თბილისი
2007 წლის დეკემბრის მდგომარეობით¹

გია კიკნაძე

გაეროს მიერ შემუშავებული მეთოდოლოგიის თანახმად, კარგი მმართველობის მახასიათებელი 8 ძირითადი ელემენტია:

ელექტრონული მმართველობის მეშვეობით (რაც მმართველობის პროცესის საინფორმაციო ტექნოლოგიებზე გადაყვანას გულისხმობს) აღნიშნული რვა ელემენტიდან ექვსის დანერგვა გაცილებით ადვილდება. ეს ელემენტებია:

როგორც აღვნიშნეთ, ელექტრონული გამჭვირვალობა ელექტრონული მმართველობის ერთ-ერთი შესაძლო შედეგი და მისი ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. ეს, გარდა იმისა, რომ ინფორმაციის თავისუფლების რეალიზების ქმედითი მექანიზმია, მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს საჯარო გადაწყვეტილებების პროცესში მოქალაქეთა ჩართულობისა და თანამონაწილეობის ზრდას, აძლიერებს სამოქალაქო კონტროლის სისტემას.

ქვეყანაში ელექტრონული გამჭვირვალობის დასანერგად აუცილებელია ერთროულად ორი პირობის შესრულება:

1. ინფორმაციის თავისუფლების უზრუნველმყოფელი სამართლებრივი ბაზის არსებობა და

2. ელექტრონული მმართველობის სისტემის, როგორც ამ ბაზის ეფექტური გამოყენების ინსტრუმენტის, დანერგვა.

სამწუხაროდ, დღეისათვის საქართველოში ელექტრონული მმართველობის დანერგვისთვის საჭირო სამართლებრივი ბაზა არ არსებობს. ერთადერთი გამონაკლისია 1981 წლის ევროპის საბჭოს კონვენცია „პერსონალური მონაცემების ავტომატური დამუშავებისას ფიზიკური პირების მონაცემების დაცვის შესახებ“, რომელიც საქართველოს პარლამენტის მიერ 2005 წლის 28 ოქტომბერს არის რატიფიცირებული; თუმცა, ეროვნულ კანონმდებლობაში მისი აღსრულებისთვის საჭირო არანაირი ნორმა არ არსებობს. არ არსებობს არც სახელმწიფოს მიერ მიღებული რაიმე კონცეფცია ან პროგრამა (სახელმწიფოს ხედვა) ინფორმატიზაციის სფეროში კანონმდებლობის განვითარების შესახებ. ერთადერთი სერიოზული ნაშრომი ამ მიმართულებით გაეროს განვითარების პროგრამის ეგიდით 2004 წელს შემუშავებული „საქართველოს საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების ჩარჩო-პროგრამაა“. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული დოკუმენტის შექმნაში საქართველოს მთავრობა და საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისია მონაწილეობდნენ, პროგრამა მაინც სუფთა სამეცნიერო ნაშრომად დარჩა და მისი სამართლებრივი ლეგიტიმაცია ხელისუფლების რომელიმე ორგანოს მიერ არ მომხდარა.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, წინამდებარე ნაშრომში შემდეგი საკითხების ანალიზია წარმოდგენილი:

რაც შეეხება საქართველოში ელექტრონული მმართველობის განვითარებისთვის საჭირო სამართლებრივი ბაზის ანალიზს, მისი (ბაზის) ფაქტობრივი არარსებობის გამო, ეს საკითხი განხილული ვერ იქნება.

___________________

1. 2007 წლის განახლება და რედაქციული ცვლილებები - ია ბიგანიშვილი, გიორგი ჯოხაძე.

მმართველობის გადაწყობა საინფორმაციო ტექნოლოგიებზე საკმაოდ ხანგრძლივი პროცესია, რადგან იგი სოლიდურ ფინანსურ დანახარჯებთან ერთად ყოველი კონკრეტული საქმიანობისთვის შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის შექმნასა და ტესტირებას, კადრების მომზადებასა და საქმიანობის ავტომატიზაციის სქემების ამოქმედებას მოითხოვს. დიდი მნიშვნელობა აქვს შესაბამისი წესებისა და პროცედურების შემოღებას და მათ დანერგვას, რადგან როცა ინფორმაცია და ჩანაწერები არ არის კარგად დაცული და მოწესრიგებული, არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული, ვის რა კატეგორიის ინფორმაციაზე მიუწვდება ხელი, მაშინ ინფორმაციის მოპოვებასა და დამუშავებაზე დიდი დრო იკარგება, არსებობს კონფიდენციალური ინფორმაციის გაჟონვისა და პირიქით, საჯარო ინტერესის მქონე ინფორმაციის დამალვის საშიშროება. სახელმწიფომ საკანონმდებლო ბაზის შექმნით უნდა უზრუნველყოს ელექტრონული ხელმოწერის თანაბარი ძალის ცნობა ფურცელზე დასმულ ხელმოწერასთან, დაუშვას ელექტრონული ტრანზაქციების შესაძლებლობა, გამოყოს თანხები ელექტრონული მომსახურების საქმიანობის დაფინანსებაზე, განსაზღვროს იმ უწყებების ჩამონათვალი და პირთა ვინაობა, რომლებიც ელექტორნული მმართველობის სხვადასხვა ასპექტებზე არიან პასუხისმგებელნი და ა. შ.

საერთაშორისო პრაქტიკაში ელექტრონული მმართველობის დანერგვის რამდენიმე სტადიას განასხვავებენ:

ასევე განასხვავებენ ელექტრონული გამჭვირვალობის რამდენიმე დონეს, რომლებიც შეესაბამება მთავრობის კონკრეტული საქმიანობის სფეროზე ძირითადი ინფორმაციის გამოქვეყნების, საჯარო სექტორის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებსა და ქმედებებზე კონკრეტული დეტალების შესახებ ინფორმაციის გამოქვეყნების, სახელმწიფო დოკუმენტების ხელმისაწვდომობის, საჯარო საკითხების განხილვასა და გადაწყვეტაში საზოგადოების ჩართულობის უზრუნველყოფის სტადიებს.

მთავრობის მიერ მოქალაქეებისთვის შეთავაზებული ელექტრონული მომსახურება შემდეგ კატეგორიებად შეიძლება დავყოთ:

სახელმწიფო შესყიდვების გამჭვირვალობა ელექტრონული გამჭვირვალობის ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილია. ამისთვის მთავრობები შესყიდვებს ინტერნეტის მეშვეობით ახორციელებენ და ეს ინფორმაცია საზოგადოებისთვის ღიაა. მაგალითად, ჩილემ 1998 წელს სპეციალური ორგანო - კომუნიკაციებისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების სამმართველო ჩამოაყალიბა. სამმართველოს სახელმწიფო შესყიდვების სფეროში მთავრობის საქმიანობის კოორდინირება დაევალა. სამმართველომ შექმნა ცენტრალიზებული სისტემა, რომლის მეშვეობით სახელმწიფოს მიერ განსახორციელებელი შესყიდვების შესახებ ინფორმაცია ერთ ვებ-გვერზე ქვეყნდება. როდესაც რომელიმე საჯარო დაწესებულებას შესყიდვის განხორციელება სურს, ინფორმაცია ეგზავნება სამმართველოს, რომელიც ამ ვებ-გვერდის საშუალებით სისტემაში რეგისტრირებულ კერძო კომპანიებს უკავშირდება. ამასთანავე, ვებგვერდზე მოთავსებულია სრული ინფორმაცია არა მხოლოდ დაგეგმილი, მიმდინარე და განხორციელებული საჯარო შესყიდვების შესახებ, არამედ სტატისტიკური მონაცემებიც და შესყიდვებში მონაწილე კერძო კომპანიების შესახებ ინფორმაციაც.

ელექტრონული გამჭვირვალობის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილია არჩევნების ელექტრონულად ჩატარება. პალესტინამ 1996 წელს ღია და სამართლიანი არჩევნების ჩასატარებლად საინფორმაციო ტექნოლოგიები გამოიყენა, რაც ამ სფეროში სპეციალური კანონმდებლობის შემუშავების შედეგად განხორციელდა. დღეს არჩევნების ჩასატარებლად ელექტრონულ ტექნოლოგიებს საკმაოდ ბევრი ქვეყანა იყენებს. ინტერნეტის მეშვეობით არჩევნებში ხმის მიცემასთან ერთად მოქალაქეებს ასევე შეუძლიათ არჩევნების მსვლელობისთვის თვალყურის დევნება, საარჩევნო კანდიდატებსა და მათ მიერ მიღებულ ხმებზე ინფორმაციის მიღება.

ელექტრონული მმართველობის განვითარება

ქვემოთ სახელმწიფო დაწესებულებების მიერ მსოფლიოს სხვადასხვა რეგიონში ვებ-გვერდის მეშვეობით მომხმარებლისთვის შეთავაზებული მომსახურების სტატისტიკაა¹ მოყვანილი:

აშშ-ს მთავრობამ ელექტრონული მმართველობის დასანერგავად მუშაობა 1993 წელს დაიწყო. შემდეგ ეს საკითხი დღის წესრიგში დადგა დიდ ბრიტანეთში², ავსტრალიაში³, კანადასა და ჰოლანდიაში. საკითხის განხილვა დაიწყეს ისეთმა საერთაშორისო ორგანიზაციებმაც, როგორიცაა ლიდერი 8 ქვეყნისგან შემდგარი ე.წ. „დიდი რვიანი“ და ევროკომისია. 2000 წელს საერთაშორისო დონეზე ელექტრონული მმართველობის შემოღების საკითხებზე „დიდმა რვიანმა“ „გლობალური საინფორმაციო საზოგადოების ოკინავას ქარტია“ შეიმუშავა. ხსენებულ დოკუმენტზე დაყრდნობით საერთაშორისო ექსპერტთა საბჭო⁴ შეიქმნა. 2001 წელს გენუაში დამტკიცებულ სამოქმედო გეგმაში საბჭომ შემდეგი რეკომენდაციები შეიტანა:

აღნიშნული რეკომენდაციების საფუძველზე ბევრ განვითარებად ქვეყანაში, განსაკუთრებით აფრიკაში, საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარების მიმართულებით მრავალი პროგრამა დაიწყო. ამ პროგრამების კოორდინირებას გაერო ახორციელებს.

ევროკომისიამ წამოიწყო ინიციატივა „ელ-ევროპა“. ინიციატივის ფარგლებში ევროპის კავშირმა 2000 წელს ლისაბონში დირექტივით მიიღო „ელ-ევროპის“ 2002 წლის გეგმა. გეგმის შესაბამისად უნდა წახალისდეს:

შემდე ეტაპზე კი ევროკავშირის სხვადასხვა დაწესებულებების საქმიანობისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გამჭვირვალობა და საზოგადოებისთვის ხელმისაწვდომობა დაინერგა.

ამ პერიოდში აშშ-ს მოქალაქეებისთვის სამთავრობო ინფორმაციასა და მომსახურებაზე ინტერნეტის მეშვეობით ხელმისაწვდომობა საკმაოდ გაიზარდა. 2000 წლისთვის აშშ-ს მოქალაქეებს უკვე შეეძლოთ ფედერალური მთავრობის ინფორმაციის ინტერნეტში ძებნა ვებ-გვერდიდან www.firstgov.gov.

დიდ ბრიტანეთში 2001 წლისთვის სამთავრობო შესყიდვების 90% ელექტრონულ ფორმატში ხორციელდებოდა. კანადამაც განახორციელა ელ-მმართველობის კონცეფცია სამთავრობო პორტალის www.canada.gc.ca მეშვეობით.

2006 წლიდან ევროკავშირის ქვეყნების განვითარება ელექტრონული მმართველობის სამოქმედო გეგმის შესაბამისად დაიწყება, საუკეთესო გამოცდილება შეირჩევა და მისი ევროკავშირის წევრ სხვა სახელმწიფოებში გამოყენება მოხდება. საუკეთესო გამოცდილების ფარგლებში დღეისთვის უკვე შერჩეულია შემდეგი სისტემები: Revenue On-Line (ირლანდია), KSI ZUS (პოლონეთი), Kadaster-on-line (ჰოლანდია) და ანგარიშების ელექტრონული მიღების სისტემა (დანია).

ჩრდილოეთ ამერიკის სახელმწიფო დაწესებულებების ვებ-გვერდების 56% ოფიციალურ ინფორმაციასა და ნორმატიულ აქტებთან ერთად საჭირო დოკუმენტის ან კონსულტაციის ინტერნეტით მოძიების, მოთხოვნისა და მიღების შესაძლებლობას იძლევა. ამასთანავე, შესაძლებელია კითხვის ან კომენტარის ელექტრონული ფოსტით გაგზავნა, საკომიტეტო მოსმენებზე ინტერნეტის მეშვეობით დასწრება, დებატებისა და გამოსვლებისთვის თვალყურის მიდევნება, მთავრობის წარმომადგენლებთან ინტერნეტ ფორუმებში მონაწილეობა. აშშ-ს მთავრობა გეგმავს კომპიუტერების დადგმას სუპერმარკეტებში, კაფეებსა და მაღაზიებში, რათა იმ მოქალაქეებს, რომლებსაც არ აქვთ კომპიუტერი, მათ მიერ არჩეულ დეპუტატთან ინტერნეტის მეშვეობით დაკავშირებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობის შესაძლებლობა ჰქონდეთ.

ელექტრონული მმართველობის, მისი განვითარების სტრატეგიისა და პოლიტიკის შემუშავებისთვის რიგ ქვეყნებში სპეციალური უწყებები შეიქმნა; ზოგან ეს ფუნქცია აღმასრულებელი ხელისუფლების მმართველმა ორგანომ ან სახელმწიფო მინისტრმა შეითავსა, განხორციელება და კოორდინაცია კი სხვადასხვა სამინისტროებს (ფინანსთა, მეცნიერების, შინაგან საქმეთა) დაევალა.

როგორც წესი, რეგიონალური განვითარების სტრატეგიის შემუშავება და განხორციელება ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოებს ევალებათ, ხოლო საქმიანობის კოორდინაცია რომელიმე მინისტრის მოვალეობაა.

ელექტრონული მმართველობის საკანონმდებლო
უზრუნველყოფა

საერთაშორისო კანონმდებლობა

ევროკავშირის ზემოჩამოთვლილ დირექტივებთან ერთად, რომლებიც ევროპის თითქმის ყველა ქვეყანამ მიიღო, აღსანიშნავია ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაცია (2004)15 ელექტრონული მმართველობის შესახებ, რომელიც წევრ სახელმწიფოებს შესაბამის საერთაშორისო, ეროვნულ, რეგიონალურ და ადგილობრივ პარტნიორებთან ერთად ადამიანის უფლებების, დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის პრინციპების გათვალისწინებით ერთიანი ელექტრონული მმართველობის ხედვის ჩამოსაყალიბებლად მუშაობისკენ მოუწოდებს. რეკომენდაციის მიზანი ელექტრონული მმართველობის სტრატეგიების შემუშავებაში წევრი ქვეყნებისთვის დახმარების გაწევაა. ეს კი საჯარო ხელისუფლებისა და სამოქალაქო საზოგადოებას ურთიერთობებში, აგრეთვე თავად საჯარო ხელისუფლების შიდა ურთიერთობებში, მის ფუქნციონირებასა და საჯარო მომსახურების გაწევაში საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებას ეფექტურს გახდის.

ეროვნული კანონმდებლობა

ელექტრონული მმართველობის სფეროს რეგულირების მიზნით, ევროპის სხვადასხვა ქვეყნამ მიიღო მთელი რიგი კანონებისა, კერძოდ:

პოლონეთმა 2005 წელს საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელ დაწესებულებათა კომპიუტერიზაციის შესახებ აქტი მიიღო. აქტით საჯარო ხელისუფლების ყველა სექტორისთვის ჰორიზონტალური/ინფრასტრუქტურული პროგრამებია დანერგილი და პოლონეთის საჯარო სექტორის საინფორმაციო ტექნოლოგიების სისტემის ერთიანი ქსელია შექმნილი.

ლატვიამ 2002 წელს სახელმწიფო საინფორმაციო სისტემების შესახებ კანონი მიიღო, რომელიც საკანონმდებლო ჩარჩოს ქმნის სახელმწიფო საინფორმაციო სისტემებისთვის და მასში ჩართულ ადმინისტრაციულ ერთეულებს თანამშრომლობას ავალდებულებს. კანონის მიზანი სახელმწიფოს მიერ შეთავაზებული საინფორმაციო მომსახურების ხელმისაწვდომობისა და მაღალი ხარისხის უზრუნველყოფაა.

ლიტვამ სახელმწიფო რეესტრის შესახებ კანონი მიიღო, რომელიც სახელმწიფო ელექტრონული რეესტრების შემოღებას, მართვას, ფუქნციონირებასა და ლიკვიდაციის საკითხებს აწესრიგებს; კანონი ასევე არეგულირებს რეესტრებს შორის ურთიერთკავშირს და სახელმწიფო რეესტრის მართვისა და ზედამხედველობის ორგანოებს განსაზღვრავს.

იტალიამ 2005 წელს ელექტრონული ადმინისტრაციული კოდექსი მიიღო, რომლის მიზანი ელექტრონული მმართველობის განვითარებისა და ეფექტური, მომხმარებელზე ორიენტირებული სახელმწიფო ადმინისტრაციისთვის სამართლებრივი ჩარჩოს შექმნაა. კოდექსი საჯარო ადმინისტრაციას შესაბამისი ინფორმაციის ელექტრონული საშუალებებით გაცვლასა და ისეთი ინფორმაციის ვებ-გვერდებზე განთავსებას ავალდებულებს, როგორიცაა უწყების ორგანიზაციული სტრუქტურა, თანამშრომელთა ელექტრონული ფოსტების ნუსხა, უწყების მიერ გაწეული ელექტრონული მომსახურების ჩამონათვალი, მოქალაქებისა და კომერციული სტრუქტურებიდან ელექტრონული ფულადი გადარიცხვების მიღება და ა.შ.

ჩეხეთმა 2000 წელს საჯარო ადმინისტრაციის საინფორმაციო სისტემების შესახებ აქტი მიიღო, რომელიც საჯარო ადმინისტრაციის საინფორმაციო სისტემების განვითარებაში ჩართულ პირებსა და დაწესებულებებს, მათ უფლება-მოვალეობებს განსაზღვრავს.

ფინეთმა 2003 წელს საჯარო სექტორის ელექტრონული მომსახურების და კომუნიკაციის აქტი მიიღო, რომელმაც მონაცემთა ელექტრონული გაცვლის წახალისების გზით საჯარო ადმინისტრაციაში, სასამართლოში და ძალოვან სტრუქტურებში მომსახურების და კომუნიკაციის ხარისხი, სიჩქარე და ინფორმაციის უსაფრთხოების დონე უნდა აამაღლოს. აქტი ელექტრონული მომსახურების და კომუნიკაციის სფეროში სტრუქტურებისა და მომხმარებლების უფლებებსა და მოვალეობებს განსაზღვრავს.

ავსტრიამ 2004 წელს ელექტრონული მმართველობის აქტი მიიღო, რომელიც ელექტრონული მომსახურების განმახორციელებელ საჯარო მმართველობის ყველა უწყებას თანამშრომლობას ავალდებულებს. ახალი მექანიზმების (როგორიცაა ელექტრონული ხელმოწერა, პერსონალური იდენტიფიკატორები ან დოკუმენტების ელექტრონული მიღება) გამოყენება კერძო სექტორშიც შესაძლებელია. აქტის ყველაზე მნიშვნელოვანი პრინციპებია: საჯარო ადმინისტრაციისადმი მიმართვის ფორმის არჩევის თავისუფლება, მონაცემთა დაცვისათვის შესაბამისი ტექნიკური საშუალებების გამოყენება (მაგალითად, მოქალაქის ბარათის შემოღება), 2007 წლისთვის შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთათვის საჯარო ადმინისტრაციიდან ყველა საჭირო ინფორმაციის ინტერნეტის მეშვეობით მიღების შესაძლებლობის მიცემა.

ჰოლანდიას არ აქვს კონკრეტული კანონი ელ-მმართველობის შესახებ, თუმცა მუშავდება რამდენიმე აქტი, რომლებიც ელექტრონული მმართველობის დამკვიდრების შემადგენელი ნაწილია, მაგალითად, შემდეგ სფეროებში: ფიზიკური პირების, კომპანიების და მიწების ძირითადი რეესტრი, მოქალაქის ელექტრონული საიდენტიფიკაციო ბარათი და ა.შ. ჰოლანდიაში ასევე ძალაშია სახელმწიფო ინფორმაციის (საჯარო ხელმისაწვდომობის) აქტი (1991წ.), პირადი მონაცემების დაცვის აქტი (2000წ.), ელ-ვაჭრობის აქტი (2000წ.), ტელეკომუნიკაციის აქტი (2004წ.), ელექტრონული ხელმოწერის აქტი (2003წ.). თუმცა ქვეყანას რატიფიცირებული აქვს ევროკავშირის დირექტივები ელ-შესყიდვების და საჯარო სექტორის ინფორმაციის ხელახალი გამოყენების შესახებ.

ევროპის ზოგიერთი ქვეყანა (მაგ., სლოვენია, სლოვაკეთი, საფრანგეთი,) ელექტრონული მმართველობის კანონმდებლობაზე ჯერ კიდევ მუშაობს, თუმცა ამ ქვეყნებში სხვადასხვა ნორმატიული აქტი მოქმედებს, რომლებიც სახელმწიფო ადმინისტრაციაში საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენების რიგ ასპექტებს არეგულირებს. ბელგიაში, კვიპროსში, დანიაში, საფრანგეთში, გერმანიაში, საბერძნეთში, უნგრეთში, ირლანდიასა და ლუქსემბურგში ინფორმაციის თავისუფლების, მონაცემთა დაცვის/კონფიდენციალურობის, ელექტრონული ვაჭრობის, ელექტრონული კომუნიკაციების, ელექტრონული ხელმოწერების სფეროებში ცალკეული კანონებია მიღებული.

ქვემოთ აღნიშნულ რამდენიმე ქვეყანაში ამ სფეროში ევროპის რეგიონისთვის დამახასიათებელი კანონმდებლობა მოქმედებს:

დიდი ბრიტანეთი ერთ-ერთი პირველი ქვეყანაა, სადაც ელექტრონული არჩევნები ჩატარდა. ბრიტანეთს ელექტრონული მმართველობის მარეგულირებელი კონკრეტული კანონი არ აქვს. იქ ამ სფეროს სხვადასხვა კანონი არეგულირებს:

ელექტრონული შესყიდვების სფეროში დიდ ბრიტანეთს სპეციალური კანონი არ აქვს, თუმცა, სავარაუდოდ, იგი ევროკავშირის დირექტივის რატიფიცირებას მოახდენს. 2005 წელს მიღებულ იქნა ევროკავშირის დირექტივა საჯარო სექტორის ინფორმაციის ხელახლა გამოყენებაზე და საჯარო სექტორის ინფორმაციის ოფისი შეიქმნა.

ესტონეთში, რომელიც ელექტრონული მმართველობის ერთ-ერთი პიონერი ქვეყანაა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ფარგლებში, ერთიანი კანონი ელექტრონული მმართველობის შესახებ მიღებული არ არის. სფერო შემდეგი კანონებითა და აქტებით რეგულირდება:

პოლონეთში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის მარეგულირებელ ნორმებთან ერთად საჯარო საქმიანობის განმახორციელებელ დაწესებულებათა საქმიანობის კომპიუტერიზაციის შესახებ აქტი და 1997 წელს მიღებული პირად მონაცემთა დაცვის შესახებ კანონი მოქმედებს. ელექტრონული კომერციის სფეროში 2002 წელს სამი აქტი იქნა მიღებული: ელექტრონული საშუალებებით მომსახურების გაწევის შესახებ, ელექტრონული საშუალებებით გაწეული ზოგიერთი მომსახურების დაცვის შესახებ და ელექტრონული გადახდის ინსტრუმენტების შესახებ.

ევროკავშირის ელ-კომუნიკაციების მარეგულირებელი ჩარჩოს შესაბამისად 2004 წელს პოლონეთმა ტელეკომუნიკაციების შესახებ კანონი მიიღო, 2001 წელს კი - ელექტრონული ხელმოწერის შესახებ აქტი. 2004 წელს აგრეთვე მიღებულ იქნა კანონი სახელმწიფო შესყიდვების შესახებ, რომლის შესაბამისად პოლონეთის საჯარო სამსახურში შემოდის „ელ-შესყიდვების“ ცნება. პოლონეთმა აგრეთვე მოახდინა ევროკავშირის (2003/ 98/EC) დირექტივის რატიფიცირება საჯარო სექტორის ინფორმაციის ხელახალი გამოყენების შესახებ.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში 2001 წლის აგვისტოში ელმმართველობის სპეციალური კომისია შეიქმნა, ხოლო 2002 წელს ელმმართველობის სტრატეგია დამტკიცდა. სტრატეგიის მიზანია:

სტრატეგია ორიენტირებულია შედეგზე, მომხმარებელზე და არა ბიუროკრატიულ პროცედურებზე. ის აქტიურად უწყობს ხელს ინოვაციებს. ელ-მმართველობა მოსახლეობისა და ბიზნესის წარმომადგენლების მთავრობასთან ურთიერთობებში ძალზედ მნიშვნელოვანი ელემენტია.

2002 წელს პრეზიდენტმა ელ-მმართველობის აქტს მოაწერა ხელი, რომლის მიზანი ფედერალური ორგანოების საქმიანობის საინფორმაციო ტექნოლოგიებით გაძლიერება, საინფორმაციო უსაფრთხოების სტანდარტებისა და პროგრამების შექმნა და სტატისტიკური მიზნებისთვის გაცემული ინფორმაციის კონფიდენციალურობის დასაცავად ერთიანი გარანტიების შემოღებაა. აქტით განსაზღვრულ იქნა რიგი ღონისძიებებისა, რამაც ფედერალური მმართველობის ორგანოებში მომსახურების გასაწევად სამთავრობო დაწესებულებების მიერ ელექტრონული ინფორმაციით სარგებლობის ხარისხის ამაღლება განაპირობა. აქტის შესაბამისად ფედერალურმა ორგანოებმა საზოგადოებასთან ურთიერთობაში ინტერნეტი უნდა გამოიყენონ, ჩამოაყალიბონ ინფორმაციის ცენტრალიზების სტანდარტები და ინტერნეტის მეშვეობით საჯარო ინფორმაციის გაცემა გაზარდონ.

პრეზიდენტის ადმინისტრაციის მენეჯმენტისა და საბიუჯეტო ოფისში აქტის შესრულებაზე პასუხისმგებელი ელექტრონული მმართველობის ოფისი შეიქმნა. ეს სამსახური აქტის შესაბამისად მიღწეულ პროგრესთან დაკავშირებით მოხსენებას ყოველწლიურად აკეთებს. მასვე ევალება მთავრობის მიერ დაფინანსებული კომპიუტერისა და ინტერნეტის მოხმარების ცენტრების (საზოგადოებრივი ტექნოლოგიის ცენტრები, საჯარო ბიბლიოთეკები და ა.შ.) შესახებ კვლევის ჩატარება.

საყურადღებოა, რომ აქტი საჯარო დაწესებულებებს ინფორმაციის გავრცელებას ინტერნეტთან ერთად სხვა ხერხებითაც ავალდებულებს.

აქტის 206-ე მუხლი საზოგადოების მონაწილეობას აძლიერებს და საინფორმაციო ტექნოლოგიების გამოყენების შედეგად ფედერალური მთავრობის განვითარებას აუმჯობესებს. ეს მუხლი დაწესებულებებს ნორმატიული აქტების პროექტებზე ელექტონული კომენტარების მიღებასა და ელექტრონული დოსიეების შექმნას ავალდებულებს, რაც მოსახლეობისთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. დასასრულს ელექტრონულად მომზადებული ნორმატიული აქტი ვებ-გვერდზე (http://www.regulations.gov) განთავსდება, რათა მოსახლეობისთვის ხელმისაწვდომი იყოს. ეს ვებ-გვერდი 2003 წელს შეიქმნა და, ექსპერტთა შეფასებით, მისი მეშვეობით მოსახლეობის მონაწილეობა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მნიშვნელოვნად გაიზარდა.

მთავრობის მიერ ქაღალდის მოძრაობით დოკუმენტაციის წარმოების აღმოფხვრის აქტი (1998 წ.) ფედერალურ ორგანოებს ინფორმაციისა და გადასახადების ელექტრონული ფორმატით მიღების უზრუნველყოფას ავალდებულებს 2003 წლიდან.

ფედერალური ტელეკომუნიკაციის აქტი (1996წ.), შტატებს ავალდებულებს სკოლების, ჯანდაცვის დაწესებულებებისა და ბიბლიოთეკებისთვის უნივერსალური (ერთიანი) ტელეკომუნიკაციის სისტემის უზრუნველყოფას. ისეთ დაწესებულებებში კი, როგორიცაა საზოგადოებრივი ტექნოლოგიური ცენტრები, კომპიუტერისა და ინტერნეტის გამოყენება ყველა მსურველს უნდა შეეძლოს.

კლინგერ-კოჰენის აქტი (1996წ.) მთავრობის, კონგრესისა და პრეზიდენტის მუშაობაში საინფორმაციო ტექნოლოგიების მნიშვნელობას ცნობს და საინფორმაციო ტექნოლოგიების მენეჯმენტის რეფორმის აქტსა და ფედერალური შესყიდვების რეფორმის აქტს აკანონებს. ეს ორი აქტი, ერთად კლინგერ-კოჰენის აქტად ცნობილი, ფედერალური მთავრობის დაწესებულებების ხელმძღვანელებს ინვესტიციების საინფორმაციო ტექნოლოგიებში დაწესებულების მიღწევებთან დაკავშირებას ავალდებულებს. აქტი ასევე მოითხოვს, რომ დაწესებულებების ხელმძღვანელებმა მათი საინფორმაციო ტექნოლოგიებში ინვესტიციების არჩევის, მართვისა და კონტროლის პროცედურები დანერგონ.

ფედერალური შესყიდვების ოპტიმალურად ჩატარების აქტის (1994წ.) მიხედვით ფედერალური მთავრობის დაწესებულებებმა პროექტის დაგეგმვისას კარგი გადაწყვეტილება უნდა მიიღონ და შედეგზე ორიენტირებულნი იყვნენ.

1993 წელს მთავრობის საქმიანობის შედეგის აქტი იქნა მიღებული.

ელექტრონული მმართველობის ბოლო სტადიის რეალიზაციისთვის აშშ-ში ვებ-გვერდი: www.firstgov.gov შეიქმნა. ამ პორტალში აშშ-ს 27 მილიონი ფედერალური სამმართველო ერთეულია გაერთიანებული. 2006 წელს ამერიკის შეერთებული შტატების გადასახადების 15%-ის ინტერნეტის მეშვეობით გადარიცხვებით მიღება იგეგმება. ამასთან, არსებობს სხვა სახელმწიფო პორტალები, რომელთა მომსახურების თემატიკა უფრო ვიწროა. მაგალითად, საკონსულტაციო მომსახურება საპრეზიდენტო ადმინისტრაციიდან: „დაუსვი კითხვა თეთრ სახლს“ (http://www.whitehouse.gov/ask/).

კანადა ბოლო პერიოდში ელ-მმართველობის ლიდერად ითვლება. ქვეყანაში შეიქმნა მთავრობის პორტალი: www.canada.gc.ca. კანადის მოსახლეობის 31% მთავრობასთან ინტერნეტით ურთიერთობს.

ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის აქტი (1985წ.), სამთავრობო დაწესებულებების კონტროლით, არსებული ინფორმაციის მიღების წესებს არეგულირებს, საზოგადოებისთვის ღია და დახურული ინფორმაციის სახეებს განსაზღვრავს და მოითხოვს, რომ დახურული ინფორმაცია რაც შეიძლება მცირე და კონკრეტულად განსაზღვრული იყოს. აქტი ინფორმაციის ყველა შესაძლო ალტერნატიული ფორმით გაცემას მოითხოვს.

კონფიდენციალურობისა და მონაცემთა დაცვის აქტი (1985წ.) პიროვნების შესახებ საჯარო დაწესებულებებში არსებული ინფორმაციის კონფიდენციალურობის დაცვასა და ინფორმაციის მიღების უფლების უზრუნველყოფას ეხება.

1993 წელს ტელეკომუნიკაციების აქტი იქნა მიღებული.

1998 წელს კანადის ხაზინის საბჭომ ფინანსური ადმინისტრაციული აქტის შესაბამისად შეიმუშავა ქვეყნის კომუნიკაციის პოლიტიკა. აქტი 2002 წელს შეიცვალა. პოლიტიკის მიზანი მთავრობასთან კომუნიკაციის კარგი კოორდინირება, მისი ეფექტურად მართვა და საზოგადოების მოთხოვნებთან შესაბამისობაში მოყვანაა. 2004 წლისთვის საბჭომ დეპარტამენტებსა და სააგენტოებთან კონსულტაციების შემდეგ ფედერალური ინტერნეტ/ინტრანეტის და ელექტრონული ქსელების ერთიანი ფორმატი შეიმუშავა. ქსელებში ფედერალური იდენტიფიკაციის პროგრამა გამოიყენება.

1998 წლის თებერვლიდან ფედერალური მთავრობის დაწესებულებების მიერ ელექტრონული ქსელების უფლებამოსილი პირების მიერ გამოყენების საკითხის დასარეგულირებლად ხაზინის საბჭომ ფინანსური ადმინისტრაციული აქტის და საჯარო სამსახურის თანამშრომელთა ურთიერთობის აქტის შესაბამისად ელექტრონული ქსელების გამოყენების პოლიტიკა შეიმუშავა, რომელიც ხელს უწყობს უფლებამოსილ პირებს გამოიყენონ ელექტრონული ქსელები მთავრობასთან, სხვა უფლებამოსილ პირებსა და საზოგადოებასთან ურთიერთობაში და გაიუმჯობესონ ცოდნა ელექტრონული ქსელების მოხმარების დარგში.

ფინანსური ადმინისტრაციის აქტი (1998წ.) ელექტრონული გადახდების განხორციელების ფორმას ადგენს და ელექტრონული გადახდების დებულებებს შეიცავს.

2000 წელს მიღებულ იქნა პირადი ინფორმაციის დაცვისა და ელექტრონული დოკუმენტების აქტი, რომელიც ელექტრონული დოკუმენტების შედგენას, მოხმარებას, გადაგზავნასა და ელექტრონული ხელმოწერის მიღების წესებს განსაზღვრავს.

კანადის საარჩევნო აქტის (2000წ.) შესაბამისად კანდიდატებს საარჩევნო ორგანოებისთვის თავის შესახებ ინფორმაციისა და საარჩევნო პლატფორმის ელქტრონული ფორმატით გადაგზავნა შეუძლიათ. მომავლისთვის ელექტრონული ხმის მიცემის ტესტირება და დანერგვაა დაგეგმილი.

კანადაში ასევე შემუშავებულია ფედერალური იდენტიფიკაციის პროგრამა, რომლის მიზანი ქვეყანაში ერთიანი და დაკავშირებული ადმინისტრაციის შექმნა და კანადელებისთვის საკუთარი მთავრობის გაცნობაში ხელშეწყობაა. პროგრამა 160 სამთავრობო უწყებას მოიცავს.

2002 წელს მთავრობის უსაფრთხოების პროგრამა შემუშავდა, რომლის მიზანი სახელმწიფო უსაფრთხოების დაცვა და საფრთხეების რისკის შემცირებაა. პოლიტიკა შემუშავებულია საჯარო მოსამსახურეების დასაცავად, კონფიდენციალურობის, ერთიანობის, ხელმისაწვდომობის შესანარჩუნებლად.

საერთაშორისო ექსპერტების აზრით, კანადის წარმატება ელმმართველობის განვითარებაში ამ საკითხისადმი ქვეყნის პირველი პირების დამოკიდებულებამ განაპირობა. 1997 წლიდან ქვეყნის პრემიერ-მინისტრი ყოველთვის ხაზს უსვამდა ელ-მთავრობის დანერგვის მნიშვნელობას. ამასთან, მთავრობა ყოველთვის კარგად აფინანსებდა ამ სექტორის განვითარებას. 1999 წლიდან მინისტრების მოადგილეების კომიტეტს⁵ ელმმართველობის დანერგვის უზრუნველყოფა დაევალა. მთავრობის ელმმართველობის დანერგვაზე პასუხისმგებელი წარმომადგენლებისგან შეიქმნა ინიციატივა „ელექტრონული კავშირი მთავრობასთან“⁶, მომსახურება კატეგორიების შესაბამისად იქნა ორგანიზებული და არა ცალ-ცალკე, თითოეული დეპარტამენტის მიერ. ამასთან, მთავრობამ კვლევა ჩაატარა იმის დასადგენად, თუ რა სახის მომსახურება სჭირდებოდა მოსახლეობას და მხოლოდ ამის შემდეგ შეუდგა დანერგვას. მთავრობამ მოქალაქეების, ბიზნესმენებისა და მეცნიერებისგან შემდგარი მრჩეველთა კომიტეტი შექმნა, რომელიც ინიციატივის „ელექტრონული კავშირი მთავრობასთან“ განხორციელებაში კონსულტაციას უწევდა მთავრობას.

როგორც საერთაშორისო გამოცდილება გვიჩვენებს, ელ-მთავრობის პროგრამების წარმატებით განხორციელებისათვის გამჭვირვალობისა და ანგარიშგების მარეგულირებელი ნორმატიული ბაზაა საჭირო. მთავრობას უნდა ჰქონდეს ცალსახად გამოკვეთილი პოლიტიკური ნება და თავად იყოს ლიდერი გამჭვირვალობისა და ანგარიშგების მისაღწევად კანონების, პროცედურებისა და პოლიტიკის განვითარებაში.

__________________

1 Global E-Government, 2005 by Darrell M. West, Brown University

2 A Green Paper on the Electronic Delivery of Government Services

3 Clients First. The Challenge for Government Information Technology

4 Digital Opportunity Task Force (G8 DOT Force)

5 A Committee of Deputy Ministers, (TIMS - The Telecommunications and Informatics Management Subcommittee)

6 http://www.ged-gol.gc.ca/index_e.asp

ქართულ სამართლებრივ სივრცეში ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხების მარეგულირებელი ნორმები ხუთ პირობით ჯგუფად შეიძლება დავყოთ. ესენია:

1. საერთაშორისო ნორმები

ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვის ევროპული კონვენცია (ევროპის საბჭო)

- საქართველოში ძალაშია საქართველოს პარლამენტის 1999 წლის 12 მაისის 1940 დადგენილებით.

კონვენციის 10.1 მუხლის შესაბამისად ყველა პირს აქვს უფლება, მიიღოს ინფორმაცია საზღვრების მიუხედავად. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევაში და მხოლოდ მაშინ, როდესაც ამგვარი შეზღუდვა წარმოადგენს აუცილებლობას - „დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უსაფრთხოების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი წესრიგის ინტერესებიდან გამომდინარე, უწესრიგობისა და დანაშაულის აღკვეთისთვის, სხვათა რეპუტაციის ან უფლებების დაცვისათვის, კონფიდენციალურად მიღებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილებისა ან სასამართლო ხელისუფლების უფლებამოსილების განსახორციელებლად“.

კონვენცია განსაზღვრავს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სავალდებულო მინიმუმს და არა მათ ამომწურავ ჩამონათვალს. სწორედ ამიტომ, დოკუმენტის 53-ე მუხლში ცალსახად არის დაფიქსირებული, რომ კონვენციის არც ერთი დებულება არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ეროვნული კანონმდებლობით გარანტირებული უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვისათვის.

2. კონსტიტუციური ნორმები

საქართველოს კონსტიტუცია

- მიღებულია 1995 წლის 24 აგვისტოს.

24-ე მუხლი:

ასევე ადასტურებს ადამიანის უფლებას, შეუზღუდავად მიიღოს ინფორმაცია. ეს უფლება, ევროპული კონვენციის მსგავსად, შეიძლება შეზღუდულ იქნეს მხოლოდ კანონით და „ისეთი პირობებით, რომლებიც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში სახელმწიფო უშიშროების, ტერიტორიული მთლიანობის ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, სხვათა უფლებებისა და ღირსების დასაცავად, კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან ასაცილებლად ან სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველსაყოფად“.

37-ე მუხლი:

აწესებს ყოველი ადამიანის უფლებას, ჰქონდეს დროული, სრული და ობიექტური ინფორმაცია სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს, მისი მდგომარეობის შესახებ.

41-ე მუხლი:

ქვეყნის მოქალაქეებს ანიჭებს უფლებას, გაეცნონ მათ შესახებ არსებულ ინფორმაციას, რომელიც ინახება სახელმწიფო დაწესებულებებში. ამავე მუხლით გარანტირებულია მოქალაქეთა უფლება, გაეცნონ სახელმწიფო დაწესებულებებში არსებულ ნებისმიერ დოკუმენტს, თუ იგი არ შეიცავს სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას. მუხლის მეორე პუნქტი ზღუდავს ინფორმაციის გაცემას, თუ იგი დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან. ასეთი ინფორმაცია შეიძლება გაიცეს მხოლოდ იმ ადამიანის თანხმობით, რომელსაც შეეხება ინფორმაცია, ან კანონით დადგენილ შემთხვევაში, როდესაც ინფორმაციის გაცემა „აუცილებელია სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად“.

3. სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი კანონმდებლობა

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელ ძირითად საკანონმდებლო აქტს წარმოადგენს 1996 წელს მიღებული საქართველოს კანონი „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“. 1997 წელს გამოიცა საქართველოს პრეზიდენტის 42 ბრძანებულება¹, რომლითაც კანონის ასამოქმედებლად საჭირო შემდეგი ნორმატიული აქტები დამტკიცდა:

ჩამოთვლილ აქტებთან ერთად სახელმწიფო საიდუმლოების ცალკეულ დეტალებს არეგულირებს რიგი დებულებებისა, რომლებიც ფრაგმენტულად არის მოცემული `ნორმატიული აქტების შესახებ“, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“, „სადაზვერვო საქმიანობის შესახებ“, „სახელმწიფო მატერიალური რეზერვების შესახებ“ და საქართველოს სხვა კანონებში, აგრეთვე მათ საფუძველზე მიღებულ კანონქვემდებარე აქტებში.

ამ ნაშრომში სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი კანონმდებლობის მხოლოდ ის ძირითადი დებულებებია აღწერილი, რომლებიც საინტერესოა ინფორმაციის თავისუფლების კუთხით.

ინფორმაციის მიჩნევა სახელმწიფო საიდუმლოებად

„სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 1.1 მუხლის შესაბამისად, ინფორმაციის მიჩნევა სახელმწიფო საიდუმლოებად იმ შემთხვევაშია დასაშვები, თუ ის შემდეგ მოთხოვნას აკმაყოფილებს: შეიცავს თავდაცვის, ეკონომიკის, საგარეო ურთიერთობების, დაზვერვის, სახელმწიფო უსაფრთხოებისა და მართლწესრიგის დაცვის სფეროს მიკუთვნებულ ისეთ ინფორმაციას, რომლის გამჟღავნებას ან დაკარგვას შეუძლია ზიანი მიაყენოს საქართველოს ან საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების მონაწილე მხარის სუვერენიტეტს, კონსტიტუციურ წყობილებას, პოლიტიკურ და ეკონომიკურ ინტერესებს. იმ ინფორმაციის ზოგადი ჩამონათვალი, რომელიც სახელმწიფო საიდუმლოებად შეიძლება იქნეს მიჩნეული, კანონის მე-7 მუხლშია მოცემული. ეს ჩამონათვალი უფრო დეტალურად არის გაშლილი „სახელმწიფო საიდუმლოებას მიკუთვნებულ ცნობათა ნუსხაში“ (პრეზიდენტის 42-ე ბრძანებულება).

ამავე კანონის მე-8 მუხლში განსაზღვრულია ინფორმაცია, რომლის გასაიდუმლოება დაუშვებელია. ეს არის:

იმ თანამდებობის პირთა ნუსხა, რომელთაც უფლება აქვთ, მიაკუთვნონ ესა თუ ის ინფორმაცია სახელმწიფო საიდუმლოებას, დამტკიცებულია პრეზიდენტის 42-ე ბრძანებულებით.

სახელმწიფო საიდუმლოების ხარისხი არსებობს ოთხი ხარისხის სახელმწიფო საიდუმლოება და შესაბამისად - ოთხი გრიფი. ესენია:

სახელმწიფო საიდუმლოების ვადა

ინფორმაციის გასაიდუმლოების მაქსიმალური ვადა დამოკიდებულია მისი საიდუმლოების ხარისხზე, კერძოდ:

ამავე დროს, საიდუმლოების ვადის გაგრძელების უფლება აქვთ პრეზიდენტსა და სპეციალური სამსახურების ხელმძღვანელებს.

დაშვება სახელმწიფო საიდუმლოების გასაცნობად

სახელმწიფო საიდუმლოების გასაცნობად საჭიროა, რომ:

სახელმწიფო საიდუმლოების კონკრეტული კატეგორიის გაცნობის უფლება შეიძლება ჰქონდეს საქართველოს ქმედუნარიან მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან, თუ მას ინფორმაცია სამსახურებრივი ან სამეცნიერო-კვლევითი საქმიანობისთვის ესაჭიროება. უცხოეთის მოქალაქეზე ან მოქალაქეობის არმქონე პირზე საიდუმლოებასთან დაშვების უფლების გაცემა მხოლოდ საერთაშორისო ხელშეკრულებისა და შეთანხმების ან პრეზიდენტის განკარგულების საფუძველზეა შესაძლებელი.

საიდულოებასთან დაშვების შესახებ გადაწყვეტილება შესაბამისი შემოწმების შემდეგ მიიღება, რომელსაც შინაგან საქმეთა სამინისტროს შესაბამისი სამსახური 1 თვის ვადაში ახორციელებს.

თანამდებობის პირთა ნუსხა, რომლებსაც უფლება აქვთ, დაუშვან პირი სახელმწიფო საიდუმლოებასთან, დამტკიცებულია პრეზიდენტის 42-ე ბრძანებულებით.

პასუხისმგებლობა სახელმწიფო საიდუმლოების კანონმდებლობის დარღვევისთვის

სახელმწიფო საიდუმლოების გაცემის ან გამჟღვანებისთვის დადგენილია სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა. კერძოდ, სისხლის სამართლის კოდექსის:

313-ე მუხლი:

აწესებს პასუხისმგებლობას სახელმწიფო საიდუმლოების გამჟღავნებისთვის იმ პირის მიერ, ვინც ეს ინფორმაცია იცოდა სამსახურებრივი მდგომარეობის გამო, ან თუ მას იგი განდობილი ჰქონდა განსაკუთრებულ გარემოებებთან დაკავშირებით.

314-ე მუხლი:

აწესებს პასუხისმგებლობას ჯაშუშობისთვის, ანუ სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ცნობების შეგროვების ან გადაცემისთვის უცხო ქვეყნის, უცხოური ორგანიზაციის ან მათი წარმომადგენლისთვის.

320-ე მუხლი:

აწესებს პასუხისმგებლობას საიდუმლოს გახმაურებისთვის განზრახ, ან იმ პირის მიერ, ვინც ეს ინფორმაცია იცოდა სამსახურებრივი მდგომარეობის გამო, ან თუ მას იგი განდობილი ჰქონდა განსაკუთრებულ გარემოებებთან დაკავშირებით. 313-ე მუხლისგან განსხვავებით, ამ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის შემადგენლობისთვის ინფორმაციის მიწოდება უცხო ქვეყნისთვის (წარმომადგენლისთვის) ან მისი საჯაროდ გამჟღავნება აუცილებელი არ არის,.

321-ე მუხლი:

აწესებს პასუხისმგებლობას სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველისადმი მოპყრობის წესების დარღვევისთვის, თუ ამან საიდუმლოების შემცველის დაზიანება, დაკარგვა ან განადგურება გამოიწვია.

4. კანონმდებლობა, რომელიც არეგულირებს
კომერციულ, პირად და პროფესიულ
საიდუმლოებას და ინფორმაციის ღიაობის
შეზღუდვის სხვა შემთხვევებს

1. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი მიღებულია 1999 წლის 22 ივლისს.

კოდექსის მიერ დადგენილია სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობა სიტყვის თავისუფლების ხელყოფისთვის, ინფორმაციის გაცნობაზე უარის თქმის ან არასწორი ინფორმაციის მიწოდებისთვის, შვილად აყვანის საიდუმლოს გამჟღავნებისთვის და იმ ინფორმაციის დამალვისთვის, რაც საფრთხეს უქმნის ადამიანის გარემოსა და ჯანმრთელობას. კერძოდ:

მუხლი 153 (სიტყვის თავისუფლების ხელყოფა) სისხლის სამართლის პასუხისმგებლობას ადგენს ქმედებისთვის, რომლითაც ხელი შეეშალა პირს, გამოეყენებინა ინფორმაციის მიღების უფლება. პასუხისმგებლობის დადგომის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს მნიშვნელოვანი ზიანის არსებობა ან ქმედების ჩადენა სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით.

მუხლი 167 (ინფორმაციის გაცნობაზე უარის თქმა ან არასწორი ინფორმაციის წარდგენა)

ისჯება უკანონოდ პირისთვის უარის თქმა, ან სხვაგვარად უკანონოდ ხელის შეშლა იმ ინფორმაციის ან ოფიციალური დოკუმენტის გაცნობაზე, რომელიც მის უფლებებსა და თავისუფლებებს შეეხება. მუხლი პასუხისმგებლობას ადგენს ასეთი ინფორმაციის არასრულად ან დამახინჯებულად წარდგენის შემთხვევაშიც. ქმედების დასჯადობისთვის ასევე საჭიროა მნიშვნელოვანი ზიანის დადგომა.

მუხლი 175 (შვილად აყვანის საიდუმლოების გამჟღავნება)

დანაშაულად აცხადებს ინფორმაციის გამჟღავნებას შვილად აყვანის ფაქტის შესახებ, თუ ეს ქმედება განხორციელებულია მშვილებლის ნების საწინააღმდეგოდ.

მუხლი 247 (სიცოცხლის ან ჯანმრთელობისათვის საფრთხის შემქმნელი გარემოების შესახებ ინფორმაციის დამალვა ან გაყალბება)

ისჯება ინფორმაციის დამალვა ან გაყალბება იმ ფაქტისა და მოვლენის შესახებ, რომელიც საფრთხეს უქმნის ადამიანის სიცოცხლეს, მის ჯანმრთელობას ან გარემოს. მუხლი გაზრდილ პასუხისმგებლობას აწესებს იმ შემთხვევაში, როდესაც დანაშაული სახელმწიფო მოხელის მიერ არის ჩადენილი.

2. საქართველოს კანონი ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ მიღებულია 1997 წლის 10 დეკემბერს.

კანონი (მუხლი 42) მედიცინის მუშაკებისა და სამედიცინო დაწესებულების თანამშრომლებისთვის სამედიცინო საიდუმლოების დაცვის ვალდებულებას ადგენს.

3. საქართველოს კანონი პაციენტის უფლებების შესახებ მიღებულია 2000 წლის 5 მაისს.

კანონის თანახმად, ქვეყნის მოქალაქეს უფლება აქვს იცოდეს ყველა ის ინფორმაცია, რომელიც ხელს უწყობს ან ვნებს მის ჯანმრთელობას. სახელმწიფო ვალდებულია, როგორც მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, ასევე ინდივიდუალური მოთხოვნის შემთხვევაში მიაწოდოს მოქალაქეებს ეს ინფორმაცია (მუხლი 16). კანონი (მუხლი 21) ასევე ადგენს პაციენტის თანხმობის აუცილებლობას მის შესახებ სამედიცინო ჩანაწერებში არსებული და სხვა კონფიდენციალური ინფორმაციის გაცემისათვის. ეს ინფორმაცია დახურულია როგორც პაციენტის სიცოცხლეში, ასევე მისი გარდაცვალების შემდეგ (მუხლი 27). გამონაკლისს წარმოადგენს გარემოება, როდესაც ინფორმაციის გაუცემლობა საფრთხეს უქმნის მესამე პირის სიცოცხლესა ან/და ჯანმრთელობას, ან როდესაც ინფორმაციის გაცემა ხდება პიროვნების მაიდენტიფიცირებელი მონაცემების გარეშე სასწავლო ან სამეცნიერო მიზნით.

4. საქართველოს ორგანული კანონი ეროვნული ბანკის შესახებ მიღებულია 1995 წლის 23 ივნისს.

კანონი ადგენს კონფიდენციალური ინფორმაციის დაცვის ვალდებულებას. კერძოდ, კანონის 21.1 მუხლის შესაბამისად, ბანკის არცერთ მუშაკს, თანამშრომელს, აუდიტორს, აგენტს ან კორესპოდენტს ან ეროვნული ბანკის საბჭოს ყოფილ წევრს არ აქვს უფლება დაუშვას ვინმე კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან, გათქვას, გაავრცელოს ან პირადი სარგებლობისთვის გამოიყენოს ამგვარი ინფორმაცია. აღნიშნული სახის ინფორმაცია მიეწოდება მხოლოდ საქართველოს კონტროლის პალატას და საქართველოს ფინანსური მონიტორინგის სამსახურს. კანონის შესაბამისად, ცნობები იურიდიული და ფიზიკური პირების ოპერაციებისა და ანგარიშების შესახებ შეიძლება გაეცეს მხოლოდ ფინანსური მონიტორინგის სამსახურს; სხვა შემთხვევაში აღნიშნული მონაცემები გაიცემა მხოლოდ სასამართლოს შესაბამისი აქტის საფუძველზე (მუხლი 21.3-4 )

5. საქართველოს კანონი სტატისტიკის შესახებ მიღებულია 1997 წლის 12 ნოემბერს.

კანონის შესაბამისად, სტატისტიკის ორგანოები ვალდებულნი არიან, კრებსითი სტატისტიკური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა და საჯაროობა უზრუნველყონ (მუხლი 17(გ)) და საქართველოს რეზიდენტ პირებს მათ შესახებ არსებული ინფორმაცია (მუხლი 17(დ)) მიაწოდონ. ამავე დროს, სტატისტიკის ორგანოები ვალდებულნი არიან, პირველადი მონაცემების კონფიდენციალურობა დაიცვან (მუხლი 17(ბ)). შეკრებილი ინფორმაცია კონფიდენციალურია, თუ იგი დაკვირვების ერთეულის იდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა (მუხლი 12(1)). აკრძალულია არა მხოლოდ კონფიდენციალური მონაცემების შემცველი მასალის გავრცელება, არამედ იმ მასალისაც, რომლის გამოყენებით ამგვარი მონაცემების დადგენა შესაძლებელია (მუხლი 12(2)).

6. საქართველოს კანონი ნოტარიატის შესახებ მიღებულია 1996 წლის 3 მაისს.

კანონის თანახმად, ნოტარიუსს ევალება სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული ცნობების საიდუმლოების დაცვა. ნოტარიუსის აღნიშნული მოვალეობა ძალაში რჩება მისი სამსახურიდან გათავისუფლების შემდეგაც (მუხლი 9).]

7. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი მიღებულია 2004 წლის 22 დეკემბერს.

საგადასახადო კოდექსის მიხედვით, საგადასახადო საიდუმლოებად მიიჩნევა საგადასახადო ორგანოს მიერ გადასახადის გადამხდელის შესახებ მიღებული ნებისმიერი ინფორმაცია, გარდა დღგ-ს გადამხდელის დასახელებისა და მისამართისა, გადასახადის გადამხდელის საიდენტიფიკაციო ნომრისა და სამეწარმეო რეესტრსა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის სახელმწიფო რეესტრში შეტანილი მონაცემებისა³ (მუხლი 122.1). გადამხდელთა შესახებ იდენტიფიცირებული ინფორმაციის გადაცემა შესაძლებელია მხოლოდ კოდექსით განსაზღვრული პირებისთვის და განსაზღვრული მიზნით (მუხლი 122. 2). საგადასახადო საიდუმლოებად გადასახადის გადამხდელის შესახებ იდენტიფიცირებული ინფორმაცია მიიჩნევა აღრიცხვაზე აყვანის მომენტიდან. საგადასახადო ორგანოს თანამშრომლებს ევალებათ არ გაახმაურონ სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულების დროს მიღებული ინფორმაციის საიდუმლოება (მუხლები 101.7 და 122. 3).

8. საქართველოს საბაჟო კოდექსი მიღებულია 2006 წლის 25 ივლისს

საბაჟო კოდექსი ადგენს „კომერციული საიდუმლოების“ დეფინიციას, რომელიც განსხვავდება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით განსაზღვრული ცნებისგან. საბაჟო კოდექსის მიხედვით, პირის მიერ საბაჟო კანონმდებლობის შესაბამისად წარდგენილი ინფორმაცია კომერციული საიდუმლოებაა. საბაჟო კოდექსის შესაბამისად, საბაჟო ორგანოებში წარდგენილი ინფორმაციის, გადაცემა, ისევე როგორც საგადასახადო საიდუმლოებას მიკუთვნებული ინფორმაციისა, შესაძლებელია მხოლოდ შემდეგი პირებისთვის: ფინანსთა სამინისტროს სისტემის თანამშრომლების, სასამართლოსა და სასამართლო აღმასრულებლების, სამართალდამცავი ორგანოებისა და სხვა ქვეყნის საგადასახადო ორგანოებისთვის (მუხლი 16.1).

საბაჟო კოდექსით დადგენილი „კომერციული საიდუმლოების“ დეფინიცია ვერ აკმაყოფილებს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 27² მუხლით განსაზღვრული კომერციული საიდუმლოების ფაქტობრივ და პროცედურულ პირობებს. კომერციულ საიდუმლოებად მისაჩნევად ინფორმაცია უნდა იყოს ფასეული კომერციული თვალსაზრისით და უნდა არსებობდეს ინფორმაციის წარმდგენი პირის მოთხოვნა კომერციულ საიდუმლოებად ინფორმაციის მიჩნევის თაობაზე,

5. საქართველოს კანონი საჯარო ინფორმაციის ასლის გადაღების შესახებ მიღებულია 2005 წლის 13 მაისს

მატარებელზე (ფურცელი, კომპაქტურ დისკი, დისკეტა, აუდიო და ვიდეო კასეტა) ინფორმაციის გადატანისთვის მოსაკრებლის ოდენობას. ამასთან მოსაკრებელი არ გადაიხდევინება ინფორმაციის მომთხოვნის ელექტრონულ მატარებელზე ინფორმაციის ჩაწერისას, ელექტრონული ფოსტით ინფორმაციის გაგზავნისას და ფიზიკური პირის მიერ დაწესებულებაში მასზე არსებული პერსონალური მონაცემების ასლის გადაღებისას (მუხლი 7).

6. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი 1999 წლის 25 ივნისს არის მიღებული. მასში ადმინისტრაციული აქტის, მისი გამოცემის, აღსრულებისა და გასაჩივრების, ადმინისტრაციული წარმოების, ადმინისტრაციული გარიგების, აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის სამართლებრივი საფუძვლები და სისტემაა ჩამოყალიბებული. ამავე დროს, ინფორმაციის თავისუფლების კუთხით კოდექსი ყველაზე მნიშვნელოვანი დოკუმენტია, რადგან ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის მარეგულირებელი ნორმები და მექანიზმები მასში ყველაზე ვრცლად და დეტალურად არის მოცემული.

კოდექსის III თავი ეძღვნება ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხებს, რომელთაგან ძირითადი ქვემოთ იქნება განხილული.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიხედვით, ინფორმაციის მოთხოვნა და მიღება შეუძლია ნებისმიერ იურიდიულ და ფიზიკურ პირს, მისი მოქალაქეობის მიუხედავად. ამისთვის ინფორმაციის გამოთხოვის წერილობითი პროცედურაა დადგენილი.

გამოთხოვილი შეიძლება იქნეს ინფორმაციის როგორც ნებისმიერი შემცველი, ასევე მისი ასლი, რისთვისაც მხოლოდ ასლის დამზადებისათვის საჭირო საზღაური შეიძლება დაწესდეს.

საჯარო ინფორმაციის ღიაობა ორ შემთხვევაშია შეზღუდული: 1) როდესაც ეს კანონითაა გათვალისწინებული და 2) როცა დადგენილი წესით იგი მიეკუთვნება სახელმწიფო, კომერციულ და პირად საიდუმლოებას.

დარეგულირებულია შესაბამისი კანონმდებლობით (რაც ზემოთ იქნა განხილული). კოდექსი დამატებით ადგენს რეჟიმს, რომლის შესაბამისად 1990 წლის 28 ოქტომბრამდე მიღებული ყველა სახელმწიფო საიდუმლოება ღიად არის გამოცხადებული.

რაც შეეხება სხვა საიდუმლოებებს, მათი დეფინიცია და ინფორმაციის ამ კატეგორიებზე მიკუთვნების პრეცედურები კოდექსში ზოგადად არის მოცემული. კერძოდ:

გადაწყვეტილება ინფორმაციის კომერციულ ან პირად საიდუმლოებად მიჩნევასთან დაკავშირებით შეიძლება მესამე პირის მიერ გასაჩივრებული იქნეს ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში ან სასამართლოში. ამავე დროს, ინფორმაცია სხვისი პირადი ან კომერციული საიდუმლოების მოთხოვნის შესახებ ფიქსირდება საჯაროდ, მომთხოვნის ვინაობის, მისამართისა და მოთხოვნის თარიღის მითითებით.

კოდექსით ასევე დადგენილია აღმასრულებელი პრივილეგიის ცნება, რაც შეიძლება ნაწილობრივ მივაკუთნოთ საიდუმლო ინფორმაციის სახეს. აღმასრულებელი პრივილეგიით კანონი გამხელისგან იცავს იმ საჯარო მოხელის ვინაობას, რომელიც ამა თუ იმ გადაწყვეტილების მომზადებიაში იღებდა მონაწილეობას.

ინფორმაციის გაცემის ვალდებულებას კოდექსი ყველა საჯარო დაწესებულებას აკისრებს, რაც მოიცავს როგორც სახელმწიფო და ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოებს, ასევე საჯარო ფუნქციის განმხორციელებელ სუბიექტებსა (პოლიტიკური პარტიებისა და რელიგიური გაერთიანებების გარდა) და იმ კერძო სამართლის იურიდიულ პირებს, რომლებსაც სახელმწიფო დაფინანსება აქვთ მიღებული (ამ დაფინანსების ფარგლებში).

ინფორმაციის გამოსათხოვად პირმა საჯარო დაწესებულებას განცხადებით უნდა მიმართოს, რომელშიც ინფორმაციის მოთხოვნის მოტივისა და მიზნის მითითება სავალდებულო არ არის. თუ პირი სხვა პირის კომერციულ ან პირად საიდუმლოებას ითხოვს, მაშინ განცხადებასთან ერთად წარდგენილი უნდა იყოს ამ პირის წერილობითი თანხმობაც. ინფორმაცია უნდა გაიცეს დაუყოვნებლივ ან მაქსიმუმ 10 დღის ვადაში, თუ შესაბამისი დოკუმენტის გასაცემად მნიშვნელოვანი მოცულობის სამუშაოა ჩასატარებელი.

ინფორმაციის გაცემაზე საჯარო დაწესებულების უარი დაუყოვნებლივ უნდა იქნას გაცხადებული. უარი ინფორმაციის გაცემაზე გამოცემული უნდა იქნეს წერილობით, ადმინისტრაციული აქტის ფორმით, მისი გაცხადებიდან 3 დღის ვადაში. აქტში პირის უფლებები და გასაჩივრების წესი უნდა იყოს განმარტებული.

უარის გასაჩივრება შეიძლება როგორც ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში, ასევე სასამართლოში, კერძოდ:

კოდექსის მიხედვით, ყველა კოლეგიური საჯარო დაწესებულების⁵ სხდომა ღია უნდა იყოს. სხდომის დახურვა შესაძლებელია, თუ სხდომაზე სახელმწიფო, კომერციული ან პირადი ინფორმაციის შემცველი საკითხი განიხილება. სხდომის ჩატარების ადგილისა და დროის, დღის წესრიგისა და სხდომის დახურვის (ასეთის შემთხვევაში) შესახებ კოლეგიური საჯარო დაწესებულება საჯაროდ აცხადებს სხდომამდე სულ ცოტა 1 კვირით ადრე.

კოდექსი ღიად აცხადებს ყველა ინფორმაციას, რომელიც არ შეიცავს სახელმწიფო, კომერციულ, პირად ან პროფესიულ საიდუმლოებას, ან რომელიც არ არის დაცული აღმასრულებელი პრივილეგიით. ამავე დროს, კოდექსი იმ ინფორმაციის კატეგორიას განსაზღვრავს, რომლის გასაიდუმლოება დაუშვებელია (მუხლი 42). კერძოდ, კოდექსის თანახმად, ყველას აქვს უფლება, იცოდეს:

ა) გარემოსა და იმ საშიშროების თაობაზე, რომელიც მათ სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას ემუქრება;

ბ) საჯარო დაწესებულების საქმიანობის ძირითადი პრინციპები და მიმართულებები;

გ) საჯარო დაწესებულების სტრუქტურის აღწერა, მოხელეთა ფუნქციების განსაზღვრისა და განაწილების, აგრეთვე გადაწყვეტილებათა მიღების წესი;

დ) საჯარო დაწესებულების იმ საჯარო მოხელეთა ვინაობა და სამსახურის მისამართი, რომელთაც საპასუხისმგებელო თანამდებობა უკავიათ ან საზოგადოებასთან ურთიერთობა და მოქალაქეთათვის ინფორმაციის მიწოდება ევალებათ;

ე) კოლეგიურ საჯარო დაწესებულებაში გადაწყვეტილების მისაღებად გამართული ღია კენჭისყრის შედეგები;

ვ) არჩევით თანამდებობაზე პირის არჩევასთან დაკავშირებული ყველა ინფორმაცია;

ზ) საჯარო დაწესებულების საქმიანობის შესახებ აუდიტორული დასკვნებისა და რევიზიების შედეგები, აგრეთვე სასამართლოს მასალები იმ საქმეებზე, რომელშიც საჯარო დაწესებულება მხარეს წარმოადგენს;

თ) საჯარო დაწესებულების გამგებლობაში არსებული საჯარო მონაცემთა ბაზის სახელწოდება და ადგილსამყოფელი, აგრეთვე საჯარო მონაცემთა ბაზაზე პასუხისმგებელი პირის ვინაობა და სამსახურის მისამართი;

ი) საჯარო დაწესებულების მიერ მონაცემთა შეგროვების, დამუშავების, შენახვისა და გავრცელების მიზნები, გამოყენების სფეროები და სამართლებრივი საფუძველი;

კ) საჯარო მონაცემთა ბაზაში მისი პერსონალური მონაცემების არსებობა ან არარსებობა, აგრეთვე მათი გაცნობის წესი, მათ შორის, იმ პროცედურისა, რომლითაც მოხდება პირის იდენტიფიკაცია, თუ პირმა (მისმა წარმომადგენელმა) თავის შესახებ მონაცემების გაცნობის ან მათში ცვლილების თაობაზე შეიტანა მოთხოვნა;

ლ) იმ პირთა კატეგორია, რომელთაც საჯარო მონაცემთა ბაზაში არსებული პერსონალური მონაცემების გაცნობის უფლება კანონით აქვთ მინიჭებული;

მ) საჯარო მონაცემთა ბაზაში არსებულ მონაცემთა შემადგენლობა, წყაროები და იმ პირთა კატეგორია, რომელთა შესახებ ინფორმაცია გროვდება, მუშავდება და ინახება.

ამავე დროს, კოდექსი ადგენს საიდუმლო ინფორმაციის ნებისმიერი გამოცალკავებადი არასაიდუმლო ნაწილის საჯაროდ ხელმისაწვდომობის ვალდებულებას.

კოდექსის შესაბამისად ყველა საჯარო დაწესებულება ვალდებულია, აწარმოოს საჯარო რეესტრი, რომელიც ყველასთვის ხელმისაწვდომი იქნება. რეესტრში აღირიცხება:

49-ე მუხლის შესაბამისად, ყველა საჯარო დაწესებულება ვალდებულია, ყოველწლიურად, 10 დეკემბერს, პრეზიდენტთან და პარლამენტთან წარადგინოს წლიური ანგარიში, რომელშიც სრული ინფორმაცია უნდა აისახოს:

ა) საჯარო დაწესებულებაში შესული საჯარო ინფორმაციის გაცემისა და საჯარო ინფორმაციაში შესწორების შეტანის მოთხოვნათა რაოდენობის შესახებ და მოთხოვნაზე უარის თქმის თაობაზე მიღებულ გადაწყვეტილებათა რაოდენობის შესახებ;

ბ) მოთხოვნის დაკმაყოფილების ან მასზე უარის თქმის თაობაზე მიღებულ გადაწყვეტილებათა რაოდენობის, გადაწყვეტილების მიმღები საჯარო მოსამსახურის ვინაობის, აგრეთვე კოლეგიური საჯარო დაწესებულების მიერ საკუთარი სხდომის დახურვის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების შესახებ;

გ) საჯარო მონაცემთა ბაზებისა და საჯარო დაწესებულებათა მიერ პერსონალური მონაცემების შეგროვების დამუშავების, შენახვისა და სხვისთვის გადაცემის თაობაზე;

დ) საჯარო მოსამსახურეთა მიერ ამ კოდექსის მოთხოვნების დარღვევის რაოდენობისა და პასუხიმგებელ პირებზე დისციპლინური საელის დადების შესახებ;

ე) იმ საკანონმდებლო აქტების შესახებ, რომლებსაც საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმისას ან კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომის დახურვისას დაწესებულება ეყრდნობოდა;

ვ) საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესახებ;

ზ) საჯარო დაწესებულების მიერ ინფორმაციის დამუშავებასა და გაცემასთან, აგრეთვე ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის გადაწყვეტილების ან კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომის დახურვის გადაწყვეტილების გასაჩივრებასთან დაკავშირებული ხარჯების, მათ შორის მხარის სასარგებლოდ გადახდილი თანხების შესახებ.”

______________

1 „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედებასთან დაკავშირებული ნორმატიული აქტების დამტკიცების შესახებ

2 „კონფიდენტი“ - პირი, რომელიც ფარულად თანამშრომლობს სახელმწიფო ორგანოებთან დაზვერვის, სახელმწიფო უშიშროებისა და მართლწესრიგის სფეროში

3 მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლისა და საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის (მუხლი 34) თანახმად, რეესტრის მონაცემები საჯაროა და ნებისმიერ დაინტერესებულ პირს უფლება აქვს მიიღოს ამონაწერი მისი გაცემის დღისთვის დაფიქსირებული სამეწარმეო და არასამეწარმო იურიდიული პირების ძირითადი სამართლებრივი ფაქტების შესახებ.

4 „საჯარო სამსახურში ინტერესთა შეუთავსებლობისა და კორუფციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლით გათვალისწინებული თანამდებობის პირები.

5 კოლეგიური საჯარო დაწესებულება - დაწესებულება რომელშიც გადაწყვეტილებას ამზადებს ან იღებს ერთზე მეტი პირი.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი 1999 წლის 25 ივნისს იქნა მიღებული. დოკუმენტის სრულყოფის მიზნით მასში შვიდჯერ შევიდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები და დამატებები. კოდექსის წლების მანძილზე მოქმედებისა და მასში შეტანილი ცვლილებების მიუხედავად, ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის რეალურად განხორციელების ხელშემშლელი უამრავი ფაქტორი მაინც არსებობს. კვლევის წინამდებარე თავში სწორედ ამ პრობლემებზე იქნება საუბარი.

1. წინააღმდეგობა კანონმდებლობაში

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი კანონმდებლობის ნაწილი საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსსა და სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელ კანონმდებლობას შორის მრავალი წინააღმდეგობაა. კერძოდ:

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელ კანონმდებლობასა და ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსს შორის არსებული სამართლებრივი წინააღმდეგობები უფრო ვრცლად 1 დანართშია მოცემული.

პერსონალური მონაცემების ნაწილი

გაურკვევლობაა პირადი საიდუმლოებისა და პერსონალური მონაცემების საკითხთან დაკავშირებით. საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლი ერთმნიშვნელოვნად ზღუდავს ყველა იმ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას, რომელიც ადამიანის ფინანსებთან, ჯანმრთელობასთან ან სხვა პირად საკითხებთან არის დაკავშირებული, მაშინ როდესაც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიხედვით ამ სახის ყველა ინფორმაცია შესაძლოა, პირად საიდუმლოებას არ იყოს მიკუთვნებული. წინააღმდეგობასა და გაურკვევლობას აძლიერებს ის გარემოებაც, რომ პირადი საიდუმლოებისა და პერსონალური მონაცემების შესახებ ცალკე კანონი არ არსებობს და ეს სფერო მხოლოდ კონსტიტუციის ერთი დეკლარაციული დებულებითა და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის რამდენიმე მუხლით რეგულირდება.

2. არასრულყოფილი რეგულაციები და არაერთგვაროვანი
სასამართლო პრაქტიკა

სასამართლო პრაქტიკის ანალიზი გვაძლევს გარკვეული განზოგადებული დასკვნების გაკეთების საფუძველს - მხარე ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან ვადების გაჭიანურების გამო, კარგავს ინფორმაციის მიღების ინტერესს. ზოგიერთ შემთხვევაში ადმინისტრაციული ორგანოები ყველა ეტაპზე და მათ შორის სასამართლოშიც გულგრილად და უყურადღებოდ ეკიდებიან თავიანთ ვალდებულებებს. სასამართლო პროცესებზე მათი გამოუცხადებლობაც კანონისადმი მათი უპატივცემულობის გამოხატულებად შეიძლება ჩაითვალოს. როგორც ადმინისტრაციულ ორგანოთა, ასევე სასამართლო აქტებსაც ხშირ შემთხვევაში აკლია შესაბამისი დასაბუთებულობა და შეფასება.

მიუხედავად ჩვენთან დაგროვებული საკმაოდ დიდი გამოცდილებისა, ინფორმაციის თავისუფლების სფეროში ერთ-ერთ პრობლემად სამწუხაროდ კვლავ რჩება ზოგიერთი საკანონმდებლო ხარვეზი. უფრო სწორედ არსებული, ზოგიერთ შემთხვევაში მცდარად დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკა, რასაც თავის მხრივ ზოგიერთი ნორმის ნაკლები სიმკვეთრე განაპირობებს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით გათვალისწინებული მრავალი საკითხი და ინსტიტუტი უფრო დეტალურ, ცალსახა და სრულყოფილ რეგულირებას საჭიროებს.

არსებული ხარვეზების გამო საჯარო დაწესებულებებისა და სასამართლოების მიერ ხშირია ასეთ ნორმათა არაერთგვაროვანი განმარტება და გამოყენება. არასრულყოფილი რეგულაციები და სასამართლო პრაქტიკის არაერთგვაროვნება განსაკუთრებით შემდეგი საკითხების მიმართ ვლინდება:

3. კოდექსის დანერგვა კანონქვემდებარე დონეზე

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დანერგვა კანონქვემდებარე აქტების დონეზე რეალურად არ მომხდარა. ეს კი მნიშვნელოვნად აფერხებს კოდექსის მოქმედებას პრაქტიკაში. უფრო მეტიც, საჯარო დაწესებულებებში მოქმედი დებულებები და ინსტრუქციები არ ითვალისწინებს ან წინააღმდეგობაშია კოდექსის მოთხოვნებთან. მაგალითად, საჯარო დაწესებულებებში საქმის წარმოება დღემდე 1999 წელს გამოცემული პრეზიდენტის ბრძანებულებით მიმდინარეობს, რომელიც დოკუმენტბრუნვის აღრიცხვისა და სისტემატიზაციის კოდექსისგან სრულიად განსხვავებულ მოთხოვნებს აწესებს და დოკუმენტების საჯაროობის საკითხებს საერთოდ არ ითვალისწინებს. იმის მიუხედავად, რომ კოდექსი ზემდგომი იურიდიული ძალის მქონე აქტია, პრაქტიკაში ადმინისტრაციული ორგანოები მეტ ანგარიშს სწორედ პრეზიდენტის ბრძანებულებას უწევენ.

4. კოდექსის მოთხოვნათა იგნორირება პრაქტიკაში

კოდექსის ნორმათა დიდი ნაწილი, როგორც წესი, საჯარო დაწესებულებების მიერ ირღვევა. მაგალითად:

ზოგადი მიმოხილვა

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელ ძირითად საკანონმდებლო აქტი არის 1996 წელს მიღებული საქართველოს კანონი „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“. კანონის საფუძველზე 1997 წელს გამოიცა საქართველოს პრეზიდენტის 42 ბრძანებულება, რომლითაც დამტკიცდა კანონის ასამოქმედებლად საჭირო ნორმატიული აქტები:

ჩამოთვლილ აქტებთან ერთად სახელმწიფო საიდუმლოების ცალკეულ დეტალებს საქართველოს კონსტიტუციაში, „ნორმატიული აქტების შესახებ“, „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“, „სახელმწიფო უშიშროების სამსახურის შესახებ“, „სადაზვერვო საქმიანობის შესახებ“, „სახელმწიფო მატერიალური რეზერვების შესახებ“ და საქართველოს სხვა კანონებში ფრაგმენტულად მოცემული რიგი დებულებები და მათ საფუძველზე მიღებული კანონქვემდებარე აქტები არეგულირებს.

ზემოთ ჩამოთვლილი აქტები ერთიანობაში სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგლამენტირებელ კანონმდებლობას ქმნიან, რაც საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დებულებებთან მიმართებაში იქნა შესწავლილი და გაანალიზებული.

რაც შეეხება თვით ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსს (შემდეგ „კოდექსი“), იგი 2000 წლის 1 იანვარს ამოქმედდა.

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი კანონმდებლობის მომზადებისა და მიღების პერიოდში ინფორმაციის ღიაობის საკითხების განმსაზღვრელი და საზოგადოების მიერ მისი მოპოვების რეალური მექანიზმების დამდგენი რაიმე ნორმატიული აქტი საქართველოში არ მოქმედებდა. ამან სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის მიზნით შემუშავებული კანონმდებლობის „არაკონკურენტულ“ გარემოში მიღება გამოიწვია, რის გამოც მასში ჩადებული რიგი დებულებების რაციონალურად გააზრება ბოლომდე არ მომხდარა და ეს ნორმები, საბოლოო ჯამში, როგორც ერთმანეთთან, ისე მოგვიანებით ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიერ დადგენილ მექანიზმებთან შეუსაბამო აღმოჩნდა.

სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი ნორმების ურთიერთშეუსაბამობის ფაქტები განხილული იქნება ჩვენს ანგარიშში „ადმინისტრაციულ ორგანოებში აღნიშნული კანონმდებლობის იმპლემენტირების შესახებ“. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დებულებებთან კონფლიქტის ანალიზს ქვემოთ გთავაზობთ.

ინფორმაციის გასაიდუმლოება

კოდექსის 30-ე მუხლი ადგენს, რომ ინფორმაცია მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება გასაიდუმლოვდეს, „თუ კანონი... შეიცავს საიდუმლოდ დასაცავი ინფორმაციის ამომწურავ ჩამონათვალს“. სახელმწიფო საიდუმლოების მარეგულირებელი კანონმდებლობა ამ დებულებას ეწინააღმდეგება, რადგან უშუალოდ კანონში „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ საიდუმლოდ დასაცავი ინფორმაციის მხოლოდ ზოგადი კრიტერიუმებია მოცემული, კონკრეტული ჩამონათვალი კი პრეზიდენტის მიერ დამტკიცებულ „სახელმწიფო საიდუმლოებას მიკუთვნებულ ცნობათა ნუსხაშია“ მოცემული, რაც კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტია.

კოდექსის ამ მოთხოვნას (და თავად „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონსაც) პირდაპირ ეწინააღმდეგება კანონი „საქართველოს სახელმწიფო მატერიალური რეზერვების შესახებ“. ამ კანონის მე-5 და მე-9 მუხლებით სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნა ინფორმაცია, რომელიც გათვალისწინებული არ არის არც `სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონში და არც ნუსხაში.

ხსენებულ დებულებას ეწინააღმდეგება „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონის მე-15(2) მუხლიც, რომელიც ისეთი ცნობის წინასწარი გასაიდუმლოების პროცედურას აწესებს, რომლის იდენტიფიკაცია ნუსხაში შემავალ ცნობებთან ვერ ხერხდება. ამგვარი გამონაკლისები კი საფუძველშივე გამორიცხავს კოდექსის მიერ დადგენილი „ამომწურავი ჩამონათვალის“ არსებობის შესაძლებლობას არა მარტო კანონში, არამედ კანონქვემდებარე აქტებშიც კი.

ინფორმაციის გასაიდუმლოების საკითხებში სხვა მნიშვნელოვანი წინააღმდეგობაცაა. კერძოდ, კოდექსი (42-ე მუხლი), ისე როგორც კანონი „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ (მე-8 მუხლი), იმ ინფორმაციის ჩამონათვალს იძლევა, რომლის გასაიდუმლოება დაუშვებელია. ამ დოკუმენტებში მოცემული ჩამონათვალი ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავდება (გარდა კოდექსის 42(ა) და კანონის 8(4)(ა), ნაწილობრივ 8(4)(ბ) მუხლებით გათვალისწინებული შემადგენლობებისა) და კოდექსის 42-ე მუხლში ჩამოთვლილი ინფორმაციის ძირითადი ნაწილი წარმოადგენს სახელმწიფო საიდუმლოებას „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონისა და მის საფუძველზე მიღებული აქტების შესაბამისად.

კერძოდ, დღეს არსებული მდგომარეობის მიხედვით გასაიდუმლოებულია 42-ე მუხლის ჩამონათვალში შესული შემდეგი ინფორმაცია:

პერსონალური მონაცემები

კოდექსის 39-ე, 42(კ) მუხლების მიხედვით ყველა პირს აქვს უფლება, იცოდეს ნებისმიერ საჯარო დაწესებულებაში მის შესახებ პერსონალური მონაცემების არსებობის შესახებ და დაუბრკოლებლად გაეცნოს მათ.

მართალია, აღნიშნული წესი სისხლის სამართლის საქმის წარმოებისა და ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის ფარგლებში განხორციელებულ მოქმედებებზე (კოდექსის მე-3(4)(ა) და მე-3(4)(ბ) მუხლები) არ ვრცელდება, მაგრამ არსებობს სპეცორგანოთა საქმიანობის კიდევ ერთი (პრინციპში ძირითადი) მიმართულება, რომლის განსახორციელებლად შესაბამისი უწყებები პერსონალური მონაცემების ფარულ შეგროვებას აწარმოებენ.

კერძოდ, საუბარია დაზვერვისა და კონტრდაზვერვის ორგანოების მიერ ინფორმაციის (მათ შორის პერსონალურის) შეგროვებაზე არა სისხლის სამართლებრივი დევნის ფარგლებში, არამედ მდგომარეობის შესწავლისა და ანალიზის მიზნით საფრთხის პროგნოზირებისა და რისკის შესაფასებლად. სწორედ ამ საქმიანობის მარეგულირებელი ნორმები ეწინააღმდეგება კოდექსის ხსენებულ დებულებებს.

„სადაზვერვო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიხედვით სადაზვერვო საქმიანობის მიზანია „რეალური და პოტენციური შესაძლებლობების გამოვლენა ინფორმაციის მოპოვებითა და მისი ანალიზით“ (მუხლი 1.). ფაქტია, რომ იმ ინფორმაციაში, რომელსაც „რეალური და პოტენციური შესაძლებლობების გამოვლენისათვის“ სადაზვერვო და კონტრსადაზვერვო ორგანიზაციები მოიპოვებენ, მოიაზრება აგრეთვე ფიზიკურ პირთა შესახებ პერსონალური მონაცემების შეგროვებაც, რომელიც ამავე კანონის მე-5(1)(თ) მუხლის მიხედვით გამჟღავნებისგან დაცულია. შესაბამისად, არც სადაზვერვო და კონტრსადაზვერვო საქმიანობის პროცესში შეგროვებული ინფორმაცია და არც მისი არსებობის ფაქტი არ არის ხელმისაწვდომი.

ამავე მიზეზის გამო სადაზვერვო და კონტრსადაზვერვო ორგანიზაციების საქმიანობის პრაქტიკა და მისი განმსაზღვრელი ნორმები ეწინაღმდეგება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის სხვა დებულებებს. კერძოდ დებულებებს, რომლებიც განსაზღვრავს:

პირის უფლებას:

საჯარო დაწესებულების ვალდებულებას:

შეუძლებელია კონკრეტული მითითება გაკეთდეს იმ ნორმებზე, რომლებიც განხილულ ასპექტებში ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის ზემოთ აღნიშნულ დებულებებს წინააღმდეგება, რადგან სადაზვერვო და კონტრსადაზვერვო ორგანიზაციების მიერ პერსონალური მონაცემების შეგროვების, დაცვისა და გამოყენების მარეგულირებელი ნორმები შიდა მოხმარების კანონქვენდებარე აქტებშია დაფიქსირებული, რაც ასევე დაცულია საიდუმლო გრიფით.

საიდუმლო ინფორმაციის მოთხოვნის, გაცემისა და
გამოქვეყნების პროცედურები

ინფორმაციის მოთხოვნა და გაცემა

კოდექსის რიგი მუხლებისა ადგენს საჯარო ინფორმაციის (მათ შორის სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის) მოთხოვნის, ასლის მიღების, გაცემისა და გაცემაზე უარის თქმის რეგულაციებს. აღნიშნული დებულებები სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველ მონაცემებზე დაშვების მქონე პირებისთვის ანალოგიური მოქმედებების მარეგულირებელ ნორმებს ეწინააღმდეგება. კერძოდ:

საიდუმლო ინფორმაციის გამოქვეყნება

კოდექსის 33-ე მუხლი საიდუმლო ინფორმაციის გამოქვეყნების ვალდებულებას ითვალისწინებს ამ ინფორმაციიდან საიდუმლო ნაწილის ამოღების შემდეგ.

მსგავსი პროცედურა „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონის და შესაბამისი ქვემდებარე აქტების მიერ დადგენილი არ არის. პირიქით, აღნიშნული კანონი (მუხლი 1(6)) საიდუმლოების გრიფის მინიჭებას მოითხოვს არა კონკრეტული ინფორმაციის, არამედ საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის მქონე დოკუმენტის ან სხვა სახის მატერიალურ შემცველისათვის მთლიანად, რაც მათი ცალკეული ნაწილების გამოქვეყნების შესაძლებლობას თავისთავად გამორიცხავს.

საჯარო რეესტრი

კოდექსის მიერ დადგენილია ღია საჯარო რეესტრის წარმოების აუცილებლობა, რომელშიც უნდა აისახოს მონაცემები:

კოდექსის ამ მოთხოვნას ეწინააღმდეგება „სახელმწიფო საიდუმლოებისათვის ინფორმაციის მიკუთვნებისა და დაცვის წესის“ მე- 10 კარი, რომელიც საიდუმლო ინფორმაციის აღრიცხვის ერთიან და ამომწურავ პროცედურებს ადგენს. აღნიშნული პროცედურები საიდუმლო ინფორმაციისა და მისი მოძრაობის სპეციალური ჟურნალებისა და კარტოთეკების მეშვეობით აღრიცხვას ითვალისწინებს, რომლებიც თავის მხრივ სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ცნობების მატარებლებს წარმოადგენს და საიდუმლო დოკუმენტების კატეგორიას ეკუთვნის, რის გამოც ვერანაირად ვერ იქნება საზოგადოებისთვის გახსნილი.

კოდექსის 35-ე, 31(2), და 33-ე მუხლებს ეწინააღმდეგება კანონიც „ნორმატიული აქტების შესახებ“, რომლის 55(4) მუხლი ღიად აცხადებს საიდუმლო ნორმატიული აქტების მხოლოდ შემდეგ მონაცემებს - აქტის სახე, მიმღები ორგანოს სახელწოდება, მიღების თარიღი და ადგილი და სახელმწიფო სარეგისტრაციო კოდი. ყველა სხვა მონაცემი კი დასაიდუმლოებულია.

სხვა საკითხები

კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომა

კოდექსის 34-ე მუხლით განსაზღვრულია კოლეგიური საჯარო დაწესებულების მიერ სხდომათა ჩატარების პროცედურები, რომლის მიხედვითაც:

აღნიშნულ დებულებებს პირდაპირ ეწინააღმდეგება „სახელმწიფო საიდუმლოებისათვის ინფორმაციის მიკუთვნებისა და დაცვის წესის“ მე-9 კარი, რომელიც აბსოლუტურად საიდუმლო რეჟიმში აქცევს ყველანაირი თათბირის (მათ შორის კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომების) დანიშვნისა და ჩატარების პროცედურებს, თუ მათზე ხდება სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ცნობების განხილვა.

სასამართლოს კომპეტენცია საიდუმლოების დაცვის
საკითხებში

„სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონის მე-4 მუხლი ადგენს ხელისუფლების ორგანოთა კომპეტენციებს სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის საკითხებში, კერძოდ ამ მუხლის 5(ა) ქვეპუნქტში აღნიშნულია, რომ სასამართლო განიხილავს სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო სამართლის საქმეებს საიდუმლოების შესახებ კანონმდებლობის დარღვევის შემთხვევაში. სასამართლოების კომპეტენციის შეზღუდვა მხოლოდ სისხლის და სამოქალაქო სამართლის საქმეებით ეწინააღმდეგება როგორც თავად კანონის შემდგომ დებულებებს, ასევე ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 34(4), 47-ე და 48-ე მუხლებს, რომლებიც ითვალისწინებს ინფორმაციის გასაიდუმლოებასთან დაკავშირებული მოქმედებების ადმინისტრაციული წესით სასამართლოში გასაჩივრებას.

ტერმინოლოგია

კოდექსი და „სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“ კანონში ერთი და იმავე მოქმედებების აღსანიშნავად გამოიყენება განსხვავებული ტერმინები, კერძოდ, ინფორმაციის დახურვის აღსანიშნავად კოდექსში გამოიყენება ტერმინი „გასაიდუმლოება“, მაშინ, როდესაც კანონში იგივე პროცესს აღნიშნავს ტერმინი „დასაიდუმლოება“. კანონში ნახმარი ტერმინების „დასაიდუმლოება“ და „განსაიდუმლოება“ ხელოვნური გართულება აიხსნება მათ შორის სხვაობის (განსხვავებული ასოთწყობა) გაზრდის მოტივით, რათა ტექნიკური შეცდომის შემთხვევაში არ მოხდეს მათი ერთმანეთში აღრევა.

ელექტრონული მმართველობის დანერგვის მიზნით 1997 წლიდან საერთაშორისო და სახელმწიფოთშორისი დონორი ორგანიზაციების მიერ მთელი რიგი პროექტების განხორციელება დაიწყო.

1. ერთიანი სამთავრობო ქსელი

დონორი ორგანიზაცია: „Cisco Systems“, გაეროს განვითარების პროგრამა, საქართველოს პრეზიდენტთან არსებული განვითარებისა და რეფორმების ფონდი
დაწყების თარიღი: იგეგმება 2006 წლის მარტის დასასრულს
დასრულების თარიღი: დამოკიდებულია მოძიებულ დაფინანსებაზე
პროექტის შემსრულებელი: საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაცია
პარტნიორი უწყება: საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაცია
არსებული ბიუჯეტი: 1,045,000 აშშ დოლარი (1 მლნ. გამოყოფილია ჩისცო ყსტემს-ის მიერ ტექნიკურ აღჭურვაზე)
დამხმარე პროექტი: განვითარებისა და რეფორმების ფონდი

მიზანი

პროექტის მიზანია თბილისში არსებული 12 სამთავრობო დაწესებულებისა და საქართველოს ცხრა ქალაქის ადმინისტრაციული ორგანოს ერთიან კომპიუტერულ ქსელში ჩართვის გზით ელექტრონული მმართველობის დანერგვის ხელშეწყობა.

პროექტის საქმიანობის ძირითადი კომპონენტები:

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

მომზადებულია კონცეფცია და კანონპროექტი „ელექტრონული მმართველობის შესახებ“, რომელიც ძირითადი მომენტები გაზიარებულ იქნა ამჟამად საპარლამენტო განხილვის ქვეშ მყოფი კანონპროექტით „ელექტონული ხელმოწერების შესახებ“.

2. საქართველოს სამოქალაქო რეესტრის რეფორმა

დონორი ორგანიზაცია: ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია

დაწყების თარიღი: 2005 წლის ოქტომბერი
დასრულების თარიღი: დამოკიდებულია მოძიებულ დაფინანსებაზე
პროექტის განმხორციელებელი: იუსტიციის სამინისტრო, ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაცია
პარტნიორი უწყება: საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო
ბიუჯეტი: 1,800,000 ევრო

მიზანი

სამოქალაქო აქტების, პასპორტებისა და პირადობის მოწმობების გაცემის პროცედურების გამარტივება და უსაფრთხოების ხარისხის ამაღლება.

პროექტის ძირითადი კომპონენტები:

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

დღეისათვის არც ერთი კომპონენტი დასრულებული არ არის.

3. საქართველოს საჯარო რეესტრი

დონორი ორგანიზაცია: გერმანიის რეკონსტრუქციის ბანკი, აშშ საერთაშორისო განვითარების სააგენტო, მსოფლიო ბანკი, შვედეთის საერთაშორისო განვითარებისა და თანამშრომლობის სააგენტო
დაწყების თარიღი: 2004 წლის ივნისი
დასრულების თარიღი: უცნობია, რადგან რეფორმა არ არის ერთიანი და განხორციელების კონკრეტული ვადა განსაზღვრული არ არის.
პროექტის განმხორციელებელი: საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო, მსოფლიო ბანკი
პარტნიორი უწყება: საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო
ბიუჯეტი: 2005 წ.: 8,100,000 ლარი; 2006 წელს დაგეგმილია 9,000,000 ლარი

მიზანი:

პროექტის მიზანია ერთიანი, დასავლური სტანდარტების საჯარო რეესტრის სისტემის შექმნა.

პროექტის ძირითადი კომპონენტები:

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

4. სახელმწიფო მართვის სისტემის მოდერნიზება
დემოკრატიული მმართველობის განვითარებისთვის

დონორი ორგანიზაცია: გაეროს განვითარების პროგრამა, საქართველოს მთავრობა

დაწყების თარიღი: 1997 წ.

დასრულების თარიღი: 2001 წ.

პროექტის განმხორციელებელი: სახელმწიფო კანცელარია

პარტნიორი უწყება: სახელმწიფო კანცელარია

ბიუჯეტი: 1,724,611 აშშ დოლარი

მიზანი:

სახელმწიფო მართვის შემდგომი სრულყოფისა და დემოკრატიზაციის ხელშეწყობა, კერძოდ, სახელმწიფო კანცელარიაში, სამინისტროებსა და სახელმწიფო დეპარტამენტებში, აღმასრულებელი ხელისუფლების სხვა დაწესებულებებში სახელმწიფო მართვის სისტემის სრულყოფისა და ეფექტიანობის არსებითი ამაღლება; აღნიშნული პროცესის დემოკრატიზაციის, ხელისუფლების სხვა შტოებთან და სამოქალაქო საზოგადოებასთან მჭიდრო კავშირ-ურთიერთობისა და თანამშრომლობის უზრუნველყოფა, სახელმწიფო კანცელარიაში ინფორმაციისა და მართვის თანამედროვე სისტემების შექმნა კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენებით.

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

პრეზიდენტის აპარატში - სახელმწიფო კანცელარიაში შემდეგი სამუშაო შესრულდა:

არასრული დაფინანსების გამო პროექტის მესამე ეტაპი - ერთიანი სახელმწიფო რეგიონთაშორისი კომპიუტერული ქსელის შექმნა - დაკონსერვებულად გამოცხადდა.

მიუხედავად იმისა, რომ პროექტი აქტიურად და სწორი მიმართულებით ვითარდებოდა, საბოლოო შედეგი მაინც ვერ აღმოჩდა წარმატებული შემდეგი მიზეზების გამო:

5. საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს
ადმინისტრაციული სისტემებისა და პროგრამების
მოდერნიზება

დონორი ორგანიზაცია: გაეროს განვითარების პროგრამა, საქართველოს მთავრობა
დაწყების თარიღი: 1997 წ. ივნისი
დასრულების თარიღი: 2001 წ. თებერვალი
ბიუჯეტი: 1,996,619 აშშ დოლარი

მიზანი და შედეგები:

6. საქართველოს საფინანსო სისტემის მოდერნიზება -
პირველი ფაზა

დონორი ორგანიზაცია: გაეროს განვითარების პროგრამა, საქართველოს მთავრობა
დაწყების თარიღი: 2001 წ. სექტემბერი
დასრულების თარიღი: 2005 წ. მაისი

მიზანი:

საქართველოს მთავრობისთვის ფინანსური რესურსების მართვასა და არსებული საბიუჯეტო კრიზისის დაძლევაში დახმარების გაწევა, საფინანსო სისტემების უწყებებს შორის კოორდინაციის გაუმჯობესების მეშვეობით.

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

გაეროს განვითარების პროგრამის წარმომადგენელთა განცხადებით, პროექტის განხორციელების შედეგად ფინანსთა სამინისტროს საქმიანობის ეფექტიანობის ხარისხი ამაღლდა, აგრეთვე გაუმჯობესდა პოლიტიკის ფორმულირების მექანიზმები მართვის ახლებური მიდგომებისა და თანამედროვე საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დანერგვის გზით.

7. „საქართველოს საფინანსო სისტემის მოდერნიზება“ -
მეორე ფაზა (მიმდინარე)

დონორი ორგანიზაცია: გაეროს განვითარების პროგრამა, საქართველოს მთავრობა
დაწყების თარიღი: 2005 წ. ივნისი
დასრულების თარიღი: 2007 წ. დეკემბერი
ბიუჯეტი: 1,119,309 აშშ დოლარი (200,000 აშშ დოლარი - საქართველოს მთავრობა, 700,000 აშშ დოლარი ჰოლანდიის მთავრობა, 219,309 აშშ დოლარი ბელგიის მთავრობა)

მიზნები:

პროექტის ძირითადი კომპონენტები:

8. საქართველოსთვის საინფორმაციო და
საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების
ჩარჩო-პროგრამის შემუშავება

დონორი ორგანიზაცია: გაეროს განვითარების პროგრამა, მსოფლიო ბანკი, საქართველოს მთავრობა

დაწყების თარიღი: 2004 წ. იანვარი

დასრულების თარიღი: 2005 წ. იანვარი

ბიუჯეტი: 60,000 აშშ დოლარი

მიზანი:

პროექტის მიზანია სტრატეგიული დოკუმენტის - „საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების ჩარჩო-პროგრამის“ შემუშავება.

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

შემუშავებულია „საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების ჩარჩო-პროგრამა“, რომელიც სამი ნაწილისგან შედგება:

მიუხედავად პროექტით დაგეგმილი სამუშაოების მაღალ დონეზე შესრულებისა, იგი ბოლომდე წარმატებულად ვერ ჩაითვლება, რადგან შემუშავებული დოკუმენტი თეორიულ დოქტრინად დარჩა და ხელისუფლების მიერ მისი ლეგიტიმაცია არ მომხდარა, გარდა „ელექტორნული ხელმოწერების შესახებ“ კანონპროექტისა, რომელიც ამჟამად საქართველოს პარლამენტში განიხილება

9. საქართველოს განვითარების კარიბჭე

დონორი: მსოფლიო ბანკი
დაწყებისა და დასრულების თარიღი: 2001 წლის თებერვალი - 2005 წლის ბოლო.
პროექტის განმხორციელებელი: კავშირი - საქართველოს განვითარება ინტერნეტის მეშვეობით (ხელისუფლების ინიციატივით შექმნილი).
პარტნიორი უწყება: კავშირი - საქართველოს განვითარება ინტერნეტის მეშვეობით
ბიუჯეტი: 160,000 აშშ დოლარი

მიზანი:

საქართველოში ელექტრონული მომსახურების განვითარების ხელშეწყობა და მაღალი დონის განვითარების პორტალის შექმნა, ელექტრონული მთავრობის მოდელის დამკვიდრება.

პორტალს ქვეყნის სხვადასხვა სექტორსა და საერთაშორისო საზოგადოებას შორის, აგრეთვე განვითარებულ და განვითარებად ქვეყნებში სხვადასხვა დაინტერესებულ ჯგუფს შორის შუამავლის ფუნქცია უნდა ჰქონოდა. თავიდან ფოკუსირება ელ-მთავრობასა და ელ-ბიზნესზე მოხდა; მუშაობა მიმდინარეობდა კავკასიის ვირტუალური ბიზნეს ცენტრის შექმნაზე. ასევე დაგეგმილი იყო საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების პლატფორმის ჩამოყალიბება და გამიზნული იყო მუნიციპალურ დონეზე მუშაობაც.

პროექტის საქმიანობის ძირითადი კომპონენტები:

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

საბოლოოდ, პროექტი წარმატებული არ აღმოჩნდა. დღეისთვის ეს ვებგვერდი არსებობს, მაგრამ არ ხდება მისი განახლება და იგი პორტალის ფუნქციებს ვერ ასრულებს. (http://georgia-gateway.org)

10. სასამართლო სისტემის რეფორმა

დონორი: მსოფლიო ბანკი
დაწყებისა და დასრულების თარიღი: 1999 წლის 29 ივნისი - 2004 წლის 31 დეკემბერი
ბიუჯეტი: 16,200,000 აშშ დოლარი

მიზანი:

საქართველოს დახმარება დამოუკიდებელი და პროფესიონალი სასამართლო სისტემის კადრების მომზადებაში, რომლებიც პატივს სცემენ სასამართლო ეთიკის მაღალ სტანდარტებს და შეუძლიათ შედეგიანი და ეფექტური გადაწყვეტილებების მიღება.

პროექტის საქმიანობის ძირითადი კომპონენტები:

პროექტი ექვსი ძირითადი კომპონენტისგან შედგება.

პირველი კომპონენტი: სასამართლო ადმინისტრაციისათვის საქმის წარმოებისა და სხვა ადმინისტრაციული პროცედურების დახვეწაში ტექნიკური დახმარების გაწევა; სააპელაციო და საოლქო სასამართლოების კომპიუტერული აღჭურვა და სრული კომპიუტერული პაკეტის (ტექნიკური და პროგრამული) უზრუნველყოფა 75 სასამართლოსთვის; აუდიო აღჭურვილობის შესყიდვა და მონტაჟი.

მეორე კომპონენტი: სასამართლოს ინფრასტრუქტურის აღდგენა, სასწავლო ცენტრების ჩათვლით.

მესამე და მეოთხე კომპონენტები: სასამართლო გადაწყვეტილებების აღსრულებისა და შესაბამისი კანონმდებლობის შექმნისთვის ტექნიკური დახმარება და აღჭურვილობის შეძენა.

მეხუთე კომპონენტი: სასწავლო მივლინებები და ტრენინგები.

მეექვსე კომპონენტი: ითვალისწინებს დახმარებას მიმდინარე სასამართლო რეფორმის შესახებ საზოგადოების ინფორმირებასა და განათლებაში, რაც მოიცავს აგრეთვე აქტიურ პიარ კამპანიასაც.

შესრულებული სამუშაო

პროექტით დაგეგმილი ყველა ტექნიკური და საორგანიზაციო სამუშაო შესრულდა.

11. ევროკომისიის დაფინანსებული ბრიტანეთის საბჭოს
„პროკურატურის რეფორმის პროექტი“ (I და II ფაზა)

დონორი: ევროკომისია
დაწყებისა და დასრულების თარიღი: მაისი 2004 წ. - ნოემბერი 2007 წ.
განმხორციელებელი ორგანიზაცია: ბრიტანეთის საბჭო
ბენეფიციარი: საქართველოს გენერალური პროკურატურა
ბიუჯეტი: 1,750,000 ევრო

მიზანი, ძირითადი კომპონენტები:

შესრულებული სამუშაო (შედეგები)

პროექტის ფარგლებში, პერსონალური კომპიუტერებით აღჭურვილ იქნა არა მხოლოდ პროკურატურის ცენტრალური, არამედ საოლქო და რაიონული პროკურატურებიც; დღევანდელი მდგომარეობით, პროკურატურის თანამშრომელთა თითქმის 100%-ს გააჩნია მისავალი პერსონალურ კომპიუტერთან. მიმდინარეობს ოპტიკურ-ბოჭკოვან კაბელებზე დამყარებული ლოკალური ქსელის აწყობა პროკურატურის თითქმის ყველა რაიონული ოფისიათვის; დღესდღეობით კაბელიზაციის პროცესი დასრულებულია თბილისში და მსხვილ რაიონულ ცენტრებში მდებარე პროკურატურის ოფისებისათვის. ოფისების უმეტესობაში გაყვანილია ინტერნეტი.

პროექტის ფარგლებში შემუშავებულმა პროგრამულმა უზრუნველყოფამ (კანცელარიის პროგრამა, სტატისტიკის პროგრამა) უარყოფითი შეფასება მიიღო პროკურატურის ხელმძღვანელობის მხრიდან ფუნქციონალური დატვრითვის ნაკლებობის, სირთულისა და ქართული მართლმსაჯულების სისტემაზე გაუთვლელობის გამო. ამის ნაცვლად, გენერალურმა პროკურატურამ საკუთარი რესურსებით შეიმუშავა რამოდენიმე პროგრამული კომპონენტი (სტატისტიკის პროგრამა, კანცელარიის პროგრამა, კადრების მართვის პროგრამა, გენერალურ პორკურატურაში ელექტრონული საშვების პროგრამა და გენერალური ინსპექციის მონაცემთა ბაზა/საძიებო სისტემა); ყველა მათგანი ამჟამად აქტიურად გამოიყენება და მომავალში დაგეგმილია ამ კომპონენტების გაერთიანება სისხლის სამართლის საქმეთა მენეჯმენტის ერთიან სისტემაში.

მუშაობს პროკურატურის ორ-ენოვანი საიტიც, მისამართი: www.psg.gov.ge.

საქართველოში ელექტრონული გამჭვირვალობის დანერგვისათვის საჭირო სამართლებრივი სივრცის შესაქმნელად შესასრულებელია სამუშაოები 2 მიმართულებით:

ა) კანონით დადგენილი ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის გარანტიების პრაქტიკულად ამოქმედების მიზნით,

ბ) საქმის წარმოების ახალი სისტემის შექმნის მიზნით;

იმის გათვალისწინებით, რომ ელექტრონული მმართველობა წარმოადგენს სრულიად ახალ და აქამდე უცნობ ინსტიტუტს ქართული სამართლებრივი სივრცისთვის, საწყის ეტაპზე, ყველაზე ეფექტურ გზად გვესახება ერთიანი კანონის შექმნა ელექტრონული მმართველობის დანერგვის მიზნით, რაც მოაწესრიგებდა პირველი აუცილებლობის ძირითად საკითხებს როგორც ინფორმატიზაციის სამართლებრივი რეგულაციის, ასევე ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის სფეროში.

ამავე დროს, ერთი კანონის (და მისგან გამომდინარე მცირე მოცულობის საკანონმდებლო ცვლილებების) ლობირება და დანერგვა ბევრად უფრო გაადვილდება როგორც ამ პროცესში სამოქალაქო თანამონაწილეობის უზრუნველყოფის, ასევე ახალი საკანონმდებლო ინიციატივების მნიშვნელობის წარმოჩენის და ცვლილებებისადმი ხელისუფლების შესაბამისი ორგანოების დაინტერესების გაზრდის კუთხით.

თუ მოვლენები ამ მიმართულებით განვითარდება, მაშინ მიგვაჩნია, რომ ხსენებულ კანონში დარეგულირებული უნდა იყოს შემდეგი პირველადი აუცილებლობის საკითხები (ინსტიტუტები):

საქმისწარმოების ახალი სისტემის (შესაბამისად ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის გარანტიების) რეალური ამოქმედებისათვის აუცილებლად მიგვაჩნია ახალ ნორმატიულ რეგულაციებთან ერთად შესაბამისი პროგრამული უზრუნველყოფის უნივერსალური პროდუქტის შექმნა და ხელისუფლებისათვის შეთავაზება. მნიშვნელოვანი იქნება, რომ პროდუქტმა გაიაროს წინასწარი აპრობირება სულ ცოტა ერთ სამინისტროში მაინც და მიიღოს ამ უწყების (უწყებების) პოზიტიური შეფასება და მხარდაჭერა. პროგრამული პროდუქტის ხარისხს (საჭიროებების სწორ გათვლას და ამოცანის ზუსტ დასმას) ამ შემთხვევაში შეიძლება გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს საჯარო დაწესებულებების მიერ საქმისწარმოების ახალი სისტემისადმი დამოკიდებულების (პოზიტიური ან ნეგატიური) ჩამოყალიბების საკითხში.

მოამზადა ირაკლი საკანდელიძემ
(სოციალური კვლევების ინსტიტუტი)

2007 წლის დეკემბრის მდგომარეობით¹

წინამდებარე კვლევის მიზანი საქართველოში საინფორმაციოსაკომუნიკაციო ტექნოლოგიების (ICT) ინფრასტრუქტურის მდგომარეობისა და განვითარების საჭიროების, ასევე ელ-მმართველობისა და ელ-გამჭვირვალობის სისტემების დანერგვისთვის მისი მზადყოფნის შეფასებაა.

კვლევა ეფუძნება:

ელ-გამჭვირვალობის განვითარება წარმოუდგენელია ელ-მმართველობის სისტემის გარეშე. შესაბამისად, კვლევა თავდაპირველად განიხილავს ელმმართველობის განვითარების დონეს საქართველოში, რასაც მოჰყვება ელგამჭვირვალობისათვის ინსტიტუციური მზადყოფნის შეფასება.

__________________

1 2007 წლის განახლება და რედაქციული ცვლილებები - ია ბიგანიშვილი, გიორგი ჯოხაძე.

2004 წელს გაეროს განვითარების პროგრამის საქართველოს ოფისმა და NCTeam (CIMS Consulting)-მა მოამზადა და გამოსცა დოკუმენტი „საქართველოში ინფორმაციისა და კომუნიკაციის ტექნოლოგიის განვითარების პროექტი“ (მსოფლიო ბანკის მიერ დაფინანსებული პროექტი UNDP/GEO/00031399).

დოკუმენტი წარადგენს ქვეყანაში საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების კონცეფციას.

აღსანიშნავია, რომ ექსპერტთა უმრავლესობა, რომლებთანაც შედგა ინტერვიუ წინამდებარე კვლევის მზადებისას, დაეთანხმა ამ კონცეფციას.

კონცეფციის თანახმად, ძალზედ მნიშვნელოვანია შემდეგი პრიორიტეტული პროგრამებისა და პროექტების განხორციელება:

ფიზიკური პირების მონაცემთა სახელმწიფო ბანკის შექმნა:

ამ ამოცანის პრიორიტეტულობა რამდენიმე ფაქტორით არის განპირობებული:

ამ ამოცანის გადასაწყვეტად აუცილებელია შესაბამისი კონცეფციის შემუშავება იმ სახელმწიფო უწყებების მონაწილეობით, რომლებიც პირად ინფორმაციაზე მუშაობენ. ამასთან საჭიროა შესაბამისი პროექტის შექმნაც, რომელშიც გათვალისწინებული უნდა იყოს ტექნიკური, ინფორმაციული უზრუნველყოფისა და სამართლებრივი ასპექტები. აუცილებელია შესაბამისი ფინანსური უზრუნველყოფაც, რაც, პირველ რიგში, საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დახმარებით შეიძლება განხორციელდეს. ამ მიზნებისათვის „ინფორმაციული უზრუნველყოფა“ გულისხმობს პირად მონაცემთა ერთობლიობას, რომელიც წარმოდგენილ უნდა იქნეს საინფორმაციო ბანკში. ეს მონაცემებია: ფიზიკური პირის სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი და ადგილი; ინფორმაცია მისი სოციალური, ჯანმრთელობისა და ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ და ა.შ. ასევე უნდა დადგინდეს ამ ინფორმაციასთან დაშვების ხარისხი და ხასიათი (მაგ., საკონსულტაციოდ, მონაცემების შეცვლის შესაძლებლობით და ა.შ.) ნებისმიერ სახელმწიფო უწყებასთან მიმართებაში. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს პირადი ინფორმაციის დაცვას, ისე, როგორც საქართველოს კანონმდებლობისა და ევროპული და საერთაშორისო სამართლებრივი სტანდარტების დაცვას. ინდივიდუალური საიდენტიფიკაციო კოდის სტრუქტურა და მისი მინიჭების მექანიზმებიც შემუშავებას საჭიროებს. ტექნიკური საკითხების განხილვისას შესაბამისი ყურადღება უნდა დაეთმოს ინფორმაციის გადანაწილების საკითხებს. გადანაწილება უნდა იყოს ლოგიკური და ფიზიკურად შესაძლებელი, იმის გათვალისწინებით, რომ სხვადასხვა სახელმწიფო სტრუქტურა პირადი მონაცემების სახელმწიფო ბანკთან სხვადასხვა გეოგრაფიული ადგილიდან იმუშავებს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინფორმაციისა და მთელი სისტემის დაცვა. ქვეყნის მოსახლეობას, შესაბამისი კანონმდებლობის საფუძველზე, ამ საინფორმაციო ბანკით უსაფრთხოდ სარგებლობის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს ისეთი ფართოდ გამოყენებული საშუალებებით, როგორიც, მაგალითად, ინტერნეტია.

იურიდიულ პირთა მონაცემების სახელმწიფო
ბანკის შექმნა

იურიდიულ პირთა შესახებ ინფორმაცია საჭიროა სახელმწიფოს ძირითადი ეკონომიკური და ფინანსური ამოცანების გადასაწყვეტად. ასეთი ამოცანების ჩამონათვალს მიეკუთვნება: იურიდიულ პირთა რეგისტრაცია, გადასახადების აკრეფა, იმპორტ-ექსპორტის კონტროლი, ეკონომიკური პოლიტიკის პრიორიტეტების განსაზღვრა და სახელმწიფოს მიერ შესაბამისი მარეგულირებელი ღონისძიებების გატარება, ოპტიმალური ფულად-საკრედიტო პოლიტიკის შემუშავება, სპეციფიკურ სექტორებში ეკონომიკური სიტუაციის ანალიზი და სტატისტიკური შესწავლა, დაგეგმვა და ა.შ.

იურიდიული პირების მონაცემთა ბანკის შესაქმნელად აუცილებელია შესაბამისი კონცეფციის შემუშავება იმ სახელმწიფო უწყებების მონაწილეობით, რომლებიც იურიდიული პირების პირად ინფორმაციაზე მუშაობენ. ამასთან საჭიროა შესაბამისი პროექტის შექმნაც. პროექტში გათვალისწინებული უნდა იყოს ტექნიკური, ინფორმაციული უზრუნველყოფისა და სამართლებრივი ასპექტები. აუცილებელია შესაბამისი ფინანსური უზრუნველყოფაც, რაც, პირველ რიგში, საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მეშვეობით შეიძლება განხორციელდეს. ამ მიზნებისათვის „ინფორმაციული უზრუნველყოფა“ გულისხმობს პირად მონაცემთა ერთობლიობას, რომელიც წარმოდგენილ უნდა იქნეს იურიდიულ პირთა საინფორმაციო ბანკში. ეს მონაცემებია: იურიდიული პირის სახელწოდება, რეგისტრაციის თარიღი და ადგილი, საქმიანობის სფერო, ფინანსური მონაცემები, კონტრაქტები და ა.შ. ასევე უნდა დადგინდეს ამ ინფორმაციაზე დაშვების ხარისხი და ხასიათი (მაგ., საკონსულტაციოდ, მონაცემების შეცვლის შესაძლებლობით და ა.შ.) ნებისმიერ სახელმწიფო უწყებასთან მიმართებაში. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს კომერციული საიდუმლოების დაცვას, ისე როგორც საქართველოს კანონმდებლობისა და ევროპული და საერთაშორისო სამართლებრივი სტანდარტების დაცვას. ტექნიკური საკითხების განხილვისას ინფორმაციის გადანაწილების საკითხებს შესაბამისი ყურადღება უნდა დაეთმოს. გადანაწილება უნდა იყოს ლოგიკური და ფიზიკურად შესაძლებელი, იმის გათვალისწინებით რომ სხვადასხვა სახელმწიფო სტრუქტურა პირადი მონაცემების სახელმწიფო ბანკთან სხვადასხვა გეოგრაფიული ადგილიდან იმუშავებს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ინფორმაციისა და მთელი სისტემის დაცვა. იურიდიულ პირებს, შესაბამისი კანონმდებლობის საფუძველზე, ამ საინფორმაციო ბანკით უსაფრთხოდ სარგებლობის შესაძლებლობა უნდა ჰქონდეს ისეთი ფართოდ გამოყენებული საშუალებებით, როგორიც, მაგალითად, ინტერნეტია.

საქართველოს სკოლების (საგანმანათლებლო სისტემის)
კომპიუტერიზაცია და ინტერნეტიზაცია

მიზანი: კომპიუტერიზაცია და ინტერნეტიზაცია - ახალი საინფორმაიცო ტექნოლოგიის იმპლემენტაცია - სახელმწიფოს ამოცანა.

ამოცანებია:

დასახლებულ პუნქტებში ინტერნეტით სარგებლობის
საჯარო ცენტრებისა და საინფორმაციო ცენტრების შექმნა

ასეთი ცენტრების შექმნა მიმართულია საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ფართო გამოყენებით ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების ხელშეწყობასა და მცირე შემოსავლიანი მოსახლეობის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ინტეგრირებაზე. მათ მიერ განხორციელებული მომსახურება უფასო იქნება. ცენტრების შექმნის მიზანია, უზრუნველყოს:

ამ მიზნის მისაღწევად აუცილებელია სათანადო საბაზო ინფრასტრუქტურა (შესაბამისი შენობები ან სივრცე ცენტრებისთვის ქვეყნის სხვადასხვა რეგიონში, კომპიუტერული და საოფისე აღჭურვილობა, სწრაფი ინტერნეტ კავშირი), ცენტრის ინსტრუქტორების გაწრთვნა, საჭირო კომპიუტერული პროგრამებისა და საინფორმაციო რესურსების შექმნა და მიწოდება და ა.შ. ყოველივე ეს შესაბამის ფინანსურ უზრუნველყოფას საჭიროებს, რაც, სასურველია, პირველ რიგში საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მოზიდვით განხორციელდეს. მოგვიანებით, სისტემის მდგრადი მოქმედებისათვის შეიძლება სახელმწიფოს მხრივ გარკვეული დაფინანსება გახდეს საჭირო.

დისტანციური სწავლებისათვის ინფრასტრუქტურის
შექმნა, საგანმანათლებლო დაწესებულებების
ინტერნეტთან მიერთება, დისტანციური სწავლების
პროგრამების იმპლემენტაცია

საგანმანათლებლო სისტემის საერთაშორისო დონეზე რეფორმირებისა და განვითარებისათვის აუცილებელი პირობა სწავლის პროცესში საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების პოტენციალის სრულად გამოყენება და საგანმანათლებლო დაწესებულებების საინფორმაციო ქსელებთან დაკავშირებაა.

ამ მიზნით, საჭიროა საგანმანათლებლო დაწესებულებებში, ბიბლიოთეკებსა და ინტერნეტით სარგებლობის სხვა საჯარო ცენტრებში დისტანციური სწავლების ცენტრების შექმნა. უნდა მოხდეს ამ ცენტრების აღჭურვა მულტი-მედია ტექნიკური საშუალებებით, რომლებიც მაღალსიჩქარიან ქსელებთან იქნება დაკავშირებული და დისტანციური სწავლების სპეციალური კომპიუტერული პროგრამებით იქნება აღჭურვილი. ცენტრებისთვის უნდა მომზადნენ დისტანციური სწავლების ინსტრუქტორები. ამასთან, ქართულ და უცხოურ მულტიმედია ინტერაქტიულ კომპიუტერულ პროგრამებზე დაყრდნობით უნდა დაარსდეს ელექტრონული სწავლების კურსები სხვადასხვა სასწავლო დისციპლინაში. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს სასწავლო კომპიუტერული პროგრამის შემუშავებას. ეს პროგრამები უნდა შეიქმნას საშუალო, უმაღლესი და სპეციალური საგანმანათლებლო დაწესებულებების ბაზაზე განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს კონტრიბუციითა და მისი მეთვალყურეობით. კომპიუტერული პროგრამა უნდა აკმაყოფილებდეს შესაბამისი სპეციალობების შესწავლის ნორმებს, რომლებიც სამინისტროს მიერაა განსაზღვრული. დისტანციური სწავლების ცენტრების მეშვეობით საქართველოს მოქალაქეებს შესაძლებლობა მიეცემათ გაიარონ უცხოური საგანმანათლებლო დაწესებულებების სასწავლო პროგრამები და მიიღონ შესაბამისი სერტიფიკატები და დიპლომები. ამ მიმართულებით საჭიროა შესაბამის უცხოურ საგანმანათლებლო დაწესებულებასთან ურთიერთობების დამყარება და მოლაპარაკების წარმართვა. დისტანციური სწავლების უზრუნველსაყოფად აუცილებელია შესაბამისი მულტიმედია პროგრამების შექმნა და პროფესორ-მასწავლებლების გადამზადება, რომლებიც უზრუნველყოფენ ელექტრონული მეთოდებით სწავლებას არსებული საგანმანათლებლო დაწესებულებების ბაზაზე. ამასთან საჭიროა მათი სერთიფიცირების სისტემის შექმნა. საშურია დისტანციური სწავლების კერძო სექტორის განვითარებაც. დისტანციური სწავლების დასრულებისას კურსდამთავრებულებზე უნდა გაიცეს სერთიფიკატები. უნდა შემუშავდეს ციფრული ფორმით წარმოდგენილი ნაშრომების საავტორო უფლებების დამცავი კანონმდებლობა და მისი იმპლემენტაციის მექანიზმი. ყოველივე ამის განსახორციელებლად კი უცხოური ფინანსური დახმარების მოზიდვა და ნაწილობრივ სახელმწიფო ბიუჯეტის რესურსების მობილიზებაც იქნება საჭირო.

ჯანდაცვის დისტანციური მეთოდების იმპლემენტაციისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურის
შექმნა, სამედიცინო კონსულტაციების, მკურანლობისა და
მონიტორინგის დისტანციური ელექტრონული სისტემების
შექმნა და ჩამოყალიბება

თანამედროვე საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიის გამოყენება ისეთ მნიშვნელოვან სფეროში, როგორიცაა ჯანდაცვა, სახელმწიფოს სოციალური პროგრამის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია. უნდა შეიქმნას საინფორმაციო, ტექნიკური და ორგანიზაციული ინფრასტრუქტურა, რომელიც მოსახლეობას იაფ და, მრავალ შემთხვევაში, უფასო დისტანციურ და კვალიფიციურ სამედიცინო კონსულტაციას, მკურნალობასა და მონიტორინგს შესთავაზებს. ამ ამოცანის განხორციელება მოიცავს: სამედიცინო დაწესებულებების მიერ ავადმყოფობის ისტორიების ადგილობრივად კომპიუტირებულ აღრიცხვას და მის ეროვნულ საინფორმაციო ქსელში ინტეგრირებას; ქართველ სამედიცინო ექსპერტთა მონაცემთა ბაზების შექმნას; წამლებისა და მკურნალობის მეთოდების შესახებ სრული და უახლესი ინფორმაციის მიღების შესაძლებლობას; სამედიცინო დაწესებულებებისა და სამედიცინო პერსონალის ელექტრონული კატალოგების შექმნას: ელექტრონული სამედიცინო დაზღვევის სისტემის შემოღებას; სახელმწიფოს მიერ ჯანდაცვის სფეროში განხორციელებულ პროექტებზე უახლესი და ზუსტი ინფორმაციის მიწოდებას.

ინტერნეტის საფუძველზე ამგვარი მომსახურების შექმნა მრავალ რეალურ პრობლემას მოხსნის, განსაკუთრებით დაშორებულ დასახლებულ პუნქტებში, სადაც სწრაფი და კვალიფიციური სამედიცინო დახმარების გაწევა ჯერ-ჯერობით ვერ ხერხდება. ამ ამოცანის გადასაჭრელადადაც ქვეყნის ყველა დასახლებულ ადგილას ინტერნეტით სარგებლობისა და საინფორმაციო საჯარო ცენტრების შექმნაა აუცილებელი.

გარდა ამისა, საჭიროა მთელი სისტემის ინფორმაციის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა (ელექტრონული დოკუმენტების დაშიფვრა, ელექტრონული ციფრული ხელმოწერის ტექნოლოგიის გამოყენება) და ჯანდაცვის სფეროში პროფესიული კონფიდენციალობის დაცვის გარანტიების საკანონმდებლო დონეზე ჩამოყალიბება.

მოსახლეობისათვის ხელმისაწვდომი, დაცული
ელექტრონული დისტანციური გადახდისა და
ელექტრონული კომერციის სისტემის შექმნა;
მიკროპროცესორიანი ბარათების დანერგვა

საბაზრო ეკონომიკის განვითარება და კონკურენტული გარემოს ჩამოყალიბება შეუძლებელია თანამედროცე საინფორმაციოსაკომუნიკაციო ტექნოლოგიის სრულყოფილად გამოყენების გარეშე. მოსახლეობისათვის ხელმისაწვდომი (ინტერნეტის მეშვეობით) ელექტრონული კომერციის სისტემების შექმნა აუცილებელია. სისტემები უნდა იყოს დაცული და საკმარისად სანდო იმისათვის, რომ მოსახლეობის ნდობა მოიპოვოს. სისტემებმა შესაძლებლობა უნდა მისცეს მოსახლეობას ინტერნეტის მეშვეობით მოიპოვონ და სხვასაც შესთავაზონ გარკვეული მომსახურება. ელექტრონული ფორმით ხელშეკრულებების დადება და ფასიანი მომსახურების შეთავაზება, ასევე ინტერნეტის მეშვეობით ფულის გადახდა შესაძლებელი და დაცული უნდა იყოს. შესაძლებელი უნდა იყოს ელექტრონული ფორმით მრავალმხრივი - კერძოდ, ბიზნესიმომხმარებელი, ბიზნესი-ბიზნესი, მთავრობა-მომხმარებელი (ელექტრონული ფასიანი მომსახურებები), მთავრობა-ბიზნესი (სახელმწიფო შესყიდვები), და მომხმარებელი-მომხმარებელი - საქმიანი ურთიერთობის განხორციელება. შესაბამისად, შესაძლო საკონტრაქტო ურთიერთობები უნდა მოიცავდეს მომსახურებისა და შესყიდვების ფართო სპექტრს, ისეთი მომსახურების (ელექტრონული ფორმით) ჩათვლით, როგორიცაა საგადასახადო დეკლარაციების ჩაბარება, გადასახადების გადახდა (მათ შორის კომუნალური მომსახურების, ელექტროენერგიის, ტელეფონის, გაზის, წყლის) კინოსა და თეატრის ბილეთების დაჯავშნა და შესყიდვა და ა.შ.

ამ ამოცანის გადასაწყვეტად საჭიროა ტექნოლოგიური, საორგანიზაციო, სამართლებრივი და სხვა ასპექტების გათვალისწინება. ტექნოლოგიური თვალსაზრისით, ელექტრონული კომერციის, ელექტრონული ხელმოწერის, ელექტრონული დოკუმენტებისა და ელექტრონული გადასახადების პლატფორმის შექმნაა აუცილებელი.

სხვადასხვა სფეროში აქტიურად უნდა იქნეს გამოყენებული მიკროპროცესორიანი ბარათები. უნდა დაინერგოს მათი შექმნისა და გამოყენებისათვის საჭირო ინფრასტრუქტურა. ეს ინფრასტრუქტურა ევროპული ტექნოლოგიების შესაბამისი უნდა იყოს. ორგანიზაციული თვალთახედვით მასერტიფიცირებელი უწყებების შექმნაა აუცილებელი, ისე როგორც ელექტრონული გადასახადების გამტარი ცენტრების, ჩართული ბანკების ქსელისა და კომერციული რისკის დამფარავი დაზღვევის სისტემისა. სამართლებრივი თვალსაზრისით, ელექტრონული დოკუმენტების, ელექტრონული კომერციის, ელექტრონული (ციფრული) ხელმოწერის და ინტერნეტ-დანაშაულების წინააღმდეგ ბრძოლის სამართლებრივი სტატუსის აღიარებისათვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის შექმნაა აუცილებელი. ამასთან ერთად, ელექტრონული კომერციის განვითარებისათვის ხელსაყრელი გარემო უნდა შეიქმნას. სპეციალური ყურადღება უნდა დაეთმოს პირადი ინფორმაციის (ბიომეტრული მონაცემების ჩათვლით) დაცვას.

ამ ამოცანის განსახორციელებლად საჭირო ფინანსური რესურსების მოპოვება უნდა მოხდეს, პირველ ყოვლისა, ქართველი ან უცხოელი კერძო ინვესტორებისა და უცხოური დონორი ორგანიზაციებისგან, ისევე როგორც მსგავს ევროპულ პროექტებსა და ინციატივებში ინტეგრაციის მეშვეობით.

ელექტრონული დოკუმენტების ბრუნვის ინტეგრირებული
სახელმწიფო სისტემის შექმნა

ღია, გამჭვირვალე და საჯარო საინფორმაციო ინფრასტრუქტურის ჩამოყალიბებისათვის საჭირო ერთ-ერთი ნაბიჯი აღრიცხვის, პერსონალის მენეჯმენტისა და კორესპონდენციის რეგისტრაციის თანამედროვე კომპიუტერული სისტემების გამოყენება და ერთიან კომპიუტერულ ქსელში მათი ინტეგრირებაა. ეს სახელმწიფო კანცელარიიდან, კონტროლის პალატიდან, ფინანსთა სამინისტროდან, საგადასახადო და სხვა ორგანოებიდან განზოგადებული ინფორმაციის მიღების საშუალებას იძლევა.

დღეისათვის ზოგიერთ სახელმწიფო სტრუქტურაში ამგვარი კომპიუტერული სისტემები უკვე მოქმედებს, თუმცა უმეტეს მათგანში ეს სისტემები ურთიერთ შეუთავსებელია და ყველა საერთაშორისო (ამერიკული, ევროპული, დსთ-ს) სტანდარტს ვერ აკმაყოფილებს.

ამდენად, ყველა სამინისტრო და სხვა სახელმწიფო სამსახური, რეგიონალური და ადგილობრივი სამსახურები, ისე როგორც სხვა უწყებები და ორგანიზაციები, უნდა იყენებდნენ ისეთ კომპიუტერულ სისტემებს, რომლებიც უზრუნველყოფს:

ამ ამოცანის გადასაჭრელად მოეწყო გამოფენა-კონკურსი და შედგა კომისია, რომელსაც უნდა შეერჩია აღრიცხვიანობის, პერსონალისა და კორესპონდენციის აღრიცხვის საუკეთესო კომპიუტერული სისტემები. შედეგად, რამდენიმე ქართული კომპიუტერული პროგრამა გამოირჩა, რომლებიც ქართულ, დსთ-სა და საერთაშორისო მოთხოვნებს აკმაყოფილებს. ამასთან, ხელი მოეწერა სახელმწიფო მინისტრისა და პრეზიდენტის ბრძანებულებებს სახელმწიფო მენეჯმენტში ამგვარი სისტემების გამოყენებაზე. სატენდერო პირობებიც შემუშავებულ იქნა.

ამოცანის წარმატებით დასრულება შესაბამის დაფინანსებას საჭიროებს.

სახელმწიფო სტრუქტურებში არსებული საჯარო
ინფორმაციის გაერთიანებული ბანკის შექმნა

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, გარდა ადმინისტრაციული აქტის აღსრულების და გასაჩივრების, ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის რეგულირებისა, სახელმწიფო მართვის სისტემის ღია და გამჭვირვალედ ფუნქციონირებას, ადამიანის უფლებებისა და საჯარო ინტერესებისა დაცვას ემსახურება. კოდექსი ავალდებულებს სახელმწიფო სტრუქტურებს, მოთხოვნის საფუძველზე, მათთან დაცული და ნებისმიერი სხვა საჯარო დოკუმენტი საზოგადოების თითოეული წევრისთვის ხელმისაწვდომი გახადოს.

ამ ვალდებულების განხორციელების ყველაზე ეფექტური გზა ერთიანი სახელმწიფო საინფორმაციო ბანკის შექმნაა. ბანკში განთავსდება ყველა სახელმწიფო სტრუქტურაში დაცული საჯარო ინფორმაცია, რომელიც ხელმისაწვდომი გახდება საზოგადოების თითოეული წევრისათვის.

დასკვნის სახით უნდა აღინიშნოს, რომ კოლექტიური გამოყენების ერთიანი სახელმწიფო ბანკის შექმნა აუცილებელია. ბანკში უნდა ინახებოდეს ინფორმაცია პერსონალის, ფინანსების, აღრიცხვიანობის, დოკუმენტირების, დაგეგმილი და დასრულებული სამუშაოების შესახებ, აგრეთვე სხვა აუცილებელი ინფორმაცია. ინფორმაციის როგორც შევსება, ასევე გამოყენება მოხდება ცენტრალური, რეგიონალური და ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოების, ისე როგორც საკანონმდებლო და, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო ხელისუფლების ორგანოების მიერ. საინფორმაციო ბანკი უნდა იყოს ღია და საზოგადოებისთვის მაქსიმალურად ხელმისაწვდომი. ინტერნეტი სახელმწიფო დაწესებულებებს ავტომატურად მისცემს ამ პორტალის გამოყენების შესაძლებლობას, მიუხედევად მათი გეოგრაფიული ადგილმდებარეობისა. ბანკი ასევე ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული პირისათვის. ამ ამოცანის წარმატებით გადასაჭრელად შესაბამისი კონცეფციისა და ტექნიკური დავალებების შექმნა და განხორციელებაა საჭირო. შესაბამისი ფინანსური რესურსების მოპოვება საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების დახმარებითა და, ნაწილობრივ, სახელმწიფო ბიუჯეტის რესურსების მობილიზებით იქნება შესაძლებელი.

ელექტრონული მმართველობის კომპიუტერული სისტემის შექმნა

ელექტრონული მმართველობა ერთ-ერთი საუკეთესო თანამედროვე საშუალებაა სახელმწიფოს მიერ საინფორმაციო მომსახურების გასაუმჯობესებლად. ამ გზით სახელმწიფო მოსახლეობას სთავაზობს სრულიად ახლებურ სერვისებს, რომელნიც თანამედროვე ტექნოლოგიების გარეშე ვერ განხორციელდებოდა. საინფორმაციო ქსელების (კერძოდ ინტერნეტის) მეშვეობით საზოგადოებას სახელმწიფო სტრუქტურების მიმდინარე, ჩატარებულ და მომავალ საქმიანობებზე მუდმივად განახლებული ინფორმაცია უნდა მიეწოდებოდეს. ინტერნეტის მეშვეობით ასევე ხელმისაწვდომი უნდა იყოს მოსახლეობისათვის ნებისმიერ სახელმწიფო უწყებაში არსებული საჯარო ინფორმაცია. ამგვარად, საქართველოს კონსტიტუციისა და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად შეიქმნება ეფექტური მექანიზმი, რომლის მეშვეობით სახელმწიფო ორგანოებში დაცული საჯარო ინფორმაცია ხელმისაწვდომი გახდება მოსახლეობისათვის. ეს უზრუნველყოფს სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის გამჭვირვალობასა და კონტროლს, ისე როგორც მოსახლეობის საინფორმაციო უზრუნველყოფის გაუმჯობესებასა და საჯარო ინტერესების უკეთ დაცვას. ასეთი სისტემის შექმნა კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლასაც მნიშვნელოვნად წაადგება. ამ ამოცანის ოპტიმალურად გადასაჭრელად კოლექტიური გამოყენების საინფორმაციო ბანკის შექმნაა აუცილებელი. ყველა სახელმწიფო უწყებამ მის განკარგულებაში არსებული შესაბამისი დოკუმენტაცია სისტემაში უნდა შეიტანოს. ეს დოკუმენტაცია უნდა მოიცავდეს სხვადასხვა სააღრიცხვო ინფორმაციას (ბიუჯეტი, დოკუმენტების ბრუნვა) შესრულებული და დაგეგმილი საქმიანობის შესახებ, ისე როგორც სხვა ნებისმიერ საჯარო ინფორმაციას. ბანკში არსებული ინფორმაცია ხელმისაწვდომი იქნება ნებისმიერი დონის ადმინისტრაციული ორგანოებისა და სახელმწიფო ორგანიზაციებისათვის, რაც მათი საქმიანობისა და კოორდინაციის ეფექტურობას აამაღლებს. მეორე მხრივ, გაუმჯობესდება მოსახლეობის ხელმისაწდომობა სახელმწიფო დაწესებულებებში არსებულ საჯარო ინფორმაციაზე. უფრო მეტიც, ხელისუფლებას უკეთესი კონტაქტი ექნება მოსახლეობასთან და შესძლებს მისთვის ახალი ტიპის სერვისების შეთავაზებას.

საჭიროა ისეთი სისტემის პროექტის შექმნა, რომელიც ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის მომხმარებელთა საჭიროებებს დაფუძნებულ საინფორმაციო მომსახურებას უზრუნველყოფს.

ამ ამოცანის გადაჭრა მოითხოვს სისტემურ მიდგომას ყველა სახელმწიფო სტრუქტურის მონაწილეობით. შესაბამისი კონცეფციის შემუშავება და პროექტის ეტაპობრივად განხორციელებაა საჭირო. დემოკრატიულ და საბაზრო ეკონომიკის მქონე ქვეყნად ჩამოსაყალიბებისათვის საჭირო ასეთი პრიორიტეტული ამოცანის განსახორციელებლად აუცილებელი ფინანსური სახსრების მოძიება, მიზანშეწონილია, ძირითადად საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციებიდან განხორციელდეს.

ელექტრონული ლექსიკონების, გრამატიკული
ანალიზის გამკეთებელი და სათარგმნი სისტემების
შექმნა ქართული ენისათვის

თანამედროვე საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები მოიცავს კომპიუტერით ტექსტის სხვადასხვა ენაზე დამუშავების სერიოზულ სისტემებს, რაც გრამატიკული, ლექსიკური და სხვა ტიპის ანალიზის საშუალებას იძლევა. ამგვარი სისტემები მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს დოკუმენტებისა და ტექსტების მომზადების ხარისხსა და რედაქტირების სისწრაფეს. ელექტრონული ლექსიკონები და ავტომატური თარგმნის კომპიუტერული პროგრამები უცხო ენაზე კომპიუტერის გამოყენების ეფექტურობას აუმჯობესებს, აადვილებს სხვა ენებზე კომუნიკაციას. ეს პროგრამები, გარდა იმისა, რომ უცხოურ ენაზე შექმნილი თემატური ინფორმაციის სწრაფი და ხარისხიანი თარგმნის საშუალებას იძლევა, ქვეყნის საინფორმაციო რესურსების უცხოელი მომხმარებლის წრესაც აფართოვებს. საინფორმაციო რესურსების ჩამოტვირთვისას ინტერნეტში ხშირად გვხვდება შესაძლებლობა პარალელურ რეჟიმში ამ ინფორმაციის უცხო ენაზე ნახვისა. ამ ჭრილშიც ელექტრონული ლექსიკონებისა და ელექტრონული თარჯიმნების როლი ინტერნეტის ინფორმაციის თარგმნაში ძალზედ მნიშვნელოვანია. ასეთი პროგრამების დღეისათვის არსებული ქართული ანალოგები ძალზედ არაეფექტურია და შესაბამისად, აუცილებელია სრულყოფილი სისტემების შექმნა და პრაქტიკაში დანერგვა. ეს მნიშვნელოვნად შეუწყობს ხელს საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებას საქართველოში, აღმოფხვრის ენობრივ ბარიერებსა და წაადგება ინფორმაციის გაცვლას: დაეხმარება ქართველ მომხმარებლებს უცხოური საინფორმაციო წყაროების მოხმარებაში, ხოლო უცხოელ მომხმარებლებს - ქართული მასალის გამოყენებაში.

ამ ამოცანის განსახორციელებლად სახელმწიფო ექსპერტთა ჯგუფმა ფართომასშტაბიანი პროექტი უნდა განახორციელოს, რომელიც მუდმივად დაიხვეწება.პროექტის ფარგლებში საჭიროა საინფორმაციო ტექნოლოგიების, ლინგვისტიკის, სოციოლოგიისა და სხვა სფეროების ექსპერტთა კოორდინირებული მუშაობა. ქართულ ტერმინოლოგიაზე მუშაობა ასევე საჭიროა. პროექტის იმპლემენტაციის შედეგად ქართული ენის ელექტრონული ლექსიკური მარაგი, ქართული ენის სრული გრამატიკული ანალიზის გამკეთებელი და სხვადასხვა თემატური ინგლისურ-ქართული, ქართულ-ინგლისური (და მომდევნო ფაზაში სხვა ევროპული ენებისაც) კომპიუტერული თარჯიმნები შეიქმნება.

პროექტის დაფინანსება, მიზანშეწონილია, საერთაშორისო დონორი ორგანიზაციების მიერ განხორციელდეს. იგივე ითქმის სახელმწიფოს მიერ კულტურისა და განათლების სფეროში განხორციელებულ პროექტებზე.

საქართველოს ერთიანი გეოგრაფიული საინფორმაციო
სისტემის შექმნა

ქვეყნის სტრატეგიული რესურსების ეფექტური და ოპტიმალური მენეჯმენტი საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების პრიორიტეტულ იმპლემენტაციას საჭიროებს იმ სახელმწიფო უწყებებში, რომლებიც მართავენ შესაბამის სექტორებს. ეს სექტორებია: გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვა, მშენებლობა და ურბანიზაცია, მიწისა და ტყეების მართვა და ა.შ. ამ სექტორების ეფექტური მართვისათვის ისეთი კომპიუტერული სისტემებისა და მონაცემთა ბანკების შექმნაა აუცილებელი რომელთაც შემდეგი მახასიათებლები გააჩნიათ:

1. აქვთ დანაწილებული სტრუქტურა და ისეთი მომსახურება, როგორიცაა: გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვა, მშენებლობა და ურბანიზაცია, მიწის მართვა, ტყის მართვა, ეროვნული პარკები, გეოდეზია და კარტოგრაფია, გეოლოგია, ეკოლოგია და რადიაციული უსაფრთხოება;

2. ფლობენ ინფორმაციას მიწის კადასტრის შესახებ და შესაბამისი ეროვნული რესურსების იმპორტის, ექსპორტისა და მდგომარეობის შესახებ.

ამ ამოცანის გადასაჭრელად 7 უწყების მონაწილეობით შექმნილია სამუშაო ჯგუფი. სამუშაო ჯგუფმა უნდა შეიმუშაოს შესაბამისი ნორმატიული აქტი და სამოქმედო გეგმა. ამ ეტაპზე საჭიროა შესაბამისი ფინანსური სახსრების მოძიება.

ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოებისთვის
სტრატეგიული კვლევებისა და გლობალური
მოდელირების სისტემის შექმნა

თანამედროვე საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები ფართოდ გამოიყენება სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ კვლევებში, მოდელირებასა და პროგნოზირებაში. ეს ხელს უწყობს ოპტიმალური მენეჯერული გადაწყვეტილებების მიღებასაც. მიუხედავად იმისა, რომ ოპტიმალური გადაწყვეტილებების მიღების სისტემის ჩამოსაყალიბებლად აუცილებელია კომპიუტერული სისტემების იმპლემენტაცია სახელმწიფოს მართვის ნებისმიერ დონეზე, ამ ეტაპზე მნიშვნელოვანია, დაიწყოს საექსპერტო სისტემის შექმნით, რომელიც ხელისუფლების უმაღლეს ეშელონებს მოემსახურება და ყოველდღიურად ნათლად ასახავს ქვეყნის პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ვითარებას. ამ სისტემის მეშვეობითვე უნდა მოხდეს სხვადასხვა მოდელის გამოცდა და ოპტიმალური ქმედების შერჩევა.

ამ ამოცანის გადასაჭრელად, უშიშროების საბჭოსთან თანამშრომლობით, კომპიუტერული სისტემა „დიდგორი“ მუშავდება. თანამშრომლობის მემორანდუმი გაფორმდა საქართველოს საინფორმაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო დეპარტამენტსა და IBM კორპორაციას შორის. თანამშრომლობის წარმატებით გაგრძელებისა და ამ ამოცანის გადასაჭრელად დაფინანსების პრობლემის გადაჭრაა აუცილებელი.

ფართოდ გავრცელებული კომპიუტერული პროგრამების
ქართული ვერსიების შექმნა და ამ მიმართულებით
ქართული ენის გამოყენების ხელშეწყობა

ბუნებრივია, რომ საქართველოში ხშირად გამოყენებული კომპიუტერული პროგრამები ქართულ ენაზე უნდა იყოს ადაპტირებული, რათა მომხმარებელმა ადვილად მოახერხოს მათი გამოყენება. ეს განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, თუ კომპიუტერულ პროგრამას ალტერნატივა არ გააჩნია. საქართველოს თითქმის ყველა პერსონალურ კომპიუტერში Microsoft Corporation-ის ოპერატიული სისტემა „Windows“ და პაკეტი „Office“ გამოიყენება. შესაბამისად, საჭიროა ამ პროდუქტების ქართული ვერსიების მომზადება და დანერგვა საქართველოში. ნათელია, რომ ამ ამოცანის გადაწყვეტა მხოლოდ Microsoft Corporation-თან თანამშრომლობით არის შესაძლებელი. ამასთან ერთად, აღნიშნული კომპიუტერული პროგრამებისათვის შესაბამისი ქართული კომპიუტერული ტერმინოლოგიის შექმნაა აუცილებელი. ეს პროცესი დაწყებულია (Microsoft Corporation-თან მიღწეული შესაბამისი შეთანხმების საფუძველზე) საქართველოს საინფორმაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო დეპარტამენტისა და ენის სახელმწიფო პალატის მიერ (ქართული კომპიუტერული ტერმინოლოგიის ვერსია, რომელიც შემდგომ განვითარებასა და სრულყოფას მოითხოვს); თუმცა, ამ ეტაპზე საჭიროა პროექტის დაფინანსება და კომპიუტერული პროგრამების ქართული ვერსიის შესამნელად Microsoft Corporation-ის მხარდაჭერა.

ღია ტიპის („open source“) კომპიუტერული პროგრამების
გამოყენების ხელშეწყობა

საქართველოში საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებში ძირითადად „მზა“ და დახურული ტიპის კომპიუტერული პროგრამები გამოიყენება ისეთ სფეროებშიც კი, როგორიცაა: განათლება, კვლევა, ადმინისტრაციული მართვა, და თუნდაც, თავად საინფორმაციო ტექნოლოგიები. მეორე მხრივ, საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ეფექტიანად გამოყენებისათვის ხშირად საჭიროა კომპიუტერული პროგრამების მუშაობის პრინციპების დადგენა და მათი გამოყენების კონტროლი. ასევე მნიშვნელოვანია კომპიუტერული პროგრამის შეცვლა კონკრეტულ მოთხოვნასთან მისი მისადაგების მიზნით. ამის შესაძლებლობას მხოლოდ ღია ტიპის - ე.წ. „open source“ კომპიუტერული პროგრამები იძლევა. ამ ტიპის პროგრამების გამოყენება განსაკუთრებით ღირებულია ისეთი მნიშვნელოვანი სტრუქტურების ინფორმაციის საიმედოდ დაცვის უზრუნველსაყოფად, როგორიცაა, მაგალითად, თავდაცვა და უსაფრთხოება.

ამ საკითხთან დაკავშირებით საქართველოში კიდევ ერთი ყურადსაღები პრობლემაა: არალეგალური კომპიუტერული პროგრამების დიდი რაოდენობა, განსაკუთრებით სახელმწიფო უწყებებში.ეს ძირითადად Microsoft Corporation-ის პროდუქტებია.

უფრო მეტიც, ალტერნატიული ძირითადი კომპიუტერული პროგრამების (როგორებიცაა ოპერაციული სისტემები) გამოყენების შესაძლებლობა თავად ინფორმაციის დაცვის საკითხს მიეკუთვნება. მსოფლიოს განვითარებული ქვეყნების მაგალითები გვაჩვენებს, რომ საგანმანათლებლო, სამეცნიერო-კვლევით და სხვა სფეროებში Microsoftis ოპერაციული სისტემის პარალელურად წარმატებით ხდება ღია ტიპის ოპერაციული სისტემის - Linux/Unix-ის გამოყენება. ხსენებული მახასიათებლების პარალელურად ამ ოპერაციული სისტემის წარმატება განპირობებულია მოქმედების მაღალი ხარისხით, საიმედოობითა (ხანგრძლივი პერიოდის განმავალობაში მრავალი მომხმარებლის მიერ ტესტირება) და იმ კომპიუტერული პროგრამების დიდი რაოდენობით, რომლებიც ინუხ/ნიხ-ისთვის იქმნება. ეს ოპერაციული სისტემა ასევე ხშირად გამოიყენება საინფორმაციო ქსელების (ინტერნეტი) ძირითად კომპიუტერებზე - სერვერებზე. Linux/Unix აუცილებელი ინსტრუმენტია მსოფლიოს წამყვანი ქვეყნების საგანმანათლებლო დაწესებულებებში სასწავლო კომპიუტერულ ტექნოლოგიების სწავლებისა და სამეცნიერო დაწესებულებებში კომპიუტერული ტექნოლოგიების გამოყენებით კვლევითი მუშაობის წარმართვისათვის.

დასკვნის სახით, აუცილებელია აღინიშნოს, რომ საჭიროა საქართველოში Linux/Unix სისტემის შესწავლისა და შესაბამისი სპეციალისტების მოსამზადებელი ცენტრი შეიქმნა. ცენტრმა უნდა მოამზადოს Linux-ის მომხმარებლები და პროგრამისტები, ქსელის ადმინისტრატორები. ცენტრის ბაზაზე უნდა ჩამოყალიბდეს ლაბორატორია, რომელიც იმუშავებს ქართული შრიფტის, კომპიუტერული პროგრამების ქართული ვერსიების შექმნასა და ორგანიზაციებში დაყენებული ოპერაციული სისტემების მომსახურებაზე. ცენტრს ასევე უნდა ჰქონდეს ქართულ ენაზე Linux/Unix - ის შესახებ ლიტერატურის მომზადების შესაძლებლობა, და ა.შ.

ცენტრის შესაქმენლად საჭიროა შესაბამისი პროექტის მომზადება და საერთაშორისო ორგანიზაციებიდან (მათ შორის ევროკავშირის შესაბამისი პროგრამებიდან) სათანადო ფინანსური რესურსების მოპოვება.

ინტერნეტ-პორტალების განვითარება საქართველოში

ინტერნეტის გამოყენების პროგრამების უმეტესობა (მაგალითად, დისტანციური სწავლება, ელექტრონული ჯანდაცვის პროგრამები, ელექტრონული მმართველობა, ელექტრონული მომსახურება, ელექტრონული კომერცია და სხვ.) საბოლოოდ თავს იყრის ინტერნეტგამშვებებთან, რასაც ხშირად „პორტალად“ მოიხსენიებენ. უნივერსალურის გარდა არსებობს თემატური პორტალებიც. უმნიშვნელოვანესია პორტალები, რომლებიც:

ზემოთ ჩამოთვლილი ყველა ინიციატივის მხარდასაჭერად ქართველი საზოგადოების თითოეულმა სეგმენტმა უნდა გააცნობიეროს პორტალების მნიშვნელობა (სასწავლო კურსების, კონფერენციების, სემინარების, შეხვედრების, მას-მედიის მეშვეობით) და განავითაროს უნივერსალური და თემატური პორტალები ინტერნეტში. იმ ორგანიზაციებმა, რომლებსაც უკვე აქვთ ინტერნეტ პორტალების შექმნის გარკვეული გამოცდილება (მაგალითად, „საქართველოს განვითარება ინტერნეტის საშუალებით“) საზოგადოების სხვა წევრებს უნდა გაუწიონ ყველა სახის კონსულტაცია, გაუზიარონ ცოდნა. სასურველია, პორტალების განვითარებასთან დაკავშირებული საქმიანობისა და ინიციატივების ფინანსური მხარდაჭერა დონორი ორგანიზაციებისა და ინვესტორების მხრიდან.

საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიური ინფრასტრუქტურა

განვითარებული საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიური ინფრასტრუქტურა ქვეყნის შემდგომი წინსვლის მყარი საფუძველია. ამავე დროს ის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ინდიკატორია ელექტრონულ მმართველობაზე გადასვლისათვის მზადყოფნის შეფასებაში.

საქართველოს პრეზიდენტის 1999 წლის 456 ბრძანებულების თანახმად საინფორმაციო საკომუნიკაციო ტექნოლოგიები ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების წახალისებისა და ხელშეწყობის მნიშვნელოვანი საშუალებაა. 1999 წლის დასაწყისიდან საქართველოს ხელისუფლებამ მიიღო სხვადასხვა კანონი და დააფუძნა შესაბამისი მმართველი ორგანოები საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების მიზნით.

ამ ღონისძიებებში მონაწილეობა მიიღო სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციამ (გაეროს განვითარების პროგრამა, მსოფლიო ბანკი და სხვ.). მაგალითისათვის, გაეროს განვითარების პროგრამამ შექმნა საქართველოს სახელმწიფო დაწესებულებათშორისი ქსელი თბილისში.

მიუხედავად აღნიშნული საქმიანობისა, რეალურად მცირე რამ თუ გაკეთდა. მიღწეული შედეგების შენარჩუნებისა და შემდგომი განვითარებისთვის პოლიტიკური მხარდაჭერა მინიმალური იყო, ფინანსური უზრუნველყოფა კი არასაკმარისი.

საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურა მნიშვნელოვანწილად შედგება ტელეკომუნიკაციისა და კომპიუტერული აღჭურვილობისგან. კერძოდ, ეს არის რადიო და ტელე ქსელი, ქალაქისა და მობილური ტელეფონები, ინტერნეტ მომსახურება და ფართო და ადგილობრივი კომპიუტერული ქსელები. საქართველოს ქვეყნის მასშტაბით მეტ-ნაკლებად განვითარებული ტელე- და რადიო ქსელი აქვს. სატელეფონო ქსელი უფრო მეტად ადექვატურია, თუმცა მომსახურება ნელია და სამუშაობის ხარისხი დაბალი. საერთაშორისო ტარიფების სიდიდესთან ერთად ეს იმას განაპირობებს, რომ ინტერნეტ მომსახურების მომწოდებლები არ არიან დაინტერესებულნი, მაღალი სიჩქარის ხაზებს დაუკავშირდნენ.

საქართველოში არაა კომპიუტერული პერიფერიული პროდუქტის (აღჭურვილობისა და კომპიუტერული პროგრამების) დამამზადებელი ადგილობრივი ფირმები. კომპიუტერული აღჭურვილობის იმპორტი უმეტესწილად აზიიდან ხორციელდება.მომხმარებლების უმრავლესობას არ ძალუძს კომპიუტერული აღჭურვილობისა და კომპიუტერული პროგრამების შეძენა. ქართულ ენაზე მხოლოდ სამართლებრივი, საბუღალტრო და ფინანსური კომპიუტერული პროგრამებია ხელმიწასვდომი. საქართველოს მთავრობასა და Microsoft-ს შორის მხოლოდ 2005 წლის თებერვალში იქნა მიღწეული შეთანხმება Windows ოპერაციული სისტემის ქართული ინტერფეისის შექმნასთან დაკავშირებით.

ამჟამად საქართველოში დაახლოებით 150,000 კომპიუტერია 4,46 მილიონ მოსახლეზე. მათი უმეტესობა მოძველებული ან შეკეთებულია. კომპიუტერების რაოდენობის, ინტერენტ მომსახურების, ქსელების და ვებგვერდების არსებობის თვალსაზრისით სამინისტროებსა და შესაბამის სამთავრობო უწყებებში შემდეგი სურათია: საგარეო საქმეთა სამინსიტრო, შინაგან საქმეთა სამინისტრო, შრომის, ჯანმრთელობის დაცვის და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრო, ეკონომიკური განვითარების სამინისტრო, პარლამენტი, იუსტიციის სამინისტრო, პრეზიდენტის ადმინისტრაცია, სხვა უწყებებთან შედარებით, უკეთ არის აღჭურვილი. თუმცა, კომპიუტერების რაოდენობა არც ერთში საკმარისი არ არის.

ინტერნეტის ხელმისაწვდომობა დამოკიდებულია არა მხოლოდ საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ინფრასტრუქტურაზე, არამედ მომსახურების ფასზეც. რაც უფრო მაღალია ინტერნეტის მომსახურების ფასი, მით უფრო დაბალია გამოყენების სიხშირე. ბაზარზე არსებული მონოპოლიური მდგომარეობა მხოლოდ ხელს უშლის საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარებას: საქართველოში მხოლოდ ერთი ინტერნეტ-ტრეფიკის მომწოდებელია - ფოთი-ნოვოროსიისკის ბოჭკოვან-ოპტიკური კაბელი.

გაეროს განვითარების პროგრამის წარმომადგენლობამ საქართველოში თბილისში შექმნა უწყებათაშორისი სახელმწიფო ქსელი, რომელიც აერთიანებს სამინისტროებს, პარლამენტს, ეროვნულ ბანკსა და სხვა უწყებებს. ეს ქსელი არასდროს გამოუყენებია მთავრობას. ამ ეტაპზე არც ერთი სამთავრობო სტრუქტურა არ ითვლება ამ ქსელის მფლობელად და/ან მასზე პასუხისმგებლად. ქსელი კი უკვე ნაწილობრივ დაზიანებულია.

საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების
ადამიანური რესურსები

საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარების უმთავრესი სიძნელე საჯარო სფეროში სათანადო უნარ-ჩვევების მქონე კადრების ნაკლებობაა. ეს განსაკუთრებით პრობლემურია ისეთი განვითარებადი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, სადაც კვალიფიციური თანამშრომლების ნაკლებობა და ადამიანური რესურსების არაადექვატური ტრენინგი წლების განმავლობაში პრობლემა იყო. საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარებისათვის საჭიროა შესაბამისი სპეციალისტები, რომლებშიც შერწყმულია ტექნიკოსისა და მენეჯერის თვისებები: როგორც ინსტალაციის, მომსახურების, დიზაინისა და იმპლემენტაციისთვის, ასევე „ონლაინ“ პროცესებისა და მომხმარებლებთან ურთიერთობის მართვისათვის აუცილებელი უნარ-ჩვევები

კომპიუტერის გამოყენების სწავლება უნივერსიტეტებში მხოლოდ ახლახანს დაიწყო. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტსა და საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში არის კომპიუტერული პროგრამირებისა და ინფორმატიკის სპეციალური კურსები. რამდენიმე კერძო საგანმანათლებლო დაწესებულება, დონორები და კომერციული ორგანიზაციებიც აწარმოებენ კომპიუტერულ განათლებასა და შესაბამის წვრთნას. საქართველოში კომპიუტერულ მომსახურებაზე, ტრენინგსა და შესაბამის განათლებაზე მომუშავე დაახლოებით ოცდაათი ორგანიზაციაა; მათი უმეტესობა თბილისში მუშაობს. უნივერსიტეტებში მასწავლებელთა კომპიუტერული განათლება მინიმალურია.

განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ინიციატივა (პროექტი „ირმის ნახტომი“), რომელიც მიმართულია სკოლებში კომპიუტერული ტექნოლოგიების დანერგვაზე ქვეყნის მასშტაბით, იმედს იძლევა, რომ დაახლოებით 5-10 წელიწადში საქართველოში მოსახლეობის 100%-ს შეეძლება კომპიუტერის გამოყენება. თუმცა, ეს არ ამსუბუქებს საინფორმაციო ტექნოლოგიების სპეციალისტთა ნაკლებობის პრობლემას.

საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სპეციალისტებზე მოთხოვნა დიდია და კერძო სექტორში მათი ანაზღაურებაც მაღალია. თუმცა სახელმწიფოს პრაქტიკულად არ ძალუძს ამ სპეციალისტების სახელფასო მოთხოვნების დაკმაყოფილება, რის შედეგადაც მათი უმეტესობა კერძო სტრუქტურებშია დასაქმებული.ამ პრობლემის მოგვარების გარეშე კვალიფიციური, პროფესიონალი კადრის სახელმწიფო სტრუქტურებიდან გადინების პროცესი მუდმივად გაგრძელდება. ეს კი სახელმწიფო სტრუქტურებს დიდ სირთულეს შეუქმნის საკომუნიკაციო გარემოს შენარჩუნებასა და შემდგომ განვითარებაში.

საკანონმდებლო ჩარჩო

საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებთან და მათ გამოყენებასან დაკავშირებული ყველა საკითხის მოსაწესრიგებლად აუცილებელია შესაბამისი საკანონმდებლო ჩარჩო. კერძოდ, ეს საკითხებია: ელექტრონული ხელმოწერა, დოკუმენტების ელექტრონულ შენახვა, ინფორმაციის თავისუფლება, ინტელექტუალურ საკუთრებისა და საავტორო უფლებების დაცვა და სხვ.

საქართველოში ელექტრონული კომერციისა და ელექტრონული მმართველობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა არ არსებობს. მიუხედავად იმისა, რომ საინფორმაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო დეპარტამენტში 2000 წელს მომზადდა ელექტრონული ხელმოწერისა და ელექტრონული დოკუმენტების შესახებ კანონის პროექტი, მას არანაირი ყურადღება და მხარდაჭერა პარლამენტის მხრიდან არ ჰქონია.

რამდენიმე არასამთავრობო ორგანიზაციაც მუშაობს საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების საკანონმდებლო ბაზის განვითარებაზე. გაეროს განვითარების პროგრამას მჭიდრო კავშირი და თანამშრომლობა აქვს პარლამენტთან. ფონდის „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ მიერ მომზადებულია ინფორმაციის თავისუფლების შესახებ კანონის პროექტი, რომლის განხირციელებაც მიმდინარე წელს დაიწყება.

ერთ-ერთი უმთავრესი პრობლემა საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სფეროში ქართული ენის სახელმწიფო სტანდარტის არ არსებობაა. პრობლემაა ასევე სხვადასხვა კოდის ქართული შრიფტის გამოყენება. დღეისათვის სახელმწიფო სტრუქტურები შეთანხმებულნი არიან, გამოიყენონ კოდი ნიცოდე, თუმცა ეს მაინც არ არის „ოფიციალური სტანდარტი“. ამასთანავე, კერძო და არასამთავრობო ორგანიზაციების უმეტესობა, ვებ გვერდები და ფორუმები ქართული ენისათვის სხვადასხვა კოდების სისტემებს იყენებენ.

უნდა აღინიშნოს, რომ საკანონმდებლო ბაზის შექმნა ტექნიკური თვალსაზრისით ძალიან რთული არ არის. სხვადასხვა ქვეყანაში მრავალი წარმატებული მაგალითი არსებობს, რომელთა გამოყენებაც ქართველ სპეციალისტებს შეუძლიათ. უცხოელი ექსპერტებიც მზად არიან დაეხმარონ მათ ამ საქმეში.

ორგანიზაციული სტრუქტურა

1999 წლიდან შევარდნაძის პრეზიდენტობის პერიოდის ბოლომდე საქართველოში საინფორმაციო-საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარებაზე პასუხისმგებელი სახელმწიფო სტრუქტურა - საინფორმაციო ტექნოლოგიების საქართველოს სახელმწიფო დეპარტამენტი იყო. დეპარტამენტი პასუხისმგებელი იყო თანამედროვე ტექნოლოგიისა და გამოცდილების შემოღებასა და სახელმწიფო მშენებლობის ყველა სფეროში მათ გამოყენებაზე.

1999 წელს პრეზიდენტის 456 ბრძანებულებით, საკონსულტაციო მიზნებისთვის, შეიქმნა შეიქმნა კიდევ ერთი უწყება - საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო საბჭო. საბჭო, რომლის თავმჯდომარე საქართველოს პრეზიდენტი იყო, საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიებთან დაკავშირებულ ინიციატივებზე იყო პასუხისმგებელი. გარდა ამისა, რამდენიმე სამინისტროსაც ჰქონდა საკუთარი საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების დეპარტამენტი.

„ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო საბჭო გაუქმდა (შევარდნაძის დროს შექმნილი ყველა საბჭოს მსგავსად), საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების სახელმწიფო დეპარტამენტი კი ახლადშექმნილ საქართველოს ინფრასტრუქტურისა და განვითარების სამინისტროს შეუერთდა.

ამასთან ერთად, ინფრასტრუქტურის სამინისტროში მოქმედებდა ინფორმაციული ტექნოლოგიებისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტი, რომელიც ადრე ტრანსპორტისა და კომუნიკაციების სამინისტროში შედიოდა. ასეთი გაურკვეველი ვითარება გაგრძელდა 2004 წლის აგვისტომდე, როდესაც ინფრასტრუქტურისა და განვითარების სამინისტრო შეუერთდა ახლად შექმნილ ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს.

ახალ სამინისტროში საინფორმაციო ტექნოლოგიებისა და საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტი შენარჩუნდა შეცვლილი სახელწოდებით - კომუნიკაციების დეპარტამენტი, ძველი საინფორმაციო ტექნოლოგიების დეპარტამენტი კი გაუქმდა. კომუნიკაციების დეპარტამენტის სტრუქტურა და დებულება ეკონომიკური განვითარების მინისტრის ბრძანებით 2004 წლის ნოემებრში დამტკიცდა.

„სახელისუფლებო სპეციალური კომუნიკაციების და ინფორმაციის სააგენტო“ დაფუძნდა 2005 წელს, პრეზიდენტის 533 და 534 ბრძანებულებებით. მისი ძირითადი ფუნქცია მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელეების დაცული საკომუნიკაციო საშუალებებით უზრუნველყოფაა. საქართველოს ეკონომიკური განვითარების სამინისტროს მიერ ჩატარებული ანალიზის თანახმად ეს ახალი სააგენტო მხოლოდ აფერხებს საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების ინდუსტრიის განვითარებას საქართველოში.

საქართველოს მთავრობის ახალ ინიციატივას, კომპიუტერული ტექნოლოგიების სკოლებში შემოღებასთან დაკავშირებით, ახორციელებს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო სპეციალურად შექმნილი პროგრამის „ირმის ნახტომის“ მეშვეობით. ეს პროგრამა ანალოგია ესტონური პროგრამისა „ვეფხვის ნახტომი“, რომელმაც უმნიშვნელოვანესი როლი შეასრულა ქვეყნის საინფორმაციო ტექნოლოგიების განვითარებაში.

ამასთან ერთად, 1999 წელს შექმნილი საქართველოს ეროვნული კომუნიკაციების კომისიაც უნდა ვახსენოთ. კომისია მუდმივმოქმედი ორგანოა, რომელიც, მისი წესდების თანახმად, არც ერთ სხვა სახელმწიფო სტრუქტურას არ ექვემდებარება. კომისია არ ფინანსდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. კომისიის სამ წევრს, თავმჯდომარის ჩათვლით, საქართველოს პრეზიდენტი ექვსწლიანი ვადით ნიშნავს. როგორც მარეგულირებელი ორგანო, კომისია უფლებამოსილია:

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების განვითარებაზე და კონტროლზე პასუხისმგებელი ცალკე სახელმწიფო ორგანო საქართველოში არ არსებობს.

ყველაზე კარგად განვითარებული საინფორმაციო და საკომუნიკაციო ინფრასტრუქტურა შემდეგ სახელმწიფო დაწესებულებებს აქვთ:

პასუხისმგებელი: დავით ტალიაშვილი, საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციის
საინფორმაციო ტექნოლოგიების განყოფილების უფროსი
გიგა უმეკაშვილი, საინფორმაციო ტექნოლოგიების დეპარტამენტის ხელმძღვანელი

e-mail: gumekashvili@geo.gov.ge

პროექტები: საქართველოს სამთავრობო ქსელის პროექტი.
მომზადებულია საქართველოს სამეცნიერო-საგანმანათლებლო კომპიუტერული ქსელების ასოციაციის მიერ (GRENA)

დონორები: საერთაშორისო რესპუბლიკური ინსტიტუტი (IRI);
Cisco Systems; საქართველოს სამეცნიერო-საგანმანათლებლო კომპიუტერული ქსელების ასოციაცია (GRENA)

პასუხისმგებელი: ლევან გოგუა, კომპიუტერული ქსელების და სისტემების ადმინისტრირების განყოფილების უფროსი

e-mail: lgogua@parliament.ge

პროექტები: საქართველოს პარლამენტისა და მთავრობის ეფექტურობისა და გამჭვირვალობის გაუმჯობესება;
საქართველოს პარლამენტის რეფორმების მხარდაჭერა

დონორი: UNDP, EUSP

პასუხისმგებელი:კახი უშვერიძე, ადმინისტრაციული დეპარტამენტის უფროსი

პასუხისმგებელი: გია თვალავაძე, ადმინისტრაციული დეპარტამენტის წამყვანი სპეციალისტი

დავით ტატიშვილი, ადმინისტრაციული დეპარტამენტის წამყვანი სპეციალისტი

პროექტები:

განათლების სისტემის რეფორმის პროგრამა, პროექტი „ილია ჭავჭავაძე“

პასუხისმგებელი: ნინო რევიშვილი, პროექტის საკოორდინაციო ცენტრის დირექტორის მ/შ

e-mail: Gep@mes.gov.ge

პროექტები: განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემა (EMIS)

პროექტის მიზანია განათლების სისტემის სტრუქტურული ქვედანაყოფებისა და ხელმძღვანელი პირებისათვის საჭირო, შესაბამისი და სანდო ინფორმაციის დროულად და სათანადო ფორმით მიწოდება მათი ნორმალური საქმიანობის უზრუნველსაყოფად. ეს მოიცავს შესაბამის მართვას, დაგეგმარებასა და გადაწყვეტილებების მიღებას.

ჯგუფი მუშაობს შემდეგ საკითხებზე:

პასუხისმგებელი: მერაბ გოცირიძე, საინფორმაციო ტექნოლოგიების ჯგუფის ხელმძღვანელი;

e-mail: gotsiridze@naec.ge

მაია გაბუნია, საზოგადოებასთან ურთიერთობების ჯგუფის წევრი

e-mail: pr@naec.ge

პასუხისმგებელი: მერაბ ლაბაძე, აღმასრულებელი დირექტორი;

გიგა შუბითიძე, პროგრამის ტექნიკური მენეჯერი;

e-mail: gshubitidze@dlf.ge

პასუხისმგებელი: გიორგი ახალაია, კავშირგაბმულობისა და საინფორმაციო ტექნოლოგიების დეპარტამენტის უფროსი;

e-mail: gakhalaia@econom.ge