ბოცოსძენი
ბოცოსძენი − ქართული ფეოდალური საგვარეულო. წარმოადგენდა ჯაყელთა განშტოებას. მათი სამფლობელო მდებარეობდა ფოცხოვის ხეობაში. საგვარეულოს ფუძემდებელი XII ს. მიწურულს იყო სამცხის ერისთავთერისთავი და სპასალარი ბოცო ჯაყელი, როსაც გიორგი რუსის აჯანყებაში მონაწილეობის გამო თანამდებობები და სამფლობელოების ნაწილი ჩამოერთვა, მათ შორის – ჯაყის ციხეც. ამის გამო მისი შთამომავლები უკვე არა ჯაყელებად, არამედ ბოცოსძეებად იწოდებოდნენ. შემდეგ ერისთავთ-ერისთავობა ჯაყელთა მეორე შტოს – ციხისჯვარელების – ხელში გადავიდა, თუმცა ბოცოსძენი არ ჩამოშორებიან პოლიტიკურ ასპარეზს. ბოცო ჯაყელის ვაჟს, ბოცოს ძე ბოცოს, თამარ მეფემ ჩუხჩარხობა უბოძა. ბოცოს ვაჟები – მემნა და ბოცო – XIII ს. I მეოთხედის მოღვაწეები იყვნენ. ბოცო მონაწილეობას იღებდა განძაზე (1213-14) ლაშა-გიორგის ლაშქრობაში და მეფის გვერდით პირველ რიგებში იბრძოდა. მან თავი გამოიჩინა სიმამაცით. 1226 წ. ჯალალედინის შემოსევის დროს ძმები თბილისის დაცვას ხელმძღვანელობდნენ. შინაგამცემებმა ქალაქში მტრის შემოშვება განიზრახეს. ძმებმა ეს არ იცოდნენ, ხვარაზმელთა წინააღმდეგ კონტრშეტევის განხორციელებას აპირებდნენ და განძის კართან მოლაშქრეთა შეკრება დაიწყეს. ამ დროს ერთმა ქალაქელმა მუსლიმმა მემნა მოკლა, სხვებმა კი ქალაქის კარი გახსნეს და მტერი დედაქალაქში შემოუშვეს. ბოცო ისნის ციხეში ჩაიკეტა და „ქმნა ძლიერი ომი“. რადგან ისნის ციხის დამცველნი მცირერიცხოვანნი იყვნენ, რუსუდან მეფემ ბოცოს რამდენჯერმე კაცი მიუვლინა და ქალაქის დატოვება უბრძანა. ბოლოს ბოცო მეფის ბრძანებას დაემორჩილა და ისნის ციხე დატოვა. ამის შემდეგ ის წყაროებში აღარ მოიხსენიება. ბოცოსძეთა საგვარეულოს წარმომადგენლები წყაროებში XIII ს. II ნახ-შიც მოიხსენიებიან. იერუსალიმის ჯვრის მონასტერში ამ საგვარეულოს წარმომადგენლთა სახელზე აღაპები იყო განწესებული. XVI ს. შედგენილი სამცხის სიიდან ჩანს, რომ ბოცოსძეთა საგვარეულო ამ პერიოდისათვისთვის უკვე აღარ არსებობდა, მათი საფეოდალო კი ოლადასშვილთა ხელში გადავიდა.
მ. ბახტაძე
წყაროები და ლიტერატურა
- ისტორიანი და აზმანი შარავანდედთანი, წგ., ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 2, თბ., 1959;
- მეტრეველი ე., მასალები იერუსალიმის ქართული კოლონიის ისტორიისათვის (XI-XVII სს.), თბ., 1963;
- ჟამთა აღმწერელი, წგ., ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც., ტ. 2, თბ., 1959.
- ბახტაძე მ., ჯაყელთა საგვარეულოს ისტორია XI-XV საუკუნეებში, თბ., 2008;
- ჯავახიშვილი ივ., ქართველი ერის ისტორია, წგ. 3, თბ., 1982 (თხზ. თორმეტ ტომად, ტ. 3).
