დეკემბრის მიწურულიდან, როცა თქვენთან ახალი შეხვედრისთვის დავიწყე სამზადისი, ერთი საწუხარი მიტრიალებდა ძვალრბილში: რა უნდა გვეთქვა სანუგეშო. მით უმეტეს, გასული წელი მეტად მძიმე იყო, ახალი წელი კი პრობლემებით დაიწყო: მთავრობის მეთაური სამკურნალო გახდა, პარლამენტის თავმჯდომარეს კლინიკიდან კლინიკაში მოუწია გადასვლა, ევროპას შესცივდა...

იური პაპასქუა

ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ მთავარი რედაქტორი, ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი

გასული წლის ბოლო მეთორმეტე ზარის ჩამოკვრას ადევნებული იმედიანი განწყობა პირველივე ორშაბათსვე დასრულდა... შარშანდელისგან განსხვავებით, ამ დღეს, ალბათ, ბევრი ქუჩაში უხვად გადააწყდა დეპრესიულ გამოხედვას. უმეტესი მათგანი (მათ შორის, ვისაც საახალწლო ნობათით გული მოულბეს და ვინამაც ბოლო ლარიანი შემოიტოვა შემდეგ ჩალუკმებამდე), საკუთარი არჩევანით შექმნილი ვირტუალური სამყაროდან რეალურში განსაკუთრებული მიპატიჟების გარეშეც ჩამოსახლდა.

დღეს უკვე ყველას აეხილა თვალი და კარგად ხედავს, რომ მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის გავლენა „ციხის ქონგურებს“ გვილეწავს, არ გვაქვს საკუთარი ეკონომიკა, რაც კი განძი გაგვაჩნდა, იაფად გავასხვისეთ და თუ ხელი არ გავანძრიეთ, კარსმომდგარი განსაცდელი კბოდეზე გადაგვჩეხავს. „სტრატეგიული თანამშრომლობის ქარტია“, „დროზე დაძინება“, „ფიზიკური ვარჯიში“, თუ გნებავთ, საერთო გამაჯანსაღებელი ყველა პროცედურის დაფაზე უშეცდომო ჩამოწერა გაქცეულ ინვესტორს ვერ მოაბრუნებს, ორშაბათ დილას საშოვარზე გასულთა გრძელ რიგს ერთჯერადაც ვერ დააპურებს.

მართლა, რა უნდა მეთქვა...

ამ გაუსაძლის ყოფაში მე ის შევნიშნე მარტო სანუგეშოდ, რომ ევროპას შესცივდა.

არა ბატონო, ის კი არ გამიხარდა, სხვა რომ ითოშება. ჩვენ ხომ მათზე ადრე გამოვცადეთ უშუქობა, უგაზობა, უფულობა... (სხვაც ბევრი ვნახეთ უ-ზე დაწყებული სერიიდან) და ვიცი რა, ეს რაცაა, სხვას საამისოდ როგორ გავიმეტებ. ის ვიგულისხმე მხოლოდ, რომ გაიგებს ევროპა „რა ცაა“ საქართველოში, დაიწყებს ალტერნატივის ძებნას და ეშველება აღმოსავლეთიდან მზის დასალიერამდე ქვეყანასმეთქი. მაგრამ ჩემი ფიქრი უფრო შორს არ წასულა.

ნამდვილი იმედი მაშინ ჩამესახა, როცა საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქის, უწმინდესისა და უნეტარესის ილია მეორის საშობაო ეპისტოლე მოვისმინე. მაშინ მივხვდი, რომ განწირულები არ ვართ და არის „გზა ხსნისა“. ამ სიბრძნით სავსე უპირველესმა ღვთის მსახურმა, არნახული სიმამაცით, თავად იტვირთა ღმერთს დაშორებულ ერისკაცთა მიერ ხელყოფილ საერო საქმეების გამოსწორებაზე ზრუნვა და მიზნისკენ მიმავალი, მათ შორის, მატერიალური კეთილდღეობის მიღწევის, ეკონომიკური პრობლემების დაძლევის გზა დაგვანახა. აქ ყველაფერს თავისი სახელი დაერქვა. პირდაპირ ითქვა: რა გადაგვარჩენს, რა დაგვღუპავს.

თვალს ვადევნებდი, თუ როგორ ისმენდა მრევლი საშობაო ეპისტოლეს და მენიშნა: დიდი ძალა აქვს მართალ, ერის კეთილდღეობაზე გულანთებული და გულწრფელად მზრუნველი ღვთისკაცის თავდაუზოგავ მეცადინეობას.

ვერც ვიოცნებებდი, რომ მიზეზ-შედეგის და არსებული მდგომარეობიდან გამოსვლის უფრო უკეთესი ანალიზი შემეთავაზებინა თქვენთვის, ვიდრე ეს ეპისტოლედან ქვემოთ წარმოდგენილ ამონარიდშია. არაერთხელ უნდა მოისმინო, წაიკითხო, გაიგო და ჩასწვდე ამ სწორუპოვარ ბრძნულ ეპისტოლეში გადმოცემული აზრის სიღრმეს. მინდა თქვენც გიწილადოთ ჩემი აღმატებული განწყობილება, იმედიანად იყოთ და დაუჯეროთ მის ნააზრევს.

აი, რა ბრძანა საქართველოს კათალიკოს-პატრიარქმა:

„დღეს დღეა სიყვარულისა, დღეა ღმერთთან და ერთმანეთთან შერიგებისა“...

„ჩვენ ისედაც მეტად რთულ დროს გვიწევს ამქვეყნად ყოფნა. მართალია, საქართველოს მძიმე პერიოდები თავისი არსებობის მანძილზე თითქმის სულ ჰქონდა, მაგრამ მაშინ ადამიანებს რწმენა უფრო მტკიცე ჰქონდათ და თან განსაცდელთა ასეთი სიმრავლეც არ იყო;

ახლა ჩვენს ხალხს მოუწია პოსტსაბჭოთა გარდამავალი პერიოდის სიმძიმის გადატანა, ცხოვრების ერთი წესიდან მეორეში გადასვლა, უმუშევრობა, შიმშილი, ომი, მორალური კრიტერიუმების შეცვლა, ძალადობის და სიცრუის მორევში მოხვედრა... აღარაფერს ვამბობ ვიწრო ოჯახურ და პირად პრობლემებზე.

სამწუხაროდ, ჯერჯერობით არც ხვალინდელი დღე იძლევა უკეთესი მომავლის იმედს, რადგან მთელი მსოფლიო გლობალურ ეკონომიკურ კრიზისში შედის, რომელიც შეიძლება სისტემურ კრიზისად იქცეს, ანუ არსებული სისტემა სხვამ, პრინციპულად ახალმა, სისტემამ შეცვალოს.

ხდება მსოფლიოს და ცალკეული ქვეყნების რეგიონალიზაცია, ანუ გარკვეულ ჯგუფებად დაყოფა; ხოლო, იმის მიხედვით, თუ რა პრინციპი უდევს საფუძვლად ცალკეული გაერთიანების შექმნას, შეიძლება, ესა თუ ის ქვეყანა რაღაც მიმართულებით (მაგ., გაზის ან ნავთობის მოპოვებით) ერთ გაერთიანებაში მოხვდეს, ხოლო მეორე მიმართულებით (მაგ., კოსმოსის ათვისების სფერო), - სხვა გაერთიანებაში. ამასთან, მოსალოდნელია დაჯგუფებებს შორის დაპირისპირებების გამწვავება გავლენის სფეროების გასაფართოვებლად.

ისტორიის თანამედროვე ეტაპი მომხმარებლური საზოგადოების ღირებულებათა ზეობის დროცაა. მისთვის მთავარია მიწიერი კეთილდღეობა და არა სულიერი სიმდიდრე. ამიტომაცაა, რომ გამართლება ეძებნება მატერიალური გამდიდრების ყველა საშუალებას.

დიახ, დღეს ბაზარზე საქონლისა და მომსახურების შეუზღუდავი წარმოება კი არა, ფული ბატონობს და თუ ეს მომხმარებლური პროცესი დროზე არ შეჩერდა, საზოგადოება კატასტროფის წინაშე აღმოჩნდება.

სისტემური კრიზისის თავიდან აცილების მიზნით დასავლეთმა კურსი ეკონომიკის სფეროში სახელმწიფო სექტორის შედარებით გაძლიერებაზე აიღო, რაც თავისუფალი ბაზრიდან უფრო რეგულირებად ბაზარზე გადასვლას გულისხმობს და, ბუნებრივია, ცალკეული სახელმწიფო ეფექტური მართვის საკუთარი მექანიზმის ძიებას დაიწყებს.

ჩვენც უნდა გამოვნახოთ შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსასვლელი გზები.

როგორც ამ დარგის სპეციალისტები ამბობენ, აუცილებელია, საშუალო და მცირე საწარმოთა დონეზე, მართვის სწორ სისტემაზე დაყრდნობით, მრეწველობის, სოფლის მეურნეობისა და გადამამუშავებელი დარგის სწრაფი განვითარება.

ის, რომ ჩვენი ხელისუფლება სოფლის მეურნეობისა და მრეწველობის წინსვლისთვის გარკვეულ ნაბიჯებს დგამს, მისასალმებელია, მაგრამ გასაკეთებელი კვლავ ბევრია.

აქ სოფლის მეურნეობასთან დაკავშირებულ რამდენიმე მიმართულებას შევეხები.

საქართველო ყოველთვის იყო და კვლავაც უნდა გახდეს ვაზისა და ხორბლის ქვეყანა. ის მდგომარეობა, რაც ამ კულტურების მიმართ დღეს არის, დამღუპველია, როგორც სულიერი, ისე მატერიალური თვალსაზრისით. ჩვენი წინაპრებისთვის ღვინო და პური, გარდა თავისი ჩვეულებრივი მნიშვნელობისა, მაცხოვრის ხორცისა და სისხლის სიმბოლოს უკავშირდებოდა და, ამიტომაც ქართველ გლეხს მათდამი ყოველთვის განსაკუთრებული დამოკიდებულება ჰქონდა და განსაკუთრებულადაც უვლიდა; და ეს უნდა აღდგეს.

დღეს კი მავანნი კახელ გლეხს სოლიდურ თანხას სთავაზობენ, რომ მან შვილივით ნაზარდი ვაზი აჩეხოს და სანაცვლოდ საზამთრო ან სხვა კულტურა დარგოს; ამასთან, ყურძნის მოყვანის ინტერესს იმითაც უკლავენ, რომ მოსავლის ჩაბარებისას, მინიმალურ ფასსაც არ აძლევენ. ასე არ უნდა გაგრძელდეს. იქნება გამოსავლად იქცეს გლეხურ მეურნეობებში დამზადებული სუფთა ღვინის ექსპორტი სახელმწიფოს მიერ.

რაც შეეხება ხორბალს, მისი ადგილობრივი წარმოება კატასტროფულად არის შემცირებული და ქვეყნის მოსახლეობის მოთხოვნილების მხოლოდ 9%25 აკმაყოფილებს; სამწუხაროდ, ამ 9%25-შიც არ შედის ჩვენი ტრადიციული ადგილობრივი ჯიშები.

მეტად სავალალოა, მაგრამ ფაქტია, რომ უნიკალური ქართული ხორბალი სრული გაქრობის პირასაა. არადა, ჩვენგან წაღებულ თესლს სხვა ქვეყნები თავისად წარმოაჩენენ და ამით ამაყობენ; ხოლო საქართველოში ექსპორტირებული ხორბალი და პურის ფქვილი, რომელიც მოხმარებული პროდუქციის 91%25 შეადგენს, იმდენად დაბალი ხარისხისაა, რომ ჯანმრთელობისთვის საფრთხეს წარმოადგენს.

საქმე შემდეგშია: მსხვილ ტრანსნაციონალურ კომპანიებს, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან, რომ ხელოვნური მეთოდებით (გენური ინჟინერია, შხამქიმიკატები, მცენარის ზრდის სტიმულატორები და ასე შემდეგ) მიღებული საკუთარი ჭარბი პროდუქციისათვის გასაღების ბაზრები გააფართოვონ და სხვა ქვეყნებში ადგილობრივი ბუნებრივი პროდუქციის წარმოება შეაფერხონ, საქართველოც სურთ, თავისი გავლენის სფეროდ და მათი სურსათის იმპორტზე დამოკიდებულ ქვეყნად გადააქციონ; მით უმეტეს, რომ აქ, ხალხის დაბალი მსყიდველუნარიანობის გამო, იაფფასიანი, უხარისხო ნაწარმის გასაღება პრობლემას არ წარმოადგენს.

ამ ტენდენციას ჩვენ ჩვენი პოზიცია და ინტერესები უნდა დავუპირისპიროთ. სოფლის მეურნეობის აღორძინების მიზნით სახელმწიფოს პოლიტიკა, მართალია, მნიშვნელოვანია (ვგულისხმობ სახელმწიფო დოტაციებს, სარწყავი წყლითა და საძოვრებით უზრუნველყოფას, რაიონებში უფასო საკონსულტაციო ცენტრების ამოქმედებას), მაგრამ თვით მოსახლეობასაც შეუძლია ზომების მიღება, - მან უარი უნდა თქვას ჯანმრთელობისთვის მავნე პროდუქციაზე, თვითონ უნდა დაიწყოს მიწის დამუშავება და შექმნას მცირე საწარმოები.

ყველამ იცის, რომ, ხელოვნური ტექნოლოგიების საპირისპიროდ, დღეს უკვე სერიოზული ბიძგი მიეცა ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქციას და მათზე მოთხოვნილებაც და ფასიც მთელ მსოფლიოში ყოველწლიურად იზრდება.

ვფიქრობ, ჩვენთან ეკოლოგიურად სუფთა და კონკურენტუნარიანი სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოების კარგი შესაძლებლობა გვაქვს და ამ სახით მსოფლიო ბაზარზე მყარად დამკვიდრების პერსპექტივაც. ამიტომაც, ვიდრე ჯერ კიდევ შემორჩენილია უნიკალური ქართული სასოფლო-სამეურნეო ჯიშები (არა მარტო ყურძნის და ხორბლის, არამედ ლობიოს, კარტოფილის, საერთოდ ბოსტნეულის, ხილისა და საქონლის), თითოეულმა ჩვენგანმა ყველაფერი უნდა გააკეთოს, რომ ეს საქმე რეალობად იქცეს. ამით ჩვენ ჩვენს სიმდიდრესაც შევინარჩუნებთ და მომავალი თაობების ჯანმრთელობასაც დავიცავთ.

აღნიშნულის შესახებ მე ადრეც ვწერდი, მაგრამ დღეს ეს უკვე აუცილებლობად იქცა. მითუმეტეს, რომ მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისიც აქეთკენ გვიბიძგებს, რადგან მისგან გამოწვეული დეფიციტი, პირველ რიგში, ალბათ, კვების პროდუქტებს შეეხება.

როდემდე გაგრძელდება ამდენი პრობლემები? - ბუნებრივია, ყველას გულში ეს კითხვა ტრიალებს.

- ეს ჩვენზეა დამოკიდებული“.

უთუოდ მკრეხელობა იქნება რაიმე კომენტარი დავურთო ამ ბრძნულ ნათქვამს.

ვისაც ხელგეწიფებათ, გამოხატეთ თქვენი მხარდაჭერა, გაგვიზიარეთ მოსაზრებები, თავდაუზოგავად ვიღვაწოთ აქ წარმოდგენილ მიმართულებათა რეალიზაციისთვის.

გფარავდეთ უფალი!

გადამხდელებისთვის უკვე ცნობილია, რომ 2008 წლის 26 დეკემბრის საქართველოს პარლამენტმა მიიღო კანონი „საგადასახადო კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ“.

სხვა არაერთ წინამორბედთა შორის, საქართველოს მთავრობის ინიცირებით ამ ჯერზე განხორციელებული ეს აქტი ყველაზე მასშტაბურია: მოქმედი საგადასახადო კოდექსის 282 მუხლიდან 119-ში 220 ცვლილება და დამატება შევიდა. შესაბამისად, ცვლილებები შევიდა ადრე მოქმედ საშემოსავლო გადასახადის, დღგს დეკლარაციების, ანგარიშ-ფაქტურების შევსებისა და წარდგენის ინსტრუქციებში, აგრეთვე, სხვა კანონქვემდებარე აქტებში.

ასეთი სახეცვლილება უმთავრესად განაპირობა არსებითი ხასიათის უზუსტობებმა, ტექნიკურმა და რედაქციულმა გაუმართაობებმა, რაც ჭარბად იყო გაბნეული საგადასახადო კოდექსსა თუ მის ქვემდებარე აქტებში და ხშირად ქმნიდა გაუგებრობებს გადასახადების ადმინისტრირებისას; გარდა ამისა, გასული წლის აგვისტოს მოვლენებმა ცხადყო, რომ საომარი და საგანგებო მდგომარეობისთვის ფაქტობრივად არ არსებობდა ნორმატიული სივრცე, რამაც უპრეცედენტო პრობლემები შექმნა; ასევე, მიჩნეულ იქნა, რომ დაბეგვრის მიზნებისთვის ეკონომიკური საქმიანობა არ უნდა იყოფოდეს სამეწარმეო და არასამეწარმეო საქმიანობად; აგრეთვე იმან, რომ საქართველოს მთავრობის ახალმა გუნდმა საჭიროდ ჩათვალა უფრო საგრძნობლად (2009 წლიდან - 5 %25-ით) შეემცირებინა საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი, ვიდრე ეს გაწერილი იყო 2013 წლამდე.

როგორც კანონპროექტზე დართულ განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, ცვლილებებისა და დამატებების მიღების მიზანი იყო:

- პროცედურების გამარტივება და ბიზნესის წარმოების ლიბერალიზაცია;

- ადმინისტრირების ეფექტურობის ამაღლება;

- ეკონომიკური საქმიანობის სამეწარმეო და არასამეწარმეო საქმიანობად დაყოფის გაუქმება;

- სამართალდარღვევის ნორმათა სრულყოფა;

- ჰარმონიზაცია საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის საერთაშორისო სასაქონლო ნომენკლატურასთან.

კანონპროექტის ავტორია საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო. მის შემუშავებაში მონაწილეობდნენ მხოლოდ ამ სისტემის თანამშრომლები. რაც არ უნდა გაგვიკვირდეს, ექსპერტებს, ორგანიზაცია-დაწესებულებების წარმომადგენლებს ამ პროცესში მონაწილეობა არ მიუღიათ.

უნდა შევნიშნოთ, რომ საკანონმდებლო აქტებში ასეთი ხშირი ცვლილებები, როგორიც დღესაა პრაქტიკაში, ქმნის არასტაბილურ ბიზნეს გარემოს და არც მეტი, არც ნაკლები - ცალკეული ჯგუფების პირად ამბიციებს ემსახურება. ამასთან, ხაზს უსვამს იმას, რომ გადაწყვეტილებები მიიღება ნაჩქარევად, არ ხდება პრაქტიკული (პრაქტიკოსების) გამოცდილების, სპეციალისტთა შენიშვნების მოსმენა-გათვალისწინება, მიღებულ აქტებს აშკარად აკლია კომპეტენტურობა, რის გამოც ხანმოკლეა მათი მოქმედების (ან უმოქმედობის) ვადები. რბილად რომ ვთქვათ, ტარდება მოუმზადებელი ექსპერიმენტები გადამხდელებსა და სახელმწიფოებრივ მოწყობაზე.

შორს რომ არ წავიდეთ, აღნიშნულზე მეტყველებს თუნდაც ის ფაქტიც, რომ საგადასახადო კოდექსში მხოლოდ 2008 წელს 7-ჯერ შევიდა ცვლილებები, 2007 წელს - 10 ჯერ, 2006 წელს - 14-ჯერ და ა.შ.

ხარვეზებისგან არც ბოლო ცვლილებაა დაზღვეული: აქედანვე იგრძნობა, რომ ცალკეული მუხლის შინაარსი არ ემთხვევა დეკლარირებულ მიზნებს, საჭიროებს დახვეწას, ბუნდოვანია და აზრობრივად გასამართია, კვლავაც შეიცავს ინტერპრეტაციის დაშვების შესაძლებლობას. ამდენად, დროის გამოცდას დიდხანს ვეღარ გაუძლებს. ეს ნიშნავს იმას, რომ ექსპერიმენტები მექსიკური თუ ბრაზილიური სერიალებივით არ დასრულდება.

სავსებით გასაგებია, რომ ცხოვრება და ქვეყნის განვითარება დინამიური პროცესია. შესაბამისად, დასაშვებია კორექტივი შევიდეს ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებებში. მაგრამ ის მაინც უნდა იცოდეს „შემოქმედებითმა ჯგუფებმა“, რომ არ გადადგას „ჰარი-ჰარალო“ ნაბიჯი.

აქვე მინდა ვაღიარო, რომ კანონპროექტის ავტორთა მიერ ამ ჯერზე გაწეულმა მეცადინეობამ გარკვეული დადებითი შედეგი გამოიღო. მართლაც, სიცხადე შევიდა ისეთ ცნებებში, როგორიცაა: პროცენტი, უიმედო ვალი, ძირითადი საშუალებები. უდავოდ საჭირო იყო საომარი და საგანგებო მდგომარეობისთვის განსაკუთრებული პირობების შემოღება. საგრძნობლად გამარტივდა ცალკეული პროცედურა. ცალკეულ შემთხვევაში შემცირდა საგადასახადო ტვირთი, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ ლიბერალიზაციასთან ერთად, პასუხისმგებლობის გამკაცრებასთანაც გვაქვს საქმე.

ცვლილებების გარკვეული ნაწილი ტექნიკური და რედაქციული ხასიათისაა ან აზუსტებს კონკრეტულ პირობას:

მაგალითად, მუხლებში, სადაც იყო აღნიშნული: „საგადასახადო ინსპექცია“, ყველგან შეიცვალა „საგადასახადო ორგანოთი“; მუხლებში, რომლებშიც გამოყენებული იყო სიტყვები: „გადასახადის გადამხდელი/საგადასახადო აგენტი ან სხვა ვალდებული პირი“ შეიცვალა ტერმინით „პირი“, რადგან „პირის“ ცნება ისედაც მოიცავდა საწარმოებს/ორგანიზაციებს და ფიზიკურ პირებს, აგრეთვე საგადასახადო აგენტებს; სიტყვები „საგადასახადო სამართალდარღვევათა ერთობლიობისას“ იცვლება სიტყვებით „რამდენიმე საგადასახადო სამართალდარღვის გამოვლენისას“; სადაც ეწერა „რამდენიმე პირის საკუთრებაშია“ ამჟამად გვაქვს: „რამდენიმე პირის საერთო საკუთრებაშია“.

ამიერიდან, მკაფიოდაა ხაზგასმული, რომ „დარიცხული დღგ-ის ბიუჯეტში გადახდის მიზნით საბანკო ანგარიშიდან თანხის ჩამოწერის დამადასტურებელი დოკუმენტი ითვლება საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურად და უფლებას აძლევს დღგ-ის გადამხდელს განახორციელოს დღგ-ის ჩათვლა საბანკო ანგარიშიდან თანხის ჩამოწერის საანგარიშო თვის მიხედვით“.

ვფიქრობ, გადამხდელის სასარგებლოდაც, მართლაც, გადაიდგა გარკვეული ნაბიჯები: ამიერიდან, დღგ-ის ცალკეულ გადამხდელებს ეძლევათ შანსი ჩასათვლელი თანხის გადამეტება საანგარიშო პერიოდში დარიცხულ თანხაზე (ანუ ბიუჯეტში ზედმეტად გადახდილი თანხა) დაიბრუნონ არა 6 თვის შემდეგ, როგორც აქამდე იყო, არამედ საგადასახადო ორგანოში განაცხადის წარდგენიდან ერთი თვის განმავლობაში, ხოლო სხვებს - 3 თვის შემდეგ;

უკუდაბეგვრის რეჟიმი უკვე გავრცელდება ზოგადად გადამხდელის მოწმობის არმქონე ფიზიკურ პირზე, რომელშიც მოიაზრება, როგორც არარეზიდენტი ფიზიკური პირი, ასევე გადამხდელის მოწმობის არმქონე რეზიდენტი ფიზიკური პირიც;

ასევე, საყურადღებოა, რომ საგადასახადო კოდექსში გაჩნდა ახალი დებულება, რომლის მიხედვითაც, საგადასახადო სამართალდარღვევისათვის სანქციის გავრცელების დროს, თუ კანონით გაუქმებული ან შემსუბუქებულია პასუხისმგებლობა ასეთი სამართალდარღვევის ჩადენისთვის, მოქმედებს ახალი კანონით დადგენილი ნორმა, ხოლო თუ შემოღებულია ან დამძიმებულია პასუხისმგებლობა - გამოიყენება სამართალდარღვევის ჩადენის მომენტისათვის არსებული ნორმა და ა.შ.

მთლიანობაში იგრძნობა, რომ საგადასახადო ორგანოს ყურადღება ძირითადად გადატანილია გადამხდელის მიერ საგადასახადო ვალდებულების შესრულებაზე და არა საბუღალტრო აღრიცხვის წესების დარღვევაზე, რომელიც არც უნდა წარმოადგენდეს საგადასახადო ორგანოს კონტროლის ობიექტს.

აშკარად დადებითი ტენდენციების მიუხედავად, ძირითადი ყურადღება მინდა კვლავ ნაკლოვანებებზე გავამახვილო, რადგან ჩემის აზრით, მხოლოდ ამ გზით (ჯანსაღი ოპონირებით) შეიძლება სრულყოფისაკენ სვლა. კოდექსის ახალ რედაქციაში ერთიც უდაოდ შესამჩნევია: ჟურნალ „ბიზნესისა და კანონმდებლობის“, აგრეთვე, სხვა ანალოგიური გამოცემების ფურცლებზე ექსპერტთა, სპეციალისტთა, პრაქტიკოსთა მიერ გამოთქმულ შენიშვნებს თუ რეკომენდაციებს უკვალოდ არ ჩაუვლია, მათი ნაწილი გაზიარებულია.

უმთავრესი ნაკლი, რაზეც შეიძლება ვიკამათოთ, გახლავთ ის, რომ საგადასახადო კოდექსის ცალკეული დებულებები დამწყები და გამოცდილი გადამხდელებისთვის გაუგებარია, მათ აღსაქმელად და სამოქმედოდ საჭიროა სხვადასხვა კანონქვემდებარე აქტების მოძიება, კვალიფიციური კომენტარის მიღება. დაუსრულებელი ცვლილებების ფონზე, გადამხდელებს უჭირთ სიახლეებში გარკვევა, კომპენტენტური აზრის ჩამოყალიბება.

ფაქტობრივად, ჩვენი ჟურნალის ფორმატში შეუძლებელია ერთ ჯერზე ყველა ცვლილება წარმოადგინო, შეეხო მნიშვნელოვან დეტალებს და გასაგებად განმარტო.

აქედან გამომდინარე, ვითვალისწინებთ რა გადამხდელთა ინტერესს, საკითხის აქტუალობას, გადავწყვიტეთ ამ და შემგომ ნომრებში შემოგთავაზოთ ცნობილი, გამოცდილი ექსპერტების ვრცელი თემატური კომენტარები ყველა ცალკეულ საყურადღებო დეტალებზე.

ასევე, ვფიქრობთ, სასარგებლო იქნება და საგადასახადო კოდექსის შემდგომი დახვეწის მიზნებისთვის შეუზღუდავად დავუთმობთ ადგილს თქვენს გამოხმაურებებს, პრაქტიკულ გამოცდილებას, სურვილებსა და შენიშვნებს.

ვითვალისწინებთ რა გადამხდელთა ფართო წრის ინტერესს, ამჟამად გთავაზობთ საგადასახადო სამართალდარღვევათა პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით კოდექსში შესული ცვლილებების მუხლობრივ კომენტარს.

საგადასახადო კოდექსში შეტანილი ცვლილებებით ფინანსური სანქციები შერბილდა და... გამკაცრდა კიდეც!

სულიკო ფუტკარაძე

საქართველოს ბიზნესმენთა ფედერაციის აჭარის რეგიონული ფილიალის თავმჯდომარე, ექსპერტი

ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ 2008 წლის ნოემბრის ნომერში გამოქვეყნებულ ჩემს სტატიაში ,,დემოკრატიზაციის ახალმა ტალღამ საგადასახადო კანონმდებლობაშიც უნდა შეაღწიოს“, მკითხველს მივაწოდე ჩემი მოსაზრებები იმის თაობაზე, რომ ქვეყნის საგადასახადო კანონები ქვეყნის დამოუკიდებლობის დეკლარირებიდან დღემდე მნიშვნელოვნად დაიხვეწა და სრულყოფილი გახდა. ამასთან, მკითხველთა ყურადღებას მივაპყრობდი იმაზეც, რომ მოქმედი საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციები ცალკეულ საგადასახადო სამართალდარღვევებზე ზომაზე მეტად მკაცრია. საგადასახადო ადმინისტრირების პრაქტიკამაც დაადასტურა, რომ გადაჭარბებულ სიმკაცრეს ზოგჯერ არასასურველი გვერდითი მოვლენები და უკუეფექტიც ახლავს თან და საბოლოო ჯამში საგადასახადო პოტენციალზე უარყოფითად აისახება.

ბიზნესწრეებში და გადამხდელთა უმეტესობამ უკვე იცის, რომ გასული წლის მიწურულს ქვეყნის მთავრობის საკანონმდებლო ინიციატივის შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტმა მნიშვნელოვანი ცვლილებები და დამატებები შეიტანა საქართველოს საგადასახადო კოდექსში, მათ შორის, გადახალისდა XVIII თავი - „საგადასახადო სამართალდარღვევათა სახეები და პასუხისმგებლობა.“ ცვლილებები შევიდა ამ თავში წარმოდგენილი 17 მუხლიდან 13-ში (129-138, 140 142¹, 143 მუხლებში) და დაემატა ახალი 142² მუხლი.

თამამად შეიძლება ითქვას, რომ გადასახადების ადმინისტრირება და გადამხდელებზე ზემოქმედების ძირითადი მექანიზმები, აგრეთვე, საგადასახადო კოდექსის ცალკეული მუხლების ინტერპრეტაციები სწორედ ამ მუხლების (ა)მოქმედებას უკავშირდება. ამდენად, სავსებით ბუნებრივია, რომ მის მიმართ განსაკუთრებული ინტერესი არსებობს. აქედან გამომდინარე, უპრიანი იქნება განვიხილოთ ამ თავის თითოეული მუხლი ცალცალკე:

სსკის 129-ე მუხლის პირველ ნაწილში შესული ცვლილება ტექნიკური ხასიათისაა. აღნიშნულ მუხლში (აგრეთვე, ყველგან - სხვა მუხლებშიც) სიტყვები: „გადასახადის გადამხდელი, საგადასახადო აგენტი ან სხვა ვალდებული პირი“ შეიცვალა ტერმინით „პირი“.

ამავე მუხლის მე-4 ნაწილში შესატანი ცვლილება აზუსტებს, რომ საქართველოს ეროვნული ბანკის გადაწყვეტილებით კომერციული ბანკებისათვის საქმიანობის ლიცენზიის ჩამორთმევიდან შესაბამისი რეჟიმის დასრულებამდე ლიკვიდაციის რეჟიმში მყოფ კომერციულ ბანკს, ამ რეჟიმის დაწყებამდე არსებულ საგადასახადო დავალიანებებზე საურავი არ დაერიცხება.

ამ მუხლის მე-5 ნაწილში შეტანილმა ტექნიკური ხასიათის ცვლილებამ ხაზი გაუსვა, რომ ვადაგადაცილებულ საგადასახადო დავალიანებაზე გადამხდელს საურავი ერიცხება კალენდარული დღეების მიხედვით, რაც პრაქტიკულად ასეც ხდებოდა, ახლა კი აღნიშნულს მიეცა წერილობითი აღიარება, ასე, რომ ამით გადამხდელის ტვირთი არც დამძიმებულა და არც შემსუბუქდა.

საგადასახადო კოდექსის 129-ე მუხლს დაემატა მე6 ნაწილი:

„6. ამ კოდექსის მე-80 მუხლის მე-4 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, თუ პირს „საგადასახადო მოთხოვნა“ ჩაბარდა გადასახადის გადახდის ვადის დადგომის შემდეგ, საურავის დარიცხვა განხორციელდება „საგადასახადო მოთხოვნის“ ჩაბარების დღის შემდეგ მე-15 კალენდარული დღიდან.“

აღნიშნული ნაწილით გადამხდელის იმ გადასახადებზე, რომლის დარიცხვის ვალდებულებაც საგადასახადო ინსპექციას აკისრია (ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადი, მიწის გადასახადი) ამიერიდან საურავის დარიცხვა იწარმოებს არა გადასახადის გადახდისთვის დაწესებული სავადო პერიოდიდან, არამედ გადამხდელზე ,,საგადასახადო მოთხოვნის ჩაბარების მე-15 კალენდარული დღიდან, რაც გარკვეული შეღავათია გადამხდელისათვის და ეს ასე უნდა ყოფილიყო თავიდანვე, რამდენადაც, თუ გადამხდელისთვის ცნობილი არ იქნებოდა გადასახადის ოდენობა, ის მის გადახდასაც ვერ უზრუნველყოფდა. ამდენად, მისთვის საურავის დაკისრება გადაუხდელობისთვის გარკვეულად არასამართლიანი იყო. როგორც ვხედავთ, ეს ნაკლი სსკის 129-ე მუხლში შეტანილი მე6 ნაწილით, უკვე აღმოფხვრილია.

სსკის 130-ე მუხლი ითვალისწინებდა ჯარიმას, როგორც საგადასახადო ორგანოში სახელმწიფო რეგისტრაციის, ისე გადასახადის გადამხდელად აღრიცხვაზე დადგომის წესის დარღვევისთვის. აღნიშნული მუხლის ახალი რედაქცია ასეთნაირად ჩამოყალიბდა:

მუხლი 130. საგადასახადო ორგანოში გადასახადის გადამხდელად აღრიცხვის წესის დარღვევა

პირის მიერ საგადასახადო ორგანოში გადასახადის გადამხდელად აღრიცხვის საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესის დარღვევა - იწვევს პირის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

როგორც ვხედავთ, ამჯერად 200 ლარიანი ჯარიმა გათვალისწინებულია მხოლოდ საგადასახადო ორგანოში გადასახადის გადამხდელად საგადასახადო აღრიცხვაზე დადგომის წესის დარღვევისთვის და ესეც სწორედ ასე უნდა ყოფილიყო აქამდეც, რამდენადაც სახელმწიფო რეგისტრაციის წესის დარღვევა არ უნდა იყოს საგადასახადო კოდექსით რეგულირებადი ნორმა, მას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არეგულირებს (მუხლი 164).

მნიშვნელოვნად დაიხვეწა სსკის 131-ე მუხლი და იგი ახალი რედაქციით შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა:

მუხლი 131. საგადასახადო დეკლარაციის/გაანგარიშების წარდგენის ვადის დარღვევა

პირის მიერ საგადასახადო ორგანოში საგადასახადო დეკლარაციის/გაანგარიშების წარდგენისათვის საქართველოს საგადასახადო კანონმდებლობით დადგენილი ვადის დარღვევა,-

იწვევს პირის დაჯარიმებას ამ დეკლარაციის/გაანგარიშების საფუძველზე გადასახდელად დასარიცხი გადასახადის თანხის 5 პროცენტის ოდენობით ყოველ დაგვიანებულ სრულ (არასრულ) თვეზე. ამასთანავე, მთელ დაგვიანებულ პერიოდზე გამოანგარიშებული სანქციის ჯამური თანხა არ უნდა აღემატებოდეს გადასახდელად დასარიცხი გადასახადის თანხის 60 პროცენტს.

2. ამ მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით გამოანგარიშებული სანქციის ჯამური თანხა არ უნდა იყოს 200 ლარზე ნაკლები.

3. თუ საგადასახადო დეკლარაციის/გაანგარიშების საფუძველზე გადასახდელად დასარიცხი გადასახადის თანხა ნულის ტოლია, პირს ამ მუხლით გათვალისწინებული ჯარიმა არ დაეკისრება.

უდავოა, რომ ამ მუხლის ახალი რედაქციით, საგადასახადო ინსპექციაში დეკლარაციის გაანგარიშების დაგვიანებით წარდგენისათვის სანქცია მნიშვნელოვნად შეიზღუდა და ახლა სანქციის თანხა საბოლოო ჯამში გადასახდელი თანხის 60%25-ს არ აღემატება (ამასთან, იგი საერთო ჯამში 200 ლარზე ნაკლები არ შეიძლება იყოს), ეს მაშინ, როცა ადრინდელი რედაქციით იგი შეზღუდული არ იყო და იმის გათვალისწინებით, რომ გადასახადის გადამხდელს ყოველ სრულ, არასრულ თვეზე დეკლარაციის დაგვიანებით წარდგენისას გადასახდელი თანხის 5%25, მაგრამ არანაკლებ 200 ლარისა ეკისრებოდა, რაც საბოლოო ჯამში მეტად მძიმე ტვირთი იყო და ზოგჯერ სოლიდურ თანხებს შეადგენდა. სიახლე კი, ცხადია, გადამხდელისათვის მნიშვნელოვნად საკეთილდღეოა.

აქვე გადამხდელთა ყურადღება უნდა მივაპყროთ იმასაც, რომ თუ ყოფილი რედაქცია ამ მუხლით გათვალისწინებულ ჯარიმას მხოლოდ დეკლარაციის წარუდგენლობაზე ითვალისწინებდა და იგი გაანგარიშების (მაგალითად, ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობისათვის გადასახადის გაანგარიშება) წარუდგენლობაზე ან დაგვიანებით წარდგენის შემთხვევებზე არ გამოიყენებოდა, ამიერიდან ეს სანქცია გაანგარიშების წარუდგენლობაზეც ვრცელდება და მას გადამხდელები მეტი ყურადღებით უნდა მოეკიდონ.

მნიშვნელოვნად გამკაცრდა საგადასახადო კოდექსის 132-ე მუხლი, თუმცა იგი ყოფილ რედაქციასთან შედარებით დაიხვეწა და ახლა ასე იკითხება:

მუხლი 132. საგადასახადო დეკლარაციაში/გაანგარიშებაში გადასახადის შემცირება

პირის მიერ საგადასახადო დეკლარაციაში/გაანგარიშებაში გადასახადის თანხის 50 პროცენ ტამდე შემცირება - იწვევს პირის დაჯარიმებას შემცირებული გადასახადის თანხის 50 პროცენტის ოდენობით.

2. პირის მიერ საგადასახადო დეკლარაციაში/გაანგარიშებაში გადასახადის თანხის 50 პროცენტით ან მეტი ოდენობით შემცირება - იწვევს პირის დაჯარიმებას შემცირებული გადასახადის თანხის 75 პროცენტის ოდენობით.

3. პირის მიერ საგადასახადო დეკლარაციაში/გაანგარიშებაში გადასახადის თანხის 25 000 ლარზე მეტით შემცირება განიხილება გადასახადისაგან დიდი ოდენობით თავის არიდებად და იწვევს პასუხისმგებლობას საქართველოს სისხლის სამართლის კანონმდებლობის შესაბამისად.

როგორც ვხედავთ, ამ მუხლის ახალი რედაქციით, ჯარიმა გადასახადის შემცირებისათვის 50, ან კიდევ 75 პროცენტს შეადგენს. იმისდა მიხედვით თუ შემცირებული გადასახადი 50%25-მდეა, თუ 50%25-ზე მეტია.

საგადასახადო კოდექსის აღნიშნული მუხლის ყოფილი რედაქციით კი გადასახადის 15 000 დოლარამდე შემცირებისას გადამხდელი შემცირებული თანხის 25%25-ით ჯარიმდებოდა, 15000-დან 25000 ლარამდე შემცირების შემთხვევაში შემცირებული თანხის 50%25-ით და 25000 ლარზე მეტით გადახდის შემცირებისას კი შემცირებული თანხის 75 პროცენტით. ახალ რედაქციაში ჯარიმის მინიმალური ზღვარი შემცირებული თანხის 50 პროცენტია, რაც გადამხდელისათვის მეტად არასახარბიელოა. მოცემული ჯარიმის ასეთნაირად დამძიმება განსაკუთრებით დააწვება წვრილ გადამხდელებს, რომლებსაც არა აქვთ მოგვარებული თავიანთი საქმიანობის საბუღალტრო აღრიცხვა ან კიდევ სრულყოფილად ვერ ერკვევიან საგადასახადო კანონმდებლობის პერიპეტიებში და უბრალოდ, არაკვალიფიციური ცოდნის გამო, უნებლიედ გადასახადების შემამცირებლებისა და დამმალველის როლში გამოდიან.

აქვე მკითხველის ყურადღება გვინდა მივაპყროთ იმ გარემოებასაც, რომ სსკ-ის 132-ე მუხლის ახალ რედაქციაში აღარ ფიგურირებს მე-5 ნაწილი, რომელიც არეგულირებდა გადასახადის გადამხდელის, საგადასახადო აგენტის მიერ შესწორებული საგადასახადო დეკლარაციის ან გაანგარიშების წარდგენის უფლებამოსილებას, ეს იმით არის გამოწვეული, რომ საგადასახადო კოდექსის ახალი რედაქციით აღნიშნული ნაწილი გადატანილია სსკს 124-ე მუხლში „საგადასახადო პასუხისმგებლობის სუბიექტები“ დამატებით შეტანილი 2¹ პუნქტის სახით. ასე, რომ ეს უფლებამოსილება პირს კვლავ რჩება და იგი არავითარ პრობლემას არ წარმოადგენს.

გადამხდელთა გასახარად, საგადასახადო კოდექსიდან მთლიანდ ამოღებულია 133-ე მუხლი - „შემოსავლებისა და ხარჯების, აგრეთვე, გადასახადით დასაბეგრი სხვა ობიექტების აღრიცხვის წესის დარღვევა“. აღნიშნული მუხლის მე-5 ნაწილი, როგორც უკვე აღვნიშნავდით ადრინდელ წერილში, მაკონტროლებლებს მისი გამოყენების შესაძლებლობას ნებისმიერ შემთხვევაში აძლევდა და პრაქტიკულად არ იწერებოდა გადამხდელთა გასვლითი საგადასახადო შემოწმების აქტი, რომ მაკონტროლებლებს სსკ-ს ამ მუხლით გადამხდელები მინიმუმ 1000, ან 3000 ლარით, ან კიდევ შემცირებული ძირითადი გადასახადის 10%25-ით არ დაეჯარიმებინათ და იგი სსკ-ის 132-ე მუხლით გათვალისწინებულ ჯარიმასთან ერთად დამატებითი ტვირთი ხდებოდა.

ახლა სსკს 133-ე მუხლის ახალი რედაქცია შემდეგნაირად არის ჩამოყალიბებული:

მუხლი 133. სათამაშო ბიზნესის საქმიანობის წესების დარღვევა

პირის საქმიანობა სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლის გადახდის ნიშნის გარეშე ან სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლის გადახდის ობიექტის დალუქვის გარეშე, თუ ასეთი ვალდებულება დადგენილია კანონით - იწვევს პირის დაჯარიმებას ამ ობიექტის მიხედვით კუთვნილი გადასახდელი თანხის 100 პროცენტის ოდენობით, მაგრამ არანაკლებ 1000 ლარისა.

როგორც ვხედავთ, ახლა უკვე ამ მუხლით ეს სანქცია (ჯარიმა) წესდება მხოლოდ სათამაშო ბიზნესის საქმიანობის მოსაკრებლის გადახდის წესის დარღვევაზე, კერძოდ, სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლის გადახდის ნიშნის და ობიექტის დალუქვის გარეშე საქმიანობის შემთხვევაში და იწვევს პირის დაჯარიმებას ამ ობიექტის მიხედვით კუთვნილი გადასახდელი თანხის 100 პროცენტის ოდენობით, მაგრამ არანაკლებ 1000 ლარისა.

გარკვეულად შემსუბუქდა სსკ-ის 134-ე მუხლით გათვალისწინებული სანქცია. აღნიშნული მუხლის ახალ რედაქციაში აღარ ფიგურირებს მე-2 პუნქტი, რომელიც დადგენილ ვადაში ხელფასიდან საშემოსავლო გადასახადის დაუკავებლობის ან/და გადაურიცხველობის შემთხვევაში ხელფასის გაცემაზე პასუხისმგებელი უმაღლესი თანამდებობის პირის დაჯარიმებას იწვევდა მინიმალური ხელფასის 50-მაგი (2000 ლარი) ოდენობით. ეს ყველაფერი კი, როგორც ადრე გამოქვეყნებულ სტატიაში აღვნიშნავდით, დამატებითი ტვირთი იყო გადამხდელთათვის და განსაკუთრებით მძიმე კი წვრილი მეწარმეებისათვის.

ადრე, სსკ-ის 135-ე მუხლი „საგადასახადო ორგანოს თანამდებობის პირისათვის წინააღმდეგობის გაწევა“, ითვალისწინებდა ჯარიმას საგადასახადო ორგანოს თანამდებობის პირისთვის გადასახადის გადამხდელის, საგადასახადო აგენტის მხრიდან ეკონომიკურ საქმიანობასთან დაკავშირებული ტერიტორიების და შენობანაგებობების დათვალიერებაზე წინააღმდეგობის გაწევისთვის და იგი მიზერულ თანხას 100 ლარს შეადგენდა.

სსკ-ს აღნიშნული მუხლი ამჟამად შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა:

მუხლი 135. საგადასახადო ორგანოს უფლებამოსილი პირისათვის წინააღმდეგობის გაწევა

1. პირის გადასახადის გადამხდელის საქმიანობაზე დაკვირვებისას საგადასახადო ორგანოს უფლებამოსილი პირისათვის წინააღმდეგობის გაწევა - იწვევს პირის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

2. ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ქმედება, ჩადენილი განმეორებით საგადასახადო სამართალდარღვევის გამოვლენიდან 12 თვის განმავლობაში - იწვევს პირის დაჯარიმებას ყოველ შემდგომ განმეორებაზე 1000 ლარის ოდენობით.

როგორც შენიშნეთ, 135-ე მუხლის ახალი რედაქციით საგადასახადო ინსპექციის უფლებამოსილ პირთათვის წინააღმდეგობის გაწევის და კონტროლის განხორციელების ხელშეშლისათვის სანქცია უფრო გამკაცრდა. ჯარიმა პირველ შემთხვევისათვის 200 ლარამდე გაიზარდა, ამასთან თუ ჩადენილი ასეთი ქმედება განმეორდა საგადასახადო სამართალდარღვევიდან 12 თვის განმავლობაში, პირი უკვე 1000 ლარის ოდენობით დაჯარიმდება ყოველ განმეორებულ ფაქტზე.

დამეთანხმებით, სანქცია სოლიდურია, თუმცა ჩემის აზრით სამართლიანი!

ცვლილებები განიცადა სსკ-ის 137-ე მუხლმაც, ამ მუხლის მეორე ნაწილი ახალ რედაქციაში სრულიად განსხვავებულად არის წარმოდგენილი და იგი ყოფილ რედაქციასთან შედარებით ლმობიერია:

მუხლი 137. საგადასახადო ორგანოსათვის ინფორმაციის წარუდგენლობა

1. საგადასახადო ორგანოს მიერ ამ კოდექსით დადგენილი წესით მოთხოვნის შემთხვევაში სააღრიცხვო დოკუმენტაციის ან/და დაბეგვრასთან დაკავშირებული ინფორმაციის, აგრეთვე ქონების ნუსხის მითითებულ ვადაში წარუდგენლობა - იწვევს პირის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

2. ამ მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ქმედება, ჩადენილი განმეორებით საგადასახადო სამართალდარღვევის გამოვლენიდან 12 თვის განმავლობაში - იწვევს პირის დაჯარიმებას ყოველ შემდგომ განმეორებაზე 1000 ლარის ოდენობით.

საგადასახადო კოდექსის 138-ე მუხლის „გადასახადის უკანონო ჩათვლა“ ახალი რედაქცია უკვე ნათლად და გასაგებად ჩამოყალიბდა, მკითხველს ალბათ კარგად ახსოვს ის გაუგებრობები, რაც თან ახლდა ამ მუხლის არასწორი ინტერპრეტაციით გადამხდელთა არამარლთზომიერად დასჯის ფაქტებს. თავის დროზე, თვით საგადასახადო ორგანოების აღმასრულებელმა ორგანოებმაც კი ვერ გაიგეს სწორად, თუ რისთვის გამოიყენებოდა ამ მუხლით გათვალისწინებული სანქცია და მთელი 3 წლის განმავლობაში მანამდე, სანამ შემოსავლების უფროსის 2007 წლის 12 დეკემბრის №7892 ბრძანებით საგადასახადო კოდექსით 129-144ე მუხლებით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციების გამოყენებაზე გამოცემულ მეთოდურ მითითებებში ცვლილებები არ შევიდა. (ამ საკითხზე ჩვენი მოსაზრებები გამოქვეყნებული იყო ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის” 2008 წლის თებერვლის №3 ნომერში).

აღნიშნული მუხლის ახალი რედეაქციით ჯარიმის თანხა 300-დან 200 პროცენტამდე შემცირდა ე.ი. იგი გარკვეულად შერბილდა, თუმცა ჩემის აზრით, იგი არ უნდა შერბილებულიყო, რადგანაც ფიქტიური ოპერაციის განხორციელებული ან კიდევ ყალბი საგადასახადო დოკუმენტის შემქმნელი შენდობას არ იმსახურებს და იგი რაც შეიძლება მკაცრად უნდა დაისაჯოს, ვფიქრობ აქ უკან დახევა არ იყო საჭირო.

აქვე მკითხველის ყურადღება მინდა გავამახვილო იმ სიახლეებზეც, რომელიც ამ მუხლთან არის დაკავშირებული, ამჟამად უკვე ფაქტიური ოპერაციის შემთხვევაში, როგორც წესი, არის ორი მხარე გამყიდველიმყიდველი, სამუშაოს/მომსახურების შემსრულებელიმიმღები. აქამდე, სსკ-ს 138-ე მუხლით ფიქტიური ოპერაციის შემთხვევაში ისჯებოდა მხოლოდ ჩათვლის მიმღები (მყიდველი, სამუშაოს/მომსახურების, ფიქტიური მიმღები), ხოლო ამ ოპერაციის ხელშემწყობი ანუ გარიგების მონაწილე პირველი მხარე (ფიქტიური გამყიდველი, სამუშაოს შემსრულებელი, მომსახურების გამწევი) ფაქტიურად დაუსჯელი რჩებოდა, რაც უსამართლო იყო, რამდენადაც ასეთ დროს მიმწოდებელი აღნიშნული ფიქტიური ოპერაციის თანამონაწილეა და ისიც უნდა დაისაჯოს, როგორც ხელშემწყობი პირი.

სსკ-ს 140-ე მუხლის ახალ რედაქციაში მე-5 პუნქტით (რომელიც ფაქტობრივად სიახლეა) ეს ხარვეზი აღმოიფხვრა და მის შესაბამისად ფიქტიური გარიგების მონაწილე პირველი მხარის (გამყიდველის, სამუშაოს/მომსახურების მიმწოდებლის) საგადასახადო ანგარიშფაქტურის გამომწერის გამცემი პირის დაჯარიმებას ითვალისწინებს, საგადასახადო ანგარიშფაქტურაში მითითებული თიხის 200 პროცენტის ოდენობით.

მთლიანობაში საგადასახადო კოდექსის 140-ე მუხლი ახალი რედაქციით შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა:

მუხლი 140. დღგ-ისათვის გათვალისწინებული მოთხოვნების დარღვევა

1. დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობა - იწვევს პირის დაჯარიმებას რეგისტრაციის გარეშე საქმიანობის პერიოდში ბიუჯეტში გადასახდელი დღგის თანხის 100 პროცენტის ოდენობით.

2. პირის მიერ დღგ-ის საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის შევსების დადგენილი წესის დარღვევა, რამაც გამოიწვია დღგის თანხის შემცირება ან ჩასათვლელი დღგის თანხის გაზრდა - იწვევს პირის დაჯარიმებას შემცირებული ან ჩასათვლელად გაზრდილი დღგის თანხის 100 პროცენტის ოდენობით.

3. საქონლის/მომსახურების მიმწოდებლის მიერ მყიდველის მოთხოვნისას მასზე საგადასახადო ანგარიშფაქტურის გაუცემლობა - იწვევს პირის დაჯარიმებას დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციის მიხედვით დღგ-ის თანხის 100 პროცენტის ოდენობით.

4. საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის არასრული შევსება (გარდა ამ მუხლის მე-2 და მე-5 ნაწილებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა), თუ შესაბამის ველში ჩასაწერი ინფორმაცია არსებობს - იწვევს პირის დაჯარიმებას 200 ლარის ოდენობით.

5. ამ მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედება, თუ ამას საფუძვლად უდევს ფიქტიური გარიგება/უსაქონლო ოპერაცია ან ყალბი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურა - იწვევს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის გამომწერი/გამცემი პირის დაჯარიმებას საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურაში მითითებული დღგის თანხის 200 პროცენტის ოდენობით.“

სამართლიანობა ითხოვს, ითქვას, რომ ეს მუხლი მთლიანობაში რედაქციულად და შინაარსობრივად დაიხვეწა. ახალ რედაქციაში (ნაწილი 2) ძველი რედაქციის ბ) ქვეპუნქტისაგან განსხვავებით, დაკონკრეტდა: საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის შევსების დადგენილი წესის დარღვევისთვის (არაუგვიანეს მე-2 სამუშაო დღისა, სსკ-ის მუხლი 248 ნაწილი 1) ჯარიმდება (დღგ-ის თანხის 100 პროცენტით) მხოლოდ საგადასახადო - ფაქტურის გამომწერი პირი, არადა, აქამდე მაკონტროლებლები ჩათვლის მიმღებ პირთა მიმართაც იყენებდნენ ამ სანქციას და სრულიად უმიზეზოდ, მათ უუქმებდნენ ჩათვლას, რაც იწვევდა დეკლარირებულთან შედარებით ბიუჯეტში გადასახდელი თანხის გაზრდას, შედეგად გადამხდელს დამატებით სსკს 129-ე და 132-ე მუხლების საფუძველზე დამატებით არიცხავდნენ ჯარიმას და საურავსაც გადასახადის შემცირებისთვის, არადა, ამ შემთხვევაში მათი ბრალეულობა არ იკვეთებოდა. ამ თემაზე ჩვენი ვრცელი სტატია „დღგ-ის გადამხდელთა დასჯის ახალი ტექნოლოგიები“ გამოქვეყნებულია ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ 2008 წლის ივნისის №11 ნომერში. მასში სწორედ ამ თემებზე გვქონდა ჩვენი შენიშვნები დაფიქსირებული.

კმაყოფილებით მინდა აღვნიშნო, რომ ეტყობა ჩვენი - ექსპერტების, სპეციალისტების შენიშვნები და წინადადებები ბოლოს და ბოლოს ყურადსაღები და გასათვალისწინებელი ხდება, რაც საბოლოო ჯამში ბიზნესმენების, გადამხდელების და საერთოდ საზოგადოების ინტერესების დაცვას ემსახურება.

საგადასახადო კოდექსში დაემატა ახალი 142² მუხლი, რომლის შესაბამისადაც საგადასახადო კოდექსის 168-ე, 172-ე, 195-ე და 196-ე მუხლების დებულებებით გათვალისწინებული საფონდო ბირჟებისათვის არასწორი ინფორმაციის მიწოდებისათვის, იწვევს ემიტენტის დაჯარიმებას არასწორი ინფორმაციის საფუძველზე პირის მიერ ზემოაღნიშნული მუხლების დებულებების გამოყენებით მიღებული საგადასახადო შეღავათის თანხის 150 პროცენტის ოდენობით.

ცვლილებები შევიდა საგადასახადო კოდექსის 143-ე მუხლშიც, რედაქციულად დახვეწილია ამ მუხლის 1 ნაწილი, მე-2 ნაწილი კი აკონკრეტებს, რომ პირველადი დოკუმენტის გარეშე გამოვლენილი საქონელი ჩაითვლება აღურიცხავად და პირი ჯარიმდება აღმოჩენის მომენტში ამ საქონლის საბაზრო ღირებულების ოდენობით (აქციზისა და დღგს გარეშე).

აღნიშნული მუხლის მე-3 ნაწილი გადამხდელთა სასარგებლოდ გამარტივდა და თუ ადრე ზედნადებში მისათითებელი აუცილებელი რეკვიზიტების ჩამონათვალი, (რომლითაც საქონლის ტრანსპორტირების დროს ერთერთის არ ქონის შემთხვევაში ჩაითვლებოდა, რომ ზედდებული არ გააჩნია მფლობელს, რაც ხდებოდა მისი დაყადაღებისა და დაჯარიმების საფუძველი) 7-დან 3-მდე შემცირდა, ამ ნაწილის ახალ რედაქციაში აღარ ფიგურირებს იმ რეკვიზიტების აუცილებლობა, როგორც იყო ძველ რედაქციაში:

გ) ინფორმაცია ტვირთის გადამზიდველის შესახებ (სატრანსპორტო საშუალების სახე, ბირჟა და სახელმწიფო რეგისტრაციის ნომერი;

ე) ტრანსპორტირების (გადაზიდვის) დაწყებისა და დამთავრების ადგილები, მისამართების ჩვენებით;

ვ) ტვირთის გამყიდველის ან/და ტვირთის გამგზავნის ხელმოწერა, ტვირთის გადამზიდველისათვის ჩაბარების შესახებ;

ზ) ტვირთის გადამზიდველის ხელმოწერა ტვირთის მიღების შესახებ.

როგორც ვხედავთ, საგადასახადო კოდექსით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციების ნაწილი შერბილდა, ნაწილიც გამკაცრდა, თუმცა, ვფიქრობ, პრაქტიკა უფრო დაგვანახებს როგორ იმუშავებს ეს ნორმები. დროა, ამიერიდან მაინც აღარ მიეცეს მაკონტროლებელებს საგადასახადო კოდექსის მოქმედ დებულებების სხვადასხვაგვარი ინერპრეტაციების შესაძლებლობა გადამხდელთა დასასჯელად.

იაკობ მესხია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი, საქართველოს სახელმწიფო პრემიის ლაურიატი

მსოფლიო ფინანსური კრიზისის ახალ მწვავე ფაზაში შედის. წამყვანი საფინანსო-ეკონომიკური კომპანიების და საერთაშორისო ინსტიტუტების პროგნოზებში სულ უფრო პესიმისტური ხდება. დღემდე გარატებულმა ანტიკრიზისულმა ღონისძიებებმა სასურველი შედეგი ვერ გამოიღო. წამყვან სახელმწიფოთა მთავრობებს სისტემატურად შეაქვთ ცვლილებები ანტიკრიზისულ პროგრამებში და კონცეფციებში. კაცობრიობა სერიოზული საფრთხის წინასე დადგა. კრიზისის შემდგომმა გაღრმავებამ და მისმა დროში გაჭიანურებამ შესაძლებელია საყოველთაო გლობალური სოციალური დაძაბულობა გამოიწვიოს, ან კოდევ ეკონომიკური კრიზისი გადაზარდოს პოლიტიკურ კრიზისში და საბოლოო ჯამში ომები გამოიწვიოს.

ყველაზე მძიმე მდგომარეობაში აღმოჩნდნენ მსხვილი ეკონომიკების მქონე ქვეყნები, რომლებიც მსოფლიო გლობალიზაციის მასშტაბებს და ძირითად მიმართულებებს განსაზღვრავენ. პატარა ქვეყნები, რომლებიც შედარებით ნაკლებად ინტეგრირებულნი არიან მსოფლიო ეკონომიკაში, ჯერ-ჯერობით მთელი სიმწვავით არ გრძნობენ გლობალური კრიზისის გავლენას, თუმცა, ამ ბოლო დროს ამ ჯგუფის ბევრი განვითარებული ქვეყანა დეფოლტის ზღვარზე აღმოჩნდა (ისლანდია, ბალტიისპირეტის ქვეყნები და ა.შ.) დღეს მსოფლიოს წამყვან ქვეყნებში ძირითადი აქცენტი გადატანილია კრიზისის ჩაქრობაზე ისე, რომ მისი გამომწვევი მიზეზების და ფაქტორების სიღრმისეული შესწავლა და ანალიზი ყურადღების მიღმაა დარჩენილი. ამის დროც ალბათ დადგება. ვინაიდან მსოფლიოს კრიზისის მთლიანად დაძლევა მისი გამომწვევი მიზეზების აღმოფხვრის გარეშე შუძლებელია.

საქართველოში ფინანსური საფრთხეები მსოფლიო კრიზისამდე დაფიქსირდა, თუმცა, იგი მნიშვნელოვნა გაღრმავდა აგვისტოს მოვლენების შემდეგ. ქვეყნის ხელისუფლებამ დაგვიანებით, მაგრამ მაინც აღიარა, რომ „ერთი წლის წინ ბევრად უფრო ადვილი ცხოვრება გვქონდა“, თუმცა შექმნილი ვითარების შეფასება მაინც არ ხდება ობიექტურად. ფაქტობრივი მდგომარეობა შემაშფოთებელია.: საკრედიტო ბაზარი თითქმის პარალიზებულია, კომერციული ბანკების უმეტესობას ლიკვიდურობის პრობლემა გააჩნია, იზრდება ურჩ კრედიტორთა რიცხვი, გარედან თანხის მოზიდვა გართულებულია, ბანკებიდან დათხოვნილია 6 ათასამდე თანამშრომელი და ეს პროცესი დღესაც გრძელდება, თუ არ იქნა გატარებული რადიკალურად ანტიკრიზისული ღონისძიებები.

საბანკო სექტორში მიმდინარე ნეგატიურმა პროცესებმა პრობლემები შეუქმნა ქვეყნის ეკონომიკის თითქმის ყველა სფეროს, განსაკუთრებით კი მშენებლობის სექტორს. ახალი მშენებლობები თითქმის გაჩერდა, აშნებული ბინების რეალიზაციის მაჩვენებელი მკვეთრად დაეცა, დეველოპელურ კომპანიებს სერიოზული სერიოზული ფინანსური პრობლემები შეექმნათ, იწყება უძრავ ქონებაზე ფასების დაცემის პროცესი, ამ სფეროში კრიზისმა აშკარად გამოკვეთილი სახე მიიღო.

რთული მდგომარეობაა ტურიზმის სფეროში. გლობალურმა კრიზისმა აღნიშნული სფერო მთელ მსოფლიოში დააზარალა მათ შორის, საქართველოშიც. პრობლემები შეექმნა მატერიალური წარმოებისა და არასაწარმოო სფეროს თითქმის ყველა დარგებს, რაზეც მეტყველებენ შემდეგი ფაქტები: გაჩერებულია ან შემცირებულია წარმოების მასშტაბები რუსთავის მეტალურგიულ კომბინატში, აზოტის ქარხანაში, ზესტაფონის ფეროშენადნობში, ჭიათურის მარგანეცში, ქსნის მინის ქარხანა გაჩერდა და ა. შ. ფასები გაიზარდა წიგნებზე, ტანსაცმელზე, წამლებზე, კვების პროდუქტებზე, ავეჯზე და ა.შ. ლარის გაუფასურებამ მოსახლეობის დიდი ნაწილი აზარალა. უცხოეთიდან გადმორიცხული თანხის მოცულობა (დახმარება) მნიშვნელოვნად შემცირდა, უმუშევართა რიცხოვნობა იზრდება, შემცირდა გაყიდვების მოცულობა თითქმის ყველა სფეროში, სავაჭრო ობიექტების საკმაოდ დიდი ნაწილი დაიხურა ან დახურვის პირასაა. ყველაფერი ეს სამწუხარო რეალობაა, რომლის მაკროეკონომიკური ციფრებით და მახასიათებლებით შელამაზება მხოლოდ ზიანის მომტანია. რეალობას თვალებში უნდა შევხედოთ და სწორედ დასკვნები უნდა გავაკეთოთ. ამ მხრივ, ხელისუფლებამ პირველი ნაბიჯები ხელისუფლებამ პირველი ნაბიჯები უკვე გადადგა, ვარდისფერი ეკონომიკური წარმატებების ფერი ოდნავ გამუქდა. ამის ნიშანია, რომ დაიწყო ფიქრი და მოქმედება ანტიკრიზისული პროგრამის შემუშავების მიმართულებით. პარლამენტში შეიქმნა ანტიკრიზისული საბჭო., მთავრობამაც გააკეთა განცხადება ანტიკრიზისული პროგრამის შემუშავების შესახებ. სახელისუფლებო განცხადებებში ხშირად მოიხსენიება ანტიკრიზისული ღონისძიებები ფრაგმენტები, მაგრამ დღემდე ოფიციალური ფორმით შედგენილი არანაირი სახის სახელისუფლებო ანტიკრიზისული პროგრამა ბუნებასი არ არსებობს, და თუ არსებობს, იგი საზოგადოებისათვის უცნობია. რა თქმა უნდა, კომპიუტერულ შუქ-ჩრდილებში ასახული საპრეზენტაციო თვალსაჩინოები, არ შეიძლება ოფიციალურ ანტიკრიზისულ პროგრამად მივიჩნიოთ. როგორც ჩანს, დღის წესრიგში დადგება ქვეყნის კომპლექსური ანტიკრიზისული პროგრამის სასწრაფოდ შემუშავების საკითხი, რომელშიც მონაწილეობა უნდა მიიღოს როგორც სახელისუფლებო სტრუქტურებმა., ასევე ბიზნეს წრეებმა, მეცნიერებმა, ექსპერტებმა, არასამთავრობო სტრუქტურებმა, მასმედიამ და ა.შ. წორედ ამ კითხით და ამ მიზნითვთავაზობ დაინტერესებულ ხელისუფლებას და საზოგადოებას ჩვენს მოკრძალებულ მოსაზრებებს ანტიკრიზისული პროგრამის შემუშავებასთან დაკავშირებით.

ანტიკრიზისული პროგრამის შედგენას წინ უნდა უძღოდეს მისი რეალიზაციის უზრუნველმყოფელი თეორიულ-მეთოდოლოგიური პაკეტის გააზრება. იგი უნდა იყოს გაბედული, აგრესიული და უკომპრომისო, რაც ნიშნავს დადგენილი საბაზრო ნორმებიდან გადახვევას და საჭიროების შემთხვევაში ნებისმიერი ეკონომიკური ურთიერთობების დონეზე სახელმიფოს ჩარევას. ეს შეიძლება შეეხოს როგორც მაკრო, ისევე მიკროეკონომიკურ პოლიტიკას, კერძო ქონების ნაციონალიზაციას, კომერციული სტრუქტურების საქმიანობაში სახელმწიფო რეგულირების შემოღებას, მონეტარული, ფისკალური და ინვესტუციური პოლიტიკების რადიკალურ ტრანსფორმაციას, ფასების სახელმწიფო რეგულირებას და ა.შ. ყველა დროის ეკონომიკური კრიზისი ყველა ქვეყანაში მხოლოდ სახელმწიფოს აქტიური ჩარევის შედეგად იქნა დაძლეული. ამას ადასტურებს ამჟამად მსოფლიოში მიმდინარე კრიზისის დაზლევის მიმართულებით შექმნილი ანტიკრიზისული პროგრამები. მათში ეკონომიკის მართვასა და რეგულირებასი წამყვანი როლი განეკუთვნება მთავრობებს.

ანტიკრიზისულ პროგრამაში სახელმწიფო ადმინისტრირების წინა პლანზე წამოწევა უნდა იყოს მოკლევადიანი და მისი მოქმედების ვადა უნდა ვრცელდებოდეს მხოლოდ კრიზისის დაძლევამდე, ხოლო მას შემდეგ ეკონომიკა უნდა დაუბრუნდეს ლიბერალურ საბაზრო ურთიერთობებს.

ანტიკრიზისული პროგრამის შედგენას წინ უნდა უძღოდეს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების თანამედროვე მდგომარეობის სიღრმისეული ანალიზი, უნდა გამოვლინდეს მწვავე, გადაუჭრელი პრობლემები, რომლებიც ხელს უწყობს კრიზისის გაღრმავებას, აგრეთვე ამ ანალიზის საფუძველზე დაპროგნოზდეს მოალოდნელი შედეგები უახლესი და შერეული პერსპექტივისათვის. უპირველეს ყოვლისა უნდა დადგინდეს კრიზისის რომელ ფორმასთან და სტადიასთან გვაქვს საქმე. თუ ადგილი აქვს სახელმწიფო ფინანსების, ფულადი სისტემის მოშლას, ბიუჯეტი შემოსავლების და ხარჯების შეუსაბამობას, ეროვნული ვალუტის არასტაბილურობას და დაცვას, არგადახდებს სამეურნეო სუბიექტებს შორის, ფულის მიოქცევის კანონის დარღვევას და ინფლაციას, მაშინ უნდა ვაღიაროთ, რომ ქვეყანაში ადგილი აქვს ღრმა ფინანსურ კრიზისს.

ანალიზის შედეგად თუ დაფიქსირდა ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესება (ეკონომიკის მკვეთრი დაცემა), ჩამოყალიბებული ეკონომიკური ურთიერთობების მოშლა, საწარმოთა გაკოტრება, უმუშევრობის ზრდა და საბოლოო ჯამში მოსახლეობის ცხოვრების დონის და ხარისხის გაუარესება, მასინ აშკარაა, რომ საქმე გვაქვს ეკონომიკურ კრიზისთან. მაგრამ, თუ გამოვლინდა წარმოების შედარებით ზომიერი დაცემა ან ეკონომიკური ზრდის ტემპების შენელება, მთლიანი შიდა პროდუქტის შემცირება ზედიზედ ორი კვარტლის განმავლობაში (ევროპული მიდგომა), ან ეკონომიკური ზრდის 1-2%25-მდე დაცემა (ამერიკული მიდგომა), მაშინ ასეთი მოვლენა უნდა შეფასდეს რეცესიად.

ყურადღება უნდა მიექცეს იმ გარემოებას, რომ ფინანსური კრიზისი, როგორც წესი, ეკონომიკურ კრიზისში გადაიზრდება ხოლმე. რაც შეეხება რეცესიას, ის თავისი ბუნებით და ეკონომიკის ციკლური განვითარების პრინციპებიდან გამომდინარე, კანონზომიერი პროცესია, მაგრამ იგი ხშირად გამოდის კონტროლიდან და შეუმჩნევლად გადაიზრდება კრიზისში.

ამგვარი ანალიტიკური ანალიზის შემდგომ ეტაპზე უნდა დადგინდეს ფინანსური, ეკონომიკური კრიზისების და რეცესიის გამომწვევი ობიექტური და სუბიექტური ფაქტორები (მიზეზები). ისინი შეიძლება იყოს გამოწვეული საგარეო (გლობალური კრიზისი, ომები და ა.შ.) და საშინაო (შიდა კონფლიქტები, არასწორი მენეჯმენტი და ა.შ.) ფაქტორებით. ანტიკრიზისული პროგრამის შინაარსი ბევრადაა დამოკიდებული კრიზისის ბუნება-ხასიათთან - მსუბუქი, ღრმა, მოკლევადიანი, გრძელვადიანი, ლოკალური, ზოგადი, ფარული, ღია კრიზისი. კვლევას უნდა დაექვემდებაროს, აგრეთვე ეკონომიკური ხასიათის კრიზისები რა ვადაში შეიძლება გადაიზარდოს მწვავე სოციალურ კრიზისში და არის თუ არა ამ უკანასკნელის პოლიტიკურ კრიზისში გადაზრდის წინაპირობები.

მიმდინარე ეტაპზე საქართველოში შექმნილი და უახლოეს პერიოდში მოსალოდნელი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის ანალიზისა და შეფასების საფუძველზე შეიძლება გამოიკვეთოს ის ძირითადი ფაქტორები, პირობები და პრობლემური სფეროები, რომლებიც მაღალი ალბათობით შეიძლება იქნან ასახულნი ანტიკრიზისულ პროგრამაში. კერძოდ, მსოფლიო ფინანსური კრიზისის საქართველოს ეკონომიკაზე გავლენის, აგრეთვე აგვისტოს მოვლენებისა და ეკონომიკის სახელმწიფო მენეჯმენტის უარყოფითი შედეგების ნიველირების მიზნით ანტიკრიზისულ პროგრამაში უნდა აისახოს როგორც მაკროეკონომიკური, ისე მიკროეკონომიკური, ორგანიზაციულ-მმართველობითი და ზოგადად ქვეყნის ეკონომიკური მოწყობის ტრანსფორმაციული ღონისძიებები, რომელთა შორის, ჩემის აზრით, ყურადღება უნდა გამახვილდეს შემდეგ ძირითად საკითხებზე:

როგორც ცნობილია, საქართველოში დღევანდელ ეტაპზე მოხმარებული პროდუქციის დაახლოებით 70-75 პროცენტი იმპორტულია, ანუ საქართველო ცალმხრივად მჭიდროდაა ინტეგრირებული მსოფლიო ეკონომიკასთან. ცალმხრივად იმიტომ, რომ ექსპორტი იმპორტს 4-5-ჯერ ჩამორჩება. უფრო მეტიც, საქართველო გარესამყაროსთან მეტწილად დაკავშირებულია სტრატეგიული პროდუქციის (ხორბალი, ნავთობპროდუქტები, გაზი და ა.შ.) იმპორტირების კუთხით, ხოლო ექსპორტის პოზიციებიდან ჩვენი ქვეყნის პროდუქცია არაა პირველადი, აუცილებელი მოხმარების, განსაკუთრებით კრიზისულ სიტუაციაში (ღვინო, ხილი, ციტრუსი და ა.შ.).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ანტიკრიზისულ პროგრამაში პრიორიტეტული ადგილი უნდა განეკუთვნოს ადგილობრივი წარმოების შენარჩუნება-განვითარებას. უფრო მეტიც, სახელმწიფომ უნდა შექმნას ხელსაყრელი მაკროეკონომიკური და ბიზნესგარემო იმ პროდუქციის საწარმოებლად, რომელიც დღეისათვის უცხოეთიდან შემოდის და მისი ადგილზე წარმოებისთვის საჭირო ბუნებრივი პირობები და სათანადო ადგილობრივი რესურსები არსებობს. საქართველოს პირობებში ასეთი სფეროა აგროსაწარმოო კომპლექსი - სოფლის მეურნეობის პროდუქციის წარმოება, დამზადება და საწარმოო გადამუშავება. მიუხედავად ამისა აგროპროფილის პროდუქცია შემოტანილი სხვა ქვეყნებიდან საქართველოში თითქმის 2-ჯერ აღემატება ადგილზე წარმოებულს. ამით საქართველო ხელს უწყობს უცხოეთის ქვეყნებში სამუშაო ძალის დასაქმების და შესაბამისად ადგილზე უმუშევრობის ზრდას. ანტიკრიზისულმა პროგრამამ ამ მხრივ რადიკალურად უნდა შეცვალოს სიტუაცია საქართველოს ეროვნული ინტერესებიდან გამომდინარე.

გარდა ამისა, ანტიკრიზისულ პროგრამაში პრიორიტეტული ადგილი უნდა მიეკუთვნოს ადგილობრივი რეალური სექტორის აღორძინება-გადარჩენა-განვითარებას, კერძოდ სამრეწველო წარმოებას, მშენებლობას, მომპოვებელ დარგებს, გადამუშავებულ მრეწველობას და ა.შ.

განსაკუთრებით საშიშია კრიზისის დროს უცხოური ინვესტიციის მოძალება. კეთილსინდისიერი ინვესტორი მაღალი რისკის პირობებში თავს არიდებს საკუთარი სახსრების უცხო ქვეყნებში გადაადგილებას. არაკეთილსინდისიერი ინვესტორი კი სარგებლობს რა კრიზისის დროს ინვესტიციური შიმშილით, თავის სახსრებს თავისუფლად მიმართავს არაკეთილსინდისიერი მიზნების სარეალიზაციოდ.

გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან ანტიკრიზისულმა პროგრამამ განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიაქციოს ინვესტიციების წარმომავლობას, მის დივერსიფიკაციას და არ უნდა დაუშვას ერთი ქვეყნისგან ან ქვეყანათა ერთი ჯგუფისგან ინვესტიციების უპირატესი მოზიდვა. ინვესტიცია დღეს პოლიტიკურ ელფერს ღებულობს. მოქმედმა ხელისუფლებამ არ უნდა დაუშვას ნებისმიერი ინვესტიციის, ნებისმიერი ქვეყნებიდან შემოდინება, იმ მიზნით, რომ მან გაზარდოს თავისი პოლიტიკური დივიდენდები მიმდინარე ეტაპზე, ხოლო მომავალ ხელისუფლებას და ხელისუფლებებს შეუმჩნეველი „ბომბი“ დაახვედროს.

გამომდინარე ზემოაღნიშნულიდან, ჩემი აზრით, ინვესტიციურმა პოლიტიკამ კრიზისის პირობებში გარკვეული, თავდაცვითი სახე უნდა მიიღოს. ამასთან მთავარი აქცენტი უნდა გაკეთდეს საკუთარ, შიდა კერძო და სახელმწიფო ინვესტიციებზე, განსაკუთრებით, იმ სფეროებში, რომლებსაც ქვეყნისათვის სტრატეგიული მნიშვნელობა გააჩნიათ.

როგორც დღევანდელი მსოფლიო ეკონომიკური კრიზისის პრაქტიკა გვიჩვენებს, ყველა ქვეყნის მთავრობის მთავარი ეკონომიკური ბერკეტი კრიზისის წინააღმდეგ საბრძოლველად საბიუჯეტო სახსრები აღმოჩნდა. საბოლოო ჯამში კრიზისის დასაძლევად სხვადასხვა ქვეყნების ბიუჯეტისგან დღეისათვის გამოყოფილია თითქმის 8 ტრილიონამდე დოლარი, განსაკუთრებით საბანკო, სადაზღვევო და სამშენებლო სექტორების გადასარჩენად.

საქართველოს 2009 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტი თავისი სტრუქტურით და შინაარსით არსებითად არ განსხვავდება წინა წლის ბიუჯეტისაგან და მას არც შიდა და არც გარე ეკონომიკური კრიზისის კვალი არ ამჩნევია. შემოსავლები 2008 წელთან შედარებით უმნიშვნელოდ 46,5 მლნ ლარით შემცირდა, ხარჯები კი - 285 მლნ ლარით, მაგრამ მნიშვნელოვნად გაიზარდა დეფიციტი და მან 660 ლარი შეადგინა. უმნიშვნელოდ შემცირდა და კრიზისის პირობებისათვის გაუმართლებელი დარჩა ხარჯები საერთო დანიშნულების სახელმწიფო მომსახურებაზე (1,4 მლრდ ლარი). ასევე ყოველგვარ არგუმენტს სცილდება კრიზისის პირობებში ხარჯების ზრდა დასვენებაზე და კულტურაზე (30,8 მლნ ლარით), გარემოს დაცვაზე (15,5 მლნ ლარით). მართალია ეკონომიკურ საქმიანობაზე ხარჯების გეგმა 734 მლნ ლარამდე გაიზარდა, მაგრამ იგი ძალიან დაბალია. ასევე გაუგებარია, რითაა გამოწვეული „იაფი კრედიტის“ პროგრამისათვის თანხის 20 მლნ-მდე შემცირება (2008 წელს იყო 49,5 მლნ), მაშინ როდესაც პრეზიდენტის ფონდი და მთავრობის ფონდი 10-10 მლნ-ით გაიზარდა და 50:50 მილიონი ლარი შეადგინა. მოკლედ, რომ ვთქვათ, ბიუჯეტს ანტიკრიზისული სახე ნამდვილად არ გააჩნია.