სამგორი

პროლოგი

”...ციდან ჩამოესმა რეკა...”

ხალხური

1

ირეკება ციდან ზარი,

საოცარი,

ვერცხლის ზარი...

ეფინება ქვეყნის კიდურს,

და არა აქვს ხმას საზღვარი!

თქვენ გგონიათ ციდან არი?

ჰრეკს ლაჟვარდის ბინადარი?

ან გგონიათ ვარსკვლავთ რეკა

ცისარტყელის მინანქარის?

აქროლება ნიავქარის?!

- არა!

- რეკავს ხალხის გული,

ხალხის გულის ღია კარი!

არც ოცნება, არც სიზმარი!

ირეკება დღე ცისმარი,

გმირთა ხელით ხალხის გულში

საოცნებო წმინდა ზარი!..

უკვდავების ძახილია

მუდამ ხალხის მაღვიძარი!

მას სამშობლო იმეორებს

დღე ცისმარი,

დღე ცისმარი...

მისთვის მიყვარს მისი ხმები,

მიტომ ამ ზარს არა აქვს ბზარი,

ისმოდა და ახლაც გვესმის

ყველა ხმაზე საოცარი -

ხალხის ზარი!..

არა ციდან,

ლაჟვარდიდან, -

არც ტაძრიდან ნასმინარი,

დარხეული ხალხის გულში,

გმირთა ხელით ხალხის გულში,

რეკავს,

რეკავს დღესაც ზარი...

უკვდავების რეკვა არი!..

2

სადაც ნანგრევში ქარი უბერავს,

მე იქ ვეძებდი ქართლის ბუმბერაზს:

მითხარი, ხავსო,

მითხარ, ფათალო,

სად იყო გმირი

აქ უბადალო...

როგორ იბრძოდა აქ გორგასალი,

ან მისი მტერი როგორ განივლტო?

მიამბე, სურო,

წარსულის სულო,

რომ ოქროს ძაფზე მივმარგალიტო!

პასუხად მესმის ჩხერა აბჯრისა,

ხელში ხმლით ვხედავ დაჭრილ გოლიათს,

მოჟონავს სისხლი გორგასალისა,

რკინის პერანგის ნამსხვრევ რგოლიდან...

3

აიმართება უჯარმის ციხე,

ბრწყინვალებს კოშკის ერთი სარკმელი,

სარკმელში მოსჩანს ქალი მდუმარე

ჩემი ოცნების გადამსარკველი.

რას ფიქრობს ახლა ქალი კოშკელი,

რად ყრია ირგვლივ აბჯრის ნალეწი?

რად მეჩვენება იორის ზვირთში

მისი სასახლე ოქროთ ნალესი?

მართლაა იგი?

ნათილისმარი

ნისლის ნაცრეცი,

ქარი, სიზმარი?..

―ალი ხარ, გულზე შეკიდებული,

მარგალიტი ხარ ზღვის ქვეშეთისა!..

ვიღაც შეჰკვნესის მაისის ღამით,

ვინც განშორებას ვერ შეეთვისა.

მე ვეკითხები ჩაწნულ უსურვაზს:

ბედმა კეთილი ქალს არ უსურვა?

სიყვარულის დღე მას არ ეღირსა? -

პასუხად მესმის თრთოლა ვერხვისა,

ჟრიალი ოქროს სამაჯურისა

და ნატირალი ხმა მიჯნურისა...

კარი პირველი

წინათქმა

ჩემი ნათქვამი იქნება შორი,

ძველად მომხდარი, სულ ძველისძველად...

ამ ველს არ ერქვა მაშინ სამგორი,

იწოდებოდა უჯარმის ველად...

ჰხარობდა მიწა დამადლებული,

ოქროს მინდორი, - პურის მადანი...

ოქროს სიჩუმე იდგა ყანებში,

ლალს აშუქებდა ვაზის ბარდანი...

ხასხასებდნენ ივრისპირად,

ვენახები პირმზვარენი...

შრიალებდნენ ნიგვზნარები...

ვერხვნარები

ვერცხლნარევი...

თავი პირველი

”დაჯდა ვახტანგ უჯარმას და აღაშენა

იგი ნაშენებითა უზომოთა”...

”ქართლის ცხოვრება”

1

სამგორს ზევით,

ივრის პირად,

ჰხედავ ნანგრევთ

შავი ჩრდილით?

- ნაქალაქარს, -

ძველს უჯარმას,

ხავსი რომ აქვს წამოზრდილი...

ნაცარწაყრილ სვეტებს ჰხედავ

და სუროთი ბურვილ თაღებს?

თავმორღვეულ ნაკოშკარებს,

ნაშავდღევარ-ნაპარტახებს!

ჰხედავ, დიდ ლოდს ჩაღრმავებულს?

- ფეხი სდგმია აქ ამირანს?

- არა, ტორი ზედ დაურტყავს

გორგასალის ფიცხელ მერანს!..

აქ უჯარმა ბრწყინვალებდა

მარმარით და ოქროს ზოდით

მოგრაგნილი გალავნებით,

სამ ბჭე-კარი დიდრონ ლოდით...

აქ იორი ციმციმებდა

ლაჟვარდით და მარგალიტით.

ეხვეოდა სვეტებს ვაზი,

ხევარდული, მტევანდიდი...

ელვარებდენ პალატები,

სტავრითა და ოქრომკედით...

აქ მეფობდა გორგასალი,

გამგებელი ქართლის ბედის...

2

ჩაფხუტს ეხატა ლომი და მგელი

და ხმალიც მათი ღონით ალესა.

მკლავით მოზღუდა ქართლი, ეგრისი,

კარი შეაბა დარიალისა.

ვკითხოთ, მოგვითხრონ მისი ამბები

დამდნარ ლოდებმა, ძველ ნაბურჯალმა...

ვით განაშვენა მცხეთა, არმაზი,

დიდნაშენობით აგო უჯარმა.

ახლა სატახტოდ თბილისს აშენებს,

რომ აქ ჰფეთქავდეს გული ქართლისა,

შუბით გახაზა გეგმა მიწაზე,

სდგამს ფუძედ დიდრონ ლოდებს დათლილსა.

უკვე დრო არი, ვარდით აყვავდეს

ნაამაგარი მისი ხმალისა...

და იჩეხება შავი მუხნარი,

ტევრი იფნარის, ნეკერჩხალისა...

თავი მეორე

1

სამგორის ველზე გუთნის გუგუნში

გაჰქონდათ ხარებს ლარი ხნულისა;

პირველ კვალს მეფე თვით დალოცავდა,

პირველ სახნაურს გაზაფხულისას.

მანდილში გაკრულ სათესლე ხორბალს

უმანკო ხელით, უმანკო სულით,

მეფეს ამ დღისით, ძველისძველ წესით,

მიაწოდებდა ტურფა ასული...

თვით მეფე მჯიღით გადააბნევდა:

- ბარაქა, ხვავი, პური მრავალი!

არ დაეშრიტოს მადლი ჩვენს მიწას,

გამრავლდეს ქართლის შთამომავალი!

და გუთნისდედა ღვინია მეფეს

მიაგებებდა საღვინე სურას:

- ჩვენს მიწას მადლი,

მართალ კაცს მადლის!

თვის ოქროს ვინც სხვის

ოფლში არ სწურავს!

იდიდოს შენი ხმალის ნაქნევი,

ქართლს არ მოაკლდეს გმირთა კრებული!

დაულეველიმც გვქონოდეს მუდამ

ოქრო, ნამგალით მონაგრებული...

ჯამებს ასწევენ ღვინიას ძმებიც, -

ორთავ არწივის თვალით მჭვრეტელი.

ერთი მედროშე არის მეფისა,

მეორე მისი კარის მჭედელი.

ერთს თვალსაცერა ერქვა პირნახმლევს

და ღვთისავარი კიდევ მეორეს...

მკერდზე ირმისტყავაფარებული,

ხმალს უწრთობს მეფეს და მის მეომრებს...

- ქართლის მშვიდობა! საზღ ართ სიწყნარე!

სიტკბო ერისა, მტრების დამხობა!

მოგვილოცნია თბილის-ქალაქი

შენი და შენი ხალხის სამყოფლად!

მეფევ, ყადიმი თიხა გატეხე,

წერე წერაქვით შენი სახელი!

ახალი ბინა ქართლს გაუჩინე,

იხსენ, რაც იყო მტრისგან სახსნელი!

შენს ხელთქმნილს, ნაღვაწს და ნამუშაკევს,

სულ დღე ელოდეს გასხივებული!

ჩვენც შევეწირნეთ და ჩვენი ყრმებიც,

აკვანში თვალებ-ახილებული! -

დადგეს ჯამები, ავსებს ღვინია,

მის ნაამაგარს რა გაათავებს?

ხარის მოღრუბლულ თვალებს შეჰხარის,

მზერს ოცნებაში საძრავ თავთავებს,

და ღვთისავარის ვაჟი ცისკარა,

ვით ავაზა დგას თვალგაფეთებით.

ჩახედავს ხნულში, ო, რა შავია

მშობელი მიწის შრე და ბელტები!..

2

კვლავ ილოცება მეფე: გამჩენო,

შენ აგვაცილე ყველა სარჯელი!

ღმერთო ძალთაო! მოხედე ვენახს

და ნაყოფს, დასხმულს შენის მარჯვენით!

ჩემს პირმშო თბილისს, ჩემგან ნაშენებს

შენის წყალობის თვალით მოხედე!

შენ გამიმაგრე, რომ ვერ შემუსროს

მიწისძვრამ, მტერმა ოხერმოხეტემ!

თქვენცა გსმენიათ, ოდეს თბილისი,

ხვალიდან ჩვენი დიდსამყოფელი, -

გამომწყვდეული ხეობის ტყეში,

იყო მარტოდენ მცირე სოფელი!

დაუკვლევია ჩვენს მამა-პაპას

ქართლის სიმაგრის მარჯვე ადგილად.

დიდ გზების ჩამკეტს, მტკვრიანს და კლდიანს,

ვერ მიატანდა მტერი ადვილად.

მტკვრის პირს მდებარე მთა შემოზღუდეს,

ციხე-სიმაგრედ გაითვალწინეს,

შიგ ჩადგნენ, მაგრამ მტრის ურდოებმა

მრავალჯერ სისხლის ღვარი აწვიმეს.

ბოლოს სპარსებმა გაიბუნაგეს

კლდეციხე, მტკვარის ზვირთით ნაშხეფი,

გახდა საყრდენი მათის ძალისა

საჯდომი სპარსთა პიტიახშების...

ქართლი აქედან იხარკებოდა,

იზვერებოდა ფარულ, მზაკვრულად...

მცხეთას აქედან ემტერებოდნენ,

აქ მრავალ ქართვლის მკლავი გაკრულა...

მე გამოვტაცე სპარსებს თბილისი

და მე გავხადე ტახტად თავისად;

მწამს, გამეტდება ვიდრე ქალაქი, -

მტკვრის და არაგვის შესართავისა!

მაგრამ სპარსეთი არ გვაპატიებს

და არ შეგვარჩენს ამ გამარჯვებას,

ქართლი თბილისში უნდა გამაგრდეს,

თუ თავისუფლად გვინდა დარჩენა!

მიბრძანებია: ახლო-მახლოდან

გამოერჩიოს ერი მშრომელი...

ხუთ ძმიდან ერთი დასახლდეს თბილისს,

გულით და მკლავით დაუდგრომელი!

- ჩადი, ღვთისავარ, დასახლდი თბილისს,

იქ აწრთე ხმალი, იქ ჭედე რკინა!

დე, გუგუნებდეს შუა ქალაქში

შენი გრდემლის ხმა, სოფლად რომ გრგვინავს!

- ჩადი, ღვინია, დამკვიდრდი თბილისს,

იქ მოიყვანე აყრილი ყანა!

შემოგვაშველე შენი ხარები,

აღგვიშენებდე იქ ნარიყალას!

მარნის ბაქანზე სუფრა აკურთხეთ,

მე დაგილოცავთ ფუძის ანგელოზს!

მტერსაც იქ დახვდით, სიკვდილის ცხენი

თუ მტერმა ქართლზე შემოაგელოს!

შენ, თვალსაცერავ, დარჩი ლაშქარში,

გმირ ამირანის ჩამომავალო!

კვლავ დროშის თავზედ ორბი დაისვი,

რომ ძველებურად მტერი გალალო!

და შენ, ცისკარა, ცხელსისხლიანო,

თუ მასახელე მე პაჭანიგეთს,

გაძლევ თბილისის ციხისთაობას,

თბილისის მცველის პატივს განიჭებ!

მუხლთ მოეხვივნენ ჭაღარა მეფეს,

ვით ქარში მუხას მცირე მუხები...

- ჩვენის ოფლით და სისხლით ჩვენითა

თბილისის მიწას შევედუღებით!..

ადგნენ, გაჰხედეს თბილისის მხარეს,

შეისაყვარლეს მისი უბნები...

იკუმშებოდნენ თბილისის თავზე

ვეფხვის ტყავივით ჭრელი ღრუბლები...

3

ცხენზე მოფრინდა გაგა მეაბჯრე,

სპარსთ შავი დროშის ხელში მპყრობელი...

გადმოხტა: - მეფევ, მოგვილოცნია,

ვარ გამარჯვების წინამთხრობელი!

თბილისთან სპარსთა რაზმი დაგვეცა,

სულ დარჩეული და რიცხვმრავალი.

ჩვენ გაგვამხნევა შენმა ასულმა,

ვძლიეთ, ვიშოვნეთ ნაიავარი!

შორით მოისმა ხმა ყიჟინისა,

გამოჩნდა რაზმი წითლად ჩაცმული,

რაზმს გამარჯვებულ დროშების შუქში

წინ მიუძღოდა ღიმით ქალწული!

იყო პირიმზე პირანთებული

და მთვარის კდემით განაზებული:

- მამავ, გილოცავ კვლავ გამარჯვებას,

მტერი დავძლიეთ ანაზდეული!..

მამავ, უმხნესად იბრძოდა გაგა,

თუმც გადუხდია მრავლად ომები!

და მისი ვაჟის, ქუჯა-ჭაბუკის,

გამომკლავება იყო ლომებრი!

მეფევ, გთხოვ ჯილდოს მამა-შვილისთვის,

ორნივ არიან გულით რვალები!..-

შვილდგადაცმული ქუჯა შეტოკდა,

მოუწყლიანდა ჯიღა თვალები.

სთქვა მეფემ: - გაგა, ჩემი მეაბჯრე,

ყველა ბრძოლებში ჩემი მხლებელი,

თავდადებისთვის ამიერიდან

გახდეს ბეგარით შეუხებელი!

მოუალერსა მეფემ ქუჯასაც:

- ვაშად გცოდნია მტერთან ჭიდება!

თუ დამიმრავლდნენ შენისთანები,

მაშინ ქართლს აღარ გაუჭირდება!

შეჩერდა მეფე. ქუჯას შესძახა:

- შენ დაჭრილი ხარ, ვერ ატყობ განა?

უხმეთ ჩემს მკურნალს წყლული შეუკრას,

მკლავზე დაურტყავთ ბრჭყალი მანგანა!

აიბნა გაგა გულშერყეული:

- ჩქარა მიჩვენე, შვილო, ჭრილობა!.. -

გაგა იმღვრევა. შვილს ერცხვინება

ირგვლივ ლაშქარის შემოჯრილობა...

წყლული შეუკრეს... - რომ დაზიანდე?..-

ატირდა გაგა: - ცეცხლი მედება!

- მეფემ რაღა ქნას! ხუთი წყლული სჭირს, -

თქვა ქუჯამ, - ჩვენთვის სხვაც ემეტება!

- ის მეფე არი, ქვეყნის მპყრობელი,

მე მხოლოდ ერთის შემხედვარე ვარ! -

წარმოსთქვა გაგამ, შერცხვა თვითონვე,

უკბინა გულში შვილის ჩარევამ...

განა შეჰფერის სიტყვა ასეთი?

მეფე ხომ მისთვის წმინდა კერპია?!

სახლი, სახელი, ცხოვრება გაგას

მეფის წყალობით შეუკრეფია...

ერთგული არი გაგა მეფისა,

მისთვის ნაჩეხი მრავალს ბრძოლაში,

ბევრჯერ მეფის მკერდს გადაჰფარვია

ჟამს განწირვისას, მტრის მოწოლაში!

აფასებს მეფე მის ერთგულებას.

ბევრჯერ ოქროთი აუვსო ფარი!

დაიახლოვა... და ახლა გაგა

მეფის მისანდო მეაბჯრე არი...

აქვს შავფერ გაგას ტოტი ვეფხვისა

და გამჭრიახი თვალი ორბისა,

მეფესთან არი გამოუკლებლად

ომში, საბჭოში, ნადირობისას...

თავი მესამე

1

შუაღამეა. მეფის პალატის

კოშკში დანათდა სეფე-სანთელი...

შუქზე სჩანს მეფის ქალი პირიმზე,

წინ ოქროს მატყლი ედვა სართველი.

გვერდთ შაოსანი გამზრდელი ახლავს,

ბერდედა, გვარად სამძივარია...

შვილ-ქმარმოკლული და მიწის ძიძა,

სიკვდილის სუსხით ნამცივარია...

- სიზმრად ხმელეთის დედოფლად გნახე,-

ეტყვის ბერდედა და იღიმება.

- უკან წაიღე შენი სიზმარი! -

პირიმზე გამზრდელს დაეღირება.

- შენ დაგშვენდება სპარსთა გვირგვინი,

რომის გვირგვინი, ვიდრე შამირეს!^∗

- ჩემო მფარველო, წმინდა მარინე!

ორთავე გვირგვინს შენ განმარინე!

- მაშ, პიტიახში შარაველ თუ გსურს?

რა ვქნა, რა ფიქრი გადავიკიდე!

მან თეთრი ქორი მიჰგვარა მეფეს

და შენი ხელი ითხოვა კიდეც!

ოქროს სამკლავე აჩუქა მეფემ

და მოჭედილი ოქროთი ფარი! -

წარბი შენასკვა მეფის ასულმა:

- ეგეც ხომ შენი სიზმარი არი!

დაეხსენ ყველას, გვედრი, ბერდედავ,

არც შაჰანშა მსურს, არც პიტიახში!

სად არი გურამ ბივრიტიანი,

რად იგვიანებს ბიზანტიაში?!

ცხრამეტი თვეა, რაც წასულია,

რაც სადესპანოდ წარგზავნა მეფემ.

არა ისმის რა... ენამცდარები

ათას ცილსა და ჭორ-ამბავს ჰყეფენ!

ვითომც დარჩაო იქ სამუდამოდ,

ვითომც გამოდგა უნდო, ცბიერი

და თითქოს რომში შეჰყვარებოდეს

კეისრის ქალი ზინობიერი!

კიდევ იტყვიან, გუთებს ებრძოდა,

თავი შეაკლა მტერს სატიალეს!

და შეჭურვილი მისი ტაიჭი

თითქოს ენახოთ მოხეტიალე!...

2

შეკრთა გამზრდელი... მის გაზრდილს

გულზე რომ ნისლი ებურა...

და მოწიწებით შებედა

ალერსი დედისებურად:

- მას შეეწიოს უფალი,

ქერაბინთ ბეჭზე მჯდომელი!

ქართლში მისებრი ვინა გვყავს,

სეფესწულთ შორის მდგომელი?

ხელმწიფის თანამოლაშქრე,

მკლავით და აბჯრით ძლიერი...

დამდაბლებული ღიმილით,

წმინდა გიორგის იერით...

ჯერეთ ჭაბუკი, - დესპანი,

თავისი ქვეყნის მძევალი!..

ფილოსოფოსი, რიტორი,

ასომთავრულის მწერალი...

- მან ჩემთვის წიგნი დაწერა,

სიტყვა სთქვა გულის მნაცვრელი...

ცით ჩამოსული წიგნია,

ღვთის კალმით არის ნაწერი...

მან ჩემთვის ვეფხვი გაფატრა,

შამბნარიანი ბარდისა;

მან ჩემთვის ციხე აიღო,

სიმაგრე შარუბადისა!..

- მაშ, დედოფალო, რადა ხარ

უწამებელი, ურწმუნო?

გულო, დამშვიდდი, შავსევდის

ეკლებით ამოლურსმულო!

გუშინ სთქვა ეზოსმოძღვარმა,

გურამ ბრუნდება გზამსვლელი.

- მაშ, რად არ შემატყობინა,

გზას რად გავცქერი თვალსველი?

ვ

- დაგნატრდები... დაგნატრდები...

და თუ ახლა რომში ჰხარობ,

არც მე ვღვარო ცრემლის წყარო!

გამოაღო მან სარკმელი:

- მთვარემ დამჭრა მთვარის ფრთებით!..-

შორს წალურჯო ბურში ჩანდა

მოსპეტილი თეთრად მთები...

- ბაზიერნო, სანადიროდ

შემიკაზმეთ შავრა რაში!

ავყვეთ იორს, იქით კვირას

გადავიდეთ კვეტერაში!

მერე დავყვეთ ძირს ალაზანს,

ხორანთიდან ჩავალთ ბარდას!

შემომხვიეთ მხრებზე ქარი,

სიყვარული გამომბარდა!..

თავი მეოთხე

1

თიბვის დრო. პირველი ზვინი

და ნაცელარი ბალახი...

თაფლა, ბურღალი ბალახი...

- მიმინომ ჯაჭვი აწყვიტა,

ხომ არავის გყავთ ნანახი?

- მიმინომ ჯაჭვი აწყვიტა,

მეფის ასულის მიმინომ...

ახლა რაღა ვქნათ, მშვიდობით,

პირიმზე ქალის ღიმილო!

- პირიმზე ქალი სად არი?

- მოინადირა მთა-ბარი!

ელვარე ცხენი აჭენა

ასხივებული ფაფარით!

ბრწყინვალებს რახტი ოქროსი,

თოქალთო ოქროქსოილი.

რაშს იღლიაში ფრთები აქვს,

მთელ ქართლს ერთ დღეში მოივლის...

მინდორობს და მონადირობს

და წინ უსწრებს ყველას ჯირითს,

საჯერნე ტბა ინადირა,

გარეჯა და ივრის პირი.

კანჯრის ჯოგში დაქროლავდა,

შვილდს სჭიმავდა ამორძალი,

ახლა გლოვობს თეთრ მიმინოს:

- სად იპოვოს მისი ცალი!..

- ხელუღირსო ბაზიერო,

არასოდეს გერტყას ხმალი!

- გაგიტანდეს ისრის ქარი!

რათ აუშვი? ქალაუში, -

წყრომით იტყვის სეფექალი.

- წარბი გახსენ, დედოფალო,

დაგვიწყნარდი, წყალი მოსვი! -

ეხვეწება გურანდუხტი,

მედარბაზე ანგელოზი!

- შენ, მიმინო ხომლიანო,

სად დაფრინავ, გარის-გარად?

მომიძებნეთ და მომთხოვეთ,

ვის რა გინდათ საჩუქარად?!

- საპოვნელა რა იქნება,

თუ ვიპოვეთ კვალი მისი? -

ღამით ამბობს განძა-ქალი,

მშვენიერი, ვით მაისი.

- სათმეულის მარგალიტი?

ბადახშანი, დიდი ლალი?

- ყველა ერთად! და ზედ სართად, -

გსურს ცისკარა ციხისთავი?!

გათხოვების დასტურს მოგცემ,

შეიერთო შენი ცალი!

მინდორთქალო, გინდა გახდე

ხვალ თბილისის პატარძალი?!

დაირცხვინა სეფექალმა,

გამჟღავნება განზრახულის...

და თვალებში აუელვდა

გაზაფხული ზამბახური!

2

- ვინ მიჩვენებს ჩემს მიმინოს,

მე თავი ვინ შემაყვარა?

- დედოფალო, მე მახარა

მისი პოვნა ხემაყვალამ! -

გახარებით დაიძახებს,

ვაშლაქალი, ყელმაღალა...

- დედოფალო, გზას გაჰხედე,

ფრთების ქარი დამეხალა!.. -

გზას გაჰხედეს, შავი მტვერი

ტრიალებდა, როგორც ბორა,

წამს მხედარმა მოაქროლა

კავშა ცხენი კოჭიბროლა.

ერთი ისრის მოსაწევზე

მან მოსწურა ბედაური...

ქალი შეკრთა... ქალთან იდგა

სიხარულის მეთაური...

კალთას კოცნა მოახსენა,

მარგალიტით ნაკერ სარტყელს.

- მშვიდობა შენს დაბრუნებას,

გიგონებდით ჩვენ ცისმარ დღეს! -

ლურჯი მზერა იფრქვეოდა,

როგორც ზვირთი იორისა,

და ესმოდათ ქალსაც, ვაჟსაც

სუნთქვა ერთიმეორისა...

ვაჟი იყო ახოვანი,

ხუჭუჭა, თვალბუდეშური...

ტანს ემოსა პალეკარტი^∗,

ქვეშ წითელი აბრეშუმი...

ქალს ლეჩაქი ამშვენებდა,

რიჟრაჟული ტბური ბური...

ვარდისფერი ეცვა სტავრა,

ბრტყელ ფოთლებით მოშამბნური.

3

- ამდენ ხანს რისთვის დაიგვიანე? -

ჭაბუკს ჰკითხავდნენ ქალის გიშრები...

- მომეცი გული, ვარ მოციქული!

თორემ ზღვა ვიყო, ამოგიშრები!

- მე შენთან დამრჩა სულის ნაწილი!

- მე გული ჩამრჩა! - ღელავს ქალწული.

- მე შენთვის ვლახე ზღვები მღელვარი,

მთები, ნისლებით გადაკვანძული...

დიდხანს ვიბრძოლე კეისრის კარზე,

რომ დამეთრგუნა ჩვენი ამკლები... -

ქალმა ჯერ თვალი ჩაუციმციმა,

მერე გაიწყო შუბლზე ნამგლები...

4

- ბივრიტიანო, გურამ ჭაბუკო,

გულის საწყური სიტყვა გვითხარი!

რა გაგვირიგე, გვითხარი, რომში,

ვისი რა მოგაქვს მოსაკითხარი?!

- მეფის ასულო, გადარჩა ქართლი,

გადიმტვრა წვერი სპარსთა ისრისა!

მომყავს ლონგინოზ ანთიპატრიკი,

თან მოაქვს ქარტა დიდ კეისრისა.

- აღთქმა და ფიცი! რომ ქართლი სპარსეთს

ამიერიდან არ დაანებოს!

კლარჯეთიც, ზღვიდან არსიანამდის,

კვლავ უბრუნდება ქართლის სამეფოს!

გვიკავშირდება შიდა-ეგრისი,

ჩვენია სპერი, დიოსკურია;

დღეიდან ყველა გარექართველი

სამშობლო კერას მონაშურია!

გასწი შავ ზღვაზე, ქართლის ხომალდო,

დაჭიმე ღონით შენი აფრები,

ბედმა ახალი ფრთები მოგანდო,

ნოეს კიდობანს ეთანაბრები!

- სამარგალიტო ამბავი არი,

ღირსი ხარ, შეგხვდეთ ვარდის შტოებით!

- მზის თვალის მადლმა, სახელმზიანო,

შენის მზერით ვარ ნაჯილდოები!

- გავხსნათ ზედაშე... დავკლათ ბერზვარა,

თავზე ყვავილი გადავიყაროთ,

ვინც ეცვითება შაჰანშას კალთას,

იგი სტიროდეს, - ჩვენ გავიხაროთ!..

5

ჯვარი, გვირგვინი, ტახტი სამეფო,

ოქროს სკიპტრა და ძვირფასი ცხენი,

მოართვეს ვახტანგს კეისრის ძღვენი,

თან ეპისტოლე, - ოქრობეჭედით,

ამოკითხული ოქროს სიტყვებად:

- რას ბრძანებს დიდი იმპერატორი? -

ხელმწიფე გურამს შეეკითხება...

- რომ იყოს ქართლი, და იყოს რომი,

ვით ძმა ერთსახლი ამიერიდან, -

წინაშე მტრისა, სპარსთა წინაშე,

ერთპირ, ერთსიმხნით, ჯვრის მიერითა!

- კიდევ?

- რომ შევკრათ კავკასიონი,

ჰონნი, ძურძუკნი, სარაგურები,

არ გადმოვუშვათ დასავლეთისკენ,

გავხადოთ ცეცხლით დადაგულები!

- კიდევ რას ბრძანებს იმპერატორი,

ან მე რას მეტყვის, ანუ ჩემს ლაშქარს?

- თქვენს ქალს, პირიმზეს დედოფლად ითხოვს!..-

და შეუთრთოლდა ყელში ხმა ვაჟკაცს...

შეხედა მეფემ, არაფერი სთქვა, -

და უეცარი ფიქრი მიახშო,

ხელით ანიშნა, მუხლს ითაყვანა,

უბოძა კვერთხი საპიტიახშო.

- გაძლევ გარდაბანს და გაძლევ თბილისს.

მოველი შენგან მეტს ერთგულებას!

ხოლო შარაველ გარდაბანელი

მე საიმედოდ არ მეგულება...

რკინის ხარშვა სჯობს შარაველის წვრთნას...

ჩემგან აღზრდილი, სპარსთა მკმევარი,

ცხენის ნალის ქვეშ ჩაჭედილ წერილს

თურმე სწერს კავადს, ღმერთნაწყევარი!

ქვეგამხედვარი, თავგაზიდული,

აწ იგი რაღა დასამხრისია?

ვაი მას, მწარეს ვინც იტყვის ტკბილად.

ვიტყვი, შარაველ ჯვარცმის ღირსია!

თუმც, აშკარა მტრად რომ არ გამიხდეს,

ჯერ მხოლოდ გული ერთგან ვატკინე...

კვერთხი წავართვი საპიტიახშო,

გარდაბანიდან გარდავადგინე!

მის შეთქმულების ფესვებს გამოვჩხრეკ...

თვალქვეშ მყავს.. სწვავდეს ქენჯნის სახმილი...

სანამ შევიტყობ მის თანაშეთქმულთ,

მანამდის დარჩეს თავდასასხმელი!

შენ კი იყავი თანამოქმედი

ჩემის აზრის და ჩემის მარჯვენის!

მე ვარ სამშობლოს ნების მყოფელი

და შემწირველი ქართლის გამჩენის!

ქვეყნის სეფენი, მოთაულები,

გადიდებული აზნაურები,

თავს არ მიდებენ... გამცხადებელი

შენ გახდი ჩემი ნამცნაურების...

წარსთქვა ჭაბუკმა: - ხმალს ძირს არ დავდებ

შენთვის, მეფეო, თავშეწირული!

- მაშ, - უთხრა მეფემ, - შვილდი მოზიდე,

ბუკში ჩაბერე სული გმირული!..

მღელვარებს გულში ბივრიტიანი:

”არ მინდა კვერთხი, არ მსურს დიდება!

მეფევ, მაჩუქე, რაც გულს ჭაბუკურს,

შუქურ-შუქისკენ მიეზიდება...”

6

სიტყვას იტყვის შარაველი:

მე მორჩილი არ ვარ მეფის!

ნებას გავალ ნებეულად,

ხელმწიფე ვარ ჩემის ნების!

- დე, გარდაბანი ჩამომაშოროს,

მას დამიბრუნებს ისევ კავადი...

სპარსეთის ძალით, შაჰანშას ძალით,

კვლავად გავხდები თავისთავადი...

თრთოდე, თბილისო! ახლოა წუთი,

შენზედ ავმართავ დროშას საკუთარს!

ჩემი გახდება მეფის ასულიც,

მით ქართლის ტახტი ბედმა მაკუთვნა...

- აზნაურებო, თანაშეთქმულნო,

ტეხვას ვერ ატყობთ თქვენსა გულებსა?

შემოკრბით, ხმალი ვისაც ულესავს,

გიხმობთ ვახტანგის მეორგულესა!

თუ და, შენა თბილისს ვახტანგი,

მეტად გახდება ჩვენი მძლევარი!

დავცეთ თბილისის ბჭე, ბალავარი,

შევიქნეთ მისი დამაქცევარი!

დავღვაროთ სისხლი გორგასალისა,

მით მოვიპოვოთ მხარგაშლილობა!

ხელმწიფებას და უფლების ძალას

ჩვენ შეგვძენს მხოლოდ მეფის ჭრილობა!

და აზნაურთა ისმის ყრიალი:

- თბილისში ჩვენი ბედი იწვება!

დავცეთ, დავამხოთ, თორემ თბილისი

შენდება მეფის განსამტკიცებლად!

- წვრილ ერში ჰკაზმავს მეფე მეომრებს,

მან ერთუფლებით ჩვენ დაგვაჩოქა!

- მან აღამაღლა ჩემი მსახური!

- ბუბა ბუმბერაზს დაბა აჩუქა!

- ბივრიტიანი თავზე დაგვასვა,

გარდაბანს აძლევს, მისცა ჰერეთი!

- ამ ხანს მომყარე, ღმერთო, რისათვის,

თუკი სიმწარით დამაბერებდი!

- დღეს თბილისს მართმევს სპარსთ

მოყვრობისთვის,

დროშა გამტაცა, ძმებო, მიშველეთ!

მალე წამართმევს მე თრიალეთსაც,

რაკი მეზობლად ქალაქს მიშენებს! -

იტყვის შარაველ და იგლოვს მცხეთას:

- ვაი შენ, ჩვენო დიდო ქალაქო!

მამათა სახლო, ვით დაგადაბლა...

რატომ არ სტირით, მტკვარო, არაგვო!

ვფიცავ ბაგინეთს! ვის ველოდებით

მკლავდაძალული, ხელგაძარცული!

შევთხოვოთ კავადს, ქართლი დალაშქროს,

ან მეტი გზავნოს ოქრო სპარსული -

დასამხობელად ვახტანგის ტახტის! -

თორემ სპარსეთიც მალე ინანებს...

შემოჰყავს მეფეს რომაელები,

ქართლის მიწაზე დააბინავებს!

გადავიშოროთ ღალატით ვახტანგ

და მოვსპოთ მასთან ბივრიტიანი!

მონა-სპის მძღოლი, მეფის მისანდო

და მეერთგულე ბიზანტიონის!

მკვლელს მე ვიშოვნი, მეფისვე ერთგულს,

დაზეწრულ ზრახვას ბარემღა გკადრებთ...

ძღვენი უზიდეთ გაგას მდიდრული,

მე მოვდრეკ ჩვენსკენ ყველაზე ადრე!

- გაგა მეაბჯრე, მეფის მისანდო?

არ დაგვიჯერებს, კმარა, შეჩერდი!

- ის მე ვაჩუქე მეფეს, როდესაც

თითზე შემაცვა მთავრის ბეჭედი,

როს პიტიახშის დროშა მიბოძა,

როცა გამხადა მან პიტიახში...

ტყვე იყო გაგა... ჰონებს წავართვი

სასტიკს ბრძოლაში, შუა ლიახვში!

უთვისტომოა, გადმოხვეწილი,

- დიახ, გაგაა მისი სახელი!..

მეფის მეაბჯრე-მეხვაშიადემ,

დე, იხსნას ჩვენი გამოსახსნელი!

თავი მეხუთე

1

განძა-ცისკარას ქორწილი,

მეფის დალოცვა მამური...

ლხინი, მაყრული, ქალწულის

ცრემლები გადამალული...

მეფე-პატარძლის წინაშე

ეჯიბი სამდღე მჩოქარი...

ტრიალ მინდორზე ჯირითი,

ბურთი, ჩალიჩი, ჩოგანი...

მიზანში ამოღებული,

ჭაბუკთა გულში დათქმული,

პირიმზის თასი ელავდა

ოქროს ფიცარზე დადგმული.

- ესროლეთ! ვისაც მკლავი გაქვთ

და გული ადუღებული!

ჯილდოდ გულს თუ ვერ მიიღებთ,

მარჯვენა დარჩეს ქებული!

დამკვლევი თვალით უმზერდა

პირიმზე მინაზებული,

შავფხა წამწამით ჰგმირავდა

ნაძგერ გულს პირადმზეული.

ესვრიან აზნაურები, -

თერგაული და მთვარელი...

უმზერენ სეფე-ქალები

გავარვარებულ თვალებით.

ესვრიან ერისთავები

ნისლაურა და დავალი,

კვლავ გარდაბნელი შარაველ,

პიტიახშთ ჩამომავალი...

ისმის ზუზუნი ისართა...

ყიჟინა... ცხენთა დგრიალი...

ესროლა ბივრიტიანმა,

თასი დაეცა წკრიალით.

მაშინ პირიმზის სახეზე

ავარდა ვარდის ალმური...

ასჭიმა წარბი წალმური,

გიშრის ფრთით გადაკალმული...

- შენს მკლავს როგორ არ ვერწმუნო,

ჭაბუკო გადალერწმულო!

...................................

2

გაახსენდა, სულ პირველად,

გურამს შეხვდა ივრის პირად;

დილა იყო ოქროს ფრთებით,

მზე წითელი იდგა მზირად.

ნინოწმინდის გზით მიმავალს

ახლდნენ: რუშა, ნეშხა, განძა.

საუზანგე თასმა გაწყდა,

ვინმე ვაჟმა გაუკვანძა.

თავს ჩაფხუტი ედგა ვერცხლის,

ხელთ ეჭირა შუბისტარი...

ვაჟს კი ახსოვს ქერუბიმი,

ექვსივე ფრთით გადმომდგარი.

თითქოს თვისი ნათლის ფერი

დაუთმია განთიადსა...

იქვე იდგა დიდხანს გურამ,

თუმც ქალწული იორს გასცდა.

თეთრი ქორი, თეთრი ქორი,

რომელ მთისკენ გაუფრინდა?

გაუფითრდა სახე ჭაბუკს

გულთან ფარულ საუბრითა...

შორს მოსჩანდა ნაფრენალი...

მერანს ეკრა ვერცხლის ნალი...

3

ვინა ჰყავდა მოწმე დილით?

მხოლოდ ზეცა მოწმენდილი;

მხოლოდ ყანა თავანკარა,

დაზვინებულ ზვირთის ცემა,

სილურჯით რომ დაიცრემლა, -

ჰგავდა ქალის თვალთა ფირუზს,

რომ შეხედა პირდაპირულ...

და მას მერე ქალის შუქი

ვაჟმა თვალში შეიყენა...

და მის მერე ქვეყანამაც

ვარდის შუქით იწყო ბრწყენა...

ის უჯარმის სასახლეში

გახდა ხშირი სანახავი,

სამჯერ ჯიხვი ჩაუტანა,

და მეოთხედ ვეფხვის ტყავი...

4

აქვს დავლილი საცალკეოდ

მთის კვანძები, შავკლდის ეხი,

გზაბაწარა ბილიკები,

ღრე გაჭრილი ცხენის ფეხით...

ჯიხვის ჯოგის დაჯახება

ვაჟს უყვარდა გულით მჩქროლავს.

მამაც ჰყავდა მონადირე,

დაეხლიჩა ირმის ხროვას...

იტაცებდა შურთხის სტვენა,

ლურჯ ნაპრალზე ჩანჩქრის დენა,

ბევრჯერ ქალის სიყვარულით

დაედევნა ირმის რემას...

ჯიხვს გაქცეულს დაიჭერდა,

მოჰკოცნიდა ჯიხვის სახეს

და ზედ რქაზე დაშნის წვერით

დააჭდევდა ქალის სახელს...

ღამე, როცა კოშკის სარკმელს

აწყდებოდა ქარაშოტი,

არყის ქერქის ჭრაქზე სწერდა,

უნათებდა არყის ტოტი:

- ვარსკვლავები და ელვანი,

მზე, მთვარე, ზღვები მღელვარი

და ღაწველვარი

მწვერვალი,-

შენი ნაშუქი მგონია

და შენი პირის ნათელი...

მე შენს ნათელში ვტრიალებ,

მისთვის ხარ დასანატრელი!

5

ღამე ხშირად ქალის კოშკის

ლოდს მკლავს მოჰხვევს, თავს ზედ აკლავს,

თან აჰხედავს გომბორისკენ

გადაწურულ ჭოტა ვარსკვლავს.

- შენ მაისის მზევ, პირიმზევ! -

ოხვრას აღარ დააყოვნებს.

- ჰეი, ვინ ხარ, ჰეი, ვინ ხარ? -

დაიძახებს მეციხოვნე...

ვაჟი იორს შეერევა,

სარკმელში სჩანს ქალის ჩრდილი.

ქალს თავს ადგას თმის დამწნავი,

კავს უყოფდა ოქროს ჩხირით...

კარი მეორე

თავი პირველი

1

მიდის ღვინია თბილისისაკენ,

იქ უნდა დადგას სახლის კედელი;

ქალამნით მიაქვს მიწა კერისა,

ურმით ღირღიტა და საკვეთელი.

მიდის ღვთისავარ გრდემლით, უროთი,

ქვაბ-საკიდელით მიეშურება;

ხვალიდან ოფლი მისი მარჯვენის

თბილისის მიწას დაეჟურება...

კლდეზედ აშენებს მეფე სიმაგრეს,

საუკუნენი რომ ვერ დასძრავენ,

გახსნილ კირს ზეთით და ძეწნის წვენით,

ქერის ნახარშის ქაფით აზავებს.

ოც მტკავლის სისქე მისცა საძირკველს,

რკინის სალტით და ბრპენით მდუღარით,

დამაგრებული შეჭედა ქვები...

ფიცრად გახარჯა შავი მუხნარი...

დიდი ხელკვერი უჭირავს ღვთისოს,

მიერეკება ღვინია ხარებს;

ლოდს ეზიდება ნარიყალისთვის,

დახვითქულ მკერდზე ოფლი სდის ცხარე...

სიმღერით, კვნესით, შრომით და ღვაწლით,

ერი მდაბიო, გლეხი და მონა, -

აშენებს თბილისს... ბეგარით, ხარკით...

ისმის კვნესაში ოროველ... ჭონა...

2

თბილისის ტყეში დაჩნდა კრამიტი,

და გუმბათები, როგორც მტრედები...

სვეტები თეთრი მარმარილოსი,

დაჩუქურთმული კამარედები...

ხარობდა მეფე ხანმოთეული:

თბილისის არე მტერს გამოვტაცეთ!

ის უჯარმიდან ხშირად ჩამოდის

და თავზე ადგას ურიცხვ ოსტატებს...

3

შენდება სატახტო შავს ტყეში, სად ნადირს

ათასი წლობით ღამე ეთია...

ხვალ კარს გაუღებს დიდ ქარავანებს

დასავლეთიდან, ინდოეთიდან.

რომი, ათენი და ბაბილონი

ხვალიდან თბილისის ძმები არიან...

იჭრება მორებად სახერხე ხეები,

საჩრდილოდ სტოვებენ ხეებს ჯავარიანს.

შენდება თბილისი შავს ხეობაში,

ხორცს ისხამს ვახტანგის მონაფიქრალი...

ქვისყორე, ძელყორე, კვერი და მარწუხი,

წერაქვი, საკვეთი, ლორფინი, ფიქალი...

ურმებში შებმული აზავერები

და კამეჩები - დევის თავებით...

საკირის ქვას ჰგლეჯენ და ცრიან ქვიშას...

მექვიშეები... ქვის მზიდავები...

გაჰყავთ გზები და სჭრიან საძირკველს,

სთლიან ქვა ლოდებს, სწვავენ საკირეს...

ამაღლდა ფუძე, თაღი, სარტყელი,

გუმბათის ყელი ყველას აკვირვებს.

შენდება ჯარგვალი - სახლები ძელური...

ურთხელის კოჭებით გაყრილი კედელი...

სტოა და ჩარდახი, ერდო და ზღუდენი,

რკინით და სპილენძით გადაჭედილი...

შენდება თბილისი, - ქართლის საყუდელი,

მცხეთის და არმაზის დიდება გაფრინდა...

შენდება თბილისი და შუბლი ვახტანგის

დღეს იმოსება ახალი დაფნითა...

4

..."ტფილისს კაცნი დასხდებოდეს“

"ქართლის ცხოვრება"

აქ ჩალის ფასად ოქროს აგდებენ

და მარილის კვნიწს - ოქროზე მეტად...

არც ერთ ხატს საყმოდ თავს არ უდებენ,

ჰკოცნიან მხოლოდ ხმლის, დროშის ხეტარს...

ბავშვის მოჭრილ ჭიპს კერის ძირს ჰფლავენ:

- მათ ეყვარება მამულზე დგომა!

მით იგი ვეღარ გაგარეულდეს

და მტკიცედ დარჩეს ქართველის ტომად!

5

აქ მებადურ ტყლაპაურას

უყვარს მტკვარზე ბადის მოსმა.

ორაგულის ნახირს დაჰკრავს,

მოურეკა ანგელოსმა!

აქ ციბალი მეშუშპარე

ითამაშებს მთელ დღეს ბარე.

ოსტატია ქალთა როკვის:

- „აგდი-გოგდი,

შენთვის მოვკვდი!"

6

აზნაური სავატელი

მართლაც არის ღვინის მგელი!

ყველგან ეძებს ღვინის წყაროს,

რომ დედ-მამა შეიწყალოს!

ჭრელ ჩარექას დაუტკბება,

მაჭრის ჯამი უყვარს ხელში,

უყვარს ყველა ჭაშნიკები,

"არანანო" საწნახელში...

7

საწნახლის ხეს სთლის ღვინია,

სახლთან ერთად მარანს აგებს,

თავს შესწირავს ახალ კერას,

ზედ სიცოცხლეს გარდააგებს!

8

აქ ხახარე ტატანელი, -

ჯადოქარი სტვირის მკვრელი,

ხმავერცხლურად მოწკრიალე,

ოქროსათვის არა მღერის!

ხალხს,

აყვანილ კედლებს უმღერს

მტკვარზე მოჭრილ ლერწმის ღერით:

- აშენდი, აშენდი, ოქროს ქალაქო,

შენ საქართველოს მიწის გული ხარ!

ქართლის მომავლის დიდო სამჭედლოვ,

დიდების სახლო გაზაფხულისა!

9

საძირკვლის საღვთო...

ხორაგი...

ცეცხლმოჩუხჩუხე ქვაბები...

გართხმული მუხის ცხედრები,

ათასწლოვანი ამბებით...

სუფრის გამშლელი ქალები...

პირველ თბილისის ქალები...

ფერთოვლი დილავარდისა,

რიჟრაჟის ნაშუქალები...

მე სიყვარული დამწამდა...

მერცხლის თვალების წამწამთა...

სიცოცხლე მაშინ დამმწარდა,

თუ მათ არ მივეთვალები...

თქვენი ყაყაჩოს ტუჩები...

ბუდეშურული თვალები...

10

ღაწვ-ელვარე პატარძლებო,

ბევრის გული მიათვერით.

ნუთუ მართლა აღარა ხართ,

ნუთუ გახდით ნიავ-მტვერი?

- არა, დღესაც ჰყვავით ბაღში,

ვერ დაგაჭკნობთ ვერაფერი,

ზოგს კვერკვერა ჩითი გმოსავთ,

ზოგს ხავერდი მაჭრისფერი...

მე თბილისის ცის ღიმილში

დაგინახეთ დაუთვალი.

ვარსკვლავებად ღამე თბილისს

დაენთება თქვენი თვალი...

- იათამზე, იათამზე,

შუქით დამზერ ღამე თბილისს.

არ ჩამიქრე, არ ჩამიქრე,

მარწყვის ყვავილს გიგავს პირი!

- ბუდეშურა, ბუდეშურა,

ასი ტბაა შენი თვალი!

- ნინორე და გარიელა,

სულ იქნებით სატურფალი,

სანამდის არ წაიშლება,

ციზედ ირმის ნატერფალი!

თავს ლეჩაქი თქვენ გებურათ,

წმინდა, როგორც ტბების ვერცხლი,

თქვენ თბილისში სულ პირველად

დაგინთიათ კერის ცეცხლი.

აქ, პირველად გიმღერიათ,

რა სჯობს იმ ხმის გაგონებას! -

თქვენ მიეცით პირველ გმირებს

და ოსტატებს შთაგონება!

თქვენს ხელთსაქმარს მე ვემთხვევი,

თქვენს მარჯვენას ქსელის მქსოველს,

მტრედის გუნდო, სად გაფრინდი,

თბილისი ვერ დაიხსომე?

ნუთუ მართლა აღარა ხართ?

ნუთუ გახდით ნიავ-მტვერი?

არა, თქვენი იავნანა

ჩვენს აკვნებზე დღესაც მღერის!

თავი მეორე

1

ხვალ ზეიმია. ქართლის სატახტოდ

ვახტანგი თბილისს გამოაცხადებს.

დე, გაიხერხოს შურით მტრის გული,

დე, მოღალატის გული გაცხარდეს!

ნახეთ თბილისის გვირგვინოსნობა,

დროშას აღმართავს მეფე თბილისზე!

ოქროქსოვილი ხავერდის დროშა

მოუქსოვია თვითონ პირიმზეს.

ერი დალოცავს ხვალ ახალ კერას,

ნაამაგარი მარჯვენა მეფის.

მცხეთა, ფაზისი, ცხუმი, არმაზი -

დალოცვენ თბილისს - უფროსი ძმები...

2

ახლა ხმალს მაღლა ირტყამს ცისკარა

და ყოველ დილით თავის არწივებს

შუბით და ფარით,

მაგარი მშვილდით,

გალავნის პირას ჩამოამწკრივებს.

ფერად ნაქსოვით და ყვავილებით

სახლებს და ქუჩებს ამკობს ცისკარა,

ხვალ იგი მეფეს შეეგებება,

განძაც დახვდება ქალაქის კარად...

ღამით მოივლის ქუჩებს, ფოლორცებს,

მეფის ერთგული მოსამსახურე...

რა ლამაზია ჩვენი თბილისი,

ელავს, ვით განძის ლალის საყურე...

უმთვარო ბნელში შრიალებს ვერხვი...

ნაწვიმარ ღამის სითბო, ალერსი...

შეკრთა ცისკარა... აბანოს ხიდზე

ყურე ხიდისა ყრია ნალეწი...

იტაცა ხელი. გულში გაფიფქა -

”ვინ უნდა იყოს ჩვენში მკრეხელი?

ახალნაშენი კედლის მჩეხელი!”

წინ ბიჯი წასდგა... ეუცნაურა

და არ იჯერებს გული კეთილი...

ხახარეს თქმული სასახლის ქება,

სასახლის ბჭეზედ ამოკვეთილი,

ამომტვრეული დახვდა ნახევრად,

ნუკრის და ხოხბის ჩუქურთმიანად.

- იქნებ ქაჯია, ტყის ან წყლის კაცი? -

უეცრივ ყრუ ხმა შეეხმიანა...

ნაბიჯს უმატა და თვალმიგდებით

ხმას მიჰყვა ფიცხლად, მკლავის ამარა.

ჰხედავს, გაკრული კედელზე ლანდი,

ამსხვრევს წალკატით სახლის კამარას...

ყელს შეაფრინდა:

- მითხარ ვინა ხარ? -

მაჯით გათანგა მკლავი მშლელისა.

მუხლს მოეხვია ტირილით ლანდი,

მიუგო: - მონა შარაველისა!

ხელმწიფის გულის ასაკვამლებლად

საქმობს შარაველ, გეცოდინება...

სხვებიც დაგზავნა ქალაქის სავნოდ,

მეფის ზიანი ასე ინება...

თავი მესამე

1

ეგებებოდნენ თბილისელები

მეფეს, - სამშობლოს ჭაღარა მამას.

ქალაქის ბერნი ცხენს უკოცნიდნენ,

საფენს უფენდნენ, აყრიდნენ დრამას.

თან ახლდა მეფეს რომის დესპანი,

ტოგამოსილი იდგა ზვიადად;

მზერით, გიცქერით და დაკვირვებით,

ვეჭვობ, თვალები დაუზიანდა!

უჩვენეს დესპანს თბილის-ქალაქი,

გამოუმშრალი, სველი კედლებით.

- აჰა, სიმტკიცე ჩვენი ნაგები

სახლად სამეფოდ, ქართლის ბეთლემი!

- კლდიანი კარი აბია თბილისს,

მაგრობს კლდეციხეც, - დასძენს დესპანი,-

მაგრამ გირჩევდით, მეტ სიმტკიცისთვის,

შიგ ჩააყენოთ რომაელთ სპანი!

მჯიღი დაიკრა გულში ცისკარამ:

- სხვისი იმედის ნურმც ვართ ზიარი! -

ერს გადმოხედა წარბშეკრულ მეფემ,

ერთხმად გაისმა ერის ზრიალი:

- ციხე რად გინდა, ციხე თვითონ ხარ,

მაღალი ზღუდე საქართველოსი!

შველა რად გინდა, თვით ხარ იმედი!

არც ეშმაკი გვსურს, არც ანგელოსი!

ჩვენივე მკლავით ცხოვრებას გავწევთ,

მტერსაც ჩვენ თვითონ გავუმკლავდებით!

ტერფებს ურტყამდნენ მიწას ღონივრად:

- წინაპართ ფერფლი იყოს თავმდები! -

ჯვარზე დაიდვა ხელი დესპანმა,

აჩინა ღიმი ნაბოროტალი,

და ყინულივით სიტყვა გამოსჭრა:

- თქვენ ლომები ხართ, მაგრამ ცოტანი! -

უვლიდა გულში ზრახვა მზაკვრული,

აჩნდა სახეზე მანკიერება:

- თუ არ დასუსტდა ჩვენს სათამაშოდ,

რას გვარგებს ქართლის გაძლიერება?

2

უცბად გაისმა ბუკის ტკრციალი,

თითქოს ხრიალში გადიხარა მზე...

და თვალსაცერამ ღონიერ მკლავით

დროშა დაარჭო ნარიყალაზე...

3

პურდიდი ტაბლა მტკვარზე გაშლილი,

ირემი, ტახი ნანადირევი...

ღაღადებს აღთქმას ანთიპატრიკი,

ცბიერულ ცრემლით ანატირები:

- ორთავ ერთი გვყავს მტერი, სპარსეთი -

სატანაელი, ჯვარის მსხვრეველი!

მხარი მოგვაბით, იბერიელნო,

დავიცვათ ქრისტეს საკურთხეველი!

ჩაკეტეთ ჰონნი, არ გადმოუშვათ,

სპარსთა ბანაკის მისაშველებლად,

ხოლო თვით კავადს, აწყვეტილ აფთარს,

შეერთებულის ძალით შევებათ!

უკან გიბრუნებთ ქართლის ძველ საზღვრებს,

ლაშქარს შეგაწევთ ქვიშაზე მრავალს!

თუ ატყდა სპარსი საქართველოზე,

სისხლით შევღებავთ სპარსთა გასავალს!

ხელს აწერს მეფე რომის პირობას

და ჯვარზე ჰფიცავს თვისს ერთგულებას,

ისევ ბრუნდება უკან დესპანი,

თან მიაქვს მტკიცე ხელშეკრულება.

კარი მესამე

თავი პირველი

1

მეფე თბილისში სინჯავს ნაშენებს:

ციხეს, გოდოლებს, სახლებს, პალატებს,

ვიდრე ბოლომდი თავს არ მოაბამს,

დაწყებულ საქმეს არ უღალატებს!

ახარებს თლილი ქვაკუთხედები,

ჩაქუჩის დარტყმა, ცემა კვერისა,

კლდეზედ კედელი შედუღებული,

მტკიცე დუღაბი საძირკველისა!

შეხედავს კედელს და იტყვის ვახტანგ:

- ამის ამგები ნეტა მაჩვენა!

ვინ შეაზავა კირით დუღაბი,

ზედ ვინ აჭდია თვისი მარჯვენა?

შეხედავს პალატს, ამბობს ღიმილით:

- ვადიდოთ მისი ხუროთმოძღვარი!

ზრუნვა მეფური მე არ მოვაკლო,

ზედ მივაქციო თვალი მოწყალი!

და წარუდგენენ მეფეს ხელოვანს,

მეფემ ღიმილი რამდენს აკუთვნა...

და რამდენ ოსტატს, მადლის შემოქმედს,

შეფრფინავს მეფე, ვით შვილს საკუთარს:

- თქვენ ქართლის ზღუდეს აგებთ ურყეველს,

თქვენ საქართველოს კერას აშენებთ!

თავს ნუ დაზოგავთ, მკლავს ნუ დაზოგავთ,

შრომა და ნიჭი შემომაშველეთ!

2

ბევრმა გაითქვა ნიჭით სახელი,

მაგრამ დღეს ერთმა ყველა დაფარნა,

მეფის ასულის პალატის ირგვლივ,

გაისმის ერთი სახელი: ფარნა!

მართლაც, ნაგები მისგან პალატი,

რვაკონქიანი, უხვად შუქადი,

ფარნას მეფის ქალ პირიმზისაგან

ქებას, საჩუქარს მრავალს უქადის...

(მთაწმინდის მკერდზე, სადაც თეშუბის

ტაძარი იდგა, ძველად ნახელი,

პირიმზის პალატს აშენებს ფარნა,

მარმაშენია მისი სახელია!).

3

ვინ არის ფარნა ხუროთმოძღვარი,

გამარჯვებას და სახელს ჩვეული? -

ის ეგრისელი ჭაბუკი არი,

თვით ვახტანგისგან გამორჩეული.

ფარნას, ხომალდის წინამძღვარის შვილს,

უყვარდა მთები ნისლის პირბადით,

შავი ზღვის უბე აქაფებული,

ზედ მიმქროლავი თეთრი ფირფატით.

ზღვის პირს ფაზისი, - ტურფა ქალაქი

წარიგებული თეთრი სვეტებით...

მაგრამ თბილისი ჭაბუკ ეგრისელს

შეჰყვარებია თავგამეტებით...

იგია მისი აზრის სატახტო

და მისი სულის ტურფა ბაღიცა...

თუ მარმარილოს ეძინა ქართულს,

ხელახლა ფარნამ გამოაღვიძა.

ჯერეთ ყრმობაში აზრს გოლიათურს

შთაუნერგავდნენ სამშობლოს მთები...

ხშირად ორბის ფრთებს უალერსებდა,

რომ გაექროლა იმავე ფრთებით.

სწავლობდა ფარნა ფაზისს და მცხეთას,

იცნობდნენ რომს და ანტიოქიას,

ხუროთმოძღვრული მისი სახელი

რომაელთათვის დღეს მეტოქეა...

როცა ვახტანგმა სპარსნი გარეკა,

ახლად დაიხსნა ქართლი ხმლის პირით,

ფარნა თბილისში ჩამოიწვია

და ფარნა ახლა უშენებს თბილისს, -

ბაკურთან ერთად, ჯავახთან ერთდ,

ხუროთმოძღვარი დაუშრომელი...

ამ ორ ოსტატის გარეშე, ქართლში,

აღემატება ფარნას რომელი?

აკი, თვით მეფემ უთხრა საქვეყნოდ:

- გქონია თვალი ღვთის და არწივის! -

საკუთარ ხელით ნადიმზე ფარნას

გადააწოდა ოქროს ბარძიმი.

ახლაც, უმეტეს გაოცებული,

შეჰყურებს მეფე ფარნას ქმნილებას,

ჰაეროვან და სუბუქ შენობას,

პირიმზის ტანს რომ ეაჩრდილება.

ადიდეს ფარნა ხუროთმოძღვრებმაც,

კიდევ რამდენი სხვისაგან ითქვა...

ტკბილია მეტად, თბილია მეტად

სიყვარულის და იმედის სიტყვა.

4

მაგრამ უფრო მეფის ქალი

თვალს ვერ აცლის ღვთიურ ნაკეთს,

ქალმა ჰღიმნა. რა უნდოდა

ცხადად ეთქვა ოქრობაგეთს?

ქალმა ჰღიმნა. გადაჰხედა

თავდადრეკილ ფარნას მორცხვად,

და გუჯარი წყალობისა

გადულოცა ხუროთმოძღვარს.

ფარნა დაკრთა, ჩამოართვა.

თითქოს თვალი გაუფეთდა.

და ემთხვია მხოლოდ უზანგს,

უზანგს კოცნა გაუბედა.

5

ცხენი დაიძრა... წავიდა ქალი...

ფარნას თვალი კი მის გზას მიკრულა.

- ახლა ვიგრძენი, რომ უკვდავებამ

თავისი ფრთებით გადამიქროლა!

სახე შემკრთალი ანგელოსისა,

შემთხვევით ხალხში გამორეული...

ღმერთს გარდა შენ ხარ და სხვა არავინ... -

და დიდხანს იდგა გონარეული...

6

ისევ უჯარმას ბრუნდება

მეფე გორგასალ ამალით.

ოქროში მჯდარი მიქროლავს

პირიმზის ცხენი ფრთამალი.

და მეფის ასულს მდუმარეს,

უელავს პირი თოვლური,

წამოსწევია სამგორზე

ნიავი სამინდორული.

ქალს ნიავი მისძახოდა:

- რად გასტეხე სხვისი გული?

გული რისთვის შეულეწე,

რად გაუხდი სარაგური?!^∗

გარს ისმოდა ავჟანდების,

უზანგების ძგარაძგური...

შორს ფარნა იდგა მდუმარე,

ტკბილ ხსოვნას ახანგრძლივებდა...

ჰგონებდა მზის შუქს ჩამავალს

პირიმზის სახის სხივებად...

თავი მეორე

1

მეფე რას ჰფიქრობს ამხედრებული,

შუბლი რა ფიქრებს დაუთოვია?

ქართლის გზას ჰზომავს,

ქართლის გზა-სავალს,

გამოსავალი ვერ უპოვია!

ბევრი უხარჯავს სამშობლოსათვის

აზრი ძლიერი, ღონე მდევური,

ისევ იმედით მდიდარ მომავალს

შეჰყურებს მეფე ხანმოთეული.

- დავაცხრე შფოთი, შუღლი, ამბოხი,

და კვალად ვებრძვი მრავალ-მთავრობას!

მკვიდრი სახლი და პური უკვდავი,

მივეც ქართლს, მივეც შთამომავლობას!..

თვითარსებობა გაუძლიერე

მე ჩემ სამშობლოს მკვიდრი ძალებით,

არ ვათელვინე რომსა და სპარსეთს

და მისს არც ერთ მტერს არ ვეკრძალები!

................................

ძმობას, შეწევნას ვთხოვ მეერთრჯულე,

თვით კონსტანტინეს დიდი ქალაქი!..

მაგრამ რამდენჯერ დაგვიცავს სისხლით,

ახსოვს დასავლეთს ჩვენი ამაგი?!

რამდენ ნიაღვარს გადავარჩინეთ

და ახლაც, ჩვენი მკლავით და მკერდით,

დარაჯად ვდგევართ კავკასაონზე,

რამდენ ველური ტომების გვერდით!

რა ვქნათ, არა გვაქვს გზა მის გარეშე,

მასაც ჩვენებრ სწამს იესოს ჯვარი!

თუმც სპარსეთივით მგლის ტყავი მოსავს,

ორივეს ჩვენი ჩანთქმა სურთ ჩქარი!

ჩვენ კი სხვა ქვეყნად არ ვეძებთ ოქროს,

არ გაგვიშლია მისთვის აფრები,

თავისუფლების ვართ მაძებარი,

ზედ მშობელ მიწას დავეკაფებით!

2

წარბებშეჭმუხვნილ მეფეს უცებ

შემოესმა ნამგალური,

”ჰერიოგა“, დიდ მინდორზე

ბაგა-ბუგი, ჟრიამული.

ას ნამგლის ხმა ჟღერდა ერთად,

მოძახილი ენაჭრელი...

ჯარა-ჯარა მოდის ყანა

ნამგლის ფხაზე შენაჭერი...

მეფეს მღერით მოაგებეს

ხელეურის ბღუჯეული;

დარჩეული თავთავები,

მტკავლის ტოლა, უჩვეული...

მღერალ გლეხებს გახარებით

ჩამოართვა მეფემ ძღვენი,

ემთხვია და მკლავს გადიწყო...

და ის იყო, დასძრა ცხენი...

ჩამოეზიდნენ მეფის ავჟანდას

მეძნეურები ხვეწნით, მუდარით:

- გვიხსენ, ხელმწიფევ, აზნაურთაგან,

გადაგვაშორე სულთამხუთავი!

ოფლით ნაწურვალ ყანის მადლს ვფიცავთ,

აღარ გვაქვს, მეფევ, სულდგმა და ძალი!

ერთი პერანგი სამ ძმას გვაცვია...

ლუკმა გვაქვს მწარი!..

წყლად გვიდგას ძმარი!..

”მძიმეა უღელი თქვენს ქედზე დადგმული! -

გულში სთქვა მეფემ, - მაგრამ თუ ასრულდა,

თუ გამიმართლდა აზრი დათქმული,

იმედი გქონდეთ ჩემი შველისა...”

ჰკითხა: - ვინა ხართ, ვის ხელქვეშეთი?!.

მიუგეს: - კაცნი შარაველისა!..

3

წინ იშლებოდა შარა სოფლისა,

იყო სოფელი რის ამსარკველი?

წნური ქოხები... ქალამნის კოპი...

ფრატი... ძონძები... და ნაცარკვერი.

ცხენს აუჩქარა მეფემ... გადაღმა

მთაზე ირმები იდგნენ ნებივრად...

ირმებს უმზერდა მეფე ვახტანგი,

მზე ჩამავალი რქებზედ ეფინათ...

4

შედის მეფე სასახლეში

ფიქრში სევდაშერეული,

და ბარაქის ნიშნად, დიდ სვეტს,

ზედ მიაკრა ხელეური.

- დე, კერაზე შრიალებდეს,

თვალს უტკბობდეს ქართლის მზრუნველს

დე, ყნოსავდეს ყოველდღიურ

მშობლურ მიწის ღალის სურნელს!

მაგრამ მეფეს უჯარმაში

მძიმე ზრუნვით დახვდა კარი...

- დესპანია სპარსეთიდან,-

თვით შაჰან-შას ბიძა არი!

უცბად იგრძნო მეფემ, თითქოს

შეურხია ქარმა ფარი,

მკლავს დაჰხედა, თითქოს მკლავზე

სჩქეფდა სისხლის ნაშხეფარი...

თითქოს გუგუნს ყური მოჰკრა,

ქვეშკნეთიდან ყრუ მოძახილს,

- შემოიყვათ! - ბრძანა მეფემ

და მოსწია წამით მახვილს...

თავი მასამე

1

აბორგდა კავად შაჰან-შა,

უქრის თბილისის სურვილი...

ვერმაძღრისობა სისხლისა,

ახრჩობს დაპყრობის წყურვილით...

- თბილისის ციხე წამართვეს,

ჩვენი სიმტკიცის ალაგი!

სადაც ლაშქარი მეყენა,

შენდება ქართლის ქალაქი!..

თვალებს მწვავს ქართლი... კოლხეთი...

პონტოს ზღვა... კასპის კარები...

რძისა და თაფლის ქვეყანა...

ღვინო და ელვაქალები...

იქ, მთებში, ვერცხლის მადნები

ცისკრული შუქით ინთება,

კვერნის ტყავს წყალში ჩაუშვებ,

ოქროთი გაიჟღინთება!

რკინის დედაა ის მიწა,

იქ იჭედება ფოლადი;

მძიმე ტვირთისგან ძლივს იძვრის

ნავთსადგურებში ხომალდი.

იქ კეისარმა დაგვასწრო,

ჯვარით შევიდა ვერაგი!

წავართვათ! ავდგეთ საომრად,

ჩავიცვათ რკინის პერანგი!

დროშა აუშვით, ლაშქარნო,

აიღეთ, სპარსნო, ფარები!

რომ ჩვენი გახდეს ხვალიდან

თბილისი - ქართლის კარები!

გადმოიბირეთ ოქროთი

ვახტანგის აზნაურები!

ტახტი შარაველ პიტიახშს!

გაგვიხსნას ნაგზაურები!

2

კავადის მიერ გამოგზავნილი,

დესპანს ეჭირა ხმალი, სუდარა:

- ძლევით ვინ დასძლევს კავადის ბანაკს?

მის მტერს მოელის ეგ საჩუქარად!

- ჩვენს გულს ვინ დასძლევს? -ეტყოდა მეფე,-

ქართლში რად ეძებთ თქვენ საცხოვარსა?

არა ტყუილად მაბიეს ხმალი,

მგელს ვერ დავაჭმევ ჩემსა ცხოვარსა!

- მეტნი არიან სპანი სპარსთანი

და რომის იმედს ამაოდ მისდევ!

- კაცის ნებას სძლევს ნებაი ღვთისა,

თუ ძირს დამცემენ, აღმადგენს ქრისტე!

- ისმინე სიტყვა შაჰინ-შაჰისა:

”ჩვენ დავივიწყოთ წყენა წარსული...

„მიგვიძეხ მკლავით რომაელებზე

„და ცოლად მომე შენი ასული!..

”მე შვილი ვიყო, შენ იყო მამა,

„ძმანი ვართ, კაცნი ნებროთისანი!

„თუ არა, - სისხლის ქაფი სდის ხმალსა,

„ლოდნიც ვამტვრიო თქვენის მთისანი!”

- არ გვინდა ომი, - იტყოდა ვახტანგ, -

გვინდა კეთილი ყოველთა ერთა!

მზად ვარ ქართლისთვის ყოველდღიურად

ჯვარზე გავეკრა ქრისტესთან ერთად!

მე ფიცს არ გავტეხ, რაც რომ მივეცი,

ერთი გვაქვს ჭირის და ლხინის გზები!

ჯერ ჩვენი მოძმე გინდა დაამხო,

მერე ჩვენ მოგვდგე, ეს ვიცი ზეპირ!

ამოიწვადა ხმალი ვახტანგმა

და ჯვარს შეეხო: - ამის მადლს ვფიცავ!

ჯერ ჩემზე მოდით და მერე რომზე,

ვნახოთ, ვინ დალეწს ვის გულის ფიცარს?!

სირცხვილს სიკვდილი ჩვენ გვირჩევნია,

ჩემს ხალხს სახელი უყვარს სვიანი!

მოდით, დაგხვდებით ერთი დროშის ქვეშ,

ქართლი, სომხეთი, კავკასიანნი!

3

იხმო ვახტანგმა თვისთან პირიმზე,

ამცნო კავადის ზრახვა ფარული.

ამაყად იდგა ქალი პირიმზე,

ერტყა ქამარზე დაშნა ქალური.

- დიდია კავად, სპარსთა შაჰან-შა,

მაგრამ არა მსურს ბედი მხევლობის! -

თან დაშნის ტარზე ხელი ეჭირა

ნიშნად სიმტკიცის, შეურყევლობის...

- არ გაძლევ წარმართს, მიგცემ კეისარს, -

სთქვა მეფემ, - ვითარ ჩვენი წესია!

- არც სპარსეთი მსურს, არც საბერძნეთი,

ჩემი სამშობლო უმეტესია! -

გულზე მიიკრა მეფემ ასული,

უკოცნის ქოჩორს მომარგალიტულს:

- შენებრ თუ ბევრი ქართლს ეყოლება,

ყოველი მტერი მისი განივლტოს!..

4

მოციქულს უვლენს ვახტანგ კეისარს:

- ჩვენ შეგისრულეთ აღთქმა ყოველი!

არ ვრიდეთ სპარსეთს და ვეურჩენით,

ახლა შეწევნას თქვენსას მოველით!

ვიბრძვით ჩვენ არა მხოლოდ ქართლისთვის,

და თუ სპარსთაგან შევიმუსრებით,

თქვენც, თვითონ წმინდა ელურსამეთიც,

მტრის ბილწი ფეხით დაიქუსლებით!

გვწამს პირობა და ფიცის სიმტკიცე,

და გვწამს შეწევნა ქრისტესმიერი!

ჩვენ ბრძოლას ვიწყებთ, გწყალობდეთ ღმერთი

და ღვთიშობელი პირმშვენიერი!

კარი მეოთხე

თავი პირველი

1

მოდის კავად სამესისხლოდ,

თავის მკლავის ძალას ჰფიცავს,

სურს ხმლის დაკვრით რომ აჰხადოს

მან სარქველი დედამიწას!

ფიქრობს ვახტანგ სამშობლოს ბედს:

- ვით გაუძლოს ათასს ასმა?

შვიდწყრთა შუბებს ლესვა უნდა,

ხმლებს წრთობა და ცხენებს კაზმვა!

ხვალინდელ დღეს სწონავს ფრთხილად,

მომავალ დღეს განუჭვრეტელს...

და კლდის ნარღვევ ლოდებისგან

თან ამაგრებს ციხის კედელს...

2

მწვერვალებზე ცეცხლს ანთებენ

მტრის მოსევის ცნობის ნიშნად...

იხიზნება ხალხი მთებში,

ჩიტიც კი ნარს შეეხიზნა...

მთლად გაივსო სახიზრები,

ტყე, კლდე, ქვაბი, მღვიმე, ხვრელი,

ზღუდეთგარე დარჩა მხოლოდ -

ხმლის მქნეველი, სანგრის მთხრელი...

და როდესაც სპარსთ ლაშქარი,

არეზს აქეთ გადმოეშვა,

თითქოს მთებიც შეიკუმშნენ

და იორიც თითქოს შეშრა...

3

ყველა აღდგა, როცა ნახა

მტერი მამულს შესეული, -

მოლაშქრე და მონადირე,

მეზვრე, ყანის მესვეური.

აბჯრიანი გოლიათი,

მოხრილ ხმალით, შავი ფარით,

უცდომელი მშვილდოსანი,

მეშურდულე, მეშუბარი...

გვერდფიქალა, დევისთვალა,

ბრგე, მკერდელა, გაშლილ ბეჭით,

ქედუხრელი, უტეხარი, -

ნაპრალების ანაგლეჯი!

მუზარადზე ცხენის ძუით

იყურება ბუმბერაზი,

ნაშუბარი შუბლზე უჩანს,

პირს ნახმლევის გრძელი ხაზი...

აი, გმირი მარტომბრძოლი,

ხმა მიუგავს ჩანჩქრის შხივილს;

ფეხთ მამალმა რომ უყივლოს,

ვერ გაიგებს ყურთან ყივილს!

ზოგი არის მთა ცეცხლმქშენი,

ზოგი ლერწმად ამოსული;

ზოგში ვეფხვის სული ცხოვრობს,

ზოგში ქვის და რკინის სული!

4

ეგრისელია ათასი კაცი

და ათასივე შეფიცულია...

წინამძღვრობს ჯაგუ სამანღირის-ძე,

იგი ეგრისის სეფეწულია.

ათასი დაშნა ასწიეს მაღლა

და ერთი სიტყვა წარმოსთქვეს მხოლოდ -

”გაგვმარჯვებოდეს!”

დაშნა დაუშვეს.

ეს იყო სიტყვის თავი და ბოლო...

ყველას თვალებში ცეცხლი უნთია,

ყველას მკლავები აუკუნთია...

5

ბრწყინავდა ზოგის ტანისამოსი,

ზედ ოქრო-ვერცხლით დახვავებული...

უფრო ლამაზი იყო სამგორი,

მათი მშვენებით აყვავებული...

მათ შორის იყო ბივრიტიანიც,

ეჭირა ფარი მოოქროვილი...

და შორს მოსჩანდა ცხენზე ცისკარა,

თბილისისაკენ გამოქროლილი...

- ცისკარ, ჩაფრინდი, ჩაჰხედე თბილისს,

შენ გამიმაგრე თბილის-ქალაქი!

არ მიაკარო მტრის ბილწი ხელი

მისს წმინდა კედლებს!

კლდეზე გამაგრდით!

ეტყოდა მეფე: - თუ გაგიჭირდათ,

თქვენდა საშველად ჩვენც ავიყრებით!

- სისხლის წვეთი ვართ, ჩემო ხელმწიფევ,

სადაც გაჭირდეს, იქ დავიღვრებით!

ემშვიდობება ცისკარა განძას:

- მე შენს სიყვარულს დავეშმაგები!

ახლა კი ჩემი ხმალი მეძახის,

რომ ვჭრა ქაჯები და ეშმაკები!

- სიზმარში სამჯერ გამიტყდა ხმალი,

ნეტავ რას ნიშნავს, ნეტავ, რა არის?! -

თრთოდა, ღელავდა ბივრიტიანი

და გულს უთხრიდა ფიქრი ტიალი...

უგზავნის სპეტაკ მანდილს პირიმზეს:

- თუ ჩემი სისხლი მიწამ ისხურა, -

შენის თითებით ჩამიწე წყლულში,

შენ შემიღებე იგი სისხლურად!..

პასუხად ქალი უგზავნის ნაწნავს:

- ატარე ომში, როგორც თილისმა...

არ ჩამოვარდე ციდან, არწივო,

მწყურის სითეთრე მაგ მანდილისა!

7

კრთომით ეტყვის ქალი გამზრდელს:

- ვეღარ ვითმენ ღელვას ამდენს!

შენ, ბერდედავ, სამძივარო,

სიზმარს გეტყვი მე წუხანდელს:

შეტბორებულ შავ ღრუბლებში

ოდნავ კრთოდა იისფერი

და ვარსკვლავი ბნელწითელი

წამოვიდა ცაზე ფრენით.

მე მისს შხუილს ყურს ვუგდებდი,

დაეცა და ვეღარ ადგა...

დაეცა და ვეღარ ადგა...

ფრთაში ძალას ეღალატნა...

8

- რაღა ვქნა, გავნიავდები,

დამნესტრა მწარე ლახვარმა!

- მზით აგხდენოდეს ნასიზმრი,

შენი გვირგვინის ნახვამა!..

9

კლდის ნაგლეჯი შავის ლოდით

ანაგები, ძველის წესით,

დგას უჯარმის წინა ციხე,

რკინის კლდეზე უმტკიცესი...

არ ყოფილა არასოდეს

იგი მტრისგან დაძლეული...

შიგ შევიდა მეფე ვახტანგ,

საგანძურით, ტაძრეულით...

შეიტანეს პური, ღვინო,

და სახორცე ჯოგი ზედაც,

რკინაც ბევრი შეიტანეს

ციხის კარის მოსაჭედად.

დარჩეული ბუმბერაზნი

შეიყვანა მეფემ თანა,

გაამაყდა წინა-ციხე,

წვერი ცამდის აიტანა!

- ვინ გაბედავს, განაქარვოს

გორგასალის დიდი ღვაწლი?

ქართლის ყველა მემუქარეს

თავს მახვილით გადავაცლით!

10

ნამსუქნ მიწას, ყანების მზრდელს,

მობნელმწვანო, მსუყე ფერით, -

გაუზრდია თვალსაცქერა,

კლდის გამდრეკი მუხლის კვერით.

ნადირის რძენაწოვარი,

მუდამ თითქოს მყოფი რულში,

დადის, როგორც დიდი კოშკი,

ღონე უშლის სიარულში...

თმადაგრუზულს, სახელმწიფურს,

ხელთ შუბი აქვს სისხო სარის...

ძირს არასდროს დაუხრია

სეფე-დროშა გორგასალის...

ის ტყვედ იყო აბაშეთში,

ცხრა წელს უდრეკ ჯაჭვით კრული,

გამოივლტო! ვერ გასტეხეს

ტყვეობაში მისი გული!

მუხის ქერქი ეცვა ფეხზე,

გზას უკვლევდა შუქი მთვარის;

ახლა დროშას აბარებენ,

არ გახაროს დროშის ტარი!

თავი მეორე

1

მთვარემ ბნელი გალამპრა

და ფურცელი ვერხვისა.

ცხენმხედარის დგრიალი...

”ქორბეღელას” ფერხისა...

- პასუხს გასცემს უჯარმა,

მცხეთა - თბილის - არმაზი!

არ დალბება ფოლადი,

ვინ მოღუნა ალმასი?!

შელანძღული კოშკები...

ხავსიანი ყორენი...

მთვარე ფერხულს ანათებს...

შორს, სადღაც ჰყეფს ყორანი...

2

ცალმუხლზე ყრმები უკრავდნენ ჩონგურს,

ისმოდა დიდება ვახტანგ მეფისა...

მოიჯრებოდნენ ჩონგურის ირგვლივ,

ჩუმად აჩრდილნი აკლდამებისა...

3

სუროიანი საყდრები ბრწყინავს,

სადღაც ხარები დაკლეს ზვარაკად,

ჩაჩქნის ჯამებით დალეულ ღვინომ,

წმინდა გიორგიც ალაპარაკა!

პურით, ზედაშით, ზვარით, სანთლებით,

ეხვეწებიან ფუძის ანგელოსს;

შველას შესთხოვენ მხედარ კოპალეს, -

ბრძოლაში შუბი მარჯვედ აგელოს.

ადგილის დედას ეკითხებიან

და აბარებენ კერის ნაღვერდალს...

დროშის ჭდეები შეაჟღარუნეს

და ერთი ცეცხლით ხალხი აღელდა...

ქაჯი მჭედელის ნაჭედი ხმლები

აალაპლაპეს მტერზე მიმსვლელი,

ორბის ფრთით სავსე ქარქაშიანნი,

მეშურდულენი, მეშვილდისრენი. -

ფეხაბორგებით მთებს გადმოეშვნენ, -

ხელთ მაშხალებით

და ლამპარებით...

ცეცხლის შუბებით...

ნათლის ფარებით, -

ლაშქარს უძღვიან ...

წინაპარები...

4

გაახსნევინა მეფემ საჭურჭლე,

შიგ შეიყვანა ღვთისო მჭედელი,

დიდხანს არჩიეს ხმალი ფხიანი,

კაცის და ცხენის ერთად მკვეთელი.

სამი გატეხა ხმალი ვახტანგმა:

- ვერ გამომადგეს ომში იმედად! -

ორი მოღუნა მუხლზე ვახტანგმა,

მხოლოდ მეექვსე ვერ გაიმეტა!

და მეექვსე ხმალს ემთხვია მეფე:

- ამ ხმლის ფოლადში მეხის ცეცხლს სძინავს!

მოდის ვახტანგი, ღმერთს ჰგავს ვახტანგი,

გადაუდგება თვით ღმერთსაც წინა!

გადუწყო მჭედელს ოქრო კაპარჭით,

სამი სოფელი სიგლით უბოძა,

დალოცა მეფემ ღვთისოს აკვანი,

აკურთხა მისი მშობლის კუბოცა.

დაუმყუდროვდა მეფეს გუნება:

- ვნახოთ, ვინ შეხსნის უჯარმას კარებს?!

- შეიბ მახვილი! - უგალობს ხალხი

და სასახლესთან, ვით ზღვა, დგანდგარებს.

5

ყველა მზადება ათავა მეფემ,

ყველა ზვარაკი უფალს უზვარა,

წმინდა რაჟდენის ეკლესიაში

ახლა ჯაჭვს იცვამს, იდგამს მუზარადს.

თორნი მოართვეს და საბარკული,

ჩააცვეს ჯაჭვი საარაკოცა.

უკვე შეუკრა ჯაჭვის ხელნავი

და მაჯის სალტეს გაგამ აკოცა...

ბარძიმ-ფეშხუმის მადლით დალოცეს

გმირის აბჯარი სისხლნასხურები...

წითლად ელვარებს მარჯნის კანკელი,

აკმევენ ოქროს საცეცხლურები...

- ჯვარის მტვირთველო, აზრი მიკურთხე!

- აბჯრის მტვირთველო, მომეცი ხმალი!

- ერო, დადექი ჩემთან სიმაგრით!

- ჯვარო, მომეცი იმედი ხვალის!

6

- ლომნი იყავით! - მიჰმართავს ლაშქარს, -

ნუ შეგაშინებთ სპარსთა მრავლობა,

რომ ჩვენი ძვლები არ ამობერტყოს

მიწიდან ჩვენმა შთამომავლობამ!

- ლომზე ძლიერო, არწივთ უმაღლევ,

ჩვენ გულს შენი ხმა ხმლისკენ ეწევა,

ხმალს ძირს დავუშვებთ, -

ყივის ლაშქარი, -

როდესაც მტერი დაილეწება!

7

არ ჩანს შავს ზღვაზედ არც ერთი აფრა

წაგებულ საქმეს რითი ვუშველით?! -

ვრცელ ფოლორცებზე რომს აგინებდენ,

ფიცხად ისმოდა სიტყვა უშვერი.

- ბიზანტიონის ლაშქარი არ სჩანს,

არც გამოჩნდება, ძმებო, იცოდეთ!

გადავიკიდეთ მის გამო მტერი

და ახლა ხელს ვინ გამოგვიწოდებს?

- არ სჩანან რომის ლეგიონები, -

ბორგავდა ვახტანგ, - რა ფიქრს ვღალავდი.

უკვე სომხეთიც დასცა სპარსეთმა,

ნახარარების ურცხვი ღალატით!

შეიგვიანეს კავკასიანთაც,

სპარსულმა ოქრომ თუ უქადაგა!

სპარსეთისაკენ უქნიათ პირი,

რანს, მოვაკანს და ადარბადაგანს!

ცისა და მიწის შუა მარტო ვართ

და მიგვატოვა ალბათ უფალმაც!

არ შევუკრთები, მთელ აღმოსავლეთს,

დე, მარტოდმარტო დაჰხვდეს უჯარმა!..

- სჯობია კავადს ვთხოვოთ შენდობა,

ხარკი ვიკისროთ მოხრილი ჩოქით! -

ერს აჯანყებდნენ აზნაურები,

მტრისკენ ფარულად გარბოდა ზოგიც...

- ტახტი ირყევა ვახტანგეთისა,

ჟამი დამიდგა, ჩავიგდეთ ტახტი! -

ხარობს შარაველ ერისმთავარი,

თან გაურჭვია სარტყელში ლახტი.

არშუშა, ღვირღვა, ხორნაბუჯელი,

დააჭენებენ ცხენებს ფარულად,

მტერი აშკარად მოდის...

და ქართლის