გარე ეფექტები
გარე ეფექტები - (externalities) - ექსტერნალიები, რომლებიც არ აისახება ფასების სისტემაში; ადამიანთა საქმიანობის საბოლოო შედეგების გარკვეული მხარე, რომელსაც შეიძლება ჰქონდეს როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი გამოხატულება. დადებითი დაკავშირებულია სარგებლიანობასთან, ხოლო უარყოფითი - ხარჯთან. ეს არის ფასში აუსახველი ხელსაყრელობა ან ხარჯი და „გარე” ეწოდება იმიტომ, რომ ეხება არა მხოლოდ კონკრეტულ საქმიანობაში მონაწილე ეკონომიკურ აგენტებს, არამედ ვლინდება მათ გარეთ მიმდინარე პროცესებშიც. გარე ეფექტების გამოვლენის არეალი ზოგჯერ ძალიან მასშტაბურია და ვრცელდება მთელ საზოგადოებაზე. ისინი თანამდევი ხარჯია, „გადასხმის” ხარჯია. მათ მიეკუთვნება თანმხლები სოციალურ-ეკონომიკური ეფექტები, რომლებიც გამოვლინდება კონკრეტული ეკონომიკური საქმიანობის გარეთ და აისახება შრომის როგორც დადებით, ისე უარყოფით შედეგებში. მაგ., გარემოს დაცვას, ან კიდევ, ინფექციური დაავადების თავიდან აცილების მიზნით სასმელი წყლის სანაციის პროგრამის განხორციელებას ახლავს უაღრესად დადებითი გარე ეფექტი - ეკოლოგიური და სანიტარიული ნორმების დარღვევისა და მისგან გამოწვეული ზარალის თავიდან აცილება, ხოლო მოსახლეობის საგანმანათლებლო დონის ზრდა, რაც განაპირობებს კულტურული მსოფლმხედველობის ამაღლებას, ახალი გარემოსადმი ადაპტაციის შესაძლებლობების გადიდებას და სხვ., ხელს უწყობს სოფლის მცხოვრებთა მასობრივ მიგრაციას ქალაქში და, საბოლოო ანგარიშით, იწვევს სასოფლო-სამეურნეო კადრების დეფიციტს, ურბანიზაციის პროცესის გაძლიერებას, უმუშევრობასთან ერთად სიღატაკისა და დანაშაულობათა ზრდას, ან კიდევ, ქალთა შრომითი რესურსების დასაქმება იწვევს შობადობის შემცირებასა და ა.შ.
ბაზარს არ შეუძლია მისთვის ნიშანდობლივი ფასწარმოქმნის მექანიზმის მეშვეობით შეაფასოს ადამიანთა საქმიანობის გარე ეფექტები. ეს უკანასკნელი გამოიხატება ეკოლოგიური წონასწორობის დაცვით, ესთეტიკურ ფასეულობათა, კულტურის ძეგლთა, ბუნებრივი ლანდშაფტების შენარჩუნებითა და მოვლა-პატრონობით, მოსახლეობის სიცოცხლის ხანგრძლივობისა და აქტიური საქმიანობის პერიოდის გადიდებით, დაავადებათა შემცირებით, პიროვნების შემოქმედებითი პოტენციალის ზრდით, მოსახლეობის ფიზიკური განვითარების დონის, მოქალაქეობრივი კულტურის ამაღლებით და სხვ. გარე ეფექტის გამოხატვა ფულით შეუძლებელია. მისი გაზომვისათვის ფართოდ გამოიყენება ნატურალური მაჩვენებლები.
