვერ მიიღო. მიტროპოლიტი მაკარი პასუხად წერდა: „ვემთხვევით შენს ბორკილებს, მაგრამ დახმარება არ შეგვიძლია“. პატიმრობის მეჩვიდმეტე წელს მაქსიმემ ზიარების უფლება მიიღო. ბოლოს და ბოლოს ტროიცკის (ყოვლადწმინდა სამების) ლავრაში გადაიყვანეს, საიდანაც სიკვდილამდე არ გამოსულა. მაქსიმე გრეკი 1556 წელს აღესრულა.

ათონის მთის ხილვა კი არ ეღირსა. ეშინოდათ რუსებს მისი გაშვება სამშობლოში: ძალიან ბევრი ნახა რუსეთში, ძლიან კარგად გაიგო „ღვთის მატარებელი ერის: ბუნება. რუსებს კი არ უყვართ, როცა საზღვარგარეთ მათზე სიმართლე იციან, როცა მიუკერძოებლად და საფუძვლიანად განსჯიან მათ საქმეებსა და ყოფას.

ანტონ ჩეხოვი

ანტონ ჩეხოვი ითვლება თანამედროვე ნოველისა და დრამატურგიის ფუძემდებლად რუსეთში. დაიბადა 1806წ. ქალაქ ტაგანროგში. ის კარგად იცნობდა მეცხრამეტე საუკუნის დაბალი-საშუალო ფენისა და გლეხების ცხოვრების რეალიებს და ეს ობიექტურად და ყოველგვარი სენტიმენტალობის გარეშე ასახა თავის ნაწერებში. პავლე, ჩეხოვის მამა, იყო რელიგიური ზილოტი და დესპოტურად ექცეოდა ოჯახის წევრებს. ის ატერორებდა ანტონს და მის უფროს ძმას, აიძულებდა მათ საათობით ეკითხათ ლოცვები და სახარება. უფროსი ძმის, ალექსანდრესადმი მიწერილ წერილში, დათარიღებული 1998წ, რომელიც შემდეგ დაიბეჭდა ავრამ იარმოლნიკის „ანტონ ჩეხოვის წერილებში“, ჩეხოვი წერს: „ჩვენი ბავშვობა იმდენად იყო დაღდასმული დესპოტიზმითა და ტყუილით, რომ მისი გახსენებისას ადამიანს გულისრევისა და შიშის გრძნობა გაუჩნდება“. მწერლის დედას, ევგენიას, შესანიშნავად ეხერხებოდა ამბების მოყოლა და სავარაუდოა, რომ ჩეხოვმა მისგან მიიღო თხრობისა და წერის ნიჭი.

ჩეხოვს მიღებული ჰქონდა სამედიცინო განათლება და თავისი მოღვაწეობის ადრეულ პერიოდში მუშაობდა ექიმად. 1903 წლიდან იყო რედაქტორი ჟურნნალ „Русская Мысль“ - ის ლიტერატურული განყოფილებისა. დააარსა სკოლა ორ სოფელში. 1888წ. მიიღო პუშკინის პრიზი მოთხრობების კრებულისთვის „В сумерках“ 1899წ. აირჩიეს მეცნიერებათა აკადემიის საპატიო აკადემიკოსად; დაჯილდოებულია წმ. სტანისლავის ორდენით ეროვნულ განათლებაში შეტანილი წვლილისათვის, 1899წ. დრამატურგებისა და საოპერო კომპოზიტორების საზოგადოებამ დააჯილდოვა გრიბოედოვის პრიზით ოთხმოქმედებიანი პიესისათვის „Три сестры“. 1904 წლის 2 ივლისს ანტონ ჩეხოვი გარდაიცვალა გერმანიის ქალაქ ბადენვილერში.

1.

ბზობის კვირაძალს წმ. პეტრეს მონასტერში საღამოს ლოცვა მიმდინარეობდა. როდესაც ბზის გაცემა დაიწყეს, უკვე ათი საათი მთავრდებოდა. ყოველივე ბინდმა მოიცვა. ეკლესიაში ხალხი ზღვასავით ირწეოდა, ეპისკოპოს პეტრეს, რომელიც უკვე სამი დღეა შეუძლოდ იყო, ეჩვენებოდა, რომ ყველა სახე: მოხუცის, ახალგაზრდის, ქალის, კაცის ერთმანეთს ჰგავდა, ყველას, ვინც ბზაზე მოდიოდა, თვალების ერთი და იგივე გამომეტყველება ჰქონდა. ბინდბუნდში კარები არ მოჩანდა, ხალხი მოძრაობდა და, როგორც ჩანდა, ამას დასასრული არ ექნებოდა. გალობდა ქალთა გუნდი, კანონს კითხულობდა მონაზონი.

როგორი ჩახუთული ჰაერი იყო, როგორ ცხელოდა, როგორ იწელებოდა ლოცვა! ეპისკოპოსი პეტრე დაიღალა. მისი სუნთქვა მძიმე იყო, ხშირი, მშრალი, დაღლილობისგან მხრები სტკიოდა, ფეხები უკანალებდა. არასასიამოვნო მოსასმენი იყო, როცა სალოსი გუნდის გალობის დროს ზოგჯერ ყვიროდა. უცებ, როგორც სიზმარში, ეპისკოპოსს მოეჩვენა, რომ თითქოს ხალხის ტალღიდან დედამისი მარია ტიმოფეევნა მოუახლოვდა, რომელიც მას უკვე ცხრა წელია არ უნახავს ან მოხუცი, რომელიც ძალიან ჰგავდა დედას, ბზის აღების შემდეგ გვერდზე გადაინაცვლა და კეთილი ღიმილით მისჩერებოდა, სანამ ბრბოს არ შეერია. რატომღაც ცრემლები მოერია. სულში მშვიდობას გრძნობდა, მაგრამ განუწყვეტლივ უყურებდა მარჯვენა კლიროსს, სადაც კითხულობდნენ. საღამოს ბინდში უკვე შეუძლებელი იყო ვინმეს ცნობა. ეპისკოპოსი ტიროდა, ცრემლები აუბრჭყვიალდა სახეზე, წვერებზე. აი, იქვე კიდევ ვიღაც ატირდა, მის გვერდზე ვიღაცა და ასე მთელი ტაძარი ჩუმად ტიროდა. ცოტა ხნის შემდეგ მონაზონთა გუნდი ატირდა, მერე კი აღარ ტიროდნენ, ყველაფერი უწინდებურად იყო.

მალე მსახურებაც დამთავრდა, როდესაც ეპისკოპოსი შინ წასასვლელად ეტლში ჯდებოდა, მთვარის შუქით განათებულ ბაღში მძინე ზარების მხიარული და ლამაზი რეკვა ისმოდა. თეთრი კედლები, თეთრი ჯვრები საფლავებზე, თეთრი არყის ხეები და შავი ჩრდილი შორეულ ცაზე, ზედ მონასტრის თავზე აღმართული მთვარე, როგორც ჩანდა, ცხოვრობდნენ თავისი განსაკუთრებული, გაუგებარი, მაგრამ ადამიანისთვის არცთუ შორეული ცხოვრებით.

აპრილის დასაწყისი იყო და გაზაფხულის თბილი დღის შემდეგ აცივდა, მსუბუქ, ცივ ჰაერში იგრძნობიდა გაზაფხულის სუნთქვა. მონასტრიდან ქალაქამდე ქვიშიანი გზა იყო და მასზე მლოცველები მიჩანჩალებდნენ. ყველა მდუმარედ იყო, ჩაფიქრებული, გარშემო ყოველივე ნორჩი და ახლობელი იყო: ხეები, ცა და მთვარეც კი, გიჩნდებოდა სურვილი რომ ყველაფერი მუდამ ასე ყოფილიყო.

როგორც იქნა ეტლი მთავარ ქუჩაზე გამოვიდა. მაღაზიები უკვე დაკეტიკი იყო, მხოლოდ მილიონერი ვაჭრის, ერაკინის სახლთან ენთო ძლიერად მოციმციმე ელექტროშუქი. მის გარშემო ხალხი ირეოდა. ერთმანეთს მიჰყვა ფართო, ბნელი ქუჩები, მინდორი ფიჭვის სურნელს აფრქვევდა. უცებ წინ აღიმართა თეთრი ქონგურებიანი კედელი, შემდეგ მაღალი სამრეკლო და გვერდით ხუთი ოქროს გუმბათი - ეს პანკრეატიევის მონასტერი იყო, რომელშიც ცხოვრობდა ეპისკოპოსი პეტრე. ამ მონასტერსაც ჩაფიქრებული მთვარე ადგა თავზე. კარეტა ჭიშკარში შევიდა, რამდენიმე ადგილას მთვარის შუქზე გაიელვა ბერის შავმა ფიგურამ, ისმოდა ბაკუნი ქვის ფილებზე...

- თქვენო მაღალყოვლადუსამღვდელოესობავ, დედათქვენი მობრძანდა, - მოახსენა მოწაფემ, როდესაც იგი თავისთან შედიოდა.

- დედა? როდის მოვიდა?

- საღამოს ლოცვის წინ. ჯერ თქვენ გეძებდით, შემდგე დედათა მონასტერში წავედით.

- ესე იგი, წეღან ეკლესიაში მართლა ვნახე! ო, ღმერთო!

ეპისკოპოსმა პეტრემ სიხარულისგან გაიცინა.

- თქვენო თქვენო მაღალყოვლადუსამღვდელოესობავ, დედათქვენმა დამიბარა, - გააგრძელა მოწაფემ, - რომ ხვალე მობრძანდება. თან გოგონა ახლდა, ალბათ, შვილიშვილი. ოვსიანიკოვის ფუნდუკში გაჩერდნენ.

- რომელი საათია ახლა?

- თორმეტი დაიწყო.

- ეჰ, საწყენია!

ეპისკოპოსი ცოტა ხნით სასტუმროში დაჯდა, ფიქრობდა და თითქოს არ სჯეროდა, რომ უკვე ასე გვიანია. ხელ-ფეხი სტეხდა, კეფა სტკიოდა. ცხელოდა და თავს უქეიფოდ გრძნობდა. მცირედ შეისვენა და საძინებელ ოთახში შევიდა. აქაც ჩამოჯდა და დედაზე ფიქრობდა. მოესმა, როგორ გავიდა მოწაფე და როგორ ახველებდა კედელს მიღმა მამა სისოი, მღვდელმონაზონი.

უსამღვდელოესმა პეტრემ ტანსაცმელი გამოიცვალა და ძილის წინ ლოცვა დაიწყო. იგი ყურადღებით კითხულობდა ამ ძველ, დიდი ხნის ნაცნობ ლოცვებს და თან დედაზე ფიქრობდა. დედამისს ცხრა შვილი ჰყავდა და ორმოცამდე შვილიშვილი. ოდესღაც თავის დიაკონ ქმართან ერთად ცხოვრობდა ღარიბ სოფელში, ძალიან დიდხანს, ჩვიდმეტიდან სამოც წლამდე. უსამღვდელოეს პეტრეს იგი ბავშვობიდან ახსოვდა, თითქმის სამი წლიდან და როგორ უყვარდა! მას ძვირფასი დაუვიწყარი ბავშვობა ჰქონდა. რატომ ეჩვენება ეს სამუდამოდ წასული და დაუბერებელი ხანა ასე ნათელი და მდიდარი, ვიდრე სინამდვილეში იყო? როდესაც ბავშვობაში ავად ხდებოდა, როგორი ნაზი და მგრძნობიარე იყო მაშინ დედა! ახლა ეს მოგონებები ლოცვას ერეოდა, სულ უფრო მკაფიო ხდებოდა და დედაზე ფიქრში ლოცვა ხელს არ უშლიდა.

ლოცვის შემდეგ გაიხადა და დაწვა. მაშინვე თვალწინ წარუდგა გარდაცვლილი მამა, დედა, მშობლიური სოფელი ლესოპოლიე.. გაახსენდა სოფლის მღვდელიც, მამა სიმეონი, თავმდაბალი, კეთილი, თავად მღვდელი მსუქანი იყო, ტანმორჩილი, მისი სემინარისტი შვილი კი ზორბა აღნაგობისა, თან მრისხანე ხმით ლაპარაკობდა; ერთხელ იგი მზარეულზე გაბრაზდა და ასე უყვირა: „უხ, შე იეგუდიელის სახედაროო!“ მამა სიმეონს ამის გაგონებაზე არაფერი უთქვამს, მხოლოდ უკვირდა, რომ ვერაფრით გაიხსენა, სად მოიხსენიებოდა საღვთო წერილში ამგვარი სახედარი. სიმეონის შემდეგ ლესოპოლიეში მღვდლად მსახურობდა მამა დამიანე, რომელიც ბევრს სვამდა. სოფელში მასწავლებლად იყო მატვეი ნიკოლაევიჩი, კეთილი ადამიანი, მაგრამ ისიც ლოთი. მის კედელზე ყოველთვის ეკიდა წკეპლების კონა, ქვემოთ კი სრულიად უაზრო წარწერა ლათინურ ენაზე: „betula kinderbalsamica secuta“. მას ერთი ბანჯგვლიანი ძაღლიც ჰყავდა, რომელსაც სინტაქსისს უწოდებდა.

მღვდელმთავარს გაეცინა. სოფელ ლესოპოლიედან რვა ვერსის მოშორებით იყო სოფელი ობნინო სასწაულმოქმედი ხატით. ზაფხულობით გამოჰქონდათ ეს ხატი და ატარებდნენ სხვადასხვა სოფელში, მღვდელმთავარს კი ეჩვენებოდა, რომ ჰაერი სიხარულით იყო სავსე და იგი (მაშინ პავლუშას ეძახდნენ) უქუდოდ და ფეხშიშველი, გულუბრყვილო რწმენითა და მიამიტი ღიმილით მისდევდა ამ ხატს. ახლა გაახსენდა, რომ ობნინოში ყოველთვის ბევრი ხალხი იყო და იქაური მღვდელი, მამა ალექსი, პროსკომიდიის აღსრულება რომ მოესწრო, თავსი ყრუ ძმისწულ ილარიონს ავალებდა მოსახსენებლების წაკითხვას. ილარიონიც კითხულობდა, რისთვისაც ზოგჯერ შაურიანებსა და ორშაურიანებს იღებდა. ერთხელაც, როცა უკვე ჭაღარა და მელოტი იყო ფურცელზე ნაწერი დაინახა: „სულელი ხარ შენ, ილარიონ!“ თხუთმეტ წლამდე პავლუშა განუვითარებელი იყო და ცუდად სწავლობდა, რის გამოც სასულიერო სასწავლებლიდან მის გაყვანას და დუქანში მიბარებასაც კი აპირებდნენ. ერთხელ, როცა ობნინოს ფოსტაში მოვიდა წერილების წასაღებად, დიდხანს უყურებდა ჩინოვნიკებს და ასეთი რამ ჰკითხა: „თუ შეიძლება მიპასუხეთ, როგორ იღებთ საჩივრებს: ყოველთვე თუ ყოველდღე?“

მღვდელმთავარმა პირჯვარი გადაიწერა და გვერდი იცვალა, მეტი რომ აღარ ეფიქრა.

- დედაჩემი მოვიდა... - გაიხსენა მან და გაიღიმა.

ფანჯარაში მთვარე იყურებოდა, იატაკზე ჩრდილები ჩანდა. ჭრიჭინების სიმღერა ისმოდა. გვერდითა ოთახში მამა სისოი ხვრინავდა. იგი ერთ დროს იკონომოსად მსახურობდა ეპარქიის მღვდელმთავართან, ახლა კი „ყოფილ მამა იკონომოსს“ უწოდებენ. სამოცდაათი წლისა იყო, ცხოვრობდა მონასტერში ქალაქიდან თექვსმეტიოდე ვერსის დაშორებით, ახლაც, სადაც მოუწევს, იმ ქალაქში ცხოვრობს. სამი დღის წინ პანკრატიევის მონასტერში მოსულიყო და მეუფე პეტრემ თავისთან დაიტოვა, რომ თავისუფალ დროს ელაპარაკა აქაურ საქმეებზე...

ორის ნახევარზე ცისკრის ზარები შამოჰკრეს. მოესმა, როგორ დაახველა მამა სისოიმ და უკმაყოფილოდ წაიბურდღუნა რაღაც, მერე კი ადგა და იატაკზე ფეხშიშველმა გაიარა.

- მამა სისოი! - დაუძახა მეუფემ.

სისოი შებრუნდა და უკვე ჩექმებითა და სანთლით ხელში გამოჩნდა, თავზეც ძველი სკუფია ეხურა.

- არ მეძინება! - თქვა მეუფემ - დაჯდომისას, - ალბათ, ავად ვარ, . მაგრამ რა მჭირს, არ ვიცი. სიცხე მექნება.

- გაცვდებოდით მეუფევ, სასანთლე ქონით უნდა დაგზილოთ.

- სისოი ცოტა ხანი იდგა და დაამთქნარა: „ოჰ, ღმერთო, შემიწყალე მე ცოდვილი“.

- ერაკინთან ელექტროშუქი გააკეთეს, - თქვა მან, - არ მომნონს მე ეს!

მამა სისოი მოხუცი იყო, მსუქანი, მოხრილი, ყოველთვის რაღაცით უკმაყოფილო, თვალები კი ბრაზიანი და კიბოსავით გადმოკარკლული ჰქონდა.

- არ მომწონს! - გაიმეორა წასვლისას, - არ მომწონს, ღმერთმა უშველოთ.

2

მეორე დღეს, ბზობის კვირას, ეპისკოპოსი პეტრე ქალაქის ტაძარში სწირავდა, შემდეგ ეპარქიის მღვდელმთავარს ესტუმრა, ასევე მოინახულა ერთი მოხუცი, ავადმყოფი გენერალი და ბოლოს შინ გაემგზავრა. ორი საათვისთვის ძვირფასი სტუმრები ესტუმრნენ: მოხუცი დედა და დისშვილი კატია, შვიდიოდე წლის გოგონა. სადილის დროს ფანჯარაში განუწყვეტლივ იჭყიტებოდა გაზაფხულის მზე და მხიარულად ანათებდა კატიას წითურ თმებში. ასევე ისმოდა ჭილყვავებისა და შოშიების გნიასი.

- უკვე ცხრა წელია ერთმანეთი არ გვინახავს, - თქვა მოხუცმა,- გუშინ კი მონასტერში, როგორც კი შემოგხედეთ, ღმერთო, ოდნავადაც არ შეცვლილხართ, მხოლოდ ცოტათი გამხდარხართ და წვერი უფრო მოგიშვიათ. გუშინ საღამოს ლოცვაზე ძნელი იყო თავის შეკავება, ყველა ტიროდა. მეც, როდესაც თქვენ გიყურებდით, ავტირდი, რატომ, არ ვიცი, მისი წმინდა ნებაა!

მიუხედავად იმ სინაზისა, რომლითაც ლაპარაკობდა, შესამჩნევი იყო, რომ ვერ გადაეწყვიტა, შენობით მიემართა მისთვის თუ თქვენობით, გაეცინა თუ არა. ის უფრო დიაკონისად გრძნობდა თავს, ვიდრე დედად. ხოლო კატია განუწყვეტლივ შეჰყურებდა ეპისკოპოს ბიძას, თითქოს უნდოდა გამოეცნო, როგორი ადამიანი იყო. თმები ხავერდის ბაფთით აეწია ზემოთ, ცხვირი აპრეხილი პქონდა და თვალები - კვიმატი. სანამ სადილად დაჯდებოდა, ჭიქა გაუტყდა, ამიტომ ბებია, საუბრის დროს მისგან შორს დგამდა ხან ჭიქას, ხან სირჩას. უსამღვდელოესი უსმენდა დედას და თან ახსენდებოდა, მრავალი წლის წინათ როგორ დაჰყვებოდა მასსა და თავის და-ძმებს ნათესავებთან, რომლებსაც მდიდრებად თვლიდნენ. მაშინ შვილებს უვლიდა, ახლა კი შვილიშვილებს და აი, კატიაც კი მოიყვანა.

- ვარენკას, თქვენს დას, ოთხი შვილი ჰყავს, - უყვებოდა იგი, - აი ეს, კატია, ყველაზე უფროსია.

- ნიკანორი როგორ არის? - იკითხა უსამღვდელოესმა უფროსი ძმის შესახებ.

- არა უშავს, მადლობა ღმერთს, მაგრამ ერთი კია: მისმა ძმამ, ნივოლაშამ, ჩემმა შვილიშვილმა, არ ისურვა საეკლესიო გზით წასვლა, უნივერსიტეტში წავიდა საექიმოზე. ჰგონია, უკეთესია, თუმცა ვინ იცის, მისი წმინდა ნებაა.

- ნიკოლაშა მკვდრებს ჭრის, - თქვა კატიამ და წყალი დაიქცია მუხლებზე.

- შენ ჭკვიანად იჯექი შვილო, - უთხრა ბებიამ და ჭიქა ხელიდან გამოართვა, - ჭამე და ილოცე.

- რამდენი ხანია ერთმანეთი არ გვინახავს! - აღნიშნა მეუფემ და მოხუცს მხარსა და ხელზე ნაზად მიუალერსა, - დედა, ძალიან მენატრებოდი საზღვარგარეთ, ძალიან.

- გმადლობთ.

- ზიხარ ღია ფანჯარასთან, მარტოდმარტო, მოგესმის მუსიკის ხმა და სევდა მოგერევა შენი ქვეყნის გამო. მზად ხარ ყველაფერი გაიღო შინ დასაბრუნებლად.

დედას გაეღიმა, გაუხარდა, მაგრამ მაშინვე სერიოზული გამომეტყველება მიიღო და თქვა:

- გმადლობთ.

უცებ შეეცვალა განწყობა. დედამისს უყურებდა და ვერ გაეგო, რატომ ჰქონდა მას სახესა და ხმაში ასეთი მოწიწება, ამის გამო ვეღარ ცნობდა მას. მოიღუშა. თან თავიც ასტკივდა, როგორც გუშინ, ფეხები ძლიერად სტეხდა და თევზიც უმარილო ეჩვენებოდა, უგემური, გამუდმებით სწყუროდა.

სადილის შემდეგ ორი მდიდარი მემამულე ქალი მობრძანდა, რომლებიც საათ-ნახევარი მდუმარედ ისხდნენ და სახეები ჩამოუგრძელდათ, ასევე საქმეზე მოვიდა ერთი არქიმანდრიტი, მდუმარე და ნახევრად ყრუ. მწუხრისა დარეკეს, მზე ტყის მიღმა ჩაეშვა, დღე გაილია. ეკლესიიდან მოსვლის შემდეგ მეუფემ ნაჩქარევად ილოცა და ლოგინში ჩაწვა.

უსიამოვნო იყო სადილზე ნაჭამი თევზის გახსენება. მთვარის შუქი აწუხებდა, შემდეგ ხმა მოესმა. გვერდითა ოთახში მამა სისოი პოლიტიკაზე საუბრობდა.

- ახლა იაპონელებს ომი აქეთ, ომობენ. იაპონელები, ბებია, იგივე ჩერნოგორელები არიან, ერთი ტომისანი, თურქეთის უღლის ქვეშ ერთად იყვნენ. ხოლო შემდეგ მარია ტიმოფეევნას ხმა გაისმა:

- ჩაი გეახელით, ახლა წავედით ჩვენ მამა ეგორთან, მადლობა ღმერთს ყველაფრისათვის...

დიდი საქმე იყო „ჩაის დალევა“ და, როგორც ჩანდა, თავის სიცოცხლეში მან მხოლოდ ის იცოდა, რომ ჩაის სვამდა. უსამღვდელოესს ნელ-ნელა, ბუნდოვნად გაახსენდა სემინარია, აკადემია. სამი წელი იგი ბერძნული ენის მასწავლებელი იყო სემინარიაში, სათვალეების გარეშე წიგნში ვეღარ იყურებოდა, შემდეგ ბერად აღიკვეცა და ინსპექტორად გაამწესეს. მერე დაიცვა დისერტაცია. ოცდათორმეტი წლის ასაკში სემინარიის რექტორად დანიშნეს, აიყვანეს არქიმანდრიტის ხარისხში და მაშინ ცხოვრება ძალზე მსუბუქი და სასიამოვნო ეჩვენებოდა. შემდეგ ავადმყოფობდა, ძალიან გახდა, კინაღამ დაბრმავდა. ექიმის რჩევით ყველაფერი უნდა მიეტოვებინა და საზღვარგარეთ წასულიყო.

- რა მოხდა შემდეგ? - იკითხა სისოიმ გვერდითა ოთახში.

- ჩაის ვსვამდით.. - უპასუხა მარია ტიმოფეევნამ.

- მამაო, თქვენ მწვანე წვერი გაქვთ! - უცებ თქვა გაკვირვებულმა კატიამ და გაიცინა.

უსამღვდელოესს გაახსენდა, რომ ჭაღარა მამა სისოის წვერი მართლაც მომწვანო ჰქონდა და გაეცინა.

- ღმერთო, რა თავნებაა ეს გოგონა! ჭკვიანად იჯექი.

უსამღვდელოესს თეთრი ეკლესია მოაგონდა, სადაც მსახურობდა საზღვარგარეთ ცხოვრების დროს; ასევე გაახსენდა თბილი ზღვის ხმაური. ბინას ხუთი ოთახი ჰქონდა, მაღალი და ნათელი, კაბინეტში ახალი საწერი მაგიდა, ბიბლიოთეკა. ბევრს კითხულობდა, ხშირად წერდა. გაახსენდა, როგორ ენატრებოდა სამშობლო, როგორ მღეროდა მისი ფანჯრების ქვეშ ბრმა მათხოვარი და როცა მას უსმენდა, რატომღაც ყოველთვის წარსული ახსენდებოდა. გავიდა რვა წელი და სამშობლოში გამოიძახეს, ახლა იგი უკვე ქორეპისკოპოსია და წარსული სადღაც შორს დარჩა, ბურანში, თითქოს სიზმარი იყო.. საძინებელ ოთახში მამა სისოი შემოვიდა სანთლით ხელში.

- უკვე გძინავთ, მეუფეო? - გაუკვირდა მას.

- რა იყო? ჯერ ხომ ადრეა, ათი საათიც არ არის. სანთელი მოვიტანე, თქვენი დაზელვის დროა.

- სიცხე მაქვს, - ჩაილაპარაკა მეუფემ და დაჯდა, - რაღაცა მჭირს, თავში ვგრძნობ რაღაცა...

სისოიმ პერანგი გაიხადა და მკერდისა და ზურგის დაზელვა დაუწყო.

- აი ასე, აი ასე, - აყოლებდა, - დღეს ქალაქში ვიყავი, იმასთან ვიყავი, რა ქვია... სიდონელ დეკანოზთან... ჩაი გეახელით მასთან... რაღაც არ მომწონს მე იგი! არ მომწონს!

3.

ეპარქიის მღვდელმთავარს, მოხუცსა და ძალზე მსუქანს, რევმატიზმი ან ნეკრესის ქარი სჭირდა. უკვე ერთი თვეა ლოგინიდან არ ამდგარა. უსამღვდელოესი პეტრე მის ნაცვლად იღებდა მნახველებს. და ახლა, როცა თვითონაც შეუძლოდ გახდა, მასზე ძალზე უარყოფითად იმოქმედა იმ სიცარიელემ, წვრილმანობამ, რასაც ითხოვდნენ, რაზეც ჩიოდნენ. მას აღიზიანებდა განუვითარებლობა, სიტლანქე და ყველა ეს წვრილმანი ზემეტად ეჩვენებოდა და თქრგუნავდა. ახლა კარგად ესმოდა ეპარქიის ეპისკოპოსის, რომელიც ოდესღაც, ახალგაზრდობის წლებში წერდა „მოძღვრებას თავისუფალი ნების შესახებ“, ახლა კი, როგორც ჩანდა, მთლიანად წვრილმანებზე გადაერთო, ყველაფერი დაივიწყა და აღარ ფიქრობდა ღმერთზე. საზღვარგარეთ ყოფნისას უსამღვდელოესი პეტრე სულ გადაეჩვია რუსულ ცხოვრებას და ახლა უჭირდა მისი ატანა. ხალხი უხეში ეჩვენებოდა, მომჩივანი ქალები - მოსაწყენი და უგუნურები, სემინარისტები და მათი მასწავლებლები - გაუნათლებლები, ზოგჯერ ველურებიც კი. შემომავალი და გამავალი ფურცლები ათი ათასობით იყო. და რა ფურცლები! და ამის გამო არც ერთი თავისუფალი წუთი, მთელი დღე შფოთში ხარ. უსამღვდელოესი პეტრე ეკლესიაში თუ მოისვენებდა.

ვერც იმ შიშს შეეჩვია ვერაფრით, რომელსაც იგი, მიუხედავად თავისი უწყინარი ხასიათისა თავისდაუნებურად აღძრავდა ადამიანებში. როდესაც უყურებდა ადამიანებს, ისინი პატარები, შეშინებულები და დამნაშავეები ეჩვენებოდა. მისი ყველას ეშინოდა, მოხუც დეკანოზებსაც კი, ყველა ფეხებში უვარდებოდა, ხოლო ცოტა ხნის წინ ერთმა სოფლის მღვდლის ცოლმა შიშისაგან ერთი სიტყვაც კი ვერ წარმოთქვა და ისევე წავიდა, როგორც მოვიდა. და იგი, რომელიც არასოდეს იხსენიებდა ადამიანებს ცუდად ქადაგებისას, ვინაიდან ეცოდებოდა ისინი, მომჩივნებთან წყობიდან გამოდიოდა, იატაკზე ისროდა საჩივრის წერილებს. მთელი იმ ხნის განმავლობაში, რაც აქ გაუტარებია, არავის მოუმართავს მისთვის გულწრფელად, უბრალოდ და ადამიანურად: მოხუცი დედაც კი უკვე ისეთი აღარ ეჩვენებოდა, როგორც ადრე! უკვირდა, რომ იგი მამა სისოისთან განუწყვეტლივ და თავისუფლად ლაპარაკობდა, ხოლო მასთან, საკუთარ შვილთან კი სერიოზული და მორცხვი იყო. ერთადერთი ადამიანი, რომელსაც მის წინაშე თავისუფლად ეჭირა თავი და ყველაფერზე ელაპარაკებოდა, რაზეც სურდა, იყო მოხუცი სისოი, რომელსაც მთელი თავისი სიცოცხლე მღვდელმთავრებთან ჰქონდა გატარებული და თერთმეტი ეპისკოპოსის სული მოენელებინა. ამიტომ ეადვილებოდა მასთან ურთიერთობა, თუმცა, რა საკვირველია, ძალზე მძიმე და ბუზღუნა ადამიანი იყო.

სამშაბათს წირვის შემდეგ, მეუფე სამღვდელმთავრო რეზიდენციაში იჯდა და იქ მთხოვნელებს იღებდა. ღელავდა, შფოთავდა, ბრაზობდა. მერე შინ წავიდა. უწინდელივით შეუძლოდ გრძნობდა თავს, სულ ლოგინისკენ მიუწევდა გული. მაგრამ შევიდა თუ არა ოთახში, მოახსენეს, რომ მნიშვნელოვან საქმეზე ერაკინი, ახალგაზრდა ვაჭარი, ქველმოქმედი მოსულიყო, უნდა მიეღო. ერთი საათის განმავლობაში ძალზე ხმამაღლა ლაპარაკობდა ერაკინი, თითქმის ყვიროდა და ძნელი იყო მისი ნათქვამიდან აზრის გამოტანა.

შემდეგ იღუმენია მობრძანდა შორეული მონასტრიდან. როცა წავიდა, მწუხრის ზარიც ჩამოჰკრეს, ეკლესიაში უნდა წასულიყო.

მწუხრზე მონაზვნები მწყობრად გალობდნენ, შთაგონებით. მსახურობდა შავწვერა ახალგაზრდა მღვდელმონაზონი. მეუფე საკურთხეველში იჯდა, ბნელოდა. მას ცრემლი სდიოდა. ფიქრობდა, აი, უკვე ყველაფერს მიაღწია, რაც კი ხელმისაწვდომი იყო მის მდგომარეობაში, მაგრამ მაინც ჯერ კიდევ არ იყო ნათელი ყველაფერი, რაღაც არ ჰყოფნიდა, სიკვდილი არ უნდოდა. ეჩვენებოდა, რომ ჯერ კიდევ არ ფლობს რაღაც მნიშვნელოვანს. ახლაც მომავლის იმედი აქვს, რომელიც ბავშვობაში, აკადემიაშიც და საზღვარგარეთაც ჰქონდა.

„რა კარგად გალობენ დღეს! - ფიქრობდა, - რა კარგად გალობენ!“

4.

ხუთშაბათს წირვას ატარებდა, ფეხთბანვის წესი უნდა შეესრულებინა. როდესაც ეკლესიაში მსახურება დამთავრდა და ხალხმა სახლებისკენ გაისწია, მზიანი, თბილი ამინდი იყო, თხრილში წყალი ჩხრიალებდა. ხეები უკვე იღვიძებდნენ და იფურჩქნებოდნენ, მათ ზემოთაც უძირო და უსაზღვრო ცისფერი ცა იყო დაკიდული.

სახლში მოსვლისას უსამღვდელოესმა პეტრემ ჩაი მიირთვა, შემდეგ ტანისამოსი გამოიცვალა, ლოგინში ჩაწვა და ბრძანა, რომ დარაბები დაეხურათ. საძინებელ ოთახში ბინდი ჩამოწვა. ძალიან დაღლილი იყო, ფეხებსა და ზურგში ტკივილს გრძნობდა, მძიმე, ცივ ტკივილს, ყურებში კი რაღაც ხმაურს. დიდ ხანია არ უძინია, დიდი ხანია. რაღაც აკვიატებული აზრი უშლიდა ხელს, რომელიც მაშინვე ჩნდებოდა, როგორც კი თვალს მოხუჭავდა. გუშინდელივით დღესაც აღწევდა ხმები მეზობელი ოთახიდან, ჭიქებისა და კოვზების ხმები... მარია ტიმოფეევნა ლათაიებით უყვებოდა რაღაცის შესახებ, ხოლო ეს უკანასკნელი კი უკმაყოფილოდ პასუხობდა: „უჰ, რას ამბობ! უჰ, მაგათი!“ უსამღვდელოესი ცუდ ხასიათზე დადგა, რადგან მოხუც დედას სხვებთან თავისუფლად და უბრალოდ ეჭირა თავი, ხოლო მასთან მორცხვობდა, იშვიათად საუბრობდა და მთელი ამ დღეების განმავლობაში მხოლოდ საბაბს ეძებდა, რომ ფეხზე ამდგარიყო, რადგან დაჯდომის ერიდებოდა. მამა კი? ალბათ, ცოცხალი რომ ყოფილიყო, სიტყვის თქმასაც კი ვერ შეძლებდა მის წინაშე...

გვერდითა ოთახში იატაკზე რაღაც დაეცა და გატყდა. ალბათ, კატიამ დააგდო რამე, რადგან მამა სისოიმ იატაკზე დააფურთხა და გულმოსულად დაილაპარაკა:

- დაწყევლილი ხომ არ არის ეს ბავშვი, ღმერთო, მაპატიე მე ცოდვილს!

სიჩუმე ჩამოვარდა, მხოლოდ ეზოდან ისმოდა რაღაც ხმაური. როცა მეუფემ თვალები გაახილა, ოთახში დაინახა კატია, რომელიც უძრავად იდგა და მას უყურებდა. წითური თმები, ჩვეულებისამებრ, ზემოთ აწეული ჰქონდა.

- შენ ხარ, კატია? - ჰკითხა მან, - ვინ არის ქვემოთ, კარებს რომ აღებს და კეტავს?

- მე არ მესმის, - უთხრა კატიამ და სმენად გადაიქცა.

- აი, ახლა ვიღაცამ გაიარა.

- ეს, ალბათ თქვენი მუცლის ბრალია, ბიძია.

მან გაიცინა და თავზე ხელი გადაუსვა.

- შენ ამბობ, რომ ძმა ნიკოლაშა გვამებს კვეთავს? - ჰკითხა მან და გაჩუმდა.

- კი, სწავლობს.

- როგორი ადამიანია, კეთილია?

- არა უშავს, კეთილია. მხოლოდ არაყს სვამს ბევრს.

- მამაშენი რა დაავადებით გარდაიცვალა?

- სუსტი იყო და გამხდარი. უცებ ყელი ასტკივდა. მეც ავად გავხდი მაშინ, ჩემი ძმა ფედიაც, ყველას ყელი გვტკიოდა. მამა გარდაიცვალა, ჩვენ კი გადავრჩით.

მას უცებ ნიკაპი აუკანკალდა, თვალებზე ცრემლები მოადგა.

- ბიძია, ჩვენ ყველანი დედასთან ერთად ძალიან უბედურები ვიყავით, - უთხრა მოტირალმა ბავშმა, - ცოტაოდენი ფული მოგვეცი, ძია..

მომდგარმა ცრემლმა სიტყვა ვერ ათქმევინა. ხელი ჯერ თავზე გადაუსვა, შემდეგ მხარზე მოჰკიდა და უთხრა:

- კარგი გოგონი, დამშვიდდი, აი, ახლა აღდგომა მოვა და მაშინ დავილაპარაკოთ, აუცილებლად დაგეხმარებით... აუცილებლად...

ამ დროს დედა შემოვიდა ოთახში. შენიშნა, რომ უსამღვდელოესს არ ეძინა და ჰკითხა:

- სუპს ხომ არ მიირთმევთ?

- არა, მადლობა, არ მინდა.

- ავად უნდა იყოთ, როგორც მე ვამჩნევ... თუმცა როგორ არ გახდები ავად! მთელი დღე ფეხზე დგახართ, მთელი დღე, თქვენი შეხედვაც კი მძიმე შთაბეჭდილებას ტოვებს. არა უშავს, დაისვენეთ, აღარ შეგაწუხებთ ჩემი საუბრით. წავიდეთ კატია, ნუ აწუხებ ბიძიას.

გაახსენდა, დიდი ხნის წინ, ბავშვობაში, ასეთი ხუმრობანარევი მოწიწებული ტონით საუბრობდა ეპისკოპოსთან... თვალები დახუჭა, მაგრამ საათის ხმა ჩაესმოდა, ასევე გვერდითა ოთახიდან სისოის ხველება. დედამისი კვლავ შემოვიდა და ერთი წუთი მოწიწებით შეჰყურებდა მას. შემდეგ საძინებელ ოთახში მოწაფე შემოვიდა.

- მეუფეო!

- რა იყო?

- ცხენები მზადაა, დროა მსახურებაზე წავიდეთ.

- რომელი საათია?

- რვის ოცდახუთი წუთია

ეპისკოპოსმა ჩაიცვა და ტაძრისკენ გაემგზავრა. მთელი თორმეტი სახარების განმავლობაში ტაძარში უძრავად უნდა მდგარიყო. პირველ სახარებას იგი თავად კითხულობდა. ფხიზელი, ჯანმრთელი განწყობა დაეუფლა მას. ზოგჯერ ირგვლივ მიმოიხედავდა, ეჩვენებოდა, რომ ორივე მხრიდან ცეცხლის ალებით იყო გარშემორტყმული. ასევე ეჩვენებოდა, რომ ყველა ეს ხალხი იგივე ადამიანები არიან, რომლებც ეკლესიაში დადიოდნენ მის ბავშვობაში, ახალგაზრდობაში და რომ ისევ ეს ხალხი იქნება ყოველ წელს და ასე დაუსრულებლად.

მამამისი დიაკონი იყო, ბაბუა მღვდელი, დიდი ბაბუა დიაკონი და დანარჩენი წინაპრებიც, ალბათ, სამღვდელოებას განეკუთვნებოდნენ იმ დროიდან, როცა რუსეთში ქრისტიანობა გავრცელდა. მისთვის სამღვდელოებისადმი, საეკლესიო მსახურებისადმი, ზარების ხმისადმი სიყვარული თანდაყოლილი, ღრმა და ამოუძირკვავი იყო. როდესაც მერვე სახარება წაიკითხეს, ხმა შეუსუსტდა და თავი ასტკივდა, ეშინოდა, არ წაქცეულიყო. ფეხებიც გაუშეშდა და ვეღარ გრძნობდა. ამის გამო ვერ გაეგო, როგორ იდგა ჯერ კიდევ ფეხზე, რა ძალა აჩერებდა.

როცა მსახურება დამთავრდა, თორმეტის ნახევარი იყო. შინ მისვლისთანავე უსამღვდელოესმა სამოსი გაიხადა და ლოგინში ჩაწვა, ლოცვაც კი არ უთქვამს. როგორც ეჩვენებოდა, აღარც ლაპარაკი შეეძლო და აღარც ფეხზე დგომა. ისევ საზღვარგარეთ ყოფნა მოუნდა, ძალიან მოუნდა. სიცოცხლეს მისცემდა, ოღონდ აღარ დაენახა ეს საცოდავი, იაფფასიანი დარაბები, დაბალი ჭერი, მონასტრის მძიმე სუნი. ნატრობდა ადამიანს, რომელთანაც საუბარს, გულის გადაყოლებას შეძლებდა.

დიდი ხანი ისმოდა ვიღაცის ფეხის ხმა გვერდითა ოთახში და ვერაფრით გაიხსენა, ვინ უნდა ყოფილიყო. ბოლოს სისოი შემოვიდა ოთახში სანთლითა და ჩაის ჭიქით ხელში.

- უკვე დაწექით, მეუფევ? - თქვა მან, - მე კი მოვედი, რომ არყითა და ძმრით დაგზილოთ.

სისოიმ თავისი საქმე დაიწყო. მას არ შეეძლო ერთ ადგილას დიდხანს გაჩერება, ეჩვენებოდა, რომ პანკრატიევის მონასტერში უკვე მთელი წელია ცხოვრობდა. და რაც მთავარია, მისი საუბრიდან ძნელი იყო იმის გარკვევა, სად იყო მისი სახლი, უყვარდა თუ არა ამქვეყნად ვინმე ან არმე, სწამდა თუ არა ღმერთი... თავად მისთვისაც გაუგებარი იყო, რატომაა ბერი, თუმცა ამაზე უკვე აღარ ფიქრობდა, დიდი ხანია გადაავიწყდა, როდის აღკვეცეს ბერად. როგორც ჩანდა, პირდაპირ ბერად დაიბადა.

- კვირამდე დავრჩები, თქვენის ნებართვით, მერე კი წავალ.

- რა მღვდელმთავარი მე ვარ, - წყნარად ამბობდა მეუფე, - აჯობებდა სოფლის მღვდელი, მედავითნე, ან უბრალო ბერი ვყოფილიყავი... მთრგუნავს ეს ყველაფერი, ძალიან მთრგუნავს...

უსამღვდელოესს მთელი ღამე არ ეძინა. დილით კი, ასე რვა საათისთვის, ნაწლავებიდან სისხლდენა დაეწყო. მოწაფეს შეეშინდა და ჯერ არქიმანდრიტთან გაიქცა, შემდეგ მონასტრის ექიმ ივანე ანდრეიჩთან, რომელიც ქალაქში ცხოვრობდა. ექიმი მოხუცი იყო, გრძელი, ჭაღარა წვერებით. ეპისკოპოსს დიდხანს სინჯავდა და თავს იქნევდა:

- იცით მეუფეო, მუცლის ტიფი გაქვთ.

მეუფე ძალიან გამხდარი და ფერმკთალი ჩანდა, სახე დანაოჭებული ჰქონდა, თვალები გაფართოებული. მოვიდა მოხუცი დედა და როცა შვილი ამ მდგომარეობაში დაინახა, ძალზე შეეშინდა. ლოგინის წინ დაეცა და მოთქმა-გოდებას მოჰყვა.

იქვე კატიაც იდგა და ვერ გაეგო, რა სჭირდა ბიძამისს და რატომ ამბობდა ბებია ასეთ სამწუხარო სიტყვებს. უსამღვდელოესი კი ამ დროს ჩვეულებრივ ადამიანად გრძნობდა თავს, რომელიც მინდორეზე სწრაფად, მხიარულად და ჯოხის ქნევით მიაბიჯებს, ზემოდან კი მზით განათებული უსაზღვრო ზეცა დაჰყურებს. იგი ახლა ჩიტივით თავისუფლად გრძნობდა თავს და ყველგან შეეძლო წასვლა.

- შვილო, მიპასუხე, რა გჭირს? - მოთქვამდა მოხუცი.

- ნუ შეაწუხებთ უსამღვდელოესს, - ჩაილაპარაკა სისოიმ ოთახიდან გასვლისას, - ცოტა დაიძინოს, არაფერია ისეთი..

სამი ექიმი მოვიდა, თათბირობდნენ, შემდეგ წავიდნენ. დღე ძალიან გრძელი იყო, შემდეგ ღამე დაიწყო, რომელიც ასევე ძალიან გრძელი იყო.

მეორე დღეს აღდგომა გათენდა. ქალაქში ორმოცდაცხრა ეკლესია და ექვსი მონასტერი იყო. დილიდან საღამომდე ზარების რეკვა გაისმოდა, რომელიც გაზაფხულის ჰაერს არხევდა. ბაზრის დიდ მოედანზეც ხმაური იყო, ისმოდა არღანის ხმა, ასევე გარმონის წრიპინი, აქა-იქ მთვრალი ადამიანების ხმებიც - ერთი სიტყვით, მხიარულება სუფევდა. ასე იყო შარშან და, ალბათ, ასე იქნება გაისადაც.

ერთი თვის შემდეგ ახალი ქორეპისკოპოსი დანიშნეს, უსამღვდელოესი პეტრე კი უკვე აღარავის ახსოვდა. და მხოლოდ მოხუცი დედა, რომელიც ახლა პატარა, მიყრუებულ ქალაქში სიძესთან ცხოვრობდა, საღამოობით საძოვრიდან დაბრუნებული ძროხის შესახვედრად სხვა ქალებთან ერთად გამოსული იწყებდა საუბარს თავის შვილებზე, შვილიშვილებზე და იმაზე, რომ მღვდელმთავარი შვილი ჰყავდა. მორცხვად ლაპარაკობდა, ეშინოდა, რომ არ დაუჯერებდნენ...

და მართლაც, არავის სჯეროდა.

რუსულიდან თარგმნა
დავით თინიკაშვილმა

2006 წლის 14-23 თებერვალს ბრაზილიაში, ქ. პორტუ ალეგრიში ჩატარდა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს (ემს) IX გენერალური ასამბლეა, რომლის დევიზი იყო „უფალო წყალობითა შენითა გარდაქმენ ჩვენი სამყარო“. ემს-ს გენერალური ასამბლეა 7 წელიწადში ერთხელ იმართება და ქრისტიანულ სამყაროში ყველაზე მნიშვნელოვან მოვლენას წარმოადგენს. პირველი გენერელური ასამბლეა ჩატარდა 1948 წელს ჰოლანდიაში, ქ. ამსტერდამში, ხოლო ბოლო - 1998 წ. ზიმბამბვეში, ქ. ჰარარეში.

პორტუ ალეგრიში შეიკრიბა მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნის 5000-ზე მეტი წარმომადგენელი, მათ შორის ყველა მართლმადიდებელი ეკლესიის ოფოციალური დელეგაცია საქართველოს ეკლესიის გარდა. საქართველოდან ასამბლეაზე სტუმრების სტატუსით იმყოფებოდნენ რელიგიური საკითხების შემსწავლელი ცენტრის დირექტორი ლადო გოგიაშვილი და დეკანოზი ბასილ კობახიძე, ხოლო დამკვირვებლის სტატუსით საქართველოს ევანგელისტურ-ბაპტისტური ეკლესიის მთავარეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი. გარდა ამისა, პორტუ ალეგრიში იმყოფებოდა ემს-ს თანამშრომელი, ქართველი ღვთისმეტყველი თამარ გრძელიძე.

IX გენერალურ ასამბლეაზე სიტყვით გამოვიდნენ: ბრაზილიის პრეზიდენტი ლუის იგნასიო ლულა და სილვა, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი, სამხრეთაფრიკელი ანგლიკანი მთავარეპისკოპოსი დესმონდ ტუტუ, კენტერბერიის მთავარეპისკოპოსი როუენ უილიამსი და სხვ. ასამბლეას ოფიციალური მისალმებები გაუგზავნეს კოსტანტინოპოლის პატრიარქმა ბართლომეოს I-მა, ანტიოქიის პატრიარქმა ეგნატე IV -მ, რომის პაპმა ბენედიქტე XVI-მ, გაეროს გენერალურმა მდივანმა კოფი ანანმა და მსოფლიოს სხვა ცნობილმა მოღვაწეებმა.

ასამბლეის პლენარულ სხდომებს თავმჯდომარეობდნენ ემს-ს გენერალური მდივანი სამუელ კობია და კილიკიის პატრიარქი არამ I (სომხეთის სამოციქულო ეკლესია). განიხილეს რელიგიური და საზოგადოებრივი ცხოვრების აქტუალური საკითხები: რელიგიათა და კონფესიათა შორის დიალოგი, ცივილიზაციათა დაპირისპირება, სახარების ინკულტურაციამ ქრისტიანობის მომავალი, გენოციდები, ეთნოკონფლიქტები, ტერორიზმი, ატომური იარაღის გავრცელება, სიღარიბე და სოციალური პრობლემები, ბავშვებისა და ქალების უფლებები, შიდსისა და ჯანმრთელობის დაცვის პრობლემები, ეკოლოგია და სხვა.

ყოველდღურად აღევლინებოდა ერთობლივი ლოცვები, რომლებშიც ყველა მართლმადიდებელი დელეგატი მონაწილეობდა . მართლმადიდებლებმა სადღესასწაულო წირვები ორჯერ აღავლინეს: 15 თებერვალს, მირქმის დღესასწაულზე წმ. სერგი რადონეჟელის სახ. რუსულ ტაძარში, ხოლო 19 თებერვალს, კვირას - ათორმეტ მოციქულთა სახელობის ბერძნულ ტაძარში.

ასამბლეის მიმდინარეობისას შედგა კონფესიური შეხვედრები. მართლმადიდებლური ეკლესიების წარმომადგენლების შეხვედრაზე, რომელსაც თავჯდომარეობდა კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს მიტროპოლიტი გენადი, მონაწილეები ოვაციით მიესალმნენ ბულგარეთის ეკლესიის ოფიციალურ დელეგაციას და აღნიშნეს, რომ ჩვენს ეკლესიას ენახება კუთვნილი ადგილი ემს-ს ცენტრალურ კომიტეტში და მართლმადიდებელი ეკლესიები ლოცულობენ საქართველოს ეკლესიის ეკუმენურ მოძრაობაში დაბრუნებისათვის.

IX გენერალურმა ასამბლეამ აირჩია ემს-ს რვა პრეზიდენტი, მათ შორის უნეტარესი ანასტასიოსი, მთავარეპისკოპოსი ტირანისა და სრულიად ალბანეთისა.

კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო მიტროპოლიტი გენადიოსი

ალექსანდრიის საპატრიარქო მიტროპოლიტი მაკარიოსი

ანტიოქიის საპატრიარქო დეკანოზი დიმიტრიოს ატარიანი

იერუსალიმის საპატრიარქო მიტროპოლიტი კორნელიოსი

სერბეთის საპატრიარქო მიტროპოლიტი ეგნატე

რუმინეთის საპატრიარქო მთავარეპისკოპოსი ნიკოლოზი

ბულგარეთის საპატრიარქო მიტროპოლიტი დომეტიანე, მიტროპოლიტი კირილე

კვიპროსის ეკლესია ეპისკოპოსი ბასილიოსი

საბერძნეთის არქიმანდრიტი გაბრიელ პაპანიკოლაუ

ალბანეთის ეკლესია - უნეტარესი ანასტასიოსი სრულიად ალბანეთის მთავარეპისკოპოსი

პოლონეთის ეკლესია მიტროპოლიტი იერემია

ჩეხეთისა და სლოვაკეთის ეკლესია მთავარეპისკოპოსი ქრისტეფორე

ამერიკისა და კანადის ეკლესია პროტოპრესვიტერი ლეონიდე კიშკოვსი

ფინეთის ეკლესია დეკანოზი თომა ჰუტუნენი

მოსკოვის საპატრიარქო მიტროპოლიტი კირილე გუნდიაევი

The second issue of the journal “Zgvari” opens with the editorial page where Mr. Nodar Ladaria presents to the Georgian reader “some opinions about the importance of the Orthodox Church in society in the light of Russian-Georgian relations”. The article discusses issues concerning the relationship among the State, Church and society.

The journal also publishers an interview with Bishop Joseppe Pasotto, Apostolic Administrator in Caucasus. In his interview he acquaints the reader with the community of the Roman-Catholic Church in Georgia. The theme is continued by the Georgian translation of the axtracts from “the little flowers” and “The Considerations of the Stigmates” by Francisc of Assisi.

Articles by D. Dalalishvili and N. Papuashvili consider the actual problems of religious situation in Georgia: the first one analyzes the Concordat between the Georgian Church and State and another is dedicated to the philestim, which is very characteristic feature of the Ortodox spirituality nowadays.

The first part of the article “Fundamentalism” by K. Kostiuk analyzes problems that exist in the Ortodox Church. it is followed by the Georgian translation of the extracts from :The journals of Father Alexander Schmemann” where the basic issues of clericalism are touched.

interview with Professor N. Andguladze is dedicated to the mutual relation between music and religion.

In the history section, N. Ladaria in his article “Maksim Grek” (Maximus the Greek), acquaints reader with the story of the important ecclesiastical figure of the sixteenth century Russia.

In the section of literature the Journal publishers the Georgian translation of “The Bishop” by A. Chekhov.