ОСОБЕННОСТИ УПОТРЕБЛЕНИЯ СОЮЗОВ “WHILE” И “WHEN”
В СОВРЕМЕННОМ АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

Эдисон И.ГАДЖИЕВ

КАНДИДАТ ФИЛОЛОГИЧЕСКИХ НАУК,
ДОЦЕНТ АЗЕРБАЙДЖАНСКОГО УНИВЕРСИТЕТА ЯЗЫКОВ

Сложные предложения принято делить на два широких разряда - сложносочиненные и сложноподчиненные предложения. В основу этого деления положено различие в смысловых отношениях предложений, объединяемых в сложном предложении. При сочинении сочетаются равноправные, однородные предложения; при подчинении объединяются неравноправные предложения, одно из которых выполняет функцию пояснения, дополнения, раскрытия содержания другого и подчинения. “Главенствующее в грамматическом отношении предложение называется главным, а определяющее его подчиненное предложение - придаточным”[10, с.179].

Как известно, союзы while и when вводят обстоятельственные придаточные предложения времени. В большинстве известных нам грамматик союз while относится к подчинительным, а сложные предложения, части которых соединены с его помощью, - к сложноподчиненным. Действительно, в ряде случаев подчиненный характер части предложения, введенной союзом while, не вызывает сомнений

While he was in goal, Dickens, Macready, and Habbot Browne came across him by chance. Alva, unable to pursue while Louis threatened his rear bought the surrender of Mocks on good terms. While these, and many other encomiums, would pass on the accomplished Nancy, that young lady made the best of her way to the police-office.

Часть предложения, введенная здесь союзом while, выражает действие, в течение которого совершается действие другой части - без союза; таким образом, часть с союзом играет подчиненную, обслуживающую роль по отношению к главной части. Отнесение предложений этого типа к сложноподчиненным доказывается в первую очередь тем, что придаточная часть в данном случае отвечает на вопрос when или during what time? и может стоять перед другой частью, после нее, быть вставленной в ее середину. Разделить сложноподчиненное предложение такого типа на две части и сделать их самостоятельными простыми предложениями в правильной неэмоциональной речи нельзя.

Нередко союз while соединяет части предложения, ни одна из которых не обслуживает другую, точнее, - такие части, которые в равной степени обслуживают друг друга. Отношения между частями такого сложного предложения носят ярко выраженный характер сопоставления или даже противопоставления.

In the North the nobility had dropped into the background, while the burgher class, merging with small landowners, ruled unchallenged. Now the child loved kippers with an affection that amounted almost to passion, while she loathed kidneys worse than powder.

while может не сопоставлять, а только присоединять одну часть предложения к другой, например:

My general called me in and told them who I was, while I stood at attention and Agathocles coughed. «Now good women are», he said, while the tears came into his eyes. ... it was even thought necessary to introduce the Count Casmir and his more - aristocratic supporters to members of the British royal family, while articles and paid advertisement to popularize his movements appeared in the British Press.

И в этом случае, как и в предыдущем, части сложного предложения соединены по способу сочинения. Следовательно, нужно говорить не о подчинительном союзе while, а или о двух омонимичных союзах while, один из которых сочинительный, а другой - подчинительный или об одном союзе while, способном и сочинять и подчинять части сложного предложения. В виду чрезвычайно большого числа и сложности отношений между частями сложного предложения с while эта точка зрения представляется наиболее убедительной, считает В.Жельвис [11].

Кроме предложений этого типа, в языке существуют сложные предложения с while, связь между частями которых не является ни сочинительной, ни подчинительной и которую называют двойственной. Отношения между частями такого предложения носят сопоставительный (или противопоставительный) характер, но часть, введенная while, находится перед другой частью, что совершенно не свойственно сочинению.

The contrast of these two eternal beings is very marked; while the Deity, veiled and almost hidden in light, with his hair like wool and his eyes like the blue of infinite space, conveys the effect of stable, remote, and mountainous grandeur, Satan has the compact alertness of habitual travel. While the Catholics tacitly dropped away, the Calvinists continued restive and critical.

Союз while может присоединять и определительные части сложного предложения.

These were bare, hard, grinding times for the Netherlands, while apathy changed to anger, and anger to hope.

Часть сложного предложения с while определяет здесь слово times первой, главной, части.

Отношения между частями следующего сложного предложения носят уступительный (а стало быть, подчинительный) характер:

While these simpler constructions are, in general, characteristic of colloquial speech, they are not at all confined to it.

Наконец, встречаются предложения, допускающие двоякое толкование, или предложения, между частями которых одновременно присутствуют два отношения, причем одно из них сочинительное, а другое - подчинительное. Такие случаи считаются переходными. С одной стороны, действия в этих примерах сопоставляются, с другой, - между частями предложения прослеживается и временное отношение.

While the King of France unburdened his mind, the Prince of Orange had remained - metaphorically speaking - silent. He talked with his squires while his lady took her ease on a cot in the corner of the tent.

С одной стороны, действия в этих примерах сопоставляются, с другой, между частями предложения прослеживается и временное отношение: так, в части, присоединенной с помощью союза, допустим, вопрос during what time? (while the King of France unburdened his mind; while his lady took her ease on a cot in the corner of the tent). I could work all the morning on the roof with an awning over me to keep off the sun, while Ethel Bertha trimmed the roses and made cakes for tea.

Здесь, помимо присоединения частей, сохраняются и временные отношения. (During what time could I work all the morning on the roof etc.? - While Ethel Bertha trimmed the roses and made cakes for tea.)

Уступительные и противопоставительные отношения можно одновременно наблюдать в предложениях следующего типа:

While it pleased me it also made me sad.

I remembered his name as of an amiable person while my own still eluded me.

Временные и уступительные отношения сочетаются в следующем примере:

While she was twisting and protesting, he carried her down the stairs again into the living-room, and seated himself in the great armchair still holding her tight in his arms.

Временные и причинные отношения соединились в следующем примере:

Summoned to Brussels, William was unwilling to leave Antwerp while its continued order depended on his presence.

Таким образом, мы можем с полным основанием сделать вывод, что союз while не может считаться союзом, осуществляющим какую-то одну связь в современном английском языке.

Как было отмечено, союз while соотносителен по функции, с одной стороны, с подчинительными союзами, с другой стороны, - с союзами противительной семантики. Противительное значение союза while в большинстве случаев опирается на контекст:

His eyes snapped vindictively, while his ears joyed in the sniffles she emitted (J.London, p.51).

В этом примере союз while передает противительно-уступительное контекстуальное значение:

He mounted and sped on his way, while Tess stood and waited. (T.Hardy, p.40).

Сопоставительно-противительное значение союза while в данном предложении также обусловлено контекстом.

Следует также отметить, что средством выражения противительного значения часто являются союзные слова.

Наиболее распространенная функция союза when - присоединение части сложного предложения, выражающей время совершения действия, выраженного в главной части:

Later, when the Carthaginians began to die from an epidemic, the Romans reconquered the rest of Sicily. When I was at St. Ives, in Hunting Downshire, an open country, I sat with the farmers and smoked a pipe by way of preparation for evening service.

Предложения этого типа - типично сложноподчиненные. Однако, в английском языке можно наблюдать и такие предложения с when, где части предложения равноправны и, как это имело место в случае с while, сопоставляются или противопоставляются:

Curious that Fleur should have dark eyes, when his own were grey. They do not think so, and their bent is to glean hurriedly and form conclusions as hasty, when their business should be sift at each step, and question.

Нет никаких оснований считать, что в данном случае мы имеем сложноподчиненные предложения с придаточными времени.

Сложное предложение с when может быть и сложноподчиненным с придаточным, имеющим уступительный оттенок:

He sent her to the academy over at Birdstail for two years when it took nearly every pound of wool to pay the expenses.

When he admitted them to his presence, he did not suffer them to sit, and treated them with the most contemptuous reserve and haughtiness.

Встречаются и придаточные части с when, имеющие условный оттенок:

Prison is the most regenerating and civilizing force, when it's handled by a fine gentlemanly man like

Dr. Slenk. Sentences are said to be of coordinate or equal rank, when one is not dependent on the other, nor enters in any way into its construction.

Союз when может присоединять к главной части придаточное предложение с оттенком причинности:

Can't you see that I like you, when I tell you so much?

Как и в случае с while, отношения меду частями сложного предложения с when могут носить переходный характер: здесь могут объединяться, например, временные и сопоставительные отношения:

Heaven knows they're so improvident buying autos and washing-machines and so on and so forth when they can't pay the interest. ”Young Oliver here is pinned down to his breakfast when he ought to be ranging the meadows after botanical phenomena of all Kinds”.

Таким образом, как видно, и сложные предложения с союзом when могут быть отнюдь не только сложноподчиненными.

Как подчинительный союз, while выражает временные отношения, конкретизируя основной временной признак - полное или частичное совпадение во времени:

Coming into the room while Andrew sat with the sick man, she would advance, smiling apparently, yet with a queer jealous sense of exclusion, exclaiming: “Hey, what are you talking about?”. (A.Cronin, p.56).

Glancing round it while her black button eyes searched his face, he said with anxious politeness: “This looks very comfortable, Mrs. Page.” (A.Cronin, p.24).

Значение совпадения во времени выражается семантикой самого союза while; характер протекания ситуаций уточняются средствами контекста.

Иногда союз while находится в препозиции.

While he was eating his jam beneath the oak-tree, he noticed things about his mother that he had never seemed to see before. (J.Galsworthy, p.27).

While he stood with the receipt her to his ear he saw Annie, the servant, looking at him through the kitchen door. (A.Cronin, p.38).

Изменение порядка частей в этих предложениях отражает изменение соотношения темы и ремы (первая часть обычно составляет тему, вторая - рему). Таким образом, можно говорить об участии подчинительного союза while в актуальном членении предложения.

Временные отношения также выражаются посредством подчинительного союза when:

When he got back it was time for evening surgery. (A.Cronin, p.39).

It was in fact quarter past nine when Andrew finished his last consultation. (A.Cronin, p.65).

When he turned round again he saw Fleur standing near the door, holding a handkerchief which the boy had evidently just handed to her. (J.Galsworthy, p.54).

Предложения с союзом when, выражаемым временными отношения, можно разделить на три группы:

1) Предложения, в которых союз when передает значение одновременности действий главной и придаточной части:

When she saw him coming out of the station with a kit bag in either hand, she was confirmed in her predisposition (J.Galsworthy, p.87).

I turned to go indoors when I saw a girl waiting in the next doorway. (G.Green, p.523).

Значение одновременности подчеркивается формой Continuous глагола-сказуемого главного предложения:

It was still raining when he crossed the smeary blackness of the waste land and struck along Chapel Street in the direction vaguely indicated by Mrs. Page. (А.Cronin, p.29).

A fortnight later he was walking down Chapel Street in a fit of abstraction when he almost bumped into Mrs. Bramwell. (А.Cronin, p.64).

2) Предложения со значением предшествования придаточной части:

The climax came when he was called two miles down the valley by an old woman who asked him to out her corns. (A.Cronin, p.82).

When I opened my eyes she had lit the lamp and the tray was already prepared. (G.Green, p.26).

When he reached Andrew, whom he had seen from halfway down the street, he gave a theatrical start of recognition. (A.Cronin, p.47).

Как видно из примеров, в предложениях с этим значением наиболее типичной является препозиция придаточной части.

3) Предложения со значением следования придаточной части:

Dai Jenkins was already in the wooden shanty when Andrew reached it, running water from the tap into a large earthenware pipkin (A.Cronin, p.36).

В этом примере значение следования реализуется также посредством использования дополнительных лексических средств - наречие “already” в главной части подчеркивает значение следования, выраженное в придаточной части.

Таким образом, подчинительный союз when располагает большими возможностями для выражения соотношений во времени событий, явлений, действий главного и придаточного предложений. Дополнительные смысловые оттенки не имеют особого грамматического выражения и получают косвенное выражение на основе временных отношений и улавливаются из общего значения конкретных предложений.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. English Usage. London: Harper Collins Publishers, 1993.

2. Goksadze L., Mamatsashvili N., Gigineishvili M. An Advanced Course in Current English Grammar, Volume I, Tbilisi, 1998.

3. Ilyish B. The Structure of Modern English. Leningrad: Prosvescheniye, 1971.

4. Khaimovich B.S., Rogovskaya B.I. A Course in English Grammar. M.: Vysšaja Škola, 1967.

5. Kobrina N.A., Korneyeva E.A., Ossovskaya M.E., Guzeyeva K.A. An English Grammar. Morphology. M.: Prosvescheniye, 1985.

6. Swan M. Practical English Usage. Second Edition. London: Oxford University Press, 1998.

7. Барабаш Т.А. Грамматика английского языка. М.: Высшая школа, 1983.

8. Биренбаум Я.Г. К теории сложного предложения (На материале английского языка)//Вопросы языкознания, 1982, 2. c.50-58.

9. Верховская И.П. К вопросу о классификации сложноподчиненных предложений в современном английском языке//Проблемы грамматики английского языка: Сборник научных трудов, М, 1981. Вып. 173, c.31-43.

10. Гвоздев А.Н. Современный русский литературный язык. Ч.2: Синтаксис. М.: Просвещение, 1958.

11. Жельвис В.И. Существуют ли в языке сочинительные и подчинительные союзы? (На материале английского языка)//Ученые записки Ленинградского государственного педагогического института. Вопросы английской филологии. 1962, т. 226, с. 253-273.

12. Иванова И.П., Бурлакова В.В., Почепцов Г.Г. Теоретическая грамматика современного английского языка. М.: Высшая школа, 1981.

13. Ильиш Б.А. Современный английский язык. М., 1948.

14. Карпова Л.В. О функциональном критерии в синтаксисе (на материале сложноподчиненных предложений с союзом as, when)//Некоторые проблемы слова и предложения в современном английском языке, Горький, 1976, с.176-192.

15. Ширяев Е.Н. Дифференциация сочинительных и подчинительных союзов на синтаксической основе// Филологические науки. 1980, №2, c. 49-54.

16. Бархударов Л.С., Штелинг Д.А. Грамматика английского языка. М., 1973.

17. Cronin A.J. The Citadel. М., 1966.

18. Galsworthy J. To let. М, 1954.

19. London J. Martin Eden. М., 1954.

20. Green G. Quiet American. М., 1956.

21. Dickens Ch. Adventures of Oliver Twist. M., 1949.

РЕЗЮМЕ

ОСОБЕННОСТИ УПОТРЕБЛЕНИЯ СОЮЗОВ “WHILE” И “WHEN” В СОВРЕМЕННОМ АНГЛИЙСКОМ ЯЗЫКЕ

ЭДИСОН ГАДЖИЕВ

Настоящая статъя касается функционалъного качества широко исполъзуемых в современном английском языке союзов ,,пока, тогда когда“ и „когда“ в предложении обстоятелъства времени. Анализ языка показал, что эти союзы, кроме значения времени могут выразитъ другие нюансы, такие как сравнение, контраст, уступчивостъ, причина, условие, одновременностъ в сложном предложении.

რეზიუმე

„სანამ, მაშინ როდესაც“ და „როდესაც“კავშირების ფუნქციური თვისება თანამედროვე ინგლისურში

ედისონ გაჯიევი

წინამდებარე სტატია ეხება, დროის გარემოებით წინადადებაში, ფართოდ გამოყენებული კავშირების, „სანამ, მაშინ როდესაც“ და „როდესაც“ ფუნქციურ თვისებას თანამედროვე ინგლისურში. ენის ანალიზმა გვიჩვენა, რომ ამ კავშირებს გარდა დროის მნიშვნელობისა, შეუძლია გამოხატოს სხვა ნიუანსებიც, როგორიცაა შედარება, კონტრასტი, დათმობითობა, მიზეზი, პირობა, ერთდროულობა, რთულ წინადადებაში.

SUMMARY

THE FUNCTIONAL PROPERTIES OF THE CONJUNCTIONS
“WHILE” AND “WHEN” IN MODERN ENGLISH

EDISON HAJIYEV

The present article deals with the functional properties of the widely used conjunctions while and when in time clauses in Modern English. The analysis of language material shows that these conjunctions besides the temporal meaning can also express some other shades of meaning, such as comparison, contrast, concession, cause, condition, simultaneity in composite sentences.

თეა ცომაია

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
უცხო ენების დეპარტამენტის ლექტორი,
ფილოლოგიის მიმართულების დოქტორანტი

ნაწარმოების წამყვანი აზრი, იდეა ხშირად ტექსტის სტრუქტურის, კომპოზიციის განმსაზღვრელია. ყველა სხვა შინაარსობრივი ელემენტი მის გამოკვეთას, ხაზგასმას ემსახურება. იდეასთან მიმართებაში დეტალიც ანალოგიური ფუნქციის მატარებელია. ამასთან, სხვადასხვა სახის დეტალები განსხვავებულ ფუნქციებს ასრულებენ იდეის გამოკვეთის საქმეში: თუ დეტალი-ფაქტი იდეის ან მისი ამა თუ იმ ნიუანსის ილუსტრაციაა, დეტალი-არგუმენტი არგუმენტირების, მტკიცების საშუალებად გვევლინება. ამასთან, დეტალი-არგუმენტი წარმოადგენს არგუმენტირების ექსპრესიულ საშუალებას მხატვრული დეტალი ან ფსიქოლოგიური ნიუანსი, ან კიდევ პერსონაჟის ქცევის ესა თუ ის მომენტი, ფაქტის, მოვლენისადმი მისი დამოკიდებულება ლიტერატურული საშუალებაა, ხერხია. მათში, როგრც სარკეში, „სარკისებული პრინციპით“ აისახება სოციალური პორტრეტის შტრიხი, სიტუაციის შეფასების ესა თუ ის ასპექტი.

იდეის გახაზვის პოპულარულ მეთოდზე, დეტალების შეპირისპირებაზე ხაზგასმულია ის, რომ ეს მეთოდი დეტალის იდეასთან მიმართების ერთ-ერთი ფორმაა: იდეა, არცთუ იშვიათად იკვეთება დეტალების ურთიერთშეჯერებით, მათი შედარება-ანალიზით. მაგ. რეჟისორი მიხეილ თუმანიშვილი მიმართავს ახალგაზრდა მსახიობებს: „მოუსმინეთ სამყაროს, თქვენ და სცენა... რა ხმები ისმის... პირველად იგრძენით, რას ნიშნავს გულისცემა, უცებ გაჩნდა ფიქრი, თითქოს უცებ გაახილეთ თვალი და დაინახეთ სამყარო და ეს სამყარო მშვენიერია.“ ამ დეტალს ჟურნალისტი უპირისპირებს ფრანგი მსახიობი-რეჟისორის ჟან-ლუი ბაროს სიტყვებს: „თავისი წარმოშობით თეატრი არის ერთდროულობის ხელოვნება, რომელიც ერთდროულად ზემოქმედებს ყველა ჩვენს გრძნობაზე: სმენაზე, მხეველობაზე, შეხებაზე, ყოველ ნერვზე, აღქმისა და ინსტინქტების მთელ აპარატზე. თავისი არსით თეატრი ძირითადად გრძნობის ხელოვნებაა. კომენტარი არცაა საჭირო, იდეა ისედაც თვალსაჩინოა: ჟურნალისტის კონცეფცია მიხ. თუმანიშვილის შემოქმედებით მეთოდის თავისებურების თაობაზე გაცხადდა სინამდვილის ფაქტების ურთიერთშეპირისპირებით.

ლოგიკურად სრულიად დაუკავშირებელი დეტალების შეპირისპირება იდეის გასაღები ხდება მათი სწორედ ნიუანსობრივი მსგავსების წყალობით და ეს მსგავსება თითქოს აზროვრივად ამთლიანებს, კომპოზიციურად აერთიანებს, კრავს თხრობას.

ფაქტი, ტექსტის უპირველესი შინაარსობრივი ელემენტი, იდეის კონტექსტში იძენს პუბლიცისტურ ჟღერადობას. მაგრამ ამ კონტექსტს რომ მოერგოს, აუცილებელია მისი უნარიანი შერჩევა სინამდვილის უამრავ ფაქტს შორის. ამგვარად შერჩეული უკვე პუბლიცისტური ფაქტია - ტექსტის პირველსაწყისი შინაარსობრივი ელემენტი, ხშირად, დეტალი - ფაქტი, ანუ ტიპიური ფაქტი სოციალური სინამდვილისა, რომელიც გარკვეული მოსაზრების, იდეის, კონცეფციის მიმანიშნებელი ან გამომხატველია, ან კიდევ მტკიცების, დასაბუთების საფეხურია და აქ იგი არგუმენტის როლში გვევლინება. აქ შინაარსობრივი ელემენტთა აზრობრივი, ლოგიკური ურთიერთგანპირობებულობა ტექსტის კომპოზიციურ მთლიანობას განსაზღვრავს, სხვადასხვა შინაარსობრივ ელემენტთა ურთიერთმიმართება, მათი კომპოზიციური ურთიერთგანპირობებული თვალსაზრისით.

დეტალის არსისგამხსნელი როლია ფაქტის პუბლიცისტური შეფასების, ირონიული ქვეტექსტის ფორმირების საქმეში, რაც თავის მხრივ ტენდენციის, იდეის გამჟღავნების ექსპრესიულ საშუალებად გვევლინება. გამოიკვეთება სხვადასხვა შინაარსობრივ ელემენტთა - ფაქტის, დეტალის, ქვეტექსტის (ე.წ. „ირონიული ქვეტექსტის“), იდეის შინაარსობრივი ურთიერთგანპირობებულობა, რაც კომპოზიციურ მთლიანობას, ფორმის მთლიანობასაც უწყობს ხელს.

პუბლიცისტური წერილის ავტორი ა.ყაზბეგის გენიალობის დასასაბუთებლად მისი არაორდინალობის, უბრალო მოკვდავთათვის გაუგებარი მისი „ახირებული“ ცხოვრების წესის „გასამართლებლად“ ასეთ ექსპრესიულ არგუმენტებს იშველიებს: „რა შხამს არ ანთხევდნენ… უკვირდათ, რატომ იყო უცნაური, რატომ ისე „დაწყობილად“ არ ცხოვრობდა, როგორც ისინი. იმას კი აღარ უფიქრდებოდნენ, რომ წვრილი ძარღვები ვერ გაატარებდნენ ონისეს სისხლს, ნამცეცა სულიდან და გულიდან ვერ გამოეტეოდა ელგუჯა, დახშულ შენობაში ვერ იგრგვინებდა ხევისბერი გოჩა, ვერ დაეტეოდა სიყვარულის ცეცხლში მბორგავი მათია, დაგმანულ სახლში დილის მზესავით ვერ ამოანათებდნენ ჯაჯალა, მზაღო, ძიძია, მაყვალა...”

ყაზბეგის სამყაროდან გამოხმობილ მის პერსონაჟთა ამაღლებული სული, ცხოვრების ლამის გაზღაპრებული მანერა, წესი, ლეგენდათა ფესვებზე ამოზრდილი მისი იდეალები, ამ მომხიბლავ მხატვრულ სახეებში განხორციელებული, მწერლის პიროვნების უცილობელ განსაკუთრებულობას, მისი „ახირებული“ ცხოვრების წესის ლოგიკურობის შთამბეჭდავად ასაბუთებს და არგუმენტთა ფეირვერკი ამ იდეის ხორცშესხმის დინამიურობას, რიტმულობას მომხიბლავ კომპოზიციურ სამოსელში ხვევს.

ავტორისეული მოსაზრებაც ტექსტის ერთ-ერთი შინაარსობრივი ელემენტია, ლოგიკურად, იდეის როგორც შინაარსობრივი ელემენტის ქვესახეობად, ელემენტად, ეტაპად წარმოჩნდება ტექსტში.

ზოგჯერ სინამდვილის დეტალში, როგორც სარკეში, აისახება პრობლემა.

თ. ბიბილურის „ფიქრები ვაჟას თეატრზე - „და უფსკრულს დასცქერს პირიმზე“ იდეების სიუხვით, მოსაზრებათა მრავალფეროვნებითაა საინტერესო. მაგრამ უმთავრესი იდეა, მაინც ისაა, რომ: „ყველაზე დიდი სირთულე... თეატრის ენაზე იმ მეტაფორების სამეტყველეაა, რომელიც ნაწარმოებში შუქივით შემოიჭრება ხოლმე, რათა ადამიანთა ჩაქუფრული სული სიკეთის სხივი გაანათოს”. ამ იდეის ექსპრესიული ილუსტრაცია, სიმბოლიზებული დეტალი ავტორს სათაურშივე აქვს შემოთავაზებული „და უფსკრულს დასცქერს პირიმზე“. იგივეა ვაჟას პოეტურ-ფილოსოფიური შემოქმედების არსის ტროპული გააზრებაც, მისი სიმბოლოც, რომლის სრულყოფილი გადატანა სცენაზე, ავტორი-მაყურებლის ფიქრის საგანია. ასე უკავშირდება სიმბოლიზებული დეტალი პუბლიკაციის მთავარ იდეას, რომლიც ხორცშეცხმაზე ფიქრი და განსჯა სიუჟეტური ღერძიც ამ პუბლიცისტური გამოსვლისა.

აქ ერთვება კიდევ ერთი შინაარსობრივი ელემენტი პუბლიკაციისა-პრობლემა: „როგორც იქცევა თეატრალურ მეტაფორად პოემის ის ბოლო ორი სტრიქონი:

„და უფსკრულს დასცქერს პირიმზე,
მოღერებულის ყელითა.“

და კიდევ ერთხელ თვალსაჩინოვდება ლოგიკური კავშირი პუბლიკაციის შინაარსობრივ ელემენტებს - სათაურში გამოტანილ სიმბოლიზებულ დეტალს, პუბლიკაციის იდეას და მასში დასმულ პრობლემას შორის.

დოკუმენტური სახე, როგორც პუბლიცისტური ტექსტის შინაარსობრივი ელემენტი, შედარებით იშვიათი ფუფუნებაა, მაგრამ თუ ჟურნალისტი მაინც ახერხებს სახის ხატვას, ეს პირველ ყოვლისა, ტიპიური დეტალების, სახის ელემენტების უნარიანი მოშველიებით ხდება შესაძლებელი, რათაც პუბლიკაცია კომპოზიციურ მთლიანობას იძენს.

ზოგან სინამდვილის დეტალი ჟურნალისტური მოსაზრების ეფექტური ილუსტრაციაა. ასე მყარდება ლოგიკური კავშირი ტექსტის ორ სხვადასხვა „დონის“ შინაარსობრივ ელემენტს-დეტალსა და მოსაზრებას შორის... Просека светилась, пронизаная солнцем - они не разгибались. Когда я пыталась вставлять свой “как» и «почему», они вежливо отвечали между взмахами топора. Прекратив неловкие заходы, я остановилась подаль и тут же почувствовала неудобство: надо было складывать сучья, что-то двигать, тянуть - только не безделье, не глазение на чужой труд.»

ჟურნალისტური უხერხულობის განცდა ის მეტყველი ნიუანსია, რომელშიც როგორც სარკეში, აისახება მისი მოსაზრება, ფაქტისადმი მისი დამოკიდებულება. ამასთან, ეფექტურად წარმოჩნდა მართალი შტრიხიც ტყისმჭრელთა ბრიგადის კოლექტიური პორტრეტისა - მათი შრომის ტემპი, რიტმი, სიმძიმე და სირთულე. ამგვარად, ფაქტი ტევად დეტალად ტრანსფორმირებული, ლოგიკურ კავშირშია ორ შინაარსობრივ ელემენტთან - სახესთან, სოციალურ პორტრეტთან, ერთის მხრივ, და მეორეს მხრივ - ჟურნალისტის მოსაზრებასთან, მის განწყობასთან, ფაქტისადმი მის დამოკიდებულებასთან, რაც ტექსტში „სარკისებური პრინციპით“ აისახება ქვეტექსტში, როგორც შინაარსის ელემენტში.

იკვრება კომპოზიციური მთლიანობა - ფაქტი - დეტალი - სოციალური პორტრეტი - მოსაზრება - ქვეტექსტი და - მასში გამჟღავნებული ტენდენცია.

საზოგადოდ, ზესვლა იდეისაკენ - პუბლიცისტური ტექსტის ეს უმთავრესი ფუნქციურ-ტიპოლოგიური ამოცანა, ყოველ ცალკეულ შემთხვევაში ხორციელდება სხვადასხვა შინაარსობრივ ელემენტთა გამიზნული, ლოგიკურად დასაბუთებული, მაქსიმალური ზემოქმედებისთვის მკითხველზე, ფსიქოლოგიურად გათვლილი და კომპოზიციურად ნატიფი გზით.

ყველა ეტაპზე, ტექსტის ყველა დონეზე საჭირო და ტიპიური, მეტყველი ფაქტებით უნარიანი ოპერირება, დამაჯერებელ არგუმენტთა მოშველიება, მოვლენისა თუ პრობლემის არსისგამხსნელი, მეტყველი დეტალების შერჩევა და ბოლოს - შესაძლო შემთხვევაში - „რიტორიკულ ფიგურების“, ქვეტექსტის პროფესიონალური გამოყენება, „ფაქტსა და ფაქტს შორის“ დარჩენილ ვიწრო შუალედში ფანტაზირება და „გამონაგონის“ შესაძლო, ანუ ავთენტიკური რეალობის კარნახით, ფაქტებთან ლოგიკურ შესაბამისობაში მოშველიება, ჟურნალისტური მოშველიება, ჟურნალისტური შემოქმედების, პუბლიცისტური ხელოვნების მკაცრ სფეროს განეკუთნება.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1.Конецкая В.П. Лексико-семантические характеристики языковых реалий//Великобритания. Лингвострановедческий словарь. - М., 1978

2. Соссюр Ф. Де. Курс общей лингвистики. /Пер. с фр. А.М. Сухотина - М. 1983

3. პუბლიცისტური ტექსტი. თბილისი. 1990. ე. თათარაშვილი, ი. გოგია

4. I.R. Galperin, stylistics, M.,- 1981

რეზიუმე

პუბლიცისტური ტექსტის შინაარსობრივ ელემენტთა
კომპოზიციური ურთიერთგანპირობებულობა

თეა ცომაია

ნაშრომში განხილულია ის რომ, შინაარსობრივი ელემენტების (დეტალის, არგუმენტის, იდეის, პრობლემის, ფაქტის, „რიტორიკული ფიგურების“, ქვეტექსტის) როლი პუბლიცისტურ ტექსტში, როგორც კომპოზიციური ელემენტისა, მნიშვნელოვანია.

ნაშრომში ნაჩვენებია, რომ დეტალი პუბლიცისტური ტექსტის ყველა სხვა შინაარსობრივი ელემენტის „მიკროელემენტია“. იგი მათი გამომჟღავნების საშუალებაა. სხვადასხვა სახის დეტალებით უნარიანი ოპერირება ჟურნალისტურ ტექსტში სხვა შინაარსობრივ ელემენტებს კომპოზიციურად აერთიანებს. ასევე ნაშრომში თოთოეული ელემენტის გამოყენება ილუსტრირებულია შესაბამისი მაგალითებით.

РЕЗЮМЕ

Взаимообусловленность Смысловых Элементных Композиции
в Публицистическом Тексте

ТЕА ЦОМАИА

В работе показанно то, что роль смысловых элементов (деталь, аргумент, идея, проблема, факт, «риторические фигуры», поддекст), как композиционных элементов велика в публицистическом тексте.

В работе выявленно то, что деталь является «микроэлементом» всех других смысловых элементов в публицистическом тексте. Она является средством их выявления. Умелое оперирование разными детальями, в журналистическом тексте, компазиционно объединяет смысловые элементы. Также в работе использование каждого элемента иллюстрированно соотиетствуюшими примерами.

SUMMARY

Co conditioned of Semantic Element Compositionsin Journalistic Text

TEA TSOMAIA

There is revealed in the work that role of semantic elements (detail, argument, idea, problem, fact, “rhetorical figures”, implication), as a composition elements is very important journalistic text.

There is shown in the work that detail is the “microelement” of all other semantic elements in journalistic text. It's the mean of their expression. Skilled using of different details in journalistic text unites semantic elements. Also in the work the using of each element is attached by proper examples.

სიბილა გელაძე

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ენების ცენტრის მასწავლებელი,
ფილოლოგიის მეცნიერებათა კანდიდატი

პოეტური ტექსტი ენობრივი საშუალებების თავისებური გამოყენებით გამოირჩევა. ასეთი ტექსტი გარკვეული ინფორმაციის მატარებელია, რომლის მიღმაც იმპლიციტურ პლანში კიდევ სხვა რამ იგულისხმება. ანუ, პოეტური ტექსტი აზრებსა და საგნებს არაპირდაპირად ასახავს. თვით ბუნებრივი აღწერაც კი არ ნიშნავს ფაქტის შესახებ მარტივ თხრობას, პირიქით, ის მოიცავს ესთეტურ მიზანს აფექტური კონოტაციებით. რეალობის ლიტერატურული ასახვა, ანუ მიმეზისი, მხოლოდ უკანა პლანია, რაც ხელს უწყობს სიტყვების მნიშვნელობის აღქმის არაპირდაპირ ხასიათს. ეს აღქმა არის რეაქცია მნიშვნელობის გადაადგილებაზე (მეტაფორა), შეცვლაზე (ორაზროვნება, წინააღმდეგობრიობა, ნონსანსი), ან შექმნაზე (რითმებიდან გამომდინარე, რასაც ხელს უწყობს ტექსტური სივრცე). პოეზიაში ვერბალური თანმიმდევრობა არ ქმნის პროგრესულად განვითარებად აზრს; პირველი წაკითხვისას ვერბალური თანმიმდევრობა მოქმედებს, როგორც მიმეზისი, ამ დროს ხდება ინფორმაციის სხვადასხვა ელემენტის დაგროვება, რასაც მოჰყვება სემიოზისი. (რიფატერი, ინ: Littérature et réalité, L'illusion référentielle, P, 1982 გვ.118) ანუ, მკითხველი რეფერენციას ეძებს პოეტური ტექსტის ჩარჩოში და არა მის მიღმა. რადგან, პოეტურ ტექსტში სიტყვის ინდივიდუალური მნიშვნელობა წაშლილია, იგი პოეტური ტექსტიდან გამომდინარე იძენს მნიშვნელობას. მაგალითად, ბოდლერის ქვემოთმოყვანილი სპლინის მნიშვნელობა და დომინანტი ტონალობა უკვე ნათელი ხდება ლექსის ხელმეორედ გააზრებისას:

„როცა დაბალი, მძიმე ზეცა, ხუფივით ადევს
ვაებაში მყოფ, უსაშველო სულს შეწუხებულს
და ჰორიზონტით, გარემოს რომ სარტყელად გასდევს,
ზე გადმოგვადენს ღამეზე შავ დღეს შეურვებულს,

როს დედამიწა ნესტის საკნად გადაქცეულა,
სადაც იმედი, მოფართხალე ღამურის მსგავსი,
კედლებს ეხლება უსუსურად, მიდის ეულად
და თან მიჰყვება დამპალი ხის მტვერი და ხავსი,

როდესაც წვიმა გადმოუშვებს თავის ნაკადებს
გისოსებივით, უდიდესი ციხის კედლების
და საზიზღარი ობობები, ჭმუნვის გადამდებ,
ტვინში გვიჭიმავს, უამრავ ქსელს, თავგამოდებით,

ზარები უცებ შეტოკდება, დაიწყებს რეკვას,
ზეცას ასწვდება მათი გმინვა, მპობელი გულის.
ასე ოხრავენ და უხმობენ ჯიუტად ზეცას
უსამშობლოოდ დარჩენილი მბორგავი სულნი.

კატაფალკები უმუსიკოდ, საჯიჯგნად ჩემდა,
გადასერავენ სულს ნელ-ნელა: იმედის გზნება
დამარცხებული ინავლება. დესპოტი სევდა
შავი ალამით დამიმშვენებს დადრეკილ კეფას.

(ბოდლერი, LXXVIII სპლინი)*

ამ პოეტური ტექსტიდან ჭვივის პოეტის სპლინი, რომლის ჰიპოგრამადაც შეიძლება მივიჩნიოთ ადამიანის თანდაყოლილი წუხილი სიბოროტის არსებობის გამო, რამაც გამოხატულება ჰპოვა არაერთ პოეტურ ტექსტში, მაგალითად, ვერლენთან და ლაფორგთან იმავე სათაურის მქონე ლექსებში. ოღონდ ვერლენთან სპლინი საყვარელ ქალთან განშორების შიშით არის განპირობებული. ვერლენის პოეტური ტექსტის ფარგლებში სპლინი ყალიბდება სულ სხვა ესთეტური მიზნით, მაშინ, როდესაც ჟიულ ლაფორგის სპლინს იგივე დანიშნულება უჩანს, რაც ბოდლერისას. ვერლენის მიერ დახატული ფერადოვანი სამყარო აზრს ჰკარგავს საყვარელი ქალის გარეშე. ლაფორგთან სახეზეა ბოდლერული განცდა ამქვეყნიური ამაოებისა:

“Tout m'ennuie aujourd'hui. J'écarte mon rideau.
En haut ciel gris rayé d'une éternelle pluie.
En bas la rue où dans une brume de suie
Des ombres vont, glissant parmi les flaques d'eau”.
(Jules Laforgue, Spleen)

შესაბამისი ბწკარედი ქართულად ასე ჟღერს:

ყველაფერი თავს მაბეზრებს დღეს. ვწევ ფარდას.
მაღლა ნაცრისფერი ცაა მარადიული წვიმით დასერილი.
დაბლა ქუჩა, სადაც ჭვარტლის ნისლში
ჩრდილები დადიან, წყლის გუბეებს შორის.

როგორც ჩანს, სპლინის კორელაციად აქ მარადიული წვიმით დასერილი ცა და ჭვარტლის ნისლი გვევლინება. სპლინს განაპირობებს მოწყენილობის განცდა, რომელიც სემანტიკურად იკრებს შემდეგ სიტყვებს: ნაცრისფერი ცა, წვიმით დასერილი, ჭვარტლის ნისლი, ტალახი, წყლის გუბეები.

რაც შეეხება ბოდლერს, მისი სპლინის პირველი წაკითხვისას თვალში გვხვდება, რიფატერის ტერმინით თუ ვიტყვით, „აგრამატიკულობა”. ასე მაგალითად, დაბალი ზეცა, რომელიც ახურავს შეწუხებულ სულს, ღამეზე შავი დღე, ღამურის მსგავსი იმედი, გისოსებივით წვიმის ნაკადები, ობობა, რომელიც ადამიანების ტვინში ქსელს აბამს, კატაფალკა, რომელიც სერავს ადამიანის სულს, ხოლო შავი ალამი ამშვენებს ადამიანის კეფას. ჩვეულებრივ ენობრივ სიტუაციაში მსგავსი სიტყვათშეხამებები წარმოუდგენელია. მაგალითად, არავინ იტყვის წვიმის გისოსები გვაწვიმსო, ანდა, სულზე ზეცა მახურავსო, ან კიდევ, იმედი-იგივე ღამურააო, ან კატაფალკა სულში დამიდისო, და ა.შ. რასაც ვერ ვიტყვით პოეტურ ტექსტზე. ამ შემთხვევაში რეფერენცია, ანუ სიტყვის, ან ფრაზის მნიშვნელობა ყალიბდება პოეტური ტექსტის ფარგლებში და არა ექსტრალინგვისტურ სიტუაციაში. ასე გადადის მიმეზისი სემიოზისში. ბოდლერის ლექსში პოეტური კონტექსტი არის იგივე სათაურის- „სპლინი” ჰიპერბოლიზაცია, რაც მკაფიოდ წარმოაჩენს ლექსის დომინანტ ტონალობას- სპლინის განცდას. ამ აზრის ჩამოყალიბებაში მონაწილეობს სიტყვა ციხის სემანტიკური ველი, რომელიც წარმოდგენილია სიტყვებით: საკანი, ნესტი, დამპალი ხე, გისოსები, აბლაბუდეები, ღამეზე შავი დღე, ღამურა. აგრეთვე სიტყვა სული და მასთან დაკავშირებული სემანტიკური ველი: ოხვრა, შეწუხებული, მოხეტიალე, ლტოლვილი, გმინვა. სრულიად გასაგებია ამ ლექსის იმპლიციტური მხარე, დედამიწა ციხეს ჰგავს, ხოლო ბოდლერივით ადამიანი ამ ციხეში იტანჯება, მას სული უწუხს, ტვინი სტკივა. დედამიწაზე იმედი არ არსებობს, ირგვლივ ყველა გოდებაშია. მოკლედ, თუ რომან იაკობსონს დავესესხებით, სწორედ პოეტური ტექსტის ფარგლებში წარმოქმნილი რეფერენცია უწყობს ხელს ვერბალური მესიჯის ხელოვნების ნიმუშად გარდაქმნას. (Roman Jakobson, Essais de linguistique générale, P.1973, p..210) ანუ, ვერბალური მესიჯი იძენს ექსპრესიულ, ანუ პოეტურ ღირებულებას. ხოლო იქიდან გამომდინარე, რომ ლინგვისტიკა არის ენობრივი სტრუქტურების შემსწავლელი მეცნიერება, პოეტიკაც, ანუ პოეტური ტექსტებიც, რომლებიც იგივე ენობრივი სტრუქტურებით ოპერირებს, ლინგვისტიკის განუყოფელი ნაწილია. პოეტური ტექსტის ერთერთი დისტინქციური ნიშანი ისაა, რომ იგი იყენებს უჩვეულო შინაარსის მქონე ენობრივ სტრუქტურებს. მაგალითად, ბოდლერისათვის ქალი არის „შემოდგომის ლამაზი ცა, ნათელი და ვარდიფერი” (ბოდლერი, „საუბარი”)- “Vous êtes un beau ciel d'automne, clair et rose”, verlenisaTvis ki “rCeuli peizaJi”- “Votre âme est un paysage choisi (Verlaine “Clair de lune”), ამ შემთხვევაში სახეზეა იდენტური მეტაფორული აზროვნება ორი დიდი პოეტის მხრიდან. მეტაფორების გამოყენება პოეტურ ტექსტში თითქმის ყოველთვის თვალსაჩინოა. თუმცა, პოეტური ტექსტის განმარტება უფრო ნიუანსირებულია როლან ბარტთან. იგი ერთმანეთისგან ანსხვავებს კლასიკურ და თანამედროვე პოეზიას, მისი აზრით, კლასიკური ლექსის ჰიპოგრამა არის პროზაული ტექსტი, რომელიც პოეტიკის დონეზე უკვე ორნამენტებითაა დამშვენებული. (უჩვეულო სიტყვების, რიტმის და რითმის გამოყენება), ხოლო თანამედროვე პოეტურ ტექსტში სიტყვები ქმნიან ფორმალურ კონტინუუმს, საიდანაც ჭვივის ინტელექტუალური და სენტიმენტალური აზრები. (Roland Barthes- Le degré zéro de l'écriture, P, 1953 p.64). მეტიც, მისი აზრით, თანამედროვე პოეზია უპირისპირდება კლასიკურს, მათ შორის ერთადერთი საერთო არის მიზანი. ერთი სიტყვით, როგორც იულია კრისტევა იტყოდა, პოეტურ ენაში რევოლუციაა მომხდარი. (La révolution du langage poétique, P.1974, p213). მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ნებისმიერი პოეტური ტექსტი მაინც ყოველთვის გამოირჩევა უჩვეულობით პროზაული ტექსტისგან. თუმცა ამ უჩვეულობას მხოლოდ უჩვეულო შინაარსის ენობრივი სტრუქტურები არ ქმნიან, უჩვეულობა შეიძლება გამოვლინდეს რიტმით, ან რითმით, რაც რა თქმა უნდა ჩვეულებრივ საკომუნიკაციო ენას არ ახასიათებს. მაგ, ჟაკ პრევერის ლექსში „დილის საუზმე” უჩვეულო შინაარსის ენობრივი სტრუქტურები არ ფიგურირებს, ამ ტექსტის პოეტურობას განაპირობებს იდენტური გრამატიკული ფორმები, რომლებიც მხოლოდ წარსულ დროს გამოხატავს, ოღონდ, პროზისათვის დამახასიათებელი ლოგიკური მაერთებლების გარეშეა მოცემული, აგრეთვე უპუნქტუაციობით ხასიათდება, რაც არის ამ ლექსის უჩვეულობის ნიშანი. ანუ, ამ ლექსის იმპლიციტური აზრი შეყვარებული ქალის სევდაა, რომელიც პოეტური ტექსტის დონეზე მონოტონური გრამატიკული სტრუქტურების გამოყენებით იქნა პროეცირებული:

“Il a mis le café dans la tasse
Il a mis le lait dans la tasse de café
Il a mis le sucre dans le café au lait
Avec la petite cuillère il a tourné
Il a bu le café au lait
Et il a reposé la tasse sans me parler
Il a allumé une cigarette
Il a fait des ronds avec la fumée
Il a mis des cendres dans le cendrier
Sans me parler sans me regarder
Il s'est levé il a mis son chapeau sur sa tête
Il a mis son manteau de pluie
Parce qu'il pleuvait
Et il est parti sous la pluie
Sans une parole
Sans me regarder
Et moi j'ai pris ma tête dans ma main
Et j'ai pleuré ”
(Jacques Prévert, Le déjeuner du matin)

„ყავა ჩაყარა ფინჯანში
რძე დაამატა ყავას
შაქარი რძიან ყავას
კოვზითაც მოურია
მერე დალია ყავა
ხმა არ გამცა ფინჯანი დადგა
სიგარეტს მოუკიდა
რგოლები გაუშვა
საფერფლეში ჩააფერფლა
ხმა არ გამცა ზედ არ შემომხედა
ადგა თავზე დაიხურა
საწვიმარი ჩაიცვა
წვიმდა და იმიტომ
და წავიდა
ხმა არ გამცა ზედ არ შემომხედა
მე კი თავი ხელებში ჩავრგე
და ვიტირე“ *

პოეტური ტექსტის თავისებურებას სიტყვების ფორმალური კონტინუუმის არსებობის შემთხვევაში შეიძლება ქმნიდეს მხოლოდ უჩვეულო შინაარსის სტრუქტურები და რიტმი. მაგალითად მოვიყვანთ ჟიულ სუპერვიელის „წვიმის წვეთის“ ფრაგმენტს,

“Je cherche une goutte de pluie
Qui vient de tomber dans la mer.
Dans sa rapide verticale
Elle luisait plus que les autres...”
(Jules Supervielle, “La goutte de pluie”)

„წვიმის წვეთს ვეძებ, ზღვაში ჩავარდნილს.
ის ეცემოდა ყველაზე სწრაფად,
ყველაზე მეტად იყო ბრჭყვიალა.“ *

ლექსი ფრანგულად წარმოდგენილია 8 მარცვლიანი მეტრით. (ქართულად იგი გადმოვიდა 10 მარცვლიანი მეტრით), მაგრამ კლასიკური ლექსისგან განსხვავებით მას არ ახასიათებს რითმები. ანუ, პოეტური ტექსტი იქმნება მხოლოდ და მხოლოდ რიტმის მეშვეობით. თუმცა მაინც ვერ ვიტყვით, რომ ლექსისთვის დამახასიათებელი უჩვეულობა მხოლოდ რიტმით არის წარმოდგენილი. სრულიად ბუნებრივი ენობრივი სტრუქტურებით უჩვეულო რეფერენციაა შექმნილი. პოეტი ეძებს წვიმის წვეთს, რომელიც ზღვაში ჩავარდა, იგი სწრაფად ჩავარდა, მაგრამ სხვებზე მეტად ბზინვარებდა. ანუ პოეტი ეძებს ყველაზე ლამაზს და გამორჩეულს, ე.ი. სილამაზეს, რომელიც ეფემერულია, უსწრაფესად ქრება. პოეტი კი ეძებს ზღვის მარილიან წყალში გამქრალ წვიმის წვეთს, რომელიც უკვე აღარ არსებობს, ანუ ის ეძებს სილამაზეს, რომელიც ეფემერულია და ამავე დროს ეძებს შეუძლებელს, რადგან უკვე გამქრალს ვეღარ იპოვი. შეიძლება განვაზოგადოთ და ვთქვათ, რომ პოეტური ტექსტის ესთეტიკური მიზანი, სილამაზესთან ერთად, შეუძლებლის ძიებაა, რადგან მას ხელმისაწვდომი საგნები და მოვლენები არ აინტერესებს. პოეტური ტექსტი შეუძლებლის სურვილს გამოხატავს და მისგან წამოსული მესიჯის თავისებურებაც სწორედ ესაა, გაუზიაროს მკითხველს ის უჩვეულო, თუნდაც ჩვეულებრივ ვითარებაში შეუძლებელი შეგრძნებები და აზრები, რაც ბუნებრივ სიტუაციაში არ იქმნება, და რაც, მხოლოდ პოეტური ტექსტის ფარგლებში შეიძლება აღმოცენდეს. ხოლო ზოგადად, შეიძლება ითქვას, რომ პოეტური ტექსტისთვის დამახასიათებელი შედარებით მუდმივი კომპონენტი არის მეტრი, რომელიც ახასიათებს ნებისმიერ ლექსს, როგორც კლასიკურს ისე თანამედროვეს. თუმცა, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ არსებობს თეთრი ლექსები და ლექსები პროზად, რომლებშიც მეტრი აღარ არის დაცული, მაგრამ სამაგიეროდ წინა პლანზეა წამოწეული უჩვეულო შინაარსის ენობრივი სტრუქტურები.

ამრიგად, ჩვენი კვლევის საგანი იყო როგორც კლასიკური, ისე თანამედროვე პოეტური ტექსტების ნიმუშები. ამჯერად ინტერესის მიღმაა დარჩენილი თეთრი ლექსები და ლექსები პროზად. განხილული იქნა მყარი ფორმის ლექსები, (სონეტები, კლასიკური ლექსები რიტმით და რითმებით და ერთი ვერლიბრი). გაანალიზებული მასალიდან ჩანს, რომ პოეტური ტექსტი დისკურსული ტექსტისგან იმით განსხვავდება, რომ უჩვეულო რეფერენციის მატარებელია. როგორც ცნობილია, პოეტური ტექსტის ორგვარი ტიპი არსებობს: კლასიკური და თანამედროვე. კლასიკური პოეტური ტექსტი დისკურსულისგან განსხვავდება მრავალი მახასიათებელით: იგი იყენებს მეტრს, რიტმს, სხვადასხვა სახის რითმებს და რაც მთავარია, უმთავრესად, სიტყვათა უჩვეულო კომბინაციებს. რაც შეეხება თანამედროვე პოეტურ ტექსტს, იგი იშვიათად მიმართავს რითმებს, უჩვეულო შინაარსის სტრუქტურებს და თითქმის ყოველთვის ეყრდნობა რიტმს. თუმცა, ზოგიერთ პოეტურ ტექსტში ჩამოთვლილი კომპონენტებიდან თითქმის ყველა შეიძლება გაქრეს. (მაგ. თეთრ ლექსში). ანუ, ყველა ეს განმასხვავებელი ნიშანი თუ წაიშალა, პოეტური ტექსტიც გაქრება? არამც და არამც, რადგან პოეტურ ტექსტში ყალიბდება რეფერენცია რომელიც ტექსტის ესთეტიკური მიზნიდან გამომდინარეობს. ხოლო, ნებისმიერი ტიპის პოეტური ტექსტის ჩარჩოებში ჩამოყალიბებული რეფერენცია, რომან იაკობსონისა არ იყოს, ხელს უწყობს ჩვეულებრივი ვერბალური მესიჯის ხელოვნების ნიმუშად გადაქცევას.

_____________

* ტექსტში გამოყენებული ყველა თარგმანი ეკუთვნის სიბილა გელაძეს

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Michael Riffaterre in:Littérature et réalité, L'illusion référentielle, P, 1982

2. Roman Jakobson, Essais de linguistique générale, P.1973,

3. Roland Barthes- Le degré zéro de l'écriture, P,1953

4. Julia Kristeva La révolution du langage poétique,P.1974

5. Charles Baudelaire Les fleurs du mal, P. 2000

6. Paul Verlaine Les fêtes galantes, P. 1980

7. La poésie depuis Baudelaire, P, 1995

8. Dictionnaire de la linguistique, P. 2001

რეზიუმე

პოეტური ტექსტის თავისებურება

სიბილა გელაძე

სტატია ეხება პოეტური ტექსტის (როგორც კლასიკურის, ასევე თანამედროვეს) თავისებურებებს. ამ მიზნით, განხილულია ბოდლერის, ლაფორგის, სუპერვიელის, პრევერის პოეზიის ზოგიერთი ნიმუში. გაანალიზებულია პოეტური ტექსტის მიზანი და ის საშუალებები (უჩვეულო შინაარსის სტრუქტურები, რიტმი, მეტრი, რითმები), რომლებიც ამ მიზნის განხორციელებას ემსახურება. ნებისმიერი პოეტური ტექსტის მთავარ მახასიათებლად მიჩნეულია ის უჩვეულო რეფერენცია, რომელიც სწორედ პოეტური ტექსტის ჩარჩოებში ყალიბდება და რის შედეგადაც ჩვეულებრივი ვერბალური მესიჯი ხელოვნების რანგში ადის.

SUMMARY

Peculiarity of poetic text

Sibila Geladze

The article deals with the peculiarities of a poetic text (both classic and modern) based on some poetic works by Baudelaire, Laforgue, Supervielle, Prévert. The goal of the poetic text is being analyzed, as well as the means (structures with extraordinary content, rhythm, meter, rhyme) for achieving the goal. The key feature of any poetic text is an amazing reference that is being developed within the frame of a poetic text, as a result of which a common verbal message turns into an artistic model.

РЕЗЮМЕ

Свойство поетического текста

Сибила Геладзе

В данной статъе рассматриваются особенности поэтического тeкста (классического и современного). В этой связи анализируются некоторые стихотворения французских поэтов Бодлера, Лафорга, Сюпервиеля, Превера. Выделяется целъ поэтического тeкста и средcтва (структуры необычного значения, ритм, рифмы), при помощи которых дoстигается эта цель. Главным признаком поэтического тeкста считается та необычная референция, которая формируется в рамках этого самого тeкста и в резулътате которого обыкнoвенный вербалъный мeссидж приобретает эстетический характер.

ლევან იზორია

ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის
ჰუმანიტარული ფაკულტეტის II კურსის მაგისტრანტი

„ვეფხისტყაოსანი“ შედგება სამი ნაწილისაგან: პროლოგი (შესავალი-წინასიტყვა)-საკუთრივ პოემა (თხრობა, ამბავი) და ეპილოგი (დასასრული-ბოლოსიტყვა). პროლოგს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება „ვეფხისტყაოსნის“ მრავალი საჭირბოროტო საკითხის გასარკვევად. „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგი მიჩნეულია ნაწარმოების საუკეთესო ნაწილად. პოემის პროლოგის შესახებ ბრწყინვალე მეცნიერი ნიკო მარი წერდა: „მუსიკალობის, სტილის სიმკვრივის, თუ აზრის გამომსახველობის მხრივ პროლოგი შოთას კალმის საუკეთესო ქმნილებაა.“ პროლოგი აგებულია გარკვეული სტრუქტურული პრინციპის მიხედვით. პოეტი თავდაპირველად ქებით მიმართავს ზეციურ, ღვთაებრივ ძალას („რომელმან შექმნა სამყარო ძალითამით ძლიერითა“) და შემწეობას სთხოვს მას („ჰე, ღმერთო ერთო...“). შემდეგ კი მოკრძალებით იხსენიებს „ძლიერთა ამა ქვეყნისათა“ - მეფე-პატრონებს და საუბარს აგრძელებს თავის თავსა და შემოქმედებით გულისთქმაზე; გვაცნობს თავის შეხედულებებს პოეზიასა (შაირობა) და სიყვარულზე (მიჯნურობა).

პროლოგი ორგანულად უკავშირდება პოემის თხრობით ნაწილს. „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგის სიდიადე განსაზღვრა იმან, რომ პროლოგი ნათლად გამოხატავს „ვეფხისტყაოსნის“ სულს, მის იდეურ-მხატვრულ სიდიადეს. პროლოგი „ვეფხისტყაოსნის“ იდეათა სამყაროს შესავალია. „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგი, არა მარტო ამ ნაწარმოების მშვენებაა, არამედ იგი ქართული პოეზიის სწორუპოვარი შედევრი გახლავთ. „ვეფხისტყაოსნის“ პროლოგის მეშვიდე და მერვე სტროფებით ავტორი გვაცნობს თავის ვინაობას:

„მე რუსთველი, ხელობითა ვიქმ საქმესა ამა დარი...
დავჯე, რუსთველმან გავლექსე, მისთვის გულ-ლახვარ სობილი“.

ამგვარად, „ვეფხისტყაოსნის“ ავტორია რუსთველი. ან უფრო გავრცელებული ფორმით, რომ „ვთქვათ“ რუსთაველი. რა თქმა უნდა, უფრო, სწორი ფორმაა რუსთველი-ასე უწოდებს თავის თავს ავტორი (ფორმა რუსთაველი პირველად შემოიღო ანტონ კათალიკოსმა XVIII საუკუნეში).

ზოგი ლიტერატურული წყარო, განსაკუთრებით კი ხალხური გადმოცემები, რუსთველს მესხად ან ჯავახად მიიჩნევს. „ვეფხისტყაოსნის” ეპილოგში ვკითხულობთ:

„გასრულდა მათი ამბავი ვითა სიზმარი ღამისა.
გარდახდეს, გავლეს სოფელი, ნახეთ სიმუხთლე ჟამისა!
ვის გრძლად ჰგონია, მისთვისცა არის ერთისა წამისა.
და ვწერ ვინმე მესხი მელექსე მე რუსთველისად ამისა.” [1665]

ამის მიხედვით ბევრი ფიქრობს, რომ რუსთველი იყო მესხი მაგრამ ზემომოყვანილი ტექსტის ავტორი ამბობს, რომ იგი წერს „რუსთველისად ამისა,” ე.ი. რუსთველის მიხედვით, მის მსგავსად (ანუ რუსთველის წაბაძვით). მაშასადამე, მესხი მელექსე რუსთველი კი არ გახლავთ, არამედ მისი მიმბაძველი ამას ისიც მოწმობს, რომ „ვეფხისტყაოსანი” ალოგიკურად სრულდება. რუსთველის მიმბაძველი პოემის გმირების შესახებ ამბობს, რომ მათ დაასრულეს ამქვეყნიური ცხოვრება. არადა როგორც ვიცით, „ვეფხისტყაოსანის” ამბავი საზეიმო აპოთეოზით სრულდება. გამარჯვებული ჭაბუკები ნამდვილ სოციალურ სამართლიანობასა და ბედნიერ ცხოვრებას ამყარებენ თავიანთ სამეფოებში:

„ობოლ-ქვრივნი დაამდიდრნეს და გლახაკნი არ ითხოვდეს;
ავის მქმნელნი დააშინეს, კრავნი ცხვართა ვერ უწოვდეს;
შიგან მათთა საბრძანისთა თხა და მგელი ერთად სძოვდეს.“

მესხი მელექსე კი პოემის გმირებს გარდაცვლილებად წარმოგვიდგენს, რა თქმა უნდა,რომ ისეთი დიდი პოეტი, როგორიც რუსთველი იყო, ნაწარმოებს ასე ალოგიკურად არ დაასრულებდა. მესხი მელექსე რუსთველის-სკოლის პოეტია, მაგრამ იგი არ გახლვთ რუსთველი; რა თქმა უნდა, თეორიულად სავსებით შესაძლებელია რუსთველი მესხი ყოფილიყო, მით უფრო, რომ „ვეფხისტყაოსანი” მესხეთში ძალზე პოპულარული ყოფილა და იქ ამ პოემის წამბაძველი და გამგრძელებელიც გამოჩენილა. როდის და რომელ წლებს შორის არის დაწერილი „ვეფხისტყაოსანი?“ ამ კითხვაზე პასუხის მისაღებად პოემის მესამე სტროფი უნდა განვიხილოთ:

„ვის ჰშვენის, ლომსა, ხმარება შუბისა, ფარ-შიმშერის,
მეფისა მზისა თამარისა, ღაწვ-ბადახშ, თმა-გიშერისა,
მას, არა ვიცი შევჰკადრო შესხმა ხოტბისა, შერისა,
და მისთ მჭვრეტელთა ყანდისა მირთმა ხამს მართ, მი შერისა.“

შინაარსიდან ჩანს, რომ ამ სტროფით რუსთველი აქებს ორ პირს: თამარ მეფესა და მის ლომს. სიტყვა ლომი აქ მეტაფორულად ნიშნავს ფალავანს, გმირს, რაინდს. რასაკვირველია, თამარის ლომი შეიძლება იყოს მხოლოდ თამარის მეუღლე ეპილოგში იგი უკვე ნახსენებია საკუთარი სახელით. ცხადია, რომ „ვეფხისტყაოსანი“ დაწერილია თამარისა და დავითის ზეობის დროს 1189-1207 წლებს შუა. (1189 წელს თამარი დაქორწინდა დავით სოსლანზე, ხოლო 1207 წელს დავითი გარდაიცვალა) დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, რომ „ვეფხისტყაოსანი” რუსთველის ერთადერთი ნაწარმოები არ ყოფილა ამის შესახებ მინიშნებული გახლავთ პროლოგის ტექსტში:

„ჩემი აწ ცანით ყოველმან მას ვაქებ ვინცა მიქია.“

ამ სიტყვებით რუსთველი გვამცნობს, რომ იგი აქებს იმას ვინც წინათაც უქია. მაშასადამე, „ვეფხისტყაოსანი” არ არის მისი ავტორის შემოქმედებითი საქმიანობის პირველი ნაყოფი.

რუსთველი გვიმხელს თუ ვინ არის მისი შთაგონების წყარო; რა იყო მისი მამოძრავებელი ძალა ამ პოემის შექმნისას; და რას განიცდიდა თავად იგი ამ პიროვნებისადმი. დასასაბუთებლად მოვიყვანთ ,,ვეფხისტყაოსნის“ ორ სტროფს -მეოთხე სტროფში რუსთველი წერს:

„თამარს ვაქებდეთ მეფესა სისხლისა ცრემლ-დათხეული,
ვთქვენი ქებანი ვისნი მე არ-ავად გამორჩეული.
მელნად ვიხმარე გიშრის ტბა და კალმად მე ნა რხეული,
და ვინცა ისმინოს, დაესვას ლახვარი გულსა ხეული.“

ანუ ავტორი ცხადად გვიცხადებს, რომ ნაწარმოები მიძღნილია თამარ მეფისადმი. რუსთველის გრძნობები თამარ მეფისადმი კი მჟღავნდება პროლოგის მერვე სტროფში:

„მე რუსთველი ხელობითა, ვიქმ საქმესა ამა დარი:
ვის ჰმორჩილობს ჯარი სპათა, მისთვის ვხელობ,
მისთვის მკვდარი; დავუძლურდი, მიჯნურთათვის კვლა
წამალი არსით არი, და ანუ მომცეს განკურნება, ანუ
მიწა მე სამარი.“

თამარ მეფის მეფობის ჟამს ჯარი ემორჩილებოდა თამარ მეფეს და აქედან გამომდინარე, ამ ამაღელვებელ სიტყვებში ავტორი თამარ მეფეს გულისხმობს და მასში გამჟღავნებულია რუსთველის სიყვარული თამარისადნი.

პროლოგის მეცხრე სტროფში რუსთველი საუბრობს თავისი პოემის წყაროზე: „ესე ამბავი სპარსული ქართულად ნათარგმანები, ვით მარგალიტი ობოლი ხელი-ხელ საგოგმანები, ვპოვე და ლექსად გარდავთვი საქმე ვქმენ საჭოჭმანები.“ ამ შემთხვევაში რუსთველი იყენებს შუა საუკუნეების მსოფლიო ლიტერატურაში ფართოდ გავრცელებულ სიუჟეტური შენიღბვის ანუ სიუჟეტის ხელოვნურად გაუცხოებისა, თუ გაუცნაურების ხერხს. ამას რუსთველი შეგნებულად და გეგმაშეწონილად აკეთებს. შენიღბვის აუცილებლობა გამოწვეული იყო „ვეფხისტყაოსანში“ ასახული ამბის გამჭვირვალე ისტორიული ასოციაციებით და პოემაში გატარებული სოციალურ-პოლიტიკური და სარწმუნოებრივ-ფილოსოფიურ შეხედულებათა რადიკალიზმით; ამიტომაც რუსთველმა მისი პოემის წყაროდ გამოაცხადა „სპარსული ამბავი“ და მოქმედება გაშალა უზარმაზარ გეოგრაფიულ არეალში (არაბეთში, ინდოეთში, ხატაეთსა და გამონაგონ ქვეყნებში-მულღაზანზარეთში, გულანშაროში, ქაჯეთში...) და შესაფერისადვე უცხოური სახელი შეარქვა ზოგიერთ პერსონაჟს ზოგიერთს მაინც ქართული სახელწოდება შეუნარჩუნა (თინათინი ტარიელი...) პროლოგშივე რუსთაველი ასახელებს და ახასიათებს მოშაირეთა რამდენიმე კატეგორიას. როგორც ირკვევა, მაშინ XII-საუკუნეში ქართული პოეზია მეტად მდიდარი და მრავალფეროვანი ყოფილა როგორც შინაარსობრივად, ასევე ჟანრობრივად, თავად რუსთველი უპირატესობას ანიჭებს ეპიკურ ჟანრს („მოშაირე არა ჰქვიან, ვერსა იტყვის ვინცა გრძელად“) შაირობის თეორიას ენაცვლება მიჯნურობის თეორია. რუსთველი განიხილავს მიჯნურობის სხვადასხვა სახეობას: და დასძენს - ნამდვილი მიჯნურობა პოეზიის საგანი და პოეტური შთაგონების წყაროაო.

რუსთველს სძულს მიჯნურობის ვულგარული ფორმები; რომელიც ემყარება შიშველ ვნებათა ღელვას, უსულგულო ხორციელ წადილს და მარტო სქესობრივი ჟინით ხასიათდება. ასეთი ,,სიყვარულის” შესახებ რუსთველი წერს:

„ხამს მიჯნური ხანიერი, არ მეძავი, ბილწი, მრუში,
რა მოჰშორდეს მოყვარესა, გაამრავლოს სულთქმა უში,
გული ერთსა დააჯეროს, კუშტი მიჰხვდეს, თუნდა ქუში;
და მძულს უგულოდ სიყვარული, ხვევნა, კოცნა, მტლაშა-მტლუში.“[25]

პოეტი უმღერის თავისუფალ, მაღალზნეობრივ და ჭეშმარიტ სიყვარულს. რუსთველი სიყვარულს ადამიანის ამამაღლებელ და დამამშვენებელ გრძნობად მიიჩნევს (სიყვარული აგვამაღლებს): რუსთველმა პროლოგშივე გამოკვეთა იდეალური მიჯნურის სახე, რომელსაც პოემაში მხატვრულად შეასხა ხორცი:

„მიჯნურსა თვალად სიტურფე ჰმართებს, მართ ვითა მზეობა
სიბრძნე, სიმდიდრე, სიუხვე, სიყმე და მოცალეობა, ენა, გონება,
დათმობა, მძლეთა მებრძოლთა მძლეობა. და ვისცა ეს სრულად
არა სჭირს, აკლია მიჯნურთ ზნეობა.“ [23]

მიჯნურობის ამ თვისებებს გამოხატავენ პოემის გმირები (ტარიელი ავთანდილი თინათინი).

ასე ბუნებრივად და ორგანულად ერწყმის პროლოგი რუსთველის პოეტურ ამბავს.

„ვეფხისტყაოსანი“ უპირველეს ყოვლისა არის თავისუფალი და მგზნებარე სიყვარულის ჰიმნი. რუსთველი ამბობს „სიყვარული აღგვამაღლებს, ვით ეჟვანნი ამას ჟღერენ.” [791,3] ეს ამამაღლებელისიყვარული „ვეფხისტყაოსნის“ პერსონაჟთა (ნესტანისა და ტარიელის, თინათინისა და ავთანდილის) ზნეობრივი ცხოვრების მასულდგმულებელი წყაროა. იგი აზრს აძლევს მათ ცხოვრებას და გმირობისა და სიმამაცის სტიმული ხდება. ნესტან-დარეჯანი მიჯნურობისგან გახელებულ ტარიელს აფრთხილებდა:

„ბედითი ბნედა, სიკვდილი რა მიჯნურობა გგონია?
სჯობს საყვარელსა უჩვენე საქმენი საგმირონია.“ [377,1-2]

რუსთველი თანამიმდევრულად ავითარებს ურთიერთ-სიყვარულზე დაფუძნებულ ძალდაუტანებელ მეუღლეობის იდეას. პოემაში ასახულმა სიყვარულის გარეშე დაქორწინების მცდელობამ დიდი ტრაგედია გამოიწვია. (ტარიელმა უდანაშაულო სასიძო მოკლა: ნესტან-დარეჯანი გადაჰკარგეს).

ფარსადან მეფე და დედოფალი ბრმა და ყრუ უნდა ყოფილიყვნენ, რომ არ დაენახათ და არ გაეგოთ ნესტანისა და ტარიელის მიჯნურობის ამბავი. მათ კი ნესტანის საქმროდ ხვარაზმშაჰის ძის ზედსიძედ მოყვანა გადაწყვიტეს და დასტურისათვის საგანგებო სახელმწიფო თათბირიც მოიწვიეს. ამ თათბირზე ტარიელიც მიიწვიეს. მისი მდგომარეობა აღემატებოდა ყველანაირ ადამიანურ სასჯელს. აღმზდელისა და პატრონისადმი პატივისცემის გრძნობა მას თავშეკავებას ავალდებულებდა. ფარსადანმა არ დაზოგა, არც შვილობილი და არც ღვიძლი შვილი; ანგარიში არ გაუწია ქალ-ვაჟის სიყვარულს. მას თითქოს მაღალი სახელმწიფოებრივი ინტერესები ამოძრავებდა:

„აწ ქალისა ჩვენისათვის ქმარი გვინდა სად მოვნახოთ,
რომე მივსცეთ ტახტი ჩვენი, სახედ ჩვენად გამოვსახოთ,
სამეფოსა ვაპატრონოთ, სახელმწიფო შევინახოთ, არ ამოვწყდეთ,
მტერთა ჩვენთა ხრმალი ჩვენთვის არ ვამახოთ.“[509]

ფარსადან მეფე დრომოჭმულ თვალსაზრისზე იდგა, როცა ქალს არ ეკითხებოდა მისი სვე-ბედის საქმე. შუა საუკუნეებში ყველგან, მათ შორის საქართველოშიც, ქალისათვის საქმროს არჩევა მშობლების პრეროგატივას წარმოადგენდა. ფარსადანი ნესტანის გათხოვების საკითხს ხელსაყრელი პოლიტიკური გარიგებისათვის იყენებდა. მისი აზრით ხვარაზმელი სიძის სახით, იგი ძლიერ მოკავშირეს, მფარველს, ტახტის ფაქტობრივ მემკვიდრეს და ქვეყნის მომავალ სუვერენ მეუფეს შეიძენდა. ამ შემთხვევაში რა მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა ნესტანისა და ტარიელის გრძნობებს.

გარდა ამისა, ფარსადან მეფე ნესტანთან და ტარიელთან სხვა ასპექტშიც არ არის მართალი. საქმე ისაა, რომ ერთ დროს ფარსადანმა იშვილა ტარიელი, ტახტის მემკვიდრედ გამოაცხადა და სამეფოდ დაუწყო აღზრდა. როდესაც ნესტანი წამოიზარდა, მამამ თითქოს მისი გამეფება განიზრახა, ტარიელი კი მშობლებს დაუბრუნა. ამრიგად, ინდოეთის ტახტი კანონით ან ნესტანს ეკუთვნოდა (როგორც მეფის ღვიძლ შვილს), ან ტარიელს (როგორც მეფის ჩამომავალს და სამეფოდ აღზრდილ შვილობილს). ფარსადანმა მეფური სიტყვა გატეხა, ნესტანი ტახტზე არ აიყვანა ტარიელს კი ჩამოართვა მემკვიდრის უფლებები. ინდოეთის ტახტს ახლა გადამთიელი ხვარაზმშაჰის შვილს სთავაზობდა. ამ საარაკოდ უსამართლო და უგულო ქცევამ ჩაადენინა საერთოდ მშვიდსა და უწყინარ, მშობლების მოყვარულ ნესტანს ურჩობა.

რუსთველმა დაგმო აღნიშნული თვალსაზრისი ქალის გათხოვების საკითხში და ამხილა ამ თვალსაზრისის მანკიერება. რუსთველი თავისი „ვეფხისტყაოსნით“ისეთ შეხედულებას იცავს, რაც იმ დროისათვის „გაუგონარ ამბავს“ წარმოადგენდა.

ფარსადანის მსგავს შემთხვევაში სხვაგვარად მოიქცა მეფე როსტევანი. არც მას ჰყავდა მემკვიდრე ვაჟიშვილი, მაგრამ ადრევე ტახტზე აიყვანა და გაამეფა მისი ერთადერთი ასული თინათინი. ვაზირებმა მოიწონეს მეფის არჩევანი და დასძინეს:

„თუმცა ქალია ხელმწიფედ მართ ღმრთისა დანაბადია,
არ გათნევთ, იცის მეფობა, უთქვენოდ გვითქვამს კვლა დია;
შუქთა მისთაებრ საქმეცა მისი მზებრ განაცხადია.
ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს, თუნდა ხვადია.“[39]

არაბეთში გახელმწიფდა ქალი, როდესაც როსტევანმა თინათინისა და ავთანდილის სიყვარულის ამბავი გაიგო გაიხარა და დალოცა ქალ-ვაჟის დაქორწინება. ოღონდ როსტევანმა მტკიცედ განსაზღვრა მათი უფლება-მოვალეობები:

„მე სიძესა ავთანდილის უკეთესსა ვჰპოვებ ვერა,
თვით მეფობა ქალსა ჩემსა მივეც აქვს და მას ეფერა.“[1526,1-2]

ანუ გათხოვების შემდეგაც თინათინი უნდა ყოფილიყო ტახტის კანონიერი მპყრობელი, ქვეყნის უზენაესი მბრძანებელი; ხოლო მეუღლე მეფე-ქალს ეყოლებოდა საიმედო მრჩეველ-მოამაგედ ერთგვარად თანა-მეფედ.

არაბეთში და ინდოეთში განვითარებული მოვლენები ერთი შეხედვით, ერთიმეორეს ჰგავს, მაგრამ რუსთველი ამას შეგნებულად სჩადის. განსხვავება ამ ორ ქვეყნებს შორის მეფის გადაწყვეტილებაშია. ორივეგან ერთი და იგივე სიტუაციაა, მაგრამ როსტევანმა მეფედ გაზარდა თინათინი და გაამეფა. ფარსადანმა კი ეს ვერ გაბედა.

შოთა რუსთველი მხატვრული ენით პრინციპულად იცავს ქალის გამეფების კანონზომიერებისა და გონივრულობის იდეას. ქალის გახელმწიფების შესაძლებლობას შოთა რუსთველმა გამოუძებნა ბრწყინვალე პოეტური ფორმულა: „ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს თუნდა ხვადია.“ ამ აფორიზმით რუსთველმა დაასაბუთა „ქალ-უფლისწულის მამაკაც-უფლისწულთა თანასწორობის თვალსაზრისი.“

რუსთველური სიყვარულის ისტორია პოემაში ორი სიუჟეტური ხაზითაა გადმოცემული. თავდაპირველად ვხვდებით არაბეთში, სადაც ბრძენმა როსტევანმა დაუშვა პრეცედენტი და ქალი გაამეფა. ეს არის იდეალური სახელმწიფო მაგრამ გამოჩნდა „უცხო მოყმე“, რომელსაც თავიდან ღვთის სასჯელად მიიჩნევს როსტევანი. საბოლოოდ აღმოჩნდა, რომ პირიქით, ტარიელის ისტორია და ინდოეთში დატრიალებული ტრაგედია კიდევ ერთხელ ადასტურებს, რომ მან სწორი გადაწყვეტილება მიიღო.

ქალის მამაკაცთან თანასწორუფლებიანობის დასასაბუთებლად რუსთველი არ დასჯერებია აფორიზმს „ლეკვი ლომისა სწორია, ძუ იყოს თუნდა ხვადია.“ მან თავისი მოსაზრების დასასაბუთებლად „ვეფხისტყაოსანში“ შექმნა და ერთმანეთს დაუპირისპირა როსტევანი და ფარსადანი. იგი მთელი გულითა და სულით როსტევანის მხარესაა, მკითხველს პოეტურად უმტკიცებს როსტევანის ნაბიჯის გონივრულობას, კვერს უკრავს როსტევანის სიბრძნესა და კეთილშობილებას. ასე ახასიათებინებს ავთანდილს თავის მწყალობელ პატრონსა და მომავალ სიმამრს:

„პატრონი ჩემი გამზრდელი, ღმრთისაგან დიდად ცხოველი,
მშობლური, ტკბილი, მოწყალე, ცა წყალობისა მთოველი.“ [857,1-2]

ფარსადანმა ვერ შეძლო, რომ გამოეჩინა მეფური ჭკუა ტახტის მემკვიდრის შერჩევის საკითხში. მან ვერ გამოავლინა ადამიანური სულგრძელობა და მშობლიური გულკეთილობა. ნესტანს თავისი ზნეობრივი და გონებრივი თვისებებით სავსებით შეეფერებოდა მეფური პატივი; ფარსადანმა კი არა თუ არ გაამეფა მისი ყოვლად ღირსეული ასული, არამედ მის გრძნობებზე ძალდატანებასაც არ მოერიდა. რუსთველი გრანდიოზული პოეტური ხმით ილაშქრებს ქალის გრძნობებზე ძალდატანების წინააღმდეგ. რუსთველი მოითხოვს ქალის საზოგადოებრივად და მორალურად ემანსიპაციას, გარკვეულ პირობებში პოლიტიკურ სარბიელზედაც კი მამაკაცთან უფლებრივად გათანასწორებას.

შოთა რუსთველი ქალს მიიჩნევს სრულყოფილ ადამიანად ამით რუსთველმა დაარღვია მუსლიმანურ აღმოსავლეთში. კერძოდ კი აღმოსავლურ პოეზიაში გაბატონებული შეხედულება ქალის მორალურ-ინტელექტუალური შეზღუდულობის შესახებ. [ამაში დასარწმუნებლად შეგვიძლია ვიხილოთ სპარსული „ვისრამიანი“] რუსთველმა „ვეფხისტყაოსანში“ შექმნა ზნეობრივად და გონებრივად სრულყოფილი ქალი პერსონაჟები. არა მარტო საზოგადოების მაღალი წრიდან, არამედ მან შექმნა დაბალი სოციალური წრიდან გამოსული ასმათის უზომოდ მიმზიდველი, მორალურად სპეტაკი სახე. შოთა რუსთველი „ვეფხისტყაოსნით“ ცხადყოფს, რომ ქალი მამაკაცის მსგავსად სრულყოფილი ადამიანია. ამ დებულებას „ვეფხისტყაოსანში“ უნივერსალური მნიშვნელობა ენიჭება. იმიტომ, რომ შუა საუკუნეებში ასე ამაღლებულად არავის უმღერია ქალის ღირსებაზე.

საქართველოში ქალის პატივისცემის დიდი ტრადიცია არსებობდა ძველი დროიდან მოყოლებული. და ეს არც ქართული მწერლობისთვის იყო უცხო. ჯერ კიდევ V საუკენეში შექმნა იაკობ ხუცესმა ქალის ზნეობრივი, სულიერი, და გონებრივი სახე. ამას გარდა, საქართველოში სამოქალაქო თუ პოლიტიკური სარბიელიდან ქალები მოკვეთილნი არ იყვნენ. გავიხსენოთ თუნდაც თამარ მეფის თანამედროვე მანდილოსნების ხვაშაქი ცოქალისა და კრავაი ჯაყელის მნიშვნელოვანი საზოგადოებრივი როლი.

ქალის პატივისცემის ამ ეროვნულ ტრადიციასაც ემყარება შოთა რუსთველი. გარდა ამისა, არაბეთის სამეფო ჩვენი ისტორიის „ოქროს ხანას“ მოგვაგონებს თინათინისა და ავთანდილის ისტორია ისტორიულ პარალელს თამარ მეფესა და მისი თანამეფის დავით სოსლანიში პოულობს.

ნესტან-დარეჯანის ძალდატანებითი გათხოვების და ხვარაზმელი უფლისწულის მეფედ დასმის მცდელობა კი გიორგი რუსის ეპიზოდს უკავშირდება. ასე გამოეპასუხა რუსთველი ქალის გამეფების პრეცედენტს და ბოლომდე დაიცვა ეს პოზიცია.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. შოთა რუსთაველი, „ვეფხისტყაოსანი”, თბ, 1992.

2. ელგუჯა ხინთიბიძე, „ვეფხისტყაოსნის სიყვარული”, თბ, 2005.

3. გიორგი ნადირაძე, „რუსთველის ესთეტიკა“, თბ, 1958.

4. ალექსანდრე ბარამიძე, „ნარკვევები ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან“, ტ. I. თბ, 1945.

5. ალექსანდრე ბარამიძე, „ნარკვევები ქართული ლიტერატურის ისტორიიდან“, ტ. III. თბ, 1952.

6. „შოთა რუსთველის საიუბილეო კრებული“ თბ, 1966.

7. ტიმოთე გაბაშვილი, „მიმოსვლა“, თხზ. თბ, 1956.

8. „წყობილსიტყვაობა“, პლატონ იოსელიანის გამომცემლობა, თბ, 1853.

რეზიუმე

„ვეფხისტყაოსნის“ არსი და მისი პროლოგისა და ეპილოგის განხილვა

ლევან იზორია

წინამდებარე ნაშრომში განხილულია ,,ვეფხისტყაოსანთან“ და მის ავტორთან დაკავშირებული ზოგიერთი საინტერესო საკითხი. განმარტებულია ,,ვეფხისტყაოსნის“ დანიშნულება და მისი წვლილი მსოფლიო ლიტერატურის განვითარებაში. ამასთან და სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან დაკავშირებით ავტორი იმედოვნებს, რომ აღნიშნული ნაშრომი საინტერესო იქნება მკითხველთა ფართო წრისათვის.

SUMMARY

The essence of “The Knight in the Panther's Skin”
and discussion of its prologue and epilogue

Levan Izoria

In the work “A little about “The Knight in the Panther's Skin” and about Shota Rustaveli” there is discussed “The Knight in the Panther's Skin” and not one of the interesting issues of it. There is explained the broad assignment of “The Knight in the Panther's Skin” and its role in the development of World Literature. Due to this and the other important issues the author hopes that the above-mentioned work will be interesting for the broad groups of readers.

РЕЗЮМЕ

Суть «Витязя в тигровой шкуре»
и рассмотрение его пролога и эпилога
Леван Изория

В труде «Немного о «Витязе в тигровой шкуре» и Шота Руставели». Рассмотрен «Витязь в тигровой шкуре» и входящие в него некоторые интересные вопросы. Разъяснены широкое назначение «Витязя в тигровой шкуре» и его роль в развитии мировой литературы. В связи с этими и другими значительными вопросами, автор надеется, что предлежащий труд будет интересен для широкого круга читателей.

ელდარ პირმისაშვილი

საქართველოს ტექიკური უნივერსიტეტის
საზოგადოებასთან ურთიერთობის დოქტორანტი

თანამედროვე ეკონომიკის, პიარის და რეკლამის ლიტერატურაში სულ უფრო ხშირათ ვხვდებით ისეთ განსაზღვრებებს, როგორიც არის ბრენდი და ბრენდინგი. თუმცა ქართულ ლიტერატურაში ძალიან მწირი ინფორმაციაა ბრენდის შექმნისა და მისი პრაქტიკაში გამოყენების შესახებ.

დღესდღეობით ახალი წარმატებული ბრენდის შექმნა თანდათანობით რთულდება, რადგან ყოველდღე იზრდება ბრენდების რაოდენობა, იცვლება და იხვეწება მომხმარებლების გემოვნება და მოთხოვნები. ასევე კომუნიკაციის სხვადასხვა ახალი საშუალებები ჩნდება. თუმცა მაინც აქტუალურია ახალი ბრენდის შექმნა და მისი პოპულარიზაცია.

პროდუქტები, რომლებსაც ჰქონდათ თავისი ფორმა სახელი და ეტიკეთი ასწლეულების წინათც არსებობდნენ, მაგრამ ბრენდი ოცდამეერთე საუკუნეში გამოჩნდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში როდესაც ინდუსტრიალიზაციამ განიცადა დიდი განვითარება. როდესაც წარმოებისთვის მნიშვნელოვანი გახდა პროდუქტების გაფართოვება, ინდივიდუალური პოზიციის დაკავება, როდესაც მნიშვნელოვანი გახდა მომხმარებელზე არაპირდაპირი, და პირდაპირი ზემოქმედება ლოგოს, ფერის და კომპანიის ღირებულების და იმიჯის მეშვეობით. ადგილობრივი ქარხნები ცდილობდნენ გაეფართოვებინათ პროდუქტების გაყიდვა და უფრო მასიური გაეხადათ წარმოება. დაიწყო ბაზრის შესწავლა და ლოკალური პროდუქტების გაფართოვება, ჩამოყალიბდა ბრენდ სტრატეგია.

მომხმარებლის ღირებულებებზე და მახასიათებლებზე შექმნილი პირველი პროდუქტი იყო Uncle Benn's Rice (ბიძია ბენის ბრინჯი).

1940 - იან წლებში მწარმოებლებმა დაიწყეს გზების ძზიება თუ როგორ ვითარდება მომხმარებელს და ბრენდს შორის, სოციალური, ფსიქოლოგიური და ანთროპოლოგიური გრძნობები და ურთიერთობები. შემდეგ მწარმოებლებმა თავიანთი პროდუქტები დაუკავშირეს ისეთ მახასიათებლებს როგორის არის: საჭიროება, გართობა, სიმდიდრე. ამ მახასიათებლებს ბრენდებს უქმნის პიარ სპეციალისტი. ეს იყო ის ბრენდის პრაქტიკა, რასაც მომხმარებელი აქცევს ყურადღებას პროდუქტის ყიდვის დროს.

1988 წელს ამერიკელმა მწარმოებელმა ფილიპ მორისმა აღიარა, რომ რასაც მისი კომპანია აწარმოებდა იყო ბრენდი.

და მაიც რა არის ბრენდი ?

ბრენდი არის სახელის, სიტყვის, სიმბოლოს და დიზაინის ერთობლიობა, რომელიც ახასიათებს გარკვეულ პროდუქტს და მას სხვა პროდუქტებისგან გამოარჩევს.

ბრენდი ეს არის სავაჭრო ნიშანს დამატებული ღირებულებები.

ბრენდი ეს არის პროდუქტსა და მომხმარებელს შორის გადებული ხიდი. ხოლო ამ ხიდის გამაგრებას ხელს უწყობს პიარი.

სავაჭრო ნიშანი ეს არის საქონელი ან მომსახურება, რომელიც აკმაყოფფილებს გარკვეულ ფიზიოლოგიურ, ინტელექტუალურ და ფსიქოლოგიურ მოთხოვნილებებს, ის აიოლებს არჩევანის გაკეთებას სხვა მსგავს ანალოგიურ საქონელს შორის.

ბრენდი არის ინდივიდუალური ღირებულება, რომელიც ახასიათებს პროდუქტს. ბრენდინგი არის მარკეტინგული და მმართველობითი ტექნოლოგია, რომელიც წარმოადგენს ნორმათა სისტემას თუ როგორ იქმნება სავაჭრო მარკა. ბრენდინგი ქმნის არხებს იმისთვის, რომ ოპტიმალურად მიაწოდოს სავაჭრო მარკა მომხმაებლებს ასევე მართავს მის განვითარებას. პიარი ეხმარება ბრენდს მიიტანოს მისი ღირებულებები საზოგადოებასთან და მედიასთან

ბრენდის შექმნაში აქტიური როლი უკავია მარკეტინგის და პიარის სპეციალისტებს, რადგან მარკეტინდი ქმნის პროდუქტს, ადგენს ფასს, იკვლევს გასაყიდ ბაზარს და პრომოუშენს უკეთებს ბრენდს. ხოლო პიარ სპეციალისტი აკეთებს შემდეგ სამუშაოს:

ბრენდი ეხება ადამიანის, როგორც გონებას ისე მის გულს, ეს მის ინდივიდუალურობაზე მეტყველებს. პიარი აქტუალიზებას უკეთება ბრენდის ინდივიდუალურობას. ინდივიდუალურობა - ეს ბრენდის ვიზუალური და ვერბალური გამოხატულებაა. ინდივიდუალური ბრენდი ეს გახლავთ ყველაზე მოკლე, სწრაფი და ეფექტური ფორმა კომუნიკაციისა. ადამიანს შეუძლია იგი დაინახოს, შეეხოს, მოისმინოს.

ბრენდის ცნობადობას ხესლუწყობს მისი ვიზუალური მხარე ასევე დამახსოვრებას კარგად უწყობს ხელს ბრენდის ფერი. რადგან ადამიანის გონება უფო ადვილად იმახსოვრებს ბრენდის ფორმას, ვიდრე ამა თუ იმ სიტყვას. აქედან გამომდინარე, ორიგინალური ფორმის შექმნა ინდივიდუალურობისთვის ძალიან სერიოზული დავალებაა. დამახსოვრების სისტემაში ფერს მეორე ადგილი უკავია, იგი ქმნის ასოციაციებს ბრენდთან. ფერი ძალიან ფრთხილად უნდა შეირჩეს, რადგან იგი უდა გახდეს არა მარტო ცნობადი არამედ განსხვავებული თავისი კონკურენტებისაგან.

რაც შეეხება სიტყვის აღქმას, იგი ბოლო ეტაპზე დგას და სჭირდება ყველაზე მეტი დრო ვიდრე ფორმისა და ფერის აღქმას.

სავაჭრო მარკა უნდა იმყოფებოდეს ბრენდინგის პირამიდის მწვერვალზე, როდესაც მომხმარებელი მას უყურებს მან უნდა შეუქმნას კომფორტის გრძნობა და ლოიალური დამოკიდებულება კომპანისადმი.

ბრენდის ინდივიდუალურობა ხასიათდება განსაზღვრული ატრიბუტებით, რომელიც არარიან დამოკიდებული კომპანიის სიდისეზე და არც ბიზნესზე.

თუკი მომხმარებელი იგებს იდეას, აზრს, რომელიც დგას ბრენდის უკან ეს მეტყველებს პიარის ეფექტურ მუშაობაზე და ის ბრენდს იოლად აღიქვამს.

ბრენდის ინდივიდუალურობის საფუძველი საკმაოდ მრავალფეროვანია. გამორჩეულობის, განსხვავებულობის მიზეზი შეიძლება იყოს ბრენდის სტრატეგია, ბრენდის პოზიციონირება, მისი არქიტექტურა, სახელწოდება, საკვანძო ფრაზები, საფირმო ნიშნები და ასევე ტექსტის ნიშნები, გრაფიკული ემბლემები, აბსტრაქციები და ა.შ.

ბრენდინგი და მარკეტინგული სტრატეგიის ამოცანები მჭიდრო კავშირშია კომპანიის მისიასთან და მის სტრატეგიულ ხედვასთან.

სამომხმარებლო საზოგადოებაში ადამიანები ცხოვრობენ სავაჭრო ნიშნების სამყაროში, რომლებიც მათთვის არის სტატუსის გამომხატვა, ცხოვრების სტილი, ფანტაზია, შემოსავლის დონის მაჩვენებელი.

სავაჭრო ნიშნები გვევლინებიან ერთგვარ, თავისებურ ურთიერთონის ენად კომპანიასა და მომხმარენელს შორის. დაახლოებით როდორც PR სპეციალისტი გვევლინება მედიატორად, ინფორმაციის გამტანად და კომუნიკაციების მმართველად კომპანიაში. ამ ურთიერთობების ენას აქვს თავისი სტრუქტურა ტექსტი: ლოგო, სიმბოლო, ლოზუნგი, შეფუთვა, სარეკლამო ტექსტი და სახე.

კონტექსტი: მეტაფორა- რომლის დახმარებითაც ფორმირდება სავაჭრო ნიშნის ინდივიდუალურობა და პირობა.

კომუნიკაციის ლოგიკა - საქონლის მომწოდებლის წყარო და კომუნიკაციის წყარო. ამ ენას ქმნიან მარკეტინგის, PR - ის და რეკლამის სპეციალისტები და ისინი ასწავლიან მომხმარებლებს გაიგონ ის.

სავაჭრო ნიშანი - ეს იურიდიული ტერმინია, რომელიც აღნიშნავს ინტელექტუალური საკუთრების ობიექტს იცავს რა სავაჭრო ნიშანს, სახელებს და სხვა სასაქონლო ატრიბუტებს.

სავაჭრო მარკა - ეს არის მიღებული ტერმინი, რომელიც აღნიშნავს თვითონ საქონელს და მის იმიჯს ეს ის იმიჯია რომელსაც პიარ სპეციალისტი უქმნის სავაჭრო მარკას და ეხმარება მას სწორად იქნეს აღქმული საზოგადოების მიერ.

ბრენდი არის არა ყველა არამედ წარმატებული სავაჭრო ნიშანი.

ბრენდინგი არის ტექნოლოგოა სავაჭრო მარკის შექმნის და გაბრენდების შესახებ.

სავაჭრო მარკის ცნობადობა, რომელსაც ქმნის პიარი ანვითარებს მარკის მომხმარებლის და ლოიალურად განწყობილი ადამიანების წრეს.

სახე (ხატება) ეს არის აღქმის შეხედულება, ნებისმიერი ობიექტის ან მოვლენის, რომელიც რჩება ადამიანის ცნობიერებაში.

იმიჯი - ესა არს მიზანმიმათული ფორმირებადი სახე რაიმესი, რომელიც მიდრეკილია აჩვენოს განსაზღვრული ემოციურ - ფსიქოლოგიური ზემოქმედება შერჩეულ აუდიტორიაზე, ეს სავაჭრო მარკის ის იმიჯია, რომელიც კომპანიამ და PR სპეციალისტმა უნდა ჩაუბეჭდოს მომხმარებელს ცნობიერებაში.

ბრენდის სამი აუცილებელი სამუშაო.

ფილიპ კოტლერი გვთავაზობს ბრენდისთვის აუცილებელ სამ სამუშაოს.

ესენია:

ბაზრის სეგმენტირება ეს არის ბაზრის დაყოფა მომხმარებელ ჯგუფებათ, როლების განკუთვნილი არიან ჩვენი პროდუქტისთვის და მისი სავაჭრო შეთავაზებისთვის.

ფოკუსირება არის სეგმენტირების შემდგომი პროცესი როდესაც გამოვავლინეთ და დავყავით მყიდველები ჯგუფებად საგმენტირების დროს, შემდეგ ფოკუსირებით უფრო წვრილასდ ვყობთ და ვშიფრავთ მომხმარებელ ჯგუფებს.

პოზიციონირება არის ღონისძიებების კომპლექსი, რომელიც მიმართულია მოიძებნოს უნიკალური სავაჭრო იდეა და არგუმენტაცია იმ მიზნით, რომ ჩაიბეჭდოს ის (იდეა ან კონცეფცია) მომზმარებლის ხალხის ცნობიერებაში

სავაჭრო მარკის რეპუტაცია არის მომხმარებლების და პარტნიორების შეხედულება მასზე ანუ სავაჭრო მარკაზე, რომელიც მომხმარებელში ირეკლება, საქონლის ხარისხიდან, მომსახურებიდან, დამატებითი ემოციური მოგებიდან და კომპანიის პროფესიული მუშაობიდან.

ზემოთქმულიდან გამომდინარე ბრენდი აიოლებს ადამიანის არჩევანის გაკეთებას, ბრენდინგი ქმნის ეფექტურ ბრედის შექმნის ტექნოლოგიებს, ხოლო პიარი აყალიბებს და ანვითარებს მომხმარებლებთან ეფექტურ კომუნიკაციას და ანვითარებს ბრენდის მიმართ ლოიალურად დამოკიდებული ადამიანების წრეს.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. DESIGNING BRAND IDENTITY - ALINA WHEELER 2006

2. Kevi Drawbaugh, Brands in the Balance 2005

3. Building Extraordinary Bands, M.mark, C.S. Pearson 2005

4. Mass Media, S.Wilson 2003

რეზიუმე

საზოგადოებრივი ურთიერთობები (PR) და ბრენდინგი
ელდარ პირმისაშვილი

მოცემულ სტატიაში განხილულია ბრენდის და ბრენდინგის ძირითადი საფუძვლები, ასევე პიარის როლი ბრენდის შექმნასა და მის პოპულარიზაციაში. ამ სტატიის აქტუალურობა მდგომარეობს იმაში, რომ ვაჩვენოთ ბრენდის შექმნის აუცილებლობა და პიარის ეფექტურად გამოყენება ბრენდის შექმნის და განვითარების პროცესში.

РЕЗЮМЕ

Пиар и брендинг

Ельдар Пирмисашвили

Сегодня, в условиях, когда ежедневно растет количество брендов, меняются вкус и потребности покупателей, очень трудно создавать новые и успешные бренды.

Бренд это совокупность имени, слов, символа и дизайна, которая определяет индивидуальность и отличительные черты продукта. Бренд это дополнительные ценности торговой марки, это мост между потребителем и продуктом. Если бренд это индивидуальная ценность продукта, то брендинг это маркетинговая и управленческая технология, которая представляет систему норм создания торговой марки. Брендинг владеет теми каналами, по которым возможно эффективно представлять торговую марку перед покупателем.

В создании бренда активное участие принимают специалисты маркетинга и пиара. Маркетинг делает продукт, устанавливает его цену, изучает рынок сбыта, ведет работы по промоушену. А пр-специалисты решают следующие задачи: Анализируют ту культурную среду, куда поступает бренд; Изучают направления рынка и потребителей; Изучают роль компании и ее коммерческие возможности; Определяют целевые аудитории; Разрабатывают долгосрочные бренд-стратегии и создают положительный имидж бренда.

SUMMARY

PR and branding

Eldar Pirmisashvili

Nowadays, it is very difficult to build a new strong and extraordinary brand, because everyday we see new brands, customers changes there behavior. Brand is complex of name, words and design which defines brand identity and we can choose this identity from others.

Brand is value of trademark; it is bridge between costumer and product. If brand is identity value of product, branding is marketing and management technology, which is system of rules for creating trademark.

PR and marketing specialist have very important role for creating brand. Marketing do activity like that producing product, pricing, placing and promoting. PR specialist dose activity like that: analyzing culture were brand will sell, studying market, identifying target groups, creating good company image.

ეკა რუსიეშვილი

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი

საკმაოდ საეჭვოა იმის პერსპექტივა, რომ ინდოეთი ხანგრძლივი დროით შეძლებს დემოკრატიული სტრუქტურის შენარჩუნებას. XX საუკუნის ბოლოს მოსახლეობის რიცხვმა ერთ მილიარდს მიაღწია, მაგრამ ინდოელებეს უფრო მეტ ჭრილში ახასიათებთ დაყოფა, ვიდრე სხვა ეროვნებას. მსოფლიოში, აქ იგულისხმება: ენობრივი, კულტურულ - კლასობრივი, რელიგიური დაყოფა და თითოეულში მრავლობითი ქვედანაყოფი. განვიხილოთ თითოეული მათგანი ცალცალკე. ინდოეთს თავისი ეროვნული ენა არა აქვს. ოფიციალუირად, ინდოეთის კონსტიტუციით, თხუთმეტი ენა არის სახელმწიფო ენდ აღიარებული. მაგრამ, თვით ეს ფაქტიც კი აკნინებს ენის პრობლემის მნიშვნელობას. სულ მცირე მილიონი ინდოელი საუბრობს ოცდათხუთმეტიდან ერთ განსხვავებულ ენაზე. უფრო მეტიც ინდოელები დაახლოებით ოცდაორი ათას სხვადასხვა დიალექტზე საუბრობენ.

თუმცა, მოსახლეობის 80% ინდუსია, დანარჩენები ძირითადად მუსულმანები არიან, არის აგრეთვე ერთი შტატი კესელა, სადაც მრავალი ქრისტიანი ცხოვრობს. ინდუისმის გაერთიანებაზე დიდ გავლენას ახდენს კასტური სისტემა. ეს ბრძანება ინდუსებმა გამოსცეს ინდოელებისათვის დაახლოებით ქრისტეს შობამდე 1500 წელს. ენის მსგავსად, კასტური სისტემაც უსასრულოდ იყოფა. უპირველეს ყოვლისა, ადამიანთა დიდი რაოდენობა ოთხ გამოყოფილ სამემკვიდრეო კასტის მიღმაა დარჩენილი. მოსახლეობის დიდი ნაწილი ამოღებულია ოთხი დადგენილი მემკვიდრეობითი კასტების სიიდან. მათ განდეგილებსა და ხელშეუხებლებს უწოდებენ, რომლებთანაც ურთიერთობა სამარცხვინოდ ითვლება. გარდა ამისა, თითოეული კასტა შემდგომში, უამრავ მემკვიდრეობით ქვეკასტად იყოფა, რომელთა ფარგლებშიც სოციალური საცხოვრებელი და ხშირად პროფესიული საზღვრებიც შედის. მათი წევრები კი მკაცრად შეზღუდულნი არიან.

ინდოეთი ერთ-ერთი უღარიბესი ქვეყანაა მთელ მსოფლიოში. 1981 წლიდან 1995 წლამდე დაახლოებით მოსახლეობის ნახევარი ნაწილი ცხოვრობდა დღიურად ერთ ამერიკულ დოლარზე ნაკლები ექვივალენტის შემოსავალზე. მსგავი საზომით, მხოლოდ ოთხი ქვეყანა იყო უფრო ღარიბი. 1993-1994 წლებში ინდოეთის მოსახლეობის მესამედზე ან სამას მილიონზე მეტი ადამიანი ოფიციალურად სიღარიბეში ცხოვრობდა, განსაკუთრებით პატარა სოფლებში და დასაქმებულნი იყვნენ სოფლის მეურნეობით.

1996 წელს, სამოცდათვრამეტ განვითარებად ქვეყანას შორის ინდოეთი ორმოცდამეშვიდე ადგილზე იყო ადამიანთა სიღარიბის ინდექსის თვალსაზრისით. მას მოსდევდა რუანდა, რომელსაც ორმოცდამერვე ადგილი ეკავა. გარდა ამისა, თხუთმეტი წლის ასაკის ინდოელების თითქმის ნახევარი ნაწილი და ექვსი წლის ასაკის მდედრობითი სქესის წარმომადგენლების 60%-ზე მეტი წერა-კითხვის უცოდინარი იყო.

თუმცა, 1947 წელს ინდოეთმა დამოუკიდებლობა მოიპივა, ხოლო დემოკრატიული კონსტიტუცია 1950 წელს მიიღო, ყველაფერი იმის გათვალისწინებით რაზეც მე ვისაუბრე. არავის უნდა გაუკვირდეს, რომ ინდოეთის პოლიტიკურ წყაროში აშკარად ვლინდება დემოკრატიული თვალსაზრისით ნაკლოვანებები. ინდოეთში ადამიანთა ძირითად უფლებათა ხელყოფის მაგალითები უხვადაა. ბიზნესმენთა აზრით, ინდოეთი მსოფლიოში ათ ყველაზე კორუმპირებულ ქვეყანათა რიცხვში შედის. უფრო მეტიც, 1975 წელს როდესაც ინდოეთის პრემიერ მინისტრმა ინდირა განდიმ გადატრიალება მოახდინა, ქვეყანაში საგანგებო მდგომარეობა გამოაცხადა, სამოქალაქო უფლებები შეზღუდა და ოპოზიციის ათასობით წარმომადგენელი დააპატიმრა, ინდოეთის დემოკრატიული წყობა დაემხო და იგი დიქტატურით შეიცვალა.

მიუხედავად ამისა, ინდოელების უმეტესობა უფრო ხშირად, მაინც დემოკრატიული სტრუქტურების მომხრენი არიან. ინდირა განდის მიერ ძალაუფლების ხელში ჩაგდებიდან ორი წლის შემდეგ, ინდოეთის მოსახლეობამ მეტნაკლებად სამართლიანი არჩევნების შედეგად განდი მის მიერ დაკავებული პოსტიდან გადააყენა. ამის განხორციელებას დემოკრატიაში გაუცნობიერებელი მოსახლეობა, ცხადია, ვერ მოახერხებდა. არა მარტო პოლიტიკური ელიტა, არამედ მთლიანად ინდოელი ხალხი, აშკარა იყო რომ უფრო დიდ უპირატესობას ანიჭებდა დემოკრატიულ სტრუქტურებსა და პრაქტიკას, ვიდრე განდის მიაჩნდა და მათ უფლება არ მისცეს განდის ქვეყანა ავტორიტარული მეთოდებით ემართა.

თუმცა, ინდოეთის პოლიტიკური ცხოვრება მშფოთვარე და ძალადობრივია, ძირითადი დემოკრატიული სტრუქტურები მაინც ირღვევა. შედეგად, ყველა სტრუქტურა აგრძელებს მუშაობას. ცხადია, რომ ეს დაკვირვება თავდაყირა აყენებს კეთილგონივრულ მოლოდინს. როგორ შეიძლება ამის ახსნა? ყოველგვარი პასუხი ინდოეთის პრობლემასთან დაკავშირებით უნდა იყოს სავარაუდო. რამდენად გასაკვირიც არ უნდა იყოს, ინდოეთის გარკვეული თავისებურება გვეხმარება იმის გაგებაში თუ როგორ ახერხებს იგი დემოკრატიული სტრუქტურების შენარჩუნებას.

აღსანიშნავია, რომ ჩემ მიერ ზემოთჩამოთვლილ ხელსაყრელ პირობათაგან რამდენიმე ინდოეთში რეალურად არსებობს. იმის გამო, რომ იგი წარსულში ბრიტანეთის კოლონია იყო, ინდოეთის სამხედრო ძალებში შემუშავდა, არჩეული სამოქალაქო ლიდერების მიმართ დამორჩილების კოდექსი, რომელიც დღემდე მოქმედებს. ამგვარად, ბევრი განვითარებადი ქვეყნებისგან განსხვავებით დემოკრატიულად არჩეულ მთავრობას ინდოეთისგან საფრთხე არ ემუქრება. მაგალითად, ლათინური ამერიკისაგან განსხვავებით ინდოეთის სამხედრო ძალებში დამკვიდრებული ტრადიცია სამხედრო გადატრიალებასა და სამხედრო დიქტატურას მხარს არ უჭერს. მიუხედავად მზარდი კორუფციისა, პოლიცია არ წარმოადგენს დამოუკიდებელ პოლიტიკურ ძალას, რომელსაც უნარი შესწევს გადატრიალება მოახდინოს.

აქვე, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ თანამედროვე ინდოეთის ფუძემდებელნი, რომელთაც მას დამოუკიდებლობა მოუტანეს, ასევე კონსტიტუციისა და პოლიტიკური სტრუქტურების ჩამოყალიბებაში დაეხმარნენ, გამსჭვალულნი იქნენ დემოკრატიული რწმენით.

მათ მიერ ორგანიზებული პოლიტიკური მოძრაობები დემოკრატიული იდეებისა და სტრუქტურების განვითარებას უწყობდა ხელს. რადგან, დემოკრატია ერთადერთი იდეოლოგიაა ინდოეთში იგი შეიძლება ეროვნულ იდეოლოგიადაც ჩაითვალოს. რამდენად უმნიშვნელოც არ უნდა იყოს ინდოეთის ეროვნულობის შეგრძნება, ის იმდენად მჭიდროდ არის დაკავშირებული დემოკრატიულ იდეებსა და რწმენასთან, რომ თითქმის არცერთი ინდოელი არ ემხრობა არადემოკრატიულ ალტერნატივას.

თუმცა, ინდოეთი განსხვავებული კულტურის მატარებელია, ის მსოფლიოში ერთადერთი ქვეყანაა, სადაც ასე ფართოდ იზიარებენ ინდუსურ რწმენასა და პრაქტიკას. ასევე აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ ათი ინდოელიდან რვა ინდუსია. მიუხედავად იმისა, რომ კასტური სისტემა სადავოა და ინდუსი ნაციონალისტები მუდმივ საფრთხეს წარმოადგენენ მუსლიმანური უმცირესობისათვის, საერთო ჯამში, ინდუისმი ზოგადად, უზრუნველყოფს ინდოელი უმრავლესობის თვითყოფადობას.

მართალია, მსგავსი პირობები დემოკრატიული სტრუქტურის განვითარებას უზრუნველყოფს, მაგრამ ინდოეთში ფართოდ გავრცელებული სიღარიბე, რასაც თან ერთვის მკვეთრი დაპირისპირება სხვადასხვა კულტურისა, ნაყოფიერი საფუძველი იქნება ანტიდემოკრატიული მოძრაობების ჩამოსაყალიბებლად. ეს ყოველივე კი ხელს შეუწყობს დემოკრატიის დამხობასა და ავტოტიტარული დიქტატურის დამყარებას. ჩნდება კითხვა, რატომ არ მოხდა ეს? ასევე ცხადია, რომ ამ თემის დეტალური განხილვა ბევრ უცნობ ფაქტს გამოავლენს.

უპირველეს ყოვლისა, თითოეული ინდოელი კულტურული უმცირესობის წევრია, რომელიც იმდენად მცირეა, რომ მისი წევრები ვერ შეძლებენ ინდოეთის ერთპიროვნულად მართვას.

კულტურული დანაყოფის მთლიანი რაოდენობა, რომელთა შორისაც ინდოელთა დანაწილებული, ნიშნავს რომ, თითოეული მათგანი მცირე დაჯგუფებას წარმოადგენს, რომელიც არასაკმარისია არა მხოლოდ უმრავლესობისათვის, არამედ აგრეთვე ფართო და მრავალფეროვანი ქვეკონტინენტის მართვისათვის. ინდოელთა უმცირესობის ვერცერთმა დაჯგუფებამ ვერ შეძლო ქვეყნის მართვა პოლიციისა და სამხედრო ძალების მძლავრი ძალდატანების გამოყენების გარეშე. მაგრამ სამხედრო ძალები და პოლიცია, როგორც უკვე აღვნიშნე, ჩვენს მიერ აღწერილი მიზნისთვის მიუღებელია.

მეორე, რამდენიმე გამონაკლისის გარდა, კულტურული უმცირესობის წევრები არ არიან კომპაქტურად დასახელებულნი ერთსა და იმავე ადგილას, ამის მაგივრად, ისინი სხვადასხვა რეგიონში არიან მიმოფანტულნი. შედეგად, კი უმცირესობათა უმრავლესობას არ ძალუძს ცალკეული დამოუკიდებელი ქვეყნის შექმნა ინდოეთის საზღვრებს გარეთ. მოსწონთ თუ არა მათ ეს, ინდოელთა უმრავლესობა განწირულია იმისათვის, რომ ინდოეთის მოქალაქედ დარჩეს, რადგან განცალკავება შეუძლებელია. ინდოეთის ფარგლებს შორის ერთადერთ ალტერნატივას გაერთიანება წარმოადგენს.

საბოლოოდ, ინდოელების უმრავლესობისათვის უბრალოდ არ არსებობს დემოკრატიის რეალური ალტერნატივა. ინდოეთის არცერთ უმცირესობას თავისი ძალით არ ძალუძს დემოკრატიული სტრუქტურების დამხობა და მის ნაცვლად ავტორიტარული რეჟიმის დამყარება. პოლიციისა და სამხედრო ძალების მხარდაჭერის გამოყენება ავტორიტარული რეჟიმის შენარჩუნებასა და ცალკეული ერთეულის ჩამოყალიბებას მოითხოვს. რასაც ასევე თან ერთვის მიმზიდველი, იდეოლოგიური და სტრუქტურული დემოკრატიული ალტერნატივის შეთავაზება.

გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ სხვადასხვა უმცირესობების ყოველგვარი მნიშვნელოვანი კოალიცია აგრეთვე დაიყოფა ნაწილებად, რათა შენარჩუნებულ იქნას ძალაუფლება, უფრო ნაკლებად კი ავტორიტარული მთავრობა. ნათელია, რომ დემოკრატია ერთადერთი მისაღები არჩევანია ინდოელთა უმრავლესობისათვის. ინდოეთში დემოკრატიის განვითარება ისეთივე რთულია, როგორც ნებისმიერ სხვა ქვეყანაში. თუმცა, საბოლოოდ ინდოეთი მესამე მოსაზრებას ადასტურებს, რომელზედაც საუბარი ადრე გვქონდა. ქვეყანა, რომელიც ხელსაყრელი დემოკრატიის განვითარებისათვის ხუთი პირობიდან, მხოლოდ ერთს ან რამდენიმეს აკმაყოფილებს, იქ დემოკრატიის დამყარება არასაიმედო და სავარაუდოა, თუმცა არა მთლად შეუძლებელიც.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. რობერტ დალი „დემოკრატიის შესახებ“ (1998წ.).

რეზიუმე

ინდოეთის დემოკრატია

ეკა რუსიეშვილი

რობერტ დალის წიგნმა „დემოკრატიის შესახებ“ დიდი შთაბეჭდილება მოახდინა ჩვენზე, ალბათ მისი მონათხრობის წაკითხვის შემდეგ აღარავის გაუჭირდება დემოკრატიის არსის შეგრძნება. იგი უჩვეულო სიზუსტით აღწერს ყველა იმ აუცილებელ პირობას, რომელიც საჭიროა იდეალური და რეალური დემოკრატიის განვითარებისათვის. მართალია, დემოკრატია ბევრ ქვეყანაში ვერ განვითარდა და მას ბევრი დაბრკოლების გადალახვა მოუხდა, მაგრამ დემოკრატიული იდეების, სტრუქტურებისა და პრაქტიკის საყოველთაობამ და XX საუკუნის გავლენამ დემოკრატიის თვალსაზრისით, კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე განვითარებულ პერიოდად აქცია, რის შედეგადაც ეს საუკუნე „დემოკრატიის ტრიუმფის ხანად“ აღიარეს.

SUMMARY

Indian Democracy

Eka Rusieshvili

Robert Dahl's book “About Democracy” has made large impression on us. After reading, this book there will be no difficulty for nobody to feel essence of democracy. He precisely describes the important conditions, which are necessary for development of real and ideal democracy. It's truth, the democracy didn't develop in many countries and it prevented from many obstacles, but democratic ideas, generation of structure and practice and influence of 20th century, in the view of democracy, it became the most development period in human's history, which was the cause that this century recognized as “era of democracy triumph.”

РЕЗЮМЕ

Индийская Демократия

Эка Русиешвили

Книга написенно Робертом Дали “Про Демократии” на нас произвело большое впечетление, после чтение этой книги некому не будет трудно почувствовать суть демократии. Он точно описывает нужные условие которые нужны для развитие идеальной и реальной демократии. Это правда, демократия не развевалась в многих странах и это предотвратило от многих препятствий, но демократические идей, структуры и практики и влияние 20-ого века стало большим периодам развитие демократии в историй человечество, которую в этом веке признали как “эра триумфа демократии”.

ნათია კაჭარავა

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
საზოგადოებრივ მეცნიერებათა დოქტორანტი

საქართველო დღეს თავისი მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის მნიშვნელოვან ეტაპზე იმყოფება. ქვეყანამ მოიპოვა დამოუკიდებლობა, რასაც მოჰყვა გარე ძალების მიერ მხარდაჭერილი შიდაკონფლიქტები. მიუხედავად ამისა, ქართველმა ხალხმა მიიღო ურყევი გადაწყვეტილება, ააშენოს დემოკრატიული და თავისუფალი ქვეყანა.

საქართველო, როგორც ევროპის პოლიტიკური, ეკონომიკური, და კულტურული სივრცის განუყოფელი ნაწილი, მიისწრაფვის ევროპაში ინტეგრაციისაკენ. ის არის სუვერენული, დამოუკიდებელი სახელმწიფო, რომელიც პატივს სცემს სხვა ქვეყნების სუვერენიტეტს, ტერიტორიულ მთლიანობას და მათგანაც შესაბამის დამოკიდებულებას მოითხოვს.

XX საუკუნის 90-იან წლებში განვითარებულმა გეოპოლიტიკურმა პროცესებმა საქართველო, როგორც სახელმწიფო ახალი რეალობის წინაშე დააყენა. დრომ და ვითარებამ შინაარსობრივად ახალი მოთხოვნები წაუყენა ფაქტიურად ჩამოყალიბების პროცესში მყოფ სახელმწიფოს. ევროპასა და აზიას შორის აღმოცენებული პატარა საქართველო მტკივნეულად განიცდის გეოპოლოტიკური კანონზომიერებით გამოწვეულ შედეგებს. იგი მდებარეობს კონტინენტის ორი ნაწილის, ევროპისა და აზიის, აღმოსავლეთისა და დასავლეთის კულტურათა ორ უდიდეს გზაგასაყარზე. იგი თავისი მდებარეობის გამო გადაქცეულია არაერთი სახელმწიფოს ინტერესთა დაპირისპირების ადგილად. გეოპოლიტიკური მდებარეობის პარალელურად უდიდეს მნიშვნელობას იძენს მისი გეოეკონომიკური მდებარეობა, რადგან კავკასიის გაკონტროლებით ნებისმიერი სახელმწიფო, იქნება ეს სახმელეთო თუ საზღვაო, მომგებიან პოზიციას იკავებს რეალური თუ პოლიტიკური მოწინააღმდეგის მიმართ.

თავისი მდებარეობის გამო საქართველო დასახლებულია სხვადასხვა ეთნიკური უმცირესობებით. არსებობს ეთნიკური და გაუცხოების კონფლიქტები, რომლებიც საფრთხეს წარმოადგენს ყველაზე განვითარებული საზოგადოებისთვისაც, მათ შორის შეერთებული შტატებისთვისაც, რომ არაფერი ვთქვათ ყოფილ საბჭოთა კავშირზე, რომელიც ამის ნათელი მაგალითია. ობიექტურად არსებული რეალობიდან გამომდინარე, ეთნიკური კონფლიქტები გადაიქცა გლობალური უსაფრთხოების ერთ-ერთ ყველაზე უმწვავეს პრობლემად. დღეისათვის არსებულ შეიარაღებულ დაპირისპირებათა ლომის წილი მოდის ცალკეულ სახელმწიფოთა შიგნით არსებულ სხვადასხვა ეთნიკურ კონფენსიონალურ ჯგუფებს შორის დაპირისპირებაზე. ეთნიკური კონფლიქტების უმრავლესობა მიმდინარეობს გარეშე ძალების აქტიური ჩარევის პირობებში. საქართველოსთან მიმართებაში, გარეშე ძალებში ვარაუდობენ რუსეთს, რომლის იმპერიული პოლიტიკის მიზანია გააფართოვოს და განამტკიცოს თავისი გავლენის სფერო. მაგრამ არ იქნება მართებული, თუ მტრულ გარეშე ძალებში მხოლოდ რუსეთის ელემენტებს ვიგულისხმებთ, ამ ძალებში საკმაოდ დიდი წონა აქვს საერთოშორისო და ქართულ ელემენტებსაც.

სახელმწიფოთა შიგნით გაღვივებულ კონფლიქტებში საერთაშორისო საზოგადოების ჩარევის პერსპექტივა ხშირ შემთხვევაში, თავად ასტიმულირებს ეთნიკურ უმცირესობათა მოძრაობებს, მათ შორის ეთნიკური სეპარატიზმის გააქტიურებას. რასაც ხელს უწყობს ის სამართლებრივი გაურკვევლობა, რომელიც არსებობს სახელმწიფოთა და მათ ტერიტორიაზე მცხოვრებ ეთნიკურ უმცირესობათა უფლებრივ საკითხებში.

ქართველ ხალხს როგორც აფხაზებთან, ისე ოსებთან თანაცხოვრების დიდი ისტორიული გამოცდილება გააჩნია. დღესდღეობით აფხაზეთი და სამაჩაბლო საქართველოსთვის რეალურ პრობლემადაა გადაქცეული. საჭიროა მათთან ურთიერთნდობის აღდგენა, პირველი ნაბიჯის გადადგმა და ამის შემდეგ მისკენ მობრუნებულ აფხაზს და ოსს აუცილებელია რაიმე ღირებული შესთავაზოს, რაშიც პირველ რიგში ნორმალურად ფუნქციონირებადი და ჯანსაღი ეკონომიკური მდგომარეობა იგულისხმება. ვფიქრობ, რომ სწორედ ამ პირობაშია აღნიშნული კონფლიქტების შედარებით უმტკივნეულოდ მოგვარების გასაღები და საერთოდ, სწორედ მყარი ეკონომიკური კავშირები გახდება სამომავლოდ, ქვეყანაში მცხოვრები ნებისმიერი ეთნიკური წარმომავლობის ადამიანების მშვიდობიანი თანაცხოვრებისა და კონსტიტუციური თანამშრომლობის საფუძველი. რეალურად, ზემოაღნიშნულის ქვეშ ვგულისხმობთ აფხაზეთისა და ჩრდილო ოსეთის ერთიანი ეკონომიკური სივრცის შექმნას.

დღეს კავკასიის როლი საერთაშორისო პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რუკაზე საკმაოდ მზარდია, ხოლო რეგიონით დაინტერესებულ სახელმწიფოთა შორის იკვეთება ორი ყველაზე მძლავრი ძალის პოლუსი საკუთარი ინტერესებითა და ძალის ცენტრებით:

თავისი მიზნების მისაღწევად რუსეთმა შეიძლება გამოიყენოს პროვოკაციის მეთოდი და გააღვივოს საქართველოში ცხელი წერტილები, ამიტომ, აუცილებელია არსებული ეთნოკონფლიქტების ფონზე, საქართველოს ხელისუფლებამ კომპლექსური ღონისძიებების გატარების გზით, თავიდან აიცილოს ყოველგვარი გართულება.

რუსეთის, როგორც მხოლოდ მოწინააღმდეგის წარმოდგენა არასწორია. ის საქართველოს მეზობელი სახელმწიფოა და საქართველოს სურვილი მასთან კეთილმეზობლურ და თანასწორუფლებიან ურთიერთობის არსებობაში მდგომარეობს და ბოლოს „კავკასიაში არანაირი ეკონიმიკა არ განვითარდება უსაფრთხოების, რეგიონული თანამშრომლობისა და კასპიის ნავთობისგან მიღებული სარგებლობის გარეშე. რეგიონის უსაფრთხობის უზრუნველყოფისა და ეკონომიკურ თანამშრომლობაში რუსეთის პოზიტიური მონაწილეობა, საბოლოოდ ისევ რუსეთს მოუტანს სარგებლობას, ეს კი თავის წვლილს შეიტანს რუსეთის უსაფრთხოებისა და კეთილდღეობის განვითარებაში“. სხვათაშორის, საქართველოს მთავრობისაგან რუსეთისთვის რამდენჯერმე მოხდა შეთავაზება ნოვოროსიისკის სუფსის ნავთობსადენის გაყვანის შესახებ, სწორედ აფხაზეთის გავლით. პრინციპში ეს რუსეთისათვის მისაღები უნდა ყოფილიყო, ვინაიდან ნოვოროსიისკის პორტი წელიწადში თითქმის 2 თვე არაქმედუნარიანია ნავთობის გადატვირთვის თვალსაზრისით. სამწუხაროდ, რუსეთის მხარემ ჩვენი ეს წინადადება არ მიიღო.

კავკასიაში რუსეთის შემდეგ ყველაზე ძლიერი აქტიორი თურქეთია. ისევე როგორც რუსეთი, თურქეთიც საქართველოს საკუთარი დაქვემდებარების ობიექტად მიიჩნევს. თუმცა, საკუთარი მიზნის მიღწევას იგი ფრთხილი და ნაკლებად რადიკალური გზით ცდილობს, რაც ეკონომიკური ბაზრის მოპოვების მცდელობაში გამოიხატება. ამის საწინააღმდეგოდ საჭიროა საქართველომ განავითაროს საკუთარი ეროვნული ეკონომიკა. თურქეთთან მიმართებაში პოზიტიურად ითვლება ის მოვლენა, რომ იგი საქართველოს სტრატეგიული პარტნიორია და ჩვენთან ერთად მონაწილეობს კასპიის ნავთობისა და გაზის პროექტებში. ამ უკანასკნელით თურქეთის დაინტერესება დიდია და სწორედ ამ შემთხვევის გამოყენებაა შესაძლებელი რუსეთიდან მომდინარე საფრთხის დასაბალანსებლად.

კავკასიის რეგიონის ქვეყნები რეგიონალურ დონეზე სხვადასხვა პოლიტიკურ სიბრტყეში იმყოფებიან. თურქეთი, საქართველო და აზერბაიჯანი სარგებლობენ რა დასავლეთის მხარდაჭერით, აქტიურად არიან ჩართულნი ევროპა-კავკასია-აზიის სატრანზიტო პროექტებში, ხოლო სომხეთი, ირანი და ნაწილობრივ რუსეთიც ძირითადი პროექტების მიღმა არიან დარჩენილნი, რაც მათში ნეგატიურ რეაქციას იწვევს. ეს გარემოება საქართველოსათვის არის ერთგვარი გამოწვევაც და ამავე დროს შანსიც ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის. სომხეთის არადასავლური ორიენტაცია სერიოზულ პრობლემად რჩება კავკასიაში, განსაკუთრებით კონფლიქტების საქმეში. აზერბაიჯანისთვის საქართველო ერთადერთ სახმელეთო მოსაზღვრე თანამოაზრე სახელმწიფოს, კასპიის ნავთობისა და გაზის ერთ-ერთი მსხვილ ექსპორტიორს წარმოადგენს, რომელიც ასე მწვავედ განიცდის დაპირისპირებას სომხეთთან (ყარაბაღის გამო) და ირანთან. ასეთ შემთხვევაში სწორი საგარეო პოლიტიკური სვლების გაკეთების შემთხვევაში, სავსებით შესაძლებელია ჩვენი ქვეყნის როლის ზრდა, როგორც რეგიონის, ასევე გარკვეულწილად საერთაშორისო მასშტაბითაც, რაც ასე მნიშვნელოვანია უსაფრთხოების მისაღწევად.

დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ, საქართველომ აქტიურად დაიწყო საგარეო პოლიტიკურ ასპარეზზე გასვლა, დღეისათვის საქართველო უკვე არის გაეროს, ევროსაბჭოს, ეუთოს, ბისეკის, სუამის და დსთ-ს წევრი სახელმწიფო. საერთაშორისო და რეგიონალურ ორგანიზაციებში ინტეგრაცია და მათთან მჭიდრო თანამშრომლობა წარმოადგენს ქვეყნის ერთ-ერთ უმთავრეს საგარეო პოლიტიკურ პრიორიტეტს.

დღეს აქცენტი გადატანილია საქართველოს ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანებაზე. მართალია, ქვეყანა ვერ აკმაყოფილებს ამ ორგანიზაციაში გაწევრიანებისათვის აუცილებელ ძირითად პირობებს (განვითარებული ეკონიმიკა, ტერიტორიული მთლიანობა, ადამიანის უფლებების დაცვა), მაგრამ რეალურად საქართველოს გააჩნია მჭიდრო კავშირი ამ ორივე ორგანიზაციასთან, რაც გვაძლევს იმის ფიქრის საშუალებას, რომ საშინაო პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების მოგვარების შემდეგ შესაძლებელი გახდება ნატოსა და ევროკავშირის წევრობა, რაც ასე აუცილებელია ყველა სახის საგარეო პოლიტიკური პრობლემების მოსაგვარებლად. ამასთან ნატოში და ევროკავშირში გაწევრიანება სუამის ქვეყნების სტრატეგიულ ამოცანას უნდა წარმოადგენდეს, რაც პოზიტიურად მოქმედებს, ერთის მხრივ, ამ ქვეყნებში არსებული კონფლიქტების მოგვარებაზე და მეორეს მხრივ, ერთიანი საიმედო, მყარი უსაფრთხოების სისტემის შექმნაზე. აქ არ შეიძლება არ აღინიშნოს ისეთი სახელმწოს პირდაპირი მხარდაჭერა, როგორცაა აშშ. ამასთან, ფაქტიურად 2008 წლის დეკემბრისათვის საქართველომ უნდა მიიღოს ნატოში გაწევრიანების ინდივიდუალურიო გეგმა, ეს კი ერთი ნაბიჯით აშორებს მას საბოლოო მიზნამდე.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. ბეშლერი ჟან. დემოკრატია. თბ. 1998

2. გ. ხომერიკი გეოპოლიტიკა. თბ., ESM. თბილისის გამომც., 2004

3. მ. მეტრეველი. კავკასიური ცივილიზაცია მსოფლიო გლობალიზაცუირი პროცესების კონტექსტში თბ., 2007

4. Пикулкин А. Система Госуарственного управления. М 2001

5.Чиркин В. Государственное управление. М. 2002

რეზიუმე

საქართველო კავკასიის ერთიანი უსაფრთხოების სისტემაში

ნათია კაჭარავა

საქართველომ გამოკვეთა რა თავისი საგარეო პოლიტიკის კურსი, როგორც ევროპის პოლიტიკური, ეკონომიკური და კულტურული სივრცის განუყოფელი ნაწილი მიისწრაფვის ევროპაში ინტეგრაციისაკენ. იგი შესაძლებლობების მაქსიმუმს აკეთებს იმისათვის რომ, ერთის მხრივ დაიცვას თავისი ქვეყნის სუვერენიტეტი და მიაღწიოს ქვეყნის მდგრად განვითარებას, მეორეს მხრივ, პატივი სცეს და ურთიერთხელსაყრელი, კეთილმეზობლური ურთიერთობა შექმნას თავის მეზობელ ქვეყნებთან.

სამწუხაროდ, საქართველომ ვერ აიცდინა ქვეყნის შიგნით კონფლიქტები, და შედეგად ორი კონფლიქტური ზონის პირობებში ცხოვრობს. მიუხედავად ამისა, საქართველოს, ისე როგორც მთლიანად კავკასიის როლი საერთაშორისო პოლიტიკურ და ეკონომიკურ რუკაზე საკმაოდ მზარდია. ხოლო რეგიონით დაინტერესებულ სახელმწიფოთა შორის იკვეთება ორი ყველაზე მძლავრი ძალის პოლუსი საკუთარი ინტერესებით და მისწრაფებებით.

- დასავლეთის ქვეყნები - ევროპა, აშშ

- აღმოსავლეთით - რუსეთი

ამასთან, მუდმივად ანგარიშგასაწევია საქართველოს ურთიერთობა სომხეთთან, აზერბაიჯანთან და თურქეთთან.

სწორედ, უმთავრესი ამოცანაა საქართველოს საგარეო და საშინაო პოლიტიკისთვის დაბალანსებული ურთიერთობის უზრუნველყოფა. სწორედ ამაში ვხედავთ საქართველოს ურთიერთობის მთავარ გარანტიას. თუმცა რუსეთისათვის საქართველოს სწრაფვა დასავლეთისკენ აღქმულია, როგორც მის წინააღმდეგ სვლა. მაშინ გაუგებარია რუსეთის სულ უფრო ინტენსიური ინტეგრაცია ევროპისკენ. რუსეთი არ ერიდება წარმოაჩინოს თავისი თავი მხარედ აფხაზეთის კონფლიქტთან მიმართებაში. უფრო მეტიც, ჩართული აქვს ყველა მექანიზმი და პოლიტიკური და ეკონომიკური ბერკეტები აფხაზეთის დამოუკიდებლობის ასაღიარებლად. ფაქტია, საქართველოსთვის ყველაზე დიდი საგარეო საფრთხე, როგორც სამხედრო ისე არასამხედრო ხასიათის რუსეთიდან მოედინება აფხაზეთის გავლით.

სრულიად ბუნებრივია ასეთ ვითარებაში საქართველოს სწრაფვა გაწევრიანდეს ნატოში.რუსეთის დიდი მცდელობა, შეაფერხოს ეს პროცესი, განწირულია მარცხისთვის. საქართველოს ნატოში გაწევრიანება მყარი გარანტიაა ერთის მხრივ ქვეყნის უსაფრთხოებისთვის და მეორეს მხრივ, კონფლიქტების მშვიდობიანი მოგვარებისთვის.

SUMMARY

Georgia in Common Security System of Caucasus

Natia Kacharava

Georgia has determined its foreign policy course as the integral part of political, economic and cultural space of Europe and aspires to the integration in Europe. Georgia does as much as it possible to defense the sovereignty of its own country and to reach the stable development, on the one hand, and to respect and create mutually advantageous and good-neighborhood relations with neighbor countries, on the other.

Unfortunately, Georgia could not avoid internal conflicts and as result lives under the condition of two zones of conflicts. Despite of it the role of Georgia, as well as of whole Caucasus at political and economic map is fast-growing enough, while between the states interested in this region two pole of the most powerful forces is revealed with their own interests and aspiration.

- Western countries - Europe, USA

- Eastern countries - Russia.

Also it is necessary to take into account the interrelation of Georgia with Armenia, Azerbaijan and Turkey.

The most important tasks of internal and foreign policy of Georgia is the maintenance of balanced interrelations. That is exactly the main guarantee of advantageous mutual relations of Georgia. Russia considers the aspiration of Georgia to the West as the contradiction to its interests, but from this point of view the integration of Russia into Europe is not comprehensible. Russia does not hesitate to prove itself as the part regarding the conflict with Abkhazia. Moreover Russia connected all mechanisms, political and economic levers to recognize the independency of Abkhazia. It is fact that for Georgia the greatest threat, both military and non-military goes from Russia through Abkhazia.

In this situation the aspiration of Georgia to the membership in NATO is absolutely natural. Attempt of Russia to slow down this process are doomed to a failure. Membership in NATO is the firm guarantee of safety of Georgia, on the one hand, as well as of peaceful settlement of conflicts, on the other.

РЕЗЮМЕ

Грузия в кавказской единой системе безопасности

Натия Качарава

Грузия определила свой внешне - политический курс, и как неделимая часть европейского политического, экономического и культурного пространства стремится к интеграции с Европой. Она прилагает максимум усилий к тому, чтобы с одной стороны защитить свой суверенитет и добится устойчивого развития страны, а с другой стороны строить свои отношения с соседними странами на основе уважения, добрососедства и взаимовыгодности.

К сожалению, Грузию не миновали внутренние конфликты, и в результате страна живет в условиях двух конфликтных зон. Несмотря на это, роль Грузии, как в целом всего Кавказа, на международной политической и экономической карте постоянно возростает. Между государствами, заинтересованными данным регионом, вырисовываются два полюса мощной силы со своими интересами и устремлениями: западные страны - Европа, США и на востоке - Россия.

К тому же, постоянно надо учитывать взаимоотношения Грузии с Арменией, Азербайджаном и Турцией.

Для внешней и внутренней политики Грузии главнейшая задача состоит в обеспечении сбалансированных отношений. Именно в этом мы видим главную гарантию успеха грузинских отношений. Хотя, стремление Грузии к Западу, Россия воспринимает как направленный против него шаг. Тогда непонятна ее все более интенсивная интеграция с Европой . Россия не стесняется выглядеть участником в отношении абхазского конфликта. Более того, у нее включены все механизмы; политические и экономические рычаги для провозглашения независимости Абхазии. Факт, что для Грузии самая большая внешняя угроза, как военного, так и не военного характера, идет от России через Абхазию.

В такой ситуации совершенно естественно стремление Грузии к членству в НАТО. Несмотря на большие старания России помешать этому процессу, все они обречены на провал. Членство Грузии в НАТО устойчивая гарантия, с одной стороны, безопасности страны, а с другой стороны, для мирного урегулирования конфликтов.

ნონა ლომიძე

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
საზოგადოებრივ მეცნიერებათა დოქტორანტი

ისტორიული ფაქტია: გლობალურ, რეგიონალურ თუ ცალკეულ სახელმწიფოთა დონეზე სტაბილურობა და ეროვნული უსაფრთხოება ყოველთვის სხვადასხვაგვარად გაიგებოდა. ამასვე ადასტურებს პირველი და მეორე მსოფლიო ომის მიზეზები და შედეგებიც. ქვეყანას სტაბილურობა საკუთარი ტერიტორიების სხვა სახელმწიფოთა ხარჯზე გაფართოება მიაჩნდა, ზოგიერთს - დიქტატურა და ადამიანის უფლებების იგნორირება და ა. შ.

ის, რომ ბიპოლარული სტრუქტურა პატარა და მეორეხარისხოვანი ქვეყნების სტაბილურობას უზრუნველყოფდა, საკამათო არაა. თუმცა, ამგვარი სტაბილურობა განპირობებული იყო აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ბლოკების პოლიტიკით, რომელიც ურთიერთდაშინების სტრატეგიას ემყარებოდა, რაც უთუოდ ქმნიდა გლობალური კატასტროფის რეალურ საფრთხეს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, გლობალური კატასტროფის საფრთხეს აცნობიერებდა ორივე მხარე. მიუხედავად ამისა, ან სწორედ ამის გამო, ცივი ომის ეპოქა გამოირჩეოდა სამხედრო საშუალებების შეუჩერებელი ზრდით. შეიარაღების განუხრელმა ზრდამ კი აბსურდად აქცია გლობალური სამხედრო ომი.

რა თქმა უნდა, ცივი ომის აპრიორი გულისხმობდა უფრო სიცოცხლისუნარიანი და პროგრესული სისტემის გამარჯვებას. ამიტომ იყო, რომ გერმანიის გაერთიანება, ვარშავის ბლოკისა და თვით საბჭოთა კავშირის დაშლა საყოველთაო მშვიდობისა და ,,ისტორიის დასასრულის“ იმედს იძლეოდა, როგორც ამას იტყოდა ფუკუიამა. მაგრამ მალე ცხადი შეიქნა ერთპოლუსიან მსოფლიოში ახალი და მრავალფეროვანი კონფლიქტების წარმოშობის ფაქტი.

ამ მხრივ, ყველაზე უფრო არასტაბილური პოსტსაბჭოური სივრცე აღმოჩნდა. იგი იქცა შეიარაღებული კონფლიქტების, პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ ფასეულობითი სისტემის რყევებისა და საყოველთაო ქაოსის ზონად. მათ შორის ფართო და მწვავე ხასიათით გამოირჩევა სეპარატიზმი და ეთნოკონფლიქტები.

ეთნოკონფლიქტების ზოგადი მიზეზები. მრავალი მიზეზებიდან და ფაქტორებიდან შეიძლება გამოიყოს ორიენტალიზმის პრობლემა.

ალბათ, ბუნებრივ პროცესად უნდა მივიჩნიოთ ის, რომ გეოპოლიტიკური სტრუქტურის მკვეთრმა ცვლილებამ თითქმის ყველა პოსტსაბჭოური ქვეყანა აღნიშნული პრობლემის წინაშე დააყენა; ზოგიერთმა მათგანმა ევრაზიული ორიენტაცია არჩია და რუსეთთან კვლავ სტრატეგიული პარტნიორობა შეინარჩუნა; ზოგიერთმა პირიქით - ევროატლანტიკური ორიენტაცია საგარეო და საშინაო პოლიტიკის საფუძვლად აქცია. ამ მხრივ განსხვავებებმა თავი იჩინა არა მარტო პოსტსაბჭოურ ქვეყნებს შორის, არამედ თვით ერთი სახელმწიფოს ფარგლებშიც.

ყოველივე ეს ხელსაყრელ ფონს უქმნიდა ავტონომიური რესპუბლიკების პოლიტიკურ ელიტებს, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში მოქმედებდნენ არა სახელმწიფოებრივი და ეროვნული, არამედ წმინდა მერკანტილური ინტერესებით. უკვე საბჭოთა კავშირის რღვევის პროცესში „წარმოიშვნენ“ მედროვე პოლიტიკური ლიდერები, რომლებიც მოხერხებულად მანიპულირებდნენ ისეთი ფაქიზ გრძნობებზე, როგორიცაა ეთნიკური თვითმყოფადობის შენარჩუნება, ეთნიკური უმცირესობის შევიწროება; იქმნებოდა მჩაგვრელისა და მტრის ხატი, უფრო მეტი, სულ უფრო ხშირად გაისმოდა ცენტრიდან იმის შესახებ, რომ თუ საბჭოთა კავშირიდან გასვლა სურთ მოკავშირე რესპუბლიკებს დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად, ბუნებრივია, ასეთივე დამოუკიდებლობის მოსაპოვებლად მოკავშირე რესპუბლიკებიდან გასვლას მოისურვებენ მათში შემავალი ავტრონომიური ერთეულები. ყოველივე ამ საფუძველზე იქმნებოდა ამა თუ იმ ავტონომიური ერთეულის სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის იდეოლოგია და შესატყვისი პოლიტიკური რიტორიკა. რეალურად კი ამგვარი მოწოდებებით ე.წ. ლიდერები ცდილობდნენ და ცდილობენ უკონტროლო კოლოსალური სიმდიდრისა და მართვა-გამგეობის ხელში ჩაგდებას. მსგავსი ელიტების ჯერ კიდევ „პერესტროიკის“ პერიოდში ყალიბდებოდნენ. სწორედ იქ შეიქმნა არძინბას ე.წ. სეპარატისტული იდეოლოგია, რომელიც შემდგომში გადაიზარდა აგრესიულ სეპარატიზმში, რაზეც ქვემოთ გვექნება საუბარი.

ყველა ზემოჩამოთვლილი მიზეზები და ფაქტორები (პლუს რუსეთის ფაქტორი განსაკუთრებით) მეტ-ნაკლებად მოქმედებდა ყარაბახში, სამხრეთ ოსეთში, აფხაზეთში, დნესტრისპირეთში. თუ მაინც ვეცდებით გარკვეული სპეციფიკის დაფიქსირებას, მაშინ, ალბათ, უნდა ითქვას, რომ საქართველოს განდგომილი ტერიტორიები პირდაპირ ესაზღვრება რუსეთს და ეკონომიკური მოტივაციების გამო აფხაზეთიც და სამხრეთ ოსეთიც მეტ-ნაკლებად ლოიალები არიან ჩრდილოეთ მეზობელთან. ამავე დროს, საქართველო ერთადერთი პოსტსაბჭოური ქვეყანაა, სადაც ორი განდგომილი, სეპარატისტული ზონა მოქმედებს (აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი).

შორსა ვარ პრეტენზიისაგან დეტალურად მიმოვიხილო ყველა მათგანი, მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ მიუხედავად მოლაპარაკებების ინტენსივობისა, საერთაშორისო სტრუქტურებისა და მისიების მონაწილეობისა, კონფლიქტების მოგვარების თვალსაზრისით რაიმე რეალური პოზიტიური ცვლილებები არ შეიმჩნევა. ერთადერთი რაც შეიძლება ითქვას, იგი დავიწყებული არ არის, სადავო არ არის არავისთვის და ეს ცხოვრებამ, განვლილმა ისტორიამ ყველაზე უფრო კარგად დაადასტურა, რომ კონფლიქტების მოგვარება ყველგან და ყველასთვის ურთულესი და მრავალ ერთმანეთთან დაკავშირებულ პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ფაქტორს მოიცავს.

როგორც ჩანს, პოზიტიური შედეგების მიღწევა დამოკიდებული იქნება არა მოლაპარაკებების სიხშირესა და ფორმატზე, არამედ პრობლემისადმი ახლებურ მიდგომაზე, არსებული ვითარების დაძლევისათვის, ასევე ადექვატური ტექნოლოგიების შემუშავებაზე.

ამისათვის კი საჭიროა ჯერ განისაზღვროს:

სოციალურ-ეკონომიკური, კულტურული და პოლიტიკური ხელშეკრულებები, რომელიც სარგებელს მოუტანს ორივე მხარეს და ა.შ.

ეთნოკონფლიქტები მხოლოდ პოსტსაბჭოურ სივრცეს არ ახასიათებს. მსოფლიოს უმრავლეს ქვეყნებში სეპარატისტული ზონები არცთუ ცოტა მოიძებნება. ამიტომ პრობლემის გადაჭრის პოლიტიკურ ტექნოლოგიებს ეფექტი არ ექნება, თუ საკითხის გადაჭრის ცალსახა საშუალებას არ იძლევა საერთაშორისო სამართალი.

აკადემიურ დონეზე გადაჭრას თხოულობს ზოგიერთი თეორიული საკითხი, რომელიც დღესდღეობით კონფლიქტების მოგვარების უნივერსალური მოდელის შემუშავების პირობად უნდა იქცეს.

ამ ეტაპზე დაუსაბუთებელი რჩება კოსოვოს უნივერსალურობა, რაც სეპარატეზმის წამქეზებლობის როლს ასრულებს. ყოველ შემთხვევაში, ამ ეტაპზე მას მეცნიერული, პოლიტიკური, ისტორიული, ეკონომიკურ-კულტურული და სამართლებრივი არგუმენტაცია ნამდვილად აკლია. მიგვაჩნია, თუ ასეთ დასაბუთებას ვერ შეძლებს მათი ინიციატორები, მაშინ იგი ადვილად შეიძლება იქცეს სეპარატიზმის გაღვიძების კატალიზატორად და მსოფლიოს მოევლინოს, როგორც გლობალური საფრთხე.

დასაწყისშივე შევეხე სტაბილურობის საკითხს. დავამატებდი შემდეგს: გლობალური არასტაბილურობა შეიძლება გამოწვეული იქნას ,,ქვემოდანაც“ და ,,ზემოდანაც“. თანამედროვე მსოფლიო ძალზედ მჭიდროა, უწინარეს ყოვლისა, პოლიტიკურ აქტორთა ურთიერთზემოქმედებით. სრულიად შესაძლებელია, რომ უაღრესად პატარა ქვეყნის დესტაბილიზაციამ („ქვემოდან“) გამოიწვიოს მთელი მსოფლიოს დესტაბილიზაცია და, პირიქით, საერთაშორისო სტრუქტურების მიერ მიღებულმა გაუმართლებელმა და არაეფექტურმა გადაწყვეტილებებმა („ზემოდან“) - პატარა ქვეყნების დესტაბილიზაცია.

სტაბილურობას ყველაზე უფრო დიდ საფრთხეს სეპარატიზმი, მათ შორის, „აგრესიული სეპარატიზმი“ უქმნის. ვფიქრობ, რომ საფრთხეთა თავიდან აცილებისა და ხანგრძლივვადიანი სტაბილურობის უზრუნველყოფისათვის უთუოდ საჭირო ხდება სეპარატიზმის სახეობების და ფორმების კლასიფიცირება, რაც უთუოდ გააადვილებს კონფლიქტების გადაჭრის ეფექტური ტექნოლოგიების შემუშევებას.

ამასთან დაკავშირებით მინდა მოგახსენოთ, რომ ტერმინმა „აგრესიული სეპარატიზმი“ პირველად საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან 1992 წელს გაიჟღერა აფხაზი სეპარატისტების მისამართით, განმეორდა იგი შემდგომ წლებშიც, მაგრამ სამწუხაროდ, ოფიციალურ დოკუმენტებში ასახული და დაფიქსირებული არ ყოფილა. ამ ტერმინის საერთაშორისო დიპლომატიურ ლექსიკონში დამკვიდრების წინააღმდეგ ძირითადად რუსი დიპლომატები გამოდიან, მათი არგუმენტი მდგომარეობს იმაში, რომ სეპარატიზმი უკვე აგრესიულია თავისი ბუნებით.

ჩვენ ვერ დავეთანხმებით მათ ასეთ მოსაზრებას, ვინაიდან „აგრესიული სეპარატიზმი“ სეპარატიზმის გამოვლინების ყველაზე საშიში ფორმაა, რაც გამოიხატება იმაში, რომ ფარული, შენიღბული აგრესიის ნაცვლად უკვე ღიად გამოვლენილ აგრესიასთან გვაქვს საქმე. შინაარსის ქვეშ ვგულისხმობთ ადგილობრივი მოსახლეობის გარკვეული ეთნიკური ჯგუფების მიმართ სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობის გამოყენებას (სამხედრო შეიარაღებული ძალადობის ჩათვლით), რასაც შედეგად მოჰყვება ეთნიკური წმენდა, მრავალი ადამიანის მკვლელობა და ათი ათასობით ადამიანის თავიანთ საცხოვრებელი ადგილებიდან განდევნა და მათი ქონების მთლიანი განადგურება, რაც მოხდა კიდევაც აფხაზეთში, სამხრეთ ოსეთში, მთიან ყარაბახში და სხვა რეგიონებში (დამეთანხმებით,რომ არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება ერთ სიბრტყეში განვიხილოთ სეპარატიზმის გამოვლინებისა და საფრთხის მიხედვით ესპანეთში არსებული სეპარატიზმის გამოვლინებები კატალონიისა და ბასკების მხრიდან).

სამწუხაროა, მაგრამ აფხაზეთის კრიზისის მიმდინარეობის მუდმივ შემადგენელ ნაწილად იქცა სეპარატისტთა დაუსჯელი ძალისხმევა იმ მიზნით, რომ ფაქტიურად უპერსპექტივოდ იქცეს იძულებით გადაადგილებული პირთა დაბრუნება, ვინაიდან სწორედ დაუსჯელი „აგრესიული სეპარატიზმით“ იკვებება ეს ყველაფერი.

„აგრესიული სეპარატიზმი“ არა მარტო დიპლომატებსა და პოლიტიკოსებს შორის ურთიერთობისას გამოსაყენებელი ტერმინი უნდა გახდეს, არამედ მყარად უნდა დამკვიდრდეს და დაფიქსირდეს საერთაშორისო ორგანიზაციების (გაერო, ნატო, ევროკავშირი, ეუთო) მიერ კონფლიქტებთან დაკავშირებულ მიღებულ დოკუმენტებში.

უფრო მეტიც, პოლიტიკოსებმა და იურისტებმა უნდა ვიფიქროთ იმაზეც, რომ „აგრესიული სეპარატიზმის“ გამოვლინება, არა მარტო პოლიტიკური ლექსიკონის კუთვნილებად უნდა იქცეს, არამედ განიხილებოდეს, როგორც კონკრეტული დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა ჩამონათვალში.

უახლოესი წარსული მოვლენების გათვალისწინებით, აუცილებელია, რომ როგორც სახელმწიფოთა სისხლის სამართლის კანონმდებლობამ, ისე საერთაშორისო სისხლის სამართალმა აღიაროს „აგრესიული სეპარატიზმი“ გენოციდთან ერთად ცალკე დანაშაულად.

ცალკე უნდა შევეხოთ გაეროს მხრიდან ძალიან დაგვიანებით აფხაზეთში დატრიალებული ტრაგედიის, როგორც ქართველი ერის გენოციდის აღიარებას. საქართველოს დიდი ხანი მოუწია ლოდინი, თუმცა ამის სრული საფუძველი გაეროს ჯერ კიდევ 1993 წელს გააჩნდა. ამის საფუძველს გვაძლევს ის გარემოებები, რომ 1993 წელს გაეროს ექსპერტთა კომისიას, რომელიც შეიქმნა გაეროს გენერალური ასამბლეის 89-ე პლენარული სხდომის 47/80 დადგენილების რეალიზაციის გასაკონტროლებლად, თავის დოკუმენტში საგანგებოდ აღნიშნა, რომ კონკრეტული ერის მიმართ გენოციდისთვის სრულიად არ არის საჭირო მთლიანად ერის განადგურება, ,,თუკი მკვლელობის ობიექტია ეროვნული ჯგუფის მთლიანი ხელმძღვანელობა, ეს გენოციდის ტოლფასი გახლავთ. იგულისხმება პოლიტიკური და ადმინისტრაციული ხელმძღვანელები, სასულიერო პირები, მეცნიერები, ინტელიგენციის წარმომადგენლები. ამდენად, იმისთვის, რომ გენოციდის პრეცენდენტი დაფიქსირდეს, სრულიად არა აქვს მნიშვნელობა მოკლულთა რაოდენობას“. სამწუხაროდ, გაერომ მიუხედავად 1993 წლის 47/80 დადგენილებისა, მხოლოდ 2008 წლის მაისში მისცა პოლიტიკური შეფასება ყველაფერ ამას. ახლა ჯერი დადგა აფხაზეთში მომხდარის სამართლებრივი შეფასებისა. კერძოდ, საერთაშორისო სასამართლოს მიერ უნდა გასამართლდნენ აფხაზეთში მომხდარი გენოციდის ორგანიზატორები, წამქეზებლები და შემსრულებლები.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. ბიჭაშვილი მ. საქართველოს გეოპოლიტიკური მდგომარეობისათვის//“საზოგადოება და პოლიტიკა“, 1. თბ., 1996.

2. გეგეშიძე არჩ. გეოპოლიტიკა. თბ., 1999.

3. დუგინი ა. გეოპოლიტიკის საფუძვლები. თბ., 1999.

4. კვესელავა ი., გვენეტაძე ე. პოლიტოლოგია. თბ., 2004.

5. ლეჟავა გ. ფენომენის ანალიზი: ნარკომანია. თბ., 2003.

6. რონდელი ალ. საერთაშორისო ურთიერთობები. თბ., 2006.

7. ჩოგოვაძე გ. გლობალანსი. მოსკოვი, 2006.

8. ქარუმიძე ვ. საერთაშორისო ორგანიზაციები. თბ., 1999.

9. ჰანტინგტონი ს. პოლიტიკური სტატიები. თბ., 2001.

10. Aron R. Paix et Guerre entre les nations. P., 1984.

11. Morgenthau H. Politics among Nations. N.-Y., 1948.

12. Peters R. The Culture of Future Conflict//"Parametrs". Winter 1995/96.

13. Senarclens P. de. La politique internationale. P., 1992.

14 Барабанов О.Н. Право и сила в разрешении конфликтов: новые подходы к проблеме гуманитарной интервенции//Конфликты в современном мире. М., 2001.

15. Барабанов О.Н. Глобальное управление и глобальное сотрудничество//Глобализация: человеческое измерение. М., 2002.

16. Бжезинский З. Великая шахматная доска. М., 2000.

17. Сухарев А.Ю. Президент Казахстана об актуальных проблемах национального, регионального и глобального бытия //"Полис", 2004, №6.

18. Уилкилсон П. Угроза международного терроризма в настоящем и будущем. Гагра, 1999.

19. Фурман Д. Внешнеполитические ориентиры России//"Россия и мусульманский мир", Бюллетень реферативно-аналитической информации. 1995. №12 (42).

20. ჯანაშია ჯ. XXI საუკუნის გამოწვევა. თბ., 2002.

რეზიუმე

ზოგიერთი მოსაზრება აფხაზეთის კონფლიქტის
მოგვარებასთან დაკავშირებით

ნონა ლომიძე

სამწუხაროდ, გეოპოლიტიკური სტრუქტურის მკვეთრმა ცვლილებამ თითქმის ყველა პოსტსაბჭოური ქვეყანა კონფლიქტების საშიშროების წინაშე დააყენა. განსაკუთრებით ამ თვალსაზრისით საქართველოს სახელმწიფო დაზარალდა. იგი ერთადერთი პოსტსაბჭოური ქვეყანაა, სადაც 1991-1993 წლების კონფლიქტების საფუძველზე ორი განდგომილი, სეპარატისტული ავტონომიური ერთეული ჩამოყალიბდა აფხაზეთისა და ოსეთის სახით.

განვლილმა 15 წელიწადმა დაგვარწმუნა იმაში, რომ კონფლიქტების მოგვარებაში პოზიტიური შედეგების მიღწევა დამოკიდებული იქნება არა მოლაპარაკებების სიხშირეზე და ფორმატზე, არამედ პრობლემისადმი ახლებურ მიდგომაზე, ახალი ტექნოლოგიების შემუშავებაზე.

აქ საკმარისია აღინიშნოს, საქართველოს ხელისუფლების მხრიდან აფხაზეთისათვის პოლიტიკური, ეკონომიკური, სოციალური, კულტურული და სხვა მიმართულებების თვალსაზრისით ფაქტიურად ,,შეუზღუდავი“ ავტონომიის შეთავაზებაა.

ამასთან, თუ თითოეული კონფლიქტის საერთაშორისო თანამეგობრობამ არ მისცა სათანადო პოლიტიკური შეფასება, რასაც შემდგომში უნდა მოჰყვეს სამართლებრივი შედეგებიც, კონფლიქტის წარმოშობის საშიშროება მუდმივად იარსებებს და შეიძლება გლობალურ საფრთხედ იქცეს მთელი მსოფლიოსათვის.

პოლიტიკურ და სამართლებრივ შეფასებას მოითხოვს კონფლიქტებისათვის თანამდევი ისეთი საშიში გამოვლინება, როგორიცაა „აგრესიული სეპარატიზმი“. მისი შინაარსის ქვეშ ვგულისხმობთ ეთნიკური ჯგუფებისათვის სიცოცხლისათვის საშიში ძალადობის გამოყენებას, რასაც შედეგად მოჰყვება ამ ნიშნით მრავალი ადამიანის მკვლელობა, მათი ქონების საყოველთაოდ საშიში საშუალებებით განადგურება და სხვა. „აგრესიული სეპარატიზმი“ არა მარტო დიპლომატებსა და პოლიტიკოსებს შორის ურთიერთობის გამოსაყენებელი ტერმინი უნდა გახდეს, არამედ მყარად უნდა დამკვიდრდეს და დაფიქსირდეს საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ კონფლიქტებთან დაკავშირებულ მიღებულ დოკუმენტებში. გარდა ამისა, იგი უნდა განიხილებოდეს, როგორც კონკრეტული დანაშაული კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა ჩამონათვალებში.

РЕЗЮМЕ

НЕКОТОРЫЕ СООБРАЖЕНИЯ В СВЯЗИ С УРЕГУЛИРОВАНИЕМ
АБХАЗСКОГО КОНФЛИКТА

НОНА ЛОМИДЗЕ

К сожалению, резкое изменение геополитической структуры почти все постсоветские страны поставило перед опасностью конфликтов. В особенности с этой точки зрения пострадало государство Грузия. Она единственная постсоветская страна, где на основе конфликтов 1991-1993 годов были созданы две отдельные сепаратистные автономные единицы в виде Абхазии и Осетии.

Прошедшие 15 лет убедили нас, что достижение положительных результатов в урегулировании конфликтов будет зависеть не от частоты и формата переговоров, а от нового подхода к проблеме, выработки новой технологии.

Здесь достаточно отметить, что с политической, экономической, социальной, культурной и других точек зрения предложения правительства Грузии это почти «неограниченная» автономия.

При этом, если международное содружество не даст надлежащей политической оценки каждому конфликту, за которым должен последовать правовой результат, постоянно будет существовать опасность возникновения конфликта и возможно создаст опасность для всего мира.

Политической и правовой оценки требует и следующее за конфликтом такое опасное проявление, каковым является «агрессивный сепаратизм», под которым подразумеваем применение опасного для жизни этнических групп насилия, в результате чего под этим знаком происходит убийство людей, уничтожение их имущества страшными средствами и др. «Агрессивный сепаратизм» должен стать термином, используемым во взаимоотношениях не только дипломатов и политиков, но и утвердиться и быть зафиксинованным в документах, принятых международными организациями в связи с конфликтами. Помимо этого он должен рассматриваться в перечне преступлений как конкретное преступление против человечества.

SUMMARY

Some Considerations Concerning Regulation of Abkhazia Conflict

Nona Lomidze

Unfortunately, sharp changes in the geopolitical structure brought almost all post-Soviet countries under the threat of conflicts. From this viewpoint, Georgia suffered most of all. It is the only post-Soviet country where in 1991-1993, due to the conflicts, two renegaded, separatist autonomous units - Abkhazia and Ossetia were formed.

The past 15 years showed that achievement of positive results in settlement of conflicts depends on a new approach to the problem, on development of new technologies rather than on the frequency and format of negotiations.

It should be mentioned here, that the Government of Georgia grants to Abkhazia the “unlimited” autonomy from the political, economic, social, cultural, etc. standpoint.

At the same time, if the world community does not give the relevant political assessment of each conflict, which can further result to legal consequences, there will be a constant danger of conflicts which may turn into the global threat for whole world.

Political and legal assessment should be also given to such dangerous phenomenon accompanying the conflicts as “aggressive separatism”. It means the use of force so dangerous for ethnic groups, which can lead to murder of many people, to destruction of their property by most terrible ways, etc. The term “aggressive separatism” should be used not only by diplomats and politicians, but it should be introduced and firmly fixed in the documents adopted by international organizations in connection with conflicts. Moreover, it should be regarded as a particular crime against mankind in the general list of crimes.

გიორგი მადუაშვილი

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
სამართლის დოქტორანტი

საქართველო პოლიეთნიკური ქვეყანაა და აქ ცხოვრობენ სხვადასხვა ეროვნების წარმომადგენლები, რომელთა უფლებების დაცვაც არის როგორც სახელმწიფოს შინაგანი სურვილისა და რწმენის, ასევე საქართველოს მიერ აღიარებული საერთაშორისო ვალდებულებების ერთ-ერთი ძირითადი მოთხოვნა.

საქართველო აღიარებს უმცირესობების ინტეგრაციის საჭიროებას. მას ხელმოწერილი აქვს ევროპის საბჭოს ეროვნული უმცირესობების დაცვის ჩარჩო კონვენცია და აღიარებული აქვს უმცირესობათა უფლებებთან დაკავშირებული საერთაშორისო ინსტრუმენტების და რეკომენდაციების უმეტესობა, მათ შორის, გაეროს დეკლარაცია ეროვნულ და ეთნიკურ, რელიგიურ და ლინგვისტიკურ უმცირესობებს მიკუთვნებული ადამიანების უფლებების შესახებ და ასევე ეუთოს დოკუმენტები: ჰააგის რეკომენდაცია ეროვნული უმცირესობების საგანმანათლებლო უფლებების შესახებ და განმარტებითი ბარათი, ეუთოს ადამიანური განზომილების კონფერენციის კოპენჰაგენის შეხვედრის დოკუმენტი, ლუნდის რეკომენდაციები საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ეროვნული უმცირესობების ეფექტური მონაწილეობისათვის და განმარტებითი ბარათი და სხვა.

ეროვნული ურთიერთობები საზოგადოებრივი ცხოვრების განსაკუთრებით რთული და დამოუკიდებელი სფეროა. ამა თუ იმ ქვეყანაში ისტორიული განვითარების თავისებურებების გავლენით, მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობითა და სხვა ფაქტორებით განპირობებული ერთა კონტაქტები უმთავრესად წინასწარ განსაზღვრავენ საზოგადოებაში მიმდინარე ეკონომიკურ, სოციალურ და პოლიტიკურ პროცესებს.

ისტორიული გამოცდილება მოწმობს, რომ ამა თუ იმ ქვეყანაში ეროვნებათშორის ურთიერთობაზე გავლენას ახდენს პოლიტიკური რეჟიმი. საქართველოს პირველი პრეზიდენტის ზვიად გამსახურდიას პოლიტიკამ საქართველოს ეთნიკურ უმცირესობებთან ურთიერთობებში არცთუ ისე დადებითი როლი ითამაშა. გამსახურდია ეროვნული მოძრაობის ქარიზმატული ლიდერი იყო. ის სათავეში ედგა საქართველოს საბჭოთა კავშირიდან გამოყვანასა და ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოპოვებას. მას შემდეგ, რაც გამსახურდია სახელმწიფოს მეთაური გახდა, მისი ნაციონალიზმი ქვეყანას დიდად ვერ დაეხმარა. მართალია, დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ საქართველოს კანონმდებლობა მოქალაქეობის შესახებ საკმაოდ ლიბერალური გახდა (ქვეყნის ტერიტორიაზე მცხოვრებნი ავტომატურად გახდნენ მოქალაქეები, მათი ეთნიკურობის და სხვა პირობების მიუხედავად, თუ ისინი თავად არ იტყოდნენ უარს, ასევე, აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს საარჩევნო კანონში აფხაზებისთვის სადეპუტატო მანდატების 50%-ის გარანტირება), ახალგაზრდა ქართული სახელმწიფოს კანონმდებლობა რეალურად უმცირესობების მიმართ დისკრიმინაციული არ იყო, მაგრამ ქვეყანაში გამეფებულმა დაძაბულმა და ნაციონალისტურმა გარემომ უმცირესობის ბევრ წარმომადგენელს საქართველოს დატოვებისკენ უბიძგა. ბევრი თავის ძირ სახელმწიფოში წავიდა: ისრაელში, სომხეთში, რუსეთში და ა.შ. დღეს სარწმუნო მონაცემები არ არსებობს იმის შესახებ, თუ ვინ, სად და რა მიზეზით დატოვა მაშინ ქვეყანა, თუმცა, წლების განმავლობაში მოსახლების აღწერის მონაცემები ქვეყნის ეთნიკურ შემადგენლობაში მომხდარ ცვლილებებზე აშკარად მიუთითებს. 1979, 1989 და 2002 წლის მონაცემები აჩვენებს, რომ საქართველოს სომხური მოსახლეობა 9%-დან 8,1%-მდე და შემდეგ 5,7%-მდე შემცირდა. კიდევ უფრო მკვეთრი იყო რუსული მოსახლეობის შემცირება - მისი პროცენტული მაჩვენებელი 7,4%-დან 6,3%-მდე, შემდგომში კი 1,5%-მდე შემცირდა.

ედუარდ შევარდნაძის პრეზიდენტობის დროს (1995-2003), სახელმწიფოს ეროვნული უმცირესობების მიმართ პოლიტიკა, შეიძლება ითქვას, არ გააჩნდა. შევარდნაძის ეპოქა, ზოგადად, თანმიმდევრული სახელმწიფო პოლიტიკის შემუშავებისა და განხორციელებით არ გამოირჩეოდა. მისი პრეზიდენტობის ხანა, ალბათ, ყველაზე კარგად შეიძლება დახასიათდეს, როგორც სტაბილურობის შენარჩუნების მიზნით სხვადასხვა ინტერსთა დაბალანსების მცდელობა. ძირითადად, ეს იმას გულისხმობდა, რომ ერთი შეხედვით, ზედაპირზე საგანგაშო და ფეთქებადი კონფლიქტი არ ჩანდა, თუმცა, უფრო ღრმად დუღდა პრობლემები. ეს განსაკუთრებით ცხადი იყო ეთნიკურ უმცირესობებთან მიმართებაში, რომლებიც ხელისუფლების მიერ უმეტესწილად უგულებელყოფილნი იყვნენ. მათი ინტეგრაციისა და სხვა პრობლემები კი საერთოდ არ იყო აღიარებული. პრაქტიკულად, უმცირესობებით დასახლებული რეგიონები ადგილობრივი კლანების მიერ იმართებოდა, რომლებიც ვალდებულნი იყვნენ მხარი შევარდნაძისა და მისი პარტიისათვის დაეჭირათ. ეს მხარდაჭერა არჩევნების დღეს მოსახლეობის საარჩევნო უბნენზე მიყვანითა და მმართველი პარტიისათვის ხმების მიცემით გამოიხატებოდა. ბუნებრივია, ასეთ პირობებში სახელმწიფო პოლიტიკის დოკუმენტების შექმნის არც საჭიროება არსებობდა და არც სარგებელი.

2003 წლის „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ ახალმა ხელისუფლებამ, განსაკუთრებით კი პრეზიდენტმა მიხეილ სააკაშვილმა, აქტიურად დაიწყო ეთნიკური უმცირესობების თემის წამოწევა. თავის გამოსვლებში პრეზიდენტი ხშირად ხაზგასმით აღნიშნავს საქართველოს მრავალეთნიკური შემადგენლობისა და აქედან გამომდინარე უდიდესი პოტენციალის შესახებ. სიმბოლური ჟესტებით გამოირჩეოდა 2004 წლის იანვარში პრეზიდენტ სააკაშვილის ინაუგურაციის ცერემონიალი. ის გამოსვლისას ეთნიკურ ჯგუფებს თავიანთ მშობლიურ ენაზე მიესალმა. საქართველოს დროშა საქართველოში მცხოვრები სხვადსხვა ეთნიკური ჯგუფების ნაციონალურ ტანსაცმელში გამოწყობილმა ბავშვებმა ერთად აღმართეს. პრეზიდენტი და ხელისუფლების წარმომადგენლები ხშირად საუბრობენ ქართულ საზოგადოებაში ეთნიკური უმცირესობების ინტეგრაციის საჭიროებაზე და ხაზგასმით აღნიშნავენ, რომ ეს ასიმილაციასა და საკუთარი იდენტურობის დავიწყებას არ ნიუშნავს. ახალი ხელისუფლება სამოქალაქო ნაციონალიზმს ანიჭებს უპირატესობას ეთნიკურ სიამაყესთან შედარებით, რაც ტრადიციულად აქამდე დომინირებდა.

„ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ ინსტიტუციონალურ დონეზე შეიქმნა სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატი, რათა ამით კიდევ ერთხელ ყოფილიყო ხაზგასმული თუ რამდენად დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ახალი ხელისუფლება საქართველოში უმცირესობების მდგომარეობის გაუმჯობესებას და მათ საზოგადოებაში ინტეგრაციას. სახელმწიფო მინისტრის კაბინეტის გარდა, მინისტრების დონეზე ასევე შეიქმნა სამოქალაქო ინტეგრაციისა და ტოლერანტობის საბჭო, რომლიშემადგენლობაში სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებიც შედიოდნენ. ამ ორგანოს სამოქალაქო ინტეგრაციის სტრატეგიის/კონცეფციის და მისი განხორციელების სამოქმედო გეგმის შემუშავება დაევალა.

სამოქალაქო ინტეგრაციის საკითხებში სახელმწიფო მინისტრის აპარატმა არსებობა 2008 წლის იანვარში შეწყვიტა.

უკვე რამდენიმე წელია უმცირესობების მიმართ თანმიმდევრული პოლიტიკის შემუშავება ხელისუფლების დღის წესრიგში დგას. იუხედავად იმისა, რომ არცერთი სრულყოფილი დოკუმენტი არ არის ჯერჯერობით მიღებული, რამდენიმე კანონპროექტი და მოსაზრება უკვე შემუშავდა.

ეთნიკური უმცირესობების შესახებ ჩარჩო კონვენციის რატიფიცირების დროს პარლამენტის ქმედება მნიშვნელოვანი სიგნალი იყო. კონვენციას 2000 წელს მოეწერა ხელი და რატიფიცირება 2005 წელს პარლამენტის დადგენილებით განხორციელდა. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს ოფიციალურად არცერთი დათქმა არ გაუკეთებია, როგორც კონვენციის სამდივნოს ოფიციალურ ვერ-გვერდზეა მითითებული, დადგენილების მე-2 მუხლი განსხვავებულ სურათს აჩვენებს. დადგენილება განსაზღვრავს, თუ რას ნიშნავს „ეროვნული უმცირესობა“ საქართველოში - ეს ტერმინი, განმარტების თანახმად, მოიცავს ადამიანთა ჯგუფს, რომლებიც არიან საქართველოს მოქალაქეები, რომლებიც განსხავდებიან მოსახლეობის უმრავლესობისაგან ლინგვისტური, კულტურული და ეთნიკური იდენტურობის თვალსაზრისით, ცხოვრობენ საქართველოს ტერიტორიზე ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში და საქართველოს ტერიტორიზე კომპაქტურად არიან დასახლებული. დამატებითი განმარტებები ეხება 10, 11.1, 11.3, 16, 18 და 30 მუხლებს. დადგენილების მე-3 მუხლი ადგენს, რომ მე-2 მუხლში გაკეთებული განაცხადი რატიფიკაციის გადაწყვეტილების „განუყოფელ ნაწილს“ წარმოადგენს, თუმცა ამ უკანასკნელი განაცხადის კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება ადვილად შეიძლება. საქართველოს კანონმდებლობით, ქვეყნის შიდა კანონმდებლობასთან, მათ შორის პარლამენტის საკანონმდებლო აქტებთან, უპირატესი იურიდიული ძალა ენიჭება საერთაშორისო ხელშეკრულებებს, რომლებზეც საქართველოს ხელი აქვს მოწერილი. რადგან ქართულ მხარეს რაიმე დათქმები და განაცხადები ოფიციალურად კონვენციის მიმართ არ გამოუთქვამს, დადგენილებით მიღებული განმარტებები შეიძლება მხოლოდ შიდა კანონმდებლობის ნაწილად ჩაითვალოს. მაგრამ ვინაიდან ისინი საერთაშორისო სამართალთან მოდიან წინააღმდეგობაში, კონსტიტუციურად მათი ძალადაკარგულად ცნობა უნდა მოხდეს. შესაბამისად, დადგენილების შინაარსი არავითარი იურიდიული ძალის მქონე არ არის. ამ სფეროს ექსპერტები თვლიან, რომ ეს იყო პარლამენტის მცდელობა, სულ მცირე დაეფიქსირებინა და გაეხმოვანებინა ამ საკითხთან დაკავშირებით საკუთარი პოზიცია, თუმცა ასეთი განაცხადის დანიშნულება მაინც გაუგებარი რჩება.

პარლამენტში მომზადდა კიდევ ერთი დოკუმენტი. ადამიანის უფლებების დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის მიერ შემუშავებული პროექტი ,,ეროვნული უმცირესობების დაცვისა და ინტეგრაციის კონცეფცია“. მიუხედავად იმისა, რომ დოკუმენტი უმცირესობების დაცვასა და მათი კეთილდღეობის ხელშეწყობას ისახავს მიზნად, იგი უმცირესობების მიმართ გარკვეული სიფრთხილის სულისკვეთებისგან თავისუფალი არ არის. კონცეფცია მოითხოვს მკაცრად იქნას დაცული: საქართველოს ტერიტორიული ხელშეუხებლობა, უმცირესობების მიერ ქართული კანონმდებლობის პატივისცემა, ქვეყნის უსაფრთხოებისათვის საფრთხის შეუქმნელობა და სხვა. გარდა ამისა, უმცირესობებმა განსაკუთრებით უნდა სცენ პატივი ქართველ და აფხაზ ხალხს, ისტორიას და ტრადიციებს, ისევე როგორც სხვა უმცირესობებს. დოკუმენტი უარყოფს ძალდატანითი ასიმილაციის მცდელობებს, მაგრამ მასში ასევე ნათქვამია, რომ ზოგიერთ შემთხვბევებში სახელმწიფოს აქვს უფლება, წვლილი შეიტანოს უმცირესობების ქართულ საზოგადოებაში ინტეგრაციაში. უმცირესობებს ექნებათ თავიანთი ენის სწავლის შესაძლებლობა. ქართული ენის კარგი ცოდნა მათი ინტეგრაციის „აუცილებელ წინაპირობად“ არის მიჩნეული. კონცეფცია ასევე განსაზღვრავს, რომ უმცირესობებს აქვთ მათ შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის მიღების უფლება, თუმცა, ძნელი წარმოსადგენია, არსებობდეს საკითხები, რომლებიც უმცირესობებს, როგორც საქართველოს საზოგადოების შემადგენელ ნაწილს, არ შეეხება. როგორც ამ საკითხში გარკვეული პირები აღნიშნავენ, სავარაუდოდ, ასეთი მიკერძოებული მიდგომის გამოა, რომ კონცეფცია დღემდე პროექტის სახით რჩება და პოლიტიკის შემუშავების პროცესში აღნიშნული დოკუმენტი, ფაქტობრივად, უგულებელყოფილია.

წინა ხელისუფლებასთან შედარებით, საქართველოს ახლანდელი ხელისუფლება უფრო მეტად აღიარებს ეროვნული უმცირესობების მიმართ სრულყოფილი პოლიტიკის შემუშავების აუცილებლობას, თუმცა, ჯერჯერობით ხელშესახები შედეგი ნაკლებად ჩანს. დღემდე სახელმწიფოს მხრიდან თანმიმდევრული და სრულყოფილი პოლიტიკის შექმნის უუნარობა ქართული საზოგადოების წინააღმდეგობრივ დამოკიდებულებას გამოხატავს. ის სრულად უჭერს მხარს ეთნიკური უმცირესობების მიმართ სამართლიან დამოკიდებულებას, მაგრამ მაინც ეჭვის თვალით უყურებს მათ. ეს უნდობლობა მხოლოდ უმრავლესობასთან არ ასოცირდება. ეჭვები ორივე მხარეს არსებობს. წარმატებული ინტეგრაციის (რაც მოსახლეობის ყველა ნაწილისთვის და მთლიანად სახელმწიფოსთვისაც მომგებიანი იქნება) ერთ-ერთი საწყისი წერტილი სწორედ ამ ეჭვების გაფანტვა უნდა იყოს.

ინტეგრაციის პროცესი არ შეიძლება წარმატებული იყოს იმ მტკივნეული საკითხების გათვალისწინების გარეშე, რასაც უმცირესობები სამართლიანად აყენებენ. უმცირესობების ენობრივი პრობლემების გადასაჭრელად სისტემატური და თანმიმდევრული მიდგომა უნდა იქნას გამოყენებული. სახელმწიფო ვალდებულია, ყველა მოქალაქეს ადეკვატური შესაძლებლობები შეუქმნას სახელმწიფო ენის შესასწავლად და უნდა გადადგას ქმედითი ნაბიჯები ამ ვალდებულების შესასრულებლად. გაცნობიერებული უნდა იყოს, რომ ეს მნიშვნელოვანი წინაპირობაა ქვეყნის სამოქალაქო და ეკონომიკურ ცხოვრებაში საქართველოს მოსახეობის მნიშვნელოვანი ნაწილის აქტიურად ჩართვისას. როგორც პრეზიდენტი სააკაშვილი ხშირად აღნიშნავს უმცირესობების თემაზე საუბრისას, საქართველოს არ შეუძლია თავს უფლება მისცეს, არ გამოიყენოს ის რესურსები და პერსპექტივები, რაც ამ ხალხს გააჩნია. ეს არგუმენტი კარგად უნდა იყოს გათავისებული როგორც სახელმწიფოს, ისე უმცირესობების მიერ. უმცირესობებსაც უნდა განემარტოთ, თუ რა შესაძლებლობებს მოუტანთ მათ მიერ სახელმწიფო ენის უკეთ ცოდნა და მათი მხრიდან ქვეყნის ცხოვრებაში აქტიური მონაწილეობის მისაღებად უფრო ინტენსიუი ძალისხმევა. მხოლოდ დიალოგისთვის საჭირო შესაბამისი სამუშაო პირობების შექმნის შემდეგ არის შესაძლებელი, რომ გაუცხოებულმა მოსახლეობამ გაითავისოს არსებული განსხვავებები და მსგავსებები და შექმნას ჭეშმარიტად პლურალისტური საზოგადოება.

აუცილებელია, რომ ინტეგრაციის სტრატეგიის შემუშავების პროცესში თავად უმცირესობები იყვნენ ჩართულნი. მიუხედავად იმისა, რომ ამ საკითხზე მომუშავე რამდენიმე სახელმწიფო სტრუქტურა არსებობს, ისინი, როგორც წესი, ნაკლებად ეფექტურები არიან. ჩვეულებრივ, ასეთ ფორმატში უმცირესობების ჯგუფებიც ღებულობენ მონაწილეობას, მაგრამ ძირითადად დედაქალაქში მოქმედი არასამთავრობო ორგანიზაციების სახით. მართალია ეს ორგანიზაციები/პირები პროცესის ლეგიტიმური მონაწილეები არიან, მაგრამ ისინი თბილისში და უფრო განვითარებულ ადგილებში მუშაობენ, არა აქვთ სათანადო შესაძლებლობები, რომ უფრო ინტესნიური კავშირები ჰქონდეთ რეგიონებთან, რათა შეძლონ უმცირესობებისათვის საჭირბოროტო საკითხებისა და ინტერესების ეფექტურად წარმოჩენა. აუცილებელია არსებული მექანიზმების აქტიურად ამოქმედება, რომ რეგიონული ინტერესების გათვალისწინება იყოს უზრუნველყოფილი.

კიდევ ერთი პრობლემა, რომელიც ყურადღებას საჭიროებს პოლიტიკის თანმიმდევრულობას უკავშირდება. დონორების მიერ დაფინანსებულმა პროექტებმა, რომლებიც სახელმწიფო პროგრამებზე ადრე დაიწყო, ახალი შესაძლებლობები შექმნეს, მაგრამ, როგორც წესი, ისინი წყვეტილი ხასიათისაა ხოლმე (პროგრამები მხოლოდ ერთი ან ორი წლის განმავლობაში გრძელდება). გრძელვადიანი პასუხისმგებლობა და თანმიმდევრული საქმიანობა კი მდგრადი და ხელშესახები შედეგების უზრუნველსაყოფად აუცილებელია.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. А. Русецкий, От этноцентризма к общенациональной идее, Тбилиси, 2000.

2. ჰააგის რეკომენდაციები ეროვნულ უმცირესობათა უფლებებთან დაკავშირებით, ინტერ-ეთნიკურ ურთიერთობათა ფონდი, 1996 წელი;

3. საქართველოს მთავრობის პირველი ანგარიში ეროვნულ უმცირესობათა დაცვის შესახებ ევროპული ჩარჩო კონვენციის 25-ე მუხლის პირველი პარაგრაფის შესაბამისად, 2007 წელი;

4. საქართველოს სახალხო დამცველის 2005, 2006, 2007 წლების საანგარიშო მოხსენებები ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ;

5. http://www.coe.int/T/E/Human%255FRights/Minorities/

6. http://www.parliament.ge/files/603-8080-187110-concepcia-en.pdf

7.http://www.coe.int/t/e/human-rights/minorities/Country-specific-eng.asp#P315-16467

რეზიუმე

საქართველოს სახელმწიფო პოლიტიკა ეთნიკური უმცირესობების მიმართ

გიორგი მადუაშვილი

ნაშრომში განხილულია ეთნიკური უმცირესობებისადმი საქართველოს სახელმწიფოებრივი მიდგომის საკითხი. შედარებითი ანალიზისათვის ნაშრომში საუბარია როგორც ახლანდელ სახელმწიფო პოლიტიკაზე ამ საკითხთან მიმართებაში, ისე წინა მმართველობების დროს არსებულ მდგომარეობაზე.

SUMMARY

STATE POLICY TOWARDS THE ETHNIC MINORITYS

GIORGI MADUASHVILI

In the work it is discussed state policy towards the ethnic minority. For the comparative analyze in the article it is considered not only nowadays policy, but also the policy that was realized by former government.

РЕЗЮМЕ

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПОЛИТИКА ГРУЗИИ В ОТНОШЕНИИ
ЭТНИЧЕСКИХ МЕНЪШЕНСТВ

ГИОРГИ МАДУАШВИЛИ

Втруде рассмотрен вопрос государственного подхода Грузии к этническим менъшенствам. Для сравнителъного анализа в работе идёт речъ как о настоящей государственной политике по отношению к этому вопросу, так и существующем положении при предыдущих правлениях.

თათია დოლიძე

სამართლის მაგისტრი

ბრალის გამომრიცხველ გარემოებად ითვლება სავალდებულო ბრძანების ან განკარგულების შესრულება. ზოგადად, ცხოვრებაში ბრძანება შეიძლება იყოს სავალდებულო და არასავალდებულოც. არასავალდებულო ბრძანებაა ისეთი სიტყვიერი ან წერილობითი მიმართვა ვინმესათვის, რომელსაც იძლევა არაუფლებამოსილი პირი, ესე იგი ის, ვინც ამ ბრძანების გაცემის უფლებამოსილებით არ არის აღჭურვილი. ასეთ შემთხვევაში ბრძანება არის წაქეზების ფორმა.

ზემოთ აღწერილი ბრძანება არ ექვემდებარება სისხლის სამართლის კოდექსის 37-ე მუხლის რეგულირებას, ვინაიდან ხსენებული მუხლისათვის აქტუალურია მხოლოდ სავალდებულო ბრძანება.

ბრძანების შესრულების საკითხები უფრო ხშირად გვხვდება სამხედრო მოსამსახურეებში - გასამხედროებული ორგანოების სისტემაში. ჯერ კიდევ საბჭოთა კავშირის შეიარაღებული ძალების სადისციპლინო წესდების მე-7 მუხლში ეწერა ,,უფროსის ბრძანება კანონია ხელქვეითისათვის. ბრძანება უნდა შესრულდეს უსიტყვოდ, ზუსტად და ვადაში.“ ასეთი იმპერატიული მოთხოვნა ბრძანების შესრულებისა, საკმაოდ მძიმე მდგომარეობაში აყენებს სამხედროს და მნიშვნელოვნად ზღუდავს მისი შერაცხვის უნარს. ხელქვეითს, განსაკუთრებით საბრძოლო ვითარებაში, ევალება უსიტყვოდ დაემორჩილოს უფროსის ბრძანებას და აღასრულოს ის. ასეთია ჯარის ცხოვრების წესი. სხვაგვარად, შეიარაღებული ძალების საქმიანობა თავის დისციპლინირებულ სახეს დაკარგავს და ჟარი ხალხის უწესრიგო მასას დაემსგავსება.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს, რომ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ დაეკისრება მას, ვინც სავალდებულო ბრძანების ან განკარგულების შესრულებისას დააზიანა სამართლებრივი სიკეთე. ასეთი ზიანისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრება იმას, ვინც გასცა დანაშაულებრივი ბრძანება. თუ პირმა შეასრულა წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი ბრძანება, მას სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრება საერთო წესით.

ბრძანება მხოლოდ იმ შემთვევაშია სავალდებულო შესასრულებლად, თუ იგი არის კანონიერი, გაცემულია უფლებამოსილი პირის მიერ და აკმაყოფილების ყველა სამართლებრივ მოთხოვნას. ბრძანების კანონიერების რეკვიზიტებია:

თუ სავალდებულო ბრძანების ან განკარგულების შესრულებას მოჰყვა სისხლის სამართლის კანონით დაცული სამართლებივი სიკეთის ხელყოფა, ამ ზიანისათვის სისხლისსამართლებისი პასუხისმგებლობა დაეკისრება ამ ბრძანების ან განკარგულების გამცემს, ხოლო რაც შეეხება ბრძანების უშუალო შემსრულებელს, ის ასე ვთქვათ ე.წ. „ცოცხალი იარაღია“ ბრაძანების გამცემის ხელში, შესაბამისად ბრძანების შემსრულებელი თავისუფლდება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან. ბრძანების გამცემი ამ შემთხვევაში არის შუალობითი ამსრულებელი. ამგვარი დასკვნის გაკეთების საფუძველს გვაძლევს სისხლის სამართლის კოდექსის 22-ე მუხლი, რომელიც გან-მარტავს შემდეგს: „...ის ვინც დანაშაული ჩაიდინა სხვა ისეთი პირის მეშვეობით, რომელსაც ამ კოდექსის მიხედვით ასაკის, შეურაცხაობის ან სხვა გარემოების გამო არ შეიძლება დაეკისროს სისხლის-სამართლებრივი პასუხისმგებლობა.“ ცხადია, ეს იმ შემთხვევაში თუ ბრძანების შემსრულებელი არ აცნობიერებდა, რომ ასრულებდა დანაშაულებრივ ბრძანებას.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 37-ე მუხლის სამართლებრივი ანალიზი ცხადყოფს, რომ იმისათვის რათა პირი ამ ბრალის გამომრიცხველი გარემოების საფუძველზე გათავისუფლდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, ქმედება უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ პირობებს:

უფრო სწორი იქნება თუ ვიტყვით, რომ ბრძანების (განკარგულების) შესრულება არის ჩვენს მიერ ზემოთ განხილული იურიდიული შეცდომის სპეციალური სახე. იურიდიული შეცდომის შემთხვევაშიც პირი სჩადის სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილით გათვალისწინებულ ისეთ ქმედებას ისე რომ არ იცის რომ ეს ქმედება დანაშაულებრივრივია და პირის ამგვარი მცდარი დამოკიდებულება მის მიერ ჩადენილი ქმედების მიმართ გარკვეული გარემოებების გამო არის მისატევებელი.

თვალსაჩინოებისათვის განვიხილოთ ბრძანების (განკარგულების) შესრულების პრაქტიკული მაგალითი:

ოფიცერი სიკინჭილაშვილი არ დაისჯება მის მიერ ჩადენილი ქმედების არაბრალეულობის გამო. შესაბამისად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 28-ე მუხლის საფუძველზე, მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა არ უნდა დაიწყოს ხოლო დაწყებული დევნა უნდა შეწყდეს.

განვიხილოთ კიდევ იგივე მაგალითი სხვა შინაარსით:

ამ შემთხვევაში ოფიცერი დაისჯება საერთო წესით, როგორც დანაშაულის ამსრულებელი, ხოლო გენერალს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დაეკისრება დანაშაულის წაქეზებისათვის, რადგან სისხლის სამართლის კოდექსის განხილული მუხლი პირდაპირ გამორიცხავს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებას, წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი ბრძანების შესრულების შემთხვევაში.

დაახლოებით ასეთია ბრალის გამომრიცხველი ამ გარემოების ზოგადი დახასიათება. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ სასურველია გასამხედროებული ორგანოების (ამუ იმ სტრუქტურებში სადაც ბრძანების გაცემა ყოველდღიურ და სისტემატიურ ხასიათს ატარებს) თანამშრომლებს სრული და ამომწურავი ინფორმაცია ჰქონდეთ ბრალის გამომრიცხველი ამ გარემოების შესახებ, რაც ვფიქრობთ, რომ მთელ რიგ შემთხვევებში თავიდან აგვაცილებს დანაშაულს. აქვე გვინდა დავძინოთ ისიც, რომ კარგი იქნებოდა სისხლის სამართლის კოდექსის 37-ე მუხლის შემადგენლობა ითვალისწინებდეს მითითებას იმის შესახებაც, რომ არავინაა ვალდებული შეასრულოს დანაშაულებრივი ბრძანება, რათა პირი რომელსაც ხელმძღვანელი ავალდებულებს დანაშაულებრივი ბრძანების შესრულებას, სრული თავდაჯერებულობითა და კანონის საფუძველზე გახდეს უფლებამოსილი უარი თქვას ბრძანების შესრულებაზე.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი, თბილისი, 2008; მერაბ ტურავა, სისხლის სამართალი (ზოგადი ნაწილი) თბილისი 2006;

2. ოთარ გამყრელიძე, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის განმარტება, თბილისი 2005;

3. თამაზ დონჟაშვილი, საქართველოს სისხლის სამართალი (ზოგადი ნაწილი), თბილისი 2002 წ;

რეზიუმე

ბრძანების ან განკარგულების შესრულება, როგორც
პასუხისმგებლობის გამომრიცხველი გარემოება
საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მიხედვით

თათია დოლიძე

ნაშრომში წარმოდგენილია ბრძანების ან განკარგულების შესრულების, როგორც ბრალის გამომრიცხველი გარემოების, საკანონმდებლო და პრაქტიკული დახასიათება. ასევე მოცემულია რეკომენდაციები ამ საკითხთან დაკავშირებით.

SUMMARY

Execution of commands or orders, as an excluding circumstances
of responsibility, according the criminal code of Georgia

Tatia Dolidze

In this work it is presented legislative and practical feature finishing commands or orders, as value of circumstances, excepting fault. There also it is given the recommendation concerning this question.

РЕЗЮМЕ

Выполнение команд или распоряжении, как обстоятельства исключения ответственности, согласно уголовному кодексу Грузии

Татиа Долидзе

В этой работе представлен законодательная и практическая особенность выполнении командовании или распоряжении, как значение обстоятельств, исключая вину. В работе также представлен рекомендация относительно этого вопроса.

АНАЛИЗ ОТНОСИТЕЛЬНЫХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ
ФИНАНСОВОЙ УСТОЙЧИВОСТИ

НИНО ЦОМАИА

МАГИСТР ФАКУЛЬТЕТА ИНФОРМАТИКИ И СИСТЕМ УПРАВЛЕНИЯ ГРУЗИНСКОГО ТЕХНИЧЕСКОГО УНИВЕРСИТЕТА

Показатели этого анализа позволяют получить некоторые ответы на вопросы, имеющие отношение к системе финансирования деятельности фирмы, в частности: (1) какова структура источников финансирования; (2) способна ли фирма поддерживать такую структуру; (3) какие изменения в системе финансирования имели место в отчетном периоде; (4) соответствуют ли друг другу сложившаяся и целевая структуры источников? Акцент в блоке делается на оценку роли долгосрочных источников и соотношение различных их видов.

Под финансовой устойчивостью понимается способность предприятия поддерживать целевую структуру источников финансирования. Как известно, в балансе обособлены три вида источников: собственный капитал, заемный капитал, краткосрочная кредиторская задолженность.

С позиции долгосрочной перспективы и само предприятие, и любые заинтересованные в его деятельности лица должны отслеживать, во-первых, состояние структуры источников финансирования и происходящие в ней изменения и, во-вторых, способность предприятия поддерживать эту структуру. Соответственно в данном блоке формируются две группы показателей, называемых условно коэффициентами капитализации и коэффициентами покрытия.

В группе коэффициентов капитализации выделяют прежде всего соотношение собственных и заемных средств и их доли в валюте баланса. Однако эти показатели дают лишь общую оценку финансовой устойчивости и применяются в рамках экспресс-анализа. Для более детальной характеристики этой стороны деятельности компании в мировой и отечественной учетно-аналитической практике разработана система показателей. В частности, это: соотношение капитализированных (т.е. направленных на капитальные вложения и долгосрочные финансовые вложения) и собственных оборотных средств, темпы накопления собственных средств, соотношение краткосрочных и долгосрочных обязательств. Охарактеризуем наиболее известные из этой совокупности показатели.

Прежде всего, необходимо сформулировать условия, в которых приводимые ниже счетные алгоритмы реализуемы.Наибольшее распространение получили два варианта, когда для расчетов используются собственно данные: (а) о всех источниках; (б) о долгосрочных источниках.

В первом случае рассчитывают коэффициенты, характеризующие долю собственного капитала, заемного капитала и долгосрочных источников в общей сумме источников финансирования, т.е. в оценке учитываются все статьи пассива баланса. Здесь неявно предполагается, что активы и отдельные источники не сопоставляются между собой, то есть любой источник в принципе может рассматриваться как источник покрытия любого актива; важно не соотнесение каких-то активов и источников, а общая характеристика финансовой структуры предприятия. Иными словами, анализируется структура источников баланса-нетто, в основе которого лежит следующее балансовое уравнение:

LTA + CA = E + LTD + CL, (1.1)
Где LTA - внеоборотные активы;
CA - оборотные активы;
E - собственный капитал;
LTD - долгосрочные заемные средства;
CL - краткосрочные пассивы.

Именно уравнение (1.1) и заложено в основу баланса, действующего настоящее время, а его составные элементы - это итоги по разделам. Для менеджеров этот баланс чрезвычайно удобен, т. к. позволяет видеть активы, которыми они управляют.

Во втором случае ограничиваются анализом структуры капитала компании, под которым понимают лишь долгосрочные источники финансирования (собственные и

заемные). Таким образом, предполагается, что оборотные активы служат обеспечением краткосрочной кредиторской задолженности независимо от того, имеет эта задолженность финансовый или нефинансовый характер. Здесь речь идет об анализе пассива аналитического баланса, имеющего следующее представление:

LTA + (CA - CL) = E + LTD (1.2)

Баланс с данным балансовым уравнением ориентирован прежде всего на инвесторов, т.е. собственников и лендеров - они видят стоимостную оценку имущества, которое в известном смысле им принадлежит.

Таким образом, в зависимости от того, какой аналитический баланс принимается во внимание, меняется совокупная величина авансированных в предприятие средств (правая часть соответствующего балансового уравнения), а следовательно, меняются значения отдельных показателей, например, доля собственного капитала в сумме источников. Эту особенность методик анализа необходимо иметь в виду, в частности, при межхозяйственных сопоставлениях; иными словами, нужно отдавать себе отчет в том, какие источники подвергаются анализу: все источники, источники средств финансового характера или долгосрочные источники средств.

Коэффициент концентрации собственного капитала. Характеризует долю собственности владельцев предприятия в общей сумме средств, авансированных в его деятельность:

K_er = Собственный капитал / Всего источников средств = E / FR, (1.3)

где FR - общая сумма источников средств (долгосрочных и краткосрочных), т.е. итог баланса.

Чем выше значение этого коэффициента, тем более финансово устойчиво, стабильно и независимо от внешних кредиторов предприятие. Дополнением к этому показателю является коэффициент концентрации привлеченных средств - их сумма равна 1 (или 100%25).

K_dr = Привлеченные средства / Всего источников средств = (LTD + CL) / FR (1.4)

Коэффициент финансовой зависимости. Является обратным к коэффициенту концентрации собственного капитала. Рост этого показателя в динамике означает увеличение доли заемных средств в финансировании предприятия. Если его значение снижается до 1 (или 100%25), это означает, что владельцы полностью финансируют свое предприятие. Интерпретация показателя проста и наглядна: его значение, равное 1.25, означает, что в каждом 1.25 лари., вложенном в активы предприятия, 25 тетри заемные. На первый взгляд коэффициент выглядит достаточно неуклюже - целое относится к части. Тем не менее этот показатель очень широко используется на практике.

Коэффициенты структуры долгосрочных источников финансирования. Эти коэффициенты рассчитываются исходя из балансового уравнения (9.3.2), иными словами, в данном случае в расчет принимают лишь долгосрочные источники средств (капитализированные источники). Сюда входят два взаимодополняющих показателя: коэффициент финансовой независимости капитализированных источников (Kdc) и коэффициент финансовой независимости капитализированных источников (Kec), исчисляемые соответственно по формулам:

K_dc = Долгосрочные обязательства / (Собственный капитал + Долгосрочные обязательства) = LTD / (E + LTD) (1.5.)

K_ec = Собственный капитал / (Собственный капитал + Долгосрочные обязательства) = E/(E + LTD) (1.6.)

Очевидно, что сумма этих показателей равна единице. Рост коэффициента Kdc в динамике является в определенном смысле негативной тенденцией, означая, что с позиции долгосрочной перспективы предприятие все сильнее и сильнее зависит от внешних инвесторов.

В предприятие с высокой долей собственного капитала кредиторы вкладывают свои средства более охотно, поскольку такое предприятие характеризуется существенной финансовой независимостью и, следовательно, с большей вероятностью может погасить свои долги за счет собственных средств. В этой связи следует отметить два обстоятельства. Во-первых, очевидно, что финансово независимых (от внешних инвесторов и кредиторов) компаний в полном смысле этого слова практически не существует. Во-вторых, трактовка степени финансовой независимости фирмы и позитивности изменений в структуре ее источников может существенно варьировать в различных странах. Смысл этого утверждения в том, что появление в структуре источников крупного долгосрочного кредита свидетельствует, с одной стороны, о положительной репутации фирмы в бизнес-обществе, поскольку банк, по определению весьма осторожная структура в плане размещения своих средств, счел возможным профинансировать фирму, полагаясь, видимо, на ее потенциальную финансовую устойчивость.

Уровень финансового левериджа. Этот коэффициент считается одной из основных характеристик финансовой устойчивости предприятия. Известны различные алгоритмы его расчета; наиболее широко применяется следующий:

K_bl = Долгосрочные заемные средства/Собственный капитал (балансовая оценка) = LTD / E (1.7.)

Экономическая интерпретация показателя очевидна: сколько ларов заемного капитала приходится на один лар собственных средств. Чем выше значение уровня финансового левериджа, тем выше риск, ассоциируемый с данной компанией, и ниже ее резервный заемный капитал.

В приведенной формуле использованы балансовые оценки. Однако возможен и другой подход, суть которого заключается в следующем.

В терминах рынка собственный капитал оценивается через рыночную капитализацию, структурно состоящую из трех компонентов (чистые активы фирмы в рыночной оценке, внутрифирменный гудвилл и ожидания перспективности бизнеса) и численно равную совокупной рыночной цене акций фирмы.

Поскольку в балансе отражается лишь первый компонент, то переход в формуле (1.7.) к рыночным оценкам с очевидностью приведет к снижению уровня финансового левериджа. Кроме того, в условиях инфляции, которая чаще всего имеет место в экономике, рыночные оценки активов выше их себестоимости, и это тоже скажется на оценке финансовой зависимости фирмы. Иными словами, в случае существенного расхождения учетных и рыночных оценок более достоверную картину в отношении финансовой зависимости и резервного заемного потенциала дает рыночный уровень финансового левериджа, исчисляемый по формуле:

K_m = Долгосрочные заемные средства / Рыночная капитализация = LTD / MV (1.8.)

Коэффициенты капитализации, характеризующие структуру долгосрочных пассивов логично дополняются показателями второй группы, называемыми коэффициентами покрытия и позволяющими сделать оценку того, в состоянии ли компания поддерживать сложившуюся структуру источников средств. Привлечение заемных средств связано с бременем постоянных финансовых расходов, которые должны по крайней мере покрываться текущим доходом.

В отечественной отчетности последних лет постоянные финансовые расходы в части процентов по займам и кредитам формально выделены в отдельную статью в отчете о прибылях и убытках. Эти расходы должны сопоставляться с прибылью до вычета процентов и налогов; соответствующий показатель носит название коэффициента обеспеченности процентов к уплате (TIE)

TIE = Прибыль до вычета процентов и налогов / Проценты к уплате (1.9.

Очевидно, что значение TIE должно больше единицы, в противном случае фирма не сможет в полном объеме рассчитаться с внешними инвесторами по текущим обязательствам. Если в знаменателе к расходам по уплате процентов добавить расходы по долгосрочной аренде, то соответствующий показатель носит коэффициента покрытия постоянных финансовых расходов (FCC)

FCC = Прибыль до вычета процентов и налогов / (Проценты к уплате + Расходы по финансовой аренде) (1.10)

Снижение величины значений коэффициентов TIE и FCC свидетельствует о повышении степень финансового риска.

Рис1. Классификация показателей оценки финансовой устойчивости торговой фирмы.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Бланк И. А. Основы финансового менеджмента. - М.: Ника-Центр, 2004.

2. Банк В. Р., Тараскина А. В. Финансовый анализ. - М.: Издательство Проспект, 2005.

3. Ковалев В. В. Анализ финансовой отчетности (основы балансоведения). - М.: Издательство Проспект, 2004.

4. Ковалев Вит. В. Финансы предприятий. - М.: Издательство Проспект, 2004.

5. Лиференко Г.Н. Финансовый анализ предприятий. - М.: Экзамен, 2005.

6. Финансовая устойчивость предприятия: оценка и принятие решений.//Крейнина М. Н. Финансовый менеджмент. 2001. № 2.

7. Шеремет А. Д., Негашев Е. В. Методика финансового анализа деятельности коммерческих организаций. - М.: ИНФРА-М, 2005.

Резюме

Анализ относительных показателей финансовой устойчивости

Нино Цомаиа

В данной статье рассмотрен анализ относительных показателей финансовой устойчивости, и всвязи с этим выделяются, описываются и анализируются две группы показателей, называемые условно коэффициентами капитализации и коэффициентами покрытия. И на основе анализа выше приведённых коэффициентов, в конце статьи приведена классификация показателей оценки финансовой устойчивости торговой фирмы.

რეზიუმე

ფინანსური სტაბილობის მეორეხარისხოვანი მაჩვენებლების ანალიზი

ნინო ცომაია

მოცემულ ნაშრომში განხილულია ფინანსური სტაბილობის მეორეხარისხოვანი მაჩვენებლების ანალიზი, და ამასთან დაკავშირებით გამოიყოფა, განიხილება და განაანალიზდა მაჩვენებლების 2 ჯგუფი - კაპიტალიზაციის კოეფიციენტი და დაფარვის კოეფიციენტი. და ნაშრომის ბოლოს მოყვანილია ფირმის ფინანსური მგონარეობის შეფასების მაჩვენებლების კლასიფიკაცია ძემოხსენებული კოეფიციენტების ანალიზის საფუძველზე.

SUMMARY

The analysis of relative parameters of financial stability

Nino Tsomaia

In given clause the analysis of relative parameters of financial stability and in this connection two groups of parameters named conditionally in factors of capitalization and factors of a covering are allocated, described and analyzed is considered. And on the basis of the analysis above the resulted factors, in the end of clause classification of parameters of an estimation of financial stability of trading firm is resulted.

Кинетика осаждения палладия на полупроводниковых соединениях группы А3В5

Э.Г. Грдзелишвили

Доктор технических наук, Тбилисский Государственный Университет им.И.Джавахишвили

Н.А.Джварелия

ассоциированный профессор Грузинского Технического Университета

Р.В.Шеклашвили

ассоциированный профессор Грузинского Технического Университета

Н.Я.Бучукури

Ассистент-профессор Грузинского Технического Университета

Процессы покрытия различных материалов металлами получили большое распространение в технологии машиностроения, приборостроения, авиа-космической техники, микроэлектроники, электроники и других отраслей промышленности. [1-2]. Различными методами проведены систематические исследования механизма и кинетики активирования материалов различной природы. [3-7].

Для понимания природы процесса активирования полупроводниковых соединений группы А3В5, представляются весьма существенными полученные данные о прочности связи ионов палладия с поверхностью адсорбена.

Были проведены исследования по определению кинетических параметров в реакции осаждения палладия на полупроводниковые соединения группы А3В5. Процесс осуществлялся по реакции

Исследования проводились на лабораторной установке при атмосферном давлении. Толщина палладия определялась оптическим методом на приборе “БИОЛАН“,а определение металлического палладия происходило весовым методом [8] на полупроводниковых соединениях группы А3 В5 ,площадью 4 см2, в растворе № 4 ,представленный на рис 1. Оценка металлического покрытия проводилась взвешиванием на аналитических весах с последующим вычислением по формуле

γ104= HdSобщ (1)

где γ - разница в весах, гр; H - толщина покрытия , мк ; d - удельный вес палладия = 11,34 гр/см2; Sобщ.- общая площадь пластины п/п, см2.

Рис.1

Рис. 1 Зависимость толщины покрытия на полупроводниках группы А3В5 при концентрациях палладия в растворе мг/л от времени осаждения

1-100 ; 3-300; 2-200; 4-400

На рис.1 представлена зависимость веса металлического палладия от времени осаждения и данные о зависимости скорости реакции от времени осаждения палладия на полупроводниках группы А3В5 при различных начальных концентрациях компонентов Из рисунка видно, что повышение концентрации палладия в растворе и время осаждения в процессе активирования повышает толщину покрытия палладия на полупроводниках группы А3В5. Порядок реакции по PdCl2, H2O, Pd, HCl, O2 определены методом Вант-Гоффа по формуле:

(2)

где V1 и V2 скорости реакций при различных С1 и С2 концентрациях исследуемых компонентов.

Скорость реакции рассчитывали по уравнению:

(3)

где А- концентрация двуххлористого палладия в исходном растворе, в дол ед;

ၡ - степень осаждения палладия; Т - температура реакционной зоны, К;
Р - атмосферное давление, Па; 2,3 - кубический коэффициент палладия;
r - время реакции, ч-1; S - площадь для активирования - см2;

Данные о зависимости скорости осаждения палладия на полупроводниках группы А3В5 от исходных содержаний PdCl2, H2O, Pd, HCl O2 в смеси раствора и результаты расчета порядка реакции даны в таблице 1.

Как видно из таблицы, при увеличении начальной концентрации двуххлористого палладия и соляной кислоты в растворе соответственно увеличивается скорость реакции и порядок по PdCl2, равен 0,7, а по HCl -0,1

Увеличение начальной концентрации Pd и О2 не меняет скорость процесса, следовательно, порядок нулевой. Увеличение же начальной концентрации H2O уменьшает скорость процесса и порядок по H2O минус 1.

Скорость реакции можно описать формулой:

(4)

где К1 и К2 - константы скорости прямой и обратной реакции [PdCl2], [H2O], [Pd], [HCl], [O2] - текущие концентрации соответствующих компонентов (в долях единицы).

Результаты определения порядка реакции по PdCl2, H2O

таблица 1

Концентрация палладия и кислорода не влияет на ход процесса активирования полупроводника группы А3В5, соответсвенно, уравнение (4) примет следующий вид:

(5)

Суммарный порядок реакции

z=m+n+q=0.2 (6)

После преобразования уравнений (5) получим:

(7)

где а - степени осаждения палладия (в долях единицы);

PdCl2 - начальная коцентрация раствора (в долях единицы);

b - отношение начальных концентраций Pd, HCl и O2 к начальной концентрации PdCl2; µ(a) - множитель, учитывающий обратную реакцию.

Были проведены исследования при температурном интервале 303-333К время осаждения палладия 3600час-1. По экспериментальным данным с использованием уравнения (7) были рассчитаны константы скорости, представленные в таблице 2. По данным таблицы 2 определяли температурную зависимость скорости осаждения палладия на полупроводниках группы А3В5, которая в интервале температур 303-333 К вычисляется по уравнению Аррениуса:

(8)

Для определения Ko и E при различных темературах была составлена система уравнений:

(9)

где A=lnKo,

Кинетические данные

Таблица 2

Так как число неизвестных равно двум, система нормальных уравнений будет следующей:

CA+DB=E
LA+FB=H

С учетом того, что С=N

(10)

Система уравнений примет следующий вид:

(11)

В результате компьютерной обработки этой системы были получены следующие значения К0= 35419; Е = 53967,3 Дж/ моль; Р=6491. Зависимость константы скорости реакции от температуры будет иметь вид:

(12)

Достоверность выведенного уравнения, как видно из таблицы 2 хорошо подтверждается сопоставлением расчетных и экспериментальных данных. Таким образом, на основании проведенного исследования приведены кинетические параметры процесса активирования поверхности полупроводниковых соединений группы А3В5 палладием. Величина энергии активации указывает на протекание процесса в диффузионной области. ]

рис.2

Рис. 2 Графическое изображение логарифма константы скорости реакции в зависимости от обратной температуры

Графическое изображение логарифма константы скорости реакции в зависимости от обратной температуры (1/Т) показывает (рис. 2), что точки укладываются на прямую. Это свидетельствует о том, что в интервале 303-333 К процесс осаждения палладия на полупроводниковые соединения группы А3В5 и тем самым образование палладия кислотного металла протекает в одной и той же области.

ლ ი ტ ე რ ა ტ უ რ ა
L i t e r a t u r e
Л и т е р а т у р а

1. Кочергин С.М., Самойлов М.И. Краткий курс физической химии. М., Высшая школа 1978, с. 312.

2. Позин М.Е., Зинчук Р.Ю. Физико-химические основы неорганической технологии. Л., Химия, 1985, стр.89

3. Khoperia T.N. Zedginidze T.I. Tabatadze T.J., Formation of microvircuits in microelectronics by Electroless deposition. Electrochimica acta, Oxford, 42, pp.3049-3055 (1997).

4. Khoperia T.N. Zedginidze T.. Tabatadze T.J. The development of the new direction of submicron thechnology for ULSI and subsitution of Au and Ag, proceedings of the international Conference Micro Mat. Berlin, pp. 818-820)

5. Еремин Е.Н.Основы химической технологии.М.: Высшая школа, 1974, с.341.

6. Братинайдер С., Кавецкий В.,Денко Я.,Марцинковский Р. Общие основы химической технологии .Л.: Химия, 1977, с.503.

7. Карапетьянц М.Х.Введение в теорию химических процессов. М.: Высшая школа, 1975, с.319.

8. Г.Шарло. Методы аналитической химии. М. 1969, с.942

РЕЗЮМЕ

Кинетика процесса осаждения палладия на полупроводниках типа А3В5

Э. Грдзелишвили, Н. Джварелия, Р. Шеклашвили, Н. Бучукури

Вычислены скорости реакции процесса осаждения палладия и порядки реакции по хлориду палладия, соляной кислоте, воде, кислороду и палладию.

Установлено, что порядок реакции по хлориду палладия равен 0,7, соляной кислоте 0,1, палладию и кислороду -нулевой.

По экспериментальным данным рассчитаны значения Ко и Е. Величина энергии активации указывает на то, что процесс протекает в диффузионной области

რეზიუმე

პალადიუმის დაფენის პროცესის კინეტიკა А3 В5 ტიპის ნახევარგამტარებზე

ელეონორა გრძელიშვილი, ნინო ჯვარელია, როლანდ შეყლაშვილი, ნუნუ ბუჩუკური

გამოთვლილია პალადიუმის დაფენის პროცესის რეაქციის სიჩქარეები და რეაქციის რიგები პალადიუმის ქლორიდის, მარილმჟავას, წყლის, ჟანგბადის და პალადიუმის მიმართ.

დადგენილია, რომ რეაქციის რიგი პალადიუმის ქლორიდისათვის ტოლია 0.7 - სა, მარილმჟავასთვის - 0.1, პალადიუმისათვის და ჟანგბადისათვის - ნულოვანი.

ექსპერიმენტული მონაცემების საფუძველზე გამოთვლილია, К0 და Е მნიშვნელობები. აქტივაციის ენერგიის მნიშვნელობა მიუთითებს იმაზე, რომ პროცესი მიმდინარეობს დიფუზურ არეში.

SUMMARY

Kinetic process of a covering by a palladium of type А3 В5 of semiconductors

Eleonora Grdzelishvili, Nino Jvarelia, Roland Sheklashvili, Nunu Buchukuri

It is calculated reaction of speeds and reactions of sequence of a covering by a palladium to chloride of a palladium, to an acid of sodium, to water, to oxygen and to a palladium.

It is established, that reactions of sequence for chloride of a palladium are equal 0,7; for an acid of sodium - 0,1; for a palladium and oxygen - a zero.

According to data of experiment value К0 and E is calculated. Value of activation of energy specifies, that process proceeds in the extended area

ციცინო ბესიაშვილი
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ასისტენტ-პროფესორი

ნინო ჯვარელია
საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი