TOLERANCE

რუბენ გალიეგო

მე ინვალიდი ვარ. ინვალიდი, ხეიბარი, მახინჯი, გლახაკი - ჩემს დასახასიათებლად ყველა ეს სიტყვა გამოდგება. არცერთი არ არის სხვაზე უკეთესი ან უარესი. ინვალიდი კარგი სიტყვაა, იგი ლექსიკონში ყველა ხეიბრის, უმწეოს, უსმენოსა და უსინათლოს, უფეხოსა და უხელოს, პარალიზებულის აღსანიშნადაა შესული. კარგი სიტყვაა, მე მომწონს.

ყოველთვის მახსოვდა, რომ ინვალიდი ვარ, სხვებისგან განსხვავებული, როდესაც აშკარა დამცირებასა და დაცინვას საკუთარ ტყავზე ვგრძნობდი. ყოველ წუთას მახსენებდნენ და ახლაც მახსენებენ, რომ ჩვენი პატარა, მწვანე პლანეტა ჩემნაირებისათვის არ არის შექმნილი, მე ზედმეტი ვარ, უცხო. ვიცოდი, რომ ნამდვილი უბედური და უიღბლო ვარ და მთელი ძალით ვცდილობდი გავმხდარიყავი ისეთი, როგორიც ყველაა, შევერთებოდი ჯანმრთელთა და ბედნიერთა მეგობრულ ოჯახს.

ერთ მშვენიერ დღეს მივხვვდი, რომ ეს ყოველივე სისულელეა. მთელი ჩემი არსებით შევიგრძენი, რომ ჩემი ინვალიდობა არც ისეთი დიდი პრობლემაა. ადრეც ვხვდებოდი, რომ ჯანმრთელთა და ბედნიერთა მოდგმა ისეთივე უტოპიაა, როგორც უბედურთა და ინვალიდთა. ვიცოდი, რომ ჩემი მეზობელი, დეიდა მაშა ჩემზე უკეთესად ან უარესად არ ცხოვრობდა. ვიცოდი, რომ ტკივილს საკუთარ თავს ჩვენვე ვაყენებთ, რომ ცხოვრება თავისთავად მშვენიერია.

არსებობენ სულელი და ჭკვიანი ადამიანები, არსებობენ ბედნიერები და არცთუ ძალიან ბედნიერები. ადამიანები განსხვავებულნი არიან. ზოგიერთ მათგანს ხელ-ფეხი არა აქვს, ზოგი ვერ ხედავს, ან არ ესმის, ზოგს ინვალიდის ეტლი სჭირდება, ზოგს კი სანიტრები არჯულებენ ხოლმე ფსიქიატრიულ დაწესებულებებში. არსებობენ ჯანმრთელი ინვალიდებიც, მაგრამ ზღვარი ამ ადამიანებს შორის ძალიან ძნელი დასანახია. ჩვენ ყველანი ადამიანები ვართ. ძალიან ვგავართ ერთმანეთს. ჩვენი ოცნებები, მისწრაფებები, სურვილები ერთმანეთის მსგავსია, და რთულია ჩვენი მკაცრად დაყოფა-დანაწილება სახეობებად და ქვესახეობებად.

მე ინვალიდი ვარ. მაგრამ დანარჩენი ადამიანებისაგან ყველაზე მეტად ინვალიდობა არ განმასხვავებს. მე ინვალიდი ვარ. ინვალიდობა ჩემი ნაწილია. ჩემი განსხვავებულობის უარყოფა სისულელეა. კიდევ უფრო დიდი სისულელეა უარყო სიტყვები. სიტყვები იბადებიან და იხოცებიან, ისევე როგორც ადამიანიები. სიტყვები იცვლიან მნიშვნელობას, ბერდებიან, ხუნდებიან. სიტყვების უარყოფა სისულელეა, ისევე როგორც ადამიანების უარყოფაა სისულელე. ადამიანები არსებობენ და მორჩა. ეს მოცემულობაა, ცხოვრების რეალობაა. სიტყვა „ინვალიდი“ არაფრით არ არის სხვა აღმნიშვნელზე უკეთესი ან უარესი.

შესაძლებელია იეშმაკო, ქვეშიდან გამოძვრე, საგნებს სხვა სახელები დაუძახო, მაგრამ ეს არაფერს შველის. სხვაგვარად არ გამოდის, ან უარესი გამოდის - „შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირი“.

შევეცადოთ მოვძებნოთ ანტონიმი. სკოლაში გვასწავლიდნენ საპირისპირო მნიშვნელობის სიტყვების მოძიებას. თუ სტივ უანდერი ბრმაა, მე ვხედავ. თუ სტივ ჰოკინგი გენიალური ფიზიკოსია, მე საშუალო მონაცემების მქონე ფიზიკოსი ვარ. უფრო პატიოსნად რომ ვთქვა, საერთოდაც არანაირი ფიზიკოსი არ ვარ, და არც მუსიკოსი. ყველაფერი მარტივია, ცხადი და გასაგები. ყრუ ბეთხოვენმა დაწერა მუსიკა, რომლის მსგავსსაც ვერავინ ვერასდროს ვერ დაწერს. ბეთხოვენის შესაძლებლობები უსაზღვრო იყო. ბეთხოვენის მუსიკის შემოსაზღვრა სიკვდილმაც კი ვერ შეძლო.

პრეზიდენტი რუზველტი ინვალიდი იყო. ეს ფაქტია. მაგრამ ვინ დადგება მის საპირწონედ ისტორიის სასწორზე? აბა სცადე, თანამედროვე პრეზიდენტთაგან მას ბადალი მოუძებნე!

სტივ ჰოკინგი ინვალიდი იყო. ეს ფაქტია. მაგრამ ვინ გაეჯიბრება მას? მხოლოდ ნიუტონი. ნიუტონი არ იყო ინვალიდი. ჰოკინგი ინვალიდია. მერე რა? ვინ უწოდებს ჰოკინგს ადამინს „შეზღუდული შესაძლებობებით“. მაინტერესებს, თუ ჰოკინგის და ნიუტონის შესაძლებლობები შეზღუდულია, ვიღასია უსაზღვრო?

იყო თუ არა ჰომეროსი ინვალიდი? არ ვიცი. არავინ არ იცის. ფილოლოგები თავს იკლავენ ამის გამოსაცნობად. პირადად ჩემთვის არ არის საინტერესო, ხედავდა თუ არა ჰომეროსი. საუკუნეებისა და ძველბერძნული ენის გავლით ჩემამდე მისმა პოემებმა მოაღწია. საუკუნეებისა და ძველი ბერძნული ენის შემდეგ, ისეთი წვრილმანი, როგორც მხედველობაა, აზრს კარგავს. იყო ჰომეროსის შესაძლებლობები შეზღუდული? რა თქმა უნდა, იყო. მაგრამ არც მეტად და არც ნაკლებად, ვიდრე მისი სხვა თანამედროვეებისა.

მე ინვალიდი ვარ. არ შემიძლია და ვერც ვერასოდეს შევძლებ დამოუკიდებლად დავლიო ჭიქა წყალი. და ამ წვრილმანის გამო ვინმეს უფლებას მივცემ შეზღუდული შესაძლებლობების პირი მიწოდოს? არასდროს.

მე ინვალიდი ვარ. ჩემი შესაძლებლობები, რა თქმა უნდა, შეზღუდულია. ამ ქვეყანად ყველა არსების შესაძლებლობები შეზღუდულია. ეს, რა თქმა უნდა, სამწუხაროა. მაგრამ არაზუსტი ფორმულირების გამო, დანარჩენი სამყაროსგან გამოყოფას არ ვაპირებ. არ მსურს რაიმე სხვა, უკეთეს სახელს მარქმევდნენ. მინდა მიღებდნენ არ უარმყოფდნენ სწორედ როგორც ინვალიდს. მინდა ვიყო ის, ვინც ვარ და მიწოდებდნენ იმას, რაც ვარ.

მე ინვალიდი ვარ, სამწუხაროდ. რა თქმა უნდა, მირჩევნია არ ვიყო ინვალიდი, შევიცვალო, გავხდე ისეთი, როგორიც სხვები არიან, მაგრამ ეს შეუძლებელია. ისეთი ვარ, როგორიც ვარ. სიტყვა „ინვალიდი“ ნორმალური სიტყვაა. არაფრის შეცვლა არ არის საჭირო. მოდი, სიტყვას ნუ შევცვლით.

მე ძალიან მინდა, რომ სიტყვა „ინვალიდი“ არ აშინებდეს და აფრთხობდეს ადამიანებს. მჯერა, ეს შესაძლებელია. ძნელია, მაგრამ სრულიად შესაძლებლი ადამიანთა საზოგადოებისათვის.

გარდა ამისა, მინდა, რომ სიტყვა „ინვალიდს“ სულ უფრო ხშირად და ხშირად ამატებდნენ ისეთი სიტყვებს, როგორიცაა: „პანდუსი“, „ლიფტი“, „ტროტუარი“, „ავტობუსი“, „ტაქსი“, „მეტრო“, „თეატრი“ - მარტივ და გასაგებ სიტყვებს.

TOLERANCE

თამთა ჯანაძე

არსებობს კანონები, რომლებიც ჯიუტად ინარჩუნებენ უცვლელობას, იმის მიუხედავად, რომ, ფაქტობრივად, მათი მოქმედებით არავინ არის კმაყოფილი. სახალხო დამცველის ოფისში არსებულ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების დაცვის ცენტრს ყოველდღიურად ამ კატეგორიის უამრავი ადამიანი სტუმრობს სხვადასხვა მიზეზით, თუმცა ყველაზე ხშირად ისინი მოდიან, ვინც თვეობით და ზოგჯერ წლობითაც იბრძვის იმის დასამტკიცებლად, რომ ის ინვალიდია. ეს პრობლემა მთელი სიმწვავით მაშინ იჩენს თავს, როცა საქმე ფსიქიკური პრობლემების მქონე პაციენტებს ეხებათ, რადგან ამ კატეგორიის ადამიანები ხშირად თავს არც თვლიან პაციენტებად და მათი ექიმთან თერაპიული ალიანსი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუმცა ამას, რიგ შემთხვევებში, თავად კანონი უშლის ხელს. რატომ იქცნენ ექიმები უდანაშაულო დამნაშავეებად და რატომ ხდება სახელმწიფოს მიერ ინვალიდობისკენ პაციენტის წახალისება? ამ საკითხებთან დაკავშირებით სახალხო დამცველთან არსებული შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების დაცვის ცენტრის ხელმძღვანელი, ანა არგანაშვილი და თბილისის საბურთალოს რაიონის ფსიქო-ნევროლოგიური დისპანსერის დირექტორი, გიორგი გელეიშვილი ისაუბრებენ:

რა მდგომარეობაა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა რაოდენობის მხრივ საქართველოში, მოსახლეობის რა ნაწილი მიეკუთვნება ამ კატეგორიას, როგორია სტატისტიკა?

ანა არგანაშვილი: შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა რაოდენობა მთელი მსოფლიოს მოსახლეობის 10 პროცენტია. საქართველოში აღიცხული 220 000 მდე შშმ პირი ჩვენი ქვეყნის მოსახლეობის 10%25ზე ნაკლებს შეადგენს, თუმცა, სამწუხაროდ, მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ ამ ადამიანების შშმ პირად ცნობა და შესაბამისად რეგისტრაცია დღემდე სისტემურად მოუგვარებელი პრობლემაა. შესაძლებლობების შეზღუდვის სტატუსის მინიჭების წესი და მასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა, შეიძლება ითქვას, ამ პრობლემის სათავეა. პირველ ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის განსაზღვრება მნიშვნელოვნად განსხვავებული და მოძველებულია 2006 წლის 13 დეკემბრის გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობების კონვენციის განსაზღვრებასთან შედარებით. მიუხედავად იმისა, რომ იგივე კონვენცია აღიარებს შეზღუდული შესაძლებლობების განსაზღვრის ცვალებადობას კონტექსტისა და დროის მიხედვით, მიგვაჩნია, რომ შესაძლოა, სწორედ ეს კონცეპტუალური სხვაობა წარმოშობს მთელ რიგ პრობლემებს ამ სფეროში.

დაახლოებით წელიწადნახევრის წინ შეიცვალა სტატუსის მინიჭების წესი. კანონის მიხედვით, რის საფუძველზე და ვის მიერ ხდება შშმპ-თვის სტატუსის მინიჭება?

გელა ჯინჭარაძის ნახატი

გიორგი გელეიშვილი: 2007 წლის პირველ მაისს შეიცვალა შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სტატუსის მინიჭების წესი. მანამდე არსებობდა სოციალური სუბსიდიების სააგენტოს დაქვემდებარებული ბიუროები, დაახლოებით 85 ბიურო მთელი საქართველოს მასშტაბით, სადაც კომისია არკვევდა ესა თუ ის პირი რამდენად შეესაბამებოდა იმ კრიტერიუმებს, რომლის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, ადამიანი ინვალიდად ცხადდებოდა. ამავე დაწესებულების სხვა განყოფილება კი იმ პირებს, ვისაც შშმ-ს სტატუსს დაუდგენდნენ, პენსიას აძლევდა. ახლა ეს ბიუროები გაუქმდა და კანონმდებლობის მიხედვით, ყველა ექიმს შეუძლია თავის პაციენტს შეუვსოს შესაბამისი დოკუმენტაცია, დაუდგინოს, რომ ის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონეა და გაგზავნოს სოციალური სუბსიდიების სააგენტოში. ეს ფაქტი თავისთავად შეიძლება დადებით მოვლენად აღვიქვათ, რადგან თითქოს გამარტივდა პროცედურა, რადგან ბიუროში მისვლის ნაცვლად უკვე შენი ექიმი გიდგენს ინვალიდობას. მაგრამ ამან ძალიან ბევრი პრობლემა გამოიწვია თერაპიულ პროცესში. არ ვიცი, რა ხდება სხვა დარგებში, მაგრამ ჩვენთან განსაკუთრებით რთულია ექიმსა და პაციენტს შორის თერაპიული ალიანსის მიღწევა, იმიტომ, რომ ძალიან ხშირად ადამიანი არ ცნობს თავს პაციენტად. შეიძლება დაწვას სახლი, აუტანელი იყოს ოჯახში, მაგრამ მთელ თავის პრობლემებს სხვებს მიაწერს და მკურნალობზე ძნელად დასათანხმებელია. პაციენტის ნდობის მოპოვება ფსიქიატრისთვის ადვილი როდია. საქმეს კიდევ უფრო ართულებს ის, რომ არსებული კანონმდებლობის მიხედვით, შესაძლოა პაციენტმა ვერ მიიღოს ჯგუფი და, შესაბამისად, არც პენსია დაუნიშნონ. ფაქტობრივად პაციენტთან ვაჭრობა გამოგვდის. ამას დაუმატეთ ისიც, ის ვერ ხედავს ე.წ. პენსიის დამნიშვნელს და მისთვის ეს პირი ექიმია. ამიტომ ექიმისთვის თავის შეცოდებას იწყებს, ეუბნება, რომ ძალიან უჭირს, და ზოგჯერ თუმცა ვერ აკმაყოფილებს იმ მოთხოვნებს, რის საფუძველზეც შშპ სტატუსის მინიჭება ხდება, მაინც მოითხოვს პენსიის დანიშვნას. ექიმი ამ დროს ორ ცეცხლშუაა: ერთი მხრივ, პაციენტი ებრალება, მეორე მხრივ, კანონს ვერ დაარღვევს. ეს სისტემა პაციენტსა და მკურნალ ექიმს შორის თერაპიული ალიანსს ფაქტობრივად ანგრევს.

ანა არგანაშვილი: შეზღუდული შესაძლებლობების სტატუსის მინიჭების საკითხი, როგორც მრავალი სხვა პრობლემა, სათავეს კონცეპტუალური გაუგებრობიდან იღებს. საქმე მხოლოდ ის კი არ არის, თუ რა სახის დაავადებები იქნება ჩამოთვლილი კანონში, არამედ ისიც, თუ რა ფუნქციონალური დანიშნულება აქვს სტატუსის მინიჭების სისტემას ქვეყანაში.

ალტერნატივა არც ისე ბევრია: ჩვენ (საზოგადოებას) რა უფრო გვსურს - ამ სტატუსის მქონე ადამიანების, უბრალოდ, დათვლა, კლასებად დაჯგუფება, „ყუთებში ჩალაგება“ და ამის საფუძველზე მათთვის პენსიის დანიშვნით სინდისის დამშვიდება, თუ ფუნქციონალური კატეგორიზაციის სისტემის შემოღება, რომლის უპირველესი მიზანი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ადამიანების გამოვლენა და მათთვის იარლიყის მიწებება კი არ იქნება, არამედ ძლიერი მხარეების იდენტიფიცირებით მათი სოციალურად ინტეგრირება? დიდი დოზით ყველაფერმა, მათ შორის, არაადეკვატურობამაც შეჩვევა იცის. არ მავიწყდება ჩემი გაოცებული სახე, როდესაც შოტლანდიაში მაგისტრატურაში სწავლისას ასეთი შინაარსის საგაზეთო პუბლიკაციას წავაწყდი: სწავლის უნარის შეფერხების მქონე ქალბატონი, თუ არ ვცდები, დაუნის სინდრომის მქონე (თუმცა, მერწმუნეთ, დიაგნოზი აქ მეასე ხარისხოვანია), პრემიერ-მინისტრის აპარატში მრჩევლად მიიწვიეს ინვალიდობის საკითხებზე. ცოტა არის იყოს, დამამცირებელია, როდესაც არაადეკვატურობას შეჩვეულებს ადეკვატური დამოკიდებულებები, ადამიანის ღირსების გამოვლენის მაგალითები, გვაოცებს.

2007 წელს, გარდა იმისა, რომ შეიცვალა სტატუსის მიმნიჭებელი სტრუქტურა, ნუსხიდან ამოღებულ იქნა აგრეთვე დაავადებათა საკმაოდ ვრცელი ჩამონათვალი. რა რაოდენობის ადამიანს ჩამოართვეს ინვალიდის სტატუსი და დაავადებათა რა კატეგორია აღმოჩნდა ე.წ. „შავ სიაში“?

ანა არგანაშვილი: 2007 წელს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის ბრძანების თანახმად, აღნიშნული კანონიდან ამოღებული იქნა მთელი რიგი დაავადებებისა, რომელთა საფუძველზეც ხდებოდა ინვალიდობის სტატუსის მინიჭება და, შესაბამისად, საპენსიო უზრუნველყოფა. შედეგად, ცნობილია, რომ რამდენიმე ათეული ათასი ადამიანი პენსიის გარეშე დარჩა. საინტერესოა არა იმდენად დაავადებათა ნუსხის საკითხი, არამედ მთავრობის წარმომადგენლების კომენტარები ამ თემაზე. ცუდად მომხვდა ყურში ერთ-ერთი მათგანის მიერ პათოსით ნათქვამი ფრაზა: „მაგ კანონში დიაგნოზების შემცირებით, სახელმწიფოს მილიონობით ლარის ეკონომია მივეცით“. თუნდაც ეს მართლა ასე იყოს, ჩემი აზრით, უზნეობაა მოსახლეობის ერთ-ერთი, ეკონომიურად ყველაზე გაჭირვებული, ფენისთვის 35 ლარამდე პენსიის ჩამორთმევით ეცადო სახელმწიფოს ეკონომიკური მდგომარეობის გაუმჯობესებას. ბევრად უფრო გასაგები და, შესაძლოა, მისაღებიც ყოფილიყო ამ საკანონო ცვლილების დასაბუთება იმით, რომ ეს ღონისძიება ადამიანებში ფინანსურ კომპენსაციებზე დამოკიდებულების სინდრომის განვითარების წინააღმდეგ არის მიმართული, რაც მსოფლიოში ერთხმად აღიარებული პრობლემაა ამ სფეროში.

გიორგი გელეიშვილი: სწორედ ამ ფაქტმა გამოიწვია ბევრი უსიამოვნო მოვლენა. ხშირად იმის ნაცვლად, რომ პაციენტს მის დაავადებაზე ვესაუბრო, იძულებული ვარ ავუხსნა, კანონის მიხედვით, რა კრიტერიუმის დაკმაყოფილების შემთხვევაში მიიღებს პენსიას. ამას მივყავართ მისი მდგომარეობის კიდევ უფრო გამწვავებამდე. მე არ მაქვს ზუსტი სტატისტიკური მონაცემები, მაგრამ შემიძლია გითხრათ, რომ პაციენტების უმრავლესობა ცდილობს პენსიის მიღების გულისთვის გაიმწვავოს დაავადება. ამგვარად, პენსია ერთგვარ პათოლოგიურ წახალისებად გვევლინება. ჩვენთან მოსულებმა კარგად იციან, რომ „საკმარისად“ ავად უნდა იყვნენ საიმისოდ, რომ სახელმწიფოსგან ფული მიიღონ, ანუ ავადმყოფობა „აწყობთ“, რადგან ის მათ პრივილეგირებულ მდგომარეობას უქმნის. მოვა, მაგალითად, დეპრესიით დაავადებული. კანონის მიხედვით, თუ დეპრესია მძიმეა და ამავდროულად ფსიქოზული სიმპტომები შეიმჩნევა, მაშინ მას „ჯგუფი“ ეკუთვნის და დახმარებას იღებს; ხოლო საშუალო ხარისხის დეპრესიის შემთხვევაში მას ეს დახმარება არ ეკუთვნის. დეპრესია კი ისეთი დაავადებაა, შეიძლება სამი წლის წინ მძიმე ფორმით გამოვლენილიყო, დღეს კი მსუბუქი ფორმა მიიღოს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ პაციენტი მკურნალობის გარეშე აბსოლუტურად გამოჯანმრთელდება, უბრალოდ, დაავადება გადავიდა სხვა ფაზაში. მაგრამ, აი, საშუალო დეპრესიის ფორმით მოსული ავადმყოფი ხვდება, რომ ვერ აკმაყოფილებს იმ პირობებს, რაც პენსიის მისაღებად არის საჭირო. გარკვეული დროის განმავლობაში ის აღარ მოდის ჩემთან, და ერთ დღესაც ვგებულობ, რომ თურმე აღარ სვამს წამლებს, რათა მდგომარეობა გაიუარესოს. მერე კვლავ მოგვაკითხავს ამ გამწვავებული დაავადებით. ვალდებული ვარ შევუვსო სათანადო ფორმა და ისიც „ბედნიერია“: მიზანს მიაღწია - პენსია მიიღო!

ან კიდევ: დედას მოჰყავს ბავშვი, რომელსაც აქვს გონებრივი ჩამორჩენილობა ქცევითი პათოლოგიითურთ. მარტო მსუბუქი გონებრივი ჩამორჩენილობა რომ იყოს, ქცევითი პათოლოგიის გარეშე, პაციენტს, კანონის მიხედვით, „ჯგუფს“ ვერ მივანიჭებ. ვსვამთ დიაგნოზს და ვიწყებთ მკურნალობას, ავადმყოფს ვუნიშნავთ პრეპარატს, რათა შევამციროთ და მოვხსნათ აგრესია, მაგრამ დედამ, რომელსაც წაკითხული აქვს კანონი, იცის: თუ ბავშვს ეს პრობლემა მოუგვარდა, პენსიას ვერ მიიღებს. მე პაციენტს წამალს ვუწერ, მაგრამ ის ჩემს დანიშნულებას არ ასრულებს. ერთი-ორი თვის შემდეგ კვლავ მოდიან; ბავშვს ისევ აქვს ქცევის პათოლოგია. მშობელი მეუბნება, წამალს სვამსო, მაგრამ სინამდვილეში ის ან არ აძლევს წამალს შვილს, ან არასაკმარისი ოდენობით აძლევს, ანუ დედას აწყობს შვილის ავადმყოფობა. ე.ი. გამოდის, რომ არსებული კანონმდებლობის პირობებში მიმდინარეობს მასობრივი ინვალიდიზაცია.

2008 წლის 4 მარტს მინისტრის ბრძანებით ზოგიერთი დაავადება კვლავ დაბრუნდა ნუსხაში. თუ მოჰყვა ამას ინვალიდების ნაწილისთვის სტატუსის აღდგენა და კიდევ - როგორ ფიქრობთ, რამდენად არის გათვალისწინებული მოცემული კანონმდებლობით სოციალური კომპონენტი?

ანა არგანაშვილი: 2008 წელს მრავალი ადამიანის ერთობლივი ძალისხმევით კანონის ნუსხაში დააბრუნეს დიაგნოზთა გარკვეული რაოდენობა, რის საფუძველზეც რამდენიმე ათას ადამიანს აღუდგა პენსია. მაგრამ, - კიდევ ერთხელ ხაზგასმით აღვნიშნავ, - ჩემთვის არა აქვს გადამწყვეტი მნიშვნელობა კონკრეტული დიაგნოზის, სინდრომისა თუ დაავადების არსებობას იმ ჩამონათვალში; უფრო მნიშვნელოვანია იდეოლოგია, რომელიც ამ ჩამონათვალის, ამ კანონის უკან დგას. ვაღიარებთ თუ არა ამ ადამიანების სრულფასოვანი თვითრეალიზაციის შესაძლებლობას და უფლებას საზოგადოებაში? და, თუ ასეაა - როგორ აისახება ეს კანონში და მის საფუძველზე მოქმედ სისტემაში? კანონში წერია: „პირის შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენას საფუძვლად უდევს კლინიკურ-ფუნქციონალური, სოციალური, პროფესიულ-შრომითი და ფსი-ქოლოგიური მონაცემების კომპლექსური შეფასება“. მიუხედავად იმისა, რომ საკანონმდებლო აქტში სიტყვიერად ჩაწერილია სოციალური ფაქტორის გათვალისწინების აუცილებლობა ინვალიდობის სტატუსის მინიჭებისას, ბუნდოვანია როგორც ამ ტერმინის განსაზღვრება, ასევე სტატუსის მინიჭების პროცესში ჩართული პროფესიონალების მიერ სოციალური ფაქტორის შეფასება-გაზომვის მექანიზმი.

სამწუხაროდ, მე ერთი ადამიანიც არ მინახავს დღემდე, რომელსაც სტატუსი სოციალური ან მისი პროფესიული უნარ-ჩვევების შეფასების საფუძველზე მიენიჭა. სამწუხაროდ, ითვლება, რომ, თუ ადამიანს სამეზობლო ჭორის დონეზე გამოვკითხავთ - აბა, როგორი სოციალური უნარ-ჩვევები გაქვსო, თითქოს ეს საკმარისი იყოს მისი სოციალური სტატუსის დასადგენად. როგორ შეიძლება ადამიანის პროფესიული უნარის განვითარებაზე და არა დათრგუნვაზე ორიენტირებული სისტემა გვქონდეს, თუ მას ტრავმის შემდგომ შენარჩუნებული პროფესიული უნარის რეაბილიტაციისთვის არავითარ პირობებს არ შევუქმნით?

გიორგი გელეიშვილი: შარშან ბევრი წერილი და ოქმი გავაგზავნეთ, რომლებშიც ვამტკიცებდით, რომ მექანიკურად მოხდა დიაგნოზების შემცირება. მაშინ ჩვენი მიზანი იყო, დაავადებათა რაღაც ნაწილი მაინც დაებრუნებინათ ჩამონათვალში, თუმცა სისტემური ცვლილების საკითხი არ დაგვიყენებია. მე ვფიქრობ, სწორი იქნება ადამიანმა ფული იმისთვის კი არ მიიღოს, რომ ის ავადაა, არამედ იმ შემთხვევაში მიიღოს, თუ ის არის სოციალურად დაუცველია. რა თქმა უნდა, არსებობს სიღარიბის დაძლევის პროგრამა, რომელიც ამ საქმეს ემსახურება, მაგრამ ის ყველას ვერ მოიცავს. ჩვენთან მოსული პაციენტების უმრავლესობა მზადაა იყოს ავადმყოფი, არ ჩაიტაროს მკურნალობის სრული კურსი, რათა პენსია მოიპოვოს და ამით მინიმალური საარსებო პირობები შეიქმნას. საკითხი თავიდანვე არასწორად არის დაყენებული. კი, ბატონო, თუ უჭირს უნდა აიღოს პენსია. თუ მე პაციენტს ინვალიდობას დავუდგენ, ამის გამო მას ფული კი არ უნდა აჩუქოს სახელმწიფომ, არამედ უმჯობესი იქნება ისეთი სამსახური მისცეს, რომელიც ქმედითუნარიან ადამიანად აქცევს. აქცენტი სწორედ ამაზე უნდა გაკეთდეს, რადგან, რაც არ უნდა გაიზარდოს იმ დაავადებების ჩამონათვალი, რომლებიც ინვალიდის სტატუსის მიღების შესაძლებლობას იძლევა, უკმაყოფილოთა რიცხვი არ შემცირდება.

როგორია პროცედურა და, კანონით, რა ვადაა გათვალისწინებული პაციენტის კომისიაზე გასასვლელად?

გიორგი გელეიშვილი: პაციენტი დგება აღრიცხვაზე, ვუდგენთ დიაგნოზს (3-წლამდე ბავშვებს ფსიქიატრი დიაგნოზს ვერ დაუსვამს), ვიწყებთ მკურნალობას. თუ მკურნალობამ არ გაჭრა, პაციენტის კომისიაზე გატარების საკითხი დგება. კანონში წერია, რომ ჯგუფის საკითხი მას შემდეგ უნდა დადგეს, თუ ჩატარებული სამკურნალო და სარეაბილიტაციო ღონისძიებები შედეგს ვერ მოიტანს. გაურკვეველია რამდენ ხანში უნდა დადგეს ასეთი პაციენტის კომისიაზე გატარების საკითხი. პაციენტთა დიდი ნაწილი ჩვენთან რეალურად პენსიისთვის მოდის. წლების მანძილზე კერძო დისპანსერში მკურნალობენ, ვინაიდან ფიქრობენ, რაკი სახელმწიფო დაწესებულებებში მკურნალობა უფასოა, უხარისხოც იქნებაო; ამიტომ ჩვენთან რეალურად მხოლოდ პენსიისთვის მოდიან. ანუ ბიუროდ გადავიქეცით. ბიუროები კი არ გაუქმდა, მათი რაოდენობა გაიზარდა: იყო 85 ბიურო, ახლა იმდენი ბიუროა, რამდენი სამედიცინო დაწესებულებაცაა საქართველოში.

არსებული კანონმდებლობის პირობებში, როცა ექიმს შეიძლება არ გააჩნდეს ზუსტი ინსტრუქცია და კვალიფიკაცია ან თუნდაც კეთილსინდისიერება, რამდენად შესაძლებელია, რომ ამან პაციენტი დააზარალოს, და როგორ უნდა მოიქცეს პაციენტი, თუკი სტატუსი არასწორად მიანიჭეს?

გიორგი გელეიშვილი: ზუსტად მაგას მოგახსენებთ! ხომ შეიძლება მე აღმოვჩნდე არაკეთილსინდისიერი, ვიღაც დავჩაგრო, ეკუთვნოდეს და არ მივცე ჯგუფი? ეს საკითხი არ დგება საერთოდ, პირიქით, საკითხი ასე დგას: ზედმეტს ხომ არ მივეცით პენსია? საინტერესოა ინვალიდობის სტატუსმინიჭებული პირების გადამოწმების პროცედურაც. შარშან, მაგალითად, 760-მდე ადამიანს მივეცით ინვალიდის სტატუსი. ერთი წლის შემდეგ მოვიდა კომისია რეგულირების სააგენტოდან, რომელმაც ყველა ეს შემთხვევა უნდა შეისწავლოს მხოლოდ ქაღალდების გადათვალიერებით და თანაც ერთი კვირის ვადაში. რასაც ჩვენ ერთი წლის განმავლობაში ვიკვლევთ და ვადგენთ, იმის შესამოწმებლად მათ ერთი კვირის ვადას აძლევენ. ამ 760-დან ათამდე პაციენტმა ვერ დააკმაყოფილა კრიტერიუმები და მათ უარი ეთქვათ ჯგუფის მინიჭებაზე. გაფორმდა საბუთი, რომ ეს ათი საქმე გადამოწმებას ექვემდებარებოდა. მე რომ 700-დან 600 ადამიანზე ვთქვა, ინვალიდობის სტატუსი არ ეკუთვნით-მეთქი, ეს ასევე დარჩება. უკმაყოფილო პაციენტს ერთადერთი გზა აქვს - იჩივლოს სასამართლოში, მაგრამ ჩვენთან ამის პრეცედენტი თითქმის არ ყოფილა, ძირითადად ჩივიან რეგულირების სააგენტოში (ანა არგანაშვილი: არ იღებენ საჩივრებს!) ან სამინისტროში. პაციენტი, რომელიც სამინისტროდან გამოიტანს ბრძანებას, რომელსაც წერია, რომ მას „ჯგუფი“ ეკუთვნის, მოდის ჩემთან და მე ვერ ვახერხებ ამას, რადგან კანონით ამის უფლება არ მაქვს. მირეკავენ სამინისტროდან და მთხოვენ, ცოდოა, სტატუსი მიანიჭეო; მაგრამ მე ასევე მეცოდება სხვაც, ვინც მის მდგომარეობაშია! რა ვქნა, რით განვასხვავო ისინი ერთმანეთისგან, მე ხომ ყველას ერთი პრინციპით უნდა მივუდგე?! ყველა ხომ ვერ აღწევს მინისტრამდე!

როგორც თქვენი საუბრიდან ირკვევა, არსებული კანონმდებლობის პირობებში ექიმიც დაუცველია, რადგან მას ხელი ეშლება პროფესიული მოვალეობის შესრულებაში - უმკურნალოს პაციენტს. როგორია თავად ექიმების პოზიცია?

გელა ჯინჭარაძის ნახატი

გიორგი გელეიშვილი: მთელი ეს აყალმაყალი იმის გამო დაიწყო, რომ თითქოს ექიმები კორუმპირებულები არიან და ბევრი ადამიანისთვის ინვალიდობის სტატუსის მინიჭებით თავადაც პოულობენ სარგებელს. დამიჯერეთ, საერთოდ არ უნდათ ექიმებს ამ საქმეში გაერიონ. არ მეგულება ჩემ ირგვლივ ექიმი, რომელსაც სიამოვნებდეს ის, რომ მასთან მოსულ პაციენტს კი არ მკურნალობს, არამედ პენსიაზე ევაჭრება! ეს ძალზე უსიამოვნო პროცესია და არცერთ ექიმს არ უფიქრია ამაზე, როდესაც სამედიცინოზე აბარებდა. ამას წინათ ბავშვთა ფსიქიატრთან შევედი, მეუბნება - რას ვაკეთებ, მთელი დღეა საპენსიო საბუთებს ვადგენ, იმის მაგივრად, რომ საინტერესო პაციენტს დავუჯდე და ვუმკურნალო! სად არის ამის დრო, იძულებული ვარ მალევე გავუშვა, რადგან სხვა მელოდება, რომელსაც პენსია აქვს დასანიშნი. მოკლედ, არ უნდათ ექიმებს ამ საქმის კეთება.

კანონის მიხედვით ასეა: თუ რამე დარღვევა დაფიქსირდა, ექიმს 1500 ლარამდე ჯარიმა ეკისრება და შესაძლოა ლიცენზიის მოქმედებაც შეუჩერდეს. საკითხს ასე აყენებენ: ექიმებს უნდათ მეტმა პაციენტმა მიიღოს პენსია, რადგან ისინი კორუმპირებულები არიან. არ გამოვრიცხავ, რომ შესაძლოა რომელიმე ექიმს არ ეყოს კეთილსინდისიერება, მაგრამ დამერწმუნეთ, ეს არ არის ექიმის საქმე.

საინტერესოა როგორია საზოგადოების დამოკიდებულება ამ ადამიანებისადმი. რამდენად არის ჩვენში ფესვგადმული სოციალური პასუხისმგებლობა? ეს ერთგვარად შეიძლება საზოგადოების დემოკრატიულობის ხარისხის მაჩვენებელიც იყოს.

ანა არგანაშვილი: მინდა მოგახსენოთ იმ ეთიკური დილემების შესახებ, რაც ხშირად ახლავს აღნიშნული სტატუსის მინიჭების პროცესს. ადამიანები, რომლებიც ამ პრობლემებით ჩვენ მოგვმართავენ, ხშირად ჩივიან მათ მიმართ დამამცირებელ მოპყრობასა და - „უკეთეს შემთხვევაში“ - სიბრალულის შემცველ დამოკიდებულებაზე როგორც პროფესიონალების, ისე საჯარო მოხელეების მხრიდან. ამგვარი საკითხების მიმართ ადეკვატური დამოკიდებულების შესამუშავებლად, ერთი მხრივ, მათი ყურადღებით გააზრება და, მეორე მხრივ, მუდმივი თვითდაკვირვება და თვითკორეგირებაა საჭირო. ასევე მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ყველა, განსაკუთრებით კი ამ სფეროში მომუშავე ადამიანები (მეტადრე საჯარო მოხელეები) სრულ ინფორმაციას ფლობდნენ არადისკრიმინაციული მიმართვის ფორმებისა და ქცევის შესახებ. მაგალითისთვის, ინვალიდობასთან დაკავშირებულ ღონისძიებებთან მიმართებით ხშირად გაიგონებთ - კეთილი საქმე, ქველმოქმედება და ა.შ. მაშინ, როდესაც ეს ქმედებები მხოლოდ მცირე გამოვლინებაა სოციალური პასუხისმგებლობისა და სოციალური სოლიდარობისა საზოგადოების მხრიდან.

თქვენი აზრით, რა გზით შეიძლება გადაიჭრას პრობლემა? სად არის გამოსავალი?

ანა არგანაშვილი: ამ სფეროში შექმნილი ვითარება არაერთმნიშნელოვანი და არაერთჯერადი ქმედებების შედეგად შეიძლება გამოსწორდეს. ამისკენ გადადგმული პირველი ნაბიჯი საქართველოს პარლამენტის მიერ ინვალიდთა სოციალური ინტეგრაციის კონცეფციის მიღება იქნება, რაც უახლოეს დღეებშია მოსალოდნელი. ეს კონცეფცია, გაეროს 2006 წლის 13 დეკემბრის შშმ პირთა უფლებების კონვენციის დოკუმენტთან ერთად, ძალიან კარგი კონცეპტუალური ჩარჩო იქნება იმ პრობლემების მოსაგვარებლად, რაზეც ზემოთ გვქონდა საუბარი. შემდგომ გადაუდებელ ნაბიჯად ადგილობრივი კანონმდებლობის რევიზია და კონცეფციასა და კონვენციასთან მისი ჰარმონიაში მოყვანა გვესახება, რასაც პარალელურად ერთიანი სამოქმედო გეგმა უნდა მოჰყვეს, რომელიც საკანონმდებლო ცვლილებების ცხოვრებაში გატარებას უზრუნველყოფს.

გიორგი გელეიშვილი: ადამიანები, ვინც ამ საქმეში იქნებიან ჩართულნი, კომპეტენტურნი უნდა იყვნენ. მათ უნდა ჰქონდეთ იმის განცდა, რომ თავიანთი კეთილსინდისიერების გამო არ დაისჯებიან, თუკი მათი მეშვეობით მეტი პაციენტი მიიღებს დახმარებას, კორუფციაში არავინ დაადანაშაულებთ. მეტი კომპეტენციაა საჭირო. მნიშვნელოვანია, ვინ უნდა ჩაითვალოს კომპეტენტურად. დაწესებულების დირექტორობა არ ნიშნავს იმას, რომ აუცილებლად კომპეტენტური ხარ.

კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: მე, ექიმი, პაციენტის თვალში მისი მტერი გამოვდივარ, თუკი პენსიას არ ვაძლევ; მეორე მხრივ, მტრად მთვლის რეგულირების სააგენტო, რომელსაც მიაჩნია, რომ მეტისმეტად ბევრს ვუნიშნავ პენსიას და სახელმწიფო სახსრებს ვანიავებ. ამას ერთხელ და სამუდამოდ უნდა მოეღოს ბოლო და ყველაფერს თავისი სახელი დაერქვას. ექიმსა და პაციენტს შორის ნდობა უნდა აღდგეს.

TOLERANCE

პიპა ნორისი

ჩვენი მიზანია: პირველი - ერთმანეთს შევადაროთ დემოკრატიული ქვეყნები პოზიტიური დისკრიმინაციის სტრატეგიის გამოყენების უდიდესი ეფეტურობის თვალსაზრისით; მეორე - ვნახოთ, როგორ განახორციელა ცხოვრებაში ეს სტრატეგიები ბრიტანეთის ლეიბორისტურმა პარტიამ; და მესამე - შევაფასოთ ამ სტრატეგიების შესაძლო შედეგები დიდი ბრიტანეთის თემთა პალატაში ქალების წარმომადგენლობისათვის.

პოზიტიური დისკრიმინაციის ეფექტური სტრატეგიები

შედარებითმა ანალიზმა წარმოაჩინა, რომ პოლიტიკურ პარტიებს შორის პოზიტიური დისკრიმინაციის ზომების გამოყენების ხერხების თვალსაზრისით მნიშვნელოვანი განსხვავებები არსებობს (InterParlamentary Union, 1992). კანონით კვოტები მხოლოდ ზოგიერთ პოლიტიკურ სისტემაშია დადგენილი. მაგალითად, რიგ ქვეყნებში რელიგიურ ჯგუფებს, ეთნიკურ უმცირესობებს და/ან ქალებს აუცილებელი წესით სთავაზობენ დეპუტატობის კანდიდატთა პარტიულ სიებში ადგილთა განსაზღვრულ პროპორციას ან მათთვის პარლამენტებში ადგილების გარკვეული რაოდენობა გამოიყოფა. უფრო გავრცელებულია კვოტების დადგენა თვით პარტიების შინაგანი წესებით, წესდებებით და პროცედურებით. პარლამენტთაშორისი კავშირის სულ ცოტა ხნის წინ სხვადასხვა ქვეყანაში ჩატარებულმა შემოწმებამ გამოავლინა, რომ საკანონმდებლო ორგანოში არჩევნების ჩატარებისას აუცილებელი, კანონით რეკომენდირებული გენდერული კვოტებით 22 პარტია სარგებლოდა, მაშინ, როცა 51 პარტია შიდაპარტიულ თანამდებობებზე არჩევნების ჩატარებისას კვოტებს საკუთარი წესების შესაბამისად გამოიყენებდა.

განსხვავებები პოზიტიური დისკრიმინაციის ზომების გამოყენებისას შეიძლება სამი მთავარი ფაქტორით აიხსნას: პარტიული იდეოლოგიით, საორგანიზაციო სტრუქტურებითა და პარტიათა შორის კონკურენციით.

ცხრილი 1. ევროკავშირის ქვეყნების პარტიები, რომლებმაც კვოტები გამოიყენეს (1992)

წყარო: „Women and Political Power“, Geneva, InterParlamentary Union.¹

პარტიების იდეოლოგია

პოზიტიური დისკრიმინაციის პოლიტიკას დასავლეთ ევროპაში 80-იან წლებში უფრო ხშირად სოციალ-დემოკრატიული, ლეიბორისტული, კომუნისტური, სოციალისტური და მწვანეთა პარტიები იყენებდნენ (იხ. ცხრილი 1). მემარცხენე პარტიების დიდი ჩარევა კანდიდატების დასახელების პროცესში კვოტების ფორმით ხდება პოზიტიური გენდერული დისკრიმინაციის გამოყენებისას საფრანგეთის სოციალისტების (20%25-იანი კვოტა), ნორვეგიის მემარცხენე სოციალისტებისა და ლეიბორისტების (40%25) და შრომის პარტიის (25%25), გერმანიის სოციალ-დემოკრატების (40%25) მიერ. ეს მექანიზმი გამოიყენება დეპუტატობის კანდიდატების დასახლებისა და შიდაპარტიულ ხელმძღვანელ ორგანოებში დანიშვნების დროს.

მემარცხენე პარტიების მეტი მიდრეკილება პოზიტიური დისკრიმინაციის პოლიტიკის წარმართვისადმი განპრობებულია მათი უფრო ეგალიტარული იდეოლოგიით. სოციალ-დემოკრატიული და მწვანეთა პარტიები მიიჩნევენ, რომ პოზიტიური დისკრიმინაცია გამართლებულია სწრაფი ცვლილებების განხორციელების თვალსაზრისით. კვოტების მომხრეთა უმრავლესობა მიიჩნევს, რომ პროცედურული თვალსაზრისით სამართლიანნი არ არიან მათთვის, ვინც საკუთარ კანდიდატურებს წარმოაყენებს. ზოგიერთი ჯგუფი კანდიდატთა დასახელების პროცესში ჩართული აღმოჩნდება, სხვა ჯგუფები კი ამ პროცესიდან ავტომატურად ამოვარდებიან მათი სქესობრივი, რასობრივი ან რელიგიური კუთვნილების გამო. ამ პროცესის დროს პოზიტიური დისკრიმინაცია ცალკეულ პირთა სასარგებლოდ გამოიყენება იმ ნიშნის მიხედვით, რომელიც განიხილება როგორც ჯგუფისთვის დამახასიათებელი და საერთო. ამის მიუხედავად, კვოტების მომხრენი ამტკიცებენ, რომ უმცირესობებს, რომლებიც ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში სუსტად არიან პოლიტიკაში წარმოდგენილი, ესაჭიროებათ პოზიტიური დისკრიმინაცია თუნდაც დროებით, საგანგებო ზომის სახით. ეს იმიტომ არის საჭირო, რომ დაიძლიოს არახელსაყრელი ვითარება, რომელსაც ისინი ეჯახებიან არჩევითი თანამდებობებისათვის ბრძოლაში.

მემარჯვენი და ცენტრისტული პარტიები მემარცხენე პარტიების კონტრასტს წარმოადგენენ და ხშირად რიტორიკულ სტრატეგიებსა და პოზიტიურ მოღვაწეობას ეფუძნებიან.² ისინი თვლიან, რომ ქალები უნდა წაახალისდნენ საკუთარი კანდიდატურების წარსადგენად, ხოლო პარტიის წევრებს ურჩევენ ხმა მისცენ ქალებს. ამავე დროს, დარწმუნებულნი არიან, რომ წარდგინების პროცესი „სამართლიან“ და ღია კონკურენციას უნდა ეფუძნებოდეს. მემარჯვენე პარტიები, რომლებიც თავისუფალ საბაზრო ეკონომიკაში მთავრობის მინიმალურ როლს ემხრობიან, ჩვეულებრივ, კანდიდატთა დასახელების პროცესში ჩაურევლობას ამჯობინებენ. პოზიტიური დისკრიმინაციის მოწინააღმდეგეა ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის პარტიათა უმრავლესობა. უმეტესწილად ეს დაკავშირებულია ძველი პოლიტიკური რეჟიმების მიმართ დამოკიდებულებასთან, როდესაც გენდერული კვოტები ფართოდ იყო გავრცელებული. ამ პრაქტიკაზე ხელის აღებამ პირველი დემოკრატიული არჩევნების (1989-1990 წწ.) დროს არჩევით მმართველ ორგანოებში ქალთა რაოდენობის დრამატულად შემცირება გამოიწვია.

პარტიული ორგანიზაციები

მეორე ფაქტორი, რომელიც გავლენას ახდენს კვოტების გამოყენებაზე - პარტიული ორგანიზაციების სტრუქტურაა. როგორც ფართოდ აღინიშნება (Norris and Lovendisski, 1995), კანდიდატების დასახელებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების მიღება პოლიტიკური პარტიების ინსტიტუციონალიზებისა და ცენტრალიზების ხარისხზეა დამოკიდებული. ამ საფუძველზე ჩამოყალიბდა კანდიდატების დასახელების პროცესის ექვსი ძირითადი ტიპი (იხ. სქემა 1). ამ კლასიფიკაციის თანახმად, პირველი კრიტერიუმია პროცესის ინსტიტუციონირება.

ფორმალურ სტრუქტურებში კანდიდატების დასახელების პროცესი საკმაოდ დეტალურად არის რეგლამენტირებული ბიუროკრატიული და სტანდარტიზებული შიდაპარტიული წესებით.

სქემა 1. გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოები
(სამაგალითო ტიპოლოგია)

ამ წესებს პარტიული დოკუმენტებით სანქციონირებული ჩინოვნიკები ასრულებენ. გადაწყვეტილების მიღებისას მოქმედებათა მიმდევრობა გარეშე დამკვირვებლისთვის შედარებით გასაგებია. არსებობს კანდიდატთა დასახელების ფორმალური პროცედურა. ამ წესებს დიდი მნიშვნელობა აქვს პარტიის შიგნით ძალაუფლების განაწილებისთვის და ამიტომ მათი ცვლილების შეთავაზებამ შეიძლება მწვავე კონფლიქტი გამოიწვიოს.

ამასთან კონტრასტში ნომინირების პროცედურა არაფორმალურ სისტემებში შედარებით ფარულია; კანდიდატების დასახელების პროცესში მოქმედებათა თანამიმდევრობა მონაწილეებმა იციან, მაგრამ სხვათათვის იშვიათად ხდება ცნობილი. ამ დროს ერთი დასახელებიდან მეორემდე შესაძლებელია პროცედურის ცვლილება. ნებისმიერ ინსტრუქციას, რომელსაც შეიცავს ოფიციალური პარტიული წესები და წესდებები, უფრო „დე იურე“ ძალა აქვს, ვიდრე „დე ფაქტო“. რამდენადაც ფორმალურ წესებს იშვიათად იცავენ, ეფექტური სააპელაციო სასამართლოების რაოდენობა საკმაოდ მცირეა. პროცესი ნაკლებად ბიუროკრატიული და ღიაა „პარტიული ბობოლების“ მხრიდან პატრონაჟისათვის.

ამ ტიპოლოგიის მეორე კრიტერიუმია გადაწყვეტილების მიღების პროცესის ცენტრალიზება. ცენტრალიზებულ სისტემებში მთავარ როლს თამაშობს ეროვნული დონის პარტიული ხელმძღვანელობა - აღმასრულებელი კომიტეტები, პარტიებისა და ფრაქციების ლიდერები. რეგიონალურ სისტემებში მთავარ როლს რეგიონალური დონის პარტიული ლიდერები ასრულებენ. ლოკალიზებულ სისტემებში გადაწყვეტილების მიღება ხდება ადგილობრივი (რაიონული, საოლქო, პარტიული რგოლების) განყოფილებათა დონეზე. მთავარ როლს ამ დროს ადგილობრივი ხელმძღვანელები, ადგილობრივი განყოფილებების აღმასკომები, ადგილობრივი ფრაქციები, რიგითი წევრები და ამომრჩევლები ასრულებენ. გადაწყვეტილებების მიმღებ მთავარ მონაწილეთა წრის განსაზღვრა რთული საკითხია, რადგან კანდიდატების დასახელების პროცესზე ძალაუფლებას შეიძლება ერთმანეთთან ურთიერთქმედი მრავალი ორგანო და პიროვნება ახორციელებდეს.

სისტემები ცენტრალიზების მაღალი დონიდან ლოკალიზების მაღალ დონემდე თანდათანობით იცვლება და არა დისკრეტულად. ამ პროცესზე გავლენას ახდენს ის, ვინც თამაშის წესებს ადგენს და ასრულებს, ამავე დროს, ისიც, ვინც მათ შესახებ იღებს სასამართლო გადაწყვეტილებებს, ასევე - ვინც სხვადასხვა სტადიაზე მონაწილეობს ინდივიდუალური კანდიდატურების პირდაპირ შერჩევაზე.

თანაბარი შესაძლებლობების სტრატეგიების რეალიზება

როგორ გავლენას ახდენს ეს ტიპოლოგია შედეგების ცვლილებაზე?

თუ რიტორიკული და პოზიტიური მოქმედებების სტრატეგიების გამოყენება კანდიდატთა დასახელების პროცესში ყველა ტიპის პარტიას შეუძლია, პოზიტიური დისკრიმინაცია უფრო ეფექტურად ფორმალურ-ლოკალიზებულ სისტემებში მოქმედებს. კანდიდატების დასახელებისას პოზიტიური დისკრიმინაციაზე ფიქრი აშშ-სა და კანადის მსხვილ პარტიაში უსარგებლო საქმეა. და თუ ამის შესახებ გადაწყვეტილებებს მაინც იღებენ, როგორც ეს მოხდა კავშირში ფრანგული დემოკრატიისათვის ან იტალიურ ქრისტიან-დემოკრატთა შემთხვევაში, მცირე შანსი არსებობს, რომ ეს გადაწყვეტილებები შესრულდება. შესაბამისად, პოზიტიური დისკრიმინაცია კვოტების სახით სერიოზულად მიიღება წესებით რეგლამენტირებულ ბურჟუაზიულ კულტურაში, სადაც ორგანიზაციის შიგნით სხვადასხვა ორგანოების გადაწყვეტილებები სტაბილური უნდა იყოს. გერმანიის სოციალ-დემოკრატიულ პარტიაში გადაწყვეტილებას კანდიდატად დასახელების თაობაზე ადგილობრივ დონეზე იღებენ. მაგრამ ეს ხდება პოზიტიური დისკრიმინაციის ფარგლებში, რომელიც ეფექტურად უწყობს ხელს ქალი კანდიდატების წილის ზრდას და პარტიული სიების ზედა ნაწილისკენ მათ გადაადგილებას. შვედეთში პოზიტიური მოქმედებების გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილება ერთნაირად ეფექტურია მრავალ პარტიაში. შესაბამისად, პარტიული ორგანიზაციების ხასიათი ერთ-ერთი ფაქტორია, რომელიც გვეხმარება იმ სტრატეგიების ახსნაში, რომელსაც სხვადასხვა ჯგუფები იყენებენ საკუთარი წარმომადგენლობის გასაზრდელად.

პარტიებს შორის კონკურენცია

დაბოლოს, პოლიტიკური იდეოლოგიისა და პარტიული ორგანიზაციის გარდა, თანასწორობის სტრატეგიების გამოყენებაზე მოქმედებს კიდევ ერთი ფაქტორი - პარტიებს შორის კონკურენცია. რადგან პოზიტიურ დისკრიმინაციას წარმატებით იყენებენ მემარცხენე და მწვანეთა პარტიები, პოლიტიკური სისტემის სხვა პარტიებს შეუძლიათ მიბაძონ მათ მაგალითს.

როგორც სეინბერი ადასტურებს, შვედეთში XX საუკუნის 60-იანი წლების ბოლოს სოციალ-დემოკრატები იყვნენ პირველნი, ვინც მარი დაუჭირა ქალთა არჩევას. მათ მიიღეს რეკომენდაციები, რომელთა თანახმად, თითოეული სქესის წარმომადგენლობა არ უნდა იყოს 40%25-ზე ნაკლები. სოციალ-დემოკრატების უპირატესმა მდგომარეობამ ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში აიძულა სხვა პარტიები ჩაბმულიყვნენ მათთან შეჯიბრში და თანასწრობის დაცვის საკითხში ეჯობნათ კიდეც მათთვის (Sainsbury, 1993). შედეგად, შვედურ პარტიებში მოხდა ტენდენციების კონვერგენცია. მაგრამ ნორვეგიაში, როგორც სიჟი (1993) აღნიშნავს, კონსერვატორებმა და ქრისტიანულმა სახალხო პარტიამ, მემარცხენეებისა და ცენტრისტებისაგან განსხვავებით, უარი თქვეს გენდერულ კვოტებზე

პოზიტიური დისკრიმინაციის სტრატეგიები ბრიტანულ პარტიებში

თანასწორობის სტრატეგიების პოლიტიკის ილუსტრირება შეიძლება ბრიტანეთის პოლიტიკური პარტიების მიერ მათი გამოყენების მაგალითზე. 80-იან წლებში ბრიტანეთის პარლამენტმა თანდათან დაიწყო ფართო სოციალური მრავალფეროვნების ასახვა. 1992 წლის არჩევნების შედეგად პარლამენტში ქალების რაოდენობა 41-დან 60-მდე გაიზარდა და თემთა პალატის 9,2%25 შეადგინა. ამის მიუხედავად, ქალების წარმომადგენლობის მხრივ, ბრიტანეთი ჩამორჩებოდა ევროკავშირის ქვეყნების უმეტესობას. ცვლილებათა საერთო ტემპი ამ მხრივ დაბალი რჩებოდა. თუ წარსულის ტენდენციები წრფივად, გარედან ჩარევის გარეშე გაგრძელდებოდა, 2000 წლისათვის ქალი პარლამენტარების რაოდენობა 100-ს მიაღწევდა. მამაკაცებთან პარიტეტს ქალები XX საუკუნის შუა წლებამდე ვერ მიაღწევდნენ.

ცვლილებების ერთ-ერთ მთავარ ხელშემშლელს წარმოადგენს შესაძლებლობათა სტრუქტურა ბრიტანეთის პოლიტიკაში. პარლამენტის დაახლოებით 140 ახალი წევრი თემთა პალატაში ხვდება ყოველი საყოველთაო არჩევნების შედეგად. ამ პალატაში მოხვედრის შესაძლებლობები შეზღუდულია გადადგომის ნორმებით და მარგინალური ოლქების უმნიშვნელო რაოდენობით, რომლებშიც შეიძლება საყოველთაო არჩევნებზე გამარჯვების მოპოვება ან წაგება. თუ ქალები ვერ ახერხებენ ასეთ ოლქებში კანდიდატებად გახდომას, მათ თითქმის აღარ რჩებათ არჩევნებში გამარჯვების იმედი.

ცვლილებების პროცესის დაჩქარების მიზნით, ლეიბორისტული პარტიის ყოველწლიურმა კონფერენციამ 1993 წელს მხარი დაუჭირა ქალებისათვის პოზიტიური დისკრიმინაციის პოლიტიკას. ლეიბორისტებმა გადაწყვიტეს პარლამენტის წევრობის კანდიდატთა დასახელებისას მოკლე სიები გამოეყენებინათ, რომლებშიც მხოლოდ ქალთა გვარები იქნებოდა თავიანთი „მემკვიდრეობით“ გარდამავალი ოლქების ნახევარში (რომლებშიც ძველი პარლამენტის წევრი-ლეიბორისტი გადადგებოდა) და აგრეთვე თავიანთი „ყველაზე სანდო“ ოლქების ნახევარში (რომლებიც კონფერენციის რეზოლუციაში განსაზღვრულია როგორც ლეიბორისტული პარტიის „განსაუთრებით მომგებიანი ადგილები“). ამ ღონისძიებამ კონფერენციაზე შედარებით მცირე დისკუსიის შემდეგ მოიპოვა სოლიდური უმრავლესობის მხარდაჭერა (54%25 35%25-ის წინააღმდეგ). მაშინ კონფერენციის ყურადღება მიიპყრო მწვავე კამათმა „ერთი წევრი - ერთი ხმა“ პრინციპისა და იმ როლის გარშემო, რომელიც პროფკავშირებს ენიჭებათ კანდიდატთა დასახელებისას (Lovenduiski and Norris, 1994; Lovenduski, 1994).

მიუხედავად ამისა, მთლიანად ქალების მოკლე სიის პოლიტიკამ, მისი ოფიციალურად მიღების შემდეგ, ძლიერი წინააღმდეგობა გამოიწვია, თანაც კრიტიკას საჯაროდ გამოთქვამდნენ ლეიბორისტული პარტიის ისეთი ლიდერები, როგორებიც არიან ნილ კინოკი და როი ჰეტეროლი, და პროფკავშირების ისეთი ხელმძღვანელები, როგორიც არტურ სკარგილია. კომენტარები წინასწარმეტყველებდნენ, რომ ამ პოლიტიკის განხორციელება ცხოვრებაში მასობრივ დონეზე ძნელი იქნებოდა და იგი პარტიის შიგნით იურიდიულ და პროცედურულ კამათს გამოიწვევდა. მომდევნო ორი წლის განმავლობაში ქალთა მოკლე სიების პოლიტიკა განხორციელდა 35 საარჩევნო ოლქში. მაგრამ 1996 წლის იანვარში ეს პროცესი „სქესის ნიშნით დისკრიმინაციის შესახებ“ 1975 წლის კანონის შეუსაბამოდ ცნო ქ. ლიდსის სამრეწველო ტრიბუნალმა. ლეიბორისტულმა ხელმძღვანელობამ უარი თქვა ამ ინიციატივაზე, ამჯობინა არ გაესაჩივრებინა ტრიბუნალის გადაწყვეტილება.³ მან არჩია არ ჩაეტარებინა განმეორებითი კრებები იმ ოლქებში, რომლებშიც ქალები ამ პროცედურით უკვე იყვნენ არჩეულნი. მაგრამ შემდგომში ქალთა მოკლე სიების გამოყენება უარყვეს.

შეიძლება დასახელდეს რამდენიმე ურთიერთდამოკიდებული ფაქტი, რაც აგვიხსნის, თუ რატომ იყო პოზიტიური დისკრიმინაციის პოლიტიკა ჯერ მიღებული, ხოლო შემდეგ უარყოფილი ბრიტანეთის ლეიბორისტული პარტიის მიერ. ხანგრძლივი ფაქტორები, რომლებმაც მისი მიღება გამოიწვია, მოიცავს ამ ზომების ფართოდ გამოყენებას ევროპის სოციალ-დემოკრატიული პარტიების მიერ; კულტურას, რომელიც უპირატესია ლეიბორისტულ პარტიაში; და ბოლოს, პარტიის ორგანიზაციულ სტრუქტურას, რომელმაც კვოტები ეფექტურ სტრატეგიად აქცია. მოკლევადიანი ფაქტორები მოიცავენ ლეიბორისტი აქტივისტი ქალების მობილიზებას ამ საკითხის გარშემო; ლეიბორისტული პარტიის მოდერნიზების უფრო ფართო პროცესს; ლეიბორისტული პარტიის „მუშათა“ პარტიიდან „ყველას პარტიად“ გადაქცევის ტენდენციას, რამაც თავი იჩინა არჩევნებში რამდენჯერმე დამარცხების შემდეგ, აგრეთვე იმ წლების ყოველწლიური პარტიული კონფერენციების პოლიტიკას, ცალკეული მოვლენებისა და ქალთა მოკლე სიების გამოყენებისადმი ლიდერების დამოკიდებულების ჩათვლით. ბოლოს და ბოლოს, ეს ინიციატივა უარყვეს იმის გამო, რომ მის წინააღმდეგ გამოიყენეს 1975 წლის კანონი „სქესის ნიშნით დისკრიმინაციის შესახებ“.

ლეიბორისტული პარტიის კულტურა

პოზიტიური დისკრიმინაციის პოლიტიკის მიღებამ ლეიბორისტები ევროპის სხვა მემარცხენე პარტიებს დაუახლოვა, რაც ზემოთ უკვე ვთქვით. ეს შეესაბამებოდა აგრეთვე იმ კულტურას, რომელიც ლეიბორისტულ პარტიაში იყო გაბატონებული. არსებობს აზრი, რომ ქალთა მოკლე სიების მიღება ლეიბორისტული პარტიის იმ მცირერიცხოვანი, მაგრამ ღრმად იდეური რადიკალური ფრაქციის ძალისხმევის წყალობით მოხდა, რომელიც ფემინისტი „ქაჯებისა“ და საშუალო კლასის „რესპექტაბელური სახის“ შენარჩენების მსურველთა ერთობას წარმოადგენს. ამ ფრაქციამ თითქოს მიაღწია თავის მიზანს შედარებით ზომიერი უმრავლესობის წყალობით. მაგრამ პარტიის რიგითი წევრები ნამდვილად უარყოფითად არიან განწყობილი კვოტების მიმართ? არსებული ცნობები წინააღმდეგობრივია. პერსონალური ინტერვიუების დროს, რომელიც 1992 წელს ჩატარდა, პარლამენტის წევრ ბრიტანელ კანდიდატთა გამოსაკვლევად,⁴ ზოგიერთმა ლეიბორისტმა პოლიტიკოსმა თავისი პირადი ეჭვი გამოთქვა კვოტების სისტემის პრაქტიკულად განხორციელების თაობაზე. მათი ნაწილი თვლიდა, რომ ამის გამო ქალები შეიძლება პარტიიდან გასულიყვნენ.

„მე იმიტომ ვწუხვარ კვოტების სისტემის გამო, რომ იგი ზოგიერთ ჩვენს ქალს, უბრალოდ, აიძულებს დატოვონ პარტია. მაგალითად, თქვენ მუშაობთ დიდი ოლქის ხელმძღვანელ ორგანოში, რომელშიც 60 მამაკაცი და 2 ქალია. კვოტების თანახმად, ქალებმა უნდა შეადგინონ საოლქო ხელმძღვანელობის წევრთა ნახევარი და იმ დელეგატთა ნახევარი, რომლებსაც პარტიის ადგილობრივი ორგანიზაციის კონფერენციაზე ირჩევენ. ამ შემთხვევაში მამაკაცები თავს მოვალედ თვლიან დათანხმდნენ მონაწილეობაზე, ქალებს კი არ უნდათ ეს. მათ უნდათ მოძრაობის ნაწილი იყვნენ, მაგრამ არ სურთ ყურადღებას იქცევდნენ.

ერთ-ერთმა ქალმა, პარლამენტის წევრმა, როდესაც მას ქალების მოკლე სიების შესახებ ჰკითხეს, უპასუხა, რომ კვოტების დაწესება უსამართლობაა იმ მამაკაცების მიმართ, ვინც მრავალი წელი პარტიის სამსახურში გაატარა: „ჩემი აზრით, ეს იდიოტიზმია და ჩვენს პარტიაში სხვა ქალებიც ასევე ფიქრობენ. მათ არ სჯერათ ამ სისულელის. ეს სიგიჟეა. რატომ უდნა გვქონდეს მოკლე სიები, რომლებშიც მხოლოდ ქალთა სახელებია? ეს იგივეა, რომ არსებობდეს მამაკაცთა მოკლე სიები... მე შიდაპარტიული კვოტების წინააღმდეგიც ვარ. მიმაჩნია, რომ პარტიის მიერ მიღებული იდეა, რომლის თანახმადაც მისი ხელმძღვანელი მუშაკები ქალები უნდა იყვნენ, ფეთქებადია. რატომ უნდა გადგნენ გვერდზე მამაკაცები, რომლებიც მრავალი წლის განმავლობაში მუშაობდნენ, იმის გამო, რომ ქალებმა დაიკავონ ხელმძღვანელ მუშაკთა ადგილების ნახევარი? თანაც, ვერ მონახავთ ქალს, ვისაც სურს ამის კეთება. ეს სიგიჟეა. ყველა შესაძლო საშუალებით მიეცით ქალებს შანსი, წაახალისეთ ისინი, მაგრამ არა მამაკაცების ხარჯზე“.

პარლამენტის სხვა წევრი აზრით, კვოტები მხოლოდ პროფესიონალი იურისტებისა და მასწავლებლებისთვის არის ხელსაყრელი, რომლებიც ალბათ ნებისმიერ შემთხვევაში შეიქმნიდნენ უპირატესობას მუშათა კლასიდან გამოსული კანდიდატების ხარჯზე: „სავსებით ვუჭერ მხარს პოზიტიური დისკრიმინაციას, მაგრამ ისე არ უნდა გამოვიდეს, რომ იგი სწრაფი პარტიული კარიერის გასაკეთებლად გამოიყენოს საშუალო კლასის თვითდარწმუნებულმა, შეძლებულმა ხალხმა. და მნიშვნელობა არა აქვს, შავკანიანები არიან ისინი, ქალები თუ სხვ. საშიშროება სწორედ აქ იმალება. ჩემს ოლქში არიან ვესტინ-დიელები და აზიატები. ზოგი მათგანი ჩემი საუკეთესო მეგობარია. რაღაც განსაკუთრებული სექციები შავკანიანებისათვის მათ არ სურთ“.

ზოგი მოელოდა, რომ კვოტები პარტიის რიგით წევრებს შორის კონფლიქტს გამოიწვევდა: „ახლა უკვე სერიოზული ეჭვი გამიჩნდა კვოტათა სისტემის მიმართ. თუ თქვენ არ შეგიძლიათ თქვენი წევრების რაიმეთი მოხიბვლა, ეს არ იმუშავებს. ვფიქრობთ, რომ ეს ნაჩქარევად იყო მიღებული. მოსალოდნელია უკურეაქცია, რომელიც მაშინ იწყება, როცა თავს მოგახვევენ რაღაცას ძალიან, ძალიან არაპოპულარულს“.

პრინციპში, ზოგი იწონებს კვოტების სისტემას, მაგრამ ეეჭვება, მოხერხდება თუ არა მისი ცხოვრებაში გატარება. პარლამენტის ერთ-ერთმა ყოფილმა წევრმა აღნიშნა: „პირდაპირ ვიტყვი, საშიშროება იმაში მდგომარეობს, რომ არ აირჩევენ საუკეთესო ქალებს, და ეს არ გაუმჯობესებს ქალების მდგომარეობას პარლამენტში.

დადებითი მხარე იმაში მდგომარეობს, რომ რაღაც მსგავსის გაკეთება აუცილებელია, სხვანაირად ქალები იქ უბრალოდ ვერ მოხვდებიან. მაგრამ პრობლემა კარგად არ არის გააზრებული. მექანიზმი არ არის გააზრებული და თუ ფრთხილად არ ვიქენით, იგი არსებულ სისტემას დაანგრევს“.⁵

თუმცა ზოგი უფრო პოზიტიურ აზრს გამოთქვამდა, კვოტების განიხილავდა როგორც აუცილებელ, თუმცა დროებით ნაბიჯს სწორი მიმართულებით გადადგმულს:

„ვფიქრობ, რომ კვოტების შემოღების იდეა კარგია, რადგან იგი, ბოლოს და ბოლოს, პარტიას გარკვეულ მიზანს უსახავს. თუ თქვენ მიღწევადი მიზანი გაქვთ და ხედავთ მაგალითებს, რომლებიც ამაზე მიუთითებს, ეს ყველაფერი სარგებლობას მოიტანს“;⁶

„ჩვეულებრივ, ვფიქრობდი, რომ ქალებს არ სჭირდებათ პოზიტიური დისკრიმინაცია, რომ ჩვენ არ გვჭირდება კვოტები, დაჯავშნული ადგილები და ა.შ. მე გულწრფელად მეგონა, რომ ნიჭიერი ქალი გავა ყველაფრის მიუხედავად. მაგრამ ჩემმა გამოცილებამ აჩვენა, რომ სინამდვილეში ასე არ არის... ახლა გულწრფელად ვთვლი, რომ ლეიბორისტული პარტიის აღმასკომს ნამდვილად აქვს უფლება შემოიღოს კანდიდატთა მოკლე სიები, რომლებშიც მხოლოდ ქალები იქნებიან. პარტიის ადგილობრივმა განყოფილებებმა უნდა აირჩიონ, ოღონდ არჩევანი ხუთ ქალს შორის უნდა მოახდინონ... მათ ენიჭებათ რეალური არჩევანის უფლება, შედეგად კი ვიღებთ პარლამენტის წევრობის ქალის კანდიდატურას. ვფიქრობ, რომ ეს სიტუაცია უნდა შევინარჩუნოთ მანამ, სანამ არ მივიღებთ ქალთა კარგ წარმომადგენლობას“.⁷

გამოკითხულთა დიდი რაოდენობა უარყოფთა იმ არგუმენტს, რომ პარტიის დელეგატობისა და პარლამენტის წევრობის კანდიდატებისათვის შესაფერისი „კარგი ქალები“ საკმარისად არ არიან: „ბევრ სოციალისტურ პარტიაში გამოიყენება პირდაპირი დისკრიმინაცია და სულ უფრო ვრწმუნდები, რომ საჭიროა კვოტები რაღაც ფორმით. მაგრამ ამის წინააღმდეგ პარტიის წევრები ხშირად გამოდიან. ისინი იმაზე აპელირებენ, რომ რაღაც სამუშაოს ჭკვიანი მამაკაცის გარეშე შეასრულებს სულელი ქალი. მაგრამ, ვიყოთ გულახდილები, - იმდენი სულელი მამაკაცი გვყავდა ყველა დონეზე, რომ ვერ ვხედავ მიზეზს, რატომ არ შეიძლება ცოტა სულელი ქალები გვყავდეს. უნდა გაიზარდოს ქალთა წარმომადგენლობა. ამიტომ პოზიტიური დისკრიმინაციით დაწყება ამის მიღწევის ყველაზე კარგი საშუალებაა. მაგრამ იგი არ შეიძლება მუდმივად გაგრძელდეს“;⁸

„ვფიქრობ, რომ (მხოლოდ ქალთა გვარების შემცველი მოკლე სიების შემოღების წესი) სწორი მიმართულებით გადადგმული ნაბიჯია, რადგან იგი წაახალისებს ქალებს წინა პლანზე გამოვიდნენ. ეს არის მცდელობა, დაიძლიოს პარტიის წევრ-მამაკაცთა წინასწარ შექმნილი მცდარი აზრი. იგი შეიძლება ცხადად არ იყოს გამოხატული, მაგრამ მაინც არსებობს. ვფიქრობ, რომ კვოტები მისი დაძლევის კარგი საშუალებაა“.⁹

ზოგიერთი ქალი მიიჩნევდა, რომ შესაძლოა კვოტების გამოყენება საჭირო არ იყოს იქ, სადაც უამისოდაც ქალების საქმე შედარებით კარგად მიდის, მაგალითად, ლონდონში. მაგრამ კვოტები კარგ შესაძლებლობას შეუქმნის ქალებს სანდო ოლქებში, რომლებიც ლეიბორისტული გავლენის ცენტრებშია განლაგებული:

„მე ჯერ კიდევ მაწუხებს ქალთა კანდიდატურების არქონა ლეიბორისტული პარტიის სანდო ოლქებში... შეხედეთ ისეთ რაიონებს, როგორიც სამხრეთ უელსი და შოტლანდიაა. მაგრამ ეს ძნელი დასაძლევია. ცოტათი ვწუხდი კვოტების გამო ლეიბორისტული პარტიის იმ ნაწილში, რომელშიც ვმუშაობ. ვთვლიდი, რომ უნდა გვქონდეს დემოკრატიული პროცესი და თავს არავის არაფერი უნდა მოვახვიოთ. მაგრამ, როცა ლეიბორისტული პარტიის სხვა განყოფილებებში მოვხვდი და ვნახე, როგორ მუშაობენ ისინი, კვოტებისა და მსგავსი რამეების თავგამოდებულ მომხრედ გადავიქეცი, რადგან მიმაჩნია, რომ თუ ვითარება ნამდვილად ასეთია, მსგავსი რაღაც უნდა გამოვიყენოთ“.¹⁰

უფრო წარმომადგენლობითი გამოკითხვის მონაცემები მოწმობს, რომ გენდერული კვოტების პრინციპი, მიუხედავად მის მიმართ გამოთქმული ზოგიერთი ეჭვისა, შეთავსებადია იმ პოზიციებსა და ღირებულებებთან, რომლებიც ჭარბობენ ლეიბორისტ-აქტივისტებს შორის. ეს მონაცემები მოყვანილი იყო საკონსულტაციო გამოკვლევებში: „ქალთა წარმომადგენლობა ლეიბორისტულ პარტიაში“ (1990), რომელიც ეროვნული აღმასკომის ქალთა კომიტეტმა ჩაატარა. ეს მონაცემები დაადასტურა „პარლამენტის წევრობის ბრიტანელ კანდიდატთა მიმოხილვამ“ (1992), რომლის ჩატარებისას ლეიბორისტული პარტიის წევრებსა და პოლიტიკოსებს¹¹ დაუსვეს კითხვა: „მხარს უჭერთ თუ არა პარლამენტში ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდის შემდეგ საშუალებებს: ...პოზიტიური კვოტები (პოზიტიური ქმედებები ქალთა სასარგებლოდ)?“.

ცხრილები 2 და 3 უჩვენებს, რომ პოზიტიური კვოტების/პოზიტიური მოქმედებების პრინციპი დიდ მხარდაჭერას პოულობს უმრავლეს ჯგუფში პარტიის შიგნით. მხარდაჭერა გამოთქვა პარტიის წევრების ორმა მესამედმა და პოლიტიკოსების სამმა მეოთხედმა. როგორც მოსალოდნელი იყო, ყველაზე მეტი მარდამჭერი ქალებს შორის იყო, საშუალო კლასში, უკეთ განათლებულ და ახალგაზრდულ ჯგუფებს შორის, თუმცა უარყოფითად განწყობილი არცერთი ჯგუფი არ აღმოჩნდა. კონფერენციის მიერ მიღებული პოლიტიკა საერთო მონახაზში ემთხვეოდა რიგითი წევრების აზრს და ასახავდა ეგალიტარული კულტურის მტკიცე პოზიციებს ლეიბორისტული პარტიის შიგნით. კითხვებზე პასუხის გამცემისას მოპასუხენი ხშირად ავლენდნენ წინააღმდეგობრივ დამოკიდებულებას პრაქტიკაში კვოტების მოქმედების მიმართ, მაგრამ თვით პრინციპმა ფართო მხარდაჭერა პოვა, ხოლო ლიბერალურ-დემოკრატიული, შოტლანდიური ნაციონალისტური და მწვანეთა პარტიების, აგრეთვე უელსის პლაიდ გიმრუ პარტიის პოლიტიკოსთა აზრი შუაზე გაიყო. ამავე დროს პოზიტიურ დისკრიმინაციას თითქმის არ ჰყავდა მომხრეები კონსერვატიულ პარტიაში (6%25), რომელიც უფრო მერიტოკრატიულ პოლიტიკას უჭერდა მხარს.

პარტიული ორგანიზაცია

მიიღებს თუ არა კვოტები მხარდაჭერას, მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია პარტიის იდეოლოგიაზე; სრულდება თუ არა კვოტები - ძირითადად დამოკიდებულია პარტიული ორგანიზაციის ტიპზე. პარტიული წესების ცვლილებას შეუძლია შეცვალოს ძალაუფლების შინაგანი სტრუქტურა, და ცვლის კიდეც მას. პოზიტიური დისკრიმინაცია განსაკუთრებით ეფექტურად მოქმედებს „ფორმალურად ლოკალიზებულ“ პარტიებში, ისეთებში, როგორიც ლეიბორისტული პარტიაა, სადაც კანდიდატების დასახელების პროცესი წესებით არის რეგლამენტირებული და დეცენტრალიზებულია.

ცხრილი 2. გენდერული კვოტების მხარდაჭერა
ლეიბორისტულ პარტიაში

წყარო: Britysh Candidate Study 1992

ცხრილი 3. გენდერული კვოტების მხარდაჭერა
ლეიბორისტული პარტიის პოლიტიკოსთა წრეში

წყარო: Britysh Candidate Study 1992

ხანმოკლე ფაქტორები, რომლებიც რეფორმების გაფართოებას იწვევენ

პარტიის კულტურა და ორგანიზებულობა ცვლილებებისათვის ხელშემწყობი პირობებია. მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა აგრეთვე აქტივისტი ქალების თანამიმდევრულმა მობილიზებამ ამ საკითხის გარშემო XX საუკუნის 80-იანი წლების განმავლობაში (Ateinson and Spear, 1992; Brooks, Eagle and Short, 1990) და პირობებმა, რომლებიც პარტიის რეფორმებმა შექმნეს. ლეიბორისტული პარტიის ქალებმა შეძლეს ესარგებლათ მოდერნიზაციის პროცესით, რომელიც 80-იანი წლების შუა ხანებში წარმოიწყო ნილ კინოკმა და ჯონ სმიტმა და ტონი ბლერმა გააგრძელეს, რათა საკუთარი მოთხოვნები ჩაერთოთ ძირითად დღის წესრიგში. საყოველთაო საპარლამენტო არჩევნებში მთელი დამარცხებების შემდეგ ერთ-ერთ დამაჯერებელ არგუმენტს წარმოადგენდა ელექტორალური გამარჯვება რეფორმების შედეგად: საღი აზრის შესაბამისად, ლეიბორისტები უნდა გამიჯვნოდნენ მუშათა კლასში, „შიდა ქალაქებში“ თავიანთ სოციალურ ბაზას, რომელიც თანდათან მცირდებოდა,¹² და ქალთა შორის მოეპოვებინათ მეტი მხარდამჭერი. როგორც აღნიშნული იყო გამოკვლევაში, რომელიც ჩრდილოვანი კაბინეტური ურთიერთობის განყოფილებისათვის ჩატარდა, ლეიბორისტები ამას მიაღწევდნენ, თუ დაძლევდნენ შეხედულებას საკუთარ პარტიაზე, როგორც პარტიაზე, სადაც მამაკაცები ბატონობენ. ეტყობა, ამ არგუმენტმა საკმაო წონა შეიძინა ხელმძღვანელობის თვალში, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც სხვა მხრიდან იძულებამ კარი გაუღო პარლამენტის წევრობის კანდიდატთა დასახელების პროცედურათა რეფორმებს.

პარტიის ყველა დონეზე კვოტების შემოღება მზარდი ცვლილების თანდათანობითი პროცესი იყო. ტრადიციულად, პოზიტიური ქმედებების გამოყენებას ლეიბორისტები უფრო იწონებდნენ, ვიდრე კონსერვატორები. 1918 წელს ლეიბორისტული პარტიის ნაციონალურ აღმასრულებელ კომიტეტში ქალებისათვის ოთხი ადგილი გამოყვეს (1937 წლიდან - ხუთი), რადგან უკვე მაშინ ესმოდათ, რომ პოლიტიკურ ცხოვრებაში ქალების მონაწილეობის გასაადვილებლად სპეციალური ზომების მიღება იყო საჭირო. მაგრამ მხოლოდ რასობრივი და გენდერული პოლიტიკის განვითარებამ 80-იან წლებში გამოიწვია კვოტების მოთხოვნა პარტიის ყველა დონეზე. შიდა პარტიული ორგანოებისათვის კვოტების შემოღება გაცილებით ადვილი იყო, ვიდრე პარლამენტისათვის. საჭირო იყო პარტიის ყოველწლიური კონფერენციის იმაში დარწმუნება, რომ პარლამენტის წევრობის კანდიდატთა დასახელების პროცედურის რეფორმა პრიორიტეტული უნდა გამხდარიყო. ეს იმიტომ, რომ რეფორმა საფრთხეს უქმნიდა პარტიასთან დაახლოებული პროფკავშირებისა და პარტიის აქტივისტების ინტერესებს. ლეიბორისტული პარტიის აღმასკომებისა და ადგილობრივი ორგანიზაციების კომიტეტთა წევრებს პარლამენტის წევრობის თავიანთი კანდიდატების დასახელებისას საარჩევნო უბნებში ლოკალური ავტონომიის პრინციპის შენარჩუნება სურდათ. 80-იანების შუა ხანებიდან ლეიბორისტი ქალები პარტიის რეორგანიზაციის საკითხს იმისთვის იყენებდნენ, რომ გაეტანათ წინადადება ქალთა წარმომადგენლობის გაზრდის შესახებ.

1983 წლის აპრილში ეროვნულმა აღმასკომმა გამოაქვეყნა „ქალებისათვის თანასწორობის დადგენის შიდაპარტიული ქარტია“, რომელშიც მიზნად იყო დასახული ქალების მონაწილეობის გაზრდა პარტიის ყველა დონეზე. იმ წლებში ეს იყო ამ საკითხის აღიარების მიმართულებით გადადგმული პირველი მნიშვნელოვანი ნაბიჯი, თუმცა წინადადებები, რომლებსაც ქარტია შეიცავდა, არსებითად, ნებაყოფლობითი ხასიათისა იყო. მერე ყურადღება ქალების სამინისტროს შექმნის პოლიტიკაზე გადაიტანეს, ხოლო შემდგომი პარტიული რეფორმები ჯერ კიდევ მომავლის საქმე იყო.

1987 წელს ყოველწლიურმა კონფერენციამ მიიღო წესი მოკლე სიებში ქალების აუცილებელი შეტანის შესახებ, რომელიც ორი წლის შემდეგ იქნა რეალიზებული. ეს წესი ადგენდა, რომ იქ, სადაც ქალს წარადგენდნენ პარლამენტის წევრობის კანდიდატად თავისი ადგილობრივი ორგანიზაციიდან, ბოლო მოკლე სიაში ინტერვიუსათვის ერთი ქალი მაინც უნდა შესულიყო. და თუ ჩვეულებრივი პროცედურის დროს მოკლე სიაში არცერთი ქალი არ მოხვდებოდა, მაშინ მოკლე სიის საბოლოო კანდიდატურაზე უარი უნდა ეთქვათ და კენჭისყრა მოეწყოთ იმის დასადგენად, თუ რომელი შემოთავაზებული ქალი ჩაერთოთ სიაში.

1989 წელს ყოველწლიურმა კონფერენციამ მიიღო კომპლექსური რეზოლუცია №54, რომელშიც პრინციპულად აღიარებული იყო, რომ კვოტები გზაა წინსვლისაკენ. რეზოლუცია მოუწოდებდა აღმასკომს წარმოედგინა წინადადებები იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მომხდარიყო კვოტების რეალიზება ყველა დონეზე - ყველა პარტიულ კომიტეტში, ადგილობრივ დელეგაციებში, აღმასკომსა და ჩრდილოვან კაბინეტში. ახალი წესები ითვალისწინებდა, რომ ქალები პირველადი ორგანიზაციების ხელმძღვანელებისა და ამ ორგანიზაციების დელეგატთა ნახევარს მაინც უნდა შეადგენდნენ, და ისინი საარჩევნო ოლქებში პარტიის ადგილობრივი ორგანიზაციების კრებებზე უნდა დასახელდნენ.

ადგილობრივმა ორგანიზაციებმა პარტიის ყოველწლიური კონფერენციის დელეგატად ორ წელიწადში ერთხელ მაინც ქალი უნდა აირჩიონ. პარტიასთან დაახლოებულმა პროფკავშირებმაც ყოველწლიურ კონფერენციაზე ქალები დელეგატთა სიაში იმ პროპორციით უნდა ჩართონ, რომელიც ამ პროფკავშირის წევრ ქალთა რაოდენობას შეესაბამება. აღმასკომში სამი სხვადასხვა კვოტა არსებობს: სპეციალურად ქალებისათვის იჯავშნება ხუთი ადგილი; ადგილობრივი ორგანიზაციებიდან არჩეულთა შორის სამი ქალი უნდა იყოს; პროფკავშირების მიერ არჩეულ წევრებს შორის ოთხი ქალი უნდა იყოს. ჩრდილოვანი კაბინეტის არჩევნებზე, რომელშიც პარლამენტის წევრი ყველა ლეიბორისტი მონაწილეობს, თითოეულმა ხმა აუცილებლად ოთხ ქალს უნდა მისცეს.

1990 წელს, კონსულტაციების შემდეგ, პარტიამ მოიწონა მიზნობრივი დებულება, რომლის მიხედვითაც 2000 წელს ლეიბორისტული პარტიის წევრების 40%25 ქალები უნდა ყოფილიყვნენ. ამ პატივმოყვარე მიზანთან მიახლოებისათვის 1993 წლის ყოველწლიურმა კონფერენციამ კიდევ ერთი ნაბიჯი გადადგა წინ, მიიღო რა გადაწყვეტილება ოლქების 50%25-ში, სადაც რაღაც მიზეზების გამო ძველი ლეიბორისტი დეპუტატები აირჩევიან, აგრეთვე „სანდო ოლქების“ 50%25-ში, მხოლოდ ქალებისთვის განკუთვნილი მოკლე სიები შემოღებულიყო. რადგან პარტიული ორგანიზაციების ყველა სხვა დონეზე კვოტები უკვე მიღებული იყო, ძნელი იყო წინააღმდეგობის გაწევა იმ ლოგიკისთვის, რომ ეს კვოტები საკანონმდებლო ორგანოებში არჩევნების დროსაც უნდა ყოფილიყო გამოყენებული. ამის დამატებით, ადრე მიღებულმა ზომებმა, რომლებიც მიმართული იყო ყოველწლიური კონფერენციის დელეგატთა შორის ადგილობრივი ორგანიზაციებისა და პარტიაში შემავალი პროფკავშირებისაგან წარმოდგენილ ქალთა წილის გასაზრდელად, მნიშვნელოვნად შეცვალა კონფერენციის მონაწილეთა შემადგენლობა. მრავალი ქალის მიერ ამ დიდი ცვლილებების აღიარების მოწმობას წარმოადგენდა ის, რომ საკუთარ პირველ გამოსვლებს იწყებდნენ სიტყვებით: „მე ვარ ქალი, არჩეული კვოტით“. ყველა ამ ტენდენციის შედეგად კომპლექსური რეზოლუცია ქალთა მოკლე სიების შესახებ ყოველგვარი გართულების გარეშე იქნა მიღებული, რადგან ის პროფკავშირების უფლებამოსილებასთან დაკავშირებულ აზრთა სხვადასხვაობის გამო მეორე პლანზე აღმოჩნდა. მაგრამ ეს რეზოლუცია მალე გახდა თავდასხმების საგანი. კონფერენციამ მოკლედ განიხილა საკითხი მოკლე სიების შესახებ მხოლოდ შავკანიანთათვის, მაგრამ აღმასკომმა განხილვების გაგრძელება გადაწყვიტა და მხოლოდ ამის შემდეგ მიიღოს ეს პრინციპი.

გენდერული კვოტების რეალიზაცია

ამ პოლიტიკის რეალიზაციის მიზნით, ლეიბორისტულმა პარტიამ 1994 და 1995 წლებში ყოველ რეგიონში ჩაატარა კრება იმ მიზნობრივ საარჩევნო ოლქებთან შესათანხმებლად, რომლებშიც შესაძლებელია მოგება, თუ კონსერვატორებს ხმათა 6%25 მოაკლდებათ და ლეიბორისტებს დაემატებათ. ამის შესაბამისად, შედგა ოლქების სია, რომლებიც ერთმანეთისგან მარგინალობის ხარისხითა და რეგიონის შიგნით გეოგრაფიული მდებარებით განსხვავდებოდა. ლეიბორისტებმა მიზნად დაისახეს ქალთა მოკლე სიების მიღება ასეთი ოლქების ნახევარში. პარტიის ოფიციალურმა პოლიტიკამ ფართო მხარდაჭერა მოიპოვა რეგიონალურ კრებებზე, თუმცა ადგილობრივი ორგანიზაციების საარჩევნო ოლქებში დიდი აზრთა სხვადასხვაობა დაფიქსირდა. ახალი პროცედურა შედარებით ადვილად ხორციელდებოდა იმ ადგილობრივ ორგანიზაციებში, სადაც წინა არჩევნებზე კანდიდატი ქალი იყო და მან ამ მომენტში კვლავ წამოაყენა თავისი კანდიდატურა. ამის საპირისპიროდ, ეს პროცედურა განსაკუთრებით მწვავე კრიტიკას იქ იწვევდა, სადაც წინა კანდიდატი მამაკაცი იყო, რომელიც ახალი წესების მიხედვით, ვეღარ მოხვდებოდა მოკლე სიაში. ქალთა მოკლე სიების წარდგენა კამათს იწვევდა იმ რეგიონებშიც, სადაც მიზნობრივი ადგილების რაოდენობა მცირე იყო. ლეიბორისტული პარტიის კემბურნის ოლქის ორგანიზაციაში კვოტების პოლიტიკა გააფთრებული კრიტიკის საგანი გახდა, როგორც დამსახურების, სამართლიანობისა და იმ ადგილობრივი მრჩეველების რჩევათა უგულებელმყოფელი, რომლებიც დაინტერესებულნი იყვნენ კანდიდატების დასახელებაზე კონტროლის გაგრძელებით. ქალთა მოკლე სიების გამოყენების ინიციატივამ ზოგიერთ ადგილობრივ ორგანიზაციაში პარტიისათვის მავნე შიდა კონფლიქტები გამოიწვია. კანდიდატების დასახელების პროცესში თავგამოდებით იცავდნენ ადგილობრივი ავტონომიის პრინციპს. რიგითი წევრების დონეზე მუდამ არსებობდა მნიშვნელოვანი უნდობლობა აღმასკომის ჩარევის მიმართ.

ქალთა მოკლე სიების წინააღმდეგ 1993 წელს გაილაშქრა მაღაროელთა ნაციონალურმა პროფკავშირმა. თანაბარი შესაძლებლობების კომისიამ აღიარა, რომ ეს პოლიტიკა არ ეწინააღმდეგება 1975 წ. კანონს „სქესის ნიშნით დისკრიმინაციის შესახებ“, რადგან პარტიები არ ხვდებიან მისი მოქმედების სფეროში. მაგრამ 1996 წლის იანვარში კომისიის ეს აზრი უარყოფილი იქნა ქალაქ ლიდსის ტრიბუნალის მიერ, რომელმაც ქალთა მოკლე სიები უკანონოდ გამოაცხადა. ლეიბორისტული პარტიის ეროვნულმა აღმასკომმა ტონი ბლერის მეთაურობით არ გაასაჩივრა ტრიბუნალის გადაწყვეტილება და უკან დაიხია. თუმცა მან უარი თქვა კანდიდატთა დასახელების პროცედურის გამეორებაზე იმ 35 ადგილობრივ განყოფილებაში, რომლებშიც ქალები უკვე არჩეულნი იყვნენ ახალი წესების შესაბამისად. ლეიბორისტული პარტიის ლიდერის მოადგილის, ჯონ პრესკოტის, ხელმძღვანელობით პარლამენტში ქალების რაოდენობის ზრდის ალტერნატიული ხერხების გამოსავლენად კომიტეტი შეიქმნა. 1992 წლიდან 1997 წლამდე პარლამენტში ლეიბორისტული პარტიის წარმომადგენელი 39 ქალი იყო. 1997 წლის არჩევნების წინ პარტია თვლიდა, რომ თუ კიდევ 93 ქალის კანდიდატურას დაასახელებდა, შემდეგი მოწვევის პარლამენტში მას შეიძლება 20 ქალზე მეტი ჰყოლოდა, თუმცა ეს დიდად იქნებოდა დამოკიდებული პარტიებს შორის წანაცვლების ზომებზე 1997 წლის საყოველთაო არჩევნებზე.¹³

დასკვნა

შეიძლება დავასკვნათ, რომ ბრიტანული კანონმდებლობით პოზიტიური ქმედებების პოლიტიკა საკამათო რჩება. გენდერული კვოტები გამოიყენება შიდაპარტიული ორგანოებისათვის, მაგრამ ქალთა მოკლე სიების გამოყენება პარლამენტის წევრობის კანდიდატთა დასასახელებლად კანონის - „სქესის ნიშნით დისკრიმინაციის შესახებ“ - არაშესატყვისად გამოცხადდა. ქალთა წარმომადგენლობა ვესტმინსტერში კვლავ უფრო მცირერიცხოვანია, ვიდრე ევროპულ პარლამენტებში და გაცილებით ნაკლებია, ვიდრე სკანდინავიური ქვეყნების პარლამენტებში, სადაც ქალები 30-40%25-ს შეადგენენ. სიძნელეები, რომლებიც ლეიბორისტებს გენდერული კვოტების გამოყენებისას შეხვდათ, დააზარალებენ ამ სტრატეგიას, როგორც ცვლილებების დაჩქარების საშუალებას. საჭირო იქნება რამდენიმე საყოველთაო არჩევნები, სანამ ქალთა რაოდენობა ბრიტანეთის პარლამენტში ბრიტანეთის საზოგადოებაში მათი ადგილის შესაბამისი გახდება.

ინგლისურიდან თარგმნა
ლელა გაფრინდაშვილმა

Norris Pipa, in Sex Equality Policy in Western Europe, edited by
Fraces Gardiner, London and NY, Routledge, 1997 (pp: 77-135);

შენიშვნები:

________________________________

1. 1992 წლის შემდეგ ევროპის კავშირის ქვეყნების მრავალმა პარტიამ განიცადა სერიოზული ცვლილება: გახლეჩა, სხვა პარტიებთან შერწყმა, სახელის შეცვლა და სხვ.

2. რიტორიკული (ანუ დეკლარაციული) სტრატეგია ითვლება პარტიების მხრიდან პოლიტიკურ ხელმძღვანელობაში ქალთა მონაწილეობის წახალისების პირველ საფეხურად. იგი ვლინდება მოწოდებებში აღმოიფხვრას ან შემცირდეს მაინც ქალთა უთანასწორობა ძალაუფლების ორგანოებში მონაწილეობასთან დაკავშირებით, რაც ლიდერების გამოსვლებსა და პარტიების დოკუმენტებში გამოვლინდა. შემდეგი საფეხურია - პოზიტიური მოქმედებების სტრატეგია, რომელსაც განეკუთვნება თვით ქალების წახალისება წარმოადგინონ საკუთარი კანდიდატურები, ქალ კანდიდატებისათვის ფინანსური დახმარების გაწევა, მათთვის კონფერენციებისა და სემინარების ჩატარება.

3. ლეიბორისტული პარტიის ადგილობრივი ორგანიზაციების მიერ საარჩევნო ოლქებში პარლამენტის კანდიდატთა დასახელების პროცედურა ორი ეტაპისაგან შედგება. დასაწყისში დგება კანდიდატთა დიდი სია, რომელსაც წარადგენენ პარტიული და პროფკავშირული პირველადი ორგანიზაციები და ქალთა სექციები. შემდგომ ადგილობრივი ორგანიზაციის აღმასკომი ამ დიდი სიიდან შეარჩევს ხუთ კანდიდატს მოკლე სიისათვის, რომლიდანაც წარადგენენ საბოლოო კანდიდატს (მთარგ. შენიშვნა).

4. ფატები და ინტერვიუები ამ სტატიისთვის აღებულია ბრიტანეთის პარლამენტის წევრობის კანდიდატთა გამოკვლევიდან (1992 წ). ამ გამოკვლევის თანადირექტორები იყვნენ პიპა ნორისი და ჯონ ლოვენდუსკი.

ავტორი უაღრესად მადლიერია ჯონ ლოვენდუსკისა სტატიის ორგანიზაციული და იდეური მხარდაჭერისათვის. პროექტის სრული შედეგები გამოქვეყნებულია პ. ნორისისა და ჯ. ლოვენდუსკის წიგნში: Gender, Race and Class in the British Parliament (1995). ავტორი ემადლიერება აგრეთვე პიტერ კოლმანსა და დებორა ლინკოლნს, რომლებმაც მას ლეიბორისტული პარტიის შტაბ-ბინიდან ინფორმაცია მიაწოდეს უკანასკნელი მოვლენების შესახებ, Political Recruitment.

5. Interview no. 13.

6. Interviuew no. 9.

7. Interview no. 34.

8. Interview no. 12.

9. Interview no. 33.

10. Interview no. 6.

11. ტერმინი „პოლიტიკოსები“ მოიცავს პარლამენტის ლეიბორისტ წევრებს, წევრობის ანდიდატებს და პრეტენდენტებს. უფრო დეტალურად იხ.:Political Recruictment:

12. ბრიტანეთში ასე უწოდებენ ქალაქების შემოგარენში მდებარე რაიონებისაგან განსხვავებით, დიდი ქალაქების ცენტრალურ რაიონებს.

13. 1997 წლის საყოველთაო საპარლამენტო არჩევნების შედეგად ქალთა წარმომადგენლობა პარლამენტის ლეიბორისტულ ფრაქციაში გაიზარდა 101-მდე, ანუ 24%25-მდე. მათ შორის 35 არჩეული იყო პოზიტიური დისკრიმინაციის გამოყენების საფუძველზე ქალთა მოკლე სიების სახით. - მთარგმ. შენიშვნა.

TOLERANCE

ლელა გაფრინდაშვილი

ქალთა საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციის პრობლემატიკის განხილვამდე საინტერესო და საჭიროა შემდეგი საკითხების გარკვევა:

- სად არის სამოქალაქო საზოგადოება დღეს?

- ვის ირჩევს ის?

- რას ირჩევს ის?

ცხადია, გვესმის, რომ თუ მეორე კითხვას უპასუხე, მაშინ მესამეც ავტომატურად პასუხგაცემულია.

მაგრამ თავდაპირველად მინდა ამ საკითხთან დაკავშირებული ჩემი ერთი შთაბეჭდილებისა და დაკვირვების შესახებ გიამბოთ.

წინასაარჩევნო პერიოდში, აპრილის მეორე ნახევრიდან დღემდე ჩემთან შემოსული ზარების 60%25 იწყება შეკითხვით:

- ლეიბორისტებში შეხვედი? (ამ არჩევნებში, ვაკის მაჟორიტარად ლეიბორისტი ლეილა გაფრინდაშვილი მონაწილეობდა!) რაც მთავარია, ამ ადამიანების უმრავლესობა სწორედ არასამთავრობო სექტორიდან მიცნობს და თავადაც აქ მოღვაწეობს. მათი გაკვირვება ჩემმა პარტიაში გაწევრიანებამ კი არ გამოიწვია, არამედ იმან, რომ ლეიბორისტები ვიკადრე. ზოგიერთმა გრიგოლიას შოუშიც კი „დამინახა“ და ამტკიცებდა, ნამდვილად იქ იჯდაო.

ანალოგიური მდგომარეობა იყო 7 ნოემბრის შემდეგაც, როცა ჩემმა კოლეგებმა ძალადობის საწინააღმდეგო „ბარიკადებზე“ მომკრეს თვალი. არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენელთა უმრავლესობა გაკვირვებული იყო ჩემი პოზიციით:

- შენ რა, გრეჩიხას უჭერ მხარს? თუ არკადი გესიმპათიურება?

ანუ: სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლები ჩემს პარტიაში გაწევრიანებას უფრო ნორმალურ საქციელად მიიჩნევდნენ, ვიდრე ძალადობის საწინააღმდეგო სამოქალქო პოზიციას. აღმოჩნდა, რომ მათ უმრავლესობას ვერც კი წარმოუდგენია სამოქალაქო პროტესტი არ იყოს პარტიულად მიკერძოებული.

აი, აქედან მინდა სწორედ დავუბრუნდე დასაწყისში დასმულ კითხვებს და გავამარტივო ისინი:

- იციან თუ არა სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლებმა, რა ადგილი უნდა ეჭიროთ მათ ქვეყანაში, სოციუმში, ძალაუფლების შენობაში და აქვთ თუ არა გაცნობიერებული ამ ადგილის მნიშვნელობა?

ჩემი პასუხი მოკლეა: არ იციან და არა აქვთ გაცნობიერებული.

ამის მტკიცების საშუალებას მაძლევს არა მხოლოდ ზემოთმოტანილი, ორი, ჩემი აზრით, ძალიან მნიშვნელოვანი და ნიშანდობლივი მაგალითი, არამედ სამოქალაქო სექტორის მთელი გზა/ისტორია, რომლის მონაწილე მეც გახლავართ. არ ვაპირებ ამ ისტორიის წვრილად მოყოლას. გეტყვით მხოლოდ ჩემი გამოკვლევის შედეგებს (გამოვიყენე ასევე CTC-ს ორგანიზებული „სამოქალაქო საზოგადოების განვითარების დონის კვლევა“, რომელიც საერთაშორისო ორგანიზაციის „სივიკუმის“ მიერ შემუშავებული მეთოდოლოგიით ჩატარდა).

1) დღეს 9000-ზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაციაა რეგისტრირებული. სამოქალაქო სექტორის გავნითარება ისტორიულად შეიძლება 3 ეტაპად დავყოთ: ა) 1992-1998 წწ., როცა დაახლოებით 1500 არასამთავრობო ორგანიზაცია შეიქმნა (6 წელი), ბ) 1999-2002 წწ. - 1500 არასამთავრობო ორგანიზაციაა რეგისტრირებული (3 წელი), გ) 2003-2008 წწ. - 6000-მდე დარეგისტრირდა (5 წელი). ცხადია, ამათგან მხოლოდ 10%25-ია რეალურად მომუშავე. ახალი ორგანიზაციების შექმნის მზარდი ტემპი უფრო ამ პროცესის სტიქიურობაზე მიუთითებს, ვიდრე გააზრებულ, საზოგადოებრივი საჭიროებების გაცნობიერებით გამოწვეულ ქმედებაზე.

2) ლიდერთა უმრავლესობა „პრეზიდენტი“ და „ვიცე-პრეზიდენტია“. ასევე საინტერესოა თვისებრივი კვლევა იმისა, თუ ვინ არიან ერთმანეთისთვის დამფუძნებლები, ლიდერები, გამგეობის წევრები, პროექტში ჩართული ადამიანები? ეს გაგვცემს პასუხს კითხვაზე - რატომ ვერ განვითარდა სამოქალაქო საზოგადოება?

3) საქმიანობის ტიპის მიხედვით მათი უმრავლესობა ეკონომიკურ, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებებზე და საკითხებზეა ორიენტირებული, ხოლო უმცირესობა - ფუნდამენტურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებსა და საკითხებზე.

4) ასევე საინტერესოა ამ საკითხის გენდერული ანალიზი. პოლიტიკურ და ეკონომიკურ თემებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციების უმრავლესობას მამაკაცები ლიდერობენ, ხოლო ფუნდამენტურ, სოციალურ და კულტურულ უფლებებზე ორიენტირებულ არასამთავრობო ორგანიზაციებს - ქალები. მთლიანობაში, ორგანიზაციების ხელმძღვანელთა 25%25-ს ქალები წარმოადგენენ, 75%25-ს - მამაკაცები.

არასამთავრობო ორგანიზაციების შექმნის დინამიკაში არის ერთი დღემდე შეუსწავლელი, მაგრამ უმნიშვნელოვანესი ფაქტორი: ახლადჩამოყალიბებულ არასამთავრობო ორგანიზაციათა მნიშვნელოვანი ნაწილი (ჩემი ვარაუდით, მათი 60-70%25) წარმოქმნილია უკვე არსებული ორგანიზაციების ჰუმანური და ტექნიკური რესურსის ბაზაზე. ეს კი ნიშნავს, რომ სამოქალაქო სექტორის ზრდას განაპირობებს არა ახალი იდეების დამკვიდრების მოთხოვნილება, არამედ - ფინანსური ინტერესი.

1999-2000 წლებიდან ჩნდება კოალიციების შექმნის ტენდენცია, მაგრამ ყველა მათგანი გარედანაა ინიცირებული და საერთაშორისო ორგანიზაციის პროექტის გარშემო გაერთიანებას წარმოადგენს და არა რაიმე იდეის ერთგული ადამიანების/პროფესიონალების შეთანხმებას და ერთობას. გარედან ჩარევამ შეაფერხა კოლაბორაციისა და კოორდინაციის პროცესი, რომელიც ამ წლებში ბუნებრივად იწყებოდა.

ამიტომაა, რომ ორგანიზაციათა შორის შიდასექტორული თანამშრომლობის დამაკმაყოფილებელი დონის მიუხედავად, სამოქალაქო თანამონაწილეობის დონე ძალიან დაბალია. ანუ თუ სამოქალაქო სექტორის წარმომადგენლები ინტენსიურად თანამშრომლობენ, რატომ არ ჩანს მათი სამოქალაქო აქტიურობა? „სივიკუმმა“ სამოქალაქო აქტივობის დონე საქართველოში ვერ გაზომა.

აქ აუცილებლად უნდა ვილაპარაკოთ ისეთ ფენომენზე, როგორიცაა GONGO. საქართველოში ეს ნიშნავს არამარტო მთავრობაზე ორიენტირებულ ორგანიზაციებს, არამედ მთავრობაში/ ხელისუფლებაში მოხვედრაზე მეოცნებეებსაც.

ასეთები საქართველოში მრავლადაა და წარსულშიც მრავლად იყო. ამას ხელი შეუწყვეს საერთაშორისო ორგანიზაციებმაც, რომელთა დიდი ნაწილი საწყის ეტაპზე სწორედ ხელისუფლებისა და არასამთავრობო სექტორის თანამშრომლობას მიესალმებოდა. მათი ფინანსური და ტექნიკური დახმარების მასშტაბები ძალიან განსხვავდებოდა დანარჩენი ფონდების გრანტებისაგან. ამის გამო სამოქალაქო საზოგადოების წიაღში გაჩნდა NGO-არისტოკრატია, რომელმაც ამ სივრცის ხელოვნური მონოპოლიზაცია მოახდინა. ხელიხელისუფლების წარმომადგენლებს სერიოზული გავლენა ჰქონდათ ფონდებზე და ლობირებდნენ კიდეც „თავიანთ“ ჯგუფებს დასაფინანსებლად, რამაც სერიოზულად დააბრკოლა ჯანსაღი კონკურენციის პროცესი. თუმცა ამ დეფექტის დაძლევაში სერიოზული როლი ითამაშეს ქვეყნის გარეთ, პოსტსაბჭოთა სივრცეზე მომუშავე საერთაშორისო ორგანიზაციებმა, რომელთაც, მართალია, ვითარება ვერ დააბალანსეს, მაგრამ სერიოზულად შეებრძოლნენ ამ არასამართლიან და არაჯანსაღ სიტუაციას.

აქედან გამომდინარე შევარდნაძის ეპოქაში გაჩენილი NGO-არისტოკრატია დღესაც არსებობს და დიდი სიხარულითა და წარმატებით განაგრძობს ხელისუფლებაში ინტეგრირებას. ასეთივე წარმატებით მიმდინარეობს მედიააქტივისტების ტრიუმფალური სვლა პარტიებსა და მთავრობებში.

ეს, რაც შეეხება GONGO-ებს. მაგრამ სად არიან დანარჩენები? დანარჩენები არიან დანარჩენებთან ანუ ოპოზიციასთან! ჩემი დაკვირვებით ერთმანეთს ეჯიბრებიან, ვინ რომელ პარტიასთან მიასწრებს. ისევე, როგორც პარტიები ეჯიბრებიან ერთმანეთს - ვინ რომელ ეკლესიასთან დადგება და ვინ უფრო ხშირად მივა პატრიარქთან. იმ იმედით, რომ თუ ოპოზიცია მოვიდა ხელისუფლებაში, „იქნება შაჰის ცოლობასაც გამოკრან ხელი“.

არანაირი კოორდინაცია არ არსებობს მათ შორის. საპრეზიდენტო არჩევნებში დამოუკიდებელი დამკვირვებლის სტატუსის მოსაპოვებლად (რადგან დარეგისტრირება დავაგვიანე) 22-ვე ამ ეგიდით მოქმედ ორგანიზაციას დავუკავშირდი და აღმოვაჩინე, რომ არანაირი ურთიერთკოორდინაცია და თანამშრომლობა მათ შორის არ არსებობდა. ასეა დღესაც.

მოკლედ: სამოქალაქო საზოგადოების არჩევანი დღეს ისევ პოლიტიკური დისკურსით არის დეტერმინირებული ანუ განსაზღვრული, ამიტომ მისი არჩევანი იქნება არა „დემოკრატია“, არამედ „ჩემოკრატია“. ხელისუფლებასთან დაახლოებული ნაწილი აირჩევს ნაციონალებს, ხოლო ოპოზიციასთან დაახლოებული (და არა ოპოზიციურად განწყობილი!) - ოპოზიციონერებს.

საინტერესოა სამოქალაქო საზოგადოების ღირებულებითი ორიენტაციების მაჩვენებლებიც. „სივიკუმის“ კვლევაში ყველაზე მაღალი ქულა მიიღო ტოლერანტობამ, არაძალადობამ, ხოლო დემოკრატიამ - დაბალი. აქვე მახსენდება ერთი პოსტსაბჭოთა პერიოდის პლაგიატის შემთხვევა: ადამიანი, რომელმაც ერთი მეცნიერის სტატია გადაიწერა და თავისად გაასაღა, მომჩივანს ანუ ავტორს ეუბნებოდა, მე ხომ ფული გადაგიხადე და რაღას ასაჩივრებო. ასეთია მენტალურად დაუძლეველი ფეოდალიზმის დაღი, რომლის მოუშორებლად დემოკრატიაზე ლაპარაკი უტოპიაა.

ხოლო იმის საჩვენებლად, თუ რა მოუვა დემოკრატიას საქართველოში, მინდა, ქართველი დრამატურგი ქალის, ნატალია აზიანის (1878-1943), 1919 წელს დაწერილი წერილი „ინტერვიუ ქალბატონ დემოკრატიასთან“ გაგაცნოთ.

„ისე გამიწყალეს გული, ისე მომაბეზრეს თავი წამდაუწუმ ყვირილ-ღრიანცელით: „დემოკრატიამ ასე ბრძანაო“, „დემოკრატიამ ასე ინებაო“, „დემოკრატიის ნება-სურვილი ასეთი გახლავსო“. მეტადრე „ერთობამ“ და „ბრძოლამ“ ხომ პირდაპირ ყურები გამომიჭედეს!

მეც ავდექ და გადავწყვიტე: წავალ, პირდაპირ ვენახვები (მით უმეტეს, რომ ცოტაოდენ ვიცნობდი მას 1905 წლიდან) და ვკითხავ - დაო, ისეთი რა დამიშავებია შენთვის, რომ ასე მიმწარებ დღეებს და ასეთ გაჭირვებას მაყენებ-მეთქი?! ისე დილა არ გათენდება, რომ შენმა მრისხანე ბრძანებებმა ფანჯარას არ დააბრახუნონ და გული არ გადმომიბრუნონ. შენი სახელით სოფლიდან ბრაგანი მიკრეს, თბილისში სახლი ჩამომართვეს, ნაქირავებ ოთახებში ვიღაც ხეპრე, ხამი კომისარი ჩამისახლეს, გაზეთი, სადაც დარდიან გულს ვიოხებდი-ხოლმე, დამიხურეს. ახლა ესეც არ მაკმარეს და ამ ცივ ზამთარში შეშის საჭრელად ტყეში მგზავნიან, თუმცა იცის ღმერთმა, ჩემს გაჩენაში ცული არ ამიღია ხელში და უგუნურობის ტყეს მხოლოდ კალმითა ვჩეხდი მეთქი!..“

მაგრამ, ჰოი, საოცრებავ! ნატალიამ ნახა, რომ ეს ქალბატონი დემოკრატია საშინელ გაჭირვებაში ცხოვრობს და არა ნეტარებასა და განცხრომაში.

„...მე კი განვაგრძობდი შეუბრალებლათ... რათ დგახარ შენ ამ ნესტიან, ბნელ სარდაფში, როცა იქ, ქალაქის საუკეთესო ნაწილში, შენი კანონიერი, ჯვარდაწერილი პატრონები, კომისარ-მინისტრები რვა-რვა ოთახში არიან გამოჭიმულნი?! გაიხედე, შენი თვალით მაინც დაათვალიერე, რა ზეიმით დაბრძანდებიან სამსახურში ავტომობილ-ეკიპაჟებით და ბრუნდებიან იქიდან სამ-ოთხ საათზე...

...მაშ არ იცოდი, რომ მეორე ქმარიც მღალატობს? მზითვის გულისთვის ჯვარი დაიწერა ჩემზე და ახლოს აღარ გამკარებია... ეგეც ბურჟუაზიას ეარშიყება...

- მაშ, რაც მე ჩამომართვეს, რაც მე დამაკლეს, შენთან არ მოუტანიათ, შენ კი არ გაგინაწილეს?!

- შენ არ მომიკვდე, რომ თვალითაც არ მინახავს!.... ეგ არაფერი, უბედურება ის არის, რომ მესამეთ მიპირებენ გათხოვებას. რა ვიცი, ვიღაც ბოლშევიკი გამოჩენილა, ახლა ის მეარშიყება, დიდ ბედნიერებას მპირდება, მაგრამ რა ვქნა, როგორ გავბედო?...

- აღარ გათხოვდე, შე უბედურო, იკმარე მაგდენი ქმრები! - შევბედე მე სიბრალულით და ნაღვლიანი დავბრუნდი სახლში“.

ახლა სასურველია ვნახოთ, თუ რა ადგილი უჭირავს ქალთა საკითხებზე მომუშავე ორგანიზაციებს ამ სექტორში და რა ძირითადი ტენდენციები იკვეთება აქ.

საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობით, ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება; იგი თავად შეიძლება არჩეულ იქნეს ნებისმიერ არჩევით ორგანოში. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლენა - საქართველოში არჩევნებნი ფარული კენჭისყრით მიმდინარეობს.

საქართველოში ქალები, როგორც ამომრჩევლები, სრულად იყენებენ კანონით მინიჭებულ უფლებას. ამომრჩეველთა დაახლოებით 59%25 ქალია. ამომრჩეველ ქალთა აქტიურობა მაღალია როგორც ქალაქად, ასევე სოფლად. თუმცა ბოლო ხანს არჩევნებში მონაწილეობის მაჩვენებელი, მათ შორის ქალებისა, აშკარად შემცირდა.

სხვადასხვა არჩევით ორგანოებში ქალის არჩევის ერთადერთი ხელშემშლელი ბარიერია ფინანსური შესაძლებლობები.

არასამთავრობო ორგანიზაციათა მიერ ჩატარებული არჩევნების შედეგების ანალიზმა გამოავლინა ერთი ნიშანდობლივი ტენდენცია: არჩეულ ქალთა რაოდენობა მით უფრო ნაკლებია, რაც უფრო მაღალია შესაბამისი არჩევითი ორგანოს სტატუსი. ყველაზე დაბალი რგოლის დონეზე - სოფლის საკრებულოში არჩეულ ქალთა რაოდენობა მამაკაცთა რიცხვს აღემატება, რაიონის საკრებულოში მათი რაოდენობა დაახლოებით თანაბარია, ხოლო იერარქიის უფრო მაღალ დონეზე, რაიონული ცენტრიდან დაწყებული, არჩეულ ქალთა რაოდენობა მკვეთრად მცირდება. ექსპერტთა აზრით, ეს იმით აიხსნება, რომ ქალი განდევნილია იმ ადგილიდან, სადაც თავმოყრილია ძალაუფლება და ფინანსები.

მართალია, საქართველოს კანონმდებლობა ქალის მონაწილეობას პოლიტიკაში არ ზღუდავს, მაგრამ არც ხელს უწყობს, რადგან, როგორც ზემოთ აღინიშნა, საარჩევნო კოდექსი გენდერულ კვოტებს არ ითვალისწინებს.

არჩევნებში ქალის მონაწილეობის უფლების შემაფერხებელი ბარიერების არარსებობის მიუხედავად, რეგიონებში სამოქალაქო განათლების დაბალი დონე, აგრეთვე საუკუნეების მანძილზე ჩამოყალიბებული სტერეოტიპები და ტრადიციები ზოგჯერ მაინც ზღუდავს ქალის თავისუფალი ნების გამოხატვას, განსაკუთრებით მაღალმთიან სოფლებში.

გალის რეგიონში (პოსტკონფლიქტური ზონა) ქალთა აქტიურობას ძალიან აფერხებს ომის დროიდან დარჩენილი შიში. აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში არჩევნების არადემოკრატიული ხასიათი გამორიცხავს თავისუფალი ნების გამოხატვის შესაძლებლობას.

პოლიტიკური მონაწილეობა

1992-97 წლებში რეგისტრირებული პოლიტიკური პარტიების ლიდერთაგან 10 ქალი იყო. ხელახალი რეგისტრაციის შემდეგ მათი რიცხვი 5-მდე შემცირდა. პარტიის წევრთა 32%25 ქალია, ხოლო 68%25 - მამაკაცი.

2003 წლამდე, პარლამენტის წევრთა შორის ქალთა ფარდობითი მაჩვენებელი 7%25-ს შეადგენს. პარლამენტის თავმჯდომარე ქალია. 16 საპარლამენტო კომიტეტიდან მხოლოდ 1-ის თავმჯდომარეა ქალი, 14 საპარლამენტო ფრაქციიდან ყველას მამაკაცი ხელმძღვანელობს. 18 მინისტრიდან მხოლოდ 2-ია ქალი. 8 ქალი მინისტრის მოადგილეა. პრეზიდენტის საპარლამენტო მდივანი, უშიშროების საბჭოს მდივნის მოადგილე ადამიანის უფლებათა დაცვის საკითხებში და სახალხო დამცველი ქალები არიან. 2 ელჩია ქალი, 170 მოსამართლიდან 70 ქალია. არცერთი პროკურორი არ არის ქალი. შინაგან საქმეთა სამინისტროში მუშაობს 862 ქალი, მათ შორის 136 გამომძიებელია. აღმასრულებელ ხელისუფლებაშიც იგივე ტენდენცია შეინიშნება, რაც არჩევით თანამდებობებზე: რაც უფრო მაღალია თანამდებობა, მით უფრო ნაკლებია ქალთა რიცხვი. თანამდებობრივი იერარქიის ყველაზე დაბალ დონეზე ჭარბობენ ქალები, შემდეგ საფეხურზე აღინიშნება გენდერული ბალანსი, ხოლო უფრო ზემოთ ქალთა რიცხვი მკვეთრად კლებულობს. ქალებს, ძირითადად ადმინისტრაციული თანამდებობები უკავიათ, ამდენად ისინი ვერ ახდენენ რამდენადმე სერიოზულ გავლენას მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებათა მიღებაზე.

1999 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილე პარტიების სიებში 32%25 ქალი იყო. ამათგან მხოლოდ 17 მოხვდა პარლამენტში. 679 მაჟორიტარი კანდიდატიდან მხოლოდ 60 იყო ქალი (9%25). საზოგადოება პოზიტიურად არის განწყობილი ქალის პოლიტიკაში მოღვაწეობის მიმართ, მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადად პოლიტიკოსი ნეგატიურად აღიქმება.

მასმედიის პოლიტიკა წინასაარჩევნო პერიოდში გენდერულად სრულიად ნეიტრალურია. სახელმწიფო ტელევიზია, საარჩევნო კოდექსის შესაბამისად, საეთერო დროს თანაბრად ანაწილებს არჩევნებში მონაწილე ყველა პოლიტიკურ პარტიასა თუ მაჟორიტარ კანდიდატს შორის.

2008 წლის პარლამენტში ქალები 5,3 %25-ით არიან წარმოდგენილნი. ეს პოსტსაბჭოთა პერიოდის პარლამენტის ისტორიაში ყველაზე დაბალი მაჩვენებელია.

აქვე უნდა ითქვას, რომ გუგული მაღრაძემ ჩამოაყალიბა „ქალთა პარტია”, რომლის მიმართ არასამთავრობო ორგანიზაციები ორაზროვან დუმილს ამჯობინებენ.

ქალის მონაწილეობა სამოქალაქო საზოგადოებაში

საქართველოში 2002 წლისათვის 2800-ზე მეტი არასამთავრობო ორგანიზაციაა რეგისტრირებული. მათი დიდი უმრავლესობა თბილისში მოქმედებს.

არასამთავრობო ორგანიზაციათა 75%25-ის ლიდერი მამაკაცია, 25%25-ს კი ქალები ლიდერობენ.

გენდერულ/ქალთა საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაცია კი 70-ზე მეტია. ინტერესთა სფეროების მიხედვით ისინი შეიძლება შემდეგ ჯგუფებად დავყოთ:

ა) ორგანიზაციები, რომლებიც ქალთა სპეციფიკურ პრობლემებზე არიან ორიენტირებულნი;

ბ) ორგანიზაციები, რომლებიც თავიანთი საქმიანობით მეტ-ნაკლებად ეხებიან ქალთა პრობლემებს.

ყველა მათგანისთვის საერთოა ის, რომ ისინი ქალის ეკონომიკური, სოციალური, პოლიტიკური და კულტურული სტატუსის გაუმჯობესებაზე ზრუნავენ, თუმცა განსხვავებულად ხედავენ თანასწორობის განხორციელების გზებსა და გენდერული დისკრიმინაციის მიზეზებს. ამიტომაც სხვადასხვაა ორგანიზაციათა საქმიანობის მიმართულებები:

1) საგანმანათლებლო საქმიანობა (სემინარები, ტრენინგები, კონსულტაციები, კონფერენციები);

2) ეკონომიკური პრობლემების მოგვარების ხელშეწყობა: სიღარიბე, უმუშევრობა, დასაქმება, მცირე და საშუალო ბიზნესში ქალთა ჩართვის სტიმულირება;

3) მარგინალური ჯგუფების პრობლემები (მეძავები, პატიმარი ქალები);

4) ქალთა სოციალური პრობლემები: შიდა და გარე მიგრაცია, რეპროდუქციული ჯანმრთელობა, დაავადებათა პროფილაქტიკა და პრევენცია, დემოგრაფია;

5) დევნილ ქალთა პრობლემები: უფლებები, სოციალური დაცვის გარანტიები, ფსიქო-სოციალური რეაბილიტაცია, კონფლიქტის მოგვარების გზების ძიება, მშვიდობის მშენებლობა;

6) ფიზიკური შეზღუდულობის მქონე ქალებისა და მათი ოჯახების პრობლემები: სოციალური დაცვა და ინტეგრაცია;

7) ქალთა მიმართ ძალადობა და ძალადობა ოჯახში: ძალადობის პრევენცია, მსხვერპლთა რეაბილიტაცია, ფსიქოლოგიური და იურდიული დახმარება;

8) გენდერული/ქალის კვლევა;

9) გენდერული განათლება: საგანმანათლებლო პროგრამების, სალექციო კურსების დანერგვა განათლების სისტემაში;

10) ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენელ ქალთა პრობლემები: ეთნიკური იდენტობა და სოციო-კულტურული ინტეგრაცია.

2000 წლიდან საერთაშორისო ორგანიზაციების ინიციატივით შეიქმნა ქალთა საკითხებზე მომუშავე რამდენიმე გაერთიანება.

არასამთავრობო ორგანიზაციათა საქმიანობა ჯერჯერობით მთლიანად საერთაშორისო დახმარებაზეა დამოკიდებული, ამიტომაც ძალიან სუსტია ბუნებრივი, შინაგანი აუცილებლობით ნაკარნახევი გაერთიანებების შექმნის ტენდენცია.

არასამთავრობო ორგანიზაციათა ლიდერები და წევრები ზოგჯერ კი გამოდიან ხელისუფლების ან დრომოჭმული, არადემოკრატიული, არაჰუმანური სოციალური ჯგუფების წინააღმდეგ, მაგრამ ასეთი გამოსვლები ფრაგმენტულია. ქართველი საზოგადო მოღვაწე ჯერჯერობით ვერ იქცა Challenger-ად, რომელიც უპირისპირდება რაიმე იდეას, პოულობს თანამოაზრეებს და შემდეგ უპირისპირდება სისტემას.

თანამედროვე კვლევების მიხედვით, საზოგადოება ნაკლებად არის ინფორმირებული ქალთა არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობის თაობაზე, განსაკუთრებით საქართველოს რეგიონებში.

ქალთა პრობლლემებზე მომუშავე ორგანიზაციების მიერ განხორციელებული პროექტების ანალიზი საშუალებას გვაძლევს აღვწეროთ მათი ინტერესთა სფეროები და მათთვის ყველაზე აქტუალური საკითხები:

პოლიტიკა

1. სახელმწიფოს მხრიდან ქმედითი სტრატეგიების არარსებობა შემდეგ საკითხებში:

ა) სტრატეგიული გადაწყვეტილებების მიღების პროცეში ქალთა მონაწილეობისა და წარმომადგენლობის გაზრდა;

ბ) ქალის პოლიტიკური აქტიურობის შესახებ სტერეოტიპული შეხედულებების აღმოფხვრა/ტრანსფორმაცია.

განათლება

1. განათლებისა და უწყვეტი განათლების მიღების შესაძლებლობის დაბალი დონე შემდეგი სოციალური ჯგუფების წარმომადგენელ ქალებში:

ა) ეთნიკური უმცირესობები,

ბ) ფიზიკური შეზღუდულობის მქონენი,

გ) ღარიბები, პატიმარი ქალები და დაოჯახებული ქალები.

2. ინოვაციური საგანმანათლებლო პროგრამების არ არსებობა შემდეგ საკითხებზე:

ა) რეპროდუქციული ჯანმრთელობა და ოჯახის დაგეგმვა,

ბ) ქალთა უფლებები.

ჯანმრთელობა

1. ქალთა განათლებისა და ინფორმირებულობის დაბალი დონე შემდეგ საკითხებში:

ა) ჯანმრთელობის დაცვის სახელმწიფო პროგრამები,

ბ) შიდსისა და სექსუალური გზით გადამდებ დაავადებათა პრევენცია,

გ) ეკოლოგიურად დაბინძურებული გარემოს გავლენა ქალთა ჯანმრთელობაზე,

დ) არასასურველი ფეხმძიმობისა და აბორტის პრევენცია.

2. ქალთა სამედიცინო მომსახურების დაბალი დონე,

3. კონტრაცეფციის თანამედროვე საშუალებათა დეფიციტი და ხელმისაწვდომობის დაბალი დონე.

ეკონომიკა, ბიზნესი და შრომითი უფლებები

1. ქალის დაბალი ეკონომიკური სტატუსი (ქონების განკარგვა და მართვა),

2. კრედიტების ხელმისაწვდომობის დაბალი დონე,

3. ქალთა დასაქმების ხელშემწყობი ეფექტური სახელმწიფო პროგრამების არ არსებობა,

4. კერძო სექტორში დასაქმებულ ქალთა შრომითი უფლებების დარღვევა (შრომითი ხელშეკრულებების დისკრიმინანტულობა და სამუშაოს შემკვეთთა მხრიდან მათი უხეში დარღვევა).

პროსტიტუცია და ტრეფიკინგი

1. პროსტიტუციის პრობლემის შესახებ კვალიფიციური კვლევისა და ანალიზის არარსებობა,

2. ტრეფიკინგის პრობლემის აუღიარებლობა სახელმწიფოს მხრიდან,

3. ტრეფიკინგის პრობლემაზე შესაბამისი კანონის, მსხვერპლთა რეაბილიტაციისა და რეინტეგრაციის სახელმწიფო პროგრამების არარსებობა.

მედია

1. მედიის საშუალებებში გენდერული სარედაქციო პოლიტიკის არარსებობა.

რელიგია

1. მორწმუნე ქალების სოციალური ინტეგრაციის დაბალი დონე.

სპორტი

1. ქალებისათვის დასვენებისა და სპორტულ-გამაჯანსაღებელი ცენტრების არარსებობა,

2. ქალების ჯანმრთელობაზე სპორტის ამა თუ იმ სახეობის გავლენის შესახებ ინფორმაციის არარსებობა.

მარტოხელა დედები

1. მარტოხელა დედების შესახებ უარყოფითი საზოგადოებრივი აზრი და მათი სოციალური იზოლაცია,

2. მარტოხელა დედების სოციალური დაცვის ეფექტური სახელმწიფო პროგრამების არარსებობა,

3. საქართველოს კანონმდებლობაში ცნების „მარტოხელა დედა“ არაზუსტი დეფინიცია.

პატიმარი ქალები

1. პატიმარ ქალთა დაბალი სოციალური სტატუსი,

2. პატიმარ ქალებში გარიყულობისა და სოციუმის მხრიდან იზოლაციის განცდის დაძლევის სახელმწიფო პროგრამების არარსებობა,

3. პატიმარ ქალთა ჯანმრთელობის დაცვის, განათლების სახელმწიფო პროგრამების არარსებობა.

სოციალური მოძრაობების ისტორია ცხადყოფს, რომ ძალთა კონსოლიდაცია და იდეის განხორციელებისათვის კოლაბორაცია დემოკრატიული რეფორმების უმთავრესი ამოცანაა.

თუ ამ კრიტერიუმით შევაფასებთ ქალთა არასამთავრობო ორგანიზაციების საქმიანობას, დავინახავთ, რომ დღეს ისინი შეიძლება გაერთიანდნენ ერთი კონკრეტული პროექტისთვის ან ერთი მოკლევადიანი, არაშორსგამიზნული ამოცანისთვის და არა რაციონალური იდეისათვის. ჯერჯერობით ქართული არასამთავრობო სექტორი მისთვის აქამდე უცნობი ინდივიდუალიზმითა და დამოუკიდებლობით გამოწვეული სიამოვნების გახანგრძლივებას ცდილობს.

TOLERANCE

ნინო ბექიშვილი

საქართველოში ქალებსა და მამაკაცებს თანაბარი უფლებები კონსტიტუციით გვაქვს გარანტირებული და ჩვენი ქვეყანა რიგ საერთაშორისო კონვენციებსაა მიერთებული, რომლებიც მას გენდერული ბალანსის დაცვას ავალდებულებს, მაგრამ რეალური სურათი სანუგეშოს ვერაფერს გვეუბნება - ქალთა საკითხებზე მომუშავე არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ წარმოებულ კვლევებზე უბრალო თვალის გადავლებაც კი საკმარისია იმის მისახვედრად, რომ გენდერული თანასწორობა და ქალთა უფლებები ჩვენს ქვეყანაში დაცული არ არის. მეტიც, ეს სურათი სრულიად შეესაბამება იულია კრისტეევას ცნობილ სიტყვებს: „მკაცრად თუ ვილაპარაკებთ, „ქალებზე“ ვერც ვიტყვით, რომ ისინი არსებობენ...“

პოსტტოტალიტარულ ქვეყნაში, სადაც დემოკრატიულ ინსტიტუტებსა და თავისუფალ აზროვნებას ტრადიციულ და ავტორიტარულ სტერეოტიპებთან დაპირისპირება და ბრძოლა ყოველდღიურად უხდება, ეს, ერთი შეხედვით, არც უნდა იყოს გასაკვირი. სამწუხარო ისაა, რომ საქართველოში დღეს ქალთა საკითხებით, უმეტესწილად, მხოლოდ არასამთავრობო ორგანიზაციები ინტერესდებიან. არც სახელმწიფო სტრუქტურები და, რაც გასაკვირია, არც თავისუფალი მედია, ბევრს ვერაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ ქვეყანაში გენდერული ბალანსი დაცული იყოს და ქალთა მდგომარეობა ცოტათი მაინც მიუახლოვდეს იმ სტანდარტებს, რაც თანამედროვე მსოფლიოშია.

იმ პრობლემებზე, რომლებსაც დღეს ჩვენში ქალები და ქალთა მოძრაობა აწყდებიან, ვესაუბრებით არასამთავრობო ორგანიზაციის - კავკასიის ქალთა ქსელის ხელმძღვანელს ქალბატონ ნინო ციხისთავს.

„კავკასიის ქალთა ქსელი“ აქტიურად მუშაობს სხვადასხვა სტრუქტურებში ქალთა მონაწილეობის საკითხებზე. დღევანდელი მონაცემებით, საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებაში როგორაა დაცული გენდერული ბალანსი?

- დღეს ვსაუბრობთ დემოკრატიის პრინციპებზე, რომლებისთვისაც მონაწილეობითობა უკვე თავისთავად არის ღირებულება და ქალთა თანაბარი მონაწილეობა - ამის აუცილებელი კომპონენტი. ჩვენთან უკვე დამკვიდრდა ეს ტერმინი - გენდერული ბალანსი, რაც თავისთავად ძალიან კარგია. ბევრი დღესაც ფიქრობს, რომ გენდერული ბალანსი ვიღაცის თვითმიზანია. როცა საკანონმდებლო ან აღმასრულებელ ხელისუფლებაში ადამიანი არჩეული ან დანიშნულია და თავის საქმეს კარგად აკეთებს, რაღა მნიშვნელობა აქვს, ქალი იქნება თუ კაცი? - როგორც წესი, როცა ქალთა საკითხის ოპონენტებად გამოდიან, ამ შეკითხვას სვამენ ხოლმე. შეიძლება ითქვას, ეს მიდგომა, ერთი მხრივ, სამართლიანიცაა. როცა საქმე ეხება პროფესიონალიზმს, იქ რა მნიშვნელობა აქვს სქესს? მაგრამ აქ ქვეყნის რეალური სურათი იხატება. თუკი ქალებს უფლება აქვთ თანაბარ პირობებში იცხოვრონ, მაშინ, როგორ შეიძლება ქვეყანაში წლიდან წლამდე, არჩევნებიდან არჩევნებამდე, ქალების მონაწილეობის მაჩვენებელი ძალიან დაბალი იყოს? დღევანდელ, მეშვიდე მოწვევის პარლამენტში ქალების რაოდენობა დაახლოებით 5 პროცენტია, ადრე, დაახლოებით 9 პროცენტი იყო. დამეთანხმებით, ეს რიცხვი კატასტროფულად დაბალია. ქალების მონაწილეობის პროცენტული მაჩვენებელი ქალების სასარგებლოდ ერთადერთხელ შეიცვალა. როცა 2002 წელს პირველი ადგილობრივი არჩევნები ჩატარდა, თვითმმართველობის ორგანოებში ქალები 14 პროცენტით გავიდნენ. ეს ინსტიტუტი, ადგილობრივი თვითმმართველობა, მაშინ ჯერ არ იყო გამოცდილი, პირობები შედარებით კარგი იყო, ყველას ჰქონდა შესაძლებლობა, თანაბრად მიეღო მონაწილეობა. ამ კონკრეტულმა არჩევნებმა გვაჩვენა, რომ ქალებს სახლის საქმე არ უშლით ხელს საკანონმდებლო საქმიანობაში ჩაერთონ.

პარადოქსული სიტუაციაა - როცა პოლიტიკურ პარტიაში მიდიხარ და ეკითხები, ჰყავთ თუ არა ქალები პარტიულ სიებში, გეუბნებიან, რომ მათი პარტიის წევრთა 40 პროცენტი ქალია. დღეს ნებისმიერი, რეიტინგული და არარეიტინგული პარტია გაჩვენებთ ამ მონაცემებს. მაგრამ, როცა საქმე ეხება საკანონმდებლო ორგანოში გამსვლელ სიებს, იქ ქალთა მონაწილეობა, როგორც წესი, კატასტროფულად ეცემა ხოლმე და პირველ სამეულში, პირველ ხუთეულში, პირველ ათეულშიც კი, ძალიან დაბალია. სამაგიეროდ, იზრდება პირველ ორასეულში, თანაც მაშინ, როდესაც სულ 150 კაციან პარლემენტს ვირჩევთ! აქ კარგად ჩანს დამოკიდებულება, როგორ შეიძლება ხელოვნურად დაიბლოკოს და შეჩერდეს ქალთა აქტივობა. ასეთია პოლიტიკური ნება. იმ ქვეყნებში (და ასეთი ქვეყანა უამრავია), სადაც ამგვარი პოლიტიკური ნება არ გამოვლინდა და განდერული ბალანსის დაცვის საჭიროება გააცნობიერეს, შემუშავდა სპეციალური მეთოდები, თუ როგორ უნდა წაეხალისებინათ ქალები, რათა მათ ამ ლაბირინთიდან გამოსვლა მოეხერხებინათ, და იქ ქალებმა გარკვეულ წარმატებებსაც მიაღწიეს.

ჩვენთან გენდერულად ბრმა პოლიტიკაა, და ის აუცილებლად წინასწარგანსაზღვრულია - ძალიან ცუდი ვითარებაა ქალებისთვის. ეს პოლიტიკა ამუხრუჭებს ქალის სოციალურ, ეკონომიკურ, კარიერულ წინსვლას, არ აძლევს მას საშუალებას მონაწილეობა მიიღოს გადაწყვეტილების მიღებაში. ყოველივე ამას ერთი ძალიან არასასიამოვნო სახელი - დისკრიმინაცია - ჰქვია.

ვარდების რევოლუციის შემდეგ მოსული პოლიტიკური ელიტის მიერ გამოცხადებული ერთ-ერთი დაპირებათაგანი, კერძოდ ის, რომ ქალები ხელისუფლებაში მოვიდოდნენ, ვერ შესრულდა. აღმასრულებელ ხელისუფლებაში ექვსი მინისტრი ქალიდან უმეტესობა მოხსნეს. შემცირებები და მოხსნები ძირითადად ქალების კისერზე გადავიდა. იმ საკითხს რომ დავუბრუნდეთ, რატომ უნდა იყვნენ ქალები საკანონმდებლო და აღმასრულებელ ხელისუფლებაში, ყველაზე დემაგოგიური მიდგომა იქნებოდა გვეკითხა, რატომ არ უნდა იყვნენ, როცა მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ქალები არიან? ამას გარდა, აქ რამდენიმე საკითხია გასათვალისწინებელი. ვამბობთ, რომ ქალები და მამაკაცები უფლებრივად თანასწორები ვართ და ჩვენთვის ყველა გზა ერთნაირად ხსნილია, თანაც, საქართველოში ძალიან მაღალი პროცენტია ქალებისა, რომლებმაც უმაღლესი განათლება მიიღეს, და ამაზეც არ შეჩერდნენ, სწავლა გააგრძელეს. ციფრები რომ ვნახოთ, ძალიან დიდია უმაღლესი განათლების მქონე ქალთა რიცხვი. თუკი ეს რიცხვი და კარიერული წინსვლის სურვილი არ შეესაბამება არჩევით ორგანოში ქალთა რაოდენობის პროცენტულ მაჩვენებელს, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ხელოვნური ბარიერები არსებობს, რაც აბრკოლებს ქალებს ჩაბმას სახელმწიფოს მართვაში... იმ ინსტიტუტებში, რომლებიც პოლიტიკურ საქმიანობას ეწევიან ან ზეგავლენას ახდენენ პოლიტიკაზე, ქალები აქტიურად მონაწილეობენ. თუ არც ქალებს და არც საზოგადოებას არ უნდათ, რომ ქალები აქტიურად იყვნენ პოლიტიკაში ჩართული, მაშინ რისთვის წევრიანდებიან ისინი პოლიტიკურ პარტიებში? ყველამ ვიცით, რომ პოლიტიკური პარტიის, როგორც ინსტიტუტის პირველი მიზანი საკუთარი პროგრამით, ღირებულებებით ხელისუფლებაში მოსვლაა. რატომ უნდა მოვიდნენ ხელისუფლებაში ქალები და მამაკაცები თანაბრად? იმ გარემოში, სადაც ქალები იმავე რაოდენობით არიან გადაწყვეტილების მიმღებ სტრუქტურებში, რა რაოდენობითაც მამაკაცები, ვერავინ შეძლებს თავდაცვის ბიუჯეტის უსაზღვროდ გაზრდას სოციალური, ჯანდაცვის, განათლების სისტემის ბიუჯეტთა ხარჯზე...

ვისაუბროთ ამ ხელისშემშლელ ფაქტორებზე...

- ხელისშემშლელი ფაქტორი ძალიან ბევრია. 15 წელია ამ სფეროში ვმუშაობ, თავიდან ჩემს კოლეგებს და მე ნამდვილად გვწამდა და გვჯეროდა, რომ შესაბამისი ჩვევები, მომზადება, მოტივაცია საკმარისია, რომ ქალები დაინტერესდნენ ხელისუფლებაში აქტიური პოზიციების დასაკავებლად. წლები გადის, თითქოს მოტივაციაც გაზრდილია, ქალების მზაობაც გამოხატულია და მაინც ამ მხრივ უკეთესობისკენ საქმე არ მიდის. ბუნებრივად მივედით დასკვნამდე, რომ აქ აუცილებელია ერთი რამ - პოლიტიკური ნების გამოხატვა. ხელისუფლება, თუ არ დაეხმარება, არც უნდა დაბლოკოს ქალები, არ უნდა შეუქმნას მათ წინაღობები საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებისკენ მიმავალ გზაზე.

საზოგადოება მამაკაცის მიმართ უფრო შემწყნარებელია. როცა ერთი და იგივე ან მსგავსი შეცდომა მოსდის ამა თუ იმ უწყების წარმომადგენელ თანამდებობის პირებს, რომელთაგან ერთი ქალია და მეორე მამაკაცი, კრიტიკის ქარ-ცეცხლში უფრო ქალი ეხვევა ხოლმე.

ქალები და ბავშვები ხშირად ხდებიან ძალადობის მსხვერპლნი, განსაკუთრებით რეგიონებში. თუ რამე შეიცვალა ჩვენს ქვეყანაში ამ მხრივ, ვინ მუშაობს ძალადობის მსხვერპლ ქალებთან?

- ხშირად მეუბნებიან, პოლიტიკურ საკითხებს ნუ ეხებიო, მაგრამ წარმოუდგენელია ქალთა პრობლემებზე ისე საუბარი, რომ პოლიტიკურ თემებს გვერდი ავუაროთ. ბუნებრივია, რეგიონებში ეს საკითხი გაცილებით მტკივნეულად დგას, რასაც ბევრი ფაქტორი განაპირობებს. რეგიონის საზოგადოება ჩაკეტილი ერთობაა და იქამდე გარედან ინფორმაცია ძნელად აღწევს, სამაგიეროდ ადგილობრივი ამბები ძალიან სწრაფად ვრცელდება ამ საზოგადოების შიგნით. ქალმა რომ სადმე დაიჩივლოს, ხმა ამოიღოს, როგორც წესი, არ პატიობენ ხოლმე - აკრიტიკებენ, აქილიკებენ. ერთი შემთხვევას გიამბობთ. რეგიონში მცხოვრებმა ქალმა საქმის კურსში ჩაგვაყენა მის მიმართ ჩადენილი ძალადობის შესახებ. ჩავედით, ჩავერიეთ და ამის შემდეგ ეს ქალბატონი ქმარმა დანით მუცელში დაჭრა, მხოლოდ იმის გამო, რომ მან გაბედა და ხმა ამოიღო. მერე სხვანაირად დავარეგულირიეთ ეს პრობლემა. მინდა ყველამ იცოდეს, რომ არასდროს, არც ერთ ეტაპზე არ არის გვიან, მსხვერპლს დავეხმაროთ. რაც უფრო მეტად გაჩუმდება ძალადობის მსხვერპლი, რაც უფრო მეტად მოერიდება ხმამაღლა განაცხადოს მის მიმართ ჩადენილი უსამართლობის შესახებ, მით უარესია მისთვის. ასეთ დროს, როგორც წესი, ქალებს შვილების ერიდებათ ხოლმე, მაგრამ ესეც მცდარი მიდგომაა, - სანამ დედები ჩუმად არიან, მათ შვილებს გაცილებით უფრო მეტი საფრთხე ემუქრებათ. ქალებმა თამამად უნდა მიმართონ არასამთავრობო ორგანიზაციებს და იქ აუცილებლად დაეხმარებიან; უნდა გამოუძახონ პოლიციას. 2006 წელს საქართველომ მიიღო კანონი „ოჯახში ძალადობის აღკვეთის, ოჯახში ძალადობის მსხვერპლთა დაცვისა და დახმარების შესახებ“. ეს წინგადადგმული ნაბიჯია, თუმცა, მე ვაკრიტიკებ ამ კანონს და ვამბობ, რომ იგი „დავარცხნილი“ და კასტრირებულია, ვინაიდან ეს კანონო ოჯახური ძალადობის შემთხვევებს ადმინისტრაციულ დანაშაულად მიიჩნევს და არა სისხლის სამართლის დანაშაულად. კანონის ორი თავი ოჯახური ძალადობის პრევენციას ეძღვნება, მაგრამ, რაც იქ წერია, არ სრულდება. დღეს ოჯახური ძალადობის მსხვერპლი ქალები, რომელთაც მხარში ვერ დაუდგა სახელმწიფო, მიატოვა ისინი მოძალადის წინაშე, ციხეში იხდიან სასჯელს - მათ მოძალადე ქმრები მოკლეს, მარტონი იყვნენ და სხვა ვერაფერი დაუპირისპირეს ბოროტებას. ხუთი ასეთი შემთხვევაა ჩემთვის ცნობილი.

როგორი უნდა იყოს მედიის როლი?

- ეს მართლაც მტკივნეული საკითხია... ერთი მხრივ, შეიძლება საგანმანათლებლო გადაცემები არ გაუშვა, არაფერი გააკეთო ამ მხრივ, - ეს ტელევიზიების გადასაწყვეტია; მაგრამ რატომ უნდა გაართულო ვითარება მისი არასწორად, დანაშაულებრივად გაშუქებით?! საინტერესოა ისიც, რომ მედიის დესტრუქციულ ქმედებებზე პასუხს არავინ აგებს. იმაზე არაფერს ვამბობ, რომ საზარელი, დისკრიმინაციული რეკლემები გადის, ეს ცალკე თემაა. ანტიმონოპოლიურ სამსახურს ევალებოდა ასეთ საკითხებზე რეაგირება, მაგრამ ანტიმონოპოლიური სამსახური ჩვენთან აღარ არსებობს - გააუქმეს. ახლა ყველა კონკრეტულ ფაქტზე სასამართლოს უნდა მიმართო, რაც საკმაოდ რთული პროცესია და დარჯებთანაა დაკავშირებული. ამისთვის ვერავინ იცლის. ქალი სატელევიზიო ეთერშიც კი დაუცველია...

მედია იმაზე მუშაობს, რაც იყიდება, და აქ აუცილებლად დგება საზოგადოების პრობლემაც, რომელისაც არ უჩნდება სურვილი, გააპროტესტოს ამგვარი რეკლემები და გადაცემები...

- დღეს ჩვენთან თავისუფალი მედია გაიგივებულია პროპაგანდასთან. რა იდეების პროპაგანდაც ხდება, ყველანი ვხედავთ. სახელწიფოში რაღაც პრინციპები აუცილებლად უნდა იყოს დაცული. სხვადასხვა ტელევიზიებიდან ხშირად გაისმის დისკრიმინაციული გამონათქვამები, რაღაც საშინელებებს ამკვიდრებენ, ახალგაზრდები ადვილად ითვისებენ ამ სტერეოტიპებს და ამას ვერაფერს ვუპირისპირებთ. ერთ მშვენიერ დღეს ვიღაცამ რომ ჩათვალოს, ფაშისტური იდეები კარგად იყიდებაო, მაშინ რა აღუდგება ამას წინ? არ შექმნილა არც ერთი პრეცედენტი, რომ ვინმეს ეჩივლოს ასეთი რამის გამო, ირგვლივ იმდენი პრობლემაა, ამისთვის ვინ მოიცლის. ერთ მაგალითს გავიხსენებ. რამდენიმე დღის წინ ერთ-ერთ შოუში თანამდებობის პირი დაასახელეს, თქვეს, აბა, რაზე უნდა ვილაპარაკოთ, მაგაზე თუ მაგის ძუძუებზეო. სიუჟეტს დართული ჰქონდა სიცილი, და ის აუდიტორიაც, რომელიც სტუდიაში იყო, იცინოდა, ვითომ ძალიან სასაცილო რამ ითქვა. არადა, რამდენი კატეგორიის ადამიანისთვის იყო ეს ფრაზა შერაცხმყოფელი! ამის გაგონება მტკივნეული იქნებოდა იმ ქალებისთვის, ვისაც მკერდის კიბო აქვთ და ძუძუ მოჰკვეთეს, ასეთები კი ცოტანი არ არიან; შეურაცხმყოფელია იმ დედებისთვის, ვინც მკერდით კვებავს ბავშვს, კვების საკითხი კი ზოგადად ჯანმრთელობისა და მომავალი თაობის საკითხია; დაბოლოს, მტკივნეულია იმ გოგონებისთვის, ვინც ახლა ყალიბდება, ვინც კრიტიკულ ასაკშია, მათში ძუძუს ასეთ კონტექსტში ხსენება უსიამოვნო გრძნობას იწვევს, ისედაც განიცდიან იმას, რომ მათი სხეული იცვლება. ასეთ იაფფასიან, გულისამრევ ხუმრობას სერიოზული ზიანი მოაქვს ბევრი ადამიანისთვის.

ძალიან ნიშნადობლივი იყო საზოგადოების პოზიცია, როდესაც ჯგუფური გაუპატიურება მოხდა. საზოგადოება ამბობდა, რომ ის არასრულწლოვნები, ვინც ჯგუფურად გააუპატიურა გოგონა, „ბავშვები“ იყვნენ და ეს ამბავი „ბავშვობით“ დაემართათ.

მეორე მომენტი, რომელიც ჩვენი საზოგადოების სახეს წარმოაჩენს, იმ შემთხვევების მიმართ დამოკიდებულებაა, როდესაც ეგრეთ წოდებულ „უკანონო“ ბავშვებს დედები კლავენ და ამაში მათ ბებიებიც ეხმარებიან. რამდენიმე ასეთი შემთხვევა გახმაურდა, ზოგი ახალშობილი სანაგვეში იპოვეს და გადაარჩინეს, ზოგიც უკვე გარდაცვლილი იყო. რა თქმა უნდა, ეს სისხლის სამართლის დანაშაულია და დამნაშავე უნდა დაისაჯოს, მაგრამ როდესაც დროის მცირე მონაკვეთში რამდენიმე ასეთი შემთხვევა ხდება და საზოგადოებას აქედან დასკვნა არ გამოაქვს, ამ დანაშაულის გახშირების მიზეზებს არ ეძებს, გულგრილად ეკიდება ამ შემზარავ ფაქტებს, ამით იგი, შეიძლება ითქვას, უღირს დედებს ამგვარი დანაშაულისკენ უბიძგებს.

ამას გარდა, იმავე მედიის საშუალებით საზოგადოებაში ინერგება არასასურველი სტეროტიპები. რატომ უნდა ოცნებობდეს თითქმის ყველა გოგონა მოდელობაზე?

- დღეს იმ დედების უმრავლესობას, ვინც 10 წლის გოგონებს ცეკვაზე ატარებს, მიაჩნია, რომ დივიდენდებს მაშინ მიიღებს, როცა მისი შვილი მოდელი გახდება. ამ თემის კომერციალიზაცია უკვე მომხდარი ფაქტია, ქალის კომერციალიზაციის საკითხი მასკულინურ, ტრადიციულ საზოგადოებებში ყოველთვის მწვავედ იდგა და ქალთა მოძრაობის ერთ-ერთი მოთხოვნა ისიცაა, რომ ქალის საკითხი და ქალის კომერციალიზაციის საკითხი ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს. ერთი შემთხვევა მახსენდება: ქალი გათხოვდა, და რაკი მისი მზითვის რაოდენობა დაპირებულზე ნაკლები იყო, ეს ქმრის მხრიდან მასზე ძალადობის მიზეზი გახდა. ასეთი ამბები ჩვენთან ყოველ ფეხის ნაბიჯზე ხდება. ქალთა კომერციალიზაცია საერთო განათლების დონესთანაა დაკავშირებული. მიდგომა ასეთია - ქალისთვის ჩამოყალიბებულია გარკვეული სტანდარტები და ის ამ სტანდარტებს, უნდა თუ არა, შეუძლია თუ არა, აუცილებლად უნდა შეესაბამოს, თორემ ნავს გარეთ აღმოჩნდება, გაირიყება. ქალი ვიღაცამ უნდა აირჩიოს. ტრადიციულ კულტურაში ეს „ვიღაც“ ყოველთვის მამაკაცია. ქალებმა ყველაფერი უნდა გააკეთონ იმისათვის, რომ ვიღაცამ აირჩიოს. ქალი უნდა გამოირჩეს და შეირჩეს, მოინიშნოს, როგორც ობიექტი. ეს ძალიან მტკივნეულია. დააკვირდით შემოსავლების საკითხს: როდესაც მანიპულირება ხდება ამ მიზნობრივ ჯგუფზე - საპარიკმახეროების, პარფიუმერიის ბუტიკების ძირითადი შემოსავალი ქალებისაგან მოდის, იმიტომ, რომ სწორედ ქალი ცდილობს სტანდარტებს შეესაბამოს. რა თქმა უნდა, ეს არ არის მარტო ქართული მოვლენა, ეს საკითხი მთელ მსოფლიოში ძალიან მტკივნეულად დგას. ერთ-ერთ შეხვედრაზე, რომელი ინტერკულტურული დიალოგის ფორმატში შედგა, ერთმა აფრო-ამერიკელმა ქალმა მიამბო, რამოდენა სინდიკატები არსებობს, რომლებიც ერთი კონკრეტული ჯგუფისგან - შავკანიანი ქალებისგან - იღებენ შემოსავლებს. კომპანიები უშვებენ თმის გასასწორებელ ჟელეებს: რატომღაც ითვლება, რომ აფრო-ამერიკელებისთვის დამახასიათებელი ხუჭუჭა თმა აუცილებლად უნდა გასწორდეს; უშვებენ სპეციალური კრემებს, რომლითაც სახეზე ფერს იბაცებენ. აღმოჩნდა, რომ ეს კრემები ისეთი მავნე ქიმიური ნივთიერებებისგან მზადდება, რომ ათასგვარ დაავადებას, მათ შორის - ავთვისებიან სიმსივნეს იწვევს. მესამეა ეპილაციია. საბოლოოდ გამოვლინდა, რომ ცდილობენ დაიქვემდებარონ, კონტროლქვეშ მოაქციონ, მოდის მოშველიებით სათავისოდ გამოიყენონ ეს ჯგუფი, ჯიბის გასქელების წყაროდ აქციონ. შეხედავ შორიდან და იტყვი - ეს მისი პირადი არჩევანიაო, მაგრამ რთული გასამიჯნია, სად მთავრდება კერძო დიქოტომია და სად იწყება საჯარო... საქმეც ისაა, რომ ქალებს პირადი არჩევანის უფლებას აღარ უტოვებენ...

დღევანდელი გამოკითხვებით, საზოგადოება ყველაზე მეტად ერთ ინსტიტუტს ენდობა - ესაა ქართული მარლმადიდებელი ეკლესია. როგორ გესახებათ ეკლესიის როლი ამ მიმართულებით?

- არის ერთი პრობლემა, რომლის მოგვარების მოლოდინიც ნამდვილად მაქვს ეკლესიისგან. ჩვენთან სამგვარი ტიპის ოჯახი არსებობს. ერთია ოფიციალურად რეგისტრირებული ქორწინება, მეორეა ეკლესიური ქორწინება - ჯვრისწერა, და მესამე - არც ერთი აქვთ, არც მეორე და ნდობის საფუძველზე ცხოვრობენ ერთად. საკონსტიტუციო ხელშეკრულება ეკლესიასა და სახელწიფოს შორის მესამე მუხლით ამ საკითხს არეგულირებს. წერია, რომ სახელწიფო ცნობს ეკლესიური წესით შესრულებულ ჯვრისწერას, მაგრამ ეს მუხლი არ არის ჰარმონიზებული საქართველოს კანონმდებლობაში. როცა წყვილი იყრება, როგორც წესი, ქალები, რომლებსაც არა აქვთ შესაბამის ორგანოებში რეგისტირებული ქორწინება, ყოველგვარი ქონებრივი უფლების გარეშე რჩებიან. ეს ძალიან მნიშვნელოვანი საკითხია, ძალიან ბევრი ქალია ამის გამო დაზარალებული და ქუჩაში დარჩენილი ბავშვებთან ერთად. რის საშუალებასას კანონმდებლობა იძლევა, ის აუცილებლად უნდა გამოვიყენოთ.

ასევე ვმუშაობთ იმ ქალებთან, რომლებიც რელიგიურად შერეულ ქორწინებებში იმყოფებიან, და იმათთან, ვინც კონფესია შეიცვალა. ეს განსაკუთრებით საინტერესო ჯგუფია, რომელსაც ძალიან სერიოზული გამოცდილება აქვს. ეს ქალები ორ ცეცხლს შუა დგანან: ერთი მხრივ მათი მშობლების ოჯახი, მეორე მხრივ ქმრის მშობლების ოჯახი, ურთიერთობა მეზობლებთან, სამსახურში, ნათესავებთან... წარმოიდგინეთ, ცხოვრებაში გადადგმული ერთი ნაბიჯის გამო წლების მანძილზე თავის მართლება უწევთ. როდესაც საზოგადოება ადამიანს წნეხში აქცევს, გათხოვების გამო თავის მართლებას აიძულებს, მაშინ ვერ ვიტყვით, რომ გარემო ჯანსაღია. ამ პრობლემების წინაშე დგანან ეთნიკური უცირესობის წარმომადგენელი ქალები, რომლებიც ორმაგ დისკრიმინაციას განიცდიან, ასევე რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენლები და ის ქალები, რომლებიც ეთნიკურად და რელიგიურად შერეულ ქორწინებაში იმყოფებიან.

ყველა არატრადიციული რელიგიის (თავისთავად, ეს მიდგომაც და ტერმინიც - „არატრადიციული“ - მიუღებელია) მრევლთან მივდივარ და მათ საეკლეისო მსახურებებს ვესწრები. დავდივარ იმიტომ, რომ მიწვევენ, სურთ ტრადიციული რელიგიის წარმომადგენლებთან ურთიერთობა. გარდა ამისა, დისკრიმინირებულად გრძნობენ თავს - ამ ბოლო წლებში ხომ ბევრი ძალადობა იყო რელიგიური უმცირესობების მიმართ.

ვფიქრობ, ნებისმიერი დენომინაციის ეკლესიასა და სასულიერო პირებს შეუძლიათ დადებითი როლი შეასრულონ ოჯახურ ძალადობასთან ბრძოლაში. კვლევები გვიჩვენებს, როგორ გაიზარდა ეკლესიის მრევლის პროცენტული მაჩვენებელი 80-იანი წლებიან დღევანდლამდე და როგორი მზარდია დღესაც. ნებისმიერ სოციოლოგიურ გამოკითხვაში მართლმადიდებელ ეკლესიას მოსახლეობა ყველაზე დიდ ნდობას უცხადებს. ჩვენი კვლევების მიხედვით, საქართველოში ყოველი მეოთხე ქალი ძალადობის მსხვერპლია, ორსულ ქალთაგან ყოველი მეშვიდეა მსხვერპლი. საქმე ისაა, რომ მოძალადეც და მსხვერპლის დიდი ნაწილიც ეკლესიის მრევლს განეკუთვნება, და სურვილის შემთხვევაში, ეკლესიას შეუძლია დიდი დახმარება გაუწიოს მათ.

TOLERANCE

ინტერვიუ ტოლერანტობის ცენტრის ხელმძღვანელთან,
ბექა მინდიაშვილთან

ნინო ცინცაძე

როგორ მკვიდრდებოდა და ვითარდებოდა რელიგიის თავისუფლება საქართველოს დამოუკიდებლობიდან დღემდე?

- საქართველოში, მას შემდეგ, რაც ქვეყანაში რელიგიისადმი დამოკიდებულება შეიცვალა და ერთბაშად მოხდა რელიგიური ათეიზმიდან საყოველთაო რელიგიურობაზე გადასვლა, სიტყვის თავისუფლების მსგავსად, ერთბაშად დამკვიდრდა რელიგიის თავისუფლებაც. საბჭოური „გარდაქმნის“ ბოლო ფაზაში, შეიძლება ითქვას, რომ რელიგიური ტოლერანტობა თავისი ბუნებრივი ფორმით, ბუნებრივი მოდუსით საკმაოდ მაღალი ხარისხის იყო. მართლმადიდებელ ეკლესიას ჰქონდა გამოკვეთილი კეთილგანწყობა სხვა რელიგიური გაერთიანებებისადმი, არსებობდა განცდა, განსაკუთრებით რელიგიურ უმცირესობებში, რომ ისინი მეტად მოახერხებდნენ თანამშრომლობას უმრავლესობასთან, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია კიდევ უფრო ღია და მეგობრული გახდებოდა სხვა რელიგიური გაერთიანებების მიმართ. ამის წინაპირობები თავად საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაშიც იყო. ისტორიულ წარსულზე რომ არაფერი ვთქვათ, წლების განმავლობაში საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია მონაწილეობდა ეკუმენურ მოძრაობაში, საქართველოს პატრიარქი ყველაზე დიდი ფორუმის, ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს თანაპრეზიდენტი იყო და ღიად გამოხატავდა თავის კეთილგანწყობას სხვა აღმსარებლობების მიმართ. საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში არსებობდა ინტერკონფესიური თანამშრომლობის გამოცდილებაც და თანალოცვის პრაქტიკაც, ყველაფერი ეს იძლეოდა იმის იმედს, რომ საქართველო გააგრძელებდა ისტორიულ ტრადიციას და რელიგიური ტოლერანტობა კიდევ უფრო მაღალ საფეხურზე ავიდოდა. თუმცა მას შემდეგ, რაც დამოუკიდებელი საქართველოს პირველმა პრეზიდენტმა რეაქციული პოზიცია დაიკავა რელიგიური უმცირესობების მიმართ და უკიდურესი ნაციონალიზმით განისმჭვალა სამოქალაქო და რელიგიური სივრცე, დამოკიდებულება რელიგიური უმცირესობების მიმართ 1991-92 წლებში შეიცვალა. გამსახურდიას პერიოდში პრობლემები შეექმნათ ასევე აჭარაში მცხოვრებ მუსლიმებსაც, დაიწყო საუბარი იმაზე, რომ მართლმადიდებლობა და ქართველობა იდენტური ცნებებია, თუ ქართველი არ იყო მართლმადიდებელი, მაშინ ის ჩვენი ქვეყნის სრულფასოვან წევრად არ მიიჩნეოდა. ამ ფონზე საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამაც გარკვეულწილად შეცვალა თავისი დამოკიდებულება - 1993 წლის ეპისტოლეში საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქმა განაცხადა - საქართველოს წინაშე არსებობს რელიგიური სექტანტებისგან მომდინარე საფრთხე, სექტებს შორის იყო მოხსენიებული კათოლიკური ეკლესიაც, ბაპტისტებიც და სხვა, შედარებით მცირე რელიგიური გაერთიანებები. ამ ეპისტოლეს მოჰყვა რელიგიურ უმრავლესობასა და უმცირესობებს შორის ურთიერთობების გაუარესება. თუ მანამდე, ვთქვათ, ბაპტისტური ეკლესიის წარმომადგენლები ჩაბმულნი იყვნენ თანამედროვე ქართულ ენაზე ბიბლიის თარგმნის პროცესში, რომელსაც კათოლიკოს-პატრიარქი ხელმძღვანელობდა, თუკი 80-იან წლებში, ბაპტისტური ეკლესიის ლიდერებს, მართლმადიდებლების მოწვევით, შეეძლოთ ქადაგებები წარმოეთქვათ სიონის ტაძარში, ასეთი ურთიერთობები ერთბაშად შეწყდა. უკვე 1995-96 წლებში, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში შეიქმნა ჯგუფები, რომლებიც უკიდურესად რადიკალურ, ფუნდამენტალისტურ პოზიციებს გამოხატავდნენ და ერთგვარად ორგანიზებული ხასიათი მიიღო რელიგიური უმცირესობების შევიწროვებამ, რაც 1997-2004 წლებში რელიგიური უმცირესობების მასშტაბურ დევნაში გადაიზარდა.

მღვდელი დავით ისაკაძე „ჰელოუინის“ ფართის დაშლისას

თქვენ ახსენეთ, რომ ეკლესიის დამოკიდებულების შეცვლა პოლიტიკურ სპექტრში დამოკიდებულებების ცვლილებასთან იყო დაკავშირებული. ედუარდ შევარდნაძის პრეზიდენტობის დროს პოლიტიკური დისკურსი უმცირესობების მიმართ მაინცდამაინც დისკრიმინაციული არ იყო, თუმცა რელიგიური უმცირესობების წინააღმდეგ განხორციელებულმა აგრესიულმა ქმედებებმა პიკს სწორედ მისი მმართველობის პერიოდში მიაღწია.

- ჩემი აზრით, შევარდნაძე არ ადგა ქვეყნის განვითარების ეთნონაციონალისტურ გზას, გამსახურდიასგან განსხვავებით, მისი დამოკიდებულება რელიგიის მიმართაც არ იყო რეაქციულ-ექსტრემისტული, მაგრამ იგი ცდილობდა მართლმადიდებელი ეკლესიის პოზიციების გამყარებას, ვინაიდან შევარდნაძის ლეგიტიმურობა ყოველთვის საფრთხის წინაშე იყო და ის ლოგიკურად ფიქრობდა, რომ მას, პოლიტიკური ლეგიტიმაციის გარდა, დამატებითი, ზეპოლიტიკური რელიგიური საყრდენი ჭირდებოდა. ის ასეთ საყრდენს, ცხადია, მართლმადიდებელი ეკლესიაში ხედავდა. საქართველოში ჩამოსვლისთანავე სიონის ტაძარში მივიდა, მოინათლა, გიორგი დაირქვა და ა.შ. მაგრამ მართლმადიდებელი ეკლესია შევარდნაძის ხელისუფლების ლეგიტიმატორი რომ გამხდარიყო, თავად მის მიმართ ნდობა უნდა ამაღლებულიყო და გაცდენოდა ყველანაირი პოლიტიკური ავტორიტეტის საზღვარს. მისგან ზესამართლებრივი მორალური არბიტრის ხატი უნდა შექმნილიყო. ამ პროექტის განხორციელება შევარდნაძემ სვეტიცხოველში პრეზიდენტობის ფიცის წარმოთქმით დაიწყო და ეკლესიასა და სახელმწიფოს შორის კონსტიტუციური შეთანხმებით დაასრულა, რომლის ძალითაც მართლმადიდებელი ეკლესია გარკვეულწილად სახელმწიფოში სახელმწიფოდ იქცა. 1994 წლიდან მოყოლებული, პატრიარქი პრეზიდენტს რიტუალურ კურთხევას ასრულებს, რაც ძალიან წააგავს მეფედ კურთხევის წესს. შევარდნაძის პრეზიდენტობის ორსავე ვადაში, კრიტიკულ ვითარებებში კათოლიკოს-პატრიარქი იყო შევარდნაძის ხელისუფლების არსებობის ერთ-ერთი გარანტი. ალბათ გახსოვთ, როდესაც შევარდნაძემ განაცხადა, ხელისუფლებიდან წასვლას ვაპირებო, იგი პოსტზე კათოლიკოს-პატრიარქისა და დაჩოქილი ხალხის თხოვნით დარჩა. ასე გრძელდებოდა დიდი ხნის განმავლობაში, მანამდე, სანამ 2003 წლის 23 ნოემბერს პატრიარქი პარლამენტის გახსნაზე არ მივიდა, რასაც მოყვა კიდეც შევარდნაძის ხელისუფლების კოლაფსი.

ამგვარ ლეგიტიმაციაზე არც ახლანდელი ხელისუფლება ამბობს უარს, ეკლესიაში დადებული ფიცი არც მიხეილ სააკაშვილისთვისაა უცხო, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, რელიგიური შეუწყნარებლობის გამოვლენათა სტატისტიკა შევარდნაძის დროს ძალიან მაღალი იყო, ვარდების რევოლუციის შემდეგ კი მან ძალიან იკლო.

- ვეცდები აქამდეც მივიდე. 1997 წელს საქართველოს კათოლი-კოსპატრიარქმა პარლამენტს მიმართა წერილით, სადაც იგი მოითხოვდა, რომ საკანონმდებლო ორგანოსა და მთავრობას მიეღო გარკვეული ზომები რელიგიური უმცირესობების შესაზღუდავად. გაწეული სამსახურის სანაცვლოდ, შევარდნაძის ხელისუფლებამ რელიგიური უმცირესობების შევიწროების „გეგმა შეიმუშავა“, - ამას არ მალავდნენ შევარდნაძის ხელისუფლების უშიშროების წარმომადგენლები, ამის თქმის საფუძველს ბოლო პერიოდში გამოქვეყნებული შევარდნაძის ინტერვიუებიც გვაძლევს. ხელისუფლებას, ფაქტობრივად, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წინაშე არაკონკურენტუნარიანი უნდა გაეხადა სხვა რელიგიური მიმდინარეობები. ამიტომაც წინააღმდეგობის ვექტორი შედარებით უფრო აქტიური რელიგიური გაერთიანებებისკენ, მაგალითად, იეჰოვას მოწმეებისკენ, იყო მიმართული. სწორედ ამ დროს გამოდის ასპარეზზე საპატრიარქოსთან დაპირისპირებული სასულიერო პირი, დეკანოზი ბასილ მკალავიშვილი, და მას ყველა გზა ეხსნება საიმისოდ, რომ საკუთარი ექსტრემიზმი ძალადობრივ აქციებში გამოხატოს. იგი ფაქტობრივად ყოველკვირეულად, დაუფარავად, ტელეკამერების წინ არბევდა რელიგიური უმცირესობების შეკრებებს, წვავდა მათ წიგნებს, შლიდა ეკუმენურ ღონისძიებებს, უვარდებოდა კერძო ტელევიზიებს, რომლებიც რელიგიური უმცირესობების შესახებ ინფორმაციას აწვდიდნენ საზოგადოებას, იყო ადამიანების ძალადობრივი მონათვლის შემთხვევებიც, ხდებოდა დარბევა იმ ორგანიზაციებისა, რომლებიც რელიგიის თავისუფლებას იცავდნენ საქართველოში. შევარდნაძის ხელისუფლება არაფერს აკეთებდა იმისათვის, რომ ბასილ მკალავიშვილისა და სხვა რელიგიური მოძალადეების დანაშაულებრივი ქმედება შეეჩერებინა. მეორე მხრივ, მართლმადიდებელი ეკლესია საჯაროდ აცხადებდა, რომ ის არ ეთანხმებოდა რელიგიური უმცირესობების უფლებებათა შეზღუდვის უკიდურეს ფორმებს, თუმცა აქვე ყოველთვის აღნიშნავდა, რომ ის არც რელიგიის თავისუფლების ლიბერალურ გაგებას იზიარებდა. 2004 წელს, როდესაც ბასილ მკალავიშვილი დააკავეს, საპატრიარქოს მიერ გაკეთებული ოფიციალური განცხადება შეიცავდა აზრს, რომ ბასილ მკალავიშვილის იზოლაციას „სექტანტების“ გაძლიერება და გამრავლება მოყვებოდა. ფაქტობრივად ამით საპატრიარქომ თავისი კეთილგანწყობა გამოხატა ბასილ მკალავიშვილის მისიის მიმართ.