სულიკო ფუტკარაძე,
ექსპერტი, შოთა რუსთაველის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტი

საგადასახადო კანონმდებლობაში განხორციელებული მნიშვნელოვანი ცვლილებების შედეგად მაკონტროლებელ ორგანოებს საკმაოდ შეეზღუდათ მეწარმეებზე - გადამხდელებზე გასვლითი საგადასახადო შემოწმებების დროს გადასახადებისა და ფინანსური სანქციების დამატებით დარიცხვის შესაძლებლობები, თუმცა, მაკონტროლებელი ორგანოები კვლავაც ცდილობენ საგადასახადო კოდექსის ცალკეულ მუხლებში ე.წ. „ხვრელების“ მოძიებას, რათა გადამხდელებს დამატებით რაც შეიძლება მეტი გადასახადები და ფინანსური სანქციები დააკისრონ.

მკითხველებს უთუოდ ახსოვთ ის ტექნოლოგიები, რომლებსაც გადამხდელთა წინააღმდეგ აქტიურად იყენებდნენ მაკონტროლებელები. მათ მიერ არაერთი გადამხდელია გამწარებული და უკანონოდ დასჯილი. მოგვიანებით ირკვეოდა, რომ ის ნორმები, რომლებზე დაყრდნობითაც გადამხდელებს სჯიდნენ, საერთო სამართლებრივ ჩარჩოებში არ ეტეოდა და მიღებულ გადაწყვეტილებებს ისე სცვლიდნენ, როგორადაც ეს ისედაც დასაშვები იყო, ანუ ამ ნორმებში თავიდანვე იყო ჩადებული თავისუფალი ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა. არასწორი და გაუმართლებელი პრაქტიკაა ნორმების ხშირი, ამასთან, გაუაზრებელი (თუ გარკვეულ პირთა წრის ინტერესების გამომხატველი) ცვლილებები.

მსგავსი შემთხვევები (ნორმები) საგადასახადო კოდექსში ძალიან ბევრი იყო და მათზე ექსპერტები თავიდანვე მიანიშნებდნენ: ჯერ კიდევ პირველი (1997 წ.) საგადასახადო კოდექსიდან ასეთს მიეკუთვნება 114-ე მუხლის რამდენჯერმე შეცვლა: საქართველოს 1997 წლის 12 დეკემბრის №1194-II და 1998 წლის 5 თებერვლის №1212-II კანონებით, ამ მუხლის 1-ლი ნაწილის ბოლოს დაემატა შემდეგი წინადადება:

„დღგ-ს ჩათვლას დაქვემდებარება საქართველოს ბიუჯეტში გადასახდელი ან გადახდილი დღგ-ს თანხა“, რაც სავსებით კანონზომიერი იყო. აღნიშნული მუხლის 1-ლი და მე-2 ნაწილები 2000 წლის 13 ივლისის ცვლილებებამდე, ასეთნაირად იკითხებოდა:

„1. ამ მუხლის დებულებათა გათვალისწინებით, ჩასათვლელი დღგ-ს თანხა არის გადასახადის თანხა, რომელიც დასაბეგრი ოპერაციის დროის მიხედვით გადახდილი უნდა იქნეს ან გადახდილი წარმოდგენილი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურების შესაბამისად დასაბეგრ იმპორტზე ან დასაბეგრ ოპერაციებზე, თუ საქონელი, სამუშაო ან მომსახურება გამოიყენება ან გამოყენებული იქნება გადასახადის გადამხდელის ეკონომიკური საქმიანობისათვის იმ შემთხვევებშიც კი, თუ ისინი არ შეიტანება პროდუქციის თვითღირებულებაში. დღგ-ს ჩათვლას დაქვემდებარება საქართველოს ბიუჯეტში გადასახდელი ან გადახდილი დღგ-ს თანხა.

2. თუ დღგ-ს გადამხდელის მიერ წარდგენილი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურებით, საქონლის იმპორტის მიხედვით გადახდილი და/ან დასაბეგრი ოპერაციების მიხედვით გადახდილი დღგ ნაწილობრივ გათვალისწინებულია გადამხდელის ეკონომიკური საქმიანობისათვის, ნაწილობრივ კი - სხვა მიზნებისათვის, დღგ-ს ჩათვლა განხორციელდება პროპორციულად.”

2000 წლის 13 ივლისის №472-რს კანონით სსკ-ს 114-ე მუხლის 1 ნაწილიდან ამოღებული იქნა სიტყვები: „გადახდილი უნდა იქნეს ან“ და „გადახდილი ან“, ხოლო მეორე ნაწილიდან „გადასახდელი ან“, აღნიშნულის შედეგად მივიღეთ, რომ პატიოსანი მყიდველი, სამუშაოს/მომსახურების მიმღები, რომელმაც შეძენილი საქონლის, შესრულებული სამუშაოს/მომსახურების ღირებულებასთან ერთად მომწოდებელს გადაუხადა დღგეც, ის ჩათვლას ვერ მიიღებდა თუ გამყიდველი, სამუშაოს შემსრულებელი/მომსახურების გამწევი მას არ გადაიხდიდა საქართველოს ბიუჯეტში. ამას ერთვოდა იმ პერიოდში საგადასახადო ორგანოების მიერ შემოღებული დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურების ე.წ. დაწყვილების პრაქტიკა, რომლის შესაბამისადაც, თუ გამყიდველი საგადასახადო ინსპექციაში არ წარადგენდა დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურის მე-4 ეგზემპლარს და იგი არ შეეწყვილებოდა მყიდველის მიერ წარსადგენ შესაბამისი ანგარიშ-ფაქტურის მე-3 ეგზემპლარს, მყიდველს ავტომატურ რეჟიმში უუქმებდნენ დღგ-ს ჩათვლას და მასზე გადასახადების შემცირებისთვის ფინანსურ სანქციებსაც ავრცელებდნენ.

ასეთი „წესრიგის“ შედეგად მნიშვნელოვნად დაზარალდნენ ის გადამხდელები, რომლებსაც უშუალო ურთიერთობა ქონდათ აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში რეგისტრირებულ გადამხდელებთან, რამდენადაც იმ დროისათვის ცენტრალურ და რეგიონის ხელისუფლებას შორის გამწვავებული ურთიერთობებისა და კერძოდ, იმის გამო, რომ აჭარის გადამხდელების მიერ ბიუჯეტში გადახდილი თანხები ცენტრალურ ბიუჯეტში არ ხვდებოდა, საქართველოს საგადასახადო დეპარტამენტი ფაქტობრივად აუქმებდა დღგ-ს იმ ჩათვლებს, რომლებიც აჭარის გადამხდელების მიერ გაცემული საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურებით იყო მიღებული. ცხადია, ეს არასწორი ქმედება იყო: ფაქტიურად, სახელმწიფომ გადამხდელებისაგან გადასახადის ამოღების ფუნქცია (მისი გადასაჭრელი პრობლემა) გადამხდელებს გადააკისრა და ამასთან, უმოწყალოდ, სრულიად უსამართლოდ დასაჯა ისინი. ბევრ გადამხდელს ხანგრძლივი სასამართლო დავები და მასთან დაკავშიებული ხარჯების გადახდაც მოუხდა გაუქმებული ჩათვლებისა და დაკისრებული ფინანსური სანქციების მოსახსნელად.

ახალი (2004 წლის) საგადასახადო კოდექსით ზემოთაღნიშნული პრობლემები მნიშვნელოვან წილად მოგვარდა, თუმცა თავი იჩინა ახალმა, უფრო მწვავე პრობლემამ და მათი გადაჭრა ფაქტობრივად გადამხდელისთვის პრაქტიკულად შეუძლებელიც კი გახდა.

ერთ-ერთ ასეთ პრობლემად კვლავაც რჩება საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურების შესაბამისად დღგ-ს ჩათვლების 45-დღიანი (ახლა კი 90-დღიანი) შეზღუდვის შემოღება, რაც მთლიანად ეწინააღმდეგება დღგ-ს ეკონომიკურ შინაარსს იმის გამო, რომ იგი არაპირდაპირი გადასახადია და მას ფაქტობრივად საბოლოო მომხმარებელი იხდის. ნორმის ამგვარი ფორმულირებით, თუ გადამხდელი დაარღვევს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურით დღგ-ს ჩათვლის მიღების (ახლა უკვე) 90-დღიან ვადას, მას თვითონ უხდება მისი გადახდა და ამჯერად უკვე ამ გადასახადს არა საბოლოო მომხმარებელი, არამედ ის, ვინც დროზე ვერ მოასწრო დადგენილი 90 დღის ვადაში ჩათვლის მიღება, რაც ცხადია, დამატებით ზედმეტ ტვირთად აწვება გადამხდელს.

აღნიშნულს დაემატა სსკ-ს 247-ე და 248-ე მუხლის 1-ლი ნაწილიდან გამომდინარე დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელებიდან არაუგვიანეს მეორე დღისა, დადგენილი ვადის დარღვევით (2010 წლის 1 იანვრამდე) გამოწერილი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურებით მიღებული ჩათვლების გაუქმება, ამ ჩათვლების გაუქმების შედეგად, დამატებითი გადასახადებისა და შესაბამისი ფინანსური სანქციების (ჯარიმების და საურავების) დარიცხვა. ასეთი ხერხებით, გადამხდელთა დასჯა, როგორც უკვე აღვნიშნეთ გრძელდებოდა საკმაოდ დიდხანს, მანამ სანამ, ბოლოს და ბოლოს, სასამართლომ (რაც რამდენიმე ობიექტური, პრინციპული და გაბედული მოსამართლის უდიდეს დამსახურებად მიგვაჩნია) სრულიად კანონზომიერი და სამართლიანი შეფასება არ მისცა. სსკ-ს 247-248-ე მუხლებით გათვალისწინებული მოთხოვნები დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურების გამოწერისა და ჩათვლების განხორციელების კანონზომიერებასთან დაკავშირებული გადამხდელთა პასუხისმგებლობის საკითხები სასამართლოს მიერ შემდეგნაირად იქნა განმარტებული:

„დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის სწორად და დროულად შევსების ვალდებულებას საგადასახადო კოდექსის 247-248-ე მუხლები ადგენს საქონლის მიმწოდებლისათვის. შემძენმა, ანუ ამ შემთხვევაში მოსარჩლემ, შეიძინა საქონელი და შეასრულა ის ვალდებულებები, რაც მას ეკისრებოდა. კერძოდ, გადაიხადა საქონლის ღირებულება და ასევე, დღგ-ს გადასახადი, რაზეც მიიღო შესაბამისი ანგარიშ-ფაქტურა. ანგარიშ-ფაქტურის მეორე დღის ნაცვლად მესამე და მეოთხე, ან შემდეგ დღეებში შევსება განმარტებულ უნდა იქნას, როგორც ანგარიშ-ფაქტურის საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 248-ე მუხლის II ნაწილის დარღვევით გაცემა, რისთვისაც პასუხისმგებლობა საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 140-ე მუხლის მოთხოვნათა შესაბამისად უნდა დაეკისროს საქონლის მიმწოდებელს. ასეთი პასუხისმგებლობა გათვალისწინებული იყო დასახელებული მუხლის მეორე ნაწილით, კერძოდ, დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურის შევსების წესის დარღვევისათვის. დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურის შევსების წესის დარღვევაში თვით ანგარიშფაქტურის მეორე დღის შემდეგ შევსებაც, რაც ამ კონკრეტულ შემთხვევაში დღგ-ის ჩათვლის გაუქმების საფუძველი გახდა. ასეთ შემთხვევაში პასუხისმგებლობა საქონლის მიმწოდებლისათვის იყო გათვალისწინებული. პასუხისმგებლობა დადგებოდა, თუ ამან გამოიწვია დღგ-ს თანხის შემცირება, ან ჩასათვლელი დღგ-ს თანხის გაზრდა. ამ ნორმათა ანალიზით სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ ანგარიშ-ფაქტურის მესამე ან მეოთხე დღეს გამოწერის გამო, საქონლის შემძენს ჩათვლა არ უნდა გაუქმებოდა. მართალია, ანგარიშ-ფაქტურა მკაცრი აღრიცხვის დოკუმენტს წარმოადგენდა და იგი ისე უნდა ყოფილიყო გამოწერილი, როგორც ამას საგადასახადო კოდექსის 248-ე მუხლი მოითხოვდა, მაგრამ მისი სიზუსტის დაუცველობა შემძენის დასჯის ღონისძიებად არ უნდა ყოფილიყო გამოყენებული. ამის გამო, მას ჩათვლები არ უნდა გაუქმებოდა და უკვე გადახდილი დღგ-ს გადასახადი მეორეჯერ არ უნდა დაკისრებოდა გადასახდელად. თუ ანგარიშ-ფაქტურის გაცემა ატარებს საგადასახადო კოდექსის 140-ე მუხლით გათვალისწინებული გადაცდომის ნიშნებს, მაშინ შესაბამისი პასუხისმგებლობის ღონისძიებები უნდა გატარდეს საქონლის მომწოდებლის მიმართ.

აღნიშნული სამართლებრივი შეფასებების საფუძველზე სასამართლო მივიდა იმ დასკვნამდე, რომ მოსარჩელის მიერ საგადასახადო ორგანოში წარმოდგენილი ანგარიშ-ფაქტურა იძლეოდა ინდენტიფიცირების საშუალებას. იგი წარდგენილი იყო დღგ-ს საანგარიშო პერიოდის დამთავრებიდან 45 დღის შიგნით, არ არსებობდა დღგ-ს (ანგარიშ-ფაქტურის) დაგვიანებით გამოწერის გამო დღგ-ს შემცირების ან ჩასათვლელი თანხის გაზრდის მტკიცებულებები. ასევე, საქონლის შეძენის დროს მოსარჩელის მიერ გადახდილი იყო დღგ-ს გადასახადი.

სასამართლომ აღნიშნა, რომ გასაჩივრებული აქტების მიღების დროს საგადასახადო ინსპექცია ვალდებული იყო გაეთვალისწინებია სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნული გარემოებები, რა შემთხვევაშიც საქმეზე მიღებული იქნებოდა სხვაგვარი გადაწყვეტილება.“ სწორედ აღნიშნული მოტივაციებით, გადამხდელების რამდენიმე საჩივარი იმის გამო, რომ მათ არასწორად გაუუქმდათ ჩათვლები და შესაბამისად, მათზე გავრცელდა ფინანსური სანქციები, სასამართლოებმა გადამხდელთა სასარგებლოდ გადაწყვიტეს, რაც მთლიანად იქნა გაზიარებული როგორც სააპელაციო, ისე საკასაციო სასამართლოშიც.

სასამართლოს მიღებული ასეთი გადაწყვეტილებებიდან გამომდინარე, მაკონტროლებლები იძულებული გახდნენ, დღგ-ს ჩათვლების აღნიშნული წესით გაუქმების პრაქტიკაზე ხელი აეღოთ და სსკ-ს 248-ე მუხლის პირველ ნაწილში შეტანილ იქნა შესაბამისი ცვლილება (26.12.2008 წ. კანონი №871 რს). თუმცა მალევე, შეიქმნა რა პრეცედენტი იმისა, რომ გადასახადების გადამხდელები სწორედ ასეთი სასამართლო გადაწყვეტილებიდან გამომდინარე, დაიწყებდნენ საგადასახადო დავებს მათთვის გაუქმებული ჩათვლების აღდგენის და დარიცხული ფინანსური სანქციების გაუქმების მოთხოვნით, მთავრობის ინიციატივით სსკ-ს 281-ე მუხლში (გარდამავალი დებულებები) 2009 წლის 01 დეკემბრის №2191 Iს კანონით დამატებით შევიდა 53-ე ნაწილი, რომლის შესაბამისადაც:

„2005 წლის 01 იანვრიდან 2009 წლის 01 იანვრამდე პერიოდის მიხედვით დღგ-ს გადამხდელად რეგისტრირებული პირის მიერ საქონლის/მომსახურების მიმღების მოთხოვნისას მასზე საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის გამოწერისათვის დადგენილი ვადის (დასაბეგრი ოპერაციის განხორციელებიდან არა უგვიანეს მეორე დღისა) დარღვევით გამოწერილი და წარდგენილი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურებით მიღებული ჩათვლების გაუქმებას არ ექვემდებარება, ამ ნაწილის მოქმედება არ ვრცელდება 2010 წლის 1 იანვრამდე გაუქმებულ დღგ-ს ჩათვლებზე, მათ შორის, ჩათვლებზე, რომლებზეც მიმდინარეობს საგადასახადო დავა“.

მაკონტროლებლები გადამხდელთა დასასჯელად, გარდა სსკ-ს 248-ე მუხლის პირველი ნაწილის (2009 წლის 01 იანვრამდე მოქმედი) მოთხოვნისა, ეყრდნობოდნენ საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს შემოსავლების სამსახურის სათათბირო საბჭოს 2003 წლის 23 იანვრის საოქმო გადაწყვეტილებას, რომლის თანახმადაც, ზემოთაღნიშნულ დარღვევებზე დღგ-ს ანგარიშ-ფაქტურის გამომწერის მიმართ ვრცელდება სსკ-ს 140-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საჯარიმო სანქცია, ხოლო მყიდველს უუქმდება მიღებული ჩათვლა.

სწორედ, სსკ-ს 140-ე მუხლის „გ“ ქვეპუნქტის გამოყენებით, დღგ-ს საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის გამომწერი არაერთი გადამხდელი დაჯარიმდა ამ საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურაში აღნიშნული დღგ-ს თანხის 100%25-თ, ეს მაშინ, როცა მათ ანგარიშ-ფაქტურები კანონმდებლობით დადგენილ ვადაში ჰქონდათ წარდგენილი შესაბამისი თვეების დღგ-ს დეკლარაციებთან ერთად და გადახდილი იყო ბიუჯეტის კუთვნილი თანხებიც, ამასთან, ადგილი არ ქონდა დღგ-ს დასაბეგრი ბრუნვის შემცირებას, ან ჩასათვლელი თანხის გაზრდას, რაზეც სსკ-ს 140-ე მუხლის „ბ“ ქვეპუნქტი (2009 წლის 1 იანვრამდე მოქმედი რედაქცია) ითვალისწინებდა ჯარიმებს.

სამართლიანობა მოითხოვს აღვნიშნოთ, რომ მიუხედავად იმისა, აღნიშნული სანქციის გამოყენების რეკომენდაციას თვით შემოსავლების სამსახური იძლეოდა, გარკვეული დროის შემდეგ (2009 წლის მეორე ნახევრიდან) დაიწყო გადამხდელთა საჩივრების ნაწილობრივ დაკმაყოფილება და 200 ლარიანი ჯარიმის გამოყენებაზე გადაკვალიფიცირება.

უნდა შევნიშნოთ, რომ არც ეს იყო სწორი, რამდენადაც 200 ლარიანი ჯარიმა (სსკ-ს 140-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად) გათვალისწინებულია საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურის არასრული შევსებისათვის და არა მისი დაგვიანებით გამოწერისთვის.

ყოველივე აღნიშნულთან შედარებით, განუკითხაობის კულმინაციად შეიძლება ჩაითვალოს 2007 წლის ბოლომდე, მანამდე, სანამ შემოსავლების სამსახურის უფროსის 2007 წლის 12 დეკემბრის №7892 ბრძანებით ცვლილებები არ იქნა შეტანილი შემოსავლების სამსახურის 2007 წლის 3 აპრილის №2903 ბრძანებით დამტკიცებულ მითითებებში „საგადასახადო სამართალდარღვევებზე საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 129-144-ე მუხლებით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციების გამოყენების შესახებ,“ სრულიად უსაფუძვლოდ და არამართლზომიერად, სსკ-ს 138-ე მუხლის (2009 წლის 1 იანვრამდე მოქმედი რედაქციის) საფუძველზე დღგ-ს გადამხდელთა 300%25-იანი ჯარიმებით დასჯა.

საქმე იმაშია, რომ 2007 წლის 12 დეკემბრამდე, ზემოთხსენებული მეთოდური მითითების მე-10 მუხლზე დაყრდნობით, მაკონტროლებლები დღგ-ს გადამხდელებს უუქმებდნენ ჩათვლებს, რის შემდეგადაც შემცირებულ გადასახადებზე სსკ-ს 132-ე მუხლის თანახმად, უვრცელებდნენ ჯარიმას და ასევე, სსკ-ს 138-ე მუხლის გამოყენებით, დღგ-ს არასწორი ჩათვლისათვის აკისრებდნენ ჯარიმას დღგ-ს თანხის 300%25-ის ოდენობით.

შემოსავლების სამსახურის უფროსის 2007 წლის 12 დეკემბრის №7892 ბრძანებით აღნიშნულ მეთოდურ მითითებაში შეტანილი ცვლილებით დაზუსტდა (განიმარტა), რომ სსკ-ს 138-ე მუხლით გათვალისწინებული ფინანსური სანქციის (300%25-იანი ჯარიმის) გამოყენებას თურმე კანონმდებელი ითვალისწინებდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა ადგილი ქონდა ფიქტიურ ოპერაციას ან/და ჩათვლა განხორციელებული იყო ყალბი საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურით ან/და საბაჟო დეკლარაციით, შედეგად გამოვიდა, რომ მთელი 3 წლის განმავლობაში (2005-2007 წწ.) გადამხდელები სრულიად უკანონოდ და არამართლზომიერად ისჯებოდნენ (აღნიშნულზე ვრცელი სტატია „კანონის არასწორი განმარტებით უკანონოდ დასჯილი გადამხდელები“ გამოქვეყნებული იყო ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის” 2008 წლის №3-ში, გვ-59-61).

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ გადამხდელებს, თუ მათ მიმართ დღგ-ს ჩათვლის 45-დღიანი ვადის დარღვევისათვის ასეთი სანქცია ადრე გამოიყენეს და სსკ-ს 138-ე მუხლის (2003 წლის 1 იანვრამდე რედაქციის) შესაბამისად დღგ-ს თანხის 300%25-ითაც დააჯარიმეს, ახლად აღმოჩენილი გარემოებების სსკ-ს 146-ე მუხლის მე-13 ნაწილისა და სსკ-ს მე-6 მუხლის (ხანდაზმულობის ვადა) საფუძველზე კვლავაც შეუძლიათ საჩივრით მიმართონ ფინანსთა სამინისტროს სისტემას ან კიდევ სასამართლოს და მოითხოვონ მასზე არამართლზომიერად დარიცხული ფინანსური სანქციების გაუქმება.

გადამხდელთა დასჯისთვის, მოქმედ საგადასახადო კოდექსში ყველაზე უფრო გაუმართლებელი იყო სსკ-ს 208-ე მუხლის 1-ლი ნაწილით გათვალისწინებული სასაქონლომატერიალური ფასეულობების აღრიცხვის სრულიად გაურკვეველი და ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო პრაქტიკისაგან განსხვავებული ნორმა, რომლის თანახმადაც, გადამხდელს ეკონომიკური საქმიანობის ყოველი კონკრეტული ადგილის მიხედვით (სადაც ხდებოდა საქონლის მიღება, შენახვა ან მიწოდება), უნდა ეწარმოებინა საქონლის აღრიცხვისა და მოძრაობის ჟურნალი. ეს ჟურნალი წარმოადგენდა მკაცრი აღრიცხვის ზონარგაყრილ და დანომრილ დოკუმენტს, რომელიც უშუალოდ საგადასახადო ინსპექციის მიერ იყო დალუქული. ამ ჟურნალის ფორმა და წარმოების წესი დამტკიცებული იყო ფინანსთა სამინისტროს მიერ და იგი მეტად მკაცრ სანქციებს ითვალისწინებდა: 2008 წლის პირველ იანვრამდე რედაქციის შესაბამისად, სსკ-ს 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, სამეურნეო ოპერაციის დაბეგვრიდან არა უგვიანეს 3 დღისა, საქონლის მოძრაობის და აღრიცხვის ჟურნალში ფასეულობის აღურიცხაობის ფაქტის გამოვლენის შემთხვევაში, საქონლის საბაზრო ღირებულების 100%25-ით (დღგ-სა და აქციზის გარეშე) დაჯარიმებას ითვალისწინებდა.

დროის მცირე მონაკვეთში აღმოჩნდა, რომ ეს ჟურნალი არაპრაქტიკული და მეწარმეთა საქმიანობასთან შეუსაბამო იყო. თავად მთავრობის მიერ იქნა აღიარებული მისი არარეალობა და 2005 წლის 27 დეკემბრის №2546 რს საქართველოს კანონით, სსკ-ს 281-ე მუხლში (გარდამავალი დებულებები) დამატებით შეტანილი მე-5 ნაწილის შესაბამისად, დადგინდა, რომ 2005 წლის 1 მარტიდან (ანუ იმ დროიდან, როცა შემოღებულ იქნა აღნიშნული ჟურნალები) გადასახადის გადამხდელებს სსკ-ს 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული სანქცია არ დაეკისრებოდათ, ხოლო იმ გადამხდელებს, რომლებსაც ამ კანონის ამოქმედებამდე არ ქონდათ საქონლის მოძრაობისა და აღრიცხვის ჟურნალი, ან საქონლის აღრიცხვისა და მოძრაობის ჟურნალში აღურიცხავი ჰქონდათ შესაბამისი ინფორმაცია, რის გამოც საგადასახადო ორგანოების მიერ საგადასახადო კოდექსის 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილის საფუძველზე უკვე დაისაჯნენ, სანქცია მოეხსნათ იმ საქონლზე, რომელზედაც არსებობდა საბაჟო დეკლარაცია, საგადასახადო ანგარიშ-ფაქტურა, სასაქონლო ზედნადები ან იყო ასახული პირველად დოკუმენტებში, ხოლო ბიუჯეტში გადახდილი სანქციის თანხა გადამხდელებს დაუბრუნდებოდათ საგადასახადო კოდექსის 71-ე მუხლით (ზედმეტად გადახდილი გადახდის თანხის დაბრუნება) გათვალისწინებული წესით.

სხვა თემაა, მოახერხეს თუ არა გადამხდელებმა ბიუჯეტში გადახდილი სანქციების დაბრუნება, მეორე მხრივ კი შეიძლება ვთქვათ, რომ ფაქტობრივად სახელმწიფომ აღიარა შეცდომა და იგი უპირობოდ წაიღო უკან (რაც იშვიათი გამონაკლისია და ანალოგი უკანასკნელ პერიოდში არ ხდება. პირიქით, შეინიშნება ტენდენცია შენარჩუნდეს სიმკაცრე და არამართლზომიერ ნორმებს გაუქმებისას უკუქცევის ძალა არ მიეცეს (ამის საილუსტრაციო მაგალითი საგადასახადო კოდექსის გარდამავალი დებულებების ზემოთ აღნიშნული 53-ე ნაწილი);

გადამეტებულად მკაცრი აღმოჩნდა ახალი (2004 წლის) სსკ-ის ფინანსური სანქციების ნაწილიც, რომლის უკუჩვენების შედეგად, მთავრობა იძულებული შეიქმნა გარკვეულ წილად შეერბილებინა ისინი, ან საერთოდ ამოეღო საგადასახადო კოდექსიდან ასეთი ნორმები, კერძოდ:

სსკ-ს 135-ე მუხლის თავდაპირველი რედაქციის თანახმად:

ამასთან, ამ მუხლის გამოყენება გადამხდელს არ ათავისუფლებდა სხვა საგადასახადო ვალდებულებებისა და შესაბამისი ფინანსური სანქციებისაგან, რომლებიც ჯამში ისეთ კოლოსალურ თანხებს აღწევდა, რომ პრაქტიკულად მის გადახდას რიგითი მეწარმე სუბიექტი ვერც შეძლებდა. ამიტომ მთავრობა იძულებული გახდა სსკ-ს აღნიშნული მუხლი კარდინალურად შეეცვალა და მისი რედაქცია 2005 წლის 25 მაისის №3138 Iს კანონის შესაბამისად აღნიშნული საგადასახადო სამართალდარღვევისათვის ჯარიმას მხოლოდ 200 ლარის ოდენობით ითვალისწინებს;

ზომაზე მეტად მკაცრი იყო აგრეთვე (2004 წლის) 131 მუხლიც (საგადასახადო დეკლარაციის დაგვიანებით წარდგენა), რომლის პირველი რედაქცია დეკლარაციის დაგვიანებით წარდგენისათვის გადამხდელის დაჯარიმებას გადასახდელი თანხის 5%25-ის ოდენობით ითვალისწინებდა ყოველ სრულ და არასრულ თვეზე, ამასთან, თითოეული ვადაგადაცილებული თვის (არასრული თვისათვის) ის არანაკლებ 200 ლარს შეადგენდა. ასეთი შემთხვევისთვის, თუ გავითვალისწინებთ სსკ-ის მიხედვით განსაზღვრულ ხანდაზმულობის ვადას (6 წელი), არსებობდა თეორიული შესაძლებლობა, რომ უბრალო წვრილ მეწარმეს 71 თვეზე (6 წელი X 12 თვე = 72 თვე - 1 თვე) დეკლარაციის წარუდგენლობისათვის 14 200 ლარი მარტო დეკლარაციის წარუდგენლობისათვის დაეკისრებოდა (ამ საკითხზეც უფრო ვრცლად გავამახვილეთ ყურადღება სტატიაში „დემოკრატიზაციის ახალმა ტალღამ საგადასახადო კანონმდებლობაშიც უნდა შემოაღწიოს“. იხ. ჟურნალ „ბიზნესი და კანონმდებლობის“ 2008 წლის ნოემბრის ნომერი);

სრულიად გაუმართლებელი იყო სსკ-ს 133-ე მუხლით (შემოსავლების და ხარჯების, აგრეთვე გადასახადებით დასაბეგრი სხვა ობიექტების აღრიცხვის წესის დარღვევა) გათვალისწინებული ფინანსური სანქციები, რომელიც მინიმუმ 1000 და მაქსიმუმ 3 000 ლარს, ან კიდევ გადაუხდელი გადასახადის 10%25-ს შეადგენდა. ეს უკანასკნელი 2009 წლის 1 იანვრიდან საერთოდ ამოღებულ იქნა საგადასახადო კოდექსიდან. 2009 წლის 1 იანვრიდან, ამ მუხლით უკვე სათამაშო ბიზნესის საქმიანობის წესის დამრღვევები ჯარიმდებიან, კერძოდ, სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლის გადახდის ნიშნის გარეშე, ან სათამაშო ბიზნესის მოსაკრებლის გადახდის ობიექტის დალუქვის გარეშე, საქმიანობისთვის, თუ ასეთი ვალდებულება კანონით დადგენილია, იწვევს პირის დაჯარიმებას ამ ობიექტის მიხედვით კუთვნილი გადასახადის 100 პროცენტის ოდენობით, მაგრამ არა ნაკლებ 1000 ლარისა. ამ უკანასკნელის მიმართ ცხადია, არაფერი გვაქვს საწინააღმდეგო, პირიქით მიგვაჩნია, რომ იგი შეიძლებოდა კიდევ უფრო მკაცრიც გავხადოთ;

სსკ-ს 143-ე მუხლის (დოკუმენტების გარეშე მატერიალური ფასეულობების ტრანსპორტირება (გადაზიდვა) და აღურიცხაობა) მე-2 ნაწილის შესახებ (საქონლის მოძრაობისა და აღრიცხვის ჟურნალის წარმოებასთან დაკავშირებით) უკვე ზემოთ გვქონდა მსჯელობა, მაგრამ საჭიროა ყურადღება გავამახვილოთ ამ ნაწილის შეცვლაზე ახალი რედაქციით 2006 წლის 1 იანვრიდან, რომლის შესაბამისადაც საქონლის სასაქონლო ზედნადების გარეშე ტრანსპორტირება (გადაზიდვა) მოიცავდა სასაქონლო ზედნადების არასრულად შევსების შემთხვევასაც. კერძოდ, თუ სასაქონლო ზედნადებში არ იყო ასახული შემდეგი რეკვიზიტებიდან ერთერთი:

ა) დოკუმენტის შეძენის თარიღი და ნომერი;

ბ) სამეურნეო ოპერაციის მონაწილე მხარეთა დასახელება; საიდენტიფიკაციო ნომერი (ან გადამხდელი ფიზიკური პირის შემთხვევაში -გვარი, სახელი პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის ნომერი).

გ) ინფორმაცია ტვირთის გადამზიდველის შესახებ (სატრანსპორტო საშუალების სახე, მარკა, სახელმწიფო რეგისტრაციის ნომერი);

დ) ინფორმაცია საქონლის შესახებ (საქონლის დასახელება და რაოდენობა).

ე) ტრანსპორტირების (გადაზიდვის) დაწყებისა და დამთავრების ადგილები, მისამართის ჩვენებით;

ვ) ტვირთის გამყიდველის ან/და ტვირთის გამგზავნის ხელმოწერა ტვირთის გადამზიდველისათვის ჩაბარების შესახებ;

ზ) ტვირთის გადამზიდველის ხელმოწერა ტვირთის მიღების შესახებ.

მაკონტროლებლებს ეს შესაძლებლობას აძლევდა იგი განეხილათ სასაქონლო ზედნადების გარეშე საქონლის ტრანსპორტირებად და გადამხდელი საქონლის საბაზრო ღირებულებით (დღგ-სა და აქციზის გარეშე) დაეჯარიმებინათ, რაზეც გადამხდელი უბრალოდ ხმასაც კი ვერ ამოიღებდა.

საბედნიეროდ, 2009 წლის 1 იანვრიდან ეს მოთხოვნა საკმაოდ შერბილდა და ზემოთ დასახელებული 7 აუცილებელი ჩამონათვალიდან მხოლოდ 3 (ა) ბ) და დ) ) ქვეპუნქტები დარჩა, რაც ვფიქრობთ აუცილებელი და სავალდებულო მოთხოვნებია და ამაზე არც გადამხდელებს არ უნდა ქონდეთ რაიმე საპრეტენზიო.

ცხადია, ცალკე თემაა ამ მუხლში 2010 წლის 1 თებერვლიდან შესული ცვლილებები, რომლებიც მართალია, საკმაოდ მკაცრია, მაგრამ ალბათ სამართლიანი, რამდენადაც სხვაგვარად არ მოხერხდებოდა ქვეყანაში აღურიცხავი საქონლის მოძრაობის პრობლემა, რომელიც გადასახადების დამალვისა და შემცირების ერთ-ერთი უმთავრესი ხელშემწყობი მიზეზი ხდება.

ზემოაღნიშნული მაგალითები, რა თქმა უნდა, არ წარმოადგენს არამართლზომიერი ქმედებების სრულ ნუსხას, რომლებსაც მაკონტროლებლები გადამხდელთა საგადასახადო ადმინისტრირებისას იყენებენ. თუმცა, ის საშუალებას გვაძლევს გამოვიტანოთ შემდეგი დასკვნა: ცნობილი გამოთქმისა არ იყოს, „თუ სახელმწიფო არ არის „მეწველი ძროხა“, არც გადამხდელი-მეწარმე უნდა ვაქციოთ „მეწველ ძროხად“.

მაკონტროლებელთა მიერ გადამხდელთა დასჯის ამჟამად მოქმედ სხვა ტექნოლოგიების შესახებ, რომლებზეც ფინანსთა სამინისტროს სისტემასა და სასამართლო ინსტანციებში ამჟამად მიმდინარეობს საგადასახადო დავები, ჩვენს მოსაზრებებს ჟურნალის მომდევნო ნომერში შემოგთავაზებთ.

ილნარ გორელიშვილი

ნახევრადრუსული „ზიმოს“ პირველი მრავალმილიონიანი ქართული ექსპერიმენტი

1992 წლიდან მოყოლებული, საერთაშორისო დახმარების სახით საქართველო მნიშვნელოვან ფინანსურ სახსრებს იღებდა სატრანსპორტო სისტემის განვითარებისთვის. 1992-2002 წლებში სატრანსპორტო სექტორისთვის დონორი ქვეყნებისა და საერთაშორისო ფინანსური ორგანიზაციების მიერ (მსოფლიო ბანკი, ევროპის რეკონსტრუქციისა და განვითარების ბანკი, არაბული ეკონომიკური განვითარების ქუვეითის ფონდი, ევროკავშირი, იაპონიის მთავრობა და სხვა) გამოყოფილი სახსრების მთლიანმა მოცულობამ 675 მილიონი აშშ დოლარი შეადგინა. 2004 წელს მსოფლიო ბანკის კონსულტანტების მიერ ჩატარებული გათვლებით საქართველოს საგზაო ქსელის რეაბილიტაციისთვის 566 მლნ აშშ დოლარი ყოფილა საჭირო (ადგილობრივი მნიშვნელობის გზების გარდა), ხოლო აღდგენილი გზების სათანადო მოვლა-შენახვისთვის ყოველწლიურად -100 მლნ აშშ დოლარი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ შემოსული 675 მილიონიდან თავისუფლად შეიძლებოდა გზების სრული რეაბილიტაცია, მისი მოვლაპატრონობა კი უკვე საქართველოს ბიუჯეტის საქმე იქნებოდა და საგზაო ფონდისა თუ სხვა საგზაო გადასახადების სწორი ორგანიზების პირობებში, თავისუფლად მოახერხებდა კიდეც ამას.

მსოფლიო ბანკის გაანგარიშებით (რომელიც საზომი ერთეულის სახით ფართოდ გამოიყენება), საგზაო სამუშაოთა საშუალო ღირებულება საქართველოში შემდეგია: საერთაშორსიო გზები -1,3 დოლარი -კმ-ზე (მიმდინარე შეკეთება); 11 დოლარი -კმ-ზე (პერიოდული შეკეთება); 130 დოლარი -კმ-ზე (რეაბილიტაცია), 250 დოლარი -კმ-ზე (რეკონსტრუქცია). შიდასახელმწიფოებრივი ასფალტის გზები - -1 დოლარი -კმ-ზე (მიმდინარე შეკეთება); 9 დოლარი -კმ-ზე (პერიოდული შეკეთება); 100 დოლარი -კმ-ზე (რეაბილიტაცია), 200 დოლარი -კმზე (რეკონსტრუქცია). თუმცა, თუ დღეს საქართველოში მშენებარე გზებზე დახარჯული ფულის რაოდენობას ვნახავთ, დავრწმუნდებით, რომ ქართული გზები ყველაზე ძვირია მსოფლიოში! მაგრამ, ამაზე ოდნავ ქვემოთ.

2002 წლის მდგომარეობით, საქართველოში საერთაშორისო მნიშვნელობის საავტომობილო გზების 70%25, შიდასახელმწიფოებრივი გზების 80%25 და ადგილობრივი მნიშვნელობის გზების 90%25 რეაბილიტაციას საჭიროებდა. მსოფლიო ბანკის გაანგარიშებით, საქართველოს მთელი ქსელის რეაბილიტაციისათვის საჭირო თანხა 566 მლნ დოლარს შეადგენდა.

„ვარდების რევოლუციის“ ტრანსპორტის სფერო საქართველოს ეკონომიკის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს დარგად გამოცხადდა. საკითხი პრიორიტეტულ მიმართულებად არის განსაზღვრული საქართველოს მთავრობის 2007-2010, 2008-2011 წლების საშუალოვადიან სტრატეგიებში.

2005 წელს საქართველოს მთავრობამ ხანგრძლივი და ძვირადღირებული პროექტის განხორციელება გადაწყვიტა. საქართველოს პრეზიდენტის 2006 წლის 15 სექტემბრის №554 ბრძანებულებით -„საქართველოს საერთაშორისო და შიდასახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საავტომობილო გზების ნუსხის დამტკიცების შესახებ“ - თბილისი-სენაკი-ლესელიძის 552 კილომეტრი სიგრძის საავტომობილო მაგისტრალი №1 მნიშვნელობის გზად გამოცხადდა და ქვეყნის მთავარი საავტომობილო მაგისტრალის მშენებლობა-რეკონსტრუქციისთვის მზადება დაიწყო.

საქართველოს სინამდვილისთვის „ავტობანი“ ნოვატორულია თავისი მასშტაბებითა და ცემენტო-ბეტონის საფარველის თვალსაზრისით.

გარდა ამისა, მისი განხორციელება საკმაოდ დიდი საბიუჯეტო სახსრების ათვისებასთან არის დაკავშირებული. საქართველოს გზების დეპარტამენტის წინასწარი გათვლებით, პროექტი, რომლის მშენებლობის დასრულება 2010 წლისთვის არის ნავარაუდევი, 2 მილიარდ ევროს საჭიროებს.

პროექტის მნიშვნელოვნებიდან და მასშტაბებიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, საზოგადოებისთვის საინტერესო იქნება იმის გაგება, თუ რამდენად სწორად ჩატარდა სახელმწიფო შესყიდვებზე გამოცხადებული ტენდერები ამ პროექტის ფარგლებში და რამდენად აღმოიფხვრა ის მავნე პრაქტიკა, რამაც წინა ხელისუფლების დროს გზების მშენებლო-რეაბილიტაციისთვის განკუთვნილი მილიონები გაურკვეველი მიმართულებით აისხლიტა...

ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის მიერ ჩატარებული თბილისი-სენაკი-ლესელიძის საავტომობილო მაგისტრალის ნატახტარი-აღაიანის 27-43 კმ მონაკვეთის მშენებლობის სამართლებრივი და ფინანსური ანალიზი ამის გარკვევაში მნიშვნელოვანწილად დაგვეხმარება.

გზის ამ 16-კილომეტრიანი ზოლის მშენებლო-რეკონსტრუქციისთვის 80 მლნ 500 ათასი ლარია იყო გათვალისწინებული.

საქართველოს მთავრობის 2005 წლის №580 თბილისი-სენაკი-ლესელიძის საავტომობილო გზის ოთხზოლიან ჩქაროსნულ ავტომაგისტრალად გარდაქმნის პროცესი აქტიურ ფაზაში შევიდა -2006-2007 წლებში უნდა მომხდარიყო ამ მონაკვეთის პირველი რიგის გადაკეთება ოთხზოლიან მაგისტრალად, ხოლო მონაკვეთის მეორე რიგისა -2007-2008 წლებში.

აღსანიშნავია, რომ ამ მშენებლობას აქტიურად უჭერენ მხარს საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტები, მაგალითად, მსოფლიო ბანკი, თუმცა ნატახტარი-აღაიანის 16-კილომეტრიანი მონაკვეთის რეკონსტრუქცია მთლიანად საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის სახსრებით დაფინანსდა.

2006 წელს ბიუჯეტის შესახებ კანონის შესაბამისად აღნიშნული პირველი მონაკვეთის პირველი რიგის მშენებლობისთვის 46 მილიონ 847 ათასი ლარი გამოიყო. 2006 წლის ბოლოსთვის ამ თანხიდან ათვისებული იყო 46 მილიონ 207 ათასი, ანუ 640 ათასი ლარით ნაკლები.

2007 წლის ბიუჯეტში ამ მშენებლობისთვის ბიუჯეტიდან 33 მილიონი გამოიყო. ამ თანხიდან ათვისებული იქნა 28 მილიონ 116 ათასი ლარი, ანუ 4 მლნ 884 ათასი ლარით ნაკლები.

ამ მშენებლობის დასკვნითი ეტაპისთვის, ანუ 2008 წლისთვის სახელმწიფო ბიუჯეტში 7 მილიონ 65 ათასი ლარი იქნა გათვალისწინებული.

საავტომობილო გზების დეპარტამენტმა გზის ამ მონაკვეთის მშენებლობა-რეკონსტრუქციისთვის აუცილებელი შესყიდვები თავის 2006, 2007 და 2008 წლების შესყიდვების გეგმებში გაითვალსიწინა. კერძოდ: 2006 წელს ამ მშენებლობისთვის უნდა განეხორციელებინა სამუშაოს შესყიდვა 35 მლნ 300 ათასი ლარის ფარგლებში, 2007 წელს -პირველი რიგის სამუშაოებისთვის 46 მლნ 320 ათასის, მეორე რიგის სამუშაოებისთვის კი 31 მლნ 992 ათას 400 ლარის ფარგლებში; 2008 წელს შესყიდვები 6 მლნ 761 ათას 100 ლარის ფარგლებში უნდა განხორციელებულიყო, რასაც დაემატებოდა „ნატახტარი-აღაიანის გზის 16-24 კმ. მონაკვეთში წყლის აცილების მიზნით ჩასატარებელი სამშენებლო სამუშაოებისთვის განსახორციელებელი შესყიდვები 458 ათას 500 ლარზე“. ანუ, საგზაო დეპარტამენტს ამ პროექტის ფარგლებში 2006-2008 წლებში უნდა განეხორციელებიდა სახელმწიფო შესყიდვები 120 მლნ 832 ათას ლარზე.

2006 წლის 9 იანვარს ჩატარდა სატენდერო კომისიის პირველი სხდომა, რომელმაც გადაწყვიტა სამ ლოტად დაეყო შესყიდვის ობიექტი.

ტენდერში მონაწილეობის სურვილი გამოთქვეს შემდეგმა კომპანიებმა: 1. შპს „დ და გ ტექნოლოგი“, 2 შპს „ზიმო“ და „კავკასუს როუდ პროჯექტი“, 3. შპს „ემი-ოილი“, 4. ს/ს „ოზტაშ ინშაათ ინშაათ მაზემელერი თიჯარეთ“, OZTAS, 5. შპს „როლიდერი“, 6. შპს სამშენებლო კომპანია „115 პლიუსი“, 7. შპს „გზამშენი 4“, 8. შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“, 9. თურქულ-ქართული ერთობლივი კომპანია „ბლექ სი გრუპი“, 10. შპს „გზა-2005“, 11. შპს ჰოლდინგ „იმედი“, 12. სამშენებლო კომერციული კორპორაცია „ხიდი“

ექსპერტთა და სამუშაო ჯგუფის რეკომენდაციით და კომისიის გადაწყვეტილებით, ტენდერში მონაწილეობის პრეტენდენტებად დამტკიცდნენ შემდეგი ფირმები: ლოტი I -შპს „ბლექ სი გრუპი“, შპს „დ და გ ტექნოლოგი“, შპს „ზიმო“, შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“, შპს „გზამშენი 4“; ლოტი II შპს „ბლექ სი გრუპი“, შპს „დ და გ ტექნოლოგი“, შპს „ზიმო“, შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“, შპს „გზამშენი 4“, ლოტი III შპს „ბლექ სი გრუპი“, შპს „დ და გ ტექნოლოგი“, შპს „ზიმო“, შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“.

დალუქული კონვერტების გახსნის შემდეგ დაფიქსირდა, ტენდერის პირველ ლოტზე ყველაზე მაღალი თანხა დაასახელა შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“-მა, ყველაზე დაბალი კი, შპს „გზამშენი 4“-მა. მეორე ლოტზე - შპს-მ „ზიმო“ წარმოადგინა ყველაზე ძვირადღირებული წინადადება, შპს-მ „დ და გ ტექნოლოგიმ“ კი ყველაზე ნაკლები ფასი დააფიქსირა. მესამე ლოტისათვის ყველაზე ძვირადღირებული წინადადება შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“-მა წარმოადგინა, ყველაზე ნაკლები თანხა კი ისევ შპს-მ „დ და გ ტექნოლოგი“ შესთავაზა საგზაო დეპარტამენტს.

სამივე ლოტზე ყველაზე დაბალი ფასი პრეტენდენტებს შორის შეთავაზებული ჰქონდა შპს-ს „დ და გ ტექნოლოგი“ -საერთო ღირებულებით, 32 368 555 ლარი. დაბალი ფასის შემოთავაზების მხრივ, მომდევნო საუკეთესო შედეგის მქონე კომპანიაა შპს „ბლექ სი გრუპი“ -საერთო ღირებულებით, სამ ლოტზე 45 897 201 ლარი; მესამე -შპს „ზიმო“ -საერთო ღირებულებით, სამ ლოტზე 47 132 547 ლარი; ყველაზე ძვირაღდირებული შემოთავაზება ჰქონდა შპს-ს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“ -საერთო ღირებულებით, სამ ლოტზე 55 450 236 ლარი (საია, „თბილისი-სენაკი-ლესელიძის საავტომობილო მაგისტრალისნატახტარი-აღაიანის 27-43 კმ მონაკვეთის რეკონსტრუქციის მონიტორინგის ანგარიში“, 2009).

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სატენდერო კომისიის მიერ წინასწარ დადგენილი კრიტერიუმების თანახმად, ტენდერში საუკეთესო შედეგების მქონე ფირმას წარმოადგენდა შპს „დ და გ ტექნოლოგი“. თუმცა, ეს ფირმა საბოლოო ჯამში, წინადადების შეფასების ეტაპამდეც კი არ მიუშვეს იმ მიზეზით, რომ „კომპანიის სატენდერო წინადადება არასრულად მოიცავდა ობიექტის ტექნიკურ და ხარისხობრივ მონაცემებს“ და საერთოდ გამოეთიშა ამ პროცესს.

აღსანიშნავია, რომ მსგავსი და კიდევ უარესი შენიშვნები ჰქონდა ექსპერტთა ჯგუფს ტენდერში მონაწილე თითქმის ყველა ფირმის მიმართ, მაგრამ სატენდერო კომისიიამ ზოგისთვის ეს მისაღებად ჩათვალა, ზოგისთვის -არა. ტენდერის პირველივე ეტაპზე გამოიკვეთა სატენდერო კომისიისა და ექსპერტთა ჯგუფის ცალსახად კეთილგანწყობილი შეფასება შპს „ზიმოს“ მიმართ.

მაგალითად, მისაწოდებელი ობიექტის ტექნიკური და ხარისხობრივი მონაცემების სრული აღწერილობის“ წარუდგენლობა შპს „ბლექ სი გრუპის“, შპს „ონური ტაჰუტ თაშიმალიჯიქ“-ისა და შპს „გზამშენი-4“-ის შემთხვევაში „მნიშვნელოვან ხარვეზად“ დაკვალიფიცირდა, თუმცა, იგივე დოკუმენტის წარუდგენლობა შპს „ზიმოს“ შემთხვევაში ხარვეზად არ იქნა მიჩნეული.

2006 წლის 11 მარტის სატენდერო კომისიის №5 სხდომის ოქმის თანახმად ორმა პრედენტენდენტმა, შპს „გზამშენი-4“ და შპს „ზიმომ“ წარმოადგინეს ალტერნატიული წინადადებები. „გზამშენი-4“-ის მიერ წარმოდგენილი ალტერნატიული წინადადება მილიონ 409 ათას 898 ლარით ნაკლები იყო ძირითად წინადადებაზე, შპს „ზიმოს“ ალტერნატიულ წინადადებას კი იგივე ფასი ჰქონდა და გამოირჩეოდა იმით, რომ გულისხმობდა თბილისი-სენაკი-ლესელიძის საავტომობილო გზის 27-43 კმ მონაკვეთის „რეკონსტრუქცია-მოდერნიზაციის სამუშაოებზე საგზაო სამოსის კონსტრუქციის მოწყობას ცემენტობეტონის საფარით“.

ტენდერი მოულოდნელი შედეგით დაგვირგვინდა, კერძოდ, ტენდერში გამარჯვებული აღმოჩნდა არა ის წინადადებები, რომლებსაც კომისიის წევრებმა მიანიჭეს უპირატესობა (I ლოტზე შპს „გზამშენი-4“-ის ალტერნატიული წინადადება; I I და I I I ლოტებზე შპს „ზიმო“-ს ძირითადი წინადადება), არამედ წინადადება, რომელიც კომისიის წევრთა შეფასების ცხრილში თითქმის ბოლო ადგილზე იმყოფებოდა, ანუ შპს „ზიმო“-ს ალტერნატიული წინადადება, რაც გულისხმობდა მთელ 16 კილომეტრიან მონაკვეთზე ასფალტის საფარის ნაცვლად ცემენტობეტონის საფარის მოწყობას.

№1 ლოტზე გამარჯვებული შპს „გზამშენი-4“ იძულებული გახდა, უარი ეთქვა ტენდერის მოგებაზე (???), რადგან საავტომობილო გზების დეპარტამენტმა მოულოდნელად შეცვალა მოთხოვნის კრიტერიუმები და ასფალტის საფარს ცემენტო-ბეტონის გზა ამჯობინა.

აშკარაა, რომ გამარჯვებულად გამოცხადდა არა ის წინადადება, რომელსაც კომისისს წევრების უმრავლესობამ მისცა ხმა, არამედ ერთ-ერთ ბოლო ადგილზე მყოფი „ზიმოს“ ალტერნატიული წინადადება, რითაც სატენდერო კომისიამ დაარღვია როგორც გამარჯვებული პრედენდენტის გამოვლენის პროცედურა, ასევე შეფასებისთვის გამოიყენა სრულიად ახალი კრიტერიუმი -ტექნოლოგიური სიახლე -რისი უფლებაც მას კანონით არ ჰქონდა, რადგან საგზაო დეპარტამენტის მიერ დადგენილი სატენდერო წინადადებების შეფასების კრიტერიუმებში ყველაზე მაღალი კოეფიციენტი - 0,7, წინადადების ფინანსურ ნაწილს ეკუთვნის, ტექნიკური ნაწილის შეფასების ყველაზე მაღალი კოეფიციენტი -0,3 კი პრეტენდენტის კონკრეტული გამოცდილება და ძირითადი მომსახურე პერსონალის გამოცდილებაზე მოდის. შეფასების კრიტერიუმებში არსად ჩანს ინოვაციური ტექნოლოგიები.

არადა, ბოლო ადგილზე მყოფი „ზიმო“ კომისიის მიერ გამარჯვებულად იმ არგუმენტზე დაყრდნობით გამოცხადდა, რომ სატენდერო წინადადება ითვალისწინებდა ტექნოლოგიური სიახლის დანერგვას და სასურველი იყო, „საცდელად მოწყობილიყო ცემენტობეტონიანი საფარის საავტომობილო გზის მონაკვეთი“.

სატენდერო კომისია „მოიხიბლა“ შპს „ზიმო“-ს წინადადებით, რომელიც ითვალისწინებდა ცემენტობეტონის გზის მშენებლობას, თუმცა, კომისიამ ყურადღება არ მიაქცია იმ ფაქტს, რომ ამგვარი ტექნოლოგიით მშენებლობის არანაირი გამოცდილება ამ კომპანიას არ გააჩნდა და ავტომაგისტრალი მისი პირველი ექსპერიმენტი იქნებოდა.

ამის სანაცვლოდ, სატენდერო კომისიამ I რიგის სამუშაოს შესყიდვისას შპს „ზიმო“-სთან მიმართებით დაადგინა, რომ აღნიშნულ კომპანიას „ნამდვილად შესწევს უნარი, შეასრულოს ასეთი მნიშვნელოვანი კონტრაქტი მეტად შემჭიდროვებულ ვადებში, რაც მას განვლილი გამოცდილების ანალიზის გათვალისწინებით უკვე საქმით აქვს დადასტურებული“ (საავტომობილო გზების დეპარტამენტის სატენდერო კომისიის 2006 წლის 11 მარტის №5 სხდომის ოქმი).

ნიშანდობლივია, რომ ზუსტად ერთი წლის შემდეგ, იმავე სატენდერო კომისიამ იგივე საგზაო მონაკვეთის II რიგის მშენებლობისას გამოცხადებულ ტენდერში შპს „ზიმო“ არ გამოაცხადა ტენდერში გამარჯვებულად შემდეგი მოტივით -შპს „ზიმოს“ „საკმარისი გამოცდილება არ გააჩნია“.

ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ მოიძია ინფორმაცია შპს „ზიმოს“ შესახებ და გაარკვია, რომ „შპს „ზიმო“ დაფუძნდა 1997 წელს თბილისის საბურთალოს რაიონის სასამართლოს დადგენილებით. მისი დამფუძნებლები იყვნენ: 1. შპს „ზიარი“; 2. შპს „სტროიმოსტ“. 2004 წელს განხორციელებული ცვლილებების შემდეგ ერთ-ერთი დამფუძნებელი კომპანია შპს „ზიარი“ შეერწყა (მიუერთდა) შპს „ზიმოს“ და დამფუძნებლებად განისაზღვრნენ: 1. შპს „სტროიმოსტი“ -50%25; 2. ლევან მარშანია -10%25; 2. გიორგი ეგოიანი -10%25; 4. ილია ქავთარაძე -10%25; 5. გია უროტაძე -10%25; 6. ზურაბ კიკნაძე -10%25

შპს „ზიმოს“ საწესდებო კაპიტალი შეადგენს 4000 ლარს, ხოლო მისი საქმიანობის საგანია: სავაჭრო ოპერაციები, საცალო და საბითუმო ვაჭრობა; სასურსათო პროდუქციის წარმოება, გადამუშავება, შესყიდვა, შემოტანა და რეალიზაცია; უალკოჰოლო და ალკოჰოლიანი სასმელების მინერალური და ბუნებრივი სასმელი წყლების ჩამოსხმა; თამბაქოს ნაწარმის წარმოება, შემოტანა, შესყიდვა და რეალიზაცია; საკვები ობიექტების შექმნა და ექსპლუატაცია; ნავთობპროდუქტებისა და გაზის შესყიდვა, შემოტანა და რეალიზაცია; მშენებლობა; სატრანსპორტო მომსახურება; საქმიანობა მედიცინისა და ჯანდაცვის სფეროში; მედიკამენტებით მომარაგება, სააფთიაქო ქსელის შექმნა; ტურიზმი; საქმიანობა გართობის ინდუსტრიის სფეროში; ნებისმიერი სხვა საქმიანობის განხორციელება, რომელიც არ არის აკრძალული კანონმდებლობით.

როგორც ხედავთ, შპს „ზიმოს“ საქმიანობის საგანში მითითებულ კატეგორიათაგან ერთადერთი პუნქტი, რომელშიც საავტომობილო გზების მშენებლობა შეიძლება მოიაზრებოდეს, არის „ნებისმიერი სხვა საქმიანობის განხორციელება, რომელიც არ არის აკრძალული კანონმდებლობით“.

უნებურად ჩნდება კითხვა - როგორ მოახერხა 4-ათას ლარიანი საწესდებო კაპიტალის მქონე, სრულიად გამოუცდელმა ფირმამ ტენდერში უპრობლემოდ გაემარჯვა და სახელმწიფოსგან 47 მილიონზე მეტი მიეღო, რათა „საცდელად ცემენტობეტონიანი საფარის საავტომობილო გზის მონაკვეთი მოეწყო“? ამის ახსნაში, ვფიქრობთ, დაგვეხმარება კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი შპს „ზიმოს“ შესახებ:

„ტენდერის მიკერძოებულად განხორციელების ახსნას საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ თავის ანტიკორუფციულ მონაცემთა ბაზაში „სამართლიანი თამაში“ მიაგნო. ბაზაში განთავსებული საჯარო ინფორმაციის მიხედვით, 2006 წლის 9 აგვისტოს ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისათვის შპს-მ „ზიმო“ პოლიტიკურ გაერთიანება ნაციონალურ მოძრაობას 200 000 ლარი შესწირა, მისმა კონტრაქტორმა შპს „კავკასუს როუდ პროჯექტმა“ კი, ამავე რიცხვში დამატებით 100 000 ლარიგადარიცხა ზემოაღნიშნული პარტიის ანგარიშზე.

ასევე, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, შპს „ზიმო“-მ 2007 წლის 21 ნოემბერს პ/გ „ერთიან ნაციონალურ მოძრაობას“ დამატებით კიდევ 100 000 ლარი ჩაურიცხა“.

ჩვენი მხრივ კი დავამატებთ, რომ „ზიმოს“ სადამფუძნებლო წილის 59%25-ის მფლობელი სპდ „სტროიმოსტი“ მოსკოვური ფირმაა (გენერალური დირექტორი -ბარამოვ ვლადიმერ სერგის ძე), რომელიც სამშენებლო მშრალი და თხევადი მასალების დანამატებს, ბეტონისა და აგური ფუნდამენტებისა და იატაკების ჰიდროსაიზოლაციო მასალების კომპლექსებს, ბეტონის, ქვის აგურის სამშენებლო საყრდენების გამწმენდ და სხვა ამგვარ მასალებს აწარმოებს.

ხელი ხელს ჰბანს და ორივე ერთად - პირსო, - ხომ გაგიგონიათ...

იაკობ მესხია
ეკონომიკის მეცნიერებათა დოქტორი, პროფესორი

დღევანდელ ვითარებაში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი და კომპლექსური საკითხია იმ ახალი საფრთხეების პროგნოზირება და გამოვლენა, რომელიც შეიძლება აღმოცენდეს მომავალში ცალკეულ ქვეყნებში და მთლიანად მსოფლიო ეკონომიკაში. ეს იმ შემთხვევაში, თუ უცვლელად დარჩება ის ეკონომიკურ-პოლიტიკური მოდელი, რომელიც საფუძვლად უდევს დღევანდელ მსოფლიო სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებას. რასაკვირველია, ეს არ შეიძლება იყოს ერთი ან ორი მუქარა, არამედ, თვით ეკონომიკურ განვითარებაზე მოქმედი ფაქტორების მრავალრიცხოვნობიდან გამომდინარე, სავარაუდოა, რომ ახალ საფრთხეთა საკმაოდ დიდ რაოდენობასთან გვექნება საქმე.

ერთ-ერთი ახალი საფრთხეა ფინანსურ ვალდებულებათა შეუზღუდავი ზრდა, განსაკუთრებით საგარეო ვალების გეომეტრიული პროგრესიით გადიდება და მათი დაბრუნებადობის პრობლემის თანდათანობით გამწვავება. აღნიშნულმა შეიძლება უახლოეს მომავალში არა მხოლოდ ღარიბი და განვითარებადი ქვეყნების, არამედ ინდუსტრიულად განვითარებული ქვეყნების დეფოლტიზაცია გამოიწვიოს, რაც, რა თქმა უნდა, ახალი საყოველთაო კრიზისის საფუძველი გახდება.

საერთაშორისო ვალების ნამდვილი ბუმი გასული საუკუნის 70-იანი წლებიდან დაიწყეს. სავალო კრიზისი სწორედ მაშინ წარმოიქმნება, როდესაც დგება გადახდისუნარიანობის კრიზისი, ანუ ვალის ამღებს არა აქვს საშუალება დროულად და სრულად დაფაროს ვალი. სავალო კრიზისი გადახდისუნარიანობის კრიზისია, რომლის დროსაც მოვალეს, ერთი მხრივ, არ გააჩნია სათანადო სახსრები ვალის დასაფარავად, ხოლო, მეორე მხრივ, მას სათანადო სახსრები გააჩნია, მაგრამ არა აქვს სურვილი დაფაროს თავის თავზე აღებული ვალდებულებები. ასეთი მაგალითები არსებობს მსოფლიო პრაქტიკაში.

ფინანსური ვალდებულებებისა და დავალიანებების პრობლემა განსაკუთრებულ სიმწვავეს იძენს გლობალური ფინანსური კრიზისების და ეკონომიკური რეცესიის პირობებში. ამჟამად მსოფლიოში მიმდინარე ფინანსურმა კრიზისმა უმძიმესი ფინანსური მდგომარეობა შექმნა მთელ რიგ როგორც განვითარებულ, ისე განვითარებად ქვეყნებში. ისლანდია იყო პირველი ქვეყანა რომელმაც განაცხადა, რომ ის იმყოფება დეფოლტის ზღვარზე. განსაკუთრებით მაღალი რისკის ჯგუფში აღმოჩნდნენ ეკვადორი, ფილიპინები, მალაიზია, ტაილანდი, კოლუმბია, თურქეთი, უკრაინა, პაკისტანი, უნგრეთი და სხვა. ასევე რთული ფინანსური სიტუაცია შეექმნათ ბალტიის ქვეყნებს, რომლებმაც ვერ უზრუნველყვეს საგარეო ვალების მომსახურება (თუმცა საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტების დახმარებით მათი მდგომარეობა ნაწილობრივ შემსუბუქდა).

გლობალური კრიზისის პირობებში გადახდისუუნარო შეიძლება გახდეს არა მხოლოდ სუსტად განვითარებული და ღარიბი, არამედ ინდუსტრიულად მაღალგანვითარებული ქვეყნებიც. ამის არგუმენტად მოჰყავთ განვითარებულ სახელმწიფოთა მიერ უზარმაზარი თანხების გაცემა კერძო სექტორზე კრიზისის დაძლევის მიზნით, რომელიც მძიმე ტვირთად დააწვა ამ სახელმწიფოთა ბიუჯეტებს (4-5 წლის უკან არავინ დაიჯერებდა მსოფლიო გიგანტი ბანკების გაკოტრებას, მაგრამ დღეისათვის ეს რეალობაა). ამიტომაც თეორიულად ზემოაღნიშნულ პროგნოზებს არსებობის უფლება აქვთ და არა მხოლოდ თეორიულად, მისი პრაქტიკული ხდომილების ალბათობაც მაღალია, რადგან მსოფლიო ფინანსები ჯერ კიდევ მაღალი საფრთხის შემცველ ტურბულენტურ მდგომარეობაში იმყოფება.

დღეისათვის მსოფლიო ფინანსურ სისტემაში მწვავე და დაძაბული სიტუაციაა. საბანკო სექტორი ჯერჯერობით არამდგრადია და იგი საწყის წინასაპროგნოზო მდგომარეობას არ დაბრუნებია. ექსპერტები გამოთქვამენ მოსაზრებას, რომ თუ ევროპამ, იაპონიამ და აშშ-მა ვერ უზრუნველყო ფინანსური ვალდებულებების რესტრუქტურიზაცია, ისინი დაკარგავენ კრედიტორების ნდობას, რაც ნიშნავს ახალი კრიზისის - ნდობის კრიზისის დაწყებას, მაგრამ უკვე არა ბანკების და კომპანიების მიმართ, არამედ მსოფლიოს წამყვანი სახელმწიფოების მთავრობების მიმართ (რაც საკმაოდ შემაშფოთებელი პროგნოზია). შექმნილი მდგომარეობიდან გამოსავლის ძიების დიდხანს გაჭიანურებამ, ჩვენი აზრით, შეიძლება დღის წესრიგში დააყენოს აშშ დოლარის, როგორც მსოფლიო ფულის ფუნქციების შემსრულებლის, გაუფასურების საკითხი. არაა გამორიცხული, რომ ერთ-ერთმა უმსხვილესმა სახელმწიფომ ეჭვის ქვეშ დააყენოს ამერიკული ვალუტის საიმედობა. აღნიშნულის გათვალისწინებით შეიძლება მსოფლიოში დადგეს ახალი ფინანსური კრიზისი, რომელიც თავისი მასშტაბებით და შედეგებით ყველა კრიზისებს გადაფარავს. უკანასკნელ პერიოდში ცალკეულ ქვეყნებში და ქვეყანათა ჯგუფებში მწიფდება მოსაზრება რეგიონული ვალუტების შექმნაზე, რომელიც უნდა ჩაენაცვლოს საერთაშორისო ანგარიშსწორებაში დღეისათვის აღიარებულ ვალუტას (ამის მაგალითი უკვე არსებობს ევროს სახით, რომელიც არა მხოლოდ ევროზონაში მოძრაობს, არამედ სერიოზულ კონკურენციას უწევს აშშ დოლარს).

დღევანდელ მსოფლიოში საგარეო სასესხო ვალდებულებები ფაქტობრივად ყველა სახელმწიფოს ფინანსური რესურსების მუდმივი შემადგენელი კომპონენტი გახდა. სახელმწიფოები უფრო მეტ სახსრებს ხარჯავენ, ვიდრე მათ საკუთარი რესურსები გააჩნიათ. ამის გამო მათი უმეტესი ნაწილის ბიუჯეტი დეფიციტურია. საბიუჯეტო დეფიციტის დასაფარავად საგარეო ვალის აღება ანტიინფლაციური გზაა, რის გამოც იგი ფართოდ გამოიყენება საბიუჯეტო პრაქტიკაში. თუმცა, არსებობს მეორე გზაც - სახელმწიფოს მიერ შიდა სესხების აღება, რომელიც ერთი მხრივ, შედარებით ნაკლებ ეფექტიანია, ხოლო მეორე მხრივ, ყველა სახელმწიფოს ამის პრაქტიკული შესაძლებლობა არ გააჩნია.

გლობალური ფინანსური კრიზისის დაძლევის მიზნით მრავალმა ქვეყანამ მნიშვნელოვნად გაზარდა თავისი მთლიანი ვალი, რამაც საფრთხე შეუქმნა მათ გადახდისუნარიანობის დონეს და ფინანსურ სტაბილურობას (საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგნოზებით განვითარებული ქვეყნების ვალი უახლოეს 4 წელიწადში მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას 20 პროცენტით გადააჭარბებს).

შეიძლება თამამად ითქვას, რომ დღეისათვის მთელი მსოფლიო ვალებში ცხოვრობს. მომავალი თაობა, რომელიც ჯერ კიდევ არ დაბადებულა უკვე პოტენციური მოვალეა.

ზედაპირული მიდგომა საგარეო ვალების მიმართ მსოფლიოს მრავალ ქვეყანაში აშკარად შეიმჩნევა. განსაკუთრებით ეს დამახასიათებელია პოსტსოციალისტურ და პოსტსაბჭოური ქვეყნებისათვის. მაგალითად, უკრაინის მთავრობას მიაჩნია, რომ საგარეო ვალების ზრდა აუცილებელია და იგი არანაირ საფრთხეს არ შეიცავს. ამის არგუმენტად მოჰყავთ განვითარებული ქვეყნები, სადაც ზოგიერთში საგარეო სესხები მთლიანი შიდა პროდუქტის 100-120 პროცენტია. ამ შემთხვევაში არ ითვალისწინებენ იმ გარემოებას, რომ სახელმწიფო ვალის მაღალი დონე განვითარებულ ქვეყნებშიც გარკვეული საფრთხის შემცველია, თუმცა უფრო ნაკლებად იმ შემთხვევაში, თუ განვითარებულია შიდა საფინანსო ბაზარი და ქვეყანას საერთაშორისო ბაზრებზე გააჩნია მაღალი საკრედიტო რეიტინგი, აგრეთვე არ არის მნიშვნელოვანი სხვაობა იმპორტისა და ექსპორტის მოცულობებს შორის, ანუ საგადასახდელო ბალანსი წონასწორობაშია.

ვალის ეკონომიკურად უსაფრთხო დონე შემოსავლების დაბალი და საშუალო დონის ქვეყნებისთვის მნიშვნელოვნად დაბალია, ვიდრე განვითარებული ქვეყნებისათვის.

საქართველოს მეზობელი ქვეყნებიდან საგარეო ვალის კუთხით ყველაზე კრიტიკული მდგომარეობა გააჩნია თურქეთს. 2007 წლის მონაცემებით, მისი საგარეო ვალი შეადგენდა 226,4 მლრდ აშშ დოლარს, მაშინ, როდესაც, ქვეყნის სავალუტო რეზერვი არ აღემატებოდა 73,0 მილიარდს. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ თურქეთში უმუშევრობის დონე საკმაოდ მაღალია და იგი მერყეობს 16-18 %25-ის ფარგლებში. საგარეო ვალის მხრივ სომხეთიც კრიტიკულ ზღვართან იმყოფება.

შეიძლება ითქვას, რომ ობიექტური მიზეზების გამო მსოფლიო ეკონომიკას არ შეუძლია განვითარება საერთაშორისო ნასესხობის საშუალებათა გამოყენების გარეშე. ნიშანდობლივია ისიც, რომ მსოფლიოს მრავალი ქვეყანა ვერ უზრუნველყოფს ვალების დროულად დაფარვას შიდა საკუთარი რესურსების საშუალებით, რის გამოც მიმართავს ახალი სესხების აღებას და მის მიმართვას ძველი სესხების დასაფარავად. შედეგად ამისა, წარმოიშობა სესხების აღებისა და დაფარვის უწყვეტი ციკლი, რომლის განმავლობაში სახელმწიფო ვალის მოცულობა თანდათანობით მატულობს და უახლოვდება კრიტიკულ ზღვარს, რომლის ზემოთ სახელმწიფო თანდათანობით კარგავს თავის ეკონომიკურ დამოუკიდებლობას, რაც ხშირ შემთხვევაში (მცირე ზომის და განუვითარებელი ქვეყნისათვის) პოლიტიკური დამოუკიდებლობის დაკარგვის ტოლფასია.

თანამედროვე ეტაპზე მსოფლიო ეკონომიკის ფინანსური ტურბულენტობა სისტემურ ხასიათს ღებულობს და ცალკეულ ქვეყნებს და რეგიონებს აიძულებს ეძებონ ახალი ეკონომიკური მოდელები, რომლებიც უზრუნველყოფენ ბალანსს ეროვნული ინტერესების რეალიზაციასა და საერთაშორისო ეკონომიკურ ურთიერთობებში პრაქტიკულ მონაწილეობას შორის. ასეთი ეკონომიკური წესრიგის შემადგენელი ნაწილია სახელმწიფო ვალის მართვის სისტემა. ამ სფეროში საქართველო ჯერჯერობით არ ფლობს რაიმე სახის მნიშვნელოვან წარმატებას, პირიქით, სახელმწიფო დავალიანებების ზრდა უახლოეს პერსპექტივაში ნეგატიურად იმოქმედებს ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკურ განვითარებაზე და ეროვნული ეკონომიკური უსაფრთხოების შენარჩუნება-განმტკიცებაზე.

ნებისმიერი ქვეყნის ხელისუფლება ცდილობს მისი სახელმწიფო ვალი მაქსიმალური პოზიტიური შეფერილობით და უსაფრთხო ინდიკატორად წარმოადგინოს, რასაც ძირითადად ორი მოტივი უდევს საფუძვლად: პირველი, სახელმწიფო მმართველობითი საქმიანობა საზოგადოებას წარმატებულად მოაჩვენოს, ხოლო მეორე, საერთაშორისო საზოგადოებისთვის ქვეყანა ინვესტიციურად მიმზიდველად და სტაბილურად წარმოადგინოს.

საქართველოს დღევანდელ ეტაპზე სახელისუფლებო შეფასებისას აშკარად იკვეთება ფინანსურ ვალდებულებებთან და დავალიანებებთან დაკავშირებულ კატეგორიათა და მიდგომათა გარკვეული მანიპულირება და მათი რაოდენობრივი მახასიათებლების გადაჭარბებული ოპტიმისტური შეფასება, რაც, ჩვენი აზრით, შორსაა ობიექტურობისგან და საჭიროებს ამ საკითხში სიცხადის შეტანას. დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიის თითქმის ორი ათეული წლის მანძილზე სახელმწიფო ვალმა განვლო საკმაოდ მრავალწახნაგოვანი გზა, რომლის ტრაექტორიაზე არაერთხელ დამდგარა ქვეყნის დეფოლტის საფრთხე და მისი არაგონივრული მართვის პირობებში მან შეიძლება მომავალშიც უფრო მწვავედ იჩინოს თავი.

საქართველოს სახელმწიფო საგარეო ვალის მოცულობა 2009 წლის 31 დეკემბრის მონაცემებით, შეადგენდა 5,7 მლრდ ლარს (3,4 მლრდ აშშ დოლარს), აქედან მრავალმხრივ კრედიტორებზე მოდის 3,9 მლრდ ლარი. ორმხრივი კრედიტორებიდან აღებული ვალი შეადგენს 938,9 მლრდ ლარს, სადაც ყველაზე დიდი ნაწილი მოდის გერმანიაზე (333,3 მლნ ლარი) და რუსეთზე (199,1 მლნ ლარი). სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების დავალიანებამ 842 მლნ ლარს მიაღწია. საყურადღებოა, რომ 2004 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით საქართველოს სახელმწიფო ვალი შეადგენდა 3,3 მლრდ ლარს, ანუ 5 წლის განმავლობაში იგი გაიზარდა 2,5 მლრდ ლარით, ანუ თითქმის გაორმაგდა. ხელისუფლების განცხადებით საქართველოს საგარეო ვალები დაბალპროცენტიანია და იგი მძიმე ტვირთად არ დააწვება სახელმწიფოს ბიუჯეტს, თუმცა, ეს აზრი სადისკუსიოა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ რუსეთ-საქართველოს ომმა მნიშვნელოვნად შეუწყო ხელი საქართველოს საგარეო ვალის ზრდას. 2008 წლის 22 ოქტომბერს ქალაქ ბრიუსელში მოწყობილ დონორი ქვეყნების კონფერენციაზე საქართველოს ფინანსური დახმარების სახით გამოეყო 4,55 მლრდ აშშ დოლარი, საიდანაც 2 მლრდ გრანტია, ხოლო 2,55 მლნ - კრედიტი.

გარდა ამისა, საქართველოს მთავრობის განცხადებით საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პროგრამის ფარგლებში საქართველოსთვის დამატებით გამოიყო 1,1 მლრდ დოლარი (რაც არ შედის 4,5 მლრდ-ში), საიდანაც 400 მლნ მოხმარდება საბიუჯეტო დეფიციტის დაფარვას, ხოლო დანარჩენი ეროვნული ბანკის რეზერვების შესავსებად წარიმართება. მოსალოდნელია სხვა ვალების აღებაც, რაც საბოლოო ჯამში 2-3 წელიწადში სავარაუდოდ 50-60 პროცენტით გაიზრდება და 8-9 მლრდ ლარს მიაღწევს. ამასთან მხედველობაშია მისაღები არასახელმწიფო საგარეო ვალები. ყოველივე ერთად აღებული საგარეო სავალო ვალდებულებები მნიშვნელოვნად მაღალია და იგი თანდათანობით უახლოვდება მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას.

ახლა ორიოდე სიტყვით უნდა აღინიშნოს ქვეყნის საშინაო ვალზე, რომელიც მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად გადახდას ექვემდებარება. დაუზუსტებელი ინფორმაციით შიდა ვალების მოცულობა სავარაუდოდ 1,6 მლრდ ლარამდეა. თუ ამ მაჩვენებელს დავამატებთ მთლიანი საგარეო ვალის მოცულობას, იგი 10 მლრდ ლარამდე ადის, რაც თითქმის 2008 წლის მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობის ტოლია. ამრიგად, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს მთლიანი ვალი (საშინაო, საგარეო, კორპორაციული) თანდათანობით უახლოვდება მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას, რაც სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ქვეყნის ეროვნული ეკონომიკის პერსპექტიულ განვითარებას.

2009 წლის ოქტომბერში საქართველოს პრეზიდენტმა გაახმოვანა ახალი ინიციატივა-„ეკონომიკური თავისუფლების აქტი,“ რომელიც ითვალისწინებს მთლიან შიდა პროდუქტთან სახელმწიფო ხარჯების, საგარეო ვალის და ბიუჯეტის დეფიციტის თანაფარდობის მაჩვენებლის კონსტიტუციით განსაზღვრას. კერძოდ, ამ დოკუმენტის თანახმად, კონსტიტუციაში უნდა ჩაიწეროს, რომ მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში სახელმწიფო ხარჯები არ უნდა აღემატებოდეს 30 პროცენტს, საბიუჯეტო დეფიციტი - 3 პროცენტს, ხოლო, სახელმწიფო ვალი - 60 პროცენტს. აღნიშნულ ინიციატივაში მოყვანილია სხვა საყურადღებო წინადადებებიც, მაგრამ ჩვენი აზრით, განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს საკანონმდებლო წესით სახელმწიფო ხარჯების ნორმის დაწესება, რაც უთუოდ გაზრდის ქვეყნის ფინანსურ სტაბილურობას და ხელს შეუწყობს უცხოური ინვესტიციების მოზიდვას. საკითხის მეორე და მთავარი მხარეა, რამდენად არის ჩვენი ქვეყანა მზად ზემოხსენებული შეზღუდვებისთვის, გატარდება თუ არა იგი ფაქტობრივად პრაქტიკაში და არის თუ არა იმის რესურსი, რომ კონსტიტუციური მოთხოვნა არ დაირღვეს?

ვფიქრობ, ამ დებულების პრაქტიკული რეალიზაცია შეიძლება სერიოზული კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგეს. საქმე იმაშია, რომ საბიუჯეტო დეფიციტი და სახელმწიფო ვალი თითქმის პირდაპირპროპორციულ დამოკიდებულებაშია ერთმანეთთან. თუ გამოვალთ იმ მდგომარეობიდან, რომ სახელმწიფო ვალის ზრდის ტენდენცია აშკარადაა გამოკვეთილი და ეს ტენდენცია შენარჩუნდება უახლოეს მომავალშიც, მოსალოდნელია (ვიდრე საბიუჯეტო დეფიციტის შეზღუდვა კონსტიტუციურად შევა ძალაში), სახელმწიფო საგარეო ვალის მოცულობამ მთლიანი შიდა პროდუქტთან მიმართებაში საფრთხის შემცველ ზღვრულ მაჩვენებელს დიდად გადააჭარბოს!

საქართველოს საგარეო ვალში უცხოური და ეროვნული ვალუტის თანაფარდობის ანალიზი გვიჩვენებს, რომ ვალის მთლიან მოცულობაში უცხოური ვალუტის წილი შეადგენს დაახლოებით 95-96 %25, ხოლო დანარჩენი მოდის ეროვნულ ვალუტაზე. საყურადღებოა საგარეო ვალის სტრუქტურა ვადების ჭრილში, რადგან იგი იძლევა ვალის ამღები ხელისუფლების ეკონომიკური და პოლიტიკური საქმიანობის ეფექტიანობის შეფასების შესაძლებლობას. მოკლევადიანი საგარეო ვალი, რომელიც აიღო ხელისუფლებამ იმ ვადით, რა ვადითაც იგი კანონმდებლობის თანახმად ინარჩუნებს ხელისუფლებაში ყოფნას, შეიძლება მიჩნეულ იქნას „სუფთა“, კეთილსინდისიერ ვალად, რამეთუ მის დაბრუნება-გადახდაზე პასუხისმგებელი თვითონაა.

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ თანამედროვე ეტაპზე სახელმწიფო ფინანსურ ვალდებულებათა შეუზღუდავი ზრდის შედეგები მომავალში გამოვლინდება შემდეგნაირად:

მდგომარეობას ართულებს გლობალური ფინანსური კრიზისიდან და სუსტი სახელმწიფო ფინანსური მენეჯმენტიდან გამომდინარე მოსალოდნელი ფინანსური არამდგრადობა, ბიუჯეტის დეფიციტის მაღალი დონე (2010 წ. - 9,5%25), საგარეო ვალების აღებისაკენ ხელისუფლების სწრაფვა, სახელმწიფო ხარჯების ზრდა მისი არაეფექტიანი გამოყენების პირობებში, ვალების გადახდის ვადების მოახლოება, ინფლაციის „აჩრდილი“ და რაც ყველაზე მთავარია, ქვეყნის ტერიტორიული მთლიანობის მოშლასთან დაკავშირებული პრობლემები, აგრეთვე ქვეყნის შიგნით ჯერ კიდევ არსებული საზოგადოებრივი და პოლიტიკური დისბალანსი.

ვალის უსაზღვროდ ზრდა - ეროვნული უსაფრთხოების მუქარა

სტატიაში დასაბუთებულია, რომ თანამედროვე ეტაპზე მიმდინარე გლობალური კრიზისის დაძლევის მიზნით მსოფლო ეკონომიკაში უპრეცედენტო მოცულობის ფულადი მასის ინტერვენციამ და ფინანსურ ვალდებულებათა რაოდენობის და მასშტაბების ზრდამ ახალი საფრთხის წინაშე დააყენა მთელი რიგი განვითარებული, განვითარებადი და გარდამავალი ქვეყნები. მრავალი სახელმწიფოს მიერ ბიზნესისადმი საბიუჯეტო ფულადმა დახმარებამ გარკვეული პოზიტიური გავლენა მოახდინა ფინანსური კრიზისის შერბილების პროცესზე, მაგრამ ამავე დროს შექმნა ემისიური ფულის მიმოქცევაში გაშვებისა და შესაბამისად ინფლაციის ზრდის მოლოდინი. გლობალურმა კრიზისმა აიძულა მრავალი სახელმწიფო აეღო ახალი ფინანსური ვალდებულებები საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისაგან, რამაც მნიშვნელოვნად გაზარდა საგარეო ვალების მოცულობა და მთელ რიგ ქვეყნებში იგი მიუახლოვდა მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას ან გადააჭარბა მას. უკანასკნელ წლებში მსოფლიოში საგარეო ვალის მოცულობა გაიზარდა 7 ტრილიონი აშშ დოლარით და შეადგინა 37 ტრილიონი, რაც დაბალი გადახდისუნარიან ქვეყნებში დეფოლტის საფრთხეს ქმნის.

საერთაშორისო საფინანსო ინსტიტუტებისა და ევროკავშირის მიერ დადგენილი საგარეო ვალის თანაფარდობა მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობასთან 50-60 პროცენტის ფარგლებში არ შეიძლება თანაბრად იქნას მიჩნეული ეკონომიკური უსაფრთხოების ზედა ზღვრად განვითარებული, განვითარებად და გარდამავალი ქვეყნებისათვის. მისი სიდიდე მინიმუმ ორჯერ ნაკლები მაინც უნდა იყოს იმ ქვეყნებისათვის, რომელთა სავაჭრო ბალანსი ქრონიკულად დეფიციტურია საექსპორტო საქონლისა და მომსახურების წარმოების დაბალი დონის გამო.

საქართველოს მთლიანი სახელმწიფო ვალისა და მთლიანი შიდა პროდუქტის თანაფარდობის ობიექტური ანალიზის შედეგად უარყოფილია ქვეყნის ფინანსური დავალიანებების ხელისუფლების მიერ ოპტიმისტური შეფასება და გაკეთებულია დასკვნა, რომ უკანასკნელ წლებში საგარეო ვალის უკონტროლოდ ზრდამ მისი სიდიდე მიუახლოვა მთლიანი შიდა პროდუქტის მოცულობას და, შესაბამისად, სერიოზულად დაემუქრა ქვეყნის ეკონომიკურ უსაფრთხოებას გრძელვადიან პერიოდში.

ფინანსური ვალდებულებების შეუზღუდავი ზრდის შედეგად წარმოქმნილი საფრთხის თავიდან აცილების მიზნით საჭიროა ქვეყნის მთლიანი ფინანსური დავალიანებების მართვის სტრატეგიისა და ტაქტიკის არსებითი ტრანსფორმაცია, რაც გულისხმობს ახალი საგარეო ვალდებულებების აღებისაგან თავის შეკავებას, სახელმწიფო ბიუჯეტის დეფიციტის შემცირებას, საბიუჯეტო სახსრების ეფექტიანად ხარჯვას, საგარეო ვალების მიზნობრივი ხარჯვისადმი სახელმწიფო კონტროლის გაძლიერებას და საკანონმდებლო წესით საბიუჯეტო შემოსავლების სტრუქტურაში ქვეყნის სახელმწიფო ვალის პროცენტული მაჩვენებლის დადგენას.

ANNOTATION
Increase of Financial Indebtedness -Exposure to National Security

Jacob Meskhia
Sciences Doctor's Degree in Economic, Professor

The arguments given in the following article show that intervention of unprecedented volume of money supply in the world economy and considerable increase of number and scale of financial liabilities for the purpose of overcoming the current global crisis on modern stage caused the new exposure to a number of developed, developing and transitional countries. Budgetary financial support for business by various countries had positive effects on relaxation of crisis but at the same time created suspense for issue of money and accordingly increase of inflation. Global crisis made many countries obliged to take new financial liabilities from international financial institutes that considerably increased the volume of foreign debts. In many countries it came close to the volume of GDP and sometimes turned to be excessive. During last years the volume of foreign debt increased by 7 billion US dollars and amounted to 37 billion US dollars.

The ratio of foreign debt to the volume of GDP within the range of 50-60%25 determined by international financial institutes and European Union cannot be equally acceptable as the upper margin of economic security for developed, developing and transitional countries. Its volume must be minimum twice low for those countries whose trade balance is persistently running deficit because of the low level of services and production of export products.

As a result of objective analysis of the ratio of total state debt of Georgia to GDP the government made an optimistic assessment of financial indebtedness which is neglected. It is concluded that uncontrolled increase of foreign debt during last years made its amount closer to the GDP volume and accordingly became the serious exposure to the economic security of the country during a long period of time.

For the purpose of avoiding the danger caused by unlimited increase of financial liabilities there is a necessity of transforming the policy and tactics for the management of total financial indebtedness of the country. It implies refrain from taking new foreign liabilities, reduction of state budget deficit, effective spending of budget funds, strengthening the state control and determination of percentage parameters of state debt in the structure of budget revenues on legislative base.

უშანგი სამადაშვილი,
ეკ. მეცნ. დოქტორი, პროფესორი

დღევანდელ საქართველოში, როდესაც მრავალი მცირე და საშუალო ფირმისთვის სიძვირისა და მრავალი ფორმალობების გამო ხელმიუწვდომელია საბანკო კრედიტი, მათ მატერიალურ-ტექნიკურ უზრუნველყოფაში დიდი როლის შესრულება ლიზინგს შეუძლია. სწორედ ამიტომ, როგორც დამწყები, ისე უკვე მოქმედი მეწარმენი კარგად უნდა ერკვეოდნენ აღნიშნული კატეგორიის არსში და ღირსება-ნაკლოვანებებში.

დავიწყოთ სიტყვის ეტიმოლოგიით. „ლიზინგი“ ინგლისური წარმომავლობის სიტყვაა (lease) და ნიშნავს ქონების გრძელვადიან გაქირავებას. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ლიზინგის ცნების ქვეშ მოიაზრება ძირითადი კაპიტალის (მოწყობილობის, სატრანსპორტო საშუალებებისა და სხვა) საიჯარო ან საიჯარო გამოსყიდვის წესით გაცემა.

ლიზინგი არსებითად სამი ერთდროულად განხორციელებული ოპერაციის (იჯარის, დაკრედიტებისა და მატერიალურ-ტექნიკური მომარაგების) ერთიანი კომპლექსია, ეკონომიკური გაგებით, ლიზინგი საკმაოდ რთული სავაჭრო-საფინანსო სისტემაა, რომლის დროსაც, სალიზინგო ფირმა (მეიჯარე), მოიჯარის (ფუნქციონერის) სურვილებისა და სპეციალიზაციის გათვალისწინებით მწარმოებელი ფირმისგან ყიდულობს განსაზღვრულ ქონებას და გადასცემს მოიჯარეს გარკვეული ვადით და ქირის გადახდევინებით. სალიზინგო კომპანიები შესაბამისი ოპერაციებისთვის საკუთარ და ნასესხებ სახსრებს იყენებენ.

ლიზინგი გარკვეულწილად კრედიტს წააგავს, რომელიც მოწყობილობის შესაძენად გაიცემა. ამიტომ, მას შეიძლება ქონებრივი კრედიტიც ვუწოდოთ. სალიზინგო ოპერაციაში მონაწილეობს: 1) ბანკი (ლიზინგის მიმცემი); 2) ფუნქციონერი საწარმო მოიჯარე), ლიზინგის მიმღები; 3) მომწოდებელი საწარმო (ძირითადი კაპიტალის მწარმოებელი). ლიზინგში მთავარი მოქმედი პირია სპეციალიზებული სალიზინგო ფირმა. ასეთი ფირმები, როგორც წესი, სავაჭრო ოპერაციებს არ ანიჭებენ უპირატესობას. გამონაკლისია მხოლოდ ის შემთხვევა, როცა საიჯარო ვადის გასვლის შემდეგ დაბრუნებული მოწყობილობა იყიდება.

ლიზინგის ფორმებია: შიდა და საერთაშორისო; ლიზინგის ტიპებია: მოკლევადიანი, საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი. სალიზინგო გადასახადის ანგარიშსწორების მეთოდებია: ფიქსირებული თანხით, ავანსით, მინიმალური გადასახადის მეთოდით.

დღესდღეისობით საზოგადოების ფართო ფენებისთვის ლიზინგზე მეტად საბანკო კრედიტის შესახებაა ცნობილი. არადა, მეწარმისთვის ლიზინგი ბევრად მოსახერხებელია, ვიდრე, საბანკო კრდიტი. მაინც რა უპირატესობებით სარგებლობს ლიზინგი? ლიზინგის უპირატესობებია: 1) ლიზინგის დროს თვითონ ლიზინგის ობიექტი ასრულებს გირაოს ფუნქციას. ანუ, თუკი საწარმოს არა აქვს საკმარისი საგირავნო ქონება ბანკის კრედიტის გამოსატანად, მას შეუძლია ისარგებლოს ლიზინგით და გირაოს ფუნქციას თვითონ ეს საგანი შეასრულებს; 2) თავად მეწარმეს არანაირი დრო არ ეხარჯება ტრანსპორტირებაზე, განბაჟებაზე, მოძიებასა და ა.შ. რაც მეწარმისათვის მნიშვენლოვნად ამცირებს დროისა და ფულად დანახარჯებს; 3) ლიზინგის ამღებს არ სჭირდება გრძელვადიანი ისტორია, რასაც აუცილებლად ითხოვენ ბანკები.

ან, კიდევ: როდესაც კომპანიას უკვე აქვს სესხი აღებული და სურს, რომ კიდევ უფრო გააფართოოს თავისი საქმიანობა, მაგრამ მისი ლიკვიდობის კოეფიციენტი ბანკისათვის არ არის დამაკმაყოფილებელი, მაშინ, მას დამატებითი ძირითადი საშუალებების გამოტანა შეუძლია ლიზინგით. ეს ძალიან მნიშვნელოვანია სწრაფად განვითარებადი ბიზნესისთვის, როდესაც სახსრები არასაკმარისია, არადა, მოთხოვნა არსებობს და შესაბამისად, საწარმო გაფართოებას საჭიროებს.

რაც შეეხება საბანკო სესხის პროცენტს ლიზინგის პროცენტთან შედარებით, შეიძლება დაბალი იყოს. გააჩნია რისკებს, რაც მას თან ახლავს. ლიზინგში რისკი უფრო ნაკლებია, ვიდრე საბანკო სესხში, მისი ბუნებიდან გამომდინარე - ვინაიდან, თვითონ ლიზინგის ობიექტი არის გირაოში. ამასთან, სალიზინგო კომპანიების უმეტესობა გამოირჩევა მოქნილობით, ისინი ადვილად ახდენენ ადაპტირებას კლიენტურის მოთხოვნებზე. მას ახასიათებს, ასევე, მოქნილი დაფარვის გრაფიკი. გადასახადების ყოველთვიური სტრუქტუირება შესაძლებელია განხორციელდეს საქმიანობის ბუნებიდან გამომდინარე (მაგ. სეზონურობის გათვალისწინებით).

აღსანიშნავია ისიც, რომ სალიზინგო კომპანია უშუალოდაა დაკავშირებული მომწოდებლებთან, კლიენტებთან, ანუ, ბაზარზე ის უფრო ფეხმოკიდებულია, ვიდრე ბანკი. იმიტომ, რომ ეს ბანკის ძირითადი საქმიანობა არ არის. ზოგჯერ „მოკლეჩართვით მოაზროვნე“ მეწარმენი ძალიან მარტივად უდგებიან ამ საკითხს,- „თუკი საბანკო კრედიტის პროცენტი იგივეა, რაც ლიზინგის პროცენტი, მაშინ, რაში მაწყობს მე?“ სინამდვილეში ასე არ არის. იმ უპირატესობების გამო, რაც ზემოთ ჩამოვთვალეთ, სწორედაც რომ აწყობთ. თუნდაც იმიტომ, რომ რეალურად არანაირ დროით და ფულად დანაკარგებთან არ არის დაკავშირებული. ლიზინგის გამოტანა გაცილებით მარტივია პროცედურულად, ვიდრე საბანკო სესხის აღება. ასე რომ, „პროცენტი არის ერთი და იგივე“ საკმარის არგუმენტად ვერ გამოდგება.

თანამედროვე მსოფლიოში ლიზინგი მრავალმილიონიანი ინდუსტრიაა. განვითარებულ ქვეყნებში კომპანიების 80%25 იყენებს ამ ფინანსურ ინსტრუმენტს. ფიქსირებულ აქტივებში მთლიანი ინვესტიციების 1/3 ლიზინგის საშუალებით ხორციელდება. დღეს საქართველოში მოქმედი სალიზინგო კომპანიები („საქართველოს სალიზინგო კომპანია“, „სტანდარტლიზინგი“, „თი-ბი-სი ლიზინგი“) აფინანსებენ ისეთ დარგებს, როგორიცაა: მშენებლობა, ჯანდაცვა, ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების, ვაჭრობისა და გადამამუშავებელი მრეწველობის, სოფლის მეურნეობის, ბეჭდვისა და პოლიგრაფიის სფეროები.

ისმება კითხვა: მაინც რა შემთხვევაში იბადება ლიზინგის აუცილებლობა? წარმოიდგინეთ ასეთი სიტუაცია. თქვენმა მანაქანათმშენებელმა საწარმომ აითვისა ახალი დაზგა, რომელიც თავისი პარამეტრებით უტოლდება უცხოურს. თუმცაღა, ეს მისი საერთაშორისო ბაზარზე რეალიზაციისთვის საკმარისი არ არის. საქმე იმაშია, რომ, როგორც წესი, მსხვილი მომხმარებელი ფირმები უპირატესობას ანიჭებენ უკვე აღიარებულ მწარმოებლებს, მაშინაც კი, როცა მათი პროდუქციის ფასი მაღალია. შესაძლებელია თქვენმა პროდუქციამ საშუალო და მცირე ფირმები მიიზიდოს, მაგრამ, იმის გამო, რომ შესაძლებლობების შეზღუდულობის პირობებში ვერ ახერხებენ გაერკვნენ თქვენი დაზგის ღირსებებში, ისინიც უპირატესობას ანიჭებენ უფრო ცნობილი მწარმოებლების პროდუქციას. აი, ასეთ, ერთი შეხედვით, გამოუვალ სიტუაციაში მიმართავენ ლიზინგს. რამეთუ, მოწყობილობის სალიზინგო წესით გამოყენება უფრო მიმზიდველია, ვიდრე, მისი შეძენა. ამგვარად, ლიზინგი ნაკლებ ცნობილი საქონლის ბაზარზე გასვლის საუკეთესო საშუალებაა. ამის კარგი მაგალითია ლათინური ამერიკის, აფრიკის, აზიის ბევრი განვითარებული ქვეყანა. აქ სატვირთო მანქანაზე არ იყო დიდი მოთხოვნა, სახალხო მეურნეობის საქონლის საავტომობილო გადაზიდვებით დაუკმაყოფილებლობის პირობებში. ეს იმით აიხსნება, რომ მრავალრიცხოვან მძღოლებს, რომელთაც ჰქონდათ სურვილი შეეძინათ სატვირთო მანქანები და დაეწყოთ საქმე, არ გააჩნდათ საკმარისი სახსრები ყიდვისათვის და ყოველთვის ვერც ბანკის კრედიტის აღებას ახერხებდნენ. საქმე მკვდარი წერტილიდან მაშინ დაიძრა, როცა ბაზარზე სატვირთო მანქანების გამქირავებელი სალიზინგო ფირმა გამოჩნდა. კონკრეტულად მაინც რა სარგებლობის მოტანა შეუძლია ლიზინგს? პირველი, ფირმა მომხმარებელი (მოიჯარე- ფუნქციონერი) თავისუფლდება ყიდვის გამო ერთჯერადი დიდი თანხის გადახდისაგან; მეორე, იგი ჩვეულებრივი საგარანტიო ვადის მაგიერ ღებულობს მოწყობილობის მუშაობის საიმედოობის გარანტიას მთელი საიჯარო ვადის განმავლობაში; მესამე, აფართოებს საგარეო ეკონომიკურ კონტაქტებს. რამეთუ, რიგი ქვეყნების ბუღალტრული აღრიცხვის წესებში უპირატესობა ენიჭება ლიზინგს და არა ყიდვას იმის გამო, რომ ფული, გადახდილი იჯარის სახით, აღირიცხება როგორც მიმდინარე საექსპლოატაციო ხარჯები და ბალანსში არ ფიგურირებს მინუსის ნიშნით (შედის თვითღირებულებაში, რაც ამცირებს მოგებიდან გადასახადს). ეს მაშინ, როდესაც გასავალი, კრედიტი მოწყობილობის შეძენისთვის ითვლება დავალიანებად; საბუღალტრო ანგარიშების თვალსაზრისით ლიზინგის ხელშეკრულება წარმოადგენს დაუსრულებელ გარიგებას და ობიექტები არ ირიცხება არცერთი პარტნიორის ბალანსზე. ლიზინგის მიმღებისთვის ლიზინგის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული ხარჯები წარმოადგენენ მიმდინარე საიჯარო ხარჯებს და არ იყოფა პროცენტებად და საამორტიზაციო ანარიცხებად. მეოთხე, მომხმარებელმა ფირმამ სალიზინგო ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდეგ შეიძლება შეიძინონ მოწყობილობა და შემდგომში იგი თქვენს მუდმივ კლიენტად გადაიქცეს. ამგვარად, სთავაზობთ რა საკუთარ პროდუქციას სალიზინგო წესით და არა გაყიდვით ,თქვენ იძენთ დამატებით შანსს მომხმარებლის მიზიდვისათვის.

ლიზინგისადმი ბანკების ინტერესი გამოწვეულია იმითაც, რომ ისინი თავიანთ ფულად საშუალებებს რისკის უფრო დაბალი ხარისხის პირობებში გამოჰყოფენ, ვიდრე, ფულადი სახსრების სესხად გაცემისას, რადგანაც სალიზინგო ობიექტი უზრუნველყოფის საშუალებად გვევლინება. მწარმოებლები კი სალიზინგო ფირმების განვითარებას ხელს უწყობენ თავიანთი საქონლის ბაზარზე გასვლის, კაპიტალის ბრუნვის დაჩქარების მიზნით. თუ ფუნქციონერი დაარღვევს ხელშეკრულებას, მას ჩამოერთმევა სალიზინგო ობიექტი და ეკონომიკური სანქციებიც დაეკისრება. ლიზინგი ამცირებს კრედიტზე მოთხოვნას, ე.ი. ხელს უწყობს კრედიტის გაიაფებას. არც თუ იშვიათად, სალიზინგო ფირმები აღმოცენდებიან როგორც ბანკის ფილიალები, მაგალითად, ავსტრიის მსხვილ სალიზინგო ფირმას „lblnzint”-ს აკონტროლებს ევროპაში ერთ-ერთი მსხვილი ლენტერ-ბანკი. სხვა დანარჩენ შემთხვევაში სალიზინგო ფირმა არსებობს, როგორც დამოუკიდებელი კომპანია, რომელიც მიმაგრებულია ერთ რომელიმე მწარმოებელთან და სარგებლობს მისგან გარკევეული შეღავათებით. ეს განსაკუთრებით ხშირად გვხვდება სატრანსპორტო საშუალებებისა და გამოთვლითი ტექნიკის ლიზინგში სალიზინგო ფირმების საქმიანობა და ოპერაციები საკმაოდ მრავალფეროვანია. ეს ყველაფერი დამოკუიდებულია საიჯარო ვადაზე, ურთიერთობის ხასიათზე, მოწყობილობის სახეზე, ფირმის ორგანიზაციულ სტრუქტურაზე და სხვაზე. მაგალითად, დასავლეთში არის რიგი სალიზინგო ფირმები, რომლებიც დასპეციალებულნი არიან მოკლევადიან ლიზინგზე (რენტინგზე). ისინი იჯარით გასცემენ მოწყობილობას, ქონებას, სპეციალისტებს ერთი საათიდან ერთი თვის ვადამდე. ასეთი ფირმები უპირატესად საყოფაცხოვრებო დანიშნულების ქონების გაქირავების, ან, ბიზნეს-სერვისის სფეროში მოქმედებენ. რენტინგის ძირითადი ობიექტებია: სატრანსპორტო საშუალებები, შენობები, მდივნები, თარჯიმნები, სპეციალისტები და ა.შ. ერთი თვიდან ერთ წლამდე ვადით იჯარით გაიცემა ქონება სალიზინგო ფირმის მიერ, რომელიც საშუალოვადიან ლიზინგად (ჰაირინგად) იწოდება. საკუთრივ ლიზინგით დაკავებული არიან ფირმები, რომლებიც მოიჯარეს მოწყობილობას გადასცემენ ერთი წლის ვადის ზევით. ბევრ ქვეყანაში იჯარის ვადა ლიზინგისთვის კანონმდებლობით განისაზღვრება. მაგალითად, აშშ-ში არიზონის შტატში ლიზინგად ითვლება იჯარით გაცემული მოწყობილობა არა ნაკლებ სამი წლის ვადით.

ლიზინგი საერთაშორისოა, როცა, კომპანიები სხვადასხვა ქვეყნებში იმყოფებიან. ყველაზე მეტად ლიზინგი განვითარებულია ნაოსნობისა და ავიაციის სფეროში. საბანკო ლიზინგი არის ხელშეკრულება, რომელშიც სალიზინგო კომპანიის როლში გამოდის ბანკი. იგი ლიზინგის მიმღების შეკვეთით ყიდულობს დანადგარებს და აძლევს ამ უკანასკნელს იჯარით. საექსპორტო ლიზინგი. მას ახორციელებს სალიზინგო ფირმა, რომელიც მწარმოებლის ქვეყანაში იმყოფება, ხოლო, ლიზინგის ამღები - სხვა ქვეყანაში. საიმპორტო ლიზინგი. აქ იგულისხმება, რომ სალიზინგო ფირმა და ლიზინგის ამღები იმყოფება ერთი და იგივე ქვეყანაში, ხოლო, ფირმა-მწარმოებელი - სხვა ქვეყანაში. სალიზინგო კომპანია ყიდულობს დანადგარებს უცხოური კომპანიისგან და შემდეგ იჯარით აძლევს ეროვნულ საწარმოს. სატრანზიტო ლიზინგი. სალიზინგო ოპერაციის ყველა მონაწილე (მწარმოებელი, სალიზინგო ფირმა, ლიზინგის ამღები) იმყოფება სხვადასხვა ქვეყანაში.

უკუ (დაბრუნებადი) ლიზინგი - პირდაპირი ლიზინგის ნაირსახეობაა. ადგილი აქვს იმ შემთხვევაში, როცა საწარმოს უკვე გააჩნია დანადგარებ - მოწყობილობები, მაგრამ სახსრები არ ჰყოფნის მის ასამუშავებლად. მაშინ იგი პოულობს სალიზინგო კომპანიას იმ მიზნით, რომ მიჰყიდოს მას თავისი ქონება. ეს უკანასკნელი კი, თავის მხრივ, ლიზინგით აძლევს დანადგარებს ამავე საწარმოს. ამის შემდეგ საწარმოს უჩნდება დამატებით ფულადი რესურსები. ამასთან, კონტრაქტით ლიზინგის ვადის გასვლის შემდეგ საწარმოს აქვს უფლება გამოისყიდოს დანადგარები და აღიდგინოს მათზე თავისი საკუთრების უფლება. მაშასადამე, დაბრუნებადი ლიზინგის დროს სალიზინგო ფირმა იძენს მოწყობილობას მესაკუთრისგან და მასვე გადასცემს იჯარით.

სუფთა ლიზინგი - რომლის დროსაც ქონების მომსახურება აკისრია ლიზინგის მიმღებს. ამ დროს მოწყობილობის მომსახურებაზე გაწეული ხარჯები არ შედის სალიზინგო გადასახდელში. ასეთი ფორმა დამახასიათებელია ფინანსური ლიზინგისთვის და არის კლასიკური.

„სველი“ ლიზინგი - ლიზინგი, რომელიც გულისხმობს აუცილებელ ტექნიკურ მომსახურებას, მის რემონტს, დაზღვევას და სხვა ოპერაციებს, რაც აკისრია ლიზინგის მიმცემს. ამ მომსახურების გარდა ლიზინგის მიმღების სურვილით ლიზინგის მიმცემი თავის თავზე იღებს კვალიფიციური პერსონალის მომზადების, მზა პროდუქციის მარკეტინგისა და რეკლამის ვალდებულებას. აღსანიშნავია, რომ ოპერატიული ლიზინგი უპირატესად „სველ“ ხასიათს ატარებს.

კომპენსაციური ლიზინგი - ლიზინგი, რომლის პირობებით საიჯარო გადასახადის სახით მოიჯარე სალიზინგო ფირმას აძლევს იჯარით აღებულ მოწყობილობაზე დამზადებულ პროდუქციას.

მომწოდებლის ლიზინგი. სალიზინგო ფირმა მწარმოებლისგან იძენს პროდუქციას, შემდეგ მასვე (მწარმოებელს) გადასცემს იჯარით. ეს უკანასკნელი კი, თავის მხრივ, სუბიჯარით გადასცემს პროდუქციას ლიზინგის ამღებს.

რთული ლიზინგი. ამ ოპერაციაში მონაწილეობს ორი, ან რამდენიმე სალიზინგო ფირმა, რომლებიც სხვადასხვა ქვეყანაში არიან განლაგებულნი.

და ბოლოს: ფინანსური ლიზინგი ხასიათდება იმით, რომ ქონების ლიზინგში გადაცემის ვადა უახლოვდება თავისი ხანგრძლივობით მისი ექსპლოატაციისა და მთლიანი ღირებულების ამორტზაციის ვადას. რადგანაც ლიზინგის მიმცემს საქმე აქვს მხოლოდ ერთი ლიზინგის მიმღებთან, ხარჯები ლიზინგის ორგანიზაციაზე, აგრეთვე იმის რისკი, რომ ლიზინგის პერიოდში მოთხოვნილება მოცემულ საწარმოზე დაეცემა, მინიმალურია. ეს რისკი მთლიანად გადადის ლიზინგის მიმღების მხრებზე. სალიზინგო გადასახადები ფინანსური ლიზინგის დროს ნაკლებია, ვიდრე, ოპერატიული ლიზინგის დროს. ფინანსურ ლიზინგს დღესდღეობით სალიზინგო კომპანიების პორტფელების მნიშვნელოვანი ნაწილი უკავია. განსაკუთრებით აქტუალურია აღნიშნული სახის ლიზინგი იმ ქვეყნებში, სადაც ლიზინგის ინდუსტრია განვითარების საწყის ეტაპზეა. ასეთ ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც, მაღალი რისკების გამო სალიზინგო კომპანიები კლიენტურას სთავაზობენ ძირითად საშუალებათა ლიზინგს, პრაქტიკულად სრულად გამოსყიდვის ვალდებულებით. ეს კი სწორედ ფინანსური ლიზინგის პარამეტრებში ჯდება.

ოპერატიული ლიზინგი-ლიზინგის ფორმა, რომლის ვადა უფრო მცირეა, ვიდრე იჯარით აღებული ქონების საამორტიზაციო ვადა. ლიზინგის დასრულებისას ობიექტი უბრუნდება მფლობელს. ლიზინგის მიმცემი იძულებულია რამდენიმეჯერ გასცეს იჯარით აღნიშნული ქონება და ამიტომ აწევს იმის გარკვეული რისკი, რომ ვერ დაფარავს ლიზინგის ობიექტის ღირებულებას, ანუ, ვერ ამოიღებს მასში ჩადებულ თანხას იმ შემთხვევაში, თუ მოწყობილობაზე მოთხოვნილება დაეცემა. ამის გამო სალიზინგო გადასახადები ოპერატიული ლიზინგის დროს საგრძნობლად მეტია, ვიდრე ფინანსური ლიზინგის დროს.

სალიზინგო ოპერაციების თანმიმდევრობა ასეთია: 1) სავაჭრო ხელშეკრულების დადება; 2) სალიზინგო ხელშეკრულების დადება; 3) მოწყობილობის შეძენა ლიზინგის გამცემის მიერ; 4) სალიზინგო ობიექტის მიწოდება; 5) ლიზინგის საფასურის გადახდა.

როგორც ჩამონათვალიდან ჩანს, მოქმედების იმპულსი ფუნქციონერიდან, ლიზინგის მიმღებიდან მოდის. იგი არჩევს მომწოდებელს, დებს სავაჭრო ხელშეკრულებას, არკვევს ობიექტის ტექნიკურ პირობებს, ფასს, მიწოდების ვადებს. შემდეგ ბანკი და ლიზინგის მიმღები განიხილავენ რა გარიგების წინასწარ პირობებს, დებენ სალიზინგო ხელშეკრულებას. მასში გათვალისწინებულია: ლიზინგის ობიექტი; საიჯარო ვადა, რომლის განმავლობაში ხელშეკრულების გაუქმება მიუღებელია; საიჯარო ქირა და მისი გადახდის პერიოდულობა; საიჯარო ვადის გასვლის შემდეგ ქონების ფლობის შესაძლებელი ვარიანტები; ქონების დაზღვევის პირობები; მხარეთა უფლებები და მოვალეობები.

ლიზინგის კონტრაქტის ვადის ამოწურვის შემდეგ შესაძლებელია შემდეგი ვარიანტები: მოიჯარის მიერ ქონების გამოსყიდვა ნარჩენი ფასით, რაც იძლევა ძვირადღირებული თანამედროვე დანადგარების მიღებას დიდი ერთჯერადი დანახარჯის გარეშე (შესაძლებელია, რომ ლიზინგის პერიოდი დაემთხვეს დანადგარების ფიზიკური, ან მორალური ცვეთის პერიოდს); ლიზინგის ვადის გაგრძელება; ქონება უბრუნდება სალიზინგო კომპანიას (ბანკს). როგორც ხედავთ, ლიზინგი იჯარისგან განსხვავებით ასახავს არა ორ, არამედ, სამ სუბიექტს შორის ეკონომიკურ ურთიერთობებს

ამგვარად, ლიზინგი საბანკო კრედიტის ალტერნატივაა. იმ შემთხვევაში, როდესაც საწარმოს, ან ორგანიზაციას რაიმე სახის ქონების შეძენა სურს (ძირითადად, მანქანების, საოფისე მოწყობილობების, სატრანსპორტო საშუალებების, ან შენობების) და ამისათვის საკმარისი თანხა არ გააჩნია, ბანკიდან გრძელვადიან სესხს იღებს. სესხი კი გარკვეული სარგებლის სანაცვლოდ, განსაზღვრული ვადით და აუცილებლად გირაოს, ან სხვა გარანტიის წარდგენით გაიცემა. ეს მაშინ, როდესაც ბანკის სესხისგან განსხვავებით, შემდგომი გადახდის პირობით ქონების შეძენის უფრო მოქნილი საშუალება ლიზინგია. ლიზინგი ეს გრძელვადიანი იჯარაა, რომელიც მოიჯარის მიერ მათი შემდგომი გამოსყიდვის შესაძლებლობას ითვალისწინებს. ლიზინგის ვადის განმავლობაში, მისი გამცემი ამ ქონებაზე საკუთრების უფლებას ინარჩუნებს, ლიზინგის მიმღები კი ვალდებულია, სალიზინგო გადასახდელი იხადოს. ფაქტობრივად, ლიზინგი სასაქონლო კრედიტია. საქართველოში ლიზინგი სათანადოდ ჯერ კიდევ არ არის განვითარებული, თუმცა, ჩვეულებრივ სესხთან შედარებით, მას ბევრი უპირატესობა გააჩნია. ლიზინგით ქონების აღებას არ სჭირდება გირაო, ლიზინგის საგანი უზრუნველყოფის საშუალებას თავად წარმოადგენს. სალიზინგო ქონების უკან დაბრუნების, ან საბოლოო შესყიდვის ვადები ლიზინგის მიმღებთან არის შეთანხმებული, დაფინანსება 100%25-იანი საჭიროების მიხედვით ხდება და სალიზინგო გადასახდელიც ბანკის სარგებელზე ნაკლებია. სალიზინგო კომპანიების დამფუძნებლები ძირითადად ბანკები და სხვა საფინანსო ინსტიტუტები არიან, რადგანაც კლიენტს ურჩევნია, მიიღოს კრედიტი არა ფულადი სახით, არამედ, ის ქონება, რომლის ყიდვასაც იგი ამ ფულით აპირებს. თუმცა, ბანკებს უშუალოდ ლიზინგური ოპერაციების განხორციელების უფლება არა აქვთ. სალიზინგო ხელშეკრულების გაფორმება მარტივია და ფინანსურ დანახარჯებთან არ არის დაკავშირებული. საქართველოში სალიზინგო კომპანიები კლიენტებს ფინანსურ და დაბრუნებით ლიზინგს სთავაზობენ. ფინანსური ლიზინგის ვადები 5-დან 15 წლამდეა. სალიზინგო კომპანია შეისყიდის კლიენტის მიერ შერჩეულ კონკრეტულ ნივთს და ყოველთვიური საზღაურის გადახდის სანაცვლოდ, გადასცემს მას სარგებლობაში. სალიზინგო საზღაურის სრულად გადახდის შემდეგ, კლიენტი ლიზინგის საგნის მესაკუთრე ხდება. რაც შეეხება დაბრუნებით ლიზინგს, ამ შემთხვევაში, სალიზინგო კომპანია კლიენტის ფიქსირებულ აქტივებს ყიდულობს და მას ფინანსური ლიზინგით გადასცემს. კლიენტი აქტივებით სარგებლობას ჩვეულებრივ აგრძელებს და ლიზინგის საზღაურის გადახდის შემდეგ, საკუთრების უფლებას იბრუნებს. ჩვენთან გავრცელებულია აზრი, რომ ლიზინგი მეწარმისთვის იმიტომაა ხელსაყრელი, რომ სალიზინგო ვადის გასვლის შემდეგ, ლიზინგით აღებული მანქანა- მოწყობილობები ნარჩენი ღირებულებით მეწარმის საკუთრებაში რჩება. სინამდვილეში კი, სამეცნიერო-ტექნიკური პროგრესის პირობებში, მეწარმისთვის ეს ხელსაყრელი არ არის, რადგან, თავისი სახსრებით ნაყიდი ტექნიკა ფირმას მალე უძველდება და უსარგებლო ხდება, რაც ხარჯებს უკავშირდება. ლიზინგით აღებული ტექნიკის შემთხვევაში კი, როდესაც იჯარის ვადა გადის, ფირმას შეუძლია, ტექნიკა სალიზინგო კომპანიისგან გამოისყიდოს, ან დაუბრუნოს. როდესაც ფირმა ცდილობს, ტექნიკა ნაკლები დროით აიღოს და კონტრაქტში უკან დაბრუნება დააფიქსიროს, ეს მისთვის გაცილებით მომგებიანია. საქართველოში უფრო ავტომობილებისა და საყოფაცხოვრებო საგნების ლიზინგია გავრცელებული, ხოლო, ეროვნული მეურნეობის წამყვან დარგებში, როგორიცაა: მშენებლობა, მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა, ლიზინგი ნაკლებად არის განვითარებული.

ფინანსურ ლიზინგს დღესდღეობით სალიზინგო კომპანიების პორტფელების მნიშვნელოვანი ნაწილი უკავია. განსაკუთრებით აქტუალურია აღნიშნული სახის ლიზინგი იმ ქვეყნებში, სადაც ლიზინგის ინდუსტრია განვითარების საწყის ეტაპზეა. ასეთ ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც, მაღალი რისკის გამო სალიზინგო კომპანიები კლიენტურას სთავაზობენ ძირითად საშუალებათა ლიზინგს, პრაქტიკულად სრულად გამოსყიდვის ვალდებულებით. ეს კი სწორედ ფინანსური ლიზინგის პარამეტრებში ჯდება.

მაღალი რისკი უკავშირდება მანქანა-დანადგარების მეორადი ბაზრის არარსებობას. ასეთ ქვეყნებში სალიზინგო კომპანიები კლიენტურას ვერ სთავაზობენ დანადგარის მობრუნების შესაძლებლობას, რამეთუ დიდ პრობლემებთან არის დაკავშირებული მანქანა-დანადგარების მეორადი რეალიზაცია. ამ ეტაპზე საქართველოში მოქმედი სალიზინგო კომპანიები (იგივე სიტუაციაა რუსეთში, უკრაინაში) საკუთარ თავზე იღებენ საკრედიტო და არა ლიზინგის საგანთან დაკავშირებულ რისკებს

ასე რომ, ლიზინგის განვითარება არა მხოლოდ მეწარმეებისათვისაა მომგებიანი, არამედ, ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებისთვისაც. ჯანსაღი სალიზინგო ბაზარი ხელს უწყობს ქვეყანაში არსებული წარმოების დარგების დაფინანსებას, მატერიალურ-ტექნიკურ უზრუნველყოფას, მცირე და საშუალო ბიზნესის განვითარებას, ინოვაციების დანერგვასა და სხვა მრავალს. ბიზნესის განვითარება კი ჩვენი საზოგადოების საყოველთაო და დიფერენციული კეთილდღეობის წინაპირობაა.

АННОТАЦИЯ
Сущность и роль лизинга в развитии бизнеса

Ушанги самадашвили,
Доктор экономических наук, профессор

Лизинг означает форму долгосрочной аренды связанную с передачей в пользование имущества для педпринимательской деятельности. Фактически лизинг-это единый комплекс трех одновременно совершаемых операции: аренды, кредитования и материально-технического снабжения предприятия. Формы лизинга: внутренний и международный. Типы лизинга: краткосрочный, средносрочний и международный. Виды лизинга: Финансовый и оперативный. Методы расчета лизинговых платежей: с фиксированной суммой, с авансом, метод минимальных платежей. Размер, форма и перидичность лизинговых платежей определяются договорм лизинга.

Преимущество лизинга заключается в следующем. Лизинг позвволяет хозяйствующему субьекту получить основные фонды и начать их экспплуатацию, не отвлекая деньги из оборота. Для поставщика кооперация с лизинговыми фирмами позволяет использовать лизинг как средство, расширяющеерынки сбыта своей продукции, что повышает их финансовую устойчивость и кредитоспособностью.

კობა ბიწაძე
ექსპერტი, ჟურნალ „ბიზნესი და
კანონმდებლობის“ რედაქტორი

საქართველოს მთავრობამ კიდევ ერთი ნაბიჯი გადადგა ევროპისაკენ და ანტიმონოპოლიური უწყება კვლავ აღადგინა. თუმცა ამ ახალი აპარატის კომპეტენციები ნამდვილად არ შეესაბამება ევროპულ სტანდარტებს.

ახალ ანტიმონოპოლიურ სამსახურს მხოლოდ დაკვირვებისა და რეკომენდაციების შემუშავების უფლება აქვს. ვინ როგორ შეასრულებს ამ რეკომენდაციებს -ეს ჯერ ჯერობით არავის ადარდებს.

კიდევაც რომ მიენიჭოს ამ ახალ სამსახურს სადამსჯელო ფუნქციები - შეძლებს კი მონოპოლიების შეზღუდვას? - მონოპოლიის მთავარი კრიტერიუმია მისი წილი ბაზარზე - თუ ეს მაჩვენებელი 50-%25-ს აჭარბებს, მაშინ, შეიძლება კომპანია მონოპოლისტად ჩაითვალოს. ასეთ კომპანიას შეუძლია დემპინგური ფასებით კონკურენტები გააკოტროს და შემდეგ ისინი „ჩაყლაპოს“. ასეთი მეთოდით ბაზრის წილის ზრდის პროპორციულად მონოპოლია ფასებსაც ზრდის მომხმარებელთა საზიანოდ.

თუმცა, საქართველოში უფრო მეტად ოლიგოპოლიური სქემა ჩამოყალიბდა - კომპანიები ერთმანეთის გაკოტრებას და ჩაყლაპვას კი არ ცდილობენ დაბალი ფასებით, არამედ ერთობლივად ზრდიან ფასებს და ერთმანეთს მხოლოდ რეკლამით ეჯიბრებიან.

ეს თავისებურება კარგად ჩანს როგორც ფარმაცევტულ, ასევე საწვავის ბაზარზე. არც ერთი ქართული ფარმაცევტული კომპანია არ ფლობს ბაზრის მონოპოლიურ წილს - თუნდაც 30%25-ზე მეტს, მაგრამ შეთანხმებულად აძვირებენ მედიკამენტებს. მხოლოდ ერთმა კომპანიამ „ფარმადეპომ” მოინდომა დაბალი ფასებით ადგილის დამკვიდრება ბაზარზე. მას ხელი შეუშალეს სხვადასხვა ხრიკებით -პირდაპირი მუქარით, საიჯარო ფასების გაორმაგებით და ა.შ.

ასე რომ, ქართველი მონოპოლისტები ასეთ პირობას უყენებენ ყველა კონკურენტს - თუ გინდა ბაზარზე დამკვიდრდე - მაშინ, გაყიდე იგივე ფასით, როგორც სხვები და მხოლოდ რეკლამით, ან საქველმოქმედო აქციებით შეეჯიბრე კონკურენტებს.

რა თქმა უნდა, არც რეკლამებში დახარჯული ფული იკარგება უკვალოდ - მაგრამ სარეკლამო შემოსავლებით ერთეულები ხეირობენ, მაღალი ფასებით კი მილიონობით ადამიანი ზარალდება. ამავე დროს, ზემოგებების არც ისე დიდი ნაწილი იხარჯება რეკლამებზე. ფასნამატებით მიღებული შემოსავლების დიდი ნაწილი ისევ ერთეულების ჯიბეში ილექება, რაც ამცირებს ერთობლივ მოთხოვნას...

მონოპოლიური ფასნამატები კი ყოველგვარ ევროპულ სტანდარტებს სცილდება. უცხოეთიდან 10 ცენტად შემოტანილი პრეპარატები საქართველოში 1 ლარად მაინც იყიდება, ბენზინის ფასი კი საქართველოში გაცილებით მეტია, ვიდრე ამერიკაში. როგორც ექსპერტებმა დაადგინეს - ევროამერიკული სტანდარტებით დღეს ბენზინი საქართველოში საშუალოდ 1,25 ლარი უნდა ღირდეს, მისი ფასი კი 50-70 თეთრით მეტია.

არადა, ანტიმონოპოლიური კრიტერიუმებით თუ მივუდგებით და სტატისტიკურ მონაცემებსაც დავუჯერებთ - არც ერთ ნავთობკომპანიას არ უჭირავს ბაზრის ისეთი დიდი წილი, რომ ბენზინის ფასები ხელოვნურად გაზარდოს.

ასე რომ, საქართველოს ანტიმონოპოლიური სამსახური ვერ განახორციელებს სადამსჯელო ოპერაციებს ევროამერიკული სტანდარტებით. როგორც წესი, ევროპელებში მონოპოლიურ ქმედებად ითვლება ზემოთაღნიშნული ოპერაცია - დაბალი ფასებით კონკურენტების გაკოტრება და მათი ჩაყლაპვა - ამის შემდეგ კი ფასების მნიშვნელოვანი გაზრდა.

აშშ-ში, როგორც წესი, მონოპოლიად მიიჩნევენ ისეთ კომპანიას, რომელსაც ბაზრის 25%25-ზე მეტი უჭირავს. ამერიკის ანტიმონოპოლიური სამსახური რამდენჯერმე ცდილობდა „მაიკროსოფტის“ დაშლას ოთხ კომპანიად, მაგრამ ამ მიზანს ვერ მიაღწია, რადგან, კანონმდებლობა კრძალავს საავტორო უფლებების „დაშლას”.

საქართველოში აღნიშნული კრიტერიუმებით ვერც ერთ კომპანიას ვერ დაადანაშაულებ მონოპოლიურობაში.

ამიტომ უნდა დაკანონდეს ახალი კრიტერიუმი - ეს არის ფასნამატის დონე აუცილებელ პროდუქციაზე.

ელემენტარული სტატისტიკით მტკიცდება, რომ კონკურენტულ ბაზარზე სავაჭრო ფასნამატი მაქსიმუმ 25-30%25-ია. საქართველოში კი მონოპოლიური ფასნამატები 100%25-საც კი აღწევს. არადა, ასეთი რამ დასაშვებია მხოლოდ ფუფუნების საგნების ბაზრებზე.

პირველადი მოხმარების საგნებზე ასეთი ფასნამატის დაწესება - ეს ხალხის ფართო მასების ძარცვაა შუასაუკუნეობრივი მეთოდებით. ფეოდალურ ეპოქაში თავადები გლეხებს არასრულფასოვან მოლაპარაკე პირუტყვებად თვლიდნენ და მათ იმდენს უტოვებდნენ გლეხების ხელით მოყვანილი მოსავლიდან, რომ მუშაობა შეძლებოდათ.

დაახლოებით იგივე პოლიტიკას აწარმოებენ ქართული მონოპოლიები - აუცილებელი მოხმარების საგნებში შემოსავლების დიდ ნაწილს ახდევინებენ ხალხს.

ამიტომ, უნდა შემოვიღოთ კანონი, რომლის მიხედვითაც, პირველადი მოხმარების საგნებზე და მედიკამენტებზე სავაჭრო ფასნამატი 25%25-ს (მაქსიმუმ 30%25-ს) არ უნდა აღემატებოდეს. ასეთი საქონლის ნუსხაში პირველ რიგში უნდა შევიდეს ბენზინი, რადგან საწვავზე ფასის გაძვირება ავტომატურად აძვირებს სხვა პროდუქციასაც.

ანტიმონოპოლიურმა სამსახურმა კი თვალი უნდა ადევნოს, რომ კომპანიამ საქართველოში შემოტანის ფასი ხელოვნურად არ გაზარდოს.

ასე რომ, მნიშვნელობა აღარ ექნება, თუ რამდენი კომპანია აკონტროლებს ბაზარს - ერთი თუ ათი - ფასები მაინც დაბალი იქნება.

ასევე გადასახედია ფასების მიბმა მსოფლიო ბირჟებზე. მსოფლიო ფასებს ბირჟაზე მოქმედი რამდენიმე ათეული სპეკულანტი ახდენს, რომლებიც ითვალისწინებენ თვითონ ევროამერიკის მდიდარ ქვეყნებში არსებულ მოთხოვნის დონეს. ამრიგად, ღატაკი ქვეყნების მოსახლეობა იძულებულია იცხოვროს იმ ფასებით, რა ფასებიც მდიდარ ევროპელებს აწყობთ.

მაგრამ არსებობს ფასების დივერსიფიკაციის პრაქტიკაც - მაგალითად, მეზობელი აზერბაიჯანი ბუნებრივ გაზს სხვადასხვა ქვეყნებს განსხვავებულ ფასად აწვდის - ამ ქვეყნების მოსახლეობის მსყიდველობითუნარიანობის მიხედვით.

რატომ არ შეიძლება რომ იგივე მოხდეს ბენზინის ბაზარზეც? მეგობრებად შერაცხულ აზერბაიჯანელებთან არ იქნება რთული ისეთი შეთანხმების მიღწევა, რომლის მიხედვითაც, საქართველოს ბენზინი გარკვეული კვოტის ფარგლებში მსოფლიო ფასზე დაბალ ფასად მიეწოდებოდეს.

ამ ბენზინით სპეკულაცია ისევ ანტიმონოპოლიურმა სამსახურმა უნდა აღკვეთოს. რა თქმა უნდა ბევრს გაუჩნდება ცდუნება, რომ იაფი ბენზინი თურქეთში გადაყიდოს, მაგრამ საბაჟო სამსახურს არ უნდა გაუჭირდეს ამ სპეკულაციური ნაკადების გაკონტროლება, რადგან, არსებული კანონმდებლობით პროდუქციის ადგილწარმოშობაც და დანიშნულებიადგილიც კონტროლდება.

ნანა შონია,
ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის
სახელმწიფო უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი

დღეს ნებისმიერი საინფორმაციო საშუალებებით (ეს იქნება საგაზეთო, სატელევიზიო, თუ ელექტრონული მედია-საშუალებები), გვესმის საქართველოში ფუნქციონირებადი სადაზღვევო კომპანიების ქება-დიდება. თუმცა ეს ღვთისნიერი სიტყვები მოდის არა კლიენტებისგან, არამედ თვითონ კომპანიების მესვეურებისგან.

რა ხდება სინამდვილეში? საქართველოს კანონში -„დაზღვევის შესახებ“ - ვკითხულობთ „დაზღვევა -ურთიერთობა, რომელიც მყარდება ფიზიკური და იურიდიული პირების პირადი და ქონებრივი ინტერესების დასაცავად სადაზღვევო შენატანებით (სადაზღვევო პრემიით) ფორმირებული ფულადი ფონდებისა და კანონმდებლობით ნებადართული სხვა წყაროების ხარჯზე, გარკვეული გარემოებების (სადაზღვევო შემთხვევების) დადგომისას“.

მიუხედავად ამისა, არც ერთი სადაზღვევო კომპანიის საქმიანობა არ ითვალისწინებს კლიენტის ინტერესებს თუ ნაცნობ-მეგობრობა არ გაკავშირებთ მათ თანამშრომლებთან.

საქართველოში ფუნქციონირებადი 14 სადაზღვევო კომპანიიდან ყველა საგრძნობლად მაღალ მოგებას ღებულობს და დღეს მათი საქმიანობის სტრატეგიას სამედიცინო კლინიკების აშენება-შეძენა წარმოადგენს. მაგალითისთვის შეგვიძლია ვნახოთ ცხრილი (№1), სადაც 2009 წლის 6 თვის მონაცემებით მოზიდული პრემიები და ანაზღაურებული ზარალია ნაჩვენები.

ცხრილიდან ჩანს, რომ სადაზღვევო კომპანიები შექმნილი არიან მხოლოდ მოგების მიღების და არა კლიენტების პირადი, თუ ქონებრივი ინტერესების დაცვის მიზნით.

საქართველოში სადაზღვევო ბაზრის ნორმალური ფუნქციონირების პრობლემა შემდეგში მდგომარეობს:

ცხრილი 1

2009 წლის 6 თვის განმავლობაში სადაზღვევო კომპანიების მიერ ანაზღაურებული ზარალის ოდენობა