ავტორის წინათქმა

ქართველი კათოლიკე ზუბალაშვილების სახელოვანი გვარის ერთი შტოს წარმომადგენელთა ცხოვრება-საქმიანობის უფრო ღრმად გაცნობამ ერთხელ კიდევ დაგვარწმუნა ქართული გენის სიძლიერეში და იმაშიც, რომ ყოველი კულტურული ერის წინსვლა-განვითარება წარმოუდგენელია მისი წარსული მემკვიდრეობის გათვალისწინების გარეშე...

და რაოდენ დასანანია, რომ გარკვეული პოლიტიკური თუ სხვა მიზეზების გამო თანამედროვე საზოგადოებამ, განსაკუთრებით, ახალგაზრდობამ, ძალიან ცოტა ან თითქმის არაფერი იცის ამ მართლაც სასიქადულო მამულიშვილების, ჭეშმარიტი ერისკაცების სანიმუშო საქმიანობის, მათი დიდსულოვნებისა და კათილშობილების შესახებ, მაშინ როცა წინა საუკუნეების პროგრესულად მოაზროვნე ქართველი ინტელიგენცია, ვისაც გული შესტკიოდა სამშობლოზე, მოყვასზე, მაღალ შეფასებას აძლევდა ზუბალაშვილთა თაობების ღვაწლს; აღიარებდნენ მათს უდიდეს დამსახურებას ქვეყნისა და ერის წინაშე და ქართველთათვის მისაბაძ მაგალითად მიიჩნევდნენ არა მხოლოდ მათ მიერ გაწეულ ფართომასშტაბიან ქველმოქმედებას, არამედ გააზრებულ, გონივრულ საქმიანობას საზოგადოებრივი ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში.

ვფიქრობთ, დღეს კიდევ უფრო სასურველია (და აუცილებელიც!) ზუბალაშვილთა ცხოვრებითაც ჩვენი თანამედროვეობა ახლოს გაეცნოს წარსულ მემკვიდრეობას და ისიც კარგად გაითავისოს, რომ ადამიანმა საქმით, ღირსებით უნდა დაადასტუროს მშობელი ქვეყნისა და ერის სიყვარული, რომელიც არ იზომება არც რელიგიური აღმსარებლობით და არც ყალბი პათეტიკით ქართველობაზე...

სამწუხაროდ, ამ ბოლო ათწლეულში არასასიამოვნო რეალობის წინაშე აღმოვჩნდით: მავანთა და მავანთა პირადი ინტერესებისა თუ „პატარაკაცობის“ გამო ჩვენში ზოგჯერ ერთმანეთს უპირისპირებენ რელიგიურ აღმსარებლობასა და ეროვნულობას. ამიტომ არცთუ იშვიათად ხმამაღლა გაისმის ფრაზები: „მხოლოდ მართლმადიდებელია ქართველი“, „ვინც არ არის მართლმადიდებელი, ის არ არის ქართველი“... გულსატკენია, რომ ასეთმა „უბირმა მორწმუნეებმა“ არ იციან საქართველოს ჭეშმარიტი ისტორია და არც ის, რომ ადრექრისტიანული ხანიდან მოყოლებული საქართველოში კათოლიკე ეკლესია არასოდეს არ ყოფილა ანტიეროვნული; პირიქით, საქვეყნოდაა აღიარებული უცხოელი კათოლიკე მისიონერების უდიდესი ღვაწლი ქართული კულტურის ისტორიაში... და მეორეც, ვის შეუძლია ეჭვი შეიტანოს კათოლიკეების: პეტრე ხარისჭირაშვილის, ივანე გვარამაძის (ვინმე მესხი), მიხეილ თამარაშვილის, ზაქარია ფალიაშვილის, პეტრე მელიქიშვილის, მიხეილ თარხნიშვილის, ზუბალაშვილების, ოცხელების, კოკოჩაშვილების, ყაუხჩიშვილების, ხეჩინაშვილების, თუმანიშვილების, უმიკაშვილების, ბეთანელების, გოკიელების, მიზანდარების, პოლოლიკაშვილების, დები იშხნელებისა და სხვათა ქართველობაში, მათს განსწავლულობაში, ეროვნული საქმეების მსახურებაში, ქვეყნის ჭეშმარიტ სიყვარულში?!

ღმერთმა ამრავლოს ზუბალაშვილთა მსგავსი ქართველები ღრმადმორწმუნე ქრისტიანები, ნიჭიერი, საქმიანი ადამიანები, რომელთა ცხოვრების მთავარი მიზანი იყო პატიოსანი შრომა, რწმენის ერთგულება და უსაზღვრო ქველმოქმედება .

მართალია, ზუბალაშვილების სიცოცხლეშივე ამ გვარის წარმომადგენელთა საქმიანობასა და ქველმოქმედებაზე იბეჭდებოდა ბევრი საინტერესო ინფორმაცია, იწერებოდა ნარკვევები, წიგნები, მაგრამ 1920-იანი წლებიდან ახალი პოლიტიკური რეჟიმის გამო ერთგვარი ტაბუ დაედო საბჭოური პოზიციით „ხალხის მტრებად“ გამოცხადებული ქართველი მსხვილი მრეწველების, ვაჭარ-კომერსანტების, ცნობილი მეცენატების ხსენებას, რამაც, თავის მხრივ, ხელი შეუწყო ზუბალაშვილებისა და მათი მსგავსი ერისკაცების ღვაწლის მივიწყებას საბჭოთა რესპუბლიკის პერიოდის ქართულ სინამდვილეში, ახალი თაობების ქართველთა ცნობიერებაში. გარდა ამისა, ამ გაუმართლებელ ტენდენციას ჩვენს შემთხვევაში ისიც აძლიერებდა, რომ ზუბალაშვილთა გვარის ერთ შტოს, რომელიც წინა საუკუნეებში გამოირჩეოდა მრავალშვილიანობით (მრავალვაჟიანობით), XX საუკუნის დასაწყისისათვის საქართველოში თითქმის აღარ დარჩა მემკვიდრე: ზოგი შეეწირა სისხლიან 1937 წელს, ზოგმა კი რეპრესიების გამო თავი შეაფარა უცხოეთს და იქვე აღესრულა; ამავე მიზეზით, ცხადია, სამშობლოში დაბრუნებას ვეღარ გაბედავდნენ ის ზუბალაშვილები, რომლებიც უცხოეთში ცხოვრობდნენ საბჭოთა ხელისუფლების დამყარებამდე, რის გამოც ევროპის ქვეყნებში მიმოფანტული ზუბალაშვილთა სახელოვანი გვარის შთამომავლები საბოლოოდ უცნობნი დარჩნენ მშობლიური კუთხისათვის.

და ასეთ პირობებში, ათეული წლების მანძილზე (გასული საუკუნის 90-იან წლებამდე), ბუნებრივია, ბევრი აღარაფერი დაიწერებოდა ფართო მკითხველისათვის ზუბალაშვილთა შესახებ, მაგრამ, საბედნიეროდ, საბჭოთა ხელისუფლების შეცვლის შემდეგ ჩვენშიც გახდა შესაძლებელი საუბარი ე.წ. ტაბუდადებულ თემებზე. ქართული პრესა, ქვეყნის ახალი სოციალურ-ეკონომიკური ვითარებიდან გამომდინარე, უფრო დაინტერესდა წარსული მემკვიდრეობის თანამედროვეობაში გადმოტანით, მისი დადებითი მომენტების ფართო პოპულარიზაციით და ა.შ. ყოველივე ამან განაპირობა საგანგებო ინტერესი ზუბალაშვილების სახელოვანი თაობების მიმართაც. მათ შესახებ ბოლო ათწლეულებში დაიწერა არაერთი პუბლიკაცია, რომლებიც გაბნეულია დღევანდელი ქართული პრესის ზღვაში (და ამის გამოც მათი თავმოყრა და ერთიანობაში აღქმა დაინტერესებული მკითხველისათვის ერთობ ძნელი გახდა!). აქვე თუ იმასაც გავითვალისწინებთ, რომ ქართველი მსხვილი ვაჭარ-მრეწველებისა თუ მეცენატების შესახებ საბჭოთა პერიოდამდე დაბეჭდილი პუბლიკაციები, უკვე საარქივო მასალად ქცეული, დღეს ნაკლებხელმისაწვდომია ფართო საზოგადოებისათვის, მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ ზუბალაშვილებთან დაკავშირებით არსებული წერილობითი მასალა თუ ზეპირი ინფორმაციებიც კი შეგვეკრიბა, შეგვეჯერებინა და ქრონოლოგიური თანამიმდევრობით ერთ წიგნად წარგვედგინა მკითხველისათვის.

ნაშრომი ემყარება სხვადასხვა წყაროს: სპეციალურ წიგნებს, ცალკეულ სამეცნიერო გამოკვლევებს; XIX-XX საუკუნეებისა და თანამედროვე ქართული პერიოდული პრესის მასალებს, თბილისის მუზეუმებში დაცულ საარქივო ინფორმაციებს, ხელნაწერებსა და სხვა სახის დოკუმენტებს (იხ. ლიტერატურის სია). პირველ ყოვლისა, მუშაობაში დიდი სამსახური გაგვიწია ზაქარია ჭიჭინაძის საგაზეთო სტატიებმა თუ წიგნებმა (მოიცავს დაახლოებით 1910 წლებამდე პერიოდს). ასევე უდიდესი მადლიერებით მოვიხსენიებთ ზუბალაშვილთა გვარის უკანასკნელ შთამომავალს, აწ გარდაცვლილ ქალბატონს - ანასტასია დავითის ასულ ზუბალაშვილს, რომელიც თავისი ხანგრძლივი სიცოცხლის მანძილზე შესაშური შემართებით იცავდა სახელოვანი წინაპრების ღირსებას, რუდუნებითა და სიყვარულით აგროვებდა მამა-პაპათა ცხოვრებამოღვაწეობის ამსახველ პუბლიკაციებს ქართული თუ რუსული ჟურნალ-გაზეთებიდან... ზოგიერთ მათგანს ავსებდა და აზუსტებდა კიდეც საკუთარი მოგონებებით (ეს მასალები ამჟამად ინახება თბილისის ღვთისმშობლის ზეცად აღყვანების (ამაღლების) კათოლიკური ეკლესიის არქივში).

მადლობას ვუხდით აგრეთვე ბავშვთა I და ქალაქის I კლინიკური საავადმყოფოების თანამშრომლებს გულისხმიერებისა და თანადგომისათვის, განსაკუთრებით კი ექიმ ნოე ლეჟავას საინტერესო ინფორმაციებისა და სხვა საგულისხმო მასალების მოწოდებისათვის, აგრეთვე, მისი იმ დიდი სურვილისათვის, რომ, ერთი მხრივ, თანამედროვეობამ არ დაივიწყოს სახელოვანი ერისკაცების - ზუბალაშვილების ღვაწლი და, მეორე მხრივ, ჩვენი საზოგადოებაც უფრო ყურადღებით მოეკიდოს ეროვნული ღირსების დაცვას, კრიტიკულად შეხედოს ყალბ ავტორიტეტებს და თავადაც იზრუნოს ჭეშმარიტების აღსადგენად.

ჩვენი წიგნის პერსონაჟები კათოლიკე ზურაბ ზუბალაშვილის (1640-1737 წწ.) შთამომავლები არიან. ამიტომაც ამ შტოს გენეალოგიას ვიწყებთ ზურაბით (პირობითად - პირველი თაობა), მეორე თაობად ვთვლით მის მემკვიდრეს გიორგის (1694-1771 წწ.), რომლის შვილები, შვილიშვილები და შვილთაშვილები აგრძელებენ გვარს, შესაბამისად, ცვლიან თაობებს და თავიანთი საქმიანობით მეტ-ნაკლებად განსხვავებულ კვალს ტოვებენ მშობლიური ქვეყნის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში.

ცხადია, ერთ წიგნში ყველა მათგანზე (7 თაობის მრავალრიცხოვან წარმომადგენელზე) დაწვრილებით ვერ ვისაუბრებთ. ამჯერად გამოვყოფთ მხოლოდ ისეთებს, რომლებმაც გამორჩეული ნიჭიერებით, განათლება-კულტურით, მოღვაწეობით, ეროვნულ საქმეებზე ზრუნვითა და უდიდესი მეცენატობაქველმოქმედებით თვალსაჩინო ადგილი დაიმკვიდრეს საქართველოს ისტორიაში.

წიგნის დასაწყისში მკითხველი ზოგადად გაეცნობა ზუბალაშვილების გვარის ისტორიის მოკლე მიმოხილვასა და XVII-XVIII საუკუნეებში მცხოვრებ კათოლიკე ზუბალაშვილთა ამ შტოს ზოგიერთ წარმომადგენელს, ნაშრომის ძირითადი ნაწილი კი ეძღვნება მესამე და მომდევნო ოთხი თაობის ზუბალაშვილთა შედარებით ვრცელ დახასიათებას. ამ ნაწილში თხრობას ვიწყებთ ივანე გიორგის ძე ზუბალაშვილით (III თაობა), შემდეგ კი, ცალკეული ქვეთავების მიხედვით, წარმოდგენილია ივანეს თითოეული ვაჟის (და იქვე მათივე მემკვიდრეების) ცხოვრება-საქმიანობა.

პოპულარული ხასიათის გამო ნაშრომის ძირითადი ტექსტი, იშვიათი გამონაკლისის გარდა, არ გადავტვირთეთ დამოწმებული ლიტერატურისა და წყაროების დასახელებით, თუმცა ზოგჯერ მეტი ინფორმაციისათვის გვერდი ვერ ავუარეთ სქოლიოების მნიშვნელობით გამოყენებულ შენიშვნებს.

გარდა ამისა, რომ უფრო სრულყოფილად წარმოგვეჩინა ზუბალაშვილთა ცხოვრება-საქმიანობისა და ქველმოქმედების მრავალფეროვანი ასპექტები, მიზანშეწონილად ჩავთვალეთ,დამოწმებული წყაროების გვერდით ცალკე შეგვეტანა იმდროინდელი პრესის მასალების ანოტირებული ბიბლიოგრაფიაც. წიგნს არა აქვს სისრულის პრეტენზია და ეს ბუნებრივიცაა: ზუბალაშვილებს იმდენად საინტერესო ცხოვრება და მართლაც უსაზღვრო მოწყალების გაღების სურვილი ჰქონიათ, რომ წერილობითი სახით მათი გამოწვლილვითი აღწერა მაშინაც ვერ მოხერხდებოდა, მით უმეტეს, როცა თავად ზუბალაშვილებს არ ახასიათებდათ თავისმოწონება ქველმოქმედების გამო... მიუხედავად ჩვენი დიდი სიფრთხილისა, ვერ ვიქნებით დაზღვეული ზოგიერთი უზუსტობისაგან, თუნდაც იმის გამო, რომ თვითონ წყაროებში ესა თუ ის ფაქტი (მოვლენა) ზოგჯერ სხვადასხვაგვარადაა წარმოდგენილი და საბოლოო სიზუსტის დადგენა გაძნელდა (ამიტომაც ხანდახან ვიშველიებდით პარალელურ ვერსიებსაც).

ალბათ, წიგნში ვერ მოხვდა ზუბალაშვილთა შესახებ არსებული სხვა საგულისხმო ინფორმაციებიც, მაგრამ ვიმედოვნებთ, რომ კვლავაც ბევრი დაიწერება ამ ღირსეული მამულიშვილების მოღვაწეობაზე და ახალ-ახალი საინტერესო ფურცლებით შეივსება მათი ცხოვრების მატიანე, რომლის ერთერთ სანდო წყაროდ გვესახება ეს წიგნიც - ადრესატების მიმართ ჩვენი მადლიერებისა და მოკრძალების გამომხატველი.

P.S. მადლობას ვუხდით ყველას, ვინც ხელი შეუწყო ამ წიგნის შექმნასა და გამოცემას.