ლეოლუკა ორლანდო
სიცილიური რენესანსის ინსტიტუტის პრეზიდენტი

კანონიერების კულტურა - სიტყვათა შეთანხმება, რომელიც სიტყვების თამაშის შთაბეჭდილებას ტოვებს. ისეთი თამაშისა, რომელიც ორ სხვადასხვა რეალობას ასახავს: ერთის მხრივ, მადლიანი და ტკბილი წარსული და მეორეს მხრივ, წინააღმდეგობრივი და ცივი აწმყო. მოკლედ, სიტყვების შთამბეჭდავი თამაშია.

სწორედ სიტყვათა ამ წყობაში ჩადებული აზრი მიიჩნია 2002 წელს გაერთიანებული ერების ორგანიზაციამ დანაშაულის პრევენციისათვის ბრძოლის პრიორიტეტად.

უფრო მეტიც, პალერმოს ხელახალი დაბადება გაერომ მსოფლიოს ხუთი კონტინენტისათვის კანონიერების კულტურის პროპაგანდის სამაგალითო მოდელად და სიმბოლოდ გამოაცხადა. რა მოხდა პალერმოში და ზოგადად სიცილიაში საუკუნის და ათასწლეულის მიწურულს?

სიცილიის ძირძველმა მცხოვრებლებმა მიიღეს გადაწყვეტილება, ყოველგვარი ძალადობის გარეშე, დაპირისპირებოდნენ ძალადობასა და ისეთ არაცივილიზებულ მოვლენას, როგორიცაა მაფია.

მოქალაქეთა ხმამაღალი ,,არა“ სიკვდილით დასჯას, საპატიო მოქალაქის წოდების მინიჭება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყნებში სიკვდილმისჯილთათვის (მიუხედავად მიზეზისა, რადგან არავის აქვს მკვლელობის უფლება, მათ შორის არც სახელმწიფოს), საპატიო მოქალაქის წოდების მინიჭება მე-14 დალაი ლამასათვის, დევნილი ქურთი ხალხისადმი სოლიდარობის კონცერტის გამართვა, ნობელის პრემიის ლაურიატების - დევიდ ტრიმბლისა და ჯონ ჰიუმისათვის საპატიო მოქალაქეობის მინიჭება, მასსიმოს თეატრის აღდგენა და ხელახალი ამოქმედება, ათწლეულების მანძილზე გაპარტახებული ქალაქის უმშვენიერესი ცენტრის რეაბილიტაცია - ეს იყო კარგად გააზრებული და ჰარმონიული კულტურული პროგრმის შემადგენელი ელემენტები, რომლებიც ვითარცა დიდი მოზაიკის პატარა კენჭები ქმნიდნენ ერთიან სურათს. დამერწმუნეთ, ეს სრულებითაც არ არის პერიფერიული ადმინისტრაციის საქმიანობისადმი პროტაგონისტული დამოკიდებულების გამოხატულება.

ჩვენმა გამოცდილებამ დაამტკიცა, რომ მას თეორიისა და მოდელის ღირებულება აქვს და, რომ უმუშევრობის წინააღმდეგ აღტკინებული აქციების გამართვა სახელმწიფო დაწესებულების სახურავებზე, სანაგვე ყუთების გადაბრუნება და გზების გადაკეტვა, სიცილიური დიალექტისათვის დამახასიათებელი მოწოდებებით - ,,ჩვენ ამ საქმეს დღის ბოლომდე მოვაგვარებთ“, - ბრძოლის ერთადერთი საშუალება არ არის.

ჩვენი ეს გამოცდილება, დღეს მსოფლიოში ვრცელდება და სიცილიური რენესანსის ინსტიტუტი ერთგულად ავრცელებს პოზიტიური ლიდერობის გამოცდილებას, რომელიც დემოკრატიისა და კანონიერების ტანდემს ეფუძნება.

უდავო ჭეშმარიტებაა, რომ დემოკრატიასა და მშვიდობას შორის მჭიდრო კავშირი არსებობს. ისიც არ არის საკამათო, რომ მშვიდობა ერთობ მნიშვნელოვანი საქმეა საიმისოდ, რომ მისი დაცვა მხოლოდ სამხედროებს მივანდოთ. პალერმოს მაგალითი გვიჩვენებს, რომ დემოკრატია და კანონიერება ერთმანეთთან ასევე მჭიდროდაა დაკავშირებული, და რომ კანონირება მეტისმეტად მნიშვნელოვანია საიმისოდ, რომ მისი დაცვა მხოლოდ პოლიციასა და პროკურატურას მივანდოთ.

სიცილიური, ორბორბლიანი ურიკა არის მოდელი, რომელიც თვალსაჩინოებისათვის გამოდგება. ურიკა, რომლის ერთი ბორბალი კულტურა, ხოლო მეორე - კანონიერებაა. ურიკა, რომლის ბორბლებმა ერთდროულად უნდა იტრიალონ, რადგან თუ ერთი ბორბალი გაჩერდა, ურიკა ადგილზე დაიწყებს ტრიალს. არა აქვს მნიშვნელობა, რომელი ბორბალი შეჩერდება - კულტურისა თუ კანონიერების, ურიკა წრეზე იტრიალებს და ეს ერთობ სახალისო სანახაობა იქნება... რომელიმე მაფიური ბოსისათვის.

ქალაქის მერად ჩემი მუშაობის დასაწყისში (ოთხმოციანი წლების ბოლოს) მე, ისევე როგორც ქალაქის სხვა მერებს, აღმიქვამდნენ როგორც პოლიციელს ან პროკურორს, რომელიც გაუთავებლად ლაპარაკობს დანაშაულსა და სასჯელზე... ურიკა კი ადგილიდან არ იძვროდა. მისი ორივე ბორბალი ღრმად იყო ჩაფლული შიშისა და შეთქმულების ჭაობში. მაგრამ მე ურყევად მწამდა, რომ რაღაცით უნდა დამეწყო და ურიკა მოძრაობაში მომეყვანა.

უშიშარი პოლიციელებისა და მაგისტრატორი მოხელეების მეშვეობით მოხერხდა კანონიერების ბორბლის ამოძრავება, მაგრამ მე ჩემს მთავარ ამოცანას ურიკის ორივე ბორბლის თანაბარი სისწრაფით ამოძრავებაში ვხედავდი.

და მართლაც, ორივე ბორბალი თანაბრად ამოძრავდა და ერთ დროს ჩამორჩენილი პალერმო თავად იქცა სხვათა რესურსად და მაგალითად.

ოთხმოციან წლებში, ყოველწლიურად 240/250 მკვლელობა, რომელიც მაფიას უკავშირდებოდა (თანაც მხოლოდ პალერმოში), 2000 წლისათვის რვა შემთხვევამდე დავიდა. თანაც ამ რვიდან არცერთი აღარ უკავშირდებოდა მაფიას.

ოთხმოციან წლებში მავანნი ამბობდნენ, რომ პალერმოში დემოკრატია და თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკაა. მე არ ვიცი, რა დემოკრატიასა და თავისუფალ ბაზარს ხედავდნენ იქ, სადაც მთელ ეკონომიკას მაფიოზები განაგებდნენ და ნებისმიერ პალერმოელს ჰყავდა მეგობარი ან ნათესავი, რომელიც მაფიური გარჩევების მსხვერპლი იყო.

2000 წელს ჩვენ ნამდვილად შეგვიძლია ვილაპარაკოთ დემოკრატიასა თავისუფალ ბაზარზე პალერმოში. პალერმოში დემოკრატია არის და მასთან ერთად ცოცხლობს იმედიც და ნაკლიც - თუმცა ეს უკანასკნელი არცთუ იშვიათია. და მიუხედავად ყველაფრისა, პალერმოში შესაძლებელი გახდა იცხოვრო, იმუშაო და აწარმოო ბიზნესი ისე, რომ მაფიასთან არ გქონდეს შეხება.

ჩემი მერობის დასაწყისში, მუნიციპალურ ადმინისტრაციას არა თუ რეგულარული ბიუჯეტი, სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული ქონების ნუსხაც კი არ გააჩნდა. 2000 წელს პალერმოს მუნიციპალურმა ადმინისტრაციამ, მისდამი საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების ნდობის რეიტინგი აწია იმ ნიშნულამდე, რომელზეც იმყოფებოდნენ ისეთი ქალაქები, როგორებიცაა სტოკჰოლმი, ბოსტონი, სან ფრანცისკო და გაუსწრო ამ რეიტინგში ნიუ-იორკს და ჩიკაგოს, რომზე, მილანსა თუ ტურინზე რომ არაფერი ვთქვათ.

განა მე ვამტკიცებ, რომ პალერმოში მაფია აღარ არის? რა თქმა უნდა, არა.

მაფია არსებობს - პალერმოშიც კი.

მაგრამ დღეს მაფია ვეღარ აკონტროლებს - როგორც წარსულში - პალერმოს მოქალაქეების გონებას და ქონებას.

თუმცა მაფია - მხედველობაში მაქვს ახალი ძალის ამკრეფი მაფია- დღესაც ცდილობს აღიდგინოს გავლენა ადამიანების გონებაზე, მაგრამ ვეღარ ახერხებს ამას ისეთი ტრადიციული ღირებულებების მოხმობით, როგორებიცაა კულტურა, ღირსება და ოჯახი. ამიტომ მაფია თავისუფლებისა და წარმატების არსის დამახინჯებით, ანუ იმ ღირებულების დაკნინებით, რომელიც ოდითგანვე იტალიური კულტურის საყრდენია, ცდილობს, გავლენა მოახდინოს ადამიანების ცნობიერებაზე.

დღეს პალერმოში არის ,,ძველი“ და ,,ახალი“ მაფია და ორივე მოქმედებს. თუ ,,ძველი“ მაფია ე.წ. ,,პირველი რესპუბლიკის“ პოლიტიკურ გარემოზე იყო მიბმული და ოთხმოცდაათიანი წლების მორალურმა აფეთქებამ ჩამოაცილა ძალაუფლებას, ,,ახალი“ მაფია ე.წ. ,,მეორე რესპუბლიკის“ პოლიტიკურ გარემოზეა მორგებული. თუ ,,ძველი“ მაფიის ფესვები ეკონომიკური სირთულეები იყო, ,,ახალი“ მაფია თავის დასაყრდენს მოგების ეკონომიკაში არსებულ სიმახინჯეებში ეძებს.

გამოცდილება, რომელიც მოდელად ყალიბდება, დღეს ცვლის იმ რეალობას, რომლის საზღვრები მაფიამ დაადგინა.

წარსულში მაფია იყო genus-ი ანუ წარმომავლობა და ეს წარმომავლობა ერწყმოდა მაფიას.

მაფია იყო სიცილიური მაფია - მაფია იყო სიცილია, სიცილია იყო მაფია. თუმცა დღეს უკვე არის იმის გაგება, რომ სიცილიური მაფია არის მონეტის ერთი მხარე, ხოლო რუსული მაფია - მეორე, ისევე როგორც მაფიის ჩინური და კოლუმბიური ვარიანტები. თუ მსოფლიოში მოქმედი სხვადასხვა მაფიოზურ გამოვლინებებს ერთიანობაში გავიაზრებთ, დავინახავთ, რომ წარმომავლობას, გვაროვნულობას მაფიასთან საერთო არაფერი აქვს. და რომ ეს სხვა არაფერია, თუ არა ე.წ. ,,ინდივიდუალური არაკანონიერება“ ანუ უკანონობა შერწყმული კულტურულ ინდივიდთან.

როდესაც ვინმე განიზრახავს, წაგართვათ ფული, თქვენ შეგიძლიათ, მიმართოთ პოლიციას ან პროკურატურას. მაგრამ თუ იგივე ქმედების განხორციელებას გადაწყვეტს მძარცველი და ამ მიზნით კორსიკულ ან ბასკურ ღირსებას, მუჰამედის სწავლებას, ქრისტეს სიტყვებს ან იეჰოვას მოიხმობს, მაშინ პოლიცია და პროკურატურა საკმარისი აღარ არიას. სწორედ აქ უნდა ამოძრავდეს სიცილიური ურიკის მეორე ბორბალი - კულტურა.

სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საქმეში სკოლა, საინფორმაციო სამყარო, მღვდელთმსახურები და მთლიანად სამოქალაქო საზოგადოება უნდა ჩაერთოს.

ასე რომ, ბანდიტებისა და ტერორისტების მიერ ადამიანის უფლებებზე განხორციელებული ძალადობისას, მიუხედავად მათი ,,კულტურული კუთვნილებისა“, ჩვენ ყოველთვის ურიკის იმ ბორბალზე უნდა ვიფიქროთ, რომელსაც კულტურა ჰქვია და რომელმაც პალერმოელების ცნობიერება მაფიის ჰეგემონიისაგან გაათავისუფლა.

კულტურა, ცხადია, არის მუსიკა და ცეკვა, მაგრამ უპირველესად და უმთავრესად, ის საკუთარი ინდივიდუალიზმისა და თემისადმი კუთვნილების განცდაა. განცდა, რომელიც პიროვნების ჰუმანიზმისაკენ არის მიმართული. თუმცა არსებობს საფრთხე იმასა, რომ ,,კულტურულმა ინდივიდმა“ დაჯაბნოს პიროვნული ჰუმანიზმი ანუ პიროვნების ფუნდამენტალური უფლება. არის ასეთი ფენომენი, რომლის თეორიას მე, სალმან რუშდის ცნობილი წიგნის გავლენით, ,,სატანურ პოეზიას“ ვუწოდებდი.

ეს ის შემთხვევაა, როდესაც კულტურული კუთვნილების ნიშანი ადამიანის უფლებების წინააღმდეგ გამოიყენება. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც კულტურული ღირებულება სატანისტური პოეზიის ქარგაში ექცევა. სწორედ ასე და ამდაგვარად იქცა ღირსებისა და ოჯახის ღირებულებები იარაღად მაფიის ხელში, როდესაც ამ სატანისტურ პოეზიას დაქვემდებარებულმა ღირებულებებმა საშუალება მისცა მას, მოეკლა და გაეძარცვა ადამიანები ისევ და ისევ ღირსებისა და ოჯახის სახელით.

ისევე როგორც ბასკური ღირსების, კათოლიკურ-ირლანდიული და კორსიკული ღირსებების გამოყენება მკვლელობისა და ძარცვისათვის... და ყოველივე ეს, ისევ და ისევ ღირსების დაცვის სახელით ინათლებოდა. ასევე იყო გერმანიაში, როდესაც გერმანელი ხალხის კანონმორჩილება ნაცისტებმა რასობრივი ჩაგვრის სამსახურში ჩააყენეს... ესეც ტრადიციული გერმანული წესის სახელით ინათლებოდა.

ასევე შეიძლება მოექცნენ თავისუფლებას, უსაფრთხოებას და კეთილდღეობას, თუ ამ ცნებებს სატანისტური პოეზიის ქარგაში მოაქცევენ და მისი სახელით მკვლელობის, ძარცვისა და ჩაგვრისათვის მოუწოდებენ. ეს ყოველივე არის პალერმოს გამოცდილება. უფრო სწორედ გაკვეთილი, რომელიც ჩვენ პალერმოში მივიღეთ.

ჩვენ, სიცილიელებს გვაქვს ასევე დიდი გამოცდილება იმისა, რომ სიამაყის გრძნობამ არ გაგვიტაცოს და მუდამ გვახსოვდეს ბერნარდ შოუ, რომელმაც თქვა

,,გამოცდილება არის ის სახელი, რომელსაც ჩვენ ჩვენივე შეცდომებს ვარქმევთ.”

ასე რომ, სიცილიელებს გვაქვს დიდი გამოცდილება სწორედ იმიტომ, რომ გვქონდა დიდი შეცდომები. მაფია კვლავაც არსებობს. დასუსტებულია, მაგრამ ისევ ცდილობს ,,სატანისტურ პოეზიაში“ ჩაითრიოს ღირსება და ოჯახი და ამავე პოეზიას დაუმორჩილოს თავისუფლება, წარმატება და სიმდიდრე.

უმთავრესი სიცილიური გაკვეთილი არის ის, რომ მაფიასთან ბრძოლა შესაძლებელია სიცილიური ურიკის ორივე ბორბლის თანაბარი ბრუნვით, კანონისა და პიროვნების პატივისცემით, სიცილიაში დაბადებული კანონიერების კულტურით, რომელიც შიშსა და იმედს შორის გაჩნდა. მაფიის დამარცხება შესაძლებელია მსოფლიოს ნებისმიერ ნაწილში ისევე, როგორც არაკანონიერი ინდივიდის ნებისმიერი გამოვლინების აღკვეთა. სიცილიური გაკვეთილი გაეროს ეკონომიკისა და სოციალურ საკითხთა კონსილიუმმა სტრატეგიულ მიმართებად აღიარა და მას დაუკავშირა ძალადობის პრევენციის სტრატეგიული გეგმაც. თუმცა ეს გაკვეთილი საბოლოოდ ჩამოყალიბებული არ არის. მას ესაჭიროება მუდმივი დახვეწა, რათა თავიდან ავიცილოთ ისეთი ბოროტება, როგორიცაა ეკონომიკური დანაშაული და დაუსაბუთებელი შემოსავლები, ველური, კანონის ჩარჩოებიდან გამოსული კაპიტალიზმი და იურისპრუდენციის უსამართლობა, რასაც საბოლოო ჯამში, საზოგადოება საზარელ სისხლისღვრამდე მიჰყავს.

კარდინალი პაპალარდო

როდესაც 1970 წლის დეკემბერში პირველად ჩავედი პალერმოში, იქ ჯერ კიდევ მუსირებდა აზრი იმის შესახებ, რომ ჩემმა წინამორბედმა, კარდინალმა რუფინიმ უარყო სიცილიაში მაფიის არსებობა. ეს ასე არ იყო. 1967 წლის პასტორალურ წერილში კარდინალი წერდა:

,,მაფია სიცილიის ნამდვილი სახე არ არის“ (როგორც ამას დღესაც ამტკიცებს ზოგიერთი)

და რომ სიცილიელები უნდა განვიხილოთ როგორც მაფიის მსხვერპლნი. ხალხი, რომლის მრავალსაუკუნოვანი კულტურა განსაზღვრავდა მათ ქრისტიანულ სათნოებას და ღირსებას. მე აქვე დავუმატებდი, რომ კარდინალ რუფინის წერილში ნათლად ჩანდა ის მიზეზი, რომლის გამოც თავგასული მაფია ესოდენ მძლავრობდა ამ მხარეში. ეს იმის გამო ხდებოდა, რომ ამ ტერიტორიაზე არ იყო სახელმწიფო, რომელიც უზრუნველყოფდა ადამიანის ულებებისა და თავისუფლებების დაცვას.

დღეს აღარავინ უარყოფს, რომ ასეთი ვითარება კარგა ხანი სუფევდა და მოქალაქეს, რომელსაც რაიმე სჭირდებოდა, მაგალითად, მუნიციპალიტეტში, რეგიონალურ ან რაიონულ ადმინისტრაციაში, იძულებული იყო, ეძებნა შუამავალი ან გავლენიანი მეგობარი, ან პოლიტიკოსებისათვის თუ პირდაპირ მაფიოზებისთვის მიემართა და ,,პატივად“ მიეღო ის, რაც სამართლიანი ადმინისტრირების პირობებში მას ისედაც ეკუთვნოდა. ასეთი ურთიერთობების დროს ზოგჯერ ადამიანები იმასაც იღებდნენ, რაც მათ არ ეკუთვნოდათ, პირდაპირ რომ ვთქვათ, მოქალაქეები კანონსაწინააღმდეგო ქმედებების თანამონაწილეები ხდებოდნენ.

მოკლედ სიცილია ხანგრძლივი დროით აღმოჩნდა ვითარებაში, სადაც ფარული გარიგება და შეთქმულება, მაამებლობა და პროტექციონიზმი, ცხოვრების დადგენილ წესად იქცა. 1970 წელს წარმოებული გამოძიების შედეგად, რომელიც მაფიის საქმიანობას უკავშირდებოდა, დაიდო ტომები, მაგრამ პრაქტიკული შედეგი არც ამას მოჰყოლია. ცხადი იყო, რომ მათი საქმიანობა, ვისაც ფაქტები უნდა დაედგინა და საჭიროების შემთხვევაში კანონი აემოქმედებინა, გარკვეულ დონეზე, გარკვეულ პირთა მიერ დაიბლოკა და ყველაფერი ძველებურად დარჩა.

უნდა ვაღიაროთ, რომ მაშინ ცოტა რამ იყო ცნობილი მაფიის ბუნებასა და ორგანიზაციულ სტრუქტურაზე. ხალხმა უბრალოდ იცოდა, რომ ეს იყო რაღაც, რისგანაც თავი შორს უნდა დაგეჭირა, თორემ პრობლემებს გადაეყრებოდი.

მიუხედავად ამისა, ჩემს საჯარო განცხადებას იმის თაობაზე, რომ მაფია და მაფიოზები ე.წ ,,თეთრ საყელოებში“ ანუ ელიტაშიც არსებობდა, გარკვეული რეაქცია მოჰყვა. მოკლედ რომ ვთქვათ, მაშინ დამკვიდრებული იყო შეხედულება, თითქოს მაფია - წმინდა წყლის კრიმინალი იყო და მასთან საქმე მხოლოდ პოლიციასა და პროკურატურას უნდა ჰქონოდა. ის მკვლელობები, რომელიც იმ დროს ხდებოდა, განიხილებოდა, როგორც მაფიის საშინაო საქმე და მხოლოდ ურთიერთ ანგარიშსწორება ან ზოგიერთი ზედმეტად აქტიური სახელმწიფო მოხელის დასაშინებელი ქმედება. უფრო მეტიც, გამოჩნდნენ ისეთებიც, რომლებიც ამტკიცებდენ, რომ სწორედ მაფიამ აარიდა სიცილიას ორგანიზებული ტერორიზმის ის გამძვინვარებული ტალღა, რომელმაც ერთ დროს იტალიის მთელი ნახევარკუნძული მოიცვა.

ასევე საგულისხმოა, რომ კუნძულზე განხორციელებული მკვლელობებისა და ყაჩაღობების რაოდენობამ და ამ მხრივ ტენდენციის სწორმა შეფასებამ განაპირობა ის, რომ 1952 წელს, რეგიონალურმა ეპისკოპატმა დაამკვიდრა ეკლესიისგან იმათი განკვეთის პრაქტიკა, ვინც ასეთ დანაშაულში იმხილებოდა და ის კარდინალ რუფინის დროსაც გამოიყენებოდა. ეს პრაქტიკა დღესაც ძალაშია.

საგულისხმოა ისიც, რომ სამოციანი წლების ბოლომდე აქტიურად ვრცელდებოდა შეხედულება, რომ მაფია, თავისი კრიმინალური საქმიანობის პარალელურად, პარტნიორულ ურთიერთობაში იმყოფებოდა ხელისუფლებასთან და ამდენად, კიდევ უფრო იკვეთებოდა ზოგადი პოზიცია, რომ მაფიასთან ბრძოლაში მხოლოდ პოლიციასა თუ სასამართლოზე დაყრდნობა არ შეიძლებოდა. რეგიონალური პრეზიდენტის პიერსანტი მატტარელას და პალერმოს მერის, გენერალ კარლო ალბერტო დალა კიეზას მკვლელობებმა კიდევ ერთხელ წარმოაჩინა სიტუაციის ტრაგიზმი და ხელისუფლების მხრიდან რადიკალური ნაბიჯების გადადგმის საჭიროება. ჩემს მიერ გენერალ დალა კიეზას დაკრძალვაზე ნათქვამი ფრაზა:

,,Dum Romae consultar, Sagntum expugnatur“ (სანამ რომში მსჯელობდენ, საგანტუმი დაეცა)

ხალხს გონებაში ჩარჩა, უფრო მეტიც, მათ ეს სიტყვები ხელისუფლებისადმი მოწოდებად აღიქვეს.

გზავნილი იყო კონკრეტული: მოქალაქეები აღარ აპირებდნენ ინერტულად ყოფნას და ომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა უნდა აეღო თავისი ტერიტორიის კონტროლზე.

მას შემდეგ, რაც ეკლესიამ ნათლად დაინახა, რომ ცხოვრება კუნძულზე სულ უფრო მეტად შორდებოდა სახარების იმ არსს, რომელსაც მღვდელმსახურები წირვებზე ქადაგებდენ, 1965 წელს აშკარა გახდა ,,ანტიმაფიური პასტორალის“ აუცილებლობა. შესაძლოა, თავად პასტორალის მანერა და სტილი არ იყო ბოლომდე დახვეწილი, მაგრამ მნიშვნელოვანი იყო თავად ფაქტი: ის, რომ ეკლესიამ, საზოგადოებრივ- საგანმანათლებლო ფორმატში მოაქცია თავისი ქმედება და გამოხატა თავისი პოზიცია. ეკლესიამ მკაფიოდ და კატეგორიულად განაცხადა, რომ ბუნებითი წესიერება, ღვთაებრივი მცნებების ერთგულება, ბუნებრივად გულისხმობს დანაშაულისა და მაფიური მენტალიტეტის ნებისმიერი გამოვლინების მიუღებლობას.

ეპისკოპოსთა ეს პასტორალური დოკუმენტი და რეგიონალური კონფერენციის მიერ გამოქვეყნებული კომუნიკე იყო მძლავრი იმპულსი, რომელიც კიდევ უფრო გააძლიერა რომის პაპმა, რომელმაც 1991 წელს განაცხადა:

,,ეს სოციალური ბოროტება სერიოზულ საფრთხეს უქმნის არა მარტო სამოქალაქო საზოგადოებას, არამედ ეკლესიასაც, რადგან შიგნიდან ანგრევს სიცილიელი ხალხის ზნეობრივ ცნობიერებას და ქრისტიანულ კულტურას“.

ჩვენ თვალნათლივ დავინახეთ, რომ მაფიაზე საუბრისას უნდა აგვემოქმედებინა არა მარტო კანონის ენა, არამედ გვესაუბრა ეკლესიის კატეგორიებითა და ენით, რადგან მაფია თავისი არსით ცოდვილი მოვლენაა და მაფიის წევრები სიყვარულისა და შემწყნარებლობის სახარებისეული სწავლების მტრები არიან.

ასევე მკაცრი იყო მიმართვა, რომელიც 1992 წელს (ეს წელი მაგისტრატების- ფალკონესა და ბარსელინოს საზარელი მკვლელობით აღინიშნა) პალერმოში გამართულ იტალიის ეპარქიათა ასამბლეაზე გაკეთდა:

,,რადგან მაფია არის ყალბი ღირებულებების კომპლექსი, რომელსაც აქვს სასტიკი, დამანგრეველი არსი... ჩვენ თავს ვალდებულად მივიჩნევთ, ვამხილოთ მისი სრული წინააღმდეგობა და შეუთავსებლობა სახარებასთან... მაფია, რომელიც არის ბოროტების სამეფოს ნაწილი და მისი წევრების გზა მხოლოდ ცოდვის და ეშმაკისეული გზაა...“

ჩვენ ყველგან და ყოველთვის ვიმეორებდით, რომ ყველა, ვინც ამა თუ იმ ფორმით ჩართულია მაფიის საქმიანობაში და ხელს უწყობს მას, შეურიგებელ წინააღმდეგობაში მოდის სახარებისეულ სწავლებასთან და აცდენილია იესო ქრისტეს გზას. მათი ადგილი ეკლესიაში არ არის.

ასეთი განცხადება, ნათლად ადასტურებდა და სადაოს არ ხდიდა იმას, რომ ეკლესიის პოზიცია იყო მკაცრი და რადიკალური.

მე შემიძლია კიდევ ბევრი ციტატა მოვიყვანო ეპისტოლარული წერილებიდან, რომლებშიც საბოლოოდაა გაცხადებული ეკლესიის დამოკიდებულება მაფიისადმი. მაგალითად, ეპისკოპოსთა განცხადება 1996 წელს, სიცილიის ავტონომიის 50-ე წლისთავთან დაკავშირებულ ასამბლეაზე, რომელშიც ნათქვამია:

,,ჩვენ ვგმობთ დანაშაულის ყოველგვარ ფორმას და განსაკუთრებით მაფიას... ეს არის სამარცხვინო სოციალური ბოროტება, რომელიც სპობს ყოველივეს სიცილიაში... ვნებს ყოველივე მშვენიერს, რაც აქ არსებობს... ჩრდილს აყენებს მის პოლიტიკურ და სოციალურ ავტორიტეტს“.

უნდა ითქვას, რომ ასეთმა მიზანმიმართულობამ თავისი ასახვა ჰპოვა მათ ცნობიერებაში, ვინც თავს ქრისტიანად მიიჩნევდა. რაც შეეხება საკუთრივ პალერმოს ეპარქიას, სხვა ეპარქიებთან ერთად, ჩვენ გავაძლიერეთ ე.წ. სახალხო მისიონერიზმი, რათა გაგვეძლიერებინა ჩვენი მონაწილეობა და ყოფნა საზოგადოებაში, ყველგან, ქალაქად და სოფლად, მრავალსართულიან კორპუსებსა და კერძო სახლებში, სახალხო შეკრების ადგილებსა და შეხვედრებზე. ათასობით მოხალისე მისიონერი, ქალი და კაცი, დაუღალავად ქადაგებდა ცვლილებებისა და მორალის, რელიგიური ღირებულებების განმტკიცების აუცილებლობას. სწორედ ამ დროს გაიზარდა მრევლის ოდენობა. ჩვენი განსაკუთრებული ზრუნვა ახალგაზრდებისკენ იყო მიმართული და დაუღალავად ვქადაგებდით სიკეთის გზის უპირატესობას ბოროტ და ქვენა ცხოვრების წესზე. უფრო მეტიც, ტაძრებში ვატარებდით ,,ანტიმაფიურ მესას“, რომელშიც უამრავი ადამიანი იღებდა მონაწილეობას. პალერმოს ეკლესია, რომელიც ყოველთვის ხასიათდებოდა ღრმა რელიგიური ღირებულებებით, აძლიერებდა მის სოციალურ და ჰუმანურ საქმიანობას. მღვდელთმსახურები განსაკუთრებული მონდომებით მუშაობდნენ ახალგაზრდულ ჯგუფებთან, რომლებიც მრევლის წევრები იყვნენ. ისინი ცდილობდნენ, გაეთავისუფლებინათ მათი სულები ეგოიზმისაგან და ეჩვენებინათ მათთვის სიკეთის გზა. სხვადასხვა საზოგადოებრივ და სამოქალაქო ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა, ამ საქმიანობის აუცილებელი კომპონენტი იყო. სწორედ მათი ენთუზიაზმი იყო იმის გარანტია, რომ ჩვენი სიტყვა და საქმე ყველა ეპარქიას და მრევლის თითოეულ წევრს მისწვდა. მათივე დახმარებით მოხერხდა საგანმანათლებლო სკოლების დაარსება და თეოლოგიური ცოდნის გავრცელება. ასეთი განათლება ინტეგრირებული იყო სამოქალაქო, სამართლებრივ და პოლიტიკურ განათლებასთან და კათოლიციზმის სოციალურ დოქტრინასთან. მრევლში სწორი საგანმანათლებლო საქმიანობა არის საუკეთესო ანტიდოტი, იმუნიტეტი, რომელიც საზოგადოებას დაიცავს მომავალში არაეთიკური, სამართლებრივი და სოციალური სიმახინჯეებისაგან.

ეკლესიამ თავიდანვე სწორად განსაზღვრა ამ საქმიანობაში სკოლებისა და მოსწავლეთა მშობლების როლი და ისინი თავისი საქმიანობის დასაყრდენად აქცია, რადგან ცხადი იყო, რომ განათლების გლობალური სისტემის სწორი ირიენტირების გარეშე, შეუძლებელი იქნებოდა სოციალურ ღირებულებათა ეფექტური პროპაგანდა.

სიმპტომატურია, რომ 1993 წელს მაფიამ მოკლა მღვდელი ჯუზეპე პაგლიზი, რომელიც პალერმოში, ბრანკაჩიოს უბანში ეწეოდა თავის საგანმანათლებლო საქმიანობას. მაფიამ სწორედ იმაში დაინახა საფრთხე, რომ დონ ჯუზეპე პაგლიზი ცდილობდა ახალგაზრდების ქუჩის დამღუპველი გავლენისაგან დაცვას და საკვირაო სკოლებში მათი აღზრდის საქმეში წარმატებასაც აღწევდა. მათ დაინახეს, რომ კულტურის პარალელურად, იგი წარმატებით აღვივებდა ბავშვებში სამოქალაქო ცოდნასა და ღირსების გრძნობას. პალერმოს ეკლესიისათვის დონ ჯუზეპე პაგლიზის მაგალითი არის მაფიასთან ბრძოლის სიმბოლო, რომელიც დღესაც ცოცხალია. სიმბოლო იმისა, რომ სამოქალაქო და რელიგიური ცხოვრება ჰარმონიულად ერთიანდება ქრისტიანულ სარწმუნოებაში, რომელიც საუკუნეების მანძილზე იყო სიცილიელი ხალხის ცხოვრების წესი.

ირაკლი კოტეტიშვილი

მას შემდეგ, რაც საქართველოს პარლამენტმა თანამდებობის პირთათვის უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის საკანონმდებლო ბერკეტები დააკანონა, მან ორგანიზებულ დამნაშავეთა და რეკეტერებისთვისაც მოიცალა.

2004 წლის იანვარში საქართველოს პარლამენტის მიერ სისხლის და ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსებში ცვლილებების შეტანამ, რომლითაც შესაძლებელი გახდა პროკურატურის სარჩელის საფუძველზე, თანამდებობის პირთათვის, სასამართლოს წესით, უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა, ერთგვარი უხერხულობა შექმნა. უხერხულობა იმის გამო, რომ ისეთი ,,ავტორიეტეტები” როგორიცაა, მაგალითად, კანონიერი ქურდები, რომლებიც არანაკლებ აქტიურად იყვნენ ჩაბმული კორუფციულ გარიგებებში და სახელმწიფო დონის რეკეტში, საკანონმდებლო რეგულირების მიღმა რჩებოდნენ.

სწორედ ამ საკანონმდებლო ვაკუუმის შევსებას უნდა ისახავდეს მიზნად საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მიერ მომზადებული ცვლილებათა პაკეტი ზოგიერთ საკანომდებლო აქტში, რომლებიც ერთობლიობაში ქმნიან ქართულ ,,რიკოს კანონს“. თუმცა, ვიდრე აღნიშნულ ცვილებებს განვიხილავდეთ, უმჯობესია, თავდაპირველად თვალი გადავავლოთ აშშ-ში, რიკოს კანონის სამშობლოში, მისი მიღებისა და გამოყენების პრაქტიკის ისტორიას.

რიკოს აქტი
The Racketeer Influenced and Corrupt Organizations (RICO) Act

რას ემსახურება რიკოს კანონი? აშშ-ს კონგრესის მიერ რიკოს კანონის მიღების მიზანი იყო, შტატისა თუ ფედერალური სასამართლოს მეშვეობით, ზარალის ანაზღაურების შესაძლებლობა მისცემოდათ იმ პირებს, ვისაც ფინანსური ზიანი სხვა პირთა კრიმინალური ქმედებების შედეგად მიადგა.

როდის მიიღო კონგრესმა რიკოს კანონი?

სხვა საკამათო კანონპროექტების მსგავსად, კონგრესი რიკოს აქტს, წლების თუ არა ათწლეულების განმავლობაში იხილავდა. თავად რიკოს კანონი 1970 წელს მიიღეს. თუმცა, იგი მიღებისთანავე არ ამოქმედებულა. კანონის ასამოქმედებლად იუსტიციის დეპარტამენტს რამდენიმე წელი დასჭირდა. ხოლო სასამართლოების მიერ სამოქალაქო სარჩელების განხილვა მხოლოდ 1980-იანი წლების დასაწყისში გახდა შესაძლებელი.

თავდაპირველად მეტწილად რიკოს კანონი გამოიყენებოდა მხოლოდ მაფიის კონტექსტში, და გაზვიადებულად არ ჩაითვლება თუკი ვიტყვით, რომ რიკოს კანონის საფუძველზე სამოქალაქო სარჩელები სასამართლოებში ფაქტიურად არ შედიოდა.

რიკოს კანონის არსი

მართალია, რიკოს კანონის გამოყენება შესაძლებელია, ასე ვთქვათ, „ფართო პროფილით“, მაგრამ მის არსში გარკვევა, ყველაზე უკეთ კანონის შექმნის მიზნიდან გამომდინარეა უპრიანი. ეს მიზანი კი მაფიის წინააღმდეგ ბრძოლა იყო.

მაფიის საქმეებში ბრალდებულს წარმოადგენს ნათლიმამა. „რეკეტული საქმიანობაა“ ისეთი კრიმინალური ქმედებები, რომელშიც მაფიაა ჩართული, მაგალითად, როგორიცაა

გამოძალვა, ქრთამის მიცემა, მკვლელობა, ნარკოტიკების არალეგალური გაყიდვა, პროსტიტუცია და სხვა. რადგანაც მაფიის ოჯახი ამგვარ საქმიანობაში ჩართული იყო თაობების განმავლობაში, დანაშაულს საკუთრივ რეკეტულ საქმიანობაში ჩართულობა წარმოადგენს.

რიკოს კანონის საფუძველზე სახელმწიფოს შეუძლია, სისხლის სამართლებრივი დევნა აწარმოოს ე.წ. კლანის ნათლიმამის (კანონიერი ქურდის) წინააღმდეგ და თავი უკრას ციხეში იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი პერსონალურად მას არ მოუკლავს ვინმე, არ გამოუძალავს, ქრთამი არ აუღია ან არ ყოფილა ჩართული სხვა რაიმე კრიმინალურ საქმიანობაში. ნათლიმამის გასამართლება შესაძლებელია იმიტომ, რომ იგი ხელმძღვანელობდა და „ამუშავებდა“ იმ დანაშაულებრივ ორგანიზაციას, რომელიც ჩართული იყო ამგვარ საქმიანობაში. უფრო მეტიც, რიკოს კანონის 1964-ე მუხლის საფუძველზე, მაფიის ქმედებების მსხვერპლის ოჯახს (მაგალითად, ბიზნესმენს, რომელსაც გამოსძალეს ფული, დამქირავებელს, რომლის მიერ დაქირავებული პირებიც მოისყიდეს, მოკლულის ოჯახის წევრებს) შეუძლია, უჩივლოს ნათლიმამას სამოქალაქო საქმის წარმოების წესით და აინაზღაუროს ის ეკონომიკური დანაკარგები, რომელიც მან მაფიის რეკეტული საქმიანობის შედეგად განიცადა.

რეკეტული საქმიანობა

რეკეტული საქმიანობის გარეშე, გაძნელდებოდა რიკოს სარჩელის საფუძვლიანობის მტკიცება, ამიტომ პირმა თავდაპირველად უნდა ამტკიცოს თავად რეკეტულ საქმიანობად მიჩნეული დანაშაულის არსებობის ფაქტი. სწორედ ამის გამო რიკოს სარჩელი ითვლება ერთ-ერთ ყველაზე ძნელად მოსაგებად. ამბობენ კიდეც, იმისათვის, რომ დამტკიცდეს რეკეტული საქმიანობის არსებობის ფაქტი, პროკურორმა ან მოსარჩელემ უნდა დაადასტურონ „დანაშაული დანაშაულში“. პროკურორსა და მოსარჩელეს არა აქვთ შანსი, დაადასტურონ „შედარებით დიდი“ დანაშაული (მაგალითად, რიკოს სამართალდარღვევა), ვიდრე თავდაპირველად არ დაასაბუთებენ „შედარებით მცირე“ დანაშაულის არსებობის ფაქტს (მაგალითად, რეკეტის ფაქტს).

ამრიგად, რიკოს სარჩელის დასასაბუთებლად, მოსარჩელე ან პროკურორი ვალდებული არიან, თავდაპირველად განაცხადონ მკვლელობის, გატაცების, შენობისათვის ცეცხლის წაკიდების, ყაჩაღობის და სხვა დანაშაულებრივი ფაქტების შესახებ და დაამტკიცონ კიდეც ისინი. მხოლოდ მას შემდეგ, რაც მტკიცებულებებით დადასტურდება ეს „შედარებით მცირე“ დანაშაული, მოსარჩელეს და პროკურორს შეუძლიათ, ამტკიცონ „შედარებით დიდი“ დანაშაულის არსებობა, როგორიცაა დანაშაულებრივი ორგანიზაცია, მოქმედება და მენეჯმენტი.

რიკოს კანონის 1964(გ)-ე მუხლით გათვალისწინებული ზიანის ანაზღაურების სამოქალაქო-სამართლებრივი წესი

1970 წელს, ანუ მაშინ, როდესაც კონგრესმა რიკოს კანონი მიიღო,

ყველა მოელოდა, რომ სასამართლოებში რიკოს სარჩელების უმრავლესობას სისხლის სამართალწარმოების გზით აშშ-ს პროკურორები შეიტანდნენ.

თუმცა, 1980 წლიდან რიკოს კანონის „კუდმა“ (ანუ ზიანის სამოქალაქო-სამართლებრივი წესით ანაზღაურების შესაძლებლობამ) ქიცინი დაიწყო.

ამ დროიდან რიკოს კანონის საფუძველზე სამოქალაქო სარჩელების რიცხვმა არნახული ზრდა განიცადა, ხოლო ყოველწლიურად სასამართლოებში სისხლის სამართლებრივი წესით შესული რიკოს სარჩელების რაოდენობა რიკოს სამოქალაქო სარჩელების უმნიშვნელო პროცენტიღა იყო.

კანონის შექმნისას კონგრესი იმდენად უყურადღებოდ მოეკიდა რიკოს სამოქალქო სარჩელების წარდგენის შესაძლებლობას, რომ მას მსგავსი სარჩელებისთვის გარკვეული შეზღუდვების დაწესება მხედველობიდან გამორჩა.

სამოქალქო-სამართლებრივი წესით ზიანის ანაზღაურების შესახებ რიკოს კანონის 1964(გ)-ე მუხლის თანახმად:

,,ნებისმიერი პირი, ვის ბიზნესს ან/და საკუთრებას მიადგა ზიანი ამ კანონის 1962/ე მუხლის დარღვევის გამო, უფლებამოსილია, იჩივლოს აშშ-ს ნებისმიერ კომპეტენტურ საოლქო სასამართლოში და მოითხოვოს ზარალის სამმაგი ოდენობისა და სასამართლო ხარჯების, მათ შორის ადვოკატის აყვანისთვის საჭირო გონივრული მოცულობის თანხების ანაზღაურება...“

მიუხედავად იმისა, რომ ეს დებულება საკმაოდ ცხადად არის ფორმულირებული, რიკოს სამოქალქო სარჩელის სასამართლოში შეტანამდე, საჭიროა, რამოდენიმე ფაქტორის გათვალისწინება.

შეუძლია თუ არა პირს, რიკოს კანონის საფუძველზე, წარადგინოს სამოქალაქო სარჩელი იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ბრალდებულს არ ჩაუდენია დანაშაული?

ნებისმიერი რიკოს სარჩელი უნდა ეფუძნებოდეს პირის მიერ სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენის, როგორც თავად კანონი ამბობს, „რეკეტის ფაქტს“. „რეკეტულ საქმიანობას“ წარმოადგენს მძიმე დანაშაულები, რომლებიც ჩამოთვლილია რიკოს კანონის 1961(1)-ე მუხლში. სამოქალაქო მოსარჩელემ უნდა დაამტკიცოს არა მარტო ბრალდებულის მონაწილეობა რეკეტულ საქმიანობაში, არამედ ასევე რიკოს სარჩელის სხვა ელემენტებიც. ამ შემთხვევაში, მოსარჩელის მტკიცების ტვირთი, რა თქმა უნდა, გაცილებით დაბალია, ვიდრე პროკურორის. სამოქალაქო მოსარჩელემ მტკიცებულებების წარდგენის გზით, ნაფიცი მსაჯულები უნდა დაარწმუნოს მხოლოდ იმაში, რომ პირი ეწეოდა რეკეტულ საქმიანობას; მაშინ, როდესაც პროკურორი ვალდებულია, ნაფიც მსაჯულებს გონივრულ ეჭვს მიღმა დაუდასტუროს რეკეტის ჩადენის ფაქტი. სხვა განმასხვავებელი ნიშანი სისხლის და სამოქალაქო რიკოს სარჩელებს შორის არის საქმის საბოლოო შედეგი. თუ მოსარჩელე მოიგებს რიკოს სამოქალაქო სარჩელს, მას აუნაზღაურდება მიყენებული ზარალის სამმაგი ოდენობა და ადვოკატის ხარჯები. ხოლო თუკი სასამართლო დაეთანხმება პროკურორის სარჩელს, ბრალდებულს სასჯელის სახით შეეფარდება პატიმრობა. პროკურორზე დაკისრებული ასეთი მაღალი მტკიცების ტვირთი გამართლებულია საქმის საბოლოო შედეგის გათვალსიწინებით, რადგან ბრალდებულს არა მხოლოდ ჩამოერთმევა ფული, არამედ შეეფარდება თავისუფლების აღეკვეთა.

რიკოს კანონის განსჯადია შემდეგი სახის ქმედება:

,,რეკეტული საქმიანობის მინიმუმ ორი შემთხვევა, რომელთაგან ერთ-ერთი განხორციელდა ამ კანონის ძალაში შესვლის შემდეგ, ხოლო უკანასკნელი... ბოლო რეკეტული ქმედების ჩადენიდან ათი წლის განმავლობაში“.

თუმცა, კანონის ამგვარი დეფინცია გახდა არარელევანტური მას შემდეგ, რაც აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება საქმეზე H.J Inc v. Nortwestern Bell Tele., 409 U. S.299 (1989).

H. J Inc-ის საქმეზე აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ ,,განგრძობადობისა“ და „დაკავშირებულის“ ფაქტორები ერთად ქმნიან ქმედების შემადგენლობას. სერიული დანაშაულები აკმაყოფილებენ „განგრძობადობის“ მოთხოვნას, თუ ის გრძელდება საკმაოდ დიდ ხანს (როგორც წესი, ერთი წელი ან უფრო მეტი), ან თუ არსებობს საშიშროება, რომ ის უსასრულოდ გაგრძელდება. უკანასკნელი ტიპის განგრძობადობის მაგალითია, როდესაც კლანის წევრი გამოთქვამს მუქარას:

,,გადამიხადე თვეში ორი ათასი დოლარი, თორემ ფეხებს მოგამტვრევ“.

მას შემდეგ, რაც მსხვერპლმა გადაიხადა ორი თვის ფული, გამომძალველი დააპატიმრეს. გამოძალვა გრძელდებოდა მხოლოდ ორ თვეს, მაგრამ არსებობდა მუქარა იმისა, რომ იგი გასტანდა უსასრულოდ, მაგალითად, თუ გამომძალველს არ დააპატიმრებდნენ, მსხვერპლს მუდმივად მოუწევდა ყოველთვიური „გადასახადის“ შეგროვება.

საკმარისად განგრძობადთან ერთად დანაშაულებრივი ქმედებები უნდა იყოს „ერთმანეთთან კავშირში“, მაგალითად,

,,სახეზე უნდა იყოს მსგავსი მიზნები, შედეგები, მონაწილენი, მსხვერპლი, ან დანაშაულის ჩადენის მსგავსი მეთოდები, ან სხვაგვარად უნდა იყვნენ ერთმანეთთან კავშირში განმასხვავებელი ნიშნებით და არ უნდა წარმოადგენდნენ იზოლირებულ მოვლენებს.“

თუკი ბრალდებულის რეკეტული საქმიანობა აკმაყოფილებს „განგრძობადობის“ და „დაკავშირებულობის“ ფაქტორებს, მას (ბრალდებულს) ცნობენ „რეკეტული საქმიანობის მონაწილედ“.

შესაძლებელია თუ არა რიკოს კანონის გამოყენება კორპორაციების წინააღმდეგ?

1970 წელს, ანუ თავდაპირველად კანონის მიზანი იყო აშშ-ს ეკონომიკაზე მაფიისა და სხვა კრიმინალური სინდიკატების გავლენის შემცირება. საქმეზე United States v. Turkette, 542 U. S. 576 (1981), უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ რიკოს კანონი ეხება ორივეს, როგორც კანონიერ, ისე უკანონო რიკოს გაერთიანებებს. ამ გადაწყვეტილებამდე ბევრი ქვედა დონის სასამართლო ცდილობდა, შეეზღუდა რიკოს მოქმედების სფერო მხოლოდ „კრიმინალური“, „უკანონო“, „რეკეტული“ კომერციული ორგანიზაციებით. Turkette-ს გადაწყვეტილებაში დაფიქსიერბული პოზიციის შემდეგ რიკოს კანონის გამოყენება შესაძლებელია არა მარტო მაფიისა და სხვა კრიმინალური ორგანიზაციების წინააღმდეგ, არამედ კორპორაციების, პოლიტიკური პროტესტ ჯგუფების, შრომითი გაერთიანებების წინააღმდეგ. საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ რიკოს კანონის გამოყენება შესაძლებელია ნებისმიერი ჯგუფის ან ორგანიზაციის წინააღმდეგ, რომელთა წევრებსაც გააჩნიათ საერთო მიზანი.

ბევრი თვლიდა, რომ კანონის ამგვარი ინტერპრეტაცია გასცდა კონგრესის თავდაპირველ მიზანს. Turkette-ის გადაწყვეტილების კრიტიკოსები ჩიოდნენ, რომ რიკოს კანონის გამოყენება უნდა შეზღუდულიყო მაფიით ან სხვა აშკარად დანაშაულებრივი ორგანიზაციით. თუმცა აქ ისმის კითხვა, რას ნიშნავს „აშკარად დანაშაულებრივი ორგანიზაცია“? შედგება თუ არა აღნიშნული ორგანიზაციები მხოლოდ იტალიელებისა და კოლუმბიელებისაგან? ქვედა დონის სასამართლოები ვერასოდეს იძლეოდნენ პასუხს ამ კითხვაზე, ნაცვლად ამისა, ისინი ძირითადად აცხადებდნენ:

,,ჩვენ არ ვიცით როგორ განვმარტოთ ,,კრიმინალური“, ,,არალეგიტიმური“, ან ,,რეკეტული“ ორგანიზაცია, თუმცა ჩვენ ვცნობთ მას, როდესაც იგი მართლაც სახეზეა.“

ეს არ წარმოადგენს კანონიერ სტანდარტს, რომელსაც დაეთანხმებოდა აშშ-ს უზენაესი სასამართლო. იგი არ დაეთანხმებოდა ამ დეფინიციას არც რაიმე ეთნიკური თუ რასობრივი ნიშნის გამო; განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც თავად კანონი არ შეიცავს ამგვარ შეზღუდვას. ასე რომ, Turkette-ის გადაწყვეტილებაში უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა, რომ როდესაც კონგრესი იყენებდა ტერმინს ,,გაერთიანება“, იგი გულისხმობდა ყველა სახის გაერთიანებას -კანონიერსაც და უკანონოსაც.

ქართული რიკო

15 მაისს საქართველოს მთავრობის საკანონმდებლო ინიციატივით პარლამენტში შევიდა იუსტიციის სამინისტროს მიერ მომზადებული კანონპროექტთა პაკეტი, რომლითაც გათვალისწინებულია ცვლილებების შეტანა პროკურატურის შესახებ საქართველოს ორგანულ კანონში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო და მატერიალურ კოდექსებში და ასევე გამიზნულია ცალკე კანონის მიღება „ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ“.

რა ძირითად სიახლეებს ითვალისწინებს ახალი ქართული ანტირეკეტული კანონმდებლობა?

- შესაძლებელია რეკეტირისა და კანონით გათვალისწინებულ სხვა პირთათვის რეკეტული საქმიანობის შედეგად მოპოვებული ქონების ჩამორთმევა (სარჩელის შეტანა შეუძლია მხოლოდ პროკურორს);

- სისხლის სამართლის კოდექსის 181-ე მუხლს (გამოძალვა) რეკეტირის მიერ ამ დანაშაულის ჩადენა ერთ-ერთ დამამძიმებელ გარემოებად დაემატა;

- გამარტივებულია სისხლის სამართალწარმოება რეკეტირად მიჩნეული პირის მიმართ და იგი უფლებრივად გათანაბრებულია თანამდებობის პირთან.

ახლა კონკრეტულად მიმოვიხილოთ შემოთავაზებული საკანონმდებლო ცვლილებები: კანონი ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ:

საქართველოს კანონი „ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის შესახებ“ წარმოადგენს ძირითად, ე.წ. ჩარჩო კანონს.

როგორც კანონპროექტის პირველივე მუხლიდან ირკვევა, მისი მიზანია

,,ხელი შეუწყოს ორგანიზებული დანაშაულისა და რეკეტის წინააღმდეგ ბრძოლასა და პრევენციას სახელმწიფო, საზოგადოებრივი და კერძო ინტერესების დაცვის მიზნით“.

იმისათვის, რომ კანონის ინტერესის აღქმა ადეკვატურად მოხდეს, აუცილებელია მისი შემადგენელი ძირითადი ელემენტების განმარტება:

რას წარმოადგენს რეკეტული საქმიანობა?

კანონის მიხედვით, რეკეტი არის შემოსავლის ან სხვაგვარი ქონებრივი სარგებლის სისტემატიური მიღების მიზნით წარმოებული არაერთჯერადი და ორგანიზებული საქმიანობა, რომელიც დაკავშირებულია განზრახი დანაშაულის ჩადენასთან (თუ არ არის გაქარწყლებული ან მოხსნილი ნასამართლობა), თუ ის განხორციელდა ორჯერ მაინც ხუთი კალენდარული წლის განმავლობაში, რომელშიც არ შედის რეკეტირის დაპატიმრებისა და სასჯელის მოხდის ვადა.

ამგვარი დეფინიცია განსხვავდება მისი ამერიკული ანალოგისაგან, როგორც მინიმუმ ორ ასპექტში:

ა) ამერიკულ რიკოს კანონს არა აქვს უკუძალა, ანუ იგი არ ვრცელდება 1970 წლამდე (კანონის მიღების თარიღი) ჩადენილ რეკეტულ ქმედებად მიჩნეულ დანაშაულებზე, მაშინ როდესაც ქართული კანონი არ აკონკრეტებს, თუ რამდენად შეიძლება პირის რეკეტირად მიჩნევა, თუ მაგალითად, 2003 წელს განახორციელა გამოძალვა და ამას 2004 წელს დაემატა იგივე დანაშაულებრივი ქმედების კიდევ ერთი ფაქტი;

ბ) ქართული კანონი ორჯერ უფრო ამცირებს რეკეტული ქმედების ჩადენის ვადებს. ანუ თუ აშშ-ში რიკოს კანონის მოქმედების ქვეშ ექცევა რეკეტული საქმიანობის მინიმუმ ორი შემთხვევა, რომელთაგან ერთ-ერთი განხორციელდა კანონის ძალაში შესვლის შემდეგ, ხოლო უკანასკნელი... ბოლო რეკეტული ქმედების ჩადენიდან ათი წლის განმავლობაში, ქართული კანონი აწესებს ხუთ წელს.

როგორია რეკეტული და ჯგუფების დეფინიცია?

რეკეტულ დაჯგუფებად ითვლება თავისი საქმიანობით რეკეტთან დაკავშირებული იურიდიული პირი, ასევე ფიზიკურ ან/და იურიდიულ პირთა ნებისმიერი გაერთიანება.

ანუ ეს კანონპროექტი წარმატებით ეხება როგორც რეგისტრირებულ იურიდიულ პირებს, ისე სხვადასხვა დაჯგუფებას (ე.წ. საძმოს და ბანდას) და ინდივიდებს.

ვინ არის რეკეტირი? ანუ ვის ეხება კანონი?

რეკეტირი არის პირი, რომელიც დამოუკიდებლად, ან სხვა პირთან ან პირებთან ერთად წარმართავს რეკეტული დაჯგუფების საქმიანობას, ან სხვაგვარად მონაწილეობს რეკეტული დაჯგუფების საქმიანობაში და მისთვის ცნობილია ის, რომ ეს დაჯგუფება რეკეტულ დაჯგუფებას წარმოადგენს, ასევე უკანონოდ წყვეტს ან მონაწილეობს რეკეტულ დაჯგუფებათა, ან რეკეტულ დაჯგუფებასა და სხვა პირთა შორის დავების გადაწყვეტაში.

ეს დებულება განსაკუთრებით „საყურადღებოა“ ე.წ. „კანონიერი ქურდებისათვის“, რომელთა „საქმიანობის“ ძირითადი ტიპია სხვადასხვა კრიმინალურ ელემენტებს შორის საქმის გარჩევა, წილების გადანაწილება და სხვა.

რეკეტული ქონების ჩამორთმევა

აშშ-სგან განსხვავებით, საქართველოში პროკურატურა უფლებამოსილია, მოითხოვოს არა მარტო იმ რეკეტული ქონების ჩამორთმევა, რომელიც იმყოფება რეკეტირთან, არამედ რეკეტირის ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის შემოსავალი, ქონება ან ქონებიდან მიღებული შემოსავალი, რომლის მართლზომიერი საშუალებებით მიღების დამადასტურებელი საბუთი, ან სხვა მტკიცებულება არ არსებობს.

აღნიშნული დებულება ერთი შეხედვით უსამართლოა, რადგან რატომ უნდა აგოს პასუხი, მაგალითად, გრიშამ თუ იგი არის რეკეტირის ახლო ნათესავი მეგობარი. თუმცა ამ დროს უნდა გავიხსენოთ, რომ საქართველოს სისხლის სამართლისა და ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსებში უკვე მოქმედებს უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის შესახებ ნორმები, რომლითაც სარჩელის შეტანა შესაძლებელია არა მარტო იმ უკანონო და დაუსაბუთებული ქონების თაობაზე, რომელიც თანამდებობის პირის მფლობელობაშია, არამედ, მისი ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებული პირის მიმართაც. ქართული რიკოს კანონის აღნიშნული მახასიათებელი ერთგვარ გაგრძელებას წარმოადგენს უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის შესახებ უკვე მოქმედი მექანიზმისა, რადგან რეკეტის შესახებ კანონი აუცილებელ პირობად მიიჩნევს იმას, რომ რეკეტირის ოჯახის წევრი, ახლო ნათესავი ან დაკავშირებული პირი შემოსავლის, ქონების ან ქონებიდან მიღებული შემოსავლის მართლოზომიერებას ვერ ადასტურებდეს შესაბამისი საბუთებით. ანუ ამ მექანიზმით საქართველოში შესაძლებელი ხდება არა მარტო თანამდებობის პირის (უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევა შესაძლებელია, მხოლოდ თანამდებობის პირთათვის) არამედ ნებისმიერი მოქალაქის (რომელიც რეკეტირია) ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან დაკავშირებულ პირის მიმართ სარჩელის შეტანა.

ვის განიხილავს კანონი რეკეტირთან დაკავშირებულ პირად?

კანონპროექტის თანახმად, ასეთი არის ის პირი, რომელსაც იურიდიული დოკუმენტაციის საფუძველზე საკუთრებაში აქვს ქონება და არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები, რომ იგი მიღებულია რეკეტის შედეგად და ამ ქონებით სარგებლობს რეკეტირი.

ანუ ამ შემთხვევაში ქონების ჩამოსართმევად საკმარისი საფუძველი არ არის ის, რომ იგი მიღებულია რეკეტული საქმიანობის შედეგად. ამასთან ერთად აუცილებელია, რომ რეკეტული ქონებით უნდა სარგებლობდეს რეკეტირი.

ცვლილებები სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში:

აღნიშნული ცვლილებებით, მნიშვნელოვნად გამარტივებულია სისხლის სამართალწარმოება რეკეტირის მიმართ და იგი უფლებრივად გათანაბრებულია თანამდებობის პირთან. მაგალითად:

თუ ბრალდებული თანამდებობის პირი ან რეკეტირია და თავს არიდებს საგამოძიებო ორგანოებში გამოცხადებას, სისხლის სამართალწარმოება არ ჩერდება.

ასევე,

თუ არსებობს საკმარისი მტკიცებულებები დასაბუთებული ვარაუდისთვის, რომ რეკეტირმა ჩაიდინა დანაშაული და მძიმე ავადმყოფობის გამო მის მიმართ შეუძლებელია საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარება, გამომძიებელს, რეკეტირის დაუსწრებლად, გამოაქვს დადგენილება მისი ეჭვმიტანილად ცნობისა და დაკავების შესახებ, ხოლო ბრალდებულის სახით სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის და ბრალდების წაყენების შემდეგ, უფლება აქვს, შუამდგომლობით მიმართოს ასამართლოს მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების შერჩევის შესახებ.

190-ე მუხლის III ნაწილის მიხედვით,

სასამართლოს შეუძლია ყადაღა დაადოს ქონებას, თუ არის საკმარისი მონაცემები, ომ ეს ქონება რეკეტულია.

311-ე მუხლის I ნაწილის მიხედვით,

თუ ბრალდებული რეკეტირია და თავს არიდებს საგამოძიებო ორგანოებში ამოცხადებას, მტკიცებულებების შეგროვება და საბრალდებო დასკვნის შედგენა შესაძლებელია ბრალდებულის დაკითხვის გარეშე.

ცვლილებები პროკურატურის შესახებ ორგანულ კანონში:

აღნიშნული ცვლილებებით ორგანულ კანონშივე დაფიქსირდა, რომ პროკურორი უფლებამოსილია სახელმწიფოს სახელით სასამართლოში შეიტანოს სარჩელი რეკეტული ქონების სახელმწიფოსათვის გადაცემის თაობაზე.

ცვლილებები სისხლის სამართლის კოდექსში:

აღნიშნული ცვლილებებით 181-ე მუხლს (გამოძალვა) ერთ-ერთ დამამძიმებელ გარემოებად დამატებული აქვს გამოძალვა ჩადენილი რეკეტირის მიერ, რაც ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით რვიდან თორმეტ წლამდე. ანუ აღნიშნული დებულებით, არ ხდება რეკეტული საქმიანობის ცალკე დანაშაულად გამოყოფა, არამედ ხდება მისი ინტეგრირება გამოძალვის ცნებაში, როგორც მის ერთ-ერთ დამამძიმებელ გარემოებად.

იძლევა თუ არა ქართული რიკოს კანონი მოქალაქეების მიერ რეკეტირის წინააღმდეგ სასამართლოში სარჩელის შეტანის საშუალებას მიყენებული ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით?

მხოლოდ პროკურორს აქვს უფლება, რეკეტული ქონების ჩამორთმევის სარჩელით მიმართოს სასამართლოს. მოქალაქეებს არა აქვთ უფლება, სარჩელი შეიტანონ სასამართლოში რეკეტირისაგან ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით.

ამ მოსაზრებასთან დაკავშირებით კანონპროექტის ავტორებს აქვთ კონტრარგუმენტი, რომ რიგით მოქალაქეს საქართველოში ისედაც შეუძლია საამოქალაქო სარჩელის შეტანა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით და შესაბამისად, არ არის აუცილებელი ამის თაობაზე რიკოს კანონმდებლობაში სპეციალური ჩანაწერის არსებობა. თუმცა, არსებობს საპირისპიროდ არგუმენტები. პირველ რიგში, საპროცესო კანონმდებლობაში, განსხვავებით მატერიალ ურისაგან, არ არსებობს პრინციპი - დასაშვებია ის, რაც არ არის აკრძალული კანონით. საპროცესო კანონმდებლობაში (და რიკოს ქართული კანონმდებლობა მთლიანად საპროცესო ნორმებს ეფუძნება) მოქმედებს პრინციპი - დასაშვებია ის, რაც მოცემულია კანონით. რიკოს ქართული კანონმდებლობა არსად არ ამომბობს, რომ რიგით მოქალაქეებს გააჩნიათ სარჩელის შეტანის უფლებამოსილება. მეტიც, უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის (ქართულ) კანონმდებლობაში საპროცესო სამართლისათვის დამახასიათებელი აღნიშნული პრინციპი გაითვალისწინეს და სწორედ ამიტომ, კანონში არსებობს პირდაპირი ჩანაწერი, რომ ნებისმიერი პირი უფლებამოსილია, აღნიშნული სარჩელი შეიტანოს სასამართლოში, თუ იგი დაამტკიცებს, რომ წარმოადგენს უშუალოდ დაზარალებულს.

რიკოს კანონის სამშობლოს (აშშ) მაგალითიდან აშკარად ჩანს, რეკეტირის წინააღმდეგ რეკეტული ქონების ჩამორთმევის მოთხოვნით, სარჩელის შესატანად მხოლოდ რიგითი მოქალაქეები ,,იცლიან“. ამას თუ დავუმატებთ იმ ფაქტს, რომ ჯერ-ჯერობით საქართველოს სასამართლოებში პროკურატურიდან არ შესულა არც ერთი სარჩელი თანამდებობის პირის მიმართ მის მფლობელობაში არსებული უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის მოთხოვნით, მაშინ ადვილი სავარაუდოა, რომ მოქალაქეების მიერ შეტანილი სარჩელები (თუ კი ამას დაუშვებს კანონი) შეადგენდეს სარჩელების საერთო რაოდენობის დიდ უმრავლესობას. ამასთანავე აუცილებელია, რომ ამ შემთხვევაში პირმა (მოსარჩელემ) დაადასტუროს, რომ იგი წარმოადგენს რეკეტული საქმიანობის პირდაპირ მსხვერპლს.

მოამზადა მაიკო ოქრუაშვილმა

იურიდიული სტანდარტების და პრაქტიკის გზამკვლევი

I. შესავალი

სამართლიანი სასამართლოს უფლება ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის ძირითადი ნორმაა, რომელიც მიზნად ისახავს ინდივიდების დაცვას თვითნებური და არაკანონიერი ქმედებებისაგან, ან იმ ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების ხელყოფისაგან, რომელთაგან ყველაზე ღირებული ადამიანის სიცოცხლისა და თავისუფლების უფლებაა. ეს უფლება აღიარებულია სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის მე-14 მუხლით. ამ ნორმის მიხედვით,

,,ყველას აქვს სამართლიანი სასამართლოს უფლება, რაც მოიცავს საჯარო მოსმენას კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მოუკერძოებელი ტრიბუნალის მიერ, რომელიც კანონის თანახმად არის შექმნილი“.¹

ამ უფლების ფუნდამენტური მნიშვნელობა განისაზღვრება არა მხოლოდ იმით, რომ მას განმარტებების საკმაოდ სქელტანიანი დოკუმენტების ნუსხა მოჰყვება, არამედ იმითაც, რომ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის თანახმად, იგი პაქტის მე-4 მუხლით² გარანტირებული, ხელშეუვალი უფლებების სიაში უნდა შევიდეს. სამართლიანი სასამართლოს უფლება ვრცელდება როგორც ინდივიდის მიერ შეტანილი სარჩელისას ე.წ. ,,suit at law“, ასევე სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობის დაკისრებისას. ტერმინი ,,suit at law“ მოიცავს სასამართლო წარმოების მრავალ ტიპს, მათ შორის ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებას. თუმცა ამ პუბლიკაციაში სამართლიანი სასამართლოს უფლებას მხოლოდ სისხლის სამართლის წარმოებისას განვიხილავთ.

ცალკეული საქმის სპეციფიკიდან და მონიტორინგის განმხორციელებელი ორგანიზაციების ინტერესებიდან გამომდინარე, შეუძლებელია სასამართლო პროცესზე ზედმიწევნით დეტალური დაკვირვების გადმოცემა. თუმცა შესაძლოა, ძირითადი მიზნების დაჯგუფება შემდეგი სახით:

- სასამართლომ უნდა გააცნობიეროს, რომ ქვეყნის ხელისუფლებისა და ფართო საზოგადოების ინტერესი ამა თუ იმ სასამართლო პროცესისადმი დიდია;

- საჭიროა სასამართლოს ხელშეწყობა, რათა ბრალდებულისთვის გარანტირებული იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლება. სასამართლო დარბაზში დამკვირვებლის დასწრების შედეგად გამოწვეული ზეგავლენის ხარისხი მათემატიკური სიზუსტით ვერ გაიზომება. თუმცა დამკვირვებლებმა და დაცვის მხარემ არაერთგზის აღნიშნეს, რომ დამკვირვებელთა ყოფნა სასამართლო დარბაზში ხშირად ცვლის ატმოსფეროს პოზიტიური ნიშნით, რაც იმაში გამოიხატება, რომ სასამართლო მეტი ყურადღებით ეკიდება დაცვის მხარის არგუმენტებს, თავის მხრივ, დაცვის მხარეც უფრო კვალიფიციურად და დამაჯერებლად პასუხობს ბრალდების არგუმენტებს; ამასთანავე იზრდება მედიის ინტერესი სასამართლო პროცესისადმი.

- საჭიროა, მოვიპოვოთ რაც შეიძლება მეტი ინფორმაცია კონკრეტული სასამართლო პროცესის და საქმის ირგვლივ და გავეცნოთ კანონმდებლობას, რომლის საფუძველზეც ხდება საქმის განხილვა;

- საჭიროა, შევაგროვოთ ინფორმაცია პოლიტიკური და იურიდიული საფუძლების შესახებ, რამაც შესაძლოა, გავლენა მოახდინოს საბოლოო შედეგზე.

საკითხს თუ უფრო ფართო ჭრილში განვიხილავთ, შეიძლება ითქვას, რომ სასამართლო პროცესის მონიტორინგი მოიცავს არა მხოლოდ დამკვირვებლის ფიზიკურ ყოფნას სასამართლო დარბაზში, არამედ მის მიერ განსახილველი საქმის შესახებ ანგარიშის სათანადოდ მომზადებას იმ ორგანიზაციისათვის, რომელსაც ის წარმოადგენს და მის ფართოდ გავრცელებას. ამ მოხსენების საჯაროობაზე შესაძლოა, დიდწილად იყოს დამოკიდებული ბრალდებულის შანსი, მისი საქმე სამართლიანად განიხილონ აპელაციის დროს. საბოლოო მიზანი კი არის ის, რომ მივაწოდოთ ინფორმაცია მართლმსაჯულების განხორციელებისას დაშვებულ შეცდომებსა და დარღვევებზე და ხელი შევუწყოთ იმას, რომ არსებული პრაქტიკა ადამიანის უფლებების საერთაშორისო სამართლის სტანდარტებთან მოვიდეს შესაბამისობაში. ქვემოთ მოცემულია ზოგადი კრიტერიუმები, რომლითაც შესაძლებელია სასამართლოს სამართლიანობის შეფასება.

II. სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი კრიტერიუმები

სტანდარტები, რომლის მიხედვითაც სასამართლო პროცესის სამართლიანობა განისაზღვრება არის მრავალრიცხოვანი, კომპლექსური და სწრაფად განვითარებადი. ეს სტანდარტები შეიძლება ასახული იყოს იმ საერთაშორისო ხელშეკრულებებში, რომლის წევრიც არის ესა თუ ის სახელმწიფო, სავალდებულო ნორმების სახით, თუმცა მეტწილად მსგავსი სტანდარტები გვხვდება ისეთ დოკუმენტებში, რომელთაც ფორმალურად სავალდებულო ძალა არა აქვთ, მაგრამ სწორედ ისინი ასახავენ ამა თუ იმ სფეროში სამართლის განვითარების ტენდენციებს.³ სასამართლოს სამართლიანობის შესაფასებლად საჭიროა, რომ დამკვირვებლებმა გამოიყენონ შემდეგი ნორმები:

- იმ ქვეყნის სამართლის ნორმები, სადაც სასამართლო პროცესი მიმდინარეობს;

- ადამიანის უფლებების საერთაშორისო ხელშეკრულებები, რომელსაც კონკრეტული ქვეყანა შეუერთდა;

- საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნორმები⁴;

III. უფლებები წინა სასამართლო სტადიაზე

1. თვითნებური დაპატიმრების და დაკავების აკრძალვა სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის მე-9 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით:

,,ყველა ადამიანს აქვს პიროვნების თავისუფლებისა და ხელშეუხებლობის უფლება“.

,,ადამიანის თავისუფლების“ ინტერპრეტირება, ამ მუხლის მიზნებიდან გამომდინარე, მეტისმეტად ვიწრო გაგებით მოხდა და იგი ნიშნავს პირის ფიზიკური გადაადგილების უნარს, რომელიც იზღუდება, როცა პირი ისეთ ადგილას არის დაკავებული, როგორიცაა საპყრობილე ან იზოლატორი.⁵ უსაფრთხოება განმარტებულია როგორც პირის უფლება, არ მოხდეს მისი ხელშეუხებლობის დარღვევა სხვა კერძო პირთა მხრიდან. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების პაქტის მე-9 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით:

,,არავინ უნდა დააკავონ ან დააპატიმრონ თვითნებურად“

და

,,არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება კანონით განსაზღვრული საფუძვლების გარეშე და კანონით განსაზღვრული პროცედურების შეუსაბამოდ“.

სამართლიანობის პრინციპი, რომელიც ზემოაღნიშნულ ნორმებშია განმტკიცებული როგორც არსობრივად, ასევე პროცედურულად ადგენს, რომ ტერმინი ,,კანონი“ გაგებულ უნდა იქნეს აბსტრაქტულ ნორმად, რომელიც ყველასათვის ხელმისაწვდომი და გასაგებია და ასახულია საკანონმდებლო აქტებსა თუ დაუწერელ ნორმებში, რომელიც საერთო სამართალში გვხვდება. ,,თვითნებობის“ აკრძალვა, რომელიც ზემოაღნიშნულ ნორმებში გვხვდება, მიზნად ისახავს, არც თავად კანონი იყოს განუკითხავი, ანუ

,,აშკარად არაპროპორციული, უსამართლო და განუსაზღვრელი“,

ამასთანავე დაკავება არ ატარებდეს დისკრიმინაციულ ხასიათს და ეფუძნებოდეს საქმეში არსებულ გარემოებებს.

2. პირის უფლება, იცოდეს დაკავების მიზეზები სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით:

,,ყველა დაკავებულ პირს დაკავებისთანავე უნდა ეცნობოს დაკავების მიზეზებისა და წაყენებული ბრალდების შესახებ, მისთვის გასაგებ ენაზე“.

ეს ნორმა განიმარტა, როგორც პირის უფლება, დაკავებისთანავე შეიტყოს დაკავების მიზეზის შესახებ, ასევე გონივრულ ვადაში მიიღოს შემდგომი იურიდიული ბრალდება და სხვა სათანადო ინფორმაცია. ცხადია, პირს უნდა წარედგინოს საკმაო ინფორმაცია საიმისოდ, რომ მას შემდგომ შეეძლოს მისი დაკავების კანონიერების⁶ გასაჩივრება. მართალია, დაკავების წერილობით სანქციას საერთაშორისო დოკუმენტები უპირობოდ არ ითხოვს, მაგრამ ორდერის არარსებობამ შესაძლოა, თვითნებური დაკავების და მისი გასაჩივრების საფუძვლები შექმნას.

პირის დაკავების მიზეზი და უფლებების განმარტება (მაგალითად დუმილის უფლება, უფლება იურიდიულ დახმარებაზე და ა.შ) უნდა მოხდეს იმ ენაზე, რომელიც პირს ესმის. შესაბამისად, პირს უფლება აქვს, ჰყავდეს თარჯიმანი იმ შემთხვევაში, თუ მას სამართალწარმოების ენა არ ესმის. ეს უფლება ვრცელდება წინასასამართლო სტადიაზეც.

3. იურიდიული დახმარების უფლება პროცესის სამართლიანობის კვლევისას, ყველაზე მნიშვნელოვანი და ყურადღებით შესასწავლი იურიდიული დახმარებისა და ადვოკატთან ურთიერთობის უფლებაა, რადგან ყველაზე ხშირად სწორედ ეს უფლება ირღვევა. ადვოკატთა შესახებ ძირითადი პრინციპების პირველი პრინციპის თანახმად:

,,ყველა ადამიანს აქვს უფლება, მოითხოვოს მის მიერ არჩეული ადვოკატის დახმარება, რათა დაიცვას თავისი უფლებები სისხლის სამართლის საქმის წარმოების ნებისმიერ სტადიაზე“.

ეს უფლება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია წინასასამართლო პატიმრობის შემთხვევაში და ამ თავში მას სწორედ ხსენებულ კონტექსტში განვიხილავთ. დაცვის უფლება ასევე მნიშვნელოვანი ელემენტია, როდესაც საუბარია დაცვის მომზადებისათვის ადეკვატურ პირობებზე, თუმცა დაცვის უფლებას ჩვენ მოგვიანებით განვიხილავთ.

ადვოკატთა შესახებ ძირითად პრინციპების მეხუთე პრინციპი და პრინციპთა ერთობლიობა ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის დასაცავად ადგენს, რომ პირის დაპატიმრებისას და ბრალის წაყენებისას, კომპეტენტურმა ორგანომ დაუყოვნებლივ უნდა მოახდინოს დაკავებულის ინფორმირება მისი უფლების შესახებ- მოითხოვოს მის მიერვე არჩეული ადვოკატის დახმარება. ადვოკატთა შესახებ ძირითადი პრინციპების მე-7 მუხლის თანახმად, დაპატიმრებულ ან დაკავებულ პირს უფლება აქვს, დაუყოვნებლივ შეხვდეს ადვოკატს, თუმცა არა უგვიანეს დაკავებიდან ან დაპატიმრებიდან ორმოცდარვა საათში. ამრიგად, პირის უფლება ადვოკატის დახმარებაზე წარმოიშვება მისი დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან, მიუხედავად იმისა, წაუყენეს თუ არა მას ფორმალურად ბრალი. მეტიც, თუ ბრალდებულს არა აქვს ადვოკატის დაქირავების საშუალება, შესაბამისმა ორგანოებმა უნდა უზრუნველყონ იგი უფასო ადვოკატით, თუ მართლმსაჯულების ინტერესები ამას მოითხოვს. მიუხედავად მართლმსაჯულების ინტერესებისა, უფასო ადვოკატის დანიშვნა დამოკიდებეულია ბრალდების სიმძიმეზე და მოსალოდნელი და პოტენციური სასჯელის სიმძიმეზე.

ადვოკატთა შესახებ ძირითადი პრინციპების მერვე პრინციპის მიხედვით:

,,ყველა დაპატიმრებული, დაკავებული ან საპყრობილეში მყოფი პირი უზრუნველყოფილი უნდა იყოს სათანადო შესაძლებლობებით, დროითა და პირობებით, შეხვდეს თავის ადვოკატს, მასთან კომუნიკაციისა და კონსულტაციის მიზნით, დაყოვნების, შეფერხებისა და ცენზურის გარეშე, სრული კონფიდენციალურობის დაცვით. ასეთ კონსულტაციებს შეიძლება თვალყური ადევნოს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელმა, თუმცა მათი მოსმენის გარეშე.“

4. სასამართლოში დაუყოვნებლივ წარდგენის უფლება, პირის დაპატიმრების ან დაკავების კანონიერების გასაჩივრების მიზნით სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლის მესამე ნაწილი საგანგებოდ ეხება სისხლის სამართლის დანაშაულში ბრალდებით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის უფლებას. ამ ნორმის თანახმად:

,,სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძველზე დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი დაუყოვნებლივ უნდა წარადგინონ მოსამართლის ან სხვა მოხელის წინაშე, რომელსაც კანონით მინიჭებული აქვს სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების უფლება; ასევე გონივრულ ვადაში გასამართლების ან სასამართლო განხილვამდე გათავისუფლების უფლება“.

ტერმინი ,,დაუყოვნებლივ“ ადამიანის უფლებების კომიტეტმა შემდეგნაირად განმარტა: ,,პირის დაკავებიდან სასამართლოში წარდგენამდე პერიოდი არ უნდა აღემატებოდეს ,,რამდენიმე დღეს“.⁷

პაქტის მე-9 მუხლის მესამე ნაწილის მიხედვით აშკარაა, რომ წინასასამართლო პატიმრობა არ უნდა იყოს ,,ზოგადი წესი“ და გულისხმობს, რომ დაკავებულს უფლება აქვს, გაათავისუფლონ სასამართლო სხდომამდე გირაოს ან სხვა ალტერნატიული გარანტიის საფუძველზე. ამასთან იგივე ნორმის მიხედვით, თუ სასამართლო პროცესი არ გაიმართება გონივრულ დროში, მაშინ ბრალდებული სასამართლო სხდომამდე პირობით უნდა გაათავისუფლონ. ის, თუ რა პერიოდია გონივრული ვადა, დამოკიდებულია კონკრეტულ საქმეზე, მხედველობაშია მისაღები ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა საქმის სირთულე და სხვა.⁸

ამაზე საგანგებო მინიშნების გარეშე, მე-9 მუხლის მეოთხე ნაწილი უზრუნველყოფს ჰაბეას კორპუსის ანუ ამპაროს უფლებას, რაც გულისხმობს პირის უფლებას, სასამართლოში გაასაჩივროს მისი დაკავება ან დაპატიმრება და გათავისუფლდეს, თუ იგი უკანონოდ იყო დაკავებული. ამ კონტექსტში უნდა აღინიშნოს:

- აღნიშნული ნორმის მიზნებიდან გამომდინარე, ტერმინი ,,სასამართლო“ გულისხმობს საერთო იურისდიქციის სასამართლოს, ასევე სპეციალურ, ადმინისტრაციულ, საკონსტიტუციო ან სამხედრო სასამართლოს;

- სასამართლოს გადაწყვეტილება მოიცავს მხოლოდ დაკავების კანონიერების საკითხს;

- რაც შეეხება ,,დაყოვნებას“, მისი განხილვა უნდა მოხდეს ყოველი კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით.

ჰაბეას კორპუსის პროცედურები უნდა იყოს სწრაფი, მარტივი და უფასო, თუ დაკავებულ პირს არა აქვს გადახდის საშუალება⁹. დაკავებულს უნდა გააჩნდეს უფლება, გონივრული ინტერვალების გასვლის შემდეგ კვლავ გაასაჩივროს მისი დაკავების კანონიერების საკითხი.¹⁰

და ბოლოს, პაქტის მეცხრე მუხლის მეხუთე ნაწილის მიხედვით:

,,ყველას, ვინც გახდა უკანონო დაკავების ან დაპატიმრების მსხვერპლი, აქვს სასამართლოს ძალით აღსრულებადი კომპენსაციის უფლება“.

ასეთი საკითხი შეიძლება წარმოიშვას, როდესაც ირღვევა მეცხრე მუხლის (1-4 ნაწილი) ნორმები, ასევე სახეზეა ქვეყნის შიდაკანონმდებლობის დარღვევა. თუმცა საერთაშორისო კანონმდებლობით არ არის დარეგულირებული ზუსტი პროცედურები, რომელთა მიხედვითაც შესაძლოა კომპენსაციის მიღება, თუმცა იგულისხმება, რომ პირს აქვს უფლება, სამოქალაქო სარჩელი შეიტანოს სახელმწიფოს, კონკრეტული ორგანოს ან პასუხისმგებელი პირის წინააღმდეგ.

5. წამების აკრძალვა და პირის უფლება, წინასასამართლო პატიმრობისას იმყოფებოდეს ადამიანურ პირობებში სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-7 მუხლის მიხედვით, აკრძალულია წამება, არაჰუმანური და ღირსების შემლახავი მოპყრობა ან სასჯელი. ეს ნორმა საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის და jus coginsis ნაწილია. წამების დეფინიცია და წამებისაგან დაცვის ღონისძიებები ჩამოყალიბდა 1984 წლის წამების წინააღმდეგ კონვენციაში:

,,ამ კონვენციის მიზნებისათვის, ტერმინი ,,წამება“ ნიშნავს ნებისმიერ ქმედებას, რომლითაც მძიმე ფიზიკური ან ფსიქიური ტკივილი ან ტანჯვა განზრახ მიადგა პირს იმ მიზნით, რომ მისგან ან მესამე პირისაგან მოხდეს ინფორმაციის ან აღიარების მიღება; პირის დასჯას იმ ქმედებისათვის, რომელიც მან ან მესამე პირმა ჩაიდინეს, ან ეჭვმიტანილი არიან მის ჩადენაში; მისი ან მესამე პირის დაშინებით ან იძულებით ან ნებისმიერი მიზეზით, რომელიც რაიმე სახის დისკრიმინაციას ეფუძნება, როცა ასეთი ტკივილი ან ტანჯვა მიყენებულია ან წაქეზებით ან თანხმობით ან თანამდებობის პირის უსიტყვო თანხმობით ან სხვა პირის მიერ, რომელიც მოქმედებდა როგორც ოფიციალური პირი. ეს განმარტება არ მოიცავს ტკივილსა და ტანჯვას, რომელიც გამომდინარეობს, განუყოფელია ან შემთხვევით გამოიწვია კანონიერმა სანქციამ.“

წამება, რომელიც აკრძალულია საერთაშორისო სისხლის სასამართლოს სტატუტით, როგორც კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაული, თუ მას სისტემატიური ხასიათი და ფართო მასშტაბი აქვს, გაცილებით ფართოდაა განმარტებული სტატუტით, ვიდრე წამების კონვენციით. კონვენციისგან განსხვავებით, სტატუტი მოიცავს წამების აქტებს, რომლებიც ჩადენილია საჯარო მოხელისგან დამოუკიდებლად, ანუ კერძო პირების მიერ კერძო მოტივებით.

კონვენციის მეორე მუხლის თანახმად, არ შეიძლება წამების გასამართლებად ისეთი გამონაკლისი სიტუაციების გამოყენება, როგორიცაა

,,საომარი მდგომარეობა, ომის საფრთხე, შიდა პოლიტიკური არასტაბილურობა ან სხვაგვარი არეულობა“.

კონვენციის წევრი სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან, მიიღონ ეფექტური საკანონმდებლო, სასამართლო და სხვა ზომები, რათა აღკვეთონ წამება მათი იურისდიქციის ტერიტორიაზე (მუხლი 2 (1). ამასთანავე, მე-2 (3) მუხლის თანახმად, არც ზემდგომ პირთა ბრძანებები არ წარმოადგენს წამების გასამართლებელ საფუძველს.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მეათე მუხლის მიხედვით:

,,ყველა თავისუფლებაღკვეთილ პირს აქვს უფლება, ჰუმანურად მოექცნენ და პატივი სცენ მის პიროვნებას“.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ განსხვავებით სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მეშვიდე მუხლისგან, რომელიც კრძალავს წამებას და არაადამიანურ მოპყრობას ან სასჯელს, ადამიანური მოპყრობის უფლება პოზიტიურ ვალდებულებებს აკისრებს სახელმწიფოს. ეს ვალდებულება მიზნად ისახავს, უზრუნველყოს მინიმალური სტანდარტების დაცვა დაკავებისას.

ზოგადად უნდა აღინიშნოს, რომ ჰუმანური მოპყრობა, რომელიც მეათე მუხლით არის უზრუნველყოფილი, მოიცავს

,,ადამიანის ღირსების უფრო დაბალი ხარისხით უგულებელყოფას, ვიდრე ეს კონვენციის მეშვიდე მუხლით არის გათვალისწინებული“.¹¹

ამასთანავე წამების აკრძალვის მუხლი ეხება პირის ღირსების სპეციფიური სახის შელახვას და ვრცელდება ყველა პირზე, მიუხედავად იმისა, დაკავებულია ეს პირი თუ არა, ხოლო ჰუმანური მოპყრობის ნორმა ეხება მხოლოდ დაკავებულ პირებს. ადამიანის უფლებების კომიტეტის მიერ გაკეთებული კომენტარების მიხედვით, სახელმწიფოებს არა აქვთ უფლება, არაჰუმანური მოპყრობის გასამართლებლად, არგუმენტად ფინანსების უქონლობა მოიმიზეზონ. დაკავებულ პირებს უნდა ჰქონდეთ ადეკვატური საკვები, ტანსაცმელი, სამედიცინო დახმარება და საშუალება, რომ კავშირი ჰქონდეთ მათ ოჯახებთან.¹²

5. Incommunicado-დაკავების აკრძალვა ადამიანის უფლებების კომიტეტმა დაადგინა, რომ Incommunicado დაკავება არღვევს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მეშვიდე მუხლს, რომელიც კრძალავს წამებას, არაჰუმანურ, სასტიკ და ღირსების შემლახავ მოპყრობას. პრინციპთა ერთობლიობის მეცხრამეტე პრინციპის თანახმად:

,,დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს უფლება აქვს, აწარმოოს შეხვედრები და ჰქონდეს მიმოწერა თავისი ოჯახის წევრებთან და უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, ჰქონდეს ურთიერთობა გარე სამყაროსთან კანონით და სხვა კანონიერი გადაწყვეტილებებით განსაზღვრული პირობებისა და შეზღუდვების ფარგლებში“.

გარე სამყაროსთან ურთიერთობის უფლება, როგორც მინიმუმ, მოიცავს პირის უფლებას, ურთიერთობა ჰქონდეს მის ოჯახთან, ადვოკატთან და ექიმთან.

პრინციპთა ერთობლიობის მეთექვსმეტე პრინციპის თანახმად, დაკავებული პირის ოჯახს დაუყოვნებლივ უნდა აცნობონ პირის დაკავებისა და ადგილსამყოფელის შესახებ. პირის სხვა ადგილას გადაყვანის შემთხვევაში, ამის შესახებ უნდა ეცნობოს მის ოჯახს. დაკავებულ პირს არ უნდა აეკრძალოს მის ოჯახთან კომუნიკაცია არა უმეტეს რამდენიმე დღისა, ხოლო როდესაც პირი წინასასამართლო პატიმრობაში იმყოფება, უნდა ჰქონდეს უფლება, რომ ის მოინახულონ ოჯახის წევრებმა, ეს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს, როდესაც ეს აუცილებელია მართლმსაჯულების განხორციელებისა და უსაფრთხოების ინტერესებისათვის.

საბოლოოდ შეიძლება ითქვას, რომ იმ შემთხვევაში, თუ პირი უცხო ქვეყნის მოქალაქეა, მას უნდა ჰქონდეს უფლება, შეხვდეს მისი ქვეყნის წარმომადგენლებს.¹³

IV. სასამართლო მოსმენა

ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ნორმა, რომელიც ამ საკითხის განხილვისას უნდა გავითვალისწინოთ, არის სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მე-14 მუხლი. ხსენებული მუხლის მიხედვით, გარანტირებულია სასამართლოს წინაშე თანასწორობა, სამართლიანი და საჯარო მოსმენის უფლება კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი ტრიბუნალის წინაშე, რომელიც კანონით არის დადგენილი, როგორც სისხლის, ასევე სამოქალაქო საქმეებისათვის.

1. სასამართლოების თანაბარი ხელმისაწვდომობის და სასამართლოს წინაშე თანასწორობის უფლება პაქტის მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად:

,,ყოველი ადამიანი თანასწორია სასამართლოსა და ტრიბუნალის წინაშე“.

ეს ნორმა განიმარტა, როგორც პირის უფლება, დისკრიმინაციის გარეშე მიმართოს სასამართლოებსა და ტრიბუნალებს; ასევე როგორც აკრძალვა გარკვეულ პირთა ჯგუფებისათვის სპეციალური სასამართლოების შექმნაზე. თუმცა საერთო იურისდიქციის სპეციალური სასამართლოების შექმნა, როგორიციაა, მაგალითად, სამხედრო სასამართლოები, მაინც პრობლემატურ საკითხად რჩება. ადამიანის უფლებების კომისიის კომენტარების მიხედვით, მე-14 მუხლის საფუძველზე არ არის აკრძალული სამხედრო სასამართლოების შექმნა, თუ განსაზღვრულია და დაცულია პროცედურული გარანტიები. თუმცა არასამთავრობო ორგანიზაციებს შორის გავრცელებულია შეხედულება, რომ სამხედრო სასამართლოების მიერ სამოქალაქო პირთა გასამართლება არის უკანონო.

მე-14 მუხლის პირველი ნაწილის მეორე წინადადებით დადგენილია გარანტიები საჯარო მოსმენისათვის, კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი, კანონის საფუძველზე შექმნილი სასამართლოს ან ტრიბუნალის მიერ.

2. სამართლიანი მოსმენის უფლება სამართლიანი მოსმენის ერთ-ერთი კრიტერიუმი არის სასამართლო პროცესის დროს პროკურორსა და დაცვის მხარეს შორის მხარეთა თანასწორობის გარანტიების დაცვა. მხარეთა თანასწორობის უფლება გულისხმობს, რომ პროცესის მსვლელობისას პროკურორს და დაცვის ადვოკატს ჰქონდეთ თანაბარი შესაძლებლობები - დააყენონ შუამდგომლობები, წარმოადგინონ მტკიცებულებები და დაკითხონ მოწმეები.

3. საჯარო მოსმენის უფლება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის თანახმად, პირს აქვს საჯარო მოსმენის უფლება, თუმცა გარკვეულ შემთხვევებში არსებობს გამონაკლისები ამ ძირითადი წესიდან. პროცესის საჯაროობა მოიცავს როგორც სასამართლო სხდომის ღიაობას, ასევე გადაწყვეტილების გამოცხადების მომენტის ღიაობას. ეს უფლება ეკუთვნის როგორც ბრალდებულს, ასევე ზოგადად საზოგადოებას.

საჯარო მოსმენის უფლება ნიშნავს, რომ სასამართლო სხდომა უნდა ჩატარდეს ზეპირად და უნდა იყოს ღია, მხარეთა მოთხოვნის გარეშეც. სასამართლოები და ტრიბუნალები კი ვალდებულნი არიან, გონივრულ ვადაში გახადონ საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი ინფორმაცია სხდომის ადგილის, დროისა და სხვა დეტალების შესახებ. საზოგადოების და, მათ შორის, პრესის წარმომადგენლებს შესაძლოა, აეკრძალოთ მთელ პროცესზე ან მის რომელიმე ნაწილზე დასწრების უფლება იმ მიზეზთა გამო, რომლებიც ჩამოთვლილია პაქტის მე-14 მუხლის პირველ ნაწილში, თუმცა ასეთი აკრძალვა სასამართლო გადაწყვეტილებით უნდა დადგინდეს.

საზოგადოებას შეიძლება აეკრძალოს სხდომაზე დასწრება

,,მორალის, საზოგადოებრივი წესრიგის, ეროვნული უსაფრთხოებისა და სხვათა ინტერესების დაცვის მიზნით“.

საზოგადეობას შესაძლოა აეკრძალოს სხდომაზე დასწრება ისეთ შემთხვევებშიც,

,,როდესაც, სასამართლოს აზრით, საჯაროობამ შესაძლოა, საფრთხე შეუქმნას მართლმსაჯულების ინტერესებს“.

მორალური საფუძვლით სხდომებზე საზოგადოების დასწრების აკრძალვას სქესობრივი დანაშაულების შესახებ პროცესების დროს ვაწყდებით. ტერმინი ,,საზოგადოებრივი წესრიგი (ordre public)“ განმარტებულია როგორც წესრიგი სასამართლო დარბაზში, ხოლო ეროვნული უსაფრთხოების დაცვა, შესაძლოა, სამხედრო საიდუმლოების გაუხმაურებლობით. თუმცა ნებისმიერ შემთხვევაში შეზღუდვა უნდა ესადაგებოდეს დემოკრატიული საზოგადოების პრინციპებს.

მაშინ, როცა სასამართლო სხდომის დახურვის მიზეზები საკმაოდ ფართოა, იგივეს თქმა არ შეიძლება სასამართლო გადაწყვეტილების გამოცხადებაზე, რაც საჯარო სხდომაზე უნდა მოხდეს¹⁴, თუმცა სხდომის ეს ნაწილიც შესაძლოა დაიხუროს, თუ საქმე ეხება არასრულწლოვანთა ინტერესებს, საოჯახო საქმეებსა და ბავშვზე მეურვეობის დანიშვნის საკითხებს. როგორც ჩანს, ამ შემთხვევაში სხდომის საჯაროობის შეზღუდვის საფუძვლები საკმაოდ ვიწროდ ფორმულირებული და ზუსტია.

4. კანონის საფუძველზე შექმნილი კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლო მეთოთხმეტე მუხლის პირველი ნაწილის ძირითადი არსი, სადაც კანონის საფუძველზე შექმნილი კომპეტენტური, დამოუკიდებელი და მოუკერძოებელი სასამართლოს უფლებაა გარანტირებული, არის ის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებობა და მიკერძოებულობა სისხლის სამართლის საქმეების გადაწყვეტისას, რაც სახეზე იქნებოდა, თუ საქმეს განიხილავდა პოლიტიკური ან ადმინისტრაციული ორგანო. ტრიბუნალი და სასამართლო უნდა იყოს კომპეტენტური და კანონის საფუძველზე შექმნილი. ორთავე მახასიათებელი ერთი და იმავე მოთხოვნის ასპექტებია: კომპეტენცია ეხება სათანადო პერსონალს, თავად განსახილველ საკითხს, მოცემულ საქმეზე სასამართლოს ტერიტორიული ან დროებით იურისდიქციას; ტერმინი ,,კანონის თანახმად შექმნილი“ კი გულისხმობს იმ ორგანოს მიერ მიღებულ კანონს, რომელსაც ამის კომპეტენცია და უფლებამოსილება გააჩნია. ორივე შემთხვევაში აუცილებელია, რომ კანონი ყველასათვის ხელმისაწვდომი იყოს.

დამოუკიდებლობა გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის დაცვას, რაც ნიშნავს სასამართლო სისტემის დაცვას არასათანადო ზეწოლისა და ჩარევისაგან აღმასრულებელი ხელისუფლების, გაცილებით მცირე მასშტაბით კი საკანონმდებლო ორგანოს მხრიდან. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის ძირითად პრინციპებში¹⁵ ჩამოყალიბებულია იმ აუცილებელ მექანიზმთა ერთობლიობა, რომლებიც საჭიროა სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისათვის. ამ მხრივ, ზოგიერთი პრაქტიკული სათადარიგო ზომა შესაძლოა, მოიცავდეს მოსამართლეთა დანიშვნისთვის საჭირო კვალიფიკაციას, მოსამართლეთა დანიშვნის ვადას¹⁶, მოსამართლეებისთვის სამართლიანი, ეფექტური და დამოუკიდებელი დისციპლინური პროცედურების არსებობას,¹⁷ სახელმწიფოს ვალდებულებას, უზრუნველყოს მოსამართლეები ადეკვატური ანაზღაურებითა და საკუთარი მოვალეობის შესრულებისათვის საჭირო რესურსებით.¹⁸ კონკრეტული საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე, სასამართლოს დამოუკიდებლობა შესაძლოა, შეფასდეს მისი ურთიერთობით ცნობილ სოციალურ ჯგუფებთან, როგორიცაა პოლიტიკური პარტიები, მედია და სხვა ლობისტური ჯგუფები.

სასამართლოს დამოუკიდებლობა ძირითადად ეფუძნება მექანიზმებს, რომელთა მიზანიცაა სასამართლოს გარეგნული პოზიციის გამყარება, მიუკერძოებლობა კი ეხება სასამართლოს ქმედებას, მის შემხებლობას კონკრეტული საქმის საბოლოო შედეგთან. ამისათვის საჭიროა ისეთი მექანიზმების არსებობა, რომლებიც შესაძლებელს გახდის, საქმეს ჩამოვაცილოთ მოსამართლე, რომელსაც წარსულში შეხება ჰქონდა კონკრეტულ საქმესთან ან დაკავშირებული იყო საქმეში ჩართულ მხარეებთან, ასევე ის მოსამართლეები, რომელთაც უკვე წინასწარ აქვთ შექმნილი მოსაზრება განსახილველის საქმის საბოლოო შედეგზე.

5. უდანაშაულობის პრეზუმფცია სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მეთოთხმეტე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად:

,,თითოეულ პირს, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, უფლება აქვს, ითვლებოდეს უდანაშაულოდ მანამ, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონის შესაბამისად.“

როგორც სამართლიანი სასამართლოს ერთერთი ძირითადი კომპონენტი, უდანაშაულობის პრეზუმფცია, ინტერ ალია, ნიშნავს იმას, რომ მტკიცების ტვირთი სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდების მხარეზეა. მიუხედავად იმისა, რომ პაქტის 14 (2) მუხლში არ არის ზუსტად მითითებული მტკიცების ტვირთის სტანდარტი, ზოგადად მიღებულია, რომ ბრალი უნდა დამტკიცდეს ,,გონივრულ ეჭვს მიღმა“.¹⁹ უდანაშაულობის პრეზუმფცია უნდა გავრცელდეს ბრალდებულზე არა მხოლოდ სასამართლო სტადიაზე, არამედ ეჭვმიტანილზეც წინასასამართლო ეტაპზე. სასამართლო მოსმენის დროს ბრალდებულის ხელბორკილებით, ფეხზე დამაგრებული ჯაჭვით, პატიმრის სამოსში წარდგენა ან მისი სპეციალურ ,,გალიაში“ განთავსება ეწინააღმდეგება უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს. ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ შექმნა შედარებით განვითარებული პრეცედენტული სამართალი ამ სფეროში. საქმეში მინელი შვეიცარიის წინააღმდეგ²⁰ სასამართლომ დაადგინა, რომ დაირღვა კონვენციის მეექვსე მუხლის მეორე ნაწილი. ამ საქმეში ჟურნალისტი სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე დააჯარიმეს ცილისწამებისთვის, რადგან იგივე ბრალდებით სხვა ჟურნალისტს სასამართლომ ჯარიმა დაუწესა. ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ, თუ პირს სამართლებრივი დაცვის საშუალება არ ეძლევა, ასეთ შემთხვევაში სახეზეა მეექვსე მუხლის დარღვევა. საქმეში ალენეტ დე რიბემონტი²¹ საფრანგეთის წინააღმდეგ სასამართლომ დაადგინა, რომ შინაგან საქმეთა მინისტრის განცხადებები, რომ დაკავებული პირები დანაშაულის წამქეზებლები იყვნენ, არღვევდა უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

6. უფლება, დროულად წარედგინოს ბრალი სისხლის სამართლებრივი ბრალდების ჩამოყალიბებისას, ყველას თანასწორ საფუძველზე აქვს უფლება, დროულად და მისთვის გასაგებ ენაზე იყოს ინფორმირებული მის წინააღმდეგ წაყენებული ბრალდების შესახებ. ეს მოვალეობა მოიცავს როგორც ბრალდების ზუსტ იურიდიულ აღწერას (,,დანაშაულის ტიპი“), ასევე ამ დანაშაულის დამადასტურებელი ფაქტების (,,მიზეზი“) შესახებ ინფორმირებას. შესაბამისად, ეს უფლება ოდნავ უფრო ფართოა, ვიდრე პაქტის მე-9 (2) მუხლით გარანტირებული უფლება, რომელიც დაპატიმრების მომენტზე ვრცელდება, ეს კი იმით არის განპირობებული, რომ ბრალდების წაყენებისას წარდგენილი ინფორმაცია საკმარისი უნდა იყოს, პროცესისთვის დაცვის მოსამზადებლად.

ტერმინი ,,დროულად“ არ ყოფილა განმარტებული, თუმცა ზოგადად იგულისხმება, რომ საბრალდებო აქტის წარდგენა უნდა მოხდეს წინასწარი გამოძიების დაწყებისას ან წინასწარი მოსმენისთვის. ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ საქმეში ბროზიცეკი იტალიის წინააღმდეგ²² დაადგინა, რომ დაირღვა მეექვსე მუხლის მესამე ნაწილის ა) ქვეპუნქტი. ბროზიცეკი, რომელიც გერმანიის მოქალაქე იყო, იტალიაში ერთ-ერთი პოლიტიკური პარტიის ოფისის წინ გამოფენილი დროშების ჩამოხევის გამო დააკავეს. პოლიციელმა, რომელმაც ბროზიცეკი დააკავა, ეჭვმიტანილის მიერ გაწეული წინააღმდეგობის გამო ტრავმა მიიღო. იტალიელმა სამართალდამცავებმა აპლიკანტს გერმანიაში გაუგზავნეს საბრალდებო აქტი, რომელიც იტალიურ ენაზე იყო შედგენილი. მან მოითხოვა, რომ მისთვის მშობლიურ ენაზე გაეგზავნათ საბრალდებო აქტი, თუმცა იგი მოგვიანებით in abstencia გაასამართლეს სავონას რეგიონალურ სასამართლოში დაგაამტყუნეს. სასამართლომ დაადგინა, რომ იტალიელ სამართალდამცავებს უნდა მიეღოთ ზომები კონვენციის მეექვსე მუხლის დასაცავად, შესაბამისად, ბრალდებულისთვის გასაგებ ენაზე შეეტყობინებინათ მისთვის ბრალდების დეტალებისა და მიზეზის შესახებ.

7. ბრალდებულის უფლება, ჰქონდეს სათანადო დრო და პირობები, სასამართლო პროცესისათვის მოსამზადებლად სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მე-14 (3) მუხლის თანახმად, ბრალდების წაყენების შემდეგ ყველა პირს აქვს უფლება, ჰქონდეს სათანადო დრო და პირობები სასამართლო სხდომისათვის, დაცვის მოსამზადებლად და მის მიერ არჩეულ ადვოკატთან შესახვედრად. ეს უფლება, როგორც ჩანს, ეხება არა მხოლოდ ბრალდებულს, არამედ ვრცელდება მის ადვოკატზეც.

ის, თუ რას ნიშნავს ტერმინი ,,სათანადო“, დამოკიდებულია საქმის ფაქტობრივ და პროცესუალურ გარემოებებზე. მხედველობაში კი მისაღებია შემდეგი ფაქტორები: საქმის სირთულე, ბრალდებულისათვის მტკიცებულებების ხელმისაწვდომობა, სისხლის სამართლის პროცესის დროს შიდა კანონმდებლობით განსაზღვრული ვადები.

რაც შეეხება ,,სათანადო პირობებს“, იგი განმარტებულია როგორც ბრალდებულის და მისი ადვოკატის უფლება, მიიღონ და მათთვის ხელმისაწვდომი გახდეს შესაბამისი ინფორმაცია, ფაილები და დოკუმენტები, რომლებიც საჭიროა სასამართლო პროცესისთვის მოსამზადებლად. იგი ასევე გულისხმობს ბრალდებულის და მისი ადვოკატის უფლებას, შეხვდნენ ისეთ ადგილზე, სადაც დაცული იქნება კონფიდენციალობა. პირის უფლება- შეხვდეს მის მიერ არჩეულ ადვოკატს-წარმოადგენს ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ელემენტს, რათა დაცვა სასამართლო პროცესისათვის სათანადოდ მოემზადოს.

რაც შეეხება ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს ამ მხრივ, სასამართლომ საქმეზე ალბერტი და ლე კომპტე ბელგიის წინააღმდეგ²³ დაადგინა, რომ ექიმების წინააღმდეგ მიმართულ დისციპლინურ პროცესისზე 15 დღე დაცვის მოსამზადებლად სათანადო დროა და შესაბამისად, არ დაადგინა მეექვსე მუხლის დარღვევის ფაქტი.

8. პირის უფლება, გაასამართლონ უსაფუძვლო გაჭიანურების გარეშე სისხლის სამართლებრივი ბრალდების ჩამოყალიბებისას ყველას აქვს უფლება, გაასამართლონ უსაფუძვლო გაჭიანურების გარეშე. ეს უფლება განმარტებულია როგორც სამართლიანი სასამართლოს მნიშვნელოვანი ელემენტი, როდესაც ხდება პირის ბრალეულობის დადგენა, საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანა და თუ საჭიროა სასჯელის შეფარდება. ვადის ათვლა ამ შემთხვევაში იწყება პირის ინფორმირებიდან იმის შესახებ, რომ სამართალდამცავი ორგანოები იწყებენ მის წინააღმდეგ სისხლის სამართლბრივ დევნას²⁴. პაქტის თანახმად, თუ რა ჩაითვლება უსაფუძვლო გაჭიანურებად, დამოკიდებულია კონკრეტული საქმის გარემოებებზე. ამასთანავე, უნდა აღინიშნოს, რომ მიუხედავად იმისა, ხდება თუ არა საქმის არსებითი განხილვის უსაფუძვლო გაჭიანურება, პირს, რომელიც წინასასამართლო პატიმრობაში იმყოფება, უფლება აქვს, გაათავისუფლონ სასამართლო მოსმენამდე.

9. პირის უფლება, დაიცვას თავი თავად და ადვოკატის საშუალებით პირის უფლება, წინასწარი დაკავებისას შეხვდეს ადვოკატს, მჭიდროდ არის დაკავშირებული სასამართლოს მოსმენის სტადიაზე დაცვის უფლებასთან. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის სათანადო მუხლის მიხედვით,

,,სისხლის სამართლის დანაშაულში მისი ბრალეულობის დადგენისას, თითოეულ პირს აქვს უფლება, სრული თანასწორობის საფუძველზე, სხვათა შორის ისარგებლოს შემდეგი მინიმალური გარანტიებით: გასამართლებულ იქნას მისი თანდასწრებით და დაიცვას თავი პირადად ან მის მიერ არჩეული დაცვის საშუალებით, თუ არ სარგებლობს იურიდიული დახმარებით, იყოს ინფორმირებული ასეთი უფლების შესახებ და გაეწიოს იურიდიული დახმარება ნებისმიერ შემთხვევაში, როდესაც მართლმსაჯულების ინტერესები ამას მოითხოვს, ამასთანავე უსასყიდლოდ, თუ მას არა აქვს საშუალება, თავად აანაზღაუროს ხარჯები“.

ეს ნორმა შეიცავს ქვემოთ ჩამოთვლილ სპეციფიურ უფლებებს:

ა) უფლება გასამართლებულ იქნას მისი თანდასწრებით- არის ერთ-ერთი ყველაზე სადაო უფლება. ამ მუხლის სიტყვასიტყვითი განმარტებით, დაუშვებელი იქნებოდა in abstencia გასამართლება, ამ იდეას კარგა ხანია მხარს უჭერენ საერთაშორისო არასამთავრობო ორგანიზაციები და ბოლო ხანს სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტიც²⁵. ადამიანის უფლებების კომიტეტის კომენტარების თანახმად კი, ინ აბსტენცია გასამართლება დასაშვებია განსაკუთრებულ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო მიიღებს სათანადო ზომებს და შეატყობინებს ბრალდებულს სასამართლო პროცესის დაჩქარების შესახებ და მისცემს მას საშუალებას, მოამზადოს დაცვა;

ბ) დაიცვას თავი პირადად;

გ) აირჩიოს ადვოკატი;

დ) იყოს ინფორმირებული დაცვის უფლების შესახებ;

ე) მიიღოს უფასო იურიდიული დახმარება.

ამ უფლებების მოქმედება შეიძლება შეჯამდეს შემდეგნაირად

,,ყველას, ვისაც ბრალად ედება სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენა, გააჩნია უპირველესი და შეუზღუდავი დაცვის უფლება, სადაც სასამართლოს აკისრია ვალდებულება, აცნობოს ბრალდებულ პირს ამ უფლების შესახებ. თუმცა პირს აქვს უფლება, აირჩიოს ადვოკატი, თუ მას სათანადო ფინანსები გააჩნია, თუ პირს ამის საშუალება არა აქვს, მაშინ სახელმწიფო ვალდებულია, დაუნიშნოს მას ადვოკატი, თუ ეს საჭიროა მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის. ეს უკანასკნელი კი დამოკიდებულია ჩადენილი დანაშაულის სიმძიმესა და პოტენციური სასჯელის ვადაზე“.²⁶

10. მოწმეთა დაკითხვის უფლება სისხლის სამართლის ბრალდების განსაზღვრისას, ყველა პირს აქვს უფლება,

,,დაკითხოს მოწმეები, რომლებიც მის წინააღმდეგ აძლევენ ჩვენებას, ან ჰქონდეს უფლება, რომ ეს მოწმეები სხვამ დაკითხოს, ასევე გამოიძახონ და დაკითხონ მისი მოწმეები იმავე პირობებით, რაც არსებობს მის წინააღმდეგ გამოსული მოწმეებისათვის“;

(სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის 14 (3) (ე)).

ეს უფლება მნიშვნელოვანი ელემენტია მხარეთა თანასწორობის დასაცავად. ტერმინები ,,დაკითხოს“ და ,,სხვამ დაკითხოს“ წარმოადგენს ორი სისხლის სამართლებრივი სისტემის- ინკვიზიციურის და შეჯიბრებითი სისტემების ასახვას მოწმეთა დაკითხვის ტექნიკაზე.

დამატებით უნდა აღინიშნოს, რომ პაქტის 14 (3) (ე) მუხლი განიმარტა შემდეგნაირად: პროკურორი ვალდებულია, რომ გონივრულ დროში აცნობოს დაცვის მხარეს იმ მოწმეთა შესახებ, რომელთა დაკითხვასაც გეგმავს ბრალდების მხარე მთავარ სასამართლო სხდომაზე, რათა დაცვის მხარეს ჰქონდეს სათანადო დრო, რომ მოემზადოს ამ მოწმეების დასაკითხად. ბრალდებულს ასევე გააჩნია უფლება, დაესწროს მოწმეთა დაკითხვას, თუმცა ეს უფლება შესაძლოა, შეიზღუდოს, თუ არსებობს საფუძვლები, რომ ბრალდებული მოწმეს შემდგომში ზიანს მიაყენებს მიცემული ჩვენების გამო.

იმისათვის, რომ სრულად იქნას გარანტირებული ბრალდებულის უფლება- დაკითხოს მოწმეები ან სხვამ დაკითხოს ისინი მის ნაცვლად, სასამართლო ვალდებულია, სკურპულოზურად განიხილოს რომ ბრალდებულის მოწმეთა დაკითხვაზე დასწრების საკითხი და გააძევოს დაცვა სასამართლო დარბაზიდან მხოლოდ განსაკუთრებულ და ისეთ შემთხვევებში, როდესაც არსებობს სათანადო საფუძვლები, რომ ბრალდებული შურს იძიებს მოწმეზე. თუმცა არც ერთ შემთხვევაში არ დაიშვება მოწმის დაკითხვა როგორც ბრალდების, ასევე დაცვის მხარის დასწრების გარეშე. ასევე დაუშვებელია ანონიმური მოწმეების ჩვენების გამოყენება, რადგან იგი არღვევს ბრალდებულის უფლებას, დაკითხოს მოწმე.

11. თარჯიმნის უფლება თითოეულ პირს აქვს უფლება, მისთვის წაყენებული სისხლის სამართლის ბრალდების განხილვისას, სულ მცირე, სრული თანასწორობის საფუძველზე, მიიღოს შემდეგი გარანტიები: ისარგებლოს თარჯიმნის უფასო დახმარებით, თუ არ ესმის სამართალწარმოების ენა. ამ ფრაზის უმნიშვნელოვანესი ელემენტი, რომლის ინტერპრეტაციაც უნდა მოხდეს, არის ,,სამართალწარმოების ენა“. უნდა დავასკვნათ, რომ თარჯიმნის უფლება მხოლოდ ზეპირ პროცედურებს ეხება და არ ვრცელდება წერილობითი დოკუმენტების თარგმანზე, თუმცა როგორც მეცნიერთა ნაშრომებში, ასევე ადამიანის უფლებების სფეროში მომუშავე არასამთავრებო ორგანიზაციების პრაქტიკის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ ეს უფლება ვრცელდება საქმესთან დაკავშირებით არსებული წერილობითი დოკუმენტების თარგმანზეც²⁷. ამასთან, როგორც უკვე აღინიშნა, თარჯიმნის უფლება გააჩნიათ ეჭვმიტანილ პირებსაც, რომელთაც წინასასამართლო სტადიაზე მოსამართლე ან პოლიციელი დაჰკითხავს.

თარჯიმნის უფლება თანაბრად ვცელდება როგორც ქვეყნის მოქალაქეებზე, ასევე უცხო ქვეყნის მოქალაქეებზე, თუმცა არ შეიძლება, ის მოითხოვოს იქნეს პირის მიერ რომელსაც სათანადოდ ესმის სამართალწარმოების ენა²⁸. თარჯიმნის მომსახურება ბრალდებულისათვის თუ ეჭვმიტანილისთვის უფასოა და არ შეიძლება შეიზღუდოს გადასახადის გამო.

12. თვითინკრიმინაციის აკრძალვა სისხლის სამართლის ბრალდების განხილვისას, თითოეულ პირს აქვს უფლება, არ მისცეს ჩვენება მის წინააღმდეგ ან აღიაროს დანაშაული (სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერათაშორისო პაქტის 14 (3 მუხლი). ეს ნორმა მიზნად ისახავს როგორც წინასასამართლო, ასევე სასამართლო სტადიაზე ფიზიკური თუ ფსიქიკური დაშინების აკრძალვას, რომელიც შესაძლოა, აღიარების მისაღებად გამოიყენონ. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ნორმაში პირდაპირ არ არის მითითებული, რა ელის იმ მტკიცებულებებს, რომლებიც ამგვარი დაშინების მეთოდით არის მიღებული, მიჩნეულია, რომ სასამართლოში ასეთი მტკიცებულებების მიღება დაუშვებელია²⁹. დაუშვებელია ასევე დუმილის გამოყენება ბრალდებულის საწინააღმდეგოდ ან ბრალის ასახნელად.

13. უკუქცევითი სისხლის სამართლის კანონების გამოყენების აკრძალვა მიუხედავად იმისა, რომ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტში სისხლის სამართლებრივი უფლებების ჩამონათვალის ბოლოს მოცემულია ე.წ. კანონიერების პრინიცპი nullum crimen sine lege ე, იგი შესაძლოა, მივიჩნიოთ ერთგვარ გადახრად სამართლიანი სასამართლოს უფლებიდან. ფართო გაგებით, იგი გამოხატავს კანონიერების პრინციპს, რომლის მიხედვითაც,

,,არავინ შეიძლება ცნონ დამნაშავედ ისეთი სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენისათვის, რომელიც ისეთი მოქმედების თუ შეცდომის შედეგია, რომელიც მისი ჩადენის მომენტში მოქმედი სახელმწიფოს შიდა კანონმდებლობისა თუ საერთაშორისო სამართლის შესაბამისად არ ითვლებოდა სისხლის სამართლის დანაშულად.''

უფრო ვიწრო გაგებით კი, ეს ნორმა გულისხმობს უკუქცევითი ძალის მქონე კანონების გამოყენების აკრძალვას. ეს ნორმა განეკუთვნება პაქტის იმ ნორმებს, რომელთაგანაც გადახვევა და რომელთა დარღვევაც დაუშვებელია ნებისმიერ შემთხვევაში.

კანონიერების პრინციპი ავალდებულებს სახელმწიფოს, განსაზღვროს სისხლის სამართლის დანაშაულები ნათლად და არა აბსტრაქტული ფორმით და ხელმისაწვდომი გახადოს ეს ნორმები ყველასთვის. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ უკუქცევითი ძალის მქონე

ნორმების გამოყენების აკრძალვა ეხება ყველა დანაშაულს, დასჯადს როგორც შიდა კანონმდებლობით, ასევე საერთაშორისო და ჩვეულებითი სამართლით.

14. განმეორებითი დევნის აკრძალვა

,,არავინ შეიძლება გაასამართლონ ან დასაჯონ განმეორებით დანაშაულისათვის, რომლისთვისაც იგი უკვე იყო მსჯავრდადებული ან გამართლებული რომელიმე ქვეყნის კანონისა და სისხლის სამართლის პროცესუალური სამართლის შესაბამისად“

(პაქტის 14(7) მუხლი).

ne bis in idem ანუ განმეორებითი დევნის აკრძალვა მიზნად ისახავს პირისთვის ერთი და იმავე დანაშაულისათვის ხელმეორედ გასამართლების თავიდან აცილებას. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია იურისდიქციის განსზაღვრა იმ დანაშაულისთვის, რომლისთვისაც ასამართლებენ პირს. ადამიანის უფლებების კომიტეტის განმარტების თანახმად, ეს აკრძავა ეხება მხოლოდ ერთი იურისდიქციის ფარგელბში პირის ორჯერ გასამართლებას, ზოგი კი მიიჩნევს, რომ ეს აკრძალვა ზოგადია და ნებისმიერ იურისდიქციაზე ვრცელდება. საინტერესო კითხვა წარმოიშვა საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალების დაარსებისას-ითვლება თუ არა განმეორებითი დევნის აკრძალვის საწინააღმდეგოდ ტრიბუნალების მიერ იმ პირთა გასამართლება, რომლებიც უკვე გაასამართლეს ქვეყნის შიგნით? უმრავლესობის აზრით, მიჩნეულია რომ ამ შემთხვევაში განმეორებითი დევნის აკრძალვის პრინციპი არ ირღვევა.

V. უფლებები პოსტ სასამართლო სტადიაზე

1. გასაჩივრების უფლება სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის თანახმად

,,თითოეულ მსჯავრდებულ პირს აქვს უფლება, მისი ბრალდება და განაჩენი კანონის შესაბამისად გადასინჯოს ზემდგომმა სასამართლომ.“

გასაჩივრების უფლება მიზნად ისახავს, უზრუნველყოფილ იყოს საქმის განხილვა ორი სასამართლოს მიერ, აქედან მეორე უნდა იყოს ზედა ინსტანციის სასამართლო. გასაჩივრების პროცედურები ასევე გონივრულ ვადაში უნდა ჯდებოდეს. გასაჩივრების უფლება ვრცელდება ყველა პირზე, მიუხედავად იმისა, თუ რა სახის დანაშაულში ედება ბრალი აღნიშნულ პირს.

2. კომპენსაციის უფლება

..თუ რომელიმე პირს საბოლოო გადაწყვეტილებით დასდეს მსჯავრი სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის და შემდგომში მის წინააღმდეგ გამოტანილი განაჩენი გაუქმდა ან მისთვის ნაბოძები იყო შეწყალება რაიმე ახალი ან მისთვის უცნობი გარემოებების გამო, რომლებიც უცილობლად ამტკიცებს, სასამართლო შეცდომას, მაშინ ასეთი მსჯავრდადების შედეგად, დასჯილი პირი კომპენსაციას იღებს კანონის შესაბამისად, თუ არ დამტკიცდება, რომ აღნიშნული უცნობი გარემოება თავის დროზე ვერ აღმოაჩინეს მისი ან ნაწილობრივ მისი მიზეზით“.

(პაქტის 14(6) მუხლი).

კომპენსაციის უფლება წარმოიშვება მხოლოდ მაშინ, როდესაც ძალაშია შესული საბოლოო განაჩენი და შეტანილია სარჩელი კომპენსაციის მისაღებად. ასევე კომპენსაციის მისაღებად აუცილებელია, რომ არსებობდეს შემდეგი კუმულატიური პირობები:

1. მართლმსაჯულების შეცდომა გამოსწორდეს შემდგომი გადაწყვეტილებით ან შეწყალებით;

2. მართალმასჯულების შეცდომის შედეგად პირი უნდა დასჯილიყო.

_________________________

1. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტი, მიღებულია გენერალური ასამბლეის მიერ 2200A (XXI) რეზოლუციით, 1966 წლის 16 დეკემბერს და ძალშია 1976 წლის 23 მარტიდან;

2. იხ. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტის მესამე ფაკულტატური ოქმი, ყველა შემთხვევაში სამართლიანი სასამართლოს გარანტიის შესახებ, დანართი I;

3. არასავალდებულო დოკუმენტები, რომლებიც სამართლიანი სასამართლოს სტანდარტებს და სისხლის სამართალწარმოებას ეხება: პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპები, მიღებულია გენერალური ასამბლეის 45/111 რეზოლუციით 1990 წლის 14 დეკემბერს; პატიმართა მოპყრობის სტანდარტული მინიმალური წესები, მიღებულია ეკონომიკური და სოციალური საბჭოს 663 ჩ (XXIV) რე ზოლუციით1957 წლის 31 ივლისს; ნებისმიერი ფორმით დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის დაცვის პრინციპები, მიღებულია გაერთაინებული ერების გენერალური ასამბლეის მიერ 43/173 რეზოლუციით 1988 წლის 9 დეკემბერს; ძირითადი პრინციპები იურისტთა როლის შესახებ, მიღებულია გაერთიანებული ერების დანაშაულის აღმოფხვრისა და პატიმართა მოპყრობის შესახებ მერვე კონგრესზე, 27 აგვისტო-7 სექტემბერი, 1990; სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის ძირითადი პრინციპები, მიღებულია გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის 40/32 რეზოლუციით, 1985 წლის 29 ნოემბერს და 40/146 რეზოლუციით, 1985 წლის 13 დეკემბერს; გაერთიანებული ერების სტანდარტული მინიმალური წესები არასრულწლოვნებთან დაკავშირებული სისხლის სამართალწარმოების შესახებ, მიღებულია გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის 40/33 რეზოლუციით, 1985 წლის 29 ნოემბერს; სამართალდამცავთა ქცევის წესები, მიღებულია გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის 34/169 რეზოლუციით, 1979 წლის 17 დეკემბერს; სახელმძღვანელო პრინციპები პროკურორთა როლის შესახებ, მიღებული 27 აგვისტო-7 სექტემბერს, 1990 წელს;

4. ადამიანის უფლებების უნივერსალური დეკლარაციის (მიღებულია გაერთიანებული ერების გენერალური ასამბლეის 217 A რეზოლუციით, 1948 წლის 10 დეკემბერს) ნორმების უმეტესობა აღიარებულია როგორც საერთაშორისო ჩვეულებითი სამართლის ნორმები, რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია იმ ქვეყნების შემთხვევაში, რომლებიც არ არიან მიერთებული სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტს და სხვა შესაბამის კონვენციებს;

5. The ensuing interpretation of ICCPR is primarily based on Manfred Nowak Commentary;

6. მაგალითად, ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ კონვენციის მე-5 მუხლის მეორე ნაწილის განმარტებისას აღნიშნა, რომ: ,,დაკავებულ პირს მარტივად, მისთვის გასაგები ენით და არატექნიკური ტერმინოლოგიით უნდა განუმარტონ დაკავების იურიდიული და ფაქტობრივი მიზეზები იმგვარად, რომ საჭიროების შემთხვევაში, მას შეეძლოს დაკავების კანონიერების შემდგომი გასაჩივრება...“ თუმცა, სასამართლომ იქვე აღნიშნა, რომ არ არის აუცილებელი, პირს დაკავებისთანავე დეტალურად ეცნობოს მისი ყველა ბრალდების შესახებ (Fox, Cambell and Hartley (18/1989/178/234-236, 1990 August 30 para 40);

7. Human Rights Commitee, General Comment № 8, July 27, 1982 para 2. ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ დაადგინა, რომ პირის სასამართლოში წარდგენის დაგვიანება ოთხი დღითა და ექვსი საათით არღვევს კონვენციის მე-5 მუხლის მეორე ნაწილს (იხ. ბროგანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 29 ნოემბერი, 1988 წელი). ინტერამერიკული კომისია კი ერთკვირიანი დაყოვნებას საკმაოდ დიდ დროდ მიიჩნევს (Inter-American Commission Seventh Report on the Situation on Human Rights in Cuba, 1983);

8. ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლომ დაადგინა, რომ კომპეტენტურმა ორგანოებმა უნდა გამოიჩინონ ,,სპეციალური გულისხმიერება“ სისხლისსამართალწარმოების დროს, როდესაც პირი წინასასამართლო პატიმრობაში იმყოფება (ი.ხ. ტომასი საფრანგეთის წინააღმდეგ, 27/1991/279/ 350, 25 ივლისი 1992, ასევე აბდოელა ნიდერლანდების წინააღმდეგ, 1/1992/346/419,28 ოქტომბერი, 1992);

9. იხ. პრინციპთა ერთობლიობა ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირთა დასაცავად, პრინციპი 32 (2);

10. პრინციპთა ერთობლიობა ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირთა დასაცავად, პრინციპი 11 (3), 32, 39;

11. მანფრედ ნოვაკის კომენტარები სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტთან დაკავშირებით გვ. 186;

12. ამ საკითხებთან დაკავშირებით, დამატებით იხილეთ პრინციპთა ერთობლიობა, ნებისმიერი ფორმით დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირთა დასაცავად და პატიმართა მოპყობის სტანდარტული მინიმალური წესები;

13. ვენის კონვენცია საკონსულო ურთიერთობების შესახებ, 24 აპრილი, 1963 წელი, 36-ე მუხლი;

14. ეს მუხლი ვრცელდება სამხედრო სასამართლოებზეც და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოზეც, იხ. ადამიანის უფლებების კომიტეტის ზოგადი კომენტარი № 13/21/ 12 აპრილი, 1984;

15. ძირითადი პრინციპები სასამართლოს დამოუკიდებლობისათვის, მიღებულია გაერთიანებული ერების დანაშაულის საწინააღმდეგო და სამართალდარღვევთა მიმართ მოპყრობის შესახებ მეშვიდე კონგრესის მიერ, მილანი, 1985 წლის 26 აგვისტო-6 სექტემბერი; ძალაში შევიდა გენერალური ასამბლეის 1985 წლის 29 ნოემბრის 40/32 და 13 დეკემბრის 40/146 რეზოლუციებით;

16. პრინციპი 12;

17. პრინციპები 17-20;

18. პრინციპები 10-11;

19. ადამიანის უფლებების კომიტეტი ზოგადი კომენტარი № 13/21 12 აპრილი, 1984;

20. Mineli v. Switzerland, A62 (1983) 5 ECHR 554;

21. Allenet de Ribemont v. France, A.308 (1995) ECHR;

22. Brozicek v. Italy, A 167 (1989) 12 ECHR 371;

23. Albert and Le Compte v. Belgium A58 (1983) 5 ECHR 533;

24. იხ. მანფრედ ნოვაკის კომენტარები სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო პაქტთან დაკავშირებით;

25. იხ სისხლის სამართლის საერთაშორისო სასამართლოს სტატუტის 67 (1) (დ) მუხლი;

26. მაგალითად, ადამიანის უფლებების კომიტეტმა შემთხვევაზე, რომელიც ეხებოდა პირს, რომელსაც ბრალად ედებოდა ისეთი დანაშაულის ჩადენა, რომლისთვისაც გათვალისწინებულია სიკვდილით დასჯა, დაადგინა, რომ ადვოკატის მონაწილეობა საქმეში სავალდებულოა (Henry and Douglas v, Jamaica 571/1994), 26 ivlisi 1996, UN Doc CCPR/C/57/D/571/1994, para 9.2), თუმცა სხვა შემთხვევაში დაადგინა, რომ პირს, რომელსაც ბრალად ედება საგზაო წესების დარღვევა, არ დაენიშნება სავალდებულო დაცვა სახელმწიფოს ხარჯზე (OF v. Norway (158/1983), 26 oqtomberi 1984, 2 Sel Dec 44. ინტერამერიკული სასამართლოს პრცედენტების მიხედვით დადგინდა, რომ ადვოკატის მონაწილეობა სავალდებულოა, თუ ეს საჭიროა პირის სამართლიანი მოსმენის უზრუნველსაყოფად (Inter-America Court, Advisory opinion of August 1990, OC 11/90, Exceptions to the Exhaustion of Domestic Remedies, OAS/Ser.L/V/III23 Doc 12 rec 1991, paras 25-28);

27. მაგალითად ინტერამერიკული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დოკუმენტების თარგმანი ისევე მნიშვნელოვანია სამართლიანი სასამართლოს უფლებისათვის, როგორც ზეპირი სამართალწარმოებისას თარჯიმნის დახმარება (Report on the Situation of Human Rights of a Segment of the Nicaraguan Population of Miskito Origin, OEA Ser.L/V/11.62, doc.10, rev. 3, 1983.);

28. Cadoret and Bihan v France (221/1987 and 323/1988), April 11, 1991, Report to the HRC (A/46/40), 1991 at 219;

29. იხილეთ წამების წინააღმდეგ კონვენციის მე-15 მუხლი, რომელიც მტკიცებულებების გამოყენების აკრძალვას შეიცავს, ასევე ევროპის ადამიანის უფლებების სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მურაი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ 41/1994/488/570/8 თებერვალი, 1996, პარა 45.

სოზარ სუბარი

4 ივნისს, შუაღამისას, თბილისში რელიგიური ექსტრემიზმის კიდევ ერთი ფაქტი მოხდა - ამჯერად, საკუთარი შეხედულებების გამოხატვის გამო, თავს მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელს დაესხნენ. საინტერესო ისაა, რომ თავდამსხმელიც მართლმადიდებელი სასულიერო პირი იყო.

თავდამსხმელს - თბილისის წმ. ნინოს ეკლესიის მოძღვარს, დავით ქელივიძეს, არ მოეწონა თბილისის წმ. პანტელეიმონის ეკლესიის წინამძღვრის, დეკანოზ გიორგი ჩაჩავას სატელევიზიო გამოსვლა, თავისი მრევლის ერთ-ერთ წევრთან ერთად დაუხვდა მას ტელეკომპანია ,,რუსთავი2-ის“ შენობასთან და ,,საქმის გარჩევა“ დაუწყო. გიორგი ჩაჩავას თქმით, თავდამსხმელმა მას სიტყვიერი შეურაცხყოფა მიაყენეს და მუქარის ტონით დაუწყეს ლაპარაკი. დეკანოზი მიხვდა, რომ მათთან ლაპარაკს აზრი არ ჰქონდა და გაცლა არჩია, მაგრამ თავდამსხმელებისაგან დასხლტომა ადვილი არ აღმოჩნდა. მამა დავით ქვლივიძე ოპელის მარკის მანქანით გამოედევნა გიორგი ჩაჩავას ავტომობილს, დააჯახა მას მანქანა და ცდილობდა გზიდან გადაეგდო იგი. ქვლივიძემ და მისმა ,,სულიერმა შვილმა“ გიორგი ჩაჩავას დევნა ამ უკანასკნელის სახლამდე გააგრძელეს, სადაც დეკანოზი ფიზიკური შეურაცხყოფისაგან მხოლოდ მეზობლების გამოჩენამ იხსნა.

გიორგი ჩაჩავაზე თავდასხმის მიზეზი მის მიერ გამოთქმული აზრები იყო. კერძოდ, ,,რუსთავი 2-ის“ ეთერით მან რელიგიურ ექსტრემიზმსა და ქართული ეკლესიის იზოლაციაში მოქცევიას მცდელობაში დაადანაშაულა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ზოგიერთი სასულიერო პირი და ,,წმ. მეფე დავით აღმაშენებლის სახელობის მართლმადიდებელი მრევლის საზოგადოება“.

იგივე აზრი დეკანოზმა გიორგი ჩაჩავამ 5 ივნისს თავისუფლების ინსტიტუტში გამართულ პრესკონფერენციაზეც გაიმეორა. ამ პრესკონფერენციაზე მან სხვა მართლმადიდებელ სასულიერო პირებთან - დეკანოზ ბასილ კობახიძესთან და მღვდელ ზაზა თევზაძესთან - ერთად განაცხადა, რომ ,,დავით აღმაშენებლის საზოგადოება“ ექსტრემისტული ორგანიზაციაა, რომლის მიზანი საქართველოს იზოლაციაში მოქცევაა. ,,დავით აღმაშენებლის საზოგადოება, რომელშიც ბევრი სულიერი პირია გაერთიანებული, წარმოადგენს ექსტრემისტულ, რადიკალურ დაჯგუფებას. მას ჰყავს ,,ბოევიკები“ და მათი მეშვეობით ახორციელებს მართლმადიდებელ მღვდელთა და ეპისკოპოსთა მუდმივ დაშინებას... ისინი ცდილობენ, ჩვენმა ეკლესიამ კავშირი გაწყვიტოს სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიებთან. მათი მიზანი ზომბირებული მრევლის არსებობაა, რომელთა მეშვეობითაც უფრო ადვილად განახორციელებენ საკუთარ მიზნებს. დავით აღმაშენებლის საზოგადოება და მსგავსი ექსტრემისტული დაჯგუფებები საქართველოში რუსეთის სპეც-სამსახურების ინტერესებს ემსახურებიან - ეს არის რუსეთის აგენტურეზე მომუშავე მე-5 კოლონა. მათი რელიგიური ნიღბის მიღმა პოლიტიკური ინტერესები იმალება,“ - განაცხადეს პრესკონფერენციის მონაწილე სასულიერო პირებმა.

საქართველოს საპატრიარქომ თავდასხმის ფაქტზე რამდენიმე დღის განმავლობაში საერთოდ არ გააკეთა კომენტარი, რის შემდეგაც გაავრცელა განცხადება, რომელშიც ბანდიტური თავდასხმა არც ერთი სიტყვით არ არის ნახსენები, სამაგიეროდ დაგმობილია იმ ,,ზოგიერთ“ სასულიერო პირთა ქმედება, რომლებიც, ,,მიუხედავად პატრიარქისა და წმინდა სინოდის არაერთგზის გაფრთხილებისა... კვლავაც თვითნებობენ და აგრძელებენ.

ცილისმწამებლურ, მკრეხელურ გამოსვლებს პრესისა და ტელევიზიის საშუეალებით, რაც საეკლესიო კანონის დარღვევაა და შიდა საეკლესიო და ასევე საზოგადოების სხვადასხვა ფენებს, შორის დაპირისპირების მიზეზი ხდება. როგორც ჩანს, მოვლენების მსგავსი განვითარება არის კიდეც ეკლესიისადმი მტრულად განწყობილი ძალების გეგმის მიზანი.“

მეტიც საპატრიარქო კატეგორიულად აფრთხილებს ყველა სასულიერო პირს, უარი თქვან საჯარო გამოსვლებზე, წინააღმდეგ შემთხვევაში კი მათ მკაცრი სასჯელებით ემუქრება: ,,საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია კატეგორიულად აფერხებს ყველა სასულიერო პირს და მრევლის წევრს, რომ კათოლიკოს-პატრიარქის კურთხევის გარეშე განხორციელებული ქმედებები და საჯარო გამოსვლები, რომელსაც ადრე ჰქონდა ადგილი და სამწუხაროდ, უკანასკნელ პერიოდში კიდევ უფრო გახშირდა, ყოვლად მიუღებელია და საეკლესიო დანაშაულს წარმოადგენს. თუ მსგავსი ქმედებანი კვლავაც გაგრძელდება, ასეთი პირების მიმართ გამოყენებულ იქნება მკაცრი საეკლესიო სასჯელი... ცილისმწამებლური და მკრეხელური საჯარო გამოსვლები საფრთხეს უფმნის სახელმწიფოში სტაბილურიბასა და ერთობას და სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის არსებულ ჯანსაღ ურთიერთობებს. არის ძალები, რომლებიც ცდილობენ უნდობლობა ჩამოაგდონ სახელმწიფოსა და ეკლესიას შორის, რასაც ჩვენ ვერ დავუშვებთ ყველას შევახსენებთ, რომ საქართველოს კონსტიტუციით აკრძალულია და მკაცრად ისჯება რელიგიურ ნიადაგზე შუღლის გაღვივება.“

საქართველოს კონსტიტუციაც და საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსიც კრძალავს პირის დევნას აზრის გამოთქმის გამო, კრძალავს ხულიგნობას, რაც გამოიხატება სიტყვიერი შეურაცხყოფის მიყენებასა და მუქარაში, კრძალავს ავტომანქანით დევნას და დაჯახებას, მაგრამ საპატრიარქოს განცხადებაში ამაზე არაფერია ნათქვამი. საპატრიარქოს განცხადების დასაწყისში დამოწმებულია პავლე მოციქულის სიტყვები - ყველამ გამოთქვით საკუთარი აზრი და ეკლესია გამოირჩიეთო - მაგრამ თავად განცხადების ტექსტი მთლიანად უპირისპირდება ამ სიტყვების სულისკვეთებას. ამ განცხადებით საპატრიარქო არა მხოლოდ სასულიერო პირებს, არამდ მრევლსაც კი უკრძალავს საჯარო გამოსვლებს ,,პატრიარქის კურთხევის გარეშე.“ არადა, ,,უკეთესის გამორჩევა“ მხოლოდ განსხვავებული აზრის მოსმენისა და მის მიმართ შემწყნარებლური დამოკიდებულებით არსი შესაძლებელი.

თანაც, საპატრიარქოს განცხადება თავიდანვე შეიცავს სიყალბეს, როცა მოითხოვოს, რომ მრევლის ყოველმა წევრმა ყოველი საჯრო გამოსვლის წინ კურთხევა აიღოს პატრიარქისგან: საჯარო გამოსვლაში შედის გამოსვლები ტელევიზიით, რადიოთი, გაზეთისა თუ ჟურნალისათვის მიცემული ინტერვიუ, მიტინგზე, ოფიციალურ შეხვედრებზე ან თუნდაც პარლამენტის სხდომაზე წარმოთქმული სიტყვა... ,,საჯარო გამოსვლების“ სრული ჩამონათვალის გაკეთება, უბრალოდ, შეუძლებელია. შესაბამისად, ერთი წუთით წარმოვიდგინოთ, რომ ყოველმა გამომსვლელმა, სანამ გამოსვლას გადაწყვეტს, ჩაირბინოს საპატრიარქოში და კურთხევა აიღოს მისი უწმინდესობისაგან... გამოკითხვების თანახმად, საქართველოს მოსახლეობის 80 პროცენტი თავს მართლმადიდებელ ეკლესიას მიაკუთვნებს. შესაბამისად, მათი უმრავლესობა თუ აქტიური არა, პოტენციური მრევლი მაინც არის და მას ეს გაცნობიერებული აქვს. გამოდის, რომ საქართველოს საპატრაირქო, უბრალოდ, მთელს ერს უზღუდავს მის უმთავრეს კონსტიტუციურ უფლებას - სიტყვისა და აზრის გამოთქმის თავისუფლებას.

ამავე დროს, საპატრიარქო, რომელიც ,,პატრიარქის კურთხვეას“ ითხოვს ყოველი სასჯარო გამოსვლისათვის, თავის განცხადებაში საერთოდ არ ახსენებს იმ რელიგიურ ექსტრემიზმს, რამაც მყარად მოიკიდა ფეხი მართლმადიდებელ სასულიერო პირთა ერთ ნაწილსა და მათ მრევლში. ექსტრემისტულად განწყობილი მრევლის წევრები, რომლებიც ხშირედ არიან გაწევრიანებული სხვადასხვა ორგანიზაციებში (იგივე ,,დავით აღმაშენებლის საზოგადეობა“, ორგანიზაცია ,,ჯვარი“, ,,მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირი“ და სხვ.) სხვა დროსაც არაერთხელ ახორციელებდნენ მათთვის მიუღებელი საერო და სასულიერო პირების დევნას. კერძოდ, ექსტრემისტულად განწყობილი მრევლის წევრები არაერთხელ მიუვარდნენ ტაძარში იმავე მამა გიორგი ჩაჩავას მამა ზაზა თევზაძეს, ხოლო ზემოთ ხსენებული წმ. ნინოს ტაძრის წინამძღვარმა თეიმურაზ ჩაჩიბაიამ თავად საქართთველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ილია მეორეს მოუწყო ობსტრუქცია. კერძოდ, ამ უკანასკნელმა თავის მრევლთან ერთად ბლოკირება მოუწყო საქართველოს საპატრიარქოს შენობას და კეტეგორიულად მოსთხოვა პატრაირქს, უარი თქვა თეიმურაზ ჩაჩიბაიას სხვა ტაძარში გადაყვანაზე. კათოლიკოს-პატრიარქი იძულებული გახდა, შეესრულებინა ეს მოთხოვნა, თუმცა, ამასთან დაკავშირებით საპატრიარქოს რაიმე ოფიციალური განცხადება არ გაუკეთებია.

ფაქტობრივად, თავისი დუმილით საპატრიარქო ხელს აფარებს იმ კრიმინალურ ქმედებებს, რასაც მართლმადიდებლობის სახელით ჩადის ზოდიერთი სასულიერო პირი და მათი მრევლის ზოგიერთი წევრი, რითაც იგი რელიგიური ექსტრემიზმის გაღვივებას უწყობს ხელს. სწორედ საპატრიარქოს ასეთი პოზიციითაა და ამგვარი დაუსჯელობით სარგებლობენ ექსტრემისტი სასულიერო პირები, როცა არა მხოლოდ სიტყვიერად გამოხატავენ თავიანთ ექსტრემისტულ სულისკვეთებას, არამედ ზოგჯერ ბანდიტურ ქმედებებზე გადადიან, რისი დასტურიც იყო 4 ივნისს მღვდელ დავით ქვლივიძის მიერ ჩადენილი საქციელი. ეს მაშინ, როცა მეორე სასულიერო პირი - მღვდელი ზაზა თევზაძე - საპატრიარქოში დაიბარეს, ,,სასტიკი გაფრთხილება“ მისცეს და დისციპლინური სასჯელით დაემუქრნენ მხოლოდ იმის გამო, რომ მან ,,გაბედა“ და ხმამაღლა გამოთქვა თავისი აზრი - დაგმო ის ექსტრემიზმი, რომელიც ფეხს იკიდებს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ერთ ნაწილში.

ვფიქრობ, საპატრიარქოს განცხადება არაადეკვატურია იმ რეალობის მიმართ, რაც შეიქმნა საქართველოს ეკლესიაში და, შესაბამისად, საზოგადოებაშიც. კრიმინალი სასულიერო თუ საერო პირებისადმი ხელის დაფარებით საპატრიარქო ხელს უწყობს ექსტრემიზმის კიდევ უფრო გაღვივებასა და გაძლიერებას, რაც ძალიან მალე მთელ ქვეყანას შეუქმნის საფრთხეს.