სამი წლის წინ ევროკავშირმა და აღმოსავლეთ ევროპის ექვსმა სახელმწიფომ საფუძველი ჩაუყარეს გრძელვადიან რეგიონულ თანამშრომლობას, რომელიც აღმოსავლეთ ევროპის ევროპული ინტეგრაციის პროცესებში სიღრმისეულად ჩართვას ემსახურება. საქართველო მთლიანად იზიარებს ამ თანამშრომლობის - აღმოსავლეთის პარტნიორობის - ძირითად მიზნებს. ორმხრივი თანამშრომლობის განზომილება ეფუძნება თითოეულ პარტნიორ ქვეყანასა და ევროკავშირს შორის არსებულ ინსტრუმენტებსა და პროგრამებს. მრავალმხრივი ფორმატი კი, როგორც ძირითადი სამუშაო ინსტრუმენტი, ითვალისწინებს ე.წ. თემატური პლატფორმების ორგანიზაციულ ფორმას, ყველა პარტნიორი ქვეყნის მთავრობებისა და ევროკომისიის მონაწილეობით. საქართველოს ოფიციალურმა სტრუქტურებმა ჩამოაყალიბეს შესაბამისი სამუშაო ჯგუფები შესაბამის მრავალმხრივ პლატფორმებში მონაწილეობისთვის. პარტნიორ ქვეყნებსა და ევროკავშირში აღმოსავლეთის პარტნიორობის მიზნების ხელშეწყობისთვის ასევე დაარსდა სამოქალაქო საზოგადოების ფორუმი. ამას მალევე მოჰყვა ეროვნული პლატფორმების დაარსება თითქმის ყველა პარტნიორ ქვეყანაში.

არც საქართველოში და არც სხვა რომელიმე პარტნიორ ქვეყანაში ჯერჯერობით არ ჩატარებულა აღმოსავლეთის პარტნიორობის მიზნებთან დაკავშირებული პროგრესის ფართო შეფასება, მაგრამ ნათელია, რომ თანამშრომლობაში ჩართვის სიღრმე, მოცულობა და ხარისხი არ არის საკმარისად მაღალი.

დაბალია ასევე სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობა და მისი გათვითცნობიერების დონე. აღმოსავლეთის პარტნიორობა ჯერ არ გამხდარა ფართო საზოგადოების ინტერსესის საგანი და ასევე დაბალია მედია-საშუალებების მიერ მისი გაშუქების დონე. პოლიტიკური პარტიებიც იშვიათად მოიხსენიებენ თავიანთ პროგრამებში აღმოსავლეთის პარტნიორობას. შედეგად, არ არსებობს ამ მიმართულებით ქვეყნის პროგრესის შეფასების ან გადაწყვეტილებებში ჩართულობის მიმართ ინტერესი, მთავრობების რეალური ძალისხმევა კი შორდება ქვეყნის პოლიტიკურ ვალდებულებებს.

ფრიდრიხ ებერტის ფონდის მიერ მხარდაჭერილი პროექტი: „აღმოსავლეთის პარტნიორობის გან-ხორციელების ხელშეწყობა საქართველოში“ ეხმაურება აღნიშნულ პრობლემებს შემდეგი საქმიანობით:

ევროკავშირის პოლიტიკასთნ დაახლოების სფეროების კვლევა და ანალიზი;

პუბლიკაციებისა და კვლევების მთავრობისა და ფართო საზოგადოებისთვის წარდგენა;

ტრენინგები და სხვადასხვა საგანმანათლებლო ღონისძიებები.

პროექტს ახორციელებს:

25 ივლისს ფრიდრიხ ებერტის ფონდის მიერ მხარ-დაჭერილი პროექტის - „აღმოსავლეთის პარტნიორობის განხორციელების ხელშეწყობა საქართველოში“ - ფარგლებში საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდში გაიმართა სემინარი თემაზე „ევროკავშირის პოლიტიკასთან დაახლოება აღმოსავლეთის პარტნიორობის განვითარების კონტექსტში“, რომელიც მიზნად ისახავდა ამ სფეროში საზოგადოების ცნობიერების ამაღლებას.

სემინარზე წარმოდგენილი იყო ორი მოხსენება: ოლეგ შატბერაშვილმა, ასოციაცია ევროპული კვლევები საქართველოს ინოვაციური განვითარებისთვის, წაიკითხა მოხსენება თემაზე ევროკავშირის საინოვაციო პოლიტიკა და მისი საქართველოში გამოყენების პერსპექტივები“. კახა გოგოლაშვილმა, საქართველოს სტრატეგიისა და საერთაშორისო ურთიერთობების კვლევის ფონდი, ილაპარაკა ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის რეჟიმის არსისა და ძირითადი კომპონენტების შესახებ.

შეხვედრას ესწრებოდა ორმოცდაათამდე დაინტერესებული არასამთავრობო ორგანიზაციისა და სამთავრობო სტრუქტურების, მათ შორის, მრავალი კვლევითი ინსტიტუტის, უნივერსიტეტისა და სახელმწიფო უწყების წარმომადგენელი.

შესავალი სიტყვა წარმოთქვა ფრიდრიხ ებერტის ფონდის საქართველოს წარმომადგენლობის თანამშომელმა ხათუნა ნაყეურმა, რომელიც მიესალმა დამსწრე საზოგადოებას და მოკლედ მოახსენა ფონდის საქმიანობასა და სამომავლო გეგმებზე.

ოლეგ შატბერაშვილმა ილაპარაკა საქართველოში საინოვაციო პოლიტიკის განვითარების მიმართულებით განხორციელებული თავისი კვლევის შედეგებზე, რომლის უშუალო მიზნებიც მოიცავდა ევროკავშირის საინოვაციო განვითარების უახლესი ტენდენციების დადგენას, აღმოსავლეთის პარტნიორობის ქვეყნების საინოვაციო სისტემების ზოგიერთი მაჩვენებლის შედარებით ანალიზს, საინოვაციო პროცესში მონაწილეობასა და საინოვაციო პოლიტიკის საკითხებში გათვითცნობიერებას, საინოვაციო პოლიტიკის გაძლიერების თვალსაზრისით აღმოსავლეთის პარტნიორობის არსებული მექანიზმების შეფასებას და რეკომენდაციების შემუშავებას საქართველოს მთავრობისა და საზოგადოებისთვის.

კახა გოგოლაშვილმა დამსწრე საზოგადოებას მოახსენა ევროკავშირთან მიმდინარე ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების მოლაპარაკებების ძირითადი ასპექტების შესახებ, ყურადღება გაამახვილა შეთანხმების სარგებლიანობაზე, კერძოდ, არასატარიფო ბარიერების გაუქმებისა და ჩვენი საქონლისა და მომსახურების ევროკავშირის ბაზრებზე დაშვების პერსპექტივებზე. მის მიერ წარმოდგენილ პრეზენტაციაში გაშუქდა მომავალი შეთანხმების დებულებებისა და მათ განსახორციელებლად დაგეგმილი მარეგულირებელი და საკანონმდებლო რეფორმების არსი.

პრეზენტაციებმა აუდიტორიის მაღალი ინტერსი დაიმსახურა. შეხვედრა ინტერაქტიული ფორმით წარიმართა.

დიმიტრი ჯაფარიძე

დიმიტრი ჯაფარიძე - ბიზნესის კვლევის ცენტრის დირექტორი, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის პროფესორი. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის დამთავრების შემდეგ (გეოგრაფიის ფაკულტეტი - 1983 წ., იურიდიული ფაკულტეტი - 1998 წ.) რ. კენედის სახ. კოლეჯის დოქტურანტურაში, შვეიცარიაში, შეისწავლა ბიზნესადმინისტრირება (1999-2003წწ.).

2003-2008 წწ-ში დიმიტრი ჯაფარიძე იყო საერთაშორისო სავაჭრო პალატის ეროვნული კომიტეტის პრეზიდენტი, 2005- 2007 წწ. - გაეროს ევროპის ეკონომიკური კომისიის მრეწველობის, ვაჭრობისა და მეწარმეობის ხელშემწყობი კომიტეტის თავმჯდომარის მოადგილე (გაერო, ევროპის ეკონომიკური კომისია, ჟენევა), 2008-2009 წწ. - ფონდ „ათასწლეულის გამოწვევა საქართველოს“ საკონსულტაციო საბჭოს თავმჯდომარე, 2009-2010წწ. - ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიზნესისა და სამართლის ფაკულტეტის დეკანი, 2010 წლიდან - ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში წარმომადგენლობითი საბჭოს თავმჯდომარე. 2011-2012 წწ - საქართველოს დამსაქმებელთა ასოციაციის (GEA) ვიცეპრეზიდენტი.

ევროკავშირის წევრ ქვეყნებს რეკომენდაცია მიეცემათ სრულად შეასრულონ „მცირე ბიზნესის აქტით“ განსაზღვრული პრინციპები.

ზემოთ წარმოდგენილი მოსაზრებებიდან გამომდინარე საჭიროდ მიგვაჩნია მცირე ბიზნესის სფეროში საქართველოს ეკონომიკური პოლიტიკის გაანალიზებისას შერჩეულ იქნეს და რეკომენდაცია გაეწიოს საინტერესო გამოცდილებებს, რომლებსაც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანა თუ პოლიტიკური თანამეგობრობა იყენებს მიმდინარე ეტაპზე. სწორედ ამგვარ სასარგებლო მაგალითად შეიძლება განვიხილოთ ევროკავშირის პოლიტიკა მცირე ბიზნესთან მიმართებაში. თუ გავითვალისწინებთ ქართული საზოგადოების მიერ გაცხადებულ მზადყოფნას ევროკავშირთან დაახლოების თვალსაზრისით და აგრეთვე იმ ქმედებებს, რაც ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში ხორციელდება ევროკავშირის საკანონმდებლო მოდელთან თავსებადობის უზრუნველსაყოფად, ნათელი ხდება, რომ აუცილებელია მცირე ბიზნესის პოლიტიკის ფორმირების ევროპული მოდელის პრინციპებით აღჭურვა და საქართველოში მისი დანერგვა.

მცირე და საშუალო ზომის საწარმოთა ხელშეწყობის სტრატეგია მსოფლიოს მრავალი ქვეყნის ეკონომიკური და სოციალური განვითარების ძირითადი ფაქტორია. მცირე ბიზნესის ხელშეწყობის თემას მრავალი პრიორიტეტული პოლიტიკური დოკუმენტი მიეძღვნა. ფრიდრიხ ებერტის ფონდის დაფინანსებით ჩვენ მიერ ჩატარებული კვლევა მიზნად ისახავდა აშშ-ში, ევროკავშირის ქვეყნებსა და იაპონიაში მცირე ბიზნესის კუთხით წარმოებული პოლიტიკის მიმოხილვას. აღნიშნულ ქვეყნებს მრავალი განმასხვავებელი ელემენტი აქვთ მცირე ბიზნესის ხელშეწყობის პოლიტიკაში, თუმცა ყველა მათგანი ეფუძნება ძირითად მოდელს, რომელიც ერთგვაროვანი შინაარსის ღონისძიებას მოიცავს საფინანსო, საგადასახადო, ადამიანური რესურსებისა და ტექნოლოგიების გადაცემის სფეროებში.

მცირე ბიზნესის როლისა და მისი ხელშეწყობის პოლიტიკის გატარების აუცილებლობა პირველად აშშ-ში იქნა გაცხადებული გასული საუკუნის 50-იანი წლების დასაწყისში „მცირე ბიზნესის აქტის“ მიღებით. აღნიშნული სფეროს პრიორიტეტულობის კიდევ ერთი დასტურია აშშ-ში 2010 წელს მიღებული „მცირე ბიზნესის დასაქმების აქტი“.

მიმდინარე ეტაპზე აშშ-ის ადმინისტრაცია განსაკუთრებულ ყურადღებას უთმობს მცირე და საშუალო საწარმოების (მსს-ების) გაჯანსაღებას, რაც პოლიტიკური დღის წესრიგის პრიორიტეტულ საკითხებს განეკუთვნება¹:

აღნიშნულ პროგრამაში ძირითადი ყურადღება დაეთმობა იმ მსს-ების ხელშეწყობას, რომელთაც დღემდე არ განუხორციელებიათ საექსპორტო ოპერაციები². მიმდინარე პერიოდში მცირე ბიზნესის განვითარების ხელშეწყობის პოლიტიკა, როგორც კონცეფციის, აგრეთვე ეფექტიანი აღსრულების დონეზე, გაწერილია სტრატეგიული ხასიათის დოკუმენტში. აღნიშნულ დოკუმენტში დეტალურად არის წარმოდგენილი მომავალი წლების განმავლობაში აშშ-ში მცირე ბიზნესის ხელშეწყობის სფეროში მისაღწევი შედეგები³:

- მსს-ის ხელშეწყობის უზრუნველყოფა 2011- 2014 წლებში 74 მლრდ. აშშ დოლარის მოცულობის სასესხო რესურსის გამოყოფით;

- ფედერალური კონტრაქტების 23 %25-ის სავალდებულო გაფორმება მსს-ებთან;

- 2011-2014 წლებში 37 000 ახალი მსს-ის დაფუძნება;

- 2011-2014 წლებში მსს-ების რეგულირების ტვირთის შემსუბუქებით 22 მლრდ. აშშ დოლარის დაზოგვა.

1953 წლიდან დღემდე დაახლოებით 20 მილიონმა მცირე საწარმომ ისარგებლა მცირე ბიზნესის ადმინისტრაციის პირდაპირი თუ ირიბი დახმარებით. სააგენტოს საკრედიტო პორტფელი მიმდინარე ეტაპზე მოიცავს დაახლოებით 219 000 ხელშეკრულებას, ხოლო გაცემული თანხის ჯამური მაჩვენებელი 45 მლრდ. აშშ დოლარს აღწევს. ამგვარად, დღეისათვის მცირე ბიზნესის სააგენტო წარმოადგენს ეკონომიკური განვითარების უზრუნველსაყოფად აშშ-ის მთავრობის ყველაზე ეფექტიან ინსტრუმენტს.

იაპონიაში მსს-ების ხელშეწყობის პოლიტიკა ხორციელდება მრავალი ორგანიზაციის თანამშრომლობის საფუძველზე. მცირე და საშუალო საწარმოების სააგენტოს კომპეტენციას განეკუთვნება მსს-ის ხელშემწყობი პოლიტიკის შემუშავება. აღნიშნული ორგანიზაცია მჭიდროდ თანამშრომლობს ეკონომიკის, ვაჭრობისა და მრეწველობის სამინისტროს რეგიონულ ოფისებთან, ადგილობრივ პრეფექტურებთან, მსს-ის ხელშეწყობის რეგიონულ ცენტრებთან და სავაჭრო და სამრეწველო პალატებთან. 2010 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტში მთავრობამ 191,1 მლრდ. იენი გამოჰყო მსს-ის ხელშეწყობის ღონისძიებების დასაფინანსებლად. შესაბამისად, საბიუჯეტო პრიორიტეტად დაფიქსირდა მსს-ის დაფინანსებაზე, კვლევებსა და განვითარებაზე გამოყოფილი რესურსები. სახელმწიფო საფინანსო ორგანიზაციების მეშვეობით იაპონური მსს-ები იღებენ მთლიანი სასესხო პორტფელის დაახლოებით 10%25-ს. თუ აღნიშნულს დავუმატებთ სახელმწიფოს მიერ გაცემულ საკრედიტო გარანტიებს, მივიღებთ მსს-ზე გაცემული ჯამური საკრედიტო პორტფელის 23%25-იან მაჩვენებელს, რომელსაც სახელმწიფო აფინანსებს საკუთარი რესურსებით. იაპონიის მთავრობა სხვა სახის ღონისძიებებსაც იყენებს მცირე ბიზნესის ხელშესაწყობად, კერძოდ:

- საგადასახადო გამონაკლისებისა და სტიმულირების ღონისძიებები;

- მცირე საწარმოთა ხელშეწყობის ცენტრები დახმარებას უწევენ მსს-ს მათი მენეჯმენტის კომპეტენციის ასამაღლებლად;

- კვლევებისა და განვითარების კუთხით მსს-ების შესაძლებლობების გაუმჯობესება და ა.შ.

2000 წელს ბოლონიამ (იტალია) უმასპინძლა მსოფლიოს 50 ქვეყნის მთავრობის წარმომადგენლებს, რომელთა კომპეტენციასაც განეკუთვნებოდა მსს-ის საქმიანობის ხელშეწყობა. აღნიშნულ შეხვედრაზე მიღებულ იქნა დოკუმენტი სახელწოდებით „მცირე და საშუალო საწარმოთა პოლიტიკის ბოლონიის ქარტია“. ქარტია ითვალისწინებს მსს-ის სპეციალური ხელშეწყობის პოლიტიკის გატარებას, რაც მნიშვნელოვნად განსხვავდება მსხვილ საწარმოებთან დაკავშირებით რეალიზებული პოლიტიკისაგან. ქარტიამ განსაზღვრა მსს-ების ხელშეწყობის კონკრეტული მიმართულებები:

- მსს ინტერნაციონალიზაციის ხელშეწყობა;

- საკრედიტო რესურსებისადმი წვდომის გაუმჯობესება;

- სატრენინგო კომპონენტის განვითარება მსს-ების მენეჯერების კვალიფიკაციის ამაღლების ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების გზით;

- საგადასახადო შეღავათების დაწესება;

- გაკოტრებისა და კონკურენციის სფეროში მსს-ებისათვის წესების გამარტივება და ა.შ.

მსს-ის საჭიროებები ასევე სრულფასოვნად აისახა ლისაბონის ზრდისა და დასაქმების სტრატეგიაში⁴. დღეისათვის მსს-ის ფაქტორი ევროკავშირის პოლიტიკის უმთავრესი პრიორიტეტია და, წევრი ქვეყნების მთავრობათა მეთაურების 2000 წლის გადაწყვეტილებების გათვალისწინებით, მაქსიმალური ძალისხმევა ვლინდება, რათა ევროკავშირი ჩამოყალიბდეს გლობალური მასშტაბით მსს-ის განვითარების საუკეთესო სივრცედ⁵. ზოგადი პროგრესის მიუხედავად, ევროპული მსს-ები ჯერ კიდევ დაბალი მწარმოებლურობით და განვითარების ნელი ტემპებით ხასიათდებიან აშშ-ში მოქმედ ანალოგიური ზომის საწარმოებთან შედარებით. აშშ-ში განვითარებადი მცირე და საშუალო საწარმოები ფუნქციონირების მე-7 წელს დასაქმების ზრდის 60%25-იან მაჩვენებელს აღწევენ მაშინ, როდესაც ანალოგიური საწარმოები ევროპაში მხოლოდ 10-20%25-იან ზღვარს აფიქსირებენ. შესაბამისად, ევროკავშირში მსს-ის დაჩქარებული ზრდის ხელშეწყობის პოლიტიკა გულისხმობს კანონმდებლობისა და სპეციალური პროგრამების რეალიზებას:

- ევროკავშირის კანონმდებლობას: რეგულაციები, ჩარჩოდირექტივები და დირექტივები;

- ევროკავშირის მიერ განსახორციელებელი დაფინანსება: პროგრამები, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბად გამიზნულია მსს-ისთვის;

- ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში ავითარების მსს-ის პოლიტიკის წახალისებას კოორდინირების ღია მეთოდებით თუ საზღვრისპირა თანამშრომლობისა და გაცვლის ხელშემწყობი ღონისძიებებით.

მსს-ის ხელშეწყობის პრიორიტეტულობის იდეა დადასტურდა ე.წ. „მცირე ბიზნესის აქტის“ შემოღებით6. იგი წარმოადგენს ევროკავშირის მაღალი პოლიტიკური ამბიციის მქონე სტრატეგიული ხასიათის დოკუმენტს, რომელიც შეიცავს მცირე ბიზნესის ზრდის უზრუნველსაყოფად აუცილებელ 10 ძირითად პრინციპს, კერძოდ:

1. ისეთი გარემოს ჩამოყალიბება, სადაც მეწარმეები და საოჯახო ბიზნესი განვითარდება, ხოლო მეწარმეობა წახალისდება;

2. კეთილსინდისიერი მეწარმის გაკოტრების შემთხვევაში ბიზნესის ხელმეორედ დაწყების შესაძლებლობის მიცემა;

3. წესების შემუშავება „ჯერ მცირეზე იფიქრე“ (Think Small First) პრინციპის საფუძველზე (უკეთ რეგულირება, რეგულაციის ზემოქმედების შეფასება, დღგ-ის რეგისტრაციის ზღვარი);

4. საჯარო ადმინისტრაციის მხრიდან მსს-ის საჭიროებებზე რეაგირების უზრუნველყოფა სამთავრობო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა მხოლოდ ერთი საინფორმაციო წყაროს გამოყენებით;

5. პოლიტიკის ინსტრუმენტების მორგება მსს-ის საჭიროებებზე: მსს-ის სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობის გაიოლება და მათი ინტერესების დასაკმაყოფილებლად სახელმწიფო დახმარების საშუალებების უკეთ გამოყენება;

6. მსს-ის ფინანსურ რესურსებზე ხელმისაწვდომობის გაიოლება საკანონმდებლო და ბიზნესგარემოს განვითარება სავაჭრო ოპერაციებში დროული ანგარიშსწორების უზრუნველსაყოფად;

7. მსს-ის დახმარება ერთიანი ბაზრის შესაძლებლობებით სარგებლობის უზრუნველსაყოფად (ინფორმაციის გავრცელება, არაკეთილსინდისიერი კომერციული პრაქტიკისაგან თავდაცვის საკონსულტაციო სისტემები და ა.შ.);

8. მსს-ის ხელშეწყობა მათი უნარებისა და ინოვაციის სხვადასხვა ფორმის სრულყოფისათვის;

9. მსს-ის ხელშეწყობა, რათა გარემოს დაცვის სფეროში წარმოქმნილი გამოწვევები მათი განვითარების შესაძლებლობებად იქცეს;

10. მსს-ის მხარდაჭერა და დახმარების აღმოჩენა, რათა მათ სარგებელი ნახონ ბაზრების მოცულობების ზრდით (სავაჭრო ბარიერების გაუქმება, მსხვილი საწარმოების მიერ მსს-ის დახმარება მათი საერთაშორისო ბაზრებზე წარმატებული ინტეგრირების მიზნით და ა.შ.).

მიუხედავად იმისა, რომ „მცირე ბიზნესის აქტი“ დღეისათვის არ წარმოადგეს სავალდებულო იურიდიული ძალის დოკუმენტს, ევროკავშირის წევრი ქვეყნები ეკონომიკურ პოლიტიკაში ძირითად აქცენტებს სწორედ აქტში წარმოდგერნილ „ჯერ მცირეზე იფიქრეს“ პრინციპზე აკეთებენ. მიმდინარე ეტაპზე წევრი ქვეყნები ათვითცნობიერებენ იმ აუცილებლობას, რომ 10 პრინციპი უახლოეს მომავალში გახდეს როგორც ეროვნული, ასევე ევროკავშირის კანონმდებლობის შემადგენელი ნაწილი. დღეისათვის ევროკომისია და წევრი ქვეყნები აწარმოებენ აღნიშნული პრინციპების ეკონომიკურ პოლიტიკაში გამოყენების რეგულარულ მონიტორინგს

მცირე ბიზნესის ხელშეწყობის მნიშვნელოვან დოკუმენტს წარმოადგენს „ევროპის სტრატეგია 2020 წლისათვის“, რომელიც დაფუძნებულია მსს-ის პოტენციალის სრული რეალიზების იდეაზე⁷. დღეისათვის ევროკავშირში 23 მლნ. საწარმო ეწევა საქმიანობას, რაც საწარმოთა საერთო რაოდენობის 99%25-ია. მცირე საწარმოების მიერ შექმნილია 90 მილიონი სამუშაო ადგილი, რაც დასაქმებულთა საერთო რაოდენობის 67%25-ს წარმოადგენს⁸. სწორედ „მცირე ბიზნესის აქტი“ არის მათი სიცოცხლისუნარიანობის საფუძველი. აქტის მიღების შემდგომ პერიოდში, 2008 წლის ივნისიდან დღემდე, მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო ინიციატივები დაფიქსირდა მსს-ის ხელშეწყობის კუთხით:

- კონკურენტუნარიანობისა და ინოვაციების ჩარჩოპროგრამის ფარგლებში ახალი საფინანსო ინსტრუმენტებით ისარგებლა 100 000-მდე საწარმომ. მოსალოდნელია, რომ 2013 წლამდე ახალი საფინანსო ინსტრუმენტებით ისარგებლებს დამატებით 100 000 მსს;

- ელექტრონული ფაქტურების დირექტივა მნიშვნელოვანი შემამსუბუქებელი გარემოებაა მსს-თვის, რომელიც ელექტრონულ და ქაღალდის დოკუმენტებს თანაბარ სტატუსს ანიჭებს;

- დაგვიანებული ანგარიშსწორების დირექტივის მოთხოვნის საფუძველზე საჯარო დაწესებულებები ვალდებული არიან თავიანთ მომწოდებლებთან განახორციელონ ანგარიშსწორება 30 დღის განმავლობაში, რაც ხელს უწყობს მსს-ის ბიზნესში საფინანსო ნაკადების გაჯანსაღებას;

- დაიხვეწა სახელმწიფო შესყიდვებში მონაწილეობის პროცედურები და დღეისათვის მსს-ს საშუალება აქვთ წარადგინონ ერთობლივი განაცხადები ტენდერებში მონაწილეობის მისაღებად.

„მცირე ბიზნესის აქტის“ დამტკიცების შემდგომ პერიოდში მნიშვნელოვანი ნაბიჯები იდგმება მსს-ის ადმინისტრაციული ტვირთისაგან გასათავისუფლებლად, კერძოდ, ახლო მომავალში დაგეგმილია საწარმოს რეგისტრაციის და ბიზნესსაქმიანობის დასაწყებად პირობების გაუმჯობესება:

- ინერგება „მხოლოდ ერთხელ მოთხოვნის“ პრინციპი, რაც გულისხმობს საჯარო მოხელეებისა და ადმინისტრაციული სტრუქტურების მხრიდან იმ ინფორმაციის, მონაცემების, დოკუმენტების თუ სერტიფიკატების მეორედ მოთხოვნის აკრძალვას, რომლებიც ერთხელ უკვე წარდგენილ იქნა ნებისმიერ სხვა საჯარო დაწესებულებაში;

- მსს-ზე კანონმდებლობის გავლენის სისტემატური შეფასებები „მსს-ტესტის“ მეშვეობით;

- „ჯერ მცირეზე იფიქრე” პრინციპის მკაცრი დაცვა, რაც გულისხმობს მსს-ის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებული მარეგულირებელი და ადმინისტრაციული გარემოს დახვეწას;

- ევროკავშირის სტრუქტურული ფონდებისადმი მსს-ის ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება;

- მსს-ის და საკრედიტო დაწესებულებებს შორის დიალოგის ხელშესაწყობად „საკრედიტო ომბუდსმენის“ პრაქტიკის დამკვიდრება;

- ევროკავშირის, ეროვნული და ადგილობრივი საგრანტო რესურსების ხელმისაწვდომობის გასაუმჯობესებლად ერთი სარკმლის პრინციპის შემოღება.

ევროკავშირის მსს-ის ხელშეწყობის სტრატეგიის ძირითად საკითხს წარმოადგენს მათი გლობალურ ბაზრებზე ინტეგრირების თემა. ჩინეთის ბაზარზე ევროკავშირის საწარმოთა შეღწევის გასაიოლებლად 2010 წლის ნოემბერში დაარსდა „ჩინეთში ევროკავშირის მსს ცენტრი“. მსს-ის ხელშეწყობის ცენტრების დაარსება მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანაში გრძელდება და ევროკავშირის პრიორიტეტულ მიმართულებად დარჩება მომავალშიც. მსს-ის მიერ გლობალური ბაზრების წარმატებით ათვისებაში დახმარების აღმოსაჩენად ევროკომისია გეგმავს:

- ახალი წინადადებების შემუშავებას ევროპული მსს-ის გლობალურ ბაზრებზე შეღწევის გასაიოლებლად;

- გლობალური მასშტაბით კონკურენტუნარიანი კლასტერებისა და ქსელების განვითარების სტრატეგიის ამოქმედებას;

- თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებების ფორმატში სისტემატური მოქმედებების განხორციელებას არასატარიფო ბარიერების მოსახსნელად მსს-ის მესამე ქვეყნების ბაზრებზე შეღწევისას და ა.შ.

„მცირე ბიზნესის აქტის“ პრინციპების რეალიზების მიზნით ეროვნული თუ რეგიონული პოლიტიკური ლიდერების და სხვა დაინტერესებული მხარეების გათვითცნობიერებისა და ჩართულობის საკითხებს ევროკავშირი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს, კერძოდ:

- მსს-ის ელჩი (SME Envoy)⁹ წევრ ქვეყნებთან ერთად ყურადღებით დააკვირდება „მცირე ბიზნესის აქტის“ შესრულების მიმდინარეობას. გარდა ამისა, მსს ასამბლეა უზრუნველყოფს ახალი ფორუმის ფორმირებას, რომელიც სრულ კოორდინაციაში იმოქმედებს მსს-ის წარმომადგენლებთან; ევროკავშირის წევრ ქვეყნებს რეკომენდაცია მიეცემათ სრულად შეასრულონ „მცირე ბიზნესის აქტით“ განსაზღვრული პრინციპები.

ზემოთ წარმოდგენილი მოსაზრებებიდან გამომდინარე საჭიროდ მიგვაჩნია მცირე ბიზნესის სფეროში საქართველოს ეკონომიკური პოლიტიკის გაანალიზებისას შერჩეულ იქნეს და რეკომენდაცია გაეწიოს საინტერესო გამოცდილებებს, რომლებსაც მსოფლიოს სხვადასხვა ქვეყანა თუ პოლიტიკური თანამეგობრობა იყენებს მიმდინარე ეტაპზე. სწორედ ამგვარ სასარგებლო მაგალითად შეიძლება განვიხილოთ ევროკავშირის პოლიტიკა მცირე ბიზნესთან მიმართებაში. თუ გავითვალისწინებთ ქართული საზოგადოების მიერ გაცხადებულ მზადყოფნას ევროკავშირთან დაახლოების თვალსაზრისით და აგრეთვე იმ ქმედებებს, რაც ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში ხორციელდება ევროკავშირის საკანონმდებლო მოდელთან თავსებადობის უზრუნველსაყოფად, ნათელი ხდება, რომ აუცილებელია მცირე ბიზნესის პოლიტიკის ფორმირების ევროპული მოდელის პრინციპებით აღჭურვა და საქართველოში მისი დანერგვა.

_____________________

1 The 2010 State of the Union, www.huffingtonpost.com, 2011.

2 Are EU SMEs recovering from the crisis? Annual Report on EU Small and Medium sized Enterprises 2010/2011, Rotterdam, Cambridge, 2011.

3 Are EU SMEs recovering from the crisis? Annual Report on EU Small and Medium sized Enterprises 2010/2011, Rotterdam, Cambridge, 2011.

4 Lisbon Strategy for Growth and Jobs, 2000.

5 A Small Business Act (SBA) for Europe, Brussels, 25.6.2008.

6 Think Small First, A “Small Business Act” For Europe Communication From The Commission To The Council, The European Parliament, The European Economic And Social Committee And The Committee Of The Regions, Brussels, 25.6.2008, COM(2008) 394.

7. EUROPE 2020, A Strategy For Smart, Sustainable And Inclusive Growth, Communication From The Commission, Brussels, 3.3.2010, COM(2010) 2020.

8 Antonio Tajani, European Commission Vice-President, Commissioner for Industry and Entrepreneurship, 2010.

9. მცირე ბიზნესის ელჩის ფუნქციას წარმოადგენს ევროკომისიასა და მცირე ბიზნესს შორის მსს-ის ხელშეწყობის კუთხით თანამშრომლობის უზრუნველყოფა.

ოლეგ შატბერაშვილი

ოლეგ შატბერაშვილი - ფიზიკოსი, ფიზიკა-მათემატიკის მეცნიერებათა დოქტორი (დაამთავრა ი. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ფიზიკის ფაკულტეტი. დოქტორის ხარისხი დაიცვა ლაზერების ფიზიკაში პ. ლებედევის სახ. ფიზიკის ინსტიტუტში, ნობელის პრემიის ლაურეატის ნ. ბასოვის ხელმძღვანელობით (1973), ასოციაცია ევროპული გამოკვლევები საქართველოს ინოვაციური განვითარებისთვის თავმჯდომარე.

ოლეგ შატბერაშვილი არის 90-ზე მეტი ნაშრომის ავტორი ფიზიკაში, მეცნიერებათმზომელობაში, ინფორმაციასა და სამეცნიერო/საინოვაციო პოლიტიკაში. ბოლო წლებში მისი კვლევის სფეროა საინოვაციო პოლიტიკა და ევროინტეგრაცია, ეროვნული და საერთაშორისო საინოვაციო სისტემები.

ო. შატბერაშვილი არის ჟურნალების „სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაცია” (VINITI) და „ინფორმაცია და ინოვაცია” (ICSTI) სარედაქციო კოლეგიების წევრი, მრავალი პროექტის ხელმძღვანელი და მონაწილე, სხვადასხვა დროს იყო სხვადასხვა საერთაშორისო და ეროვნული პროფესიული ორგანიზაციის პრეზიდენტი და მმართველი საბჭოს წევრი, 1976-2004 წწ-ში - საქართველოს სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაციის ინსტიტუტის (ტექინფორმის) დირექტორი, საერთაშორისო ორგანიზაციების (UNESCO, UNIDO, FAO, GFAR და სხვა) პროექტებში - ექსპერტი და კონსულტანტი.

წინამდებარე რეკომენდაციები მსოფლიოში, ევროკავშირსა და საქართველოში მიმდინარე საინოვაციო პროცესებისა და ეროვნული საინოვაციო სისტემების შესწავლის საფუძველზეა მომზადებული. კვლევა წარმოებდა 2009-2012 წლებში ევროკავშირის, ფონდ ღია საზოგადოებისა და ებერტის ფონდის ხელშეწყობით. შესწავლის აუცილებლობა განაპირობა რამდენიმე გარემოებამ: საქართველოში საინოვაციო პოლიტიკის უქონლობამ, რაც არაერთხელ აღნიშნეს ევროკავშირის მისიებმა; კვლევითი და უმაღლესი განათლების სისტემების წარუმატებელმა რეფორმამ; კვლევითი სისტემის უაღრესმა დაკნინებამ; კერძო სექტორში კვლევის უმნიშვნელო მოცულობამ. ეს ნიშნები კითხვის ქვეშ აყენებენ საქართველოს მიერ გაცხადებულ ევროინტეგრაციას, რადგანაც ისინი მკვეთრად არ შეესაბამებიან ევროკავშირის პრაქტიკას. კითხვის ქვეშ დგება საქართველოში ეკონომიკისა დაკეთილდღეობის ზრდის გრძელვადიანი პერსპექტივა.

რეკომენდაციები საქართველოში საინოვაციო პოლიტიკის მონახაზს იძლევიან. საჭირო ღონისძიებებია:

ეროვნული საინოვაციო პოლიტიკის შესახებ სტრატეგიული დოკუმენტის შემუშავება და მიღება.

მთავრობამ უნდა შეიმუშაოს და წარუდგინოს პარლამენტს დოკუმენტი, რომელშიც პოლიტიკის ფუნდამენტური პრინციპები იქნება ასახული.

საინოვაციო პოლიტიკა უმაღლეს სახელმწიფო ამოცანად უნდა ვაღიაროთ.

ევროკავშირის ქვეყნების პრაქტიკის შესაბამისად, უნდა შეიქმნას საინოვაციო განვითარების ეროვნული საბჭო პრემიერ-მინისტრის თავმჯდომარეობით.

ქვემოთ მოგვყავს იმ საკითხების ჩამონათვალი, მოკლე განმარტებებით, რომელსაც სტრატეგული დოკუმენტი უნდა მოიცავდეს (ჩამონათვალი ამომწურავი არაა):

საინოვაციო ინფრასტრუქტურის განვითარება. კვლევითი სისტემის განვითარება. ეს საკითხი ბოლო წლებში საჯაროდ განიხილებოდა, მაგრამ დადებითი შედეგი დისკუსიამ ვერ მოიტანა. ამის ერთ-ერთი სერიოზული მიზეზი ისაა, რომ კვლევითი სისტემა არ განიხილებოდა ქვეყნის ინოვაციური განვითარების კონტექსტში, სხვა კონტექსტი კი უბრალოდ არ არსებობს.

უნდა ჩამოყალიბდეს კვლევითი და მასთან გათანაბრებული საქმიანობის თანამედროვე განსაზღვრება. უნდა დავადგინოთ მისი ორგანიზაციული და სამართლებრივი ფორმები, აგრეთვე ძირითად მონაწილეთა უფლებები, როგორც საჯარო, ასევე კერძო სექტორში. კვლევითი სისტემა, როგორც მიუკერძოებელი არაპარტიული ინსტიტუტი, უნდა იყოს დაცული ხელისუფლების ცვლასთან დაკავშირებული რისკებისგან.

კვლევითი საქმიანობა უნდა იყოს განხილული, როგორც ადამიანთა საქმიანობის განსაკუთრებული დარგი, რომელიც, მისი სოციალურ-ეკონომიკური მნიშვნელობისა და შინაგანი სტრუქტურის გამო, მოითხოვს სახელმწიფოსგან დაგეგმვისა და მართვის სხვა დარგებისგან განსხვავებულ მეთოდებს.

კვლევითი სისტემის დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესი უნდა შეწყდეს. როგორც კერძო, ასევე საჯარო სექტორში უნდა დაიგეგმოს კვლევის მოცულობისა და სხვა ინდიკატორების თანდათანობითი ზრდა (ხარჯები, როგორც მშპ %25, მკვლევარების რიცხვი 1000 მოსახლეზე, ასაკობრივი განაწილება და სხვა). ამ თვალსაზრისით საინოვაციო პოლიტიკამ მკაფიოდ უნდა განსაზღვროს ხელისუფლების პასუხისმგელობა.

კვლევის ხელშეწყობა კერძო სექტორში. იმ შემთხვევაში, თუ სათანადო ზომებია მიღებული და ზრდის სწორი ორიენტირებია დადგენილი, კვლევის ზრდას საჯარო სექტორში მივყავართ კვლევის ზრდასთან კერძო სექტორშიც. სათანადო კანონის მიღების საფუძველზე საწარმოებს (პირველ რიგში, მცირე და საშუალოს) კვლევითი გრანტების მიღების უფლება უნდა მივცეთ, რაც ამჟამად აკრძალულია. ჩვენ უნდა გამოვიყენოთ საგადასახადო და სატარიფო შეღავათები, შემოკლებული საამორტიზაციო ვადები და მსოფლიოში გამოცდილი სხვა საფინანსო ინსტრუმენტები იმ საწარმოთა მიმართ, რომლებიც კვლევით და საინოვაციო საქმიანობაში არიან ჩართული. უნდა შევთავაზოთ საწარმოებს არასაგადასახადო დახმარებაც, როგორიცაა პერსონალის უფასო ან შეღავათიან ფასებში (სუბსიდირებული) გადამზადება, უნივერსიტეტებისა დაკვლევითი ორგანიზაციების მხრიდან კვლევითი დახმარება, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვისა და ტექნოლოგიის გადაცემის სფეროებში კონსულტირება და სხვა. უნდა განვიხილოთ წახალისების სისტემა ექსპერიმენტული გამოცდის (მაგალითად, სამკურნალო პრეპარატებისა და მეთოდების გამოცდა, ჯიშების გამოცდა სოფლის მეურნეობაში და სხვა) სამუშაოებისთვისა და საკონსტრუქტორო (საინჟინრო და სხვა მეცნიერებასთან გათანაბრებული) საქმიანობისთვის.

უმაღლესი, პროფესიული მომზადებისა და უწყვეტი განათლების სისტემათა განვითარება. ინოვაცია დინამიკური პროცესია, რომელიც თანამშრომელთა პროფილის მუდმივ ცვლილებას ითხოვს. ეს პროცესი მარტივდება, როდესაც: ა) ქვეყანა ხარჯავს საჯარო სახსრებს განათლებაზე და ბ) განათლების სისტემა კარგ ფუნდამენტურ ცოდნას იძლევა. ამ უკანასკნელის უზრუნველყოფა შესაძლებელია იმ შემთხვევაში, თუ საზოგადოება აფინანსებს საუნივერსიტეტო კვლევას საბუნებისმეტყველო და ზუსტ მეცნიერებაში. განათლებაზე საჯარო (საზოგადოებრივი) ხარჯების დონით (მშპ-თან მიმართებაში) საქართველო ყოფილ საბჭოთა ქვეყნებს შორის უკანასკნელ ადგილზე დგას (იმ დროს, როდესაც ეს ქვეყნები თვითონაც არ გამოირჩევიან ხარჯების მაღალი დონით). ორივე სფერო - განათლების და მეცნიერების - ის სფეროებია, რომლებშიც მთავრობა მოვალეა იმოქმედოს, როგორც ინვესტორმა და გაზარდოს თანდათან კვლევაზე ხარჯები წარმატებული ქვეყნების დონემდე. კვლევა უნდა გახდეს უნივერსიტეტების აკრედიტაციის აუცილებელი პირობა.

უმაღლესი სკოლის სისტემაში უნდა ამოქმედდეს მსოფლიოში აპრობირებული, მაგრამ საქართველოსთვის ახალი მექანიზმები, როგორიცაა ტექნოპარკები, სპინოფის (უნივერსიტეტიდან საწარმოს გამოყოფის) სქემები, ტექნოლოგიის გადაცემის ცენტრები.

კვლევითი (სამეცნიერო) მომსახურების სისტემის განვითარება. საუბარია ისეთ სამსახურებზე, როგორიცაა ჯიშთა გამოცდის სადგურები და საკონსულტაციო სამსახურები სოფლის მეურნეობაში, ჰიდრომეტეოროლოგიური, გეოლოგიური, გეოდეზიური, მეტროლოგიური, ხარისხის მართვის, ინტელექტუალური საკუთრების დაცვის, სამეცნიერო-ტექნიკური ინფორმაციისა და სხვა. მათ უმრავლესობას რეაბილიტაცია ესაჭიროება. ზოგიერთი მათგანი შესაქმნელია, რადგანაც წინათ არ არსებობდა, მაგალითად, საკონსულტაციო სამსახურები სოფლის მეურნეობაში. ამასთან დაკავშირებით აუცილებელია საკანონმდებლო, ორგანიზაციული და საფინანსო ზომების გატარება. აღნიშნული სამსახურების განვითარება შესაბამისი სამინისტროების უმნიშვნელოვანეს ამოცანად უნდა იქცეს.

საშუამავლო მომსახურების განვითარება. საქართველოში პრაქტიკულად არ არსებობს სამსახურები, რომლებიც ხელს უწყობს კვლევის შედეგების წარმოებაში გადაცემას - ბიზნესინკუბატორები, ტექნოპარკები, საკონსულტაციო და ტექნოლოგიის გადაცემის ცენტრები. გამონაკლისია საერთაშორისო დონორული პროექტების ფარგლებში შექმნილი სამსახურები, რომლებიც უქმდებიან პროექტის დასრულების შემდეგ. მიუღებელია ამ სფეროს მინდობა დონორების კეთილი ნებისთვის. საქართველოში არ არსებობს ტექნოლოგიის დიფუზიის ხელშემწყობი მექანიზმები, მაგალითად, მაღალტექნოლოგიური ეკონომიკური ზონები. ხელისუფლებამ უნდა შეიმუშაოს კანონმდებლობა და გამონახოს სახსრები სამოდელო სამსახურების დასაფუძნებლად. მიზანია - მათ ბაზაზე მომავალში საშუამავლო ქსელების განვითარება.

საინოვაციო გარემოს ფორმირება. მთავრობა საინოვაციო პროცესის კატალიზატორი და რეგულატორია. იგი ქმნის პირობებს/გარემოს (მაგალითად, საკანონმდებლოს) საინოვაციო პროცესის წასახალისებლად. საინოვაციო პოლიტიკის მეშვეობით იგი ინოვაციის ყველა არხზე ზემოქმედებს. დამატებით იმ ღონისძიებებთან, რომელიც 7.1-შია განხილული, გასატარებელია ქვემოჩამოთვლილი ღონისძიებები.

მცირე ბიზნესის განსაზღვრების დადგენის მეთოდოლოგიის შეცვლა. ინოვაციური ბიზნესის ცნების დადგენა. საქართველოში მცირე და საშუალო ბიზნესის განმარტების (განსაზღვრების) მეთოდიკა რადიკალურად განსხვავდება საერთაშორისო დონეზე აღიარებულისგან, რაც ხელის შემშლელი გარემოებაა საინოვაციო პროცესისთვის. საგადასახადო კოდექსი აწესებს მცირე შეღავათებს საწარმოებისთვის 100,000 ლარზე ნაკლები წლიური ბრუნვით. ეს საინოვაციო საქმიანობისთვის ძალიან დაბალი ჭერია. ინოვაციური საწარმოს ცნება არ არსებობს. კანონმდებლობა გამორიცხავს კერძო საწარმოებისთვის პირდაპირ საფინანსო დახმარებას (საინოვაციო და კვლევითი საქმიანობისთვის). საჭიროა კანომდებლობის კორექტირება საერთაშორისო, კერძოდ კი ევროკავშირის, პრაქტიკის გათვალისწინებით.

სასოფლო-სამეურნეო ინოვაციის მხარდაჭერა. საინოვაციო ღონისძიებები განსაკუთრებით რთული გასატარებელია მცირე მეურნეობებში. ამავე დროს, სიღარიბესთან ბრძოლის წარმატებისთვის მათი გატარება მსოფლიო მნიშვნელობის საკითხია. საინოვაციო პოლიტიკის გატარებისთვის, გარდა კარგად ორგანიზებული საკონსულტაციო სამსახურისა, საჭიროა ფერმერთა ერთობლივი მოქმედება. დიდ მნიშვნელობას იძენს ფერმერთა კოოპერატივები. ხელის შემშლელი გარემოება საქართველოში ფერმისა და ფერმერის საკანონმდებლო განსაზღვრებისა და კოოპერატივების შესახებ კანონის უქონლობაა. სოფლის მეურნეობაში ტექნიკური და ორგანიზაციული ინოვაციის გატარება ფერმერული მეურნეობის, როგორც სამართლებრივ-ორგანიზაციული ფორმის ცნობის, ფერმერის უფლება-მოვალეობების დადგენის გარეშე ვერ მოხერხდება. ამჟამად არსებობს გარკვეული საკანონმდებლო ინიციატივები. საჭიროა მათი შეჯერება საინოვაციო პოლიტიკის ამოცანების გათვალისწინებით.

არაკვლევითი ინოვაციის მხარდაჭერა. ფართო გაგებით, ინოვაცია ახალი იდეების პრაქტიკაში განხორციელებაა. ასეთი განმარტების მიხედვით, საინოვაციო პროცესებად უნდა მივიჩნიოთ ყველა სახის საქმიანობა და ყველა არხის მოქმედება, რომელსაც ინოვაციასთან მივყავართ. საქართველოში, ისევე, როგორც სხვა განვითარებად ქვეყნებში, ინოვაცია ძირითადად არაკვლევითი არხებით ხორციელდება (მაგალითად, ქართული კომპანიების მიერ მანქანა-მოწყობილობების იმპორტი, რომელშიც ტექნოლოგიაა ჩაქსოვილი ან საპატენტო ლიცენზია, რომელიც პირდაპირ უცხოურ ინვესტიციას ახლავს). ამ არხთან ახლოა თავისი შინაარსით ფრანშიზა (ფრენჩაიზინგი). საქართველოსთვის წახალისების სისტემის მეშვეობით არაკვლევითი ინოვაციის ეფექტიანი მართვა უდიდესი მნიშვნელობის საკითხია. კანონმდებლობამ ეს უნდა გაითვალისწინოს.

მიზანშეწონილი ინოვაციის მხარდაჭერა. საყოველთაო ცოდნაზე დაფუძნებულ „ტრადიციულ“ ტექნოლოგიებს შორის ბევრია ისეთი, რომელიც დღესაც შეიძლება წარმატებით იყოს გამოყენებული და მათი ადგილობრივ დონეზე გამოყენება შეგვიძლია ინოვაციად განვიხილოთ. ასეთი „რუტინული“ ინოვაციები მნიშვნელოვამნიშვნელოვანია განვითარებადი ქვეყნებისთვის. მთავრობამ, განსაკუთრებით კი ადგილობრივმა მმართველობამ, ასეთ ინოვაციებს წამახალისებელი ზომები უნდა მიაგებოს.

ამ ქვეთავში ჩამოთვლილი მიმართულებების ხელშეწყობა გულისხმობს შესაბამისი საფინანსო, საგადასახადო და არასაფინანსო წამახალისებელი მექანიზმების შექმნასა და მოქმედებას.

საჯარო ადმინისტრაცია და საინოვაციო პროცესი. მთავრობა მოქმედებს, ერთი მხრივ, როგორც ინვესტორი, რომელიც აბანდებს ზოგადად განათლებისა და კვლევის სისტემებში და, აგრეთვე, საინოვაციო ინსტრუმენტებსა და სპეციფიკურ საინოვაციო პროექტებში, ხოლო მეორე მხრივ, როგორც კატალიზატორი და რეგულატორი, რომელიც ქმნის პირობებს/გარემოს (მაგალითად, საკანონმდებლოს) საინოვაციო პროცესის მხარდასაჭერად. საინოვაციო პოლიტიკის განხორციელება ამ ფუნქციების რეალიზაციას მოითხოვს, რამაც, თავის მხრივ, ქვეყნის მართვის სფეროში სერიოზული ცვლილებები უნდა შეიტანოს.

მთავრობის ჩართულობა საინოვაციო პროცესების მართვაში და კვლევითი სისტემის ჩართულობა სამთავრობო გადაწყვეტილებების მიღებაში. ინოვაციაზე ორიენტირებული ქვეყნები პოლიტიკის განხორციელების მიზნით ქმნიან მაღალი დონის საინოვაციო საბჭოებს (პრემიერ-მინისტრების ხელმძღვანელობით). მათი წევრებია რამდენიმე მინისტრი, კვლევითი სისტემისა (აკადემიური წრეების) და ბიზნესწრეების წარმომადგენლები. ეს პრაქტიკა საქართველოშიც უნდა დამკვიდრდეს. საბჭოს უნდა ჰქონდეს სათანადო მუშა ორგანო. სამინისტროების ცოდნაზე დაფუძნებული მუშაობის უზრუნველსაყოფად მათ სისტემებში უნდა აღდგეს ან დაფუძნდეს კვლევითი ორგანიზაციები, ხოლო უშუალოდ სამინისტროს აპარატში განისაზღვროს საინოვაციო პოლიტიკისთვის პასუხისმგებელი ქვედანაყოფები. უკეთესი კოორდინაციისთვის კვლევითი ორგანიზაციები შეიძლება ორმაგ დაქვემდებარებაში იყვნენ განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროსთან ან ხელისუფლების მიერ მეცნიერების განვითარებისთვის პასუხისმგებელ სხვა ორგანოსთან ერთად. სამინისტროებს უნდა ჰქონდეთ, აგრეთვე, სახსრები კვლევის დასაკვეთად.

ადგილობრივი მმართველობის ჩართულობა საინოვაციო პროცესებში. რეგიონული მმართველობები და ადგილობრივი თვითმმართველობები საინოვაციო პოლიტიკის განხორციელებაში სერიოზულ როლს თამაშობენ (ადგილობრივი ინოვაციური საწარმოების კლასტერების ფორმირება, სასოფლო-სამეურნეო წარმოებისა და სოფლის განვითარება და სხვა). ეს როლი მჭიდროდაა დაკავშირებული რეგიონული კონკურენტუნარიანობისა და, კარგი გაგებით, რეგიონებს შორის შეჯიბრებითობის საკითხებთან. ამ როლის შესასრულებლად რეგიონებს არსებითი ფინანსური რესურსები უნდა ჰქონდეთ. ამჟამად რეგიონული/ადგილობრივი მმართველობები ძირითადად ცენტრალური მთავრობიდან ტრანსფერებზე არიან დამოკიდებული. ეს გარემოება ხელს შეუშლის საინოვაციო პოლიტიკის განხორციელებას. საქართველოში უნდა გადაიხედოს კანონმდებლობა, რომელიც რეგიონული და ადგილობრივი მმართველობების უფლებებსა და მათი სახსრების წარმოქმნას განსაზღვრავს. უნდა დაფუძნდეს რეგიონული განვითარების ფონდები და ცენტრები, რომლებიც მოახდენენ სხვადასხვა წყაროდან მიღებული სახსრების აკუმულირებას საინოვაციო პროგრამების შესრულების მიზნით.

სახელმწიფო მოხელეთა ფართომასშტაბიანი გადამზადება საინოვაციო პოლიტიკის სფეროში. საინოვაციო პოლიტიკა ქვეყნის ცხოვრების მრავალ სფეროს ეხება და, რაც მნიშვნელოვანია, პრიორიტეტებზეა დაფუძნებული. მისი განხორციელება მოითხოვს საჯარო მოხელეების მაღალ კვალიფიკაციას. ამასთან დაკავშირებით დგება მოხელეების გადამზადების უმნიშვნელოვანესი ამოცანა, რომელიც საფინანსო სახსრებს მოითხოვს. მაგრამ შედეგი - ქვეყანაში გაცილებით უფრო მაღალი კვალიფიკაციის მოხელეების არსებობა - გაამართლებს ხარჯებს.

საინოვაციო სფეროს მართვა სახელმწიფო პროგრამების საფუძველზე. პროგრამების სამართლებრივი სტატუსი. პრიორიტეტების დადგენა, განსაკუთრებით კვლევის (მეცნიერების) სფეროში, საქართველოში ცხარე დისკუსიებს იწვევს. ერთი მხრივ, ეს მართლაც რთული ამოცანაა. მეორე მხრივ, თუ მას დავიყვანთ კითხვამდე „რით დავიწყოთ?“, იგი საგრძნობლად მარტივდება. წინა პლანზე გამოდის თვალსაჩინო, ბუნებრივი პრიორიტეტები. მათზე დაყრდნობით შეიძლება ჩამოყალიბდეს რამდენიმე პროგრამა, რომლითაც შეგვიძლია დავიწყოთ. ყველა პროგრამას უნდა ჰქონდეს სახელმწიფო კანონის სტატუსი, რომელიც პროგრამის დასრულებამდე მოქმედებს. პრიორიტეტების პირველი ჯგუფი - ადამიანების სიცოცხლის უზრუნველყოფა ცვალებად გარემოში. იგი მოიცავს: მოსახლეობის სურსათით უზრუნველყოფას, სასოფლო-სამეურნეო კვლევას, საკონსულტაციო სისტემის განვითარებას სოფლის მეურნეობისთვის; გარემოს კვლევის, მასზე დაკვირვებისა და გარემოსდაცვითი კონსულტირების ძლიერი სისტემების განვითარებას; სამედიცინო კვლევასა და სამედიცინო მომსახურების სისტემის სრულყოფას.

პრიორიტეტების მეორე ჯგუფი - კვლევა ადგილობრივი მინერალური და არასაკვები სასოფლო-სამეურნეო ნედლეულის გადამუშავების სფეროში.

პრიორიტეტების მესამე ჯგუფი - კვლევა ენერგოეფექტური ტექნოლოგიებისა და ენერგოუსაფრთხოებასთან და გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული ტექნოლოგიების სფეროში.

პრიორიტეტების მეოთხე ჯგუფი - კვლევა საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების, ახალი ელექტრონული საინფორმაციო რესურსების შექმნისა და არქივების ციფრულ ფორმაში გადაყვანის სფეროში.

პრიორიტეტების მეხუთე ჯგუფი - ჰუმანიტარული მეცნიერებების სფეროში კვლევისა და საზოგადოების კვლევის განვითარება, რომელიც ხელისუფლების შტოების საინფორმაციო მხარდაჭერასა და კონსულტირებას უზრუნველყოფს ქვეყანაში ეფექტიანი მმართველობისა და ზოგადად სახელმწიფოს მშენებლობის მიზნით.

ამ პროგრამებს შეუძლიათ მრავალი ათასი მკვლევარისა და პრაქტიკოსის საქმიანობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ამოცანების გადაწყვეტაზე მიმართონ პროცესის დასაწყისში, ხოლო დანარჩენს ცხოვრება გვაჩვენებს. ხაზგასმით უნდა აღვნიშნოთ, რომ კვლევა გულისხმობს როგორც ახალი ტექნოლოგიების შექმნას, ასევე, არსებული ტექნოლოგიების ადაპტირებას. გარდა ამისა, კვლევითმა სისტემამ უნდა შეასრულოს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ფუნქცია - ქართული საზოგადოების ინფორმირება მსოფლიოში მიმდინარე ინოვაციური პროცესების შესახებ.

საინოვაციო პოლიტიკის საინფორმაციო უზრუნველყოფა. საინოვაციო პოლიტიკის განხორციელება მისი მსვლელობის მონიტორინგს მოითხოვს. იგი ევროკომისიისა და ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) მიერ შემუშავებულ ინდიკატორთა სისტემას უნდა დაეყრდნოს. ამისთვის სახელმწიფო სტატისტიკის სისტემაში უნდა აღსდგეს საინოვაციო საქმიანობის აღრიცხვის ბლოკი. არ გამოირიცხება, რომ საწყის ეტაპზე საჭირო იქნება ზოგიერთი დამატებითი ინდიკატორის შემოღება, რომელთა მიმართ სისტემა უფრო მგრძნობიარე იქნება, ვიდრე სტანდარტული ინდიკატორების მიმართ. საჭიროა კვლევითი სისტემის პროდუქციის აღრიცხვა და საჯარო სახსრებით განხორციელებული კვლევების შედეგების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა. საინოვაციო პოლიტიკის წარმატებით განხორციელებისთვის საჭირო იქნება, აგრეთვე, მსოფლიო სამეცნიერო და ტექნოლოგიური ინფორმაციის ანალიზი. ამ მიზნებით შეიძლება შემუშავდეს სპეციალური საინფორმაციო უზრუნველყოფის პროგრამა.

* * *

შემოთავაზებული ღონისძიებების განხორციელება ნიშნავს ეკონომიკური მოდელის არსებით ცვლილებას. იგი მოითხოვს მრავალ სფეროში კანონების ცვლილებასა და ახალი, ამჟამად არარსებული კანონების მიღებას. იგი სახელმწიფო მართვის აპარატისგან არსებულზე უფრო რთული ამოცანის შესრულებას მოითხოვს, საჭიროებს სერიოზულ ცვლილებებს მართვაში: დამტკიცებულ პრიორიტეტებზე დაფუძნებულ მართვას, ადგილობრივი მმართველობების მეტ დამოუკიდებლობას და ევროინტეგრაციის პროცესის ფართო და სიღრმისეულ აღქმას. საინოვაციო პოლიტიკის განხორციელება ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების ცვლილებას ნიშნავს. მეორე მხრივ, ამ ცვლილებების გატარება ღირს, რამდენადაც ეს განვითარებული ქვეყნების ჯგუფთან თანმიმდევრული მიახლოების ერთადერთი გზაა. საქართველოს ტიპის ქვეყნისთვის ეს ძლიერი გამოწვევაა, თავისებური გრძელვადიანი ზეამოცანა. მისი დასმისთვის პოლიტიკური ძალების თანხმობაა საჭირო, უფრო მეტიც - ეროვნული თანხმობა იმის თაობაზე, რომ ქვეყანა მის გადაწყვეტას შეუდგება.

პაატა ბელთაძე
ელზა ჯგერენაია

პაატა ბელთაძე - საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტი (1998 წ. დაამთავრა თბილისის ივ. ჯავახიშვილის სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლისა და საერთაშორისო ურთიერთობების ფაკულტეტი, საერთაშორისო სამართლის სპეციალობით. 2006წ. - ლონდონის უნივერსიტეტის საერთაშორისო სამართლის (ევროპული სამართლის განხრით) მაგისტრატურა.

2008-2010 წწ-ში პაატა ბელთაძე იყო დიასპორის საკითხებში საქართველოს სახელმწიფო მინისტრის აპარატის იურიდიული სამსახურის უფროსი, შემდეგ - მინისტრის მოადგილე. 2010 წლის იანვრიდან დღემდე მუშაობს საქართველოს პროფესიული კავშირების გაერთიანების აპარატის უფროსად, პასუხისმგებელია ორგანიზაციის საერთაშორისო ურთიერთობების მიმართულებაზეც. სხვადასხვა დროს იყო საქართველოს პარლამენტში წამყვან სპეციალისტად, დიდ ბრიტანეთში ქართული სათვისტომოს მთავარ იურიდიულ მრჩევლად, უფლებადამცველად არასამთავრობო ორგანიზაციებში.

ამჟამად პ. ბელთაძის პროფესიული საქმიანობის უმთავრესი მიმართულებაა საერთაშორისო და ეროვნული შრომის სამართალი, ევროკავშირთან ინტეგრაციის საკითხები. არის 30- მდე პუბლიცისტური თუ აკადემიური სტატიის ავტორი.

2011 წლიდან ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის (DCFTA) შესახებ შეთანხმებაზე მოლაპარაკებების მოსამზადებელი პროცესი დაიწყო, რაც თავის მხრივ წარმოადგენს საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმების მნიშვნელოვან კომპონენტს და შესაბამისად, ხელს შეუწყობს ევროკავშირთან საქართველოს უფრო ღრმა ეკონომიკურ ინტეგრაციას.

მოლაპარაკების დაწყებას წინ უსწრებდა ქვეყანაში სხვადასხვა სფეროში მეტ-ნაკლებად სათანადო დონეზე განხორცილებული რეფორმები, რომელიც განსხვავდებოდა მიღწეული პროგრესის მაჩვენებლებით. ამ მხრივ, თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელშეკრულების ხელმოწერის წარმატება დიდად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ როგორ მოხდება საქართველოში მოქმედი „ულტრალიბერალური“ შრომის კანონმდებლობის დახვეწა და მისი ცალკეული მიმართულებების შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის ძირითად კონვენციებთან შესაბამისობაში მოყვანა. ხშირად არასწორადარის გაგებული შრომის კანონმდებლობის გაუმჯობესების მოთხოვნა. კერძოდ, სამთავრობო წრეების წარმომადგენლები და ზოგიერთი ლიბერტარიანელი ექსპერტი თავიანთ რიტორიკაში ატარებენ აზრს, რომ ევროკავშირი ცალსახად ითხოვს საქართველოს შრომის კანონმდებლობის ევროკავშირის შესაბამის სტანდარტბთან შესაბამისობაში მოყვანას მაშინ, როდესაც ქვეყანა ჯერჯერობით არ არის მზად სწრაფად დაუახლოვოს თავისი შრომის სტანდარტი ევროკავშირისას. მსგავსი ფორმულირება არასწორია, ვინაიდან ევროკომისიის მოთხოვნა იყო და კვლავაც რჩება საქართველოს შრომის კანონმდებლობის შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის (შსო) ფუნდამენტურ კონვენციებთან შესაბამისობაში მოყვანა და არა მაინცდამაინც ევროპულ სტანდარტებთან დაახლოება.

ევროპული, 500-მილიონიანი ბაზრის გახსნა, თავისთავად ცხადია, ძალიან დიდი სტიმულის მიმცემი იქნება საქართველოს ეკონომიკისათვის, იმ ინვესტიციებისთვის, რომელიც საქართველოში შემოვა. სწორედ ამ პირობების შესაქმნელად კი წარმოების პროცესისთვის აუცილებელია ბიზნესისთვის ხელსაყრელი გარემოს შექმნა.

საექსპორტო კონკურენტუნარიანობის გაძლიერებით ევროკავშირი ეხმარება საქართველოს მდგრადი ეკონომიკური განვითარების დაჩქარებაში. ევროკავშირსა და საქართველოს შორის უკვე რამდენიმე შეთანმხებაა ხელმოწერილი. საქართველოს მიენიჭა ასევე შეღავათიანი რეჟიმი, GSP პლიუსით (GSP +) ანუ პრეფერენციათა ზოგადი რეჟიმით სარგებლობის უფლება, რაც საქართველოს ევროკავშირის ბაზარზე შეღავათიანი პირობებით გასვლის უფლებას ანიჭებს (ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ორმხრივი ვაჭრობის საკითხებში ურთიერთობა რეგულირდება ევროკავშირსა და საქართველოს შორის შეთანმხებით პარტნიორობისა და თანამშრომლობის შესახებ, რომელიც ძალაშია 1999 წლიდან).

„GSP +“-ის პირობები ითვალისწინებს შსო-ის ფუნდამენტური კონვენციების რატიფიცირებას და ეფექტიან იმპლემენტაციას. ეს კონვენციები მოიცავს შემდეგ სფეროებს: გაერთიანების თავისუფლება და კოლექტიური მოლაპარაკებების წარმოების უფლება, იძულებითი და ბავშვთა შრომის გაუქმება და დასაქმების სფეროში დისკრიმინაციის აკრძალვა და სხვ. თუმცა „GSP +“-ით სარგებლობის დასაწყისიდანვე საქართსაქართველოს პრობლემები გაუჩნდა შსო-ის კონვენციებთან მიმართებაში, კერძოდ:

ამდენად, შრომის კოდექსის ცალკეული მუხლები სერიოზულად ზღუდავს დასაქმებულთა უფლებებს, რაც ევროკომისიისა და სხვა საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან არაერთხელ გამხდარა კრიტიკის საგანი. ევროკომისიის შეფასება საკმაოდ მკაცრი იყო, რასაც ევროკომისიის 2011 წლის შუალედურ ანგარიშში მოყვანილი ეს ფრაზაც ადატურებს: „რაც შეეხება შრომის კანონმდებლობას, რაიმე პროგრესი ამ მიმართულებით არ შეინიშნება. 2006 წელს პროფკავშირებთან წინასწარი კონსულტაციების გარეშე მიღებული შრომის კოდექსი არ არის შესაბამისობაში შსო-ის სტანდარტებთან. კერძოდ, ის ვერ უზრუნველყოფს კონვენციების მოთხოვნების შესრულებას გაერთიანების თავისუფლებისა და კოლექტიური მოლაპარაკებების წარმოების უფლების რეალიზაციის კუთხით. უფრო მეტიც, შრომის კოდექსი წინააღმდეგობაში მოდის ევროკავშირის სტანდარტებთან და ევროპის სოციალურ ქარტიასთან, რომლის რატიფიცირება ქვეყანამ 2005 წელს მოახდინა“.

ევროპის სამეზობლო პოლიტიკის და მისი ახალი განზომილების - აღმოსავლეთ პარტნიორობის - მიზნების შესაბამისად, ევროკავშირი მზადაა ასოცირების შესახებ შეთანხმების კონტექსტში შექმნას ძალზე მნიშვნელოვანი «ღრმა და ყოფლისმომცველი“ ვაჭრობის სივრცე საქართველოსთან მას შემდეგ, რაც ამისთვის აუცილებელი პირობები იქნება დაკმაყოფილებული.

ცხადია, ღრმა და ყოვლისმომცველ თავისუფალ ვაჭრობას მნიშვნელოვანი ეკონომიკური სარგებლის მოტანა შეუძლია საქართველოსთვის, მაგრამ საქართველოს მომზადება ესაჭიროება ასეთი ლიბერალიზებული სავაჭრო ურთიერთობებისთვის. ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობა მხოლოდ საბაჟო ტარიფების და კვოტების გარეშე ვაჭრობას არ ნიშნავს. ტარიფების გარდა, არსებობს ე.წ. არასატარიფო ბარიერები ვაჭრობაში, რაც საქართველო-ევროკავშირს შორის ვაჭრობაში თამაშის საერთო წესებით ხელმძღვანელობისთვის არის საჭირო. ღრმა და ყოვლისმომცველი თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმება აქცენტს სწორედ ამ ბარიერების მოხსნაზე აკეთებს.

ღრმა და ყოვლისმომცველი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება ასევე გულისხმობს პარტნიორი ქვეყნების მთელი რიგი სფეროების ეკონომიკური რეგულირების სფეროების ევროპულთან დაახლოებას, რაც საბოლოო ჯამში თავისუფალი სავაჭრო სივრცის გაჩენის შესაძლებლობას იძლევა, როგორც ევროკავშირსა და პარტნიორ ქვეყნებს შორის, ასევე, თავად პარტნიორ ქვეყნებს შორის.

თავისუფალი სავაჭრო შეთანხმების შესახებ მოლაპარაკებების პროცესში ევროკავშირის სტრუქტურების მაღალი თანამდებობის პირების მიერ არაერთხელ, საკმაოდ ერთმნიშვნელოვნად იქნა გაცხადებული, რომ უნდა გაუმჯობესდეს შრომითი უფლებების დაცვის მდგომარეობა, კერძოდ, შრომითი კანონმდებლობა შესაბამისობაში უნდა მოვიდეს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის N87 გაერთიანებისა და ორგანიზების თავისუფლების და N98 ორგანიზებისა და კოლექტიური მოლაპარაკებების შესახებ ძირითად კონვენციებთან, ამასთან უნდა გაითვალისწინონ შსო-ს მიერ საქართველოსთვის 2011 წელს გაწეული რეკომენდაციები, უნდა შეიქმნას შრომითი დავების მოგვარების სამართლიანი და გამჭვირვალე მექანიზმები, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ადგილობრივი შრომითი კონფლიქტების ესკალაცია. აღსანიშნავია ის, რომამჟამად ქვეყანაში არ მოქმედებს შრომის ინსპექცია.

თავისუფალი ვაჭრობის შესაძლებლობა ყოველთვის სტიმულის მიმცემია ბიზნესკომპანიებისთვის. ვაჭრობის მსოფლიო ორგანიზაციის მოთხოვნებიც (ვმო) სწორედ არასატარიფო ბარიერების მოხსნას ემსახურება. ამდენად, მსო-ის მოთხოვნების შესრულება ვაჭრობასთან დაკავშირებული ევროპული სტანდარტების დაახლოებით ერთი მესამედის დაკმაყოფილებას ნიშნავს.

ღრმა და ყოვლისმომცველი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმება და მასთან დაკავშირებული მოთხოვნების შესრულება მოკლევადიან პერსპექტივაში დანახარჯებთანაა დაკავშირებული. რთულია იმის პროგნოზირება, თუ რა გავლენას იქონიებს ეს მოსახლეობის სოციალურ მდგომარეობაზე. თუმცა, ანალოგიური ხასიათის სხვა ქვეყნებთან დადებული შეთანხმების გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ როგორც წესი, ის სოციალური მდგომარეობის შემსუბუქების ფაქტორად გვევლინება.

ასევე ნიშანდობლიავია, რომ DCFTA -ის პირობებში წარმოდგენილი შსო-ის მიერ აღიარებული ღირსეული შრომისა და სხვა სოციალური საკითხები ეხმიანება პრაქტიკულად თითქმის ყველა სახის სოციალურ ვალდებულებებს (სამუშაო ადგილების შექმნა, შრომის უფლებების დაცვა, სოციალური დაცვა, სოციალური დიალოგი, გენდერული თანასწორობა).

ქვეყანაში მთელი რიგი პრობლემები დღემდე კვლავაც მოუგვარებელი რჩება. ეს განსაკუთრბით მწვავედ ეხება შრომის კოდექსის რამდენიმე დებულებას, იგი არ არის შესაბამისობაში შსო-ს 87-ე კონვენციასთან. ამ კონვენციასთან მიმართებაში რეკომენდაციები ეხება: პროფკავშირის შექმნისთვის მინიმალური წევრობის მოთხოვნის შემცირებას, დავების მოწესრიგებისთვის ფუნქციური პროცედურების დადგენას, გაფიცვის უფლებაზე დაწესებული შეზღუდვების შემსუბუქებასა და ანტიპროფკავშირული დათხოვნებისგან დაცულობის მექანიზმების გაუმჯობესებას.

დღევანდელი ლიბერალური შრომის კოდექსი აწესებს საკმაოდ მკაცრ მოთხოვნებს გაფიცვასთან დაკავშირებით, რაც მნიშვნელოვნად ზღუდავს გაერთიანების თავისუფლების ფუნდამენტურ უფლება, რომ არაფერი ვთქვათ გავრცელებულ მავნე პრაქტიკაზე, როცა კანონიერ გაფიცვას პოლიციის ძალით შლიან და მონაწილეებს აპატიმრებენ.

ეკონომიკური სიტუაცია და ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების სურვილი სოციალურ მიმართულებებს ეკონომიკური განვითარების პრიორიტეტების ჩრდილში აქცევს. სოციალურ-ეკონომიკური გარემოს ცალკეული ელემენტების საზოგადოებრივი შეფასება საქართველოსა და საშუალო ევროპულ ქვეყანას შორის შესაძლოა განსხვავდებოდეს.

«GSP +» მიმდინარე სტატუსის გათვალისწინებით მოსალოდნელია, რომ DCFTA-ში შეტანილ იქნეს დებულებები, რომლებიც უზრუნველყოფს სოციალური და შრომითი უფლებების კუთხით უკვე მიღწეული პროგრესის შენარჩუნებას და შესაძლოა, შემდგომ განვითარებასაც.

საკვანძო შეკითხვა, რომელიც DCFTA-ს ეხება ისაა, იქნება თუ არა ის უფრო ეფექტური სამუშაო ადგილებზე დასაქმებულთა უფლებების დასაცავად, ვიდრე „GSP+“. აღსანიშნავია ისიც, რომ პროცედურულად DCFTA-ის შეჩერება ან ჩამორთმევა უფრო რთულია, ვიდრე „GSP+“- ისა. ასევე ყურადსაღებია ის გარემოებაც, რომ DCFTA-ს იმპლემენტაცია გარკვეულ დროს საჭიროებს და ამ ხნის განმავლობაში უფრო შესაძლებელია პროგრესის მიღწევა. ასევე ჩანს, რომ „GSP+“-ის ჩამორთმევის შესაძლებლობა აქამდე გავლენას არ ახდენდა ქვეყანაში დასაქმებულთა უფლებების დაცვის გაუმჯობესებაზე.

პროფკავშირები არსებული სატარიფო შეღავათების ჩამორთმევის მომხრე არ არის და მთავრობასთან თანამშრომლობს ევროკომისიის მიერ უარყოფითი გადაწყვეტილების თავიდან აცილების მიზნით. თუმცა ასევე მნიშვნელოვანი იქნება ზოგადად საზოგადოების დამოკიდებულება შრომითი უფლებების მიმართ, რამაც შესაძლოა შექმნას გარკვეული წნეხი მთავრობაზე და აიძულოს იგი მოახდინოს შრომის კოდექსის მოდიფიცირება, ასევე, მოქმედი ნორმების იმპლემენტაცია.

საქართველო-ევროკავშირს შორის თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ ხელმოწერილი შეთანხმების «მდგრადი განვითარების» თავში უნდა იყოს გათვალისწინებული დებულებები, რომლებიც ხელს შეუწყობს შრომის კანონმდებლობის საერთაშორისო ნორმებთან შესაბამისობაში მოყვანას და შრომითი ურთიერთობების განვითარებას:

1. საქართველოს მთავრობის მიერ ეფექტიანად და პრაქტიკულად უნდა იყოს იმპლემენტირებული შსო-ს ფუნდამენტური კონვენციები შიდა კანონმდებლობაში, რომ შეუზღუდავად იყოს რეალიზებული ამ კონვენციებით გარანტირებული უფლებები შსო-ს ექსპერტთა კომიტეტის, შსო-ს ნორმებისა და სტანდარტების კომიტეტის, ევროპის სოციალური ქარტიის სამთავრობო კომიტეტის რეკომენდაციების შესაბამისად.

2. საქართველოს მიერ ხელმოწერილი შსო-ს სხვა კონვენციების იმპლემენტაცია შიდა კანონმდებლობაში (დასაქმების სახელმწიფო სააგენტოების შესახებ; დასაქმების კერძო სააგენტოების შესახებ; „სოციალური პოლიტიკისა და მიზნების შესახებ“, სულ 16 კონვენცია).

3. საქართველოს მთავრობამ ხელი უნდა შეუწყოს რეალური და არადისკრიმინაციული სოციალური დიალოგის განვითარებას, რათა უზრუნველყოს გაერთიანების თავისუფლებისა და კოლექტიური მოლაპარაკებების წარმოების უფლებების რეალიზაცია, როგორც ეს ჩამოყალიბებულია ევროპარლამენტის 2011 წლის 17 ნოემბრის რეზოლუციაში. „შეთანხმებაში ჩაიდოს ვალდებულებები, რომ საქართველოს მთავრობამ უზრუნველყოს შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის, განსაკუთრებით 87-ე და 98-ე კონვენციებთან, ევროპის სოციალურ ქარტიასთან შრომის კანონმდებლობის სრული შესაბამისობა ისევე, როგორც ნამდვილი, სტრუქტურული და არადისკრიმინაციული სოციალური დიალოგის განვითარება პრაქტიკაში“.

4. აღმოფხვრას პროფკავშირული დისკრიმინაციის ფაქტები, რომლებიც ასახულია პროფკავშირების მიერ შრომის საერთაშორისო ორგანიზაციის გაერთიანების თავისუფლების კომიტეტში გაგზავნილ საჩივრებში.

5. აუცილებელია შეთანხმებაში ჩადებული იყოს მოთხოვნების შესრულების მონიტორინგის მექანიზმი. სოციალური და შრომითი უფლებების კუთხით არსებული პრობლემების შეფასება უნდა მოხდეს დამოუკიდებელი და კვალიფიციური ექსპერტების მიერ.

6. შსო-ის ფუნდამენტური კონვენციების იმპლემენტაციასთან ერთად, შეთანხმებაში ჩადებული უნდა იყოს შსო-ის ღირსეულიშრომის პოლიტიკის განხორციელებასთან დაკავშირებული კონვენციების რატიფიცირების საკითხი (კერძოდ, 122-ე კონვენცია დასაქმების პოლიტიკის შესახებ; 81-ე და 129-ე კონვენციები შრომითი ინსპექციის შესახებ; 144-ე კონვენცია სამმხრივი კონსულტაციების შესახებ; 155-ე კონვენცია შრომის უსაფრთხო და ჯანსაღი პირობების შესახებ; 103-ე დედობის დაცვის კონვენცია).

7. საქართველოს მთავრობამ უნდა უზრუნველყოს სამუშაო ადგილებზე ჯანსაღი და უსაფრთხო სამუშაო პირობების არსებობა შსო-ის მოთხოვნების შესაბამისად, ინსტიტუციური მექანიზმების შექმნის გზით, რათა სათანადოდ დაიცვას ქვეყნის ადამიანური კაპიტალი.

8. საქართველოს მთავრობამ პატივი უნდა სცეს ზოგადად ადამიანის უფლებების სფეროში მოქმედ კონვენციებს, რაც მდგრადი განვითარების სოციალური განზომილებისთვის ფრიად რელევანტურია.

ვფიქრობ, რომ თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ შეთანხმების დადების წარმატება მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად ეფექტიანად და დროულად შეძლებს საქართველოს მთავრობა საქართველოს შრომით კანონმდებლობაში არსებული ხარვეზების გამოსწორებას, ქვეყანაში რეალური, არადისკრიმინაციული სოციალური დიალოგის ხელშეწყობას და მსგავსი ხასიათის ნაბიჯებს გადადგამს სოციალურ პარტნიორებთან, მათ შორის, პროფკავშირებთან მჭიდრო თანამშრომლობისა და კონსულტაციის გზით, რის აუცილებლობაზეც ევროკავშირის შესაბამისი სტრუქტურების წარმომადგენლები უფრო ინტენსიურად საუბრობენ.