დაახლოებით ორი კვირის წინ ზესტაფონში, წმ. იოანე ნათლისმცემლის საკათედრო ტაძრის ეზოში მღვდელმსახურებმა ჟურნალ ,,არჩევანის” პირველი და მეორე ნომრები დაწვეს.

ყველაფერი იმით დაიწყო, რომ მღვდელმა, მამა კირიონმა (ერისკაცობაში შმაგი მუშკუდიანი) ,,არჩევანის” ეს ნომრები ცენზურისათვის მარგვეთისა და უბისის ეპარქიის ფაქტობრივ მმართველს (წარსულში არასრულწლოვანის გაუპატიურებისათვის ნასამართლევ), ზესტაფონის წმ. დიდმოწამე გიორგის სახელობის ტაძრის წინამძღვარს, დეკანოზ გრიგოლს (ერისკაცობაში გოჩა აბულაძე) წარუდგინა. მათ ერთად გამოიტანეს ვერდიქტი: ჟურნალი „ანტიმართლმადიდებლური” და „ანტიქართული” გამოცემაა, რადგან მისი რედაქტორია ცნობილი „ანტიეკლესიური” პიროვნება ნოდარ ლადარია. მისი წაკითხვა კი საშიში და საზიანოა არა მარტო მრევლის, არამედ სასულიერო პირთათვისაც, მიუხედავად იმისა, რომ სარედაქციო კოლეგიაში ფიგურირებს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ორი სასულიერო პირი: დეკანოზი ბასილ კობახიძე და მღვდელი ზაზა თევზაძე.

გამოტანილი განაჩენის მიხედვით, ჟურნალის პირველი და მეორე ნომრები ზესტაფონის საკათედრო ტაძრის ეზოში საჯაროდ დაწვეს. განაჩენს წმ. იოანე ნათლისმცემლის ტაძრის დიაკონი კონსტანტინეც დაეთანხმა. „ჭეშმარიტმა მამულიშვილმა” მღვდლებმა მწუხარებით აღნიშნეს, რომ ჯერჯერობით ხელში ვერ ჩაიგდეს „არჩევანის” მესამე და მეოთხე ნომრები, რომლებსაც მალე იგივე ბედი ეწევა.

საუბედუროდ, ზესტაფონის აუტოდაფე საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის სასულიერო პირთათვის დამახასიათებელი ექსტრემიზმისა და აგრესიულობის მხოლოდ ერთ-ერთი გამოვლინებაა.

რედაქცია გმობს ამგვარ ბარბაროსულ ქმედებას და მიაჩნია, რომ საპატრიარქოს ხელმძღვანელობამ ერთხელ მაინც უნდა მიიღოს შესაბამისი ზომები სასულიერო პირთა ვანდალიზმის წინააღმდეგ. რედაქციის აზრით საინტერესოა, თუ როგორია საპატრიარქოს ცნობილი ბიბლიოფილის, მარგვეთისა და უბისის მთავარეპისკოპოს ვახტანგის (ერისკაცობაში რუბენ ახვლედიანის) პოზიცია.

ნოდარ ლადარია

მრავალი წლის წინათ ერთმა მეგობარმა მითხრა, ბავშვობაში ძალიან მიყვარდა ინდური ფილმებიო. ერთი პირობა, გამიკვირდა, მერე კი ჩემი სიყრმის ცოდვები გამახსენდა: ლიტერატურის ხიბლი პირველად კონსტანტინე გამსახურდიას პროზითა და ლექსებით ვიგრძენი...

გემოვნება შეიძლება შემთხვევითობათა მეტ-ნაკლებად გრძელი მიმდევრობის შედეგი იყოს - მაშინ მისი ჩამოყალიბების ისტორიას მეხსიერებაში ვერ აღადგენენ ხოლმე და ამბობენ, თანდაყოლილიაო. თანდაყოლილი კი ვერასოდეს იქნება გემოვნება, ეს თვით მის ბუნებას ეწინააღმდეგება - გემოვნება ყოველთვის გამოცდილებაში მრავალგზის გამეორებული შედარების, დიდი და პატარა ტკივილისა და სირცხვილის, მოუხელთებელი სიხარულის შედეგია. გემოვნების გარეშე კი ესთეტიკურ ინტუიციას ყოველთვის ემუქრება რაღაც ცდუნება - ხან სწორხაზოვნად და უხვად გადმოცემული გრძნობების სიშიშვლე იზიდავს, ხანაც ბრჭყვიალა, ნატიფი, მაგრამ ცარიელი შესამოსელი...

ჩემი ბავშვობის იმ პერიოდში, როცა სკოლისაკენ მიმავალი ავტობუსის ყველაზე უკანა, ამაღლებულ სკამზე (საყვარელი ადგილი!) წამოსკუპებული ვიმეორებდი გულში - „მარია სტელა! მარია სტელა!” - ჯერ არ ვიცოდი, რომ სულსაც, სხეულის მსგავსად, განვითარების გარკვეულ სტადიაზე უჩნდება ხოლმე კუდი, ლაყუჩები და სხვა რამეები, რასაც, თუ შერჩა, სწავლულნი ატავიზმს დაარქმევენ. სხეულს, თუ ღმერთი არ გაუწყრა, ეგ უცნაური ნიშნები ჯერ კიდევ დაბადებამდე უქრება. სული კი, როგორც ყველაფერში, აქაც განსხვავებულია, რადგან მისთვის ატავიზმების გაქრობა აღარაა გარდაუვალი. ერთი სიტყვით, კონსტანტინე გამსახურდია ჩემი სულის ლაყუჩი იყო ან კუდი.

სწორედ ამიტომ წერდა ქვეყნიერების ხელახლა აღმომჩენი რომანტიკოსის პათოსით მოცული ჯაკომო ლეოპარდი თავის დღიურში:

ჰომეროსს, რომელიც ყოველგვარი წესის წარმოშობაზე ადრე თხზავდა, არც კი დაესიზმრებოდა, რომ ორსულად იყო და საკუთარ თავში ისევე ატარებდა წესებს, როგორც იუპიტერი მინერვას ან ბახუსს. არც ის მოუვიდოდა აზრად, რომ მის საკუთარ უწესობას ოდესმე ვინმე გაზომავდა, შეისწავლიდა, განსაზღვრავდა და მოწესრიგებულ თავებად დაყოფილს გამოიყენებდა წესად სხვათათვის, დაუშლიდა მათ ყოფილიყვნენ მასავით თავისუფალნი, უწესონი, დიდნი და ორიგინალურნი.

მართალია ლეოპარდი: ჰომეროსს თავისი ორსულობა არც დაესიზმრებოდა, ვერ იტყოდა, განვიცდი უმძიმეს ორსულობას შემოქმედებითსასო. მაგრამ ცდება კიდეც ლეოპარდი: ჰომეროსის შემდეგ ვერც თავისუფალი იქნები, ვერც დიდი და ვერც ორიგინალური, თუ წინამორბედთა კვალზე დადგენილი წესებით არ დაიბრკოლე თავი, რადგან თეზევსსაც მოუხდა პროკრუსტეს სარეცელზე დაწოლა და მხოლოდ ამის შემდეგ აღმოჩნდა, რომ სწორედ იგია კაცი, ვისაც იქიდან ცოცხლად ადგომა ძალუძს...

იყო დრო, როცა ადამიანი გულწრფელად და უანგაროდ მოიხიბლა ლექსით - ალბათ გამეორებისკენ ბავშვურმა სწრაფვამ მონუსხა, შამანის გაბმულ შელოცვებში ერთმანეთის მსგავსი ელემენტების გამეორებამ მოაგონა დედის გულისცემა, მუცელში მყოფს რომ ესმოდა და მერე სამუდამოდ დაავიწყდა. განათლებულ კაცობრიობას ასეთი გულწრფელობა და უანგარობა აღარ ეპატიება. მაგრამ ცალკეული ადამიანი კაცობრიობა არაა - მან აუცილებლად უნდა შეიგნოს საკუთარი უმანკოება, რომ შემდეგ კანონიერად დაკარგოს ის - დაკარგოს სწორედ იმ ყბადაღებული შემოქმედებითი ორსულობისთვის.

სწორედ უჩვეულო, შამანის ენასავით მომნუსხველი მეტყველებით გამოწვეული ჰიპნოზის ტოლფასი იყო ჩემთვის „დიონისოს ღიმილისა” და „დიდოსტატის მარჯვენის” კითხვა, კითხვა კი არა, სკანდირება. ეს უცხო სიამე მონაცრისფრო კოლენკორის ყდებით იყო შემოსილი და მრავალტომიანი გამოცემის რამდენიმე ცალკეულ ტომად იდო მოყავისფრო წიგნის კარადის ერთ-ერთ თაროზე. ეს კარადა (ექვსი თარო, კიდეებში ბროლივით ირიბად ჩამოთლილი შუშა, დაჟანგული გასაღები, რომელიც არაფერს კეტავდა) ალბათ დღესაც დგას სოხუმის ბინაში. წიგნები ორ რიგად ეწყო - მხოლოდ პირველი რიგი ჩანდა, მეორე კი მოულოდნელი აღმოჩენებისთვის იყო განკუთვნილი - აღმოჩენებისთვის, რომელთა სიხარულს დავიწყება კვებავდა.

მართლაც რომ საღვთო ნიჭია დავიწყება. დღემდე მხოლოდ ერთი ტომის ნომერი მახსოვს - მერვე. აქ იყო თავმოყრილი რამდენიმე ნოველა, ლექსები და, რაც მთავარია, თარგმანები. თარგმანთა შორის კი ერთი მოიპოვებოდა, სამ-სამად დაჯგუფებული სტრიქონებისაგან შედგენილი უშველებელი ტექსტი, რომლის შემაშინებელ უწყვეტობას სანუგეშოდ მიჯნავდა სათაურები - ქება მეხუთე... ქება მეთექვსმეტე... რძელი პროზისა იმ დროს უკვე არ მეშინოდა - არის რაღაც მანუგეშებელი წიგნის მთელ ფურცელზე გავრცელებულ ერთგვაროვან ქსოვილში - იცი, რომ ძაფი არ გაგიწყდება და მშვიდობით ჩაგიყვანს ბოლო წერტილამდე. პოეზია კი საშიშია, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ერთ გვერდზე ვერ ეტევა, როცა ერთბაშად ვერ მოიცავ თვალით, ყოველი სტრიქონი კი სადღაც ფურცლის უსაზომო სითეთრის შუაგულში მოულოდნელად წყდება და კისრის მოტეხვას თუ არა, გაუგებრობის უსასრულობაში დაკარგვას გიქადის. თუმცა არც ისე საშინლად იყო საქმე - პრეცედენტი ყოველთვის მხსნელია. ჩემი პრეცედენტი კი მართლაც განსაკუთრებული იყო - მოსე თოიძის ილუსტრაციებით გაწყობილი ლურჯყდიანი ,,ვეფხისტყაოსანი”, რომლითაც ქართული კითხვა ვისწავლე (კლასიკური მაგალითი!), 1966 წელს საქვეყნოდ გადახდილი რვაასი წლის იუბილე და იქ საზეიმო საღამოზე წარმოთქმული სტროფი (,,დავჯექ რუსთველმან გავლექსე”...) გარდა ამისა, იქვე გაგონილი სხვა სტროფი, რომელიც ასეთი მიმზიდველი კატეგორიულობით მთავრდებოდა: ,,მოშაირე არა ჰქვიან, ვერას იტყვის ვინცა გრძელად”...

რატომღაც მგონია, სწორედ ეს სიტყვები გამახსენდა მაშინ, როცა, ბოლოს და ბოლოს, გადავწყვიტე, მერვე ტომში დაბეჭდილი ნათარგმნი პოემის კითხვა დამეწყო. ეს დანტე მართლაც გრძლად ამბობდა, ოჰ, როგორ გრძლად! ერთი რამ ცხადია - რუსთაველი სადღაც იყო, სადღაც მონაწილეობდა იმ შეუმჩნევლად მიღებულ გადაწყვეტილებაში, რომელმაც ზამთრის ერთ საღამოს (ნამდვილად საღამო იყო და ის ტახტიც მახსოვს!) მიმიყვანა ტექსტის ძნელ დასაწყისამდე:

უსიერ ტევრში, ამ ცხოვრების ნახევარ გზაზე ანაზდეულად გამოვფხიზლდი გზადაკარგული.

მაშინ ჯერ კიდევ არ ვიცოდი, რომ არა ,,ამ ცხოვრების”, არამედ ,,ჩვენი ცხოვრების” - როგორ უკვალოდ და უწყალოდ დაიკარგა დანტეს შესანიშნავი, ღირსებით აღსავსე და ლაკონური captatio benevoletiae - რიტორიკული ფიგურა, როცა ავტორი თავიდანვე ერწყმის მკითხველთა გუნდს, ყველას უიგივებს თავს, რათა შემდგომში გამოეყოს, საკაცობრიო ხსნარში ინთქმება, რომ მისი მღვრიე სიზრქიდან არნახულ კრისტალად ამობრწყინდეს. ,,ჩვენი ცხოვრების”, - ამბობს დანტე ისევე, როგორც ადამიანებთან ურთიერთობას განრიდებული განდეგილი ლოცულობს მღვიმის სიმარტოვეში - ,,მამაო ჩვენო”. რამდენ ღვთისმეტყველს, რამდენ წმინდა მამას დაუწყია უფლის ლოცვის განმარტება ამ სიტყვებით: ,,არ ვლოცულობთ მამაო ჩემო, არამედ მამაო ჩვენო”. ასევეა დანტეც და ქართულ თარგმანში გამქრალი ნაცვალსახელი უფრო მეტს გვეტყოდა მისი ადამიანური არსის შესახებ, ვიდრე ყველაზე გამოწვლილვით შედგენილი ბიოგრაფია. მაგრამ მე უმანკო და უმეცარი ვიყავი და არც ეს ,,ანაზდეულად” მეხამუშებოდა ალიგიერის გამჭვირვალე, მკაცრ და მარტივ დასაწყისში არამკითხედ ჩაკვეხებული, არც იმას ვკითხულობდი, რატომ წერია აქ ,,უსიერი”, როცა დანტეს ტყე ბნელია, უკუნია, როგორიც შეიძლება იყოს ცხოვრება ან სამყარო, ხოლო უსიერი კი შეიძლება იყოს ტყე, მხოლოდ ტყე და არაფერი ტყის გარდა - უნდა ვაღიარო, რომ ჩემ თავს ერთი უცნაურობა ხდებოდა: არაფერი მესაქმებოდა შვიდასი წლის წინათ დაბადებულ ფლორენციელთან, მე მხოლოდ კონსტანტინე გამსახურდიას თხზულებათა მერვე ტომს ვკითხულობდი. ამიტომაც დიდი დროის შემდეგ, როცა მთარგმნელთა კოლეგიიდან დიდი ყოყმანით და უხალისოდ გამატანეს ,,განსაწმენდელი” - მონდადორის ჯიბის გამოცემა, გაცრეცილი და ნესტით შელახული, და ეს ორიგინალთან პირველი სერიოზული შეხვედრა იყო, იმ შორეული გაზაფხულის შთაბეჭდილებებს ხელი არ შეუშლია ჩემთვის. მე ხელში დანტე მეჭირა, მაშინ კი, სულ პირველად, აკი გითხარით, კონსტანტინე გამსახურდიას ვკითხულობდი.

თუმცა ეს ნაცადი და ჩვეული ფარვატერიც წყალქვეშა ქვებით სავსე აღმოჩნდა: მაგალითად, სიტყვა ,,ჭალაკი” - მთარგმნელის რწმუნებით, კუნძულს უნდა ნიშნავდეს. წლები გავიდა და რატომღაც არ შემიმოწმებია ამ სიტყვის მნიშვნელობა არც ერთ ლექსიკონში, არც ერთ გამოცდილ ადამიანთან საუბარში - ასე დარჩა ჭალაკი ჭალაკად. სხვა სიტყვა იყო ,,ჰემისფერო” - ეს ალბათ რაღაცნაირი სფერო უნდა ყოფილიყო, ძალიან უცნაური, ალბათ, ოთხი ან მეტგანზომილებიანი - მაინც ნახევარსფეროდ წარმოვიდგენდი, სინათლით სავსე ნახევარსფეროდ, და მხოლოდ მრავალი წლის შემდეგ გავიგე შემთხვევით, რომ სწორედ ნახევარსფეროს ნიშნავდა ეს იდუმალი ,,ჰემისფერო”. ასე აღწევდა მეხსიერებაში და ბალასტად ილექებოდა უცნაური სიტყვები, მერე კი სიტყვათა ჯგუფები. გიჟივით ვიმეორებდი მესამე ქების პირქუშ ანაფორას: ,,ჩემს უკან სუფევს... ჩემს უკან სუფევს... ჩემს უკან სუფევს... ,,არა, დანტესთან ამას არავითარი კავშირი არა აქვს, მაგრამ თავისთავად მაკრთობდა და მიზიდავდა:

ჩემს უკან სუფევს ტანჯვისა და კვნესის ქალაქი, ჩემს უკან სუფევს უნაპირო, უძირო სევდა...

ღმერთო, რა სისულელეა! - ნუთუ ეს უნდა ეწეროს ჯოჯოხეთის კარიბჭეზე, ნუთუ საღვთო მართლმსაჯულებას სჭირდება ეს ორმაგი ეპითეტები - ,,ტანჯვისა და კვნესის ქალაქი”, ,,უნაპირო, უძირო სევდა” - თოთხმეტმარცვლიანი რიტმი რომ არა, იქნებოდა ამაში რაღაც იეთიმგურჯულ-მუხამბაზური. სად დაიკარგა დანტეს ,,მწუხარე ქალაქი” და ,,მარადი ტკივილი”? - მართლაც რომ ქვაზე ამოკვეთილი უგრძნობი უწყება, რომლის წაკითხვა მიგახვედრებს: ადამიანი აღარა ხარ, რადგან ღმერთმა დაგივიწყა. მაგრამ ეს არ მაინტერესებდა - ინდური ფილმის ცრემლმორეული მაყურებლისა არ იყოს, მე მხოლოდ ის მაღელვებდა, რომ სევდა თურმე შეიძლება უძირო და უნაპირო იყოს. ვცდილობდი წარმოდგენას. არ გამომდიოდა.

მაგრამ იყო სხვა სიტყვებიც, მაგალითად, ,,გარსი” - ასე ითარგმნა დანტეს ,,ჯირონე”, ჯოჯოხეთის კონცენტრული და სპირალური სტრუქტურის ერთი ხვეული, სიტყვა, რომელიც თავის თავში შეიცავს მუდმივი ტრიალის, განუწყვეტელი გამეორების, გამოუვალი ერთფეროვნების და ამავე დროს სუფიქსში გამომწყვდეული თვალუწვდენელი სივრცის გემოს. ქართული ,,გარსი” ორიგინალთან შედარებით რაღაცნაირად ბრტყელი და უფერულია, როგორც შავი ქაღალდისაგან გამოჭრილი ადამიანის პროფილი - იყო ასეთი რამ ჩემს ბავშვობაში: სოხუმის ბულვარზე დროდადრო გამოჩნდებოდა რამდენადმე შელახული და უსაზღვროდ ამპარტავანი კაცი და ხუთ მანეთად (ერთი მოლურჯო ქაღალდით გამოხატული წარმოუდგენლად დიდი თანხა!) პატარა ელვარე მაკრატლით ორიოდე წუთში ჭრიდა შავი ქაღალდიდან შემკვეთის პროფილს. გულის ამაჩუყებელი დეტალი - წარბსა და ცხვირის დასაწყისს შორის გამოჩრილი მცირე რამ წვეტი, რომელიც წამწამს განასახიერებდა... მაგრამ სიტყვა ,,გარსი” მაინც არ იყო გადასაგდები. უცნაურია, რომ სწორედ მან დამაახლოვა ყველაზე მეტად ,,ღვთაებრივი კომედიის” არსთან...

,,გარსი” - ეს სულ სხვა რამეს ეხმიანებოდა, ჩემს სხვა ვნებას. მხედველობაში მაქვს ჩემი მომავალი პროფესიის - მაღალი ენერგიების ფიზიკის განმსაზღვრელი მიდრეკილება, რომელსაც იმხანად წმინდად ლიტერატურული ბუნება ჰქონდა და გარკვეულ სიტყვებთან დაკავშირებული გაუგებარი მღელვარებით გამოიხატებოდა. ძლივსშესამჩნევი ჟრუანტელი ახლდა თან გარკვეულ სიტყვებს: ,,პროტონი”, ,,კოსმოსი”, ,,აინშტაინ”, ,,ანიჰილაცია”... იყო ხილული სიმბოლოც - პატარა ბირთვი, მის გარშემო დახაზული ერთმანეთის გადამკვეთი ელიფსებით. ამ სიმბოლოს საფუძვლად ნილს ბორის მიერ შემუშავებული ატომის პლანეტარული მოდელი ედო, წარმოშობა კი სოცრეალისტური ჰქონდა - საბჭოთა მეცნიერებისა და ტექნიკის სიდიადე უნდა გამოეხატა. ტიპური შემთხვევა: ატომის მოდელს მაღლა სწევს თეთრხალათიანი, სათვალიანი მეცნიერი და მას გვერდს უმშვენებს დაკუნთული გლეხის ქალი, რომელსაც ხელში ძნად შეკრული ხორბლის თავთავები ჩაუბღუჯავს. და მაინც, ეს არ აფუჭებდა ძლივსშესამჩნევ ჟრუანტელს - ,,პროტონი”, ,,კოსმოსი”, ,,აინშტაინი”, ,,ანიჰილაცია”... აქვე ირიცხებოდა ,,გარსიც”, კერძოდ, რეი ბრედბერის ერთ მოთხრობაში, რომლის სათაური იყო ,,კალეიდოსკოპი”, პირველი წინადადება კი ასე ჟღერდა: ,,აფეთქებამ კონსერვის დანასავით გახსნა რაკეტის გარსი...”

მზის სისტემის რომელიღაც წერტილში აფეთქებული რაკეტიდან გამოცვივდებიან სკაფანდრიანი ასტრონავტები და აფეთქების ძალისა და მსოფლიო მიზიდულობის ზეგავლენით ყოველი მათგანი რომელიღაც პლანეტის გრავიტაციულ ველში აღმოჩნდება. ერთ-ერთი დედამიწისკენ მიფრინავს. ისინი ცოცხლები არიან, მაგრამ ფიზიკური კანონების გარდუვალობამ თითოეული მკვდრად აქცია.

მკვდრები თუ მკვდრებთან გათანაბრებულები საუბრობდნენ რადიოკავშირის საშუალებით, არჩევდნენ საქმეებს, ლაყბობდნენ, თავს იწონებდნენ განვლილი ცხოვრებით, წუწუნებდნენ. სხვადასხვა პლანეტისკენ მიისწრაფოდნენ, მხოლოდ ერთი უბრუნდებოდა დედამიწას, იცოდა, რომ მშობლიურ ატმოსფეროში დაიწვებოდა მეტეორიტივით, მაგრამ სივრცეში ელვისებური ვარდნისას ორჯერ უარყო ,,ადვილი” სიკვდილი მხოლოდ იმიტომ, რომ დედამიწის ჰაერში მომკვდარიყო ერთადერთი სურვილით - ვინმეს დაენახა მისი ვარდნა. და აი, მშვიდ საღამოს გზაზე მიმავალი ბავშვი აიხედავს მაღლა და წამოიძახებს: ,,დედა, ვარსკვლავი ჩამოვარდა!” - ,,ჩქარა, სურვილი ჩაიფიქრე!” - მიუგებს გვერდით მიმავალი დედა. ასე მთავრდება მოთხრობა, რომელმაც პირველად მიმახვედრა, რომ დანტე ალიგიერის პოემაში ათასობით ცალკეული სიტყვის გარდა, ერთიანი შინაარსიც არის.

თუმცა შინაარსის საქმე არც ისე კარგად იყო: ცოცხალი დადის მკვდრებს შორის და ანგარიშებს ასწორებს. თანაც ეს მკვდრები ცოცხლები არიან ისევე, როგორც რაკეტიდან გადმოცვენილი ასტრონავტები. სიკვდილი ამ შემთხვევაში შორს იყო თავისი ყოფითი მნიშვნელობისგან, რომელსაც არ ვიცნობდი, რადგან ჯერ არავინ მომკვდომოდა. ამიტომ ღვთაებრივ კომედიაში აღწერილმა სიკვდილმა ჩემს სინამდვილეში ერთი მეტად მიმზიდველი სახე მიიღო: ეს იყო მდგომარეობა, რომელში მყოფიც ცოცხალივით გესაუბრება, მაგრამ არ ძალუძს რამე დაგიშავოს ან რაიმე საგრძნობი გავლენა მაოხდინოს შენზე.

ამიტომ იყო, რომ ასეთი ხალისით ვოცნებობდი ჯოჯოხეთს ცოცხლად ჩასვლაზე. საღამოობით, ჩაძინების წინ თავქვე მივუყვებოდი კლდოვან ბილიკს და ჯოჯოხეთიც ჩემთვის ის ადგილი იყო, სადაც ისჯებოდნენ ციტრუსის გაყიდვით გამდიდრებული მდაბიონი, გონებრივ შეზღუდულობაში დაბერებული მასწავლებლები... კიდევ ვინ? - ერთი სიტყვით, გარემო, რომელშიც მიწევდა არსებობა და რომელიც ყოველმხრივ გაუგებარ ენაზე ცდილობდა ჩემთან ურთიერთობას - ეს ენა პირდაპირი და გადატანითი მნიშვნელობითაც გაუგებარი იყო, რადგან არც მეგრული ვიცოდი და არც ჩემ ირგვლივ გაბატონებულ ღირებულებათა სისტემას ვაღიარებდი. გულრიფშის რაიონის სუბტროპიკული სამოთხე ჩემთვის ნამდვილი ჯოჯოხეთი იყო: არა, მწვავე და მტანჯველი არა, მაგრამ ჩახუთული და ვიწრო. ამ ციცქნა გარემოში, რომელსაც მტკიცედ სწამდა თავისი ეფემერული კმაყოფილების მარადიულობისა და ამ კმაყოფილების საფუძვლად ნარინჯის პლანტაციები მიაჩნდა, ჩემთვის ადგილი არ იყო. ყველაფერი, რაც მიყვარდა და მომწონდა, მომავალში მატერიალური სიღარიბის, სოციალური მეორეხარისხოვნების, მოკლედ, მარცხის პერსპექტივით იყო შეფერილი. ამ პერსპექტივას ცხადად ვგრძნობდი, მაგრამ რატომღაც არ მაშინებდა: მე ისეთ რამეს ვფლობდი, რაზედაც სხვებს ხელი არ მიუწვდებოდათ და ვერავინ დამარწმუნებდა, რომ რეალობა, რომელშიც დილიდან ნაშუადღემდე მიწევდა ყურყუტი, უფრო მნიშვნელოვანი და ნამდვილი იყო, ვიდრე ის, რომელიც იწყებოდა მაშინ, როცა გაკვეთილების მომზადების სახით ყველა დღიური ხარკი გადახდილი იყო და დღის გმირები შესაფერ ადგილს პოულობდნენ ჩემი წარმოსახვის ჯოჯოხეთში.

მოგვიანებით, მრავალი წლის შემდეგ, პირველად ამოვიკითხე დანტე ალიგიერის ,,თვითდახასიათება”: ,,ფლორენციელი დაბადებით, მაგრამ არა ცხოვრების წესით” - ასე მოიხსენიებს საკუთარ თავს ერთი ვერონელი მთავრისადმი წერილში. როცა ეს გავიგე, უკვე აღარ არსებობდა ძველი სუბტროპიკული სამოთხე, თუმცა კი ძალიან ცოტა ვინმემ თუ შეიგნო, რომ მისი არსებობის სიფრიფანა საფუძველი ნარინჯის პლანტაციები კი არა, გარედან შემოსული მუქთი ენერგომატარებლები იყო. მაშინ უკვე ფერი აღარ შერჩა და ყავლიც გაუვიდა ადრინდელ საყვედურებს - ,,აგერ, შენმა კლასელმა სახლი აიშენა, შენ კი წიგნებში ხარჯავ ფულს!” - მაინც ათასფერ ფეიერვერკად გასკდა გულში შვიდასი წლის წინათ მცხოვრებ ფლორენციელთან სიახლოვის კიდევ ერთი წვეთი: ,,დაბადებით, მაგრამ არა ცხოვრების წესით”...

ახლა მგონია, რომ პოეტთან სწორედ ამგვარ სიახლოვეს ვგრძნობდი, როცა ჩაძინების წინ ჯოჯოხეთის კლდოვან ბილიკს ჩავუყვებოდი თავქვე და გულრიფშელი წარწყმედილები თავიანთ ისტორიებს მიყვებოდნენ. თუმცა ამ ოცნებებს რამდენიმე ნიშანდობლივი თავისებურება ახლდა თან: ჯერ ერთი, საუბარი მაინცდამაინც შინაარსიანი არ გამოდიოდა, და მეორე - მაინცდამაინც არ მაინტერესებდა. ძირითადად, ამა თუ იმ პიროვნების შესაბამის მდგომარეობაში ხილვით ვკმაყოფილდებოდი და მერე შეუმჩნევლად მეპარებოდა ყოვლისშემძლე მორფეოსი. გასაგებია, რომ ცხრა თუ თერთმეტი წლის ასაკში ბოღმა შეიძლება მძაფრი იყოს, მაგრამ ღრმა და ხანგრძლივი ვერ იქნება, მეც საკმაოდ მკაფიოდ ვგრძნობდი საკუთარ უპირატესობას, რაც სრულად იჭერდა ბოღმის ადგილს. მაგრამ იყო კიდევ ერთი მიზეზი იმისა, რატომ ვერ ვავითარებდი ისტორიებს, რატომ მაძღებდა მხოლოდ მკრთალი ხატები. აქაც უკვე ხსენებულ ლაყუჩებს მივადექით...

არ შემეძლო ტექსტის მთლიანობის წარმოდგენა. არც მაინტერესებდა. მე მხოლოდ სიტყვიერი ნაკადის მდინარებას ვადევნებდი თვალს, შთაბეჭდილებების ცვლას განვიცდიდი და არაფერი მესაქმებოდა იმასთან, როგორ უკავშირდება ერთი შთაბეჭდილება მეორეს, როგორ იქსოვება სიტყვიერი ბოჭკოებისგან თხრობის ძაფი. ოცდახუთი წელი დასჭირდა იმის გაგებას, რომ დანტეს დროს და, საერთოდ, შუა საუკუნეებშიც და ალბათ კიდევ დიდი ხნის განმავლობაში ადამიანები სწორედ ასე განიცდიდნენ არა მარტო პოეზიას, არამედ ამბავსაც - მათი ყურადღება სიტყვიერი შთაბეჭდილებებით ტკბებოდა, თხრობის მთლიანობას კი ვერ იტევდა. განა ამასვე არ ჩიოდა XVII საუკუნის ერთი ქართველი მოშაირე? - ,,ლექსს უფრო ყურსა უგდებენ, ამბის წიგნები ძევს ავად”.

მხოლოდ მოგვიანებით მოვიდა იმის განცდა, რომ დროის ნაკადში ყველა წამი ერთმანეთის ტოლფასი არაა, ამ აღმოჩენის გარეშე ერთნაირად შეუძლებელია ფოტოგრაფიაც და მოთხრობაც. და არა მარტო მოთხრობა, არამედ დროის უწყვეტობაში იერარქიულობის შეუტანლად შეუძლებელი ხდება, მაგალითად, სიყვარულის ან მრისხანების, სიძულვილის ან ტკივილის, საზოგადოდ, ნებისმიერი ვნების გააზრება და შეფასება - მხოლოდ მისი განცდაა შესაძლებელი. აქ კი სხვა იტალიელის პირადი დღიური უნდა მოვიშველიო: ,,გახსენდება არა დღეები, არამედ წამები”, - წერდა ჩეზარე პავეზე. ცხოვრების მანძილზე მეხსიერებას შერჩენილი წამები არა მარტო პირად გამოცდილებას ანაწევრებს, არამედ დროის შეგრძნებას გარდაქმნის - ჩვენში ყოველწამიერად შემავალი რეალობის ნაკადისაგან უკვე მხოლოდ ამგვარ წამებს ველით, დანარჩენს ვერ ვამჩნევთ. ასაკში შესვლასთან ერთად ამიტომ მოკლდება დღე, ამიტომ ილევა თვალსა და ხელს შუა ზაფხული, მერე კი მთელი ცხოვრება. სამაგიეროდ შეგიძლია ერთიანად დაიტიო მონაყოლი - ჯერ არავის გაუზომია, რამდენად შეესაბამება ეს კომპენსაცია დანაკარგს, მაგრამ იქნებ სინამდვილის ისტორიად ქცევის უნარია ერთდაერთი რამ, რაც ადამიანად გვაქცევს, ანუ საკუთარი ფარგლებიდან გამოსვლის შესაძლებლობას გვანიჭებს...

საკუთარი თავის ფარგლებიდან ჯერ ვერ გამოვდიოდი. ამისათვის არც ჭკუა მყოფნიდა და არც აგრესია. ადვილად და მსუბუქად ვეგუებოდი გარემოსთან შეუგუებლობას და სულ მალე ეს მსუბუქი დაძაბულობაც შერბილდა და უკვალოდ გაქრა, რადგან უკვე ნახსენებმა წიგნის კარადამ ერთ საიდუმლოსაც ახსნა საკეტი. ეს იყო სტალინის დროინდელი, 1951 წელს გამოცემული საენციკლოპედიო ლექსიკონი, სამი შავი და მძიმე ტომი, უფრო სწორად კი მესამე ტომის ბოლოში მიმალული დამატება თუ დანართი - რუსულ პრაქტიკაში გამოყენებულ უცხოენოვან გამოთქმათა მოკლე ჩამონათვალი თარგმანებითა და (ჰოი, ბედნიერებავ!) მიახლოებითი ფონეტიკური ტრანსკრიფციებით. ამ დანართის წყალობით გამოკრთა პირველად ლათინური, იტალიური და ფრანგული ენების ორთოგრაფიის კონტურები. გამოკრთა ისიც, რომ ინგლისურ ორთოგრაფიას არავითარი კონტური არ გააჩნია. ოჰ, ეს ნამდვილი ეპოპეა იყო: გრიპი და ანგინა, ყბაყურა და ყივანახველა - ეს ყველაფერი ნამდვილი წყალობა იყო, რადგან მთელი დღის განმავლობაში საბნის ქვეშ მოხრილ მუხლებზე მიმეყუდებინა სანუკვარი მესამე ტომი, საიდანაც უჯრედებიანი ბლოკნოტის ფურცელზე ვიწერდი საყვარელ გამოთქმებს - არა, ფანქრით არა: ხელში მეჭირა სიახლე, 35 კაპიკად ღირებული ბურთულიანი კალამი, რომელმაც გამჭვირვალე მილაკში ჩასხმული ბლანტი მღებავი სუბსტანციის წყალობით, ქართულ ენაში სწორედ იმ დროიდან ერთხელ და სამუდამოდ დაიმკვიდრა სახელწოდება ,,პასტა”. ამ პასტით საგულდაგულოდ ვიწერდი უცხოურ ფრაზებს, თუმცა ეს მხოლოდ ფრაზები არ ყოფილა: ყოველ მათგანს ახლდა თან წარმოსახვაში გათამაშებული სიტუაცია ან მთელი ისტორია. აქედან, სწორედ ამ მოკლე ლექსიკონიდან ამობრწყინდა პირველად დანტე ალიგიერის იტალიური სტრიქონი - ერთადერთი, მაგრამ საოცრად გამაყრუებელი და დამაბრმავებელი: ,,ლაშატე ონი სპერანცა, ვოი, კ'ინტრატე” - ,,მიატოვეთ ყოველი იმედი, თქვენ, შემომსვლელნო”.

ჯერ არ ვიყავი ნაზიარები ხმოვანთა მიმდევრობებს, როცა ერთი მათგანი მეორეს ან ორ დანარჩენს ჩაგრავს, გვირგვინად მახვილს მოირგებს თავზე და ამ პატარა ბგერით ტირანიას დიფტონგი ან ტრიფტონგი ჰქვია. მე ყოველ ხმოვანს ცალკე მარცვალივით წარმოვთქვამდი, როგორც შეეფერება ჭეშმარიტ ქართველს, მაგრამ აქვე მიჩნდებოდა შეკითხვა: განა ,,ღვთაებრივი კომედია” პოეზია არაა? ერთი პირობა ვფიქრობდი, რომ ტაეპის საზღვარი ,,ლაშატეზე” გადის, რომელიც, თავის მხრივ, ერთიმება ,,კ'ინტრატეს”. ეს შეცდომა იყო. მაგრამ შეკითხვა უკან იხევდა, იმდენად მხიბლავდა ჯადოსნური ბგერების მიმდევრობა და მათი სასტიკი, ძალაუფლებით აღნიშნული საზრისი: ,,ლაშატე ონი სპერანცა, ვოი, კ'ინტრატე!”.

ასე იყო თუ ისე, დიდი ოპუსის ერთი სტრიქონი უკვე ვიცოდი. დამრჩენოდა თოთხმეტიათას ორას ოცდათერთმეტი. ცოტა ხანში კიდევ რამდენიმე ვისწავლე და მათ უკვე სულ სხვა გემო ჰქონდა... კვლავ კონსტანტინე გამსახურდიას რომელიღაც წერილში იყო ციტირებული დანტეს ,,განსაწმენდელი”, მერვე ქების დასაწყისი, საოცარი ადგილი, რომელიც ბაირონმა პირდაპირ შეიტანა თავის ,,დონ-ჟუანში”. გამსახურდიას მხოლოდ ბოლო ორი, უფრო სწორად, ერთ-ნახევარი სტრიქონი მოჰყავდა:

...squilla di lontano
che paia il giorno pianger che si more.

რა მნიშვნელობა აქვს, როგორ ითარგმნა ქართულად ეს სიტყვები. მრავალი წლის შემდეგ გავიგე, რომ მათი საზრისი ორმაგია, წინადადება ერთდროულად ორ რამეს ნიშნავს: ,,შორეული ზარი, რომელიც თითქოს მომაკვდავ დღეს დასტირის” და ,,შორეული ზარი, რომელიც მომაკვდავი დღის ტირილს უერთდება”. მთელი ეფექტი კი იმაშია, რომ იტალიური სიტყვა პაია ომონიმურობის ძალით ნიშნავს ორ რამეს: ,,თითქოს ჩანს” და ,,უწყვილდება”. მერე და რა? - არაფერი, უბრალოდ პოეტი მშობლიური ენის უნატიფეს აგებულებას უხსნის, უფრო მეტიც, ნაღვლიანად უღიმის მკითხველს. მას, სწორედ მას, დანტე ალიგიერის შეეკუმშა გული მწუხრის ზარის გაგონებაზე, როცა დევნილის ბილიკს მიჰყვებოდა და გზაზე შემოაღამდა: ვინ იცის, იქნებ ოჯახის წევრთა საყვედურებს, მოშიებული ბავშვების სლუკუნს გაექცა, როცა ფიქრობდა: მომაკვდავ დღეს დასტირის თუ მომაკვდავი დღის ტირილს უერთდება ეს შორეული ზარის ხმა? ვერ გადაწყვიტა და ორივე ახლობელი აზრი გადმოსცა ერთადერთი წინადადებით. ეს აზრები დღემდე ცოცხლობენ და მართლაც დევნილის ვიწრო საწოლში ჩაწვენილი ბავშვებივით წრიალებენ, რადგან ბავშვობაში მხოლოდ ძილი სძლევს შიმშილს...

ეს შედარება მოგვიანებით მოვიდა, მაგრამ მე მზად ვიყავი, რადგან ბავშვობიდან შერჩა ყურთასმენას იმ წარმოთქმის ექო, როცა მე პირველად აღმოვაჩინე დიფტონგების საიდუმლო და საოპერო ფონოგრამებზე გავარჯიშებულმა სამეტყველო აპარატმა პირველად ააჟღერა ჰაერში:

...skvilla di lontano
ke paia `l jorno pianjer ke si more.

დანტეს ნაამბობი კონსტანტინე გამსახურდიას თარგმანსაც კი გადაურჩა. მას არაფერი ემუქრება. მაგრამ ვისაც ალიგიერის პოეზიის თარგმნა სწადია, საკუთარ სიყრმეში უნდა დაბრუნდეს, იმ წლებში, როცა გაუაზრებლად ისრუტავდა მშვენიერებას, როცა დროისა და სიტყვის ნაკადი განურჩევლად უმსჭვალავდა არსებას. უნდა გაეხვიო ამ პოეზიაში, როგორც მშიერი ბავშვი გაეხვევა გაცვეთილ საბანში, რადგან ამ დროს უქმია ყოველგვარი მეცნიერება, პირველი სიტყვა კი უნდა მოკვდეს, რათა ხელახლა უკვე სხვა სიტყვად დაიბადოს სხვა ენის წიაღში. ამბავი? - ამბავს კი, აკი გითხარით, არაფერი ემუქრება.

ეპისკოპოსი კალისტე უეარი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

გაგრძელება. დასაწყისი იხ. ჟურნ. „არჩევანი“ №2, 2006

II თავი

ღმერთი - როგორც სამება

სასოება ჩემდა მამა:
შესავედრებლად ჩემდა ძე:
მფარველ ჩემდა სულიწმინდა:
სამებაო წმინდაო, დიდება შენდა.

წმ. იოანიკეს ლოცვა

ღმერთი - როგორც ორმხრივი სიყვარული

,,მრწამს ერთი ღმერთი:“ ვადასტურებთ ,,მრწამსის“ დასაწყისში, შემდეგ კი უფრო მეტს ვამბობთ: მრწამს ერთი ღმერთი, ვინც ამავე დროს სამპიროვანია: მამა, ძე და სულიწმინდა. ღმერთში ერთდროულად ნამდვილი სხვადასხვანაირობაცაა და ერთობა. ქრისტიანული ღმერთი არა მხოლოდ ერთია, არამედ ერთობაა, არა მხოლოდ ჭეშმარიტი ერთობაა, არამედ საზოგადოება. ღმერთში არის რაღაც ანალოგიური ,,საზოგადოებისა.“ ის არ არის ერთი პიროვნება, რომელსაც მხოლოდ თავისი თავი უყვარს, არ არის ჩაკეტილი მონადა ან ,,მხოლოდ ერთი,“ ის სამერთობაა: სამი თანასწორი პიროვნება, რომელთაგან თითოეული დანარჩენ ორში იმყოფება ურთიერთსიყვარულის უწყვეტი მოძრაობის ძალით. Amo ergo sum, ,,მიყვარს, ესე იგი, ვარსებობ:“ კეტლინ რეინის პოემის სათაური სამება ღმერთის ეპიგრაფად გამოდგება.

სულიერ გზაზე სვლის საბოლოო მიზანია, ჩვენც გავხდეთ ნაწილი სამების განუყოფელი ერთობისა ანუ perichoresis, მთლიანად ჩავეფლოთ სიყვარულში, რომელიც ღმერთშია. ქრისტემ ამგვარად ილოცა ჯვარცმის წინა დღეს მამის წინაშე, ,,რათა ყოველნი ერთ იყვნენ, ვითარცა შენ, მამაო, ჩემდამო და მე შენდამი, რაითა იგინიცა ჩუენ შორის ერთ იყვნენ“ (იოანე 17:21).

რატომ უნდა გვწამდეს ღმერთის სამპიროვნება? უფრო ადვილი არ იქნებოდა გვწამდეს, რომ ის უბრალოდ ღვთაებრივი მთლიანობაა, როგორც ეს იუდეველებსა და მუჰამედის მიმდევრებს სწამთ? მართლაც ეს უფრო ადვილია. სამების დოგმატი ჩვენ წინაშე დგას როგორც ამოუხსნელი ,,გამოცანა,“ ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. ვლადიმერ ლოსკის სიტყვებით რომ ვთქვათ, ის არის ,,ჯვარი ადამიანური აზროვნებისათვის“ და ჩვენგან მოითხოვს მეტანოია-ს, რადიკალურ მოქმედებას - არა უბრალოდ ფორმალურ თანხმობას, არამედ გონებისა და გულის ჭეშმარიტ ცვლილებას. მაშინ რატომ უნდა გვწამდეს ღმერთის სამპიროვნება? წინამდებარე თავში ვნახეთ ორი გზა, რომლებიც ყველაზე მეტად გვეხმარება ღვთიური საიდუმლოების შესაცნობად - ერთი, რომ ღმერთი პიროვნულია და მეორე, რომ ის სიყვარულია. ორივე ცნება გულისხმობს ურთიერთგაზიარებისა და ურთიერთობას. პირველ რიგში, უნთა ვთქვათ, რომ ,,პიროვნება“ და ,,ინდივიდი“ სულაც არ არის ერთი და იგივე. არც ერთი ჩვენგანი არ არის პიროვნება, თუ ის იზოლირებული და მხოლოდ საკუთარ თავზეა დამოკიდებული, ამ შემთხვევაში ის მხოლოდ ინდივიდია. ეგოცენტრულობა ნამდვილი პიროვნულობის სიკვდილია. თითოეული ადამიანი ნამდვილი პიროვნება მხოლოდ მას შემდეგ ხდება, როდესაც ურთიერთობაში შედის სხვა პიროვნებებთან, ცხოვრობს მათთვის და მათში. სწორედ არის ნათქვამი, რომ ვერ ვილაპარაკებთ ნამდვილ ადამიანზე მანამ, სანამ, სულ მცირე, ორი ადამიანის ურთიერთობაზე არ არის საუბარი. იგივე შეიძლება ითქვას სიყვარულის შესახებაც. სიყვარული ვერ იარსებებს იზოლაციაში, ის გულისხმობს მეორე ადამიანის არსებობას. მხოლოდ საკუთარი თავის სიყვარული, საერთოდ სიყვარულის უარყოფაა. ეგოიზმის გამანადგურებელ შედეგს აღწერს ჩარლზ უილიამსი ნოველაში ,,ჯოჯოხეთში ჩასვლა.“ ეგოისტური სიყვარული ჯოჯოხეთია; რადგან მხოლოდ საკუთარი თავის სიყვარული ნიშნავს ყოველგვარი სიყვარულისა და აზრის დასასრულს. ჯოჯოხეთი არ არის სხვა ადამიანები; ჯოჯოხეთი მე თვითონ ვარ, როდესაც ეგოცენტრულობის გამო სხვებისაგან ვარ მოკვეთილი.

ღმერთი ბევრად აღმატებულია ყველაფერ იმაზე, რაც საუკეთესოა ჩვენში. თუ ადამიანურ ცხოვრებაში ,,მე და შენ“ ურთიერთობაა, მაშინ იგივე ურთიერთობა, გარკვეული აზრით, თვით ღმერთის მარადიულ არსებობასაც უნდა მივაწეროთ და ეს არის ზუსტად სამების დოგმატის განმარტება. საღვთო ცხოვრების ცენტრში საუკუნისაგან ღმერთმა იცის თავისი თავი როგორც ,,მე და შენ“ სამგვარად და ის მუდმივად ხარობს ამ ცოდნით. მაშინ ყველაფერი, რასაც ვგულისხმობთ ადამიანის პიროვნებისა და ადამიანური სიყვარულის ჩვენეულ, შემოსაზღვრულ გაგებაში, შეგვიძლია ასევე სამება ღმერთის შესახებაც ვთქვათ, თან დავუმატოთ, რომ მასში ეს ყველაფერი უსასრულოდ მეტს ნიშნავს, ვიდრე ჩვენ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ.

პიროვნულობა და სიყვარული ნიშნავს სიცოცხლეს, მოძრაობას, ახლის აღმოჩენას. სამების დოგმატი ნიშნავს, რომ ღმერთზე უნდა ვიფიქროთ დინამიკურ და არა სტატიკურ ტერმინებში. ღმერთი არ არის მხოლოდ სიწყნარე, განსვენება და უცვლელი სრულყოფილება. სამება ღმერთის გამოსახატავად უნდა დავაკვირდეთ ქარს, წყლის დინებას, ცეცხლის ალს. სამების საუკეთესო ანალოგია ყოველთვის იყო სამი ანთებული ჩირაღდანი, რომელიც ერთი ალით იწვის. უდაბნოს მამათა ცხოვრებაში ვკითხულობთ, თუ როგორ მივიდა ერთ-ერთი ძმა აბბა იოსებ პანეპოლესთან სასაუბროდ. ,,აბბა“ - უთხრა მას სტუმარმა, - ,,ჩემი ძალისდა მიხედვით ვიცავ ლოცვისა და მარხვის, კითხვისა და დუმილის მოკრძალებულ კანონს, და როგორც შემიძლია, წმინდად ვიცავ ჩემს აზრებს. რა შემიძლია გავაკეთო ამაზე მეტი?“ პასუხად აბბა იოსები ფეხზე წამოდგა, ხელები ცისკენ აღაპყრო და მისი თითები ათ მოგიზგიზე ჩირაღდნად გადაიქცა. მოხუცმა ძმას უთხრა: ,,თუ სირვილი გაქვს, შეგიძლია მთლიანად ცეცხლის ალად გადაიქცე.“ თუ ცეცხლის ალის ხატი გვეხმარება უმაღლეს მდგომარეობაში მყოფი ადამიანის ბუნების გაგებაში, ხომ შეიძლება ის გამოდგეს ღმერთის ბუნების გაგებისთვისაც? სამების სამი პიროვნება არის ,,სრულიად, როგორც ცეცხლის ალი.“

ყველაზე მთავარია ვიპოვოთ სამება ღმერთის საუკეთესო ანალოგია არა ჩვენ გარეთ, ფიზიკურ სამყაროში, არამედ საკუთარ გულში. ეს ანალოგია კი იქნება ინტენსიური ზრუნვა სხვა პიროვნებაზე და იმის ცოდნა, რომ ჩვენი სიყვარული უკან დაგვიბრუნდება.

სამი პირი ერთ არსში

,,მე და მამა ჩემი ერთნი ვართ,“ - თქვა ქრისტემ (იოანე 10:30). რა იგულისხმება ამ სიტყვებში?

პასუხისათვის მივმართავთ ნიკეის კრებას (325), კონსტანტინოპოლის I კრებას (381) ა ,,მრწამსს“, რომლის საბოლოო ფორმულირებაც ამ კრებაზე მოხდა. ცენტრალური და გადამწყვეტი მტკიცებულება ,,მრწამსში“ ისაა, რომ იესო ქრისტე არის ,,ღმერთი ჭეშმარიტი ღმრთისაგან ჭეშმარიტისა,“ ,,ერთარსი“ ანუ ,,თანაარსი“ (homousios) მამა ღმერთისა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იესო ქრისტე მამის თანაბარია: ის არის ღმერთი იმავე აზრით, რომლითაც მამაა ღმერთი და მაინც ისინი არ არიან ორი ღმერთი, არამედ ერთი. VI საუკუნის მეორე ნახევარში მოღვაწე მამებმა იგივე თქვეს სულიწმინდის შესახებაც: ისიც ასევე ჭეშმარიტი ღმერთია ,,ერთარსი“ მამისა და ძისა. მაგრამ, თუმცა მამა, ძე და სულიწმინდა ერთი ღმერთია, მაინც თითოეული მათგანი საუკუნითგან პიროვნებაა, ცნობიერი თავისთავადობის (conscious selfhood) განსხვავებული ცენტრი. ამგვარად, სამება ღმერთი უნდა აღვწეროთ, როგორც ,,სამი პიროვნება ერთ არსში.“ ღმერთში მარადიულად ჭეშმარიტი ერთობაა შეთავსებული ნამდვილ პიროვნულ განსხვავებასთან: ტერმინი ,,არსი,“ ,,სუბსტანცია“ ან ,,არსება“ (ousia) აღნიშნავს ერთობას, ხოლო ტერმინი ,,პიროვნება“ (hypostatis, prosopon) აღნიშნავს განსხვავებას. მოდით, ვცადოთ და გავიგოთ, თუ რას ნიშნავს ეს, რადგან სამების დოგმატის გააზრებას ჩვენთვის საციცოცხლო მნიშვნელობა აქვს.

მამა, ძე და სულიწმინდა მჭიდროდ თანამშრომლობენ, თითოეული ინარჩუნებს თავის საკუთარ ნებასა და ენერგიას, მოქმედების განსხვავებული სიძლიერით. მოკლედ, ისინი არიან სამი დამოუკიდებელი ადამიანი და არა ერთი. მაგრამ ყოვლადწმინდა სამების სამი პირის შემთხვევაში სულ სხვაგვარადაა. პირებს შორის არის განსხვავება, მაგრამ არა განცალკევება. მამას, ძესა და სულიწმინდას, როგორც ამას წმინდანები ადასტურებენ საღვთო წერილის მოწმობის მიხედვით, მხოლოდ ერთი ნება აქვთ და არა სამი, მხოლოდ ერთი ენერგია და არა სამი. არც ერთი ამ სამთაგანი არასოდეს მოქმედებს დანარჩენი ორისაგან დამოუკიდებლად. ისინი არიან არა სამი ღმერთი, არამედ ერთი.

თუმცა ეს სამი პირი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად არასოდეს მოქმედებს, ღმერთში განსაკუთრებულ ერთობასთან ერთად ნამდვილი განსხვავებულობაცაა. ჩვენს ცხოვრებაში ღმერთის მოქმედების მაგალითზეც ვხედავთ, რომ თუმცა ეს სამი ყოველთვის ერთად მოქმედებს, მაინც თითოეული მათგანის მოქმედება ჩვენში განსხვავებულია. ჩვენ განვიცდით ღმერთს, როგორც სამს ერთში და გვწამს, რომ ღმერთის გარეგნული მოქმედების ეს სამებრივი განსხვავება მის შინაგან ცხოვრებაში არსებული სამებრივი განსხვავების ასახვაა. სამების პირებს შორის განსხვავება უნდა მივიჩნიოთ თვით ღმერთის ბუნებაში არსებულ მარადიულ განსხვავებად; ეს არ ეხება მხოლოდ ღმერთის გარეგნულ მოქმედებას სამყაროში. მამა, ძე და სულიწმინდა არ არიან ღვთაებრივის გამოვლენის ,,მეთოდი“ ან ,,მანერა,“ არც ნიღბები, რომლებსაც ღმერთი დროებით მოირგებს ქმნილებასთან ურთიერთობისას და შემდეგ გვერდზე გადადებს. არამედ ისინი არიან სამი თანასწორი და თანამიმდევრული პიროვნება. კაცობრივი მამა თავის შვილზე უფროსია, მაგრამ როდესაც ვსაუბრობთ ღმერთზე, როგორც ,,მამაზე“ და ,,ძეზე,“ ეს სიტყვები პირდაპირ არ უნდა გავიგოთ. ძის შესახებ ვამბობთ, რომ ,,არ იყო დრო, როდესაც ის არ არსებობდა“ და ამასვე ვამბობთ სულიწმინდაზეც.

თითოეული ამ სამთაგანი სრულად და მთლიანად ღმერთია. არც ერთი არ არის უფრო მეტად ან ნაკლებად ღმერთი, ვიდრე დანარჩენი.

თითოეული ფლობს არა ღვთაებრიობის ერთ მესამედს, არამედ მას მთლიანად, მთელი თავისი სისრულით; მაინც თითოეული მათგანი თავისებური, პიროვნულად განსხვავებული ღმერთია. წმინდა გრიგოლ ნოსელი ხაზს უსვამს ამგვარ ტრინიტარულ ერთობას სხვადასხვაობაში და წერს.:

,,ყველაფერ იმას, რაც მამაა, ჩვენ ვხედავთ ძეში განცხადებულს, ყველაფერი რაც შვილისაა, მამისაცაა, რადგან მთლიანი ძე მყოფობს მასში და მამა მყოფობს ძეში მთლიანად. ძე, ვინც ყოველთვის არსებობს მამაში, ვერასოდეს გამოეყოფა მას, ვერც სულიწმინდა გამოეყოფა ოდესმე ძეს, რომელიც სულიწმინდის საშუალებით იქმს ყველაფერს. ის, ვინც იღებს მამას, ამავე დროს იღებს ძესაც და სულიწმინდასაც. შეუძლებელია მათ შორის რაიმე სახის დაყოფის ან გათიშვის წარმოდგენა: ადამიანი ვერ იფიქრებს ძეზე მამის გარეშე, ვერც გამოყოფს სულიწმინდას ძისაგან. ამ სამს შორის ისეთი ურთიერთობა და განსხვავებაა რომლებიც სიტყვებისა და გაგების მიღმაა. პირებს შორის განსხვავება არ არღვევს საღვთო ბუნების ერთობას, არც თანაარსობას მივყავართ პირების განსხვავებული თვისებების ერთმანეთში არევისაკენ. არ გაგიკვირდეთ, რომ ჩვენ უნდა ვისაუბროთ ღმერთზე, როგორც ერთიანზე და ამავე დროს მასში არსებულ განსხვავებულობაზეც. ამის შესახებ ქარაგმულად ვსაუბრობთ და აღმოვაჩენთ უცნაურ და პარადოქსულ სხვადასხვაობას ერთობაში და ერთობას სხვადასხვაობაში.“

,,ქარაგმულად საუბარში“ წმ. გროგოლ ნოსელი გულისხმობს, რომ სამების დოგმატი ,,პარადოქსულია“ და ,,სიტყვებისა და ადამიანური გაგების მიღმაა.“ ეს ისეთი რამაა, რასაც ღმერთი გვიცხადებს და რასაც ჩვენი გონებით ვერ ვხედავთ. ადამიანურ ენაზე შეგვიძლია ქარაგმულად მასზე ვისაუბროთ, მაგრამ სრულად ვერასოდეს ავხსნით. გონებრივი ძალები ღვთისაგან გვაქვს მონიჭებული და სრულად უნდა გამოვიყენოთ ისინი, მაგრამ ასევე უნდა ვიცოდეთ მისი საზღვრებიც. სამება არ არის ფილოსოფიური თეორია, არამედ ცოცხალი ღმერთია, ვისაც თაყვანს ვცემთ; ასე რომ, წმ. სამებისადმი ჩვენს დამოკიდებულებაში იქამდე მივდივართ, სადაც არგუმენტებმა და ანალიზმა ადგილი უსიტყვო დალოცვას უნდა დაუთმოს. ,,დაე ყოველი ხორციელი დადუმდეს და იდგეს შიშითა და ძრწოლით“ (წმ. იაკობის ლიტურგია).

პიროვნული თვისებები

სამების პირველი პირი, მამა ღმერთი ღვთაებრიობის სათავე, დანარჩენი ორი პირის წარმოშობის წყარო, მიზეზი ანუ პრინციპი, სამი პირის შემაერთებელია: ღმერთი ერთია, რადგან მამა ერთია. ,,მამა ღმერთი არის სამების პირების დამაკავშირებელი, ვისგანაც მომდინარეობს და ვისკენაც მიემართება მათი თანმიმდევრობა“ (გრიგოლ ღვთისმეტყველი, ქადაგება 42,15). დანარჩენი პირებიდან თითოეული განისაზღვრება მამასთან მიმართებაში: ძე არის ,,შობილი“ მამისაგან, სულიწმინდა ,,გამოდის“ მამისაგან. ლათინურ დასავლეთში ჩვეულებრივ მიიჩნევენ, რომ სულიწმინდა გამოდის ,,მამისაგან და ძისაგან;“ ამიტომ სიტყვა ფილიოქუე (,,და ძისაგან“) დაემატა ,,მრწამსის“ ლათინურ ტექსტს.

მართლმადიდებლობა ფილიოქუე-ს არა მხოლოდ უნებართვო დამატებად თვლის, რადგანაც ის ,,მრწამში“ ქრისტიანული აღმოსავლეთის თანხმობის გარეშე ჩაემატა, არამედ მიაჩნია, რომ ,,ორმაგი გამომავლობის“ დოგმატი საღვთისმეტყველო თვალსაზრისით უზუსტო და სულიერად საზიანოა. IV საუკუნის ბერძენი მამები, რომელთა სწავლებასაც მართლმადიდებელი ეკლესია დღემდე მიჰყვება, ამბობენ, რომ მამა ღმერთი არის ერთადერთი წყარო და საფუძველი ღვთაებრივი ერთობისა. სარისკოა იმის თქმა, რომ ძეც ისევეა ერთობის წყარო და საფუძველი ღვთაებრივი ერთობისა. სარისკოა იმის თქმა, რომ ძეც ისევეა ერთობის წყარო, როგორც მამა, რადგან ასე შეიძლება ერთმანეთში ავურიოთ წმ. სამების პირთა განსხვავებული თვისებები.

წმ. სამების მეორე პირია ძე ღვთისა, მისი ,,სიტყვა“ ანუ ლოგოსი. როდესაც ღმერთის შესახებ ვსაუბრობთ როგორც ძესა და მამაზე, ამავდროულად ვგულისხმობთ მათ შორის ორმხრივ სიყვარულს. ეს ნიშნავს, რომ თვით ღმერთი, როგორც ძე, მარადიულად, შვილებრივი მორჩილებითა და სიყვარულით უკუმიაგებს მამა ღმერთს არსებობას, რომელსაც მამა თავისი მამობრივი თვითგაცემით მარადიულად წარმოშობს მასში. მამა თავს გვიცხადებს სწორედ ძეში და ძის საშუალებით: ,,მე ვარ გზაი და მე ვარ ჭეშმარიტებაი და ცხოვრებაი; არავინ მოვიდეს მამისა გარნა ჩემ მიერ“ (იოანე 14:6). ძე ღვთისა იშვა დედამიწაზე როგორც კაცი ქალწულ მარიამისაგან, ბეთლმში. მაგრამ როგორც სიტყვა ანუ ღმერთის ლოგოსი, ის განკაცებამდეც მოქმედებდა. ის არის ყველაფრის მოწყობის პრინციპი და მიზანი, რომელიც მსჭვალავს ყველაფერს, მიჰყავს ღმერთში ერთობისაკენ და აქცევს სამაყაროს ,,კოსმოსად,“ ერთ ჰარმონიულ მთლიანობად. შემოქმედმა ლოგოსმა თითოეულ ქმნილებას უწილადა მისი (ქმნილების) საკუთარი შინაგანი ლოგოსი ანუ შინაგანი პრინციპი, რითაც ქმნილება იძენს განსხვავებულ თავისთავადობას და რომელსაც ამავე დროს მიჰყავს ეს ქმნილება ღმერთისაკენ. ჩვენი ადამიანური ვალი, როგორც ოსტატებისა და მწარმოებლებისა, ისაა, რომ გამოვარჩიოთ ყველა ქმნილებაში არსებული ლოგოსი და განცხადებულება მივანიჭოთ მას; ჩვენ გვსურს არა ქმნილებაზე ბატონობა, არამედ მასთან თანამშრომლობა.

წმ. სამების მესამე პირია სულიწმინდა ,,ქარი“ ანუ ღმერთის ,,სუნთქვა.“ თუმცა ვაღიარებთ, რომ სამების პირთა ნებისმიერი კლასიფიკაცია არაადექვატური იქნება, შეიძლება ვთქვათ, რომ სულიწმინდა არის ღმერთი ჩვენში, ძე არის ღმერთი ჩვეთან და მამა არის ღმერთი ჩვენს მაღლა და ჩვენს მიღმა. ისე, როგორც ძე გვიჩვენებს მამას, ასევე სულიწმინდა გვიჩვენებს ძეს, წარმოგვიდგენს მას. ეს ურთიერთობა მაინც ორმხრივია. სულიწმინდა წარმოგვიდგენს ძეს, მაგრამ ძე გვიგზავნის სულიწმინდას. (უნდა აღვნიშნოთ განსხვავება სულიწმინდის ,,მარადიულ გამომავლობასა“ და მის ,,დროებით მისიას“ შორის. ძე აგზავნის სულიწმინდას ამ ქვეყნად, დროში, მაგრამ რაც შეეხება წმ. სამების მარადიულ ცხოვრებაში სულიწმინდის წარმომავლობას, ის მხოლოდ მამისაგან გამოდის).

სინესიუს კვირინელი სამების თითოეული პირის დახასიათებისას წერს:

,,გიხაროდენ მამაო, ძის წყაროო,
მამის ხატო, ძეო;
მამაო, მიწაო, რომლეზეც ძე დგას,
ძეო, მამის ბეჭედო,;
მამაო, ძის ძალაო,
ძეო, მამის მშვენებაო;
ყოვლადწმინდაო სულო, მამასა და ძეს შორის
გადებულო ხიდო.
გამომიგზავნე ქრისტე სულიწმინდა,
გამომიგზავნე მამა ჩემს სულში,
რომ დანამოს ჩემი გამომშრალი გული.

(სინესიუს კვირინელი, საგალობელი 3(5), ed. Christian Lacombrades (Bude: Paris, 1978, p. 72

რატომ ვაუბრობთ ღმერთზე - როგორც მამასა და ძეზე და არა დედასა და ქალიშვილზე? თავად ღმერთი არც მამრობითია და არც მდედრობითი. თუმცა ჩვენი ადამიანური სქესი, მდედრობითი და მამრობითი, თავისი უმაღლესი და ჭეშმარიტი მნიშვნელობით, საღვთო სიცოცხლის რაღაც ასპექტის ასახვაა, და მაინც, ღმერთში არა არის არაფერი სქესის მაგვარი. ღმერთზე, როგორც მამაზე, ვსაუბრობთ არა პირდაპირი მნიშვნელობით, არამედ სიმბოლურად. მაინც რატომ უნდა იყოს ეს სიმბოლო მამრობითი და არა მდედრობითი? რატომ ვიხსენიებთ ღმერთს მამრობით სქესში? ხანდახან ქრისტიანები ღმერთს უსადაგებენ ,,დედობრივ ენასაც.“ აფრაჰატი, ადრეული საუკუნეების ერთ-ერთი სირიელი მამა საუბრობს მორწმუნის სიყვარულზე ,,ღმერთისა, მისის მამის და სულიწმინდის, მისი დედის“ მიმართ, ასევე შუა საუკუნეების დასავლეთში ჯულიანა ნორიჯელი ადასტურებს: ,,ღმერთი ხარობს, რომ ის ჩვენი მამაა და ღმერთი ხარობს, რომ ის ჩვენი დედაა.“ მაგრამ ეს გამონაკლისი შემთხვევებია. თითქმის ყველგან, ბიბლიაშიც და საეკლესიო ღვთისმსახურებაშიც ღმერთის მიმართ გამოყენებული სიმბოლიზმი იყო და არის მამრობითი.

ჩვენ არა გვაქვს არგუმენტები იმის დასამტკიცებლად, თუ რატომ უნდა იყოს ეს ასე. ფაქტია, რომ ღმერთმა თავისი ბეჭედი დაასვა სწორედ ამ და არა სხვა სიმბოლოებს. სიმბოლოებს ჩვენ არ ვირჩევთ, მათ ვიღებთ გამოცხადებით. სიმბოლო შეიძლება იყოს დამტკიცებული, შეიძლება ვიცხოვროთ და ვილოცოთ მისით, მაგრამ ლოგიკურად ვერ ,,დავამტკიცებთ.“ თუმცა ,,მოცემული“ სიმბოლოების დამტკიცება შეუძლებელია, მათი თვითნებური შემოტანა ან შეცვლა არ შეიძლება. ისევე, როგორც მითოლოგიაში, ლიტერატურასა და ხელოვნებაში, რელიგიაშიც სიმბოლოები აღწევენ ჩვენი არსებობის დაფარულ სიღრმეებში და ამათ შეცვლას დაუყოვნებლივი შედეგები მოსდევს თან.

მაგალითად, თუ ,,მამაო ჩვენოს“ ნაცვლად ვილოცებთ ,,დედაო ჩვენო, რომელი ხარ ცათა შინა,“ ეს უბრალოდ ხატოვანი მეტყველების ნიმუში კი არა, ქრისტიანობის სხვა, ახალი ტიპის რელიგიით შეცვლა იქნება. ქალი ღვთაება არ არის ქრისტიანული ეკლესიის ღმერთი.

რატომ უნდა იყოს ღმერთი აუცილებლად სამი საღვთო პირის ურთიერთობა და არა ნაკლებისა ან მეტისა? აქაც არა გვაქცს ლოგიკურად დამტკიცებული პასუხი. ღმერთის სამობა ისეთი რამაა, რაც გამოცხადებით მოგვცა წმ. წერილით, სამოციქულო ტრადიციითა წმინდანების გამოცდილებით. ერთადერთი, რისი გაკეთება ჩვენ შეგვიძლია, ესაა საკუთარი ლოცვითი ცხოვრებით დავადასტუროთ მოცემული ფაქტი.

რა განსხვავებაა ძის ,,შობილობასა“ და სულიწმინდის ,,გამომავლობას“ შორის? წმინდა იოანე დამასკელი ამბობს, რომ შეუძლებელია ჩავწვდეთ, თუ როგორ იშვება ძე და როგორ გამოდის სულიწმინდა. ,,ჩვენ გვითხრეს, რომ შობასა და გამომავლობას შორის განსხვავებაა, მაგრამ ამ განსხვავების ბუნება ჩვენ სრულებით არ გვესმის.“ თუ წმ. იოანე დამასკელმა აღიარა, რომ მისთვის ეს აუხსნელია, ჩვენთვის მით უფრო აუხსნელი იქნება. ტერმინი ,,შობა“ და ,,გამომავლობა“ პირობითი ნიშნებია იმ რეალობის გადმოსაცემად, რომელიც ჩვენი გონებრივი წვდომის მიღმაა. ,,ჩვენი ტვინი სუსტია, ენა კი უფრო სუსტი,“ - შენიშნავს წმ. ბასილი დიდი, - ,,უფრო იოლია ზღვა პატარა ჭიქით აწყა, ვიდრე ადამიანური გონებით ჩაწვდე ღმერთის გამოუთქმელ სიდიადეს.“ მაგრამ, თუმცა მათი სრულიად ახსნა შეუძლებელია, ამ ნიშნების დადასტურება შესაძლებელია. ლოცვის დროს ღმერთთან შეხვედრისას ვიცით, რომ სულიწმინდა და ძე სხვადასხვაა, თუნდაც სიტყვებით ვერ გამოვხატავდეთ მათ შორის განსხვავებას.

ღმერთის ორი ხელი

იმისათის, რომ უფრო თვალსაჩინო გავხადოთ წმ. სამების დოგმატი, ვნახოთ, თუ როგორ ვლინდება სამება კაცობრიობის გამოხსნის ისტორიასა და ჩვენს ლოცვით ცხოვრებაში.

როგორც უკვე ვნახეთ, სამების სამი პირი ყოველთვის ერთად მოქმედებს და აქვს მხოლოდ ერთი ნება და ენერგია. წმ. ირინეოს ლიონელი საუბრობს ძესა და სულიწმინდაზე, როგორც მამა ღმერთის ,,ორ ხელზე.“ ყოველ მის შემოქმედებით და განმწმენდელ აქტში მამა ღმერთი ორივე ,,ხელს“ ერთდროულად იყენებს. წმ. წერილი და საეკლესიო ღვთისმსახურება განუწყვეტლივ გვაწვდის ამის მაგალითებს.

შესაქმე. ,,სიტყვითა უფლისაითა ცანი დაემტკიცნეს და სულითა პირისა მისიაითა-ყოველი ძალი მათი“ (ფს. 32:6). მამა ღმერთი ქმნის თავისი ,,სიტყვის“ ანუ ლოგოსის (მეორე პირი) და თავისი ,,სუნთქვის“ ანუ სულიწმინდის (მესამე პირი) საშუალებით. მამის ,,ორი ხელი“ ერთად მოქმედებს სამყაროს ფორმირების დროს. ლოგოსის შესახებ ნათქვამია: ,,ყოველივე მის მიერ შეიქმნა“ (იოანე 1:3): (შეადარეთ ,,მრწამსს“... ,,რომლისაგან ყოველი შეიქმნა“); სულიწმინდის შესახებ კი ნათქვამია, რომ შესაქმის დროს ის ,,დასტრიალებდა“ ანუ ,,იქცეოდა ზედა წყალსა“ (შესაქ. 1:2). ყველა ქმნილება სამების ბეჭდითაა აღბეჭდილი.

განკაცება. ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის ხარების დროს მამა ღმერთმა სულიწმინდა გარდამოუვლინა ქალწულ მარიამს და მან მუცლად იღო ღვთის მარადიული ძე (ლუკა 1:35). ასე რომ, ღვთის განკაცება სამების ნამოღვაწარია. მამა ღმერთმა გარდამოავლინა სულიწმინდა, რათა მას განეხორციელებინა ქალწულის მუცელში ძე ღვთისას ყოფნა. განკაცება არა მხოლოდ სამების მოღვაწეობის შედეგია, არამედ ქალწულ მარიამის თავისუფალი ნებისაც. ღმერთი ელოდებოდა მის ნებაყოფლობით თანხმობას, რაც ქალწულის სიტყვებში გამოიხატა: ,,აჰა მხევალი უფლისა, მეყავნ მე ნებისაებრ შენისა“ (ლუკა 1:38). ქალწულ მარიამს რომ ამ თანხმობისაგან თავი შეეკავებინა, ღვთის დედა ვერ გახდებოდა. საღვთო მადლი ადამიანის ნების თავისუფლებას კი არ სპობს, არამედ ადასტურებს.

ქრისტეს ნათლისღება. მართლმადიდებლურ ტრადიციაში ქრისტეს ნათლისღება განმარტებულია, როგორც სამების განცხადება. მამა ღმერთის ხმა ზეციდან ამოწმებს ძეს შემდეგი სიტყვებით: ,,ეს არის ძე ჩემი საყვარელი რომელი მე სათნო ვიყავ“ და იმავე წუთს სულიწმინდა მტრედის სახით გარდამოვიდა მამისაგან და დაადგრა ძეს (მათე 3:16, 17). მართლმადიდებელ ეკლესიაში ნათლისღებისას (19 იანვარი), ქრისტეს ნათლობის დღესასწაულზე გალობენ:

,,რაჟამს იორდანეს ნათელ იღებდ შენ, უფალო,
მაშინ სამებისა თაყვანისცემა გამოჩნდა
რამეთუ მამისა ხმა გეწამებოდა და
საყურებლად ძედ სახელ გდვა შენ,
და სულიწმიდა სახითა ტრედისათა
დაამტკიცებდა სიტყვისა მის უცდომელობასა.“

ქრისტეს ფერისცვალება. ესეც სამებასთან დაკავშირებული მოვლენაა. აქაც ისეთივე ურთიერთობაა სამების სამ პირს შორის, როგორიც ნათლისღების დროს. მამა ამოწმებს ზეციდან: ,,ეს არს ძე ჩემი საყუარელი რომელი მე სათნო ვიყავ, ამისი ისმინეთ“ (მათე 17:5) და როგორც ნათლისღებისას, სულიწმინდა გარდამოდის ძეზე, ამ შემთხვევაში ნათლის ღრუბლის ფორმით (ლუკა 9:34). როგორც ამ დღესასწაულის (19 აგვისტო) ერთ-ერთ საგალობელშია: ,,ნათელო უცვალებელო, სიტყვაო ნათლისა მის მამის უშობელისაო, გამოჩინებულითა მით ნათლითა შენითა, დღეს თაბორს ზედა ნათელი ვიხილეთ მამა ნათელი, სული წმინდა, განმანათლებლად ყოველთა დაბადებულთათვის.“

ევქარისტიული კანონი (სულიწმინდის გარდამოსვლის ლოცვები). ევქარისტიის კულმინაციურ მომენტში, ანუ სულიწმინდის მოხმობის ლოცვებში ნათლად ჩანს სამების იგივე ნიმუში, როგორც ხარების, ნათლისღებისა და ფერისცვალების დროს. წმ. იოანე ოქროპირის ლიტურგიაზე მღვდელი მიმართავს მამა ღმერთს შემდეგი სიტყვებით:

,,მერმეცა შევსწირავთ შენდა სიტყვიერსა ამას, და უსისხლოსა მსხვერპლსა, და გხადით შენ, და შეგივრდებით, და გევედრებით, გარდამოავლინე სული შენი წმინდა ჩვენ ზედა, და წინა მდებარეთა ამათ ძღუენთა ზედა. და ჰყავ უკუე პური ესე პატიოსან ხორც ქრისტეს შინა. და ბარძიმსა ამას შინა, პატიოსან სისხლ ქრისტეს შენისა. შესცვალე სულითა შენითა წმინდითა.

როგორც ხარების დღესასწაულზე, ასევე ევქარისტიაზე ქრისტეს განკაცებისას, მამა გარდამოავლენს სულიწმინდას, რათა აღასრულოს ძის მყოფობა ნაკურთხ ძღვენზე. აქაც, ისევ როგორც ყველგან, სამების სამი პირი ერთად მოქმედებს.

ლოცვა სამების მიმართ

როგორც ევქარისტიული კანონის, ასევე ეკლესიის თითქმის ყველა ლოცვის სტრუქტურა ტირანიულია. ყოველდღიურ ლოცვებს იმდენად ხშირად ვიმეორებთ და იმდენად ნაცნობია ისინი, რომ ძალზედ იოლია მხედველობიდან გამოგვრჩეს მათი ჭეშმარიტი ხასიათი, რომელიცაა წმ. სამების დიდებისმეტყველება. ლოცვას ვიწყებთ იმის აღიარებით, რომ ღმერთი სამპიროვანი და ერთარსებაა, როდესაც პირჯვარს ვიწერთ და ვამბობთ: სახელითა მამისათა და ძისათა და სულისა წმინდისათა.

ასე რომ, ყოველ ახალ დღეს სამების მფარველობის ქვეშ ვაქცევთ. შემდეგ ვამბობთ: ,,დიდება შენდა ღმერთო ჩვენო, დიდება შენდა“ ახალი დღე იწყება ზეიმით, სიხარულითა და მადლობით. ამას მოსდევს ლოცვა სულიწმინდისადმი ,,მეუფეო ზეცათაო“... შემდეგ სამჯერ ვიმეორებთ: ,,წმინდაო ღმერთო, წმინდაო ძლიერო, წმინდაო უკვდავო, შეგვიწყალენ ჩვენ.“ ეს სამმაგი ,,წმინდაო“ იმეორებს სერაბიმთა საგალობლის სიტყვებს ,,წმინდაო, წმინდაო, წმინდაო“ ისაია წინასწარმეტყველის ხილვაში (ისაია 6:3) და ოთხი აპოკალიფტური მხეცისა იოანე ღვთისმეტყველის გამოცხადებაში (გამ.4:8). ,,წმინდაოს“ სამჯერ გამეორებით მარადიულ სამს მოვუხმობთ. ამას ყოველდღიურ ლოცვებში მოჰყბება ფრაზა, რომელიც ყველ ლიტურგიკულ ფრაზას შორის უფრო ხშირად მეორდება: ,,დიდება მამასა და ძესა და წმინდასა სულსა,“ მაგრამ არ უნდა მივცეთ საშუალება ლოცვასთან ნაცნობობას, რომ ნაყოფად უპატივცემულობა გამოიღოს. ყოველთვის, როდესაც ამ ფრაზას ვამბობთ, საციცოცხლო მნიშვნელობა აქვს მისი ჭეშმარიტი არსის გახსენებას, რაც არის სამერთობის დიდებისმეტყველება. დიდებას მოჰყვება ლოცვა წმ. სამების პირების მიმართ: ,,ყოვლადწმინდაო სამებაო შეგვიწყალენ ჩვენ, უფალო გვიხსენ და გვილხინე ცოდვათა ჩვენთაგან, მეუფეო შეგვინდევ უსჯულოებანი ჩვენნი, წმინდაო მოიხილე და განკურნე უჩლურებანი ჩვენნი სახელისა შენისათვის.“ ჩვენი ყოველდღიური ლოცვები გრძელდება და თითოეულ ნაბიჯზე აშკარად თუ შეფარულად ტრინიტარული სტრუქტურა გვხვდება, ანუ ღმერთისადმი მიმართვა როგორც ერთისადმი სამში. ჩვენ ვაზროვნებთ ტრინიტარულად, ვსაუბრობთ ტრინიტარულად და ვსუნთქავთ სამებით.

ტრინიტარული განზომილებაა ასევე ერთფრაზიან ლოცვათა შორის ყველაზე უფრო ახლობელ იესოს ლოცვაში, რომელსაც ვამბობთ მუშაობისა და დასვენების დროსაც. ის, თავისი ყველაზე გავრცელებული ფორმით, ასე წარმოითქმის: ,,უფალო იესო ქრისტე, ძეო ღვთისაო, შემიწყალე მე ცოდვილი.“ თავისი გარეგნული ფორმით ეს ლოცვა მიმართულია სულიწმინდა სამების მეორე პირის, უფალ იესო ქრისტეს მიმართ. მაგრამ აქ დანარჩენი ორი პირიცაა წარმოდგენილი, თუმცა ისინი არ სახელდებიან. როდესაც ვსაუბრობთ იესო ქრისტეზე, როგორც ,,ძე ღვთისაზე,“ ჩვენ ვუთითებთ მამა ღმერთსა და სულიწმინდაზეც, რადგან ,,არავის ხელ-ეწიფების თქუმად უფალი იესო, გარნა სულითა წმიდითა“ (1 კორ.12-3). იესოს ლოცვა არა მხოლოდ ქრისტიანული, არამდ ტრინიტარულიცაა.

ცხოვრება სამებით

,,ლოცვა მოქმედებაა“ (ტიტო კოლანდერი). ,,რა არის წმინდა ლოცვა? ლოცვა, რომელიცა არის მრავალსიტყვიანი, მაგრამ უხვია მოქმედებებით. თუ შენი საქმეები შენს თხოვნებს არ აღემატება, მაშინ შენი ლოცვა მხოლოდ ლიტონი სიტყვებია და მათში არ არის შენი ხელების ნამუშაკევი. (უდაბნოს მამათა გამონათქვამები). თუკი ლოცვა მოქმედებად უნდა გარდაიქმნას, მაშინ სამების რწმენა, რომლითაც ჩვენი ლოცვაა გამსჭვალული, უნდა განცხადდეს ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ლიტურგიაზე ,,მრწამსის“ წარმოთქმის წინ ვამბობთ სიტყვებს: ,,ვიყვარებოდით ურთიერთას რათა ერთობით აღვიარებდეთ მამასა და ძესა და წმინდასა სულსა, სამებასა ერთარსებასა და განუყოფელსა.“ მიაქციეთ ყურადღება სიტყვა ,,რათას.“ სამება ღმერთის რწმენის ნამდვილი აღსაარება შეუძლიათ მხოლოდ მათ, რომლებიც სამების წევრების მსგავსად ერთმანეთისადმი სიყვარულს ავლენენ. ერთმანეთისადმი ჩვენს სიყვარულსა და სამების რწმენას შორის განუყოფელი კავშირია. პირველი მეორის წინაპირობაა და, თავის მხრივ, მეორე ძალასა და აზრს აძლევს პირველს.

აქამდე, წმ. სამების დოგმატი უყურადღებოდ იყო მიტოვებული და მას ეპყრობოდნენ როგორც გაუქმებულ ღვთისმეტყველებას, რომელიც მხოლოდ სპეციალისტებს აინტერესებდათ. სამების დოგმატს ჩვენს ყოველდღიურ ცხოვრებაზე რევოლუციის ტოლფასი გავლენა უნდა ჰქონდეს. ადამიანები შექმნილნი არიან სამება ღმერთის ხატად და ამიტომ მოწოდებულნი არიან დაამკვიდრონ დედამიწაზე იმ ურთიერთსიყვარულის საიდუმლო, რომელიც სამებას აქვს. შუა საუკუნეების რუსეთში წმ. სერგი რადონეჟელმა თავისი ახლად დაარსებული მონასტერი წმ. სამებას მიუძღვნა სწორედ იმის გამო, რომ სურდა მის ბერებსაც ყოველდღიურად ისეთივე სიყვარული გამოევლინათ ერთმანთისადმი, როგორიც სამ საღვთო პირს შორის არსებობს. ეს არა მხოლოდ ბერების მოწოდებაა, არამედ ყველა ადამიანისა. ყოველი სოციალური ერთეული: ოჯახი, სკოლა, სახელოსნო, სამრეკლო, ეკლესია უნდა წარმოადგენდეს სამერთობის ხატს. რადგან ვიცით, რომ ღმერთი არის სამი ერთში, თითოეული ჩვენგანი მოვალეა იცხოვროს საკუთარი თავის მსხვერპლშეწირვით სხვაში და სხვისი გულისათვის, თითოეული მოვალეა გამუდმებით განახორციელოს პრაქტიკული მსახურება და აქტიური თანაგრძნობა. ყოვლადწმინდა სამებისადმი რწმენა გვავალებს, ვიბრძოლოთ ყველა დონეზე ჩაგვრის, უსამართლობისა და ექსპლუატაციის ყოველგვარი ფორმის წინააღმდეგ. სოციალური სამართლიანობისა და ,,ადამიანის უფლებებისათვის“ ბრძოლაში ჩვენ ვმოქმედებთ სწორედ წმ. სამების სახელით.

,,ქრისტიანობის ყველაზე სრულყოფილი წესი, მისი უმაღლესი მწვერვალია გსურდეს ის, რაც ყველასათვის სასარგებლოა,“ - ამბობს წმ. იოანე ოქროპირი“... მე ვერ წარმომიდგენია ადამიანმა შეძლოს ცხონება, თუ ის არ იღწვის თავისი მოყვასის ხსნისათვის.“ ეს იგულისხმება წმ. სამების დოგმატის პრაქტიკულ განხორციელებაში. ამას ნიშნავს იცხოვრო სამებით.

გაგრძელება შემდეგ ნომერში

,,Orthodox Way”
გამომცემელი: Crestwood, NY, SVS press, 1995

მთავარეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი

სულთმოფენობა დღეს, ანუ მაცხოვრის მკვდრეთით აღდგომიდან ორმოცდამეათე დღეს, ღვთის სული საგანგებო ძალით მოეფინა იესო ქრისტეს მიმდევრებს და ამით დასაბამი დაუდო ქრისტიანულ ეკლესიას. ცხადია, ღვთის სული მანამდეც მოქმედებდა კაცთა მოდგმის ყველა თაობაში, მაგრამ სულთმოფენობის დღე სრულებით გამორჩეული მოვლენა იყო. ეს ქრისტეს ეკლესიის დაბადების დღეა.

სულიწმინდის მოფენამ მოციქულებსა და მოწაფეებს აქამდე არნახული ძალა შესძინა. ისინიც კი, რომლებიც თავის დროზე ვერ ბედავდნენ იმის გამხელას, რომ იესოს იცნობდნენ, გამოვიდნენ და გაბედულად დაიწყეს ქადაგება იესო ქრისტესი, რომელიც შთამომავალი იყო მეფე დავითისა, რომელიც სასწაულებს ახდენდა, რომელიც ჯვარცმულ იქნა იერუსალიმში, რომელიც მკვდრეთით აღდგა და დაჯდა ტახტზე ღვთის მარჯვნივ, რომელიც კვლავ მოვა დიდებით.

მოციქულთა საქმეების წიგნში, რომელსაც ზოგიერთ ტრადიციაში სულიწმინდის სახარებას უწოდებენ, გადმოცემულია ახლად ჩამოყალიბებული ქრისტიანული ეკლესიის სურათი. აქ კარგად ჩანს, როგორ ცხოვრობდა ეკლესია. რა თქმა უნდა, იმ დროს მისი მოძღვრება, მისი თეოლოგია, ეკლესიოლოგია ჯერ არ არის ჩამოყალიბებული. ეს არის თემი ებრაული სარწმუნოების წიაღში, რომელსაც არათუ მკაფიოდ განსაზღვრული ეკლესიოლოგიური, არამედ საკუთარი სახელიც არა აქვს. ,,ქრისტიანები” მათ მხოლოდ მოგვიანებით ეწოდათ, როდესაც ქრისტეს მიმდევართა ერთმა ნაკადმა ანტიოქიას მიაღწია. მანამდე კი იესო ქრისტეს მიმდევრებს ,,გზაზე შემდგარ ხალხს” უწოდებდნენ. თავად ქრისტიანობასა და ქრისტიანულ ეკლესიას უფრო ადრე გზა ერქვა. მოციქულთა საქმეთა წიგნში პავლე მოციქული იწყებს თავის მოქცევამდელ ამბავს და ამბობს: ,,სასიკვდილოდ ვდევნიდი ამ გზაზე შემდგართ” (საქმე 22:4).

მას შემდეგ ბევრი რამ შეიცვალა. ქრისტიანულმა ეკლესიამ დიდი გზა გამოიარა. მრავალი ბრძოლა გადაიტანა, მრავალ შემოტევას გაუძლო. საკითხავია, ჩვენი წელთაღრიცხვის გარიჟრაჟზე ახლად ჩამოყალიბებული ეკლესიის გამოცდილებიდან რა შეიძლება ისწავლოს მესამე ათასწლეულის დამდეგის ეკლესიამ?

მოდით, ახლა ვნახოთ მოციქულთა საქმეთა წიგნში ის ადგილი, რომელიც აღწერს ახლად დაარსებული ქრისტიანული ეკლესიის ცხოვრებას, მოდით ვნახოთ, როგორ ცხოვრობდნენ სულთმოფენობის შემდეგ ის ქრისტიანები, რომელთაც ჯერ ქრისტიანებს არავინ უწოდებდა.

,,ისინი ერთთავად ყურს უგდებდნენ მოციქულთა მოძღვრებას, ზიარებაში იყვნენ, პურს ტეხდნენ და ლოცულობდნენ. ყოველი სული შიშით იყო მოცული, მრავალი სასწაული და ნიშანი ხდებოდა მოციქულთა მიერ. ყველა მორწმუნე ერთად იყო და ყველაფერი საერთო ქონდათ. მამულებსა და ქონებას ყიდდნენ და უნაწილებდნენ ყველას, თითოეულს საჭიროების მიხედვით. დღენიადაგ ერთსულოვნად ტაძარში იყვნენ, სახლებში ტეხდნენ პურს, იღებდნენ საკვებს მხიარულებით და გულუბრალოებით. აქებდნენ ღმერთს და მთელი ხალხის სიყვარულს იხვეჭდნენ, ხოლო უფალი მათ დღითი დღე სძენდა დახსნილთ” (2:42-46).

იმისათვის, რომ გამეგო, როგორ გამოგვადგება ეკლესიის ცხოვრების პირველი საუკუნის აღწერილობა XXI საუკუნეში, დავიწყე ამ ტექსტის გულდასმით შესწავლა. ვნახე, როგორ გადმოსცემენ ამ ადგილს ბერძნულად, როგორ თარგმნიან ლათინურად, ევროპულ ენებზე, როგორ გადმოსცემენ სხვადასხვა ძველი თუ ახალი ქართული თარგმანები. რაც მეტს ვკითხულობდი და ვაკვირდებოდი ტექსტს, მით უფრო ნათელი ხდებოდა ჩემთვის ახლად დაბადებული ქრისტიანული ეკლესიის სურათი და თან ალღოთი ვგრძნობდი, რომ ზემოთ მოყვანილ ტექსტში აღმოვაჩენდი პრინციპებს, რომლებიც ჩვენ გამოგვადგებოდა.

დავიწყე ნაბიჯ-ნაბიჯ იმ ეკლესიის მახასიათებლების გამოკვეთა და ბოლოს დავინახე, რომ აქ გვაქვს 12 მახასიათებელი, გნებავთ, - 12 პრინციპი, რომელიც პირველ ეკლესიას ახასიათებდა და რომელიც დღესაც შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს. მოდით, ახლა დავაკვირდეთ თითოეულ პრინციპს, რომელიც ზემოთ მოყვანილი ტექსტიდან გამომდინარეობს, რათა დავინახოთ, როგორი იყო ახლადშობილი ქრისტიანული ეკლესია.

მოსწავლე ეკლესია

ძველქართული თარგმანი ამბობს: ,,იყვნენ განკრძალულ მოძღვრებასა მას მოციქულთასა”. ანუ ისინი ბეჯითად იყვნენ დაწაფებულნი მოციქულთა მოძღვრებას. ერთთავად სწავლობდნენ. მოციქულთა მოძღვრება, ცხადია, იესო ქრისტეს მოძღვრებაა. ქრისტეს სიბრძნე და სიყვარული კი ამოუწურავია. ადამიანი ვერ იტყვის, რომ მე ერთხელ შევიცანი ქრისტე და ამით დამთავრდა ყველაფერიო. ქრისტე ისტორიის კუთვნილება არ არის, იგი ეკუთვნის ყველა თაობას, ყველა ქრისტიანს, რადგან ის ჩვენთვის ცოცხალი რეალობაა. და რაკი ასეა, ჩვენ მუდმივად უნდა ვსწავლობდეთ მისგან. თუკი დღემ ისე ჩაიარა, რომ მისგან არაფერი ვისწავლეთ, ის დღე დაკარგულად უნდა ჩავთვალოთ. გამუდმებით ქრისტეს შემეცნებისაკენ სწრაფვა გვეხმარება, სიახლის მისაღებად ვიყოთ მომართული და ერთთავად ვიზრდებოდეთ სულიერად და ინტელექტუალურად. ეს დაგვეხმარება წინ ვიაროთ და უკან ყურებაში არ ამოვიღამოთ წუთისოფელი. ოზურგეთის შესასვლელში ერთი უზარმაზარი ბილბორდია გამოკრული, რომელზეც აწერია: ,,ქართველნო, წინ დავით აღმაშენებლისაკენ!” ეს როგორ? - შეიძლება ვიკითხოთ, დავით აღმაშენებელი ხომ უკან იყო? საქმე ის არის, რომ თუ ადამიანი, ქრისტიანი, წინ არ იყურება და წინ არ მიდის, უკან ყურებას იწყებს. საღვთო წერილის სიბრძნე კი გვეუბნება: ,,არ ვარგა გუთნის დედა, რომელიც უკან იყურება”. ქრისტეს ეკლესიამ უნდა ისწავლოს ქრისტეს მოძღვრებათათვის ყურის გდება, რადგან ეკლესიის წინსვლის ერთადერთი გარანტი ეს არის. ეკლესიის ისტორიული კაპიტალის მანიპულირებით ვერც ერთი ეკლესია ვერ ნახავს ხეირს. თუ ვამბობთ, რომ ქრისტე აღდგა მკვდრეთით და ის ცოცხალია, მაშინ ყოველდღე უნდა ვეზიაროთ მისგან სიახლეს. მით უმეტეს, რომ გამოცხადების წიგნში იესო ბრძანებს: ,,მე ვქმნი ყოველივეს ახალს.”

თანამოზიარე ეკლესია

,,და იყვნენ ზიარებასა”, - ამბობს ძველ ქართული თარგმანი, ახალქართულიც იმავეს იმეორებს, მაგრამ, სამწუხაროდ, ზიარება აქ იმას არ ნიშნავს, რაც ჩვენ შეიძლება გვეგონოს. ამ სიტყვას ბერძნულ ენაზე ჰქვია ,,კოინონია”. ამ სიტყვის ქართულად თარგმნაზე მე და ზურაბ კიკნაძემ ბევრი ვიმტვრიეთ თავი და მისი ჯეროვანი ფარდი ქართულში ვერ მოვნახეთ. ბოლოს, როცა ხეირიანი ვერაფერი მოვიფიქრეთ ახალი აღთქმის თარგმნისას, რადგან ეს სიტყვა იხმარებოდა, ზოგან ,,ზიარება” დავწერეთ და ზოგან - ,,თანაზიარება”. ის, რომ ქართულში ამ სიტყვის შესაბამისი ერთი ტერმინი არა გვაქვს, იმას არ ნიშნავს, რომ ის ფენომენი, რომელსაც ,,კოინონია” გადმოსცემს, ჩვენთვის უცნობია. ზოგიერთ კულტურაში ერთი კონცეფციის გადმოსაცემად შეიძლება ერთი სიტყვა არ ჰქონდეთ, მაგრამ სამაგიეროდ ჰქონდეთ ამ კონცეფციის დანაწევრებულად ხედვის უნარი. მაგალითად, ესკიმოსებს, რომლებსაც ერთთავად თოვლიან პირობებში უხდებათ ცხოვრება, არა აქვთ ერთი სიტყვა ,,თოვლი”. სამაგიეროდ აქვთ თოვლის ნაირგვარობის გამომხატველი ლექსიკა შეიძლება ქართულშიც ასე იყოს. ჩვენ არა გვაქვს ,,კოინონიის” გადმოსაცემად ერთი სიტყვა, მაგრამ გვაქვს ამ აზრის გადმოსაცემად მრავალი ლექსემა.

,,კოინონია“ ქართულად ერთდროულად ნიშნავს მეგობრობას, ძმობას, ამხანაგობას, ერთობას, ერთად ლაღობას, ერთად ხარობას... კოინონია დუღაბივით კრავდა და აერთიანებდა ადრექრისტიანულ ეკლესიას. იგი დღესაც ძალიან მნიშვნელოვანია ქრისტიანული ეკლესიისათვის. როდესაც სიტყვა ეკლესიას ვამბობთ, ჩვენ ჯვარ-გუმბათოვანი ანდა ბაზილიკური ტიპის შენობის ასოციაცია გვიჩნდება. არადა ეკლესია, პირველ რიგში, არის ხალხი, რომელთა შორისაც არსებობს მყარი მეგობრული დამოკიდებულება. ყოვლადწმინდა სამება, ღმერთი, რომელსაც ჩვენ თაყვანს ვცემთ, არის სამპიროვანი ღმერთი, რომლის წიაღშიც მამა, ძე და სულიწმინდა შემოქმედებით თანაზიარებაში ანუ კოინონიაში იმყოფებიან და მის თაყვანისმცემლებსაც მოუწოდებს ასეთივე სიყვარულზე დაფუძნებული მეგობრობა იქონიონ ერთმანეთთან.

ეს პირველ ეკლესიას აშკარად ჰქონდა და ჩვენც ნამდვილად გვესაჭიროება. ჩვენი ქრისტიანად ყოფნა და ქრისტიანული ცხოვრება მოიცავს ჰორიზონტალურ და ვერტიკალურ ასპექტებს. ერთი მხრივ, ჩვენ თაყვანს ვცემთ ღმერთს (ვერტიკალური), მეორე მხრივ, კოინონიით (თანაზიარება) გვაქვს ღვთის სხვა თაყვანისმცემლებთან ურთიერთობა (ჰორიზონტალური). ამ ორი ასპექტის გარეშე არ არსებობს არც ქრისტიანობა და არც ეკლესია. ეკლესიის წევრთა შორის მეგობრული ურთიერთობის განვითარებას ალტერნატივა არ უნდა ჰქონდეს.

ევქარისტული ეკლესია

მეორე პრინციპის გაცნობისას ქართველ მკითხველს შეიძლება ეგონოს, რომ ,,ზიარება” ევქარისტიას ნიშნავს, მაგრამ ვნახეთ, რომ ზიარება ნიშნავს მეგობრობას, თანაზიარებას და ასე შემდეგ. თავად ევქარისტიას ადრინდელ ეკლესიაში, ვიდრე ევქარისტიის თეოლოგია უფრო მკაფიოდ ჩამოყალიბდებოდა, უბრალოდ ,,პურისტეხას” უწოდებდნენ, რაც ევქარისტიის აღწერილობა უფროა, ვიდრე მისი თეოლოგიური გააზრება.

უბრალო ტრადიციაში პურის გატეხა მეგობრობის ნიშანს წარმოადგენდა. ჩვენში ვინმეს რომ შევთავაზებთ, მოდით, თითო ჭიქა ღვინო დავლიოთო, ეს იმის ნიშანია, რომ იმ ადამიანთან, ვისაც ამას ვეუბნებით, მეგობრობის დადასტურება გვინდა. თუმცა ცხადია, თითო ჭიქა ჩვენში ,,თითოს” ნამდვილად არ გულისხმობს. ძველი აღთქმის სამყაროში პურის გატეხა იყო ადამიანთან შერიგებისა და დამეგობრების სურვილი. იესომ თავის უკანასკნელ სერობაზე მოწაფეებთან გატეხა პური, ემაუსში გატეხა პური...

პურისტეხა პირველი ეკლესიისათვის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს მოვლენას წარმოადგენდა. ეს მათთვის იყო მაცხოვრის ღვაწლის გახსენება და ადამიანის ღმერთთან შერიგების დადასტურება. ცხადი მაშინდელი ევქარისტული ლიტურგია ძალიან მარტივი შედგენილობისა იყო. ხშირად იგი მოასწავებდა ეგრეთ წოდებულ ,,სიყვარულის ნადიმებს” ანუ აგაპეებს, რომელთაც ქრისტიანული მეგობრობისა და სიყვარულის ნიშნად იხდიდნენ ადრექრისტიანულ ეკლესიაში.

სადღეისოდ ევქარისტული პურობიდან ქრისტიანულ ეკლესიაში შემოგვრჩა სიმბოლური პურობა. სხვადასხვა ეკლესიას სხვადასხვა ტრადიცია აქვს. ზოგი ყოველკვირა იხდის ევქარისტიას, ზოგი - თვეში ერთხელ, ზოგი - წელიწადში ერთხელ.

ადამიანს მოსმენილი ადვილად ავიწყდება, ხოლო დანახული - ძნელად. ევქარისტია ქრისტიანულ ეკლესიას წინათაც და ახლაც ეხმარება სრულად იხსენებდეს ჩვენი სიყვარულის გამო იესო ქრისტეს მიერ გაღებულ მსხვერპლს. ევქარისტია დადასტურებაა იმ დახსნისა, რომელიც იესო ქრისტეს მეშვეობით გვაქვს მიღებული. შესაძლებელია, რომ პირველი ეკლესიისაგან ვისწავლოთ ევქარისტიის რეგულარული მსახურებისა და ხშირი ზიარების პრაქტიკა, რაც კიდევ უფრო დაგვაახლოებს მაცხოვართან.

მლოცველი ეკლესია

,,და იყვენენ ლოცვასა”,- ამბობს ჩვენი ტექსტი. აქედან კარგად ჩანს, რომ ლოცვას საგანგებო ადგილი ეკავა პირველი ეკლესიის ცხოვრებაში. ლოცვა მათთვის ღმერთთან შეხვედრას ნიშნავდა. ღმერთთან შეხვედრა კი იძლეოდა ძალას, რომ გამკლავებოდნენ ყველა შემოტევას და გაეძლოთ ყველა საცდურისათვის.

ლოცვა ადრინდელი ქრისტიანობისთვის მარტო ლაპარაკი არ იყო ღმერთთან. ლოცვის განუყრელი ნაწილი იყო ღმერთისათვის ყურის დაგდება. ამ ლაკონური განცხადებიდან - ,,და იყვენენ ლოცვასა”, ჩვენ ბევრი შეგვიძლია ვისწავლოთ. ლოცვის პირველი მასწავლებელი ქრისტიანთათვის თავად იესო ქრისტე იყო. თავისი ამქვეყნიური მოღვაწეობის მანძილზე მის ცხოვრებაში ლოცვას უზარმაზარი მნიშვნელობა ჰქონდა. იესო ძალას ერთთავად ლოცვაში იკრებდა. მას უყვარდა განმარტოება მთაში თუ უდაბნოში ლოცვისათვის. მანვე ასწავლა მოწაფეებს ლოცვა, რომელსაც ,,მამაო ჩვენოს” ვუწოდებთ. იესო ლოცულობს ჯვარცმის წინ, იესო ლოცულობს ჯვარცმისას, იესო ლოცულობს ჯვარზე.

გარდა ამისა იესოს თავისი მოწაფეებისათვის ნათქვამი ჰქონდა: ,,რასაც ჩემი სახელით ითხოვთ, ყველაფერი მოგეცემათო.” ეს დანაპირები დღეს ჩვენზეც ვრცელდება, თუმცა ხშირად გვგონია, რომ ღმერთი პასუხს არ გვცემს ჩვენს ლოცვა-ვედრებაზე.

ჯერ კიდევ პირველმა ქრისტიანებმა დაინახეს, რომ ღმერთი ლოცვაზე პასუხებს ყოველთვის იძლევა, ოღონდ აუცილებელი არ არის, მისი პასუხი ყოველთვის დადებითი იყოს. ანდა ისეთი, როგორიც ჩვენ გვინდა რომ მივიღოთ. თუ ვაღიარებთ იმას, რომ ღმერთმა უკეთ იცის ჩვენთვის როდის რა სჯობია, მაშინ უნდა შევეგუოთ, რომ ჩვენს ლოცვაზე ღმერთისაგან ერთნაირად ფასეულია პასუხები: დიახ, არა ან ჯერ არა. როდესაც ჩვენ ვლოცულობთ ,,მამაო ჩვენოს” ქარგაზე და ვამბობთ ,,იყოს ნება შენი”. ჩვენ ამით ღმერთს ვანდობთ ჩვენს თავს და სიცოხლეს.

განკრძალული ეკლესია

ახალშობილი ეკლესიის ცხოვრების აღწერაში არის ასეთი უცნაური წინადადება: ,,და იყო ყოველსა ზედა სულსა შიში” - ძველქართულად. ახალქართული თარგმანი კიდევ უფრო მუქ სურათს გვთავაზობს: ,,ყოველი სული შიშით იყო მოცული”. ძველიცა და ახალიც ისეთ შთაბეჭდილებას გვიქმნის, თითქოს პირველქრისტიანული ეკლესია იყო დაშინებულ-დათრგუნული, აკანკალებული მორწმუნეების საკრებულო.

საქმე ის არის, რომ ამ შემთხვევაში ბერძნული სიტყვა ,,ფობოს” ნიშნავს არა შიშს, არამედ განკრძალულობას ან მოწიწებას. მთელი ეკლესია ანუ ყველა ქრისტეს მიმდევარი განკრძალული ცხოვრებით ცხოვრობდა.

ჩვენში ალალ-მართალსა და მოწიწებულ კაცზე იტყვიან: ისეთი კაცია, ჭიანჭველას ფეხს არ დაადგამსო. ძველი ბერძნები ასეთ შემთხვევაში ამბობდნენ: ისეთი კაცია, ქუჩაში ისე დადის, გეგონება ტაძარშიაო. როგორც ჩანს, სწორედ ასეთი განკრძალულობა ახასიათებდათ პირველ ქრისტიანებს. მათთვის მთელი დედამიწა ცისა და ქვეყნის გამჩენი ღმერთის ტაძარი იყო. ამიტომ მთელი სამყაროსადმი მოწიწებული დამოკიდებულებით ყველასაგან გამოირჩეოდნენ.

ალბათ, ასეთი განკრძალულების სწავლა ყველაზე მეტად წაგვადგებოდა XXI საუკუნის ქრისტიანებს.

თუ ეს პლანეტა ღვთის მიერაა შექმნილი, თუ ჩვენ ღმერთმა დაგვადგინა ამ პლანეტის მზრუნველებად, მაშინ საჭიროა, ამ ქვეყნად ისე ვცხოვრობდეთ და ვიქცეოდეთ, როგორც წმინდა ტაძარში იქცევა ადამიანი. ნებისმიერი სიწმინდის ხელყოფა ტაძარში მკრეხელობაა, ასეთივე მკრეხელობაა ბუნების განადგურება, ტყეების უმოწყალოდ ჩეხვა, გარემოს დაბინძურება. და თუ ჩვენ ვიცხოვრებთ ამ პლანეტაზე, როგორც ტაძარში, ყველა ღონეს ვიხმართ, რათა ეს ტაძარი ხელყოფას გადავარჩინოთ.

ზოგჯერ ეკლესიაში ადამიანს შიშს უნერგავენ ღვთის მიმართ, ოღონდ არ ასწავლიან, რომ ღმერთი მოსიყვარულე მამაა. ღმერთის გაცნობის პირველ ეტაპზე შეიძლება ღვთის შიში მართლაც ჭარბობდეს ჩვენში ღვთის სიყვარულს. მაგრამ მას შემდეგ, რაც ღმერთს უკვე გავიცნობთ მოციქულთა სწავლების შუქზე, მივხვდებით, რომ ღმერთისადმი სიყვარული უფრო შეგვშვენის, ვიდრე შიში. რადგან, როგორც საღმრთო წერილი გვასწავლის, ,,სრულყოფილი სიყვარული სდევნის შიშს”.

თუ ღმერთის უფრო გვეშინია, ვიდრე გვიყვარს, ეს ნიშნავს, რომ ჯერ კიდევ არ გაგვიაზრებია უბრალო ჭეშმარიტება: ღმერთი იესო ქრისტეს მეოხებით ჩვენი მეგობარია, მშობელია, ძმაა.

ნიშნებით მოსილი ეკლესია

,,მრავალი ნიშნები და სასწაულები მოციქულთა მიერ იქმნებოდა”, - ამბობს ძველქართული თარგმანი. ნიშანი და სასწაული ორივე იმის შესახებ მოწმობს, რომ ღმერთი კურნავს ადამიანის სულიერ და ფიზიკურ სნეულებებს, რადგან მას უყვარს ადამიანი. ღმერთია ყველაზე დიდი მკურნალი ამ ქვეყნად. იესო ქრისტე ამ სოფლად მოღვაწეობის განმავლობაში უამრავ სასწაულს ახდენდა - ფიზიკურ და სულიერ სნეულებებს კურნავდა, ამის გამო მას უამრავი ადამიანი დასდევდა განსაკურნებლად. ნიშანი და სასწაულები სინონიმებია ახალ აღთქმაში, მაგრამ ნიშანი ანუ ნიში ძველ ქართულად უფრო მკაფიოდ გამოხატავს სასწაულის მნიშვნელობას. სასწაული არის ნიშანი იმისა, რომ ღმერთს უყვარს ადამიანი და ზრუნავს მასზე.

პირველ ეკლესიაში ღმერთის სიყვარული ვლინდებოდა და ჩანდა სასწაულებში, რომელსაც ქრისტეს მოწაფეები ახდენდნენ. თუმცა ისინი მკაფიოდ აცხადებდნენ, რომ კურნავდა არა პეტრე ან იოანე, არამედ ღვთის ძალა. პეტრე და იოანე ამ შემთხვევაში მხოლოდ იარაღს წარმოადგენდნენ ღვთის ხელში. სასწაულები და ნიშნები ამხნევებდნენ პირველ ეკლესიას და მათ შეუძლიათ ჩვენც გაგვამხნეონ XXI საუკუნეში.

ღმერთი სასწაულებსა და კურნებებს ახდენს ადამიანის ან ეკლესიის ლოცვით და არა მარტო ლოცვით. თანამედროვე მედიცინა და ექიმები ასევე წარმოადგენენ იარაღს ღვთის ხელში, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ექიმებს ეს ნათლად გააზრებული არა აქვთ. ღმერთი ზრუნავს ღვთის მიერ შექმნილ ადამიანზე და მასზე მზრუნველობის მიზნით დიდ სიბრძნეს აძლევს მეცნიერებსა და მედიცინის მუშაკებს. დღევანდელი მედიცინა ძალიან შორს წავიდა. თითქმის ყოველ კვირას გვესმის იმ წარმატებების შესახებ, რომელსაც მსოფლიო მედიცინა აღწევს. ყოველივე ამაში ღვთის ხელი უნდა დავინახოთ და მადლი შევწიროთ უფალს მედიცინაში მიღწეული პროგრესისთვის. მედიცინა, ცხადია, არ ათავისუფლებს თანამედროვე ეკლესიას ადამიანზე მზრუნველობისაგან.

როცა გვწამს, რომ ღმერთს შეუძლია მოიმოქმედოს სასწაული, როგორი დაუჯერებელიც არ უნდა იყოს ეს, ღმერთი აუცილებლად მოიმოქმედებს.

ჩემს ცხოვრებაში არა ერთხელ გავმხდარვარ ამის მოწმე და ვფიქრობ არ არსებობოს მორწმუნე, რომელსაც თავის ცხოვრებაში არ გამოეცადოს ღმერთის ჩვენზე მზრუნველობის ნიშანი, რომელსაც ჩვენ სხვანაირად სასწაულს ვეძახით.

აქ, ვფიქრობ, საჭიროა შევნიშნოთ, რომ იმ სამყაროში რომელშიც ვცხოვრობთ, ყოველთვის იქნება სნეულება, ცრემლი, გასაჭირი. მაგრამ საჭიროა ქრისტიანმა კარგად იცოდეს, რომ ფიზიკური სნეულება ანდა ნაკლი, ღვთის სასჯელი არ არის. არ შეიძლება ვთქვათ, რომ ღმერთი ადამიანს სჯის ამა თუ იმ სნეულებით, ამა თუ იმ უბედურებით, კატასტროფით. ასეთ აზრს ქრისტიანობასთან საერთო არაფერი აქვს.

ჩვენ ვამბობთ: ,,ღმერთი არის სიყვარული”, მაგრამ ამის დაჯერება გვიჭირს. გვიჭირს წარმოვიდგინოთ, რომ ღმერთს უპირობოდ უყვარს ადამიანი. იგი არ გვეუბნება: მე შენ მეყვარები, თუ კარგად მოიქცევი, თუ ეკლესიაში ივლი, თუ ილოცებ, თუ ქვრივ-ობოლს განიკითხავ, თუ გაჭირვებულს ხელს გაუმართავ... ღმერთი გვეუბნება: მე შენ მიყვარხარ ისეთი, როგორიც ხარ და მინდა, მე დამემსგავსო, მინდა, თავისუფალი იყო შიშებისაგან, ცოდვისაგან, სიკვდილისაგან. მე იმისთვის გავხდი ადამიანის მსგავსი, რომ შენ ღვთის მსგავსი გახდე. მე შენ არასდროს გსჯი სნეულებით და უბედურებით, პირიქით, მე ყველაზე ახლოს შენთან მაშინ ვარ, როცა შენ ყველაზე მეტად გიჭირს.

ჩვენ არ უნდა გვეშინოდეს იმის აღიარება, რომ არ ვიცით, თუ რატომ ხდება ზოგიერთი მოვლენა, არ ვიცით, რატომ ხდება ამდენი უბედურება ჩვენ გარშემო, რატომ იტანჯება უამრავი ალალ-მართალი ადამიანი. რატომ არის ამდენი სნეული და უნარშეზღუდული ბავშვი.

ინვალიდ ბავშვთა სახლში პირველად რომ მივედი, ერთი სული მქონდა, იქიდან როდის წამოვიდოდი. მეორე მისვლაზე ფეხები უკან მრჩებოდა, მაგრამ მაინც მივედი. ამჯერად ამ ბავშვებში უამრავი ფიზიკური ნაკლი კი არ დავინახე, არამედ საოცრად ღრმა და მიმზიდველი პიროვნებები. ამ საქმეში ძალიან მიშველა ინგლისელ მთავარეპისკოპოს ბასილ ჰიუმის წიგნმა. იგი აღწერს თავის ვიზიტს ინვალიდ ბავშვთა სახლში, რომელიც სავსე იყო ბრმა, ყრუ, მახინჯი და ფსიქიკურად მოშლილი ბავშვებით. ,,საავადმყოფოდან რომ გამოვედი, ასეთი აზრი დამებადა: მე ამათ ვნახავ ღვთის სასუფეველში, სადაც მათ გამორჩეული ადგილი ექნებათ. ღმერთი მათში ხედავს იმ მშვენიერებას, რომელსაც ჩვენ ვერ ვამჩნევთ. ღმერთს მათ მიმართ აქვს ჩანაფიქრი, რომელიც ჩვენ არ გვესმის. აბა წარმოიდგინეთ, ერთხელაც იქნება, ბრმად დაბადებულნი თვალს აახელენ ღვთის სასუფეველში და პირველი, რასაც ისინი დაინახავენ, იქნება ყოვლადმშვენიერი ღმერთი”, - წერს იგი.

ბევრ რამეზე პასუხს მაშინ მივიღებთ, როცა ამ სოფელს გავეყრებით და უფალს პირისპირ ვიხილავთ. მანამდე კი, როგორც ეკლესიამ, ერთთავად უნდა ვილოცოთ, რათა ღვთის სიყვარულის ნიშნები უხვად გამოჩინდეს ყველა ჩვენგანის ცხოვრებაში.

მზრუნველი ეკლესია

,,ყოველნივე მორწმუნენი იყვენენ ერთბამად და აქუნდა ყოველივე ზოგად”. როგორც აქედან ჩანს, ადრინდელ ქრისტიანებს ყველაფერი საერთო ჰქონდათ. ყიდდნენ თავიანთ ქონებას და საჭიროების მიხედვით ანაწილებდნენ - ,,ვითარცა ვის რაი უხმდა”.

ჩემი და ჩემი წინამორბედი თაობისთვის ის აზრი, რომ პირველქრისტიანულ ეკლესიაში ყველაფერი საერთო ჰქონდათ, კომუნისტური საზოგადოების ასოციაციას იწვევს. მაგრამ პირველი ქრისტიანების ყოფა კომუნისტურისაგან განსხვავდებოდა.

პირველქრისტიანებს ეგონათ, რომ იესო მეორედ მალევე მოვიდოდა და დიდ ხანს არ აპირებდნენ ასე ცხოვრებას. როდესაც გაირკვა, რომ ქრისტე ასე სწრაფად არ მოვიდოდა, მათი კომუნა დაიშალა. გარდა ამისა, ადრექრისტიანული კომუნა, განსხვავებით კომუნისტური წყობისაგან, ნებაყოფლობით პრინციპზე იყო აგებული და არავის აიძულებდა გაეზიარებინა მათი პრინციპები.

შეიძლება კაცმა იფიქროს, რაკი პირველ ქრისტიანთა კომუნამ დიდ ხანს ვერ იარსება, შეიძლება ადრექრისტიანული ეკლესიის ეს მახასიათებელი დღეს ჩვენთვის აღარაფერს ნიშნავდეს, მაგრამ ასე არ არის. შეიძლება ჩვენთვის საჭირო და სავალდებულო არ იყოს კომუნების ჩამოყალიბება XXI საუკუნეში, მაგრამ პირველი ქრისტიანების ამ გამოცდილებაში შესაძლებელია ძალიან საგულისხმო და მეტად საშური პრინციპი დავინახოთ: პირველად ქრისტიანებსაც ძალიან გამძაფრებული ჰქონდათ ერთმანეთის მიმართ პასუხისმგებლობის გრძნობა. თუკი ქრისტიანობა ერთი დიდი ოჯახის წევრობას ნიშნავს, რამდენად გამართლებულია, რომ ოჯახის ზოგ წევრს ყველაფერი თავზე საყრელად ჰქონდეს და ზოგს კი - ლუკმა-პური ენატრებოდეს?

მით უმეტეს, რომ ქრისტიანობა გვასწავლის არა მარტო ოჯახის წევრებზე მზრუნველობას, არამედ მეზობლებზეც, მოკეთეებზეც და მტრებზეც. იმიტომ რომ, ყველა ადამიანი ღვთის სახედ და ხატად არის გაჩენილი, ყველა ღმერთის გაჩენილია და ღმერთის შვილია, შეიძლება დაკარგული შვილი იყოს, მაგრამ მაინც ხომ შვილია. ღმერთს დაკარგული შვილები უფრო მეტად უყვარს. ბრაზილიაში, ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს IX გენერალურ ასამბლეაზე, კეიპტაუნის ყოფილმა მთავარეპისკოპოსმა დესმონდ ტუტუმ მისთვის ჩვეული წინასწარმეტყველური ტონით განაცხადა: ,,ყველა ღმერთს ეკუთვნის: ბუშიც და ბინ ლადენიც, ქალიც და კაციც, ამფერიც და იმფერიც”.

თუკი ყოველივე ასეა, ეკლესიამ XXI საუკუნეში პირველი საუკუნის ეკლესიიდან უნდა აიღოს ადამიანებზე მზრუნველობის პრინციპი და თვალისჩინივით გაუფრთხილდეს მას. ეკლესიას არ შეუძლია დახუჭოს თვალი სოციალურ უსამართლობაზე, მდიდრებისა და მდიდარი სახელმწიფოების მიერ ღარიბებისა და ღარიბი სახელმწიფოების ჩაგვრაზე, ადამიანის უფლებების ხელყოფაზე.

პირველი ეკლესია ანგარიშს უწევდა ,,ვითარცა ვის რაი უხმდა” და ჩვენც, ვისაც რა სჭირდება, იმ საჭიროების მიხედვით გავუწოდოთ დახმარების ხელი.

ეს ადვილი საქმე არ არის, განსაკუთრებით ჩვენში, სადაც ადამიანის სიცოცხლე და ღირსება უმთავრეს ღირებულებას არ წარმოადგენს. ჯერ ქრისტიანულმა ეკლესიებმა უნდა ვისწავლოთ, რას ნიშნავს ადამიანზე მზრუნველობა და მერე ჩვენი საზოგადოება უნდა ავიყოლიოთ ამ საქმეში.

სხვაზე უანგარო მზრუნველობა სიწმინდეში ზრდას ნიშნავს. ჩვენს ეკლესიას და პირადად მე ძალიან ბევრი მოგვცა ჩეჩენ ლტოლვილებზე უანგაროდ მზრუნველობამ. ზოგჯერ ისიც მითქვამს, ნამდვილ ქრისტიანობაზე ჩეჩენმა მუსლიმებმა მომაქციეს-მეთქი.

1999 წელს, ჩეჩნეთის მეორე ომის დროს, შობის წინა დღეებში ჩვენს საკათედრო ტაძარში მოვიდა ქალბატონი ნაირა გელაშვილი და მოიტანა ამბავი ჩეჩენი ლტოლვილებისა, რომლებიც სუსხიანი ზამთრის პირობებში შატილის გავლით საქართველოში გადმოდიოდნენ. ესენი იყვნენ ძირითადად ქალები, ბავშვები, მოხუცები. ,,თუ ქრისტიანები ხართ, იქნებ რამე ვუშველოთ ლტოლვილებს. ნებისმიერ მცირე დახმარებასაც კი დიდი მნიშვნელობა ექნება”, - გვითხრა ქალბატონმა ნაირამ.

ჩეჩნებზე, მოგეხსენებათ, საქართველოში ყველანი აღრენილები ვიყავით აფხაზეთის ომში მათ მიერ გამოჩენილი სისასტიკის გამო. როგორც ბაპტისტებს, სხვა მიზეზიც გვქონდა გამწყრალები ვყოფილიყავით ჩეჩნებზე. საქმე იმაში იყო, რომ მანამდე ჩეჩნებმა გროზნოში დაანგრიეს ბაპტისტური ეკლესია, რამდენიმე გოგონა მძევლად აიყვანეს. ეკლესიის მსახურს თავი მოაჭრეს და ბაზარში ათრიეს... ეკლესიაში ეს ყველაფერი ვიცოდით, ამიტომ ქალბატონი ნაირას თხოვნა - დავხმარებოდით ჩეჩნებს, ჩვენთვის ნამდვილ გამოწვევას წარმოადგენდა.

კათედრალურ ტაძარში წამით სიჩუმე ჩამოვარდა. ჩეჩნები ჩვენი მტრები იყვნენ და, ალბათ, მათი აუგის გაგონება გულს ეამებოდა. მაგრამ მერე გაგვახსენდა, რას ამბობს იესო მტრებზე. ,,თუ მტერს შია, აჭამე, თუ სწყურია, წყალი დაალევინე”. მივხვდით, რომ ჩეჩნებისადმი გულგრილი დამოკიდებულება არ ივარგებდა. ერთი მოხუცი დედაკაცი წამოდგა და ხმამაღლა შემოგვთავაზა: ,,მოდით, ძმაო მალხაზ, შობის დღესასწაულის აღსანიშნავად რაც გადადებული გვაქვს, ჩეჩნებს მივცეთ”.

ცხადია, არავის გვიფიქრია შობის დღესასწაული გაგვეუქმებინა, სამაგიეროდ დავიწყეთ ყველა ძალისა და რესურსის მობილიზაცია ლტოლვილების დასახმარებლად. მალე მთელი ჩვენი ეკლესია ლტოლვილთა დახმარების საქმეში ჩაერთო. ზოგს ტანსაცმელი მოჰქონდა, ზოგს - კარტოფილი, ზოგს - ზეთი, ნიორი, მურაბები... ეს იყო საოცარი დრო: ვეხმარებოდით ლტოლვილ ბავშვებს საკვებით, სასკოლო სახელმძღვანელოებით, მედიკამენტებით, კონსულტაციებით, მათთვის გამოფენებისა და ღონისძიებების მოწყობით... მაგრამ უნდა ითქვას, რომ ჩვენ გაცილებით მეტი მივიღეთ მათთან ურთიერთობაში, ვიდრე გავეცით.

თუ არ ვცდები, დესმონდ ტუტუს აქვს ნათქვამი: „მტერი, ეს არის ადამიანი, რომელთანაც ჯერ არ დამეგობრებულხარ”. ეს აზრი კარგად გადმოსცემს ჩვენი გამოცდილების შინაარსს.. მთელი ჩვნი ეკლესია მაშინ დაუმეგობრდა ჩეჩნებს, რომელთაც მანამდე მტრებად მივიჩნევდით.

საახალწლოდ ჩეჩენ ბავშვებს ჩავუტანეთ საჩუქრები პანკისის ხეობაში. ეს იყო კალმები, ფანქრები, რვეულები, სახატავი ალბომები... ვიდრე გამოვბრუნდებოდით, ბავშვებს ვთხოვეთ დაეწერათ, რა იყო მათი საახალწლო ნატვრა. ყველამ, როგორც შეეძლო, დაწერა და გამოგვატანა. გულმა ვეღარ მოგვითმინა და მათ მიერ დაწერილი წერილები გზაშივე გადავიკითხეთ. ერთი 12 წლის ბიჭი, მუჰამედი წერდა: ,,ჩემი საახალწლო ნატვრა ის არის, რომ მოვკვდე ქრისტიანების წინააღმდეგ ბრძოლაში...“ მუჰამედმა ეს რომ დაწერა, ეტყობა მერე დაფიქრდა, და მიხვდა, რომ ისინი, რომლებიც მათზე ზრუნავდნენ და ფანქარ-კალმებს უგზავნიდნენ, ქრისტიანები იყვნენ და ამიტომ ,,ქრისტიანები” გადაშალა და ზემოდან ,,რუსები” დააწერა.

იმ დღეს პანკისიდან თბილისში ძალიან ბედნიერები დავბრუნდით, თუნდაც ერთ პატარა ბავშვს დავანახეთ, რომ ქრისტიანობა მზრუნველობაა ადამიანზე და არა მისი მტრობა.

ღვთისმსახური ეკლესია

,,დღითი-დღედ განკრძალულნი იყვნენ ტაძარსა შინა”. იმ დროს არ არსებობდა ქრისტიანული ტაძრები, იერუსალიმის ტაძარში დაიარებოდნენ დღენიადაგ, რათა ერთად მიეღოთ მონაწილეობა ღვთისმსახურებაში. როგორც აქედან ჩანს, პირველი ქრისტიანები ერთსულოვნებაში ღვთისმსახურებას დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ.

ეს XXI საუკუნის ეკლესიისთვისაც ძალიან მნიშვნელოვანია.

2004 წლის აგვისტოში მე და ჩემმა ანგლიკანმა მეგობარმა, ეპისკოპოსმა სტივენ პლატენმა ერთად ვაკურთხეთ პატარა სალოცავი ბეთელის ცენტრში, წმინდა ლუკა მახარებლის სახელზე. თუ არ ვცდები, ეს არის პირველი ეკუმენურად ნაკურთხი ეკლესიის შენობა საქართველოში.

იგი ლუკა მახარებლის სახელზე იმიტომ ვაკურთხეთ, რომ ამ სალოცავის აფსიდაში გამოხატული მაცხოვრის ფრესკის მარჯვნივ და მარცხნივ ორი სიუჟეტია გამოსახული ლუკას სახარებიდან. ეს არის დაკარგული ძის დაბრუნება და კეთილი სამარიტელი. ორივე იგავი ცხადზე უცხადესად გადმოსცემს ქრისტიანული სახარების - ევანგელეს დედააზრს. შახარება, ერთი მხრივ, არის უწყება ღმერთთან შერიგების შესახებ, რომელიც იგავის ენაზეა გადმოცემული დაკარგული ძის ამბავში. მეორე მხრივ, სახარება არის მზრუნველობა იმ ადამიანზე, ვისაც ჩვენი დახმარება სჭირდება. არა აქვს მნიშვნელობა, ეს ადამიანი კეთილია, ბოროტია, ცოდვილია, უცოდველია, შინაურია, გარეულია, ჩვენი სჯულისაა, სხვისი სჯულისაა..

სახარების ეს ორივე მხარე თავს იყრის ღვთისმსახურებაში. ღვთისმსახურების წიაღში ხდება მამასთან შერიგებისა და ცოდვების შენდობის გამოცხადება, ღვთისმსახურების წიაღშივე ვეძიებთ შთაგონებას - ვემსახუროთ ადამიანს. ღმერთთან შერიგებისა და მოყვასზე მზრუნველობის მცნება ყველაზე კარგად ვლინდება დიდი ხუთშაბათის ღვთისმსახურებაში, როდესაც ევქარისტიის წინ ეპისკოპოსი ფეხს ბანს ეკლესიისა და საზოგადოების სხვადასხვა ფენის წარმომადგენლებს. ეს, ცხადია, გახსენებაა იმისა, რომ იესომ ეკლესიას სხვათა სამსახურებლად მოუწოდა, როცა უკანასკნელ სერობაზე თავად დაბანა ფეხები მოწაფეებს.

შეიძლება გაუმართლებლად მოგეჩვენოთ, მაგრამ აქ უნდა ვახსენოთ ერთი სადავო საკითხი ქრისტიანული ეკლესიის ყველა მიმდინარეობაში. ეს არის ქალების ხელდასხმა. ამ საკითხზე ერთიანი აზრი არ არსებობს. რომის კათოლიკური ეკლესია ამას აშკარად უარყოფითად აფასებს, მართლმადიდებელ ეკლესიაშიც, თუ არ ჩავთვლით ზოგიერთ ცნობილ თეოლოგს, მიუღებელ მოვლენად მოიაზრება, პროტესტანტების კონსერვატორულად განწყობილი ნაწილიც ალმაცერად უყურებს ამ საკითხს. მათი მთავარი არგუმენტი ასეთია: ქრისტე მამაკაცი იყო, მამაკაცებს დაავალა სახარების გავრცელებაც და ღვთისმსახურებიც ყოველთვის მამაკაცები უნდა იყვნენო. მათი აზრით, ქალს არ შეუძლია ჰქონდეს ეკლესიაში ღვთისმსახურების აღსრულების ძლაუფლება.

ყველაზე დიდი ირონია კი ის არის, რომ ღვთისმსახურება ძალაუფლების საქმე კი არ არის, არამედ ადამიანის მსახურებისა. თუკი ქალი ღვთისაგან მოწოდებულია ადამიანს და ქრისტეს ემსახუროს, როგორც ღვთისმსახური, ვის შეუძლია მას ამაზე უარი უთხრას. დებორა ჯერ კიდევ ძველი აღთქმის ეპოქაში ღმერთმა ამოირჩია თავის წინასწარმეტყველად და ებრაელი ერის სამსახურებლად. XXI საუკუნის ეკლესიამ კარგად უნდა გაიაზროს, რომ იგი ადამიანის სამსახურებლად და ღმერთთან შერიგების საქადაგებლად არის დადგენილი. და ამ საქმეში, თუ ახალი აღთქმისავე სიტყვებს მივმართავთ, ,,არ არსებობს დედაკაცი და მამაკაცი, იუდეველი და წარმართი”. ქალიცა და კაციც მოწოდებულნი არიან, ემსახურონ ღმერთსა და მოყვასს.

დასკვნის სახით შეიძლება ვთქვათ, რომ ჩვენთვის XXI საუკუნეში ერთნაირად მნიშვნელოვანი უნდა იყოს მარტირია - ,,მოწმობა”, ქადაგება შერიგებაზე, დიაკონია - ,,მსახურება” და მზრუნველობა ადამიანზე და ლიტურგია - ,,ღვთისმსახურება”, როგორც ადგილი, სადაც მოწმობა და დიაკონია ერთმანეთს ხვდება.

ხალისიანი ეკლესია

,,აკურთხევდეს სახლ-მაგარ პურსა, მიიღებდეს საზრდელსა მხიარულებითა და განმარტებულითა გულითა”. ამავე მუხლს ახალქართული თარგმანი ასე გადმოსცემს: ,,სახლებში ტეხდნენ პურს, იღებდნენ საზრდელს სიხარულით და უბრალო გულით.” გამოდის, რომ ერთ-ერთი თვალშისაცემი ნიშანი პირველი ქრისტიანებისა იყო სიხარული და რაკი ყველას ჰქონდა გულში სიხარული, პირვანდელი ეკლესია ხალისიანი ეკლესია იყო. თავპირმოღვენთილობა და ჩაბოღმილობა პირვანდელ ქრისტიანებს ჩანს, რომ არ ახასიათებდათ. ალბათ, ძნელი გამოსაცნობი არ არის, თუ რა ასაზრდოებდა მათ სიხარულს. ისინი დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ღმერთი დაიფარავდა მათ თავისი სიყვარულით. ეს იყო მათი მტკიცე რწმენა. ამიტომ იყო, რომ სიხარულს არ კარგავდნენ ყველაზე მძიმე განსაცდელის ჟამსაც კი. სწავლა, ლოცვა, ღვთისმსახურება, ერთად ყოფნა, ერთად ევქარისტიის გადახდა, ერთად პურის გატეხვა მათ სიხარულს აძლიერებდა და ამყარებდა. თანაც, აქ ისიც აღსანიშნავია, რომ მათი სიხარული ყალბი რელიგიური სიხარული კი არ იყო, არამედ ნამდვილი სიხარული. ,,განმარტებული გული” ნიშნავს გულწრფელობას, სიალალეს, ,,გულუბრალოებას”, როგორც ახალქართულ თარგმანშია. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მათი სიხარული და პურობები არ იყო თვალთმაქცური.

ჩვენი თანამედროვე გამოცდილება ძალიან განსხვავებულია პირველი ქრისტიანული ეკლესიის გამოცდილებისაგან. ვინმე მართლმადიდებელ ეკლესიაში რომ დაიწყებს სიარულს, სრულებით საწინააღმდეგო რამ ემართება: არაბუნებრივად დასერიოზულდება, ხმაში უჩნდება მენტორული ტონი, თუ ქალია, თავშალს წაიკრავს და ისე დადის, თუ კაცია, წვერს გაუშვებს და მოღუშული სიფათით ფსკვნილს ატრიალებს ხელში. ჩვენთანაც ზუსტად იგივე ხდება: ადამიანი არაბუნებრივად დასერიოზულდება, იწყებს სხვების დასანახად სახარებით ხელში სიარულს და ცხოვრების ყველა მოვლენისათვის სადაგი ბიბლიური ციტატების ფრქვევას, სხვისი, განსაკუთრებით მართლმადიდებლების კიცხვას, ყველასათვის ჭკუის სწავლებას. ასეთ რამეს რომ ვხედავ, მავიწყდება ჩემი ასაკიც და სტატუსიც და მინდა თბილისურად ვიყვირო: ,,ეე, სადა ბანაობთ”?

რა ვქნათ, სად ვეძებოთ, რით დავიბრუნოთ გულწრფელი სიხარული, გულწრფელი ხალისი, გულწრფელი პურობა, გულწრფელად მოლხენა?!

ამაში ისევ ორმოცდამეათე დღეს მოფენილი ღვთის სული თუ მოგვეხმარება, თორემ ისე ღრმადა ვართ ჩაფლულნი თვალთმაქცურ რელიგიურობაში, რომ აქედან ჩვენით თავს ვერ დავაღწევთ. არ ვიცი ღვთის სული ამას როგორ მოიმოქმედებს, მაგრამ მგონია, გულწრფელი და ხალისიანი ქრისტიანობისაკენ მიმავალი გზა ცოდნა-განათლებასა და სიყვარულზე უნდა გადიოდეს. თუ არ შევიმეცნეთ, რა არის ქრისტიანობა, თუ არ შევიყვარეთ მოძმე ადამიანი, როგორც ქრისტემ შეგვიყვარა (ე.ი. უპირობოდ), ჩვენი ქრისტიანობა მოსაწყენ და მოღუშულ რელიგიად იქცევა, მოსაწყენი რელიგიიდან სასტიკ რელიგიამდე კი ერთი ნაბიჯი რჩება.

ღვთისმაქებელი ეკლესია

,,აქებდეს ღმერთსა”, - ვკითხულობთ და გვიკვირს, რა საჭირო იყო ამის ცალკე აღნიშვნა, როდესაც უკვე იყო საუბარი იმაზე, რომ პირველი ეკლესია ლოცულობდა, ევქარისტიას იხდიდა, ღვთისმსახურებაში მონაწილეობდა, გაჭირვებულებს ეხმარებოდა, - განა ყოველივე ეს ღვთის ქება არ არის?!

ცხადია, არის, მაგრამ აქ მოციქულთა საქმეების ავტორი, ანუ ლუკა მახარებელი, საგანგებოდ ამახვილებს ყურადღებას ღვთის ქებაზე.

ღვთის ქებაც ლოცვაა, ოღონდ საგანგებო ხასიათის ლოცვა. ასეთი ლოცვა ადვილი არ არის. იგი მოითხოვს საგანგებო სულიერ და, გნებავთ, თეოლოგიურ მოწიფულობას.

ქებისას ადამიანი ღმერთს ხოტბას ასხამს არა იმის გამო, რაც მან მისთვის მოიმოქმედა, არამედ იმის გამო, რომ ის ღმერთია. ანუ ჩვენ ვაქებთ ღმერთს არა მისი დამსახურებების გამო, არამედ მისი ღმერთობის გამო. ასეთი ლოცვა ადამიანს ერთგვარ წონასწორობაში აყენებს ღმერთთან. ღმერთს ჩვენი დამსახურების გამო არ ვუყვარვართ და თუ ჩვენც შევძელით, ღმერთი ვაქოთ მისი დამსახურებების მიუხედავად, მაშინ ჩვენსა და ღმერთს შორის ნამდვილ, უანგარო მეგობრობასა და სიყვარულს ეყრება საფუძველი. ღმერთის გულწრფელი ქება მნიშვნელოვანი ნაწილი უნდა იყოს როგორც საჯარო, ასევე კერძო, ინდივიდუალური ღვთისმსახურებებისა, რადგან იგი ხელს უწყობს ღმერთსა და ადამიანს შორის ღრმა, ინტიმურ ურთიერთობას.

ცნობილი ჰოლანდიელი თეოლოგი და მწერალი ჰენრი ნაუმენი ერთ-ერთ თავის წიგნში ყვება დედა ტერეზასთან შეხვედრის ამბავს. მაშინ თურმე ჰენრი ნაუმენს ბევრი სადარდებელი აწუხებდა და გადაუწყვეტია დედა ტერეზასთვის ეკითხა რჩევა. დედა ტერეზას გულდასმით მოუსმენია ჰენრისათვის და მერე უთქვამს: ,,შენი წამალი ეს არის - დღეში ერთი საათი უფლის ქება-დიდებაში გაატარო და ხელი აიღო იმის კეთებაზე, რაც გაუმართლებლად მიგაჩნია, მაშინ ყველაფერი მოწესრიგდებაო.”

ამის თქმაზე ჰენრი ამდგარა და წამოსულა, აღარ გაუგრძელებია მასთან საუბარი. მოგვიანებით იგი წერს: ,,ჩემს მიწიერ სადარდებელზე დედა ტერეზამ ზეციური პასუხი მომცა”. მას შემდეგ მის გულში ღრმად ჩაბეჭდილა ღმერთის ქება-დიდებისა და სწორად მოქმედების მნიშვნელობა ჩვენს ცხოვრებაში.

ვფიქრობ, რომ პირველი ეკლესიის გამოცდილებასა და დედა ტერეზასეულ რჩევას დიდი მნიშვნელობა აქვს. სულიერი ცხოვრების მოწესრიგებაზე დიდად არის დამოკიდებული არა მარტო ჩვენი, არამედ ირგვლივ მყოფი ადამიანების ბედიც.

ხშირად მეც და ყველას ასე გვგონია, რომ ჯერ ჩვენი ყოველდღიური პირობები უნდა მოვაგვაროთ, ცხოვრება ავაწყოთ, ოჯახი ფეხზე დავაყენოთ და მერე უნდა ვიზრუნოთ ღვთის ქება-დიდებაზე. არადა, ეს პირიქით არის. თუ ჩვენ, როგორც ქრისტიანებს, სულიერი ცხოვრება არა გვაქვს აწყობილი, ძალიან გაგვიჭირდება საღ პრინციპებზე დავაფუძნოთ საჯარო თუ კერძო ცხოვრება.

დედა ტერეზა ცნობილ თეოლოგს ერთ საათს აძლევდა რჩევებს, არ ვიცი თითოეულ ჩვენგანს რამდენი დასჭირდება. ზოგს მეტი, ზოგს ნაკლები. საქმე ის არის, რომ ღმერთის ქება-დიდებაზე დახარჯული დრო დაკარგული არასდროს იქნება.

ღმერთთან ქება-დიდებაზე დამყარებული მეგობრული ურთიერთობით შეუძლებელს შევძლებთ, რადგან ყოველთვის გვექნება იმისი განცდა, რომ ამ წუთისოფელში მარტო არა ვართ. ყველამ რომ მიგვატოვოს, ღმერთი არ მიგვატოვებს.

ფსიქოლოგები ამბობენ, რომ XXI საუკუნეში ყველაზე დიდი პრობლემა მარტოობის განცდა იქნება. ამის წამალს პირველი საუკუნიდან მოკიდეული დღემდე გვთავაზობს ქრისტეს ეკლესია: აქეთ უფალი, იმეგობრეთ უფალთან, იცოდეთ, რომ უფალი არასდროს დაგტოვებთ!

ეს პარაგრაფი შეიძლება ასე დავამთავროთ: ეკლესია, რომელიც ღმერთის ქებას ივიწყებს, იწყებს საკუთარი თავის ქებას და ბოლოს ისეთ აბსურდამდე მიდის, შეუძლია განაცხადოს, რომ ის არის ყველაზე სწორი, ყველაზე ჭეშმარიტი, ყველაზე მართალი, ყველაზე ლამაზი, ყველაზე სამოციქულო, ყველაზე, ყველაზე...

ყველას მოსაწონი ეკლესია

,,აქუნდეს მადლი ყოვლისა მიმართ ერისა.” თანამედროვე მკითხველისათვის ეს წინადადება ძნელად გასაგებია, რადგან მადლის პოვნა ებრაიზმია და ქართულად მოწონებას ნიშნავს. ახალქართული თარგმანი ამავე ადგილს ასე თარგმნის: ,,მთელი ხალხის სიყვარულს იხვეჭდნენ”. აქ ის აზრია ჩადებული, რომ პირვანდელ ქრისტიანებს პატივს სცემდა და აფასებდა გარეშე ხალხი, რადგან მათში სიკეთეს ხედავდა.

ძველ ბერძნებს სიკეთის აზრის გადმოსაცემად ორი სიტყვა ჰქონდათ: ,,აგათოს” და ,,კალოს”. პირველი ნიშნავდა რაიმეს, რაც უბრალოდ კარგი და დადებითი იყო. მეორე კიდევ იმას, რაც შესახედავადაც კარგი იყო და შინაარსითაც. ნამდვილ სიკეთედაც გასაგებია, რომ მეორე მოიაზრებოდა. პირვანდელ ქრისტიანობაში ხალხი არა მარტო გარეგნულ სიკეთეს ხედავდა, არამედ შინაგანსაც. აქ კიდევ ერთხელ გადამწყვეტ როლს ქრისტიანთა გულწრფელობა და მათი ცხოვრების კეთილი წესი თამაშობდა.

პირველ საუკუნეებში ქრისტიანობის დაუჯერებლად სწრაფი ზრდა გამოიწვია არა დიდმა საევანგელიზაციო ღონისძიებებმა, არამედ ქრისტეს მიმდევართა გამორჩეულად კეთილმა და მოსაწონმა ცხოვრების წესმა.

პირვანდელი ქრისტიანები ყველაფერს აკეთებდნენ, რათა ცხოვრების წესით ექადაგათ თავიანთი რწმენა გარეშეთათვის და ანგარიში გაეწიათ საზოგადოებრივი აზრისათვის. ხალხიც ხედავდა, რომ ქრისტიანები კარგი მეზობლები, პატიოსანი მშრომელები იყვნენ, თავიანთი ზნეობრივი ცხოვრებით გამოირჩეოდნენ სხვათაგან და ყოველივე ეს მათ იზიდავდა ქრისტიანობაში.

აქ შეიძლება ერთი მაგალითი გავიხსენოთ ახალი აღთქმიდან. ზოგიერთ ქრისტიანულ ეკლესიაში დღესაც დიდი დავა და დავიდარაბა აქვთ იმის გამო, რომ ქალმა უნდა დაიფაროს თუ არა ეკლესიაში თავსაფარი. თუ ქალი ხარ და თავზე თავშალი არ გაფარია, შეიძლება ზოგიერთ ეკლესიაში არც კი შეგიშვან.

ამის მიზეზია პავლე მოციქულის მოწოდება კორინთოს ეკლესიის ქალებისადმი, რომ თავდაფარულებმა ილოცონ (1კორ.11:5).

საქმე ის არის, რომ იმ დროს, თავდაუხურავი ქალი გარყვნილად ითვლებოდა და ამიტომ პავლე დაჟინებით სთხოვს კორინთოს ეკლესიას ანგარიში გაუწიონ იმ გარემოს, რომელშიც ცხოვრობენ. ცხადია, დღეს ამისი დავალდებულება კომიკურ ვითარებაში ჩააყენებს ეკლესიას. არანაკლებ ტრაგიკომიკურია, როდესაც ეკლესიაში ქალს სთხოვენ შარვლით არ შეიმოსოს. ეს ეკლესიის მოწონებას კი არა, მის დაწუნებას უწყობს ხელს.

დღეს ჩვენ პირვანდელი ქრისტიანებისაგან უნდა ვისწავლოთ, როგორ გავხდეთ მოსაწონი ეკლესია. ამაზე ყველა თაობის ეკლესიამ ყრმობიდანვე უნდა იფიქროს.

ბოლოს ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეკლესიის მცდელობა მოსაწონი ანუ მისაღები იყოს საზოგადოებისთვის, არ ნიშნავს კომპრომისების გზით სიარულს. აქ საუბარია იმაზე, რომ ეკლესია მისაღები და გასაგები იყოს იმ თაობისთვის, რომელსაც იგი ემსახურება.

უკვე 10 წელია ჩვენი ეკლესია ახორციელებს რეფორმებს, რომელთა მიზანიცაა ეკლესიის ცხოვრებისა და ხედვის კონტექსტუალიზაცია. ჩვენი რეფორმების ერთ-ერთი მიზანი ისიც იყო, რომ ეკლესია საბჭოური გადმონაშთებისაგან განთავისუფლებულიყო. ეკლესიამ აღიარა და საჯაროდ მოინანია კოლაბორაციონიზმი, რომლისაგანაც წარსულში დაცული არ იყო არც ერთი ეკლესია. იმ დროს კგებ-ს ,,ლოცვა-კურთხევის” გარეშე ადამიანი ვერც მღვდელი გახდებოდა, ვერც პასტორი, ვერც რაბინი, ვერც მოლა.

საბჭოურმა ცხოვრებამ სერიოზული კვალი დაამჩნია არა მარტო საეკლესიო ცხოვრებას, არამედ ჩვენს თეოლოგიას და რწმენა-წარმოდგენებს. მაგალითად, საეკლესიო დისციპლინის ცხოვრებაში გაჩნდა ისეთი ტერმინები, როგორიცაა ,,შენიშვნაზე აყვანა”, ,,გარიცხვა”, ,,პასუხისმგებლობის საკითხის დაყენება”, რაც წმინდა პარტიული ლექსიკაა, არადა იგი კარგად იყო ფესვგადგმული ჩვენს ეკლესიაში და არავის მოსდიოდა აზრად, რომ ტერმინებსა და მათ მნიშვნელობებს არანაირი საფუძველი არა აქვს საღმრთო წერილში.

ზოგიერთ ადგილობრივ ეკლესიაში ,,გარიცხვა” ლამის საეკლესიო საიდუმლოს რანგში იყო აყვანილი. ყოველივე ეს ანარეკლია იმ ტოტალიტარული რეჟიმისა, რომელიც გამოვიარეთ.

ტოტალიტარული რეჟიმის მთავარი ნიშანია ადამიანის კონტროლი და მის სულში ხელის ფათური. ეს საფრთხე დღემდე სერიოზულია. საჭიროა ეკლესიამ უარი თქვას ადამიანის ტოტალიტარულ კონტროლზე, რადგან ეს ანადგურებს პიროვნებას და ხელს უშლის მის სულიერ ზრდასა და განვითარებას.

საეკლესიო მოღვაწეობის დასაწყისში არაერთხელ მოსულან ჩემთან ეკლესიის წევრები და უთქვამთ: ,,ძმაო მალხაზ, რა იქნება, რომ ჩაცმულობაზე იქადაგოთ. ამ ახალგაზრდებს ხომ უნდა ეტყობოდეთ, რომ ქრისტიანები არიან.”

ამაზე ყოველთვის ვპასუხობდი, რომ მე დადგენილი ვარ ღვთის სახარების საქადაგებლად, რომელიც სიყვარული და თავისუფლებაა. ჩემთვის არავის დაუვალებია ვიყო ახლგაზრდული მოდის არბიტრი. გარდა ამისა, ადამიანი ჩაცმულობით კი არ უნდა იყოს ქრისტიანი, არამედ ცხოვრებით, ურთიერთობით, სხვებზე მზრუნველობით. განა უფლმა თავად არ გვითხრა, თუ ერთმანეთი გეყვარებათ, ამით დაინახავს წუთისოფელი, რომ ჩემიანები ხართო.

ეკლესიისთვის მნიშვნელოვანია განახლებაში ყოფნა და დროის გამოწვევების მიღებისათვის მზადყოფნა. ერთი ძველი ეკლესიის მამა ამბობს: ,,თუ გვინდა, რომ ვუერთგულოთ სამოციქულო ეკლესიას, ჩვენ ერთთავად უნდა ვიცვლებოდეთ”.

მზარდი ეკლესია

,,ხოლო უფალი შესძინებდა ცხონებულთა დღითი-დღედ ეკლესიასა”. ერთი სიტყვით, ეკლესია საოცარი სისწრაფით იზრდებოდა. ქრისტიანული ეკლესიის ზრდა მისი არსებობის პირველი 300 წლის მანძილზე სხვა არაფერია, თუ არა სასწაული. დაიწყო თორმეტი მოციქულით და იქცა რომის იმპერიის ოფიციალურ რელიგიად! თუ ჩვენ გვაინტერესებს, რამ გამოიწვია ეკლესიის ასეთი ფანტასტიური ზრდა, ამაზე პასუხი უნდა ვეძიოთ პირვანდელი ეკლესიის იმ მახასიათებლებში, რომლებზეც ზემოთ უკვე გვქონდა საუბარი. მაგრამ თვითონ ეკლესიის ზრდა ერთ-ერთი მახასიათებელია პირვანდელი ეკლესიისა და, წესით, მახასიათებელი უნდა იყოს დღესაც.

ეკლესიის ზრდა იმას ნიშნავს, რომ იზრდება იმ ხალხის რაოდენობა, რომლებიც სახარების ქადაგების გზით აღიარებენ ყოვლადწმინდა სამებას, მამას, ძეს და სულიწმინდას - ერთ ღემრთს, რომელმაც ამ სოფელს თავი გამოუცხადა იესო ქრისტეს მეშვეობით. ღმერთის გულწრფელ აღიარებას თან სდევს მონანიება, მოქცევა. ეკლესია არის ქრისტეს გზაზე მოქცეულ ადამიანთა საკრებულო. საინტერესოა, რომ მონანიება, ებრაულად ,,თუშუბა” ნიშნავს დაბრუნებას, ხოლო ბერძნულად ,,მეტანოია” - აზრის შეცვლას. ორივე ტერმინი გვეხმარება ცხადად დავინახოთ, რას ნიშნავს მოქცევა, რაც ეკლესიის ზრდის საფუძველს წარმოადგენს.

ებრაული ,,თუშუბა” - შინ დაბრუნება, მაშინვე აღძრავს ჩვენში დაკარგული ძის იგავის ასოციაციას. მოსიყვარულე მამა სულმოუთქმელად ელოდება დაკარგული ძის დაბრუნებას, ერთთავად თვალი უჭირავს გზაზე იმ იმედით, რომ სადაცაა გამოჩნდება დაკარგული ძე.

ღმერთიც ასევე ელის, როდის დაბრუნდება ღვთის სახლის გაუცხოებული ადამიანი. უფალი გვპატიობს ცოდვა-დანაშაულს და გვაძლევს განახლებული ცხოვრების დაწყების შანსს.

ქრისტიანული ,,მეტანოია” გადმოსცემს ადამიანის მონანიების სხვა ასპექტს. ადამიანი იცვლის თავის აზრს, ემიჯნება ცოდვას და უკეთურებას არა მარტო გონებრივად და ემოციურად, არამედ პრაქტიკულად. ესე იგი, ტოვებს ცოდვილ სვლას და შეუდგება ქრისტეს.

ადამიანი, რომელიც ღმერთს დაუბრუნდება გაუცხოების შემდეგ და შეიცვლის ცხოვრების აზრსა და წესს, არის დახსნილი ადამიანი ანუ ,,ცხოვრებული”. გადარჩენა ანუ ცხონება ნიშნავს ქრისტეში ცხოვრებას.

საგულისხმოა, რომ ჩვენი გადარჩენის ინიციატივა ღმერთს ეკუთვნის, მისი მოწადინებაა, ვიცხოვროთ ქრისტეში ამ სოფლად და მომავალ საუკუნეშიც.

ამ მოწადინების გამო განკაცდა ღმერთი, ამ მოწადინების გამო ავიდა ჯვარზე იესო ქრისტე, ამ მოწადინების გამო აღადგინა ღმერთმა იგი მკვდრეთით მესამესა დღესა. ამ მოწადინების წყაროა ღმერთის უსაზღვრო სიყვარული, რომლის ჩამწვდომებიც ჩვენ არ ვართ.

აღმოსავლურ-მართლმადიდებლურმა ხელოვნებამ ღმერთის ინიციატივა მკაფიოდ გამოხატა იკონოგრაფიის ენაზე. დასავლურ-ქრისტიანულ ხელოვნებაში კი აღდგომა უმთავრესად სახარებისეული სცენით წარმოჩინდება: აღდგომის ანგელოზი, მენელსაცხებლე დედები, ცარიელი საფლავი, რაც დიდი სიზუსტით მისდევს სახარებისეულ თხრობას. აღმოსავლურ-მართლმადიდებლურ იკონოგრაფიაში აღდგომა გადმოცემულია არა სახარებისეული თხრობის მიხედვით, არამედ პეტრე მოციქულის წერილის ინსპირაციით. აღდგომის ხატზე ვხედავთ ქრისტეს, რომელსაც ჯოჯოხეთიდან ამოჰყავს დასაღუპავად განწირული სულები - ადამი და ევა, როგორც სიმბოლო მთელი კაცობრიობისა. აქვე ქრისტეს ფერხთით ყრია ჯოჯოხეთის დამსხვრეული კლიტეები, გასაღებებიანად. ყველაზე შთამბეჭდავი ამ სცენაში ერთი დეტალია. ქრისტეს ადამიანისთვის მაჯაში აქვს ჩავლებული ხელი და ისე ეზიდება მას ჯოჯოხეთის სამყაროდან. არა გაწვდილი, არამედ მაჯაში ჩავლებული ხელი არის იმისი მკაფიო გამოხატულება, რომ ინიციატივა ადამიანის გადარჩენისა თავად უფლისგან მომდინარეობს და მის ხელშია.

ეკლესიის ზრდა დახსნილი მორწმუნე ქრისტიანების შემომატების გზით დიდი ნუგეში და გამხნევებაა არა მარტო ადგილობრივი, არამედ მთელი მსოფლიო ეკლესიისა, რომლის ნაწილსაც წარმოადგენს ყველა ადგილობრივი ეკლესია. რაკი ეკლესიის ზრდა დიდმნიშვნელოვანი საქმეა, ყველა მიმდინარეობის ეკლესიამ უნდა გაიაზროს, რომ საჭიროა ერთმანეთში დავინახოთ არა კონკურენტები, არამედ თანამშრომლები. მესმის, რომ ეს ადვილი არ არის. გამოცდილებით ვიცი, რომ ეს ძნელია, მაგრამ მომავალი მოითხოვს სწორედ ქრისტიანთა ერთობას, თანამშრომლობას და ერთმანეთისთვის გამოცდილებისა და რესურსების გაზიარებას.

მღვდელი ჯონ ერიკსონი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

ეკლესიის ისტორიის პროფესორი ჯონ ერიკსონი ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელია. 1973 წლიდან კანონიკურ სამართალსა და ეკლესიის ისტორიას ასწავლის ნიუ იორკის წმ. ვლადიმირის მართლმადიდებლურ სემინარიაში. 2002 წლიდან დღემდე კი ამ სემინარიის რექტორია. დამთავრებული აქვს ჰარვარდისა და იელის უნივერსიტეტები. არის ამერიკის მართლმადიდებელი ეკლესიის სამიტროპოლიტო საბჭოს წევრი; ისტორიისა და არქივის განყოფილების ხელმძღვანელი; ამერიკის ეკლესიის კანონიკური სამართლის კომისიის წევრი; ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს რწმენისა და მოწყობის კომისიის წევრი; ჩრდილოეთ ამერიკის მართლმადიდებლურ-კათოლიკური საღვთისმეტყველო კონსულტაციის კომისიის წევრი; ამერიკის მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო საზოგადოების წევრი და ყოფილი პრეზიდენტი. ავტორია მარავალი წიგნისა და სტატიისა, რომელთა შორისაა: მართლმადიდებელი ქრისტიანები ამერიკაში (Oxford University Press, 1999); ჩვენი წარსულის გამოწვევა: ესეები მართლმადიდებელი ეკლესიის ისტირიასა და კანონიკურ სამართალში (SVS Press, 1990); ,,მართლმადიდებლური ტრადიცია გუშინ და დღეს“ (Orthodox Education Day Booklet, 2003); ,,მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველება ცვალებად მსოფლიოში“ (St. Vladimir's Theological Quarterly 46 (2002), 307-314); ,,ნათლობა და ეკლესიის სარწმუნოება“ (Grand Rapids Ml: Erdmans, 2001): ,,არამართლმადიდებლების მართლმადიდებლურ ეკლესიაში მიღების თანამედროვე პრაქტიკა,“ (St. Vladimir's Theological Quarterly 41 (1997), 1-17) და სხვ.

უკანასკნელ ხანს ეკუმენურ დისკუსიებში ევქარისტია და სამღვდელო მსახურება იმდენადაა დაკავშირებული ერთმანეთთან, რომ საჭირო გახდა მათი ურთიერთდამოკიდებულების გამოკვლევა. ევქარისტიასა და სამღვდელო მსახურებას არ განვიხილავთ როგორც ერთმანეთისაგან იზოლირებულ ტერმინებს, რომლებიც შენთხვევით შევარჩიეთ დებატებზე განსახილველი თემების გრძელი სიიდან, არამედ მათ ვათავსებთ უფრო ფართო საეკლესიო პერსპექტივაში, რომელშიც საეკლესიო იერარქიული სტრუქტურები მისი სარწმუნოებრივი ცხოვრებიდანაა მოზრდილი და მასთან მჭიდროდ დაკავშირებული, ხოლო სარწმუნოებრივი ცხოვრება კი დანაშაულია არა ინდივიდუალისტურად ან ტოტალურად ,,განსულიერებულად,“ არამედ უმთავრესად როგორც ერთობლივი ცხოვრება მორწმუნეებისა, რომლებიც იკრიბებიან ევქარისტიაში და ქრისტეს სხეულს წარმოადგენს.

ევქარისტიის საეკლესიო მნიშვნელობა

ბოლო პერიოდამდე ევქარისტიის შესახებ დისკუსია, ისევე როგორც მრავალი სხვა სადავო საკითხი, ხშირად ლათინური შუა საუკუნეების აზროვნების კატეგორიებით მიმდინარეობდა. მოხდა ისე, რომ მეთორმეტე საუკუნიდან corpus Christi mysticum (ანუ ეკლესია) და corpus Christi eucharistikum, რომლებიც ოდესღაც სრულიად გაიგივებულები იყვნენ, მკვეთრად განასხვავეს ერთმანეთისაგან. ეკლესია განმარტეს როგორც ღმერთის მიერ დაარსებული იერარქიული წყობილების მქონე ორგანიზმი, ხოლო ევქარისტია კი ,,მადლის გადაცემის რამდენიმე საშუალებათაგან“ ერთ-ერთი, რომელიც საჭიროა მისი ინდივიდუალური წევრების სულიერი საზრდოსათვის. რეფორმაციამ შეცვალა ევქარისტიის შესახებ შუასაუკუნეობრივი სწავლების რამდენიმე ასპექტი: ახლებურად განმარტა ის, თუ როგორ მყოფობს ქრისტე ევქარისტისში, ეჭვქვეშ დააყენა ევქარისტიის მსხვერპლშეწირვითი ბუნება... მაგრამ, ისევე როგორც ადრე, ევქარისტია იყო ეკლესიის ღვთისმსახურების ერთ-ერთი ,,კორპორაციული ფორმა,“ (In quest of a Church of Christ Uniting (Consultation on Church Union, Princetion NJ 1980) და ეკლესიის განსაზღვრება, როგორც ,,ქრისტეს სხეულისა,“ მხოლოდ მეტაფორა იყო, რომელიც არ გულისხმობდა აუცილებელ კავშირს ქრისტეს ხორცსა და სისხლში ევქარისტიულ მონაწილეობასთან (lbid.19-23).

თუმცა ევქარისტიის მიმართ ასეთი მიდგომა კვლავ ძალაშია, ამავე დროს ლიტურგიკულმა განახლებამ და ქრისტიანობის უძველესი ხანის ევქარისტიული ეკლესიოლოგიის ხელახლა აღმოჩენამ ხელი შეუწყო ევქარისტიის საეკლესიო მნიშვნელობის უფრო მეტად გაზრდას ეკლესიებშიც ეკუმენურ დისკუსიაშიც. ,,ევქარისტია, როგორც სახარებისეული საიდუმლოება, სრულად წარმოგვიდგენს ღმერთის სიყვარულს იესო ქრისტეში სულიწმინდის ძალით.“(International Methodist-Roman Catholic Joint Commission, ,,Dublin Report” 1976) მისით ,,მოქმდებს ჩვენში ქრისტეს გამარჯვებით მოპოვებული მარადიული სათნოებანი და ის ამჟღავნებს და განაახლებს ღმერთისადმი ჩვენს რწმენას, მადლიერებასა და სასოებას“ (Anglican-Roman Catholic International Commission, ,,Windsor Statement” 1971). ევქარისტია ,,თვით ქრისტეს საიდუმლოება, მარადიული ცხოვრების წინასწარ განცდა, ,,უკვდავების წამალი“ და მომავალი სასუფევლის მომასწავებელია. ამგვარად, ქრისტეს მოსვლის საიდუმლო წმინდა ევქარისტიის საიდუმლოების იდენტური ხდება“... (Orthodox-Roman Catholic International Commission, ,,The Church, The Eucharist and the Trinity,” Munich 1982) აქედან გამომდინარე რადგან ეკლესია ,,არსებითად ევქარისტიული გაერთიანებაა“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, ,,The Presence of Christ in Church and World” (1977)), ევქარისტია შეიძლება დავახასიათოთ, როგორც ,,საეკლესიო ცხოვრების წყაროცა და ამავე დროს მისი მწვერვალიც“ (Joint Roman Catholic-Lutheran Commission, ,,The Eucharist” (1978)), როდესაც ეკლესია აღასრულებს ევქარისტიას, ამ დროს ის აცნობიერებს რომ ქრისრეს სხეულია და აღწევს იმას, რისთვისაც მოწოდებულია ნათლობითა და მირონცხებით“ (Orthodox-Roman Catholic International Commission, 1982). ევქარისტიაში ხორციელდება ეკლესია... ეკლესია, რომელიც აღასრულებს ევქარისტიას, სრულიად ხდება ის, რისთვისაც მოწოდებულია, ანუ კოინონია, თანამეგობრობა - თანაზიარება“ (Commissin for Anglican-Orthodox Joint Doctrinal Disscussion, ,,Moscow Statement” (1976)). ძველი უთანხმოება corpus Christi mysticum-სა და corpus Christi eucharisticum-ს შორის გადალახულია: ,,ის, რომ ეკლესიაში ცენტრალური ადგილი უჭირავს ქრისტეს სისხლსა და ხორცში მონაწილეობას, გამოხატავს და განაცხადებს ეკლესიის ქრისტეს სხეულთან იგივეობას“ (Anglican-Roman Catholic International Commission, 1971). ,,ეკლესია ქრისტეს ერთი მთლიანი, განუყოფელი სხეულია, რომელშიც მორწმუნეები, როგორც სხეულის ნაწილები, უერთდებიან ქრისტეს, ამ სხეულის თავს და ერთმანეთს. ამ ერთობის უმაღლესი გამოხატულება და უშრობი წყარო კი ევქარისტიის საიდუმლოებაა“ (Joint Orthodox-Old Catholic Theological Commision, ,,Ecclesiology” (1977, 1979)).

ეს ციტატები სრულებითაც არ ამოწურავს ევქარისტიის გაგებას, რომელიც ეკუმენური დიალოგის ორმხრივ განცხადებებშია წარმოდგენილი, არც ისეთ ნიუანსებს გვთავაზობენ, რომლებიც ზოგიერთ ასპექტებში მათ ერთმანეთისგან განასხვავებენ. მაინც, მათში შემაჯამებელი სახითაა გადმოცემული ძირითადი შეხედულება, რომელიც საფუძვლად უდევს ამ განცხადებებსაც და ,,ნათლობის, ევქარისტიისა და მსახურების შესახებ“ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს რწმენისა და მოწყობის კომისიის განცხადებასაც. ეკლესია ქმნის ევქარისტიას: ეს თავისთავად იგულისხმებოდა ამ საკითხზე ადრინდელი დისკუსიების დროს. მაგრამ ეკუმენური დისკუსია დღეს ამ დებულების საპირისპიროსაც ამტკიცებს: ევქარისტია ქმნის ეკლესიას. ისინი ურთიერთდამოკიდებულნი არიან იმგვარად, რომ ,,ევქარისტიული გაერთიანების გარეშე არ არსებობს საეკლესიო გაერთიანება, ხოლო საეკლესიო გაერთიანების გარეშე კი - ნამდვილი ევქარისტიული გაერთიანება“ (Joint Roman Catholic-Lutheran Commission, ,,The Eucharist” (1978)). ,,ამგვარად, ერთი მხრივ, ეკლესია აღასრულებს ევქარისტიას, როგორც ზეციური ლიტურგიის გამოხატულებას აქ და ამჟამად: მაგრამ, მეორე მხრივ, ევქარისტია აღაშენებს ეკლესიას იმ აზრით, რომ მისით აღდგომილი ქრისტე ეკლესიას ქრისტეს სხეულად აყალიბებს (Orthodox-Roman Catholic International Commission, 1982).

ევქარისტია და მსახურება

ევქარისტიით ეკლესია ხდება ის, რისთვისაც მოწოდებულია. ეკლესიისათვის ევქარისტიაა განახლების, ერთობისა და მისიის წყაროც, საზომიცა და იმპულსის მიმცემიც (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977). ,,სწორედ ევქარისტიით ხდება მუდმივი გამოკვლევა, თუ რამდენად სწორადაა საეკლესიო ცხოვრება ორგანიზებული“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977) იმგვარად, რომ ეკლესიაში ,,ინსტიტუციონალური ელემენტები ხილულად უნდა ასახავდეს მისტიკურ რეალობას“ (Orthodox-Roman Catholic Joint International Commission, ,,The Church, The Eucharist and the Trinity,” Munich 1982). თუ აზროვნების ამ ხაზს გავყვებით, ის სამღვდელო მსახურების გაგებას მნიშვნელოვნად გაგვიადვილებს.

ფაქტობრივად მსახურებასთან დაკავშირებული ყოველი ორმხრივი და მრავალმხრივი განცხადება იწყება იმის დადასტურებით, რომ ,,უმთავრესი თვით ქრისტეს მსახურებაა, რომლის მიზანია ყველა ადამიანი ღმერთთან და ერთმანეთთან შეარიგოს და ახალ გაერთიანებაში შეიყვანოს, რომელშიც ისინი, როგორც ღმერთის შვილები, შეძლებენ ერთად იარონ სრული თავისუფლებისაკენ“ (International Methodist-Roman Catholic Joint Commission, ,,Dublin Report” 1976). მთელი ეკლესია მონაწილეობს ქრისტეს ამ მსახურებაში, მის სამეუფეო მღვდლობაში: ,,თითოეულ წევრს თავისი წვლილი შეაქვს მთლიან მღვდელმსახურებაში; ყოველ მონათლულ მორწმუნეს თავისი ნიჭი აქვს მიღებული (1 კორ. 12:4-11) და, შესაბამისად, განსხვავებული წილი აქვს მთლიან მღვდელმსახურებაში“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977). ორმხრივმა და მრავალმხრივმა განცხადებებმა ასევე დაადასტურეს, რომ ,,განსაკუთრებული მსახურება“ ანუ ,,ხელდასმული მსახურება“ ყოველთვის არსებობდა ეკლესიაში და ის არსებითია ეკლესიისათვის, თუმცა მისი აღმნიშვნელი ტერმინოლოგია სხვადასხვა დროს სხვადასხვა იყო (Anglican-Roman Catholic International Commission, ,,Centerbury statement;” Anglican-Lutheran Conversation, ,,Pulach Report” (1972)). რა დამოკიდებულებაა ამგვარ ,,განსაკუთრებულ მსახურებასა“ და ღვთისმსახურებას შორის, რომელშიც მთელი ეკლესია მონაწილეობს? ამის გაგებაში შეიძლება დაგვეხმაროს ეკლესიის, როგორც ევქარისტიული კრებულის მოდელი. ევქარისტიაში მორწმუნეები ერთ-ერთ სხეულში იკრიბებიან; მათი განსხვავებული ნიჭები და ღვთისმსახურების ფორმები ერთობაში და ჰარმონიაშია მოყვანილი, რადგან ამ კრებულს ერთი წინამძღოლი ჰყავს, რომელიც დაფანტული ხორბლის მარცვლებს ერთ ევქარისტიულ პურში კრებს, იმეორებს ქრისტეს მიერ საიდუმლო სერობაზე წარმოთქმულ სიტყვებს, ღმერთის წინაშე დგას როგორც ქრისტე, მთელი მორწმუნე მრევლის წარმომადგენელი და ასევე მრევლის წინაშეც როგორც ქრისტე, ღმერთის წარმომადგენელი. ამ კუთხით დანახული ,,განსაკუთრებული მსახურება“ არ ჩაენაცვლება და არ იმეორებს სხვა სახის ღვთისმსახურებებს, არც მათი უპირატესი ვერსიაა. კრებულის წინამძღოლის ეს მსახურება ერთობის მსახურებაა, რომელიც და რომელშიც ქრისტეს მსახურების განსხვავებული ასპექტები განცხადებულია, როგორც ერთი და მთლიანი.

ორმხრივი და მრავალმხრივი დიალოგების განცხადებებში გამოყოფილია ,,განსაკუთრებული მსახურებისთვის“ არსებითი და დამახასიათებელი სამი ძირითადი ფუნქცია: სიტყვით მსახურება, საიდუმლოეებების აღსულება და episcope მსახურება ანუ სამწყსოს ზედამხედველობა და მასზე ზრუნვა (Anglican-Roman Catholic International Commission, ,,Centerbury statement;” Anglican-Lutheran Conversation, ,,Pulach Report” (1972)). როგორ უნდა გაერთიანდეს ეს ფუნქციები, რომ სიტყვითმსახურება ორგანულად შეუერთდეს საიდუმლოებების აღსრულების მსახურებას და მხოლოდ მისი პარალელური არ იყოს; ხოლო ეპისცოპე ორგანულად შეერწყას ორივეს და არ იყოს მხოლოდ ადმინისტრაციული სამსახური? აქაც ევქარისტიული მოდელი დაგვეხმარება. ჩვენ ვაღიარებთ, რომ ,,ხელდასმული მსახურების ცენტრალური ფუნქციაა, იყოს ევქარისტიის მთავარი აღმსრულებელი“ იმიტომ, რომ მასში ,,სიტყვით მსახურების, საიდუმლოებების აღსრულებისა და სამწყემსო მზრუნველობის სრულყოფა ხდება“ (International Methodist-Roman Catholic Joint Commission, ,,Dublin Report” 1976), რადგან ევქარისტიაში ,,საიდუმლოება და სიტყვა ერთმანეთისაგან განუყოფელია და მასში მონაწილეებს განკაცებული სიტყვა განწმენდს სულიწმინდით“ (Orthodox-Roman Catholic Joint International Commission, ,,The Church, The Eucharist and the Trinity,” Munich 1982). საეკლესიო საიდუმლოების აღსრულებისას ,,ღვთის სიტყვა იქადაგა დოქსოლოგიისა და ლოცვის სახით;“ ხოლო ქადაგებული სიტყვა კი ღმერთის სიტყვაა განკაცებული და საიდუმლოებად გადაქცეული“ (lbid.) ასევე ის სხვადასხვა მოვალეობაც, რაც იგულისხმება episcope-ში - სწავლება, ზედამხედველობა, სამწყემსო მზრუნველობა და საეკესიო სასამართლო, რაც ჩანს ხელდასხმის წესსა და პენიტენციარულ დისციპლინაში, უპირველესად ევქარისტიულ შეკრებაზე ქადაგებული სიტყვის პრაქტიკული გამოხატულება და განხორციელებაა (lbid.). ამ მოვალეობებით ,,განსაკუთრებული მსახურების შემსრულებელი“ ცხადდება არა როგორც უპირობო ფუნქციონერი ან ავტოკრატი, არამედ როგორც ,,ქრისტეს მსახური, რომელიც აყალიბებს მისი სხეულის ერთობას და ამგვარად ქმნის თანაზიარებას მასში“ (lbid.).

,,განსაკუთრებულ მსახურებას“ ორგვარი ასპექტი აქვს: ,,ხელდასხმული მსახური მოწოდებულია და მას სულიწმინდით მიცემული აქვს უნარი, იყოს წარმომადგენელი, ვის მსახურებაშიც გაერთიანებულია ეკლესიაში არსებული სხვადასხვა სახის მსახურებები, ეკლესიისა და სამყაროსთვისაც ის არის სახარების სიმბოლო და აგრეთვე ქრისტეს ეკლსიის ერთობისა; ის ქრისტეს დესპანია, რომელიც ადამიანებს ღმერთთან შერიგებისაკენ მოუწოდებს და მათ ცოდვების მიტევების შესახებ უცხადებს; მღვდელი, რომელიც ყველა მორწმუნის სამეუფო მღვდლობის განსხეულებაა, თავისი სამღვდელო მსახურებით ემსახურება და განამტკიცებს ამ სამეუფო მღვდელობას (International Methodist-Roman Catholic Joint Commission, ,,Dublin Report” 1976). ლიტურგიკული მოქმედებით ის ,,ორმაგ მსახურებას აღასრულებს: როგორც ქრისტეს ხატი, რომელიც ქრისტეს სახელით მოქმედებს მორწმუნეების თემის მიმართ და ამავე დროს, როგორც ამ თემის წარმომადგენელი, რომელიც მორწმუნეების მღვდლობის გამოხატულებაა“ (Commissin for Anglican-Orthodox Joint Doctrinal Disscussion, ,,Moscow Statement” (1976)). უპირველეს ყოვლისა, ეს გამორიცხავს იმდაგვარ გაგებას, რომ ,,მათ, რომლებიც სპეციალური მსახურებისათვის არიან ხელდასმულნი, მიცემული აქვთ potestas (ძალაუფლება) და ხარისხი ქრისტესაგან მორწმუნე საზოგადოებასთან რაიმე მიმართების გაერეშე“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977).არამედ ,,ხელდასმული მსახური ავლენს და ახორციელებს ქრისტეს ძალაუფლებას ისე, როგორც თვით ქრისტემ განუცხადა ღმერთის ძალაუფლება ქვეყნიერებას: თანაზიარებაში და თანაზიარების საშუალებით“ (Faith and Order 18, Growth in Agreemrnt 382). მღვდლის ფუნქცია მჭიდრო კავშირშია ევქარისტიულ თავყრილობასთან, რომლის წინამძღოლოც თვითონაა“ (Orthodox-Roman Catholic Joint International Commission, ,,The Church, The Eucharist and the Trinity,” Munich 1982). ის ვერ განცალკევდება ეკლესიისაგან იმაზე მეტად, ვიდრე ეკლესია შეიძლება მისგან განცალკევდეს. ამიტომ ,,ხელდასხმა, ანუ ამ სპეციალური მსახურებების შესასრულებლად ადამიანის გამორჩევა ხდება მორწმუნე კრებულის კონტექსტში“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977). რადგან მსახურება სრულდება მორწმუნე კრებულში და ამ კრებულისათის და რადგან ხელდასხმა აქტია, რომელშიც მთელი ეკლესიაა ჩართული, ლოცვა და ხელდასხმა ხდება ევქარისტიულ კონტექსტში“ (Anglican-Roman Catholic International Commission, ,,Centerbury statement”). ამავე დროს მღვდელმსახური მორწმუნეთა კრებულის წინამდგომელიცაა და მისი ნაწილიც“ (Joint Roman Catholic-Lutheran Commission, ,,The Eucharist” (1978)). ეს ნიშნავს, რომ როდესაც ხელდასხმული მსახური ქადაგებს სახარებას სიტყვითა და საიდუმლოების აღსრულებით ან გამოხატავს მას episcope-ს სხვადასხვა მოქმედებით, ის მოქმედებს ქრისტეს ძალაუფლებით და არა უბრალოდ საკუთარ პიროვნულ შეხედულებებზე დაყრდნობით ან როგორც მორწმუნე კრებულის დელეგირებული წარმომადგენელი. ესეც გამოხატულია ხელდასხმის დროს, როდესაც ლოცვებიც, მოქმედებებიცა (ხელების თავზე დადება) და კონტექსტიც (ევქარისტია) წარმოაჩენს, რომ სწორედ ღმერთი მოუწოდებს და გამოარჩევს ადამიანს ამგვარი მსახურებისათვის; ,,მორწმუნეთა კრებული კი არ ანიჭებს ძალაუფლებას სამღვდლო მსახურებას, არამედ ქრისტე ანიჭებს კრებულს ამ მსახურებას და მის ცხოვრების შემადგენელ ნაწილად ხდის“ (Reformed-Roman Catholic Dialogue, 1977).

სამღვდელო მსახურება, როგორც ინსტრუმენტი და მოწოდება

აქ ციტირებული ორმხრივი განცხადებები, მსგავსად რწმენისა და მოწყობის კომისიის დოკუმენტისა ,,ნათლობა, ექარისტია და მსახურება,“ ხაზს უსვამს, რომ ,,მღვდელმსახურების გაგება უნდა დაიწყოს ეკლესიის ბუნებიდან“ (Faith and Order 2; Growth in Agreemrnt 379). მათგან უმეტესობა აქცენტს იმაზე აკეთებს, რომ ეკლესია უბრალოდ მორწმუნეთა კრებული კი არა, ევქარისტიული კრებულია და უმთავრესია ის, რომ ეკლესეა, როგორც ევქარისტიული კრებული, თავის თავს განიხილავს როგორც ადგილს, სადაც ადამიანები ძის საშუალებით სულიწმინდაში ერთმანეთს და მამა ღმერთს ეზიარებიან.

ორმხრივ განცხადებებში არ არის სრულიად გამოკვლეული, თუ რა მნიშვნელობა აქვს ეკლესიის ამგვარად გააზრებას სამღვდელო მსახურების გაგებისათვის, მაგრამ მღვდელმსახურების კანონიკურობის აღიარების სფეროში კი მართლაც რევოლუცია ხდება. ერთმანეთის მსახურებების აღიარება უფრო და უფრო მეტად ხდება საფუძველი ევქარისტიული თემების, როგორც საეკლესიო ერთეულების ურთირთაღიარებისა. ეს კი ცვლის ვიწრო იურიდიულ მიდგომას ,,იერარქიის კანონიკურობისადმი.“ რომელიც შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული დომინირებს.

ეკლესიის ევქარისტიული მოდელის უფრო ღრმა კვლევა შეიძლება დაგვეხმაროს სხვა, ეკუმენური თვალსაზრისით საჭირბოროტო საკითხების შესახებ დისკუსიების უფრო მაღალ დონეზე წარმართვაში. მათ შორის პნავმატოლოგიის შესახებაც. ცხადია, ეს მოდელი გარკვეულწილად შეზღუდულია და მას სუსტი მხარეები აქვს, რადგან ყოველთვის არსებობს ანაქრონიზმის საფრთხე, რომ ადრეული ეკლესიის გაიდეალებული მოწყობის ყოველი წვრილმანი ნორმატიული გახდება ყველა ეპოქისა და ადგილისათვის. ვაღიაროთ მთავარი: ეკლესიის სტრუქტურები, მათ შორის მისი მსახურება, სრულიად შესაბამისი უნდა იყოს მისი ბუნებისა და და უმაღლესი მიზნისა, რომელიც ევქარისტიაშია განცხადებული. ამგვარად გაგებული ევქარისტიული მოდელი არ არის მხოლოდ ეკუმენური დისკუსიის უფრო მაღალ დონეზე ასაყვანი ინსტრუმენტი. ის ასევე გვეხმარება შევამოწმოთ, თუ რამდენად ქმედითუნარიანია ჩვენი საეკლსიო სტრუქტურები.

ადრეულ ეკლესიაში, ღმერთთან შერიგება და სულიერი განახლება, რომელიც ქრისტემ აღასრულა სულიწმინდით, იქადაგებოდა და ხორციელდებოდა არა მხოლოდ ევქარისტიულ კრებულებში, არამედ მათ მიერაც. ქადაგების საშუალებები არ განსხვავდება მისი ძირითადი შინაარსისაგან. ადრეული პერიოდის ქრისტიანები ეკლესიაში კი არ მიდიოდნენ, არამედ ,,იკრიბებოდნენ როგორც ეკლესია“ (1 კორინთელ.11:18). ,,ზიარებას კი არ იღებდნენ,“ არამედ შედიოდნენ ზიარებაში ღმერთთან და ერთმანეთთან. მშფოთვარე და დანაწევრებული სამყაროს შუაგულში სულიწმინდის მოქმედებით ისინი გახდნენ ერთი სხეული ქრისტეში, ერომელშიც ,,არა არს ჰურიაება, არცა წარმართება, არცა მონება, არცა აზნაურება...“ მათ ძალიან რალურად განიცადეს და ამავე დროს გამოხატეს ეკლესიის კათოლიკეობა, მისი ყოვლისმომცველი თვისება, რის გამოც შეუძლებელია ეკლესიის გაიგივება საზოგადოების ერთ რომელიმე ფენასთან, ეროვნებასთან, რაიმე განსაკუთრებული ინტერესის მქონე ჯგუფთან, რაიმე ადგილთან ან რომელიმე საზოგადოებასთან. გვიწყობს კი ხელს ან გვაძლევს საშუალებას ჩვენი დღევანდელი საეკლესიო იერარქია და ჩვენ ირგვლივ მყოფები ცოცხლად განვიცადოთ ეს nota ecclesiae? თუნდაც რომ ჩვენი ამჟამინდელი იერარია შეესაბამებოდეს მესამე საუკუნისას, ადეკვატურია კი ის მეოცე საუკუნისა? აქვს ძალა მის ქმედებას იმის შესახებ, რომ ქრისტემ გაიმარკვა დაცემული სამყაროს დანაწევრებაზე, თუ სინამდვილეში ის ემსახურება ამ დაყოფების მუდმივობას და გამწვავებასაც კი? ეკლესიის ევქარისტიული მოდელი, როდესაც ის სწორად არის გაგებული, არ გვაძლევს საშუალებას დავკმაყოფილდეთ ანტიკური სტრუქტურების უბრალოდ შენარჩუნებით (რაც მუდმივი საცდურია მართლმადიდებლობისათვის) ან მათი პირდაპირი გადმოღებით (შდრ. ეპისკოპოსობის ახლებური შეფასება პროტესტანტულ წრეებში). პირიქით, ის მოგვიწოდებს ხელახლა გადავხედოთ წარსული და დღევანდელი საეკლესიო სტრუქტურების რაობას ეკლესიის უცვლელი ბუნებისა და დანიშნულების კონტექსტში, რათა გავიაზროთ, როგორ მოქმედებს ღმერთი დედამიწაზე და როგორ გამოგვიხსნის. მოდით, არ უარვყოთ ეს მოწოდება

წიგნიდან The Challenge of Our Past
St. Vladimir's Seminary Press, Crestwood, NY 1991

ნოდარ ლადარია

ინტერვიუ საქართველოს ევანგელისტური ეკლესიის პასტორ ზაალ ყეშელაშვილთან

- სიტყვა ,,ევანგელისტი” ან ,,ევანგელე” მრავალი პროტესტანტული მიმდინარეობის სახელწოდებაში გვხვდება. საქართველოში, მაგალითად, არსებობს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია... მარტივად რომ ვთქვათ, რა განსხვავებაა თქვენსა და მათ შორის?

- მართლაც, პროტესტანტული მიმდინარეობები ხშირად ხაზს უსვამენ თავიანთ განსაკუთრებულ კავშირს სახარებასთან. არის ევანგელურ-ბაპტისტური, ევანგელურ-ლუთერული ეკლესიები. აქამდე ქართულ ენაში არ ყოფილა განსაკუთრებით მკაცრად გამიჯნული ტერმინები ,,ევანგელური” და ,,ევანგელისტური”. მე ოცდაექვსი წლის წინათ მივედი ბაპტისტურ ეკლესიაში და იქ სახელის საკითხი ჯერ არ ყოფილა გარკვეული. მსჯელობა იმის შესახებ, ევანგელური უნდა იყოს თუ ევანგელისტური, ასე, ორი თუ სამი წლის წინ დაიწყო. ინგლისურ და რუსულ ენებში მნიშვნელობის ეს ნიუანსები საკმაოდ ადრე დამკვიდრდა, ქართულად კი მათი გადმოცემა, რომ იტყვიან, გაუჭირდათ. მართალია, ამ საკითხში არავითარი კანონიკური საზღვრები არ არსებობს, მაგრამ ვფიქრობ, რომ ჩემი ეკლესიის სახელწოდებას უფრო შეეფერება ევანგელისტური. ყველა პროტესტანტული მიმდინარეობა რომ სახარებაზეა დაფუძნებული, ამას განსაკუთრებული აღნიშვნა არ სჭირდება, ხოლო ტერმინი ,,ევანგელისტური” უკავშირდება ევანგელისტს, მახარებელს და აღნიშნავს, ასე ვთქვათ, სამახარებლო ეკლესიას, ანუ ეკლესიას, რომელიც თავის მთავარ დანიშნულებას ღვთის სიტყვის ქადაგებაში ხედავს. მაგრამ ამგვარ გამიჯვნაში, ვიმეორებ, არავითარი დოქტრინალური აზრი არ დევს.

- იქნებ მცირე ისტორიული ექსკურსიც მოვახდინოთ: როგორ წარმოიშვა თქვენი ეკლესია და როგორ მოაღწია საქართველოში?

- ჩვენი ისტორია პროტესტანტიზმის ისტორიიდან მომდინარეობს. როგორც ყველასათვის ცნობილია, პროტესტანტიზმის წიაღში დროთა განმავლობაში გაჩნდა გარკვეული დენომინაციური მიმდინარეობები, მაგრამ არის ეკლესიებიც, რომლებიც ერთგვარად ავტონომიურად განიხილებ. ამგვარ ავტონომიურ ეკლესიას წარმოადგენს ჩვენიც. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქართველოში დამოუკიდებელი ეკლესია ვართ, არა გვაქვს რაღაც ხისტი დენომინაციური კავშირი რომელიმე სხვა რელიგიურ გაერთიანებასთან, ვერ ვიტყვით, რომ რაიმე ხაზის გამგრძელებლები ვართ იურისდიქციულად. თუმცა სულიერად, ბუნებრივია, მჭიდრო კავშირში ვართ პროტესტანტულ სამყაროსთან.

ჩვენი თვალსაზრისით, იერარქიული წყობა, რომელიც არსებობს ტრადიციულ ეკლესიებში, მათ შორის ტრადიციულ პროტესტანტულ ეკლესიებში, საკმაო მოდერნიზაციას მოითხოვს. ჩვენ უარვყოფთ იერარქიის ადმინისტრაციულ ფუნქციას და მხოლოდ სულიერ დანიშნულებას ვაღიარებთ. რა თქმა უნდა, ყოველი ეკლესია ადმინისტრირებას საჭიროებს, მაგრამ ეს საქმე არ უნდა იყოს სულიერი იერარქიის ხელში. ჩვენ ვაღიარებთ სულიერ ხელისუფლებას, ოღონდ მხოლოდ სულიერი გაგებით. ჩვენს ეკლესიაში არსებობს ადმინისტრატორი, მაგრამ სულიერი და მმართველობითი ფუნქციები გაყოფილია.

გავიხსენოთ ღმერთის სიტყვა, კერძოდ, წიგნი ,,საქმე მოციქულთა”, სადაც ნათქვამია, რომ ეკლესიის არსებობის პირველივე ხანებში შეიქმნა სიძნელე, რადგან მოციქულებს ერთდროულად აღარ შეეძლოთ ქვრივ-ობლებზე ზრუნვაც და ღვთის სიტყვის ქადაგებაც. მათ თქვეს, რომ არ ეგების ღვთის სიტყვის მსახურების მიტოვება და მთელი ყურადღების გადატანა ღარიბებზე. ჩვენც მიგვაჩნია, რომ სულიერი იერარქიის მთავარი საქმე ლოცვა და სულიერი დამოძღვრაა. რა თქმა უნდა, სულიერი მოძღვარი უნდა იყოს მატერიალურად უზრუნველყოფილი, რამდენადაც ეს შესაძლებელია და მრევლი მისცემს ამის ნებას.

- როგორია თქვენი ლიტურგიული წესი?

- მართალია, დღეს მოდერნისტული და კლასიკური წესი აირია, მაგრამ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენი ეკლესიის ღვთისმსახურება უფრო ახლოსაა კლასიკურ პროტესტანტულ, კერძოდ, ბაპტისტურ წესთან. გვაქვს გალობა, ლოცვა, ქადაგება - ძირითადი აქცენტი, რა თქმა უნდა, ქადაგებაზე მოდის. დიდი და რთული რიტუალი არა გვაქვს.

- რამდენი წევრი ჰყავს თქვენს ეკლესიას?

- მთელ საქართველოში ასამდე ვიქნებით. გვყავს სოციალური მსახურების ჯგუფი, რომელშიც გაერთიანებულნი არიან მრევლის გარკვეული წევრები. ეს ჯგუფი ასრულებს სხვადასხვა სოციალურ სამსახურს: ეხმარება მოხუცებს, ზრუნავს ღარიბებზე და ა. შ.

- გრძნობთ თუ არა ერთგვარ სიძნელეს იმ ტრადიციულ ღირებულებებთან ურთიერთობაში, რომელთა შესახებ ასე უყვართ ლაპარაკი საქართველოში? უფრო კონკრეტულად, რაზე უნდა თქვას უარი ადამიანმა, თუ თქვენს ეკლესიაში მოსვლას მოინდომებს?

- ეს საკითხი მეტად მნიშვნელოვანია პირადად ჩემთვის, რადგან საქართველოს ყოველთვის ძალიან დიდ ადგილს ვუთმობდი საკუთარ სულში. ვერ ვიტყვი, რომ ეს პირველი ადგილი იყო, რადგან, ვფიქრობ, პირველი მაინც უფალია, მაგრამ ბავშვობიდან და სტუდენტობიდან მოყოლებული, ქვეყნის სიყვარული ძალზე მნიშვნელოვანი იყო ჩემს ცხოვრებაში. პროტესტანტულ ეკლესიაში მე ბებიამ მომიყვანა - ეს გასული საუკუნის ოთხმოციანი წლები იყო და მაშინ არ იგრძნობოდა არავითარი დაპირისპირება ქართულ ტრადიციებთან. მხოლოდ გაცილებით გვიან, სულ რაღაც რამდენიმე წლის წინ დაიწყო იმ საკითხის მუსირება, თითქოს, თუ ქართველი ხარ, აუცილებლად მართლმადიდებელი უნდა იყო. არასოდეს მიგრძვნია, რომ ჩემი აღმსარებლობა რაიმე დაბრკოლება ან დათმობა ყოფილიყო ჩემს გრძნობებში სამშობლოს მიმართ.

მაგრამ რახან ბოლო დროს საზოგადოებრივი დამოკიდებულება ამ პრობლემის მიმართ შეიცვალა, მეც დავიწყე ამაზე ფიქრი. უნდა გამიგოთ: მე იმაზე კი არ ვფიქრობდი, მართალ გზაზე ვიდექი თუ არა, არამედ იმაზე, რამდენად მართებულია ისეთი საზოგადოებრივი აზროვნება და შეხედულება, რომელზედაც ზემოთ მოგახსენეთ. ამ ფიქრის შედეგად ჩამომიყალიბდა საკუთარი გაგება.

უპირველეს ყოვლისა უნდა ვთქვა, რომ მსოფლიო ისტორიის, ქრისტიანული გამოცდილების ანალიზის შედეგად მივედი იმ აზრამდე, რომ ის, რაც მწამს, აუცილებელია საქართველოს მომავლისათვის. დარწმუნებული ვარ, რომ საქართველოში ამჟამად გაბატონებულ რელიგიას სჭირდება რეფორმა. ეს რელიგია იყო დამახასიათებელი ჯერ ბიზანტიისთვის, შემდეგ რუსეთისთვის. აქ მეტად ფაქიზი მომენტია: თავის დროზე ძალიან მომეწონა, რომ ჩვენმა პრეზიდენტმა ფიცი დადო დავით აღმაშენებლის საფლავზე - ამაში დავინახე მისი სურვილი, ისევე ძირფესვიანად გარდაექმნა ჩვენი სახელმწიფო, როგორც ეს დავითმა გააკეთა. აქ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ამგვარი ძირფესვიანი გარდაქმნა შეუძლებელი იქნება რუის-ურბნისის კრების გარეშე.

სამწუხაროა, რომ არავინ არაფერს ამბობს რუის-ურბნისის კრების ნამდვილ მნიშვნელობაზე, იმაზე, თუ რა მოხდა იქ. ამას წინათ აღნიშნეს კრების იუბილე, მაგრამ პარადოქსულია, რომ პირველი კრების სულისკვეთების სრულიად საპირისპირო რამე მოხდა: არ ამხილეს ისინი, რომლებიც უნდა ემხილათ და გაკიცხეს ისინი, რომლებიც არ იყვნენ გასაკიცხი.

დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენი ცხოვრების რელიგიურ მხარეს სერიოზული რეფორმა სჭირდება, სჭირდება დავით აღმაშენებლის ტიპის ადამიანი. მოხარული ვიქნები, თუ ჩვენი პრეზიდენტი ამგვარ ნაბიჯს გადადგამს. დარწმუნებული ვარ, თუ რუის-ურბნისის კრება (რა თქმა უნდა, სულისკვეთებით და არა გეოგრაფიული მდგომარეობით) ჩატარდება ისე, როგორც უნდა ჩატარდეს, ეს საქართველოს, მთელ ჩვენ ერს დასავლეთისკენ გაახედებს. ზუსტად ეს იქნება საქართველოს მომავალი. მეფე დავითი სწორედ იმის წყალობით დარჩა ისტორიაში, რომ ძნელი ნაბიჯის წინაშე უკან არ დაუხევია.

- მაგრამ შეიძლება ეს ნაბიჯი ავხსნათ შემდეგნაირად: დავით აღმაშენებელმა რუის-ურბნისის კრებაზე მოახდინა ეკლესიის ინსტრუმენტალიზაცია, მან იარაღად აქცია ის საერო ხელისუფლების ხელში...

- მე არ ვამბობ, რომ რუის-ურბნისის კრება ზუსტად და შეუცვლელად უნდა განმეორდეს. დავით აღმაშენებელს დღეს რომ ეცოცხლა და პრეზიდენტი ყოფილიყო, უეჭველია, სრულიად სხვანაირად ჩაატარებდა მას. ცნობილია, რომ დავითი ღვთის სიტყვის კარგი მცოდნე იყო - ამის პირდაპირი ისტორიული საბუთებიც არსებობს და ირიბი ვარაუდებითაც მტკიცდება. საჭირო რეფორმის განხორციელება იმ პოლიტიკოსს შეუძლია, რომელმაც კარგად იცის ღვთის სიტყვა, რადგან მხოლოდ ამ შემთხვევაში არ შეეშინდება გადამწყვეტი ნაბიჯისა. დავითს არ შეშინებია არც წყევლის, არც ხატზე გადაცემის, არც სხვა რამ ფსიქოლოგიური და რიტუალური ხერხებისა, რომელიც, შესაძლოა, მის წინააღმდეგ გამოიყენეს.

ამიტომ ვფიქრობ, რომ დღეს ყოველი რეფორმის წარმატებისათვის აუცილებელია განათლება. პოლიტიკურ წრეებში უნდა შევიდეს განათლება თუნდაც იმისთვის, რომ გაიგონ, რისი უნდა შეეშინდეთ და რისი - არა. სამწუხაროა, რომ ჩვენი მეცნიერები სდუმან.

- არა მგონია, აქ რაიმე ბოროტი განზრახვა იყოს. უბრალოდ, არ შემხვედრია ცოცხალი ქართველი მეცნიერი, რომელსაც ამ მიმართულებით ჩაეტარებინოს ისტორიულ მოვლენათა ანალიზი. ძირითადად ძველი პოზიტივისტური მეთოდების ღეჭვით არიან დაკავებულნი ან კიდევ უფრო ადვილ გზას ირჩევენ: აქციონ ისტორია აპოლოგიის იარაღად.

- შესაძლოა... მე მხოლოდ იმის თქმა მსურს, რომ პოლიტიკოსები აუცილებლად უნდა განათლდნენ, წინააღმდეგ შემთხვევაში ყოველთვის შეეშინდებათ იმის, რისიც არ უნდა შეეშინდეთ - დაწყევლის, შეჩვენების, ფსიქოლოგიური ზემოქმედების. პირველი სიტყვა, რომელიც ღმერთმა თქვა, როცა სამყაროს ქმნიდა, იყო ,,იქმენინ ნათელი”. ნათელი და განათლება ებრაულად, როგორც ქართულად, ერთი ძირის სიტყვით გამოიხატება.

რაც შეეხება შენიშვნას, რომ დავითმა ეკლესია საერო ხელისუფლების იარაღად გამოიყენა, დღეს, რა თქმა უნდა, იარაღი არ უნდა იყოს ეკლესია ხელისუფლების ხელში, მაგრამ იმ დროს, იმ ლიტურგიითა და იმ თეოლოგიით, სხვანაირად ვერაფერს იზამდა. დღეს კი სხვა დროა: პიროვნება უნდა დაფასდეს, უნდა შემოვიდეს ინდივიდუალიზმი, გაგებული როგორც თითოეული ადამიანის განათლება და პიროვნული ჩამოყალიბება, სულიერი შექმნა.

ახლახან მკითხეთ, ხომ არ ეწინააღმდეგება პროტესტანტიზმი ქართულ კულტურასო. რა თქმა უნდა, მე მიყვარს ქართული კულტურა - ხალხური სიმღერა, ცეკვა. მაგრამ ვაღიაროთ, რომ საკმაოდ დიდი ნაწილი იმისა, რასაც ჩვენ ქართულ კულტურას ვუწოდებთ, სინამდვილეში შუასაუკუნეობრივი რელიქტია, რომელიც ხუთავს, განვითარების საშუალებას არ აძლევს ჩვენს ერს. თუნდაც არქიტექტურა ავიღოთ, რომელიც ლამის ოცი საუკუნის განმავლობაში არ შეცვლილა, არ განვითარებულა და დღესაც ითხოვს ძველი ფორმების კოპირებას. შუასაუკუნეობრივი ბიზანტია თავს დაგვდგომია და გვეუბნება, ააშენეთ მხოლოდ ასეთი, თუ მეტი ფული გექნებათ, უფრო დიდი, მაგრამ მაინც ასეთი.

- ამას უფრო ღრმა ფესვები აქვს: თვით ყოფით დონეზეც ხდება ქრისტიანობის რედუქცია, მისი დაყვანა ადვილად ან თუნდაც ძნელად შესასრულებელი წესების გარკვეულ რაოდენობამდე. ადამიანები პირჯვარს იწერენ საეკლესიო გუმბათის დანახვაზე, მაგრამ არასოდეს ფიქრობენ იმაზე, რომ მათი ეს ქმედება დიდად არ განსხვავდება რომელიმე შამანური რელიგიის წესისაგან, რადგან არ ახლავს თან არჩევანი, მუდმივი არჩევანი, სულიერი სრულყოფისაკენ განუწყვეტელი და შეგნებული სწრაფვა. ეს სწრაფვა სრულიად შეცვლილია დაბალ სოციალურ საფეხურებზე სამარხვო ნამცხვრების ჭამით, ხოლო მაღალ საფეხურებზე - სააღდგომო ცეცხლის ჩამოტანით ან იორდანეში ბანაობით...

მაგრამ ახლა მაინტერესებს თქვენი აზრი ეგრეთ წოდებულ სამოქალაქო რელიგიაზე, რომელზედაც სულ უფრო მეტს ლაპარაკობენ ჩვენში. მას უკვე რიტუალებიც აქვს (სკოლებში დროშის აღმართვა და ჰიმნის სიმღერა) და ორდენებიც (ნორჩი პატრიოტების სახით).

- რაც შეეხება სამოქალაქო რელიგიას, ეს სიახლეს არ წარმოადგენს - ყოველგვარი იდეოლოგია (ფაშიზმი, ტოტალიტარიზმი, ლიბერალური დემოკრატია) ყოველთვის იყენებს რაღაც გარეგნულ ხერხებს, რომლებიც ხელს უწყობს მასების მართვას. იმედი მაქვს, ქართველი ადამიანი ამას მაინც ვერ მოირგებს იმ ზომით, რომ მისი პიროვნული თავისუფლება შეილახოს. ბოლომდე ჩვენ ხომ არც არაფერი მოგვირგია.

აქ მთავარი სხვა რამეა: თუ ადამიანი რელიგიურ ან ზოგადად იდეოლოგიურ არჩევანში თავისუფალი არ იქნება, ის ვერასოდეს შექმნის რაიმე ახალს. ვერ მიბაძავს ღმერთს შემოქმედებაში. განა უფლისთვის ძნელი იყო ედემიდან ერთადერთი ხის მოცილება? - მაშინ ხომ ვერ შესცოდავდნენ ჩვენი წინაპრები და ჩვენც ასეთ მდგომარეობაში არ ვიქნებოდით. მაგრამ თავისუფლება კონკრეტულ კეთილდღეობაზე მეტია - ეს იცოდა უფალმა. თავისუფლება ადამიანის განმსაზღვრელი თვისებაა.

თუ დღეს ხალხი პრიმიტიულად ემსახურება ღმერთს, ამის მიზეზი ისევ და ისევ აბსოლუტური უცოდინრობაა. ეს უმეცრება საზოგადოების ყველა დონეზე ვლინდება. მაგალითად, ჩვენი ეკლესიის რეგისტრაციაში გასატარებლად გლდანი-ნაძალადევის გამგეობაში მომუშავე ნოტარიუსს მივმართე. როცა ვუთხარი, რომ პროტესტანტი ვიყავი, მომიგო: განა მსოფლიოში სადმე არის პროტესტანტული ეკლესია რეგისტრირებულიო? ასეთ მდგომარეობაში არიან სახელმწიფო მოხელეებიც კი.

მაგრამ აქ ერთი მომენტია მნიშვნელოვანი: ქრისტიანობა არის პირადი მაგალითი. ყოველთვის ასე იყო - შენ ქადაგებ ღვთის სიტყვას და გარშემო მყოფები გრძნობენ, მართალს ამბობ თუ ცრუობ. ამისათვის თვითონაც თავისუფალნი უნდა იყვნენ და შედარებისა და განსჯის საშუალება არ უნდა ჰქონდეთ წართმეული.

- დასასრულისთვის, კიდევ ერთხელ დავუბრუნდეთ იმას, რომ პროტესტანტული აღმსარებლობის საფუძველი ბიბლიაა. მე კიდევ ერთ მაგალითს გეტყვით ბიბლიაზე დაფუძნებული სარწმუნოებისა. ვგულისხმობ ხასიდებს, რომელთა სახლში ორი მაცივარია, რადგან არ შეიძლება ხორცისა და რძის პროდუქტების ერთად შენახვა, ტანსაცმლის ორი კარადაა, რადგან არ უნდა შეინახო ერთად შალისა და ბამბის ქსოვილები. როგორც ვხედავთ, ბიბლიის ტექსტიდან მრავალი ძალიან განსხვავებული მსოფლმხედველობა და კულტურა წარმოიშვა. ძნელია ილაპარაკო იმაზე, რომ ბიბლიას ეყრდნობი, თუ არ ასახელებ მყარ ტრადიციას, ასე ვთქვათ, ხერხემალს...

- რა გითხრათ... მე არ მჯერა, რომ რაღაც ევროპულ ან ამერიკულ ქრისტიანობას ვქადაგებ. ქრისტიანობა არაა რომელიმე ერის მონოპოლიური კუთვნილება. მე მტკიცედ მჯერა, რომ ის, რასაც ვქადაგებ, საქართველოში ანდრია პირველწოდებულმა და სიმონ კანანელმა შემოიტანეს, თუ, რა თქმა უნდა, ეს ფაქტი ისტორიულია. უფრო ზუსტად, ეს მოციქულთა რწმენაა, იმ ღირებულებებიდან ამოსული, რომლებითაც პირველი ქრისტიანები ცხოვრობდნენ.

სერგეი ლეზოვი
დეკანოზ ბასილ კობახიძის თარგმანი

რუსულ საზოგადოებაში აგრესიული ნაციონალიზმისა და ანტისემიტიზმის ამჟამად მიმდინარე კულტივირება, რომელმაც ებრაელების რუსეთიდან მასობრივ გამგზავრებამდე მიგვიყვანა და რომელსაც სხვა უარყოფითი შედეგებიც ექნება, ძირითადად მხოლოდ პოლიტიკურ კონტექსტში განიხილება. თუ იყენებენ ისტორიულ განზომილებას, ეს, როგორც წესი, ჩვენი საკუთარი ისტორიაა - რაც ხელთა გვაქვს: რუსული ნაციონალისტური აზროვნება XIX-XX საუკუნეებში, ბოლო სამი საუკუნის რუსული იმპერიული სახელმწიფოებრიობა, რუსული ქრისტიანობის ათი საუკუნე და ა.შ. ჩვენ ყოველთვის გატაცებული ვიყავით ისტორიოსოფიული პრობლემატიკით და ამ სფეროში იმდენი დაიწერა, რომ დღეს მკვლევარი, რომელიც ცდილობს ანტისემიტიზმის განხილვისას დაეყრდნოს რუსეთის ისტორიის გარკვეულ ანალიზს, თითქოსდა მიტინგზე იმყოფება, სადაც ყველა ცდილობს სხვაზე უფრო ხმამაღლა იყვიროს და ერთმანეთს არ უსმენენ. ყოველ ავტორს თავისი შეხედულებები აქვს ებრაელებზე, წმ. მოციქულთასწორ მთავარ ვლადიმირზე, რუსული რევოლუციის მიზეზებზე, XVIII საუკუნის საეკლესიო განხეთქილებაზე, რუსულ იდეაზე, დოსტოევსკიზე, ლენინზე, რუსული კომუნიზმის წყაროებსა და არსზე, მართლმადიდებლობის ჭეშმარიტ სწავლებაზე და კიდევ სხვა მრავალზე.

ვფიქრობ, რომ XX საუკუნის რუსული ნაციონალიზმისა და ამ ფენომენში მართლმადიდებლობისა და ანტისემიტიზმის ადგილის შესახებ საუბრისას ისეთი შეხედულებაც გამოგვადგება, რომელიც არ ჯდება პოლიტიკური და ისტორიოსოფიული დისკუსიების ნაცნობ ჩარჩოებში. სწორედ ასეთ მისაზრებას შემოგთავაზებთ იმ იმედით, რომ სასარგებლო იქნება ამ თემებზე დაფიქრებული მკითხველისათვის.

მრავალი დამეთანხმება, რომ XX საუკუნის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს გამოგონებას მასობრივი განადგურების საკონცენტრაციო ბანაკები წარმოადგენს, რომ XX საუკუნე ისტორიაში შევა როგორც გულაგისა (საბჭოთა საკონცენტრაციო ბანაკები - მთარგმნ.) და ოსვენციმის საუკუნე. მე, როგორც ქრისტიანსა და თანამედროვე პერიოდის ქრისტიანული აზროვნების ისტორიკოსს, პროფესიულად მაინტერესებს ამ ფენომენის საღვთისმეტყველო გააზრების არსებული მცდელობები, ამ შემთხვევაში მკითხველს სრული უფლება აქვს ელოდოს გულაგისა და მასთან დაკავშირებული მოვლენების გააზრებას მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების მიერ. მას უფლება აქვს ელოდოს ანალიზს თემაზე ,,რუსული ქრისტიანობა გულაგის შემდეგ”. მაგრამ გულაგის მართლმადიდებლური გააზრება არ არსებობს. არ არსებობს მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველება გულაგის შემდეგ იმ მარტივი მიზეზის გამო, რომ დღეს ქრისტიანული ღვთისმეტყველება საერთოდ არ არსებობს რუსულ ენაზე.

რჩება ოსვენციმი. ვიმედოვნებ, რომ დასავლური ქრისტიანული აზროვნების მიერ ამ სფეროში გამომუშავებული ზოგიერთი პოზიციები ჩვენთვისაც შეიძლება გახდეს მნიშვნელოვანი.

I

ნაციონალ-სოციალიზმის ბატონობის პერიოდში დასავლურ (უპირველეს ყოვლისა, ამერიკულ და გერმანულ) საღვთისმეტყველო ლიტერატურაში სიტყვა ,,ოსვენციმი” წარმოადგენს ევროპელი ებრაელების გენოციდის ერთ-ერთ განსაზღვრებას. ებრაელები ამ მოვლენას უწოდებენ კატასტროფას ანუ ებრაულ სიტყვას ,,შოა”, რომელიც ,,უბედურებას”, ,,განადგურებას” ნიშნავს, მაგრამ უფრო ხშირად გამოიყენება სიტყვა ,,ჰოლოკაუსტი”, რაც ბერძნულად ,,ყოვლადდასაწველს” აღნიშნავს. ეს სიტყვა აღებულია ებრაული ბიბლიის ძველბერძნული თარგმანიდან და ნიშნავს ისეთ მსხვერპლშეწირვას, როდესაც სამსხვერპლო ცხოველის გვამს მთლიანად წვავდნენ ცეცხლში. ეს ბიბლიური მეტაფორა საკმაოდ გამჭვირვალეა. მწერალი ჟან ამერი, რომელიც საკონცენტრაციო ბანაკს გადაურჩა და შემდეგ მთელი ცხოვრება იტანჯებოდა ,,ებრაელად ყოფნის აუცილებლობითა და შეუძლებლობით” (თავი მოიკლა 1978 წლის 17 ოქტომბერს), ამის შესახებ წერდა: ,,მართალია, არიელი ტყვეებიც ჩვენთან, ებრაელებთან აღმოჩნდნენ ბანაკში, მაგრამ ისინი გაცილებით მაღლა იდგნენ, უფრო მეტიც, ჩვენ შორის მანძილი რამდენიმე სინათლის წლით გაიზომებოდა... ებრაელი იყო სამსხვერპლო ცხოველი. მას ბოლო წვეთამდე უნდა შეესვა მწარე სასმელი. მე შევსვი. სწორედ მაშინ შევიგნე, თუ რას ნიშნავს იყო ებრაელი.”

რას ნიშნავს ,,ქრისტიანობა ოსვენციმის შემდეგ”? რა დატვირთვა აქვს ოსვენციმის თემას თანამედროვე ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებაში? პირველი მიდგომის ჩამოყალიბება ამგვარად შეიძლება: ,,ებრაელებს ხოცავდნენ არა ქრისტიანები, არამედ ნაცისტები და მათი მომხრეები (თუმცა მათი უმრავლესობა მონათლული და ქრისტიანულ საზოგადოებაში იყო აღზრდილი, ზოგიერთები კი ყოველთვის თვლიდნენ თავს ეკლესიის წევრებად). მაგრამ პასუხისმგებლობას იმაზე, რომ ეს გენოციდი შესაძლებელი გახდა, ქრისტიანებიც იზიარებენ.”

რა პასუხისმგებლობა იგულისხმება? ცნობილმა გერმანელმა ფილოსოფოსმა კარლ იასპერსმა 1946 წელს გამოაქვეყნა წიგნი სათაურით ,,დანაშაულის პრობლემა”, მასში საუბარია ,,გერმანულ დანაშაულზე” ანუ კაცობრიობის წინააღმდეგ ნაციონალ-სოციალისტების მიერ ჩადენილ დანაშაულებში გერმანელი ხალხის ბრალეულობაზე. ეს წიგნი ომის შემდგომი პერიოდის გერმანიის სულიერ ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი მოვლენა გახდა. ,,ოსვენციმის შემდეგ ქრისტიანობის” თემაზე საუბრისას საკითხის დაყენება სწორედ ამგვარადაა მოსალოდნელი, მაგრამ სინამდვილეში საუბარია არა ,,რელიგიისა და ღვთისმეტყველების სფეროში გადატანილ ,,გერმანულ დანაშაულზე, არამედ რაღაც უფრო ფუნდამენტალურზე. დღევანდელ ქრისტიანულ (და არა მარტო გერმანულ) ღვთისმეტყველებაში ძირითადად განიხილება არა ქრისტიანების მორალურ-პოლიტიკური პასუხისმგებლობა ებრაელების გენოციდის გამო: ამჟამად ქრისტიანების უშუალო თანაბრალეულობა ეჭვს აღარ იწვევს, უფრო მეტიც, მისი საჯარო აღიარება ნელ-ნელა კარგი ტონის ელემენტი ხდება. ჩვენი თემისათვის მნიშვნელოვანია ის, რომ საკუთრივ ,,ქრისტიანულის” მნიშვნელობა კატასტროფის შემდეგ განიხილება, საკითხი ეხება ქრისტიანობის დედაარსს ჰოლოკაუსტის წინაშე.

XX საუკუნის ქრისტიანული აზროვნების ერთ-ერთმა ყველაზე გამოჩენილმა წარმომადგენელმა, ფილოსოფოსმა და ღვთისმეტყველმა პაულ ტილიხმა (1886-1965) თქვა, რომ დღეს ქრისტიანს ,,არ შეუძლია შეუერთდეს იმ გუნდს, რომელიც უეჭველი მტკიცებულების სამყაროში ცხოვრობს.” ტილიხი გულისხმობდა არა ჰოლოკაუსტს, არამედ ყველა თანამედროვე მსოფლმხედველობრივი სისტემების, მათ შორის ქრისტიანობის, მიმართ არსებულ ნდობის კრიზისს. ტილიხის სიტყვებით შეიძლება გამოვხატოთ ,,ოსვენციმის - შემდგომი - ღვთისმეტყველების” უპირველესი აზრობრივი წანამძღვარი: ახლა, ჰოლოკაუსტის შემდეგ, ქრისტიანს უკვე აღარ შეუძლია იცხოვროს ,,უეჭველი მტკიცებულებების სამყაროში”.

რატომ გამოიწვია ებრაელთა გენოციდმა ქრისტიანებში ნდობის კრიზისი საკუთარი სარწმუნოებისადმი? ამის შესახებ დაწვრილებით ვისაუბრებთ. აქვე შევნიშნავ: ეს კრიზისი, მართალია დიდი დაგვიანებით, მაგრამ რომ არ დაწყებულიყო, დღეს დასავლური ქრისტიანობა მხოლოდ მკვდარი იდეოლოგია იქნებოდა. ჰოლოკაუსტის ქრისტიანული გააზრების პირველ მცდელობებს 1960-იანი წლების დასაწყისში ვხედავთ. ასე რომ ვსაუბრობთ ქრისტიანული აზროვნების იმ მიმართულებაზე, რომელმაც თითქმის ჩვენ თვალწინ დაიწყო განვითარება. ჯერ კიდევ 1968 წელს ებრაელი ფილოსოფოსი ემილ ფაკენჰაიმი სრულუფლებიანად აცხადებდა: ,,არაებრაული სამყარო გაურბის ოსვენციმის თემას არა მარტო მის მიმართ შეძრწუნების გამო, არამედ ეს თემა გულისხმობს მომხდარის გამო მის რეალურ ან წარმოსახვით ბრალეულობას.”

ისტორიულად გამოვყოფ პრობლემატიკაში ჩაღრმავების სამ ეტაპს:

ჰოლოკაუსტზე ეკლესიების მორალურ-პოლიტიკური პასუხისმგებლობის აღიარებას. საუბარია იმაზე, რომ უკვე ჰიტლერის ხელისუფლებაში მოსვლისთანავე ევროპულ და ამერიკულ პროტესტანტულ და კათოლიკურ ეკლესიებს შეეძლოთ ხმა აღემაღლებინათ ებრაელების დასაცავად, მაგრამ ეს არ გააკეთეს. საკუთარი პასუხისმგებლობის ამგვარი აღიარებაა გერმანული პროტესტანტული ეკლესიის რეინლანდის სინოდის 1980 წელს მიღებულ რეზოლუციაში სახელწოდებით ,,ქრისტიანებსა და ებრაელებს შორის ურთიერთობის განახლების შესახებ”. შევნიშნავთ, რომ ამგვარი აღიარება არ არის ვატიკანის მეორე კრების (1965) ცნობილ დოკუმენტში Nostra aetate, რომელიც ეხება კათოლიკური ეკლესიის ურთიერთობას ებრაელებთან.

ქრისტიანმა ღვთისმეტყველებმა დაიწყეს მრავალსაუკუნოვანი საეკლესიო ანტიიუდაიზმის, როგორც თანამედროვე რასისტული ანტისემიტიზმის ერთ-ერთი წყაროს კვლევა. ებრაელების მიმართ საეკლესიო მტრობის ხანგრძლივმა ისტორიამ დღეს შემაძრწუნებელი მნიშვნელობა მიიღო, მაგალითად, ლატერანის IV საეკლესიო კრების (1215) კანონები, რომლებიც არეგულირებენ ებრაელთა ცხოვრების წესებს ქრისტიანული საზოგადოების წიაღში, თითქმის იდენტური აღმოჩნდა ნაცისტების რასისტული კანონმდებლობისა. სწორედ ამ კრებამ დაადგინა, რომ ებრაელებმა, როგორც კეთროვანებმა და როსკიპებმა, ტანსაცმელზე უნდა ატარონ განმასხვავებელი ნიშნები. 1941 წლის 1-ელ სექტემბერს ნაცისტებმა გამოსცეს კანონი, რომლის მიხედვითაც, გერმანული რეიხის ტერიტორიაზე ებრაელებს უნდა ეტარებინათ ტანსაცმელზე დაკერებული ყვითელი ექვსქიმიანი ვარსკვლავი.

ნელ-ნელა ქრისტიანებმა დაიწყეს ჰოლოკაუსტს გადარჩენილი ადამიანების მოწმობების შემჩნევა. აქ უნდა მოვიხსენიოთ ელი ვიზელი, რომელიც სულ ბავშვი იყო, როდესაც ოსვენციმში მოხვდა. ელი ვიზელი გახდა მსოფლიოში ცნობილი მწრალი, ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი. ,,მთელი კაცობრიობისთვის მაუწყებელი”, როგორც დაწერა მისი შემოქმედების შესახებ წიგნის ავტორმა, ცნობილმა ქრისტიანმა ღვთისმეტყველმა რობერტ მაკაფი ბრაუნმა. იმ ქრისტიანებისათვის, რომლებმაც დაიწყეს აღნიშნული თემის გააზრება აგრეთვე მნიშვნელოვანი გახდა ებრაელი ფილოსოფოსების, ღვთისმეტყველებისა და ისტორიკოსების ნაშრომები ჰოლოკაუსტის შესახებ. ამიტომ ამ მოაზროვნეების მონათხრობსაც დავუგდებთ ყურს.

ერთი მხრივ, ადრექრისტიანული და შუასაუკუნეობრივი საეკლესიო სამართლის, ხოლო მეორე მხრივ, ნაცისტურ კანონმდებლობას შორის მსგავსებები დეტალურად განიხილა ჰოლოკაუსტის ისტორიკოსმა რაულ ჰილბერგმა თავის ფუნდამენტურ ნაშრომში ,,ევროპელი ებრაელების განადგურება”. ჰილბერგის აზრით, ნაცისტური ,,ებრაული საკითხის საბოლოო გადაწყვეტა” უნდა განიხილებოდეს როგორც ქრისტიანთა მიერ ებრაელთა დევნის მემკვიდრეობა. ქრისტეს შობიდან, IV საუკუნიდან მოყოლებული, როდესაც ქრისტიანობა რომის იმპერიაში სახელმწიფო რელიგია გახდა, ჰილბერგი გამოყოფს ანტიებრაული პოლიტიკის სამ ტიპს, რომლებიც ერთმანეთის მიყოლებით განვითარდა: ძალადობით მოქცევა ქრისტიანობაზე, განდევნა (აგრეთვე გეტოებში ჩაკეტვა) და ხოცვა. ჰილბერგი წერს: ,,ქრისტიანი მისიონერები ფაქტობრივად გვეუბნებოდნენ: თქვენ არა გაქვთ უფლება, იცხოვროთ ჩვენთან ერთად, როგორც ებრაელებმა. მათ შემცვლელად მოსულმა საერო მმართველებმა განაცხადეს: თქვენ საერთოდ არა გაქვთ ჩვენთან ერთად ცხოვრების უფლება. ბოლოს გერმანელმა ნაცისტებმა დაადგინეს: თქვენ სიცოცხლის უფლება არა აგქვთ...ამგვარად, ეს პროცესი დაიწყო ებრაელების ქრისტიანობაზე ძალადობით მოქცევის მცდელობიდან. პროცესის განვითარება გახდა მათი განდევნა, ხოლო პროცესის ბოლოს ებრაელებს სიკვდილი მიუსაჯეს. შესაბამისად,ნაცისტებმა არ უარყვეს წარსული; ისინი დაეყრდნენ მას. ნაცისტებს არ დაუწყიათ ეს პროცესი, მათ უბრალოდ დაამთავრეს იგი”.

ამ ეტაპზე ქრისტიანი ღვთისმეტყველები პირველად დაფიქრდნენ თემაზე ,,ანტიიუდაიზმი ახალ აღთქმაში”. მათ აღმოაჩინეს ახალი აღთქმის იუდეველოფობური პოტენციალი, რომელიც მთლიანად განხორციელდა ეკლესიის ისტორიაში. ქვემოთ შევეცდები ავხსნა, თუ რას ეფუძნება რუსული კულტურული ცნობიერებისათვის ეს უცნაური შეხედულებები.

ახალი აღთქმიდან ბუნებრივია გადასვლა ქრისტიანობის შინაარსის მთავარ ცენტრზე, ქრისტოლოგიაზე, რომელიც წარმოადგენს სწავლებას იესო ნაზარეველზე, როგორც მესიასა (ქრისტესა) და ძე ღვთისაზე და აქედან გამომდინარე - ქრისტიანობის უნივერსალურობაზე. ყველა ამ საკითხების განხილვის შინაგანმა კანონზომიერებებმა ზოგიერთი ღვთისმეტყველი მიიყვანა იმ შეხედულებამდე, რომ ოსვენციმის შემდეგ ქრისტიანული დოგმატიკის შინაარსობრივი ცენტრი სხვაგვარად უნდა წარმოჩინდეს.

ცხადია, ამგვარი ანალიზისათვის აუცილებელია სიწრფელე და ტრადიციის გადახედვის მტანჯველი ძალისხმევა. ვიტყოდი, რომ ჰოლოკაუსტის თანმიმდევრული საღვთისმეტყველო გააზრებისათვის ქრისტიანებს გარკვეული ვაჟკაცობა სჭირდებათ, რათა საკუთარი მსოფლმხედველობის საფუძვლების შესახებ დასვან კითხვები.

ქრისტიანული აზროვნების გარდაუვალი შემოტრიალება ზუსტად გამოხატა გერმანელმა ლუთერელმა ღვთისმეტყველმა ფრიდრიხ-ვილჰელმ მარკვარდტმა 1979 წელს: ,,დღეს ოსვენციმი წარმოადგენს ჩვენი ქრისტიანობის, ქრისტიანული ყოფიერების წარსულისა და დღევანდელობის სასამართლოს, უფრო მეტიც, ოსვენციმის მსხვერპლთა თვალში ის არის თვით ქრისტიანობის სასამართლო. და კიდევ: ოსვენციმი ჩვენთვის წარმოადგენს მონანიებისა და მოქცევის მოწოდებას. უნდა შეიცვალოს არა მარტო ჩვენი ცხოვრება, არამედ ჩვენი სარწმუნოებაც. ოსვენციმის გააზრებას უნდა მოჰყვეს არა მარტო ეთიკური, არამედ სარწმუნოებრივი შედეგები. ოსვენციმი მოგვიწოდებს ღვთის სიტყვა დღეს აღვიქვათ სრულიად სხვაგვარად, ვიდრე ამას გადმოგვცემდნენ ღვთისმეტყველების მასწავლებლები და უფროსი თაობის მქადაგებლები. ეს მონანიება და მოქცევა ცვლის ქრისტიანობის არსის ჩვენეულ გაგებას”.

II

რომ გავერკვეთ, რატომ მივიდნენ დასავლეთის ქრისტიანები ამგვარი ცვლილების განხორციელების დასკვნამდე და უკეთესად დავინახოთ, სახელდობრ, რისი შეცვლა ხდება, საჭიროა ერთად გადავიკითხოთ ახლა უკვე ყველასათვის ხელმისაწვდომი ტექსტი, კერძოდ ნიკოლოზ ბერდიაევის სტატია ,,ქრისტიანობა და ანტისემიტიზმი”. მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ ბერდიაევის ეს ნაშრომი არ წარმოადგენს ნაკლებად ცნობილ ან დავიწყებულ ნაწარმოებს, პირიქით, სპეციალისტები ყოველთვის იცნობდნენ მას და იგი ითარგმნებოდა მრავალ ენაზე. ის ფაქტი, რომ სტატია გამოქვეყნებულია ჟურნალებში ,,Дружба Народов” და ,,Огонёк”, თუკი მათ პოლიტიკურ ორიენტაციასაც გავითვალისწინებთ, მეტყველებს იმაზე, რომ აღნიშნულმა ჟურნალებმა გადაწყვიტეს გამოჩენილი რუსი ფილოსოფოსის სტატია გამოეყენებინათ როგორც ,,ძველი, მაგრამ მრისხანე იარაღი” აგრესიულ ნაციონალიზმსა და ანტისემიტიზმთან ბრძოლაში.

ბერდიაევის ნაწარმოები ეხება ებრაელობის რელიგიურ ბედს (ასეთია მისი ქვესათაური). იგი საშუალებას გვაძლევს დავინახოთ ,,ჩვენი ქრისტიანული ყოფიერების წარსული” (ფ.-ვ. მარკვარდტი), ანუ ჩვენთვის მნიშვნელოვანი ასპექტები იმ ღვთისმეტყველებისა, რომლითაც შედიოდნენ ოსვენციმის ეპოქაში ყველაზე მგრძნობიარე ქრისტიანი მოაზროვნეებიც კი. ბერდიაევმა თავისი სტატია 1938 წელს დაწერა, როგორც გერმანელი ნაცისტების რასისტულ ანტისემიტიზმზე ქრისტიანული პასუხის მცდელობა. იმ პერიოდში ის უკვე ევროპაში საყოველთაოდ ცნობილი ფილოსოფოსი იყო.

ჩვენ ვსაუბრობთ დასავლურ ქრისტიანობაზე და შეგვეძლო განგვეხილა უმნიშვნელოვანესი ევროპელი ღვთისმეტყველების ნაშრომები, რომლებიც იმ პერიოდში და იმავე თემაზე დაიწერა, ნაცისტურ ანტისემიტიზმთან ბრძოლის ქრისტიანული დასაბუთებისათვის. მაგრამ ჩვენთვის საინტერესო იდეები ერთნაირი სიცხადით არის გამოხატული როგორც აღნიშნული ღვთისმეტყველების, ასევე ბერდიაევის ნაშრომებში: რადგან საკითხი ეხება განსხვავებული ქრისტიანული ტრადიციებისა და აგრეთვე ამ ტრადიციების შიგნით ლიბერალებისა და კონსერვატორებისათვის საერთო იდეურ მემკვიდრეობას.

ამიტომაცაა მნიშვნელოვანი, განვიხილოთ ბერდიაევის ნაშრომი.

ქრისტიანული აზროვნების ისტორიკოსი, რომელიც დღეს, ოსვენციმის შემდგომ ეპოქაში, როდესაც ქრისტიანები ცდილობენ ოსვენციმის მსხვერპლთა თვალებით შეხედონ საკუთარ თავს (ფ.-ვ. მარკვარდტი) და სწავლობენ ებრაელთა ხმისადმი ყურისგდებას - კითხულობს ბერდიაევის სტატიას, აღმოაჩენს, რომ ებრაელთა რელიგიური ბედის შესახებ ტრაქტატის ავტორ-ფილოსოფოსს არავითარი ინტერესი არ გააჩნია ებრაელთა რეალური ისტორიის მიმართ. ვერ ვიტყვით, რომ ბერდიაევი არ იცნობდა ებრაულ ისტორიასა და აზროვნებას, მას მოჰყავს ფრანც როზენცვაიგის, მარტინ ბუბერის, XIX საუკუნის ებრაელი ისტორიკოს სალვადორის, რომელმაც იესო ნაზარეველის ცხოვრება დაწერა, ციტატები, აღწერს ბოლო ოცი საუკუნის ებრაელთა ისტორიის ზოგიერთ ეპიზოდს. მაგრამ ებრაელთა ისტორია - ,,ის, რაც სინამდვილეში მოხდა”, არ არის გაანალიზებული ბერდიაევის მიერ, რადგან ფილოსოფოსის ნაშრომში ამ ისტორიის ადგილი დაიკავა ებრაელთა რელიგიურმა ბედმა, რომელიც დეტალური განხილვისას ებრაელთა ისტორიის ქრისტიანული სწავლებიდან გამომდინარე ინტერპრეტაცია აღმოჩნდა.

ბერდიაევის სტატიის დასაწყისში ჩვენ ვხვდებით მტკიცებულებას, რომელსაც ავტორი ეყრდნობა, როგორც აბსოლუტურად უეჭველს: ,,ებრაელები განსაკუთრებული რელიგიური ბედის ერია, ეს არის ღვთის მიერ რჩეული ერი და სწორედ ამით განისაზღვრება მათი ისტორიული ბედის ტრაგიკულობა. ღვთის რჩეულ ერს, რომლის წიაღიდანაც იშვა მესია და რომელმაც უარყო მესია, არ შეიძლება ჰქონდეს სხვა ერების მსგავსი ისტორიული ბედი”.

მე არ ვთავაზობ მკითხველს წარმოიდგინოს, თუ რა აზრს შეიძენდა ებრაელთა ბედის ტრაგიკულობის კანონზომიერების შესახებ ეს სათნო სიტყვები გამოქვეყნებიდან სულ სამიოდე წლის შემდეგ, 1941 წლის სექტემბრის ბოლოს რომ წარმოეთქვათ კიევის ბაბი იარის თხრილთან, სადაც ბერდიაევის თანამემამულე ათიათასობით ებრაელი ჩახოცეს. აღსანიშნავია, რომ თავისი ცხოვრების პირველი 24 წელი ბერდიაევმა კიევში გაატარა. არ ვთავაზობ იმიტომ, რომ ისინი არავითარ ახალ აზრს არ შეიძენდა: ებრაელთა ,,ისტორიული ბედი”, რომლისათვისაც გაწირეს ის ქრისტიანმა ერებმა, ბაბი იარში უბრალოდ გრძელდებოდა. ჰიტლერელები პირველები არ იყვნენ, რომლებმაც უკრაინაში ებრაელთა მასობრივი გენოციდი მოაწყვეს. მათი წინამორბედი იყო ბოგდან ხმელნიცკი, რომელიც ებრაელი ერის ისტორიულ მეხსიერებაში შევიდა, როგორც საშინელი ბოროტმოქმედი.

უკეთესი იქნება იმაზე დავფიქრდეთ, თუ რა საღვთისმეტყველო საფუძველს უდებს ბერდიაევი ებრაელთა ,,ტრაგიკულ ისტორიულ ბედს”: ,,ღვთის მიერ რჩეულმა ერმა... უარყო მესია”. იღებს რა ამ მტკიცებულებას, ბერდიაევი ავითარებს ქრისტიანული ანტისემიტიზმის თემას: ,,რელიგიური ანტისემიტიზმი ფაქტობრივად არის ანტიიუდაიზმი და ანტითალმუდიზმი. ქრისტიანული რელიგია მართლაც ემტერება ებრაული რელიგიის იმ ფორმას, რომელიც ჩამოყალიბდა მას შემდეგ, რაც ქრისტე არ აღიარეს იმ მესიად, რომელსაც ებრაელები ელოდნენ. იუდაიზმი ქრისტემდე და იუდაიზმი ქრისტეს შემდეგ სულიერად განსხვავებული მოვლენებია.” თეოლოგიური ანტისემიტიზმის ყველა ამ კლასიკურ პოსტულატებს ბერდიაევი უპირობოდ იღებს და უფრო შორს მიდის. მცირე ყოყმანის შემდეგ ის ეთანხმება ებრაელების მიმართ ცნობილ ბრალდებას, რომ მათ მოკლეს ღმერთი და ამისთვის ისტორიულად დაწყევლილები არიან:

,,ებრაელმა ერმა თვითონ დაწყევლა საკუთრი თავი, ის დაეთანხმა, რომ ქრისტეს სისხლი მასზე და მის შვილებზე ყოფილიყო. მან მიიღო თავის თავზე პასუხისმგებლობა... ასეთია ბრალდება. მაგრამ ებრაელებმა ხომ პირველებმა აღიარეს ქრისტე. მოციქულები ებრაელები იყვნენ... ებრაელი ერი ყვიროდა: ,,ჯვარს აცუ, ჯვარს აცუ, ეგე”. მაგრამ ყველა ერს აქვს გადაულახავი სურვილი, ჯვარს აცვას თავისი წინასწარმეტყველები, მასწავლებლები და გამოჩენილი პიროვნებები... და არა მხოლოდ ებრაელებმა აცვეს ჯვარს ქრისტე. ქრისტიანები და ისინი, რომლებიც თავიანთ თავს ქრისტიანებს უწოდებდნენ, მრავალი საუკუნის განმავლობაში თავიანთი საქმეებით ჯვარს აცვამდნენ ქრისტეს, ჯვარს აცვამდნენ თავიანთი ანტისემიტიზმითაც...“

აქ ბერდიაევი იმეორებს ებრაელთა მიმართ უძველეს ცილისწამებას, რომელსაც ისტორიულ სიმართლესთან ისეთივე კავშირი აქვს, როგორიც მეორე სისხლიან ჭორს, რომლის მიხედვითაც, ებრაელები ქრისტიანთა რიტუალურ მკვლელობებს აღასრულებდნენ. ეს ჭორი შუასაუკუნეებში ხშირად ხდებოდა ებრაელთა მასობრივი დევნის მიზეზი.

მართლაც, რას ნიშნავს ,,ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე”? ადვილია იმაში დარწმუნება, რომ ქრისტეს უარყოფა ანუ ებრაელთა მიერ იესო ნაზარეველის მესიად შეგნებული არაღიარება მიეკუთვნება არა ებრაელი ერის, არამედ ქრისტიანული სარწმუნოების ისტორიას. ითვლება, რომ იესო ჯვარს აცვეს იუდეის რომაელი პრეფექტის განაჩენით საყოველთაოდ მიღებული წელთაღრიცხვით I საუკუნის 33 წელს. მისი მიმდევრები, პალესტინაში პირველი ქრისტიანული თემი, რომელიც შედგებოდა თორას წესების დამცველი ებრაელებისაგან, ძალზედ მცირერიცხოვანი იყვნენ და ისინიც კი, რომლებმაც იცოდნენ ქრისტეს მოწაფეების არსებობის შესახებ, ფარისეველთა რელიგიურ - პოლიტიკური მოძრაობის ნაწილად მიიჩნევდნენ მათ. (ამას გვამცნობს ისტორიკოსი იოსებ ფლავიუსი). პალესტინაში I საუკუნის შუა ხანები ხასიათდება პოლიტიკური დაძაბულობის ზრდით, ზილოტების (რომის წინააღმდეგ ,,წმინდა ომის” მომხრეების) პარტიზანული ბრძოლებით რომაული ოკუპაციის წინააღმდეგ, რომაელი პრეფექტებისა და რომზე დამოკიდებული ჰეროდეს დინასტიის წარმომადგენელი მმართველების ხშირი ცვლით, რელიგიურ-პოლიტიკური პარტიებისა და მოძრაობების სიმრავლით, თვითმარქვია მესიების გამოჩენით, რომელთაგან, ალბათ, ერთ-ერთად ითვლებოდა იესო ნაზარეველი. ქვეყანა ნელ-ნელა უახლოვდებოდა 66-73 წლების დიდ აჯანყებას. აჯანყების დამარცხება, სოლომონის ტაძრის დანგრევა, ერის მიერ ნაციონალურ - სახელმწიფოებრივი მოწყობის უკანასკნელი ელემენტების დაკარგვა, ასეულობით ათასი პალესტინელი ებრაელის დაღუპვა ან მონებად გაყიდვა, ყველაფერი ეს გახდა ებრაელი ერის ისტორიის ახალი ეპოქის დასაწყისი.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეს პერიოდი (აჯანყებამდე) გამოირჩეოდა რელიგიური მრავალფეროვნების გაფურჩქვნით ებრაულ საზოგადოებაში, რაც მკაფიოდ განასხვავებს იმ ეპოქის ,,ადრეულ იუდაიზმს” კლასიკური იუდაიზმისაგან, რომელმაც მხოლოდ ანტირომაული აჯანყების შემდგომ დაიწყო ჩამოყალიბება, მაშინ შეიძლება ითქვას: ისტორიულად იესო და მისი მიმდევრები, ისევე როგორც, მაგალითად, იოანე ნათლისმცემელი და მისი მიმდევრები, წარმოადგენდნენ ერთ- ერთ ჯგუფს ადრეული იუდაიზმის ეპოქის ებრაულ საზოგადოებაში. ამიტომ ბერდიაევის მიერ გამეორებულ შეხედულებას, რომ ,,ებრაელმა ერმა უარყო მესია”, არა აქვს ისტორიული მნიშვნელობა. ებრაელი ერის ისტორიაში ასეთი ფაქტი უბრალოდ არ ყოფილა. ისტორიულ წყაროებს მივყავართ შემდეგ დასკვნამდე: ზოგადად ებრაელმა ერმა უბრალოდ ვერ შეამჩნია იესო მისი მიწიერი ცხოვრების წლებში, ხოლო შემდეგ, დიდ აჯანყებამდე პერიოდში, თითქმის ვერ შეამჩნია მისი მიმდევრების (ებრაული) თემები. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, იესო და მისი მოწაფეები იმ ეპოქაში ვერ გახდნენ საზოგადოებრივი ცხოვრების მნიშვნელოვანი მოღვაწეები.

მკითხველის ყურადღებას არ მოვაცდენ I და II-III საუკუნეების ებრაელთა ისტორიით. ეს დაგვაშორებს ჩვენს მთავარ თემას - ,,ქრისტიანობა ოსვენციმის შემდეგ”. მხოლოდ აღვნიშნავ, რომ დაახლოებით 120 წლამდე (II საუკუნის დასაწყისი), როდესაც არსებობდა ებრაელთა რელიგიის სრული აკრძალვის საფრთხე, დიასპორა აჯანყდა რომაელების წინააღმდეგ და პალესტინაში მზადდებოდა ახალი აჯანყება, სინედრიონმა თემიდან მოკვეთა ქრისტიანი ებრაელები, როგორც არასანდო წევრები (ებრაული ისტორიული წყარო მათ ,,დამსმენებსა” და ,,ერეტიკოსებს” უწოდებს). ეს გადაწყვეტილება ერთნაირად ნაკლებად მნიშვნელოვანი იყო როგორც ებრაული თემისათვის, ასევე ეკლესიისათვის, რომელშიც მაშინ უკვე სჭარბობდნენ წარმართობიდან მოქცეული ქრისტიანები. ეკლესიამ პრაქტიკულად ვერც კი შეამჩნია ეს გადაწყვეტილება (რადგან თორას წესების დამცველი ქრისტიანები, რომლებიც ებრაული თემის წევრებად რჩებოდნენ, ეკლესიის თვალშიც ,,ერეტიკოსები” იყვნენ). აქ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ ეკლესიამ ადრეულ ეტაპზე განიცადა ელინიზაცია და თავის რიგებს ავსებდა მხოლოდ წარმართების მოქცევით, ასე რომ II-III საუკუნეების რეალურ ისტორიაში ებრაულ და ქრისტიანულ თემებს ფაქტობრივად ურთიერთშეხება არ ჰქონდათ.

,,იესო ქრისტეს უარყოფის” ისტორიული შანსი ებრაელებმა, როგორც რელიგიურმა თემმა, მიიღეს მხოლოდ იმის შემდეგ, როცა IV საუკუნეში ქრისტიანობა იმპერიაში სახელმწიფო რელიგია გახდა და ეკლესიამ სახელმწიფოს ძალაზე დაყრდნობით დაიწყო ებრაელების უფლებების შეზღუდვა და მათი იძულებითი ნათლობა. ეს სწორედ ის სიტუაციაა, რომელიც ზემოთ უკვე აღვწერე რაულ ჰილბერგის სიტყვებით.

ქრისტიანების მიერ ებრაელების მიმართ განხორციელებული დევნის ისტორიაში ყველაზე საშინელი როლი შეასრულა ბერდიაევის მიერ გაზიარებულმა ბრალდებამ იმის თაობაზე, რომ ებრაელებმა ,,ჯვარს აცვეს ქრისტე” და ამიტომ დაწყევლილები არიან და კოლექტიურად აგებენ პასუხს ,,ღმერთის მკვლელობაზე”. წყევლის საღვთისმეტყველო იდეის შემაძრწუნებელი შედეგები იმგვარია, რომ თვით კათოლიკურმა ეკლესიამ ჩათვალა თავი ვალდებულად გამიჯვნოდა ამ იდეას ვატიკანის II კრების ზემოთ აღნიშნულ დეკლარაციაში (1965):

,,მართალია, ებრაელთა მეთაურებმა თავის მომხრეებთან ერთად ქრისტეს სიკვდილით დასჯა მოითხოვეს (იოანეს სახარება 19: 6), მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მისი ვნება არ შეიძლება დავაბრალოთ არც იმ პერიოდში მცხოვრებ განურჩევლად ყველა ებრაელს და არც თანამედროვე ებრაელობას. მართალია, ეკლესია არის ღვთის ახალი ერი, მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ უფალმა უარყო და დაწყევლა ებრაელები და თითქოს ეს გამომდინარეობს წმინდა წერილიდან”.

ვატიკანის II კრების მიერ ძლივძლივობით კბილებში გამოცრილი ეს ნახევრაღიარება დაგვეხმარება გავიგოთ, თუ როგორ წარმოიშვა იდეა იმის თაობაზე, რომ ,,ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე” და როგორ წარმოიშვა შეხედულება ღმერთის მკვლელობასა და წყევლაზე.

ცხადია, ჩვენი წმინდა წერილი, ახალი აღთქმა, შეიცავს სწავლებას, რომლის მიხევითაც, ,,ებრაელები ღმერთის მიერ უარყოფილნი და დაწყევლილნი არიან”. ასე რომ დეკლარაციის ავტორები ეშმაკობენ. საინეტერესო სხვაა: კრების დეკლარაცია ნათლად მიუთითებს, რომ აღნიშნული სწავლება დაკავშირებულია მეორე საღვთისმეტყველო იდეასთანაც, რომელიც ასევე ახალი აღთქმიდან გამომდინარეობს - ეკლესია როგორც ,,ღვთის ახალი ერი” ანუ ახალი ისრაელი.

ამ ორი იდეის ურთიერთკავშირი ნათელყოფს ახალაღთქმისეულ ანტიიუდაიზმსა და მის საფუძველზე წარმოქმნილ ქრისტიანულ იუდეველოფობიას.

მოდით დავფიქრდეთ: რას ნიშნავდა ებრაელთა ბედისათვის ეკლესიის, როგორც ღმერთის ახალი რჩეული ერის, ახალი ისრაელის ახალაღთქმისეული იდეა? სავარაუდოა შემდეგი: ,,ძველი ისრაელის” ისტორიიდან მოშორებას, რომელმაც უკვე დაამთავრა ერთადერთი ჭეშმარიტი სწავლების წყაროს როლის შესრულება. ამიტომაც ქრისტიანებმა ებრაულ საკრალურ ტექსტებს ძველი აღთქმა ,,ანუ ძალადაკარგული კანონი” უწოდეს და დაუპირისპირეს მისი შინაარსი ,,ახალ აღთქმას” ანუ ღმერთის ქრისტეში მაცხოვნებელ განცხადებას, ახალ ღვთიურ დეკრეტს, რომელმაც გააუქმა ძველი.

,,ახალი ისრაელის” იდეა გულისხმობს ცხონების ისტორიის ქრისტიანულ ვერსიას, რომლის ჩამოყალიბება დაიწყო უკვე მოციქულ პავლეს ეპისტოლეებში (რომაელთა 9-11), ლუკას სახარებასა და საქმე მოციქულთაში. აქ ვპოულობთ პასუხს კითხვაზე: როგორ გახდნენ ყოფილი წარმართები ღმერთის ახალი რჩეულები? რადგანაც რჩეული ერის ცნება და ცხონების ისტორიის იდეა ქრისტიანებმა ებრაული ბიბლიიდან აიღეს, ხოლო იესო ებრაელი იყო, ამიტომ პასუხი ზემოთ აღნიშნულ კითხვაზე უნდა შეიცავდეს ,,ძველი” რჩეული ერის ხსენებას.

პასუხის ჩამოყალიბება დაახლოებით შემდეგნაირად შეიძლება: ღმერთმა აღასრულა მაცხოვნებელი ქმედება და ადამიანებს გაუგზავნა თავისი ძე, რომელიც ,,განკაცდა”, როგორც ღვთის ერის - ისრაელის წევრი. ქრისტეს მოსვლა ცხონების ისტორიის, ღმერთისა და კაცობრიობის ურთიერთობის გადამწყვეტი მოვლენაა. ცხონების ისტორიის წინა ეტაპი, როცა ამ მოვლენისათვის მზადება ხდებოდა, წარმოადგენდა ძველ აღთქმაში აღწერილ ღმერთისა და ისრაელის ურთიერთობას. ყოველი ადამიანი, რომელიც აღიარებდა ქრისტეში ცხონების ჭეშმარიტებას და შეასრულებდა გარკვეულ პირობებს, ხდებოდა ,,გადარჩენილთა” თემის ანუ ეკლესიის წევრი.

არასაღვთო ისტორიის მიხედვით, ზემოთ აღნიშნულს შეესაბამებოდა ის ფაქტი, რომ პალესტინის საზღვრებს გარეთ ეკლესიის წევრები ისევ წარმართები ხდებოდნენ, რომლებიც იმპერიის ელინიზებული მოსახლეობის წარმომადგენლები იყვნენ. მათ სულიერ მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებდა ქრისტიანული სწავლება, ხოლო თავის მხრივ ეს სწავლება უკვე მოციქული პავლეს პერიოდიდან (I საუკუნის 50-იანი წლები) თავის განვითარებაში ორიენტირებული იყო სწორედ ელინისტურ, წარმართულ სამყაროზე. ასეთია ქრისტიანული ანტისემიტიზმის პოსტულატების წარმოშობა, რომელთა მიხედვითაც, ,,ებრაელებმა უარყვეს ქრისტე, ჯვარს აცვეს იგი და ამიტომაც სამუდამოდ დაწყევლილნი არიან”.

ქრისტიანებმა მოახდინეს ცხონების ისტორიის ებრაული იდეის უზურპაცია, რომელიც, როგორც საკრალური ისტორია, მთლიანად მოიცავდა არა მარტო წარსულს ადამის შექმნიდან, არამედ მომავალსაც სამყაროს აღსასრულამდე; მათ განაგდეს ისრაელი ამ ისტორიიდან და იგი ეკლესიით შეცვალეს, ხოლო ებრაელებს ადგილი მხოლოდ წარსულში დაუტოვეს. ამასთან ერთად ქრისტიანებმა მთლიანად მიითვისეს ებრაული ბიბლია, როგორც ქრისტიანული წმინდა წერილის პირველი ნაწილი და გააკეთეს მისი ახლებური, როგორც ქრისტეს შესახებ წინასწარმეტყველებების კრებულის, ინტერპრეტაცია.

ნამდვილი ანუ ,,ძველი ისრაელი” ჯერ კიდევ ცოცხალი იყო და ადრეული ეკლესია იძულებული იყო ამ ფაქტს შერიგებოდა და მოეხდინა მისი თეოლოგიური ინტერპრეტაცია, რომლის ახალაღთქმისეულ წყაროებს ჩვენ უკვე გავეცანით. ასე წარმოიშვა მითი საზიზღარ ებრაელებზე, რომელთაც უარყვეს მაცხოვარი და ჯვარს აცვეს იგი. მაგრამ მაცხოვნებელ მოვლენად ჩაითვალა იესოს სიკვდილი, რომელსაც წარმართობიდან მოქცეული ქრისტიანები განმარტავდნენ, როგორც ძე ღვთისას გამომსყიდველ მსხვერპლს. აქ ჩნდება საზიზღარი ებრაელების მითის ყველაზე შემაძრწუნებელი ასპექტი: ქრისტიანულ ცნობიერებაში ებრაელები გახდნენ ღმერთის მტრები და სატანის მსახურები, რომლებმაც შეგნებულად მოკლეს მაცხოვარი და თავისდაუნებურად გახდნენ განგების იარაღი. ქრისტიანულ მითში ებრაელებს, მათდა საუბედუროდ, ერგოთ მნიშვნელოვანი ფუნქციონალური როლი. მათეს სახარებაში ჩვენ ვნახულობთ წარმოდგენას ეკლესიაზე, როგორც ჭეშმარიტ ისრაელზე, რომლის მიმართაც მართლდება ბიბლიის აღთქმები, და აგრეთვე ქრისტიანული ანტისემიტიზმის პაროლს: ,,და მიუგო ყოველმან ერმან და ჰრქუეს: სისხლი მაგისი ჩუენ ზედა და შვილთა ჩუენთა ზედა” (მათე 27: 25). რაც შეეხება იოანეს სახარებას, მასში მოთავსებულია ტექსტი, რომელიც საკვანძო გახდა ჟიდო-მასონური შეთქმულების ქრისტიანული ვარიანტისა: ,,თქუენ მამისა ეშმაკისანი ხართ, და გულისთქმათა მამისა თქუენისათა გნებავს ყოფად” (იოანე 8: 44). იოანეს ტექსტებში ზოგადად ,,იუდეველები” და განსაკუთრებით ,,ფარისევლები” ზოგადად ურწმუნოებისა და სულიერი სიბრმავის სიმბოლოებს წარმოადგენენ.

ახლა ჩვენ გვესმის, თუ რას ნიშნავს ბერდიაევის ზემოთ მოყვანილი ციტატა: ,,იუდაიზმი ქრისტემდე და იუდაიზმი ქრისტეს შემდეგ სულიერად განსხვავებული მოვლენებია”. აგრეთვე ცხადია, თუ რატომ უწოდებს ბერდიაევი ქრისტიანობის წარმოშობის დროინდელ ებრაულ ცნობიერებას დახავსებულს, თუმცა მისი ისტორიული შეფასება სრულიად საწინააღმდეგო შეიძლება იყოს: ებრაელთა ცნობიერება ძალიან მოძრავი იყო და სწრაფად ვითარდებოდა. ჩვენი ფილოსოფოსი უბრალოდ იყენებს ქრისტიანული სწავლების კლიშეებს, რომლებიც უარყოფენ ,,ქრისტიანული ეპოქის იუდაიზმის ფასეულობას”. ისტორიული ცნობები არ ეთანხმება ამ სწავლებას და ამიტომაც ,,ებრაელთა რელიგიური ბედის” ბერდიაევისეულ კონცეფციაში ისტორიას მნიშვნელოვანი როლი არ აკისრია.

თავისი ნაშრომის ბოლო ნაწილში ბერდიაევი კითხულობს: ,,შესაძლებელია ებრაელთა საკითხის გადაწყვეტა ისტორიის საზღვრებში?” თვით ტექსტში მკაფიო პასუხი არ არის, მაგრამ ახლა მკითხველი ადვილად მიხვდება, რომელი გამოსავალია ბერდიაევისთვის ყველაზე მისაღები: ცხადია, ეს არის ებრაელების ქრისტიანობაზე მოქცევა. აი, რას წერს იგი: ,,ჩვენ ვცხოვრობთ არა მარტო ცხოველური

ანტისემიტიზმის, არამედ ებრაელთა სულ უფრო და უფრო მზარდი რაოდენობის ქრისტიანობაზე მოქცევის ეპოქაში ... რელიგიურ ანტისემიტებს შეუძლიათ დაინახონ ებრაელთა საკითხის გადაწყვეტა მხოლოდ ებრაელი ერის ქრისტიანობაზე მოქცევაში, ჩემი აზრით, ამაში დიდი სიმართლეა”. ანტისემიტი ქრისტიანებისაგან განსხვავებით, ბერდიაევი ხაზს უსვამს ამ პროცესში ნებაყოფლობითობის მკაცრ დაცვას და არ თვლის ,,ბუნებრივად დარბევას... როდესაც ებრაელები ქრისტიანად მოქცევაზე უარს ამბობენ,“

რა არგუმენტები მოჰყავს ბერდიაევს თავისი შეხდულების დასამტკიცებლად, რომ სინამდვილეში ქრისტიანობა შეუთავსებელია ანტისემიტიზმთან და ,,ანტისემიტიზმი უცილობლად გამოაჩენს თავის ანტიქრისტიანულ ბუნებას”? ბერდიაევი ორ მტკიცებულებას წარმოადგენს. ერთი გარეგანია: გერმანული რასიზმის ,,ფესვები აბსოლუტურად არაქრისტიანულია”. იგულისხმება ნაციონალ - სოციალისტების ქრისტიანობისადმი თავშეკავებული დამოკიდებულების ისტორიული ფაქტი. მეორე, საკუთრივ ქრისტიანული მტკიცებულება მდგომარეობს თვითონ ქრისტიანობის ებრაული ფესვების აღნიშვნაში. ჩვენ უკვე ვნახეთ, რომ ,,ებრაული ფესვების” ანალიზი ქრისტიანული იუდეველოფობიის ახსნას იძლევა. მაგრამ ანტისემიტიზმის წინააღმდეგ ეს აღნიშვნა მხოლოდ ემოციური დონის მტკიცებულებად გამოდგება, მაგალითად, როგორც სტატიის დასაწყისში მარიამის, იესოსა და მოციქულების ებრაელობაზე საუბარი. ისტორია გვაჩვენებს ასეთი მტკიცებულებებისა და ,,საერთო მემკვიდრეობაზე” აპელირების სრულ არაეფექტურობას: სამწუხაროდ, ისინი ჯერ კიდევ არასდროს არავის დახმარებია.

ცხადია, რომ ბერდიაევის მსჯელობის წანამძღვარია წარმოდგენა ქრისტიანობაზე, როგორც ყველაფერ ამაღლებულისა და მშვენიერების კვინტესენციაზე. ამგვარ წარმოდგენას ვხედავთ მრავალ პათეტიკურ სენტენციაში: ,,მოძულეებსა და ჯვარმცმელებს ვერ ვუწოდებთ ქრისტიანებს, რამდენი მეტანიაც არ უნდა გააკეთონ მათ... უპირველეს ყოვლისა, ქრისტიანების ვალია დაიცვან სიმართლე... სწორედ ქრისტიანების ვალია, იცავდნენ ადამიანის ღირსებას, პიროვნების ფასეულობას რასობრივი კუთვნილების მიუხედავად...“

შეიძლება ეს ყველაფერი მართალია, მაგრამ დღეს შეუძლებელია ამ ფრაზების კითხვა უხერხულობის გრძნობის გარეშე. როგორც ჩანს, ბერდიაევი არ დაფიქრებულა იმის თაობაზე, რომ ებრაელი, ისრაელის სარწმუნოებრივი თემის წევრი შესაძლებელია რელიგიურად მნიშვნელოვანი აღმოჩნდეს სწორედ თავისი ებრაელობის წყალობით და არა როგორც პოტენციური ქრისტიანი.

ბერდიაევის ტექსტის განხილვის დასასრულს მინდა დავარწმუნო მკითხველი, რომ სრულიადაც არ ვცდილობდი ნიკოლოზ ბერდიაევის შესახებ უარყოფითი შთაბეჭდილების შექმნას. როგორც ჩემი თაობის მრავალი წარმომადგენელი, მეც არარელიგიურ წრეში გავიზარდე და თავის დროზე სწორედ ბერდიაევის წიგნებიდან მივიღე პირველი ცნობები ქრისტიანობის შესახებ, რისთვისაც ყოველთვის მადლობელი ვიქნები ავტორისა.

ვიმეორებ, საუბარია ქრისტიანული ღვთისმეტყველების საერთო საუნჯეზე, იმაზე, რაც ოსვენციმამდე აბსოლუტურად თვალსაჩინო გვეჩვენებოდა. მაგალითად, უდიდესი რუსი ფილოსოფოსი ვლადიმირ სოლოვიოვი, რომელიც ცნობილი იყო თავისი იუდეველოფილობით, მშვენივრად იცნობდა ებრაელების ისტორიას, თალმუდისტურ ლიტერატურას და არაერთხელ გამოსულა თალმუდის დასაცავად ანტისემიტური ცილისწამებებისაგან, მიუხედავად ამისა, იზიარებდა იმ კლიშეებს, რომლებიც ზემოთ განვიხილეთ ბერდიაევის მაგალითზე. საქმე იმაში გახლავთ, რომ ჰოლოკაუსტის შემდეგ ღვთისმეტყველების ენამაც კი დაიწყო ცვლილება.

თემის განხილვისას რუს ქრისტიან მწერლებზე აპელირება კიდევ იმიტომაა მნიშვნელოვანი, რომ ,,ოსვენციმი” მხოლოდ უბრალო სახელი-შიფრი არ უნდა იყოს ჩვენთვის, რომელიც ცნობიერებაში გულაგის ხსოვნას იწვევს. ასეთი კულტურულ-ასოციატიური კავშირების შექმნა თავისთავად უნამუსობა იქნებოდა, რადგან ყოველი უდანაშაულო მსხვერპლი უნიკალურია და არ შეიძლება გახდეს პოლიტიკური სპეკულაციების მიზეზი. გარდა ამისა უფლება არა გვაქვს ,,სხვისი-ჩვენის” ნიშნით დავუპირისპიროთ ერთმანეთს ოსვენციმი და გულაგი, რადგან ჰოლოკაუსტის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე განხორციელდა. გენოციდის დროს დახოცილი 6 მილიონი ებრაელიდან მილლიონ-ნახევარი საბჭოთა კავშირის მოქალაქეები იყვნენ, რომლებიც მის ძველ (1939 წლამდე) საზღვრებში ცხოვრობდნენ. ჰიტლერელები ვერ განახორციელებდნენ ,,ებრაელთა საკითხის საბოლოო გადაწყვეტას” ადგილობრივი მოსახლეობის დახმარების გარეშე. ისევე როგორც სხვა ოკუპირებულ ქვეყნებში ებრაელების ბედი ხშირად ეროვნული უმრავლესობის ხელში იყო. საყოველთაოდ ცნობილია, როგორ გადაარჩინეს დანიელებმა იქ მცხოვრები პრაქტიკულად ყველა ებრაელი. ნაკლებადაა ცნობილი ჩვენთან იმის შესახებ, რომ საბჭოთა კავშირში ნაცისტების მიერ ოკუპირებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოსახლეობა აქტიურად მონაწილეობდა ებრაელების განადგურებაში. ისტორიკოსებმა იციან ებრაელთა იმ დარბევების შესახებ, რომელთაც ახორციელებდა ადგილობრივი მოსახლეობა ე.წ. ,,გარდამავალ” პერიოდში ანუ წითელი არმიის უკან დახევასა და ჰიტლერელების შემოსვლამდე. ისრაელში კი ცნობილია ,,მსოფლიოს ხალხთა მართლების” სია, რომელთა შორის ჩვენი ქვეყნის წარმომადგენლებიც არიან. ეს არის სია ადამიანებისა, რომლებიც ჰოლოკაუსტის წლებში ეხმარებოდნენ ებრაელებს.

III

აქამდე ვცდილობდი ნაწილობრივ მაინც გამერკვია, თუ რატომ არ გამოვიდნენ ეკლესიები ჰოლოკაუსტის დროს ებრაელების დასაცავად; რატომ არ შეუძლიათ ჰოლოკაუსტის შემდეგ ქრისტიანებს იცხოვრონ ,,უეჭველი მტკიცებულებების სამყაროში”, მათ შორის იესო ნაზარეველის შესახებ დოგმატური მტკიცებულებებისა; რატომ გაუჩნდათ დასავლელ ღვთისმეტყველებს შეხედულება, რომ ჰოლოკაუსტის გააზრებას ქრისტიანებისათვის სარწმუნოებრივი შედეგები უნდა ჰქონდეს.

ახლა მივმართოთ ,,ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველების” შინაარსს.

აი, როგორ მიმართავს ქრისტიანებს სწავლების გადახედვის შესახებ ებრაელი თეოლოგი ემილ ფაკენჰაიმი: ,,ებრაელების მიმართ ქრისტიანების დამოკიდებულების ცვლილება თავისი რადიკალურობით შეესაბამება იმას, რაც ოსვენციმის შემდეგ კატეგორიული იმპერატივი გახდა? ეკლესიური ქრისტიანობისათვის ადვილია ღმერთის მკვლელობის უძველესი ბრალდების უარყოფა, უფრო ძნელია დაინახოს ანტისემიტიზმის ფესვები თვით ახალ აღთქმაში, მაგრამ ყველაზე ძნელია აღიაროს ის ფაქტი, რომ ებრაელები და ებრაული რწმენა ჯერ კიდევ ცოცხლები არიან. ქრისტიანობის მოსვლის შემდეგ ებრაელობის დარჩენა ღვთისმეტყველებისათვის უხერხული გარემოება გახდა, მათ დაიწყეს იუდაიზმის, როგორც არქეოლოგიური ნიმუშის, ანაქრონიზმის, მოჩვენების აღქმა... ადვილი არ არის იმის აღიარება, რომ ებრაელებმა და ებრაულმა რწმენამ უტეხად გაიარეს ქრისტიანობის მთელი ერთი ერა”.

ფაკენჰაიმის პოზიცია ეთანხმება იმ შეხედულებას, რომელიც აღვნიშნეთ ბერდიაევის სტატიის განხილვისას. ახლა უფრო ფართოდ შეიძლება შევხედოთ პრობლემას. ბუნებრივია, საუბარი არ არის ,,ავადმყოფი” ქრისტიანობის ქირურგიულ მკურნალობაზე უვარგისი სარწმუნოებრივი ელემენტების ჩამოჭრის გზით და არც უპირობო კაპიტულაციაზე, ანუ ქრისტიანული სარწმუნოების, როგორც რაღაც ნეგატიურის აღიარებაზე. არა, საუბარია იმ სამყაროში ორიენტაციაზე, სადაც უკვე აღარ დარჩა უეჭველი მტკიცებულებები და მითები. აქ წარმოიშობა ქრისტიანული იდენტურობის საფუძვლების განახლების შემოქმედებითი ამოცანა.

აი, რას წერდა ქრისტიანი ისტორიკოსი რობერტ ერიკსენი ჰოლოკაუსტის შემდეგ დანგრეულ ქრისტიანულ იდენტურობაზე: ,,ქრისტიანობა ისე შეერია კულტურული ფაქტორების მთელ წყებას, რომ მისი დანახვა თითქმის შეუძლებელია, ქრისტიანობა ეს გერმანული კულტურაა, ქრისტიანობა ეს საშუალო კლასის ზნეობირივი ნორმებია, ქრისტიანობა ეს ხელისუფლებისადმი პატივისცემაა, ქრისტიანობა ემხრობა კანონსა და წესრიგს, ქრისტიანობა ,,დადებითი” სოციალური ჯგუფების მხარესაა ანარქიის წინააღმდეგ ბრძოლაში. სწორედ ამგვარი შეხედულებებია იმის მიზეზი, რომ მრავალმა ქრისტიანმა ნაციონალ-სოციალისტური მოძრაობა რელიგიურ აღორძინებად ჩათვალა”.

ამრიგად, საჭიროა ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის ახალი კონცეფცია, ,,ქრისტიანულსა” და ,,ეროვნულს” შორის კავშირის ახლებური გააზრება და, რაც მთავარია, რელიგიური ჭეშმარიტების შესახებ საკითხის ახლებური დაყენება. ის გარემოება, რომ ,,ოსვენციმამდე” ქრისტიანობას არ ჰქონდა უნარი ეღიარებინა იუდაიზმის დამოუკიდებელი ღირებულება, მისი თვითკმარობა, მიგვითითებს ,,ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველებაში” რელიგიური ჭეშმარიტების შესახებ ახალი განსაზღვრების ცენტრალურ ადგილზე. საუბარია ქრისტიანული მრწამსის შინაარსსა და მასთან დაკავშირებულ საკითხზე, რომელიც მდგომარეობს ქრისტიანობის უნივერსალურ სურვილში - გამოხატავდეს სრულ ჭეშმარიტებას, მის პოზიციაში გამორიცხოს ან შეზღუდოს სხვა რელიგიებისა და მსოფლმხედველობების სიმართლე.

აღნიშნულ საკითხს დავუბრუნდებით ,,ქრისტიანულისა და ეროვნულის” მოკლე დახასიათების შემდეგ. ,,ოსვენციმამდე” კულტურის ღვთისმეტყველებაში გაბატონებული იყო შემდეგი პოსტულატი: ქრისტიანობა წარმოადგენს ეროვნული კულტურის ღირებულებით ხერხემალს. ეროვნული კულტურა იმდენადაა ღირებული, რამდენადაც ქრისტიანულია.

უფრო ვულგარულ ვარიანტში ეს ურთიერთმიმართება დიამეტრულად იცვლება და ქრისტიანობა აღიქმება როგორც ეროვნული კულტურის ნაწილი. პრაქტიკულად ეს ორი კონცეფცია ერთიანდება, განურჩეველი ხდება და შედეგად ვიღებთ ,,ეროვნულ-რელიგიურ მოძრაობას”. ,,ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველება” კი მიდის იმ დასკვნამდე, რომ ნაცისტურ გერმანიაში ჰოლოკაუსტის წინაშე ქრისტიანობის უძლურებამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა თვით შესაძლებლობა ,,ქრისტიანულისა” და ,,ეროვნულის” ურთიერთშეთავსებისა.

რობერტ ერიკსენის ზემოთ მოყვანილი ციტატის გამოყენებით ჩამოვაყალიბებ განსახილველი საღვთისმეტყველო მიმართულების მთავარ კითხვას: როგორი იქნებოდა ჰოლოკაუსტის შემდეგ ,,ყოველგვარი მინარევებისგან განთავისუფლებული ქრისტიანობა?” ,,ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველების” ანალიზს მივყავართ შემდეგ დასკვნამდე: ეს იქნებოდა ქრისტიანობა, რომელსაც გამომუშავებული ექნებოდა პოლიტიკური რეჟიმებისაგან დამოუკიდებელი, საკუთარი პოლიტიკური კულტურა; ქრისტიანობა, რომელიც უარს იტყოდა ეროვნული ღირებულებებისა და ტრადიციების საფუძვლად გამოყენებაზე; დაბოლოს ქრისტიანობა, რომელიც რელატივიზაციას გაუკეთებდა საკუთარ სურვილს აბსოლუტური ჭეშმარიტების ფლობაზე და შეცვლიდა აღნიშნული სურვილიდან გამომდინარე მისიონერულ მიმართულებებს. როგორც ვნახეთ, ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით დიდ სირთულეს წარმოადგენს. ცნობილი კათოლიკე ღვთისმეტყველი იოჰან-ბატისტ მეტცი სვამს კითხვას: არის მზად და შეუძლია ქრისტიანობას - და თუ მზად არის, რამდენად შეუძლია - აღიაროს იუდაიზმის მესიანური ტრადიცია თავისი განუყოფელი თვითმყოფადობით, აღიაროს მისი ახლაც არსებული მესიანური ღირსება და ამავდროულად არ უარყოს და არ დაამციროს ქრისტიანობის ქრისტოლოგიური საიდუმლო?”

ამ შეკითხვას უფრო ზოგადად ჩამოვაყალიბებდი: როგორ შეიძლება უაღრესად სერიოზულად ვეკიდებოდეთ საკუთარ ჭეშმარიტებას და ამავე სერიოზულობით ვაღიაროთ ,,სხვისი” ჭეშმარიტებების არსებობა? შესაძლებელია, პლურალიზმი უფრო მეტს ნიშნავდეს, ვიდრე მსოფლმხედველობრივად დაყოფილ სამყაროში მშვიდობიანი თანაარსებობა? შესაძლებელია, რომ პლურალიზმი დადებითი ღირებულება გახდეს თვითონ ქრისტიანობაში, ანუ გახდეს ქრისტიანული ღირებულება?

IV

ამ კითხვაზე პასუხისათვის მივმართავ სარწმუნოების განსაზღვრებას, თუკი რწმენა წარმოადგენს რიგი მტკიცებულებების ჭეშმარიტების აღიარებას, მაშინ, ბუნებრივია, ის შეუსაბამოა ეჭვებთან, რომელთა არსებობაც იგულისხმება სხვათა შეხედულებების მიმართ სერიოზული დამოკიდებულების შემთხვევაში. როგორც იტყვიან, ეჭვი ანგრევს რწმენას. მაგრამ თუკი მივიღებთ პაულ ტილიხის შეხედულებას, რომ რწმენა არის ჩვენი თავის აბსოლუტური მოცვა იმით, რაც უპირობოდ გვეხება, ანუ რწმენას გავიგებთ როგორც არსებობის საშუალებას, მაშინ ეჭვი იქნება ამგვარი რწმენის აუცილებელი ელემენტი. თუკი რწმენა, როგორც თავის უპირობო მიძღვნა, დაკავშირებულია რისკთან (ეს შეხედულება ახასიათებს ქრისტიანული ასკეტიკის მრავალ ტრადიციას), მაშინ, როგორც ამბობს პ. ტილიხი, ,,მორწმუნის ეჭვი არის იმ ადამიანის ეჭვი, რომელიც მოცულია კონკრეტული შინაარსის მქონე უკიდურესი მისწრაფებით”. ეს ეგზისტენციალური ეჭვია, რომელიც განსხვავდება მეცნიერის მეთოდოლოგიური და სკეპტიკოსის დოგმატური ეჭვებისაგან. რწმენა, როგორც უპირობო თავის მიძღვნა, თავის თავში ეჭვსაც შეიცავს. ეჭვი წარმოჩინდება რწმენის სტრუქტურულ ელემენტად და არა ფსიქიკურ მდგომარეობად. მსურდა მეჩვენებინა, რომ ,,ოსვენციმის-შემდგომ-ღვთისმეტყველებაზე” მსჯელობასთან დაკავშირებული სარწმუნოების განსაზღვრება, რომელიც უარყოფს საკუთარი უნივერსალურობის სურვილს და რომელსაც შეესაბამება ღმერთის სათანადო ცნება, გაცილებით ,,კეთილსათნოა”, ვიდრე სარწმუნოების აბსოლუტისტური და ,,არაპლურალისტური” განსაზღვრებები. ადვილი მისახვედრია, რომ რწმენა, რომელიც თავის სტრუქტურაში შეიცავს რისკსა და ეჭვს, გულისხმობს უფრო ,,ამაღლებულ”, უფრო ,,ღვთიურ” ღმერთს, ვიდრე ,,უეჭველი მტკიცებულებების სამყაროში” მყოფი რწმენა. მართლაც რისკისა და სიმამაცის ელემენტებისაგან განძარცვული რწმენა საერთოდ კარგავს თავის მნიშვნელობას და ხდება ,,ერთადერთი ჭეშმარიტი იდეოლოგია”. ამ დროს ხდება ღმერთის მკრეხელური დამცირება, მისი დაყვანა კერპის მდგომარეობამდე.

რომ განვმარტო ჩემი პოზიცია პლურალიზმის, როგორც ქრისტიანული ღირებულების შესახებ, მივმართავ დასავლური საღვთისმეტყველო აზროვნებისათვის ტრადიციულ განსხვავებას ,,უკანასკნელსა” და ,,უკანასკნელის წინას” შორის. სრულიად სარწმუნოა (ეჭვს არ იწვევს, რისკთან არ არის დაკავშირებული) მხოლოდ უპირობოს (ღმერთის - მთარგმნ.) უპირობობა-რეალობა, რომელიც ისევე უშუალოდ მომეცა, როგორც საკუთარი ,,მე” (ანუ თავის მთლიანად მოცვა იმით, რაც უპირობოდ მეხება). ეს ,,უკანასკნელის” სფეროა. მაგრამ უპირობოს კონკრეტული შინაარსის მიღება კი რისკთან დაკავშირებული მამაცური ნაბიჯია.

ქრისტიანს შეუძლია თქვას: იესო ნაზარეველი გახდა ჩემი ,,უკანასკნელის” შინაარსი, იმის შინაარსი, რაც მე უპირობოდ მეხება. იესო ნაზარეველში ღმერთმა განმიცხადა ყველაფერი, რაც საჭიროა იმისათვის, რომ ჩემს ცხოვრებას აზრი მიეცეს. მოციქული პავლე წერს: ,,რამეთუ უკეთუ ჰსჯულისაგან არს სიმართლე, ქრისტე სამე ცუდად მოკუდა” (გალატ. 2: 21). (ეს ციტატა წარმოადგენს ქრისტიანობის აბსოლუტური უნივერსალურობის კლასიკურ გამოხატულებას!). ჩემთვისაც ქრისტიანული სწავლების (სახარების) მნიშვნელობა გამოიხატება მსგავს პირობით პერიოდში: ,,თუ ჩემ თავზე არ ავიღებ გარკვეულ პასუხისმგებლობას, თუ გავურბივარ მას, მაშინ ქრისტე ტყუილუბრალოდ მოკვდა”. შევეცდები ავხსნა:

არსებობს გამონათქვამები, რომლებიც ჩვენ ცნობიერებაში უკავშირდება XVII საუკუნის გერმანელ მისტიკოს იოჰან შეფლერს (ანგელუს სილეზიუსს): ,,თუ მე არ ვარსებობ, მაშინ ღმერთიც არ არის”. ამ სიტყვებს სხვადასხვა რელიგიების მისტიკურ ტრადიციებში ვხვდებით.

მისტიკოსი ცდილობს თავის გამოცდილების გადმოცემას: ღმერთის ყოფიერება გარკვეული აზრით ,,დამოკიდებულია” ადამიანის ყოფიერებაზე. ბრიტანულ ენციკლოპედიაში ,,ფილოსოფიური ანთროპოლოგიის” შესახებ სტატიაში მოულოდნელად ვიპოვე სიტყვები, რომლებიც სხვა მხრიდან ეხება იმავე საკითხს: ,,გასაოცარი შესაბამისობაა ღმერთის სიკვდილისა და ადამიანის სიკვდილის თემებს შორის. (,,ღმერთის სიკვდილის თეოლოგია” 1960-იან წლებში იყო პოპულარული დასავლეთში. ავტ.). თითქოს ეს შესაბამისობა წარმოაჩენს თეოლოგიასა და ანთროპოლოგიას შორის სიღრმისეულ კავშირს...

თუკი წარსულში აზროვნება მიისწრაფოდა, უპირველეს ყოვლისა, დაემტკიცებინა ღმერთის არსებობა, თანამედროვე აზროვნებისათვის უმთავრესი სიძნელე ადამიანის არსებობის დამტკიცებაა”. (ვფიქრობ, დიდი ახსნა არ სჭირდება იმ გარემოებას, რომ კითხვა ,,ადამიანის ყოფიერების” შესახებ ჩნდება სამყაროში, სადაც მოხდა ოსვენციმი). ქრისტიანობის სწავლება ამგვარად მესმის: იესოში ღმერთმა უკვე აღასრულა ყველაფერი, რაც მასზე იყო დამოკიდებული, ახლა იესოს ცხოვრებისა და სიკვდილის მნიშვნელობა ჩემგანაა დამოკიდებული, თუკი არ ვიტვირთავ ქრისტეს უღელს, რომელზედაც საუბრობს ახალი აღთქმა, მაშინ იესო ,,ტყუილუბრალოდ” მოკვდა. საერო ენით რომ ვთქვათ: თუკი არშემდგარი ქრისტიანი ვარ, მაშინ იესოს შესახებ სარწმუნოებრივი მტკიცებულებები კარგავს თავის მნიშვნელობას.

ასეთია ქრისტიანული სწავლების შინაარსობრივი ცენტრის ჩემეული აღქმა. ამას შეესაბამება ცნება ღმერთის შესახებ, რომელსაც შეუძლია მომცეს ძალები, რათა ვიტვირთო ეს სიმძიმე.

ცხადია, რომ ასეთ ღვთისმეტყველებასა და ასეთ ქრისტოლოგიას არ ექნება სრული ჭეშმარიტების ფლობის აბსოლუტისტური სურვილი.

ეს რწმენა მე ეკლესიაში მივიღე, მაგრამ ვერ მოვყვები იმის მტკიცებას, რომ სხვებიც ,,ირწმუნებენ” მას. მისი ,,გადაცემის” ანუ გარკვეულწილად ვინმესთვის თავზე მოხვევის მოთხოვნილებასაც არ განვიცდი.

ჩემი უპირობო და ,,უკანასკნელი” სხვებს არ ავალდებულებს. მე ვერ ვაჩვენებ მათ ,,განმართლებისა” და ,,ცხონების” გზას, ისიც კი არ ვიცი, მათი ღმერთთან ცხოვრების აზრი ამ ტერმინებით განისაზღვრება თუ სხვა სიტყვებით. სწორედ აქ იხსნება სივრცე ქრისტიანული პლურალიზმისათვის.

იღუმენი პეტრე მეშჩერინოვი
ნანა ბაღათურიას თარგმანი

დასასრული, დასაწყისი იხ. ,,არჩევანი“ №3-4

III

ახლა უფრო დაწვრილებით ვისაუბროთ ,,საკუთარი ნების უარყოფის” შესახებ. რას ეფუძნება ბერ-მონაზვნობისათვის ლამის ,,ოფიციალური” იდეოლოგია? არქიმანდრიტი ლაზარე საკითხს საკმაოდ ორიგინალურად განმარტავს. ის წერს: ,,რას ვგულისხმობთ ჩვენ დღეს სიტყვა ,,პიროვნებაში”? უფრო ხშირად ,,ინდივიდუალურობას”. მაგრამ პიროვნება და ინდივიდუალურობა ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისაგან. უფრო მეტიც, გარკვეული აზრით, საპირისპირო მნიშვნელობაც აქვს და ერთმანეთს ეწინააღმდეგება! ადამიანის ინდივიდუალურობის განვითარება ბოჭავს და ზღუდავს პიროვნებასა და მის განვითარებას, ართმევს მას ნამდვილ თავისუფლებას” (გვ. 38). რადგანაც ადამიანის ბუნება დაზიანებულია ცოდვით დაცემის გამო, ,,პიროვნება თავისუფალი უნდა იყოს თავისი ბუნებისაგან, ის არ უნდა იყოს ამ ბუნებით განსაზღვრული” (გვ. 40). შემდეგ არქიმანდრიტ ლაზარეს მოაქვს ვ.ნ. ლოსკის მსჯელობა: ,,ინდივიდუალური, თვითდამკვიდრებითი, რომელშიც პიროვნება შეერევა ბუნებას და კარგავს თავის ჭეშმარიტ თავისუფლებას, უნდა შეიმუსროს. ამაშია ასკეტიკის ძირითადი პრინციპი: საკუთარი ნებისა და ინდივიდუალური თავისუფლების გამოვლენის ნებაყოფლობითი უარყოფა იმისათვის, რომ კვლავ მოიპოვო ჭეშმარიტი თავისუფლება - პიროვნების თავისუფლება, რომელიც ღმერთის ხატია და ყველა ადამიანშია” (გვ. 41). ასეთი ლოგიკის ჩარჩოებში სრულიად თანმიმდევრულად გამოიყურება შესაბამისი პრაქტიკული რეკომენდაციებიც: ,,საკუთარი ,,პიროვნების” გამოვლენისა და გამოხატვის ბოლომდე უარყოფა... არსებობის ამ ხრწნად სფეროში” (გვ. 149) ამისათვის კი საჭიროა საკუთარი ნების, როგორც დაცემულის, სრული უარყოფა იმისათვის, რომ ადგილი დაუთმო ღმერთის ნებას.

მაგრამ ისმის კითხვა: სახარებისეული და ეკლესიურია ეს ლოგიკა? ზუსტად ასახავს ის ადამიანის სულიერი, ქრისტიანული ცხოვრების განსაკუთრებულობებს? ქრისტიანობის გავრცელების პირველ საუკუნეებშივე საეკლესიო აზროვნებაში წარმოიშვა დილემა - ,,ათენი და იერუსალიმი” (ძველი საეკლესიო მწერლებიდან ამის შესახებ წერდა ტერტულიანე, ხოლო თანამედროვეებიდან ეს საკითხი დაწვრილებით განიხილა ფილოსოფოსმა ლევ შესტოვმა). მისი არსი შემდეგშია: ,,იერუსალიმი არის სიცოცხლე” ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით, სიცოცხლე ღმერთთან და ასეთი სიცოცხლის მრავალი მხარე ყოველთვის იყო ღმერთისა და სულის პიროვნული ურთიერთობების უდიდესი საიდუმლო. ეს სიცოცხლე ნაკლებად ექვემდებარება სქემატიზაციას, ჰიპერანალიზსა და დეტალურ რეფლექსიას. სულიერება ,,იერუსალიმურ” მოწყობაში პრაქტიკულადაა გააზრებული, კვალდაკვალ მისდევს ეკლესიის რეალობას, ღმერთთან ერთობას. მთელი სახარება, ეკლესიის მთელი მოწყობა ,,იერუსალიმია”: მხოლოდ ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხებია განსაზღვრული, დანარჩენი კი სრულდება პირადი თავისუფლებითა და ღმერთის ადამიანთან საიდუმლოებრივი ერთობლივი ცხოვრებით.

,,ათენი”, უპირველეს ყოვლისა, რეფლექსიაა, ელინური განსჯადობა. ,,ათენი” ყველაფრის სქემატიზაციას ახდენს და ბერძნული ფილოსოფიის კატეგორიების ,,თაროებზე” განალაგებს. მე სრულებით შორსა ვარ იმ აზრისაგან, რომ ეს ,,ცუდია”, ბოლოს და ბოლოს, ეკლესიამ აზროვნების სწორედ ელინური კულტურა მიიღო. მაგრამ როდესაც ,,ათენი” ახშობს, უგულებელყოფს და ჯაბნის ,,იერუსალიმს”, ეს ეკლესიის ცხოვრებაში იწვევს დიდ და ტრაგიკულ გადახრას. ამას ვხედავთ მთელი რიგი ეკლესიების ცხოვრებაშიც, თუ როგორ ვარდებიან ისინი მწვალებლობაში; ასევე ქრისტიანების ცხოვრებაშიც, თუ როგორ გამუდმებით მუშაობენ ისინი საკუთარ თავზე, სახარებისეულ ნაყოფს კი ვერ იღებენ... მამა ლაზარეს მიერ წარმოდგენილი სქემა სწორედ ,,ათენის” სფეროს განეკუთვნება.

კაცობრიობის აზროვნების ისტორიაში ჯერ ვერავინ შეძლო მოეცა პიროვნების სრული და დამაკმაყოფილებელი განსაზღვრება. ,,იერუსალიმის” თვალსაზრისით, პიროვნება - ადამიანის, როგორც დამოუკიდებელი და უნიკალური არსების, უშუალო თვითშეგრძნებაა სულის, სამშვინველისა და სხეულის ერთობასა და მთლიანობაში. სრულიად ხელოვნური და აბსურდულია ,,პიროვნულის” ,,ინდივიდუალურისაგან” განცალკევება. პიროვნება ვერ იარსებებს ინდივიდუალობის გარეშე; ინდივიდუალობა პიროვნების განუყოფელი ატრიბუტია. თავისუფლად შეიძლება ითქვას, რომ ისინი იგივენი არიან; მხოლოდ ჰიპერტროფირებული ,,ათენური” აზროვნების პარადიგმის ჩარჩოებში შეიძლება თავში მოუვიდეს ვინმეს მათი განცალკევება. მოაცილეთ პიროვნებას ინდივიდუალობა და გაქრება პიროვნება, დარჩება მხოლოდ ფუნქციონალური ერთეულები, ყაზარმა (სხვათა შორის, არქიმანდრიტი ლაზარე მთელ წიგნში დიდი ენთუზიაზმით წერს ერთმანეთის მხარდამხარ მებრძოლ, ერთად შეკრულ ,,ბერ-მონაზვნურ ჯარზე” როგორც რაღაც ბერ-მონაზვნურ იდეალზე...).

გავაგრძელოთ. რას ნიშნავს პიროვნებისათვის ,,თავისი ბუნებისაგან განთავისუფლება”? თუკი მე განვთავისუფლდები საკუთარი ბუნებისაგან, აღარ ვიქნები ის, რაც ვარ, განვიბნევი, გავქრები... ,,ბუნებისაგან განთავისუფლება” რაღაც ბუდისტური იდეალია, მაგრამ აბსოლუტურად არა ეკლესიური. მართლმადიდებლური სწავლების თანახმად, ცოდვით დაცემამ დააზიანა, დაამახინჯა, მაგრამ არ ,,შეცვალა” ჩვენი ბუნება; დაცემულობა ღმერთის მადლით იკურნება და ჩვენი ბუნება რაღაც სხვა ბუნებით კი არ იცვლება, არამედ აღსდგება თავდაპირველ ღირსებაში და იძენს განღმრთობის უნარს. ეკლესიაში საუბარია ჩვენი ბუნების განკურნებაზე, განახლებაზე და არა მის ,,თავიდან მოშორებასა” და სხვა რამით ,,შეცვლაზე”, რაც უდევს საფუძვლად ,,ნების მოკვეთის” იდეოლოგიას.

ჩემი აზრით, არსებითი შენიშვნების გარეშე, რადიკალურად გაგებული, ეს იდეოლოგია სრულებით არასწორ მიმართულებას აძლევს ადამიანის სულიერ მოღვაწეობას. მახსენდება წმ. თეოფანე დაყუდებულის ერთ-ერთი წერილი. მას სწერენ: ,,მეუფევ! ყოველი ჩემი საქმე ამპარტავნებასთანაა დაკავშირებული. რა ვქნა? თავი დავანებო ყველაფრის კეთებას?” ეპისკოპოსი პასუხობს: ,,არა, ეს არასწორია. საქმე უნდა გააკეთო, შენი ამპარტავნება კი მისგან განაცალკევო”. სწორედ ამაში მდგომარეობს ასკეტური მოღვაწეობის მთელი აზრი: სინანულითა და საკუთარი უძლურების აღიარებით, სიტუაციის ღმერთზე მინდობით ცოდვის თავიდან მოცილება... ასევეა ნებასთან დაკავშირებითაც. კი არ უნდა ,,უარვყოთ” ჩვენი ნება (მით უმეტეს თუ ჩვენს ნებას ღმერთი ,,სურს”), არამედ გავათავისუფლოთ ის ცოდვისაგან. როგორ? სახარებისეული ცხოვრებით და ყველაზე უფრო მეტად კი გულის ღმერთისაკენ მიმართვით. ამისათვის საჭიროა რამდენადაც შეგვიძლია გავუგოთ ღმერთს, შევიყვაროთ ის, ვისურვოთ მასთან ყოფნა. ,,ათინური” ,,ზოგადი სქემების” კატეგორიებში შეუძლებელია გავცეთ პასუხი, თუ როგორ შეიძლება ამის მიღწევა ,,ტექნიკურად”. წმ. თეოფანე ამბობდა: ,,ამის მიღწევის გზა ყველამ ისე ეძიოს, როგორც შეუძლია... ამის გარეშე კი ყოველგვარი ასკეტიკა აზრს კარგავს, საშუალებები მიზნების ადგილს იკავებს და აბნევს ადამიანებს. მინახავს მრავალი ბერი (და ერისკაციც), რომლებიც საკუთარი ნების უარყოფასთან ერთად სინდისს, გონებას და საბოლოოდ ადამიანურ სახესაც უარყოფდნენ. ამის შესახებ, სხვათა შორის, წერს არქიმანდრიტი ლაზარე: ,,სამონასტრო ,,მორჩილების უღელში” პიროვნება დეგრადირდება, ადამიანი გადაიქცევა დაქოქილ მანქანად, ნების არმქონე რობოტად” (გვ. 37). თუმცა მამა ლაზარე ამას იმ კუთხით წერს, რომ თითქოსდა ასეთი შეხედულება აქვს ბერ-მონაზვნებზე იმ ხალხს, რომელსაც ამის შესახებ არაფერი ესმით; სინამდვილეში კი, მისი აზრით, ყველაფერი რიგზე იქნებოდა, თუკი პიროვნებას ინდივიდუალობას მოვაცილებდით... ჯერ ერთი, არ უნდა გვეგონოს, რომ ,,გარეშე” ხალხს არ შეუძლია გაიგოს ბერ-მონაზვნობის ,,უდიდესი საიდუმლოებები”. იგი მშვენივრად ხედავს, აქვს თუ არა სახარებისეული ნაყოფი ჩვენს მოღვაწეობას... და ამ ნაყოფის უქონლობის შემთხვევაში ჩვენ უბრალოდ იძულებული ვართ მოვიშველიოთ ,,საიდუმლოებები”, რომლებიც უბრალო მოკვდავებისათვის უხილავია... მეორე მხრივ კი, როგორც გინდა დაასაბუთე, აბსოლუტიზება მოახდინე, ავტორიტეტებს მოუხმე, ,,პიროვნების ინდივიდუალობისაგან” განცალკევება არაფრით არ გამოდის, ეს სრულიად შეუძლებელია... ეს იგივეა ავადმყოფის განკურნების მიზნით მისი სისხლძარღვები სისხლისაგან დავცალოთ და ამავე დროს მოვითხოვოთ ორგანიზმის სრულყოფილი ფუნქციონირება... მაგრამ რადგანაც არ გამოდის, რადგანაც ,,იდეოლოგია” ,,არ ჭრის”, მაშინ ადამიანები, რომლებიც ცოცხალი მაგალითით რწმუნდებიან ამის შეუძლებლობაში, ,,ტყდებიან”... და რადგანაც ალტერნატივეს, ანუ საკუთარი ნების ცოცხალ, პიროვნულ და ინდივიდუალურ ,,მიმართვას” ღმერთისაკენ, მათ არ სთავაზობენ და ამის გამოცდილება თანამედროვე მონასტრების ბერ-მონაზვნობას არა აქვს, მონოზონი ხარბად ბრუნდება ილუზიიდან ,,რეალობაში”... სწორედ ამაშია თანამედროვე ბერ-მონაზვნობის ,,წარუმატებლობის” ძირითადი მიზეზი და არა ის, რაზეც არქიმანდრიტი ლაზარე წერს: ,,იმის მაგივრად, რომ დათრგუნონ და დაამარცხონ საკუთარი ინდივიდუალურობა... ადამიანები პირიქით, იწყებენ თავიანთი განსაკუთრებულობის, მეობის ხაზგასმას” (გვ. 91), რაც წარმოშობს არეულობებს, საცდურებს, საერო ცხოვრებას მონასტერში, ცოდვებსა და მანკიერებებს, თვით ყველაზე მძიმეთაც კი...

IV

ახლა, რაც შეეხება ,,მორჩილების საიდუმლოს”. როდესაც მორჩილებაზე არქიმანდრიტი ლაზარე და მისი მსგავსი შეხედულებების მქონე მწერლები (მაგ. არქიმანდრიტი რაფაელ კარელინი) საუბრობენ, უფროსობისა და დაქვემდებარების მარტივსა და ყველასათვის გასაგებ ცხოვრებისეულ იერარქიულ პრინციპს არ გულისხმობენ. ასეთი ადმინისტრაციული, დისციპლინარული მორჩილება აუცილებელია; ის არის ბუნებრივი სოციალური ფუნქცია, რომელიც ყველაგან საჭიროა, განსაკუთრებით კი ეკლესიაში. რადგანაც ის ნებისმიერ წყობასა და ყოველგვარ საქმიანობაში ბუნებრივი, იერარქიული პრინციპია, ბუნებრივად შეზღუდულიცაა. არქიმანდრიტი ლაზარე სულ სხვა მორჩილებაზე საუბრობს - ზებუნებრივზე, საიდუმლოებრივზე, მისტიკურსა და სულიერი ცხოვრების საფუძველზე. ამ საკითხის შესახებ არქიმანდრიტ ლაზარეს მიერ მოტანილ იდეოლოგიას მე მორჩილების მისტიფიკაციას დავარქმევდი.

მისი არსი მდგომარეობს იმაში, რომ მორჩილებისაგან (გაგებული როგორც საკუთარი ნებისა და გონების სრული ჩანაცვლება მოძღვრის ნებითა და გონებით), ზებუნებრივ ნაყოფებს ელიან და პარალელურად მისი სახელით ხალხს ზებუნებრივ მოთხოვნებს უყენებენ - ცხადია, ამისათვის ზებუნებრივი პირობებიცაა საჭირო (მაგალითად, თუნდაც ისეთები, რომლებზეც წმ. იოანე კიბისაღმწერელი წერს: ,,უცდომელი მოძღვარი”)... და რადგანაც ასეთები არ არსებობენ (რის შესახებაც თვითონ არქიმანდრიტი ლაზარეც საუბრობს), ამიტომ იმისათვის, რომ დაიცვან იდეოლოგია რევიზიისაგან ან საერთოდ რღვევისგანაც კი, აცხადებენ, რომ მორჩილება რაღაც ,,საიდუმლოა”, რომელიც ,,თავისთავად” მოქმედებს იმისგან დამოუკიდებლად, ,,უცდომელია” თუ არა მოძღვარი... სხვა ყველაფერთან ერთად აქედან ისიც გამომდინარეობს, რომ მორჩილება ერთადერთი კრიტერიუმია იმის გასარკვევად, სწორადაა თუ არა წარმართული სულიერი ბერ-მონაზვნური ცხოვრება. ზემოთ გავარკვიეთ, რომ ასეთი კრიტერიუმი შეიძლება იყოს მხოლოდ ღმერთთან ერთობა; მამა ლაზარე სხვა თვალსაზრისს იზიარებს: ,,არა მარტო რწმენის, არამედ ამ რწმენის ჭეშმარიტების გამოცდაც ხდება იქ, სადაც საქმე ეხება სწორედ ,,მორჩილებას” - მორჩილებას არა როგორც წინამძღვრისადმი გარეგნულ საქმეებში დაქვემდებარებას, არა როგორც მონასტრის განწესებისადმი დამორჩილებას, არა როგორც პატივისცემას ან მოწიწებას უფროსებისადმი, არამედ როგორც რწმენას იმისა, რომ სულიერი მოძღვრის მეშვეობით, მიუხედავად მისი მრავალი უძლურებისა, მორჩილის სულიერ ცხოვრებას თვით ღმერთი განაგებს, რომ ყველაფერ ამ ადამიანურის უკან რაღაც სულიერი საიდუმლო დგას” (გვ. 197; გამოყოფილია ჩემ მიერ - ი. პ.).

ისმის კითხვა: რას ეფუძნება ასეთი რწმენა? ამას ხომ არავითარი კავშირი არა აქვს სახარებასთან. უფალს არაფერი მსგავსი არ უთქვამს ჩვენთვის; პირიქით, გვაფრთხილებს: ,,ნუ ხელ-ეწიფების ბრმასა ბრმისა წინა-ძღუანვად? არა-მეა ორნივე ჯურღმულსა შთაცვივენ?” (ლუკა 6:39). ეპისკოპოსი ეგნატე ბრიანჩანინოვიც, რომელმაც თავისი შრომების დიდი ნაწილი სულიერი ხელმძღვანელობის პრობლემებს მიუძღვნა, წერს, რომ ადამიანს მხოლოდ ჭეშმარიტების რწმენა აცხოვნებს, ხოლო სიცრუის რწმენა ღუპავს... ასეთი რწმენა არ შეიძლება უკანონოდ მოვსთხოვოთ ქრისტიანს, მით უმეტეს იმგვარად წარმოვადგინოთ საკითხი, რომ მხოლოდ ასეთი რწმენის არსებობაა ქრისტიანული მოღვაწეობის სწორი მიმართულების ერთადერთი მოწმობა.

მორჩილება კერძო სულიერი მოღვაწეობაა, სრულებითაც არ არის ძირითადი და უპირობო, არამედ განპირობებულია უამრავი სხვადასხვა გარემოებით. ის, უპირველეს ყოვლისა, დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვის და რაში ემორჩილებიან მოძღვრისადმი გამოხატული სიყვარულითა და პატივისცემით - მის მიერ მოხვეჭილ სულიწმინდის ნაყოფებს, მის წმინდა და უმწიკვლო სახარებისეულ ცხოვრებას, მადლით განათებულ გონებას, პედაგოგიურ ნიჭსა და გამოცდილებას... მოძღვარმა დაიმსახურა ასეთი პატივისცემა და სიყვარული? მას დაემორჩილებიან მორჩილების შესახებ ყოველგვარი საუბრების გარეშე. არ დაიმსახურა? - არ დაემორჩილებიან, იქნება მხოლოდ მორჩილების თამაში და წმ. მამების გამონათქვამებით გაჟღენთილი ურიცხვი მაღალფარდოვანი და ღრმააზროვანი საუბრები მორჩილების შესახებ.

არქიმანდრიტი ლაზარე წერს, რომ მორჩილება ადამიანს ,,საკუთარი თავისაგან ათავისუფლებს” (გვ. 199). თუ ადამიანის მოძღვარი წმინდანია, შეიძლება ეს მართალი იყოს, მაგრამ მე მაინც ყველას მოვუწოდებ რეალობის ადეკვატური აღქმისაკენ. არ უნდა ავაშენოთ ოცნების კოშკები: ჩვენს საეკლესიო სინამდვილეში ასეთი რამ არ არსებობს. ყოველ შემთხვევაში მე ასეთი მოძღვრები არ მინახავს; მაგრამ ის კი მინახავს, რომ მისტიფიკატორული მორჩილება, სარწმუნოებაში ნეოფიტური ,,შემოვარდნის” შემდეგ, იმით მთავრდება, რომ ადამიანი კარგავს ქრისტიანულ ცხოვრებაში დამოუკიდებელი ზნეობრივი პასუხისმგებლობის უნარს და ამავე დროს ფიზიკურ და ხშირად სულიერ ჯანმრთელობასაც... უფრო მეტიც, პარადოქსული ფაქტია, რომ მისტიფიკატორული მორჩილების მსხვერპლნი კარგავენ ,,ნორმალური”, დისციპლინარულ-იერარქიული მორჩილების უნარს... იმის ნაცვლად, რომ ჩვეულებრივი მორჩილების მიმართ ადეკვატური დამოკიდებულება ჰქონდეთ და მისგან მიიღონ ბუნებრივი ნაყოფი - წესიერება, უფროსებისადმი პატივისცემა, პასუხისმგებლობა, მიწიერი ცხოვრების მოწესრიგება - არარსებული ,,საკუთარი თავისაგან განთავისუფლების” ძიებაში, ადამიანები განსაცდელებისა და იმედგაცრუებების ტყვეები ხდებიან...

მამა ლაზარეს შეხედულება ამ საკითხებზე აშკარა, თუმცა, ვაი, რომ ძალიან გავრცელებული, საეკლესიო პრინციპის გურუისტულით თითქმის ,,ოფიციალურ” ჩანაცვლებას წარმოადგენს. მორჩილების მისტიფიკაცია, მისი ,,საიდუმლოებად” გადაქცევა - თითქოს ის მოქმედებდეს თავისთავად, რასაც მხოლოდ მოძღვრისადმი ბრმა რწმენას უნდა ვუმადლოდეთ - ქრისტიანული, თანამედროვე ბერ-მონაზვნური (და საერთოდ, საეკლესიო) ცხოვრებისათვის ერთ-ერთი ყველაზე დამანგრეველი იდეოლოგიაა. მისი მთავარი საფრთხე ქრისტიანის დეზორიენტაციაშია. მორჩილება ბერ-მონაზვნური ცხოვრების ნაწილია და ისევე როგორც სხვა ყველაფერი, ერთადერთი ჭეშმარიტი სახარებისეული კრიტერიუმით უნდა შემოწმდეს: არის თუ არა მისი ნაყოფი ღმერთთან ერთობა, აახლოებს თუ არა ის ადამიანს ქრისტესთან, განამტკიცებს თუ არა მის ცხოვრებას ქრისტეში და ქრისტესთან... არქიმანდრიტი ლაზარე ყველაფერს თავდაყირა აყენებს: თვითონ მორჩილება უნდა იყოს რწმენის ჭეშმარიტების შეფასების კრიტერიუმი. თუ ქრისტიანს, მონოზონს აბსოლუტური ნდობა აქვს ,,მასთან ახლოს მდგომ სულიერ მოძღვართან” (გვ. 202), ესე იგი, მას აქვს რწმენა. თუ ნდობა არა აქვს, რწმენაც არა აქვს და ის, რასაც შენ რწმენას უწოდებ, დაცემული, ცოდვილი ინდივიდუალობის გამოვლინებაა, რომელიც აუცილებლად უნდა უარყო... მაგრამ ეს ყველაფერი იმას ნიშნავს, რომ ადამიანი, რომელიც ბერ-მონაზვნურ ცხოვრებაში ღმერთს და მასთან ცოცხალ ურთიერთობას ეძიებს, მითოლოგიურ, არაჯანსაღ, არაადეკვატურ, არაეკლესიურ, არასახარებისეულ, თავისი არსით სექტანტურ პირობებში ჩააყენო. ადამიანი ვალდებული ხდება ქრისტეში კი არ ეძიოს რწმენა, არამედ მოძღვარში. ადრე თუ გვიან ასეთი რწმენა ფიასკოს განიცდის და მაშინ მონაზონს ფეხქვეშ ნიადაგი გამოეცლება... მან ან უნდა დაივიწყოს ღმერთისაკენ თავისი მისწრაფება და უბრალოდ ,,იცხოვროს” მონასტერში და მიიღოს ,,თამაშის წესები”, ან იწყება კრიზისი... და როდესაც ასეთი კრიზისი დადგება, აღმოჩნდება, რომ ჩვენთან ,,ახლომდგომ მოძღვრებს”, სინამდვილეში არაფრით შეუძლიათ დაეხმარონ ადამიანს. კარგია, თუ მიუხედავად იდეოლოგიისა, ცოცხალია რწმენა და უფალი ,,გამოიყვანს” ადამიანს ამ მდგომარეობიდან - ფასეულობების გადაფასებით, ,,სქემებისა” და ,,სისტემების” მტკივნეული მსხვრევით... მაგრამ თუ მონაზონმა უკვე მტკიცედ გაითავისა, რომ ღმერთთან ცხოვრება მხოლოდ მოძღვრისადმი ბრმა რწმენითაა შესაძლებელი და ფაქტობრივად უფალი მოძღვრით ჩაანაცვლა? ასეთ დროს ხდება სწორედ ბერ-მონაზვნური ტრაგედიები, რომელთა მოწმე მეც ვყოფილვარ...

მორჩილების მისტიფიკაცია, ქრისტიანულ და ბერ-მონაზვნურ ცხოვრებაში მისთვის განსაკუთრებული ადგილის მინიჭება, მისით ქრისტეს ჩანაცვლება, მისი გადაქცევა ღმერთთან ცხოვრებისათვის საჭირო ,საშვად”, ,,აუცილებელ პირობად”, უზარმაზარი ცდომილებაა, ხოლო იმ ადამიანებთან მიმართებაში, რომლებიც ჩვენ გვენდობიან და ჩვენზე დამოკიდებულები არიან, უმძიმესი სამოძღვრო შეცდომაა. ადამიანს, რომელიც ეკლესიაში, განსაკუთრებით კი მონასტერში მოდის, ჩვენ, რომლებსაც იერარქიული ხარისხები და თანამდებობები გვაქვს, უნდა ვასწავლოთ, რომ ეკლესიაში მთავარი ქრისტეა, რომ ადამიანი, გამომდინარე სწორედ თავისი ინდივიდუალობიდან, რაღაც ყაზარმულ უჯრედში კი არ უნდა მოთავსდეს, არამედ საშუალება მისცეს სულიწმინდას მასში იმოქმედოს; ყველაფერი, რაც ეკლესიაშია, მორჩილებაც, ღვაწლიც, დისციპლინაც, მხოლოდ საშუალებებია ამის მისაღწევად. ჩვენი სამოძღვრო ამოცანაა დავეხმაროთ თითოეულ ადამიანს გამოიყენოს ეს საშუალებები და არა მათი ყოველმხრივ შეზღუდვა და ჩვენთვის ან სხვისთვის დამონება.

V

ჰიპერტროფირებულ მორჩილებაზე ნათქვამს, საკუთარი თავის ,,ყოვლადცოდვილობის” ბსოლუტიზაციის შესახებაც გავიმეორებთ. ჩვენ ნაწილობრივ უკვე შევეხეთ ამ თემას; მაგრამ შემოგთავაზებთ მისი ,,რეალურ სურათს”. არქიმანდრიტი ლაზარე წერს: ,,მაგალითად, ვიღაცამ მონასტერში ჭიქა გატეხა ან ნაჯახი დაამტვრია, ჩამოიარა წინამძღვარმა, დამნაშავე ეუბნება: ,,აი, მე ჭიქა გამიტყდა” ან: ,,აი, ნაჯახი გატყდა”. წინამძღვარი პასუხობს: ,,ჰმ...“ სხვა რა უნდა უთხრას - ,,ღმერთმა შეგინდოს?” - კი, მაგრამ ვის უნდა შეუნდოს? ჭიქას თუ ნაჯახს, იმისათვის, რომ ასეთი ურჩები და თავნებები არიან: ნებართვის გარეშე ტყდებიან? განა უფრო მარტივი არ იქნებოდა: ,,მამაო, მაპატიე, მე გავტეხე”. ჩვენ ამის თქმა გვიჭირს... მაგრამ ქრისტიანი ხომ დილიდანვე ლოცვისას საკუთარ თავს განაწყობს იმისათვის, რომ უკიდურესად ,,უვარგისია”, ყველაფერში დამნაშავეა, ყველა ცოდვის თანაზიარია. მაშ სად იკარგება ეს გრძნობა ჩვენს ცხოვრებაში?” (გვ. 240-241).

ძალიან დამახასიათებელი მსჯელობაა. ცხადია, ქრისტიანი უნდა ხედავდეს საკუთარ ცოდვებს და თავს არ იმართლებდეს. მაგრამ ქრისტიანობა თვითგმობის გარდა მოითხოვს სიმართლესა და სიფხიზლესაც. უნდა ვხედავდეთ სწორედ საკუთარ ცოდვებს და არა საკუთარი თავიდან გამოწურულ, თითქმის პათოლოგიურ ,,ყველა ცოდვის თანაზიარობას”. თუკი მე არავინ მომიკლავს და ასეთი რამ ფიქრადაც კი არ გამივლია, თუ თვითმფრინავი არ გამიტაცნია, მძევლები არ ამიყვანია, ბანკები არ გამიძარცვავს და ა.შ სრულებით არ უნდა მიმაჩნდეს ჩემი თავი ამ ცოდვების თანაზიარად და ამაში არ უნდა ვარწმუნებდე საკუთარ თავს. თუკი მაინც ასე ვიფიქრებ, მაშინ ქრისტიანობის მაგივრად ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში აღმოვჩნდები. არქიმანდრიტმა ლაზარემ ერთმანეთში აურია ორი სრულიად სხვადასხვა რამ - საკუთარ თავში ყველა ადამიანისათვის საერთო დაცემულობის, უძლურების, ადამიანური ბუნების დაზიანებულობისა და პირადი ცოდვების ხედვა. საკუთარი დაცემულობის ხედვა სულაც არ ნიშნავს საკუთარ თავს ცოდვად შევურაცხო ის, რაც არც გაგიკეთებია და ფიქრადაც არ გაგივლია, არც საკუთარი თავზე რაღაც ,,ყოვლადცოდვილობის” მოხვევას ნიშნავს. როგორც უკვე ვთქვი, საკუთარი დაცემულობის ხედვა ადამიანისა და ღმერთის ერთობლივი მოქმედებაა: მხოლოდ სულში დასადგურებული სულიწმინდის მადლით შეუძლია ადამიანს დაინახოს და იგრძნოს სიმართლე საკუთარი თავისა და კაცობრიობის შესახებ. სულიწმინდით იწყებს ადამიანი საკუთარი ნამდვილი ცოდვების სწორ ხედვასაც.

დავუბრუნდეთ არქიმანდრიტი ლაზარეს მიერ მოტანილ მაგალითს. მე არ შემიცოდავს იმით, რომ ნაჯახი გატყდა (თუკი, რასაკვირველია, სპეციალურად არ გავტეხე სამუშაოდან თავის დასაძვრენად ან წინამძღვრის ,,გასამწარებლად”). უბრალოდ, ჩემს ხელში გატყდა ნაჯახი და ეს ფაქტია და არა ცოდვა. სინდისის უშუალო ხმა სწორედ ამას მეუბნება... მაგრამ გვთავაზობენ, ჩვენი სინდისი მივმართოთ სრულიად ჰიპერტროფირებული საგნებისაკენ, ფაქტობრივად მივიღოთ ცრუ კოორდინატთა სისტემა. გამოდის, რომ ცოდვა ისაა, რაც ჩვენს საეკლესიო ხელმძღვანელს მიაჩნია ცოდვად... მაგრამ ასე შეიძლება ძალიან შორს წავიდეთ... აქაც კვლავ სრულ არაადეკვატურობას ვაწყდებით. უფრო მეტიც, ეს არაადეკვატურობა ვითარდება, იფურჩქნება და ,,იდეალად” ცხადდება. რა გასაკვირია, რომ ადამიანები კარგავენ ნამდვილი მორჩილებისა და სხვა უნარებს? თუკი ადამიანს არა ჯანსაღ საკვებს, არამედ სუროგატებს მივცემთ, ბუნებრივია, ის არა მარტო ვერ დანაყრდება, არამედ საჭმლის გადამამუშავებელი სისტემა სრულიად მოეშლება...

VI

ჩვენ განვიხილეთ თანამედროვე ბერ-მონაზვნური ცხოვრების მოუწყობლობის ზოგიერთი შინაგანი, იდეოლოგიური მიზეზი. აგრეთვე არსებობს გარეგნულიც. არქიმანდრიტი ლაზარე წუხს, რომ თანამედროვე ბერ-მონაზვნებს კარიერის გაკეთება, წინსვლა, მაღალი ხარისხები, ქონებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესება სურთ. ,,საშიში, საშინელი და მონაზვნების სულების უკიდურესად დამამახინჯებელი ავადმყოფობაა, როდესაც ისინი მონასტრებში ხარისხებსა და დაწინაურებებს ელოდებიან... ის ფაქტიც კი, რომ მონაზონი სამღვდლო ხარისხის მიღებაზე ფიქრობს, უკვე ცხადზე უცხადესად აჩვენებს, რომ ის სრულებით არ არის მონაზონი!” (გვ. 125-126). მართალია, მაგრამ რატომაა ასე? საქმე იმაშია, რომ ჩვენი მონასტრები, რომლებიც ტიბიკონის მიხედვით, კინობიურები არიან (ანუ ისეთები, რომლებშიც ყველა - წინამძღვრიდან დაწყებული მორჩილით დამთავრებული - ერთნაირ სოციალურ, ქონებრივ და ა.შ მდგომარეობაში უნდა ცხოვრობდნენ და თავს საკუთარი შრომით ირჩენდნენ), სინამდვილეში წარმოადგენენ მრავალრიცხოვან და პოპულარულ სამრევლოებს, სადაც ბევრი ხალხი მიდის. სწორედ ეს არის მონაზვნების ზემოთ ჩამოთვლილი ნაკლოვანებების მიზეზი. წინამძღვარმა და იკონომოსმა უნდა უზრუნველყონ სამრევლოების ცხოვრების როგორც შინაგანი, ისე გარეგნული (სამეურნეო) მხარეები. ამისათვის აუცილებლად უნდა გადაწყვიტონ მშენებლობის, გადასახადების, მონასტრის მაღაზიაში საქონლის ყიდვა-გაყიდვის საკითხები, უნდა მოაწყონ მიღებები, მოძებნონ სპონსორები, სჭირდებათ საკუთარი ტრანსპორტი, წარმომადგენლობითი ხარჯები და ა.შ. ამ ყველაფერ გამო მონასტრების ხელმძღვანელებს (ხანდახან მათი სურვილის საწინააღმდეგოდაც) უყალიბდებათ დანარჩენი ძმებისაგან განსხვავებული ცხოვრების რეჟიმი და პირობები. ბერები, რომელთაც სასულიერო ხარისხები აქვთ, აღსარებას იღებენ ხალხისაგან, აღასრულებენ საეკლესიო საიდუმლოებებს და ამისათვის მრევლი მადლობას უხდის, მათ შორის მატერიალური ფორმითაც. დიაკვნები, ბერები და მორჩილები კი, რომლებიც ასევე გაძლიერებულად შრომობენ სამრევლოს საკეთილდღეოდ და მისი შეუფერხებელი ფუნქციონირებისათვის, მსგავსს არაფერს იღებენ... მაგრამ უნდათ. ბუნებრივი სურვილია: რადგანაც კინობიური პრინციპი, სრულიად უკანონოდ, სოციალურითაა შეცვლილი, შედეგად წარმოიშობა ასეთივე მისწრაფებები და სურვილები.

ადამიანის სოციალური ფუნქცია შეუძლებელია უბრალოდ ,,მოიკვეთოს” ან დაითრგუნოს, ის შეიძლება მხოლოდ მაღალი სულიერი შინაარსით შეიცვალოს. რამდენადაც ასეთი სულიერი ცვლა არ ხდება (მონასტრის სამრევლო მოწყობაში კი ის პრინციპულად ვერ განხორციელდება), ადამიანის სოციალური მისწრაფებები ცოცხლობს და თავისას მოითხოვს. ბერებს იმიტომ კი არ უნდათ დაწინაურება, რომ ,,ცუდები” არიან; მონასტრების ხელმძღვანელობა იმიტომ კი არ ცხოვრობს განსაკუთრებული ცხოვრებით, რომ ,,ცუდია”, ,,მიწიერ სიკეთეებს ეძიებს”, არამედ იმიტომ, რომ სამრევლო ცხოვრება მონასტრის ბინადრებს შორის ბუნებრივ სოციალურ უთანასწორობას წარმოშობს; ამ უთანასწორობაში, რომელიც მონასტრულ ცხოვრებას უაზროს ხდის, თავს იჩენს ადამიანისათვის დამახასიათებელი უძლურებებიც, მათ შორის ისეთებიც, რომლებიც მხოლოდ მონასტრისთვისაა სპეციფიკური, რაც ეხება ხელმძღვანელებსაც და დაქვემდებარებულებსაც... არც ერთისა და არც მეორის ამაში დადანაშაულება არ შეიძლება: სწორედ აქ ჩანს გარემოსადმი ადამიანების ადეკვატური დამოკიდებულება, რომელიც მათი ნორმალურობის დადასტურებაა და მისთვის გვერდის ავლა შეუძლებელია. ხოლო რჩევები, რომ ,,დახუჭონ თვალები და ხედავდნენ მხოლოდ ტაძარს, მოძღვარსა და სენაკს”, სწორედაც რომ სრულიად არაადეკვატურია; ასეთი რჩევები არ ჭრის. მონასტერი მთლიანი, ძალიან ფაქიზი და სპეციფიკური ორგანიზმია, მასში გარდაუვალად ყველას ყველაფერი ეხება; თუ მონასტრის რეალური მდგომარეობა განსხვავდება ტიბიკონის მიერ დაწესებულისაგან, მაშინ შეუძლებელია არ იფიქრო, არ იგრძნო და არ მოახდინო რეაგირება, ისევე, როგორც შეუძლებელია კბილის ტკივილის დროს ,,ყურადღება არ მიაქციო მას”...

იმისათვის, რომ ტიბიკონით დადგენილი კინობიტური პრინციპით ცხოვრება მიმდინარეობდეს მონასტერში, ის საერთოდ უნდა დაიკეტოს არა მხოლოდ ღვთისმსახურებებს შორის პერიოდში, არამედ ღვთისმსახურებაც მხოლოდ მონასტრის ბინადრებისათვის უნდა ტარდებოდეს. არ უნდა იყოს პარაკლისები ხალხისათვის, მონასტრის სიწმინდეების მონახულება, მონასტერში თაყვანსაცემად სხვადასხვა ადგილიდან წმინდა ნაწილების მიღება და ა.შ. სხვათა შორის, 1909 წელს ბერ-მონაზვნების კრებაზე მაშინდელი სამონასტრო ცხოვრების მოუწყობლობის მიზეზად სწორედ ასეთივე მიზეზები დასახელდა: მონასტერში ღვთისმსახურებისათვის პროფესიონალი მომღერლების გუნდების არსებობა, შედეგად კი მომთაბარე მორჩილ-მგალობლები ან ექვსფსალმუნების კითხვის დროს თამბაქოს მოსაწევად გასული პროფესიონალი მგალობლები; შემოწირულობების შესაკრებად ხატებით მოგზაურობა, შედეგად კი სიწმინდეების თანმხლები მონაზვნების არეული ცხოვრება და ა.შ. ეს ყველაფერი ხომ სამონასტრო ცხოვრებაში სამრევლო მოწყობის პრინციპის დაფუძნებაა, როცა მონასტრის მთავარი ამოცანა ხდება დაკმაყოფილება ,,ხალხის რელიგიური მოთხოვნილებებისა”, რომელთაც ტრადიციულად ,,განსაკუთრებული სწრაფვა აქვთ მონასტრებისაკენ” და არა საკუთარი ბინადრების სამონასტრო ქრისტიანული ცხოვრების მოწყობაზე ზრუნვა.

,,დავხუროთ მონასტრები?”- მკითხავენ. ,,მაგრამ ეს ხომ შეუძლებელია! მონასტრებს ხომ უდიდესი მნიშვნელობა აქვს მართლმადიდებლებისათვის, ისინი ყოველთვის წარმოადგენდა ხალხის რელიგიური ცხოვრების ცენტრებს... ,,და ა.შ. დიახ, წარმოადგენდა და მათში ყოველთვის იყო აუწყობელი ცხოვრება. მართლაც, რეალურად ეს შეუძლებელია; მაგრამ იმ პრობლემებსაც, რომლებზედაც არქიმანდრიტი ლაზარე წუხს - თანამედროვე, ისტორიულად შექმნილ სირუაციაში, სადაც დიდია დაშორება თეორიასა და პრაქტიკას შორის - ვერ გადავწყვეტთ. თუ მდგომარეობის შეცვლა შეუძლებელია, მაშინ რეალური გამოსავალი უნდა ვეძებოთ, ანუ ადეკვატური რეაგირება მოვახდინოთ და არა გამოუვალ მწუხარებაში ვიყოთ და ყველა დავადანაშაულოთ.

როგორ უნდა მოვახდინოთ რეაგირება? ჩემი აზრით, უნდა შევცვალოთ მონასტრების ტიბიკონები, მათი დანიშნულება და მრავალფეროვანი გავხადოთ ისინი. მკაცრი სულიერი ცხოვრებისათვის საჭიროა XIX საუკუნის ოპტინის სკიტის მსგავსი დახურული, ,,მიუვალ” ადგილებში მდებარე მონასტრები, რომლებსაც მატერიალურად ეპარქია შეინახავს. ქალაქებისათვის კი საღვთისმეტყველო-სამეცნიერო, სამოძღვრო, საგამომცემლო, საგანმანათლებლო და საქველმოქმედო მიმართულების მისიონერული მონასტრები, რომლებიც მატერიალურად უზრუნველყოფენ თავს საკუთარი მოღვაწეობითა და საღვთისმსახურო და სამრევლო ცხოვრებით, რაც გარდაუვალი იქნება ასეთ მონასტრებში. ეს კი გათვალისწინებული უნდა იყოს ასეთი მონასტრების ტიბიკონებში, რომლებიც შესაბამისობაში იქნება ქალაქურ გარემოსთანაც, დატვირთვებთანაც, ცხოვრების რიტმთანაც და ა.შ. ამ მონასტრების მთავარი მიზანი არის ისეთი გარემოს შექმნა, რომელიც მონაზვნების ტალანტებსა და უნარებს განავითარებს. იმ ბერ-მონაზვნებისა, რომელთაც სურთ იმსახურონ ეკლესიის საკეთილდღეოდ, მაგრამ არ შეუძლიათ მკაცრი ტიბიკონის მონასტრებში განმარტოებული ცხოვრება. შეიძლება უფრო ჭკვიანური იყოს ასეთი მონასტრების ბინადრებისათვის ,,ხელფასის” მიცემაც - ეს მონასტრის კეთილად მოწყობისთვისაც სასარგებლოა, მისი წევრებისთვისაც მნიშვნელოვანი დისციპლინარულ-სოციალური სტიმული იქნება და ისინიც ,,დამშვიდდებიან”... სასოფლო - სამეურნეო მონასტრებს თავიანთი ტიბიკონი ექნებათ, რომელიც შრომისა და ლოცვის რაოდენობას თანამედროვე ადამიანის მდგომარეობასა და ძალებთან შესაბამისობაში მოიყვანს. რომის კათოლიკურ ეკლესიას აქვს ტიბიკონების მრავალფეროვნება; შესაძლებელია, მათი გამოცდილების შესწავლა და გამოყენება. სხვადასხვა ტიპის მონასტერში უნდა მიიღონ შესაბამისი მაცხოვრებლები და არა ისე, როგორც ახლა ხდება, ყველას ერთად რომ შეყრიან... ადამიანები, რომელთაც უმაღლესი განათლება აქვთ მიღებული, არაკვალიფიციური შრომით არიან დაკავებული, საშუალება არა აქვთ ეკლესიის სასიკეთოდ გამოიყენონ მიღებული ცოდნა და გამოცდილება (გავრცელებული შეხედულების ზეგავლენით ფიქრობენ, რომ ეს ნორმალურია და სწორედ ეს არის ჭეშმარიტი მონაზვნური გზა); ის მონაზვნები კი, რომლებსაც სასოფლო ან სამეურნეო საქმიანობისაკენ აქვთ მიდრეკილება, ქალაქის მონასტრებში უსაქმურობისაგან იტანჯებიან (აღსარებაზე მოსულ ხალხს კი საზარელი შეხედულებებითა და რჩევებით სულს უმახინჯებენ)... ამასთან, ცხადია, პირველებიცა და უკანასკნელებიც დროთა განმავლობაში დეგრადირდებიან...

მაგრამ აქ ვაწყდებით პრობლემას. ზემოთ ხსენებული ,,წმ. მამებისეული იდეოლოგია” საშუალებას არ მოგვცემს სამონასტრო ტიბიკონები მრავალფეროვანი, ეკლესიის თანამედროვე მდგომარეობის შესაბამისი გავხადოთ. კი მაგრამ, ეს როგორ! წმ. მამები ამბობდნენ: მხოლოდ კინობიტურ მონასტრებს მივყავართ წარმატებისაკენ მონაზვნურ ცხოვრებაში... ჩვენ ხომ არ შეგვიძლია წმ. მამების ნათქვამებს რევიზია გავუკეთოთ, ჩვენ ვინა ვართ, ჩვენ ხომ ყველაფერი დაცემული გვაქვს, გონებაც, გრძნობებიც, ისინი გვატყუებენ, მხოლოდ წმ. მამებს უნდა მივსდიოთ მორჩილად... რეალური სურათი კი ისაა, რომ ჩვენ მათ არ მივსდევთ - კინობიტური ცხოვრება ჩვენს მონასტრებში რეალურად არ არსებობს... ჩვენ არ შეგვიძლია მათ მივსდიოთ, რადგან არ ძალგვიძს შევცვალოთ სამრევლო სისტემა, რომელსაც დღეს ყველა მონასტერში ღრმადა აქვს ფესვი გადგმული... ასეთ სიტუაციაში ერთადერთი ადეკვატური გადაწყვეტილებაა ტიბიკონების შეცვლა; მაგრამ ჩვენ ამას არავითარ შემთხვევაში არ გავაკეთებთ, რადგან ეს ,,წმინდა მამების წინააღმდეგ წასვლას” ნიშნავს (სინამდვილეში მამების კი არა იმ იდეოლოგიის წინააღმდეგ, რომელიც მათგან შექმნეს, მაგრამ მოდი და გააგებინე ეს...). გამოდის, რომ ,,კაცი შაბათისთვისაა”... ამ პოზიციიდან კი ვერ შევძლებთ იმ პრობლემების გადაჭრას, რომლებზეც მიგვითითებს არქიმანდრიტი ლაზარე.

VII

ბოლოს რამდენიმე სიტყვა ათონის მთის შესახებ. არქიმანდრიტი ლაზარე თავის წიგნში აღფრთოვანებით აღწერს რამდენიმე ვიზიტს წმინდა მთაზე. მართლაც, ათონს ყოველთვის პატივისცემითა და მოწიწებით, ,,ქვევიდან” შევყურებთ. ათასწლოვანი სამონასტრო ტრადიციის გამო ის ურყევი ავტორიტეტი და მაგალითია არა მხოლოდ მონაზვნებისათვის, არამედ ყველა მართლმადიდებლისთვისაც. ათონის მთის ბრმა თაყვანისცემის საერთო განწყობილებაში, ჩემი ზოგიერთი აზრი შეიძლება დისონანსურად გაისმას.. მაგრამ მკითხველს განსჯისათვის მაინც გავუზიარებ.

როგორც უკვე ვთქვით, ქრისტიანობას აქვს ფასეულობათა მკაცრად განსაზღვრული იერარქია. მათში მთავარია უფალი იესო ქრისტე და ადამიანის სულის მასთან ცოცხალი და რეალური ერთობა. ასეთი ერთობისათვის არსებობს ეკლესია. მასში ყველა საშუალებაა ადამიანის ღმერთთან თანაცხოვრებისათვის; მიზანი კი თვით ქრისტეა; ,,ის არის ალფა და ომეგა, დასაწყისი და დასასრული” (გამოცხ. 1:8). მონოზვნობა ერთ-ერთი საშუალებაა ქრისტეში ცხოვრების მისაღწევად. ათონი მონასტრული ცხოვრების ერთ-ერთი ტრადიციათაგანია, რომელიც სრულებითაც არ მოიცავს მთლიანად ქრისტიანობასა და მართლმადიდებლობას; ასეც უნდა მივიღოთ ის და ეს იქნება ჯანსაღი და საეკლესიო შეხედულება. როდესაც თავისთავად ათონის თაყვანისცემა და მისი ყველაფერზე მაღლა დაყენება ხდება, ეს უკვე ქრისტიანობიდან გადახრაა.

მართლაც, მონაზვნობისათვის ათონის მთა მთელს დედამიწაზე საუკეთესო ადგილია. მაგრამ კვლავ გავიხსენოთ, რომ სახარება გვაძლევს ჭეშმარიტების კრიტერიუმს, რომელიც სრულებით არ არის ტერიტორიალური. ,,ნაყოფისა მათისაგან იცნნეთ ისინი” (მათე 7:16), - ამბობს უფალი. ვნახოთ ათონის მთის ნაყოფები. უეჭველია, აქ ჩქეფს სისხლსავსე სულიერი ცხოვრება, ლოცვის სკოლაა, სამონასტრო ცხოვრების ძველი ტრადიციები, სულიერი ბერები... მაგრამ ამასთან ბერძნებს არ უყვართ რუსები (და საერთოდ სლავები)... ევსთიგმენეს მონასტერი (და არა მხოლოდ ის, არამედ არც ისე მცირე რაოდენობა ათონის მთის მამებისა) დაავადებული არიან მახინჯი სქიზმატური ,,ზილოტობით”... ვნახოთ რას წერს მამა იოსებ ისიქასტი თავის სულიერ შვილს: ,,უფალს ასე უთხარი: ო, ჩემო საყვარელო, ტკბილო იესო ქრისტევ! ვინ შეგევედრა ჩემთვის და ილოცა, რომ... მე დავიბადე კეთილი და მორწმუნე ქრისტიანი მშობლებისაგან? რადგან ასე მრავალნი იბადებიან თურქულ, კათოლიკურ, მასონურ, ებრაულ, წარმართულ და სხვათა ოჯახებში, რომელთაც არ სწამთ ღმერთი, მაგრამ ისინი ხომ როგორც არდაბადებულნი არიან და მარადიულად იტანჯებიან” (მამა იოსებ ათონელი. სამონასტრო გამოცდილების გადმოცემა, გვ. 273. 1998)... აი, ღმერთისა და ადამიანებთან მისი დამოკიდებულების როგორი სურათი მოგვცა ერთ-ერთი ყველაზე პატივცემული ათონელი ბერის სამონასტრო გამოცდილებამ, როგორ ადვილად მიუსჯის ის მარადიულ ტანჯვას კათოლიკეებს, ებრაელებს და ყველას, ერთმანეთის მიყოლებით! სხვა აღმსარებლობის ქრისტიანების სიძულვილი, კორპორაციული ამპარტავნება (ამის მაგალითი მოჰყავს არქიმანდრიტ ლაზარეს თავისი წიგნის 306-ე გვერდზე - ათონელები კიცხავდნენ არქიმანდრიტ სოფრონ სახაროვს, შემსუბუქებული ტიბიკონის გამო და ეუბნებოდნენ: ,,შენ ათონელი არა ხარ!”) ესეც, სამწუხაროდ, ათონია... მეტყვიან: სამაგიეროდ იქ ღვთის სათნოყოფილთა, ცხონების მაძიებელთა დიდი რაოდენობაა! - ასეთი ადამიანები მოსკოვშიც არიან, ნიუ-იორკშიც და საერთოდ ,,დამიტევებიეს თავისა ჩემისა შვიდ ათასი მამაკაცი, რომელთა არა მოუდრეკიან მუხლნი მათნი ბაალისა” (რომ. 11:4), - უპასუხა უფალმა ილია წინასწარმეტყველს, როდესაც ის კეთილმორწმუნეობის დაკნინებაზე წუხდა... ათონი თავის თავს აიგივებს ,,მართლმადიდებლობის სიწმინდესთან” და ამაში ვხედავ იმ ნაკლს, რომელიც მის ღირსებაზე არანაკლებია...

საქმის არსი იმაშია, რომ ჩვენ დაცემულ სამყაროში ვცხოვრობთ; და ამ დაცემის დაძლევა არა რაღაც განსაკუთრებულ ადგილას (,,სამყოფელში”), არამედ ადამიანის სულში ხდება და არა კორპორაციულად, არამედ მხოლოდ ინდივიდუალურად. მსოფლიოში ყველაზე წმინდა ადგილიც კი არ არის თავისუფალი ადამიანის პიროვნული და სოციალური უძლურების გამოვლინებისაგან. არაფრის გაიდეალება არ შეიძლება და ვფიქრობ, ძალიან ფრთხილად უნდა ვიყოთ, როდესაც ქრისტიანებს ათონურ ცხოვრებას მაგალითად ვუსახავთ... არა ათონური ტიბიკონები, არამედ სწორი საეკლესიო წარმოდგენები, ქრისტიანული ფასეულობების მწყობრი იერარქია არის დღეს ჩვენთვის ჰაერივით აუცილებელი...

დასკვნა

ასე რომ სიყვარულის ტანჯვა... მაინც რისგან იტანჯება? რატომ არ ეძლევა მას ადგილი ჩვენს გულებში? ჩემი აზრით იმიტომ, რომ ჩვენი სიყვარული არ ერწყმის საეკლესიო სიბრძნეს, სახარებისეულ გონებას. ,,იმისათვის, რომ არ ემსახურებოდი უფალს, შენს ღმერთს, სიხარულითა და კეთილი გულით, როცა დოვლათში იყავი, დაუწყებ სამსახურს შენს მტრებს, რომელთაც მოგისევს უფალი, შიმშილში, სიმწყურვალეში, სიშიშვლეში და ყოველგვარ გასაჭირში; დაგადგამს ქედზე რკინის უღელს, რომ საბოლოოდ გაგანადგუროს” (მეორე სჯული 28: 47-48)... ჩანს, სწორედ ეს გვემართება. არ უსწავლებიათ ჩვენთვის და არ მივისწრაფით, რომ ღმერთს ვემსახუროთ ,,სიხარულითა და კეთილი გულით”; ვერ ვხედავთ და ვერ ვამჩნევთ, თუ რა უხვად გვაძლევს ღმერთი ყველაფერს ეკლესიაში, მიუხედავად ,,ბოლო ჟამისა”, ,,განდგომილებისა”, ,,დაკნინებისა”... ამიტომაც იტანჯება ჩვენი სიყვარული. ის ,,დაბურულია ,, იდეოლოგიით და არაადეკვატურია.

მაშ რა ვქნათ? გული არ გავიტეხოთ, ,,ნოსტალგიამ” არ უნდა შეგვიპყროს, თავი უნდა დავიმდაბლოთ და ,,დავიცვათ თავნი ჩვენნი კერპთაგან” (1 იოანე 5:21)... ჩვენ არა ვართ ბახი და მოცარტი და არც მაკარი დიდი და სერაფიმე საროველი. თუ ადეკვატური დამოკიდებულება გვექნება საკუთარ თავთან, დროსთან, რომელშიც ღმერთის ნებით გვიწევს ცხოვრება, თუ შევეცდებით ქრისტიანობის შეცნობას და მის საკუთარ ცხოვრებაში განხორციელებას და არ შევიარაღდებით იდეოლოგიებითა და სქემებით, მაშინ სიხარულისათვის მრავალი მიზეზი გვექნება. ღმერთი ჩვენთანაა, ჩვენ კი - მასთან: ეს არის მთავარი ჩვენს ცხოვრებაში., ამას ვერავინ და ვერაფერი წაგვართმევს (იოანე 16:22; რომაელთა 8:35-39).

ჟურნალი ,,Альфа и Омега”, №1, 2006

საპატრიარქოს უწყებანი №43, 2004

,,მიუხედავად ამ რთული დროისა, იცით, უცებ რა მეცა თვალში? - ქართული სიყვარული და სითბო არ დაკარგულა...”

გიორგობის დღესასწაულზე ყოვლდაწმიდა სამების ტაძრის კურთხევაზე სხვადასხვა ქვეყნიდან უამრავი სტუმარი ჩამობრძანდა. მათ შორის იყო ტიუმენის დედათა მონასტრის წინამძღვარი, ქართველი მონაზონი, იღუმენია ნინო (სხულუხია), რომელიც ხანგრძლივი განშორების შემდეგ პირველად ჩამოვიდა საქართველოში. ჩვენ შევხვდით და ვესაუბრეთ მას.

- დედა ნინო, თქვენი ბავშვობის წლებს, სოხუმში ყოფნის პერიოდს როგორ გაიხსენებთ, როგორ მოხვედით ეკლესიაში, როგორ დაიწყო ეს გზა თქვენთვის?

- სამწუხაროდ, ჩვენს დროში ადამიანი ეკლესიაში დიდი გაჭირვების შემდეგ მოდის. ადრე ჩვენი წინაპრები ეკლესიაში დადიოდნენ, წყნარად ლოცულობდნენ და უფალთან მისვლა სისხლისღვრის გარეშე ხდებოდა, რადგან მართლმადიდებლობა მამა-პაპიდან, მშობლებიდან შვილებს გადაეცემოდა. ჩვენ კი 70 წლის განმავლობაში უღმერთოდ ვცხოვრობდით. სულში თურმე გვქონია რწმენა, მაგრამ ამის შესახებ არ ვიცოდით. 70 წლის შემდეგ, როდესაც უფლის დიდი მადლით ეკლესიები გაიხსნა, გავიგეთ, რომ მართლმადიდებელი ერის წარმომადგენლები ვართ; მაგრამ ეს ცოცხალი რწმენა უფლისადმი მხოლოდ გაჭირვების შემდეგ მოვიდა. ალბათ, ყველა დამეთანხმება, რომ ხშირად დიდი გაჭირვების, ავადმყოფობის შედეგად გვეხსნება გზა უფლისაკენ. მოგეხსენებათ, სოხუმში რაც მოხდა; როგორც ჩანს, როდესაც სული წვალობს, გაჭირვებასა და ავადმყოფობაშია, მაშინ გრძნობს უფალს. ასე მოხდა ჩემს ცხოვრებაშიც. როდესაც ეკლესიაში მოვედი, სულმა ჭეშმარიტება იგრძნო, მანამდე კი ცხოვრებაში გზას ვერ ვხედავდი. სხვათა შორის, ჭეშმარიტებას ბავშვობიდანვე ვეძიებდი; მეგონა, მეცნიერებაში ვიპოვნიდი მას, ბიოლოგიის ფაკულტეტი დავამთავრე და ნერვულ უჯრედში მინდოდა ჭეშმარიტების პოვნა. უფალმა კი მომიყვანა და დამანახა, რომ ჭეშმარიტება მართლმადიდებლობაშია. ამის შემდეგ მივატოვე ყველაფერი ამქვეყნიური და უფალს მივეკედლე. ეს მხოლოდ უფლის ნებით ხდება...

- თქვენი ბავშვობისდროინდელ სოხუმს როგორ გაიხსენებთ?

- მოგეხსენებათ, სულ სხვა სუფთა და წმიდა თვალებით უყურებენ ამ ქვეყანას, იმედისა და სიკეთის თვალებით.

შემდეგ სოხუმის საკათედრო ტაძარში დავიწყე სიარული, ჩემი მოძღვარი იყო ასაკოვანი ბელორუსი მოძღვარი, პროტოპრესვიტერი იოსები. სხვათა შორის, მან მაკურთხა, რომ ოპტის უდაბნოში ერთი კვირით წავსულიყავი აღდგომის შესახვედრად და მისი ლოცვებით უფალმა დამტოვა, სოხუმში ვეღარ წავედი, რადგან იქ არეულობა დაიწყო; მართალია, დარჩენას არ ვაპირებდი, მაგრამ უფალმა ასე ინება.

- და ამის შემდეგ რამდენ ხანს დაჰყავით ოპტის უდაბნოში?

- იქ ჩემი მოძღვარი გახდა მღვდელ-მონაზონი სერგი. გულით ნამდვილად ვეძებდი უფალს, ეტყობა უკვე მზად ვიყავი მონასტრისათვის. უფალი ხომ ადამიანის გულს ხედავს და დამტოვა. ერთი წელიწადი ოპტის უდაბნოში მამათა მონასტერში ვმუშაობდი.

მოსკოვიდან ორი საათის სავალ გზაზე არის ,,მალაია იაროსლავეც”-ი, სადაც წმიდა ნიკოლოზის დედათა მონასტერი გაიხსნა. ასე დაიწყო მონასტრის მშენებლობა. დღეს ეს ძალიან განთქმული მონასტერია, 100 მორჩილია, 70 უპატრონო ბავშვს ვზრდით. 12 წელიწადია, რაც ეს მონასტერი არსებობს, სადაც 10 წლის წინ აღვიკვეცე მონაზვნად. 2 წლის წინ ციმბირში, ქალაქ ტიუმენში დედათა მონასტერი იხსნებოდა. საბჭოთა ხელისუფლების დროს იქ არყის ქარხანა იყო: ეპარქია 10 წელიწადი ვერაფრით ახერხებდა, რომ მონასტერი მას გადასცემოდა, დიდი განსაცდელებისა და გასაჭირის შემდეგ მოხდა მონასტრის დაბრუნება.

- და ახლა ათი წლის განშორების შემდეგ ჩამოხვედით საქართველოში?

- უფრო მეტიც, 12 წლის განმავლობაში საქართველოში არ ვყოფილვარ. მიუხედავად ამ რთული დროისა, იცით უცებ რა მეცა თვალში? - ქართული სიყვარული და სითბო არ დაკარგულა; ეს ყველგან ჩანს; წმინდა სამების ტაძრის კურთხევისას, ისეთი სულიერი ატმოსფერო სუფევდა, სიტყვით ვერ გამოიხატება, თითქოს ზეციურ სასუფეველში ვიყავი. ყველა, ვინც ტაძარში იყო, ამბობდა, რომ ეს იყო სასწაული, ეს იყო უდიდესი მადლი უფლისა და შედეგი იმისა, რომ უფალი ისმენს ჩვენს ლოცვებს. ის სისხლი, რაც ქართველმა ხალხმა დაღვარა, უფალმა მიიღო, როგორც მსხვერპლი; მიუხედავად იმისა, რომ ახლა ეშმაკს დიდი ძალა აქვს, კიდევ უფრო მეტი ძალა გადმოგვივლინა უფალმა და როგორც ჩვენმა უწმინდესმა და უნეტარესმა პატრიარქმა ბრძანა, ხალხს იმედი მიეცა, დიდება უფალს ამ სასწაულისათვის!

- იცით ერთმა მონაზონმა ძალიან მოსწრებულად თქვა: უწმიდესმა კიდევ ერთი საჩუქარი ჩამოგვიტანა ზეციდან ამ ტაძრის სახითო...

- კარგად უთქვამს, ნამდვილად ასეა, ჩემთვის, როგორც ქართველი ადამიანისათვის, ეს ყველაზე თბილი და უდიდესი ტაძარია, მაგრამ ობიექტურადაც რომ ვთქვა, არა როგორც ქართველმა ადამიანმა, უბრალოდ ვიტყოდი, რომ ეს ყველაზე კარგი ტაძარია! რუსეთშიც ხომ გაიხსნა დიდი ტაძარი, ის ძალიან მდიდრულია, მაგრამ ქართულ ტაძარს მაინც ქართული სულის სითბო და სიტკბოება აქვს, სწორედ ისეთი, ქართველ კაცს რომ ახასიათებს. ეს განსაკუთრებულია და ამას მარტო ქართველი კაცი როდი გრძნობს. ამ ტაძარში ქართველი ხალხის სულის სილამაზე ჩანს. მოსკოვის ტაძარში ბევრი ოქრო დაიხარჯა, მაგრამ მთავარი სიმდიდრე სულიერებაა. ამ ტაძარმა გამოხატა ქართველი კაცის სული, ის, რომ ჩვენ არ დაგვიკარგავს ის, რაც ჩვენს ბავშვებს შეგვიძლია გადავცეთ - ქართული სული არ დაკარგულა და არც დაიკარგება.

ძალიან დიდი პასუხისმგებლობა გვაკისრია, რადგან სატანური ძალები დღეს ძალიან გაძლიერდნენ, კიდევ უფრო მეტად შემოგვიტევენ: ჩვენს ბავშვებს უნდა შევუნარჩუნოთ ეს ქართული სული, რადგან მათ ახლა უზნეობაში ზრდიან, ეს ყოველ ნაბიჯზე ჩანს. ჩვენ მტკიცედ უნდა ვიდგეთ, რომ ჩვენმა ბავშვებმა თავიანთ შთამომავლობას გადასცენ ტრადიციული ზნეობა და საერთოდ, ქართული რწმენა შემორჩეს ქვეყანას იმ დღემდე, სანამ ჩვენი უფალი იესო ქრისტე ხელმეორედ გვესტუმრება დედამიწაზე...

- მთელი ამ წლების განმავლობაში როგორ გესახებოდათ საქართველო, დაგხვდათ თუ არა ისეთი, როგორც წარმოგედგინათ?

- ქართველმა ხალხმა შეინარჩუნა თავისი ჩვეული სითბო, რუსეთში ეს ნაკლებადაა: ეს მე ძალიან მახარებს, რადგან ვხედავ, რომ ერი მაინც ფხიზლად არის და იმედი მაქვს, რომ რწმენა გაიმარჯვებს.

- ჩვენთან ფერეიდნელი ქართველები ჩამოდიან ხოლმე; ერთ მათგანს წასვლისას ვკითხე, რამდენი ხნით მიდიხარ, როდის ჩამოხვალ-მეთქი; საოცრად სევდიანი თვალებით შემომიბრუნდა და მიპასუხა - ყოველ შემთხვევაში, 400 წლით არაო. თქვენ როგორ ფიქრობთ, ალბათ მალე კიდევ ჩამოხვალთ?

- ჯერა, რომ უფრო მალე ჩამოვალ საქართველოში, სხვანაირად შეუძლებელია: ეს ჩამოსვლა უბრალო და შემთხვევითი არ იყო. ახლა ეს სულიერი სითბო და სიყვარული საქართველოსადმი ისეთია, არ შეიძლება, რომ ახლო მომავალში არ ჩამოვიდე. არ ვიცი ეს როგორ მოხდება, მაგრამ უნდა ჩამოვიდე. საერთოდ ყველა მეუბნება - ჩამოდი. ჩვენთანაც არის მონასტრებიო, მაგრამ უფლის ნება ასეთია, მონაზონს არა აქვს უფლება რამე უნდოდეს: უფალმა უწყის, რა მაქვს გულის შიდა კუნჭულში და როგორც მას სურს, ისე იქნება: მე კურთხევანს შევასრულებ. უწმიდესი ლოცვებში მომიხსენიებს, უფალი კი თვად გადაწყვეტს.

- იცით, ძალიან ბევრი უცხოელი სასულიერო თუ საერო პირი აღიარებს, რომ ჩვენი პატრიარქი გამორჩეულია მართლმადიდებლურ სამყაროში...

- ნამდვილად თბილი და მზრუნველი მამაა; ის განსაკუთრებულია, მართლმადიდებლურ სარწმუნოებაში ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს წინამძღვარს. დიდება უფალს, რომ ამ რთულ პერიოდში ასეთი წინამძღვარი გარდამოგვივლინა უფალმა: ეს ძალიან დიდი მადლია, რამდენი მადლობის თქმა გვიწევს უფლის მიმართ ამის გამო!

- უღრმესი მადლობა, დედა ნინო, საინტერესო საუბრისათვის და ჩვენ იმედი გვაქვს, რომ მალე კიდევ შევხვდებით.

- დიდება უფალს.

ესაუბრა ხათუნა რაქვიაშვილი
იბეჭდება შემოკლებით

2006 წლის 23 ივლისს ქალაქ ტიუმენის ცენტრალური ადმინისტრაციული ოლქის პროკურატურამ რუსეთის ფედერაციის სისხლის სამართლის კოდექსის 156-ე… მუხლით (არასრულწლოვანის აღზრდის მოვალეობის შეუსრულებლობა) სისხლის სამართლის საქმე აღძრა ქ. ტიუმენის წმ. ილია წინასწარმეტყველის სახელობის დედათა მონასტრის წინამძღვრის, იღუმენია ნინოს (მარინე ალექსანდრეს ასული სხულუხია) წინააღმდეგ.

როგორც ტიუმენის ცენტრალურ-ადმინისტრაციული ოლქის შინაგან საქმეთა სამმართველოს წარმომადგენელი ელენე შაპოშნიკოვა ამბობს, სისხლის სამართლის საქმე მოქალაქეების განცხადებებისა და პანსიონ ,,ოტრადას” შემოწმების საფუძველზე აღიძრა. ეს პანსიონი 2004 წელს დაარსდა წმ. ილია წინასწარმეტყველის მონასტერთან. ამჟამად პანსიონი ,,ოტრადა” დროებით დახურულია და მისი აღსაზრდელები ტიუმენის ოლქის ოჯახისა და ბავშვების სოციალური დახმარების ცენტრში იმყოფებიან. მარინე სხულუხიასა და მისი ,,პანსიონის” საქმეს იძიებს ქ. ტიუმენის ცენტრალური ოლქის შინაგან საქმეთა სამმართველოს საგამოძიებო განყოფილება.

რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ტობოლსკისა და ტიუმენის ეპარქიის ხელმძღვანელობა, რომელიც არასოდეს გამოირჩეოდა საზოგადოების მიმართ გახსნილობით, ამჯერად დიდ ძალისხმევას იჩენს იმისათვის, რომ საქმე მიაჩუმათოს, რადგან მონასტერთან არსებული ,,პანსიონის” საქმის გამოძიებამ შეიძლება ტობოლსკისა და ტიუმენის მთავარეპისკოპოს დიმიტრის, და არა მხოლოდ მას, დიდი უსიამოვნება მოუტანოს.

მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი (ერისკაცობაში ალექსეი კაპალინი) დასავლეთ ციმბირში ,,კაპალინების ოჯახის” არაფორმალური წარმომადგენელია. ამ ოჯახის გავლენა მოსკოვის საპატრიარქოში თანდათან იზრდება. მთავარეპისკოპოს დიმიტრის ღვიძლი ძმა კრემლთან დაახლოებული მოსკოვის საპატრიარქოს საქმეთა მმართველი, კალუგისა და ბოროვსკის მიტროპოლიტი კლიმენტია. რუსი ექსპერტები მიტროპოლიტ კლიმენტს მოიხსენიებენ, როგორც მოსკოვის საპატრიარქოს ერთ-ერთი უძლიერესი დაჯგუფების ლიდერს, რომელიც პატრიარქ ალექსი II-ზე გავლენის მოსაპოვებლად და პერსპექტივაში კი საპატრიარქო ტახტისთვის იბრძვის. ამ თვალსაზრისით მას ხშირად უწოდებენ სხვა, უფრო გავლენიანი დაჯგუფების ლიდერის, სმოლენსკისა და კალინინგრადის მიტროპოლიტის, მოსკოვის საპატრიარქოს საგარეო საქმეთა განყოფილების ხელმძღვანელის, კირილეს (გუნდიაევი) კონკურენტს.

ტიუმენის სამთავარხუცესოდან ჩვენთვის ცნობილი გახდა, რომ მარინე სხულუხია უშუალო კავშირში იმყოფება ,,კაპალინების ოჯახთან”. ის თავის დროზე უვლიდა ,,მაღალყოვლადუსამღვდელოესი” ძმები კაპალინების მოხუც დედას და ამ უკანასკნელის თხოვნით მთავარეპისკოპოს დიმიტრისაგან წმ. ილია წინასწარმეტყველის მონასტრის წინამძღვრის თანამდებობა მიიღო.

ზემოთქმული ინფორმაციის გათვალისწინებით გასაგები გახდება, თუ რატომ ცდილობს ასე ძალიან მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი პანსიონ ,,ოტრადას” საქმის მიჩუმათებას.

დღეს მან ამ საქმის მოსაგვარებლად ,,კაპალინების ოჯახთან” ერთად სხვა სერიოზული ადმინისტრაციული რესურსებიც აამოქმედა. აღმასრულებელი ხელისუფლების საოლქო ორგანოების ინფორმაციით, მთავარეპისკოპოსმა დიმიტრიმ დახმარებისათვის მიმართა ქ. ტიუმენის მერსა და პარტია ,,ედინაია როსიას” საქალაქო განყოფილების პოლიტსაბჭოს მდივან ს. სმეტანიუკს; ტიუმენის ოლქის ყოფილ გუბერნატორს, ამჟამად რუსეთის ფედერაციის პრეზიდენტის ადმინისტრაციის ხელმძღვანელ ს. სობიანინს და რუსეთის ფედერაციის შინაგან საქმეთა მინისტრ რ. ნურგალიევს. იმავე წყაროს ინფორმაციით, ამის შედეგად საგამოძიებო ორგანოებმა უკვე იგრძნეს მათ საქმიანობაზე ზეწოლა.

ტობოლსკისა და ტიუმენის ეპარქიის ხელმძღვანელის მთავარი მიზანია, რომ პანსიონ ,,ოტრადის” საქმეს საზოგადოებრივი რეზონანსი არ მოჰყვეს და ეს ამბავი არ გასცდეს დედათა მონასტრის საზღვრებს. ქალაქის ხელისუფლების მთავარი მიზანიც ესაა. მათი მიზნები უკანასკნელ ხანს იმდენად დაუახლოვდა ტობოლსკისა და ტიუმენის ეპარქიის ხელმძღვანელის მიზნებს, რომ ამ უკანასკნელის წარუმატებლობა პირდაპირ აისახება პირველის რეპუტაციაზე. ადგილობრივი მედიისათვის პანსიონ ,,ოტრადას” საქმე ტაბუირებული თემაა. როგორც ტიუმენის ჟურნალისტებმა (გაზეთები, რადიო, ელექტრონული მედია) შეგვატყობინეს, ,,ამჟამად საუბარიც კი არ შეიძლება მონასტრის შესახებ ინფორმაციის გაშუქებაზე.”

თუმცა ერთადერთი გამონაკლისი გახდა ელიზავეტა კოვალჩუკის პუბლიკაცია გაზეთ ,,ტიუმენსკიე ვედომოსტიში”, რომელშიც მარტივი აზრია გატარებული - აღსაზრდელები მონასტერში უნდა დავაბრუნოთ, ისინი ამას თვითონ ითხოვენ, თორემ ოჯახისა და ბავშვების სოციალური დახმარების საოლქო ცენტრში მათთვის ტანსაცმელი არ არის, იქ გოგონებისათვის მხოლოდ მოკლე ქვედაკაბები აქვთ. ამავე პუბლიკაციაში მოტანილია მარინე სხულუხიას მონათხრობი იმის შესახებ, თუ საიდან დაიწყო ყველაფერი: ,,სამი კვირის წინ მონასტრიდან ოთხი გოგონა გაიქცა (მე-8 - მე-9 კლასელები), გასეირნება მოუნდათ. ცოტა ხნით ადრე, სანამ ეს მოხდებოდა, პანსიონში მივიღეთ ახალი გოგონა ტანია, რომელმაც მეათე კლასი დახურა. მისი მიღება დედამისმა გვთხოვა, რადგან თვითონ ვერაფერს უხერხებდა შვილს. და აი, რამდენიმე დღის შემდეგ გოგონები გაიქცნენ. სასწრაფოდ დავიწყეთ მათი ძებნა და მორის ტორეზისა და რესპუბლიკის ქუჩის კუთხეში მთვრალი ახალგაზრდების ჯგუფში შევნიშნეთ ერთ-ერთი მათგანი. შევედი ჯგუფის შუაგულში და დავუძახე გოგონებს: ,,გოგონებო, გამოდით და ჩასხედით ავტობუსში!” მაგრამ მთვრალმა ახალგაზრდებმა წინააღმდეგობა გაგვიწიეს. მიუხედავად ამისა, გაქცეულები მაინც ჩავსვით ავტობუსში, მაგრამ ერთ-ერთ მათგანს ახალგაზრდები არ უშვებდნენ. გამოიძახეს მილიცია და აქედან დაიწყო ყველაფერი. დილამდე ჩვენებებს ვაძლევდით. ვიფიქრეთ, რომ ეს ამბავი ამით დასრულდა, მაგრამ ერთი კვირის შემდეგ 15 კაცი მოვიდა მონასტერში ყველაფრის შესამოწმებლად: სახანძრო, მილიცია...ბავშვები სათითაოდ დაკითხა ფსიქიატრმა. (როგორც ინკოგნიტო ინფორმაციის წყარომ შეგვატყობინა, ამ შემოწმების დროს მონასტერში მრავალი დარღვევა აღმოაჩინეს - ავტ.)...”

ამავე პუბლიკაციაში ქ. ტიუმენისცენტრალური ადმინისტრაციული ოლქის შინაგან საქმეთა სამმართველოს წარმომადგენელი ე. შაპოშნიკოვა, ,,გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე”, თავს იკავებს მ. სხულუხიას საქმიანობის დეტალების გადმოცემისაგან.. თუმცა საოლქო აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოების ზემოთ ნახსენები ინკოგნიტო ინფორმაციის წყაროს მეშვეობით ეს დეტალები ჩვენთვის ცნობილი გახდა. აი ისინიც:

- გოგონების ,,აღზრდის” პროცესში მათ ზამთრის ყინვაში გარეთ აგდებდნენ;

- სცემდნენ (ერთ გოგონას ცხვირის ძგიდე გაუტეხეს);

- თმებით ათრევდნენ;

- თხების ფარეხში ამწყვდევდნენ (გაზეთ ,,ტიუმენსკიე ვედომოსტისადმი” მიცემულ ინტერვიუში მ. სხულუხია გულისამაჩუყებლად გვატყობინებს: ,,ჩვენ ხომ თხა მონასტერში მათთვის (აღსაზრდელებისათვის) გვყავდა, გოგონებს თხის რძეს ვასმევდით”), თხის სადგომში ყოფნის შედეგად ერთ-ერთ გოგონას ინფექციური დაავადება შეეყარა და სხეული დაუწყლულდა. აღზრდის ერთ-ერთი მეთოდი იყო ასევე ის, რომ ბავშებს აიძულებდნენ წინ გაშვერილ ხელებში საათობით სჭეროდათ სკამი.

იღუმენია ნინო სხულუხია

მთავარეპისკოპოსი დიმიტრი კაპალინი

თუმცა ეს ყველაფერი ახალი აღმოჩენა არ არის. ცალკეულ მოქალაქეებს ადრეც შეუტყობინებიათ ჩვენთვის პანსიონ ,,ოტრადაში” არსებული მდგომარეობის შესახებ. ჯერ კიდევ 2005 წ. კერძო პირებმა აუწყეს ტიუმენის ოლქის ადმინისტრაციის ეროვნებების საკითხების კომიტეტს (ამ კომიტეტში შედის რელიგიის საქმეების განყოფილება, რომელსაც ა. გრადუსოვი ხელმძღვანელობს) იმის შესახებ, რომ პანსიონის აღსაზრდელი გოგონების უფლებები ირღვეოდა. იცოდა თუ არა მთავარეპისკოპოსმა დიმიტრიმ მონასტრის პანსიონის აღმზრდელობით პროცესში არსებული ,,გადახრების” შესახებ? როგორც ტობოლსკის ,,კრემლიდან”, მთავარეპისკოპოსის რეზიდენციიდან გვატყობინებენ: დიახ, იცოდა. ამის შესახებ მთავარეპისკოპოს დიმიტრის მისმა სულიერმა მოძღვარმა, მამა ზოსიმემ შეატყობინა, მაგრამ ,,მეუფემ ამას არავითარი ყურადღება არ მიაქცია, ხოლო როდესაც დედა ნინოს წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა, განრისხდა, რატომ ამის შესახებ ადრე არ მაცნობეთო.”

ყოველივე ზემოთქულიდან გამომდინარე შეგვიძლია რამდენიმე წინასწარი დასკვნა გავაკეთოთ. ქ. ტიუმენის წმ. ილია წინასწარმეტყველის მონასტერთან არსებულ პანსიონ ,,ოტრადასთან” დაკავშირებული სკანდალი კიდევ ერთხელ ადასტურებს იმას, რომ ეკლესია ჩვეულებრივი ადამიანებისაგან შედგება, რომელთაც შეუძლიათ როგორც ამაღლებული, ასევე უღირსი საქციელის ჩადენა;

- ეკლესიის, ისევე როგორც სხვა ნებისმიერი ორგანიზაციის საზოგადოებრივი საქმიანობა, მით უმეტეს ბავშვებთან მუშაობა, გამჭვირვალე, გახსნილი და მისაწვდომი უნდა იყოს ნამდვილი დემოკრატიული კონტროლისათვის;

- სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებსა და რუსულ მართლმადიდებლურ ეკლესიას შორის ,,განსაკუთრებული” ანუ არა კონსტიტუციური ურთიერთობების აგება შეაფერხებს სახელმწიფოებრივ-კონფესიური ურთიერთობების განვითარებას.

ცხადია, წმ. ილია წინასწარმეტყველის მონასტერთან არსებულ პანსიონ ,,ოტრადის” საქმეს სხვადასხვა ხალხი განსხვავებულ ინტერპრეტაციას გაუკეთებს. ვიღაცა, დედა ნინოს მსგავსად, იფიქრებს, რომ ,,დაბრუნდა ბერ-მონაზვნების დევნის საშინელი პერიოდი” (რელიგიური მსოფლაღქმა განსაკუთრებული საუბრის თემაა). ვიღაცა ამას ,,კლერიკალებთან” და ,,პუტინის რეჟიმთან” ბრძოლაში დამატებით არგუმენტად გამოიყენებს, ვიღაცა კვლევით ნაშრომში გააანალიზებს, ვიღაცა...უამრავი პოზიციიდან შეიძლება ამ საქმეს მიუდგნენ, მაგრამ აქ ჩვენი აზრით მთავარია, არ გავჩუმდეთ. პანსიონ ,,ოტრადის” საქმის მაქსიმალური საჯაროობა საზოგადოების ინტერესებში შედის, ბავშვის ცემაზე თვალის დახუჭვა ამორალურია. აუცილებელია ამ საქმესთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ საზოგადოებრივი დისკუსიის გამართვა. პირველ რიგში, შემდეგ საკითხებზე:

- სახელმწიფო სოციალური სამსახურის განვითარება (მათი უმოქმედობა მშობლებს აიძულებს ბავშვები მსგავს ,,პანსიონებში” ჩააბარონ);

- სახელმწიფოსა და კონფესიებს შორის ურთიერთობები (ისინი კონსტიტუციურ ფარგლებში უნდა დაბრუნდეს);

- მედიის თავისუფლება (არავითარი ცენზურა ზევიდან, ეს კანონმდებლობითაა გათვალისწინებული);

მონასტრიდან გაქცევა...

სტატიაში ,,ეკლესია და ბავშვის ცრემლი” შემოგთავაზეთ მარინე სხულუხიას მიერ აღწერილი მოვლენები, რომელთა გამოც მასზე სისხლის სამართლის საქმე აღიძრა.

ახლა ვნახოთ, როგორ აღწერენ ამ მოვლენებს მილიციის თანამშრომლები: 2006 წლის 8 ივნისს, 1 საათსა და 25 წუთზე ქ. ტიუმენის ცენტრალური ადმინსტრაციული ოლქის შინაგან საქმეთა სამმართველოს სამორიგეო ნაწილში შემოვიდა მოქალაქეების J და G-ს შეტყობინება იმის შესახებ, რომ რესპუბლიკისა და მ. ტორეზის ქუჩების კუთხეში მონაზვნები ბავშვებს სცემდნენ. სამმართველოში მოვიყვანეთ მოქალაქე მარინე ალექსანდრეს ასული სხულუხია, მისი ძმა ბესარიონ სხულუხია და არასრულწლოვანი გოგონები: AA-15 წლის, BB-15 წლის, C-14 წლის, D-15 წლის, E-14 წლის. პირველი დაკითხვის პროცესში არასრულწლოვანებმა განაცხადეს, რომ ისინი გამოიქცნენ წმ. ილია წინასწარმეტყველის სახელობის მონასტერთან არსებული ბავშვთა თავშესაფრიდან, რადგან აღარ სურდათ იქ ცხოვრება, მაგრამ გზაში ისინი დაიჭირა მონასტრის იღუმენიამ, დედა ნინომ (სხულუხია მ. ა.).

საერთო სურათს ავსებს მოწმეების ჩვენება:

26 წლის ოფიციანტმა ჟ-მ განაცხადა, რომ 2006 წლის 8 ივნისს მეგობართან ერთად მიდიოდა მ. ტორეზის ქუჩაზე და მოწმე გახდა იმისა, თუ შავებში შემოსილ მონაზონს როგორ ეჭირა 13-14 წლის ორი გოგონა ტანსაცმლის საყელოთი და ძალით მიათრევდა, უყვიროდა და შეურაცხყოფას აყენებდა მათ. როგორც ჟ-მ თქვა: ,,ერთ-ერთ გოგონას მონასტერში დაბრუნების ეშინოდა, ის ჩემს ზურგს უკან დაიმალა და ჩურჩულით მითხრა: ,,არ მინდა იქ წასვლა, ჩვენ იქ გვცემენ”, მეორე გოგონამ კი მითხრა: ,,მილიცია არ გამოიძახოთ, თორემ მონასტერში უარეს დღეში ჩაგვაგდებენ”. როდესაც ბავშვები მანქანაში ჩასვეს, მივირბინე, რომ გამეგო, რომელი მონასტრიდან იყვნენ, გოგონები ტიროდნენ და ამბობდნენ, ,,თუ შეიძლება, გვიშველეთო”.

თვითონ გოგონები კი ამგვარად აღწერენ ,,დედა” ნინოს მიერ მათ ,,დაკავებას”: E-14 წლის: ... ,, (სხულუხია მ.ა.) თმებში ჩააფრინდა A-სა და D-ს, რომ არ გაქცეულიყვნენ. AA ტკივილისა და შიშისაგან ხმამაღლა ტიროდა, მაგრამ იღუმენიას ის კვლავ თმებით ეჭირა... როდესაც უცხო ხალხი მოგვიახლოვდა, ერთ-ერთ ახალგაზრდა ქალს (მოწმე G) უნდოდა დაგვლაპარაკებოდა, მაგრამ იღუმენიამ უცენზურო ლანძღვა-გინებით ძალით ჩაგვსვა მანქანაში”.

რა გამოავლინა სახელმწიფო უწყებათაშორისი კომისიის მიერ მონასტრის შემოწმებამ

2006 წლის 10 ივნისს ქ. ტიუმენის ცენტრალურ-ადმინისტრაციული ოლქის შინაგან საქმეთა სამმართველოს წარმომადგენელმა, მილიციის მაიორმა ე. შაპოშნიკოვამ თავშესაფრის გოგონებს ჩამოართვა ჩვენებები, რომელშიც გამოვლინდა მონასტრის იღუმენია ნინოს მხრიდან ბაშვებისადმი სასტიკი მოპყრობის ფაქტები (01.06.06. პანსიონში იმყოფებოდა 3-დან 18 წლამდე ასაკის 15 არასრულწლოვანი გოგონა, უმეტესობა სხვა ქალაქებიდან იყო ჩამოსული).

2006 წლის 22 ივნისს აღებული ჩვენებების საფუძველზე ქ.ტიუმენის არასრულწლოვანების უმეთვალყურეობისა და კანონდარღვევის პროფილაქტიკის უწყებათაშორისმა კომისიამ ჩაატარა პანსიონ ,,ოტრადის” შემოწმება. შემოწმებაში მონაწილეობას იღებდნენ ქ. ტიუმენის განათლების სამმართველოს არასრულწლოვან პირებზე მეურვეობის განყოფილების, ქ. ტიუმენის ჯანდაცვის სამმართველოს, არასრულწლოვანთა და მათი უფლებების დაცვის კომისიის, ადამიანის კეთილდღეობისა და მომხმარებლების უფლებების დაცვის სფეროს ზედამხედველობის ფედერალური სამსახურის სპეციალისტები და ცენტრ ,,ძერჟინეცის” სოციალური პედაგოგები.

შემოწმების დროს ყველა უწყების წარმომადგენლებმა პანსიონის მუშაობაში უამრავი სერიოზული დარღვევა აღმოაჩინეს.

ცენტრ ,,ძერჟინეცის” სოციალური პედაგოგის დასკვნით, პანსიონის ფსიქოლოგიური კლიმატი აღსაზრდელებზე დამთრგუნველად მოქმედებს. არასრულწლოვანთა და მათი უფლებების დაცვის კომისიის პასუხისმგებელი მდივან ვ. შალიგინის დასკვნით, პანსიონის შინაგანაწესი არ სრულდება, ირღვევა ბავშვების უფლებები, რომლებიც მძიმე პირობებში იმყოფებიან და იზღუდება მათი უფლებები დასვენებისა და ჯანმრთელობის დაცვის კუთხით.

სახანძრო ზედამხედველობის სახელმწიფო ინსპექტორ ა. მარენკოვის დასკვნით, ხანძრის გაჩენის შემთხვევაში გამოვლენილი დარღვევები ადამიანების სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას პირდაპირ უქმნის საფრთხეს.

ყველაფერთან ერთად შემოწმების დროს გაირკვა, რომ პანსიონ ,,ოტრადას” არ ჰქონდა საგანმანათლებლო საქმიანობის ლიცენზია და სანიტარიულ ნორმებთან შესაბამისობის შესახებ დასკვნა. აქ, როგორც იტყვიან, კომენტარი ზედმეტია.

ქ. ტიუმენის განათლების სამმართველოს მიერ ჩატარებული კომპლექსური შემოწმების საფუძველზე გამოიცა ბრძანება №2450 05.07.06 ,,არასრულწლოვანების ჩამორთმევის შესახებ”. ამჟამად ბავშვები მოთავსებული არიან საოლქო ცენტრ ,,ოჯახში”.

,,მონასტერში ჩემი ნებით არ მოვხვედრილვარ და სახლში დაბრუნება მინდა”

08.06.2006 პანსიონ ,,ოტრადიდან” გაქცეული გოგონების განცხადებით, მათ ეს ნაბიჯი იმიტომ გადადგეს, რომ ,,უკვე აღარ შეეძლოთ აეტანათ იღუმენია ნინოს მხრიდან მათი აბუჩად აგდება”. მათი თქმით, მარინე სხულუხიას ,,არაერთხელ უცემია ისინი და თავშესაფრის სხვა აღსაზრდელები, მათ შორის სამი წლის ტყუპი გოგონები, სულ მცირე დანაშაულისთვისაც კი”.

როგორც 14 წლის აღსაზრდელი C ამბობს: ,,იღუმენია იმისათვის გვსჯის, რომ ვიღიმებით ან ერთმანეთთან ვსაუბრობთ... გვქაჩავს თმებს, გვირტყამს სახეში, გვირტყამს წიხლებს, სისტემატურად გვაშიმშილებს და სასჯელად გვაიძულებს 500 მეტანიის გაკეთებას დარბაზში, ტრაპეზის დროს. შარშან ბავშვებს იმით სჯიდა, რომ თხების ფარეხში ამწყვდევდა და აშიმშილებდა. იყო შემთხვევები, როდესაც ტრაპეზის დროს მოჰქონდათ კატლეტები და არ გვაძლევდნენ ნებას წყალი ან ჩაი მიგვეყოლებინა. პატარები ვერ ყლაპავდნენ მშრალ საჭმელს, მაშინ იღუმენია მივიდა მათთან და ცემა დაუწყო... აღარ მინდა მონასტერში ცხოვრება, სახლში დაბრუნება მსურს”. 15 წლის აღსაზრდელ B-ს თქმით: ,,...უფრო მეტად მონასტრის მორჩილებს სჯიან, პატარებს კი თმებს ქაჩავენ, ურტყამენ... [როდესაც 3 წლის ტყუპმა გოგონებმა მშრალი საჭმელი ვერ გადაყლაპეს] იღუმენიამ მათ ლანძღვა დაუწყო და სუფრიდან გააგდო, თან ხელებსა და წიხლებს ურტყამდა. იღუმენიას შეუძლია ამგვარად მოექცეს პანსიონის ნებისმიერ აღსაზრდელს და მონასტრის მორჩილს. მას შეუძლია მეტანიების გაკეთება აიძულოს მათ ტრაპეზის დროს, როდესაც ყველა სადილობს, შემდეგ კი გააძევოს დარბაზიდან და სადილის ან ვახშმის გარეშე დატოვოს. აკრძალული გვაქვს ვინმეს მოვუყვეთ მონასტრისა და ჩვენ მიმართ დამოკიდებულებების შესახებ... მონასტერში საკუთარი ნებით არ მოვსულვარ და სახლში დაბრუნება მინდა.”

ასეთ გადახრებს ,,სამონასტრო პედაგოგიკაში” ადასტურებენ საკმაოდ ასაკოვანი ადამიანებიც, მონასტრის მრევლის ყოფილი წევრები:

2005 წლის მარტში მონასტრის ტაძარში ღვთისმსახურების დროს მ. სხულუხიამ მრევლის წევრებისა და თავშესაფრის აღსაზრდელების თვალწინ სცემა 2003 წელს დაბადებული მცირეწლოვანი F, იგი ბავშვს უყვიროდა და შეურაცხყოფას აყენებდა”.

,,ცისკრისა და მწუხრის მსახურებებზე დასწრებისას არაერთხელ მინახავს, როგორ სცემდა იღუმენია პატარა ბავშვებს თავში, ზურგში, სახეში, ხელებში, ფეხებში და მთელ სხეულზე ურტყამდა ხელებსა და სკვნილს. ბავშვები ტკივილისაგან ტიროდნენ. მაშინ იღუმენია მათ სახეში ურტყამდა და ეუბნებოდა: ,,გაჩუმდი! მოკეტე!”. 15 წლის აღსაზრდელმა R-მ მითხრა, რომ იღუმენიამ იგი ორი დღის განმავლობაში აშიმშილა. ერთ-ერთ გოგონას სახის მარცხენა მხარეს სისხლჩაქცევა ჰქონდა, ამიხსნეს, რომ მას იღუმენიამ დაარტყა”.

დიდი იმედი გვაქვს, რომ ქ. ტიუმენის წმ. ილია წინასწარმეტყველის სახელობის დედათა მონასტრის იღუმენია ნინოსთან დაკავშირებული სისხლის სამართლის საქმე სასამართლომდე მივა და სასამართლო ღია და სამართლიანი იქნება.

,,ГОЛОСА.INFO”
30 ივლისი 2006

2006 წლის ივნისში რუსეთის ქალაქ ტიუმენში ბავშვების მიმართ სასტიკი მოპყრობის გამო აღიძრა სისხლის სამართლის საქმე იღუმენია ნინო სხულუხიას წინააღმდეგ. ქვემოთ ვბეჭდავთ იღუმენიას ინტერვიუს, რომელიც დაიბეჭდა ჟურნალში ,,საპატრიარქოს უწყებანი“ და შემდეგ - სისხლის სამართლის დანაშაულთან დაკავშირებული მოვლენების ანგარიშს, რომელიც გამოქვეყნდა ინტერნეტში. იმედი გვაქვს, რომ ამ ორი მასალის კონტრასტიდან მკითხველი სათანადო დასკვნებს გამოიტანს.

რედაქცია

ჟურნალი ,,იბერიის გაბრწყინება“ 2000 წ.

2000 წლის 14 დეკემბერს შედგა საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავართა კრება, რომელმაც ერთ-ერთ საკითხად განიხილა მღვდლების თექვსმეტკაციანი ჯგუფის ქვემოთ წარმოდგენილი შეკითხვა:

უწმინდესსა და უნეტარესს, მცხეთა-თბილისის მთავარეპისკოპოსს, სრულიად საქართველოს პატრიარქ ილია II-ს, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდს

საპატრიარქოს კრებაზე და მრევლთან საუბარში ზოგიერთი სასულიერო პირი ამტკიცებს, რომ ჩვენ არ ვიცით, ღმერთი აცხონებს თუ არა დაბადებულ და მოუნათლავად გარდაცვლილ და მუცელში მოწყვეტილ ჩვილებს; ანუ უშვებენ შესაძლებლობას ნათლობის გარეშე ცხონებისა. ეს ეწინააღმდეგება მართლმადიდებელი ეკლესიის სწავლებას რამდენიმე მუხლით:

1. ეწინააღმდეგება იესო ქრისტეს სახარების სიტყვებს: ,,ამინ, ამინ, გეტყვი შენ, უკეთუ ვინემ არა იშვეს მეორედ, ვერ ხელ-ეწიფების შესვლად სასუფეველსა ღმრთისასა“ (ინ. 3.5);

2. ეწინააღმდეგება მრწამსის მუხლს: ,,აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა, მოსატევებლად ცოდვათა.“ მოუნათლავი მხოლოდ ნათლობით განიწმინდება პირველქმნილი და პირველადი ცოდვებისაგან. ჩვილებს პირადი ცოდვები არ გააჩნიათ, მაგრამ ჩასახვითანავე პირველქმნილი ცოდვით არიან აღბეჭდილნი. ეკლესიის სწავლებით, პირველქმნილი ცოდვით აღბეჭდილ სულს არ შეუძლია მარადიული კავშირი ღმერთთან ანუ ცხონება;

3. ეწინააღმდეგება ეკლესიის სწავლებას იესო წრისტეს მიერ ჯვარცმით კაცობრიობის გამოსყიდვის შესახებ. მხოლოდ ნათლობის დროს ხდება ჯვარცმის გამომსყიდველ მადლთან ადამიანის სულის თანაზიარება. ნებისმიერი უნათლავად გარდაცვლილი - ჩვილი, დიდი თუ პატარა, სრულიად უცხოა ქრისტესათვის.

უნათლავი ჩვილების შესახებ სწავლება ასევე საფუძველს უყრის მწვალებლურ მოძღვრებას ქრისტეს გარეშე ხსნის შესაძლებლობაზე.

უმორჩილესად გთხოვთ, სინოდის კრებაზე განიხილოთ ეს საკითხი და კიდევ ერთხელ დაამტკიცოთ ჭეშმარიტი სწავლება, რომ ნათლობის გარეშე ვერავინ ვერ ცხონდება.

გთხოვთ შენდობას და ლოცვა-კურთხევას.

დეკ. ზურაბ ანთაძე
დეკ. პეტრე ბარამიძე
დეკ. ალექსანდრე ბოლქვაძე
დეკ. დიმიტრი გორგოძე
დეკ. დავით ისაკაძე
დეკ. ირაკლი კალანდაძე
დეკ. ბესარიონ მენაბდე
დეკ. თეიმურაზ ჩაჩიბაია
მღვდელი ზაქარია დავრიშიძე
მღვდელი გაბრიელ ვაშაძე
მღვდელი ბასილ იაშაღაშვილი
მღვდელი შიო მენაბდე
მღვდელი დავით მინდორაშვილი
მღვდელი გიორგი რაზმაძე
მღვდელი თადეოზ სარალიძე
მღვდელი დავით ქვლივიძე

20. X. 2000 წ.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მღვდელმთავართა კრებამ ზემოხსენებული შეკითხვის პასუხად გამოიტანა სინოდალური განჩინება, რომელიც ამიერიდან წარმოადგენს ჩვენი ეკლესიის დოგმატურ სწავლებას მკვდრადშობილი და მუცლადმოწყვეტილი ჩვილების საიქიო ხვედრის თაობაზე. ქვემოთ ვაქვეყნებთ განჩინების ტექსტს:

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის უწმინდესმა სინოდმა განაჩინა:

პიროვნების სულის ცხონების შესახებ ეკლესიური მოძღვრება გვასწავლის, რომ ცხოვნებისათვის აუცულებელია ცოდვების მიტევება. წმ. იოანეს სახარებაში სწერია: ,,უკეთუ ვინმე არა იშვეს მეორედ, ვერ ხელეწიფების ხილვად სასუფეველი თმრთისა“ (იოანე 3.3).

მეორედ შობა ნიშნავს ახალი ადამიანის სულიერ დაბადებას.

სარწმუნოების სიმბოლოს XI მუხლის მიხედვით, ცოდვათა მიტევება შესაძლებელია ნათლისღებით: ,,აღვიარებ ერთსა ნათლისღებასა მოსატევებლად ცოდვათა.“ კართაგენის საეკლესიო კრების 110-ე მუხლის თანახმად, ჩვილებივ ნათელს იღებენ ცოდვათა მისატევებლად. ამ კანონით კართაგენის საეკლესიო კრება გვახსენებს, რომ ყოველ პიროვნებას, გარდა პირადი ცოდვებისა, გააჩნია აგრეთვე ადამისმიერი, ანუ - პირველქმნილი ცოდვაც. აქედან გამომდინარე, ბუნებრივია, რომ ჩვილებიც, რომელთაც არ გააჩნიათ პირადი ცოდვები, საჭიროებენ ნათლისღებას, რათა განიწმინდოს პირველქმნილი ცოდვისაგან.

სახარების მიხედვით, ნათლისღებაში იგულისხმება ასევე ჯვარცმა და სიკვდილი. უფალი ბრძანებს: ,,სასუმელი სამე ჩემი შესუით და ნათლისღება, რომელი მე ნათელ-ვიღო, ნათელ-იღოთ...“ (მათე 20,23). ამიტომ ქრისტესათვის წამებულნი, რომელთაც არ ჰქონდათ მიღებული წყლით ნათლობა, ღვთის მადლით განიწმინდებიან ცოდვათაგან, ანუ იშვებიან მეორედ, და ისევე, როგორც ნათელღებულნი, დაიმკვიდრებენ ცათა სასუფეველს, ანუ - ცხოვნდებიან.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, მეორდ შობის ანუ ცოდვათაგან განწმენდის, გარეშე სასუფევლის დამკვიდრება, ანუ სულის სხოვნება შეუძლებელია.

1/14. XII. 2000 წ.

ჟურნალის რედაქციის კომენტარი:

მართლაც, ძველი ადამი როგორ შევა ცათა სასუფეველში, როცა იგი სამოთხიდან განდევნილ იქნა მისი იქ ყოფნის შეუძლებლობის გამო? ყოველ უნათლავ ადამიანს, დედების საშოთა შინა მდებარე ჩვილების ჩათვლით, არტყია პირველქმნილი ცოდვის ბილწი დამღა, და როგორ ცხოვნდება ესევითარ, როდესაც ცათა სასუფეველი არის ,,ქალაქი წმინდა იერუსალემი, გარდამომავალი ზეცით ღმრთისაგან... და არა შევიდე მუნ ყოველი შეგინებულო“ (გამოცხ. 21.10.2)?! პირველქმნილი ცოდვის, ბეჭდით სასუფეველში შესვლა ეს იგივეა, რომ ცოდვით დაცემამდელ ადამს სამოთხეში კეთრი გასჩენოდა და კეთროვანს ედემის ბაღში ეცხოვრა უკუნითი უკუნისამდე (ნუ იყოფინ!)...

როგორც ვხედავთ, ჩვენი ეკლესიის წმ. სინოდმა კიდევ უფრო ღრმად გახსნა 1998 წლის 8 ოქტომბრის საკუთარი განჩინება. ,,მიუღებელია არამართლმადიდებლური, მოდერნისტული თეოლოგიის წიაღში ჩამოყალიბებული ეკლესიოლოგიურ-მწვალებლური სწავლება მაცხოვნებელი მადლის ეკლესიის კანონიკური საზღვრების გარეთ არსებობის შესახებ...“ რითაც საბოლოოდ ამხილა საქართველოს საპატრიარქოსთან არსებულ მუდმივმოქმედ საღვთისმეტყველო კომისიაში და თბილისის სასულიერო აკადემიასა და სემინარიაში მოკალათებული ნეოორიგენისტები, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ მკვდრადშობილი და მუცლადმოწყვეტილი ჩვილების ცხოვნება-წარწყმედა ეკლესიისათვის უცნობია.

საქართველოს ეკლესია უფსკრულისაკენ მიექანება!

დეკანოზი ბასილ კობახიძე
რეზონანსი, 2001 წ. 17 თებერვალი

მართლმადიდებველი ეკლესია იერარქიული ორგანიზაციაა. იერარქიის უმაღლესი რანგის წევრები არიან ეპისკოპოსები. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას მართავს საეკლესიო კრება, რომლის წევრებიც ეპისკოპოსები არიან და რომელსაც კათოლიკოს-პატრიარქი თავმჯდომარეობს. ეპისკოპოსთა საეკლესიო კრებას აგრეთვე წმინდა სინოდი ეწოდება.

2000 წლის 14 დეკემბერს საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდმა მიიღო გადაწყვეტილება იმის შესახებ, რომ ჩვილი ბავშვები, რომლებიც ხვადასხვა მიზეზის გამო გარდაიცვალნენ ნათლობის გარეშე, მიდიან პირდაპირ ჯოჯოხეთში სატანასთან. საეკლესიო კანონების მიხედვით, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ყოველი წევრი ვალდებულია, ეს გადაწყვეტილება მიიღოს, როგორც სარწმუნოებრივი ჭეშმარიტება. უპირვლეს ყოვლისა, მინდა დავამშვიდო მკითხველი და განვაცხადო, რომ აღნიშნული გადაწყვეტილება არის სრულიად აბსურდული და აბსოლუტურად ეწინააღმდება ქრისტიანული სარწმუნოების საფუძვლებს. ჩვილი ბავშვები არიან ნამდვილი ანგელოზები, ხოლო გარდაცვლილ ჩვილ ბავშვებს უფალი თავისი გაგებით არიდებს ცხოვრების აბობოქრებულ ოკეანეს და მიჰქავს სასუფეველში.

რატომ მიიღო საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდმა ასეთი საშინელი და და არაქრისტიანული გადაწყვეტილება? მრავალჯერ განვაცხადე საჯაროდ, რომ საქართველოს ეკლესიაში მოქმედებს ფანატიკოს ექსტრემისტთა მრავალრიცხოვანი ჯგუფი, რომელიც მუქარისა და ფსიქოლოგიური ტერორის საშუალებით ცდლობას მიაღწიოს თავის მიზნებს. სწორედ ამ ჯგუფის ზეწოლის შედეგად მიიღეს 14 დეკემბრის გადაწყვეტილება. აღნიშნული ჯგუფი იმიქრება, რომ მოაწყობს განხეთქილებას ეკლესიაში, დაიპყრობს ტაძრებსა და მონასტრებს,, თუ მათ შეხედულებებს არ გაიზიარებენ. მათ უკვე სამჯერ აიძულეს წმინდა სინოდი მიეღო მათთვის სასარგებლო გადაწყვეტილებები. საქართველოს ეკლესიამ ჯერ დატოვა ყველა საერთაშორისო რელიგიური ორგანიზაცია, შემდეგ დაგმო სხვა ქრისტიანულ კონფესიებთან წარმოებული თეოლოგიური დიალოგები და გააკრიტიკა ფინეთის მართლმადიდებელი ეკლესია (ფინელებს რაღას ვერჩით?). ფანატიკოსთა ეს ჯგუფი იყო ამერიკის შერთებულ შტატებში ქართული ხატების გამოფენასთან და საქართველოში რომის პაპის ვიზიტთან დაკავშირებული რელიგიური ისტერიის მიზეზი.

უკვე წელიწადზე მეტია ეს უღმერთოები მოითხოვენ ნათლობის გარეშე გარდაცვლილი ჩვილების შესახებ ზემოთ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებას. მოთხოვნის შინაარსიდანაც ცხადია მათი გონების პათოლოგიური მდგომარეობა. მათ წინააღმდეგ გაილაშქრა ცნობილმა ღვთისმეტყველმა ედიშერ ჭელიძემ, რომელმაც არგუმენტირებულად წარმოაჩინა ამ მოთხოვნის აბსურდულობა. ახალგაზრდა ღვთისმეტყველთა ჯგუფმა გამოაქვეყნა სპეციალური ბროშურა, სადაც მოცემულია სხვა მართლმადიდებელი ეკლესიების, ათონელი ბერებისა და მართლმადიდებელ თეოლოგთა პოზიციები. ყველანი ერთად გმობენ ქართველ ფანატიკოსთა შეხედულებებს, მიუხედავად ამისა, ისინი მაინც აგრძელებდნენ მუქარასა და პროვოკაციებს. დაბოლოს, როგორც ვხედავთ, მაინც მიაღწიეს მიზანს.

აუცილებლად მიმაჩნია დავასახელო საქართველოს ეკლესიის მტრები, რათა ქრისტიანებმა იცოდნენ და გაფრთხილდნენ: ურბნისისა და რუისის მიტროპოლიტი იობ აქიაშვილი, არქიმანდრიტი ლაზარე აბაშიძე, დეკანოზები: ზურაბ ანთაძე, ალექსანდრე ბოლქვაძე, დავით ისაკაძე, ბესარიონ მენაბდე, შიო მენაბდე, პეტრე ბარამიძე, მღვდელი ბასილ იაშაღაშვილი და სხვ. საგანგაშოა, რომ მათ მრევლი ჰყავთ, რომლის ფსიქიკურ და ფიზიკურ ჯანმრთელობასაც ისინი აზიარებენ თავიანთი არაადამიანური სწავლებით.

აღსანიშნავია, რომ ჩვენმა კათოლოკოს პატრიარქმა თავიდანვე დათმობის პოზიცია აირჩია, მაგრამ პირველი დათმობების შემდეგ ფანატიკოსთა მადა კიდევ უფრო გაიზარდა და ამთ მოთხოვნებს ბოლო არ უჩანს. საქართველოს ეკლესია ძალიან მალე გადაიქცევა ჩაკეტილ, აგრესიულ სექტად და მისი ავტორიტეტი საერთოდ მოისპობა როგორც ქართული საზოგადოების, ასევე მსოფლიო ქრისტიანული საზოგადოების წინაშე. ჩვენმა კათოლიკოს-პატრიარქმა ვერ ნახა დასაყრდენი ეკლესიაში. ამის მიზეზი კი მისი დამღუპველი საკადრო პოლიტიკაა. მაგალითისათვის ვნახოთ წმინდა სინოდის შემადგენლობა, რომელიც 26 ეპისკოპოსისაგან შედგება. როგორ მოაწერეს ხელი მათ ასეთ გადაწყვეტილებას? რას ფიქრობდნენ? იყო მსჯელობა? აცნობიერებენ ისინი, რა არის ქრისტიანობა და საერთოდ, რა ხდება გარშემო? 3-4 ნორმალური პიროვნების გამოკლებით, ქართველი ეპისკოპოსები არიან უკულტურო, გაუნათლებელი, ხეპრე, ამბიციური ან ფსიქიკურად დაავადებული, პირმოთნე და სულით მონა ადამიანები ან ორივე ერთად. ყოველგვარი ღვთისმტყველება შორსაა მათგან. მათი გონებრივი შესაძლებლობების მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, უნდა ითქვას, რომ აბსოლუტურად არ შეუძლიათ გააცნობიერონ, თუ რა პასუხისმგებლობა აკისრიათ ღვთისა და ერის წინაშე. სწორედ ამიტომ შეიძლება მათი იძულება რაიმე გადაწყვეტილების მისაღებად. ეკელსია, რომლის წმინდა სინოდის იძულება შეიძლება, მალე დაიღუპება. სად იპოვა ჩვენმა კათოლიკოს-პატრიარქმა ეს ხალხი? რატომ აკურთხა ისინი ეპისკოპოსებად? რისთვის მიანიჭა ერთი თვის წინ რამდენიმე ეპისკოპოსს (მათ შორის იობ აქიაშვილს) მიტროპოლიტის უმაღლესი საპატიო წოდება? ჩვენ თვითონ სერიოზულად ვეპყრობით ეკლესიას?

საუბედუროდ, ქართველი სამღვდელოება არ არის ქართული ქრისტიანული კულტურის მემკვიდრე და გამამდიდრებელი. ქართველ მღვდელს საერთოდ ნაკლები კავშირი აქვს კულტურასთან. მაგალითისათვის ჩამოვიაროთ თბილისის ეკლესიები და ვნახოთ, ვინ მსახურებენ იქ სასულიერო პირებად. განა დასაჯერებელია, რომ ეს პიროვნებები ეძებდნენ ცხოვრების აზრს, შეძრწუნებული იყვნენ სამყაროს უსასრულობითა და ადამიანური ცხოვრების არარაობით, პასუხისათვის მიმართავდნენ პლატონს, შოპენჰაუერს თუ დოსტოევსკის, ბევრი ძიებისა და ტანჯვის შემდეგ იპოვეს ქრისტე და არა მარტო იპოვეს, არამედ მისი თავდადებული მსახურები გახდნენ?

ქართველი სამღვდელოების უმეტეს ნაწილს საკუთარი საყოფაცხოვრებო პრობლემების მეტი არაფერი აინტერსებს. მოაზროვნე ნაწილი, რომელიც საკმაოდ მცირერიცხოვანია, სრულიად დემორალიზებული და დაქსაქსულია. სწორედ ასეთ მარაზმულ სიტუაციაში მრავლდება სხვადასხვა სექტა და მოქმედებენ ეკლესიის მტრები, რომლებსაც სამწუხაროდ, სასულიერო ხარისხები აქვთ. თუ ამგვარი მდგომარეობა გაგრძელდა, საქართველოს მოსახლეობას მთლიანად მოიცავს რელიგიური ინდიფერენტიზმი და მოხდება ჩვენი ქვეყნის დექრისტიანიზაცია.

მთელი პასუხისმგებლობით ვაცხადებ, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებას - ნათლობის გარეშე გარდაცვლილი ჩვილი ბავშვების შესახებ - არავითარი კანონიკური ძალა არ გააჩნია, რადგან იგი ზეწოლის შედეგად მიიღეს. მართლმადიდებელმა ქრისტიენებმა არ უნდა მიიღონ და არ უნდა გაიზიარონ იგი. სირცხვილი იმ ეპისკოპოსებს, რომლებმაც ხელი მოაწერეს ამ გადაწყვეტილებას!

საჭიროა, ქართული ეკლესიის გადარჩენა. ამიტომ აუცილებელია, რომ სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა, უწმინდესმა და უნეტარესმა ილია II-მ შეცვალოს დათმობების პოლიტიკა და მძაფრი რეფორმების გზას დაადგეს. ზემოთ ჩამოთვლილი სასულიერო პირები უნდა განიკვეთონ ეკლესიიდან. უნდა მოხდეს ინტელექტუალური, პატრიოტი და თავდადებული ახალგაზრდების მოზიდვა ეკლესიაში, რათა ისინი მომავალში სასულიერო პირები გახდნენ.

საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია დგას მხოლოდ უფლის გფანუზომელი მოწყალებით, თორემ ჩვენ სასულიერო პირები, გამუდმებით ვანგრევთ და ვაზიანებთ მას. ღრმად მწამს, რომ ღმერთი არ მიატოვებს ჩვენს ეკლსიასა და სამშობლოს.

ქ. სტრასბურგი

რელიგიური პოლემიკა

დეკანოზ ბასილ კობახიძის სტატიას დაგვიანებით, მაგრამ მაგრამ მაინც გამოეხმაურა ხუთი ღრმად მორწმუნე მართლმადიდებელი ქალბატონი. ისინი სასულიერო პირები არ არიან და თავისთავად, ვერ ვიტყვით, რომ წმინდა სინოდის პოზიციას გამოხატავენ. თუმცა აქ უნდა გავითვალისწინოთ ის, რომ ღრმადმორწმუნე ადამიანები ასეთ მნიშვნელოვან ქმედებას ყოველთის წინასწარ უთანხმებენ და ამისთვის კურთხევასაც იღებენ თავიანთი სულიერი მოძღვრებისაგან. აქედან გამომდინარე, ამ ხუთი პატივსაცემი ქალბატონის პოზიცია, ალბათ, თუ წმინდა სინოდი არა, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ზოგირთი წარმომადგენლის პოზიციადაც უნდა მივიჩნიოთ.

გაზეთი ,,რეზონანსის“ რედაქციისაგან

უნათლავად გარდაცვლილი ჩვილი ღვთის სასუფეველს ვერ დაიმკვიდრებს

დეკანოზი ბასილი თავის ეკუმენისტურ სულს ააშკარავებს

გაზეთ ,,რეზონანსის“ ა. წ. 17 თებერვლის ნომერში დეკანოზმა ბასილ კობახიძემ მორიგი პროვიკაციული წერილი დაბეჭდა სათაურით ,,საქართველო ეკლესია უფსკრულისკენ მიექანება.“

წმინდა სახარება - ჭეშმარიტების ქვაკუთხედი გვეუბნება: ,,კლდესა ზედა აღვაშენო ეკლესიაი ჩემი, და ბჭენი ჯოჯოხეთისანი ვერ ერეოდნენ მას (მათე 16, 18). საქართველოს ეკელსია, თუ იგი ცრუ სწავლებებს აჰყვება, მართლა გადაიჩეხება უფსკრულში, ხოლო თუ სწორი გზით ივლის, გადარჩება და იარსებებეს ქრისტეს მეორედ მოსვლამდე, ასე რომ, სათაურშივე ცრუობს დეკანოზი ბასილი!

სიცრუეა აგრეთვე ქვესათაურიც დასახელებული სტატიისა: ,,წმინდა სინოდმა ჩვილი ბავშვები პირდაპირ ჯოჯოხეთში, სატანასთან გაამწესა.“ წმინდა სინოდმა რაიმე სიახლე კი არ შემოიტანა, არამედ დაადასტურა სახარების სწავლება სულის ცხონების, ანუ ზეცათა სასუფევლის დამკვიდრების შესახებ. საქმე ისაა, რომ ეკლესიაში კამათი ამ საკითხზე ისეთ სახეს იღებდა, რომ აუცილებელი გახდა წმინდა სინოდის მოწვევა, რათა მას სულიწმინდის მაღალი ჭეშმარიტება დაემტკიცებინა, რაც, საბედნიეროდ, ღვთის მოწყალებით, ღვთისმშობლის შემწეობით და ქართული ეკლესიის მფარველი წმინდანთა დასის მეოხებით აღსრულდა კიდეც, კერძოდ: საქართველოს ეკლესიის წმინდა სინოდმა განაჩინა, რომ მოუნათლავად ვერავინ დაიმკვიდრებს ღვთის სასუფეველს, ვერ ცხონდება, თუნდაც ეს უნათლავად გარდაცვლილი ჩვილი იყოს: ეკლესია გვასწავლის, რომ დედის მუცელში ჩასახვისთანავე ადამიანს გააჩნია უკვდავი სული, რომელიც ნათლობის მადლით განბანას საჭიროებს, რადგან ჩვენი საერთო წინაპრის - ადამიანის ცოდვით დაცემის შემდეგ მასში (ე. ი. ადამში) პოტენციურად არსებული მთელი კაცობრიობის ბუნება ცოდვით გაიხრწნა, ასე რომ, ყოველი ადამიანი, რომელიც იშვება ამქვეყნად, პირველქმნილი ცოდვითაა აღბეჭდილი. გავიხსენოთ ფსალმუნი: ,,რამეთუ უსჯულეობათა შინა მიუდგა და ცოდვასა შინა მშვა მე დედამან ჩემმან“ (ფს.50,5). სახარებაში თავად უფალი ამბობს: ,,ამენ გეტყვი შენ: უკეუთუ ვინმე არა იშვეს წყლისაგან და სულისა, ვერ ხელ-ეწიფების შესვლად სასუფეველსა ღმრთისასა.“ (იოვანე 3,5)

ამრიგად, სინოდალური განჩინება ვინმეს ,,ზეწოლით“ მიღებული კი არა, მართლმადიდებული განჩინებაა, რამეთუ ეკლესია კაცთა მიერ დაარსებული ,,იერარქიული ორგანიზაცია“ კი არ არის, როგორც ეს დეკანოზ ბასილ კობახიძეს წარმოუდგენია, არამედ თავად განკაცებული ღმერთის - იესო ქრისტეს მიერ არის შექმნილი და სწორედ პირველქმნილი ცოდვის გამო დაზიანებული ადამინური ბუნების განსაწმენდლად და განსანათლებლად არის ქრისტს მიერ ჯვარზე დაღვრილი სისხლით გამოსყიდული. ეკლესია ქრისტეს მისტიური სხეულია, ქრისტეა თავი ეკლესიისა და თავად ქრისტე მართავს ეკლესიას სულიწმინდის მადლით. თუკი ვინმეს რაიმე არ ესმის ღვთის განგებულებაში, ეს არ აძლევს მას საფუძველს დაგმოს ჭეშმარიტება, ანუ სულიწმინდა, ეს მეტად საშიშია, მეტიც - უპირველესი ცოდვაა! ,,ხოლო სულისა წმინდისა მგმობარსა არა მიეტეოს“ (ლუკა 12, 10).

წმინდა სინოდის ზემოხსენებული განჩინების უარყოფა ნიშნავს სახარების, მსოფლიო საეკლესიო კრებათა უარყოფას, სულიწმინდის მადლის უგულებელყოფას, ხოლო საეკლესიო კანონებით, სწორედ ღვთის განგებულების, ჭეშმარიტების, სულიწმინდის მგმობელნი ექვემდებარებიან ანათემას ანუ ეკლესიიდან განკვეთას და არა ჭეშმარიტების წრფელი მაძიებლნი და დამცველნი, რომელთაც დეკ. ბასილი ,,საქართველოს ეკლესიის მტრებს“ უწოდებს სტატიაში.

დეკანოზი ბასილი ეწინააღმდეგება იესო ქრისტეს მოძღვრებას, ეკლესიის სწავლებას, რადგან, მისი აზრით, გარდაცვლილი ჩვილები არიან ანგელოზები და უნათლავადაც ცხონდებიან. მაშ, საჭირო აღარ ყოფილა ნათლობა?! მოზრდილი ადამიანი ნათლობისას ადამიანისაგან მემკვიდრეობით მიღებული პირველქმნილი ცოდვებისაგანაც განიწმინდება. მაგრამ, თუკი ჩვილობის ასაკში ადამიანი პირველქმნილი ცოდვით აღბეჭდილი არ არის და, შესაბამისად, არც ნათლობას საჭიროებს, როგორც ამას დეკ. ბასლი ასწავლის, როგორღა შეიძენს პირველქმნილ ცოდვას მოწიფულობაში? ნათლისღება ანუ ,,მეორედ შობა“ მხოლოდ პირადი ცოდვების მისატევებლადა საჭირო? მოსანანიებლად უფალმა სხვა საიდუმლო - ,,აღსარება“ დაგვიწესა, მაშ რა საჭიროა საერთოდ ნათლისღება? იქნებ გვიპასუხოს დეკ. ბასილმა! ცხადია, რომ ფაქტიურად, დეკ. ბასილი ნათლისღების უარყოფამდე მიდის.

ასე რომ, ჯოჯოხეთისკენ ადამიანთა სულებს სწორედ დეკ. ბასილი და მისთანანი უბიძგებენ და ეკლესიის წმინდა მამათა მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე მიღებულ განჩინებას გმობენ.

საქართველოს ეკლესია რა ხანია, ღვთის წყალობით, განიწმინდა ეკუმენიზმის საცდურისაგან, რაც თურმე დეკ. ბასილმა დღემდე ვერ გამოიტირა და ყალბი გულშემატკივრობით მოთქვამს ,,მსოფლიო ქრისტიანული საზოგადოების“ წინაშე, საქართველოს ავტორიტეტი საერთოდ მოისპობა, რითაც თავის ეკუმენისტურ სულს ააშკარავებს. სხვათა შორის, სიონის საკათედრო ტაძრის შიგნით, გასაყიდი წიგნების დახლზე ჯერაც შეხვდებით დეკ. ბასილი კობახიძის ბროშურას, რომელშიც იგი მკითხველს ბოლო ჟამის ერთ-ერთ ყველაზე დიდი და საშიში საფრთხის - ეკუმენიზმის სიკეთეში არწმუნებს. ვისაც ეს უშუალოდ ევალება, სასურველია, ალბათ, რომ მიაქციოს ყურადღება, რადგან თუნდაც ერთი ადამიანის დაბრკოლებაც კი დიდი დანაკლისი იქნება ეკლესიისათვის.

რაც შეეხება ეკლესიის ჭეშმარიტ ღვთისმსახურებათა მისამართით დეკ. ბასილის მიერ სტატიაში ნათქვამ ცილისწამებას, ცნობილია, რომ სწორედ ამა სოფლის მოყვარულნი უწოდებენ მართლმადიდებლებს ფანატიკოსებს და ეპოქის სულს ჩამორჩენილთ. ფანატიზმი სულიერი ამპარტავნობაა, ფანატიზმი საკუთრი აზრის რწმენაა და არა ჭეშმარიტებისა, თუ როგორ სწამს ჭეშმარიტება დეკ. ბასილს, ვფიქრობ, მკითხველისთვის ნათელია, ასე რომ, ფანატიზმით თავად დაავადებული სხვებს აკრავს ამ იარლიყს.

ჩვენ ვთვლით, რომ დეკ. ბასილი კობახიძემ საჯაროდ ბოდიში უნდა მოიხადოს უწმინდესისა და უნეტარესის, სრულიდ საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქისა და ყველა იმ სასულიერო პირის წინაშე, რომელთაც ცილი დასწამა და უკადრისად ახსენა, აგრეთვე ,,რეზონანსის“ მკითხველის წინაშეც, ხოლო თუ დეკ. ბასილი არ შეინანებს თავის ცდომილელებს, ასეთ შემთხვევაში წმინდა პავლე მოციქული გვირჩევს: ,,მწვალებელსა კაცსა შემდგომად ერთისა და ორისა სწავლისა განეშორე, უწყოდე, რამეთუ გარდა გულარძნილ არს ეგევითარი იგი და ცოდავს და არს იგი თვით დაშჯილ“ (ტიტ. 3, 10-11).

ანასტასია ზაალიშვილი
თეკლა ლომაძე
თამარ კობერიძე
ლალი ბოდოკია
ლია ამანათაშვილი

,,რეზონანსი,“ 2001 წლის 13 აპრილი

კონსტანტინე კოსტიუკი
დავით თინიკაშვილის თარგმანი

1. ანტიდასავლურობა რუსულ ეკლესიაში

,,ნებისმიერი საღადმოაზროვნე ადამიანისთვის ნათელია, რომ დასავლეთი როგორც წინათ, ახლაც რუსეთის მთავარი მოწინააღმდეგეა” - ამ ტევადი ფორმულით გამოხატა სანკტ-პეტერბურგისა და ლადოგის მიტროპოლიტმა იოანე სნიჩევმა მართლმადიდებელ მორწმუნეთა შორის ძალზედ გავრცელებული დამოკიდებულება დასავლეთისადმი და წარმოაჩინა ის სამწუხარო ფაქტი, რომ ეკლესია ,,ცივი ომის” ეპოქის დროინდელი აზროვნების მემკვიდრეთა შორის აღმოჩნდა. ცხადია, მართლმადიდებლობის დამოკიდებულება ევროპისადმი ამ მარტივი ფორმულით ვერ ამოიწურება. ,,როგორც რუსეთი, ევროპაც ჩვენი დედაა, მეორე დედა. ჩვენ ბევრი გადმოვიღეთ მისგან, კვლავაც გადმოვიღებთ მომავალში და არ ვისურვებთ მის წინაშე უმადურად ყოფნას”, - ეს სიტყვები ეკუთვნის გაცილებით უფრო ავტორიტეტულ, თუმცა XIX საუკუნის მართლმადიდებელ მოაზროვნეს, თ. დოსტოევსკის.

ევროპასა და დასავლეთთან ,,მართლმადიდებლური” დამოკიდებულების სირთულეს ასახავს არა მხოლოდ ისეთ ,,ანტიდასავლელთა” შეხედულებები, როგორებიც იყვნენ ა. ხომიაკოვი და თ. დოსტოევსკი. თანამედროვე რუსეთის საზოგადოებაში ჩატარებული სოციოლოგიური გამოკითხვის თანახმად, მართლმადიდებელი მორწმუნეები შეადგენენ კატეგორიას, რომელიც თავისი მსოფლმხედველობრივი და სოციოლოგიური მახასიათებლებით, თითქოსდა, ახლოს იმყოფება ,,პროდასავლელთა” მოწინააღმდეგეებთან.

იმავდროულად უნდა აღინიშნოს პარადოქსული ფაქტი: ანტიდასავლურობის დონე ეკლესიის შიგნით უფრო მაღალია, ვიდრე მთლიანად საზოგადოებაში. ეს ფაქტი პარადოქსულია იმიტომ, რომ ერთი მხრივ, თითქოსდა სწორედ ქრისტიანობა უნდა ყოფილიყო განსაკუთრებული დამაკავშირებელი ხიდი ევროპასა და რუსეთს შორის, და მეორე მხრივ - ფაქტორი, რომელიც გამოყოფდა რუსეთს ისლამური და სხვა აზიური კულტურებისგან. ამასთანავე იმის შეხსენებაც ღირს, რომ საბჭოთა ეპოქაში ეკლესია, რომელსაც შინაგანად არავითარი კავშირი არ ჰქონდა კომუნისტურ ხელისუფლებასა და ,,ცივ ომთან”, მორალურ მხარდაჭერას გრძნობდა, უპირველეს ყოვლისა, სწორედ დასავლეთის მხრიდან და ამგვარად აშენებდა ,,მშვიდობის ხიდებს”.

მაგრამ საბჭოთა პერიოდის დასრულებიდან ათი წლის განმავლობაში ყველაფერი შეიცვალა. შეიცვალა იმდენად, რომ დღევანდელი საეკლესიო ანტიდასავლურობა უნდა ჩავთვალოთ მნიშვნელოვანწილად სწორედ რუსეთის ისტორიის ამ უკანასკნელი ათი წლის ნაყოფად. იგი ჩამოყალიბდა მისთვის სხვადასხვა სახასიათო ფაქტორის გავლენით.

ამრიგად, უეჭველია, ადგილი აქვს ,,ცივი ომის” უარყოფითი გამოცდილებით გადატვირთვას და დასავლური წარმოშობის სხვადასხვა რელიგიური ორგანიზაციის აქტიური პროზელიტური საქმიანობის წინაშე დაბნეულობას, ახალ ევროპულ ღირებულებებსა და კულტურულ ფენომენებში გაურკვევლობას. სხვა სიტყვებით, ,,დასავლეთი” გარკვეული აზრით გადაიქცა ერთგვარ ,,განტევების ვაცად”, რომლისთვისაც ადვილი გახდა საკუთარი სისუსტეების დაბრალება. მეორე მხრივ, უდავოა ისიც, რომ ანტიდასავლურობამ თანამედროვე რუსეთში - არა მხოლოდ ეკლესიაში, არამედ მთლიანად საზოგადოებაში - ძლიერი სტიმული მიიღო საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ რუსეთის მსოფლიო თანამეგობრობაში ინტეგრაციის რეალური ნეგატიური გამოცდილებიდანაც. ამასთან დაკავშირებით, მასობრივი ცნობიერების დონეზე კულმინაციურ მომენტს წარმოადგენდა ცნობილი მოვლენები იუგოსლავიაში.

თუმცა ეკლესიაშიც და საზოგადოებაშიც თანამედროვე რუსული ანტიდასავლურობა არა მხოლოდ ემოციური და ფსიქოლოგიური სფეროს მოვლენას წარმოადგენს. ანტიდასავლურობა თანამედროვე რუსეთში სულ უფრო კონცეპტუალიზებული ხდება და ერთგვარი თეორიული ფენომენის ხასიათს იძენს. იგი ეყრდნობა გარკვეულ იდეოლოგიურ ტრადიციებს, რომელიც დაკავშირებულია, უპირველეს ყოვლისა, რუსეთის ევროპული იდენტურობის პრობლემის გადაწყვეტის სირთულესთან, თუმცა თითქოსდა თავისთავად რუსეთის კუთვნილება ევროპისადმი გაცნობიერებული და აღიარებულია ყველას მიერ, დასავლეთის აშკარა მოწინააღმდეგეების ჩათვლით (რამდენადაც ისტორიული რუსეთი - ეს, უპირველეს ყოვლისა, მისი ევროპული ნაწილია). თუმცა ამ იდენტურობის აღიარებისა და მოპოვების გზაზე არსებობს მთელი რიგი როგორც ტრადიციული, ასევე შედარებით ახალი კონცეპტუალური კონტრარგუმენტები, რომლებიც წარმოშობს და განამტკიცებს ,,რუსეთის განსაკუთრებული გზის” თეორიას. მათგან მთავარი კონტრარგუმენტები გამოითქმება მართლმადიდებლობის სახელით. ასე რომ, სწორედ მართლმადიდებლობა (ნაციონალიზმსა და კომუნიზმთან ერთად) წარმოადგენს დღეს რუსეთში მთავარ თეორიულ საფუძველს ანტიდასავლურობის კონცეპტუალიზაციისათვის.

რა მიზეზები არსებობს ამისთვის და რომელი მიმართულებებით მიმდინარეობს დღეს ანტიდასავლური განწყობის კონცეპტუალიზაცია მართლმადიდებლობის მიერ?

თუ სქემატიზაციას მოვახდენთ, შეიძლება აღინიშნოს პრობლემების სამი ძირითადი ჯგუფი.

უპირველეს ყოვლისა, რუსეთის განვითარების გზის განსაკუთრებულობა და დამოუკიდებლობა წარმოჩინდება მისი კულტურული და სულიერი გამოცდილების განსაკუთრებულობიდან, აქ საკვანძო ფაქტორად გვევლინება სწორედ მართლმადიდებლობის კულტურულ-ისტორიული სპეციფიკა. როგორც ცნობილია, სწორედ ამ ნიადაგზე ვითარდებოდა ,,წმინდა რუსეთის” სლავიანოფილური იდეები.

მეორე, რუსეთის ისტორიის განსაკუთრებულობა და რუსეთის ,,საკუთარი” გზის კონცეფცია განპირობებულია ასევე გეოპოლიტიკური ფაქტორით - უზარმაზარი ტერიტორიითა და რუსეთის აზიური ფესვებით. სწორედ ამ ნიადაგზე განვითარდა დღეისათვის ძალზედ პოპულარული ,,ევრაზიული” თეორია, რომელშიც მთავარი ადგილი კვლავ მართლმადიდებლობას, მის ,,აღმოსავლურობას” უჭირავს.

არსებობს აგრეთვე მესამე მიდგომაც, რომლის თანახმადაც, რუსეთს დაკისრებული აქვს მართლმადიდებლობის დაცვის მისია (მას ფუნდამენტალისტურიც შეიძლება ეწოდოს). ამ კონცეფციის თანახმად, დასავლურმა ქრისტიანობამ ,,უღალატა” მართლმადიდებლობას, ამიტომ დასავლეთი წარმოადგენს ბოროტების წიაღს და მთავარ საფრთხეს რუსეთისათვის. ამ თვალსაზრისით რუსეთის კულტურული იდენტურობის წყაროს წარმოადგენს რელიგიურ-კონფესიური პრინციპი თავისი ყველაზე უფრო მკაფიო გამოვლინებით.

ამრიგად, ყველა სხვა კონცეფციებისგან განსხვავებით, სამივე კონცეფცია საკუთარ თავს ,,მართლმადიდებლურად” აცხადებს. მაგრამ არის კი ის მართლაც ასეთი?

იმისათვის, რომ ამ კითხვას ვუპასუხოთ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა მივმართოთ იმ ამოსავალ პრინციპებს, რომლებიც მათ საფუძველში დევს. მოკლედ განვიხილოთ ისინი და დავაკვირდეთ, როგორ არის ამ კონცეფციებში ერთმანეთში გადახლართული სეკულარული და რელიგიური მოტივები.

2. მართლმადიდებლობის ანტიდასავლურობის კონფესიური არგუმენტები

მართლმადიდებლობა საკუთარ თავს განსაზღვრავს როგორც ,,მართალ რწმენას”. მაშასადამე, მისი სარწმუნოებრივი კამათი დასავლურ ქრისტიანობასთან, როგორც ,,მართალი” რწმენისა ,,ცრუსთან”, არ შეიძლება თავისთავად არ შეიცავდეს შინაგან იმპულსს, რომელიც წარმოშობს ანტიდასავლურობას. სხვა სიტყვებით, ეს კამათი თავისთავად შეიძლება აღმოჩნდეს მართლმადიდებლობისთვის საკმარისი საფუძველი, რათა დისტანცირდეს დასავლეთისგან.

საკითხი მდგომარეობს იმაში, თუ რამდენად მძაფრად შეიძლება გამოყო საკუთარი თავი ქრისტიანობის სხვა მიმდინარეობებისგან იმ სიტუაციაში, როდესაც ყველა ეკლესიას სეკულარულ სამყაროში უხდება არსებობა, ვინაიდან სეკულარიზმი წარმოადგენს უფრო მეტ საშიშროებას, ვიდრე სხვა ქრისტიანული კონფესიები. თანამედროვე საზოგადოებაში სეკულარიზმი არყევს რწმენის, როგორც ასეთის, საფუძვლებს. ამავე დროს ეს არ ხდებოდა, მაგალითად, დასავლეთ უკრაინაში, სადაც ქრისტიანებს ხშირად უწევდათ გადასვლა მართლმადიდებლობიდან კათოლიციზმში და პირიქით.

მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებლობისთვის ქრისტიანობა არ წარმოადგენს სხვა ქრისტიანულ კონფესიებთან გამაერთიანებელ მომენტს. დღეს გაცილებით უფრო მეტად, ვიდრე წინათ, ამ კონფესიების მიმართ დაპირისპირებას მართლმადიდებლები ჭეშმარიტებისა და მწვალებლობის ბრძოლად თვლიან.

თუმცა ისიც ნათელია, რომ მართლმადიდებლობისთვის გამაერთიანებელ ფაქტორს ამჟამად არც თავით მართლმადიდებლობა წარმოადგენს - საკმარისია მხედველობაში მივიღოთ რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის დაძაბული ურთიერთობები თითქმის ყველა ,,მართლმადიდებელ მეზობელთან”. ეს ნათელყოფს იმ გარემოებას, რომ დასავლეთისგან გაუცხოების მთავარი მიზეზი სრულიადაც არ არის დოგმატური განსხვავებები. სხვა სიტყვებით, ეს მიუთითებს იმაზე, რომ ,,კონფესიურ პრინციპს”, რადიკალურად ფუნდამენტალისტური ფორმულირებითაც კი, გააჩნია არა რელიგიური ფესვები, არამედ სხვა მოტივაციები.

3. მართლმადიდებლური ანტიდასავლურობის ისტორიული არგუმენტები

ცნობილია, რომ მართლმადიდებლური აღმოსავლეთის ურთიერთობის პრობლემა ქრისტიანულ დასავლეთთან მომდინარეობს რომის იმპერიის გაყოფიდან, ანუ ბიზანტიური აღმოსავლეთსა და რომანულ-გერმანულ დასავლეთს შორის ისტორიული გზების განსხვავებიდან. თუმცა საკითხი იმის შესახებ, წარმოადგენს თუ არა საბერძნეთი ევროპული ცივილიზაციის აკვანს და ეკუთვნის თუ არა ბიზანტია ,,ევროპულ არეალს”, ხშირად წყდება არა არგუმენტების საფუძველზე, არამედ გარკვეული განწყობების მიხედვით. თუკი თანამედროვე მეცნიერებისთვის ეს ისტორიული კვლევის საკითხია, მართლმადიდებლური აზროვნებისთვის - როგორც დღეს, ასევე წარსულში - იგი ატარებს პრაქტიკულ-აქტუალურ ხასიათს. მართლმადიდებლობისთვის რუსეთი, როგორც ბიზანტიური ტრადიციის ,,სამართალმემკვიდრე”, მხოლოდ იმ ფარგლებში წარმოადგენს ევროპულ ქვეყანას, რომლებშიც ასეთად ითვლებოდა ბიზანტია. მაგალითად, პოლიტოლოგი ნ. ნაროჩიცკაია საუბრობს ,,ბიზანტიური ბუფერის” არსებობაზე, რომელსაც იგი ევროპის მართლმადიდებლურ ქვეყნებს მიაკუთვნებს. ამ კონცეფციის თანახმად, რუსეთი ,,პასუხისმგებელია” ბალკანეთის ქვეყნებზე და მან უნდა დაიცვას ისინი ,,დასავლეთის ხელყოფისგან”.

ამრიგად, შეიძლება იმის თქმაც, რომ ანტიდასავლური განწყობები რუსულ მართლმადიდებლობაში გარკვეული ზომით იკვებება იმ რეალური და რთული პრობლემებით, რომლებიც არსებობდნენ რუსეთისა და დასავლეთის ისტორიულ ურთიერთობებში. მაგრამ ამასთანავე ყურადღებას იპყრობს ის გარემოებაც, რომ საერო საზოგადოება ამ პრობლემას გაცილებით უფრო მსუბუქად აღიქვამს. ისტორიული ჭრილობები ხორცდება და სულ უფრო მკაფიოდ ისმება დასავლეთთან თანამშრომლობის საკითხი. მართლმადიდებლურ ცნობიერებაში კი დასავლეთთან ინტეგრაციის ამოცანა არც კი წარმოიშობა. ამ ცნობიერებისათვის ჯერ კიდევ აქტუალურია ,,რელიგიური კონკურენციის” პრობლემატიკა და სწორედ ამიტომ მას უფრო მტკივნეული დამოკიდებულება აქვს ისტორიულ ჭრილობებთან, ვიდრე მთლიანად რუსეთის საზოგადოებას.

მაგრამ მართლმადიდებლობის კონფესიათშორის ,,კონკურენციას” სხვა ქრისტიანულ აღმსარებლობებთან სრულიადაც არ გააჩნია რელიგიური ფესვები და თავად გვევლინება, როგორც ჩანს, რომელიღაც სხვა იდენტიფიკაციის ინსტრუმენტად. აქედან კი გამომდინარეობს ის, რომ რელიგიურ-კონფესიურ კონტექსტში ჩართული ისტორიული ,,არგუმენტების” მოხმობას, აგრეთვე არ გააჩნია დამოუკიდებელი მნიშვნელობა მართლმადიდებლურ ანტიდასავლურობაში, არამედ ისევე ემსახურება ,,სხვა” მიზნებს, როგორც კონფესიური არგუმენტები.

4. მართლმადიდებლური ანტიდასავლურობის გეოპოლიტიკური არგუმენტები

გეოპოლიტიკურ მიზეზებს, ერთი შეხედვით, საერო ხასიათი აქვს. აშკარაა, რომ რუსეთი ჩართულია ქვეყნებისა და კულტურების განსაკუთრებულ კონსტელაციაში და მას, დასავლეთის ქვეყნებთან შედარებით, განსაკუთრებული ინტერესები აქვს. რუსეთის მდგომარეობის სწორედ ეს სპეციფიკაა წარმოჩენილი ევრაზიის ცნებაში. ბალკანეთისა და აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნები, რომლებიც რუსეთსა და დასავლეთს შორის ,,გამყოფ ზღვარს” წარმოადგენს, ტრადიციულად გვევლინება მათი გეოპოლიტიკური კამათის საგნად. გეოპოლიტიკური ფაქტორი საკვანძო იყო ,,ცივი ომის” დროს და მით უმეტეს ახლა, როდესაც საბჭოთა კავშირის ადგილას წარმოიქმნა გეოპოლიტიკური ვაკუუმი, იგი პოლიტიკოსთათვის აქტუალური რჩება.

თუმცა მართლმადიდებლურ ცნობიერებას გეოპოლიტიკურ პრობლემატიკაშიც საკუთარი ელემენტები შემოაქვს. როგორი უცნაურიც არ უნდა იყოს, აქ მთავარი მომენტია არა ქრისტიანობისა და ისლამის გამყოფი ზღვარი (თუმცა ესეც მნიშვნელოვანია), არამედ განმსაზღვრელი კრიტერიუმები ევრაზიის სივრცისა, რომელიც მართლმადიდებლობის კანონიკურ და სამისიონერო ტერიტორიად აღიქმება. რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას არ სურს ამ ტერიტორიაზე ვინმეს შეშვება. სხვა სიტყვებით, მკაფიო ,,რელიგიური საზღვარი” გაივლება არა ისლამთან, არამედ კვლავ დასავლეთთან მიმართებაში. ეს ,,საზღვარი” მოწოდებულია წინ აღუდგეს დასავლეთის გავლენას აღმოსავლეთზე.

ამრიგად, მართლმადიდებლობაში გეოპოლიტიკური (და ასევე ისტორიული) ანტიდასავლურობის დასაბუთების კრიტერიუმად, როგორც ვხედავთ, კვლავ კონფესიური ინტერესები გვევლინება. ამასთანავე კონფესიური ცნობიერება მობილიზაციას უკეთებს და იარაღად იყენებს სწორედ სეკულარულ ისტორიულ და გეოპოლიტიკურ მოტივებს, ამიტომაც რუსეთში მართლმადიდებლობის რელიგიურ-კულტურული თვითიდენტიფიკაციის პროცესი სტიმულს აძლევს მთლიანად საზოგადოების ანტიდასავლური განწყობის საერთო ზრდას.

ასეთი თავისებური და განუყოფელი კავშირი საერო და რელიგიურ ასპექტებს შორის მართლმადიდებლობის თვითიდენტიფიკაციის კულტურულ-რელიგიურ პროცესში საშუალებას გვაძლევს გავაკეთოთ დასკვნა, რომ რუსეთში არა მხოლოდ საერო, არამედ მართლმადიდებლურ ანტიდასავლურობის პრობლემას (რომელიც ბევრად არის დამოკიდებული მომავალ ეკუმენურ კონტაქტებზე), უპირველეს ყოვლისა, გადაწყვიტავს ის კონტაქტები, რომლებსაც დასავლეთთან განავითარებს საერო საზოგადოება. ვინაიდან მხოლოდ საერო რუსეთის ღიაობას ევროპის მიმართ შეუძლია ხელი შეუწყოს ქრისტიანთაშორისი და ეკუმენური ურთიერთგაცვლების ინტენსიფიკაციას.

წინასწარ შევაჯამეოთ ჩვენი დისკურსია.

მართლმადიდებლურ ცნობიერებაში ანტიდასავლურობა მნიშვნელოვანწილად ასახავს სეკულარულ-სახელმწიფოებრივი ინტერესების გარკვეულ გაგებას. ამასთანავე, როგორც უკვე ითქვა, თვალში საცემია ის ფაქტიც, რომ საერო საზოგადოებას არ შეუძლია ისეთი ძლიერი ანტიდასავლური იმპულსის გენერირება, როგორიც რელიგიურ საზოგადოებას.

ამასთანავე, არ შეიძლება ეს იმპულსი ავხსნათ საკუთრივ კონფესიური იდენტიფიკაციის მოთხოვნებით, რადგან სხვა შემთხვევაში იგი იმავე ძალით განსაზღვრავდა უარყოფით დამოკიდებულებას სხვა რელიგიებთან მიმართებაშიც. ეს, ჩვენი აზრით, იმას ნიშნავს, რომ მართლმადიდებლური ანტიდასავლურობის მთავარი წყაროები სხვაგან, გაცილებით უფრო ღრმა სფეროებში უნდა ვეძებოთ.

კერძოდ, სად?

ჩვენი აზრით, ისინი უნდა ვეძებოთ მართლმადიდებლობის მსოფლმხედველობრივ საფუძვლებში, სოციალურ თეოლოგიასა და მისგან გამომდინარე ანტიმოდერნულ განწყობაში.

5. სოციალური თეოლოგია და მართლმადიდებლური ანტიმოდერნიზმი

ამ მხრივ, უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ,,ევროპისაგან” განსხვავებით, ,,დასავლეთი” კულტურულ-ისტორიულ ცნებას წარმოადგენს. სულ ცოტა ხნის წინ არც გერმანია, არც იტალია, არც ესპანეთი ,,დასავლეთად” არ ითვლებოდა. იყო დრო, როცა ,,დასავლეთი” არ იყო არც საფრანგეთი, ისევე როგორც, არც დიდი ბრიტანეთი. უფრო მეტიც, თითქმის ყველა მათგანმა გადაიტანა ,,ანტიდასავლურობის სნეულება”. გეოგრაფიულ ტერმინ ,,დასავლეთში” სინამდვილეში იმალება მოდერნიზმის გამოწვევა, რომელიც, ადრე თუ გვიან, მოდის გარედან (ასევე შიგნიდანაც) ნებისმიერ ტრადიციულ საზოგადოებაში. ამ გამოწვევის გაიგივება გარკვეულ გეოგრაფიულ ტერიტორიასთან მხოლოდ ხელს უშლის მისი არსისა და იმ პრობლემების გადაჭრის გზების გაგებას, რომელსაც იგი გამოავლენს თვით საზოგადოების შიგნით.

მართლმადიდებლობაში ანტიდასავლურობის ყველა გამოვლინებაში შესამჩნევია ერთი მოტივი: დასავლური ტექნოლოგიების კულტურული შემადგენელის მიუღებლობა. ეს ეხება არა მხოლოდ რელიგიურ და კულტურულ ღირებულებებს, არამედ სოციალურ წესრიგსაც, რომელიც მათ თან მოაქვთ და რომელიც აიძულებს ,,საკუთარ სახლში” წესების შეცვლას.

პირველ რიგში, საუბარია ლიბერალიზმზე, ადამიანის უფლებებზე, დემოკრატიაზე, საბაზრო ეკონომიკაზე. ვგულისხმობ მართლმადიდებლურ პუბლიცისტიკაში გაბატონებულ განწყობებს. ლიბერალიზმთან ასოცირებულია რელიგიისადმი გულგრილი ან დაუფარავად ათეისტური მსოფლმხედველობა. ადამიანის უფლებების კონცეფცია არ მიიღება იმ მიზეზით, რომ ადამიანი იმყოფება დაცემულ მდგომარეობაში, ამიტომ საუბარი უნდა მიმდინარეობდეს მხოლოდ მის მოვალეობებზე და არა უფლებებზე. ამ თვალსაზრისით სინდისის თავისუფლება მხოლოდ აკანონებს ადამიანის ცოდვილ მდგომარეობას, საშუალებას აძლევს მას აირჩიოს ცოდვა და სიცრუე. დემოკრატიისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს კრიტიკა ხდება იმ მიზეზით, რომ ისინი გულისხმობენ ანარქიას, ხელისუფლების სისუსტეს, ემხრობიან სახელმწიფოს საეროობას. საბაზრო ეკონომიკა ასოცირებულია მომხმარებლობასთან, მატერიალური მოთხოვნილებების სულიერებაზე გამარჯვებასთან. საბოლოოდ გამოდის, რომ დასავლეთიდან აღმოსავლეთში მხოლოდ ასეთი ,,ღირებულებები” მოედინება, ანუ არასულიერება, მომხმარებლობა და ცოდვილი ადამიანის კულტი.

უნდა ვაღიაროთ, რომ თანამედროვე რუსეთში დასავლური ღირებულებები უმეტესწილად სწორედ ასეთი ფორმით რეალიზდება. მაგრამ საქმე ხომ იმაში არ მდგომარეობს, თუ რა ხდება, არამედ - თუ რა უნდა მოხდეს, ანუ საზოგადოებრივ იდეალში. თუკი დემოკრატიისა და მოდერნიზაციის ღირებულებები არ არის ეკლესიისთვის მნიშვნელოვანი, იგი ყველაზე ხელსაყრელ გარემოშიც კი არ შეუწყობს ხელს მათ პრაქტიკულ რეალიზაციას.

გარდა ამისა, არა მხოლოდ იერარქთაგან შეიძლება მოვისმინოთ მტკიცებები იმის შესახებ, რომ ეკლესია თავის თავში ატარებს დადებით ზნეობრივ პრინციპს, მსგავსი შეხედულებები ახასიათებს მოსახლეობის ფართო ფენებსაც. შეიძლება დარწმუნებით ითქვას, რომ სახელმწიფომ და საზოგადოებამ ეკლესიას მისცა სოციალური შეკვეთა თანამედროვე ეთიკაზე. აი, ცენტრალური კითხვა: როგორ პასუხობს ეკლესია ამ მოლოდინებს? ძალზედ ხშირად ,,სათნოებისა და სასუფევლის შესახებ” ჩვეული მაღალფარდოვანი საუბრის პარალელურად, ეკლესიის მხრიდან ამგვარ განცხადებებსაც ვხვდებით: ,,ეკლესიის მამათა ღვთივსულიერი წინასწარმეტყველებების თანახმად, ცრუ-მესიის, ანტიქრისტეს მოსვლა ახლოსაა. გლობალური მასონურ-დემოკრატიული დაჯგუფებები ხელს უწყობენ ცრუ-მესიანური პერიოდის დადგომას... მიუხედავად ამისა, ერთიანი, განუყოფელი, ძლიერი, მართლმადიდებლურ-თვითმპყრობელური მონარქიის აღდგენის შესაძლებლობა უკვე უტოპია კი არა, უახლოესი მომავლის რეალობაა”...

ეს ციტატაც მიტროპოლიტ იოანე სნიჩევს ეკუთვნის. ნაციონალისტური აგრესიითა და ტოტალიტარიზმით განმსჭვალულ მსგავს ფუნდამენტალისტურ პოლიტიკურ პრობლემებს ყურადღებაც რომ არ მივაქციოთ, შეიძლება ითქვას, რომ მართლმადიდებლური საზოგადოების ზომიერ ნაწილს ,,პოზიტიური“ პოლიტიკური კრედო ასევე იქმნება ძლიერი სახელმწიფოს (დერჟავნიკული) იდეოლოგიისაგან, რომელიც უარყოფს რელიგიის სინდისის თავისუფლების პრინციპს; ანტილიბელარული ეთნიკური ორიენტაციის პოლიტიკისაგან; იზოლაციონლიზმისა და ანტიდასავლურობისაგან. მხოლოდ უკეთეს შემთხვევაში ავლენს ეს სოციალურ-ეთიკური შეხედულებები პოლიტიკურ რომანტიზმსა და უტოპიზმს, ხოლო უფრო ხშირად კი გასასოცარ სოციალურ არაკომპეტენტურობას. ამას დავუმატოთ, რომ დასახელებული პრინციპები - ანუ სინდისის თავისუფლების უარყოფა, თეოკრატიის უპირატესობა სეკულარული სახელმწიფოს ყველა სხვა ფორმასთან შედარებით, უარყოფითი დამოკიდებულება კერძო საკუთრებასთან, გლობალიზაციასთან, დემოკრატიასთან - გამოთქმულია აგრეთვე ეკლესიისოფიციალურ დოკუმენტებში, ,,რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლსიის სოციალური კონცეფციის საფუძვლებში.“

ამ სიტუაციაში შეგვიძლია ვისაუბროთ ეკლესიასთან მიმართებაში საზოგადოების მოლოდინებსა და ეკელსიის რეალურ საზოგადოებრივ მისიას შორის, ასევე თანამედროვე საზოგადოების ეთიკასა და ეკლესიის მსოფლმხედველობრივ ტრადიციებზე ორიენტირებული სოციალურ ეთიკას შორის არსებულ მზარდ წინააღმდეგობაზე. ნიშანდობლივია, რომ ჯერ კიდევ ათი წლის წინათ დღევანდელ ეკლესიაში ამგვარი წინააღმდეგობა არ არსებობდა. იგი წარმოიშვა და გაძლიერდა მართლმადიდებლური მსოფლმხედველობის თავისუფალ განვითარებასთან ერთად.

ბუნებრივია, რომ მოცემულ შემთხვევაში არ უნდა ვსაუბრობდეთ მართლმადიდებლობის ბოროტ განზრახვაზე ან მის ,,თანდაყოლილ მანკიერებაზე,“ აღნიშნული წინააღმდეგობა იქიდან მომდინარეობს, რომ საეკლესიო აზროვნებისათვის დამახასიათებელი ზოგიერთი სოციალური წარმოდგენის თანამედროვე საზოგადოებაზე გადატანისას, ვლინდება მათი შეუსაბამობა თანამედროვე პირობებთან. მე ამას განვსაზღვრავდი როგორც წინააღმდეგობას მართლმადიდებლობის სოციალურ მეტაფიზიკასა და მოდერნის ფილოსოფიას შორის.

6. მართლმადიდებლობის სოციალური მეტაფიზიკის საფუძვლები.

მართლმადიდებლობის მსოფლმხედველობრივი და ფილოსოფიური საფუძვლები ძირითადად მომდინარეობს ეკლესიის აღმოსავლელი მამების ეპოქიდან, ანუ გვიანი ელინიზმის ქრისტიანული ნეოპლატონიზმის ტრადიციიდან (კაბადოკიელები, იოანე ოქროპირი და ა. შ.).

ნეოპლატონიზმის ფილოსოფიურ ევოლუციაზე დაკვირვება დიდ სიძნელეს არ წარმოადგენს. პლატონის მეტაფიზიკა ეფუძნებოდა ყოფიერების ერთიანობის შესახებ სწავლებას, რომელიც, როგორც უმაღლესი სიკეთე, შეიცნობა სრულყოფილი იდეების საშუალებით. ნეოპლატონიზმში პლატონური ონტოლოგია მხოლოდ ელემენტს წარმოადგენს იმ იერარქიული სურათისა, რომელშიც უმაღლესი საწყისი - ერთაინი - ყოფიერებაზე მაღლა დგას. ქრისტიანულ ნეოპლატონიზმში ეს უმაღლესი საწყისი შემოქმედი, ღმერთია, ხოლო პლატონისეული ონტოლოგია ღმერთის ატრიბუტებს წარმოადგენს კატაფატიკური ღვთისმეტყველების ჩარჩოებში. სამყარო გვევლინება, როგორც იერარქიული სრულყოფილების ზემოდან ქვემოთ მომავალი ერთიანი პირამიდა, რომლის საწყისსა და უმაღლეს წერტილს წარმოადგენს ღვთაება. ეს სურათი ძალიან კარგად არის გადმოცემული დიონისე არეოპაგელის თხზულებებში.

ქრისტიანულ თეოლოგიაში მსოფლმხედველობა თეოცენტრული ხდება, ხოლო შუალედური მეტაფიზიკური ეტაპი ,,მოხსნილია,“ მაგრამ არა გამქრალი. მთავარი ინტერესი გადანაცვლებულია ღმერთთან ურთიერთობის მეშვეობით სრულყოფილებისა და ღვთის ნების შემეცნებისაკენ. მეტაფიზიკური მსჯელობები ახლა განიხილება, როგორც ამაო, წარმართული საქმე. თუმცა თავად ამით ვეტო ედება უკვე არსებული მეტაფიზიკური კონცეფციების განსჯასა და ანალიზს, რომლებიც ასე თუ ისე, მაინც უერთდება თეოლოგიურ სისტემებს. ამრიგად, იდეების შესახებ პლატონისეული სწავლება ეკლესიამ დიდი ხანია უკომპრომისოდ დაგმო. მაგრამ თავად პლატონიზმის მეთოდოლოგია, რომლის თანახმადაც, სამყაროს შემეცნების ერთადერთ ჭეშმარიტ საშუალებას ერთიანობისა და სრულყოფილების იდეები წარმოადგენს, მართლმადიდებლურ ღვთისმეტყველებაში ხელშეუხებელი დარჩა. სწორედ ამასთან შესაბამისობაში იქმნება ყოფიერების ,,კონკრეტული მეტაფიზიკები,“ რომელსაც ასევე განეკუთვნება მართლმადიდებლობის სოციალური მეტაფიზიკა.

მართლმადიდებლურ ტრადიციაში სოციოლოგიური ყოფიერების გააზრებისას საზოგადოებრივ სტრუსტურაზე პროეცირდება სულიერი კოსმოსის უნივერსალური წყობა. ამგვარი პროექცია პირველად განახორციელა ევსევი კესარიელმა (IV) შემდეგი ფორმულით: ,,ერთი ღმერთი - ერთი მეფე.“ ის, რაც ზეციურ იერარქიაში იწყება ღმერთით, მიწიერ იერარქიაში იწყება მეფით. მეფე გვევლინება სოციალური ყოფიერების, მიწიერი ძალაუფლების წყაროს საკრალურ ცენტრად. რუსულ ტრადიციაში მეფეს, როგორც ამ ქვეყნად მართლმადიდებლობის დამცველს, ვერც ერთი იერარქი ვერ გაუტოლდება. სოციალური ყოფიერების ფორმას, ანუ სოციალურ სამყაროში სრულყოფილების გამოხატულებას, წარმოადგენს სახელმწიფო. ამ სიტუაციაში კი ხალხი წარმოადგენს სოციალურ მატერიას, ჯერ კიდევ გაუფორმებელ მასას.

უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთმა ცალსახა სოციალურმა მეტაფიზიკამ მართლმადიდებლობაში მყარი ადგილი მთლიანად ვერ დაიმკვიდრა. მასში მთლად გასაგები არ არის ეკლესიის როლი. ალტერნატიული კონცეფცია, რომელიც ამსხვრევს პირველის მონაწილეობას, თავიდანვე ხდება ხელისუფლებათა სიმფონიის კონცეფცია, რომელშიც ეკელსია მოაზრება, როგორც სახელმწიფოს პარალელური იერარქია. რაც უფრო მეტი მნიშვნელობა ენიჭებოდა ეკლესიას მიწიერ ყოფიერებაში, მით უფრო მკაფიო ხდებოდა ორსახოვანი მეტაფიზიკის კონტურები. სწორედ ამის საფუძველზე XIX საუკუნის რუსულ ფილოსოფიაში სლავიანოფილებთან მონარქიული ღვთისმეტყველება მსხვრევას იწყებს. ეკლესია აღიქმება როგორც სოციალური ინსტიტუტი; სახელმწიფოს გვერდზე გვევლინება საზოგადოება, როგორც სოციალური ყოფიერების დამოუკიდებელი ინსტანცია. მონოლითური სოციალური მეტაფიზიკის მსხვრევა თავის ფორმულირებას იღებს რუსი რელუგიური ფილოსოფოსების მიერ განვითარებულ სწავლებაში ,,სობორნოსტის“ შესახებ. ალტერნატიული კონცეფციაც მეტაფიზიკურად რჩება (იხ. Н. Бердяев. ,,Новое средневековье“).

სოციალური მეტაფიზიკა, რომელსაც საერთო საფუძველი აქვს მთელი შუასაუკუნეობრივი ეპოქისათვის, დასავლეთში ბოლო დროს აქტიურ დაშლას იწყებს სოციალური მოდერნიზაციის პროცესში, განსაკუთრებით კი XIX-XX საუკუნეებში. სოციალური სტრუქტურის იერარქიულობისა და მონოლითურობის შესახებ წარმოდგენის ადგილი დაიკავა პლურალისტური საზოგადოების კონცფციამ. სამართლებრივი სახელმწიფოს შესახებ კონცეფციის წარმოშობასთან ერთად სახელმწიფო კარგავს თავის განსაკუთრბულ როლს და გარდაიქმნება ერთ-ერთ სოციალურ ინსტრუმენტად. ხელისუფლების გაყოფის პრინციპი ანგრევს მისი, როგორც მეტაფიზიკური საწყისის ერთიანობასა და აბსოლუტიზმს. დემოკრატიზაციას ძალაუფლების ლეგიტიმაციის წყარო გადმოაქვს ზემოდან ქვემოთ. მაგრამ ყველაზე დიდი მნიშვნელობა აქვს პიროვნების უფლებების კონცეფციას. ადამიანის უმთავრესი თავისუფლებების შესახებ წარმოდგენას გამოჰყავს პიროვნება იმ იერარქიული სისტემიდან, რომელშიც თავისუფლებები მხოლოდ დელეგირებული შეიძლება იყოს. იმ კონცეფციის გამარჯვება, რომელიც პიროვნებას სოციალური წყობის მწვერვალზე აყენებს, ნიშნავს ტრადიციული მეტაფიზიკის სრულ დამარცხებას.

სწორედ ეს იდეები მოდის დასავლეთიდან რუსეთში და სწორედ მათ არ იებს მართლმადიდებელი ეკლესია.

მართლაც, სოციალური სამყაროს მსგავსი სურათი ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლურ ტრადიციას. თუკი ადრე საუბარი იყო სოციალური ყოფიერების ერთადერთ წყაროზე, ახლა მრავალი ასეთი წყარო ჩნდება. ამ წყაროებს შეიძლება მიენიჭოს აბსოლუტური მნიშვნელობა, რომელიც გარდაუვლად ბადებს სეკულარიზმს. თავად სეკულარიზაცია ასახავს მეტაფიზიკის მსხვრევის პროცესს. ამიტომ ბუნებრივია, რომ მართლმადიდებლობა სეკულარიზაციისადმი წინააღმდეგობის გზას იმაში ხედავს, რომ ეს სოციალური მეტაფიზიკა დაიცვას დაშლისაგან, ანუ დგება ანტიმოდერნულ პოზიციაზე და აკრიტიკებს მოდერნის ეპოქის საზოგადოებას.

თუმცა მხედველობაში უნდა მივიღოთ საწინააღმდეგო ეფექტიც: რაც უფრო ძლიერია კრიტიკა, მით უფრო ნაკლები ადგილი რჩება ეთიკისათვის. დაპირისპირება შობს ფუნდამენტალისტებს, მოდერნთან ,,წმინდა“ ომის რაინდებს. ამასთან ეკელსია სულ უფრო კარგავს თავის ზნეობრივ, ეთიკურ ფუნქციას: გამოდის რა კონსტიტუციური წესრიგის, დამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დემოკრატიის, სამოქალაქო საზოგადოების წინააღმდეგ, იგი თავის ძალისხმევას მიმართავს არა სოციალური ცხოვრების საფუძვლების განმტკიცებისაკენ, არამედ მათი დაშლისაკენ. გასაკვირი არ არის, რომ ეს შობს შემხვედრ კრიტიკას საზოგადოების მხრიდან და არყევს საზოგადოებრივ ნდობას ეკლესიის მიმართ.

7. სოციალური მეტაფიზიკის დაძლევის ამოცანა

სინამდვილეში სოციალური მეტაფიზიკის საფუძვლების დაცვისას ეკლესია სულაც არ იცავს სარწმუნოების საფუძვლებს და არ განამტკიცებს მათ საზოგადოებაში. მართლმადიდებლური ქრისტიანობა არ არის დამოუკიდებელი რაიმე ფილოსოფიურ კონსტრუქციებზე და თვით ე. წ. ,,კურთხეულ“ ტრადიციაზეც კი. საღვთისმეტყველო პოზიციებიდან მართლმადიდებლობა მკაფიოდ განასხვავებს ერთმანეთისაგან წმინდა გარდამოცემას და გარდამოცემებს. საღვთისმეტყველო სისტემებში აუცილებელია ფილოსოფიური შინაარსის განსხვავება თეოლოგიურისაგან და მისი თნამედროვე სიტუაციასთან შედარება. ეს ეკლესიის ქადაგებას უფრო ქმედითს გახდის და თავიდან ააცილებს მას საზოგადოებასთან არასასურველ კონფლიქტებს. უდავოა, რომ თავის მსოფლმხედველობაში მართლმადიდებლობა მეტაფიზიკურია, რამდენადაც ყოფიერების ყველა საწყისს ღმერთ უკავშირებს. მაგრამ ეს უკიდურესი მეტაფიზიკა არ იწვევს კონკრეტული მეტაფიზიკების აუცილებლობას. ქრისტიანობამ უმტკივნეულოდ გაიარა ნატურფილოსოფიის ნგრევის ეტაპი, ამიტომ მას შეუძლია უმტკივნეულოდ უარყოს სოციალური მეტაფიზიკაც, როგორც ეს უკვე მოხდა კათოლიციზმსა და პროტესტანტიზმში. ამისათვის არ არის ახალი ღვთისმეტყველების შექმნა, საჭიროა მხოლოდ უკევ არსებული ტრადიციიდან ზოგიერთი ელემენტის განვითარება, მაგალითად, ღვთისმსგავსი პიროვნების შესახებ სწავლების ,,სობორნოსტის“ ღვთისმეტყველებისა და ა. შ.

ამ თვალსაზრისით საინტერესოა იმ ახალი შესაძლებლობების შეფასება, რუსეთის მართლმადიდებელ ეკლესიას აძლევს დოკუმენტი ,,სოციალური კონცეფციის საფუძლების“ მიღებასთან ერთად. ეს ძალზედ წინააღმდეგობრივი დოკუმენტია. იგი არსობრივად განსხვადება სოციალურ-მეტაფიზიკური რომანტიკითა და უტოპიზმით შეპყრობილი ,,მორწმუნე მრევლის“ ტონისაგან. როგორც უკვე აღინიშნა, იგი გარკვეულ ხარკს უხდის ,,სოციალურ მეტაფიზიკას,“ მაგრამ მიუხედავად ამისა, ინსპირირებულია დროის რეალური ეთიკური ამოცანებით და საკმაოდ ფხიზლად აფასებს სოციალური ცვლილებების ეთიკურ საზღვრებსა და შესაძლებლობებს. წმ. წერილზე დაყრდნობით იგი შეგნებულად უარყოფს ფსევდო-ფილოსოფიურ მსჯელობებს. ფრთხილად ეპყრობა უახლეს ცვლილებებს (მაგალითად, ბიოეთიკის პრობლემებს, გლობალიზაციის პროცესებს), გახსნილია საზოგადოებისადმი დიალოგის მიმართ და საზოგადოებრივ პროცესებში აქტიური მონაწილეობისაკენ მართლმადიდებელთა ორიენტირებას ახდენს. ამიტომაც გასაკვირი არაა, რომ ეს დოკუმენტი პოზიტიურად ფასდება როგორც ეკლესიის შიგნით სხვადასხვა მიმდიანრეობის წარმომადგენელთა, ასევე საზოგადოებაში არსებული კონსერვატიული და ლიბერალური ძალების მიერ. ,,სოციალური კონცეფციის საფუძვლებში“ არა აქვს ადგილი არც ნაციონალიზმს, არც ანტიდასავლურობას, პირიქით, გამოთქმულია მზადყოფნა სხვადასხვა ერს შორის დიალოგისა და თანამშრომლობისათვის.

ეს გვისახავს იმედს, რომ მართლმადიდებლობაც გაივლის სოციალური მეტაფიზიკის მსხვევის რთულ გზას და გამოიმუშავებს იმ ენას, რომლითაც წარმატებით შეძლებს თანამედროვე საზოგადოებასთან საუბარს და ამით აღასრულებს თავის ჭეშმარიტ მისიას.

ჟურნალი ,,Континент“ 2001, №110

საქართველო, XXI საუკუნის დასაწყისი

ნაირა გელაშვილი

უკვე გარდაქმნის გარიჟრაჟზე, 1988-89 წლებშივე, გამოიკვეთა შემდეგი ფაქტორები, შემდგომში სულ უფრო მზარდ, ხშირ შემთხვევაში, გადაულახავ წინააღმდეგობად რომ აღიმართა სამოქალაქო საზოგადოებისა და სამართლებრივი სახელმწიფოს შენების გზაზე და განაპირობა ქვეყნის არსებითი წარუმატებლობა ცხოვრების თითქმის ყველა სფეროში. როცა რბილ ტერმინს ვარჩევთ, ამ ფაქტორთა ერთობლიობას ვუწოდებთ ხოლმე „საერთო მოუმზადებლობას“ ახალი სინამდვილისათვის, რომელიც საკმაოდ მოულოდნელად წარმოიშვა საბჭოთა ტოტალიტარიზმის უეცრად დაჩქარებული აღსასრულის შედეგად. თუმცა ეს გარემოება სულაც არ გვაძლევს იმის თქმის უფლებას, რომ საბჭოთა პერიოდში პრინციპულად შეუძლებელი იყო ამ სინამდვილისათვის ანუ იმპერიის დაშლისა და სახელმწიფო დამოუკიდებლობისათვის წინასწარ მომზადება, მით უფრო, რომ ასეთი „მზადება“ განათლების ანუ ინტელექტუალურ სფეროში უნდა განხორციელებულიყო არსებითად. ამ რეალიზებული შესაძლებლობის შთამბეჭდავი მაგალითი ხომ თვალწინა გვაქვს ბალტიის რესპუბლიკების სახით.

ეს ,,მოუმზადებლობა” წარმოჩინდა როგორც ქვეყნის ერთიანი ამოვარდნილობა თანამედროვე ცივილიზებული მსოფლიოს კონტექსტიდან, წარმოჩინდა როგორც დემოკრატიულ ღირებულებათა გამზიარებელი და მათი დამამკვიდრებელი, კანონებით მართული სახელმწიფოს აშენების ნამდვილი სურვილის რეალური არარსებობა მოსახლეობის უდიდეს ნაწილში. ამ უმეტესობის ორგანული ნაწილი აღმოჩნდა როგორც (ზ. გამსახურდიასა და ე. შევარდნაძის) ხელისუფლების, ასევე ყოფილი საბჭოთა ინტელიგენციისა და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წევრთა უდიდესი უმრავლესობა.

კომუნისტური სახელმწიფოს იდეოლოგიურმა ქვაკუთხედმა - სავალდებულო და მებრძოლმა მატერიალიზმმა, რელიგიისა და ეკლესიის უარყოფამ, - სრულიად ბუნებრივად საწინააღმდეგო შედეგი გამოიღო: რელიგიას ზოგადად, ჩვენ შემთხვევაში ქრისტიანობას, დევნილის მოწამეობრივი იერი შესძინა და საკრალურობა შემატა. მისი მრევლი საბჭოთა პერიოდში მცირერიცხოვანი, მაგრამ შინაგანად გაცილებით უფრო სერიოზული და წრფელი იყო, ყოველ შემთხვევაში - გაცილებით უფრო უანგარო; ეკლესიაში სიარული პრაქტიკულად მომგებიანი ხომ ვერ იქნებოდა! სულაც პირიქით. სულიერი ლტოლვა და სიმპათია რელიგიისადმი, როგორც ასეთისადმი, მიუხედავად იდეოლოგიური ცენზურისა, აშკარად საგრძნობი გახდა გვიანდელი საბჭოთა პერიოდის ქართული პროზის, პოეზიისა თუ თარგმანის მნიშვნელოვან სეგმენტში.

რაც შეეხება უკანასკნელ პერიოდს: როგორც ცნობილია, მთელს საბჭოთა სივრცეში ახალი პოლიტიკური კურსის ,,გარდაქმნის” მიერ ნებადართული ,,ეროვნულ მოძრაობათა” ორგანულ ნაწილად იქცა ტრადიციული რელიგიების, პირველ რიგში - ქრისტიანობისა და ისლამის გააქტიურება. ეს მოძრაობები კი თავისი გადამწყვეტი ნაწილით მალევე გამოიკვეთა როგორც ვიწროეთნიკური, დესტრუქციული ნაციონალიზმი, დაპირისპირებული თანამედროვე ცივილიზებული მსოფლიოს ნორმებსა თუ ზოგადსაკაცობრიო კულტურულ ღირებულებებს.

არც რუსეთისა და არც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია არ უცხოობდა პოლიტიკურ პროცესებში აქტიურ ჩართვას: ცხადი იყო 70 წლის მანძილზე მისჯილი პასიური როლის სწრაფი კომპენსაციის მოთხოვნილება. ღვთისმსახურნი ლოცავდნენ და აკურთხებდნენ მიტინგებსა და დემონსტრაციებს, მათ შორის ფრიად აგრესიულ თავყრილობებსაც. არ ისმოდა ეკლესიის საკუთარი ხმა - მოწოდება გაურკვეველი მიზანდასახულებით ამოძრავებული მასისადმი, ქრისტიანულ ღირებულებათა სრულ პროფანაციას, მათ პოლიტიკურ ლოზუნგებად ქცევას რომ შედგომოდა; მოწოდება სიწრფელისკენ, პასუხისმგებლობისა და სათნოებისაკენ. პირიქით: მრავალი სასულიერო პირი თავად იქცა აგრესიისა და უპასუხისმგებლობის განსახიერებად.

მაშასადამე, ეკლესიამ დაიწყო სწრაფი შერწყმა ჯერ ხელისუფლებისკენ მიმსწრაფ ქრისტიანულად შემოსილ ნაციონალურ მოძრაობასთან, შემდეგ კი ახალ, პოსტსაბჭოთა ხელისუფლებასთან, რამაც საფუძველი მოგვცა ამ მოძრაობისთვის იმთავითვე ,,ნეობოლშევიზმისა და ფსევდოქრისტიანობის ქორწინება” გვეწოდებინა (საქართველოში სპეციფიკურ მომენტად იქცა თავად ზ. გამსახურდიას პიროვნული დაპირისპირება საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ილია II-სთან, რომელმაც სრულიად სამართლიანად მიუთითა 9 აპრილის მიტინგს კარსმომდგარ საფრთხეზე და დაშლისა და ეკლესიაში თავშეფარებისაკენ მოუწოდა. ზ. გამსახურდიას ასეულობით ბრმა მიმდევარიც ავტომატურად დაუპირისპირდა საქართველოს ეკლესიის მეთაურს). დღეს აღარ იკითხება ზღვარი ე. შევარდნაძის ხელისუფლებისა და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას შორის, ისევე როგორც ხელისუფლებასა და მწერალთა კავშირს შორის.

თავისთავად ცხადია, რომ ეკლესია იმავე ნაკლოვანებათა მატარებელია, რისიც ძალმომრე სახელმწიფოს სკოლაში გამოვლილი მთელი პოსტსაბჭოთა საზოგადოება, რომლის ორგანულ ნაწილსაც იგი წარმოადგენს.

ამ ნაკლოვანებათაგან არსებითად უნდა ჩაითვალოს: ცუდი განათლება ანუ გაუნათლებლობა; ზნეობრივი საყრდენების მოშლა; არასტაბილური ფსიქიკა. ამათგან კი გამომდინარეობს: ძალაუფლებისკენ ლტოლვა; ავტორიტარულობა; ზნეობრივი არათანმიმდევრულობა; მონოკულტურულობა; მონოლოგურობა ანუ განსხვავებულ ფენომენთან (აზრთან, პოზიციასთან, ეთნოსთან, რელიგიასთან და ა.შ.) დიალოგის შინაგანი შეუძლებლობა; იზოლაციონიზმი; წარსულის სტერეოტიპებისა და გემოვნების ტყვეობაში ყოფნა; დაპირისპირება ეპოქის პროგრესულ იდეებთან, დემოკრატიულ ღირებულებებთან; აბსოლუტური დარწმუნებულობა საკუთარ შეუმცდარობაში, გამორჩეულობასა და უპირატესობაში სხვასთან მიმართებით; მითოსური ცნობიერება (ვარაუდის ჰიპოთეზის წარმოდგენა ფაქტად და რეალობად არგუმენტების უგულებელყოფით, რეალურისა და სასურველის გაიგივება); ფასადისა და ფორმის თაყვანისცემა; სინამდვილის გრძნობის დაქვეითება; ფიზიკურ აგრესიაში გადასული ქსენოფობია; შემოქმედებითი და სამოქალაქო უინიციატივობა; კონსერვატიული, დაშტამპული ენა; ამ სპექტრს ყოველდღიურად გვთავაზობს ჩვენი საზოგადოებრივი ცხოვრება და მისი ორგანული ნაწილი - სახელისუფლო თუ საეკლესიო ყოფა.

და დღეს უკვე ფაქტია, რომ სავალდებულო ათეიზმის დიქტატი სავალდებულო მართლმადიდებლობის დიქტატმა შეცვალა, საბჭოთა კონფორმიზმი - ნაციონალურ - მართლმადიდებლურმა კონფორმიზმმა. ეს ნიშნავს, რომ დღეს მართლმადიდებლობას, როგორც ხელისუფლებისგან ნაპატიებს და ახალ პოლიტიკურ-საზოგადოებრივ ბუმს, მძიმე გამოცდის, ნამდვილი განსაცდელის ჟამი უდგას. ხდება მისი არსის უკუღმართად გააზრება და წარმოჩენა, დევალვაცია. ამის დასამტკიცებლად საკმარისია გავიხსენოთ ის ფაქტი, რომ მრევლის სიმრავლით აღფრთოვანებულ ეკლესიის მესვეურთ არა ერთხელ აღუნიშნავთ მასმედიის საშუალებით: ,,საქართველოში სულიერი აღორძინების ჟამი დგასო”. თურმე შეიძლება ,,სულიერი აღორძინების” შედეგი იყოს მოსახლეობის უკიდურესი გაღატაკება, საყოველთაო ანტისანიტარია, კრიმინალობის, კორუფციის, ბავშვთა და ქალთა პროსტიტუციის, ბანდიტიზმის, ადამიანთა გატაცების კატასტროფული ზრდა. საქართველოს ეკლესიის მესვეურები ამ უბედურებას თითქოს ვერც კი ამჩნევენ და ისეთი შთაბეჭდილება გვრჩება, ,,კანონიერ ქურდებს” და სხვა სახის კრიმინალებს ეფერებიან კიდეც.

იძულებული ვართ, ჩამოვთვალოთ ფაქტები, რათა დავრწმუნდეთ, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია, ნებსით თუ უნებლიეთ, იქცა მუხრუჭად სამოქალაქო საზოგადოებისა და სამართლებრივი, დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენების გზაზე - იმ მიზნისკენ მიმავალ გზაზე, რომლის მიუღწევლობაც საქართველოს საბოლოო კრახს ნიშნავს მის სისხლიან და ტანჯულ ისტორიაში:

1. 1989 წლიდან იწყება კათოლიკურ ეკლესიებში მართლმადიდებელი მრევლის შეჭრა და ქართული კულტურის ამ თვალსაჩინო კერათა ანექსია ნაციონალისტურ - ფუნდამენტალისტური ლოზუნგებით (ბათუმი, ქუთაისი, გორი, უდე...) კათოლიკეები დღემდე ამაოდ ითხოვენ სამართლიანობის აღდგენას. გარდა ამისა, მათ არ აძლევენ ტაძრის აშენებისათვის მიწის ნაკვეთის შესყიდვის უფლებას.

2. 1989 წელს ქვეყნდება საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის განჩინება: ყოველი ქართველის მკვლელი გამოცხადდეს ერის მოღალატედ, მისი სახელი და გვარი შევიდეს სპეციალურ წიგნში და გადაეცეს თაობიდან თაობას დასაგმობად, რამაც აღაშფოთა როგორც ქართველი, ისე არაქართველი მოსახლეობის დიდი ნაწილი, განა შეიძლება ეკლესია მხოლოდ ერთ ეთნოსზე ზრუნავდეს? (ყველას გვახსოვს ექსცესები აფხაზეთში. პატრიარქი და მისი საყდრიონი ძლივს გადაურჩა აფხაზთა რისხვას, რომლებმაც ამ განჩინებაში აგრესიული ნაციონალიზმის წაქეზება დაინახეს. მსგავსი გამონათქვამები უფრო ამწვავებდა საქართველოში მცხოვრები სხვადასხვა ხალხის ისედაც გამწვავებულ ურთიერთობას.)

3. 1989 წელს სასულიერო სემინარიისა და აკადემიის სტუდენტებმა ობსტრუქცია მოუწყვეს აღმოსავლეთის ეკლესიის ისტორიისა და ლიტურგიის უდიდეს სპეციალისტს, რომის კათოლიკური უნივერსიტეტის პროფესორს, მღვდელ მიხეილ არანცს, რომელიც პატრიარქის მოწვევითა და ლოცვა-კურთხევით აპირებდა ლექციების წაკითხვას თბილისის სასულიერო სემინარიასა და აკადემიაში. მართლაც, მაღალმა სტუმარმა, დიდად მნიშვნელოვანმა პიროვნებამ თავზარდაცემულმა დატოვა სტუმართმოყვარეობით თავმომწონე საქართველო. პატრიარქმა ვერაფერი იღონა მის დასაცავად.

ამ ფაქტის შემდეგ განსაკუთრებით გაძლიერდა განსხვავებულ აღმსარებლობათა ლანძღვა-გინებისა და დევნის კამპანია, რამაც სულ უფრო მეტად და მეტად შეიძინა ინკვიზიციური და ხულიგნური ხასიათი. ამ განხრით არა ერთმა და ორმა სასულიერო პირმა გამოიჩინა თავი, და არა მხოლოდ საპატრიარქოსაგან შერისხულებმა, არამედ მის დაქვემდებარებაში მყოფებმაც.

მართლმადიდებელ სასულიერო და საერო პირთა შორის აზვირთებული აგრესია და ქსენოფობია თავის დინებაში კათოლიკოს-პატრიარქსაც აქცევს. იგი სულ უფრო მეტ და მეტ დათმობაზე მიდის. 1997 წელს უწმინდესი სინოდის გადაწყვეტილებით, საქართველოს ეკლესია ტოვებს ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს (რომლის წევრიც იყო 1962 წლიდან) და გამოხატავს სინანულს იმის გამო, რომ კათოლიკოს-პატრიარქი და მისი თანამდგომი სასულიერო პირები სხვა აღმსარებლობის წარმომადგენლებთან ერთად იკრიბებოდნენ და ლოცულობდნენ კონფერენციებზე, სიმპოზიუმებსა თუ თათბირებზე (საკითხავია, სხვადასხვა აღმსარებლობის წარმომადგენლები, მსოფლიო საეკლესიო კრებებს რომ ესწრებოდნენ, ერთად არ ლოცულობდნენ?).

4. იწყება საეკლესიო კონტროლი და დიქტატი განათლების, ხელოვნებისა და მეცნიერების სფეროს მიმართ. 1997 წელს უდიდესი ქრისტიანული დღესასწაული - მაცხოვრის ბრწყინვალე აღდგომის ანუ საყოველთაო სიყვარულისა და მიტევების დღეს პროტოპრესვიტერმა გიორგი გამრეკელმა წიგნის ,,რელიგიის კარიბჭე” ავტორს, ნუგზარ პაპუაშვილს საქართველოს ტელევიზიის I არხით (პროგრამა ,,მსგეფსი”) ბრალი დასდო ,,ანტიმართლმადიდებლობაში” და განაცხადა: ,,თუ განათლების სამინისტრო არ აღკვეთს სახელმძღვანელოს აი, ამ სახით შეტანას სკოლებში, ეს გამოიწვევს იმას, რომ მრევლი მოითხოვს სასამართლოს წესით ავტორის დასჯას”. ამ განცხადებას ტელეწამყვანმა ყოველნაირად დაუკრა კვერი და ამით ფაქტობრივად წააქეზა ისედაც გაამპარტავნებული მრევლი მსგავსი ქმედებებისკენ. ,,მართლმადიდებელ მშობელთა კავშირმა” დიდუბე-ჩუღურეთის რაიონის სასამართლოში სარჩელი შეიტანა პროფესორ რევაზ თვარაძის წინააღმდეგ მისი ავტორობით გამოსული სახელმძღვანელოს ,,რელიგია და კულტურა” აკრძალვის მოთხოვნით და იმხანად მიზანსაც მიაღწია...

1997 წელს საქართველოს რადიომ ეთერში არ გაუშვა ნ. გელაშვილის მუსიკალური რადიო-პოემა ,,მწუხარების შესახებ” (ქრისტეს დატირება) იმ მოტივით, რომ იგი ,,არაკანონიკური ნაწარმოებია”. ავტორთან დიალოგში რადიომაუწყებლობის მესვეურებმა აღიარეს, რომ ისინი ექვემდებარებიან არაოფიციალურ საეკლესიო ცენზურას და ,,თვით ბახისა და მოცარტის მუსიკის გადაცემასაც კი ერიდებიან” (!).

5. 1999 წელს ხელისუფლებისა და კათოლიკოს-პატრიარქის მოწვევით საქართველოს რომის პაპი ესტუმრა. დაგეგმილი იყო წირვა რიყეზე, მაგრამ მოულოდნელად საპატრიარქოს იურისდიქციაში შემავალი სასულიერო პირების დიდმა ნაწილმა დაიწყო საპროტესტო აქციები: რიყე ასი ათასი ქართველი მოწამის ძვლებითაა გაპოხიერებული და ეს ადგილი, თუკი მას რომის პაპი მიეკარება, მადლისგან განიძარცვებაო. ხელისუფლებამ და პატრიარქმა კი პოზიციები დათმეს. ჩვენმა ეპისკოპოსებმა და მღვდლებმა რომის ეკლესიის მღვდელმთავარს საკადრისი პატივი არ მიაგეს, ხელზეც კი არ ეამბორნენ, რითაც საქვეყნოდ მოიჭრეს თავი.

კათოლიკური წირვა სპორტის სასახლეში დაინიშნა, მაგრამ საპატრიარქოს პრესცენტრმა მართლმადიდებელ მრევლს მასმედიის საშუალებით მოუწოდა, არ დასწრებოდა პაპის მსახურებას, ამას რჯულის კანონი გვიკრძალავსო. საკითხავია, რომელ რჯულის კანონში ამოიკითხეს ასეთი ვერდიქტი რომის ეკლესიის საღვთო ლიტურგიის მიმართ? საპატრიარქოს პრესცენტრის თანამშრომლები და მათი თანამოაზრეები ამ განცხადებით დაუპირისპირდნენ როგორც ჩვენს ღირსეულ წინაპრებს, მაგალითად, გიორგი მთაწმინდელს (რომელიც დიდი სქიზმის ჟამს რომის ეკლესიის პოზიციაზე იდგა), ისე კულტურისა და დიპლომატიის საერთაშორისო ნორმებს. ამით, სასულიერო წოდების მხრიდან, კიდევ ერთხელ შეიბღალა სტუმარმასპინძლობის წმინდა ადათი, რაც ქართული და, საერთოდ, კავკასიელი ხალხების დღემდე შემონახულ დიად კულტურულ საგანძურს წარმოადგენს. პაპის საწინააღმდეგო კამპანიამ საზოგადოების სერიოზული გათიშვა გამოიწვია: წირვას მაინც დაესწრო ხელისუფლებისა და ინტელიგენციის ის ნაწილი, რომელიც მართლმადიდებლობას მისდევს. ხოლო პატრიარქმა სვეტიცხოველში პაპთან ერთად სანთელი დაანთო, რაც - არც მეტი, არც ნაკლები - ერთობლივი ლოცვაა.

6. 2000 წელს საქართველოს საპატრიარქომ უარი განაცხადა მონაწილეობა მიეღო ,,საერთო კავკასიურ ლოცვაში კავკასიის გადარჩენისათვის”, ეს ეკუმენიზმიაო. (საერთო კავკასიური ლოცვა აღევლინება ყოველ გაზაფხულზე; სხვადასხვა აღმსარებლობის მორწმუნენი თავ-თავიანთ სალოცავებში ლოცულობენ, მაგრამ ერთსა და იმავე დღესა და საათზე. ისინი ევედრებიან ღმერთს კავკასიის გადარჩენასა და აღორძინებას). დღეს ყოველწლიურ საერთო კავკასიურ ლოცვაში მონაწილეობს ყველა აღმსარებლობა, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის გარდა. ამის გამო კავკასიურ ლოცვაში ჩართული მართლმადიდებელი მორწმუნენი იძულებულნი არიან ილოცონ ან სხვა ქრისტიანულ სალოცავში, ანდა სადმე საერო დაწესებულებაში. ამით საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის თანამედროვე იერარქია უპირისპირდება როგორც ჩვენს დიდ წინაპრებს, ისე თავად უფალ იესო ქრისტესა და მის სახარებას, ავიწყდება რა, რომ მაცხოვარი და მისი მოციქულები შედიოდნენ იუდეველთა, სამარიელთა თუ წარმართთა სალოცავებში და ქრისტიანულმა ღვთისმსახურებამ პირველი ნაბიჯები ებრაელთა სინაგოგაში გადადგა (,,და იყვნენ მუდამ ტაძარში და ადიდებდნენ და აკურთხებდნენ ღმერთს” ლუკა 24, 53). გავიხსენოთ: კავკასიაში მშვიდობისა და კაცთა შორის სათნოებისათვის სომეხ მონოფიზიტ და მუსლიმან მორწმუნეებთან შეთანხმებით და თანადროულად ლოცულობდნენ ჩვენი სასიქადულო სასულიერო მოღვაწენი, მათ შორის ცნობილი მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველი და იერარქი, კათოლიკოს-პატრიარქი კალისტრატე ცინცაძე. ნუთუ არაფერს ნიშნავს, რომ ეკუმენური მოძრაობის სათავეებთან დგას დოგმატური ღვთისმეტყველების პროფესორი, არქიმანდრიტი გრიგოლ ფერაძე, რომელიც მცხეთის საეკლესიო კრებამ 1995 წელს წმინდანად შერაცხა. ამით სრულიად ცხადი გახდა, თუ რა ცოტას ნიშნავს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის ომებით დაფლეთილ კავკასიაში მშვიდობის დამყარება, ხალხთა შორის სათნოება და მეგობრული თანამშრომლობა.

7. 2000 წელს სინოდმა მიიღო დადგენილება მოუნათლავი ბავშვების, მათ შორის დედის მუცელში მოწყვეტილთა უპირობო წარწყმედის ანუ ჯოჯოხეთში შთავარდნის შესახებ. ამით სინოდი დაუპირისპირდა ცნობილი ქართველი ღვთისმეტყველისა და ფილოლოგის, სასულიერო მწერლობის აღიარებული მკვლევარის, გელათის მეცნიერებათა აკადემიის აკადემიკოს ედიშერ ჭელიძის ფუნდამენტურ და წმინდა მამათა აზრებზე დაფუძნებულ გამოკვლევებს, რომელთა თანახმადაც, შეუძლებელია უფალმა სამუდამო გეჰენიისათვის გაწიროს უმანკო და უცოდველი ჩვილი. და გამოკვლევებსაც რომ თავი დავანებოთ, განა შეიძლება ცისა და ქვეყნის შემოქმედი ჩვეულებრივ, ნორმალურ ადამიანზე სასტიკი და ულმობელი იყოს? ნუთუ არ გვკარნახობს ელემენტარული ზნეობრივი ინტუიცია, რომ ეს უსათუთესი საკითხი ვერდიქტების საგნად არ შეიძლება იქცეს? ამ დადგენილებით სინოდმა ტრავმა მიაყენა უამრავ მორწმუნესა თუ არამორწმუნეს.

8. 2000 წელს მარნეულში ეკლესიის კურთხევისას საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა დამსწრე საზოგადოებას მოუწოდა: ,,საქართველოში არ უნდა შემოუშვათ, აქედან უნდა გარეკოთ ბაპტისტები, იეღოველები და სხვა სექტები”. ,,და სხვა სექტებში” პატრიარქი, როგორც მისი ერთ-ერთი ეპისტოლედან ირკვევა, კათოლიკეებს ანუ რომის ეკლესიას გულისხმობს. განა რელიგიური მოტივით ვინმეს გარეკვა და დასჯა ქრისტიანი მრევლის, საერთოდ, საზოგადოების, ანდა სახელმწიფოს ფუნქციაა?! განა დამსჯელი ოპერაციებისაკენ უნდა მოვუწოდოთ მორწმუნე მრევლს?

9. 1999 წლის 17 ოქტომბერს (და უფრო ადრეც) არენაზე გამოდის ეკლესიისგან განკვეთილი ,,გლდანის დევნილი ეპარქიის” მმართველი, პროტოპრესვიტერი ბასილ მკალავიშვილი, რომელიც აღასრულებს იმას, რაც საქართველოს საპატრიარქოსა და მართლმადიდებელი მრევლის დიდ ნაწილს სურს: მართლმადიდებლობის სახელით იწყება ფიზიკური ანგარიშსწორება იეღოვას მოწმეებთან, შემდეგ ორმოცდაათიანელებთან, ბაპტისტებთან და ა.შ. 2000-2001 წწ. ბასილ მკალავიშვილის ჯგუფმა განახორციელა მრავალი დარბევა. მისი დამსჯელი რაზმი დაუნდობლად სცემდა ადამიანებს და წვავდა წიგნებს, მათ შორის ბიბლიასა და ბიბლიურ ლიტერატურას. ბასილ მკალავიშვილს არ ჩამორჩა საპატრიარქოს იურისდიქციაში მყოფი არა ერთი და ორი სასულიერო და საერო პირი. მათ მიერ განხორციელებული რეპრესიებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია საჩხერეში, რუსთავში და საქართველოს სხვა რაიონებში იეღოველთა ოჯახების დარბევა, აგრეთვე ზუგდიდსა და მარნეულში პოლიციელთა თანდასწრებით იეღოველთა კონგრესებისათვის გამზადებული სკამებისა და ტრიბუნების დამსხვრევა და დაწვა. აუტოდაფეებს არც ჩვეულებრივი, ,,განუკვეთელი” მღვდლები აკლებენ ხელს. საზოგადოებისათვის ცნობილია, რომ სიონის ერთ მეზობელ ეკლესიაში სასულიერო პირის მოწოდებით და მონაწილეობით დაანთეს კოცონი და ცეცხლს მისცეს მსოფლიოს სულიერი კულტურის ერთ-ერთი უდიდესი ძეგლი ,,ბჰაგავატ-გიტა” ,,კრიშნას ცნობიერების” წიგნებთან ერთად. არა ერთი კრიშნაიდი გამხდარა ე.წ. მრევლის ბიჭების ცემა-ტყეპის და ძარცვის მსხვერპლი.

მკალავიშვილის სექტის განსაკუთრებულ გააფრთებას ,,თავისუფლების ინსტიტუტის” თანამშრომლები იწვევენ, რადგან ისინი ყველაზე თანმიმდევრულად და თავდაუზოგავად იცავენ სინდისის თავისუფლების პრინციპს, ამ ფუნდამენტურ დემოკრატიულ ღირებულებას, აღიარებულს საქართველოს კონსტიტუციით. ისინი რამდენჯერმე ძლივს გადაურჩნენ ,,ბასილისტ” ფანატიკოსთა ფიზიკურ აგრესიას.

10. მწვანე შუქი ენთება და ერთობ მახინჯ ფორმებს ღებულობს ცრუმორწმუნეობა და ფეტიშიზმი, რომელთა გამოვლინებად უნდა ჩაითვალოს ხატებისა და სხვა საეკლესიო საგნების გაკერპება. იშლება ზღვარი კერპსა და ხატს შორის; ხატმსახურება კერპთაყვანისმცემლობის ნიშნებს იძენს. სხვა სახელს ვერ დავარქმევთ ჩვენს მღვდლებსა და მრევლში გავრცელებულ აზრს, რომ, თურმე, ხატებს ძალა საქართველოში (მუზეუმთა სეიფებშიც კი) აქვთ, ამერიკაში, ,,ურწმუნოთა და ცოდვილთა ქვეყანაში” კი, ისინი მადლს და ძალას კარგავენ (ქართული ხელოვნების ნიმუშთა გამოფენები ამერიკასა და იტალიაში ამ ორიოდე წლის წინათ ძირითადად ამ მოტივით ჩაიშალა). გავიხსენოთ აქცია დედაენის ძეგლთან, რომელსაც მონაწილენი საპროტესტო მარხვას უწოდებდნენ და ამ ოდიოზურ, ამ არსმენილ მოვლენას უმაღლესი იერარქიის სამღვდელონი აკურთხებდნენ.

ნუთუ ეკლესიის მამები და დიდი ღვთისმეტყველები მსგავს აზრებს ავითარებენ ხატების, ჯვრების და წმინდა ნაწილების შესახებ? ნუთუ მოიწონებდნენ ისინი გრანდიოზული, ,,საქართველოში დღემდე აშენებულ ყველა ტაძარზე დიდი ტაძრის” მშენებლობას, ,,ყველა სამრეკლოზე დიდი სამრეკლოს” აშენებას და ,,ყველა ზარზე დიდი ზარის” ჩამოსხმას მაშინ, როდესაც ქვეყანაში სულიერი და ეკონომიკური კრიზისი მძვინვარებს და მოქალაქეთა უმრავლესობა გაღატაკებულ-გამძვინვარებულია? სავალალოა, რომ არავის აინტერესებს და არავინ სვამს კითხვას: ,,კანონიერი ქურდებისა” და მაფიოზებისაგან დაფინანსებული ტაძრები მადლმოსილი იქნება განა? ანდა რა მნიშვნელობა აქვს ტაძრის გრანდიოზულობას?

11. საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მსახურთა დიდი ნაწილი ექომაგება და კარს უხსნის პროვინციულ და უმეცრობით აღბეჭდილ ნაციონალიზმს. მან დააკმაყოფილა 80-იანი წლების დისიდენტთა და დიდმორწმუნეობით თავმოწონებულ მწერალ-მეცნიერთა მოთხოვნა ილია ჭავჭავაძისა და ცოტნე დადიანის წმინდანებად გამოცხადების თაობაზე; შეიმუშავა რწმენა მშობლიური ენის გამორჩეულობისა და განსაკუთრებულობისა, გააფეტიშა იოანე-ზოსიმეს მხატვრული ნაწარმოები და შემოიღო ისეთი დღესასწაული და საგალობელი, რაც უცხო და მიუღებელია ბიბლიისათვის, საეკლესიო ისტორიისათვის და, ზოგადად, ქრისტიანული მსოფლმხედველობისათვის. მხედველობაში გვაქვს ქართული ენის დღესასწაულის შემოღება და ,,ქართული ენის საგალობლის” ლიტურგიკულ პრაქტიკაში ჩართვა, რაც ძალზე უცნაურია. იესო ქრისტე, მისი მოციქულები და ეკლესიის მამები ერებისა და ენების თანასწორობას ქადაგებენ და უფროს-უმცროსობის ილუზიას შლეგობად თვლიან. ჩვენს ერსა და ბერში რას ვხედავთ? - იმის გაკერპებას, რისი გაკერპებაც ანტირელიგიურია და ლახვარს სცემს სახელმწიფოს სიმტკიცეს და ერთიანობას, მით უმეტეს, თუ ეს სახელმწიფო მრავალენოვანი, მრავალეროვანი და მრავალკონფესიურია. ეკლესიაში, ისე როგორც ნებისმიერ კულტურულ და ცივილიზებულ საზოგადოებაში, არასოდეს და არსად პიროვნების ეთნიკურ წარმომავლობაზე აქცენტი გადატანილი არ ყოფილა. რა ეროვნებისანი იყვნენ, მაგალითად, ცნობილი კაპადოკიელი მოღვაწენი? ვინ ამახვილებდა ამაზე ყურადღებას? დღეს კი საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მეთაური მხარს უჭერს ნაციონალური ლოზუნგების ფრიალით გამორჩეული პარლამენტარების კაპრიზს ოფიციალურ დოკუმენტებში ეროვნების რეკვიზიტის აღდგენის თაობაზე.

12. ქრისტიანობის არსი მასობრივად იბღალება საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში, რომლის მრევლიც დაჟინებით მისდევს არაქრისტიანულ ტრადიციებს, კერძოდ სისხლიან მსხვერპლშეწირვას, და ეს ხდება არა მხოლოდ მიყრუებულ პერიფერიაში, არამედ დედაქალაქში და საკათედრო ტაძრებშიც კი. ქაშვეთსა და დიდუბეში, ტაძართა გალავნებში, ლამის საყასბოებია გახსნილი; მათი ეზოები დაკლული პირუტყვის სისხლიანი თავებით ივსება. განა არ მოეხსენებათ სასულიერო პირთ, რომ მას შემდეგ, რაც უფალმა საკუთარი თავი მიიტანა მსხვერპლად, ყველა სხვა მსხვერპლი (მამლები, ხარები, თხები და ცხვრები) გაუქმდა. მღვდლების უმეტესობა კი თავად გამოდის ამ ჩვეულების ინსპირატორად.

13. ეკლესია ამჟღავნებს საგანგაშო ანტიეკოლოგიურ ცნობიერებას. იგი სრულიად უგრძნობელია ცოცხალი ბუნების - ფლორისა და ფაუნის მიმართ. ყოველ წელს ბზობაზე მასობრივად იჩეხება ბზის ტყეები, ეს უძვირფასესი მცენარე, რომელიც ასე ნელა და ძნელად იზრდება! დღესასწაულის შემდეგ კი ეკლესიის ეზოები სავსეა ნაგვადქცეული ბზის ტოტებით. კერპთაყვანისმცემელი მრევლი კი დარწმუნებულია, რაც უფრო ბევრ ბზასა თუ ნაკურთხ წყალს წაიღებენ შინ, მით უფრო დიდი იქნება ღვთის მადლი და წყალობა!

14. მართლმადიდებლობით გაყოყოჩებული მღვდლები და ერისკაცები, რომელთა რიცხვი დიდზე დიდია, პროგრესის თანამედროვე სტანდარტებს თვალს ვერ უსწორებენ და ისტორიული ძეგლების კულტუროლოგიური ასპექტით აღქმასაც ვერ ახერხებენ. ამ გზაზე უკუსვლას აქვს ადგილი; თუკი XIX-XXსს-ში ჩვენი ეროვნული სამღვდელოება საეკლესიო სიძველეებს ხელოვნების ნიმუშებადაც მოიაზრებდა და მათ მეცნიერულ შესწავლას საფუძველს უყრიდა, დღევანდელი სამღვდელოების ძირითადი ნაწილი შუა საუკუნეების არტახთა ტყვეობაშია, ლამის ავღანელი თალიბების დონეზეა და ხელოვნების ნიმუშთა რესტავრაცია-კონსერვაციის ცივილიზებული გაგებისაგან შორს დგას. ამის დასტურია თვითნებური მშენებლობები გელათში, სვეტიცხოველსა თუ სხვა ეკლესია-მონასტრებში, როგორც ძველში, ისე ახლებში, რამაც არა ერთი და ორი დაპირისპირება გამოიწვია ძეგლთა დაცვის სამსახურებსა და სასულიერო უწყებებს შორის. მაგალითად სიონის საკათედრო ტაძარიც გამოგვადგება, სადაც მოშალეს ძველი კანკელი და ფრესკების მნიშვნელოვანი ნაწილი პატრიოტული, პირდაპირ რომ ვთქვათ, ანტიეკლესიური და შმორიანი ნაციონალიზმის მოტივით. წარმოვიდგინოთ, რა შედეგებამდე მიგვიყვანს ძველი ეკლესიების, მათი ნანგრევებისა და სამონასტრო კომპლექსების უწიგნური სამღვდელოებისაგან დაკომპლექტებული ეკლესიის საკუთრებად გამოცხადება. ნუ გვავიწყდება, რომ კულტურის ძეგლთა ერთადერთი მესაკუთრე განათლებულ ქვეყნებში სახელმწიფოა და ისინი ნაციონალიზებული არიან.

15. საქართველოს ეკლესიის უმთავრესი პრობლემა სამღვდელოების უდიდესი ნაწილის დაბალი ინტელექტუალური დონე და შემაშფოთებლად გაუკუღმართებული აზროვნებაა. ეს სავალალო გავლენას ახდენს მოსახლეობის ყველა ფენაზე, განსაკუთრებით ახალგაზრდებზე, რომელნიც მრავალი მიზეზის გამო მოწყვეტილნი არიან კულტურულ და ინტელექტუალურ სამყაროს. ჩვენს საეკლესიო სივრცეში ჩამოყალიბდა მოძღვრისა და სულიერი შვილების რაღაც უცნაური ინსტიტუტი, რომლის თანახმადაც, მორწმუნის ლამის ყველა ნაბიჯი მოძღვრის მიერ უნდა იყოს შესწავლილი და ნაკურთხი. იგულისხმება არა მხოლოდ წიგნების კითხვა, მეცნიერების, სპორტისა და კულტურის სფეროში მოღვაწეობა, არამედ ელემენტარული ქმედებანი ყოფით ცხოვრებაში: იქნება ეს ამა თუ იმ ტანისამოსის ჩაცმა, ტელევიზორის ყურება, კბილის ამოღება თუ თეატრში წასვლა. ცნობილია შემთხვევები, როდესაც მოძღვარი უკრძალავს სულიერ შვილს კლასიკური მუსიკის არა მხოლოდ შესრულებას, არამედ მოსმენასაც; უკრძალავს მთელი რიგი წიგნების, მათ შორის ,,ღვთაებრივი კომედიის”, ,,ვეფხისტყაოსნის”, თვით ბიბლიის ახალი თარგმანის კითხვასაც კი, რომელიც პატრიარქის ლოცვა-კურთხევით მომზადდა და გამოიცა. ამ მოძღვართ მიაჩნიათ, რომ ძველ თარგმანზე სული წმინდის მადლია გადმოსული, ახალზე კი არა, და რომ მთავარი სწორედ ესაა და არა ის, ესმის თუ არა მორწმუნეს წმინდა ტექსტი, რომელსაც კითხულობს თუ უსმენს. ასეთი მოძღვარნი არასოდეს ასაბუთებენ თავიანთ აზრს, ისინი ებრძვიან გონებას, აზროვნებას, ცნობიერების აქტივობას და მორწმუნეთაგან ბრმა მორჩილებას ითხოვენ.

მაგალითად: არქიმანდრიტი რაფაელი ქადაგებს: ,,პირველ რიგში, მორჩილმა ადამიანმა უნდა აღიაროს თავისი უკიდურესი უმწეობა და უძლურება. მან უნდა უთხრას თავის თავს: მე არარაობა ვარ. მე არ შემიძლია თავი გადავირჩინო. ადამიანი ღრმად უნდა დარწმუნდეს თავის უძლურებაში. შემდეგ, ძმანო და დანო, ის მთლიანად უნდა მიენდოს თავისი მოძღვრის ნებას, როგორც ქვა მოქანდაკის ხელებს ან თითი მექოთნეს. (რა თქმა უნდა, იმ პირობით, თუ მოძღვრის სწავლება არ ეწინააღმდეგება სახარებისეულ ცნებებს, რომლებიც მარადიულნი არიან)”.

ჯერ ერთი, ისმება კითხვა: როგორ გაარკვიოს რიგითმა მორწმუნემ, ეწინააღმდეგება თუ არა მოძღვრის ქადაგება საღმრთო წერილს? მეორეც: ქრისტიანული მორჩილების ამგვარი გაგება რეალურად ემსახურება ადამიანთა დამონებასა და დაბეჩავებას, მათში ყოველგვარი ინიციატივის, დამოუკიდებლობისა და პიროვნული პასუხისმგებლობის ჩაკვლას, რასაც ასეთი წარმატებით ახორციელებდა საბჭოთა ტოტალიტარიზმი. (აქვე დავძენთ, რომ ამ მოძღვრების ავტორი, არქიმანდრიტი რაფაელი, სასულიერო აკადემიის პროფესორისა და პატროლოგიის კათედრის გამგე ედიშერ ჭელიძის გამოკვლევების თანახმად, თავად აღმოჩნდა ერეტიკოსი, კერძოდ, ნესტორის სწავლების ამაღორძინებელი, თუმცა, მხილების მიუხედავად, ორთოდოქს ქრისტიანს სინანული არ გამოუხატავს.)

ეს მაგალითი გამონაკლისი არ არის. და ისმის კითხვა: რა პერსპექტივა აქვს იმ ქვეყანას, რომლის სულიერ სადავეებს, ადვილი შესაძლებელია, მთლიანად თუ არა, დიდწილად მსგავსი ცნობიერების ადამიანები დაეპატრონონ?

* * *

თუნდაც მხოლოდ ზემორე ჩამოთვლილი ფაქტები გვიჩვენებს, რომ სამღვდელოების დიდი ნაწილის სახით ჩვენს წინაშეა შუასაუკუნეობრივი საეკლესიო ობსკურანტიზმი, აგრესიული სიბნელე; სწორედ ამ სიბნელესთან თავგანწირულ ბრძოლაში იშვა და გამოიწრთო ევროპული ჰუმანიზმი, მისი გენიალური წარმომადგენლების - თეოლოგების, ფილოსოფოსების, მწერლების, პოეტების თვალუწვდენელი პლეადა; სწორედ ევროპულიქრისტიანული ჰუმანიზმისა და კულტურის პოლიტიკურ გამოხატულებად ითვლება დასავლური დემოკრატია (თ. მანი და სხვ.). საქართველოს განათლებული საზოგადოების მოქალაქეობრივად აქტიურ ნაწილს კი დღეს, XXI საუკუნის დამდეგს უხდება ამ მოვლენასთან შეჭიდება. ეყოფა კი ძალები?

პრობლემა თვალწინაა და ჩვენ, სამოქალაქო საზოგადოების წევრები მართლმადიდებელი ეკლესიის ჭირისა თუ ლხინის გამზიარებელი ქრისტიანები, არ ვიქნებით მართალი ღვთისა და მოყვასის წინაშე, თუკი თვალს დავხუჭავთ და მას მივაჩუმათებთ. რასაც ვამბობთ, გულისტკივილითა და მდგომარეობის გამოკეთების სურვილით ვამბობთ. ჩვენში ჯერაც არ განელებულა ის აღტაცება და სასოება, რაც 1977 წლის 25 დეკემბერს ახლად დადგინებული კათოლიკოს-პატრიარქის აღსაყდრებამ მოგვგვარა. მისი უწმინდესობა და უნეტარესობა ილია II კომუნისტური რეჟიმის დროს ჭეშმარიტად იმედის სხივი იყო ჩვენი ბედკრული ერისთვის. ჩვენ შევხაროდით მის ყოველ ნაბიჯს, რაც ქვეყნის სულიერი ამაღლებისათვის გადაიდგმებოდა. მან არაერთგზის მოუხვეჭა სახელი საქართველოს, ყოფილ საბჭოთა იმპერიასა თუ მსოფლიო არენაზე. მისი ღვაწლითა და ლოცვა-კურთხევით მომზადდა და გამოიცა სამეცნიერო თუ პოპულარული ჟურნალები, გაზეთები, წიგნები და, რაც მთავარია, დაარსდა თბილისის სასულიერო აკადემია, სადაც საერო და სასულიერო საზოგადოებათა ღისეული შვილები თანამშრომლობენ ჩვენი ქვეყნის საღვთისმეტყველო-სამეცნიერო ტრადიციათა ასაღორძინებლად. ბრმანი უნდა ვიყოთ, რომ ამ უბანზე თვალსაჩინო წარმატებები ვერ დავინახოთ. აქვე აღვნიშნავთ, რომ დღეს ბევრი სასულიერო პირი ერთგულად ემსახურება საზოგადოებრივ და საგანმანათლებლო დარგებს და წვლილი შეაქვს ქვეყნის საერთო კულტურაში. წარმოუდგენელია, რომ ზემოთ ჩამოთვლილ სიავეთა მუხტი უწმინდესი და უნეტარესი პატრიარქისგან მომდინარეობდეს. იგი ხელოვნების, სპორტის, კულტურისა და განათლების მოყვარული და მოამაგე პიროვნებაა. მაგრამ, სავალალოდ, მის გარშემო თავმოყრილია ექსტრემისტ-ფუნდამენტალისტთა დიდი გუნდი და მწყემსმთავარი იძულებულია, ანგარიში გაუწიოს მათ.

რეალობაა, რომ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია დღითი დღე იზრდება რიცხობრივად, თუმცა გაცილებით უფრო ნელი ტემპით, მაგრამ მაინც ძალას იკრებს ინტელექტუალურადაც, ეს ბუნებრივი პროცესია. ამიტომ მეტი გაბედულებით და კეთილმოსურნეობით გამოვხატავთ ჩვენს თვალსაზრისს და ერთგვარ პროგნოზსაც კი, რომლის გათვალისწინება, ვფიქრობთ, საქმეს წაადგება.

ჩვენი შთაბეჭდილება ასეთია:

რეაქცია დემოკრატიულ ღირებულებათა ერთგული, საღად მოაზროვნე საზოგადოების მხრიდან განსაკუთრებით მძაფრი აღმოჩნდა ეკლესიასა და ხელისუფლებას შორის დასადები ხელშეკრულების პროექტთან დაკავშირებით.

პროექტის განხილვის დროს (ძეგლთა დაცვის საზოგადოებაში, განათლების სამინისტროში, ხელნაწერთა ინსტიტუტში, ,,კავკასიურ სახლში”, სახელმწიფო უნივერსიტეტში, ომბუდსმენის ოფისში, რწმენის თავისუფლების ცენტრში და ა.შ.) გამოიკვეთა უკიდურესი შეშფოთება და გულისტკივილი იმ სახის გამო, რა სახითაც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია წარმოჩინდა ,,შეთანხმების პროექტის” ტექსტში. ხელშეკრულების იდეა და შინაარსი საერთოდ მიუღებლად იქნა მიჩნეული.

როგორც აკადემიკოსმა, ქ-ნმა ელენე მეტრეველმა იმთავითვე აღნიშნა, პროექტში აშკარად ჩანს სახელმწიფოსა და ეკლესიის მიერ საერთო-სახალხო ქონების ერთმანეთში შეთანხმებულად განაწილების სურვილი; ფაქტი, რომ პრეზიდენტი და პარლამენტი, მოქალაქეთა კავშირი და ყველა პოლიტიკური პარტია ერთსულოვნად უჭერენ მხარს პროექტს, რომელიც ფაქტობრივად დემოკრატიულ კონსტიტუციაზე უარის თქმასა და თეოკრატიულ სახელმწიფოსკენ გადახრას მოასწავებს, შეიძლება აიხსნას პოლიტიკური ძალების წინასაარჩევნო ანგარიშიანობით იმ პერიოდში, როცა დემოკრატიულმა ღირებულებებმა სრული დევალვაცია განიცადა (იმავე ძალების წყალობით) და გაჩნდა ილუზია, რომ შემდგომ არჩევნებში მოსახლეობის მიზიდვა მხოლოდ რელიგიური და ნაციონალისტური პოსტულატებით, მაშასადამე, ეკლესიის აქტიური მხარდაჭერით იქნება შესაძლებელი. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პროექტის ის პარაგრაფი, რომლის ძალითაც ეკლესია და მთელი მისი ინფრასტრუქტურა განკითხვის დღემდე განთავისუფლებულია ყოველგვარი გადასახადისაგან, ძალზედ მიმზიდველია როგორც მრეწველებისთვის, ასევე ყველასთვის, ვინც შეიძლება იმედოვნებდეს, რომ თავის ბიზნესს მშვენივრად ააღორძინებს ყველანაირი კონტროლისაგან თავისუფალი ეკლესიის სახურავქვეშ.

ვიმეორებთ: ,,შეთანხმების” მიღება იქნება საბედისწერო შეცდომა. ეს შეცდომა დააგვირგვინებს ხელისუფლების იმ კურსს, რომელმაც ვერ მოუტანა ბედნიერება ქვეყანას; დააგვირგვინებს შეცდომათა რიგს ეკლესიის მხრიდან: ,,შეთანხმება” დაუპირისპირებს ეკლესიას განათლებული, სამოქალაქო საზოგადოების ძალზედ მნიშვნელოვან ნაწილს; შეასრულებს განხეთქილების ვაშლის როლს საზოგადოებაში, რადგანაც დაახარისხებს მას, გაამპარტავნებს მართლმადიდებელი ერისა და ბერის დიდ ნაწილს, რომელიც დღეს ხიბლშია ჩავარდნილი და ისედაც გაამპარტავნებულია და გამოიწვევს არამართლმადიდებელთა დისკრედიტაციას.

,,შეთანხმება” საბოლოოდ დააყენებს ეკლესიას არა შინაგანი, სულიერი ზრდის, არამედ ისეთი ძალაუფლების ძიების გზაზე, რომელიც მხოლოდ კეისართა ხვედრია.

საქართველოს კულტურულ ურთიერთობათა ცენტრი
,,კავკასიური სახლი,” 2001

ივანე იუდინცევი
დეკანოზ ბასილ კობახიძის თარგმანი

პატრი-ოლიგ-არქი და ,,მართლმადიდებლური მაფია”

ნარკოტიკების კონტრაბანდა და გვიანდელი აბორტებისაგან მიღებული პლაცენტით ვაჭრობა მხოლოდ იმ სისხლის სამართლის საქმეების ეპიზოდებს წარმოადგენს, რომლებშიც მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქი ალექსი II ფიგურირებს. სანამ პატრიარქი ალექსი II რუსებს შერიგებისა და თანხმობისაკენ მოუწოდებს, მისი უახლოესი გარემოცვის წევრები ნავთობით ვაჭრობენ, ალმასის საბადოებს ამუშავებენ, ბანკებს აკონტროლებენ და რუსეთში ჰუმანიტარული დახმარების სახით, საბაჟო გადასახადის გარეშე შემოაქვთ სიგარეტი და ჩინური წარმოების ფართო მოხმარების საქონელი.

რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის ,,კრიშის” ქვეშ მოქმედი საწარმოების საქონელბრუნვა მილიარდობით დოლარს შეადგენს. ამ თანხის გაყოფისათვის ,,ანაფორიანი ბიზნესმენები” ერთმანეთში საქმეებს არჩევენ და კონკურენტებს ჩაგრავენ.

ცოტა ხნის წინ ,,შერიგებისა და თნხმობის ფონდი”, რომლის თავმჯდომარეა თვით ალექსი II, ნარკოტიკების კონტრაბანდაში აღმოჩნდა გარეული.

უახლოეს მომავალში აშშ-ში შეიძლება მოხდეს უფრო დიდი სკანდალი, ვიდრე The Bank of the New York-ში ,,რუსული მაფიის ფულების გათეთრებას უკავშირდებოდა”. ,,მართლმადიდებლურ მაფიას” ადანაშაულებენ გვიანი აბორტების შედეგად მიღებული პლაცენტით ვაჭრობაში.

რენესანს-კაპიტალი

გასული ათასწლეულის ბოლო ათი წელიწადი რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის აღორძინების ხანად გვევლინება. საბჭოთა კავშირში ეკლესია 70 წლის განმავლობაში რეალურად გამოყოფილი იყო სახელმწიფოსაგან და თითქოს პარალელურ სამყაროში არსებობდა. მისი აურაცხელი საგანძური ისტორიულად და ხელოვნების ნიმუშებად გამოაცხადეს, ჩამოართვეს და სახელმწიფო მუზეუმში დამალეს.

ივანე იუდანცევი

1990-იანი წლებიდან რუსეთში ნამდვილი მართლმადიდებლური ბუმი დაიწყო. ყველგან მიმდინარეობს ძველი ტაძრების აღდგენა და ახლების აშენება. წარსულში ჩამორთმეული შენობები და საგანძური უბრუნდება საპატრიარქოსა და ეპარქიებს. ყველა დონის ჩინოვნიკები, მინიმუმ წელიწადში ორჯერ, შობასა და აღდგომაზე პირადად ესწრებიან ღვთისმსახურებას. ნებისმიერი ბიზნესმენი, ოლიგარქიდან კერძო ინდივიდუალურ მეწარმემდე, რეგულარულად სწირავს ნაღდ ფულს რომელიმე მართლმადიდებლურ ტაძარს. რელიგიური შინაარსის წიგნები ათი ათასობით ტირაჟით იბეჭდება.

ყველა ეს მოვლენა პირდაპირ უკავშირდება მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქ ალექსი II-ს. 1990 წლის 7 ივნისს, მართლმადიდებლური საეკლესიო იერარქიის უმაღლეს საფეხურზე ასვლისთანავე, ალექსი II-მ უმალვე დაინახა რუსების უმრავლესობის მისწრაფება რელიგიური აღორძინებისაკენ. 150 მილიონმა ადამიანმა უცბად დაკარგა ,,ნათელი მომავლის” რწმენა და ახლა მარადიულ ღირებულებებს ელტვოდა. ახლად შობილ რუსულ სახელმწიფოს კი შემოწმებული და სანდო სულიერი საყრდენი ესაჭიროებოდა.

ეს ყველაფერი კარგად ესმოდა ალექსის, მაგრამ მან სხვა რამეც დაინახა. მართლმადიდებლური რენესანსის წლებში რუსულ ეკლესიას აღორძინების უნიკალური შანსი მიეცა. ახალი რუსეთის საერო ხელისუფლება თვალს ხუჭავდა ეკლესიის საკმაოდ ,,თავისუფალ” საეკლესიო-სამეურნეო საქმიანობაზე, ხოლო ხანდახან მფარველობდა კიდეც ანაფორებში გამოწყობილ მეწარმეებს.

ამასთანავე, რამდენიმე თვეში დაიშალა არსებული იურიდიული სივრცე. მრავალი საბჭოთა კანონი გაუქმდა, ხოლო ახალი რუსული კანონების მიღება ძალიან ნელა ხდებოდა და ისინი სავსე იყო ,,ღრიჭოებით”, ორაზროვნებითა და გაუგებრობებით. სწორედ ამ ,,იურიდიული ღრიჭოებისაკენ” მიმართა პატრიარქმა ეკლესიის ეკონომიკური აქტიურობა.

კგბ-ს აგენტი თეთრგვარდიელის ოჯახიდან

მართლმადიდებლური ეკლესიისათვის ალექსი II-ის პატრიარქად არჩევა ძალიან წარმატებული აღმოჩნდა, ის მართლაც შესაფერის დროს გახდა ეკლესიის მეთაური. კაპიტალის დაგროვების პერიოდში სწორედ ის ორგანიზაციები აღწევენ წარმატებას, რომელთაც გამოცდილი სამეურნეო მუშაკები და არა რომანტიკოსები ხელმძღვანელობენ.

ალექსი მიხეილის ძე რიდიგერი (ასე უწოდებდნენ ერისკაცობაში ალექსი II-ს) არასოდეს იყო გატაცებული ბიბლიური და სახარებისეული ზღაპრებით. იგი 1929 წელს დაიბადა ბურჟუაზიულ ესტონეთში, მართლმადიდებელი მღვდლის ოჯახში, რომელიც თავისი აზნაურული წარმოშობის გამო გამოექცა ბოლშევიკებს. ალიოშა რიდიგერი იძულებული იყო მამის კვალს გაჰყოლოდა.

სასულიერო სემინარია და აკადემია ბრწყინვალედ, პირველი ხარისხის დიპლომით დაამთავრა და მღვდელი გახდა. მაგრამ საეკლესიო რიტუალები მას არ იზიდავდა. ახალგაზრდა მამა ალექსი უფრო მეტ ინტერესს საეკლესიო ქონების მართვისადმი იჩენდა - ჯერ როგორც ესტონეთის ქალაქ იიხვის პატარა ეკლესიის მღვდელი, ხოლო შემდეგ ქ. ტარტუს სიონის საკთედრო ტაძრის წინამძღვარი.

ნიშანდობლივია, რომ ახალგაზრდა მღვდელს ცოლი არ ჰყავდა, რითაც შეუზღუდავი კარიერული აღმასვლის საშუალება ენიჭებოდა, მაგრამ ის ბერადაც არ აღკვეცილა (მხოლოდ აღკვეცა აღებს უმაღლეს საეკლესიო იერარქიაში შესასვლელ კარს). გავრცელებული ხმების მიხედვით, იმ წლებში ალექსის მეზობელ ფინეთში ემიგრაცია სურდა, სადაც ბიზნესის წამოწყებას აპირებდა. ყოველ შემთხვევაში სიონის ტაძარს ხშირად სტუმრობდნენ ბალტიის სავაჭრო ფლოტის მეზღვაურები, რომლებიც წვრილი კონტრაბანდით იყვნენ დაკავებულნი.

როგორც ჩანს, სწორედ ამ კავშირებით შეძლეს კგბ-ს თანმშრომლებმა მისი კომპრომენტირება. წლინახევრის წინ ერთ-ერთმა მოსკოვურმა გაზეთმა გამოაქვეყნა ესტონეთის კგბ-ს დოკუმენტი, რომელიც ტალინის არქივში აღმოჩნდა. დოკუმენტი წარმოადგენს აგენტურულ-ოპერატიული მუშაობის ანგარიშს, რომლის მიხედვითაც, მომავალი პატრიარქი ჩეკისტებმა 1958 წელს ,,დაავერბოვკეს” მეტსახელით ,,დროზდოვი”. დახასიათებისას კგბ-ს თანამშრომელი წერს, რომ ,,დროზდოვმა” დადებითად წარმოაჩინა თავი, შეხვედრებზე აკურატულად მოდის, ენერგიული და კონტაქტურია. სათანადოდ ასრულებს ჩვენს დავალებებს და უკვე წარმოადგინა მთელი რიგი საყურადღებო მასალები, რომელთა მიხედვითაც დასტურდება იიხვის მართლმადიდებელი სამრევლოს საბჭოს გამგეობის ერთი წევრის დანაშაულებრივი საქმიანობა”.

ტაძარში მოვაჭრის მოწოდება

ამ პერიოდში რიდიგერისადმი დაქვემდებარებული ტაძარი წლიდან წლამდე უფრო მდიდრდებოდა. მან მიიქცია მოსკოვის საეკლესიო ხელისუფლების ყურადღება. ახალგაზრდა მღვდელი შეამჩნიეს და პატრიარქის აპარატში მიიწვიეს სამუშაოდ.

1961 წელს მან, როგორც იქნა, მიიღო ესოდენ ბრწყინვალე საეკლესიო კარიერის გაგრძელების გადაწყვეტილება, ბერად აღკვეცის აუცილებელი რიტუალი აღასრულა და მოსკოვის საპატრიარქოს საგარეო ურთიერთობის განყოფილების თავმჯდომარის მოადგილედ დაინიშნა. აღსანიშნავია, რომ ეს ფანტასტიკურად დიდი თანამდებობაა 31 წლის ადამიანისათვის. საქმე იმაშია, რომ საეკლესიო ტრადიცია რელიგიური მოწიფულობის ასაკად 33 წელს თვლის, სწორედ ამ ასაკში იტვირთა ქრისტემ გოლგოთის სატანჯველი.

ენერგიული და წარმატებული რიდიგერის შემთხვევაში კი პატრიარქმა გამონაკლისი დაუშვა და მას საბჭოთა კავშირის საზღვრებს გარეთ მდებარე რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის მთელი ქონების კოორდინაცია დაავალა. ალექსის წინაშე რთული ამოცანა იდგა. იმ პირობებში, როდესაც საბჭოთა კავშირის შიგნით რელიგიური ნივთებით ვაჭრობა მინიმალური იყო, საჭიროება მოითხოვდა კანონიერი შემოსავლის საზღვარგარეთ ძიებას. საპატრიარქოს ახალმა თანამშრომელმა გაამართლა მასზე დამყარებული იმედები.

ამ თანამდებობაზე ყოფნის 3 წლის განმავლობაში რიდიგერმა მთლიანად გარდაქმნა მოსკოვური ცენტრის ეკონომიკური კავშირების სისტემა საზღვარგარეთულ სამრევლოებთან. იხსნებოდა სავალუტო ანგარიშები, აქტიურად მიმდინარეობდა საეკლესიო სუვენირებით ვაჭრობა. დასავლელ იუველირებს უკვეთავდნენ ოქროს მორთულობებს, რომლებიც მართლმადიდებლური სამკერდე ჯვრების სტილში მზადდებოდა. მოკლედ, ყველაფერი კეთდებოდა რუსული კოლორიტის დასავლელი მოყვარულებისაგან ვალუტის ამოსაქაჩავად.

სრულიად რუსეთის ,,ზავხოზი”

მართლმადიდებლური ბიზნესის სფეროში რიდიგერის წარმატებები იმდენად შთამბეჭდავი იყო, რომ 1964 წელს მოხდა ფაქტი, რომელიც აბსოლუტურად უჩვეულოა მართლმადიდებელი მღვდლის კარიერის შესახებ ტრადიციული წარმოდგენებისათვის. 35 წლის ალექსი მოსკოვის საპატრიარქოს საქმეთა მმართველად დაინიშნა.

საერო ხელისუფლებასთან ანალოგიით, ალექსიმ პატრიარქის კარზე დაიკავა იგივე თანამდებობა, რომელსაც ფლობდა პრეზიდენტ ელცინის კარზე კრემლის ყოვლისშემძლე საქმეთა მმართველი ,,პალ-პალიჩ” ბოროდინი. რიდიგერის გამგებლობაში აღმოჩნდა ეკლესიის მთელი მეურნეობა: ტაძრები და მონასტრები, აკადემიები და სემინარიები, უძველესი ხატები და ოქრის ჯვრები, მართლმადიდებლური ეკლესიის ყველა ხარჯი და შემოსავალი.

ეს სტრატეგიული (როგორც თვითონ ამბობდა) თანამდებობა მომავალ პატრიარქს, არც მეტი, არც ნაკლები, 22 წელი ეკავა. ამ პერიოდის განმავლობაში ყველა მართლმადიდებელი მღვდელმთავარი თავმოდრეკილი არაერთხელ ეახლა ყოვლისშემძლე ,,სამეურნეო მუშაკს”, რომელიც ეკლესიის ფინანსთა მინისტრის ფუნქციასაც ასრულებდა.

ახალგაზრდა რიდიგერის მდგომარეობა კიდევ იმიტომ მტკიცდებოდა, რომ მასზე მაღლამდგომი ერთადერთი იერარქი - მხცოვანი პატრიარქი ალექსი I - ღრმა მარაზმში იმყოფებოდა. იგი ახლობელ ადამიანებს ვერ ცნობდა, საათობით იჯდა სასადილო მაგიდასთან და ერთობოდა: ორი ფინჯანისაგან გაკეთებულ კარებში ცდილობდა გაეტანა სააღდგომოდ შეღებილი ქათმის კვერცხი. 80-იან წლებში კი ეს ,,ბრეჟნევის ავადმყოფობა” გაუმეორდა ალექსი I-ის მემკვიდრეს, მოხუც პატრიარქ პიმენს.

ჩანდა, რომ რიდიგერი არასოდეს დაემშვიდობებოდა ასეთ შემოსავლიან ადგილს. 1986 წლის ივნისში, როცა ცხადი გახდა, რომ პიმენის დღეები დათვლილი იყო, რიდიგერი ტოვებს რუსული მართლმადიდებლური ეკლესიის საქმეთა მმართველის თანამადებობას და ლენინგრადისა და ლადოგის ეპარქიის მიტროპოლიტად ინიშნება. განვმარტავთ, რომ საქმეთა მმართველი ვერ იქნება უმაღლესი საეკლესიო თანამდებობის პრეტენდენტი: პატრიარქს რეგიონალური ეპარქიების ხელმძღვანელ მიტროპოლიტთა შორის ირჩევენ.

ასე რომ, თბილი ადგილის დატოვებით რიდიგერმა მომგებიანი კარიერული ნაბიჯი გადადგა. არ გასულა ოთხი წელი, ლენინგრადიდან მოსკოვში დაბრუნდა და მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქი ალექსი II გახდა.

უწმინდესი, მაგრამ არა წმინდანი

პატრიარქის ოფიციალური რეზიდენცია წარმოადგენს მინიატურულ, მაგრამ თვალშისაცემ მდიდრულ სასახლეს, რომელიც მოსკოვში ქრისტე-მაცხოვრის ახლად აშენებულ ვეებერთელა ტაძართან ახლოს მდებარეობს - ქუჩაზე, სახელწოდებით ,,Чистый переулок,” პატრიარქის სასახლის ღირებულება, მიწის ნაკვეთის ფასის გამოკლებით, 10-დან 20-მილიონამდე დოლლარს შეადგენს.

რეზიდენციის ახლომდებარე რაიონი მილიციის ფორმაში გამოწყობილი ადამიანებისა და დაცვის კერძო სამსახურების თანამშრომლების გაძლიერებული ზედამხედველობის ქვეშ იმყოფება. ალექსი II-ის უსაფრთხოებაზე ზრუნვამ უძრავი ქონების საბაზრო ფასზეც მოახდინა გავლენა. ამ რაიონში ბინის შეძენა ან დაქირავება გაცილებით უფრო მეტი ღირს, ვიდრე მოპირდაპირე მხარეს, ზუბოვის ბულვარზე მდებარე იმავე ზომის სახცოვრებელი ფართისა.

პატრიარქის განკარგულებაშია აგრეთვე შენობების კომპლექსი ტროიცე-სერგიევოს ლავრაში, სადაც ტრადიციის მიხედვით, იგი მუდმივად უნდა ცხოვრობდეს. მაგრამ ალექსი II-ს მწერლების დაბა პერედელკინოში მდებარე აგარაკი ურჩევნია. ამის გარდა, მის განკარგულებაშია ოფიციალური რეზიდენცია ქალაქგარეთ და ეკლესიის კუთვნილი კიდევ ერთი აგარაკი. ამ შენობებს ის მხოლოდ სადაგ დღეებში იყენებს. უქმე დღეებში პატირიარქი ნოსტალგიურად რიგითი მოქალაქე რიდიგერი ხდება და მოშორებით, მოსკოვის ოლქის ჩრდილოეთით, რკინიგზის სადგურ ტრუდოვაიასთან მდებარე პირად აგარაკზე მიემგზავრება.

პატრიარქის ძირითად ტრანსპორტს სპეცშეკვეთით დამზადებული დაჯავშნული ,,მერსედესი” წარმოადგენს, რომელიც ნებისმიერ დარტყმას უძლებს. მაგალითად, სწორედ ანალოგიური ,,მერსედესის” ჯავშანმა იხსნა საქართველოს პრეზიდენტი ედუარდ შევარდნაძე სიკვდილისაგან, მის წინააღმდეგ ტერორისტული აქტის განხორციელებისას. როდესაც პატრიარქის ლიმუზინი დაცვის ჯიპების თანხლებით მიჰქრის სმოლენსკის პროსპექტზე, ავტოინსპექციის თანამშრომლები ყველა გადამკვეთ ქუჩას კეტავენ. პატრიარქის ,,მერსედესი” ერთხელ მაინც მოხვდა ავარიაში. ეს იყო ორი ავტომანქანის უბრალო შეჯახება, მიუხედავად ამისა, ტელემაყურებლებმა უწმინდესის ევაკუაციის უნიკალური კადრები იხილეს. ზუსტად ერთ წამში პირადმა მცველებმა ხელში ატატებული გამოიყვანეს პატრიარქი, რომელიც აბსოლუტურად არ დაზარალებულა, სხვა მანქანაში ჩასვეს და გაურკვეველი მიმართულებით გააქროლეს.

ერთი სიტყვით, ალექსი II-ის ცხოვრების წესი მძაფრ კონტრასტშია თავმდაბლობისა და მოკრძალების შესახებ მართლმადიდებლურ მოწოდებებთან. ის უფრო ,,ახალი რუსების” ქცევებს გვახსენებს. ამიტომ დედაქალაქის პოლიტიკურ ელიტაში პატრიარქს ხუმრობით ,,სრულიად რუსეთის ოლიგარქს” უწოდებენ. თუმცა, არა მარტო ამიტომ.

ღარიბი პატრიარქის ცრემლები

ალექსი II იმყოფება უზარმაზარი ორგანიზაციის სათავეში, რომლის საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობა ფაქტობრივად არ კონტროლდება საგადასახადო ორგანოების მიერ. უბრალოდ ვერავინ ბედავს კანონის მოთხოვნები წაუყენოს რწმენისა და ზნეობის მცველებს. შედეგად დანაშაულები, რომლის გამოც ჩვეულებრივი მეწარმე მკაცრად დაისჯებოდა, ხახვივით შერჩებათ ხოლმე ,,მართლმადიდებელ საქმოსნებს”. იმ ფონდებისა და საწარმოების ფინანსური ანგარიშები, რომელთა დამფუძნებლებშიც რუსული მართლმადიდებლური ეკლესია ფიგურირებს, არ მოწმდება, არამედ, მაპატიეთ კლამბურისათვის, რწმენით მიიღება. ამ ანგარიშებიდან გაურკვეველია, საიდან აქვს პატრიარქს თანხები მდიდრული სასახლის, დაჯავშნული ლიმუზინისა და ბიზნეს-ელიტის ხვა ძვირადღირებული ატრიბუტების შესაძენად.

საეკლესიო ეკონომიკის ოფიციალურ მონაცემებს პირადად პატრიარქი აჟღერებს და ისინი, რბილად რომ ვთქვათ, არ შეესაბამება საყოველთაოდ მიღებულ სტანდარტებს. ორ წელიწადში ერთხელ მღვდელმთავართა მორიგ კრებაზე პატრიარქი აცხადებს ძირითად ინფორმაციას მოსკოვის საპატრიარქოს ხარჯებისა და შემოსავლების სტრუქტურის შესახებ, განვლილი პერიოდის ანუ ორი წლის განმავლობაში.

1999 წელს წარმოდგენილი ანგარიშის მიხედვით, მოსკოვის საპატრიარქოს ძირითადი შემოსავალი მისი კუთვნილი კომერციული საწარმოებიდან (სასტუმრო-კომპლექსი ,,დანილოვსკი” და სამხატვრო სამრეწველო საწარმო ,,სოფრინო”, რომელიც უშვებს საეკლესიო ნივთებს) შემოსულმა თანხებმა შეადგინეს. საეკლესიო ბიუჯეტის შემოსავლის წყაროებს აგრეთვე წარმოადგენენ: თანხების განთავსება კომერციულ ბანკებში და ოპერაციები ფასიანი ქაღალდებით, რაც შეეხება რეგიონალური საეპარქიო სამმართველოების (ეკლესიის მმართველობის ძირითადი რგოლები) შენატანებს, პატრიარქის მტკიცებით, ისინი ძალზე უმნიშვნელოა. აღნიშნული შენატანები ეკლესიის საგანმანათლებლო დაწესებულებების დაფინანსებასაც კი არ ყოფნის.