სულიკო ფუტკარაძე
საქართველოს ბიზნესმენთა ფედერაციის აჭარის რეგიონული ფილიალის თავმჯდომარე, ექსპერტი

ჯემალ ანანიძე
სოციალურ მეცნიერებათა აკადემიური დოქტორი

ქონების გადასახადი, განსაკუთრებით კი ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადი, რომ მოქმედი საგადასახადო კოდექსის ყველაზე რთულად ადმინისტრირებადი და გადაუჭრელი პრობლემაა ამაზე ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ 2008 წლის მაისის №9-ში გამოქვეყნებულ სტატიაში: „ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადი-მოუგვარებელი პრობლემა“, ვისაუბრეთ. მასში მივანიშნებდით, რომ მიუხედავად სსკ-ში (2008 წლის 26 დეკემბრამდე ბოლო ცვლილებამდე) 50-მდე სხვადასხვა სახის ცვლილება და დამატება იყო შესული, მას დასრულებული სახე მაინც არ მიიღო, სწორედ ეს გახდა მიზეზი იმისა, რომ ფინანსთა სამინისტროს ინიციატივით სსკ-ში 2008 წლის 26 დეკემბრის (№871 - რს) კანონით შეტანილი ცვლილებები და დამატებები ფაქტობრივად თითქმის ქონების გადასახადის მთელ თავს შეეხო და ფაქტობრივად საგადასახადო კოდექსის აღნიშნული თავის თავდაპირველი რედაქციისგან თითქმის აღარაფერი დარჩა. ყველაფერზე რომ ნათელი წარმოდგენა შეექმნას მკითხველს, მუხლობრივად წარმოვადგენთ სსკ-ში აღნიშნული კანონით შეტანილი ცვლილებების და დამატებების კომენტარს.

ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი (მუხლი 272) ფაქტობრივად ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა, ამ მუხლის პირველი ნაწილი ტერმინოლოგიურად გასწორდა და ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტი, ნაცვლად „ბალანსზე ასახული ძირითადი საშუალებებისა“, შეიცვალა ჩანაწერით „ბალანსზე ძირითად საშუალებად აღრიცხული“ აქტივები.

მე-2 ნაწილში შეტანილი ცვლილებებით კი, 2009 წლის 1 იანვრიდან უცხოური საწარმოსთვის ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია იჯარით, ქირით, უზურფრუქტით ან სხვა ამგვარი სახის ხელშეკრულების საფუძველზე გაცემული და საქართველოს ტერიტორიაზე არსებული ქონება, ნაცვლად ყოფილი რედაქციით გათვალისწინებული მხოლოდ რეზიდენტი პირისთვის გაცემული ქონებისა.

ამავე მუხლის მე-4 და მე-5 ნაწილების ყოფილი რედაქციის შესაბამისად, ქონების გადასახადი დიფერენცირებული იყო ქონების სახეების მიხედვით, კერძოდ, დაბეგვრის ობიექტს წარმოადგენდა უძრავი ქონება, მსუბუქი ავტომობილები, იახტები, თვითმფრინავები, შვეულმფრენები, აგრეთვე ეკონომიკური საქმიანობისთვის გამოყენებული ქონება, ძირითადი საშუალებები, დაუმონტაჟებელი მოწყობილობები, დაუმთავრებელი მშენებლობა და არამატერიალური აქტივები. ახალი რედაქციის შესაბამისად კი, ეს დიფერენცირება გაუქმდა და დაბეგვრის ობიექტი გახდა ფიზიკური პირის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება, შესაბამისად მსუბუქი ავტომობილები, იახტები, თვითმფრინავები და შვეულმფრენები ფიზიკური პირისათვის, რომლებიც არ ახორციელებს ეკონომიკურ საქმიანობას ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტს აღარ წარმოადგენს, შესაბამისად კოდექსის 272-ე მუხლის მე-5 ნაწილი ამოღებულია.

ამავე მუხლის მე-6 ნაწილში შესული ცვლილებებით დაკონკრეტდა, რომ საქართველოს, ან უცხოური საწარმოსთვის, ორგანიზაციისათვის ან/და ფიზიკური პირისათვის მიწის გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია საკუთრებაში (სარგებლობაში, მფლობელობაში) არსებული მიწა საგადასახადო წლის 1 აპრილის მდგომარეობით, ანუ, კონკრეტდება პერიოდი, რომლის მდგომარეობითაც პირი ფლობს აღნიშნულ ქონებას (მიწას), ყოფილ რედაქციაში აღნიშნული პერიოდი მინიშნებული არ იყო, რაც ექსპერტებსა და სპეციალისტებს საგადასახადო კოდექსის აღნიშნული მუხლის მნიშვნელოვან ნაკლად მიგვაჩნდა. კმაყოფილებით მინდა აღვნიშნო აგრეთვე, რომ საგადასახადო კოდექსში 2008 წლის 26 დეკემბრის ცვლილებებით და დამატებებით კანონპროექტის ავტორებმა გაითვალისწინეს ჩვენი - ექსპერტთა და სპეციალისტთა შენიშვნები. მხედველობაშია ის, რომ ქონების გადასახადის ნაწილში მოქმედი საგადასახადო კოდექსის შესაბამისი მუხლები იმდენად ჩახლართულია, რომ ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტსა და საგადასახადო განაკვეთების განსაზღვრის მიზნით გადამხდელს მუდმივად უხდებოდა პარალელურ რეჟიმში საგადასახადო კოდექსის რამდენიმე მუხლისა და სხვადასხვა ნაწილების კითხვა. ახალი ცვლილებებით კი გამარტივდა და დაკონკრეტდა ქონების გადასახადის გადამხდელები, დაბეგვრის ობიექტები და საგადასახადო განაკვეთები. აღნიშნულის გათვალისწინებით ცვლილებები შეეხო საგადასახადო კოდექსის 273-ე მუხლის (გადასახადის განაკვეთი) პირველ, მე-2, მე-6, მე-7 და მე-9 ნაწილებს, ამასთან, კოდექსის ამავე მუხლიდან ამოიღებს მე-3, მე-4, მე-5 ნაწილები, კერძოდ:

მე-3 ნაწილი - რომელიც შეეხებოდა ფიზიკური პირებისათვის დასაბეგრ ქონებაზე (გარდა მიწისა), გადასახადის წლიური განაკვეთის დიფერენცირებას 40.000- დან 60.000 ლარამდე, 60.000-დან 100.000 ლარამდე და 100.000 ლარზე მეტი შემოსავლების მქონე ოჯახისათვის უძრავ ქონებაზე ქონების გადასახადს, ახალი რედაქციით იგი ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით რეგულირდება და შეიძლება ითქვას, მთლიანად შეიცვალა. კერძოდ, ფიზიკურ პირებზე, ქონების (გარდა მიწისა) გადასახადის განაკვეთი და იმ ფიზიკური პირებისათვის, რომლებიც საკუთრებაში არსებულ ქონებას არ იყენებენ ეკონომიკურ საქმიანობაში, მაგრამ აღნიშნული ფიზიკური პირების ოჯახის შემოსავლები გასულ საანგარიშო წელს 40 000 ლარს გადააჭარბებს - საგადასახადო პერიოდის ბოლოსათვის (გასული საანგარიშო წლის ბოლოსათვის) საგადასახადო განაკვეთი მოცემული ფიზიკური პირების საკუთრებაში არსებული ქონების საბაზრო ღირებულების არანაკლებ 0,05 პროცენტსა და არაუმეტეს 0,2 პროცენტს შეადგენს. აღნიშნულს თუ ყოფილ რედაქციასთან შევადარებთ, დავრწმუნდებით, რომ აქ ფაქტობრივად, შეღავათი მიეცათ იმ ოჯახებს, რომელთა შემოსავლები 60.000-დან 100.000 ლარამდეა, ასეთი ოჯახების უძრავი ქონება ძველი რედაქციის მიხედვით 0,2- დან 0,4 პროცენტამდე საგადასახადო განაკვეთით იბეგრებოდა, ამასთან, ახალი რედაქციის შესაბამისად, აღნიშნული საგადასახადო განაკვეთი გაეზარდათ იმ ოჯახებს, რომელთა შემოსავლები 100.000 ლარს აღემატება და ახლა იგი 0,8-დან 1 პროცენტამდეა, ნაცვლად ყოფილი რედაქციით გათვალისწინებული 0,4-დან 0,8 პროცენტისა. გამომდინარე აღნიშნულიდან, ქონებაზე გადასახადი შედარებით მდიდრებს გაეზარდათ, რაშიც ვფიქრობთ არაფერია საძრახისი. მე-4 და მე-5 მუხლების ამოღებით კი ფიზიკური პირები, რომლებიც ფლობენ მსუბუქ ავტომობილებს, იახტებს, თვითმფრინავებს და შვეულმფრენებს (თუმცა, ვფიქრობთ თვითმფრინავებისა და შვეულმფრენის მფლობელი ფიზიკური პირები ჩვენს ქვეყანაში იშვიათობას წარმოადგენენ) აღარ წარმოადგენენ დაბეგვრის ობიექტებს აღნიშნულ ქონებაზე, თუმცა, აქვე უნდა განვმარტოთ, რომ თუ ფიზიკური პირები აღნიშნულ ქონებას ეკონომიკურ საქმიანობაში იყენებენ ისინი ავტომატურ რეჟიმში დაბეგვრის ობიექტს წარმოადგენენ. კოდექსის ამავე მუხლიდან ამოღებულია მე - 12 და მე-13 ნაწილები, რომელიც განსაზღვრავდა ფიზიკური პირის ოჯახის შემოსავლებში შესატან შემოსავლებს (სარგებელს), რამდენადაც აღნიშნული ახლა უკვე საგადასახადო კოდექსის 276-ე მუხლში დამატებით შეტანილი მე-3 და მე-4 ნაწილებით რეგულირდება.

273-ე მუხლში დამატებითი სახით შევიდა მე-14 ნაწილი:

„14. მიწაზე საგადასახადო ვალდებულება განისაზღვრება საგადასახადო წლის 1 აპრილისათვის მოქმედი, ხოლო სხვა დასაბეგრ ქონებაზე - საგადასახადო წლის 31 დეკემბრისათვის მოქმედი გადაწყვეტილების მიხედვით“.

აღნიშნულმა, როგორც ვხედავთ კონკრეტულად განსაზღვრა, რომ მიწაზე მათ მიერ წარდგენილი დეკლარაციების მიხედვით (რომელსაც წარადგენენ 1 მაისამდე) საგადასახადო ორგანოები მიუყენებენ აღნიშნული წლის 1 აპრილისთვის მოქმედ საგადასახადო განაკვეთებს, ხოლო, სხვა ქონებაზე საგადასახადო წლის 31 დეკემბრისათვის მოქმედ განაკვეთს, რომელსაც შესაბამისად ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები განსაზღვრავენ

საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებული მინიმალური და მაქსიმალური საგადასახადო განაკვეთის ფარგლებში. საგადასახადო კოდექსის 274-ე მუხლის (გადასახადის გაანგარიშების წესი) ყოფილი რედაქციის მე-2, მე-3 და მე-4 ნაწილებში მითითებები გაკეთებული იყო 272-ე ნაწილებსა და ქვეპუნქტებზე, რის გამოც ქონების გადასახადით დაბეგვრის განაკვეთის განსაზღვრის მიზნით გადამხდელს მუდმივად უხდებოდა პარალელურ რეჟიმში ამ ორი მუხლის კითხვა. შესაბამისად შეტანილი ცვლილებებით ეს პრობლემა გარკვეულად მოგვარდა და ახლა უკვე ქონების გადასახადზე თითოეულ ნაწილში მითითებულია გადასახადის გადამხდელი და დაბეგვრის ობიექტი.

ამავე მუხლის მე-6 ნაწილში დაკონკრეტდა, რომ არასასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე გადასახადი გაიანგარიშება საგადასახადო განაკვეთის - 0,24 ლარის გამრავლებით მიწის ნაკვეთის ფართობზე, რომელიც განსაზღვრულია კვადრატულ მეტრებში და არა უბრალოდ ფართობზე, როგორც იყო ყოფილ რედაქციაში.

იმის გამო, რომ საგადასახადო კოდექსის 274-ე მუხლის მე-10 ნაწილის მოქმედი რედაქციით გამიჯნული არ იყო ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებისა და საჯარო რეესტრის ვალდებულებები, ანუ იგულისხმებოდა, რომ კოორდინირებულად უნდა მიეწოდებინათ საგადასახადო ორგანოებისათვის მიწაზე ქონების გადამხდელთა სიები მიწის ფართობის, შესაბამისი კატეგორიის ან ზონის და გადასახადის განაკვეთის ჩვენებით, რის გარეშეც შეუძლებელია საგადასახადო ორგანოებმა იანგარიშონ მიწაზე ქონების გადასახადი და არ იყო კონკრეტულად განსაზღვრული, რომელი ინფორმაციის წარდგენაზე აგებდნენ პასუხს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოები და საჯარო რეესტრის სამსახურები ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად. საქმე იმაშია, რომ მათ მიერ წარმოდგენილი (ან კიდევ საგადასახადო ორგანოების მიერ გამოთხოვილი) ინფორმაციები ხშირ შემთხვევაში არასრულყოფილი იყო, ახალი რედაქციით კი აღნიშნული გაიმიჯნა და თვითმმართველობის ორგანოებს დაევალათ სამოქმედო ტერიტორიაზე ზონირების განხორციელების შემთხვევაში დააზუსტონ ცალკეულ ზონაში შემავალი ქუჩები კონკრეტულად.

ამავე 274-ე მუხლის 14-ე ნაწილში შევიდა ტექნიკური ხასიათის ცვლილება, ნაცვლად სიტყვებისა „რამდენიმე პირის საკუთრებაშია“ შეიცვალა ჩანაწერით „რამდენიმე პირის კერძო საკუთრებაშია“.

ცვლილებებით ასევე სრულიად ახლებურადაა წარმოდგენილი საგადასახადო კოდექსის 275-ე მუხლი (გადასახადის გადახდისა და ანგარიშგების წესი), ცვლილებები შეეხო აღნიშნული მუხლის პირველ, მე-2 მე-4, მე-5, მე-6, მე-7, მე-8, 11-ე, 14-ე ნაწილებს, ახალ რედაქციაში აღარ ფიგურირებს (ამოღებულია) მე-9, მე-10, 12-ე, 13-ე ნაწილები, კერძოდ:

ამ მუხლის პირველ და მე-5 ნაწილებში შეტანილი ცვლილებებით ამოღებულია მითითება (გადამისამართება) 272-ე მუხლის ნაწილებზე.

პირველ ნაწილში დაკონკრეტებულია, რომ დეკლარაციაში მონაცემები დასაბეგრი მიწის შესახებ შეიტანება მიმდინარე საგადასახადო წლის მიხედვით (1 აპრილის მდგომარეობით მფლობელობაში არსებული), ხოლო, სხვა დასაბეგრი ქონების წინა წლის მიხედვით. დეკლარაციის წარდგენის ვადად ყველა სახის ქონებაზე ფიზიკური პირებისათვის განისაზღვრა არა უგვიანეს საგადასახადო წლის 1 მაისისა.

სწორედ აღნიშნულიდან და დაბეგვრის ობიექტის შესახებ (მუხლი 272. ნაწილი მე-4, მე-6, მე-7) ახალი დებულებებიდან გამომდინარე, შეიცვალა ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადის დაბეგვრის ობიექტზე (გარდა მიწისა) გასაანგარიშებელი პერიოდი და იგი მნიშვნელოვნად განსხვავდება 2009 წლის 1 იანვრამდე მოქმედი წესისაგან (ყოფილი რედაქციის მიხედვით, ფიზიკური პირების ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტად (გარდა მიწისა), ასევე ითვლებოდა იმავე წლის 1 მაისისთვის ფიზიკური პირის საკუთრებაში არსებული ქონება) მოხდა ისე, რომ 2009 წლის 1 მაისისთვის ფიზიკური პირები, რომლებიც წარმოადგენენ დეკლარაციებს ქონების გადასახადის შესახებ, დეკლარაციებში შეიტანენ მონაცემებს მათ მფლობელობაში არსებული მიწების შესახებ, ხოლო სხვა ქონების შესახებ, რამდენადაც ის უკვე დეკლარირებული აქვთ 2008 წელს წარდგენილი დეკლარაციებით, აღნიშნული ქონება განმეორებით დაბეგვრას აღარ ექვემდებარება. აღნიშნული ქონების დაბეგვრის ვალდებულება წარმოექმნებათ მხოლოდ იმ ფიზიკურ პირებს, რომელთა ოჯახის შემოსავლებიც 2009 წლის შედეგებით გადააჭარბებს 40,000 ლარს (ამასთან დაკავშირებით ფინანსთა სამინისტრომ შეიმუშავა შესაბამისი სამახსოვრო - „ქონების გადასახადი ფიზიკური პირებისათვის“, იგი გადამხდელებს შეუძლიათ მიიღონ შესაბამის საგადასახადო ორგანოებში, ასევე გადამხდელებს უფასო კონსულტაციების მიღება შეუძლიათ მიიღონ ფინანსთა სამინისტროს ცხელ ხაზზე 077).

ახლახან გამოქვეყნდა ფინანსთა სამინისტროს მიერ დამტკიცებული ქონების გადასახადის დეკლარაციის ახალი ფორმა, რომლის შესაბამისადაც, ფიზიკური პირები მათ მფლობელობაში არსებულ, როგორც ეკონომიკურ საქმიანობაში გამოყენებულ, ისე სარგებლობაში მყოფ ქონებაზე ავსებენ აღნიშნულ დეკლარაციას (დეკლარაციაში მე-4 ნაწილით დეკლარირდება ეკონომიკურ საქმიანობაში გამოყენებული ქონება (გარდა მიწისა), მე-6 ნაწილით კი ქონება (გარდა მიწისა), რომელიც არ არის გამოყენებული ეკონომიკურ საქმიანობაში, ამასთან, განსხვავებით საწარმოებისგან (საწარმოები თავად გაიანგარიშებენ და დაარიცხავენ აღნიშნულ გადასახადებს და შესაბამისად, მათ მოგების გადასახადის დეკლარაციებთან ერთად 1 აპრილამდე წარადგენენ საგადასახადო ორგანოებში, შესაბამისად დარიცხულ ქონების გადასახადსაც გამოქვითვენ დასაბეგრი მოგებიდან) ფიზიკური პირებს აღნიშნული გადასახადების გაანგარიშების ვალდებულება არ ეკისრებათ (მათ საგადასახადო ორგანოები გაიანგარიშებენ და 1 ივლისამდე, ხოლო იმ შემთხვევაში თუ გადამხდელი ისარგებლებს ქონების გადასახადის დეკლარაციის წარდგენის გადავადებით - 1 აგვისტომდე), წარუდგენენ ფიზიკურ პირებს. სწორედ აქ გვიჩნდება კითხვები, კერძოდ:

- მაშინ როცა ფიზიკურმა პირმა ეკონომიკური საქმიანობიდან მიღებული შემოსავლების შესახებ დეკლარაცია საანგარიშო წლის დამთავრებიდან მომდევნო წლის 1 აპრილამდე უნდა წარადგინოს, როგორ უნდა ჩართოს გამოქვითვებში ქონების გადასახადი, რომლის შესახებ იგი შეტყობინებას 1 ივლისამდე (ან, კიდევ 1 აგვისტომდე) ვერ მიიღებს? ეტყობა, ამაზე ფინანსთა სამინისტროში ყურადღება არ გაუმახვილებიათ. არადა, იგი საყურადღებო საკითხია.

ამ მუხლის მე-4 ნაწილის დებულება, რომლის მიხედვითაც, თუ გადამხდელი გამოიყენებს სსკ-ს 96-ე მუხლით მინიჭებულ უფლებას დეკლარაციის წარდგენის ვადის გაგრძელებაზე, მაშინ საგადასახადო ორგანო გადამხდელს ქონების გადასახადის შესახებ მოთხოვნას 1 აგვისტომდე წარუდგენს (აქ, ჩვენი აზრით, გაპარულია შეცდომა, რაც იმაში გამოიხატება, რომ თუ გადამხდელი (ფიზიკური პირი) გამოიყენებს სსკ-ს 96-ე მუხლით მინიჭებულ უფლებას დეკლარაციის წარდგენის ვადის გაგრძელების შესახებ 3 თვით (მაისი, ივნისი, ივლისი) ე.ი. მას გაუგრძელდება აღნიშნული ვადა 1 აგვისტომდე, შესაბამისად 1 აგვისტომდე საგადასახადო ორგანო ვერ მოახერხებს მასზე საგადასახადო მოთხოვნის წარმდგენას. ალბათ აქ სწორი იქნებოდა ჩანაწერი „1 სექტემბრამდე“.

მე-6 ნაწილში მოქმედი რედაქციისგან განსხვავებით, დაემატა, რომ საწარმოების/ორგანიზაციებისათვის ქონების (გარდა მიწისა) გადასახადის გადახდის ვადაა საგადასახადო წლის მომდევნო წლის არაუგვიანეს 1 აპრილისა, ამასთან, მიმდინარე გადასახადების გადახდის ვალდებულების შესრულების შემთხვევაში გამოიყენება საგადასახადო ვალდებულების შესრულების უზრუნველყოფის ღონისძიებები (ეს პრაქტიკულად აქამდეც ხდებოდა, ახლა უბრალოდ მისი იურიდიულად დაკანონება მოხდა).

ამ მუხლის მე-7 ნაწილის ახალი რედაქციით ამოღებულია მე-6 ნაწილზე მითითება. ამასთან, აღნიშნულ მუხლს დაემატა ახალი მე-71 და მე-72 ნაწილები, რომლის მიხედვითაც, თუ პირს ქონების გადასახადთან მიმართებაში უმცირდება მოსალოდნელი საგადასახადო ვალდებულების ოდენობა, შესაძლებლობა ეძლევა შეამციროს, ან არ გადაიხადოს მიმდინარე გადასახდელი, რისთვისაც გადამხდელი მიმდინარე წლის არაუგვიანეს 1 ივნისისა აცნობებს საგადასახადო ორგანოს. აგრეთვე, წინა საგადასახადო პერიოდთან შედარებით გადასახადის განაკვეთის შეცვლის შემთხვევაში ყალიბდება მიმდინარე გადასახადის გასაანგარიშებელი თანხის გათვლის მექანიზმი.

მე-8 ნაწილის ახალი რედაქციის შესაბამისად, ასევე ამოღებულია 272-ე მუხლზე მითითება და განისაზღვრა, რომ საწარმო/ ორგანიზაცია ქონების გადასახადის დეკლარაციას საგადასახადო აღრიცხვის მიხედვით საგადასახადო ორგანოს წარუდგენს არაუგვიანეს კალენდარული წლის 1 აპრილისა. ამასთან, დეკლარაციაში მონაცემები დასაბეგრი მიწის შესახებ შეიტანება მიმდინარე წლის მიხედვით, ხოლო, სხვა დასაბეგრი ქონების შესახებ- წინა საგადასახადო წლის მიხედვით.

იქედან გამომდინარე, რომ კოდექსის 275-ე მუხლის ყოფილი რედაქცია არ განსაზღვრავდა გასხვისებული ქონების შესახებ მარეგულირებელი ორგანოების მიერ საგადასახადო ორგანოებზე გასაგზავნი ინფორმაციის ერთიან ფორმას, შედეგად საგადასახადო ორგანოები ხშირად ღებულობდნენ არასრულფასოვან ინფორმაციას. კანონპროექტის ავტორთა შემოთავაზებით აღნიშნული ხარვეზის აღმოსაფხვრელად დაწესდა, რომ ამიერიდან ინფორმაცია საქართველოს იუსტიციისა და ფინანსთა სამინისტროს ერთობლივი ბრძანებით დამტკიცებული ფორმით გაეგზავნება საგადასახადო ორგანოებს.

მე-14 ნაწილშიც შეცვლილია მითითება 272-ე მუხლზე, ამ მუხლის მოქმედი ნორმა გადასახადის გადამხდელ ფიზიკურ პირს უფლებას აძლევს მომავალ საგადასახადო წელს აღარ წარადგინოს ქონების გადასახადის დეკლარაცია, თუ ამ კოდექსით გათვალისწინებული შეღავათით მას საგადასახადო პერიოდის მიხედვით საგადასახადო ვალდებულება არ წარმოეშვება. ახალი რედაქციით, დამატებით მიენიშნა, რომ თუ ფიზიკური პირი გასული წლის მიხედვით წარმოადგენდა ქონების გადასახადის დეკლარანტს (ყოფილი რედაქციიდან გამომდინარე საგადასახადო ორგანოს სამარჩიელოდ რჩებოდა საქმე, ასეთ შემთხვევაში მისთვის უნდა დაერიცხა თუ არა მომდევნო წელზე გადასახადი) ახლა უკვე აღნიშნულმა ფიზიკურმა პირმა გადაწყვეტილება დეკლარაციის არწარდგენის შესახებ საგადასახადო ორგანოს ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადგენილი ფორმით უნდა აცნობოს არაუგვიანეს საგადასახადო წლის 15 მაისისა, შესაბამისად საგადასახადო ორგანო აღნიშნულ წერილზე დაყრდნობით მიიღებს გადაწყვეტილებას ფიზიკურ პირზე ქონების გადასახადის დარიცხვაზე წინა წლის დეკლარაციის შესაბამისად. ამით კი აღმოიფხვრა ის ხარვეზი, რაზეც ჩვენს წერილში (2008 წლის მაისში) გვქონდა მსჯელობა.

ცვლილებები შეეხო აგრეთვე კოდექსის 276-ე მუხლსაც - ქონების გადასახადისგან გათავისუფლება. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის ა) ქვეპუნქტს, რომლის ყოფილი რედაქციის მიხედვით რეზიდენტი ფიზიკური პირის საკუთრებაში არსებული არასასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთები (გარდა სამეწარმეო საქმიანობისათვის გამოყენებული მიწის ნაკვეთებისა), აგრეთვე ქონების გადასახადით დასაბეგრი სხვა ობიექტები, განთავისუფლებული იყო ქონების გადასახადისგან, თუ ამ პირის ოჯახის მიერ საგადასახადო წლის წინა წლის განმავლობაში მიღებული შემოსავლები არ აღემატებოდა 40,000 ლარს. ახალი რედაქციის ქვეპუნქტებში აღარ ფიგურირებს სიტყვა „რეზიდენტი“ და დატოვებულია ფიზიკური პირი. შედეგად გავრცელდა ეს შეღავათი არარეზიდენტ ფიზიკურ პირებზე, მათ შორის არარეზიდენტ საქართველოს მოქალაქეებზე, რომლებიც საქართველოში ფლობენ ქონებას.

აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილიდან ამოღებულია „დ“ ქვეპუნქტი, რომლის შესაბამისადაც, ქონების გადასახადისგან თავისუფლდებოდა მიწის ის ფართობი, რომლებიც უშუალოდ დაკავებული იყო სარკინიგზო ტრანსპორტის ძირითადი საქმიანობისთვის შესაბამისად, აღნიშნული მიწები 2009 წლის 1 იანვრიდან ქონების გადასახადით დაბეგვრის ობიექტია.

აქვე აღნიშნული მუხლის პირველ ნაწილში განხორციელდა რედაქციული ხასიათის ცვლილებები, კერძოდ:

„ვ“ ქვეპუნქტში - „საკომუნიკაციო და ელექტრო გადამცემი ხაზები“, შეცვლილია „საჰაერო და საკაბელო ხაზებით“.

„კ“ და „ლ“ ქვეპუნქტებში, რომლითაც შეღავათი დაწესებულია სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთებსა და ბუნებისა და ისტორიული ძეგლების დაცვის ორგანიზაციების მიწის ფართობებზე, (რომლებზედაც განლაგებულია სახელმწიფოს მიერ ისტორიულ, კულტურულ ან/და არქიტექტურულ ძეგლებად მიჩნეული ნაგებობები,) სამეწარმეო საქმიანობისათვის გამოყენებული ქონება იცვლება ეკონომიკური საქმიანობისათვის გამოყენებული ქონებით:

„ღ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ნასოფლარების ტერიტორიაზე, აგრეთვე, განსახლების სახელმწიფო ღონისძიებათა შესაბამისად, დასახლებულ მოქალაქეთა ოჯახები ქონების გადასახადებისგან გათავისუფლებულები არიან დასახლებიდან 5 წლის განმავლობაში. ახალი რედაქციით დაზუსტდა ის დაბეგვრის ობიექტი, რაზედაც აღნიშნული შეღავათი ვრცელდება. კერძოდ, შეღავათი ვრცელდება კონკრეტულად ამ ტერიტორიაზე არსებულ სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთებზე.

„ძ“ და „წ“ ქვეპუნქტებში შევიდა რედაქციული ხასიათის ცვლილება, სადაც დაკონკრეტდა, რომ ლაპარაკია სამედიცინო დაწესებულების საკუთრებაში არსებულ მიწის ნაკვეთებზე, რომელიც გამოიყენება ეკონომიკური საქმიანობისათვის.

საგადასახადო კოდექსში ცვლილებების შეტანისას სამწუხაროდ არ იქნა გათვალისწინებული ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ 2008 წლის მაისის (№9) ნომრის სტატიაში „ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადი - მოუგვარებელი პრობლემა“ დასმული პრობლემა, რომელიც დაკავშირებული იყო სსკ-ს 276-ე მუხლის 1) ნაწილის „ყ“ ქვეპუნქტთან, აღნიშნული ქვეპუნქტის შესაბამისად, 2004 წლის 1 მარტის მდგომარეობით ფიზიკური პირის საკუთრებაში არსებული 5 ჰექტრამდე ფართობის სასოფლოსამეურნეო დანიშნულების მიწები თავისუფლდება მიწის გადასახადისგან. სწორედ აღნიშნული პუნქტიდან გამომდინარე იმ ფიზიკურ პირებს, რომლებსაც საკუთრებაში სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწები ამ ვადის (2004 წლის 1 მარტის) შემდგომ დაუკანონდათ მფლობელობაში, აღნიშნული შეღავათით ვერ სარგებლობენ, არადა, ეს პრობლემა ყველაზე მწვავედ აჭარაში დგას, რამდენადაც აქ ცნობილი პოლიტიკური მოვლენების გამო მიწის რეფორმა მოგვიანებით 2007 წლის ბოლოს დაიწყო და დღესაც გრძელდება, შესაბამისად არ არის სწორი, რომ ქვეყნის ამ რეგიონის მოსახლეობა (მათგან დამოუკიდებელი მიზეზების გამო) სხვა დანარჩენ რეგიონებთან შედარებით არახელსაყრელ საგადასახადო პირობებში იმყოფებიან. აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სსკ-ს 276-ე მუხლის 1 ნაწილის „ყ” ქვეპუნქტში არსებული ჩანაწერი „2004 წლის 1 მარტამდე“ ამოღებული უნდა იქნეს, ან, იგი გადაიწიოს გარკვეული ვადით - მიწის რეფორმის სრულად დამთავრებამდე.

276-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ახალი რედაქციით დაზუსტდა, რომ საგადასახადო შეღავათები არ ვრცელდება პირის მიერ იჯარით, უზურფრუქტით, ქირით ან სხვა ამგვარი ფორმით სხვა პირზე გადაცემული არა მარტო მთლიანი მიწის ნაკვეთზე ან/და შენობა- ნაგებობებზე, არამედ გადაცემული მიწის ნაკვეთის ან/და შენობა ნაგებობების ნაწილზეც.

აქვე კოდექსის აღნიშნულ 276-ე მუხლს დაემატა მე-3 და მე-4 ნაწილები, რომელთა შესაბამისად განისაზღვრა, რომ:

- ქონების გადასახადის მიზნებისათვის ფიზიკური პირის ოჯახის მიერ საგადასახადო წლის განმავლობაში მიღებული შემოსავლებში შეიტანება ყველა შემოსავალი (სარგებელი) საგადასახადო შეღავათების გათვალისწინების გარეშე:

ა) ეკონომიკური საქმიანობით მიღებული დასაბეგრი შემოსავალი;

ბ) ნებისმიერი შემოსავალი (სარგებელი), რომელიც დაკავშირებული არ არის ეკონომიკურ საქმიანობასთან;

გ) დარიცხული ხელფასი (ე.ი. ხელფასი დაბეგვრამდე);

ამასთანავე კონკრეტდება, რომ არარეზიდენტ ფიზიკურ პირთან მიმართებით შემოსავლები განისაზღვრება საქართველოში არსებული წყაროდან მიღებული შემოსავლების მიხედვით;

- ამ შემოსავლებში არ გაითვალისწინება ოჯახის წევრებისგან მემკვიდრეობით, ჩუქებით ან განქორწინების საფუძველზე მიღებული ქონების ღირებულება.

P.S. აქვე მკითხველს მინდა მივაწოდოთ კიდევ ერთი სიახლე საგადასახადო კოდექსის აღნიშნულ 276-ე მუხლში, კერძოდ, კი ის, რომ 2009 წლის 27 თებერვლის №1021-რს კანონი „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ”, რომლის შესაბამისადაც აღნიშნული მუხლის მე-4 ნაწილში დამატებით შევიდა ბ) ქვეპუნქტი, რომლის შესაბამისადაც ოჯახის შემოსავლებში ოჯახის წევრებისაგან მემკვიდრეობით, ჩუქებით ან განქორწინების საფუძველზე მიღებულ ქონებასთან ერთად, ოჯახის შემოსავლებში ამ ქვეპუნქტის შესაბამისად აგრეთვე, არ გაითვალისწინება ფიზიკური პირის მიერ (მათ შორის: პირველი რიგის მემკვიდრეების მიერ ჯამურად მისი და მამკვიდრებლის) 2 წელზე მეტი ვადით თავის საკუთრებაში არსებული საცხოვრებელი ბინის (სახლის) რეალიზაციით მიღებული შემოსავალი.

დავით ეგიაშვილი
„პროფესიონალ კონსულტანტთა ჯგუფის“ დირექტორი,
ექსპერტი უძრავი ქონების საკითხებში

ანზორ მესხიშვილი
„პროფესიონალ კონსულტანტთა ჯგუფის“ მთავარი კონსულტანტი

1991-1993 წლებში საქართველოში სამოქალაქო არეულობის შედეგად ყველაზე მეტად საქართველოს სოფლის მეურნეობა დაზიანდა. ქართული სოფლის მოსახლეობა უკიდურესად მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდა. საქართველოს მთავრობამ გამოსავალი იმაში ნახა, რომ 1992 წელს, ქვეყნის მოქალაქეებზე დაიწყო სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების სახელმწიფო მიწების პრივატიზაციის განხორციელება, ვინაიდან ეს სიღატაკისა და შიმშილის დაძლევის ერთადერთი ალტერნატივა იყო.

დაიწყო სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწების 0.15 ჰა-დან 1.25 ჰა-მდე (მაღალ მთიან რეგიონებში 5 ჰა-მდე) მიწების დარიგება. სახნავი მიწების მასივები დაიყო წვრილ კონტურებად და განაწილდა, როგორც სოფლის, ასევე, დაბისა და ქალაქის მოსახლეობაზე.

მიწის ფრაგმენტაციის საკითხით დაინტერესებული იყო გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია, რომელმაც 2002 წელს მოავლინა ექსპერტები - ვოლფგანგ მიულერის და იორგ ლიბერაის სახით. მათ ადგილობრივ ექსპერტთან ვახტანგ ლეჟავასთან ერთად მოახდინეს სიტუაციის ანალიზი და დასახეს გარკვეული სტრატეგიებიც.

ასეთმა მიწის რეფორმამ სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწები დააქუცმაცა. დედოფლისწყაროს რაიონში მიწის რეფორმამდე 46 ათასი ჰექტარი სახნავი მიწა, 560 ნაკვეთი ირიცხებოდა, რაც რეფორმის შედეგად 26000 მიწის ნაკვეთად დანაწევრდა. ამან მთელს საქართველოში პრივატიზებული მიწის ფრაგმენტაცია გამოიწვია.

1992 წლამდე სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის ძირითადი ფართობები მუდმივ სარგებლობაში ჰქონდა 1050 კოლმეურნეობას და სარგებლობაში 700 - სახელმწიფო მეურნეობას. სხვა მიწის მესაკუთრენი ძირითადად ნატურალურ მეურნეობაში მუშაობდნენ. მოქალაქეებს, რომლებიც უშუალოდ იყვნენ ჩართულნი სოფლის მეურნეობაში, უფლება.ჰქონდათ კომლზე 1,25 ჰა მიწა მიეღოთ. სოფელში მცხოვრები, არასოფლმეურნე პირებს (განათლების, კულტურის, საზოგადოებრივ სამედიცინო სფეროში მოღვაწენი) 0.75 ჰა, ურბანული ტერიტორიის მკვიდრ მოქალაქეებს 0,25 ჰა-ზე, ხოლო თბილისის საგარეუბნეო ზონაში მცხოვრებ მოქალაქეებს 0.15ჰა-მდე მიწის ფართობის ფლობის უფლება.

ზოგიერთ რაიონებში, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში, ზემოთ ჩამოთვლილი კატეგორიების მიხედვით მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად დასახლებების შემოგარენში ხელმისაწვდომი მიწა საკმარისი არ იყო. ამგვარად, ბევრმა კომლმა, ფაქტობრივად, მითითებულ 1.25 ჰექტარზე ნაკლები მიიღო. ზოგ ტერიტორიაზე, მიწის დარიგება გართულებულია იმის გამო, რომ მთავრობამ ვერ შეძლო მიწის განაწილების პროცესის გაკონტროლება. ამ მასობრივი ტრანსფორმაციის პროცესის შედეგად 1,300.000 კომლი (ოჯახი) - დაახლოებით 3.5 მილიონი მოქალაქე - მცირე მიწის ნაკვეთების მესაკუთრე გახდა (კომლზე საშუალოდ 0,25 ჰა).

საქართველოში პრივატიზებული სასოფლო - სამეურნეო მიწის ფრაგმენტაცია - დიდი რაოდენობით მცირე ზომის დაახლოებით 1.25 ჰა ნაკვეთების მესაკუთრეობის - ეკონომიკურად სიცოცხლისუნარიანი ფერმერული მეურნეობისთვის ძირითად დაბრკოლებას წარმოადგენს. ეს ფერმერები გამოიყენებენ ურისკო სტრატეგიებს და მათი განვითარების პოტენციალი ფრიად ლიმიტირებულია. ისინი მიწას აღიქვამენ, ისე, როგორც სოციალურ უსაფრთხოებას და არა როგორც, ეკონომიკურ აქტივს. ფაქტიურად, ამ ფერმერთა უმრავლესობა ფერმერულ მეურნეობაში გრძელვადიან პერსპექტივას ვერ ხედავს და დღესდღეობით, მიწის კონსოლიდაციის მიმართ ლიმიტირებული ინტერესი აქვთ.

არსებობენ მიწის მესაკუთრენი, რომლებსაც 10 ჰექტარამდე მიწა აქვთ. ეს ფერმები ნათესავთა, მეგობართა და მეზობელთა საერთო მიწას წარმოადგენს, არსებობენ, მიწის მესაკუთრენი, რომელთაც საშუალოდ, 100 ჰექტრამდე და მეტი ზომის ნაკვეთები აქვთ. ეს ფერმები ხშირად იურიდიული პირები, კოოპერატივები არიან.

ასეთმა მდგომარეობამ არა მარტო ხელი შეუშალა სოფლის მეურნეობის განვითარებას, არამედ საქართველო უკან დასწია და ღარიბ, არსებობაზე ორიენტირებულ სასოფლო - სამეურნეო საზოგადოებად აქცია. საქართველოს ტერიტორია 7628400 ათას ჰექტარს მოიცავს, საიდანაც 3020 ათასი ჰექტარი სასოფლო - სამეურნეო მიწაა.

დარჩენილი ტერიტორია დაფარულია ტყით, ურბანული დასახლებებით და სარგებლობის სხვადასხვა ტიპით. კერძო საკუთრებაში უსასყიდლოდ გადაცემულ იქნა სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული 942 ათასი ჰექტარი მიწა. პრივატიზებული მიწის 762 ათასი ჰა სასოფლოსამეურნეო სავარგულებია (2005 წლის მონაცემები).

საგულისხმოა ისიც, რომ პრივატიზებული მიწის უმეტესობა დასახლებული ადგილების მიმდებარედ და მნიშვნელოვან აგრო - ეკოლოგიურ ზონებში მდებარეობს. სახნავი ან მრავალწლიანი ნარგავების დანიშნულებით გამოყენებული მიწის დიდი ოდენობა პრივატიზებულია. სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩენილი მიწა, ძირითადად, მოშორებით მდებარეობს, ხშირად მთიან რელიეფზე, სადაც საძოვრები მკვეთრად სჭარბობს.

მიწის რეფორმის პირველი ეტაპი, საკანონმდებლო ბაზის არსებობის გარეშე პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კრიზისს, სამოქალაქო ომს და რთულ კრიმინალურ მდგომარეობას დაემთხვა. მხოლოდ 1996 წლის მარტში დაამტკიცა პარლამენტმა კანონი „სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“. სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ კანონის მიზანი სოფლის მეურნეობის სტრუქტურის გაუმჯობესება, მიწის რაციონალური გამოყენება, მიწის ნაკვეთების ფრაგმენტაციისა და არაეფექტური გამოყენების აღკვეთა იყო.

2004 წელში გამოვიდა საქართველოს კანონი „სახელმწიფო საკუთრებაში დარჩენილი სასოფლო - სამეურნეო მიწის პრივატიზაციის შესახებ“. კანონი აღნიშნავს, რომ ნაკვეთის მინიმალური ფართობი 3 ჰექტარზე ნაკლები არ უნდა იყოს. მიუხედავად ამისა, მიწების დანაწევრება თავიდან ვერ ავიცილეთ.

აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ იცავს სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწებს დანაწევრებისაგან - პირიქით, ხელს უწყობს მიწების დანაწევრებას, ასე მაგალითად:

სამოქალაქო კოდექსის 1460 მუხლში, სადაც სასოფლო - სამეურნეო მიწის განაწილება მემკვიდრეთა შორის რეგულირდება, აღნიშნულია: „თუ მესაკუთრემ სასოფლოსამეურნეო დანიშნულების მიწა, რომელზედაც საადგილმამულო მეურნეობაა მოწყობილი, ანდერძით რამდენიმე მემკვიდრეს დაუტოვა, ან თუ ანდერძი არ იყო დატოვებული და კანონით მემკვიდრე რამდენიმეა, მაშინ სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწა და მასზე მოწყობილი საადგილმამულო მეურნეობა შეიძლება დაიყოს მემკვიდრეთა შორის, თუ ამგვარი დაყოფის შედეგად თითოეულ მემკვიდრეზე მოსული მიწის ნაკვეთი უზრუნველყოფს სიცოცხლისუნარიან მეურნეობის არსებობას“. მიუხედავად ამისა, საჭიროა ანდერძის არარსებობის შემთხვევაში ყურადღება გამახვილდეს მემკვიდრეობის თანაბრად გაყოფაზე. სხვაგვარად, მემკვიდრეობა სასოფლო - სამეურნეო მიწის შემდგომ ფრაგმენტაციამდე მიგვიყვანს.

ეს უძრავი ქონების გაყოფის იმგვარ საშუალებას იძლევა, რომ ანდერძის არარსებობის შემთხვევაში ჩნდება თითოეული ნაკვეთის გარკვეული რაოდენობით მემკვიდრეებზე განაწილების შესაძლებლობის საშიშროება, რაც მომავალში მიგვიყვანს მიმდინარე, სასოფლო - სამეურნეო მიწის სახელმწიფო მასშტაბის ფრაგმენტაციამდე.

„სასოფლო - სამეურნეო დანიშულების მიწის საკუთრების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად აკრძალული იყო მიწის ნაკვეთის გასხვისება, თუ გასხვისების შედეგად დარჩენილი ფართობი 5 ჰექტარზე ნაკლები იქნებოდა. სამწუხაროდ, კანონიდან ეს პუნქტი ამოღებულ იქნა. გარკვეული პერიოდის შემდეგ აღსდგა ეს წესი, მაგრამ შემდეგ ისევ გაუქმდა, რის შედეგადაც ხელი შეეწყო მიწების დანაწევრებას.

რეფორმის დროს, მიწა განაწილდა კომლებზე. თუმცა, საქართველოს კანონმდებლობაში არ არსებობს „კომლის“ ზუსტი განსაზღვრება. ამ უზუსტობამაც გარკვეული როლი ითამაშა მიწების დანაწევრებაში.

შედარებით უკეთესი მდგომარეობაა ურბანული მიწების გამოყენების საქმეში. 1998 წლის ოქტომბერში პარლამენტმა მიიღო კანონები: „სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული არასასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის მართვისა და განკარგვის შესახებ“ და „ფიზიკური პირებისა და კერძო სამართლის იურიდიული პირების სარგებლობაში არსებული არასასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების მიწის კერძო საკუთრებად გამოცხადების შესახებ“. ამ კანონებმა ხელი შეუწყო ურბანული მიწების ბაზრის განვითარებას.

1995 წლის ახალი კონსტიტუციით, ასევე პროგრესული ნაბიჯი გადაიდგა მიწის კანონმდებლობასთან მიმართებაში. მიწათსარგებლობის უსაფრთხოება და ქონების უფლებები დაცულია კონსტიტუციის 21-ე მუხლით. ქონება მიჩნეულია ხელშეუხებლად. უნივერსალური უფლებები მოიცავს საკუთრებას, შესყიდვას, ტრანსფერს/გადაცემას და მემკვიდრეობას. კონსტიტუცია, უზრუნველყოფს იმასაც, რომ საზოგადოების საჭიროებების გამო ამგვარი უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს, რასაც კანონი შესაბამისი პროცესის მეშვეობით და სათანადო კომპენსაციის გადახდით უზრუნველყოფს: „აღნიშნული უფლებათა შეზღუდვები, დასაშვებია საზოგადოებრივი საჭიროებებისთვის, კანონით განსაზღვრულის მიხედვით და დადგენილი უფლებით. კონფისკაცია საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ ვითარებებში, სასამართლოს დადგენილებით ან ორგანული კანონის თანახმად გადაუდებელი საჭიროებისთვის, მაგრამ, მხოლოდ სრული კომპენსაციის გზით“.

საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი მიწის მესაკუთრეობისა და მიწის გადაცემის ფუნდამენტური უზრუნველყოფაა, რაც სამწუხაროდ, ხშირ შემთხვევაში არ სრულდება.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნული საფუძველს გვაძლევს, რომ დავასკვნათ: საქართველოში დადგა ის პერიოდი, რომ აუცილებლობას წარმოადგენს დავიწყოთ მუშაობა მიწების კონსოლიდაციის საკითხებზე.

დღეისათვის, საქართველოში არც იურიდიული და არც ინსტიტუციური სათანადო სტრუქტურა არ არსებობს, რომელიც მიმართული იქნებოდა მიწის კონსოლიდაციისა თუ სასოფლო განვითარებისკენ. მიწის კონსოლიდაციის აქტების/დადგენილებების არარსებობის გამო, მიწის კონსოლიდაციის ნებისმიერი პროცედურა, დღესდღეობით არსებული საკანონმდებლო ბაზის საფუძველზე უნდა შესრულდეს. მიწის კონსოლიდაციის დადგენილების მომზადება აუცილებელი წინაპირობა იქნებოდა მიწის კონსოლიდაციის ღონისძიებათა განსახორციელებლად. სხვაგვარად, კონსოლიდაციისა და მიწის გამოყოფის პროცესი გაცილებით რთული და ხარჯიანი იქნება.

სასოფლო დასახლებების გაბნეული განლაგება მნიშვნელოვან დაბრკოლებას წარმოადგენს მიწის კონსოლიდაციისთვის, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში. აქ არა მხოლოდ სასოფლო - სამეურნეო მიწის ფრაგმენტირების პრობლემა დგას, არამედ სასოფლო სტრუქტურისაც, რომელიც თავის მხრივ დასახლების სტრუქტურას მოიცავს.

მიწის ბაზარი ძალზე სუსტია, განსაკუთრებით სოფლად. რეგისტრირებული მეორადი ტრანსაქცია იშვიათია. იმის მიუხედავად, რომ ბოლო სამი წლის განმავლობაში მიწის ტრანსაქციის ციფრები ყოველწლიურად იზრდებოდა, დღეისათვის გარკვეული სირთულეებია შექმნილი.

არსებული საკრედიტო სისტემა სოფლის მეურნეობისადმი არაკეთილგანწყობილია. ხელმისაწვდომია ერთწლიანი კრედიტები მხოლოდ მაღალი საპროცენტო განაკვეთით. ამის გარდა, ფერმერის საკუთრებაში არსებული მიწა და სახლი, მათი დაბალი ღირებულების გამო, ჩვეულებრივ, ბანკის მიერ გირაოდ ნაკლებად მიიღება. ამასთან, არც სასოფლო - სამეურნეო ბანკები და სასოფლო - სამეურნეო დაზღვევის სისტემა არსებობს. უძრავი ქონებისა და მიწის სააგენტოებმა ურბანულ ტერიტორიებზე დაიწყეს განვითარება. სასოფლო ტერიტორიებზე გარკვეული საბირჟო გარიგებები და მარკეტინგი ამოქმედებულია, მაგრამ, მოთხოვნილება მხოლოდ თბილისის მახლობლად, სააგარაკე ტერიტორიებზე, ან უკვე დამკვიდრებულ კურორტებზეა.

არსებული საგადასახადო სისტემა არ შეიძლება მივიჩნიოთ სასოფლო - სამეურნეო მიწის ბაზრის ხელშემწყობად. ფერმერებს მეტი მიწის შეძენის სურვილს უკარგავს და სასოფლო - სამეურნეო პროდუქციის დანაწევრებით (ფრაგმენტაციით) მივყავართ გადასახადების თავის არიდებამდე. ამასთან, იჯარა ხშირად დაკავშირებულია კორუფციასთან, რაც იჯარასთან მიმართებაში იწვევს შემდგომში მიწის მესაკუთრეთა დაბრკოლებას.

მიწის შეფასება ხორციელდება ძველი საკლასიფიკაციო სისტემის მიხედვით, რომელიც ადგილმდებარეობას, მაგ. ხელმისაწვდომობა - მისადგომობას ეფუძნება და არა უფრო რეალისტური პარამეტრების კომბინაციას, როგორიცაა: ნიადაგის ხარისხი და მიწის გამოყენების სათანადობა. ამჟამინდელი სისტემა ასახულია, სასოფლო - სამეურნეო მიწაზე, სამ სხვადასხვა საგადასახადო განაკვეთში. მიწის შეფასების სათანადო მექანიზმის არ არსებობა აფერხებს მიწის ბაზრის განვითარებას, განსაკუთრებით - მიწის გაყიდვასთან მიმართებაში. საერთოდ, მიწის ფასი სასოფლო ტერიტორიებზე დაბალია (ვენახების გამოკლებით). აქედან გამომდინარე, მიწის მესაკუთრენი ამჯობინებენ თავის მიწა შეინარჩუნონ, როგორც სოციალური უსაფრთხოების გარკვეული სახეობა იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მის კულტივირებას თვითონ არ ეწევიან. ნიადაგის განოყიერების, ეროზირების საწინააღმდეგო ღონისძიებებისა და ა. შ. არ არსებობის გამო, ამჟამად, მიწის ღირებულება ეცემა.

მიწის ტრანსაქციები მოიცავს სარეგისტრაციო გადასახადებს და ვინაიდან, მცირე ნაკვეთების მფლობელთა უმეტესობა სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ ცხოვრობს, ისინი გვერდს უვლიან სარეგისტრაციო მოსაკრებლის გადასახადს, ხოლო ტრანსაქციების შემთხვევები კი საერთოდ, მეზობელ მიწის მესაკუთრეებთან ზეპირი შეთანხმების საფუძველზე ხდება.

პრაქტიკაში არსებობს კერძო იჯარის მაგალითები. გარკვეული კერძო მიწის მესაკუთრენი არ კმაყოფილდებიან მცირე ნაკვეთებით და შეძლებისდაგვარად, ეძებენ უფრო ფართო ტერიტორიებს. ეს დადებით მიდგომას წარმოადგენს, რაც შემდგომში უნდა წახალისდეს. აგრეთვე, არსებობს თანამესაკუთრეობის და ფერმერთა გაერთიანების მაგალითებიც, რომლებიც ნაკვეთებში ერთობლივად მუშაობენ, განსაკუთრებით ისეთი მიწათსარგებლობის ტიპის შემთხვევაში, მაგ. მევენახეობა, რომელიც ერთობლივ მოქმედებას მოითხოვს. მიუხედავად ამისა, ფერმერთა ასოციაციები და ფერმერთა საკრედიტო გაერთიანებები, რომლებიც შესაძლოა ზემოაღნიშნული პრობლემების მოსაგვარებლად ყველაზე სათანადო გზაა, ჯერ კიდევ განუვითარებელია.

ნიშანდობლივია ისიც, რომ საქართველოში სახელმწიფო ადმინისტრაციას, დღემდე, არანაირი მიწის კონსოლიდაციის საქმიანობა არ განუხორციელებია. გარკვეული ფერმერები თვითონ ცდილობენ მიწის კონსოლიდირებას, მაგრამ ამას აფერხებს სანოტარო და სარეგისტრაციო გადასახადები და სხვა ფერმერთა არაკეთილგანწყობა.

ჩვენის აზრით, ნაკვეთების კონსოლიდაციით დაინტერესებული არიან არა მარტო მსხვილი ფერმერები, ასევე მცირე ზომის ნაკვეთების მესაკუთრეები. ფერმერები ითანამშრომლებენ მაგალითად, მანქანა - დანადგარების ერთობლივ გამოყენებაში, ჩვეულებრივ კერძო სიტყვიერი შეთანხმების საფუძველზე.

ვითარების ანალიზი აჩვენებს, რომ დღეისათვის საქართველოში სასოფლო განვითარებას აფერხებს რიგი ინტეგრირებული პრობლემები. სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის ნაკვეთების ფრაგმენტაცია, ზოგად ფრაგმენტირებული დასახლების სტრუქტურასთან ერთად, უპირობოდ სერიოზული პრობლემაა, განსაკუთრებით კომერციული მეურნეობისთვის. ამასთან, არსებობს სხვა პრობლემები და სტრუქტურული პირობები, რომლებიც ხელს უშლის სოფლის მეურნეობის განვითარებას. მაგალითად:

სასოფლო ტერიტორიებზე სიღარიბე და დაბალი შემოსავლები; არადამაკმაყოფილებელი ფიზიკური და სოციალური ინფრასტრუქტურა; ირიგაციისა და დრენაჟის სისტემების მძიმე მდგომარეობა; სასოფლო - სამეურნეო კრედიტებისა და დაზღვევის სისტემების უქონლობა; სასოფლოსამეურნეო ინდუსტრიის დაბალი დატვირთვა და არასამეურნეო დასაქმების საშუალებების არ არსებობა; მწირი ადგილობრივი ბაზრები და უცხოური ბაზრების ძლიერი კონკურენცია; რამდენიმე კომერციული მეურნეობის საწარმო და დიდი რაოდენობის ნატურალური მეურნეობები; კერძო ფერმერთათვის მომსახურებისა და დახმარების არადამაკმაყოფილებელი უზრუნველყოფა.

ასეთ ფონზე აუცილებელია გადაიჭრას საკითხი, თუ მიწის კონსოლიდაციის რომელი მიღებული პროცედურა შეუწყობს ხელს საქართველოს ფერმერების წინაშე არსებული ამ მრავალი პრობლემის გადაჭრას. მძიმე ზოგადი ეკონომიკური პირობების გათვალისწინებით, მიწის კონსოლიდაცია ვერ შეცვლის მთლიან სურათს, თუმცა, ხელს შეუწყობს: სასოფლო ინფრასტრუქტურისა და დასახლების ინფრასტრუქტურის გაუმჯობესებას; პრივატიზებულ მიწაზე არსებული ფრაგმენტაციის შემცირებას; პრივატიზაციისა და მემკვიდრეობით გადაცემის შედეგად შემდგომი ფრაგმენტაციის თავიდან აცილებას.

საქართველოში მიწის კონსოლიდაციისთვის ზემოთ ჩამოთვლილი დადებითი და უარყოფითი წინაპირობების შეფასებისას შესაძლებელია დასკვნის გამოტანა, რომ მიწის კონსოლიდაცია სასოფლო ტერიტორიებზე ხელს შეუწყობს სიტუაციის გამოსწორებას, რადგან ის ჩამოაყალიბებს სექტორთაშორისი სტრუქტურის ჩამოყალიბებას სოფლის საზოგადოების წინაშე არსებული პრობლემის გადასაჭრელად. სოფლად არსებული სიღარიბე და მოსახლეობის ძირითადი საჭიროებები უზრუნველყოფს საქმიანობების ფართო სპექტრს მიწის კონსოლიდაციისთვის, რაც ლიმიტირებულია, მხოლოდ შეზღუდული რესურსებით (როგორიცაა: ფინანსები და მუშახელი).

პირველი მიწის რეფორმის შემდეგ და პრივატიზაციის მეორე ფაზის დაწყებამდე - მიწის კონსოლიდაციის წარმოდგენის სტრატეგია ძალზე ფრთხილი და მოქნილი, დროში კარგად გათვლილი უნდა იქნეს. მიუხედავად იმისა, რომ მიწის კონსოლიდაციის საჭიროება ამჯერად დასაბუთებულია, არ უნდა ვეცადოთ მთელი ქვეყნისთვის მიწის კონსოლიდაციის ფიქსირებული პროცედურების შექმნას.

ამჟამად, ვერც სოფლის მოსახლეობა და ვერც სხვადასხვა დონის გადაწყვეტილების მიმღები პირები აცნობიერებენ მიწის კონსოლიდაციის პოტენციურ მნიშვნელობას (კონტრიბუციას). მიწის კონსოლიდაციის მნიშვნელობა ერთნაირად გააზრებული და გაცნობიერებული უნდა იქნეს სხვადასხვა დაინტერესებული მხარეების მიერ. საჭიროა ბევრად მაღალი დონის საჯარო ინფორმირება, განსაკუთრებით პოლიტიკოსებისთვის, თუ მიწის კონსოლიდაცია ჩაითვლება საქართველოში სასოფლო განვითარების შესაძლო სტრატეგიად. საჯარო ინფორმირებისთვის უმნიშვნელოვანესი კონტრიბუცია იქნება შეტანილი საცდელი პროექტების საშუალებით. არსებული პროცედურებისა და კანონმდებლობის გამარტივებას შესაძლოა მნიშვნელოვანი გავლენა ჰქონდეს მიწის ბაზრის განვითარებაზე, რაც სასიცოცხლო მნიშვნელობის ელემენტს წარმოადგენს მიწის კონსოლიდაციაში. კანონმდებლობის საკითხი უნდა დადგეს გრძელვადიან სტრატეგიაში სასოფლო ფართობების გაუმჯობესების მიზნით. საქართველოში უნდა შეიქმნას და წარმოდგინდეს მიწის კონსოლიდაციის შესახებ სამართლებრივი აქტი. ეს ასევე უზრუნველყოფს ფერმერთა სტიმულირებას სასოფლო განვითარების მცდელობებში მონაწილეობის მისაღებად. ამ საქმეში შესაძლებელია კერძო სექტორის ჩართვა. თუმცა, მიწის კონსოლიდაციის კოორდინირება და ზედამხედველობა საჯარო სექტორის პასუხისმგებლობის ფარგლებში უნდა დარჩეს. უნდა განისაზღვროს საზოგადოების, სახელმწიფოსა და კერძო სექტორის როლი და პასუხისმგებლობები.

მიწის კონსოლიდაციის ყველა სქემა უნდა ჩაჯდეს სივრცითი - ტერიტორიული დაგეგმარების საქმიანობაში. ამჟამად დაგეგმარება არ ხორციელდება და პასუხისმგებლობები ბუნდოვნად არის გადანაწილებული სამინისტროებს შორის. საქართველოში სასოფლო განვითარებაში სივრცითი - ტერიტორიული დაგეგმარების ხელახალი წარმოდგენისთვის საჭიროა სტრატეგიის შემუშავება. ეროვნულ დონეზე შესაძლო მიდგომა შეიძლება გახდეს მაკოორდინირებელი ორგანოს წარმოდგენა, რომელიც დაკომპლექტდება შესაბამისი სამთავრობო სააგენტოების წევრებით, ისევე როგორც სპეციალისტებით, მაგ.: შესაბამისი არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან. ადგილობრივი საკრებულოს დონეზე სივრცითი - ტერიტორიული დაგეგმარება წარმოადგენს მიწის კონსოლიდაციის პროცედურის განუყოფელ ნაწილს. სივრცითიტერიტორიული გეგმა ასევე უნდა უზრუნველყოფდეს საფუძველს გადაწყვეტილებების მისაღებად იმ ტიპის ჩარევებისთვის, რომელიც გადაუდებად აუცილებელია ადგილობრივი მოსახლეობის საცხოვრებელი პირობების, სასოფლო ეკონომიკისა და ლოკალიზებული ეკონომიკური ბრუნვის გასაუმჯობესებლად. მიწის გამოყენების დაგეგმარების პროცესში ნათელი გახდება, თუ რა ტიპის მიწის კონსოლიდაცია იქნება შესაფერისი მოცემულ სიტუაციაში.

მიწის კონსოლიდაციის პროცედურები საჭიროებს მცირე ფართობებზე საცდელი მასშტაბებით შემუშავებას და ტესტირებას, რათა დადგინდეს საუკეთესო მოდელები.

პირველია მიწის ნებაყოფლობითი გაცვლის პროცედურა, რომელიც ეცდება ხელი შეუწყოს საიჯარო ურთიერთობების განვითარებას საზოგადოების შიგნით. მეორე ალტერნატივას წარმოადგენს გამარტივებული პროცედურა, რომელიც კონცენტრირდება არსებული სასოფლო ინფრასტრუქტურის რეაბილიტაციასა და მიწის ნაკვეთების ხელახალ განაწილებაზე. გამარტივებულ პროცედურას არ დასჭირდება ყოვლისმომცველი დაგეგმარების ფაზები. მესამე ალტერნატივას წარმოადგენს ყოვლისმომცველი პროცედურა, რომელიც გააერთიანებს სასოფლო - სამეურნეო დანიშნულების გზების, ახალი ინფრასტრუქტურის ქსელების მშენებლობას, სასოფლო განახლების ღონისძიებებს და ნაკვეთების ხელახალ განაწილებას. ყოვლისმომცველი პროცედურა საჭიროებს კომპლექსური დაგეგმარების პროცედურებს, მაგ.: როგორც ახალი ინფრასტრუქტურის მშენებლობის წინაპირობა.

ამგვარად, საჭიროა სპეციალური მიწის კონსოლიდაციის აქტის შედგენა, რომელიც პირველ რიგში, უნდა მოიცავდეს მიწის კონსოლიდაციის მიზანსა და ამოცანას.

მიწის კონსოლიდაციის აქტი უნდა არეგულირებდეს შემდეგ საკითხებს:

განსაზღვროს თუ ვინ იქნება პასუხისმგებელი პროცესზე, მიღებაზე და მიწის კონსოლიდაციის პროცედურის შემოწმებაზე. სახელმწიფო ადმინისტრაციის როლი და კერძო სექტორის როლი ნათლად უნდა იქნეს განსაზღვრული.

ნათლად უნდა ჩამოყალიბდეს მონაწილეობის პროცედურები. საკრებულოსა და ინდივიდუალური მონაწილეების ამოცანები და ვალდებულებები განსაკუთრებულად მკაფიოდ უნდა იქნეს განსაზღვრული. კანონმა უნდა განსაზღვროს, თუ ვის შეუძლია მოითხოვოს მიწის კონსოლიდაციის პროექტის დაწყება. შესაძლოა გადაწყდეს, რომ მიწის მესაკუთრეებს შეეძლებათ მოითხოვონ პროექტი თუ ამ ფართობზე მიწის მესაკუთრეების ორ-მესამედზე მეტი ეთანხმება ამ წამოწყებას.

ყველა მიწის მესაკუთრეს აქვს უფლება მიიღოს იმავე ხარისხისა და იმავე ღირებულების მიწის ნაკვეთი, რომელსაც ის გასცემს. ნაკვეთების შეფასება წარმოადგენს მიწის ნაკვეთების გაცვლის საფუძველს. ამგვარად, მიწის კონსოლიდაციის აქტი უნდა მოიცავდეს მიწის შეფასების პრინციპებს. უთანხმოების შემთხვევაში ასევე უნდა არსებობდეს შეფასების მიმართ პრეტენზიის ან საჩივრის შეტანის საშუალება.

კომპენსაციის პრინციპები საჭიროებს სამართლებრივ დარეგულირებას. მიწის ღირებულებაში განსხვავებები კომპენსირებული უნდა იქნეს. მიწის მესაკუთრეს ასევე შეუძლია ფულადი კომპენსაციის მიღება, თუ ის ამაზე თანხმობას განაცხადებს. აქტივების (ნარგავები და სხვ.) კომპენსაცია ჩვეულებრივ მოხდება ფულადი სახით.

მიწის კონსოლიდაციის ღონისძიებებთან დაკავშირებით შესაძლოა წარმოიშვას ხარჯები. მონაწილეთა ფინანსური კონტრიბუცია უნდა დარეგულირდეს და მომზადდეს შესაძლო ხარჯების განაწილების მოდელები.

მიწის კონსოლიდაციის პროექტში უმნიშვნელოვანეს მონაწილეებს წარმოადგენენ მიწის მესაკუთრეები. მათი აქტიური მონაწილეობა პროცედურაში საუკეთესო საშუალებაა სახელმწიფოს მიერ გატარებული ზომების მიმართ უნდობლობის წინააღმდეგ საბრძოლველად. კონსოლიდაციის ტერიტორიის ზომიდან შესასრულებელი ღონისძიებებიდან გამომდინარე, პროექტში ზოგიერთ ტერიტორიებზე შესაძლოა ჩაერთოს მიმდებარე მიწის მესაკუთრეთა მცირე ჯგუფები, ხოლო სხვა ტერიტორიებზე კი უფრო დიდი ჯგუფები და შესაძლოა მთლიანი სოფლებიც. მონაწილე ჯგუფებს თავიანთი ინტერესების დასაცავად მოუწევთ საბჭოების ან კომიტეტების არჩევა. ეს საბჭოები ძირითად მონაწილეობას მიიღებენ მიწის კონსოლიდაციის ღონისძიებების განხორციელების, დაგეგმარებისა და გადაწყვეტილების მიღების საქმეში. რა თქმა უნდა, ასეთი საბჭოების შესაძლებლობები შეზღუდული იქნება და ისინი დახმარებას მიიღებენ მრჩეველი ორგანოებიდან.

მიწის კონსოლიდაცია ზოგიერთ შემთხვევაში მოიცავს გადაწყვეტილების მიმღებს, სადაც შესაძლოა ყველა მონაწილე და დაინტერესებული პირები არ დაეთანხმონ ერთობლივ სტრატეგიას. ამგვარად, მიწის კონსოლიდაციის პროცედურები სავარაუდოდ კონფლიქტს წარმოშობს. ასეთ შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ექნება სხვა გარეშე პარტნიორის ჩართვას, რომელსაც კონფლიქტების შემთხვევაში შეეძლება შუამავლის როლი შეასრულოს. ასეთი ფუნქცია შესაძლებელია შეასრულონ არასამთავრობო ორგანიზაციებმა. მათ მიწის კონსოლიდაციის პროექტების განხორციელებაში შეუძლიათ დიდი წვლილი შეიტანონ.

კითხვა:

სურვილი მაქვს ქ. თბილისის გარეუბანში ვიყიდო მიწა და ავაშენო სახლი, გთხოვთ თქვენი ექსპერტის საშუალებით მიპასუხოთ რა დოკუმენტებია ამისათვის საჭირო? (სარედაქციო ფოსტიდან)

კომენტარს იძლევა ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ ექსპერტი უძრავი ქონების საკითხებში ანზორ მესხიშვილი.

მიწის ყიდვის ორი ვარიანტი არსებობს, მიწა შეიძლება იყიდოთ მიწის კერძო მესაკუთრისგან და სახელმწიფოსგანაც. პირველ შემთხვევაში უნდა მონახოთ მიწის ნაკვეთის გამყიდველი (გაეცანით სარეკლამო გაზეთებს: „ხელიდან ხელში“, „სიტყვა და საქმე“ და სხვას) როცა მონახავთ გამყიდველს და შეთანხმდებით ფასზე, აუცილებელია გამყიდველს მოსთხოვოთ მის საკუთრებაში არსებული მიწის ნაკვეთის ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან (შესაბამის სარეგისტრაციო სამსახურიდან) საკადასტრო რუქით და დარწმუნდით, რომ საყიდელი მიწის ნაკვეთი არ არის დატვირთული საგადასახადო გირავნობით, იპოთეკით და არ არის დაყადაღებული. ამის შემდეგ გამყიდველი და მყიდველი აფორმებთ ნასყიდობის ხელშეკრულებას ნებისმიერ ნოტარიუსთან, თან იქონიეთ პირადობის მოწმობები და ამ მოწმობების ქსეროასლები, ასევე გამყიდველმა უნდა იქონიოს მიწის საკუთრების დამადასტურებელი დოკუმენტი (ამონაწერი საჯარო რეესტრიდან). შეგიძლიათ ნოტარიუსთან ნასყიდობის ხელშეკრულების გაფორმების გარეშეც მოახდინოთ რეგისტრაცია სახელმწიფო რეგისტრატორთან, რითაც დაზოგავთ გარკვეულ საგრძნობ თანხას. ამისათვის მობრძანდით პროფესიონალ კონსულტანტთა ჯგუფში - მარჯანიშვილის ქუჩა № 4. ნასყიდობის ხელშეკრულების გაფორმებისა და სარეგისტრაციო მომსახურების საფასურის გადახდის შემდეგ მყიდველი მიიღებს მის სახელზე საკუთრების დამადასტურებელ დოკუმენტს (ამონაწერს სარეგისტრაციო სამსახურიდან).

მეორე შემთხვევაში თქვენვე შეარჩიეთ სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული თავისუფალი მიწის ნაკვეთი, თქვენს მიერ შერჩეული მიწის ნაკვეთი, რომ არავის სარგებლობაში არ არის, ამისათვის აუცილებლობას წარმოადგენს გააკეთოთ ამ მიწის ნაკვეთის სიტუაციური ნახაზი და განცხადებით მიმართოთ შესაბამის სარეგისტრაციო სამსახურს, განცხადებას უნდა დაურთოთ თქვენი პირადობის მოწმობის ქსეროასლი, მიწის ნაკვეთის სიტუაციური ნახაზი და მომსახურებისათვის საფასურის გადახდის დამადასტურებელი ქვითრები, რომლებიც შეგიძლიათ აიღოთ ნებისმიერ ბანკში. რის შემდეგ სარეგისტრაციო სამსახურიდან მიიღებთ ორ ინფორმაციას რეესტრის ხელმისაწვდომობისა და მიწის მესაკუთრის შესახებ (ყოფილი ტექნიკური ინვენტარიზაციის არქივიდან და საინფორმაციო ცენტრიდან), სადაც აღნიშნული იქნება თქვენს მიერ შერჩეული მიწის ნაკვეთის მდგომარეობის შესახებ. იმ შემთხვევაში, თუ თქვენს მიერ შერჩეული მიწის ნაკვეთი თავისუფალია ან თვითმმართველი ერთეულის საკუთრებაშია, განცხადებით მიმართავთ ქ. თბილისის მერიის საჯარო სამართლის იურიდიულ პირს-თბილისის არქიტექტურულ სამსახურს. განცხადებას უნდა დაურთოთ:

საკითხის დადებითად გადაწყვეტის შემთხვევაში (საკითხი განხილული უნდა იქნას 30 დღის განმავლობაში) მასალები წარედგინება შესაბამის სამსახურს შემდგომი მსვლელობისათვის. სათანადო უწყებებთან დადებითი შეთანხმების შემთხვევაში, საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს ქ. თბილისის მთავრობა, ამის შემდეგ გამოცხადდება აუქციონი. აუქციონის პირობები გამოქვეყნდება საინფორმაციო საშუალებებში, რის შემდეგ თქვენ შეგიძლიათ მიიღოთ აუქციონში მონაწილეობა. აუქციონზე გამარჯვების შემთხვევაში და მიწის ნაკვეთის სათანადო ღირებულების გადახდის შემდეგ ფორმდება ნასყიდობის ხელშეკრულება, რომელიც უნდა დაარეგისტრიროთ საჯარო რეესტრში (სარეგისტრაციო სამსახურში).

მშენებლობის ნებართვის მისაღებად, საჭიროა იცოდეთ, რომ შენობა- ნაგებობები და სამშენებლო სამუშაოები მშენებლობის ნებართვის გაცემისა და ვარგისად აღიარებისათვის იყოფა 5 კლასად.

პირველი კლასი - შენობა - ნაგებობები, რომლებიც მშენებლობის ნებართვას არ საჭიროებს;

მეორე კლასი - შენობა - ნაგებობები რისკის დაბალი ფაქტორით;

მესამე კლასი - შენობა - ნაგებობები რისკის საშუალო ფაქტორით;

მეოთხე კლასი - შენობა - ნაგებობები რისკის მაღალი ფაქტორით;

მეხუთე კლასი - შენობა - ნაგებობები რისკის მომეტებული ფაქტორით (განსაკუთრებული მნიშვნელობის შენობა - ნაგებობები).

ძირითადში მშენებლობის ნებართვები გაიცემა სამ სტადიად.

პირველი სტადია - ქალაქმშენებლობის პირობების დადგენა (შემდგომში - მიწის ნაკვეთის სამშენებლოდ გამოყენების პირობების დამტკიცება) საკითხი უნდა გადაწყდეს არა უმეტეს 30 დღისა.

მეორე სტადია - არქიტექტურულ - სამშენებლო პროექტის შეთანხმება (შემდგომში - არქიტექტურული პროექტის, კონსტრუქციული ან/და ტექნოლოგიური სქემის შეთანხმება) - არა უმეტეს 20 დღისა.

მესამე სტადია - მშენებლობის ნებართვის გაცემა - არა უმეტეს 10 დღისა.

სამივე სტადიას აწარმოებს მშენებლობის ნებართვის გამცემი ადმინისტრაციული ორგანო, რომელიც სამივე სტადიაზე გამოსცემს ადმინისტრაციულ - სამართლებრივ აქტს.

მიწის ნაკვეთის სამშენებლოდ გამოყენების პირობების დამტკიცების შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს მშენებლობის ნებართვის გამცემი ადმინისტრაციული ორგანო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-9 თავით დადგენილი საჯარო ადმინისტრაციული წარმოების წესით.

განცხადებას უნდა დაერთოს:

მშენებლობის დაწყების მომენტისათვის ნებართვის მფლობელი ვალდებულია სამშენებლო მოედანზე იქონიოს სამშენებლო დოკუმენტების სათანადო დამტკიცებული ეგზემპლარი.

იაკობ მესხია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი,
პროფესორი, საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი

„უწვრთნელი მეფე თავის ხალხს დაღუპავს, განმგებელთა სიბრძნით კი ქალაქი აშენდება“ (სიბრძნე ზირაქისა, 10.3).

ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ლიტერატურაში ტერმინი „ეკონომიკური უსაფრთხოება“ პირველად გამოჩნდა გასული საუკუნის 70-იან წლებში. იგი საკმაოდ სწრაფად გავრცელდა ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში.

საერთაშორისო ეკონომიკური მდგომარეობის რეალური შეფასებიდან გამომდინარე, დასავლეთ ევროპის ქვეყნები გამოვიდნენ ინიციატივით შემუშავებულიყო ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ეკონომიკური მეთოდები. ეკონომიკური უსაფრთხოების ერთ-ერთ უმთავრეს ამოცანად მიიჩნიეს მსოფლიო ეკონომიკურ სისტემაში ეროვნული სახელმწიფოების ეკონომიკური პოზიციების შენარჩუნება და განმტკიცება. თანამედროვე გაგებით, ეკონომიკური უსაფრთხოების ქვეშ იგულისხმება ზოგადეროვნულ ღონისძიებათა კომპლექსი, რომელიც მიმართულია ქვეყნის ეკონომიკის მდგრადი განვითარებისა და სრულყოფისაკენ.

როგორც საერთაშორისო პრაქტიკა გვიჩვენებს, განვითარებული ქვეყნების ეკონომიკური უსაფრთხოების სტრატეგიის შემუშავება და რეალიზაცია დღის წესრიგიდან არ მოხსნილა, პირიქით, იგი სულ უფრო აქტუალური ხდება და მისადმი ინტერესი იზრდება როგორც მთავრობის, ასევე მეცნიერთა, პოლიტიკოსთა და თვით მოსახლეობის ფართო ფენების მხრიდან. ამ პრობლემის აქტუალობა დღევანდელი მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის პირობებში უფრო მეტ მნიშვნელობას იძენს, იგი სცილდება ცალკეული ქვეყნების მხოლოდ შიდა ავტონომიურ ინტერესებს და თანდათანობით ქვეყანათა სამეზობლო - სასაზღვრო პოლიტიკის ორგანული შემადგენელი ნაწილი ხდება. უფრო მეტიც, შეიძლება ითქვას, რომ ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკა გლობალურ მასშტაბს ღებულობს, რადგან მსოფლიოს განვითარებული და მსხვილი ქვეყნების მეთაურები კრიზისის წინააღმდეგ არა იზოლირებულად, არამედ გაერთიანებული ძალებით აწარმოებენ ბრძოლას. ამის ნათელი მაგალითებია დიდი ოცეულის ვაშინგტონის და ლონდონის სამიტები, სადაც მიღებული იქნა უპრეცედენტო გადაწყვეტილებები გლობალური ეკონომიკური კრიზისის დაძლევის მიმართულებით.

პატარა ქვეყნებს (მათ შორის საქართველოსაც), ეკონომიკური უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად შედარებით მოკრძალებული ბერკეტები და მექანიზმები გააჩნიათ და ეს ობიექტური გარემოებებითაა განპირობებული, თუმცა, ეს სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ ამ მიმართულებით სახელმწიფოს ძალისხმევა არ იქნეს წარმართული. საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის საწყის ეტაპზე ხელისუფლებამ სწორად განჭვრიტა ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების როლი და მნიშვნელობა. ამის მკაფიო დადასტურებაა საქართველოს სახელმწიფო უშიშროების საბჭოს მიერ ამ კუთხით გაწეული ძალისხმევა. საბჭოს სტრუქტურაში ფუნქციონირებდა ეკონომიკური უსაფრთხოების დეპარტამენტი, რომელიც აქტიურ საქმიანობას ეწეოდა მოსალოდნელი ეკონომიკური მუქარების გამოვლენისა და მისი თავიდან აცილების მექანიზმების შემუშავების მიმართულებით. ქვეყნის წამყვანი ეკონომიკური და საფინანსო პროფილის სამეცნიერო - კვლევითი ინსტიტუტების თემატიკაში დიდი ადგილი ეკავა საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფციის შემუშავებას. სოციალურ - ეკონომიკური და რეგიონული პრობლემების სამეცნიეროკვლევით ინსტიტუტში 2003 წელს შემუშავდა „საქართველოს ეკონომიკური უსაფრთხოების კონცეფცია“. ფინანსების სამეცნიეროკვლევით ინსტიტუტში დამუშავდა წინადადებები და რეკომენდაციები ქვეყნის ფინანსური უსაფრთხოების განმტკიცების მიმართულებით. ჩემი და ჩემი კოლეგების მიერ გამოქვეყნდა არაერთი სამეცნიერო გამოკვლევის შედეგები საფინანსო, საგადასახადო, საბიუჯეტო, ინვესტიციური, ფულად - საკრედიტო და ეკონომიკის სხვა მიმართულებების და სფეროების უსაფრთხოების თეორიულ - მეთოდოლოგიურ და გამოყენებით საკითხებზე. თუმცა, ახალი ხელისუფლების მოსვლისთანავე აღნიშნული პრობლემა, ისევე როგორც მთლიანად ეკონომიკური მეცნიერება, „ჩარეცხილ“ იქნა. ჩემი ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში, რამდენადაც ქვეყნის საფინანსო - საბიუჯეტო უსაფრთხოების საკითხებზე ზრუნვა სამსახურებრივად მევალებოდა, არაერთხელ დავაყენე საკითხი ამ კუთხით საქმიანობის გააქტიურებაზე, თუმცა უშედეგოდ. მეტიც, ქვეყნის სახელმწიფო უშიშროების საბჭოში შესაბამისი დეპარტამენტიც გაუქმდა და მხოლოდ ახლახან (რამდენადაც ჩემთვის ცნობილია) აღადგინეს აღნიშნული სამსახური. თუმცა, როგორც ჩანს, უფრო ნეფოტიზმის კრიტერიუმით და არა სახელმწიფო ინტერესებიდან გამომდინარე (ამ კუთხით მომუშავე კვალიფიციური, მრავალწლიანი გამოცდილებისა და ღრმა ცოდნის მქონე არც ერთი ცნობილი სპეციალისტი და მკვლევარი არ მიუწვევიათ).

სამართლიანობა მოითხოვს ითქვას, რომ დღეისათვის არსებული „საქართველოს ეროვნული უსაფრთხოების კონცეფციაში“ გარკვეული ადგილი უკავია ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების პოლიტიკას, მის პრიორიტეტებს, ასევე სოციალური უსაფრთხოების მიმართულებებს, „კონცეფცია“ ძირითადად ასახავს ქართველი მკვლევარების ადრინდელ გამოკვლევებს და იგი არაა შევსებული ახალი სოციალურ - ეკონომიკური გამოწვევებიდან წარმოშობილი საფრთხეებით და საშინაო-საგარეო მუქარებით. უნდა ითქვას, რომ „კონცეფციის“ ეკონომიკური ნაწილი ერთგვარად „სუფრაზე ბოლოკის“ ფუნქციას ასრულებს, რადგან მის არც ერთ მუხლზე უშიშროების საბჭოს მხრიდან მონიტორინგის და შეფასების კუთხით არანაირი რეაგირება არ ხორციელდება. არადა, დღეისათვის საქართველოში შექმნილი სოციალურ - ეკონომიკური საფრთხეები, რომელიც არათუ მხოლოდ ეკონომიკურ, არამედ ქვეყნის პოლიტიკურ დამოუკიდებლობასაც ემუქრება, ამ პრობლემის წინა პლანზე წამოწევა უმნიშვნელოვანესი ეროვნული საქმეა.

წინამდებარე სტატიის მიზანია, მისი ფორმატის ჩარჩოებში, რამდენიმე კონკრეტული საკითხის შეფასების საფუძველზე, წარმოვაჩინო ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების პრობლემის აქტუალობა იმ ეკონომიკური კრიზისების ფონზე, რომელსაც ადგილი აქვს დღევანდელ მსოფლიოში (მათ შორის, საქართველოშიც).

საფრთხე №1. ისევე როგორც მთელს მსოფლიოში, საქართველოშიც მოსალოდნელია ეკონომიკური ზრდის შენელება. 2008 წელს 2007 წელთან შედარებით აშშ-ში მშპ შემცირდა 2,0 პროცენტიდან 1,1 პროცენტამდე, ევროკავშირში (27 ქვეყანა) შესაბამისად 2,9-დან 0,9-მდე, რუსეთში - 8,1-დან 5,6%25-მდე, ჩინეთში - 13,0-დან 9,0%25-მდე და ა.შ. მსოფლიოს ყველა განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნაში ადგილი აქვს რეცესიულ პროცესებს. ხელისუფლების მტკიცებით საქართველო მოწინავე ადგილზე იმყოფება ეკონომიკური ზრდის ინდიკატორებით პოსტსაბჭოურ და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებს შორის (ზოგჯერ საუბარია ევროპაზეც), რაც სიმართლეს არ შეესაბამება. მაგალითად, 2007 წელს საქართველოში მშპ-ს ზრდამ წინა წელთან შედარებით ოფიციალური სტატისტიკით შეადგინა (რაშიც ეჭვი თვით ხელისუფლებასაც ეპარება) 12,3 პროცენტი. სხვაგან, შორს რომ არ წავიდეთ ჩვენს მეზობელ ქვეყნებში აზერბაიჯანში და სომხეთში მშპ-ს ზრდამ შესაბამისად შეადგინა 25,0 და 13,8 პროცენტი, ანუ საქართველოზე საკმაოდ მაღალი. უფრო მეტიც, თუ 2000-2007 წლების დინამიკაში განვიხილავთ მშპ-ს ზრდას სამხრეთ კავკასიის სამივე ქვეყანაში, დავინახავთ, რომ აზერბაიჯანში - 316,5%25, სომხეთში - 229,3%25, ხოლო საქართველოში - 175,2%25-ია. აი, ესაა რეალური სტატისტიკა, ხოლო ხელისუფლების მიერ გაკეთებული დასკვნები, საქართველოს სასწაულებრივი ეკონომიკური წარმატებების შესახებ, არასწორია და ამ ბოლო წლებში დამკვიდრებული პოლიტიკური პიარ-კამპანიის შემადგენელი ნაწილია. ახლა შევხედოთ მსოფლიო და შიდა კრიზისების შედეგად მშპ-ს მოცულობის ვარდნის თანაფარდობას ამ სამ სახელმწიფოს შორის: აზერბაიჯანში 2008 წელს 2007 წელთან შედარებით მშპ-ს ზრდის ტემპი დაეცა 10,8 პროცენტამდე, სომხეთში - 6,8 პროცენტამდე, ხოლო საქართველოში - 4,0 პროცენტამდე. ამრიგად, ამ სამ სახელმწიფოს შორის მშპ-ს ყველაზე დიდი ვარდნა დაფიქსირდა საქართველოში. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ დსთ-ს ქვეყნებიდან (გარდა უკრაინისა და ყაზახეთისა), ეკონომიკური ზრდის ყველაზე დაბალი მაჩვენებელი საქართველოში იყო. ამრიგად, თქმა იმისა, რომ უკანასკნელ წლებში საქართველოს ეკონომიკა სხვა ქვეყნების ეკონომიკებთან შედარებით განვითარების მაღალი ტემპებით ხასიათდებოდა და მან მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზისს შედარებით მდგრადობით უპასუხა, ოფიციალური სტატისტიკით არ დასტურდება. ხელისუფლების შეფასებები საქართველოს ეკონომიკის განვითარების შედარებით წარმატებებზე განპირობებულია შესაბამისი სტრუქტურების დაბალი ანალიტიკურ ცოდნით ან კიდევ ქვეყნის შიგნით პოლიტიკური დივიდენდების დაუმსახურებელი მოპოვების მცდელობით.

აქვე გვინდა ყურადღება შევაჩეროთ ერთ მნიშვნელოვან საკითხზე. მტკიცება იმის, რომ საქართველოში ეკონომიკურ წარმატებებს მხოლოდ ახალი ხელისუფლების პირობებში მივაღწიეთ, არასწორია. დავუბრუნდეთ ისევ სტატისტიკას. წინა ხელისუფლების დროს - 2003 წელს 2002 წელთან შედარებით მშპ-ს ზრდამ საქართველოში 11,1 პროცენტი შეადგინა. ასევე 10 პროცენტიანზე მეტ ზრდას ჰქონდა ადგილი 1996-1997 წლებში, თუმცა, მას შემდგომ მოჰყვა მშპ-ს ტემპების თანდათანობითი ვარდნა. ამავე დროს, თუ დავაკვირდებით პოსტსოციალისტური და პოსტსაბჭოურ ქვეყნებში ეკონომიკური ზრდის დინამიკას, მას შედარებით მაღალი ტემპები სწორედ 2003-2004 წლებიდან გააჩნია, რაც სრულიად ლოგიკური და კანონზომიერი მოვლენაა. საქმე იმაშია, რომ გეგმიანი ეკონომიკიდან საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლის პროცესი საკმაოდ გაჭიანურდა, რაც დაკავშირებული იყო თავისუფალ ეკონომიკასთან ადაპტაციის სირთულეებთან. შეიძლება ითქვას, რომ გარდამავალი ეტაპის ადაპტაციის ურთულესმა პერიოდმა უკვე თითქმის გაიარა და ახალ საბაზრო ქვეყნებში ლიბერალურმა ეკონომიკამ თავისი პირველი პოზიტიური შედეგი გამოიღო. ის გარემოება, რომ საქართველოში დაიწყო გზების დაგება, მოსახლეობას მიეწოდა ელექტროენერგია, მაღაზიებში გაჩნდა სამომხმარებლო საქონელი და ა.შ., განპირობებულია საბაზრო კანონების ამოქმედებით, საზოგადოების ბიზნეს - აქტივობის ზრდით, შესაბამისად, საბიუჯეტო შემოსავლების გადიდებით და სახელმწიფოს მხრიდან უფრო მეტი ხარჯების გაწევის შესაძლებლობით. ყოველივე ეს განპირობებულია ობიექტური გარემოებებით, საბაზრო ურთიერთობათა უპირატესობებით, ეკონომიკის ლიბერალიზაციით და არა სახელმწიფო მენეჯმენტის რაღაც სენსაციური წარმატებებით. არც ერთ ამ ქვეყანაში, ხელისუფლება საკუთარ წარმატებებს არ მიაწერს ეკონომიკურ ზრდას, რადგან კარგად აქვთ გაცნობიერებული საბაზრო ეკონომიკის პრინციპები და ლიბერალური ეკონომიკის შედეგები. ჩვენთან კი სამწუხაროდ პირიქით ხდება, უბრალო კერძო მაღაზიის გახსნაც კი ხელისუფლების წარმატებული საქმიანობით აისახება, რაც, არასწორია და იაფფასიანი, ხშირად კი გამაღიზიანებელი პიარ - კამპანიის შემადგენელი ნაწილია. ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში დღეისათვის მიმდინარე ინფრასტრუქტურული განვითარება (გზების დაგება, წყლის სისტემების რეაბილიტაცია და ა.შ.) ძირითადად უცხოური სესხების და გრანტების გამოყენებით გახდა შესაძლებელი და არა ქვეყნის სწრაფი ეკონომიკური განვითარების შედეგად მიღებული საკუთარი შემოსავლებით. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ დღეისათვის გაწეული ხარჯები, მომავალი ხელისუფლებებისა და საზოგადოების გადასახდელი იქნება, ანუ მიმდინარე პრობლემების გადაჭრას ეწირება ქვეყნის გრძელვადიანი ინტერესები, რაც მოქმედი ხელისუფლების მოკლევადიან ხედვაზე მიუთითებს. სახელმწიფო მენეჯმენტის ეფექტიანობის ერთერთი ძირითადი კრიტერიუმია იმ საგარეო და საშინაო ვალების მოცულობა, რომელსაც იგი დაახვედრებს მომავალ მთავრობებს და თაობებს.

ეკონომიკური ზრდის შეფასებასთან დაკავშირებით კიდევ ერთ მომენტზე მინდა გავამახვილო ყურადღება. კერძოდ, როგორც ფართოდაა აჟიტირებული, უცხოური საერთაშორისო სააგენტოების მიერ საქართველო ხშირ შემთხვევაში დასახელებულია მოწინავე რეფორმატორ ქვეყნებს შორის. ამ ბოლო დროს კი ჩვენი ქვეყანა ეკონომიკისა და ბიზნესის ლიბერალიზაციის ინდექსით თითქოს №1 ქვეყნად გამოცხადდა და ქ. ვენაში ქვეყნის პარლამენტის თავმჯდომარეს ჯილდოც კი გადაეცა. ეს რა თქმა უნდა საამაყოა, რომ არა გარკვეული უზუსტობანი და წინააღმდეგობრივი ხასიათის მოვლენები, რომლებიც თან ახლავს უცხოური სააგენტოებისა და ინსტიტუტების შეფასებებს.

ეკონომიკისა და ბიზნესის ლიბერალიზაციის ინდექსის გაზომვას უცხოური სააგენტოები ახდენენ ზედაპირულად და მას საფუძვლად უდებენ ახალი სამეურნეო სუბიექტების ჩამოყალიბებისათვის საჭირო დოკუმენტების რაოდენობას და იმ დროის მონაკვეთს, რომელიც საჭიროა მათი ოფიციალური დარეგისტრირებისათვის. ამ მხრივ, საქართველოში ნამდვილადაა შექმნილი ლიბერალური გარემო და ნებისმიერი იურიდიული ფორმის სამეურნეო სუბიექტის გახსნა დროის მცირე მონაკვეთშია შესაძლებელი. ამაზე მკაფიოდ მეტყველებს რეგისტრირებული ეკონომიკური სუბიექტების რაოდენობის ოფიციალური სტატისტიკა, რომელიც საფუძვლად უდევს სარეიტინგო ინდექსის განსაზღვრას. მაგალითად, 2004 წელს მთლიანად საქართველოში რეგისტრირებული ეკონომიკური სუბიექტების რაოდენობამ შეადგინა 121 ათასი ერთეული, ხოლო 2008 წელს (1 ოქტომბრის მონაცემებით) იგი გაიზარდა 260 ათასამდე, ანუ 5 წლის განმავლობაში ზრდამ შეადგინა 214,8 პროცენტი. თუმცა, საწარმოთა გახსნის ლიბერალიზაცია არაა პირდაპირპროპორციულ კავშირში მათი ფუნქციონირებისთვის საჭირო ლიბერალურ გარემოსთან. ამაზე მიგვანიშნებს შემდეგი სტატისტიკა: ხუთი წლის განმავლობაში ქვეყნის რეალური მშპ-ს მოცულობა 1996 წლის შესადარ ფასებში 5,6 მლრდ ლარიდან გაიზარდა 9,1 მლრდ ლარამდე, ანუ 161,1 პროცენტით. როგორც ვხედავთ, რეგისტრირებული ეკონომიკური სუბიექტების რაოდენობის ზრდის ტემპი (214,8%25) მნიშვნელოვნად აღემატება ამ საწარმოთა ეკონომიკური საქმიანობის საბოლოო შედეგების (მშპ-ს) ზრდის ტემპს (161,1%25). აქედან გამომდინარე, შეიძლება გაკეთდეს შემდეგი ხასიათის ლოგიკური დასკვნები: პირველი - ახალ საწარმოთა დარეგისტრირების პროცედურა ლიბერალური და გამარტივებულია, მაგრამ შემდგომში მათი ფუნქციონირების ასევე ლიბერალური და ხელსაყრელი მაკროეკონომიკური და ორგანიზაციულ - მმართველობითი პირობებისა და ფაქტორების არსებობის გამო, საბოლოო ეკონომიკური შედეგები არაეფექტიანია; მეორე - ახლად გახსნილი ეკონომიკური სუბიექტები ბაზარზე გაბატონებული მონოპოლიის შედეგად ვერ ითვისებს საჭირო სეგმენტს, რის გამოც წყვეტს თავის ეკონომიკურ საქმიანობას. აღსანიშნავია, რომ ოფიციალური სტატისტიკა არ აღრიცხავს უმოქმედო (დახურულ) ეკონომიკურ სუბიექტთა რაოდენობას, რის გამოც ისინი კვლავაც დარეგისტრირებულ საწარმოთა ნუსხაში აღირიცხება, რაც მექანიკურად ზრდის საწარმოთა საერთო რაოდენობას. ამრიგად შეიძლება ითქვას, რომ საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოებისა და საფინანსო ინსტიტუტების მიერ ბიზნესის თავისუფლების ინდექსის კუთხით საქართველოს წარმატებულ ქვეყანათა ჩამონათვალში მოქცევა არანაირად არ ნიშნავს ფაქტობრივად ქვეყნის ეკონომიკის წარმატებულ განვითარებას.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი. დღეისათვის მსოფლიოში ძირითადად ფუნქციონირებს სამი საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტო: Fitch Rotings; Moodys; Standard & Poor'ს. ისინი წარმოადგენენ კომერციულ ორგანიზაციებს და მათი მიზანია შესაბამისი მეთოდური ანალიზისა და განზოგადების საფუძველზე კორპორაციებს, სახელმწიფოებს და ა.შ. მიანიჭონ სარეიტინგო ინდექსი, რომლის მთავარი დანიშნულებაა საინვესტიციო ბაზარზე შეღწევა, აგრეთვე პრევენცია იმ მოსალოდნელი კრიზისისა, რომელიც შეიძლება დაემუქროს ამა თუ იმ ეკონომიკურ სუბიექტს ან სახელმწიფოს. დღეისათვის მიმდინარე მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის ფონზე აღნიშნულმა საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოებმა, აგრეთვე საფინანსო ინსტიტუტებმა (საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი და სხვა) მნიშვნელოვნად დაკარგეს გავლენა და ავტორიტეტი. საქმე იმაშია, რომ ისინი მაღალ რეიტინგს ანიჭებდნენ ზუსტად იმ ეკონომიკურ სუბიექტებს, რომლებმაც საფუძველი ჩაუყარეს მსოფლიო ეკონომიკურ კრიზისს. მათ ვერ უზრუნველყვეს თავიანთი მთავარი ამოცანა - მოსალოდნელი კრიზისის პრევენცია, რითაც მოახდინეს საკუთარი თავის დისკრედიტაცია და მათ მიმართ მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების და ეკონომიკური სუბიექტების ნდობის ხარისხი მნიშვნელოვნად დაეცა. უფრო მეტიც, აღნიშნული სარეიტინგო სააგენტოები აშშ-ს ხელისუფლების კრიტიკის ობიექტში მოექცა, ევროკავშირმა კი მათი საქმიანობის მოკვლევა დაიწყო. მათ ბრალს დებენ იმაში, რომ ვერ უზრუნველყვეს ინვესტორების გაფრთხილება აშშ იპოთეკურ ბაზარზე მოსალოდნელ კრიზისზე, რასაც მოჰყვა მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი. სარეიტინგო სააგენტოების საქმიანობის მოკვლევის მიზნით, ბრიუსელში შექმნილ კომისიას უხელმძღვანელებს ევროკომისიის წარმომადგენელი ჩარლი მაკრივი და შედეგებს უახლოეს მომავალში გააცნობს მსოფლიო საზოგადოებას. აღნიშნულ სააგენტოთა ურთიერთობა საქართველოსთან მიმართებაში სპეციფიკურია. საქმე იმაშია, რომ მათ სახელშეკრულებო ურთიერთობა აქვთ არა ეკონომიკურ სუბიექტებთან, არამედ საქართველოს მთავრობასთან. რა თქმა უნდა, ეს ურთიერთობა საბაზრო პრინციპებს ეფუძნება და ფასიანია. საერთაშორისო სააგენტოები რეიტინგის დასადგენად ძირითადად გამოიყენებენ მთავრობის მიერ მიწოდებულ ინფორმაციას, რაც ასახავს ქვეყნის ინტერესებს და მიმართულია იქითკენ, რომ გზა გაეხსნას უცხოელ ინვესტორებს საქართველოში. ერთის მხრივ, ეს კარგია, მაგრამ მეორეს მხრივ, არასწორი ინფორმაციის საფუძველზე სხვადასხვა კრიტერიუმებით ფორმირებული რეიტინგების დაუბალანსებულობა დიდ ეჭვს იწვევს როგორც ქვეყნის შიგნით, ასევე მის გარეთ. შეიძლება მოვიყვანოთ შემდეგი მაგალითი. ბიზნესის და ეკონომიკის ლიბერალიზაციის კრიტერიუმით საქართველო მსოფლიოს მოწინავე ქვეყნებს შორის ერთ-ერთ პირველ ადგილზე იმყოფება, ხოლო კორუფციის ინდექსის კრიტერიუმით - 69 ადგილზე. აღნიშნული ორი მოვლენა არანაირად არაა თავსებადი - ან ერთია ტყუილი, ან მეორე.

სრულიად სხვაგვარ შეფასებას აძლევს საქართველოს ეკონომიკურ მდგომარეობას მსოფლიოში ცნობილი ჟურნალი „ფორბსი“. კერძოდ, მისი შეფასებით ბიზნესისთვის ყველაზე ხელსაყრელი ქვეყნების ნუსხაში საქართველო 64 ადგილზეა, ვაჭრობის თავისუფლების მხრივ, მონეტარული თავისუფლებით - 98, ინოვაციურობის ინდექსით - 101, ტექნოლოგიური სიახლეებით - 92, ბიუროკრატიულობით - 3, ინვესტორთა დაცვით - 15, კორუფციის დონით 54, პერსონალური თავისუფლებით - 85, საგადასახადო ბარიერებით - 73 ადგილზე. აღნიშნული შეფასებები რადიკალურად განსხვავდება საერთაშორისო სარეიტინგო სააგენტოების შეფასებებისგან, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ ამ კუთხით მსოფლიოში მიმდინარე საქმიანობა არ ეფუძნება მკაცრად ფორმულირებულ სტანდარტებს. გამომდინარე აქედან, კვლევის შედეგები მოკლებულია არგუმენტირებას და ისინი მეტწილად სუბიექტური და პიარ - კამპანიის ხასიათის შემცველი ინფორმაციაა და შესაბამისად მათ მიმართ საზოგადოების ნდობის ხარისხი ძალიან დაბალია.

არის კიდევ მრავალი საერთაშორისო კომპანიები, რომლებიც ზემოხსენებულ სამ სააგენტოსთან შედარებით ნაკლებად პოპულარულია, მაგრამ ისინი მაინც ახდენენ სერიოზულ გავლენას საერთაშორისო დონეზე ეკონომიკური და სოციალური რეიტინგების ფორმირებაზე. ერთ-ერთი ასეთი ორგანიზაციაა The Ekonomist Inteligence Unit (EIU), რომელმაც სულ ახლახან გამოაქვეყნა მსოფლიოს 165 ქვეყნის სტაბილურობის რისკი. საქართველომ ამ ჩამონათვალში 71-ე ადგილი დაიკავა. საყურადღებოა, რომ პოსტაბჭოთა სივრციდან საქართველოზე სტაბილური ქვეყნები არიან თურქმენეთი, ლიტვა, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ბელორუსი და ყაზახეთი. თუ დავუჯერებთ ზემოხსენებულ რეიტინგს, ეჭვის ქვეშ დადგება საქართველოს ხელისუფლების განცხადება იმის შესახებ, რომ საქართველო ყველაზე მდგრადი და სტაბილური ქვეყანაა პოსტსაბჭოურ და პოსტსოციალისტურ ქვეყნებს შორის. სულ ახლახან სააგენტო Eurobserver-ის მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციით საქართველო დსთ-ს და ევროპის ქვეყნებს შორის ყველაზე ჩრდილოვანი ეკონომიკის ქვეყნად გამოცხადდა, რასაც ძალიან ძნელია დავეთანხმოთ, რადგან იგი არანაირად არაა არგუმენტირებული.

საბოლოოდ შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების განმტკიცება და ამ კუთხით სახელისუფლებო ღონისძიებათა შემუშავება უნდა ეფუძნებოდეს უტყუარ, გამჭვირვალე და საიმედო ინფორმაციას. ყოველგვარი მისი დამახინჯება, თუნდაც ქვეყანაში უცხოური ინვესტიციების მოზიდვისა, ან სახელისუფლებო სტრუქტურების პოლიტიკური დივიდენდების გაზრდის მიზნით მავნეა და იგი (სიმართლე) არ დაიმალება.

დავუბრუნდეთ ისევ №1 საფრთხეს - ეკონომიკური ზრდის მოსალოდნელ შენელებას. საქართველოს ხელისუფლება 2009 წელს რეალური მშპ-ს ზრდას მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის გავლენის გათვალისწინებით აპროგნოზებს 2,5 პროცენტის მოცულობით. საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, რომელიც ამ ბოლო დროს თავის პროგნოზებს თითქმის ყოველკვირეულად ცვლის, საქართველოს ეკონომიკურ ზრდას ვარაუდობს 1 პროცენტის მოცულობით. ახლა შევხედოთ და შევაფასოთ რამდენად რეალურია ამ პროგნოზების ალბათობა და როგორი იქნება საქართველოს ეკონომიკის განვითარება უახლოეს მომავალში.

უკანასკნელ წლებში საქართველოში ეკონომიკური ზრდის ერთერთი ყველაზე მთავარი მამოძრავებელი ინდიკატორი იყო პირდაპირი ინვესტიციების მოცულობის ზრდა. აღსანიშნავია, რომ საქართველოში მშპ-ს ზრდის მაჩვენებელი პირდაპირპროპორციულადაა დამოკიდებული ინვესტიციების მოცულობაზე. მაგალითად, უკანასკნელი 5 წლის განმავლობაში ინვესტიციების ყველაზე რეკორდული მოცულობა - 2,1 მლრდ დოლარი შემოვიდა 2007 წელს და ამავე წელს დაფიქსირდა ამავე პერიოდში მშპ-ს ზრდის ყველაზე მაღალი ტემპი (12,5%25). ცხადია, რუსეთ - საქართველოს ომმა და მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა ნეგატიური გავლენა იქონია ქვეყანაში ინვესტიციების შემოდინებაზე. 2008 წელს ნაცვლად მოსალოდნელი 2,5 მლრდ დოლარისა მან შეადგინა 1,3 მლრდ დოლარი. აღსანიშნავია, რომ უცხოური ინვესტიციების უმეტესი ნაწილი საქართველოში შემოდის საერთაშორისო მიზნობრივი პროგრამების („მილენიუმი“) ფარგლებში, რომლის ძირითადი კომპონენტები დასასრულს უახლოვდება, რაც პერსპექტივაში უთუოდ შეამცირებს ამ კუთხით ინვესტირების მოცულობას. 2008 წელს ხელისუფლება 2 მლრდ დოლარის ინვესტიციის მოზიდვას ვარაუდობდა, თუმცა მას ფაქტობრივად დააკლდა 700 მილიონი, რაც რუსეთ- საქართველოს ომის და მსოფლიო კრიზისის გავლენითაა განპირობებული. საყურადღებოა, რომ ბოლო წლებში საქართველოში შემოტანილი უცხოური ინვესტიციების მოცულობის ზრდას დასაქმების დონის ზრდა არ მოჰყოლია, შეიძლება ითქვას ადგილი ჰქონდა პირიქით მოვლენას - უმუშევრობის ზრდას. ეს განპირობებულია იმ სპეციფიკით, რომელიც ახასიათებს საქართველოში ინვესტიციების შინაარსის გაგებას. სამწუხაროდ, ხელისუფლება ინვესტიციასთან აიგივებს ნებისმიერი სახის სახელმწიფო უძრავი ქონების გაყიდვიდან მიღებულ ფულად სახსრებს, აგრეთვე აღებ-მიცემობასთან (ვაჭრობასთან) დაკავშირებულ ფულად მოძრაობას, რაც ინვესტიციის კლასიკურ ეკონომიკურ გაგებასთან შორსაა. როგორც ჩანს, ამითაა განპირობებული ის გარემოება, რომ ოფიციალური სტატისტიკა არ აღრიცხავს ინვესტიციური ხარჯების კონკრეტულ მიმართულებებს. კომერციული ბანკების მიერ აღებული სესხის ინვესტიციად აღიარება ზოგიერთ შემთხვევაში დაუშვებელია. მაგალითად, საბანკო სესხი, რომლის დანიშნულებაა სამომხმარებლო საქონლის შეძენა უცხოეთში და მისი ქვეყნის შიგნით რეალიზაცია, არ შეიძლება ინვესტიციად მივიჩნიოთ.

2008 წელს პირდაპირი უცხოური ინვესტიციების 28 პროცენტი წარიმართა ტრანსპორტისა და კავშირგაბმულობის სექტორზე, 19%25 - ენერგეტიკაზე, 15%25 - უძრავ ქონებაზე, 12%25 - მრეწველობაზე, 6%25 - მშენებლობაზე, 0,9%25 - სოფლის მეურნეობასა და თევზჭერაზე, 17%25 - დანარჩენ სფეროებზე. ის გარემოება, რომ უცხოური ინვესტიციების უმეტესი ნაწილი ხმარდება ისევ უცხოური ტექნიკისა და ტექნოლოგიების შეძენას და არა ადგილობრივი საწარმოო ძალების განვითარებას, იწვევს ეკონომიკის ინტენსიურ განვითარებას, რის გამოც ადგილი აქვს არა დასაქმების ზრდას, არამედ პირიქით - შემცირებას.

ნებისმიერი ქვეყნიდან ნებისმიერი სახის კაპიტალის შემოტანა ეწინააღმდეგება ქვეყნის ეკონომიკური უსაფრთხოების ძირითად პრინციპებს. საქართველოს დღევანდელ პირობებში ამ კუთხით საკითხი საერთოდ არ განიხილება, რაც ნიშნავს გრძელვადიან პერიოდში ახალი პრობლემების წარმოქმნას.

ქვეყანაში შექმნილი პოლიტიკური და ეკონომიკური კრიზისის ფონზე ხელისუფლებამ ეკონომიკური პიარ - კამპანიების ახალი ტალღა ააგორა. სრულიად მოულოდნელად გამოჩნდა ეგვიპტური კომპანია „ფრეში“, რომელიც ქუთაისში თავისუფალი ეკონომიკური ზონის მშენებლობისთვის 1,2 მლრდ დოლარის ინვესტიციას განახორციელებს და 12 ათას ახალ სამუშაო ადგილს შექმნის. ძალიან ძნელი დასაჯერებელია, რომ 40 მილიონი დოლარის კაპიტალბრუნვის მქონე კომპანიამ საქართველოში მილიარდიანი ინვესტიცია შემოიტანოს. არ არის გამორიცხული საქმე გვქონდეს არაკეთილსინდისიერ ინვესტორთან, რომელთა რიცხვი მსოფლიოში ძალიან მომრავლდა და რომელთა ერთადერთი მიზანია „შავი ფულის“ გათეთრება. ასევე არაა გამორიცხული, რომ „რაკ ჯორჯია ჰოლდინგის“ ფოთში ინდუსტრიული ზონის მშენებლობის, მრავალმილიარდიანი ინვესტირების და 30 ათასი კაცის დასაქმების პროექტმა ჩაილურის წყალი დალიოს. ამის საშიშროება არსებობს, რადგან კომპანიამ სამშენებლო პროცესის დაწყება მიმდინარე წლის ზაფხულისთვის გადადო, ხოლო არავინ იცის ეს ზაფხული პოლიტიკურად რამდენად ცხელი და ასატანი იქნება.

საქართველოში ეკონომიკური ზრდის ძირითადი სინთეზური მაჩვენებლის - მშპ-ს პროგნოზირებას საფუძვლად უნდა დაედოს არა მხოლოდ ეკონომიკური, არამედ პოლიტიკური ფაქტორებიც. თუ გამოვალთ დღევანდელი გადასახედიდან ამ კუთხით უახლესი მომავალი მეტისმეტად პესიმისტურად გამოიყურება. საქმე იმაშია, რომ მშპ-ს უმეტეს ნაწილი საქართველოში უცხოური კაპიტალით იქმნება, რაზედაც მომავალში ქვეყანაში შექმნილი მძიმე პოლიტიკური კრიზისი უთუოდ მოახდენს ნეგატიურ გავლენას. მმართველ ხელისუფლებასა და პოლიტიკურ ოპოზიციას შორის დაპირისპირება კულმინაციას აღწევს. ჯერჯერობით აქციების დონეზე მიმდინარე პოლიტიკურ მოვლენებს ეკონომიკის დაცემაზე არსებითი გავლენა არ მოუხდენია, თუმცა, პროგნოზები არასასურველი მიმართულებით იხრება. მოვლენები შეიძლება რამდენიმე განსხვავებული სცენარით განვითარდეს: პირველი, თეორიულად დასაშვებია, რომ მმართველმა პარტიამ დათმოს პოზიციები და ახალი ძალა მოვიდეს ხელისუფლებაში. აღნიშნული ვარიანტი უახლოეს მომავალში ეკონომიკის განვითარების დაჩქარებას ვერ უზრუნველყოფს, არა იმიტომ, რომ ნაკლებ კომპეტენტური მენეჯერები ჩაუდგებიან სახელმწიფო სტრუქტურებს სათავეში, არამედ იმიტომ, რომ ამას მოჰყვება რადიკალური ინსტიტუციონალური ძვრები, რომელიც გარკვეულ დროს და ადაპტირებას საჭიროებს. გარდა ამისა, ახალ ხელისუფლებას მემკვიდრეობით დახვდება ურთულესი, წლების განმავლობაში დაგროვილი და გადაუჭრელი პრობლემები, რომელთა სწრაფ რეალიზაციას საზოგადოება დააყენებს მათ წინაშე. ფაქტობრივად მათ ამისთვის საჭირო რესურსები არ აღმოაჩნდებათ, რასაც მოჰყვება საზოგადოებრივი იმედგაცრუება და შესაბამისად ნდობის ხარისხის დაცემა. ასეთ ვითარებაში სიტუაციის დარეგულირების ერთადერთი გამოსავალი იქნება უცხოური დახმარებები და მსოფლიო თანამეგობრობის გვერდში დგომა. თუმცა ამ უკანასკნელის მოპოვებასაც საკმაოდ დიდი დრო და ძალისხმევა დასჭირდება. ამრიგად, თქმა იმისა, რომ ხელისუფლების შეცვლას მყისიერად მოჰყვება ეკონომიკის გააქტიურება და ოაზისური ცხოვრება, არ იქნება სწორი.

თეორიულად დასაშვებია მეორე ვარიანტიც, რაც ნიშნავს მმართველ პარტიასა და პოლიტიკურ ოპოზიციას შორის დაპირისპირების დროში გაწელვას და ესკალაციას. ასეთ ვითარებაში ადგილი ექნება ეკონომიკური კრიზისის გაღრმავებას. საქმე იმაშია, რომ, საქართველოს საკუთარი ეკონომიკა თითქმის არა აქვს და იგი მთლიანად დამოკიდებულია უცხოურ ინვესტიციებზე. თუ ქვეყნის შიგნით პოლიტიკური დაპირისპირება არ განიმუხტა და მან პერმანენტული ხასიათი მიიღო, ბუნებრივია, კეთილსინდისიერი ინვესტორები თავს შეიკავებენ კაპიტალის შემოტანისგან, რაც ეკონომიკის მყისიერ ვარდნას გამოიწვევს. რა თქმა უნდა, გამონაკლისებიც იქნება, მეტწილად არაკეთილსინდისიერი ინვესტორების მხრიდან, რომლებიც კაპიტალს შემოიტანენ, მაგრამ არა იმდენად ეკონომიკური ინტერესებიდან, არამედ უფრო პოლიტიკური ინტერესებიდან გამომდინარე, რაც უთუოდ ნეგატიურ გავლენას მოახდენს ქვეყნის ეროვნული უსაფრთხოების მდგრადობის შენარჩუნებაზე.

თეორიულად დასაშვებია მესამე ვარიანტიც, რაც გულისხმობს მმართველი ხელისუფლებისა და ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიების დაზავებას (რისი ალბათობაც ყველაზე მაღალია) და კოალიციური მთავრობის ფორმირებას. თუმცა, საქართველოს პირობებში ასეთი მოდელი ეკონომიკური აღორძინება - განვითარების მამოძრავებელი ინდიკატორი არ იქნება. მოსალოდნელია, რომ თითოეული პოლიტიკური პარტია შეეცდება ხელისუფლებაში დაასაქმოს მისი პარტიის წევრი არა პროფესიული, არამედ პარტიული ნიშნით, რაც საბოლოო ჯამში გამოიწვევს მთავრობის დაკომპლექტებას დღეისათვის არსებული მოდელის მსგავსად, სადაც პროფესიონალიზმი და გამოცდილება უკანა პლანზეა გადაწეული და მართვის ბერკეტები ხელთ უპყრიათ არა სახელმწიფოებრივად მოაზროვნე ჩინოვნიკებს, არამედ ერთგულების და ნეფოტიზმის კრიტერიუმით შეკავშირებულ ჯგუფებს, რომელთა გუნდურმა თამაშმა (სრული ამ სიტყვის მნიშვნელობით) ქვეყანა პოლიტიკურ და ეკონომიკურ კრიზისამდე მიიყვანა. გუნდურობის პრინციპი რომ არაეფექტიანია, ამაზე ისიც მკაფიოდ მიუთითებს, რომ ექსსპიკერი და ექსპრემიერ - მინისტრი დღეს თავის ყოფილ თანაგუნდელებთან დაპირისპირებული არიან და სინანულს გამოთქვამენ მათ პასიურობაზე სახელმწიფო მნიშვნელობის გადაწყვეტილებების მიღებისას.

არის მეორე საშიშროებაც. კერძოდ, რამდენად თავსებადი და ჰარმონიზებული იქნება კოალიციური ხელისუფლება, წამოიწევს თუ არა წინა პლანზე სახელმწიფოებრივი ინტერესები და ხომ არ ექნება ადგილი მათ შორის დაპირისპირებულობას. როგორც გუნდური ხელისუფლებაა არაეფექტური, ასევე არაეფექტიანია დაპირისპირებული ხელისუფლებაც. მთავარია მოიძებნოს ოქროს შუალედი - არც იქით და არც აქეთ, რისი მიღწევაც შეუძლიათ მხოლოდ პროფესიონალ და გამოცდილ სახელმწიფო მოხელეებს. ამ მოდელით ხელისუფლების დაკომპლექტების ალბათობა ძალიან დაბალია.

ნებისმიერ ვარიანტში, როგორი თანაფარდობით და სტრუქტურითაც არ უნდა განვითარდეს პოლიტიკური მოვლენები საქართველოში, ეკონომიკური ვარდნა გარდაუვალია უახლეს მომავალში. ძირითადად ნეგატიურად იმოქმედებს სამი მთავარი ფაქტორი: მსოფლიო კრიზისის გავლენა, რომელსაც ჯერჯერობით სრულად არ შემოუღწევია საქართველოში და უახლოეს პერიოდში იგი უთუოდ შემოვა; მოქმედი ხელისუფლების მიერ სოციალურ - ეკონომიკურ პრობლემათა მყისიერი შერბილების მიზნით გრძელვადიანი პრობლემების დაგროვება (საგარეო ვალები, სახელმწიფო ვალდებულებები და ა.შ.), რომელთა პირისპირ აღმოჩნდება ნებისმიერი ხელისუფლება; ქვეყნის განვითარების გააზრებული, მეცნიერულად არგუმენტირებული კონცეფციის, სტრატეგიის და შესაბამისი პროგრამების არარსებობა, ანუ ქვეყნის იმპულსურად, საზოგადოების რეაქციიდან გამომდინარე „მართვა“, მოკლედ რომ ვთქვათ, კვალიფიციური სახელმწიფო მენეჯმენტის არსებობა.

ერთადერთი ბერკეტი, რომელსაც შეუძლია შეანელოს და შეარბილოს ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ვარდნა საქართველოში დღეისათვის შექმნილ სიტუაციაში, არის მხოლოდ და მხოლოდ უცხოური ინექციები (დახმარებები). გასულ წელს ბრიუსელში დონორთა კონფერენციაზე საქართველოსთვის გამოყოფილი 4,5 მილიარდი დოლარიდან მცირე ნაწილი უკვე მიღებული და მოხმარებულია.

ასათვისებელია კიდევ 4 მილიარდამდე, თუმცა აქაც არაა იოლად საქმე. ამ თანხის მიღება თავის მხრივ დამოკიდებულია, ერთის მხრივ, იმაზე, თუ როგორ სწრაფად დაიძლევა მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისი და, მეორეს მხრივ, თუ როგორ შეასრულებს საქართველოს ხელისუფლება იმ წინაპირობებს (დემოკრატიის განვითარება, სასამართლო რეფორმა, კორუფციის შემცირება და ა.შ.), რომლებიც საფუძვლად დაედო ამ დახმარების გამოყოფას. დრო კი ჩვენს საწინააღმდეგოდ მოქმედებს. საქმე იმაშია, რომ მოქმედი ხელისუფლება კრიზისის დასაძლევად იყენებს მხოლოდ სახელმწიფო ბიუჯეტს, ისიც მოკლევადიანი, დროებითი დასაქმების უზრუნველსაყოფად და პრიორიტეტს არ ანიჭებს რეალური სექტორის აღორძინება - განვითარებას, რომელზედაცაა მთლიანად დამოკიდებული ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების მომავალი ბედი. შექმნილი რთული სიტუაცია (ეკონომიკური ზრდის ტემპების ვარდნა) უახლოეს თვეებში უთუოდ პრობლემებს შეუქმნის სახელმწიფო ბიუჯეტს შემოსავლების ფორმირებაში და არაა გამორიცხული, რომ ხელისუფლება მიზანს შეუცვლის უცხოურ დახმარებებს და მათ გარკვეულ ნაწილს მიმართავს საბიუჯეტო დეფიციტის დასაფარავად. ეს კი მოკლევადიან პრობლემას გადაწყვეტს, მაგრამ ახალახალ პრობლემებს წარმოქმნის გრძელვადიან პერსპექტივაში.

გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან, შეიძლება დავასკვნათ, რომ უახლოეს მომავალში საქართველოს ეკონომიკური ზრდის ტემპების ვარდნა გარდაუვალია. თუ განზე გადავდებთ პარტიულ ამბიციებს და ობიექტურად შევაფასებთ დღეისათვის შექმნილ კრიზისულ მდგომარეობას საბანკო სექტორში, საინვესტიციო სფეროში, აგრეთვე მოსალოდნელ და გარდაუვალ საბიუჯეტო კრიზისს, მოსალოდნელია, რომ ეკონომიკის არა თუ რეცესიას, არამედ მინუსოვან ეკონომიკურ ვარდნას ექნეს ადგილი (პასიური პროგნოზი). ამ პროცესის თავიდან აცილების საშინაო ბერკეტი ქვეყანას არ გააჩნია. უცხოური დახმარებების ეფექტიანი და მიზნობრივი გამოყენებით შესაძლებელია ეკონომიკური ვარდნის მხოლოდ შერბილება. თუ ქვეყანაში არ დარეგულირდა პოლიტიკური სიტუაცია, მაშინ კრიზისი კიდევ უფრო გაღრმავდება და მან შეიძლება ქვეყანა დეფოლტამდეც მიიყვანოს. დრო არ ითმენს, მისაღებია გონივრული სასწრაფო გადაწყვეტილებები. თუ ამას ხელისუფლებამ თავი ვერ გაართვა, უახლოეს მომავალში მოსალოდნელია საყოველთაო სოციალური მღელვარება, რომლის შედეგების პროგნოზირება ძალიან რთულია.

ეკონომიკური ვარდნის საფრთხე ორგანულადაა დაკავშირებული სხვა მაკროეკონომიკურ და მიკროეკონომიკურ საფრთხეებთან, რომელთა ანალიზი და შეფასება წარმოდგენილი იქნება ჟურნალის მომდევნო ნომრებში.

ნოდარ ჭითანავა
ეკ. მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი,
ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ სამეცნიერო საბჭოს წევრი

ეროვნული ეკონომიკის ეგზოგენური (გარე) ფაქტორების ისტორიული წარმომავლობა და ზემოქმედების ლოგიკა

წერილი მეორე

საქართველოს ეკონომიკა არასტაბილურ გლობალურ სივრცეში

წინა წერილში წარმოდგენილი ანალიზი, ბუნებრივია, მოითხოვს ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების გარე და შიდა ფაქტორების გამოვლენა - შეფასებას, მათ დაჯგუფებას განვითარების ისტორიული ეტაპების თავისებურებათა გათვალისწინებით, ასევე აუცილებელია ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს ეკონომიკის ტრანსფორმაციულ პროცესებზე მოქმედი ფაქტორები, ობიექტურად აიხსნას მათი მიზეზები, ხასიათი, ზემოქმედების მექანიზმები და ა.შ.

ამჯერად განვიხილავთ საბაზრო ურთიერთობებზე გარდამავალ პერიოდში ეროვნული ეკონომიკის განვითარებაზე გარე (ეგზოგენური) ფაქტორების მოქმედების ფორმებს, ლოგიკას, კონცეპტუალურ და მეთოდოლოგიურ ასპექტებს.

საბაზრო ურთიერთობებზე გარდამავალ პერიოდში, როგორც ნაჩვენები იყო, საქართველოს ეკონომიკა მსოფლიოს მიმდინარე კრიზისამდეც სისტემური კრიზისის ქრონიკულ ფაზაში იმყოფებოდა. ბუნებრივია, მსოფლიო კრიზისი უფრო დაამძიმებს ქვეყნის ეკონომიკის საერთო (კრიზისულ) მდგომარეობას.

XX საუკუნის 90-იანი წლებიდან პოსტსოციალისტური საქართველოს ეკონომიკა გლობალიზაციისა და მისი თანმდევი ლოკალიზაციის ურთიერთგანპირობებული პროცესების გადაკვეთის ეპიცენტრში აღმოჩნდა. მსოფლიოში ქაოსი გაძლიერდა. გლობალური პროცესების სივრცე არასტაბილური გახდა. ეროვნული ეკონომიკების განვითარება ურთიერთგამომრიცხავ კონცეფციებს და მეთოდოლოგიებს დაეყრდნო. ვირტუალიზმი, როგორც ასეთი, განმსაზღვრელ ილუზიად იქცა, ღირებულებათა სწრაფი ცვლილებები ჩვეულებრივ მოვლენად აღიქმება, თავისუფლების, დემოკრატიის ყალბმა გაგებამ (რაც მსოფლიოში უწესრიგობის თანამდევი მოვლენაა) საზოგადოებრივი სიკეთის როლის და მნიშვნელობის შეზღუდვა გამოიწვია. სუვერენული სახელმწიფოების (გარდა „ელიტა სახელმწიფოებისა“) როლი და მნიშვნელობა თვისებრივად შეიცვალა, რა თქმა უნდა, მათი დაკნინების თვალსაზრისით. მსოფლიოს წონასწორობა დაირღვა. განვითარებული ქვეყნები კაცობრიობის ე.წ. ელიტარულ ჯგუფში გაერთიანდნენ და ერთპიროვნული ლიდერის (აშშ) მიერ შემოთავაზებული ცხოვრების „ახალი წესის“ (იგი „ახალი წესრიგით“ შევიდა უახლეს ისტორიაში) დამკვიდრების ერთიან პროცესში საკუთარი ინტერესების დაცვას ჯერ-ჯერობით ახერხებენ. ხოლო ე.წ. განვითარებადი ქვეყნების ბედი მთლიანად დამოკიდებული აღმოჩნდა გარე პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ფაქტორებზე. სწორედ ამ ქვეყნების საზღვრებს გარეთ იქმნება მათი განვითარების (საერთოდ ფუნქციონირების) სტრატეგია, განისაზღვრება „დახმარების“ ადეკვატური ფორმა, მაგრამ ერთიანი მეთოდოლოგიით (განვითარებადი ქვეყანა საერთაშორისო კაპიტალის გავლენის ქვეშ მუდმივად უნდა იყოს) წარიმართება მათი ტრანსფორმაციული პროცესები. ასეთ ფონზე, ბუნებრივია, რომ საქართველოს ეკონომიკაში გარე ფაქტორთა პრესინგით ახალ სივრცეში ადაპტირების პროცესი ძნელად, წინააღმდეგობრივად მიმდინარეობს.

ეკონომიკური გლობალიზაციის მთავარი სუბიექტები

ამჟამად, ეკონომიკური გლობალიზაციის რთულ და წინააღმდეგობრივ პროცესში სამი მთავარი სუბიექტი ცალ-ცალკე და ერთობლივად განსაზღვრავს მსოფლიოს განვითარების სტრატეგიას. ჩამოყალიბდა ტრიადა - სუვერენულ სახელმწიფოთა ვიწრო ჯგუფი. ამერიკის შეერთებული შტატების ლიდერობით (იდეების გენერატორი და კაცობრიობის ბედის განმსაზღვრელი ფენომენი) - ტრანსეროვნული კორპორაციები (საერთაშორისო კაპიტალის მფლობელი და მისი გამოყენების სტრატეგიის განმსაზღვრელი) - საერთაშორისო ეკონომიკური და ფინანსური სტრუქტურები (ცხოვრების ერთიანი მოდელის იდეოლოგიური საფუძვლების განმსაზღვრელი ინსტიტუტები).

როგორია მათი სტრატეგიული მიზნები, ამოცანები, ზემოქმედების მექანიზმები? ერთმნიშვნელოვნად შეიძლება ითქვას, რომ სამივეს ერთი სტრატეგიული მიზანი აქვს - მთელი მსოფლიო დაექვემდებაროს მათ მიერ შემოთავაზებული ცხოვრების წესის მოდელის მოთხოვნებს. ამ მიზნის მიღწევისათვის განსაზღვრულია მათი ამოცანები, ეტაპები, ზემოქმედების მექანიზმები და ტრაექტორია, თვით დახმარების ფორმები და სხვ.

თანამედროვე მსოფლიოში სახელმწიფოები პირობითად იყოფა ელიტა, სატელიტ და სხვა ე.წ. ფუნქციონირებად ობიექტ სახელმწიფოებად. პირველ ჯგუფში შედიან „შვიდეული“ და სხვა განვითარებული ქვეყნები („ოქროს მილიარდი“), რომლებმაც მიაღწიეს ცხოვრების შედარებით მაღალ სტანდარტებს. მეორე ჯგუფში - ე.წ. სატელიტი ქვეყნები, რომლებიც დროსა და სივრცეში კონკრეტული ეტაპების შესაბამისად, როგორც იტყვიან დრო და ჟამის შესაფერად, „ცენტრიდან“ მიღებული „რჩევებით“ ფუნქციონირებენ და უმეტესად ცხოვრების სტანდარტების ამაღლებას აღწევენ. მათთვის, სანამ ადეკვატურად მოიქცევიან, ცენტრის (ელიტის), როგორც დამცავი ქოლგის მფარველობა გარანტირებულია.

მესამე ჯგუფში, „მესამე სამყაროს“ ქვეყნებთან ერთად „მეორე სამყაროს“ - ყოფილი სოციალისტური ქვეყნებიც შედიან. მათი გარკვეული ნაწილი ფაქტობრივად მეორე ჯგუფში გადავიდა და ორი დიდი ალიანსის „ნატოსა“ და „ევროკავშირის“ წევრი სახელმწიფოების სტატუსით „ცენტრებიდან“ შემოთავაზებული იდეოლოგიით ახალ რეალობას ქმნიან. ბოლო პერიოდში ზოგიერთი პოსტსოციალისტური ქვეყნის მიმართ, მაგალითად, უკრაინა, საქართველო ელიტის (შვიდეულის) ინტერესები გამოიკვეთა.

სუვერენულ სახელმწიფოთა ასეთი იერარქიული დაჯგუფება ელიტა - სახელმწიფოებს, ტრანსეროვნულ კორპორაციებს და საერთაშორისო ეკონომიკურ და ფინანსურ სტრუქტურებს მანევრირების ხელსაყრელ პირობებს უქმნის და ისინიც „ახალი ეკონომიკური წესრიგის“ მოტივით მსოფლიო ეკონომიკას კოორდინირებულად მართავენ. ამ პროცესში იცვლება საერთაშორისო სამართალი, რაც დღემდე ეროვნული სუვერენიტეტის პრინციპებს ეფუძნება, ეკონომიკის განვითარების პარადიგმები (ორმაგი სტანდარტი, ლიბერალიზაცია და სხვ.), ფართო გაგებით მსოფლიო კულტურაც. მნიშვნელოვანია, რომ მსოფლიო ეკონომიკამ აქტიური პოლიტიკის ფუნქციები შეიძინა, გეოეკონომიკური ინტერესები ძლიერთა ნებით წარიმართება, აშკარად გამოიკვეთა ფინანსურ - სამართლებრივი რეგულირების როლი. ყოველივე ეს და სხვა უხილავი პროცესი თვისებრივად ცვლის მსოფლიოს პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ პანორამას (ლანდშაფტს). სოციალური პოლარიზაციის პროცესების ფონზე ჩამოყალიბდა ტენდენციაფენომენი, რაც თანმიმდევრულად ღრმავდება და საშიშ ხასიათს იძენს. მხედველობაში გვაქვს უთანასწორობის ამჟამად ჩამოყალიბებული ტენდენცია. მაგალითად, პლანეტის უმდიდრესთა 20%25-ისა და უღარიბეს 20%25-ის შემოსავლების თანაფარდობა თუ 1960 წელს იყო 30:1, 1991 წელს - 61:1, 1994 წელს - 78:1, 2004 წელს შეადგენდა 150:1. საყოველთაო ჟღერადობის სენტენცია, „მდიდრები მდიდრდებიან, ღარიბნი ღარიბდებიან“ ფაქტობრივად ადასტურებს, რომ პროცესი შეუქცევადია.

მსოფლიოს მდიდარი ქვეყნები დანარჩენი სამყაროს მოსახლეობის ბედის გადაწყვეტას მხოლოდ საკუთარი ინტერესების განხორციელების ფონზე, „ნარჩენი კაპიტალის“ ნაწილობრივი გამოყენებით“ ცდილობენ. ე.წ. დროებითი დახმარებები, რაც სხვადასხვა ჰუმანური პროგრამებით განისაზღვრება მსოფლიოში, ეკონომიკის ეფექტიანობას და სოციალური სამართლიანობის პრინციპების ფართოდ დამკვიდრებას ვერ უზრუნველყოფს. სერიოზულად არ განიხილება (თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ზოგიერთ რიტორიკულ ცნებებს, მოტივებს) მსოფლიო რესურსების გადანაწილების ჰუმანური პრინციპები. ვთქვათ, რესურსების რა ნაწილი მოხმარდეს ჩამორჩენილი (ფაქტობრივად მოშიმშილე) ქვეყნების სოციალურ - ეკონომიკური განვითარების დონის თანდათანობით (თანმიმდევრულად) გათანაბრებას, საერთოდ, ეკონომიკური გარემოს გაუმჯობესებას, სიღარიბის პრობლემის გარკვეულწილად შერბილებას და ა.შ.

ფაოს ექსპერტთა აზრით, ამჟამინდელ პირობებშიც, როცა მსოფლიოში მოსახლეობის დიდი ნაწილი შიმშილობს, ცხოვრების ელემენტარულ პირობებს მოკლებულია, შესაძლებელია კვების პროდუქტებით დაკმაყოფილდეს 20-25 მლრდ კაცი (მსოფლიოში 2005 წელს ცხოვრობდა 6,5 მლრდ კაცი). ლოგიკურია კითხვა, განვითარებული ქვეყნები ამ პრობლემის გადაწყვეტას რატომ არ ცდილობენ ჩამორჩენილი ქვეყნების მეურნეობათა განვითარების დაჩქარების გზით. პირდაპირი პასუხი ჯერ არ არის, ალბათ, არც იქნება. მიზეზი გასაგებია: სამყაროს ძლიერთა ნება ასეთ „სტრატეგიას“ ჯერ-ჯერობით არ ცნობს.

ამჟამად, მსოფლიო ბედის გადაწყვეტას ერთპიროვნულად ცდილობს აშშ, მისი ადმინისტრაციის ვიწრო კონცეპტუალური და მეთოდოლოგიური შეხედულებებით. სწორედ მის იდეოლოგიურ პრინციპებზე შემუშავდა ეკონომიკური დოქტრინა „შოკური თერაპია“, რომელიც ბევრ ქვეყანას თავს მოახვიეს და მათი ეკონომიკის სრული ნგრევა გამოიწვია. აშშ და სხვებიც მოქნილად იყენებენ საკუთარ ეკონომიკურ უპირატესობებს, მათ შორის ტექნოლოგიებით ზემოქმედების მექანიზმებსაც. ცნობილია, რომ ტექნოლოგიები დღეს არა მხოლოდ ეკონომიკური ძალაუფლების მოპოვების საშუალებაა, არამედ სუვერენულ ქვეყნებში უშუალოდ ჩარევის ძალაც. აშშ და სხვა განვითარებული ქვეყნები სხვადასხვა ფორმით თავს ახვევენ ძირითადად განვითარებად ქვეყნებს საკუთარ სტანდარტებს. ნიშანდობლივია, რომ აშშ უნივერსიტეტების დიპლომი წარმოადგენს ტრანსეროვნულ კორპორაციებსა და საერთაშორისო სტრუქტურებში სამუშაოზე მიღების მთავარ კრიტერიუმს. აღნიშნული სტრუქტურების „რეკომენდაციებით“ კი ხდება ეკონომიკური პროცესების რეგულირება მსოფლიოში, ქვეყნებზე სესხების გაცემა, სახელმწიფო საგარეო ვალების რესტრუქტურიზაცია, ფასებისა და საგარეო ვაჭრობის ლიბერალიზაციის დოქტრინის გავრცელება (თავს მოხვევა) და სხვა. ასეთი „დახმარებითა“ და „კრიტერიუმებით“ ფაქტობრივად იხსნება გზა ეროვნული ეკონომიკის უშუალოდ მართვისაკენ.

ასეთი პოლიტიკა უპირველესად საკუთარი ინტერესების (გლობალური მიზანი) ყოველმხრივი დაცვის ფილოსოფიას ეყრდნობა და ხელს უწყობს ისეთი სოციალურ - პოლიტიკური სიტუაციის შექმნას, როცა ადამიანის მდგომარეობა არსებითად დამოკიდებული ხდება არა იმდენად სუვერენულ სახელმწიფოზე (სადაც იგი ცხოვრობს), რამდენადაც სხვა სახელმწიფოზე (გამორჩევით აშშ და საერთაშორისო ორგანიზაციების მოქმედების შედეგებზე). ასეთი ფონი ქმნის ილუზიებს, გაზვიადებულ წარმოდგენებს, საზოგადოების ყურადღებას ადუნებს, ინსტიქტურად მორჩილებას ამკვიდრებს და სხვ.

მსოფლიოს ეკონომიკურ სივრცეში ექსკლუზიურ როლს ასრულებენ ტრანსეროვნული კომპანიები. XXI საუკუნის დასაწყისისათვის მათმა პირდაპირმა ინვესტიციებმა შეადგინა 3,2 ტრილიონი დოლარი, ხოლო საზღვარგარეთის მათი ქსელში გაყიდვების მოცულობამ 6,4 ტრილიონი, რაც უფრო მეტი იყო, ვიდრე მთელი მსოფლიოს ექსპორტი (რომელმაც 1996 წელს შეადგინა 6,1 ტრილიონი).

დღეს ტეკ გლობალიზაციის პროცესის ლიდერები არიან. ისინი მოქმედების სტრატეგიას განსაზღვრავენ ბაზრების პლანეტარული ხედვის საფუძველზე, რაც მათ განსაკუთრებულ უპირატესობას ანიჭებს. ამის გარდა, ისინი მოქნილად იყენებენ ე.წ. დირექტიული დაგეგმვის პრინციპებს, მეთოდებს, მექანიზმებს, საკუთარი შეხედულებისამებრ აწესებენ შიდა ფასებს და ა.შ. მათი კაპიტალი სუვერენული სახელმწიფოების საზღვრებს უხეშად არღვევს. ექსპერტების აზრით, 1997 წელს ყოველ ერთ დოლარზე, რომელიც დაბანდებული იყო, მსოფლიო ეკონომიკის რეალურ სექტორში, მოდიოდა 50 დოლარი ფინანსურ სფეროში გამოყენებული. ფინანსური ბაზრების ლიბერალიზაციით ტრანსეროვნული კაპიტალი გაბატონდა მსოფლიო ეკონომიკაში და იგი საკუთარ პირობებს კარნახობს სუვერენულ სახელმწიფოებსა და მათივე მონაწილეობით შექმნილ ალიანსებსაც. რეალური წარმოდგენა რომ გვქონდეს ტეკ, საჭიროა ზოგიერთი მაჩვენებელიც განვიხილოთ. XX საუკუნის ბოლოსათვის ტეკ ხელში იყო ნედლეულით მსოფლიო ვაჭრობის 90%25, ხორცით, ყავით, სიმინდით, ხე-ტყით, თამბაქოთი, რკინის მადნით ვაჭრობის 90%25, სპილენძისა და ბოქსიტებით - 85%25, ჩაითა და ზეთისხილით - 80%25, ბანანით, ნატურალური კაუჩუკით და ნავთობით - 75%25. აღსანიშნავია, რომ ტეკ საკუთარ კაპიტალს ძირითადად აბანდებენ არა წარმოებაში, არამედ სპეკულანტურ გარიგებებში და ამით ხელოვნურად ამზადებენ თავისთვის ხელსაყრელ პირობებს. ისინი ბოლო პერიოდში წარმოების გაფართოებაზე ორიენტირებული არ არიან. ამასთან, აგრესიული საკრედიტო პოლიტიკით ხელს უწყობენ სხვა ქვეყნების საბიუჯეტო დეფიციტის სახელმწიფო ვალებად გარდაქმნის პროცესს. ამიტომ ზოგიერთი ექსპერტის აზრით, ტეკ ფინანსური საქმიანობა ფაქტობრივად ახლოს დგას კაზინო - კაპიტალიზმის პრინციპებთან. ეს მეტად ანგარიშგასაწევი დახასიათებაა. აღსანიშნავია, რომ აშშ ტრანსეროვნული კომპანიებს საზღვარგარეთ შექმნილი მოგების ნახევარი შემოაქვთ მათი ბაზირების ქვეყანაში. ყურადღებას იქცევს სხვა თავისებურებაც. აშშ, როგორც სახელმწიფო თავის ტეკ მოქნილად იყენებს საზღვარგარეთ საკუთარი ეროვნული (სტრატეგიული) მიზნების განხორციელებისათვის. ამ სფეროში ინტერესები მრავალმხრივია და მოიძებნა შესაბამისი მექანიზმიც მათი ყოველმხრივი გათვალისწინებისათვის.

ამრიგად, ტრანსეროვნული კომპანიები განვითარებული ქვეყნების, უპირველესად მათი ლიდერის აშშ სახელმწიფოებრივი (ეროვნული) ინტერესების დაცვის და ნებისმიერ ქვეყანაზე ზემოქმედების ძლიერი მექანიზმია.

თანამედროვე მსოფლიოში გლობალური პროცესების მარეგულირებელ რეალურ ძალად ჩამოყალიბდა საერთაშორისო ეკონომიკური, ფინანსური და სხვა სახის ორგანიზაციები და ალიანსები (მსოფლიო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი, გაეროს ეკონომიკური სტრუქტურები, შსო, ვმო და სხვა ორგანოები).

საერთაშორისო ეკონომიკური და ფინანსური სტრუქტურები ყოველმხრივ მხარს უჭერენ ტრანსეროვნულ კაპიტალს, ცდილობენ სუვერენული სახელმწიფოების ეკონომიკური როლი უფრო დააკნინონ („ვაშინგტონის კონსენსუსი“, „სახელმწიფოს მინიმიზაციის კურსი“) და საბოლოოდ მათი ტრადიციული ფუნქციები თვითონ მიითვისონ. ამის სანიმუშო მაგალითია, საქართველო და სხვა ქვეყნებიც, რომლებიც სავალუტო ფონდისა და სხვა სტრუქტურების იდეოლოგიური შეხედულებებით („შოკური თერაპია“, ეკონომიკური ლიბერალიზმი და სხვ.) განსაზღვრავენ ტრანსფორმაციული პროცესების იდეოლოგიურ საფუძვლებს. ნიშანდობლივია, რომ სუვერენული სახელმწიფოები იძულებული არიან კომპრომისებზე წავიდნენ. გამოვლინდა ტრანსეროვნული კაპიტალის (საერთოდ შემოთავაზებული კაპიტალის) ერთი, მეტად საშიში ნიუანსი, რაც გამოიხატება იმაში, რომ მოქმედების ობიექტში სუვერენულ სახელმწიფოში ხელოვნურად იქმნება გარე და შიდა ფაქტორების დაპირისპირება, რომელიც ყოველთვის და ყველგან გარე ფაქტორების წარმატებით მთავრდება, თუმცა არის შემთხვევები, როცა გარე და შიდა ფაქტორების გამოყენების ინტერესები ერთმანეთს ემთხვევა. ეს მხოლოდ განვითარებული ქვეყნების ურთიერთობებში ხდება, რაც ძლიერ იმპულსებს აძლევს საზოგადოებრივ პროგრესს. საერთაშორისო სტრუქტურები თავიანთი წარმოშობით ეყრდნობიან კოსმოპოლიტიზმს, ქმნიან რეალურ საფრთხეს (თანაც ლიბერალიზაციის ფორმით) საფუძველი გამოაცალონ სახელმწიფოებრიობას, დანერგონ ისეთი ეკონომიკური იდეოლოგია, რომელიც წინააღმდეგობაში იქმნება ეროვნული ბიზნესის ინტერესებთან. ასეთ პირობებში სუვერენული სახელმწიფო კარგავს სოციალურ და მობილიზაციურ ფუნქციებს. უკანასკნელი წლების ტენდენცია - ეროვნული სიმდიდრის უცხო კაპიტალზე მასობრივად გაყიდვის პროცესი, თავად ადასტურებს სუვერენული სახელმწიფოს მხრივ ისტორიულ როლზე უარის თქმას. ბოლო პერიოდში გლობალური პროცესების ფონზე გამოჩნდა საშიში ნიუანსიც, რომელიც გულისხმობს ინვესტიციებზე ე.წ. ტერიტორიული კონკურენციის პრინციპის გამოყენებას. მისი არსი იმაში მდგომარეობს, რომ წარმატება შეიძლება ჰქონდეს მას, ვინც გლობალურად აზროვნებს და მოქმედებს ლოკალურად. ამ თითქოს სწორ მიდგომაში, საჭიროა გლობალურისა და ლოკალურის თანაფარდობის საკითხს ყურადღება მიექცეს, გამოვლინდა საყურადღებო ასპექტიც, ინვესტიციები წარიმართოს არა რომელიმე ქვეყანაში საერთოდ (ამ ქვეყნების ინტერესების მიხედვით), არამედ ამ ქვეყნის კონკრეტულ ტერიტორიაზე გარედან განსაზღვრული ინტერესებით. ანალოგიურად ხორციელდება ქვეყნების პოლიტიკური დეცენტრალიზაციის პროცესიც, რომელიც გულისხმობს ცენტრალური ხელისუფლების უფლების დელეგირებას ზესახელმწიფოებრივ (რეგიონულ) სტრუქტურებსა და ქვეყნის შიდა რეგიონებზე. ამით ძლიერდება მსოფლმხედველობითი პოზიცია იმის შესახებ, რომ ცალკეული სახელმწიფოების (იგულისხმება განვითარებული ქვეყნები) ეკონომიკური ნაციონალიზმი უაზრობაა.

ანგარიშგასაწევია შემდეგი თავისებურებაც. საერთაშორისო სტრუქტურები ეროვნული ეკონომიკის კომპლექსურ განვითარებას ხელს უშლიან. მაგალითად, სავალუტო ფონდის რეკომენდაციის ან თანხმობის გარეშე დასავლეთის ქვეყნების კრედიტორები და ინვესტიციები თავიანთ კაპიტალს ამა თუ იმ ქვეყანაში არ აბანდებენ. მოვიტანთ ერთ მაგალითს. სწორედ მათი რეკომენდაციით საქართველოს პარლამენტი თავის დროზე დათანხმდა მიეღო კანონი ქვეყნიდან ისეთი ნედლეულის გატანაზე, როგორიცაა: ჯართი, ხეტყე და სხვ. ყველამ, მათ შორის, ვინც კანონს ხმა მისცა იცოდა, რომ კანონი ეწინააღმდეგებოდა ქვეყნის განვითარების ინტერესებს, მაგრამ მაინც კომპრომისზე წავიდა. როგორც წინა წერილში აღინიშნა, 2000-2007 წლებში საქართველოდან გატანილი იქნა 500 მლნ. აშშ დოლარის ღირებულების ჯართი. ეს ნიშნავს იმას, რომ ხშირად მეგობარი ქვეყნების რჩევით ეროვნული სიმდიდრის განიავება გამართლებულია. მორალურად? მას სამწუხაროდ ანგარიშის არ უწევენ.

თანამედროვე მეცნიერებასა და პრაქტიკაში მკაფიოდ ჩამოყალიბდა ერთიანი აზრი: თუ ადრე მსოფლიო ეკონომიკა ისეთი სივრცე (ველი) იყო, სადაც მოქმედებდნენ სუვერენული სახელმწიფოები, ახლა იგი გარდაიქმნა დამოუკიდებელ სუბიექტად, რომელიც თავისუფლად მოქმედებს სუვერენული სახელმწიფოების საზღვრებში. ეს ნიშნავს იმას, რომ ეროვნული უსაფრთხოება, ფართო გაგებით ქვეყნის მომავალი, არ განისაზღვრება მავანთა მხოლოდ სამხედრო ძლიერებით. დღეს ეკონომიკურ სივრცეში წყდება ნებისმიერი ქვეყნის ბედი. მოწყალების გაღების ხარისხი გაიზარდა. მოწყალება კი დღევანდელ მსოფლიოში ჰუმანიზმით არ რეგულირდება, არამედ ინტერესებით (პირველ რიგში, ანგარებით).

ამასთან ზემოაღნიშნული ტენდენციების ფონზე მართებულია განვიხილოთ პრობლემა, რომელიც პოსტსოციალისტური სივრცის შექმნასთან არის დაკავშირებული და უამრავ კითხვას ბადებს. მეცნიერებაში, განსაკუთრებით ეკონომიკურ მეცნიერებაში, პოსტსოციალისტური სივრცის თავისებურებების შესახებ, ცალმხრივი მიდგომა დაფიქსირდა, რომლის შინაარსი დაყვანილია პროცესების (მოვლენების) შეფასების კლასობრივ გაგებამდე: „იმის გამო, რომ სოციალური ეკონომიკური სისტემა დამარცხდა კაპიტალიზმთან. ეროვნული სოციალური ეკონომიკის გარდაქმნა უნდა მოხდეს იმავე ლოგიკით, ისეთივე ფორმებით და გზით, რაც გამოიყენეს დღეს განვითარებულმა ქვეყნებმა, (მათ დღევანდელი შედეგების მიღწევისათვის ორ საუკუნეზე მეტი დასჭირდათ). სამწუხაროდ, დროის ფაქტორს და განვითარების ისტორიული პირობების ცვალებად ხასიათს ანგარიშს არ უწევენ. ამიტომ გარდაქმნების იდეოლოგიად აღიარებულია ე.წ. ეკონომიკური ლიბერალიზმი, რომლის ფილოსოფია ეყრდნობა XVIII საუკუნის პარადიგმას „უხილავი ხელის“ ყოვლისშემძლეობის შესახებ. ნიშანდობლივია, რომ ამ იდეას დაუმორჩილეს ეკონომიკური პროცესებიდან სახელმწიფოს განდევნის სტრატეგიული ამოცანაც. ეს კი უხეში შეცდომა იყო (თუ იგი მხოლოდ შეცდომაა), რაც მსოფლიოს მიმდინარე ეკონომიკური კრიზისის ხელწერითაც დასტურდება.

ორი პლანეტარული პროცესი და საქართველოს ეკონომიკა

ამჟამად მსოფლიოში ორი პლანეტარული მნიშვნელობის პროცესი მიმდინარეობს, რომლებიც მიზნებით, ამოცანებით, მექანიზმებით ერთმანეთისგან განსხვავებულია. პირველი, XX საუკუნის ბოლო წლებში ინდუსტრიულად განვითარებულ ქვეყნებში ახალი ტიპის - პოსტინდუსტრიული ეპოქის - ეკონომიკის ფორმირება დაიწყო. საყოველთაო აღიარებით იგი სამ მთავარ საყრდენს ეფუძნება: საბაზრო სისტემას, ეკონომიკის სახელმწიფოებრივ რეგულირებას და სოციალურ მდგრადობას, რომელიც გულისხმობს საზოგადოებისა და ეკონომიკის სოციალური სტაბილურობის მუდმივ აღწარმოებას. ეკონომიკის ამ ტიპისთვის დამახასიათებელია: ევოლუციური განვითარება. იგი ეფუძნება თანამედროვე მეცნიერულ - ტექნიკური რევოლუციის შედეგებს, მართვის თანამედროვე სისტემების სრულყოფის პრინციპს, მდგრად სოციალურ სტაბილურობას და მიზნად ისახავს უფრო მაღალი სოციალურ - ეკონომიკური ეფექტიანობის მიღწევას.

მეორე პროცესი - პოსტსოციალისტური სისტემიდან საბაზრო პრინციპებზე გადასვლას ისახავს მიზნად (უფრო სწორად ინდუსტრიულად განვითარებულ ეკონომიკურ სისტემაზე). იგი რევოლუციურია, მაგრამ არა პროგრესულის დანერგვის თვალსაზრისით, არამედ ეფუძნება არსებული (სოციალისტური) პოლიტიკური და ეკონომიკური სისტემების ძირფესვიანად ნგრევის პრინციპს, ტრანსფორმაციის ურთიერთგამომრიცხავ მეთოდოლოგიას, კაპიტალის დაგროვების XIX საუკუნის მოდელს. ამიტომ XXI საუკუნეში სოციალური კატაკლიზმების ინიცირების მთავარი მიზეზ - ფაქტორიცაა.

ამრიგად, ორი პლანეტარული პროცესის გავლენით ჩამოყალიბდა გლობალიზაციის ზემოთ განხილული მიდგომები, რეკომენდაციები და განისაზღვრა პოსტსოციალისტური ქვეყნების განვითარების ძირითადი მიმართულებები. ბუნებრივია, საქართველო მეორე პროცესის (ჯერ ნგრევის, შემდეგ კი აღმშენებლობის იდეას ამოფარებული) ეპიცენტრში აღმოჩნდა და „შოკური თერაპიის“ დოქტრინისა და საერთაშორისო ეკონომიკური და ფინანსური სტრუქტურების „რეცეპტებით“ ეროვნული სიმდიდრის საყოველთაო ძარცვის ხელშემწყობი გარემოს შექმნით უფრო გაღრმავდა ეკონომიკური კრიზისი...

არ გამოვრიცხავთ, რომ ასეთ მიდგომას ოპონენტი გამოუჩნდეს და თქვას რას ვერჩით განვითარებულ ქვეყნებს ან მათი სახელით მოქმედ საერთაშორისო სტრუქტურებს, ისინი ხომ გულწრფელად გვეხმარებიანო, ჩვენივე მიზეზით თუ ასეთი დახმარებები სწორად არ გამოვიყენეთ, ეს მათი ბრალი არ არისო. საკითხის ასე დაყენებას თითქოს ლოგიკა აქვს, მაგრამ მხოლოდ ზედაპირული მიდგომით შეიძლება ასე ჩანდეს. მათ ყველა რეკომენდაციას მხოლოდ მათივე ცალმხრივი გამოცდილება (კაპიტალიზმის განვითარების ევოლუციური გზა) უდევს საფუძვლად და არ ითვალისწინებს სხვა ქვეყნის (ჩვენს შემთხვევაში ჩვენი ქვეყნის) ისტორიული განვითარების თავისებურებებს, ტრადიციებს. სოციალისტური ეკონომიკის განვითარების დონეს და სხვ. ამიტომ ასეთი რეკომენდაციები ობიექტურობას მოკლებულია. ეს ერთი, მეორე, მათ თავად არ იციან თუ როგორ ლოგიკას ემყარება საკუთარი ეკონომიკის (პოსტინდუსტრიული ეპოქის ეკონომიკის) განვითარება, რამდენად პერსპექტიულია მათ მიერ არჩეული სტრატეგია. მსოფლიოში მიმდინარე კრიზისმა ეს დაადასტურა. ამასთან, დასავლეთის განვითარებული ქვეყნები 1992 წელს რიო-დე-ჟანეიროს საერთაშორისო ფორუმზე შეთანხმდნენ, რომ „გზა, რომლითაც თავის კეთილდღეობასთან მივიდნენ განვითარებული ქვეყნები, მიუღებელია მთლიანად კაცობრიობისათვის“. ეს თამამი, ლოგიკური და საიმედო პოზიცია მსოფლიო ელიტამ საჯაროდ აღიარა. თუმცა, ასეთი განცხადების ფონზე, იმავე პერიოდში პოსტსოციალისტურ ქვეყნებს „შოკური თერაპია“ და შესაბამისად გარდაქმნების ისეთი სტრატეგია შესთავაზეს (თანაც ძალადობის შენიღბული ფორმებით), რომელიც ძირშივე ეწინააღმდეგებოდა დეკლარირებულ პრინციპებს.

მესამე, დასავლეთის განვითარებული ქვეყნებისა და საერთაშორისო სტრუქტურების რეკომენდაციებში პოსტსოციალისტური ქვეყნებისთვის უმთავრეს მოთხოვნად წაყენებულია ეკონომიკაში სახელმწიფოს როლის მინიმიზაციის კურსის განხორციელება. ამჟამინდელმა მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა უკვე მერამდენედ (თავის დროზე „დიდი დეპრესიის“ პირობებში) დაადასტურა, რომ ეკონომიკის „თვითრეგულირება“ („უხილავი ხელი“) და სახელმწიფოებრივი რეგულირება („ხილული ხელი“) ყველგან და ყოველთვის სოციალურ - ეკონომიკური პროცესების რეგულირების ორგანული ნაწილებია, რომელთა ურთიერთმოქმედებაზე (ურთიერთშევსებაზე) არსებითად დამოკიდებულია ეკონომიკური პროცესების დაბალანსება და მაღალი ეფექტიანობა. ეს დასტურდება განვითარებული ქვეყნების XX საუკუნის გამოცდილებითაც. თუ ეს ასეა - ძლიერნი ამ ქვეყნისანი რატომ არ ურჩევენ სხვებს აპრობირებული გამოცდილება გამოიყენონ და ეროვნული მეურნეობა ეკონომიკური მიზანშეწონილობის ლოგიკით განავითარონ. ჩვენთვის ძნელია ამ კითხვაზე პასუხის გაცემა. დამაჯერებელი პასუხი მხოლოდ სუბიექტური ფაქტორების გავლენით არ ყალიბდება. როგორც ჩანს, ეკონომიკის ჰუმანიზაციის პროცესებს თანამედროვე მსოფლიოში განვითარების ის მასშტაბები არა აქვთ, რომ კერძო ინტერესზე დამყარებული ეკონომიკური პარადიგმები შეიცვალოს...