ბ) საზოგადო მოღვაწე

მისი სახელი სტუდენტობის დროიდან გამოჩნდა ქართული პრესის ფურცლებზე. 1885 წელს „დროებასა“ და „ივერიაში“ დაიბეჭდა პარიზიდან გამოგზავნილი რამდენიმე კორესპონდენცია, რომელთა ძირითადი თემა საფრანგეთის პოლიტიკური მდგომარეობა და სიახლენი იყო. სამშობლოში დაბრუნებულ დავითს საშუალება მიეცა ახლოს გასცნობოდა აქაურ საზოგადოებრივ ცხოვრებას. იგი ხედავდა მასში მიმდინარე დადებით და უარყოფით მოვლენებს. ამ ყველაფერს სათანადო შეფასება მისცა წერილში „საქებართა ქებანი“. 1887 წელს წერილი ცალკე წიგნაკად გამოიცა. მისი ადრესატია იმ დროს საფრანგეთში მცხოვრები სტუდენტი პეტრე მირიანაშვილი, რომელსაც დავით კარიჭაშვილი შთაბეჭდილებებს უზიარებს.

აი, რას წერს იგი ქართულ ენასთან დაკავშირებით: „ჩვენს მწერლებს სამართლიანად და ჭკვიანურად (ცხადია, უფრო ჭკვიანურად) უარუყვიათ ქართული ენა სასაუბრო ლაპარაკის დროს. ისინი იშვიათად თუ იტყვიან ერთ-ორ სიტყვას ქართულად (ამასაც იმედია, მალე დაივიწყებენ), ხოლო წერით კი ისევ ქართულად სწერენ. „ივერია“ და „თეატრი“ რო იცოდე, ქართულ ენაზე იბეჭდებიან კიდევ... ჩვენი გამოჩენილი მწერლები, ლ. ჭიჭინაძით დაწყებული ი. გოგებაშვილამდის, რომელთაც მათდა სასიაქდულოდ ხმარებითგან გაუდევნიათ ქართული ენა, კიდევ წერით ქართულადა სწერენ. გასაკვირველია კაცის ბუნება, ლ. ჭიჭინაძე და ი. გოგებაშვილი იმას ჩადიან და სხვა წვრილფეხა მწერლები რასღა იქმონენ!“ (კარიჭაშვილი 1887:16)

სალიტერატურო ენის საკითხთან დაკავშირებით, დავითი წერდა: „ჩვენი ენის უპირველესნი ბურჯნი, რომელთაც მისი განვითარება უმანკოებამდის უნდა მიიყვანონ და ფიქრობენ აღადგინონ იმავე შეუდარებელის სიმშვენით, რომლითაც ლაპლაპობს „დაბადების“ და „წყობილსიტყვაობის“ ენა, თითქმის აჭარბებენ წმ. მამათა გიორგი და ევთიმეს და ანტონ კათალიკოზს. ჩვენი მწერლები საბუთიანად ფიქრობენ, რომ ძველის ქართულის ენის სიმშვენიერეს მარტო „დაბადების“ და „წყობილსიტყვაობის“ ენა შეიცავს და არა „ვეფხისტყაოსნის“, „ვისრამიანის“ და „სიბრძნე-სიცრუისა“. მაგრამ, დროთა ვითარებამ ჩვენი მწერლობა აიძულა სხვა და სხვა კომპრომისები გაემართა. რაკი ძველი „დავითიანის“ ენა ბევრისთვის გაუგებარი გახდა, ამიტომ დღეს ორი კილო დადგინდა ჩვენს მწერლობაში (გაზეთობაში). პირველის კლასიკურის ანუ ანტონურის კილოთი იბეჭდებიან მეთაური წერილები არხეოლოგოსთა, პალეოგრაფოსთა, ლინგვისტთა, ფილოლოგოსთა და სხვათა მსგავსთათვის. მეორე – ავლაბრულის ანუ ახალის კილოთი იწერებიან ახალი ამბები, მოთხრობები, რომანები და უმეტესად სათეატრო პიესები ჩვენისთანა უბრალო ხალხისთვის. პირველს კილოს ის სიკეთე სჭირს, რომ გადათარგმნი თუ არა რუსულად სიტყვასიტყვით, ალაგის შეუცვლელად, გამოვა მშვენივრად გასაგები რუსული. მეორე კილოთი დაწერილის სიკეთე ისაა, რომ ყველაზე მეტად ავლაბრელებს მოსწონთ“ (კარიჭაშვილი 1887:20-21).

ამ ღია წერილით დავით კარიჭაშვილმა ამხილა საზოგადოების მანკიერი თვისებები, გულგრილი დამოკიდებულება საერთო საქმისადმი, მშობლიური ენისადმი და სხვა. პრობლემები, რომლებიც 25 წლის ახალგაზრდამ სამსჯავროზე გამოიტანა, იმდენად რეალური და სერიოლულია, თანაც წერილის ენა ისე ცოცხალი და სარკაზმულით, რომ დღესაც დიდი ინტერესით იკითხება და რჩება შთაბეჭდილება, რომ 115 წლის წინათ წამოჭრილი პრობლემები ჯერ კიდევ აქტუალურია.

თავდაპირველად დავით კარიჭაშვილმა ბელეტრისტიკასა და თარგმანში სცადა კალამი. მისი ორიგინალური თხზულებებია პატარა მოთხრობა „უცხოეთში“ და „სამი მსხვერპლი“, რომელიც 1887 წელს წიგნად გამოიცა.

თარგმნა მოპასანის („მონაკოს პატიმარი“, „გლახა“), ვოლტერის („გონების ქება“), შარლ დაგეს („მკვდრის თითი“), ესენტერის („უფსკრული“) ნაწარმოებები.

განსაკუთრებულია დავით კარიჭაშვილის ღვაწლი ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებაში. იგი ამ საზოგადოების მდივანი იყო 1899 წლამდე (თავმჯდომარე – ილია ჭავჭავაძე); 1892 წელს აირჩიეს საზოგადოების გამგეობის წევრად; 1914 წლიდან თავმჯდომარის (გიორგი ყაზბეგის) ამხანაგია, 1918 წლიდან – საზოგადოების საპატიო წევრი და გამგეობის თავმჯდომარე. 1922 წლამდე საზოგადოების ბიბლიოთეკა-წიგნსაცავისა და მუზეუმის გამგის მოვალეობას ასრულებდა. 1922 წლიდან გარდაცვალებამდე (1927) საზოგადოების საპატიო თავმჯდომარეა (თავმჯდომარე – იასონ ლორთაიფანიძე). საზოგადოების კუთვნილი ხელნაწერების თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში გადატანის შემდეგ დავით კარიჭაშვილიც უნივერსიტეტში გადავიდა, მუშაობდა საზოგადოების ფონდის სწავლულ მცველად და ქართული მწერლობის კათედრის (ხელმძღვანელი კორნელი კეკელიძე) ასისტენტად.

1899 წელს დავით კარიჭაშვილმა საზოგადოების მდივნის მოვალეობის შესრულება შეწყვიტა. ამასთან დაკავშირებით „ცნობის ფურცელში“ გამოქვეყნებულ პატარა წერილში ნათქვამია: „ამ რვა წლის განმავლობაში თუ შესამჩნევი ზრდა და წარმატება შეეტყო ჩვენს წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას, ეგ სწორედ პატივცემულის კარიჭაშვილის ნაყოფიერის შრომით და ნათელის გონებით არის მიღწეული“ („ცნობის ფურცელი“ 1899).

წერილში ხალგასმულია, რომ დავით კარიჭაშვილის მდივნობის დროს მოწესრიგდა საზოგადოების საქმეთა წარმოება, შემოსავალ-გასავლის წესი. გაფართოვდა წიგნით ვაჭრობა, რაც შემოსავლის ერთ-ერთი ძირითადი წყარო იყო საზოგადოებისათვის და დასრულდა წიგნსაცავისა და არქეოლოგიური ნივთების სისტემატური აღნუსხვა-კატალოგიზაცია, რაშიც დავით კარიჭაშვილმა მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა. იგი მოითხოვდა, რომ, პირველ ყოვლისა, გადაჭრილიყო ხელნაწერების დაცვისა და მოწესრიგების საკითხი.

„უმთავრესი საზრუნავი ისაა, რომ ჭიასა და ნესტს გამოვაცალოთ მწერლობის სახსოვრები და მოვათავსოთ კარგად შენახულს საცავებში. სახსოვრების სახელებისა და შინაარსების გაგება პირველი ფეხის გადადგმა იქნება მწერლობის ისტორიისკენ“, – წერდა იგი (კარიჭაშვილი 1888:2-3).

1898 წელს დღის წესრიგში დადგა სახელმწიფო მუზეუმის გახსნის საკითხი. დავით კარიჭაშვილს უაღრესად საშურ და აუცილებელ საქმედ მიაჩნდა ცალკე შენობის აგება მუზეუმისთვის, სადაც თავს მოიყრიდა წარსულის ნაშთები, იქნებოდა ის ნივთიერი თუ წერილობითი, აქვე გადავიდოდა მანამდე თავად-აზნაურთა ქარვასლის შენობაში განთავსებული ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოების წიგნსაცავი, რომელიც, ფაქტობრივად, დაუცველი იყო. შემდეგ კი დაიწყებოდა ამ ყველაფრის შესწავლა-სისტემატიზაცია. „წერა-კითხვის გამავრცელებელის საზოგადოების წიგნსაცავში შეგროვილის მწერლობის ნაშთების შესწავლა, უეჭველია, ბევრს ისეთს რასმე აღმოაჩენს, რაც ჯერ არავინ იცის და რაიცა დაგვიმტკიცებს ქართულის ენის განვითარებას, ქართულის ლიტერატურის სიმდიდრეს, ქართველების წარმატებულს ცხოვრებას წარსულში, მის პოლიტიკურს ძალ-ღონეს და ეროვნულ სიცხოველეს. ასეთი შესწავლა შეგროვილის მასალისა ფრიად მაღლა ასწევს უცხოთა თვალში ქართველების ვინაობას, ხოლო ჩვენ, ქართველებს, გაგვითვალისწინებს რა ჩვენს წარსულს, იმედიანად და სასოებით შეგვახედებს მომავლისაკენ და ერთი ათად მეტს სულიერსა და ზნეობრივს ძალას ჩაგვბერს განვითარებისათვის სამეცადინოდ“, – წერდა დავითი (კარიჭაშვილი 1898).

1905 წელს დაიბეჭდა მის მიერ შედგენილი კატალოგი ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოების წიგნსაცავისა, რომელიც თავის დროლე S ფონდის ყველაზე სრულ და სანდო აღწერილობად ითვლებოდა. კატალოგი 19 განყოფილებას მოიცავს. თითოეული განყოფილება შედგება ორი ნაწილისაგან: I – ხელნაწერი და II – დაბეჭდილი წიგნები (სულ 3875 ერთეული). ხელნაწერებს დართული აქვს იმდროისათვის ცნობილი ყველა მონაცემი: თხზულების სახელწოდება, ავტორისა თუ მთარგმნელის სახელი, დაწერის ან გადაწერის დრო, მასალა (ეტრატი, ქაღალდი), ხელი ნაწერისა (ხუცური, მხედრული) და სხვა.

კატალოგის წინასიტყვაობაში დავითი წერდა: „ამ კატალოგის გაცნობის შემდეგ, იმედი გვაქვს, ყოველი ქართველი მიაწოდებს წიგნთსაცავს იმ ხელთნაწერს და დაბეჭდილს წიგნებს, რომლებიც აკლია მას. ამნაირად ეს წიგნთსაცავი მალე გადაიაცევა ნამდვილს საერო ბიბლიოთეკად, სადაც იქნება თავმოყრილი მთელი ჩვენი სულიერი განძი“.

1911 წელს კატალოგის დამატება გამოქვეყნდა. წიგნიერი საზოგადოება ამ ფაქტს დიდი მოწონებით შეხვდა. „კატალოგში ბევრი ისეთი ცნობებია, რომელნიც ნათელს ჰფენენ ჩვენს ძველი დროის ცხოვრებას, ამიტომაც არ შეგვიძლია, არ მივულოცოთ ბ. კარიჭაშვილს გამარჯვება ამ საქმეში“, – წერდა მოსე ჯანაშვილი (ჯანაშვილი 1895).

დავით კარიჭაშვილი მეთვალყურეობას უწევდა ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოების თაოსნობით დაარსებულ სკოლებს. ხშირად მოგზაურობდა საქართველოს სხვადასხვა კუთხეში, ადგილზე ეცნობოდა სკოლების მდგომარეობას, მათ პრობლემებს და შემდეგ ვრცელი მოხსენებებით გამოდიოდა საზოგადოების გამგეობის სხდომებლე; განსაკუთრებით აწუხებდა სახელმძღვანელოების სიმცირე. 1900 წლის 12 დეკემბრის სხდომალე დავითმა საქართველოს ისტორიისა და ქართული ლიტერატურის სახელმძღვანელოების შედგენა-გამოცემის საკითხი დასვა. ექვთიმე თაყაიშვილსა და გრიგოლ ყიფშიძესთან ერთად მასვე დაევალა ამ სახელმძღვანელოებში შესატანი თხზულებების შერჩევა.

1907 წელს სპეციალურმა კომისიამ (წევრები: ი. ფერაძე, ი. აბულაძე, ა. მირიანაშვილი, ს. გორგაძე) დავით კარიჭაშვილის თავმჯდომარეობით შეადგინა ქართული ენის პროგრამა საშუალო სკოლებისათვის (საქართველოს... 1951:219).

დავით კარიჭაშვილი განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა სკოლებში მშობლიურ ენაზე სწავლებას, რისი წყალობითაც მოზარდი თაობა თავისუფლდებოდა „გონებრივის წამებისაგან და ზნეობრივის ჩაგვრისაგან“. ამ საკითხისადმი მიძღვნილ წერილში იგი აღშფოთებას გამოთქვამდა, რომ მშობელთა ერთი ნაწილი დაბნეული იყო, შიშობდა, რამდენად მომგებიანი იქნებოდა ქართულ სკოლაში სწავლა. ეანებოდათ თუ არა მათ შვილებს ისეთივე უფლებები, როგორიც რუსული სკოლის კურსდამთავრებულებს. „ის ქართველი, რომელიც ახლა უარსჰყოფს ქართულს სკოლას და თავის შვილებისთვის არ ნდომულობს სამშობლო ენაზე სწავლას, არის არა მარტო სამშობლოს უარმყოფელი და მოღალატე, არამედ თავისი შვილების მტერიც“, – აცხადებდა დავითი, თუმცა იქვე დასძენდა: „ჩვენ არა გვგონია, რომ ქართველს მშობლებს ქართულის სკოლის უარყოფა მართლა სამშობლოს ღალატით მოსდიოდეთ, დარწმუნებული ვართ, ამის მიზეზია საქმის გაუგებრობა და შეცდომა, რომლებშიც მშობლები შესულან ქართველების მოძულეთა რჩევით და ჩაგონებით“ (კარიჭაშვილი 1917:ჰ47).

ქართული ენის ცოდნა, დაცვა და სათანადო პატივისგება, როგორც უდიდესი ეროვნული ღირებულებისა, ყოველთვის უპირველესი და უმწვავესი საკითხი იყო დავითისათვის.

ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოების საქმიანობაში დავით კარიჭაშვილის წვლილის შესახებ სიმონ ჯანაშია დიდი გულისხმიერებით და ერთგვარი თანაგრძნობით წერდა:

„35 წელი ემსახურა პატიოსნებით იმ საქმეს, რომლის ორგანიზაცია არის ბრწყინვალე აქტი ქართული საზოგადოებრიობისა წინარევოლუციურ ხანაში და რომელმაც ერთადერთმა იმ პირობებში შესძლო ყველა ქართული სასიცოცხლო ძალის გაერთიქნება ეროვნულ-კულტურული იდეის გარშემო. მთელი თავისი ზნეობრივი და ფილიკური ენერგია შესწირა მან ამ საქმეს და უთუოდ ელოდა, რომ ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოება იტყოდა მის საფლავლე პირველ სიტყვას, მაგრამ ბედისწერამ თვით მას დააკისრა საზოგადოების საბოლოო ლიკვიდაცია სულ რამდენიმე თვით ადრე გარდაცვალებამდის“ (ჯანაშია 1987:370).

1927 წელს ქ.შ.წ./კ. გამავრცელებელი საზოგადოება გაუამებულად გამოცხადდა.

დავით კარიჭაშვილი იყო ერთ-ერთი დამფუძნებელი წევრი საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებისა, რომელიც 1907 წელს დაარსდა. იგი აქტიურად მონაწილეობდა საზოგადოების მუშაობაში (დღიდან დაარსებისა იყო საზოგადოების თავმჯდომარის ამხანაგი; მუზეუმ-ბიბლიოთეკის გამგე – 1915 წელს; სხვადასხვა დროს – თავმჯდომარის მოვალეობის შემსრულებელი). უძღვებოდა საჯარო კრებებს, მოხსენებებით გამოდიოდა და ხშირად ბეჭდავდა თავის გამოკვლევებს საზოგადოების გამოცემებში.

საქართველოს საისტორიო და საეთნოგრაფიო საზოგადოებაში 1908 წელს დავით კარიჭაშვილის ინიციატივით დაარსდა ლინგვისტური განყოფილება, რომელსაც თვითონვე თავმჯდომარეობდა. ამ განყოფილების მუშაობამ დიდად შეუწყო ხელი ენათმეცნიერებისა და ლექსიკოლოგიის განვითარებას საქართველოში.

1914-1915 წლებში გორში გამოდიოდა გაზეთი „ახალი ქართლი“, რედაქტორ-გამომცემელი დავით კარიჭაშვილი იყო, თანამშრომლობდნენ: ნიკო ლომოური, თედო ჟორდანია, იოსებ გრიშაშვილი, ალექსანდრე მთვარელიძე, გერონტი ქიქოძე, ალექსანდრე გარსევანიშვილი, დავით ვედრებისელი, გიორგი ნამორაძე და სხვები. როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ქართული პერიოდიკის ბიბლიოგრაფიაში ნათქვამია, რომ გაზეთს გამოსცემდა დავით კარიჭაშვილი, ხოლო რედაქტორ-გამომცემელთა საძიებელში (გვ. 256) მითითებულია, რომ გაზეთის რედაქტორ-გამომცემელი იყო დავით კარიჭაშვილი (შვილი), ე.ი. დავითის ვაჟიშვილი. მეორე (არაოფიციალური) ცნობით, გაზეთის დაარსება უფროს დავითს მიეწერება (კიკვაძე 1948).

ჩვენ გადაჭრით არ შეგვიძლია ვთავათ, ვინ იყო გაზეთის გამომცემელი, მამა თუ ვაჟიშვილი. უმცროსი დავითი იმ დროს საკმაოდ ახალგაზრდა უნდა ყოფილიყო, 24-25 წლისა. იგი პარიზში დაეუფლა ეკონომისტის პროფესიას, ფლობდა რამდენიმე უცხო ენას და საფუძვლიანად იცნობდა როგორც ქართულ, ისე ევროპულ მწერლობას.

საგულისხმოა, რომ გაზეთის რედაქტორისთვის ეკონომიკური პრობლემატიკა პრიორიტეტული ყოფილა.

„ახალი ქართლის“ ერთ-ერთ პირველ სტატიაში „ჩვენი რწმენა და დანიშნულება“ გაცხადებულია, რომ გაზეთის მიზანია „ცოცხალის სიტყვით და უანგარო შრომით დახმარება და ხელმძღვანელობა გაუწიოს საქართველოს შუაგული პროვინციის ეკონომიურის და, საერთოდ, კულტურულის აღორძინების საქმეს. პოლიტიკურს საკითხებლე წინ ჩვენ დავაყენებთ ადგილობრივ საჭიროებათა გამორკვევას, ქართლის კულტურულს მოღვაწეებს გვერდში ამოვუდგებით და ვეცდებით სამსახური გავუწიოთ ჩვენი ხალხის გათვითცნობიერებას. ჩვენი გაზეთი დაეხმარება სოფელს, მის ფეხზე წამოყენებას, მისი განათლებისთვის დასდებს თავს, მის კეთილდღეობას მოახმარს თავის ძალ-ღონეს. ჩვენი პატარა ქალაქის გაუმჯობესებას, ქალაქში მრეწველობის ფეხის ადგმას, ვაჭრობის განვითარებას და სწავლის გავრცელების საქმეს ჩვენი ერთგულობა არ მოაკლდება“ („ახალი ქართლი“ 1914). გაზეთი კვირაში ორჯერ გამოდიოდა. მან მხოლოდ ორი წელი იარსება, გამოვიდა სულ 63 ნომერი.

დავით კარიჭაშვილი პუბლიცისტური წერილებით ეხმაურებოდა იმ სიახლეებს, რომლებიც თავს იჩენდა საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, კულტურასა და მეცნიერებაში. სისტემატურად თანამშრომლობდა ჟურნალ-გაზეთებში; ეაომაგებოდა თავის ხალხს და იცავდა მის ეროვნულ ინტერესებს უცხოელთა სტატიების საპასუხო წერილებში.

1882 წელს პარიზში გამოიცა ორსოლის წიგნი „კავკასია და სპარსეთი“. ავტორს საქართველოსა და სპარსეთში მოგზაურობის შემდეგ დაუწერია იგი. საქართველოს შესახებ საზღვარგარეთ გავრცელებულ ცნობებს დავით კარიჭაშვილი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდა. „ევროპა თუ გვიცნობს ჩვენ, ამისთანა თვალის გადავლებით გვიცნობს, თორემ ჩვენს მატიანეებს არა ჰკითხულობენ“, – წერდა იგი (კარიჭაშვილი 1885).

ორსოლი წიგნში ქართველთა ლნე-ჩვეულებებს აღწერს. მისი აზრით, ქართველი ხალხი თუმცა ნიჭიერია და სიმპათიური, მაგრამ ლარმაცია, არც მოყვასის სიცოცხლეს ინდობს და არც საკუთრებას სცემს პატივს. ამავე დროს ორსოლი საუბრობს ქართველთა ხელმარჯვეობალე; აქ განვითარებულ ხელოსნობასა და ვაჭრობალე. აღნიშნავს, რომ ქართველები პოელიის მოყვარულნი არიან, ჰყავთ განათლებული აქლები და სხვა.

„საკვირველია, ღმერთმანი, – წერდა დავით კარიჭაშვილი, – ის ერი, რომელმაც ლეპირად იცის რუსთაველის, ორბელიანის, წერეთლის, ერისთავების პოემები, როგორ უნდა იყოს ისე დაცემული, რომ არც შრომა, არც საკუთრება და არც მოყვასის სიცოცხლე არაფრად მიაჩნდეს. ერთის მხრით, ორსოლი ხატავს ქართველებს ისე, თითქოს განვითარების უმაღლეს ხარისხლე მისულიყონ... მეორეს მხრით, იგი ხატავს ქართველებს ბარბაროსებად“ (კარიჭაშვილი 1885).

დავით კარიჭაშვილის აზრით, ორსოლის ასეთი შთაბეჭდილება ქართველ ხალხზე განაპირობა მისმა ზედაპირულმა წარმოდგენამ ამ ქვეყანაზე და იმ მგზავრთა მონაყოლის გავლენამ, რომლებიც საქართველოს ასევე ზედაპირულად იცნობდნენ.

1913 წელს თბილისში გამოიცა რუსულენოვანი ჟურნალი „ Кавказкая школа“ რომლის პირველ ნომერს დავით კარიჭაშვილი სარეცენზიო წერილით გამოეხმაურა. ჟურნალში დაბეჭდილია ნ. სპილიოტის სტატია „სკოლიდან უნივერსიტეტამდე, ამიერკავკასიის განათლების ისტორიის მიმოხილვა“. სტატიაში საუბარია სწავლა-განათლების მდგომარეობის შესახებ XIX საუკუნის დასაწყისის საქართველოში. ავტორი მდგომარეობას სავალალოდ წარმოსახავს, იმოწმებს ფრაგმენტებს რუს მოხელეთა მიმოწერიდან. „აქაურის თავად-აზნაურობის უმეცრება ისე დიდია, რომ მის უმეტესმა ნაწილმა სამშობლო ენაც კი არ იცის კანონიერად“; „თავადების საკმაო ნაწილმა არ იცის ქართული კითხვა“. შემდეგ წარმოჩენილია სამღვდელოების მძიმე მდგომარეობა ამავე თვალსაზრისით. საბოლოოდ, ნ. სპილიოტი აყალიბებს დასკვნას, რომ „რუსთა მფლობელობის დასაწყისში ამიერავკასიაში განათლების მხრით სუფევდა თითქმის პირვანდელი წყვდიადი“. დავით კარიჭაშვილმა ეს შეხედულება უსამართლოდ და ტენდენციურად მიიჩნია. იგი წერდა: „ისტორიკოსი ვალდებულია ყველაფერს თავისი შესაფერისი სახელი უწოდოს. ეს იყო დრო ქართველის ერის უკიდურესის დაქვეითებისა პოლიტიკურად და ნივთიერად და რა საკვირველია, რომ განათლებაც დაქვეითებულიყო. ბ-ნი სპილიოტი ამბობს, მე არ შევეხები იმ მიზეზებს, რომლებმაც საქართველოში სწავლა-განათლება ასე დაქავეითაო, ჩვენ კი გვგონია, რომ ისტორიკოსს უთუოდ უნდა აღენიშნა ეს მიზეზები, რომ ცხადი ყოფილიყო მკითხველებისთვის, თუ რანაირის წარსულის მაონე ხალხის სწავლა-განათლების ისტორიის დაწერას გვპირდება ავტორი“ (კარიჭაშვილი 1913:235).

მრავალმხრივია დავით კარიჭაშვილის მეცნიერული ინტერესები. იგი იყო ძველი ქართული ლიტერატურის მკვლევარი, რუსთველოლოგი, ენათმეცნიერი, რედაქტორ-გამომცემელი, ისტორიკოსი, ლექსიკოგრაფი. იკვლევდა ქართული წიგნისა და, ზოგადად, წიგნის ბეჭდვის ისტორიას. ავტორია მრავალი პუბლიცისტური წერილისა და რეცენზიისა. მასვე ეკუთვნის

„ქართული პერიოდული გამოცემების ბიბლიოგრაფიული მიმოხილვა“. ეს არის ერთ-ერთი პირველი ბიბლიოგრაფიული ნაშრომი და მოიცავს 1819-1904 წლების თითქმის მთელ ქართულ პერიოდიკას. მოკლედ მიმოხილულია შემდეგი გამოცემები: „საქართველოს გაზეთი“, „ქართული გაზეთი“, „ტფილისის უწყებანი“, „კავკასიის მხარეთა უწყებანი“; ჟურნალები: „ცისკარი“, „საქართველოს მოამბე“, „მნათობი“, „კრებული“, „ივერია“, „იმედი“, „მოამბე“, „აკაკის კრებული“, „მოგზაური“; გაზეთები: „დროება“, „ივერია“, „შრომა“, „თეატრი“, ჟურნალი „კვალი“, გაზეთები: „ცნობის ფურცელი“, „გუთნის დედა“, „სასოფლო გაზეთი“, „მეურნე“, „ცისკარი“; ჟურნალები: „ქართული ბიბლიოთეკა“, „ნობათი“, „ჯეჯილი“, „საქართველოს სასულიერო მახარებელი“, გაზეთი „მწყემსი“, ჟურნალი „საქართველოს საეასარხოსოს სასულიერო მოამბე“. გარდა იმისა, რომ მკვლევარი წარმოგვიდგენს პროგრამებს, რომელთაც ესა თუ ის გამოცემა სთავალობდა მკითხველს, გვაწვდის მეტად საინტერესო ცნობებსაც იმდროინდელი ლიტერატურული ცხოვრების, ჟურნალ-გაზეთთა დამაქრსებლების, თანამშრომლების, მათი მოღვაწეობისა და ურთიერთობების შესახებ. როგორც დავით კარიჭაშვილის ცხოვრების გლა, ისე მისი მეცნიერული დანატოვარი უდავოდ მიანიშნებს იმ თავდაულოგავ შრომალე, რომელიც ამ ადამიანს გაუწევია მოღვაწეობის 40 წლის განმავლობაში.